Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 94

.....

{iE E`?

E E M, i E iE-S i` V xS vix EES


v Vx i +. i |iE VxS { +h Sx/i n VxS |E iS v
P]E{] h- S {i i ii i{ http://agricoop.nic.in/ guidelines.html +h
http://agricoop.nic.in/Scheme.programme.html
http://agricoop.nic.in/ info.html scheme

E ={v > Ei.


i EEVi BES P]E` v VxiMi h- v v +hS
Ci +. =n, Vi MM Vv iE-x BES {ES hEi ] +zI
, (NMOOP) xx VxiMi +l
Ei.+lS E{vnii E Eh` iS E iE iE-x v VxS
{jiS xE +lE iinS {] i h` n {iEi Vx +l EGx i
nhBV P]E i n +.
v S
|Ehi Mx Ex {iE i Ehi + +. V E VxS +M, h, ,
|Ih i, j ijYx, E {i{`, {E, {E Ih, -V{ Mb (NHM),
{hx,

{h]

, ,

+n M,

, , ,
,

iCi |iE |Ehi |iE ii Mnx v


ix Mi M +. 1) E E? 2) i E

Ehi + +. |iE |Eh


Ei? 3) Eh {E v?
Ep xS Vx iS +Vh {i Ii Pi |Jx nx |ES +i.
{h n` Vx : ] E E Vx (V` xvi {jiS xES +vx), ] <-Mx,
BEiE tx E +x, Mi vx iib ] +x, + ]
i Vx` V x VxS MnE S xS +v xh n xv +iMi iE-S xb
Ei i +lS ]{ Ei.
`E |n/{E/V` Vx : i ] +zI +x, BEiE i{nx E +x,
Mi vx iib E +x <i VxS v ` i. ] Vx +{ V`
M +i E xi E{ (http://dacnet..nic.in/schemes.aspx.) l i{x {. xb
VxS MnE Sx, {jiS xES +v ={v xvS x Ehi i.
v P]EiMi Ep/V xEbx {hi h- iS
{iEi Ehi + +. E xS li +h Mi E ES {i
Si P>x ] P]Ex Ep x +xnx iCi V x i +xnx ={v Ex
n Vi. + S {iEi E +. VhEx ] P]EEiS i BEjii Ep
V xS ={v +h +l Ei + , iE-x V.

|Eh-1 :- VxS +M, nvh Ji


E E?
i {Ihx M i Ji V |hi {i.
VxS =i{nEi ]E `h` p JiS {
JiS n +vEvE |hi {S EI Pi.
nCi JiS M M {EEi .
: M M
+Ci Vx MbJ +hh` Sx J] Vx MbJ +hh` V{ -vES { E.
V iE-x M p {vnii (PGS-India) |h{j {vnii M ix 5 iE-S BE M]
E +h +{ xVES M p i Epi xnh E.

+.G.

S |E

` xE / E n

Vx / P]E

+) Vx vh`
1

V{/{<]/Sx/b<] S {`
Eh

i EiS 50 ]CE +vE iE JS Mi vx iib `S ] +x


. 750/- |i C] ni
(NMOOP)

{EIh` +vS {`

E]ExE, xE, VE E]ExE, Mi vx iib `S ] +x


(NMOOP)
VE , I p, VE Ji,
EiS 50 ]CE +h .500/- |i C]
ni

p iS + Eh

.10,000/- |i C]

Mb Ji =i{nx |E{

. 50000/- |i =i{nx |E{ (30 X 8 X ] i{nx +x (NHM),


2.5 +ES x] Ei |] vi
BEiE i{nx E +xS
E 600 Px] | ] vi)
Vx (MIDH)

(high density polythene) ,


Mb Ji x] (=SS Pxi {lx
Mb Ji )

. 8000/- |i x] (12 X 4 X 2 <iC


+ES E 96 Px] =i{nx IiS
+E`

HDPE

] i{nx +x (NHM),
BEiE i{nx E +xS
Vx (MIDH)

] i{nx +x (NHM),
BEiE i{nx E +xS
Vx (MIDH)

+.G.

