Nelson Mandela - Media Events - Begrafenis

Aantal woorden: 6106
Annotatiesysteem: K.L Turabian, Manual for writers of research papers, theses and dissertations (Chicago:
University of Chicago Press, 1996) zoals geciteerd in, A manual for writers of research papers, theses and
dissertations Turabian Quick Guide, University of Chicago Press, website bezocht op 23 mei, 2016,
http://www.press.uchicago.edu/books/turabian/turabian_citationguide.html .
Media events: Nelson Mandela begrafenis 15 december 2013

Een gedeeld perspectief van de NOS en BBC op het leven en de nalatenschap
van de eerste zwarte president van Zuid-Afrika
Einde van een tijdperk en begrafenis van een mythische leider
MJC VIII: Opdracht 8
27-05-2016
Marcel van Lenthe
"I have fought against white domination, and I have fought against black domination. I have
cherished the ideal of a democratic and free society in which all persons live together in
harmony and with equal opportunity. It is an ideal which I hope to live for and to achieve.
But, if need be, it is an ideal for which I am prepared to die."1
Bovenstaande passage werd op 15 december 2013 door Ndaba Mandela, kleinzoon van
Mandela, uitgesproken tijdens de afscheidsdienst van Nelson Rolihlahla Mandela (18 juli
1918 5 december 2013).2 Het zijn deze befaamde woorden waaraan Madiba herinnerd zal
worden. Deze woorden zijn uitgesproken als leider van het destijds verboden Afrikaans
Nationaal Congres (ANC) tijdens het Rivonia-proces in 1963-1964, bij de vrijlating op 10
februari 1990 en door zijn kleinzoon bij de uitvaart in december 2013. Als jongeman vluchtte
Mandela het rurale gebied uit om op te klimmen tot de eerste zwarte president van ZuidAfrika. Het is bij de afsluiting van de begrafenisceremonie waar BBC-reporter George
Alagiah het volgende constateert: Mandelas life has come full circle.3
Het overlijden van Mandela kon rekenen op grote belangstelling uit binnen- en buitenland. Op
10 december nam de wereld, in de hoedanigheid van 91 staatshoofden, duizenden ZuidAfrikanen in het stadion in Johannesburg en miljoenen mensen voor de televisie afscheid van
de leider. Obama, als leider van de machtigste natie op aarde, mocht spreken op de ceremonie
en wees op de grootheid van de figuur en de lessen die wij kunnen trekken uit zijn leven. We
will never see the likes of Nelson Mandela again. But let me say to the young people of Africa
and the young people around the world you, too, can make his lifes work your own.4 De
1 N. Mandela en R. First, No easy walk to freedom: articles, speeches and trail adresses of Nelson Mandela
(Londen: Heinemann, 1973), 189; Funeral of Nelson Mandela, Claire Poppewell, BBC, datum van uitzending:
15 december, 2013, DVD DISK 1, 01:46:00-01:47:30; NOS Begrafenis Nelson Mandela, NOS, datum van
uitzending 15 december, 2013, website bezocht op 26 mei, 2016, http://www.npo.nl/nos-begrafenis-mandela/1512-2013/13jnl1215Mandela , 00:59:00-01:03:00 ; Nelson Mandelas Speech, CAPE TOWN LIVE, 11 februari
1990, Youtube video, 31:19, geplaatst op 26 juni 2013. Website bezocht op 25 mei, 2016.
https://www.youtube.com/watch?v=-Qj4e_q7_z4 .
2 **Nelson Mandela heeft in Zuid-Afrika de bijnaam Tata Madiba. Tata betekent vader en Madiba refereert
aan de Xhosa-clan.
3 BBC, DVD Disk 1, 01:07:00-01:08:00.

4 Remarks by President Obama at Memorial Service for Former South African President Nelson Mandela,
The White House: Office of the Press Secretary, website bezocht op 13 mei, 2016,
https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2013/12/10/remarks-president-obama-memorial-service-formersouth-african-president- .
27-05-2016
Marcel van Lenthe
drie dagen die hier op volgden mochten de Zuid-Afrikanen in Pretoria hun laatste eer
bewijzen aan Tata. Op 15 december volgde een meer besloten ceremonie, de
staatsbegrafenis in Qunu, de Oostkaap. De begrafenis werd live uitgezonden en stond onder
regie van de South African Broadcasting Corporation (SABC). In Nederland en het Verenigd
Koninkrijk werden eerder genoemde momenten live uitgezonden op de publieke omroep.
De NOS en BBC brachten als nationaal gefundeerde omroepen op een geheel eigen wijze
verslag uit van de begrafenisceremonie maar kennen als omroepen in Europees verband een
gelijksoortige relatie met Zuid-Afrika en Nelson Mandela. Om de spanning tussen de
nationale en internationale dimensies te verkennen luidt de hoofdvraag van het onderzoek als
volgt: In hoeverre kan van een gedeeld Europees perspectief in de verslaggeving van de BBC
en NOS bij het media event begrafenis van Nelson Mandela gesproken worden? De
hoofdvraag is opgedeeld in twee deelvragen. Deelvraag n luidt als volgt: Welke
taakopvatting kenden de beide instituten ten tijde van het media event en hoe verhouden die
zich tot de opzet van de programmas? Deelvraag twee: Op welke wijze wordt het
commentaar door beide omroepen vormgegeven tijdens het media event en hoe verhouden
deze bijdragen zich tot elkaar? In de conclusie worden de resultaten van deelvraag n en
twee samengevoegd om te komen tot een verkenning van een mogelijk Europees perspectief.
Dit onderzoek sluit aan bij het onderzoeksveld binnen media studies dat zich bezighoudt met
audiovisuele verbeeldingen van het verleden in een vergelijkende Europese aanpak. Zoals het
Journal of European Television History & Culture aangeeft, is academisch onderzoek naar
televisiegeschiedenis en reflectie op het beschikbare audiovisuele materiaal in de (online)
archieven van groot belang voor het gedeelde Europese erfgoed.5 Door het centraal stellen van
het theoretische concept media event wordt een inzicht geboden in de relevantie en
ontwikkeling van het concept zoals aangetoond door Sonnevend.6 Naast de beschouwingen
over het persoonlijke leven van Mandela, bestaan studies naar de relatie tussen de vrijlating en
opkomst van Mandela en de rol van de media in Zuid-Afrika en de politieke en sociale
transformatie van Zuid-Afrika.7 Dit onderzoek vindt in Nederlands perspectief aansluiting bij
5 A. Fickers en S. de Leeuw, Editorial Journal of European Television History & Culture, Journal of
European Television History and Culture, vol. 1, nr. 1 (2012), 1-2.
6 J. Sonnevendt, More Hope! Ceremonial Media Events are still powerful in the twenty-first century, Global
Perspectives on Media Events in Contemporary Society (2016), 133.
27-05-2016
Marcel van Lenthe
de onderzoekstraditie van het African Studies Centre Leiden (ASCL).8 Vanuit Brits perspectief
sluit het aan bij de onderzoekstraditie van de School of Oriental and African Studies (SOAS)
van de Universiteit van Londen. Deze universiteit, waar Mandela tevens een eredoctoraat
heeft gekregen9, kent een focus op Afrikaanse weten regelgeving en de Afrikaanse cultuur.10
Rekening houdend met genoemde onderzoeksgebieden is de relatie tussen media studies en
Nelson Mandela in Europees opzicht een onderbelicht onderwerp.
Het onderzoek wil graag een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat in Nederland en
het Verenigd Koninkrijk dat gericht is op de nalatenschap van Mandela. De leider van ZuidAfrika onderhield goede relaties met het koningshuis van beide landen en kreeg vanuit
Nederland en Engeland van de antiapartheidsbewegingen veel steun tijdens zijn
gevangenschap.11 Op 12 maart 1999 overhandigde de Universiteit van Leiden een
eredoctoraat aan de leider omdat hij in de ogen van de Leidse academici het motto Presidium
Libertatis (het bolwerk van de vrijheid), van de universiteit uitdroeg.12 Het kijkersaantal van
13.38 miljoen kijkers op BBC One en BBC News op de avond van het overlijden van Mandela
onderstreept zijn verbondenheid met de Britse samenleving.13 Als ereburger van Parijs, Rome,
7 T. Lodge, Mandela: a critical life (Oxford: Oxford University Press, 2006); A. Sampson, Mandela: The
authorized biography (New York: Harpercollins Publishers, 2011); A.S. De Beer en H. Wasserman, Which
public? Whose interest? The South African media and its role during the first ten years of democracy, Critical
Arts 19, nr. 1-2 (2005), 36-51; L. Modisane, Mandela in film and television, in The Cambridge Companion to
Nelson Mandela, ed. Rita Barnard, New York (NYC): Cambridge University Press, 2014, 224-243; M. Evans,
Mandela and the televised birth of the rainbow nation, National Identities 12.3 (September 2010) 309-326; M.
Evans, Broadcasting the End of Apartheid: Live television and the birth of New South Africa (Londen: I.B.
Tauris, 2015).
8 African Studies Centre Leiden Nelson Mandela, African Studies Centre Leiden, website bezocht op 22
mei, 2016, http://www.ascleiden.nl/content/webdossiers/nelson-mandela .
9 Nelson Mandela obituary, University of London, website bezocht op 22 mei, 2016,

http://www.londoninternational.ac.uk/media/press-releases/nelson-mandela-obituary .
10 Centre of African Studies, SOAS, website bezocht op 22 mei, 2016,

https://www.soas.ac.uk/cas/africannews/ ; Journal of African Law, SOAS, website bezocht op 22 mei, 2016,
https://www.soas.ac.uk/research/publications/journals/jal/ . en Journal of African Cultural Studies, 22 mei,
2016, http://www.tandfonline.com/toc/cjac20/current .
11 R.W.A. Muskens Aan de Goede kant: Een geschiedenis van de Nederlandse antiapartheidsbeweging 19601990: 315, website bezocht op 2 mei, 2016, http://dare.uva.nl/record/1/398394 .
12 Hoe Nelson Mandela Leids eredoctor werd, Universiteit van Leiden, bezocht op 2 mei, 2016,
http://www.hum.leidenuniv.nl/nieuws-1/hoe-nelson-mandela-leids-eredoctor-werd.html .
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Londen, Amsterdam en Olympia kent Mandela een grote mate van maatschappelijke
verbondenheid met Europa en zijn inwoners.14
Media events als verbindende factor in nationaal en Europees perspectief
De begrafenis van JFK in 1963, het memorabele bezoek van Anwar el-Sadat aan Israel in
1977 en de huwelijksceremonie van prins Charles en Diana Spencer in 1981 zijn voorbeelden
van het theoretische concept media event dat centraal staat bij dit onderzoek.15 Dayan en Katz
beschrijven het concept als volgt: Audiences recognize them as an invitation even a
command to stop their daily routines and join in a holiday experience. If festive viewing is
to ordinary viewing what holidays are the everyday, these events are the high holidays of
mass communication.16 De belangrijkste kenmerken van media events zijn: het event is live,
het media event is een onderbreking van het dagelijkse en heeft een dwingend karakter, het
event speelt zich buiten de studio af en is vaak niet genitieerd door de omroep, de events
worden georganiseerd door partijen buiten het mediastelsel, de events zijn van tevoren
gepland en aangekondigd, de events gaan samen met ceremonie en kennen amper een kritisch
journalistieke benadering, de events worden gezien als een viering van het historische en de
events bereiken een zeer groot aantal kijkers.17
Media events kennen drie scripts: contests, conquests and coronations. De begrafenis van
Mandela valt onder de narratieve vorm coronation. Deze vorm kenmerkt zich door tijdens
het event en in de berichtgeving nadruk te leggen op de traditionele en ceremonile gebruiken.
De verslaggeving legt tevens nadruk op het historische karakter van het event. Tijdens het
event werpt de tv-presentator zich op als de hoeder van de nalatenschap van de overleden
13 BBC Annual Report and Accounts 2013/14, BBC, website bezocht op 14 mei, 2016,
http://www.bbc.co.uk/aboutthebbc/insidethebbc/howwework/reports/ara/archive, 51.
14 Nelson Mandela Honours, awards and other forms of recognition, SABC, website bezocht op 21 mei,
2016, http://www.sabc.co.za/mandela/featuredetails/85ae8d80473ca62e92749f04758a6c68/group4 .
15 D. Dayan en M. Katz, Media events. The live Broadcasting of History (Cambridge (VS): Harvard University
Press, 1992) vii-1.
16 idem, 1.
17 idem, 5-8.
27-05-2016
Marcel van Lenthe
leider en krijgt het publiek de mogelijkheid om zijn loyaliteit te tonen aan de overleden
persoon.18
Sinds het verschijnen van het boek in 1992 is het concept media event op verscheidene
elementen aangevallen en bijgeschaafd. Zo zou de definitie te beperkt zijn als het gaat om de
voorgeschreven scripts en het voorgeschreven karakter van een media event.19 Het boek,
optimistisch van aard, kan worden geclassificeerd als een product van de tijdsgeest. Media
Events is namelijk net na de val van de Muur en het einde van de Koude oorlog en bijna een
decennium voor de aanslagen van 11 september 2001 verschenen. Dayan en Katz
onderkennen dat media events tegenwoordig minder impact hebben dan ruim twintig jaar
geleden.20 De verminderde impact heeft voor een groot deel te maken met het ontstaan van de
post-scarcity culture. Het publiek is in staat gesteld om een media event via verschillende en
diverse mediaplatforms te volgen.21 De ontwikkeling tot een multimediale werkelijkheid doet
echter weinig afbreuk aan het exceptionele karakter van het fenomeen. Volgens Sonnevend
verbinden media events mensen, maatschappijen en soms de gehele wereld in een gedeelde
ervaring van hoop.22
Media events dienen, volgens Dayan en Katz, als nation-building tools: These broadcasts
integrate societies in a collective heartbeat and evoke a renewal of loyalty to the society and
its legitimate authority.23 De begrafenis van Mandela, opgevat als een media event, levert een
18 idem, 34-42.
19 S. Wanning, Media events or media stories? International Journal of Cultural Studies 4, vol. 1, 24-44
(2001) zoals geciteerd in J. Bignell, 63.
20 D. Dayan, Beyond media events: Disenchantment, derailment, disruption. in M.E. Price en D. Dayan
(editors), Owning the Olympics: Narratives of the new China (Ann Arbor, The University Press, 2008), 391-401
zoals geciteerd in J. Sonnevendt, 133-134.
21 A. Hoskins, The Right to be forgotten in Post-scarcity Culture in The Ethics of Memory in a Digital Age:
Interrogating the Right to be forgotten, ed. Alessia Ghezzi, Angela Pereira, and Lucia Vesnic-Alujevic (New
York: Palgrave Macmillan, 2014), 50-64; Andrew Hoskins, 7/7 and Connective Memory: Interactional
Trajectories of Remembering in Post-Scarcity Culture, Memory Studies 4, nr. 3 (2011): 269-80, doi:
10.1177/1750698011402570 zoals geciteerd in: B. Hagedoorn, Doing History, Creating memory: Representing
the past in documentary and archive-based television programmes witin a multi-platform landscape, (PhD
thesis, Universiteit van Utrecht, 2016), 4.
22 J. Sonnevendt, 11; M. Schudson en J. Sonnevend, Mourning becomes electric. Columbia Journalism

Review (November/December), 71. (2009).
23 Dayan en Katz, 8 zoals geciteerd M. Evans, Mandela and the televised birth of the rainbow nation, 311.
27-05-2016
Marcel van Lenthe
bijdrage aan de versterking van de zoals door Benedict Anderson beschreven imagined
(political) community. De natie of leefgemeenschap moet volgens hem opgevat worden als
een abstract concept dat leeft in de hoofden van mensen op het moment dat zij zich een
voorstelling proberen te maken van hun leefgemeenschap en mede-ingezetenen. Finally it is
imagined as a community, because, regardless of the actual inequality and exploitation that
may prevail in each, the nation is always conceived as a deep, horizontal comradeship.24
Tijdens de live-uitzending van de begrafenis in het Verenigd Koninkrijk en Nederland worden
kijkers door de constructie van de BBC en NOS verbonden als een Britse, Nederlandse en
mogelijk Europese burgers.
Wanneer de theorie van Anderson toegepast wordt op een vergelijking tussen Nederland en
Groot-Brittanni om tot een Europese culturele identiteit te komen valt een spanning waar te
nemen. Zoals Anderson zegt: The nation is imagined as limited because even the largest of
them, encompassing perhaps a billion living human beings, has finite, if elastic, boundaries,
beyond which lie other nations. No nations imagines itself coterminous with mankind.25
Anderson wijst op een maximale beperkte grote van een ingebeelde natie en op het elastische
karakter van zijn grenzen. Het vergelijkend onderzoek naar de verslaggeving van het media
event moet in dit opzicht een verkenning geven van de beperkingen en de mogelijkheden van
het concept.
Media events hebben invloed op de identiteitsvorming op nationaal en Europees niveau. In
het onderzoek wordt de lijn van Bignell en Fickers gevolgd als het gaat om de Europese
culturele identiteit: A temporary stabilization of meaning, a becoming rather than a fixed
entity. The suturing or stitching together of the discursive outside with the internal
processes of subjectivity. Points of temporary attachment to the subject positions which
discursive practices construct for us. () Since words do not refer to essences, identity is not
a fixed universal thing. Cultural identity is not an essence but a cut or snapshot of
unfolding meanings.26 De twee auteurs leggen de nadruk op het proces en de constant
24 B. Anderson, Imagined Communities: Reflections on the origins and spread of nationalism (Londen: Verso,
1983), 49-50.
25 Idem, 50.
26 C. Barker, Television, Globalization and Cultural Identities (Buckingham: Open University Press, 1999),
172) zoals geciteerd in J. Bignell & A. Fickers, Introduction: Comparative European perspectives on televised
history in A European television history, J. Bignell & A. Fickers, (eds.), 6.
27-05-2016
Marcel van Lenthe
veranderde identiteit van de Europese burgers. De bepaling of beschrijving van de Europese

culture identiteit kan opgevat worden als een momentopname van een ontvouwende
betekenis.
Bij de bestudering van de audiovisuele fragmenten van de NOS en de BBC dient er op het
belang van het concept representatie gewezen te worden. De twee publieke omroepen
ontvangen namelijk het materiaal van de host media outlet SABC. Stuart Hall definieert
representatie als volgt: The active work of selecting and presenting, of structuring and
shaping: not merely the transmitting of an already-existing meaning, but the more active
labour of making things mean. Television makers, then, are signifying agents actively
involved in such practices of meaning.27 Het betekent dat alvorens de BBC en NOS met de
beelden aan de slag gaan en een eigen selectie en interpretatie aanbrengen er conventies van
de Zuid-Afrikaanse publieke omroep toegepast zijn op het audiovisueel materiaal. In dit
verband is het interessant om op te merken dat in Zuid-Afrika het rainbow nationalism een
prominente rol speelt. Het is de nationale metafoor voor de post-apartheid tijd waarbij ruimte
moet zijn in de media voor alle culturele en etnische diversiteit die Zuid-Afrika rijk is.28
Het persoonlijk en politiek leven van Mandela gaat in de populaire cultuur en secundaire
literatuur samen met een mate van politieke mythevorming.29 Het concept wordt opgevat als
shared beliefs in a society that provide meaning and common frames of reference, underpin
shared identities and serve to confer popular legitimacy to political leaders who deliver in
accordance with the myths.30 Op drie manieren speelt de politieke mythevorming een rol.
Tijdens de gevangenschap wordt Mandela gemythiseerd door zijn aanhangers en de media en
wordt hij het icoon van de strijd tegen het apartheidsregime.31 Ten tweede valt zijn persoon
samen met de politieke en sociale werkelijkheid zoals die voordeed na de afschaffing van de
27 S. Hall, The rediscovery of Ideology: Return of the repressed in media studies, in Culture, Society, and
the Media, ed. M. Gurevitch (Londen: Routledge, 1988), 64 zoals geciteerd in Hagedoorn, 6.
28 M. Evans, Mandela and the televised birth of the rainbow nation, National Identities, vol. 12, nr. 3
(September 2010), 309.
29 R. Nixon, Mandela, messianism and the media, Transition Paper, 45 (1991)

30 V. della Sala, Political myth, mythology and the European Union. Journal of Common Market Studies 48
(1): 1-19 (2010); J. Esch, Legitimizing the War on Terror: Political Myth in Official-Level Rhetoric.
Political Psychology 31 (3): 357-391.
31 R. Nixon, 45.
27-05-2016
Marcel van Lenthe
apartheid.32 Tenslotte moet er op de politieke mythevorming in relatie tot media events

gewezen worden. Couldry wijst op het feit dat televisieprogrammas met hun representatie
geen expressions of the social order doorgeven maar constructions maken van de getoonde
werkelijkheid. In deze narratieve constructies wordt een verband gelegd tussen de claims over
iemand zijn persoonlijke leven en de mythe die gevierd wordt tijdens het media event.33
Oftewel, in de constructies van de NOS en BBC komt onder invloed van de mechanismen van
een media event een versterkt en gemythiseerd beeld van Mandela naar voren.
Bij de beantwoording van de hoofden deelvragen wordt gebruik gemaakt van een
combinatie van onderzoeksstrategien. Bij de beantwoording van deelvraag 1 wordt gebruik
gemaakt van de strategie poetics om de grondslag van de omroepen en programmas te
onderzoeken. Poetics wordt omschreven als any inquiry into the fundamental principles by
which artifacts in any representail medium are constructed, and the effects that flow from
those principles, can fall within the domain of poetics.34 Bij de beantwoording wordt
ingegaan op de conventies, de heersende afspraken, van de NOS en BBC in relatie tot de tot
stand gekomen selecties. Het bestuderen van deze conventies geeft ons inzichten in de
leidende principes binnen deze organisaties zoals Bordwell claimt.35 De analyse kent een
beperkt karakter gezien de beperktheid van het secundaire materiaal en de beschikbare
beleidsstukken. Interne beleidsstukken en programma gerelateerde notities zijn niet
meegenomen in dit onderzoek. Voor de beantwoording van deelvraag 1 worden de NOS en
BBC en de bijbehorende uitzendingen per land afzonderlijk behandeld. De analyse van de
opzet heeft alleen betrekking op de samenstelling van de groep experts.
Bij de beantwoording van deelvraag twee wordt een combinatie gemaakt tussen poetics en
thematic (textual) analysis. De bestudering van de heersende conventies van de omroepen
dient als startpunt om het audiovisuele materiaal via een thematische aanpak te analyseren.
Door een kwalitatieve methode te hanteren worden de uitingen van nationale identiteiten op
32 M. Evans, The Televised Birth of the Rainbow Nation: The Election and Mandelas Inauguration, in
Transmitting the Transition: Media Events and Post-Apartheid South African National Identity, 171-201.
33 N. Couldry, Rethinking media events in N. Couldry, Media Rituals: A Critical Approach (Londen:
Routlegde, 2003), 55-74 zoals geciteerd in M. Evans, Transmitting the Transition: Media events and PostApartheid South African National Identity, 15-16.
34 D. Bordwell, Poetics of Cinema (New York, NY: Routledge, 2008), 12 zoals geciteerd in B. Hagedoorn, 25.
35 B. Hagedoorn, 26-27.
27-05-2016
Marcel van Lenthe
themaniveau geanalyseerd en kan het beschreven worden aan de hand van treffende quotes.
Het audiovisueel materiaal bestaat uit integrale live-uitzendingen van de NOS en BBC zoals
uitgezonden op 15 december 2013. Bij thematic analysis wordt een combinatie gemaakt
tussen de methode van Bryman en Braun & Clarke.36 Thematic analysis wordt beschreven
als a method for identifying, analysing and reporting patterns (themes) within data. It
minimally organizes and describes your data set in (rich) detail. Bij de totstandkoming van de
analyse wordt gebruik gemaakt van het zes stappenplan van Braun en Clarke. Gezien de
importantie van dit proces dienen de belangrijkste fasen benoemd te worden. Het alvorens
bestuderen van het materiaal en het noteren van initile ideen is van groot belang voor een
grondige analyse en een creatieve aanpak. Vervolgens wordt de data systematisch gecodeerd
en worden de themas gewogen om de analyse in de vervolgstappen te versterken. Na een
definitieve bepaling van de themas dient het materiaal in overeenstemming te worden
gebracht met de theoretische concepten uit het college.37 Bij de themabepaling zal aandacht
zijn voor de mate van herhaling, nationale typologien en categorien, metaforen, vergelijk en
verschil, missende data en de eerder genoemde theoretische concepten.38 De analyse zal
inductief van aard zijn waar in de eindfase een koppeling wordt gemaakt met de theorie. De
eerder genoemde kenmerken van het theoretische concept media event dient als kapstok voor
de structurering van het betoog. Het theoretische concept politieke mythevorming wordt
toegepast op de verschillende themas om de analyse van diepte te voorzien. In de conclusie
worden de resultaten van deelvraag 1 en 2 met elkaar in verband gebracht en wordt een
verkenning gegeven over het mogelijk bestaan van een Europees perspectief door de
concepten imagined communities en Europese culturele identiteit centraal te stellen.
Daarnaast zal het nut en de noodzaak voor onderzoek met een comparatief Europees karakter
uiteengezet worden. Tijdens het schrijfproces wordt bijzondere aandacht besteed aan de
Schijf van Vijf.39
36 A. Bryman, Social Research Methods (Oxford: Oxford University Press, 2012), 377-429, 542-589 en V.
Braun en V. Clarke, Using thematic analysis in psychology, in Qualitative Research in Psychology 2006: 3: 7987.
37Idem, 79.
38 G.W. Ryan en H.R. Bernard (2003). Techniques to identify Themes, Field Methods, 15: 85-109. Zoals
gerefereerd in : A. Bryman, 586.
39 E. Muller, Het schrijven van een probleemstelling volgens de Schijf van Vijf (Versie 2.0 2015),
Departement Media en Cultuurwetenschappen, Universiteit van Utrecht, 1-9.
10
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Voor de toegang tot de BBC-uitzending ben ik de BBC-redacteuren Claire Poppewell en Dani