S |E

` xE / E n

BEiE +zp l{x |ix nh

. 1200/- |i C] ( 4 C] n {i)

] i{nx +x (NHM),
BEiE i{nx E +xS
Vx (MIDH)

M Ebvx {E` V{ /
{V{ / x]x<] <inS
{` Eh

EiS 50 ]CE . 750/- |i C]


ni

] +z I +x (NFSM)

M, Ebvx i {EEi I
+zpS {`

EiS 50 ]CE . 500/- |i C]


ni

] +z I +x (NFSM)

i Ebvx {Ev Sx SxCi


JiS {

EiS 50 ]CE . 1000/- |i C]


ni

] +z I +x (NFSM)

10

VE Ji (Z/ {B) S {` EiS 50 ]CE . 100/- |i C] ni

] +z I +x (NFSM)

11

i (MSTL) E l (SSTL)
nSSh |M xx EhS
|Ih i

Vxx ES l +l
i nSSh |MS BEh |h
JSS 75 ]CE Vii Vi .56.00
J |i |M.

] i i +x (NMSA)

12

I +zpS |ix {

EiS 50]CE E Vii Vi


] i i +x (NMSA)
.500/- |i C] ni E .1000 |i
l

Vx / P]E

+.G.
13

S |E

` xE / E n

Vx / P]E

=SS ijYx +vi p {i VE CiE E JVM Iji ES =i{nx ] i i +x (NMSA)


Ji E VE E]E =i{nx |E{ |E{S BEh JSS 25 ]CE, .40 J
ni- xb +iMi b Mi hE +vi
Eh.
200 .]/ =i{nx Ii.

14

CiE E JVM Iji ES =i{nx ] i i +x (NMSA)


V{ Vi M
P]E{x jE {vnix Ji =i{nx Eh. |E{S BEh JSS 33 ]CE, .63 J
ni- xb +iMi b Mi hE +vi
200 . ] / =i{nx Ii.

15

iE-S i p x` {h
|ix nh.( hJi MbJi, VE Ji,
]E> {x i E p PxCi
p Ji, x{i +E)

16

M]S vix p iS + .20000/- |i C] E .40000/- |i ] i i +x (NMSA)


Eh. Under PGS Certificationl (ix Ev`)

BEh JSS 50 ]CE E .5000 / |i C]


ni +h . 10000/- |i l |ii 10
J C] Ij {i`.

] i i +x (NMSA)

Participetory Guarantee Certification


System

17

+x<x b] xV] =i +
i{h` PGS |h Eh.
Participetory Guarantee Certification
System

1) .200/- |i C] . 5000/- |i M]/ ] i i +x (NMSA)


ni iS . 10 J |i M {nEi.
2) .10000/- |i xx (=i + i{h
Ei- NABL |Mv i
M]i

+.G.
18

S |E

` xE / E n

hJi l{x VE xj { ` . 10 J |i M ( BEiE Ji l{x


v S Ji Mb, MM {ES
p M nkE Vx

Vx / P]E
] i i +x (NMSA)

+i{E hx Mb Eh, <inS iE


M]x + Eh) Vii Vi 10 M |i
|i V E V<.

19

p i |iIE

20000/- |i |iIE ( 50 E 50 {I ] i i +x (NMSA)


Vi l S M] Ei)

20

Ji Vx vh

Ci / Vx JSS 50 ]CE ] i i +x (NMSA)


. 25000/- |i C] ni .
50000/- |i l ni.
+Ci Vx vh- JSS 50 ]CE
. 3000/- |i C] ni E .6000/|i l

21

.
.



( )

.
.
?

* , , , ,
* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

|Eh-2 :- h
E E?
lxE xx x E {E

h |E { +h hS |h +i

xS `.
M, i, , Ebvx (i bx), Mi vx (Eb<, {f , +h Mx), h ix
BEn n.
i, +h nx ix BEn ni +h Ei/]
h n ni.
x +vEi /
|hi h +h i lb, Eb SU VM
.

{h` x |G E h {, {h{ vni, Mhk +h =Mh Ii i{x .

+.G.

S |E

` xE / E n

Vx / P]E

+) h ih` +l
1

1) iS MS +vE =i{nx nh h
2) iS Ei h

bvx
1) Ei h
2) +vE =i{nx

ViS h

Ebvx (i,M,=bn,,,
V)

Mi vx (<M/i//
Eb<//Bb

1) . 10 |i E E EiS 50 ] +z I +x (NFSM)
]CE V E + i
2) . 50/- |i E E EiS
50 ]CE V E + i
1) . 50/- |i E E EiS ] +z I +x (NFSM)
50 ]CE V E + i
2) . 15/- |i E E EiS
50 ]CE V E + i
+vE =i{z nh- h .
25/- |i E E EiS 50
]CE V E + i

] +z I +x (NFSM)

EiS 50 ]CE E .12/- |i ] iib Mi vx +x


E V E + i (10 {I (NMOOP)
Vi Vx x h`)

+.G.
5

S |E
iibS En
Oil Palm Sprouts

` xE / E n
Mb iS EiS 85 ]CE
E . 8000/- |i C] ni
iE-S MbS {h Ij Ei

Vx / P]E
] iib Mi vx +x
(NMOOP)

iE-x {h` ` hS nV
{ES` {i
|hi h {` Eh.

] E i ijYx +x
ihvxEi h EiS 50
]CE, Mi vx h Ei S (NMAET), ={+x h Mb i
60 ]CE BE BE Ij ni,Ebvx,
(SMSP) O Vi{nx EG
S{E, S Ji h.

Mivx, Ebvx, S{E S Ji <in


CiE iE-Ei i M]`, iE
M] x {i/ |hi hS {` Eh.
( i E 75 VE 25
]CE)

Mivx, Ebvx S{E


S JiS {E S
hS 75 ]CE

] E i ijYx +x, h
Mb i ={+x +iMi |hi h
=i{nx EG. (Mivx / Ebvx / S{E /
S JiS {E) OVi{nx EGiMi

iibS h` fS Ei Mb
JS Ei +l

3 S fS iS
Evi EiS 50 ]CE
. 14000/- |i C] n{i

Mivx iib` ] +x

V] ] O Vi{nx EG

. 5500/- |i C] |hi
hS =i{nx`

] +zI +xiMi { {E- iM


(NFSM)

10

i E vx {n (ICAR) VS E
t{` SEbx Mi vxS {ES {nE
h Ei Ph`.

Ep xS E E jS
h Mx xvi E {nE
hS {h Ei <iE

Mivx iib` ] +x

10

(NMOOP)

(NMOOP)

) {i |hi h =i{nx` +l
+.G.
S |E
11 i E vx {n (ICAR) VS E
t{` SEbx Ebvx {ES {nE h
Ei Ph`
12

h =i{nxS f Ei +l JVM
IjiMi CiE / E i M]
<in. CiE iE / JVM l/ iE
i M] S JVM Iji h
=i{nx` Mi nh` +l

E) Mivx {EEi
13 {i h =i{nx EG` +l

` xE / E n
Ep xS E E
jS h Mx xvi
E {nE hS {h
Ei <iE
|E{ EiS 40 ]CE
vh Ij`, 50 ]CE bM
Ij +vSi Ij` Vii
Vi 150 J |i |E{`
E xMbi b +xnx
+vi

Vx / P]E
] +zI +xiMi { {E- iM
(NFSM)
] +zI +x
NMAET, SMSP +iMi

h =i{nx r
Ei +l JVM |IjEi

.1000/- |i C] M 10 i |i NMOOP
Z vi Ei Vi` +h
.100/- |i C] M 5 i
|i Z vi Ei
Vi` 75 ]CE +xnx CE iE-`
+h 25 ]CE h =i{nE lEi
CE =i{nx |hEh v h-
JS` ( SDAS, NSC , SFCI, NAFP,
KRIBHCO, IFFCO, HIN, IFFDC ,

Central Multhi State Co- Oprative such


as NCCF)

11

+.G. S |E

` xE / E n

14

|hi h =i{nx

15

h +vi {i vS E
+vi

Vx / P]E

.1000/- |i C] M 10 i Mi vx +h iib`S ] +x
|i Z vi Ei (NMOOP)
Vi` +h .100/- |i
C] M 5 i |i Z
vi Ei Vi` 75 ]CE
+xnx CE h iE-` +h
25 ]CE +xnx CC h =i{nE
lEi CE =i{nx
|hEh v h- JS`
11 {SE VxiMi VS Mi vx +h iib`S ] +x
h =i{nx` +MnS xi (NMOOP)
+ {i v |E{`
S `h.
% .