Williamson zeer dankbaar. Zij hebben de dvds met de live-uitzending van de begrafenis en
het leven van Mandela toegezonden. Eveneens ben ik prof. dr. Keyan Tomaselli en dr. Julia
Sonnevend dankbaar voor het online beschikbaar stellen van de onderzoeksresultaten.
NOS: Menselijk en dichtbij40
Ondanks dat het live-event van tevoren is gepland start de live-uitzending van de NOS ruim
een half uur te laat. De uitzending wordt te laat gestart omdat de NOS een verkeerd tijdstip
heeft doorgekregen van Eurovisie, de organisatie die verantwoordelijk was voor het
doorgeven van het tijdstip van de ceremonie en het beschikbaar stellen van de beelden.41
Presentator Rob Trip opent de uitzending om half negen, stelt de drie experts Adriaan van Dis,
Bart Luierink en Ineke van Kessel voor en schakelt direct door naar Qunu, Zuid-Afrika waar
reporter Bram Vermeulen ter plekke is. In het verloop van de uitzending weet de omroep de
fout op te vangen en merkt Trip op dat de plechtigheid eerder was begonnen dan we met zijn
allen dachten.42 De omroep weet ondanks het missen van het eerste half uur een liveuitzending te maken van twee uur en vijftig minuten.43
De Nederlandse Omroep Stichting (NOS) is tijdens de uitzending gebonden aan haar
taakopvatting als publieke omroep. Zij is verantwoordelijk voor een brede nieuwsvoorziening
waar betrouwbaarheid en onafhankelijkheid centraal staan. De taken van de NOS staan
omschreven in de Mediawet.44 Het instituut moet het media-aanbod op het gebied van nieuws,
sport en evenementen verzorgen met inachtneming van een onbevooroordeelde aanpak. Het
media-aanbod moet een hoge frequentie en een vaste aanpak van verspreiding kennen. Een
algemeen dienstverlenend karakter moeten de diensten van de NOS kenmerken. De mediawet
40 NOS Financieel jaarverslag 2013, NOS, website bezocht op 25, 2016,
https://over.nos.nl/fileupload/jaarverslagen/NOS-Financieel_Jaarverslag_2013.pdf , 5.
41 NOS begint uitzending begrafenis Mandela uur te laat, Volkskrant, website voor het laatste bijgewerkt: 15
december, 2013, website bezocht op 14 mei, 2016, http://www.volkskrant.nl/buitenland/nos-begon-uitzendingbegrafenis-mandela-uur-te-laat~a3562571/ .
42 NOS, 03:20:00-03:22:00.
43 NOS Begrafenis Nelson Mandela, NOS.
44 Wet van 6 november 2013 tot wijziging van de Mediawet 2008 teneinde het stelsel van de landelijke
publieke omroep te moderniseren, Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, staatsblad 2013, 454,
website bezocht op 14 mei, 2016, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stb-2013-454.html .
11
27-05-2016
Marcel van Lenthe
vertaalt zich naar de doelstelling dat de Nederlandse burger door de berichtgeving van de
NOS beter in staat is om te oordelen over ontwikkelingen in de wereld, waardoor hij zijn
gedrag beter kan bepalen. De NOS hanteert bij het uitvoeren van het werk de hoogste
journalistieke eisen van zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, ongebondenheid, pluriformiteit en
objectiviteit. De informatie moet toegankelijk zijn voor alle maatschappelijke geledingen. In
het jaarverslag van 2013 wordt gekenmerkt door de twee woorden menselijk en dichtbij.
De NOS maakt verhalen die niet te abstract of te ingewikkeld zijn. De verhalen moeten
daadwerkelijk overkomen zodat de nieuwsconsument ze snapt en er hopelijk iets van
opsteekt. Jan de Jong, algemeen directeur, drukt het op deze wijze uit en stelt hoge eisen aan
de inhoud (nieuwskeuze en invalshoek) en aan de vorm.45
Bij de selectie van de drie hoofdgasten in de studio is gekozen voor een nadruk op het
vertellen van verhalen. De vijf journalistieke eisen zijn, gezien het event, iets meer naar de
achtergrond verschoven. Adriaan van Dis wordt als Zuid-Afrikaans literatuur- en
cultuurkenner gepresenteerd. Als promovendi aan de Stellenbosch Universiteit en presentator
van de reisdocumentaire voor de VPRO Van Dis in Afrika, winnaar van de Zilveren
Nipkowschijf in 2008, wordt hij als kenner van het land aan het woord gelaten. Volgens van
Dis kent Zuid-Afrika vele parallellen met West-Europa gezien de problematiek met
verschillende etnische minderheidsgroepen.46 Adriaan ontpopt zich tijdens de uitzending als
ware verhalenverteller en man met oog voor details. Bart Luierink, journalist en
hoofdredacteur van het Zuid-Afrika Magazine (ZAM), wordt gepresenteerd als de lokale
expert. Sinds 1993 woonachtig in Johannesburg en actief in de jaren tachtig voor de
antiapartheidsbeweging in Amsterdam kent Luierink veel achtergrondinformatie en is hij een
kenner op het gebied van lokale gebruiken en tradities. Met het uitnodigen van de journalist
komen de journalistieke waarden van pluriformiteit en objectiviteit enigszins in gevaar.
Luierink kent namelijk veel overeenkomsten met Van Dis en nam zitting in de redactie van
Van Dis in Afrika.47 Ineke van Kessel werkt als docent voor het ASCL en heeft zich
gespecialiseerd in de politieke situatie tijdens het post-apartheidstijdperk. De academica wordt
45 NOS Financieel jaarverslag 2013, 5.
46 Van Dis in Afrika, NPO, website bezocht op 5 mei, 2016, http://www.npo.nl/van-dis-inafrika/POMS_S_VPRO_113203 en Leven, Adriaan van Dis, website bezocht op 25 mei, 2016,
http://www.adriaanvandis.nl/leven/ .
47 Over de auteur, Bart Luierink, website bezocht op 14 mei, 2016, http://www.bartluierink.nl/over-deauteur .
12
27-05-2016
Marcel van Lenthe
als autoriteit gepresenteerd om het programma van gewicht te voorzien. De gepropageerde

journalistieke waarden kennen namelijk een grote overlap met de universitaire standaard. Zij
heeft tevens het boek Nelson Mandela in een notendop geschreven.48
BBC: Quality and distinctiveness49
De BBC-uitzending over de begrafenis van Nelson Mandela wordt gepresenteerd in Pretoria
door David Dimbleby. De presentator, bekend van Question Time, is in de loop van de jaren
vaker betrokken geweest bij media events van dit formaat. Zo was Dimbleby
verantwoordelijk voor het verslag bij de begrafenis van Diana Spencer en het gouden
jubileum van koningin Elisabeth II. Het verslag van de begrafenis van Mandela staat, in Brits
perspectief, in een televisietraditie.50 Tijdens de uitzending werpt Dimbleby zich op als hoeder
van de natie en wordt zijn stijl niet gekenmerkt door een kritische journalistieke houding. De
uitzending kent een laag tempo en duurt ruim vijf uur. In de studio wordt David bijgestaan
door vier specialisten: Frene Ginwala, Ali Bacher, Yvonne Muthien en Zilibele Mtumane.
Tijdens de live-reportage schakelt het programma een aantal malen tussen de ceremonie, de
studio en de reporters George Alagiah in Qunu en Fergal Keane in Johannesburg.
De British Broadcasting Corporation (BBC) stelt vier doelstellingen centraal om haar taak als
publieke omroep in het Verenigd Koninkrijk waar te maken. Allereerst wil zij bijdragen aan
de mate van actief burgerschap en de civil society. Daarnaast moet in de programmering en
berichtgeving een representatie van alle gemeenschappen in het Verenigd Koninkrijk
doorklinken. Als een uitvloeisel van het voorgaande punt wil zij door middel van diverse
berichtgeving een goed genformeerd beeld van de wereld voor het Britse kijken
luisterpubliek neerzetten. Tenslotte bestaat er in de samenstelling van de programmas en het
ledenbestand aandacht voor diversiteit.51 BBC ONE, het BBCs flagship TV Channel, wordt
48 I. van Kessel, Nelson Mandela in een notendop (Amsterdam: Bakker, 2010), gevonden via: Nelson
Mandela, African Studies Centre Leiden, website bezocht op 14 mei, 2016,
http://www.ascleiden.nl/content/webdossiers/nelson-mandela .
49 BBC Trust Annual Report 2012/2013 review and assessment, BBC, website bezocht op 14 mei, 2016,
http://downloads.bbc.co.uk/annualreport/pdf/2012-13/bbc-bbctrust-annualreport-review-and-assessment-201213.pdf .
50 David Dimbleby, BBC ONE Question Time, website bezocht op 5 mei, 2016,
http://www.bbc.co.uk/programmes/profiles/lxLtLvdvRqRGkrTHWpmDB1/david-dimbleby .
51 BBC Annual Report and Accounts 2013/14, 2-3.
13
27-05-2016
Marcel van Lenthe
gezien als het belangrijkste kanaal waar de meest onderscheidende programmas met de
hoogste kwaliteit op worden uitgezonden.52 Sinds 2007 bestaat in de verslaggeving een
nadruk op het tonen van onpartijdigheid. Zoals het beleidsstuk aangeeft: reflecting greater
breadth of opinion and moving away from the notion of there being only two sides to an
argument.53 De Britse publieke omroep streeft op alle terreinen een onpartijdige,
onderscheidende, kwalitatief hoogstaande journalistieke standard na.
Het panel in de studio legt met de verschillende autoriteiten gewicht in de schaal en kent een
grote diversiteit. Ginwala is als lid van het ANC en voormalig voorzitter van de National
Assembly van Zuid-Afrika van 1994 tot 2004 nauw betrokken geweest bij de politieke
loopbaan van Mandela.54 Bacher, de voormalig CEO van het cricket in Zuid-Afrika, weet als
geen ander te beschrijven op welke manier Mandela sport heeft ingezet als middel om tot
eenheid te komen in post-apartheid Zuid-Afrika.55 Muthien is uitgenodigd om het belang van
de vrouwen in Zuid-Afrika te benadrukken en om de getoonde symbolen van Zuid-Afrika van
uitleg te voorzien. Zij was de eerste vrouw, na een periode van negentig jaar, die zitting nam
in de Public Service Commission en aangewezen werd om nationale symbolen in het leven
te roepen voor het nieuwe, inclusieve Zuid-Afrika.56 Professor Mtumane is als specialist
Afrikaanse talen en cultuur uitgenodigd om de rituelen te duiden en vertaling te leveren bij de
sprekers.57 Reporter Alagiah geldt als Zuid-Afrika specialist en heeft Nelson Mandela alsmede
president Robert Mugabe van Zimbabwe genterviewd.58 Keane geldt als de journalist die als
BBC-reporter aanwezig was in de turbulente fase in Zuid-Afrika van 1990 tot 1994. Met het
52 Idem, 14.
53 BBC Trust Annual Report 2012/2013 review and assessment, 10.
54 Frene Noshir Ginwala (1932 - ), The Presidency; Republic of South Africa, website bezocht op 5 mei,
2016, http://www.thepresidency.gov.za/pebble.asp?relid=7872 .
55 Ali Bacher, ESPN Cricinfo, website bezocht op 5 mei, 2016,

http://www.espncricinfo.com/southafrica/content/player/44026.html .
56 Yvonne Muthien Alumni, University of Oxford, website bezocht op 5 mei, 2016,

https://www.spi.ox.ac.uk/alumni/profiles/yvonne-muthien.html .
57 Contributors/Medewerkers, Journal of Literary Studies, Website bezocht op 5 mei, 2016,

http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02564710308530318?journalCode=rjls20 .
58 George Alagiah, Wikipedia, website bezocht op 5 mei, 2016,

https://en.wikipedia.org/wiki/George_Alagiah.
14
27-05-2016
Marcel van Lenthe
uitnodigingsbeleid en de opzet van het programma zet de BBC diversiteit voorop om tot een
breed genformeerd programma te komen. Door mensen van verschillende disciplines uit te
nodigen, kiezen zij niet voor twee gasten met twee contrasterende meningen maar voor een
veelvoud aan mogelijk te behandelen themas.
Verslaggeving van het event: Nederlandse kritische storytelling en Britse traditie

De uitzending van de begrafenisceremonie bestaat in de verslagen van beide omroepen uit de
aankomst van het lichaam van Mandela, de afscheidsdienst in de tent en de uitvaart naar het
familiegraf. De afscheidsceremonie vindt op een steenworp afstand plaats van het familiehuis.
De ceremonie is met ruim vijfduizend gasten en vierduizend journalisten drukbezocht.59
Tijdens de afscheidsdienst komen verschillende mensen aan het woord, waaronder President
Joyce Banda van Malawi, Ahmed Kathrade, medegevangene op Robben-eiland, President
Zuma van Zuid-Afrika en Ndaba Mandela namens de familie.60
In de verslaggeving wordt veel aandacht besteed aan de gehanteerde tradities rondom de
begrafenisceremonie. De televisiemakers proberen op een zorgvuldige wijze de betekenis van
de verschillende symbolen en symbolische acts te duiden. Volgens Dayan en Katz worden de
events geframed buiten de realiteit van het alledaagse. Door een storyline te volgen, betekenis
te geven aan de handelingen en commentaar te geven krijgt het event een monumentale
waarde.61
De NOS en BBC wijzen beiden op de traditie van de Tembu-clan waarbij gepraat wordt met
het overleden lichaam. De tribale leiders proberen op deze wijze contact te leggen met de
voorvaderen, de reis van Mandela te bespoedigen en zijn komst in het hiernamaals aan te
kondigen. Beide omroepen grijpen het beiden aan om het exotische Afrikaanse element aan te
59 Over 4000 journalists covered Mandelas funeral, SABC, website bezocht op 13 mei, 2016,
http://www.sabc.co.za/news/a/e3f19f00423284539843fa56d5ffbd92/Over-4000-journalists-covered-Mandelasfuneral-20131215 .
60 Oud-president Nelson Mandela bijgezet in familiegraf in Qunu, Volkskrant, website voor het laatst
bewerkt: 15 december, 2013, website bezocht op 15 mei, 2016, http://www.volkskrant.nl/buitenland/oudpresident-nelson-mandela-bijgezet-in-familiegraf-in-qunu~a3562535/ .
61 Dayan en Katz, 38.
15
27-05-2016
Marcel van Lenthe
stippen.62 Opmerkelijk is de rol van professor Mtumane bij de duiding van de rituelen. Met
zijn vertalingen en uitleg plaatst hij de verschillende elementen in zijn context. Aan het eind
van het programma geeft hij blijk van zijn vakmanschap wanneer hij uitweidt over de
betekenis van de rituele slacht van een koe op de dag van begraven. Het dier staat symbool
voor de verbinding tussen de levenden en de aarde. Met het verhaal stelt de professor het
publiek in staat om inzicht te krijgen in de vreemde cultuur.63
In de analyse van de NOS staat het verhaal centraal en wordt op een kritische manier
gereflecteerd op de ontwikkelingen in het gebied Qunu, de Oostkaap. Het levenspad van
Mandela vol met successen en hoogtepunten, wordt tegenover het primitieve en armzalige
karakter van de regio gezet. Adriaan spreekt uit eigen ervaring, gezien hij met zijn
reisdocumentaire in Qunu is geweest, wanneer hij vertelt over de jeugdwerkloosheid van
tachtig procent. Vanuit een gevoel van enige distantie wordt het verschil tussen Afrika en de
beschaafde wereld of Europa nogmaals benadrukt wanneer wordt opgemerkt dat In ZuidAfrika wordt geleefd volgens het ritme van de dag. De regio wordt volgens de NOS verder
gekenmerkt door verdeel-en-heerspolitiek dat geleid heeft tot etnische rivaliteit en
spanningen.64
De BBC heeft daarentegen minder oog voor de regio Qunu als geheel maar prijst de rol van
Mandela in de ontwikkelingen van de regio. George Alagiah voert de overleden staatsman op
als de weldoener voor de regio. Sinds zijn vrijlating woont hij in het gebied en wordt zijn
aanwezigheid ervaren als een stabiliserende factor. Als voorbeeld wordt de terugkomst van
Mandela genoemd waar hij geschrokken zou zijn van de hoeveelheid zwerfafval in het
gebied. Sinds zijn presidentschap in 1994 heeft hij zich actief bemoeid met het gebied. Als
hoogtepunt van zijn inmenging wordt de aanleg van het elektriciteitsnetwerk genoemd.65 De
BBC weet in de analyse als geen ander de positieve effecten van de overleden staatsman te
roemen en ondersteunt het verhaal met sprekende voorbeelden.
62 BBC, DVD DISK 1, 00:28:00-00:30:00, NOS 00:38:00-00:40:00 en 02:45:00-02:48:00.

63 BBC, DVD DISK 2, 01:07:00-01:10:00,
64 NOS, 00:01:00-00:16:00.
65 BBC, DVD DISK 1, 00:15:00-00:17:00 en DVD DISK 1, 00:36:00-00:38:00.
16
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Het militaire facet kan bij de NOS en nog meer bij de BBC op veel aandacht in het
commentaar rekenen. Dimblebly, host van de BBC, heeft veel oog voor de militaire traditie en
het materiaal. De commentator probeert duiding te geven aan de verschillende rangen en
standen binnen het Zuid-Afrikaanse leger. Daarnaast wijst hij op de grootsheid van Mandela
wanneer de kanonnen schieten, de vliegtuigen overkomen en helikopters overvliegen met
Zuid-Afrikaanse vlaggen.66 De beide omroepen wijzen op de moeizame relatie tussen de
vredelievende mens Nelson Mandela, geweld en het militaire apparaat. Adriaan weidt uit over
de opstelling van Mandela tegenover geweld en wijst op de noodzakelijkheid van het gebruik
van geweld. Hij zag wel in dat je beesten niet kon tegenhouden met je blote handen.67
Adriaan legitimeert het geweld uit de vroege periode van het ANC om geen afbreuk te doen
aan het karakter van de held. De BBC-reporter George Alagiah wijst op de transformatie van
het militaire apparaat. Waar Mandela en de niet-blanke bevolking eerst werden onderdrukt
door het leger, wordt Mandela als president in 1994 en nu bij zijn overlijden geerd door
hetzelfde militaire apparaat.68
De BBC behandelt vanuit een verschillende invalshoek dan de NOS de rol van symbolen in
post-apartheid Zuid-Afrika. Ali Bacher, bekende ex-cricketer, wijst op het belang van de witte
springbok voor de Afrikaners. Het dier is namelijk het symbool van het belangrijkste
sportteam van Zuid-Afrika, het nationale rugbyteam. Mandela heeft tijdens het
wereldkampioenschap rugby 1995, dat Zuid-Afrika won, het team openlijk gesteund en
daarmee toenadering gezocht als zwarte president tot de blanke sport. In de verslaggeving
wordt daarnaast gewezen op de aanwezigheid van de Zuid-Afrikaanse vlag op de kist van
Mandela. De vlag bestaande uit zes kleuren, refererend aan de verschillende
bevolkingsgroepen en roerige geschiedenis wordt aangegrepen om de diversiteit en
veelkleurigheid van Zuid-Afrika te onderstrepen. De symboliek van de vlag wordt in zekere
zin gelijkgesteld met het leven van de overleden leider.69 De NOS grijpt het Zuid-Afrikaanse
volkslied Nkosi Sikeleli Afrika70 aan om het persoonlijk verhaal van de leider aan de strijd
tegen het apartheidsregime te linken. Adriaan weet te vertellen dat Mandela het lied uit protest
66 BBC, DVD DISK 1, 00:20:00-00:24:00 en DVD DISK 2, 00:53:00-00:57:00.
67 NOS, 00:02:00-00:05:00.
68 BBC, DVD DISK 1, 00:31:00-00:33:00.
69 BBC, DVD DISK 2, 00:33:00-00:35:00.
17
27-05-2016
Marcel van Lenthe
zong in de gevangenis. Door het ten gehore brengen van het veeltalige volkslied, het bestaat
immers uit het Xhosa, Zulu, Sesotho, Afrikaans en Engels, wilde Mandela de rijke en bonte
verzameling culturen eren. Als het ware koppelt van Dis in het commentaar het symbool
Mandela aan de eenwording van Zuid-Afrika en de strijd tegen het apartheidsregime.71
In lijn met de uitwerking van het theoretische concept media events wordt bij de beschrijving
van de persoon Mandela de nadruk gelegd op het bijzondere karakter van de leider. Dayan en
Katz stellen dat de daden van de overleden leider worden gezien als symbolen van
vrijwilligheid en bereidwilligheid om offers te brengen voor de natie als geheel. Het
paradoxale van de viering van de historische daden is het feit dat de overleden persoon tijdens
het event unable to act is.72
In de BBC-studio kenmerken Ginwala en Bacher Mandela als de man die Zuid-Afrika bij
elkaar bracht. Tijdens staatsbezoeken en officile gelegenheden had hij niet alleen oog voor de
prominenten maar juist ook voor de entourage. Mandela gaf het idee dat iedereen ongeacht
hun afkomst, politieke gezindheid of geslacht welkom was.73 De NOS benadrukt juist de
opofferingsgezindheid van Mandela en de gevolgen voor zijn familieleven. Tijdens de
ceremonie is Winnie Mandela ook aanwezig. Zij wordt in het verslag door Rob en Adriaan
gelijkgesteld aan de boosheid van het Afrikaanse volk. Winnie heeft namelijk lang gevochten
voor de vrijlating van haar man maar is uiteindelijk na de verdenking van een aantal misdaden
gescheiden van Mandela. Ondanks de problemen tussen Nelson en Winnie heeft de derde
vrouw van Mandela, Graca Machel, de banden hersteld en Winnie uitgenodigd voor de
afscheidsceremonie. De analyse van Adriaan komt tot besluit en hij merkt op: Mandela heeft
nooit een familieleven gehad. Mandela was getrouwd met de strijd.74 Met deze uitspraak wil
Adriaan het bijzondere karakter van de overleden leider onderstrepen. Het verhaal van
Mandela valt samen met de strijd tegen het apartheidsregime en de periode na de afschaffing
van de apartheid.
70 Translation Lord bless Africa, South Africa Info, website bezocht op 21 mei, 2016,
http://www.southafrica.info/about/history/anthem.htm#.V0CQ8Y9OJjo .
71 NOS, 00:25:00-00:29:00.
73 BBC, DVD DISK 1, 00:04:00-00:07:00.
74 NOS, 02:40:00-02:42:00.
18
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Door de bijzondere eigenschappen te noemen krijgt het media event een extra lading en wordt
het gevoel van een turning point in de geschiedenis versterkt. Zoals Dayan en Katz het
benoemen: These events applaud the voluntary actions of great personalities. They celebrate
what, on the whole, are establishment initiatives that are therefore unquestionably hegemonic.
They are proclaimed historic.75 Tijdens dit kantelpunt mag het publiek zijn trouw bezweren
aan de overleden leider. Het publiek bestaat in het geval van de begrafenis van Nelson
Mandela niet alleen uit het Zuid-Afrikaanse volk. Door de speciale positie van Mandela eert
het publiek wereldwijd, waaronder in Nederland en het Verenigd Koninkrijk, de bijzondere
figuur.76
Om het bijzondere karakter van het event te duiden wordt het uitnodigingsbeleid bij de NOS
en BBC behandeld. Bart Luierink wijst op het verschil tussen de ceremonie in Johannesburg
en Qunu. Johannesburg was de dienst voor de wereld en Qunu is gericht op Afrika.77 Toch
merken de experts in de studio een aantal eigenaardigheden op. Van de 4500 genodigden in de
tent zijn weinig lokale notabelen aanwezig. Daarentegen zijn Richard Branson, eigenaar van
de Virgin Groep en prominent lid van The Elders, een groep van wereldleiders die zich
inspannen voor vrede en mensenrechten78, en Oprah Winfreh, Amerikaanse
televisiepersoonlijkheid en weldoener van de foundation van Mandela, wel aanwezig. Zowel
Rob Trip als David Dimbleby hebben aandacht voor de aanwezigheid van deze
beroemdheden.79 De beide omroepen zijn het er over eens dat Mandela handig gebruik maakte
van zijn positie om aandacht te vragen voor minderbedeelden. Het onbaatzuchtige en
menslievende karakter van Mandela komt in deze beschrijvingen sterk naar voren.
Bacher grijpt het event aan om een parallel te trekken met de wereldkampioenschappen rugby
in 1995 en een toekomstvisie voor Zuid-Afrika te schetsen. Net zoals in 1995 vieren de
gevoelens van verbondenheid en eenheid in Zuid-Afrika hoogtij. Het land is verenigd in een
stemming van hoop en optimisme. Het verhaal van Zuid-Afrika kan een lichtend voorbeeld
76 idem, 42.
77 NOS, 00:32:00-00:34:00.
78 Who are The Elders?, The Elders, website bezocht op 22 mei, 2016, http://theelders.org/about .
79 NOS, 00:40:00-00:42:00; BBC, DVD DISK 1, 00:02:00-00:04:00 en BBC, DVD DISK 1, 01:27:0001:30:00.
19
27-05-2016
Marcel van Lenthe
voor de rest van de wereld zijn. In dit verband prijst hij ook de leiderschapskwaliteiten van
Mandela. Net zoals in de cricket werkt het zo dat het team, lees in dit verband het land ZuidAfrika, afhankelijk is van een goede coach. De boodschap en waarden van Mandela moeten
worden doorgegeven aan de volgende generatie.80 Dat is de enige manier om recht te doen aan
Mandela en de toekomst van Afrika.
Een typische kenmerk van een media event is dat de event plaatsen vinden op remote
locations. Als gevolg van deze afstand tussen studio en plaats van handeling krijgen
uitzendingen een speciale lading door de special rhetorical forms and the technology required
to connect the event and the studio. The language is the language of transportation.81 In het
geval van de BBC schakelt Dimbleby naar reporter Fergel Keane in Johannesburg om het
gevoel van nabijheid te ervaren en de grootsheid van Mandela aan te halen. In de twee
interviews van Fergel Keane in Johannesburg worden Fatime en Lendo aan het woord gelaten.
Zij benadrukken de loyaliteit, de liefde en de verzoeningsbereidheid van Mandela. Lendo
beaamt: Mandela was een voorbeeld van de verzoening en het vergeven.82 De NOS schakelt
aan het einde van de uitzending naar Bram Vermeulen om de dag te duiden en de kijkers een
boodschap mee te geven. Met Mandela wordt een tijdperk begraven. Iedereen boven de
twintig weet van zijn vrijlating. Die geschiedenis wordt nu begraven. Het is nu zaak dat
mensen zijn gedachtegoed voortzetten.83
Conclusie: Westers perspectief sluit Europees perspectief niet uit
Uit de analyse van het media event Nelson Mandela begrafenisceremonie 15 december 2013
in Europees perspectief komt een gemengd beeld naar voren. De NOS heeft met de opzet van
het programma gekozen voor een nadruk op storytelling. De commentaren laten zich, in
tegenstelling tot de theorie van Dayan en Katz, kritisch uit over Zuid-Afrika, de familie van
Mandela en de Zuid-Afrikaanse politiek. De groep van experts kent geen grote mate van
diversiteit. De keuze voor de experts zou een noodgedwongen zet zijn, gezien het beperkt
aantal Zuid-Afrikakenners in Nederland. De BBC heeft gekozen voor een opzet waar een
80 BBC, DVD DISK 2, 00:57:00-01:00.
82 BBC, DVD DISK 3, 00:28:00-00:32:00.
83 NOS, 03:07:00-03:09:00.
20
27-05-2016
Marcel van Lenthe
volledig mogelijk beeld van Mandela wordt geschetst. De groep experts laat zich kenmerken
door autoriteit en diversiteit. In de uitzending neemt Dimbleby de rol van hoeder van de natie
aan en neemt hij een onkritische journalistieke houding aan.
In vergelijkend opzicht kunnen de overeenkomsten tussen de NOS en BBC gevonden worden
in de loftuitingen voor Mandela en de mate van distantie tot Zuid-Afrika. Beide omroepen
dichten de leider van Zuid-Afrika allerlei eigenschappen toe. Zo wordt Mandela geroemd om
zijn leiderschapskwaliteiten, discipline, vredelievendheid, medemenselijkheid, kracht,
openheid en onbaatzuchtigheid. Zoals Dayan en Katz opmerken worden de eigenschappen
verleend aan een persoon die unable to act is.84 Met het toekennen van deze eigenschappen
proberen de omroepen het event en de persoon een historische, bijzondere en symbolische
waarde te geven. In de verslaggeving schemert een mate van distantie door wanneer uitleg
wordt gegeven over de culturele gebruiken en politieke ontwikkelingen. De Nederlandse en
Britse omroep maken op een subtiele wijze duidelijk dat het gaat om een andere, vreemde
cultuur.
Dit transculturele en vergelijkende onderzoek in Europees verband heeft aangetoond dat
Nederland en het Verenigd-Koninkrijk in vele opzichten overeenkomsten kennen. Beide
landen kennen een grote mate van verbondenheid met Mandela en dichten hem vele
lovenswaardige kenmerken toe. De commentatoren lezen in de verschijning van Mandela
datgene wat ze graag zelf willen zijn. Het recht om Mandela toe te eigenen valt niet alleen de
twee bestudeerde landen ten deel. Met het benoemen van een verschil tussen de cultuur van
Nederland en het Verenigd Koninkrijk enerzijds en Zuid-Afrika anderzijds kan gesproken
worden van een westers en een mogelijk Europees perspectief. Een vergelijkend onderzoek
naar een gelijksoortig media event tussen Europese landen en andere westerse landen zou
zekerheid kunnen bieden over het bestaan van een gedeeld Europees perspectief.
21
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Bibliografie:
Anderson, B., Imagined Communities: Reflections on the origins and spread of nationalism.
Londen: Verso, 1983.
Barker, C., Television, Globalization and Cultural Identities. Buckingham: Open University
Press, 1999.
Bordwell, D., Poetics of Cinema. New York, NY: Routledge, 2008.
Braun, V. en V. Clarke, Using thematic analysis in psychology, Qualitative Research in
Psychology, nr. 3 (2006): 77-101.
Bryman, A., Social Research Methods. Oxford: Oxford University Press, 2012.
Couldry, N., Media Rituals: A Critical Approach. Londen: Routlegde, 2003.
22
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Dayan, D., Beyond media events: Disenchantment, derailment, disruption. In Owning the
Olympics: Narratives of the new China, M.E. Price en D. Dayan (editors), 391-401. Ann
Arbor: The University Press, 2008.
Dayan D. en M. Katz, Media events. The live Broadcasting of History. Cambridge (VS):
Harvard University Press, 1992.
De Beer, A.S. en H. Wasserman, Which public? Whose interest? The South African media
and its role during the first ten years of democracy Critical Arts 19, nr. 1-2 (2005): 36-51.
Esch, J., Legitimizing the War on Terror: Political Myth in Official-Level Rhetoric.
Political Psychology 31 (3): 357-391.
Evans, M, Broadcasting the End of Apartheid: Live television and the birth of New South
Africa. Londen: I.B. Tauris, 2015.
Evans, M., Mandela and the televised birth of the rainbow nation, National Identities 12, nr.
3 (2010): 309-326.
Fickers J. en S. de Leeuw, Editorial Journal of European Television History & Culture,
Journal of European Television History and Culture, vol. 1, nr. 1 (2012): 1-2.
Hagedoorn, B., Doing History, Creating memory: Representing the past in documentary and
archive-based television programmes witin a multi-platform landscape, Phd dissertatie,
Universiteit van Utrecht, 2016.
Hall, S., The rediscovery of Ideology: Return of the repressed in media studies, in
Culture, Society, and the Media, ed. M. Gurevitch. Londen: Routledge, 1988.
Hoskins, A., 7/7 and Connective Memory: Interactional Trajectories of Remembering in
Post-Scarcity Culture, Memory Studies 4, nr. 3 (2011): 269-80.
Hoskins, A., The Right to be forgotten in Post-scarcity Culture in The Ethics of Memory in a
Digital Age: Interrogating the Right to be forgotten, ed. Alessia Ghezzi, Angela Pereira, and
Lucia Vesnic-Alujevic. New York: Palgrave Macmillan, 2014, 50-64.
Kessel, van I., Nelson Mandela in een notendop. Amsterdam: Bakker, 2010.
Lodge, T., Mandela: a critical life. Oxford: Oxford University Press, 2006.
Mandela, N en R. First, No easy walk to freedom: articles, speeches and trail adresses of
Nelson Mandela. Londen: Heinemann, 1973.
Modisane, L. Mandela in film and television, in The Cambridge Companion to Nelson
Mandela, ed. Rita Barnard, New York (NYC): Cambridge University Press, 2014, 224-243.
Muller, E., Het schrijven van een probleemstelling volgens de Schijf van Vijf (Versie 2.0
2015), Departement Media en Cultuurwetenschappen, Universiteit van Utrecht, 1-9.
Nixon, R., Mandela, messianism and the media, Transition Paper, (1991), 42-55.
23
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Ryan, G.W. en H.R. Bernard. Techniques to identify Themes, Field Methods 15, (2003), 85109.
Sala, della V., Political myth, mythology and the European Union. Journal of Common
Market Studies 48, nr. 1, (2010): 1-19.
Sampson, A., Mandela: The authorized biography. New York: Harpercollins Publishers, 2011.
Schudson M. en J. Sonnevend, Mourning becomes electric. Columbia Journalism Review
(November/December), (2009): 71.
Sonnevendt, J., More Hope! Ceremonial Media Events are still powerful in the twenty-first
century, Global Perspectives on Media Events in Contemporary Society (2016): 132-140.
Wanning, S., Media events or media stories? International Journal of Cultural Studies 4, nr.
1, (2001): 24-44.
Mediografie:
BBC, Funeral of Nelson Mandela. Claire Poppewell, 15 december, 2013, DVD DISK 1.
CAPE TOWN LIVE, Nelson Mandelas Speech. 11 februari, 1990, Youtube video, 31:19,
geplaatst op 26 juni, 2013, website bezocht op 25 mei, 2016.
https://www.youtube.com/watch?v=-Qj4e_q7_z4 .
NOS, NOS Begrafenis Nelson Mandela. 15 december, 2013, website bezocht op 25 mei,
2016, http://www.npo.nl/nos-begrafenis-mandela/15-12-2013/13jnl1215Mandela .
Websites:
Adriaan van Dis, Leven. website bezocht op 25 mei, 2016.
http://www.adriaanvandis.nl/leven/ .
African Studies Centre Leiden, Nelson Mandela. Website bezocht op 22 mei, 2016.
http://www.ascleiden.nl/content/webdossiers/nelson-mandela .
Bart Luierink, Over de auteur. Website bezocht op 14 mei, 2016.
http://www.bartluierink.nl/over-de-auteur .
BBC ONE Question Time, David Dimbleby. Website bezocht op 21 mei, 2016.
http://www.bbc.co.uk/programmes/profiles/lxLtLvdvRqRGkrTHWpmDB1/david-dimbleby .
BBC, BBC Annual Report and Accounts 2013/14. Website bezocht op 14 mei, 2016.
http://www.bbc.co.uk/aboutthebbc/insidethebbc/howwework/reports/ara/archive .
BBC, BBC Trust Annual Report 2012/2013 review and assessment. Website bezocht op
14 mei, 2016. http://downloads.bbc.co.uk/annualreport/pdf/2012-13/bbc-bbctrustannualreport-review-and-assessment-2012-13.pdf .
24
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Chicago University Press, A manual for writers of research papers, theses and dissertations
Turabian Quick Guide. Website bezocht op 23 mei, 2016.
http://www.press.uchicago.edu/books/turabian/turabian_citationguide.html .
ESPN Cricinfo, Ali Bacher. Website bezocht op 5 mei, 2016.
http://www.espncricinfo.com/southafrica/content/player/44026.html .
Journal of African Cultural Studies, JACS. Website bezocht op 22 mei, 2016.
http://www.tandfonline.com/toc/cjac20/current .
Journal of Literary Studies, Contributors/Medewerkers. Website bezocht op 5 mei, 2016.
http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02564710308530318?journalCode=rjls20 .
NOS, NOS Financieel jaarverslag 2013. Website bezocht op 25 mei, 2016.
https://over.nos.nl/fileupload/jaarverslagen/NOS-Financieel_Jaarverslag_2013.pdf .
NPO, Van Dis in Afrika. Website bezocht op 5 mei, 2016. http://www.npo.nl/van-dis-inafrika/POMS_S_VPRO_113203 .
Muskens, R.W.A., Aan de Goede kant: Een geschiedenis van de Nederlandse
antiapartheidsbeweging 1960-1990. Website bezocht op 2 mei, 2016.
http://dare.uva.nl/record/1/398394 .
School of Oriental and African Studies, Centre of African Studies. Website bezocht op 22
mei, 2016. https://www.soas.ac.uk/cas/africannews/ .
School of Oriental and African Studies, Journal of African Law. Website bezocht op 22
mei, 2016. https://www.soas.ac.uk/research/publications/journals/jal/ .
South Africa Info, Lord bless Africa. Website bezocht op 21 mei 2016.
http://www.southafrica.info/about/history/anthem.htm#.V0CQ8Y9OJjo .
South African Broadcasting Cooperation, Nelson Mandela Honours, awards and other
forms of recognition. Website bezocht op 21 mei, 2016.
http://www.sabc.co.za/mandela/featuredetails/85ae8d80473ca62e92749f04758a6c68/group4 .
South African Broadcasting Cooperation, Over 4000 journalists covered Mandelas funeral.
Website bezocht op 13 mei, 2016.
http://www.sabc.co.za/news/a/e3f19f00423284539843fa56d5ffbd92/Over-4000-journalistscovered-Mandelas-funeral-20131215 .
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, Wet van 6 november 2013 tot wijziging van
de Mediawet 2008 teneinde het stelsel van de landelijke publieke omroep te moderniseren,
jaargang 2013, 454. Website bezocht op 14 mei, 2016.
https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stb-2013-454.html .
The Elders, Who are The Elders? Website bezocht op 22 mei, 2016.
http://theelders.org/about .
The Presidency - Republic of South Africa, Frene Noshir Ginwala (1932 - ). Website
bezocht op 5 mei, 2016. http://www.thepresidency.gov.za/pebble.asp?relid=7872 .
25
27-05-2016
Marcel van Lenthe
The White House: Office of the Press Secretary, Remarks by President Obama at Memorial
Service for Former South African President Nelson Mandela. Website bezocht op 13 mei,
2016. https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2013/12/10/remarks-president-obamamemorial-service-former-south-african-president- .
Universiteit van Leiden, Hoe Nelson Mandela Leids eredoctor werd. Website bezocht op 2
mei, 2016. http://www.hum.leidenuniv.nl/nieuws-1/hoe-nelson-mandela-leids-eredoctorwerd.html .
University of Chicago Press, A manual for writers of research papers, theses and
dissertations Turabian Quick Guide, website bezocht op 23 mei, 2016.
http://www.press.uchicago.edu/books/turabian/turabian_citationguide.html
University of London, Nelson Mandela obituary. Website bezocht op 22 mei, 2016.
http://www.londoninternational.ac.uk/media/press-releases/nelson-mandela-obituary .
University of Oxford, Yvonne Muthien Alumni. Website bezocht op 5 mei, 2016.
https://www.spi.ox.ac.uk/alumni/profiles/yvonne-muthien.html .
Volkskrant, Oud-president Nelson Mandela bijgezet in familiegraf in Qunu, 15 december,
2013. Website bezocht op 15 mei 2016. http://www.volkskrant.nl/buitenland/oud-presidentnelson-mandela-bijgezet-in-familiegraf-in-qunu~a3562535/ .
Volkskrant, NOS begint uitzending begrafenis Mandela uur te laat, 15 december 2013.
Website bezocht op 14 mei, 2016. http://www.volkskrant.nl/buitenland/nos-begon-uitzendingbegrafenis-mandela-uur-te-laat~a3562571/ .
Wikipedia, George Alagiah. Website bezocht op 5 mei, 2016.
https://en.wikipedia.org/wiki/George_Alagiah
Bijlage I: Aantekeningen uitzending NOS begrafenis Nelson Mandela

Rob Trip (presentator): presentator Acht uur journaal sinds januari 2010 (samen met
Annechien Steenhuizen).
Adriaan van Dis: auteur, presentator, journalist. Ouders komen uit Nederlands-Indi.
Studeerde Nederlandse letterkunde en Zuid-Afrikaanse Letterkunde in Amsterdam en
Stellenbosch. Doctoraalscriptie Om te vlieg: van bron tot boek: een onderzoek naar
verschillen en overeenkomsten in een prozatekst van Breyten Breytenbach.. Maker van
VPRO tv-reeks Van Dis in Afrika. Op zoek naar parallellen en contrasten met de huidige
West-Europese samenlevingen.85
85 Uitzending gemist, Van Dis in Afrika, http://www.npo.nl/van-dis-in-afrika/POMS_S_VPRO_084077
(website bezocht op 5 mei 2016).
26
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Bart Luierink: schrijver van Puur Goud (verhalen uit Zuid-Afrika) en hoofdredacteur van
ZAM Magazine. Opgegroeid in Amsterdam; aangesloten bij antiapartheidsbeweging. Sinds
1993 wonend in Johannesburg. Actievoerder Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN).
Voorzitter Africa in the Picture ; podium bieden aan Afrikaanse cineasten, makers van
hedendaagse films en documentaires. Correspondent geweest voor VPRO radio, NPS, NOS
radio 1 Journaal en de Zuid-Oost Pers (VNU). Geschreven voor Nieuwe Revu, Vrij Nederland
en de Haagse Post.86 Hij maakte ook onderdeel uit van de redactie van Van dis in Afrika.
Onderzoek naar de positie van homos in Zuid-Afrika.
Inneke van Kessel, docent Universiteit Leiden: African Studies Centre Leiden (ASCL),
politieke ontwikkelingen en democratiseringsproces in Zuid-Afrika. Proefschrift: Beyond our
wildest dreams,: over de rol van de United Democratic Front in de politieke transformatie in
Zuid-Afrika. In 2010 het boek Nelson Mandela in een notendop geschreven.
Bram Vermeulen: correspondent Zuid-Afrika voor de NOS; tevens NRC Handelsblad, VRT,
Radio Wereldomroep, ook vijf jaar correspondent geweest in Turkije. 87
NOS Begrafenis Nelson Mandela AANTEKENINGEN UITGEWERKT

Zondag 15 december 2013 08:30
Goedemorgen, 10 dagen geleden overleed Nelson Mandela, zwart en wit Zuid-Afrika 10
dagen lang eer aan Mandela. Veel mensen afscheid genomen. Gisteren al in Pretoria. Langs de
weg. Toen het lichaam per vliegtuig , naar oost naar oostkaap. Kunu. Daar ter aarde.
Dat gaan we bekijken met gasten:
Adriaan van Dis, schrijver, documentaires gemaakt over Zuid-Afrika.
Bart Luierink, afgelopen dagen veel gezien. Hij weet veel van de achtergronden.
Hoofdredacteur van ZAM.
86 http://www.bartluirink.nl/over-de-auteur (website bezocht op 5 mei 2016).
87 http://bramvermeulen.com/ (website bezocht op 5 mei 2016).
27
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Wij gaan kijken; veel eerder begonnen dan we dachten. Een zeer strak schema.
De oostkaap. Staatsbegrafenis. Militairen. Die begeleiden de kist naar de tent. Die tent is
neergezet; veel genodigenden. 4500. Eerst de tocht.
Rob Trip: Adriaan; het is een staatsbegrafenis, wat vond Nelson Mandela van militair
vertoon?
Adriaan van Dis: De eer komt het toe, zoveel militairen doet niet goed aan hem. Hij is
oprichter van de speer van de natie. Hij heeft een keer geschoten; een vogeltje neergeschoten.
Nou zou die wel bedroefd zijn. Dat vond hij zo wijs, nooit meer een pistool aangeraakt. Hij
zag wel in dat je beesten niet kan tegenhouden met je blote handen. Dat is een Afrikaanse
uitdrukking. Een gewapende strijd was wel nodig tegen een bewind dat zelf voortdurend met
voetentrede en met wapens ; ik denk dat hij diep in zijn hart, daar wel problemen mee had.
Net zoals met de dominees en pastoors en geloven. Hij was zelf niet diep gelovig. Maar dat
krijg je. Hij wordt heilig gemaakt; er wordt bezit van hem gemaakt door iedereen. Zo wordt je
groter dan je ooit was.
Rob Trip: Zon soort plechtigheid gaat het ook wel worden Bart?
Bart: heel veel conventies die je langs ziet komen. Mandela heeft daar altijd met respect over
gesproken om ze voortdurend te ondermijnen. Iedereen vandaag in voorgeschreven tenue. Een
van de dingen waar hij meteen mee brak toen hij president werd. Toen hij werd vrijgelaten.
Rob Trip; Dit zijn beelden van de oostkaap; het gebied waar hij vandaan kwam.
Bart; hij geboren in Mfeso, dichtbij Kunu. Een van de armste gebieden van Zuid-Afrika. Maar
ook van de gebieden waar een groot gedeelte van het leiderschap vandaan kwam. Winnie
Mandela. Alle grote namen komen uit dit gebied. Missie en onderwijs. Misschien wel vooral.
Hij leefde eerst in een gebied waar het geloof centraal stond. Het is de kennis van de stad
tegenover de vrijheid van het platteland. [periferie versus het centrum]
Het begraven worden past in de traditie. Het is het terugkeren naar de voorvaderen.
Het past in een traditie. Terugkeren naar de voorvaderen.
Aandacht voor het militair vertoon.
Het is geweldig om te zien hoe het is opgezet.
Adriaan: Twee stenen huizen, 500 geiten. Heel primitief. Vergeten en achtergesteld gebied.
Bart: slechte politiek. Dorre vlaktes. Het thuisland van Mandela.
Je moest een pasje hebben om naar een ander gebied te gaan.
Televisieserie van Adriaan begint in die streek. 80% werkloosheid van jongeren.
Achtergesteld; het broeit in dit gebied. Boosheid tegenover het ANC.
ANC heeft veel voor elkaar gekregen vooral voor de rurale gebieden.
Misschien komt het ten goede. Met het opzetten van een Mandela Mausoleum.
Werkgelegenheid met hotels.
28
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Bedevaart?
Bart: het zou het vanaf hangen. De familie. Gewin. Het is tegengehouden.
Ooit de lokale chief gesproken. Tegenover de Mandela. Buitenverblijf. Die gaat het niet
toestaan.
Mandela wordt bij zijn kinderen begraven.
De kinderen tuimelen over elkaar heen.
Vergelijking met Soekarno. Soeharto wilde niet in de schaduw.
De mythe gaat ontstaan. Huis wordt familiehuis. Mensen hebben daar behoefte aan.
Het momentum wordt gevierd voor het land; Zuid-Afrika.
Vlag van Zuid-Afrika gisteren ook van ANC.
Vandaag gaat het breder dan de beweging.
Winnie Mandela vond het on-Afrikaans. Het gebalsemde. Het wordt een geglobaliseerd
geheel.
In die tent 4500 mensen. Geen nomadentent.
Standing; hoort ook bij Zuid-Afrika. Hoe goed het gaat.
Begrafenis in een tent? Typisch Zuid-Afrikaans. Een overkapping. Of een huwelijk of een
begrafenis. Wel een typisch Zuid-Afrikaans iets.
Adriaan: De partytent. Dit is ook bijna een partytent.
Mandela zijn militaire vleugel is opgegaan in de South African Defence Force. Zou hier een
keuze gemaakt zijn; van de soldaten? Is een algemene club soldaten of een speciaal
geselecteerde club?
Dat leger bestaat uit verschillende componenten.
Mandela had een hele goede verhouding met de generaal. SDF. Mandela was voor duidelijke
mensen en duidelijke standpunten.
Je zag het al bij zijn inaugurartie. Generaals waren niet allemaal even schoon. Generaals
hadden ook vervolgd kunnen worden.
Adriaan: Mandela kon ze overreden. Vrijheid van de Afrikaners vergeleken met de
Boerenoorlog. Verzet. Verzet tegen de Engelsen.
Adriaan: Apartheid;
Duidelijk waar je tegen strijd.
Groot militair vertoon.
Een grote leegte van het land.
Dorheid?
29
27-05-2016
Marcel van Lenthe
In Transkei hele dorre stukken.

Wonderlijke dingen; als het regent; dan wordt het ook groen.
De infrastructuur is vrij slecht. Dan is er modder.
Het is een gigantisch land. Regen in Kaapstad is geen regen in dit gebied.
Oostkaapprovincie. 1000 km
Het is net zo groot als Nederland.
[0:16:00] Members of the family.
Ceremoniemeester; vrouw die ooit ambassadeur is geweest in Nederland.
Moet je nagaan hoe vroeg ze zijn begonnen. Bussen klaar te zitten. 4500.
In Zuid-Afrika vroeg in de veren.
Veel Zuid-Afrikanen hadden ook pas een dag later gehoord dat mandela was overleden. Want
je gaat om 10:00 naar bed, en 06:00 eruit. Er wordt geleefd volgens het ritme van de dag.
KIST WORDT NAAR BINNEN GEDRAGEN IN DE TENT. 18 MIN.
ZINGEN VAN MENIGTE BIJ BINNENKOMST. ZINGEN DOOR HET KOOR. KIST
WORDT BINNENGESCHOVEN DOOR 8 MENSEN. 8 GENERAALS / MILITAIREN.
KOOR ZINGT VOLLEDIGE BINNENKOMST.
SHOT VAN BOVEN DE KIST, WAAR VLAG VAN ZUID-AFRIKA DUIDELIJK NAAR
VOREN KOMT.
VROUWEN LOPEN ACHTERAAN.
VOOR HET VOLKSLIED ZINGEN; BLEKE MBETE CEREMONIEMEESTER.
EERSTE STAATSBEGRAFENIS.
EENW EEK VAN RIVIEREN VAN TRANEN.
EEN JONGEMAN DIE 70 JAAR GELEDEN VERTROK. EEN MYTHISCE LEIDER.
VAN ONDRUKKING NAAR VRIJHEID.
Hij verlaat ons; met wetten, instituties, mensenrechten. Transparantie. Respect. Democratie.
De nalatenschap van onze leider.
DE KOREN GAAN VOOR IN HET ZINGEN VAN HET VOLKSLIED.
[0.23:00] ZINGEN VAN VOLSKLIED.
[0.25:00] EINDE VOLKSLIED
TERUG NAAR STUDIO
Hij is wat eerder begonnen.
Wat fragmenten terughalen wat er is gebeurd.
30
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Rob: het volkslied; veel mensen bleven zitten. President ging staan.
Het kan dat oude mensen niet kan staan.
Mensen bewust blijven zitten.
Het is een strijdlied.
Tweetalig volkslied.
Couplet in het Afrikaans. Het lied van de Afrikaander. Onze identiteit. Zeer nationalistisch.
Het andere heel christelijk. Methodisten. De grote opvoeders. In Johannesburg geschreven.
Mandela is opgeleid door methodisten. Al die leiders zijn opgeleid door de methodisten. Heel
bewust geworden door zwarte dominees. De blanke de les lezen. In het volkslied kan je de
geschiedenis teruglezen.
Mandela in de gevangenis; toen ook gezongen. Toen was het een illegaal lied. Emotioneel
lied.
Mbeke; prominente rol; de nationale voorzitter ANC. Secretaris-generaal. Zij leidt de
ceremonies.
Adriaan: De tent: in een godvergeten stuk; zoiets opgezet. Zuid-Afrika kan dat organiseren.
Trots.
[0.29:00] Bart: dat is mantazima. De chief uit het gebied Ook de voogd van Mandela.
Moeilijke relatie met Mandela. Uitgeweken. Niet uitgehuwelijkt.
In de periode van de apartheid; dubieuze rol. Mandela heeft die band nooit helemaal
doorgesneden. Laatste periode van zijn leven wel weer aangehaald.
Via zijn clan wel mogelijkheden gekregen; op zijn negende jaar al zijn vader overleden. In het
hof zagen ze dat hij heel veel kon. Hij heeft veel kansen gekregen.
Het leven was een paradijs leven. Stokvechten, vee hoeden, en dat was het. Vrij.
Toen structuur; macht; macht beperkt. Door blanken. Dat heeft hem aan het denken gezet.
Rob: aristocratische achtergrond ; veel kracht gegeven?
Bart: ja, dat zie je terug in de houding. De achtergrond laat zich niet verloochenen.
Adriaan: adellijke achtergrond.
[0.31:00] TERUG NAAR LIVE BEELD IN TENT
GEZANG KINDEREN. GROTE VLAG MANDELA EN VEEL KAARSEN.
[0.32.00] DE DOCHTER
Wat is jullie gedachten van de mensen die daar zitten?
Onderscheid tussen de mensen die in het stadion zaten en die mensen die hier zitten?
Waarom is de koning er niet? Alleen getrouwen?
In het stadion is de wereld.
31
27-05-2016
Marcel van Lenthe
De tent is Afrika. Maar ook Richard Branson.