16

ViJ IEi h =i{nx


(VSTSP)
Variety Specific Target Seed
Prduction
?

h =i{nx JSS 75 ]CE (] V Mi vx +h iib`S ] +x


|hEh jh / V V|hEh jh (NMOOP)
/ xbE V E l / ICAR/
VS E t{` iS E Yx Ep,
|Ij, +i] l <. {ji - M 5
S +i vi Ei ViEi

* , , , ,
* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

12

3. VSx
E E?
iS M

{hS vx E.

{h +b Mi {E vi , h =i{nx +h .
`E Sx +h i Sx {vniS + Ex 30-37 ]CE {h S +h {ES Mhki =i{nEii
.

13

+.G. S |E

` xE / E n

Vx / P]E

VE xE

iib` `E Sx

{]E / RCC +vi VEx Sx /


ii / E ]E =h ( 100 x 100 x 3
.) x +ES i / ]CEi

{] |n` .20.00 J |i |E{. NHM, NMNEH ={Vx


bM |n` .25.00 J- 500 +iMi
Gx VbS +SUnx`/+
+SUnx. 10 C] Ij`

MIDH

{h `hE - ii / E{xE ( 20 x 20
x 3 .)
CiE l`/x ii/ E{xE`
+xnx |] +vi n .

{] |n` . 1.50 J |i l , NHM, NMNEH ={Vx


bM |n` .1.80 J - 300 +iMi
Gx VbS +SUnx` / +
+SUnx. C] Ij`

MIDH

M Ebvx {E` i Sx {vniS


+ Eh
+) ii i Eh +iEh Ex
{hS Mi lh.

.25/- |i ] E EiS 50 ]CE ] +zI +x (NFSM)


V E + i, E n 600 . .
15000/- EiS ni
] i i +xS xn|h
Mivx iib`S ]
+x (NMOOP)

. 10000/- |i C] E JSS 50 ] +zI +x (NFSM)


]CE V E + i
.40000/- |i ii vE`
Mivx iib`S ]
+x (NMOOP)
(xx ) .40000/- |i ii
+iEh`
14

+.G. S |E

` xE / E n

Vx / P]E

) VEx Sx / i

EiS 50 ]CE, . 75 V ni {]
|n` 50 ]CE, . 90000/- bM
|n` +iEhi

Mivx iib`S ]
+x (NMOOP)

iib =i{nE` bZ {{] jS {`

EiS 50 ]CE, . 15000/- |i {{]


(10BS{) S ni (E jEEh
={+xS xn|h)

Mivx iib`S ]
+x (NMOOP)

E{xE Jn< (BGREI VxiMi)

100 ]CE +l (.30000/- |i x]


ni)

BGREI

iGi

+hhS Vx) Bringing Green


Revolution in Eastern India

iib =i{nE` +

EiS 50 ]CE (.25000/- |i x]


ni)

Mivx iib`S ]
+x (NMOOP)

=l xE

100 ]CE +l (.12000/- S ni)

BGREI (

10

10 { {i S {{S nh

EiS 50 ]CE E . 10000/- |i S {E


V E + i.

] +zI +x (NFSM)

15

iGi

+hhS Vx)

{h l{x +h ] i i +x :+.G. S |E

` xE / E n

Vx / P]E

VEx l{x
1-+ CiE iE-`

Vx

EiS 50 ]CE (vE JS) .125/- {]


] i i +x
|n` / .150/- |i Px] bM |n`
(NMSA)
{] |n` .75000/- bM |n`
.90000/- +iEhS ni x i
J ` |] +vi n Ei<iE.
x+i i ]E Ei 30 ]CE E Eix
{`.