Bart: ik zie het uitnodigingsbeleid niet.
Vanmiddag bijeenkomst in de schouwburg in Amsterdam.
Beatrix en Willem-Alexander ; Beatrix had meer met Mandela.
Bart: persoonlijke banden; prins Charles? Geen hartstochtelijke verstandhouding.
Rob: premier van de Cariben; waarom?
Bart: buitenlandse politiek Zuid-Afrika; meer gericht op nieuwe economien, Brazili ; Cuba,
ook mogelijkerwijs ook andere eilanden. Solidariteit.
Adriaan: nu intiem. In de streek waar hij opgegroeid is en terugkwam.
[0.35:00] Correspondent Bram Vermeulen
Bram Vermeulen: Buiten de witte tent. Afstand 500 meter. QUNU. Hij is teruggekeerd. Met
zoveel liefde, van 1000 rivieren. Groene heuvels. Gewoond tot 9 jaar. Stiefkind. Tembu
koning. Teruggekeerd. Biografie veel overgeschreven. Lopen met de meisjes, stok vechten,
jongeman tot volwassen man, 16 . ritueel wordt besneden. Klik er even van. Maniba plan. Van
het koninkrijk.
Bij mij staat; iemand van de clan; hoe ervaart u het vandaag? Een gids. Zim Gamakulu.
Gemixte gevoelens. Pijnlijk.
Een paar keer ontmoet. 1990; uit de gevangenis. Het was een bijzondere dag. Lang gewacht
om zijn hand te schudden. Ik kende hem alleen van fotos. ik moest bijna huilen toen ik zijn
hand schudde. Hij zei; niet huilen jongeman.
Ga verder waar ik ben gestopt. Hij heeft ons een boodschap gegeven. Verder gaan met de
vrijheidsstrijd.
De Madiba clan.
Waar kunnen wij zien dat hij een onderdeel van de clan is?
Wij hebben met de familie gepraat. Ze hebben hem welkom geheten in zijn thuis.
En de ouderen gingen naar het graf. Praten met de voorvaderen. Rituelen. Zeer belangrijke
dag voor de clan.
[0.40:00] Waarom zitten mensen hier binnen en waarom niet?
Wie een echte vriend, wie niet?
Soweto; praktische reden. Slechte wegen hier, niet alle presidenten kunnen we gaan slepen
met de hele entourage.
Tanzania, Zambia. Wel welkom. Oprah Winfreh; veel betaald. Nelson Mandela kinderfonds.
Prins Charles ; koningshuis nauw geweest. Ook met de Oranjes. Hij heeft blauw bloed. Daar
speelde hij graag mee. Veel beroemdheden, iets te weinig mensen uit de gemeenschap zelf.
32
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[0.42.00] Rob: Mandela kieskeurig? Man met een goed geheugen?

Iedereen is tegen de apartheid?
Bart: hij was minder nauwkeurig als het ging om donaties en steun voor zijn beweging.
Opvallende ontmoetingen; Soeharto. Politieke agenda. Oost-Timor. Warme band met
Ghadaffi. ANC. Mandela Ghadaffi, Lockerbie terug te trekken. Grote gebaren van Mandela;
verzoening. Die zijn oprecht geweest ; ook met een agenda.
[0.43.00] Ook met een Afrikaanse agenda. Mugabe; gesteund in de strijd.
Cyril Ramaphosa vriend. Terug naar de zaal.
Jesse Jackson Amerikaans.
Gerry Adams Noord-Ierland.
Ahmed Kathrada ; goede vriend uit de gevangenis en voordat ze de gevangenis in gingen.
Robben-eiliand.
[0.45:00] KATHRADA SPREEKT
Hij bracht alle emoties in mij naar boven. Afscheid genomen in het ziekenhuis.
Hij heeft zich gevoegd bij ANC die er niet meer zijn. Het A-team.
Zuid-Afrika is van iedereen. Blank en zwart.
Democratie. Dankvol. Eerbiedig tegenover iedereen. Verbetering van het lot van iedereen. De
rechtstaat. Chapter 9 uit de grondwet. Zwart, blank, Indiaas, allemaal Zuid-Afrikanen.
Honger, armoede, ziekte, veel uitdagingen.
Hij was mijn oudere broer,
Liefde, eenvoud, eerlijkheid, dienstbaarheid, zorg, moed, geduld, tolerantie, rechtvaardigheid,
zullen een bron van kracht zijn voor miljoen in Zuid-Afrika en de hele wereld. Jij hebt altijd
het collectieve leiderschap gesymboliseerd, verzoening, vergeving natie-bouwen en niet
-raciaal, niet seksistisch Zuid-Afrika. Je leven is een voorbeeld voor de huidige en
toekomstige generaties; die door moeten gaan waar jij bent gebleven. Wij worden geleid door
jouw wijsheid. Vandaag is samen met ons verdriet de grote trots. ; jij hebt het volk en de hele
wereld; samengebracht. Nooit vertoont in de hele geschiedenis.
Wij lopen zij aan zij door de vallei des doods.
Vaarwel mijn broeder, mijn mentor, mijn leider.
[0.56.00] Einde; Kameraad Kathrada, dankuwel.
KOOR JERUSALEM KIKHAY LAMI. WE PROBEREN OP SCHEMA TE BLIJVEN.
EERST TWEE COUPLETTEN ZINGEN DAN GAAT DE FAMILIE HET
OVERLIJDENSBERICHT VOORLEZEN.
[0:59:00] de vader van de democratie lid van de familie.
De kleinzoon leest het bericht voor. Ndaba Mandela (man met bandje).
33
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Het verhaal van Mandela is het verhaal van Zuid-Afrika. The struggle is my life.
ANC 1952 voorzitter.
MK commander in chief, gewapende militie.
Mandela verdedigde zichzelf.
de beroemde uitspraak. Levenslang. Robbeneiland.
27 jaar vastgezeten.
1990 > eindelijk aan het werk na 40 jaar.
De Klerk en Mandala; Nobelprijs.
1994 10 mei genaugureerd.
Hiv en aids, welzijn van kinderen.
Nandi Mandela (kleinkinderen) , namens de kinderen en de kleinkinderen. Tatumkulu
(bijnaam).
he lead by example.
De lessen uit zijn leven; goed zorgen voor zijn familie (opleiding). Tijdens de kerst, een
geschenk en een maaltijd voor de kinderen.
Nederigheid.
Humor. Verhalen.
Ondeugendheid.
Strenge grootvader.
Discipline.
Bij een staatsbezoek; eerst het banket een hand geven. Langs de keuken en dan pas beginnen.
Hij ging blootvoets naar school en werd president van Zuid-Afrika.
[1:16:00] in de lokale taal alle stamhoofden opnoemen. Qunu.

Ethiopi steun zoeken op het continent. De uniciteit van Afrika.
De premier van Ethiopi; Desalegn
[1:19:00] Een zeer belangrijk moment voor Afrika.
Zijn strijd belichaamt de strijd van Afrika.
ANC als leider.
Wederzijds respect en gelijkheid.
Wij vieren hier de hoop van menselijkheid.
34
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Integriteit.
[1:24:00] De wedergeboorte van Mama Afrika!
MUZIEK
Joyce Banda president Malawi; voorzitter Zuid-Afrikaanse landen.
[Spreektekst: http://drum.co.za/featured/president-joyce-bandas-speech-at-mandelas-funeral/]
Ik was gesoleerd en vernederd; en een aanslag op mijn leven.
Madiba had haar geleerd om te vergeven.
Vastberadenheid en liefde voor zijn volk.
1e vrouw als Afrikaanse president.
Het gezamenlijke voorop stellen en niet het eigen belang.
De lessen van Mandela; ik heb ze geleerd en ik voer ze ook uit in Malawi.
Zijn stijl van leiden waren geweldig. Zijn lessen.
Moed en vastberadenheid kan het kwaad bestrijden.
Een strijd voor Afrikaanse vrijheid.
Democratie.
Peace and security. In zijn strijd tegen apartheid.
Zijn idealen, sociaal en economisch.
Ik spreek voor velen in de regio.
Vrouwen uit de armoede.
Voedsel voor de hongerige.
Ziektes voorkomen.
Dank Winnie Mandela, steun voor Mandela in gevangenis en de strijd van ANC.
Grace; dank voor de liefde en de zorg in de laatste dagen. Jij bent een voorbeeld voor
Afrikaanse vrouwen.
Zuma: bedankt dat u hem zo eert als het hoort. Jij hebt er voor gezorgd dat wij onze vader met
waardigheid kunnen begraven.
Zuma: Zuid-Afrika moet een regenboognatie blijven. Een land van iedereen; waar het niet
uitmaakt waar je geboren bent.
[1:41:00] EINDE SPEECH
[1:42:00] Jacob Zuma; president van Zuid-Afrika
[1:42:00] traditionele manier van aankondigen ; president Zuid-Afrika. Zonder ondertiteling.
35
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Rob: Lof-uitingen; eerste Afrikaanse invloed. Eerste prays. De president vindt dit heel goed.
Ons is verteld dat Zuma gaat zingen. Een oud-strijdlied ; waar de strijd met de blanken
centraal staat.
Adriaan: Er komt toch een gemengd beeld naar voren; het gestolen land. Alles zie je terug.
Ook bij de president. Zuma is een volksjongen. Hij praat zoals het volk; maar dat is niet zo
handig
[1:45:00] Zuma gaat zingen, ANC lied.
[1:48:00] begin speech Zuma
Voorzitter Afrikaanse Unie, Ethiopie, Joyce Banda van de SADC en president van Malawi,
speciale dank geheten.
Kikwete, president van Tanzania.
Tabo Mbeki, welkom.
ANC, communistische partij Zuid-Afrika. Geloofsleiders, vrienden van Afrika.
Vandaag eindigen wij een reis die 95 jaar geleden begon.
Een vrijheidsstrijder en een toegewijde leider. Een baken van hoop.
Wij zijn van trots vervuld; dat wij dit mogen meemaken.
De stichtende president van het vrije Zuid-Afrika.
De laatste ademteug op 5 december.
Wij wilden de realiteit van jouw sterfelijkheid onder ogen zien.
[1:54:00] De lange rijen mensen die afscheid van jou namen. Een stortvloed aan emoties. Als
mensen goedheid zien in een persoon; brengt dat ertoe dat zij zich ook naar goedheid gaan
gedragen.
Twee simpele woorden; THANK YOU! Alles wat wij nodig hadden van een leider.
Onze eigen journey begint. Wij gaan verder met het bouwen van de samenleving. Wij leren
lessen uit jouw leven, jouw bijzondere leven.
Jij belichaamde de waarden en principes van jouw organisatie; de ANC.
Eenheid, onbaatzuchtigheid, opoffering, collectief leiderschap, nederigheid, eerlijkheid,
discipline, hard werk en wederzijds respect.
Jij hebt jouw boodschap in 1964 ten gehore gebracht. Zeer bekend. Het is bijna een
hoofdstuk in de bijbel geworden vanwege zijn diepzinnigheid.
Vanaf 1994 begon jij de ideale samenleving.
Elkaar vasthouden als burgers; als medeburgers; ongeacht ras, afkomst of geloof.
[1:57:00] Jij haatte racisme.
36
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Je was een uitzonderlijk mens. Jij zult ons gidsende licht zijn voor de toekomst van ZuidAfrika.
Je zult voor immer in ons hart voortleven.
[2:00:00] einde Zuma , terug naar studio.
Rob: Groot contrast
Adriaan: de partij, na dinsdag een les geleerd. Er mag niks misgaan. Strakke regie.
De familie; de weduwe; Winnie Mandela, zij is oud en treurig. De wereld is vrij negatief over
haar. 18 maanden vastgezeten. Niet haar man bezoeken. Mandela heeft haar proberen te
kalmeren. Hoe gevangenschap je vleugels kan geven. Het is boosheid. Boosheid wat breed
gedragen wordt gevoeld door het Afrikaanse volk.
De andere weduwe; heeft haar in de armen gesloten.
Grote verwijdering na de scheiding. Daarna toenadering. Winnie weer uitnodigen. Grootheid
van Grasha.
Tribaal bandje; kleinzoon van overleden zoon (AIDS). Manda heeft de oude lijn weer
opgepakt. Fouten gemaakt. Tot de orde geroepen. Geen rol in ceremonie. Tragiek in die
jongen. Verscheuring tussen moderniteit en traditie. Bittere armoede en de rijkdom van de
familie. Gemangeld. Zijn huwelijk is kapot gegaan.
Chief; een vrouw er bij nemen om terug te gaan naar de traditie.
[2:04:00] Vanmiddag zijn jullie in de stadsschouwburg in Amsterdam. Dank voor het
bijwonen en het commentaar. Adriaan blijft alleen met Rob achter.
[2:05:00] Terug naar de ceremonie.
Andrew Jamangile: namens Mandela familie en de clan bedanken.
Alle mensen uit Zuid-Afrika hebben gebeden voor een spoedig herstel van Mandela. Het
kwam door tot het ziekenhuis in Pretoria.
Hele nachten werden gebedsdiensten gehouden.
Zuid-Afrikanen en Afrikanen; dank de overheid; voor de begrafenis.
een leven dat in dienst stond van anderen.
De mensen van de publieke diensten die dit allemaal hebben mogelijk gemaakt.
Dank aan de militairen. Voor alle bescherming door het leven van Mandela.
Dank dat u al deze woorden hebt gedeeld;
Ook dank voor het medische team dat Mandela heeft verzorgd.
Persoonlijke arts; dr Tabula, grote dank.
Dank aan de musici en zangers.
Dank voor de media en journalisten. Dank voor alle aandacht voor zijn daden.
37
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Dank aan de ceremoniemeesters.

De koningen uit de regio; dank voor de contributies.
Wij bedanken het ANC voor zijn rol in de strijd en voor de hulp aan Madiba. Ook voor de
planning van dit event.
Nogmaals dank aan alle aanwezigen.
Mensen uit Afrika en de wereld; grote dank!
[2:12:26] Er zal nooit meer zon dag komen. Dank voor uw geduld en uw begrip.
Als laatste; dankjewel Tata! Het vertrouwen in mij. Dank!
Final goodbye Tata!
[2:13:00] Irving Berlin heeft ooit gezegd: het lied is voorbij, maar de melodie weerklinkt
nog.
Wij hebben allen een verantwoordelijkheid dat zijn boodschap door blijft klinken. God bless
Africa!
Dank generaal.
[2:14:00] Bisschop Siwa
Mattheus 25: 21 :
Goed gedaan, goede dienaar. Je bent in weinig trouw geweest en ik zal je in veel belonen. Ga
de heerlijkheid van je meester binnen. Het leven dat we vandaag betreuren en vieren is heel
anders dan Shakepears Macbeth; uit, uit, korte kaars. Het leven is maar een korte schaduw,
een arme acteur die op het toneel staat en niet meer gehoord wordt. Het is het verhaal van een
idioot vol lawaai en furie dat niet betekent. Dit leven is niet kort, en de invloed ervan zal nog
lang bij ons zijn. Dit leven zal nog lang in onze herinnering blijven. Het is niet het verhaal van
een idioot, er zit geen lawaai en furie in maar zal altijd een leven zijn vol waardigheid. Het is
geen vermaakt op het toneel. Het is kwalitatief hoogstaande actie die een bijzonder resultaat
heeft. We zullen je altijd prijzen , verlangen naar meer van dat soort kwaliteit die tot meer
veranderingen in onze tijd zullen
Lessen:
Het verhaal van drie slaven. Jezus vertelt het verhaal.
De derde slaaf krijgt maar 1 talent (1000 dollars)
[2:19:43] Het handelt vanuit een achterstand maar maakt het beste gebruik van zijn talenten.
Op een moedige manier ontmaskerde het onrecht. Mandela deed hetzelfde in zijn rechtsgang.
Hij handelde in tegenover gestelde wijze als een normale conventionele manier zou doen.
Burgerlijke ongehoorzaamheid.
Ik ben omdat wij zijn.
38
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Hij ontmaskert zo het oneerlijke systeem.

Dat hij weet dat het oogst waar het niet heeft gezaaid.
Het is tijd om afscheid te nemen van Mandela; maar ook van een systeem wat onrechtvaardig
is. Wij willen een systeem dat eerlijk is. Waarin al Gods kinderen kunnen delen in het leven.
Dit is de tijd om met ons allen zij aan zij te staan. Om een beter systeem op te bouwen met
ons allen.
Je moet vasthouden aan rechtvaardigheid.
Het voordeel moet voor iedereen zijn, niet alleen voor de meesters. We moeten gebruikmaken
van wat we hebben om een beter leven voor iedereen te creren. Maar de meester is God. Hij
beloont iedereen die rechtvaardig leeft. De beloning gaat verder dan alleen zijn werk.
Trouw zal tot in eeuwigheid worden gevierd.
Jezus Mandela. Onbaatzuchtigheid.
Goed gedaan, goede dienaar. Je hebt je meester ook goed gediend.
Libanese activist; verhaal : de profeet.
Hoe kan ik in vrede weggaan zonder een wond te voelen? Het deed hem pijn de mensen
achter te laten die hem dierbaar waren geworden. Maar hij voelde zich ook een adelaar die het
nest uitvliegt. Laat ons afscheid nemen van ons icoon.
Je schaduw was een licht op ons leven.
Wachten op de ochtend van de wederopstanding.
[2:31:00] Aartsbisschop van een kathedraal uit Engeland; wat is sterven? Een schip zeilt uit en
ik kijk het na tot het over de horizon verdwijnt. Iemand zei tegen mij; ze is goed vertrokken
en uit mijn blikveld verdwenen. Maar ze is nog steeds zo groot als ze was, maar het is nog
even groot in mij. Terwijl wij nakijken, zien anderen het aankomen. Die zeggen; daar komt
ze. Dat is doodgaan. Dankjewel. Wee zullen jouw leven altijd koesteren. Moge god u zegen in
den naam van de vader, de zoon en de heilige geest. Amen!
TERUG NAAR DE STUDIO
Welkom heten Inneke van Kessel ; Afrika studiecentrum Leiden.
Ineke: wie zit niet bij de sprekers? Niet de dochters. Dat heeft iets te maken met tradities. De
oudste zoon ; zonen zijn overleden. De oudste kleinzoon; schandaal rondom hem.
Grondwet zegt man en vrouw gelijk; meer prominente rol van de dochters.
Familiestrubbeling.
[2:33:00] KIST WORDT WEGGEDRAGEN
Rob: wie mocht wel komen; wie niet?
Ineke: Voetbalstadion mocht iedereen zelf weten.
Nu meer de familie; staatsbegrafenis; politici en militairen. 4500 mensen bij de plechtigheid.
400 mogen bij ter aarde stellen zijn.
39
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[2:36:00] GEZANG BIJ UITDRAGEN OVERBLIJFSELEN MANDELA

Een aantal gasten zou naar buiten toe gaan.
Adriaan: Bisschip Tutu ; een raar verhaal gisteren; ; lidmaatschap ANC opgezegd;
administratieve vergissing. Onnozele dingen die we gaan duiden.
Ineke : heel veel mensen geen uitnodiging. Afrikaanse begrafenis; komen ze wel of niet. Dan
hadden toch even kunnen bellen, Tutu? Een meer prominente rol. Als spreker? Ja.
Methodistische dominee; ja, gedoopt en getrouwd. Tutu was een vriend; een getrouwe. Hij
moest trouwen en niet gaan hokken. Geen goed voorbeeld voor de jeugd.
[2:40:00] Ja, daar heb je Tutu! In het eind van zijn tachtig jaren. Hij is oud en broos. Zoals in
het stadion.
Rob: Mandela; heeft hij een familieleven gehad? Adriaan; nee, eigenlijk niet. Winnie trouwen
met een bajesklant. Mandela was getrouwd met de strijd. Te weinig tijd voor het gezin. Hij
heeft een keuze gemaakt; voor het land, niet voor het gezin.
Rob: wij zijn op weg; daar zou iedereen bij mogen zijn? Afgeschermd?
Ineke : ook waar het familiehuis is. Andere familieleden. Geen openbare begrafenis.
Familiebegraafplaats. Dochters willen niet dat het een pelgrimsoord wordt.
Daar hadden wij het eerder over;
[2:42:00] Adriaan: zou dat het toch niet worden? I: een slimme afleidingsmanoeuvre. Waar
mensen hun verdriet, herinneringen kunnen ophalen. Goed organiseren. Een inbreuk voor de
familie. Dat wordt onbewoonbaar. Door de bussen met toeristen. Het museum kan worden
uitgebreid.
Adriaan: Ook ruimte voor busladingen. Het zou goed zijn voor de regio en Afrika.
Plechtigheid; vrij strak. Wij hebben geen idee hoe lang dit gaat duren. Of daar cameras bij
zijn.
Adriaan: Winnie Mandela had moeite met zijn open houding; begraven is geglobaliseerd
gebeuren. Of traditioneel.
Ineke: het begraven van de doden is niet nieuw. In zittende of staande positie begraven.
Dingen mee voor het reis. Tabak en een speer.
Veel kanten heeft deze begrafenis;
-kerkelijk
-staats
-traditioneel
De goede rituelen gebruiken om een goede reis te bewerkstelligen. Het is een mix.
Nette grafsteen; belangrijk. Over enige tijd geplaatst. Een jaar na de begrafenis. Een jaar of
een half jaar. Dat is een afspraak. Daarna kan de draad weer opgepakt worden. Het is
onderdeel van het verwerkingsproces.
40
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Over een week wordt de spade gewassen. De spade die gebruikt is bij het begraven.
Adriaan: lokale mensen hebben ere diensten gehouden. Contact met de voorvaderen.
Verwittigt worden. Dat er iemand op komst is. Ook aan het praten met Mandela; zo doen we
dit, dan doen we dat. Dan ben je klaar voor de reis.
Vanochtend vroeg was dat.
SPLITSCREEN ; ADRIAAN EN INNEKE
Adriaan: weinig lokale mensen ; de koning bijvoorbeeld niet gezien.
Ineke: KOZA is de taal. De Tembu spreekt de taal. Mandela behoort tot de tembu-stam.
[2:48:54] Ineke: Tembo zou waarschijnlijk spreken? Maar heeft hij niet gedaan; waarom niet?
Rituelen. Probleem met de huidige koning; geur van schandaal. Eis voor een gevangenisstraf
voor 15 jaar; ontvoering, brandstichting, fraude. Op borgtocht vrij; hoger beroep. De koning is
boos op het ANC. Zumba is een zulu koning. ANC boos. En lidmaatschap opgezegd en nu lid
van de rivaal. Democratic Alliance. Zij ook niet blij; als die beschuldigingen waar zijn,
trekken wij jou lidmaatschap in.
De koning is niet populair bij zijn onderdanen.
Adriaan: als Nederlanders zien wij, kijk zie maar; stammen. Primitief. Na de afschaffing van
de apartheid; is het sterker geworden; de verdeel-en-heerspolitiek heeft niet veel goeds
gebracht voor de onderlinge banden tussen de stammen.
Ineke: het is een kunstmatige constructie; de wijze waarop de 10 regios zijn verdeeld. Er zijn
nl. 30 volken. Deze spanning leidt er toe dat onderlinge verschillen worden uitvergroot.
Ontwikkelen gebaseerd op de eigen traditie en geschiedenis.
Etnische rivaliteit. Bij benoemingen etnisch verdeeld.
[2:52:00] Jessie Jackson loopt hij daar.
Ineke: Glamour; veelzijdige man. Stukje Hollywood. Oprah.
Adriaan: in de gevangenis veel toneel gespeeld; veel over toneel gelezen. Heerlijk om een
acteur te zijn. Theatraal zijn om de leider te kunnen zijn.
Ineke: meestal is de ceremonie voor de lunch klaar.
Handen wassen voor je het huis in gaat; dan is de lunch. Tijd van de lunch ; lunch duurt heel
lang. De After-tears komen dan; dan wordt er gedronken. De lokale kroeg heeft 500 kratten
bier laten aanslepen.
[2:54:08] Richard Branson
Rob: er zal geen beelden zijn van de ter aarde brenging. Dus een mate van privacy.
Adriaan: zijn vijanden, de Klerk ; allemaal niet aanwezig?
Ineke: de klerk keek grimmig. Omdat hij geen rol kreeg? Wellicht omdat hij vind dat hij het
wel verdiend had.
Adriaan: als de Gorbatsjov van Zuid-Afrika
41
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Ineke: dubbel onderhandelaar; knokploegen en de lijmer. Schimmig. Hij speelt een dubbele
rol. Hij heeft de zaken in beweging gebracht; anderzijds; problematisch en ook doodseskaders
gesteund.
In 1990 een grote gok , afschaffing apartheid.
Rob: Zuid-Afrika zonder Mandela? Gaat dat anders?
Adriaan: rol van civil society; vrije pers. Vakbonden. Corruptie. Hij is al lang uit de politiek.
Hoopgevend dat de pers zo vrij is in het publiceren.
Ineke: dreiging; parlement en pers. Parlement stelt weinig voor. Applausmachine. De
rechterlijke macht; uitspraken over regeringsbeleid , wijzen op onrechtmatig. Rol van
onafhankelijke rechtsmacht. Onafhankelijke media.
Rob: mensen hebben genoeg van de corruptie van de president ; uitfluiten in het stadion.
[3:00:00] Adriaan: God had een afspraak met het ANC; mensen die hier tegen zijn, moet voor
gebeden worden. Iets aan gedaan worden.
Ineke: Zuma ; ANC zal regeren tot de terugkomst van Jezus Christus.
Ineke: strijdkrachten ; apartheidsleger en staatsleger.
Adriaan: dit zal het moderne leger zijn. Hij was een vechter, maar geen schutter.
Ineke: Wel een militaire opleiding. Wel een bevelhebber. Belangrijk punt van zijn boodschap;
hij was bevelhebber en toen ging hij de verzoening aan. Zijn soldaten vroegen zich af; hebben
wij nou jaren voor niks gevochten?
De militaire opstelling gaf hem de geloofwaardigheid. Want toen; en nu gaan wij dit NU
doen. Die overmacht van Mandela.
Rob; geen wonder dat dit goed is gegaan?
Adriaan: verzoenen en waarheid; prima. Adriaan Vlok in de bak. Nu het wat beter gaat; vraagt
om andere gerechtigheid. Herverdeling van het land? Hele lastige zaken.
[3:03:20] Bram Vermeulen reporter; wat valt je op?
Onrust dat het zou uitlopen. Voor 12 uur ; zon op zijn hoogste punt; niet gelukt om op het
juiste moment te begraven. Wij zijn aangekomen.
Aan het einde van de dienst; van 5000 naar 450 mensen. Hoogwaardigheidsbekleders,
prominenten, familie.
Eerst de omstreden dienst in Soweko, dan de waak in Pretoria, en nu de dienst in QUNU.
Katrada; de celgenoot, dat viel op. Vader kwijt geraakt; maar nu ook met het heengaan, een
broer, een echte vriend. emotioneel moment.
ZUMA: revanchering van dinsdag in Soweto. Nu een mooie speech. Geen vaarwel, Mandela
leeft voort in onze hoofden.
Rob: plaatselijke bevolking loopt ook mee? Daarom toch teruggekomen naar deze plek?
42
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[3:05:00] Bram: Toch een pijnlijk punt.; 1. Er waren weinig mensen op af gekomen. Afstand.
Zuid-Afrikanen; het is een priv begrafenis. Mensen hier; teveel gericht op de
hoogwaardigheidsbekleders, wij hebben hun moment gehad, het is nu tijd voor ons. Wij
willen er ook zijn. De lijkwagen reed zo hard door. 2. Veel positiviteit. Op schermen mee
kijken.
Rob: effecten voor Zuid-Afrika ? het wegvallen van Mandela?
Bram: Mandela is al 15 jaar niet meer actief in de politiek. Het is meer buiten de politiek ,
Europa en VS. Zuid-Afrikanen zijn verzoend. Hoeveel emoties losgemaakt. Hoe vuil de
politiek is geweest. Het fluitconcert tegen Zuma. Ook met betrekking tot de verkiezingen.
Mbeki; 1 eervol antwoord; hij moet aftreden. Hele harde woorden als er een begrafenis bezig
is.
Bram: mensen zien het als een einde van een tijdperk. Mandela is de geschiedenis van ZuidAfrika. Een tijdperk wordt begraven. Iedereen boven de 20 weet van de vrijlating. Die
geschiedenis wordt nu begraven. Positieve energie; wij moeten zijn filosofie voortzetten.
Teveel een karikatuur door ons gemaakt; [3:09:00]
Rpb: jij kent het land als geen ander , ben jij positief?
Bram: fantastische twee weken gehad. Hoeveel het losmaakt. Positieve energie over Mandela.
Een genoegen om mee te maken. Een blamage van dinsdag; dat viel buiten de toon. Het was
een ode aan zijn idealen. Mandela zijn visie leeft dan even door. In vergelijking met Turkije
(waar Bram correspondent is geweest) is dit echt positief en anders.
Corruptie, Zuma.
Democratische waarden van Mandela zijn nog echt in orde.
Rob: daar wordt gebeden?
Inneke: ja, zeker. Nog geen geestelijken alleen militairen.
[3:12:00] Rob: wij gaan gewoon weer even kijken;
[3:13:00] Dominee gaat voor in gebed / rede / zegening
De heerser van het volk. Redder en trooster. Wij zien u als het licht van de wereld. Eindigende
liefde.
De dood zal niet het laatste woord zijn. God heeft het laatste woord.
Wij bedanken God. Rust in vrede.
A long walk to freedom.
[3:16:00] Helikopters met Zuid-Afrikaanse vlaggen. 3 stuks. 6 oude gevechtsvliegtuigen. Met
rook.
[3:18:00] Rob: nog 5 minuten en dat sluiten wij het af.
De laatste beelden uit QUNU.
43
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Rob: vanochtend met Adriaan van Dis de hele ochtend gekeken; Adriaan wat denk je er van?
Wat is bijgebleven?
Adriaan: toespraak van zijn broer (Ahmed Katrada). Veelkleurig Zuid-Afrika op zijn agenda.
Prachtig sprak. Getuige van Mandela. Long walk to freedom, geannoteerd. Vragen gesteld.
Rob: wat heeft hij de afgelopen jaren gedaan?
Adriaan: een beetje op de achtergrond
Ineke: nee, Katrada foundation. Behoud van nalatenschap ; multi-rationaal Zuid-Afrika.
Regenboog. Sinds Mbeki een meer zwart nationalisme.
Rob: Strijdbare ..
Adriaan: dat zwarte gevoel; een Afrikaans land. Zuid-Afrika is te blank. Het moet vooral
zwart zijn.
Ineke: een Afrikaanse land en een zwart land. Een groot verschil. Kleurlingen waren vroeger
ook zwarten. Mensen zijn niet zwart genoeg.
Adriaan: wat moet ik doen om bij het land te horen? Met een voorvechter voor aids kwestie;
terwijl hij vast had gezeten etc. etc.
Rob: gaan jullie nog naar de stadsschouwburg?
Ineke: gaat lastig in het gips.
Rob: Aantal digitale pakketten te ontvangen; stadsschouwburg. Prinses Beatrix. Dansen en
zingen.
Rob: wij hebben u deelgenoot gemaakt; de tijdsplanning was allemaal redelijk los en ongewis.
Zoals Bram zei: was dit een soort van afsluiting.
[3:23:34] 1 minuut, 14 afsluitende video. Met gezang en de kist op de kar. Fotos. een klein
video-overzicht van de dag. Ook fotos van de oude advocaat Mandela en de vrijlating met de
vuist samen met Winnie.
Bijlage II: Aantekeningen uitzending BBC begrafenis Nelson Mandela
David Dimbleby: presentator: Britse journalist en presentator van current affairs en political
programs; bekend van Question Time. Hij wordt vaak betrokken bij de verslaggeving van
nationale evenementen. Hij was de commentator bij de begrafenis van Prinses Diana,
Koningin Elisabeth en het gouden jubileum van koningin Elisabeth in 2002.88
Dr. ANC Frene Ginwala: Rechten gestudeerd in Londen. ANC offical. Journalist and
broadcaster in Oost-Afrika en Europa. Haar doctoraat behaald aan de Oxford Universiteit. Zij
was speaker of the National Assembly van 1994-2004. Zij verwief veel respect binnen het
mannen gedomineerde wereldje van de politiek. Actief geweest voor de Verenigde Naties.89
88 http://www.bbc.co.uk/programmes/profiles/lxLtLvdvRqRGkrTHWpmDB1/david-dimbleby (website
bezocht op 5 mei 2016).
44
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Ali Bacher, Former CEO cricket South-Africa: met het vallen van de apartheid heeft hij
cricket ook naar de zwarte gemeenschap gebracht. Hij was een sterspeler cricketer voor ZuidAfrika.90
Yvonne Muthien Chair, Mandelas Advisory Council: Dienst gedaan in de eerste
democratische regering van Zuid-Afrika van Mandela. Zij was de eerste vrouw toegewezen
tot de Public Service Commission in 1994, na 90 jaar zonder vrouw. Zij werd ook
aangewezen om nieuwe nationale symbolen in het leven te roepen voor Zuid-Afrika.91
Professor Zilibele Mtumane: Department of African languages at Vista University (East Rand
Campas, South Africa. Particular fields of interest: African poetry, African drama, satire and
humour, and translation.92 Professor at the University of Johannesburg.
George Alagiah: journalist, nieuwslezer en televisiepresentator. Presentator van BBC News
at Six en BBC World News sinds februari 2010. Sinds 2000 presentator van BBC Ten
OClock News. Afrika-specialist: Nelson Mandela, Desmond Tutu, Kofi Annan en president
Robert Mugabe van Zimbabwe genterviewd. Betrokken geweest bij reports over Irak en
Kosovo (BAFTA award).93
Fergal Keane: buitenland reporter voor BBC News in Zuid-Afrika. Vanaf augustus 1990 heeft
Keane Zuid-Afrika politieke omwenteling verslagen tot 1994. Vervolgens 2 jaar in Hong
Kong. Rwanda Genocide, en winnaar Amnesty International Press Awards in 1993.
Overzicht van begrafenis (The Guardian):

http://www.theguardian.com/world/2013/dec/15/nelson-mandela-funeral-live-coverage
BBC Begrafenis Nelson Mandela aantekeningen uitgewerkt
BBC ONE David Dimbleby state funeral Nelson Mandela
89 http://www.thepresidency.gov.za/pebble.asp?relid=7872 (website bezocht op 5 mei 2016).
90 http://www.espncricinfo.com/southafrica/content/player/44026.html (website bezocht op 5 mei 2016).
91 https://www.spi.ox.ac.uk/alumni/profiles/yvonne-muthien.html (website bezocht op 5 mei 2016).
92 http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02564710308530318?journalCode=rjls20 (website bezocht op
5 mei 2016).
93 https://en.wikipedia.org/wiki/George_Alagiah (website bezocht op 5 mei 2016).
45
27-05-2016
Marcel van Lenthe
PROMO: BEELDEN VAN NELSON MANDELA ANDERE POLITICI O.A. MET

CLINTON
NELSON MANDELA THE FUNERAL
-UIT DE STUDIODavid Dimbleby: Goedemorgen, het duurt nu al 10 dagen. Vanuit Pretoria naar Qunu. Als
kind kwam hij uit deze regio. Nu komt hij terug met zijn pensioen.
Laatste nacht familie in zijn huis met het lichaam de avond en morgen was voor de
familie.
Priv sessie
De publieke sessie is een beetje vervelend voor de familie.
Zelfde huis met fijne keuken als in gevangenis.
Prins from Wales 2 ontmoetingen zeer warm over Nelson Mandela
Oprah Winfreh een school opgezet met Mandela.
Richard Branson the elders. The great and the good the people who retired. Tegen
deprivation, poverty.
naar George Alagiah de reporter [0.03:34]
George Alagiah: de familie compound op de achtergrond. De laatste voorbereidingen op de
hill. Zijn laatste stappen van zijn journey.
De mensen zeggen dat hij thuis komt
De ceremonie is een laatste in een week de laatste kans voor de laatste vaarwel. Voor de
grootste burger, citizen.
Militaire precisie, methodist element.
Methodist wordt aandacht aanbesteed in de dienst; omdat Mandela opgegroeid is door de
pastoors.
De tent is de afgelopen dagen snel opgebouwd; ondanks de zware regenval.
Vanaf de tent naar de Tumbu graftombe van zijn familie.
Qunu is een zeer bijzondere plek. Heel wijds. Veel vee. Heel anders dan wij kennen van ZuidAfrika. Niet de grote steden en de resorts. De traditionele manier van leven.
Gasten:
1 Dr. ANC Frene Ginwala
2 Ali Bacher, Former CEO cricket South-Africa
3 Yvonne Muthien Chair, Mandelas Advisory Council
46
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Frene Ginwala: Veel herinneringen great pride. National embassady toen hij gekozen
werd. Toen hij de mensen wilde begroeten, de menigte groeten. Zeer bijzonder, zijn
veiligheidsdiensten wilden dit niet. Dit was heel ongewoon en bijzonder.
Ali Bacher: Voornamelijk het voorstellen aan de zwarte mensen op de grond. En dan pas de
elite. Zeer bijzonder.
Yvonne Muthien: De vrijlating van Mandela zij verloor bijna haar leven. Zij werd geraakt
door de menigte. Zij zag Madiba. Toen hij voor het eerst de menigte ging toespreken. Zij had
bijna een hartaanval, om hem voor de eerste keer te zien. Zij was te jong toen hij de
gevangenis in ging.
zijn leven in het kort. [0.09:41]
A LONG WALK TO FREEDOM
1940s de advocaat activisme
1964 ; levenslange gevangenisstraf.
Voor 27 jaar in de gevangenis.
11 feb 1990 ; he walked free.
1994: de eerste stemming waar iedereen mee mocht doen. Mandela als eerste zwarte
president.
De kracht van democratie.
Sport om de mensen te binden. De rugbywedstrijd.
Terug te kijken op de geschiedenis om verder te gaan.
1999 na 1 termijn terug gestapt. Toen het wereldtoneel op.
Op zijn negentigste stopte hij ermee. Hij geeft het stokje over aan de nieuwe generatie.
TERUG NAAR DE STUDIO [0.13:00]
David Dimbleby: Het gaat naar het tijdstip 08:00 hier in Zuid-Afrika.
Prins van Charles in gesprek met n van de vrouwen van Mandela.
Dit is het kleine dorpje. Het huis met het rode dak is van Mandela. Mandela is amper met
pensioen gegaan. Hij heeft nooit echt een volwaardig pensioen gekend.
Op twee zaken gericht na zijn presidentschap; educatie voor kinderen en campagne tegen
hiv/AIDS.
Het huis wordt een pelgrimsoord. Toch jongens?
Frene Ginwala: Ja, dat denk ik wel. hij is een staatsman. Hij is tenminste begraven in Qunu. In
de plek waar hij begraven wilde worden.
Verschillende verschijningsvormen tijdens de begrafenis niet perse een formele vorm.
De vrouwen in het groen van de ANC voor de vrouwenrechten. [15:00]
47
27-05-2016
Marcel van Lenthe
George Alagiah reporter: Nelson Mandela als de globale leider. Met alle beroemdheden hier.
Mandela zei zelf; een countryboy. De eerste keer toen hij terugkwam; na gevangenis; hij was
geschokt ; overal plastic. In Qunu. Hij besefte hoe arm de mensen hier zijn. Mensen zonder
elektriciteit.
1994 toen hij president werd; wilde hij dat aanpakken. Maar nu nog steeds veel te doen.
David Dimbleby; de processie komt op gang. Met schoten. Met militaire politie, de band. De
fieldguns elke minuut schieten. Traditionele tembu christelijke elementen methodism
[16:47]
De 10 dagen ; internationale dimensie, familie, en Qunu.
het schieten van de kanonnen en de kist op de militaire truck. [20:00]
Mensen van de navy in het wit. De senior officers. De senior warrant officers. De chief van de
militaire staf. Hij zat ook in de ANC. Getraind in Angelo en Sovjet-Unie. Hij is nu chief van
de hele nationale airforce.
The navy guard honour [24:40].
Mandela had het waarschijnlijk niet zo gewild. Met al het militiaire vertoon. Hij wilde graag
bescheiden blijven. Maar dat ging natuurlijk niet. Nationale en internationale held. Qunu
wordt een pelgrimsoord. Tegen wil en dank.
Het is een prachtige dag. Geen regen. Een perfecte zomerdag. Richting Kerst.
[27:00] ; professor aangeschoven. Weet veel van de lokale gebruiken. Professor Zilibele
Mtumane (African Languages and Cultural Expert) [27:58 in beeld]
Professor Zilibele Mtumane: hij verwacht veel traditionele elementen. Qunu komt daar in
tegen. Traditionele mensen. Mensen die een claim op hem hebben. Mensen wordt een
mogelijkheid geboden om hun hommage aan Mandela te geven.
Zilibele Mtumane: vanochtend een familie-meeting. Zegen aan de kinderen en kleinkinderen.
Een meeting van de traditionele leiders. De mensen die advies geven. Hoe de zaken moeten
gaan vandaag.
Zilibele Mtumane: Mandela is een chief. Hij verdiend een waardig afscheid. De luipaard skin
op zijn coffin. Als respect. Op de Zuid-Afrikaanse vlag. Op de kist. Of mee in zijn graf. Of
aan zijn kinderen/kleinkinderen.
Zilibele Mtumane: praten met het lichaam soms. Als het lijk in beweging is; niet gaan praten.
Als de lijkkist stil staat; wordt er gepraat. Het geloof is dat hij dood is, maar hij is nog niet
helemaal dood. Hij is nu nog deels in leven.
Band playing music [30:00]
George Alagiah: het is bijzonder om te zien dat het met zon militair vertoon gaat. Eerst
stonden de militairen voor de repressie. Nu om de eer te bewijzen aan Mandela; hem
begeleiden naar zijn laatste rustplaats. [31:00]
Mensen in heel Zuid-Afrika kijken mensen naar de begrafenis.
48
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Hier ook in Qunu; ook in Mfesu (de plek waar Mandela is geboren).
De hele opzet van de begrafenis is een compromis tussen de staat en de mensen (the people) .
Mandela was zeer toegankelijk voor de mensen. Hij begon vaak te praten met het volk.
David Dimbleby: What do you expect from the service? [33:00]
Zilibele Mtumane: de dienst zal christelijk zijn omdat hij in de moderne tijd leeft. Toch komt
de traditionele manier ook naar voren. Door de sprekers, of de dokters. De praise-singer zal
van Mandela zijn.
Praise-singer ; wat zal jij zeggen?
1. Zijn commitment ook tijdens zijn gevangenschap. Zelfde vastberadenheid tijdens
gevangenschap en presidentschap.
2. 2 dingen. 1. Dit is voor heel Zuid-Afrika. Tegen zwarte dominantie en tegen blanke
dominantie. 2. Hij heeft ons behoed voor een civil war. Hij gaf het land vertrouwen
voor de toekomst.
de band stopt, en de kist gaat de tent in. [36:00]
Veel troepen; Qunu goed in beeld; het huis van Nelson Mandela kleine hutjes. Het huis van
Mandela zorgde ook voor betere omstandigheden voor de buurt. Elektriciteit bijvoorbeeld. De
mensen uit de buurt kwamen vaak informeel langs. Hij was een echte countryman. Hij at uit
de natuur. Toen hij de zoon was van een belangrijke leider van de Tembu clan.
Zijn vader werd weg van hem genomen. Om van een gedwongen huwelijk af te komen, ging
hij naar Johannesburg. Hij werd advocaat en lid van de ANC.
begin van de ceremonie in de tent. [38:00]
AANDACHT VOOR HET LEGER TIJDENS DE LAATSTE 10 DAGEN.
De chief staf van het leger en Winnie Mandela en de vrouw.
De close family gaat naast de kist zitten.
[44:00] ; de eerste begrafenis van een staatsman.
De national anthem ; gezongen in 5 talen. 3 Afrikaanse talen, Afrikaans en Engels. Tutulala
Africa, Leve Afrika! [46:00]
Manda Mandela; een bandje om zijn hoofd. Als leider van de familie doet dat bij dit soort
evenementen.
De predikant prijst hem in het Afrikaans. de secretaris-generaal van de Methodisten kerk.
[49:00]
GEBED door predikant. [51:00]
Wij vieren het leven van Mandela; rechtvaardigheid en vrijheid.
-
Vers uit de bijbel
3 mensen geld gegeven. 5 talents. 2 en 1.
49
27-05-2016
Marcel van Lenthe
De master vroeg bij terugkomst; 5 talents had er 10 van gemaakt. 2 talents , ik heb er 2 meer
gekregen. De master; replied; geweldig! Ik zal je in charge stellen van belangrijke zaken. En
de man van 1 talent; ik was bang voor u; ik heb 1 talent begraven. En ik geef het nu terug.
[57:00] We hebben al 2 songs gezongen van het ANC. De songs bij de oprichting.
58:00 > de professor vertaalt het.
58:00 de hele familie is weer bij elkaar. Michelle en Winnie Mandela. In de familie was er
veel onrust. Vandaag is alles aan de kant geschoven. Voor de vader, grootvader en
overgrootvader.
[59:36] Kindergezangen voor Mandela en Afrika de kist.
[59:55] de cowskin onder de lijkkist. De luipaardhuid. De cowskin de traditionele mensen
van Qunu. Om te benadrukken dat het hun man is.
[1:02:00] the deputy president of the ANC speech
Om 12 uur moeten wij hem in het graf leggen. Zodat de zon het hoogst staat en de schaduw
het minste is.
Africas greatest son.
Alle gasten worden aangehaald [1:08:00].
[1:10:00] ; VOICE-OVER: leider van de clan. Hij is een neef van Mandela. Hij spreekt
namens de familie.
De luipaardhuid draagt hij, voor zijn functie. Zijn importantie aangeven.
[1:11:00] de leider spreekt een Afrikaanse taal. De man in de studio vertaald hem.
Speciale naam voor Mandela toen hij besneden is.
Alle namen van de voorvaderen worden genoemd.
Hij plaatst Mandela in de tribale verbanden. de familiebanden benoemen.
Zijn functie: Mandela moest de brug slaan tussen het eerste en het tweede huis. Omdat hij uit
het derde huis kwam. Tradition; bringing people together; black and white. En dus ook zijn
gemeenschap.
Hij geeft aan dat het uitjoelen van de president niet goed is. Dat Mandela dat niet had gewild.
[1:16:30]. Dat onderscheidt ons ten negatieve ten opzichte van andere volkeren op aarde.
Moeten wij niet doen. Er zal positieve change moeten zijn. Waarschuwing: voor de laatste dag
voor God; dan is het moment dat er besloten gaat worden. Moeten mensen zich zeer bewust
van zijn.
[1:18:00} De mensen die voor hem hebben gezorgd, medische team. Staan op en krijgen
applaus. De familie vraagt de aandacht voor deze mensen.
[1:21:20] Bedank voor de familie voor de eerste vrouw. De rol van Winnie Mandela.
[1:22:25] Bedank Gracia voor de laatste dagen in het leven van Mandela.
50
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[1:23:00] Dank voor de ministers van religie.

[1:24:00] Mandela heeft zijn rol vervuld voor de familie en de hele natie. De familieleden zijn
trots. Omdat hij hen in de spotlight heeft gezet van Zuid-Afrika en andere landen. Rust in
vrede; en wij zien jou terug in het hiernamaals.
[1:24:38] de celgenoot van Mandela gaat spreken hij was zeer dik met Mandela.
Hij groet een ieder; dat is een formeel bedanken, polite
Frene Ginwala: De grootste bijeenkomst ooit in Zuid-Afrika. Religieuze leiders, regeringen
etc.
Waarom moeten de presidenten hier zijn?
Mandela had veel contacten; en veel presidenten steunden hem al vroeg. Later steunden ze het
African National Congres. Een combinatie van factoren. Ook landen die niet perse hem
steunden in de onafhankelijkheid.
Ali Bacher: hij bracht mensen bij elkaar. Niet door het te vergeten, maar door mensen bij
elkaar te brengen. Hij kon met iedereen omgaan op het juiste niveau. Hij gaf het idee dat
iedereen welkom was.
TERUG NAAR DE TENT [1:27:00].
Welkom heten aan Oprah Winfreh
Kameraad Kfradah komt naar voren 26 jaar gediend in de gevangenis. De man die een
discount kreeg op zijn levenslange gevangenisstraf.
[1:28:35] De kameraad gaat spreken.
[1:30:00] de gezonde en sterke vriend die ik had, lag gebroken in bed. Het onvermijdelijke is
gebeurd. Hij joint het A-team van de ANC.
[1:39:00] very moving words. His elder brother. My life is in a void.
[1:39:50] Jerusalem het koor gaat zingen.
[1:42:45] Officieel overlijdensakte overlijdensbericht voorgelezen. [de kleinzoon van
Mandela spreekt de woorden uit] Een korte overview van zijn leven wordt voorgelezen.
The struggle is my life.
[1:46:29] famous words: I fought against white domination and black domination and
ideal I am prepared to die for.
[1:50:00] Het koor zingt & de spreker vraagt Nandi Mandela het podium op. Zij spreekt
namens de kleinkinderen.
Wij willen onze opa bejubelen. Wij hebben lessen geleerd van Mandela.
[1:59:30] Einde speech kleinkinderen.
[2:00:00] Host gaat verder. In de periode dat hij naar het buitenland ging; maakte hij contact
met andere regeringsleiders. Met de leider van Ethiopi maakte hij kennis.
51
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[2.02.10] ; De premier van Ethiopi spreekt de zaal toe. Mandela had meer met Ethiopi dan
met Amerika, Frankrijk of Verenigd-Koninkrijk.
[2:07:30] Welcome; Transkei. De tent is gemaakt voor deze bijeenkomst. Elke kaars staat
voor een levensjaar van Mandela. Ongelofelijk, waar normaal gesproken vee staat.
[2:08:30] Zingen. [TOT EINDE DISC ONE]
[0:02:20, DISK TWO] Einde lied
[0:02:50] JOYCE BANDA (PRESIDENT MALAWI) GAAT SPREKEN.
Zij voert de lessen van Mandela uit in de praktijk in Malawi.
Het gaat om ons regio, onze landen.
Zij staat er als een vrouw en als een trotste Afrikaanse vrouw.
Dank aan de beide vrouwen. Voor de steun tijdens het gevangenschap en voor de steun aan
het einde van zijn leven.
Zuma bedanken voor de eervolle wijze van afscheid nemen.
[0:16:30] [loud applause from the audience]
-
* Pictures courtesy of SABC- *
[0:17:00] ANC spokesman spreekt.