1-1 i Mv ] VM Vx
/bBb{ +iMi v ]E iS
+iEh

{]E / + +iEh EiS 50


] i i +x
]CE . 25000/- |i i, ]E / S (NMSA)
ni

1.2

EiS 100 ]CE .20 J / x] S ni ] i i +x


{] |n`.
(NMSA)

` Vx:VxE VM ` ]E / ii / SE
b ({]E / + +iEh vE
Eh)

.25 J/x] S ni bM |n`.


10 C]
.

(x

+iEh ]E iEi 30 ]CE


E Eix {`)
16

+.G. S |E
1.3
1.4
1.5
1.6

] / + Jn E Ei (=l/
v)
x ]CS Vhvn xixEh Eh
{<{ /

ih |h

={ VSx (<C]E / bZ / {x =V /
=V)
Vl{x (] i i +x
`E Sx

` xE / E n

Vx / P]E

=h JSS 50 ]CE, . 25000/- |i


x] S ni
xixEh JSS 50 ]CE .15000/- |i x]
JSS ni
SS EiS 50 ]CE .10000/- |i
C], 4 C] n{i . |i CiE
l +l iE
S =h EiS 50 ]CE - .15000/|i <C]E / bZ S n {i .
50000/- |i S =V / {x =V ni

] i i +x
(NMSA)

] i i +x
(NMSA)

] i i +x
(NMSA)

] i i +x
(NMSA)

S =h EiS 25 i 35 ]CE
b{B{ / bb{ / Bx<BS MiCi +h
b{B{ / bb{ /Bx<BS M` S =h
] i i +x
EiS 35 i 50 ]CE iCi 10 ]CE
+l V xx {.
(NMSA)
vh S =h` V Ei +l
nh SS {ji + i n {i +l
n V<. (+x n vh S
=hS Ei . 37200/- C]
+iS Mb` .90000/- C] n]
+iS Mb` . Ei Mb
+i {ES Mb ni .
17

i Sx

Vii Vi 5 C] {i BE l E
l M] ni <.
SS =hS BEh Ei iS V
xEbx +vES +l `E Sx |hS
. vh S =h` V Ei
+l nh SS {ji + i n{i
+l n V<. ( ni)
vh S =hS Ei . 58900/- |i
C] G |E`, .85200/- |i C]
x |E`, . 19600/- |i C] {]
|E`, .36600/- |i C]
E{ <Mx ]` .31600/C] ` |hi i Sx {vni, +vEi
n |i l +l |i iE M] 5
C] {i .

18

. .

- . /-

- . /-

- . /-

( )

- . /- . /-

. /-

- . /- ( . )

- . /-

- . /-

- . /-

- . /-

- . /-

. /-

* , , , ,
* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

19

4. iE-` |Ih i

E E?

{i E i E 25,000 ES +i +h iS nix +i n iE vh
Vx Vi. iS +l E +h E Mx Mi Ehi ES- {E v +h +{ |xS
=k, EG/VxS iS +{ M` E CiMi iE {i M ijYxS i .
{E |iIE i E ii +{ M P.
v E i lx xE i P iS iS U] ={Ehn xnh E.
nnx i EG P. BB b+ JVM x iIj vi xx ijYxS i P.

Ex E Ep

-- x:E

(KCC)

E {nv nlx nx x {i x:E

Eh` 36 ]CE
+xnxS ={vi.

(Agriclinics/ Agri-Business)

|Ih E =tM/E Ep l{x



+xnx E +lS

SMS (USSD) .

( , , )
. Pull SMS ( KISAANREG< >,
MAHA >, , < >) 51969 9212357123
.