[0:19:25] 2 political references. Tegen Zuma en ANC.
[0:20:00]: De president van Tanzania komt langs omdat het ANC daar kon zijn toen zij in de
problemen zaten.
[0:21:35] : de president begint met spreken.
[0:23:00] Wij staan samen met jullie. Wij zijn kameraden. Wij staan schouder aan schouder.
the struggle van Zuid-Afrika.
[0:26:30] President Herreri. De gewapende strijd. MK.
Radio Freedom [0:31:10] groot applaus.
[0:34:00] Bij het bezoek aan Tanzania; de grooste groep mensen ooit voor een buitenlandse
staatsman. Een grote hommage.
De bilaterele band is erg goed. Gezamenlijke toekomst. Founding Fathers van Tanzania en
Zuid-Afrika hebben de grondslag gelegd.
[0:38:00] Democratie in Zuid-Afrika. De kleuren doen er gelukkig niet meer toe.
[0:39:10] Einde speech van president Tanzania.
0:39:10 de mosquito boots, de steun aan de gewapende strijd in Afrika door Tanzania.
Onbekend of het tv-publiek het begraven kan zien.
[0:41:00] Bedanken van publiek door spreker.
52
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[0:42:00] President van Zuma , niet uitgeboowd.

Voice-over: Een zeer omstreden figuur.
[0:42:30] een praisesinger ;
Zilibele Mtumane: Rol van praise-singer; hij geeft respect voor de president. Hij introduceert
hem aan de mensen. De attentie van de mensen. Naar deze mensen moeten jullie luisteren. Hij
heeft zeer veel gestures. Hij geeft meer aandacht aan Mandela dan aan Zuma.
Hoe wordt de praisesinger gekozen?
Zij zoeken iemand die dit kan. Hij was ook de praise-singer van een lokale chief.
Het is een eulogie voor Mandela.
[0:46:00] Zuma ; zingt een song die gaat over de oppressie van de zwarte bevolking. Een erg
politieke lading.
[0:48:30] begin speech Zuma
De betekenis van de song; het land wat weggenomen was door de blanken, gepakt van de
zwarten.
[1:07:50] Veel aandacht voor Winnie Mandela. Zij vocht voor de goede zaak.
[1:10:00] Thank you for the people in Qunu.
[1:15:40] Einde van de speech van Zuma (president van Zuid-Afrika]
Het is bijna 11:00, dus ze moeten een beetje haast maken. Om 12:00 is de zon het hoogst, dan
moet hij begraven worden.
De spreker vraagt om toestemming van de traditionele stamhoofden om het begraven iets uit
te stellen.
[1:19:20]
[1:21:12] Terug naar de studio.
De kanonnen beginnen en drie helikopters vliegen langs in Pretoria.
[1:21:30] terug naar de spreker in de tent.
[1:26:00] Heb net zo veel liefde voor jouw buurman, als voor jezelf.
Rugby, de sport van iedereen.
[1:29:00] Madiba, showed us the way.
Remember: love your neighbor as you love yourself.
Kenneth Kahunda (former president of Tanzania).
[1:32:30] politieke speeches. Vooral refererend aan de strijd met ANC.
[1:34:05] president van de oppositie; staat tegenover de ANC.
53
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[1:36:10] dank aan de vele mensen die klaar stonden voor de organisatie van de begrafenis.
Dank aan de mensen die gewaakt hebben. Defensie. Infrastructuur.
[1:38:00] Grap met Zuma. Dat Mandela niks negatiefs over Zuma zou zeggen.
Speciale dank aan de dokter.
[1:43:00] Einde speech.
[1:44:09] Methodist
De politieke kant van het verhaal krijgt de boventoon en de religieuze kant wordt gevraagd
om zich in te houden. Dat is vrij bijzonder.
[1:44:30] Sermon starts.
Prediker van South-Africa.
[2:01:40] ; einde spreker, de kist wordt overgedragen aan de militairen.
Er zijn 4.500 mensen aanwezig; bij het graf mogen maar 450 bij het graf aanwezig zijn. Meer
plek is er niet.
In de studio: Ali Bacher: De man die gevangen zat met Mandela deed het geweldig. De
president van Malawi, 2e vrouw, deed het geweldig.
Frene Ginwala: Zambia gave a lot of help. Omdat hij aanwezig was, verwachtte hij ook dat hij
mocht spreken.
Splendid event; majestic funeral event.
Frene Ginwala : Politieke boodschappen, de speeches waren goed over het algemeen. Joyce
Bander, zeer relevant. Belangrijk om gezegd te worden. Zij zeiden een heleboel zaken waar
Zuid-Afrikanen zich niet bewust van zijn. Wat er allemaal gebeurde op het continent. Wie de
struggle supportte. Dat is allemaal gezegd; een grotere impact als de APC het zelf had gezegd.
De ceremonie was zeer goed georganiseerd.
Zilibele Mtumane: de traditionele kant, bedankt voor het vertalen.
Hoe gaan ze om met tradities? Ze zijn vrij flexibel. De chiefs zijn niet blij. Na de begrafenis
zal er waarschijnlijk een klacht zijn van de stamhoofden. Want er werd heel nadrukkelijk
gezegd dat Mandela om 12 uur de grond in moest. Waarschijnlijk zijn er gisteravond al zaken
afgehandeld om het vandaag flexibeler te laten verlopen.
Ali Bacher: welke relatie heb je met Nelson Mandela?
Als bestuurder kwam ik hem tegen. Als icoon. Cricket geisoleerd, de positie van het cricket
stond onder druk. In de jaren 90 ; zag Mandela sport om blank en zwart bij elkaar te brengen.
[0:01:25, DISK 3] TERUG NAAR DE TENT
[0:04:00] Dank aan allen, Zuma, nationale overheid en de burgers van Zuid-Afrika.
[0:04:30] Militair protocol gaat beginnen.
[0:06:50] De kist gaat de tent uit.
54
27-05-2016
Marcel van Lenthe
David Dimbleby : chief warrant officer vocht met MK en leidt de stoet. De kist met de
Afrikaanse vlag. Terug op het militaire voertuig. De kanonschoten zullen volgen. De familie
volgt de kist.
[0:09:30] Gezang bij het uitgaan van de tent/kerk.
Dit zijn de 4000 die niet naar het graf toe gaan.
1 van de senior members van de NCA. De advocaat van Mandela.
De bands van de presidentile garde en de presidentile garde en het medisch team.
Desmond Tutu; hij was er wel. ANC een criticaster.
[0:13:10] De weg is speciaal aangelegd. De marine en het leger; zijn beiden aanwezig.
Zij lopen de heuvel op. Waar de rest van de familieleden ook begraven zijn.
Tutu: former bisshop of Capetown.
[0:15:00] George Alagiah: wat zie je?
Met het naakte oog; wij zien ze lopen ook op het scherm. Mandela hield van het rurale leven.
Het vee graast hier. Daarnaast tenten en autos. Daar kijken de mensen uit Qunu. En dan kijk
je over de campound.
Milton Encosy is hier; de reporter van de BBC in Zuid-Afrika; wij vragen jou altijd objectief
te zijn zoals we verwachten van onze reporters; wat betekent het voor jou als Zuid-Afrikaan?
Alsof mijn opa is overleden. Normaal ben ik altijd onafhankelijk; maar dit komt niet veel
dichter bij je dan deze.
Het was een mix van alles in deze begrafenis. Maar je kreeg een glimp van zijn persoonlijke
leven. Het kleinkind vertelde quotes. Over daten met meisjes; de eerste keer mes en vork
gebruiken. Achter de kip aan. Het was een persoonlijke glimp in het familieleven. De verhalen
van opa. Maar ook het discliplinaire van Mandela.
De andere speech; Khatrada; de man die gevangen zat met Mandela. De rol van de ANC, en
de andere leden van de ANC en de checks en balances tegen machtsmisbruik in Zuid-Afrika.
Heel bijzonder moment.
Zeker! De huidige leiders gedragen zich niet goed; en dit moment wordt gebruikt om daar
kritiek op te hebben. Iedereen praat er over. Het is een kans. Om te refreshen. Om terug te
komen op het evangelie van Mandela.
Het is het finale byebye; in de komende weken .. een debat in de media over de legacy van
Mandela. Dat zal beginnen
De familie is bij elkaar gekomen; geen ruzie.
[0:19:10] Terug naar de studio in Pretoria. Er is nl. beweging van de menigte.
[0:19:50] er waren messages voor de mensen in Zuid-Afrika; wat pik jij er uit?
Yvonnen Muthien: Zeker, persoonlijke ervaringen met Mandela. De leiderschapslessen voor
Zuid-Afrika voor de toekomst zonder Mandela.
55
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Wat zijn die lessen?

Verantwoordelijkheid, in contact met de burgers, de waarden van de constitutie (Mandela zijn
visie).
[0:20:29] Tribale kleding en mensen in pak. Een speciaal gezicht.
Ali Bacher,: ken je iedereen?
Een aantal mensen.
Zulu: familie
De genoemde martelaren van de ANC. Lange lijsten; vaak ook dezelfde namen is dat
correct?
Frene Ginwala: Ja! Mandela zou het er zelf ook mee bezig zijn. Met de namen van de ANC.
Alle leiders hebben elkaar erkend. Oliver Thumbell. Mandela. Zij zijn heel bewust van een
soort van collectief leiderschap.
David Dimbleby : De leiding zag Mandela als advocaat bezig en dachten; we moeten hem
hebben.
[0:22:45] Hoe was Mandela in de omgang met business people?
Ali Bacher: hij was de grootste fundraiser van het land. CEO wat zal dit telefoontje kosten
als Mandela aan de lijn hing? *grap*
Wanneer hij zag dat bedrijven veel winst maakten; wist je als CEO dat Mandela zou gaan
bellen.
David Dimbleby: maar was hij er goed in, om het geld binnen te halen?
Ali Bacher: Niemand zei nee tegen hem. De liefde, loyaliteit. Zij bewonderden hem.
David Dimbleby: Zou het een probleem zijn als het focale punt (Mandela) wegvalt voor ZuidAfrika? Gaat het land nu weer terug naar een gewoon Afrikaans land?
Door te motiveren etc.
Yvonne Muthien: sinds zijn pensioen is hij al redelijk uit het publieke leven. Maar zijn legacy
zal doorgaan. Als een staatspresident zal hij doorleven.
David Dimbleby: Zal er een probleem zijn?
Frene Ginwala: De ANC is al een tijd zonder Mandela. Mandela wilde al een tijd geen
politieke problemen oplossen. Breng ze niet bij mij. Ik ben klaar. Het is jullie
verantwoordelijkheid. Hij heeft mensen getraind om problemen op te lossen; mensen getraind
om politicus te zijn. Hij stood back; mensen moesten altijd naar hem kijken voor het antwoord
op de problemen.
[0:25:00] David Dimbleby: Jessie Jackson ; een goede vriend van Nelson Mandela in beeld.
Oprah Winfreh.
56
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Mensen in Zuid-Afrika kijken naar dit event; in de straat was geen beweging. Sommige
mensen kijken op grote schermen in Zuid-Afrika. In verschillende steden.
Fergal Keane: Verschillende mensen kijken de hele uitzending. Ik ben hier in de oostkaap om
te zien hoe de mensen er mee omgaan. Mensen zijn een stuk somberder dan gisteren. Gisteren
waren mensen nog aan het zingen. Toen de stoet met de kist door het gebied heen ging.
[0:28:07] Fatima: wat betekent het voor je?
Met iedereen hier. Madiba leefde zijn leven voor ons. Nederig. Vergevenis. Liefde. Onze natie
kan dit meenemen. Het vergeven. Als mensen moeten wij van elkaar houden, voor elkaar zijn,
vergeven. Wat in de geschiedenis was, was in de geschiedenis.
Lendo: jij komt van een plek waar bijna een burgeroorlog was (ANC). Kom jij terug met een
gevoel van verzoening? Zuid-Afrika wordt een betere plek?
Ja, wij leggen hem neer. Verzoening! Hij was een voorbeeld van vergeven. Wij zijn heel erg
dankbaar. Wij hebben t-shirts geprint.
Dank! Dank!
Terug naar Pretoria.
[0:30:20] Terug in QUNU.
David Dimbleby: De militairen gaan met bajonet de heuvel op. Het lijkt een weerspiegeling
van het Zuid-Afrikaanse leven. Met elkaar aan het praten en babbelen.
Richard Branson ; the elders. Senior statesmen. De grote problemen van de Derde Wereld
proberen op te lossen.
Ook schermen opgezet.
De typische Transkei countryside. En dan daar die tent, ook wel te gebruiken voor
concerten.
De kist is op het militaire voertuig. De seniorofficiers lopen mee van de verschillende
legeronderdelen.
De 400 leden gingen dus voor en de militaire processie gaat er dus achteraan.
[0:33:24]: David Dimbleby: Dit lijkt op de creatie van een nieuw Zuid-Afrika. Verschillende
onderdelen, medailles.
Zilibele Mtumane: Ja, dat is waar David. Nieuwe symbolen. Die inclusief zijn. De nieuwe
democratie. De nationale orders.
Niet de uniformen. Maar de insignes voor de mensen die worden benoemd. De
apartheidstekens moesten weggehaald worden om een nieuwe geschiedenis mogelijk te
maken.
David Dimbleby: de sprinbok mocht blijven; dat is best opvallend toch? Het witte sportteken.
Ali Bacher; dat is echt bijzonder. De sprinbok embleem; was een groot probleem. Hij
supporte het embleem. Ik weet wat het embleem betekent voor de Afrikaner dus ik ga het niet
57
27-05-2016
Marcel van Lenthe
afnemen. Dus voor de support voor mij als zwarte president; steun ik dit ook. Want dit is te
belangrijk voor de Afrikanen.
Symbolen zijn heel belangrijk
De vlag van Zuid-Afrika. Is ontwikkeld door een Afrikaner. Zeer pregnant.
Wat betekent de vlag?
Een regenboog. ANC, ook alle partijen. Een goede compromis. Een uniek design.
Een award; voor een ceremonie. Een platinum; een speciale award voor hem. 3 presidenten.
Mbeki, de Klerck en Mandela.
De medailles gaan terug naar de familie. Zoals de medaille voor vrede.
[0:38:00] National party en de ANC: de vlag.
[0.39:00] als je later inschakelt; dit is het tweede gedeelte van de begrafenis. Geselecteerd
gezelschap mag naar de begraafplaats. Naar de plek die ook van Mandela is. Van de familie.
Wij zien de generaals van de verschillende legeronderdelen.
Het was een moment van grote trots; tijdens de inauguratie; toen hij de eed nam. Dat de
militairen hem eerden. Dat waren de mensen die normaal gesproken hem zouden arresteren.
Zij waren hem aan het salueren. Hetzelfde gold voor de vliegtuigen. Dat zal vandaag hier ook
gebeuren. Een eskader van vliegtuigen.
[0:41:45]: net na de eed; keken wij allemaal vol verwondering naar het geweldige leger van
Zuid-Afrika. Het leger was loyaal aan de democratie. De hoge generaals zwoeren loyaliteit
aan mij. De wereld op zijn kop.
Zwarte officieren assisteren de kist naar de juiste plek. Delicate manier van doen.
[0.43:30] Als je net inschakelt, wij blijven met BBC 1 nog even bezig met dit event.
Op zijn eigen land begraven worden; dat was het allerbelangrijkst. In Qunu.
Wat is de positie van terroririteit zoals in Qunu? Professor? Wat is de rol van grond in de
cultuur?
Professor Zilibele Mtumane: het is het thuis van Mandela. Het is het thuis voor vele jaren. Hij
is geboren in mFeso. Meeste jaren in Qunu. Wat hij voelde, was Qunu het thuis.
Veel familieleden zijn hier ook begraven.
Waarom een familiediscussie over de locatie?
Professor Zilibele Mtumane: er moet een agenda zijn. Een politieke agenda. In Mfeso; daar
was hij de chief.
[0.46:30]: we gaan weer kijken naar de ceremonie.
De minivlag is aan de president gegeven. De medailles ook. Hij ontvangt alle zaken. [0.48:00]
Jongen met het bandje is de leider van de familie. Hij zit aan de uiterst rechterkant.
58
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[0.50:00]: de vlag is van de kist; het zijn de laatste loodjes.

BEGIN VAN DE PREEK
A long walk to freedom. Yours. AMEN!
[0:53:00] de 3 helikopters komen over. De zes vliegtuigen van de airforce. Met streaming
smoke. Een finaal saluut voor de ten grave gaande president en de former commandor in
chief.
De 21 schoten van de kanonnen. Tegelijkertijd met de vliegtuigen.
[0.57:00] De last post wordt gespeeld.
Dit wordt een zeer priv moment voor de familie. Dus gaan wij terug naar de studio naar de
Pretoria.
David Dimbleby: Hoe hebben jullie vandaag beleefd?
Dr. Frene Ginwala: ik wist dat het zou komen; maar het was overweldigend. Een heleboel
vragen. Ik ben optimistisch, waarom weet ik niet. De ceremonie ging goed; goed
georganiseerd. Het leger. En de veteranen. Iedereen kon zijn zegje doen. ANC, nationale vlag.
Symbolysich. Heel goed gemanaged. Daarom ben ik zo hoopvol.
David Dimbleby: Door de inclusiviteit?
Ja!
Ali Bacher: na het rugby event was iedereen met elkaar. Afgelopen jaar is iedereen weer apart.
In de laatste 10 dagen; zie de verbondenheid en eenheid van het land. De mate waar in dat
gebeurd is groter dan in 1995, met het winnen van het rugby. Wij moeten hopen dat de
eenheid doorgaat. En de wereld kan haar hoop weer terugvinden in Zuid-Afrika. Dit land
heeft zijn verbondenheid met de wereld verloren. Dit is een mogelijkheid om dit weer te
herstellen. Het is een mogelijkheid voor de regeringsofficials. De integriteit en waarden van
Mandela en zijn ANC : oppakken en doorpakken nu.
David Dimbleby: Probleem met de legacy van de ANC?
Ali Bacher: Maar een duidelijke boodschap aan de mensen. Als je leider goed is, net zoals met
cricket, dan heb je een succesvol team. Het is hetzelfde als een land. Als je een goede leider
hebt, gaat het in een land ook goed.
David Dimbleby: Traditionele Tembu gebruiken?.
Zilibele Mtumane: Er moet overleg zijn geweest tussen de verschillende partijen. De overheid
en de lokale partijen (de zgn. chiefs). Door de begrafenis zo te krijgen. Na de begrafenis; de
chiefs en de overheid zullen bij elkaar komen om over de fouten te praten.
David Dimbleby: Praten tot het lichaam?
Zilibele Mtumane: Ja, het zal waarschijnlijk wel gebeuren. Wellicht is het gisteravond al
gebeurd. Dat is een mogelijkheid.
Zuid-Afrika heeft een challenge. Nelson Mandela zijn waarden; toen hij levend was, was het
makkelijk. Nu niet meer, wij blijven achter. Die waarden moeten in ere worden gehouden. Dat
59
27-05-2016
Marcel van Lenthe
is een grote uitdaging. in alle levels en alle niveaus. Op nationaal en lokaal level overal. Dit
jaar verkiezingen.
De leiders van de verschillende bewegingen moeten serieuze afwegingen maken.
David Dimbleby: Corruptie?
Frene Ginwala : De integriteitcommissie, ook op lokaal niveau. Burgemeesters. Zij kijken
naar mensen die tegengestelde belangen hebben. [1:05:20].
George Alagiah: reporter: Milton NKosi , wij hebben de afgelopen negen dagen samen
doorgebracht?
Elke dag een ander soort dag. Iedere dag liet weer een ander deel van de figuur Mandela zien.
Van zijn leven. Obama ANC 100.000 mensen kwamen langs bij zijn kist en nu zijn
funeral. De schermen geven een gedeelde ervaring.
De freedom fighter, de favorite son of Qunu, de leider.
Het leven van Mandela is come full circle.
Mandela wilde herinnert worden als een man die zijn plicht had gedaan. Zuid-Afrika heeft
zijn plicht voldaan in de afgelopen negen dagen.
[1.07.45] David Dimbleby: Een beeld van Qunu ; de koeien van Qunu. Vee ; wat symbool is
voor het gedroomde leven van Mandela.
Zijn home-coming zijn spirit die terugkomt thuis?
Frene Ginwala: afgelopen nacht is een koe geslacht; voor de ceremonie. Dat is de familie die
hem loslaat. Als ze die traditie gaan volgen in 6 maanden. Dan moeten ze nog een koe
slachten. Dan gaan ze zijn geest terugvragen om thuis te komen.
Wat is de koe? Wat betekent het? De dood?
De koe verbindt de levenden met de aarde. Het bloed, zonder het spillen van het bloed, dan
kan er vrede zijn thuis. Het bloed transporteert de boodschap.
De koe wordt gegeten?
Ja dat klopt. Maar gedeelten worden gegeten door bepaalde personen in de familie. De borst
wordt bijvoorbeeld gegeten door de ouderen. Heel specifiek. Zo worden ze verbonden met de
voorvaderen.
Het bloed is het belangrijkst.
David Dimbleby: Dank iedereen!
[0.06:40] BBC 2 Highlights. Zie DVD.
David Dimbleby: Iedereen heeft zijn woorden proberen te vinden; zijn visie. Zijn verhaal zal
in de komende honderden jaren herinnerd worden. Hij was een held uit onze tijd.
[1.12.21] Afsluitende beelden: de kist, het leger, de kanonschoten, in de tent, en uiteindelijk
boven het graf met de generaals.
60
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Bijlage III: Aantekeningen uitzendingen NOS en BBC begrafenis Nelson Mandela

(gerangschikt op thema).
Militair
Geloof / religie
Traditie / conventies / traditionele gebruiken
Transkei / primitief gebied
Ceremonie (sprekers op begrafenis, zonder duiding van commentatoren)
Politiek Zuid-Afrika / ANC
Herkomst / jeugd Mandela
Ceremonie / begrafenis / event gerelateerd
Correspondent / reporter / kort beknopt overzicht
Relaties / familie Mandela
Nalatenschap Mandela (politiek en sociaal)
Thema alleen in NOS tekst:
Nederland Zuid-Afrika
Themas alleen in BBC tekst:
Sport
Fondsenwerver
Symbolen nieuwe Zuid-Afrika
Militair:
NOS:
Dat gaan we bekijken met gasten:
Adriaan van Dis, schrijver, documentaires gemaakt over Zuid-Afrika.
Bart Luierink, afgelopen dagen veel gezien. Hij weet veel van de achtergronden.
Hoofdredacteur van ZAM.
Wij gaan kijken; veel eerder begonnen dan we dachten. Een zeer strak schema.
De oostkaap. Staatsbegrafenis. Militairen. Die begeleiden de kist naar de tent. Die tent
is neergezet; veel genodigenden. 4500. Eerst de tocht.
Rob Trip: Adriaan; het is een staatsbegrafenis, wat vond Nelson Mandela van militair
vertoon?
Adriaan van Dis: De eer komt het toe, zoveel militairen doet niet goed aan hem. Hij is
oprichter van de speer van de natie. Hij heeft een keer geschoten; een vogeltje
neergeschoten. Nou zou die wel bedroefd zijn. Dat vond hij zo wijs, nooit meer een
pistool aangeraakt. Hij zag wel in dat je beesten niet kan tegenhouden met je blote
handen. Dat is een Afrikaanse uitdrukking. Een gewapende strijd was wel nodig tegen
61
27-05-2016
Marcel van Lenthe
een bewind dat zelf voortdurend met voetentrede en met wapens ; ik denk dat hij diep
in zijn hart, daar wel problemen mee had.
Mandela zijn militaire vleugel is opgegaan in de South African Defence Force. Zou
hier een keuze gemaakt zijn; van de soldaten? Is een algemene club soldaten of een
speciaal geselecteerde club?
Dat leger bestaat uit verschillende componenten.
Mandela had een hele goede verhouding met de generaal. SDF. Mandela was voor
duidelijke mensen en duidelijke standpunten.
Je zag het al bij zijn inaugurartie. Generaals waren niet allemaal even schoon.
Generaals hadden ook vervolgd kunnen worden.
Adriaan: Mandela kon ze overreden. Vrijheid van de Afrikaners vergeleken met de
Boerenoorlog. Verzet. Verzet tegen de Engelsen.
Adriaan: Apartheid;
Duidelijk waar je tegen strijd.
Groot militair vertoon.
BBC:
David Dimbleby; de processie komt op gang. Met schoten. Met militaire politie, de
band. De fieldguns elke minuut schieten. Traditionele tembu christelijke elementen
methodism [16:47]
De 10 dagen ; internationale dimensie, familie, en Qunu.
het schieten van de kanonnen en de kist op de militaire truck. [20:00]
Mensen van de navy in het wit. De senior officers. De senior warrant officers. De chief van de
militaire staf. Hij zat ook in de ANC. Getraind in Angelo en Sovjet-Unie. Hij is nu chief van
de hele nationale airforce.
The navy guard honour [24:40].
Mandela had het waarschijnlijk niet zo gewild. Met al het militiaire vertoon. Hij wilde graag
bescheiden blijven. Maar dat ging natuurlijk niet. Nationale en internationale held. Qunu
wordt een pelgrimsoord. Tegen wil en dank.
George Alagiah: het is bijzonder om te zien dat het met zon militair vertoon gaat.
Eerst stonden de militairen voor de repressie. Nu om de eer te bewijzen aan Mandela;
hem begeleiden naar zijn laatste rustplaats. [31:00]
David Dimbleby : chief warrant officer vocht met MK en leidt de stoet. De kist met de
Afrikaanse vlag. Terug op het militaire voertuig. De kanonschoten zullen volgen. De
familie volgt de kist.
62
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[0:30:20] Terug in QUNU.