20

+.G. S |E

` xE / E n

Vx / P]E

. 15000/- |i iE M]

O Vi{nx ] E i
ijYx +x (NMAET)
Efh {Si ijYx l{x

+) iE-S |Ih` +l
1
2
3

50 i 150 iE-S M] ` Vi{nx


h ijYxEi |Ih
+vEi lvx iE-x |Ih nh
(tix, x, Vx +h |k JS
iE-x nhi )
iE-S |Ih

.5200/- |i iE |i x

. 24000/- |i |Ih nx n` 30 iEMivx iib`S ]


Ei |i M .400/- |i iE |i n |h +x (NMOOP)
1) .29200/- |i i l` +l {E Ih Vx
JVM l`.
2) .26700/- V E lEi

40 iE-S M]` {E Ih ={Vx


i |Ih

v E j +h +V S ni, nJ,
{ xb +h Efh {Si l{x
i |Ih
V{ =i{nx +h vi Ij
iE-S nx n |Ih

.4000/- |i Ci
.1500/- |i |Ih |i iE
VhhS JS Mx

` V{ =kVxl
nh (VIUC)

iE P / 15-20 iE-S M]x =kVx nh +h


k l Mxi Eh +h BEji =i{nx Eh.

.4075/- |i iE 3 i 3 {ii

` V{ =kVxl nh
(VIUC)

6
7

E jEEh ={ +x
(SMAM)

21

+.G. S |E
8 ] E {hx l (NIAM)V{ S i
Oh bh Vx iE-v VMi
EGS +Vx Eh ( ix nEi)
9 V iE-` |Ih 50 x n
/ iE
10
11

12
13
14
15

V+i Mi iE |Ih (100 x n |i


iE)
ViMi iE |Ih 1000 x n /
iE

|iIES +Vx Eh(125|iIE /iE)


i 25 iE-` |iM {ES 6
nx fS iS +lv |Ih
V iE-S n / ] 7 nEi
(5 iE |i iE)
ViMi iE-S n 5 nEi
(25 iE |i iE)

` xE / E n
.30000/- |i EG

Vx / P]E
Oh bh Vx

.1250/- |i iE |i n Vv
iE-S Vh-h, Vx x S

.1000/- |i iE |i n Vv Vhh, Vx x JSS


.400/- |i iE |i n
Vv |k, Vx x
JSS +. x |Ih`
. M x |Ih` .250/- |i
iE |i n .
.4000/- {i |i |iIE (0.40 C])
.29514/- |i i

+i Vx (NMAET) /
={Vx ..+

.800/- |i iE |i n- Vv
iE-S |k, Vx x
JSS .
.400/- |i iE |i n Vv iES |k, Vx x JSS
.

+i Vx (NMAET)

22

+i Vx (NMAET)
+i Vx (NMAET)
={Vx + (MIDH)
+iMi (HMNEH)
+i Vx (NMAET)
+i Vx (NMAET)

+i Vx (NMAET)
={Vx +/MIDH
+iMi HMNEH

+.G. S |E
16 ViMi iE-S + n 3 n{I
Vi x. (100 iE |i iE)
17 +) iE M]S Ii vh, EE
+h vi Ei (20 M]Ei |i iE)
) M]S =i{z fS EG` BE
+l hx Vb
E) +z I M] (2 M] / iE)
18

` xE / E n
Vx / P]E
.300/- |i iE |i n Vv
+i Vx (NMAET)
|k, Vx x JSS .
. 5000/- |i M]
.10000/- |i M]

+i Vx (NMAET)

.10000/-|i M]

nSSh |M i xbE Mv
+t |iIE (FLD)

.20000/- |i |iIE

] Vx +M {Ei
l{x |E{

x < M {E`
.8500/- |i C]. x, {b, ,
{E` .5000/- |i C]. i,
Eb<, E, Bb {E`
ICAR
{lx
+SUn .12500/- |i C]
% . ICAR lEi
Vii Vi BE |iIE`. iE-S i
1 C] |i {ES ni P> Eii.
+t |iIES Ij 1 . {i 0.40
C] {I E x.