David Dimbleby: De militairen gaan met bajonet de heuvel op. Het lijkt een
weerspiegeling van het Zuid-Afrikaanse leven. Met elkaar aan het praten en babbelen.

[0.39:00] als je later inschakelt; dit is het tweede gedeelte van de begrafenis. Geselecteerd
gezelschap mag naar de begraafplaats. Naar de plek die ook van Mandela is. Van de familie.
Wij zien de generaals van de verschillende legeronderdelen.
Het was een moment van grote trots; tijdens de inauguratie; toen hij de eed nam. Dat de
militairen hem eerden. Dat waren de mensen die normaal gesproken hem zouden arresteren.
Zij waren hem aan het salueren. Hetzelfde gold voor de vliegtuigen. Dat zal vandaag hier ook
gebeuren. Een eskader van vliegtuigen.
[0:41:45]: net na de eed; keken wij allemaal vol verwondering naar het geweldige leger van
Zuid-Afrika. Het leger was loyaal aan de democratie. De hoge generaals zwoeren loyaliteit
aan mij. De wereld op zijn kop.
Zwarte officieren assisteren de kist naar de juiste plek. Delicate manier van doen.
Geloof / religie
NOS:
Net zoals met de dominees en pastoors en geloven. Hij was zelf niet diep gelovig.
Maar dat krijg je. Hij wordt heilig gemaakt; er wordt bezit van hem gemaakt door
iedereen. Zo wordt je groter dan je ooit was.
BBC:
David Dimbleby: What do you expect from the service? [33:00]
Zilibele Mtumane: de dienst zal christelijk zijn omdat hij in de moderne tijd leeft. Toch komt
de traditionele manier ook naar voren. Door de sprekers, of de dokters. De praise-singer zal
van Mandela zijn.
Praise-singer ; wat zal jij zeggen?
3. Zijn commitment ook tijdens zijn gevangenschap. Zelfde vastberadenheid tijdens
gevangenschap en presidentschap.
4. 2 dingen. 1. Dit is voor heel Zuid-Afrika. Tegen zwarte dominantie en tegen blanke
dominantie. 2. Hij heeft ons behoed voor een civil war. Hij gaf het land vertrouwen
voor de toekomst.
de band stopt, en de kist gaat de tent in. [36:00]
[1:44:09] Methodist
63
27-05-2016
Marcel van Lenthe
De politieke kant van het verhaal krijgt de boventoon en de religieuze kant wordt gevraagd
om zich in te houden. Dat is vrij bijzonder.
Traditie / conventies / traditionele gebruiken
NOS:
Rob Trip: Zon soort plechtigheid gaat het ook wel worden Bart?
Bart: heel veel conventies die je langs ziet komen. Mandela heeft daar altijd met respect over
gesproken om ze voortdurend te ondermijnen. Iedereen vandaag in voorgeschreven tenue. Een
van de dingen waar hij meteen mee brak toen hij president werd. Toen hij werd vrijgelaten.
[1:42:00] traditionele manier van aankondigen ; president Zuid-Afrika. Zonder
ondertiteling.
centraal staat.
handig.
Welkom heten Ineke van Kessel ; Afrika studiecentrum Leiden.
Ineke: wie zit niet bij de sprekers? Niet de dochters. Dat heeft iets te maken met tradities. De
oudste zoon ; zonen zijn overleden. De oudste kleinzoon; schandaal rondom hem.
Grondwet zegt man en vrouw gelijk; meer prominente rol van de dochters.
Familiestrubbeling.
Plechtigheid; vrij strak. Wij hebben geen idee hoe lang dit gaat duren. Of daar
cameras bij zijn.
Adriaan: Winnie Mandela had moeite met zijn open houding; begraven is geglobaliseerd
gebeuren. Of traditioneel.
Ineke: het begraven van de doden is niet nieuw. In zittende of staande positie begraven.
Dingen mee voor het reis. Tabak en een speer.
Veel kanten heeft deze begrafenis;
-kerkelijk
-staats
-traditioneel
De goede rituelen gebruiken om een goede reis te bewerkstelligen. Het is een mix.
Nette grafsteen; belangrijk. Over enige tijd geplaatst. Een jaar na de begrafenis. Een jaar of
een half jaar. Dat is een afspraak. Daarna kan de draad weer opgepakt worden. Het is
onderdeel van het verwerkingsproces.
Over een week wordt de spade gewassen. De spade die gebruikt is bij het begraven.
64
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Adriaan: lokale mensen hebben ere diensten gehouden. Contact met de voorvaderen.
Verwittigt worden. Dat er iemand op komst is. Ook aan het praten met Mandela; zo doen we
dit, dan doen we dat. Dan ben je klaar voor de reis.
Vanochtend vroeg was dat.
Ineke: meestal is de ceremonie voor de lunch klaar.
Handen wassen voor je het huis in gaat; dan is de lunch. Tijd van de lunch ; lunch duurt heel
lang. De After-tears komen dan; dan wordt er gedronken. De lokale kroeg heeft 500 kratten
bier laten aanslepen.
[2:54:08] Richard Branson
Rob: er zal geen beelden zijn van de ter aarde brenging. Dus een mate van privacy.
BBC:
Het is een prachtige dag. Geen regen. Een perfecte zomerdag. Richting Kerst.
[27:00] ; professor aangeschoven. Weet veel van de lokale gebruiken. Professor Zilibele
Mtumane (African Languages and Cultural Expert) [27:58 in beeld]
Professor Zilibele Mtumane: hij verwacht veel traditionele elementen. Qunu komt daar in
tegen. Traditionele mensen. Mensen die een claim op hem hebben. Mensen wordt een
mogelijkheid geboden om hun hommage aan Mandela te geven.
Zilibele Mtumane: vanochtend een familie-meeting. Zegen aan de kinderen en kleinkinderen.
Een meeting van de traditionele leiders. De mensen die advies geven. Hoe de zaken moeten
gaan vandaag.
Zilibele Mtumane: Mandela is een chief. Hij verdiend een waardig afscheid. De luipaard skin
op zijn coffin. Als respect. Op de Zuid-Afrikaanse vlag. Op de kist. Of mee in zijn graf. Of
aan zijn kinderen/kleinkinderen.
Zilibele Mtumane: praten met het lichaam soms. Als het lijk in beweging is; niet gaan praten.
Als de lijkkist stil staat; wordt er gepraat. Het geloof is dat hij dood is, maar hij is nog niet
helemaal dood. Hij is nu nog deels in leven.
Mensen in heel Zuid-Afrika kijken mensen naar de begrafenis.
Hier ook in Qunu; ook in Mfesu (de plek waar Mandela is geboren).
De hele opzet van de begrafenis is een compromis tussen de staat en de mensen (the people) .
Mandela was zeer toegankelijk voor de mensen. Hij begon vaak te praten met het volk.
[59:36] Kindergezangen voor Mandela en Afrika de kist.
[59:55] de cowskin onder de lijkkist. De luipaardhuid. De cowskin de traditionele mensen
van Qunu. Om te benadrukken dat het hun man is.
[1:02:00] the deputy president of the ANC speech
Om 12 uur moeten wij hem in het graf leggen. Zodat de zon het hoogst staat en de schaduw
het minste is.
65
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Africas greatest son.

Alle gasten worden aangehaald [1:08:00].
[1:10:00] ; VOICE-OVER: leider van de clan. Hij is een neef van Mandela. Hij spreekt
namens de familie.
De luipaardhuid draagt hij, voor zijn functie. Zijn importantie aangeven.
[0:42:30] een praisesinger:
Zilibele Mtumane: Rol van praise-singer; hij geeft respect voor de president. Hij introduceert
hem aan de mensen. De attentie van de mensen. Naar deze mensen moeten jullie luisteren. Hij
heeft zeer veel gestures. Hij geeft meer aandacht aan Mandela dan aan Zuma.
Hoe wordt de praisesinger gekozen?
Zij zoeken iemand die dit kan. Hij was ook de praise-singer van een lokale chief.
Het is een eulogie voor Mandela.
[1:15:40] Einde van de speech van Zuma (president van Zuid-Afrika]
Het is bijna 11:00, dus ze moeten een beetje haast maken. Om 12:00 is de zon het hoogst, dan
moet hij begraven worden.
De spreker vraagt om toestemming van de traditionele stamhoofden om het begraven iets uit
te stellen.
Zilibele Mtumane: de traditionele kant, bedankt voor het vertalen.
Hoe gaan ze om met tradities? Ze zijn vrij flexibel. De chiefs zijn niet blij. Na de begrafenis
zal er waarschijnlijk een klacht zijn van de stamhoofden. Want er werd heel nadrukkelijk
gezegd dat Mandela om 12 uur de grond in moest. Waarschijnlijk zijn er gisteravond al zaken
afgehandeld om het vandaag flexibeler te laten verlopen.
[0.43:30] Als je net inschakelt, wij blijven met BBC 1 nog even bezig met dit event.
Op zijn eigen land begraven worden; dat was het allerbelangrijkst. In Qunu.
Wat is de positie van terroririteit zoals in Qunu? Professor? Wat is de rol van grond in de
cultuur?
Professor Zilibele Mtumane: het is het thuis van Mandela. Het is het thuis voor vele jaren. Hij
is geboren in mFeso. Meeste jaren in Qunu. Wat hij voelde, was Qunu het thuis.
Veel familieleden zijn hier ook begraven.
Waarom een familiediscussie over de locatie?
Professor Zilibele Mtumane: er moet een agenda zijn. Een politieke agenda. In Mfeso; daar
was hij de chief.
David Dimbleby: Traditionele Tembu gebruiken?.
66
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Zilibele Mtumane: Er moet overleg zijn geweest tussen de verschillende partijen. De overheid
en de lokale partijen (de zgn. chiefs). Door de begrafenis zo te krijgen. Na de begrafenis; de
chiefs en de overheid zullen bij elkaar komen om over de fouten te praten.
David Dimbleby: Praten tot het lichaam?
Zilibele Mtumane: Ja, het zal waarschijnlijk wel gebeuren. Wellicht is het gisteravond al
gebeurd. Dat is een mogelijkheid.
[1.07.45] David Dimbleby: Een beeld van Qunu ; de koeien van Qunu. Vee ; wat
symbool is voor het gedroomde leven van Mandela.
Zijn home-coming zijn spirit die terugkomt thuis?
Frene Ginwala: afgelopen nacht is een koe geslacht; voor de ceremonie. Dat is de familie die
hem loslaat. Als ze die traditie gaan volgen in 6 maanden. Dan moeten ze nog een koe
slachten. Dan gaan ze zijn geest terugvragen om thuis te komen.
Wat is de koe? Wat betekent het? De dood?
De koe verbindt de levenden met de aarde. Het bloed, zonder het spillen van het bloed, dan
kan er vrede zijn thuis. Het bloed transporteert de boodschap.
De koe wordt gegeten?
Ja dat klopt. Maar gedeelten worden gegeten door bepaalde personen in de familie. De borst
wordt bijvoorbeeld gegeten door de ouderen. Heel specifiek. Zo worden ze verbonden met de
voorvaderen.
Het bloed is het belangrijkst.
Transkei / primitief gebied
NOS:
Rob Trip; Dit zijn beelden van de oostkaap; het gebied waar hij vandaan kwam.
Bart; hij geboren in Mfeso, dichtbij Kunu. Een van de armste gebieden van Zuid-Afrika. Maar
ook van de gebieden waar een groot gedeelte van het leiderschap vandaan kwam. Winnie
Mandela. Alle grote namen komen uit dit gebied. Missie en onderwijs. Misschien wel vooral.
Hij leefde eerst in een gebied waar het geloof centraal stond. Het is de kennis van de stad
tegenover de vrijheid van het platteland. [periferie versus het centrum]
Het begraven worden past in de traditie. Het is het terugkeren naar de voorvaderen.
Het past in een traditie. Terugkeren naar de voorvaderen.
Aandacht voor het militair vertoon.
Het is geweldig om te zien hoe het is opgezet.
Adriaan: Twee stenen huizen, 500 geiten. Heel primitief. Vergeten en achtergesteld gebied.
Bart: slechte politiek. Dorre vlaktes. Het thuisland van Mandela.
Je moest een pasje hebben om naar een ander gebied te gaan.
67
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Televisieserie van Adriaan begint in die streek. 80% werkloosheid van jongeren.
Achtergesteld; het broeit in dit gebied. Boosheid tegenover het ANC.
ANC heeft veel voor elkaar gekregen vooral voor de rurale gebieden.
Misschien komt het ten goede. Met het opzetten van een Mandela Mausoleum.
Werkgelegenheid met hotels.
Bedevaart?
Bart: het zou het vanaf hangen. De familie. Gewin. Het is tegengehouden.
Ooit de lokale chief gesproken. Tegenover de Mandela. Buitenverblijf. Die gaat het niet
toestaan.
Mandela wordt bij zijn kinderen begraven.
De kinderen tuimelen over elkaar heen.
Vergelijking met Soekarno. Soeharto wilde niet in de schaduw.
De mythe gaat ontstaan. Huis wordt familiehuis. Mensen hebben daar behoefte aan.
Het momentum wordt gevierd voor het land; Zuid-Afrika.
Vlag van Zuid-Afrika gisteren ook van ANC.
Vandaag gaat het breder dan de beweging.
Winnie Mandela vond het on-Afrikaans. Het gebalsemde. Het wordt een geglobaliseerd
geheel.
In die tent 4500 mensen. Geen nomadentent.
Standing; hoort ook bij Zuid-Afrika. Hoe goed het gaat.
Begrafenis in een tent? Typisch Zuid-Afrikaans. Een overkapping. Of een huwelijk of een
begrafenis. Wel een typisch Zuid-Afrikaans iets.
Adriaan: De partytent. Dit is ook bijna een partytent.
Een grote leegte van het land.
Dorheid?
In Transkei hele dorre stukken.
Wonderlijke dingen; als het regent; dan wordt het ook groen.
De infrastructuur is vrij slecht. Dan is er modder.
Het is een gigantisch land. Regen in Kaapstad is geen regen in dit gebied.
Oostkaapprovincie. 1000 km
Het is net zo groot als Nederland.
[0:16:00] Members of the family.
68
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Ceremoniemeester; vrouw die ooit ambassadeur is geweest in Nederland.

Moet je nagaan hoe vroeg ze zijn begonnen. Bussen klaar te zitten. 4500.
In Zuid-Afrika vroeg in de veren.
Veel Zuid-Afrikanen hadden ook pas een dag later gehoord dat mandela was overleden. Want
je gaat om 10:00 naar bed, en 06:00 eruit. Er wordt geleefd volgens het ritme van de dag.
Rob: wij zijn op weg; daar zou iedereen bij mogen zijn? Afgeschermd?
Ineke : ook waar het familiehuis is. Andere familieleden. Geen openbare begrafenis.
Familiebegraafplaats. Dochters willen niet dat het een pelgrimsoord wordt.
Daar hadden wij het eerder over;
[2:42:00] Adriaan: zou dat het toch niet worden? I: een slimme afleidingsmanoeuvre. Waar
mensen hun verdriet, herinneringen kunnen ophalen. Goed organiseren. Een inbreuk voor de
familie. Dat wordt onbewoonbaar. Door de bussen met toeristen. Het museum kan worden
uitgebreid.
Adriaan: Ook ruimte voor busladingen. Het zou goed zijn voor de regio en Afrika.
SPLITSCREEN ; ADRIAAN EN INEKE
Adriaan: weinig lokale mensen ; de koning bijvoorbeeld niet gezien.
Ineke: KOZA is de taal. De Tembu spreekt de taal. Mandela behoort tot de tembu-stam.
[2:48:54] Ineke: Tembo zou waarschijnlijk spreken? Maar heeft hij niet gedaan; waarom niet?
Rituelen. Probleem met de huidige koning; geur van schandaal. Eis voor een gevangenisstraf
voor 15 jaar; ontvoering, brandstichting, fraude. Op borgtocht vrij; hoger beroep. De koning is
boos op het ANC. Zumba is een zulu koning. ANC boos. En lidmaatschap opgezegd en nu lid
van de rivaal. Democratic Alliance. Zij ook niet blij; als die beschuldigingen waar zijn,
trekken wij jou lidmaatschap in.
De koning is niet populair bij zijn onderdanen.
Adriaan: als Nederlanders zien wij, kijk zie maar; stammen. Primitief. Na de afschaffing van
de apartheid; is het sterker geworden; de verdeel-en-heerspolitiek heeft niet veel goeds
gebracht voor de onderlinge banden tussen de stammen.
Ineke: het is een kunstmatige constructie; de wijze waarop de 10 regios zijn verdeeld. Er zijn
nl. 30 volken. Deze spanning leidt er toe dat onderlinge verschillen worden uitvergroot.
Ontwikkelen gebaseerd op de eigen traditie en geschiedenis.
Etnische rivaliteit. Bij benoemingen etnisch verdeeld.
Rob: plaatselijke bevolking loopt ook mee? Daarom toch teruggekomen naar deze
plek?
[3:05:00] Bram: Toch een pijnlijk punt.; 1. Er waren weinig mensen op af gekomen. Afstand.
Zuid-Afrikanen; het is een priv begrafenis. Mensen hier; teveel gericht op de
hoogwaardigheidsbekleders, wij hebben hun moment gehad, het is nu tijd voor ons. Wij
69
27-05-2016
Marcel van Lenthe
willen er ook zijn. De lijkwagen reed zo hard door. 2. Veel positiviteit. Op schermen mee
kijken.
BBC:
David Dimbleby: Het gaat naar het tijdstip 08:00 hier in Zuid-Afrika.
Prins van Charles in gesprek met n van de vrouwen van Mandela.
Dit is het kleine dorpje. Het huis met het rode dak is van Mandela. Mandela is amper met
pensioen gegaan. Hij heeft nooit echt een volwaardig pensioen gekend.
Op twee zaken gericht na zijn presidentschap; educatie voor kinderen en campagne tegen
hiv/AIDS.
Het huis wordt een pelgrimsoord. Toch jongens?
Frene Ginwala: Ja, dat denk ik wel. hij is een staatsman. Hij is tenminste begraven in Qunu. In
de plek waar hij begraven wilde worden.
Verschillende verschijningsvormen tijdens de begrafenis niet perse een formele vorm.
De vrouwen in het groen van de ANC voor de vrouwenrechten. [15:00]
George Alagiah reporter: Nelson Mandela als de globale leider. Met alle beroemdheden hier.
Mandela zei zelf; een countryboy. De eerste keer toen hij terugkwam; na gevangenis; hij was
geschokt ; overal plastic. In Qunu. Hij besefte hoe arm de mensen hier zijn. Mensen zonder
elektriciteit.
1994 toen hij president werd; wilde hij dat aanpakken. Maar nu nog steeds veel te doen.
Politiek Zuid-Afrika / ANC
NOS:
Wat fragmenten terughalen wat er is gebeurd.
Rob: het volkslied; veel mensen bleven zitten. President ging staan.
Het kan dat oude mensen niet kan staan.
Mensen bewust blijven zitten.
Het is een strijdlied.
Tweetalig volkslied.
Couplet in het Afrikaans. Het lied van de Afrikaander. Onze identiteit. Zeer nationalistisch.
Het andere heel christelijk. Methodisten. De grote opvoeders. In Johannesburg geschreven.
Mandela is opgeleid door methodisten. Al die leiders zijn opgeleid door de methodisten. Heel
bewust geworden door zwarte dominees. De blanke de les lezen. In het volkslied kan je de
geschiedenis teruglezen.
Mandela in de gevangenis; toen ook gezongen. Toen was het een illegaal lied. Emotioneel
lied.
70
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Mbeke; prominente rol; de nationale voorzitter ANC. Secretaris-generaal. Zij leidt de

ceremonies.
[1:42:00] traditionele manier van aankondigen ; president Zuid-Afrika. Zonder
ondertiteling.
centraal staat.
handig
Adriaan: zijn vijanden, de Klerk ; allemaal niet aanwezig?
Ineke: de klerk keek grimmig. Omdat hij geen rol kreeg? Wellicht omdat hij vind dat hij het
wel verdiend had.
Adriaan: als de Gorbatsjov van Zuid-Afrika
Ineke: dubbel onderhandelaar; knokploegen en de lijmer. Schimmig. Hij speelt een dubbele
rol. Hij heeft de zaken in beweging gebracht; anderzijds; problematisch en ook doodseskaders
gesteund.
In 1990 een grote gok , afschaffing apartheid.
Rob: Zuid-Afrika zonder Mandela? Gaat dat anders?
Adriaan: rol van civil society; vrije pers. Vakbonden. Corruptie. Hij is al lang uit de politiek.
Hoopgevend dat de pers zo vrij is in het publiceren.
Ineke: dreiging; parlement en pers. Parlement stelt weinig voor. Applausmachine. De
rechterlijke macht; uitspraken over regeringsbeleid , wijzen op onrechtmatig. Rol van
onafhankelijke rechtsmacht. Onafhankelijke media.
Rob: mensen hebben genoeg van de corruptie van de president ; uitfluiten in het stadion.
[3:00:00] Adriaan: God had een afspraak met het ANC; mensen die hier tegen zijn, moet voor
gebeden worden. Iets aan gedaan worden.
Ineke: Zuma ; ANC zal regeren tot de terugkomst van Jezus Christus.
Ineke: strijdkrachten ; apartheidsleger en staatsleger.
Adriaan: dit zal het moderne leger zijn. Hij was een vechter, maar geen schutter.
Ineke: Wel een militaire opleiding. Wel een bevelhebber. Belangrijk punt van zijn boodschap;
hij was bevelhebber en toen ging hij de verzoening aan. Zijn soldaten vroegen zich af; hebben
wij nou jaren voor niks gevochten?
De militaire opstelling gaf hem de geloofwaardigheid. Want toen; en nu gaan wij dit NU
doen. Die overmacht van Mandela.
Rob; geen wonder dat dit goed is gegaan?
71
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Adriaan: verzoenen en waarheid; prima. Adriaan Vlok in de bak. Nu het wat beter gaat; vraagt
om andere gerechtigheid. Herverdeling van het land? Hele lastige zaken.
BBC:
Frene Ginwala: Veel herinneringen great pride. National embassady toen hij
gekozen werd. Toen hij de mensen wilde begroeten, de menigte groeten. Zeer
bijzonder, zijn veiligheidsdiensten wilden dit niet. Dit was heel ongewoon en
bijzonder.
Ali Bacher: Voornamelijk het voorstellen aan de zwarte mensen op de grond. En dan pas de
elite. Zeer bijzonder.
Yvonne Muthien: De vrijlating van Mandela zij verloor bijna haar leven. Zij werd geraakt
door de menigte. Zij zag Madiba. Toen hij voor het eerst de menigte ging toespreken. Zij had
bijna een hartaanval, om hem voor de eerste keer te zien. Zij was te jong toen hij de
gevangenis in ging.
Frene Ginwala: De grootste bijeenkomst ooit in Zuid-Afrika. Religieuze leiders,
regeringen etc.
Waarom moeten de presidenten hier zijn?
Mandela had veel contacten; en veel presidenten steunden hem al vroeg. Later steunden ze het
African National Congres. Een combinatie van factoren. Ook landen die niet perse hem
steunden in de onafhankelijkheid.
Ali Bacher: hij bracht mensen bij elkaar. Niet door het te vergeten, maar door mensen bij
elkaar te brengen. Hij kon met iedereen omgaan op het juiste niveau. Hij gaf het idee dat
iedereen welkom was.
Frene Ginwala : Politieke boodschappen, de speeches waren goed over het algemeen.
Joyce Bander, zeer relevant. Belangrijk om gezegd te worden. Zij zeiden een heleboel
zaken waar Zuid-Afrikanen zich niet bewust van zijn. Wat er allemaal gebeurde op het
continent. Wie de struggle supportte. Dat is allemaal gezegd; een grotere impact als de
APC het zelf had gezegd.
De ceremonie was zeer goed georganiseerd.
[0:20:29] Tribale kleding en mensen in pak. Een speciaal gezicht.
Ali Bacher,: ken je iedereen?
Een aantal mensen.
Zulu: familie
De genoemde martelaren van de ANC. Lange lijsten; vaak ook dezelfde namen is dat
correct?
Frene Ginwala: Ja! Mandela zou het er zelf ook mee bezig zijn. Met de namen van de ANC.
Alle leiders hebben elkaar erkend. Oliver Thumbell. Mandela. Zij zijn heel bewust van een
soort van collectief leiderschap.
72
27-05-2016
Marcel van Lenthe
David Dimbleby : De leiding zag Mandela als advocaat bezig en dachten; we moeten hem
hebben.
David Dimbleby: Zal er een probleem zijn?
Frene Ginwala: De ANC is al een tijd zonder Mandela. Mandela wilde al een tijd geen
politieke problemen oplossen. Breng ze niet bij mij. Ik ben klaar. Het is jullie
verantwoordelijkheid. Hij heeft mensen getraind om problemen op te lossen; mensen getraind
om politicus te zijn. Hij stood back; mensen moesten altijd naar hem kijken voor het antwoord
op de problemen.
David Dimbleby: Corruptie?
Frene Ginwala : De integriteitcommissie, ook op lokaal niveau. Burgemeesters. Zij kijken
naar mensen die tegengestelde belangen hebben. [1:05:20].
Herkomst / jeugd Mandela:

NOS:
Adriaan: De tent: in een godvergeten stuk; zoiets opgezet. Zuid-Afrika kan dat organiseren.
Trots.
[0.29:00] Bart: dat is mantazima. De chief uit het gebied Ook de voogd van Mandela.
Moeilijke relatie met Mandela. Uitgeweken. Niet uitgehuwelijkt.
In de periode van de apartheid; dubieuze rol. Mandela heeft die band nooit helemaal
doorgesneden. Laatste periode van zijn leven wel weer aangehaald.
Via zijn clan wel mogelijkheden gekregen; op zijn negende jaar al zijn vader overleden. In het
hof zagen ze dat hij heel veel kon. Hij heeft veel kansen gekregen.
Het leven was een paradijs leven. Stokvechten, vee hoeden, en dat was het. Vrij.
Toen structuur; macht; macht beperkt. Door blanken. Dat heeft hem aan het denken gezet.
Rob: aristocratische achtergrond ; veel kracht gegeven?
Bart: ja, dat zie je terug in de houding. De achtergrond laat zich niet verloochenen.
Adriaan: adellijke achtergrond.
BBC:
Veel troepen; Qunu goed in beeld; het huis van Nelson Mandela kleine hutjes. Het
huis van Mandela zorgde ook voor betere omstandigheden voor de buurt. Elektriciteit
bijvoorbeeld. De mensen uit de buurt kwamen vaak informeel langs. Hij was een echte
countryman. Hij at uit de natuur. Toen hij de zoon was van een belangrijke leider van
de Tembu clan.
Zijn vader werd weg van hem genomen. Om van een gedwongen huwelijk af te komen, ging
hij naar Johannesburg. Hij werd advocaat en lid van de ANC.
73
27-05-2016
Marcel van Lenthe
begin van de ceremonie in de tent. [38:00]

Ceremonie / begrafenis / event gerelateerd:
NOS:
Wat is jullie gedachten van de mensen die daar zitten?
Onderscheid tussen de mensen die in het stadion zaten en die mensen die hier zitten?
Waarom is de koning er niet? Alleen getrouwen?
In het stadion is de wereld.
De tent is Afrika. Maar ook Richard Branson.
Bart: ik zie het uitnodigingsbeleid niet.
Vanmiddag bijeenkomst in de schouwburg in Amsterdam.
Beatrix en Willem-Alexander ; Beatrix had meer met Mandela.
Bart: persoonlijke banden; prins Charles? Geen hartstochtelijke verstandhouding.
Rob: premier van de Cariben; waarom?
Bart: buitenlandse politiek Zuid-Afrika; meer gericht op nieuwe economien, Brazili ; Cuba,
ook mogelijkerwijs ook andere eilanden. Solidariteit.
Adriaan: nu intiem. In de streek waar hij opgegroeid is en terugkwam.
[0.40:00] Waarom zitten mensen hier binnen en waarom niet?
Wie een echte vriend, wie niet?
Soweto; praktische reden. Slechte wegen hier, niet alle presidenten kunnen we gaan slepen
met de hele entourage.
Tanzania, Zambia. Wel welkom. Oprah Winfreh; veel betaald. Nelson Mandela kinderfonds.
Prins Charles ; koningshuis nauw geweest. Ook met de Oranjes. Hij heeft blauw bloed. Daar
speelde hij graag mee. Veel beroemdheden, iets te weinig mensen uit de gemeenschap zelf.
[0.42.00] Rob: Mandela kieskeurig? Man met een goed geheugen?
Iedereen is tegen de apartheid?
Bart: hij was minder nauwkeurig als het ging om donaties en steun voor zijn beweging.
Opvallende ontmoetingen; Soeharto. Politieke agenda. Oost-Timor. Warme band met
Ghadaffi. ANC. Mandela Ghadaffi, Lockerbie terug te trekken. Grote gebaren van Mandela;
verzoening. Die zijn oprecht geweest ; ook met een agenda.
[0.43.00] Ook met een Afrikaanse agenda. Mugabe; gesteund in de strijd.
Cyril Ramaphosa vriend. Terug naar de zaal.
Jesse Jackson Amerikaans.
74
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Gerry Adams Noord-Ierland.

Ahmed Kathrada ; goede vriend uit de gevangenis en voordat ze de gevangenis in gingen.
Robben-eiliand.
[2:33:00] KIST WORDT WEGGEDRAGEN
Rob: wie mocht wel komen; wie niet?
Ineke: Voetbalstadion mocht iedereen zelf weten.
Nu meer de familie; staatsbegrafenis; politici en militairen. 4500 mensen bij de plechtigheid.
400 mogen bij ter aarde stellen zijn.
[2:36:00] GEZANG BIJ UITDRAGEN OVERBLIJFSELEN MANDELA
Een aantal gasten zou naar buiten toe gaan.
Adriaan: Bisschip Tutu ; een raar verhaal gisteren; ; lidmaatschap ANC opgezegd;
administratieve vergissing. Onnozele dingen die we gaan duiden.
Ineke : heel veel mensen geen uitnodiging. Afrikaanse begrafenis; komen ze wel of niet. Dan
hadden toch even kunnen bellen, Tutu? Een meer prominente rol. Als spreker? Ja.
Methodistische dominee; ja, gedoopt en getrouwd. Tutu was een vriend; een getrouwe. Hij
moest trouwen en niet gaan hokken. Geen goed voorbeeld voor de jeugd.
[2:40:00] Ja, daar heb je Tutu! In het eind van zijn tachtig jaren. Hij is oud en broos. Zoals in
het stadion.
[2:52:00] Jessie Jackson loopt hij daar.
Ineke: Glamour; veelzijdige man. Stukje Hollywood. Oprah.
Adriaan: in de gevangenis veel toneel gespeeld; veel over toneel gelezen. Heerlijk om een
acteur te zijn. Theatraal zijn om de leider te kunnen zijn.
Rob: jij kent het land als geen ander , ben jij positief?
Bram: fantastische twee weken gehad. Hoeveel het losmaakt. Positieve energie over Mandela.
Een genoegen om mee te maken. Een blamage van dinsdag; dat viel buiten de toon. Het was
een ode aan zijn idealen. Mandela zijn visie leeft dan even door. In vergelijking met Turkije
(waar Bram correspondent is geweest) is dit echt positief en anders.
Corruptie, Zuma.
Democratische waarden van Mandela zijn nog echt in orde.
BBC:
Prins from Wales 2 ontmoetingen zeer warm over Nelson Mandela
Oprah Winfreh een school opgezet met Mandela.
Richard Branson the elders. The great and the good the people who retired. Tegen
deprivation, poverty.
75
27-05-2016
Marcel van Lenthe
[2:01:40] ; einde spreker, de kist wordt overgedragen aan de militairen.

Er zijn 4.500 mensen aanwezig; bij het graf mogen maar 450 bij het graf aanwezig zijn. Meer
plek is er niet.
In de studio: Ali Bacher: De man die gevangen zat met Mandela deed het geweldig. De
president van Malawi, 2e vrouw, deed het geweldig.
Frene Ginwala: Zambia gave a lot of help. Omdat hij aanwezig was, verwachtte hij ook dat hij
mocht spreken.
Splendid event; majestic funeral event.
[0:09:30] Gezang bij het uitgaan van de tent/kerk.
Dit zijn de 4000 die niet naar het graf toe gaan.
1 van de senior members van de NCA. De advocaat van Mandela.
De bands van de presidentile garde en de presidentile garde en het medisch team.
Desmond Tutu; hij was er wel. ANC een criticaster.
[0:13:10] De weg is speciaal aangelegd. De marine en het leger; zijn beiden aanwezig.
Zij lopen de heuvel op. Waar de rest van de familieleden ook begraven zijn.
Tutu: former bisshop of Capetown.
Richard Branson ; the elders. Senior statesmen. De grote problemen van de Derde
Wereld proberen op te lossen.
Ook schermen opgezet.
De typische Transkei countryside. En dan daar die tent, ook wel te gebruiken voor
concerten.
De kist is op het militaire voertuig. De seniorofficiers lopen mee van de verschillende
legeronderdelen.
De 400 leden gingen dus voor en de militaire processie gaat er dus achteraan.
[0.46:30]: we gaan weer kijken naar de ceremonie.
De minivlag is aan de president gegeven. De medailles ook. Hij ontvangt alle zaken. [0.48:00]
Jongen met het bandje is de leider van de familie. Hij zit aan de uiterst rechterkant.
[0.50:00]: de vlag is van de kist; het zijn de laatste loodjes.
BEGIN VAN DE PREEK
A long walk to freedom. Yours. AMEN!
[0:53:00] de 3 helikopters komen over. De zes vliegtuigen van de airforce. Met streaming
smoke. Een finaal saluut voor de ten grave gaande president en de former commandor in
chief.
76
27-05-2016
Marcel van Lenthe
De 21 schoten van de kanonnen. Tegelijkertijd met de vliegtuigen.

[0.57:00] De last post wordt gespeeld.
Dit wordt een zeer priv moment voor de familie. Dus gaan wij terug naar de studio naar de
Pretoria.
David Dimbleby: Hoe hebben jullie vandaag beleefd?
Dr. Frene Ginwala: ik wist dat het zou komen; maar het was overweldigend. Een heleboel
vragen. Ik ben optimistisch, waarom weet ik niet. De ceremonie ging goed; goed
georganiseerd. Het leger. En de veteranen. Iedereen kon zijn zegje doen. ANC, nationale vlag.
Symbolysich. Heel goed gemanaged. Daarom ben ik zo hoopvol.
David Dimbleby: Door de inclusiviteit?
Ja!
Correspondent / reporter / kort beknopt overzicht:

NOS:
[0.35:00] Correspondent Bram Vermeulen
Bram Vermeulen: Buiten de witte tent. Afstand 500 meter. QUNU. Hij is teruggekeerd. Met
zoveel liefde, van 1000 rivieren. Groene heuvels. Gewoond tot 9 jaar. Stiefkind. Tembu
koning. Teruggekeerd. Biografie veel overgeschreven. Lopen met de meisjes, stok vechten,
jongeman tot volwassen man, 16 . ritueel wordt besneden. Klik er even van. Maniba plan. Van
het koninkrijk.
Bij mij staat; iemand van de clan; hoe ervaart u het vandaag? Een gids. Zim Gamakulu.
Gemixte gevoelens. Pijnlijk.
Een paar keer ontmoet. 1990; uit de gevangenis. Het was een bijzondere dag. Lang gewacht
om zijn hand te schudden. Ik kende hem alleen van fotos. ik moest bijna huilen toen ik zijn
hand schudde. Hij zei; niet huilen jongeman.
Ga verder waar ik ben gestopt. Hij heeft ons een boodschap gegeven. Verder gaan met de
vrijheidsstrijd.
De Madiba clan.
Waar kunnen wij zien dat hij een onderdeel van de clan is?
Wij hebben met de familie gepraat. Ze hebben hem welkom geheten in zijn thuis.
En de ouderen gingen naar het graf. Praten met de voorvaderen. Rituelen. Zeer belangrijke
dag voor de clan.
[3:03:20] Bram Vermeulen reporter; wat valt je op?
Onrust dat het zou uitlopen. Voor 12 uur ; zon op zijn hoogste punt; niet gelukt om op het
juiste moment te begraven. Wij zijn aangekomen.
77
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Aan het einde van de dienst; van 5000 naar 450 mensen. Hoogwaardigheidsbekleders,
prominenten, familie.
Eerst de omstreden dienst in Soweko, dan de waak in Pretoria, en nu de dienst in QUNU.
Katrada; de celgenoot, dat viel op. Vader kwijt geraakt; maar nu ook met het heengaan, een
broer, een echte vriend. emotioneel moment.
ZUMA: revanchering van dinsdag in Soweto. Nu een mooie speech. Geen vaarwel, Mandela
leeft voort in onze hoofden.
BBC:
Naar George Alagiah de reporter [0.03:34]
George Alagiah: de familie compound op de achtergrond. De laatste voorbereidingen op de
hill. Zijn laatste stappen van zijn journey.
De mensen zeggen dat hij thuis komt
De ceremonie is een laatste in een week de laatste kans voor de laatste vaarwel. Voor de
grootste burger, citizen.
Militaire precisie, methodist element.
Methodist wordt aandacht aanbesteed in de dienst; omdat Mandela opgegroeid is door de
pastoors.
De tent is de afgelopen dagen snel opgebouwd; ondanks de zware regenval.
Vanaf de tent naar de Tumbu graftombe van zijn familie.
Qunu is een zeer bijzondere plek. Heel wijds. Veel vee. Heel anders dan wij kennen van ZuidAfrika. Niet de grote steden en de resorts. De traditionele manier van leven.
[0:15:00] George Alagiah: wat zie je?
Met het naakte oog; wij zien ze lopen ook op het scherm. Mandela hield van het rurale leven.
Het vee graast hier. Daarnaast tenten en autos. Daar kijken de mensen uit Qunu. En dan kijk
je over de campound.
Milton Encosy is hier; de reporter van de BBC in Zuid-Afrika; wij vragen jou altijd objectief
te zijn zoals we verwachten van onze reporters; wat betekent het voor jou als Zuid-Afrikaan?
Alsof mijn opa is overleden. Normaal ben ik altijd onafhankelijk; maar dit komt niet veel
dichter bij je dan deze.
Het was een mix van alles in deze begrafenis. Maar je kreeg een glimp van zijn persoonlijke
leven. Het kleinkind vertelde quotes. Over daten met meisjes; de eerste keer mes en vork
gebruiken. Achter de kip aan. Het was een persoonlijke glimp in het familieleven. De verhalen
van opa. Maar ook het discliplinaire van Mandela.
De andere speech; Khatrada; de man die gevangen zat met Mandela. De rol van de ANC, en
de andere leden van de ANC en de checks en balances tegen machtsmisbruik in Zuid-Afrika.
Heel bijzonder moment.
78
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Zeker! De huidige leiders gedragen zich niet goed; en dit moment wordt gebruikt om daar
kritiek op te hebben. Iedereen praat er over. Het is een kans. Om te refreshen. Om terug te
komen op het evangelie van Mandela.
Het is het finale byebye; in de komende weken .. een debat in de media over de legacy van
Mandela. Dat zal beginnen
De familie is bij elkaar gekomen; geen ruzie.
Mensen in Zuid-Afrika kijken naar dit event; in de straat was geen beweging.
Sommige mensen kijken op grote schermen in Zuid-Afrika. In verschillende steden.
Fergal Keane: Verschillende mensen kijken de hele uitzending. Ik ben hier in de oostkaap om
te zien hoe de mensen er mee omgaan. Mensen zijn een stuk somberder dan gisteren. Gisteren
waren mensen nog aan het zingen. Toen de stoet met de kist door het gebied heen ging.
[0:28:07] Fatima: wat betekent het voor je?
Met iedereen hier. Madiba leefde zijn leven voor ons. Nederig. Vergevenis. Liefde. Onze natie
kan dit meenemen. Het vergeven. Als mensen moeten wij van elkaar houden, voor elkaar zijn,
vergeven. Wat in de geschiedenis was, was in de geschiedenis.
Lendo: jij komt van een plek waar bijna een burgeroorlog was (ANC). Kom jij terug met een
gevoel van verzoening? Zuid-Afrika wordt een betere plek?
Ja, wij leggen hem neer. Verzoening! Hij was een voorbeeld van vergeven. Wij zijn heel erg
dankbaar. Wij hebben t-shirts geprint.
Dank! Dank!
Terug naar Pretoria.
George Alagiah: reporter: Milton NKosi , wij hebben de afgelopen negen dagen samen
doorgebracht?
Elke dag een ander soort dag. Iedere dag liet weer een ander deel van de figuur Mandela zien.
Van zijn leven. Obama ANC 100.000 mensen kwamen langs bij zijn kist en nu zijn
funeral. De schermen geven een gedeelde ervaring.
De freedom fighter, de favorite son of Qunu, de leider.
Het leven van Mandela is come full circle.
Mandela wilde herinnerd worden als een man die zijn plicht had gedaan. Zuid-Afrika heeft
zijn plicht voldaan in de afgelopen negen dagen.
Relaties / familie Mandela:
NOS:
[2:00:00] einde Zuma , terug naar studio.
Rob: Groot contrast
Adriaan: de partij, na dinsdag een les geleerd. Er mag niks misgaan. Strakke regie.
79
27-05-2016
Marcel van Lenthe
De familie; de weduwe; Winnie Mandela, zij is oud en treurig. De wereld is vrij negatief over
haar. 18 maanden vastgezeten. Niet haar man bezoeken. Mandela heeft haar proberen te
kalmeren. Hoe gevangenschap je vleugels kan geven. Het is boosheid. Boosheid wat breed
gedragen wordt gevoeld door het Afrikaanse volk.
De andere weduwe; heeft haar in de armen gesloten.
Grote verwijdering na de scheiding. Daarna toenadering. Winnie weer uitnodigen. Grootheid
van Grasha.
Tribaal bandje; kleinzoon van overleden zoon (AIDS). Manda heeft de oude lijn weer
opgepakt. Fouten gemaakt. Tot de orde geroepen. Geen rol in ceremonie. Tragiek in die
jongen. Verscheuring tussen moderniteit en traditie. Bittere armoede en de rijkdom van de
familie. Gemangeld. Zijn huwelijk is kapot gegaan.
Chief; een vrouw er bij nemen om terug te gaan naar de traditie.
Rob: Mandela; heeft hij een familieleven gehad? Adriaan; nee, eigenlijk niet. Winnie
trouwen met een bajesklant. Mandela was getrouwd met de strijd. Te weinig tijd voor
het gezin. Hij heeft een keuze gemaakt; voor het land, niet voor het gezin.
BBC:
[0.58:00] de hele familie is weer bij elkaar. Michelle en Winnie Mandela. In de familie
was er veel onrust. Vandaag is alles aan de kant geschoven. Voor de vader, grootvader
en overgrootvader.
Nalatenschap Mandela (politiek en sociaal):
NOS:
Rob: effecten voor Zuid-Afrika ? het wegvallen van Mandela?
Bram: Mandela is al 15 jaar niet meer actief in de politiek. Het is meer buiten de politiek ,
Europa en VS. Zuid-Afrikanen zijn verzoend. Hoeveel emoties losgemaakt. Hoe vuil de
politiek is geweest. Het fluitconcert tegen Zuma. Ook met betrekking tot de verkiezingen.
Mbeki; 1 eervol antwoord; hij moet aftreden. Hele harde woorden als er een begrafenis bezig
is.
[3:09:00] Bram: mensen zien het als een einde van een tijdperk. Mandela is de geschiedenis
van Zuid-Afrika. Een tijdperk wordt begraven. Iedereen boven de 20 weet van de vrijlating.
Die geschiedenis wordt nu begraven. Positieve energie; wij moeten zijn filosofie voortzetten.
Teveel een karikatuur door ons gemaakt;
Rob: vanochtend met Adriaan van Dis de hele ochtend gekeken; Adriaan wat denk je
er van? Wat is bijgebleven?
Adriaan: toespraak van zijn broer (Ahmed Katrada). Veelkleurig Zuid-Afrika op zijn agenda.
Prachtig sprak. Getuige van Mandela. Long walk to freedom, geannoteerd. Vragen gesteld.
Rob: wat heeft hij de afgelopen jaren gedaan?
Adriaan: een beetje op de achtergrond
80
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Ineke: nee, Katrada foundation. Behoud van nalatenschap ; multi-rationaal Zuid-Afrika.

Regenboog. Sinds Mbeki een meer zwart nationalisme.
Rob: Strijdbare ..
Adriaan: dat zwarte gevoel; een Afrikaans land. Zuid-Afrika is te blank. Het moet vooral
zwart zijn.
Ineke: een Afrikaanse land en een zwart land. Een groot verschil. Kleurlingen waren vroeger
ook zwarten. Mensen zijn niet zwart genoeg.
Adriaan: wat moet ik doen om bij het land te horen? Met een voorvechter voor aids kwestie;
terwijl hij vast had gezeten etc. etc.
BBC:
David Dimbleby: Zou het een probleem zijn als het focale punt (Mandela) wegvalt
voor Zuid-Afrika? Gaat het land nu weer terug naar een gewoon Afrikaans land?
Door te motiveren etc.
Yvonne Muthien: sinds zijn pensioen is hij al redelijk uit het publieke leven. Maar zijn legacy
zal doorgaan. Als een staatspresident zal hij doorleven.
Zilibele Mtumane: Zuid-Afrika heeft een challenge. Nelson Mandela zijn waarden;
toen hij levend was, was het makkelijk. Nu niet meer, wij blijven achter. Die waarden
moeten in ere worden gehouden. Dat is een grote uitdaging. in alle levels en alle
niveaus. Op nationaal en lokaal level overal. Dit jaar verkiezingen.
Nederland Zuid-Afrika:
NOS:
Rob: gaan jullie nog naar de stadsschouwburg?
Ineke: gaat lastig in het gips.
Rob: Aantal digitale pakketten te ontvangen; stadsschouwburg. Prinses Beatrix. Dansen en
zingen.
Rob: wij hebben u deelgenoot gemaakt; de tijdsplanning was allemaal redelijk los en ongewis.
Zoals Bram zei: was dit een soort van afsluiting.
[3:23:34] 1 minuut, 14 afsluitende video. Met gezang en de kist op de kar. Fotos. een klein
video-overzicht van de dag. Ook fotos van de oude advocaat Mandela en de vrijlating met de
vuist samen met Winnie.
BBC:
Sport:
BBC:
Ali Bacher: welke relatie heb je met Nelson Mandela?
81
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Als bestuurder kwam ik hem tegen. Als icoon. Cricket geisoleerd, de positie van het cricket
stond onder druk. In de jaren 90 ; zag Mandela sport om blank en zwart bij elkaar te brengen.
Ali Bacher: na het rugby event was iedereen met elkaar. Afgelopen jaar is iedereen
weer apart. In de laatste 10 dagen; zie de verbondenheid en eenheid van het land. De
mate waar in dat gebeurd is groter dan in 1995, met het winnen van het rugby. Wij
moeten hopen dat de eenheid doorgaat. En de wereld kan haar hoop weer terugvinden
in Zuid-Afrika. Dit land heeft zijn verbondenheid met de wereld verloren. Dit is een
mogelijkheid om dit weer te herstellen. Het is een mogelijkheid voor de
regeringsofficials. De integriteit en waarden van Mandela en zijn ANC : oppakken en
doorpakken nu.
David Dimbleby: Probleem met de legacy van de ANC?
Ali Bacher: Maar een duidelijke boodschap aan de mensen. Als je leider goed is, net zoals met
cricket, dan heb je een succesvol team. Het is hetzelfde als een land. Als je een goede leider
hebt, gaat het in een land ook goed.
Fondsenwerver:
BBC:
[0:22:45] Hoe was Mandela in de omgang met business people?
Ali Bacher: hij was de grootste fundraiser van het land. CEO wat zal dit telefoontje kosten
als Mandela aan de lijn hing? *grap*
Wanneer hij zag dat bedrijven veel winst maakten; wist je als CEO dat Mandela zou gaan
bellen.
David Dimbleby: maar was hij er goed in, om het geld binnen te halen?
Ali Bacher: Niemand zei nee tegen hem. De liefde, loyaliteit. Zij bewonderden hem.
Symbolen nieuwe Zuid-Afrika:
BBC:
[0:33:24]: David Dimbleby: Dit lijkt op de creatie van een nieuw Zuid-Afrika. Verschillende
onderdelen, medailles.
Zilibele Mtumane: Ja, dat is waar David. Nieuwe symbolen. Die inclusief zijn. De nieuwe
democratie. De nationale orders.
Niet de uniformen. Maar de insignes voor de mensen die worden benoemd. De
apartheidstekens moesten weggehaald worden om een nieuwe geschiedenis mogelijk te
maken.
David Dimbleby: de sprinbok mocht blijven; dat is best opvallend toch? Het witte sportteken.
Ali Bacher; dat is echt bijzonder. De sprinbok embleem; was een groot probleem. Hij
supporte het embleem. Ik weet wat het embleem betekent voor de Afrikaner dus ik ga het niet
afnemen. Dus voor de support voor mij als zwarte president; steun ik dit ook. Want dit is te
belangrijk voor de Afrikanen.
82
27-05-2016
Marcel van Lenthe
Symbolen zijn heel belangrijk

De vlag van Zuid-Afrika. Is ontwikkeld door een Afrikaner. Zeer pregnant.
Wat betekent de vlag?
Een regenboog. ANC, ook alle partijen. Een goede compromis. Een uniek design.
Een award; voor een ceremonie. Een platinum; een speciale award voor hem. 3 presidenten.
Mbeki, de Klerck en Mandela.
De medailles gaan terug naar de familie. Zoals de medaille voor vrede.
83

Nelson Mandela - Media Events - Begrafenis

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nelson Mandela - Media Events - Begrafenis

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Aantal woorden: 6106

Media events: Nelson Mandela begrafenis 15 december 2013

Einde van een tijdperk en begrafenis van een mythische leider

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

3 BBC, DVD Disk 1, 01:07:00-01:08:00.

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

9 Nelson Mandela obituary, University of London, website bezocht op 22 mei, 2016,

10 Centre of African Studies, SOAS, website bezocht op 22 mei, 2016,

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

22 J. Sonnevendt, 11; M. Schudson en J. Sonnevend, Mourning becomes electric. Columbia Journalism

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

veranderde identiteit van de Europese burgers. De bepaling of beschrijving van de Europese

29 R. Nixon, Mandela, messianism and the media, Transition Paper, 45 (1991)

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

apartheid.32 Tenslotte moet er op de politieke mythevorming in relatie tot media events

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

Voor de toegang tot de BBC-uitzending ben ik de BBC-redacteuren Claire Poppewell en Dani

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

47 Over de auteur, Bart Luierink, website bezocht op 14 mei, 2016, http://www.bartluierink.nl/over-deauteur .

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

als autoriteit gepresenteerd om het programma van gewicht te voorzien. De gepropageerde

51 BBC Annual Report and Accounts 2013/14, 2-3.

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

55 Ali Bacher, ESPN Cricinfo, website bezocht op 5 mei, 2016,

56 Yvonne Muthien Alumni, University of Oxford, website bezocht op 5 mei, 2016,

57 Contributors/Medewerkers, Journal of Literary Studies, Website bezocht op 5 mei, 2016,

58 George Alagiah, Wikipedia, website bezocht op 5 mei, 2016,

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

Verslaggeving van het event: Nederlandse kritische storytelling en Britse traditie

61 Dayan en Katz, 38.

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

62 BBC, DVD DISK 1, 00:28:00-00:30:00, NOS 00:38:00-00:40:00 en 02:45:00-02:48:00.

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe

84 Dayan en Katz, 40.

MJC VIII: Opdracht 8

Marcel van Lenthe