(NMOOP)

+t |iIE (FLD)

ICAR,

ICRISAT

23

+.G. S |E
19 =i{nx ijYx / +i{ES i |iIE
20
21
22
23
24
25
26
27

Alternative Retting

ijYxS i |iIE

+t |iIE =i{nx ijYx / +i{E


{vni
+t |iIE BEiE {E l{x
(+B)
n <BB E{ S +t |iIE
<BB E{ h xi
+i{ES +t |iIE ( 0.40 C]
Ij`)
+i Pxi Mb {vniS SSh |M
+i{E {vni BE-b Mb ijYx >S
|iIE
ViMi |iIE (ICAR, SAUs, IRRI)
S Ex

` xE / E n
.8000/- |i C] (.700/- x` `
.1000/- +EE xv)
.20000/- |i |iIE (.17000/x`` .3000/- +EE xv)
.8000/- |i C] (.7000/- x``
.1000/- +EE xv`)
.7000/- |i C] (.6000/- x`
.1000/- +EE xv)
.8000/- |i C] (.7000/- x``
.1000/- +EE xv)
.7000/- |i C] (.6000/- x``
.1000/- +EE xv)
.9000/- |i C] (.8000/- x``
.1000/- +EE xv)
.8000/- |i C] (.7000/- x``
.1000/- +EE xv)
.7500/- |i C] i {E` (SRI Ei i
Mb ijYxi {i/{xMb i Ei)
M, Ebvx .5000/- |i C] ` bvx
Ei . 12500/- |i . {E {vni +vi
|iIE Ei.

24

Vx / P]E
] +z I +x
(NFSM)

] +z I +x
(NFSM)

(V] { {E`)
] +z I +x
(NFSM) (V] { {E`)
] +z I +x
(NFSM)(E{)
] +z I +x
(NFSM)(E{)
] +z I +x
(NFSM) (E{)
] +z I +x
(NFSM) (E{)
] +z I +x
NFSM) (>)
] +zI +x (NFSM)

+.G. S |E
28 {E {vni +vi |Ih
29

] C] <i E +V S xb, {
nJ i |Ih

` xE / E n
.14000/- |i |Ih ( 4 jS +i)
.3500/- |i j
.1200/- |i iE tix iS VhhS vh k x l (1 i 6
+`b Ei)

) ] i i +xiMi iE-` |Ih i


30

Vx / P]E
] +zI +x (NFSM)
E jS SSh, |iIE vx
|ix E]Eh

(NMSA)

iE |Ih, E |iIE, Ii vh,


Ij ] u BEiE i {vniS E{x
+vi iE-S Ii vh Eh, x
nS E Eh, i, {h {E l{x
vi SM E {vni

.10000/- |i |Ih j`, 20 |Ihl ] i i +x (NMSA)


i{I Vi lEi.

31

|Ij {h l{x I Sx v
|Ih EG

. 50000/- |i |Ih EG (30


|IhlEi) Ei E 2-3 n
Ev Ei

] i i +x (NMSA)

32

VxS +M |Ih |iIE

Ij |iIE iE-x |Ih


.10000/- |i |Ih j` (20 E
Vi |Ihl `)

] i i +x (NMSA)

.20000/- |i |iIE, 50 E i{I


Vi |IhlEi

.20000/- |i +t |iIE

25

+.G. S |E
33 Vi{nx V ijYx |Ih Ei (50
i 150 iE-Ei) +l

` xE / E n
.15000/- |i |Ih (ix BE n
|Ih EGEi)
n 3 |Ih EG J |h
{EfS ix +lv t.

Vx / P]E
V O EGiMi Mivx,
Ebvx, S{E +h S Ji
{E <in S |hi Vi{nx
EG

+) h {hS , Vi{nx ijYx


MEh, +i {h {vni Et
{vni +vi |Ih
) {ES +l
E) Efh {Si
34

50 % . 1

? * , , , ,
* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

26

5.
?

BEh i Vx {E M i
+V/jO Jn E.

/ .

Mi {h j, Vx {]Eh j, { bb,

]], <. S { Ex xME {kS vx E.


i +V/jS i{h Eh- |Ih nh- lEbx iS
Ebx M {, xiS
nJ +h Ex P.

?
A)

+.G.

E |E
,$

+x.Vi, +x.Vi, +{,


+i{ iE,
nIhk V`
vE`
Vii Vi
+xnx |i
j / +V

S |E

<i vE`

Vii Vi
+xnx |i
j / +V

S
|E

] C]
1

] C]
(08 i 20 PTOHP )
2 ] C] ( 20 i 70
PTOHP )
{ ]
1

.1.00 J 35 ]CE

0.75 J

25 ]CE

. 1.25
J

35 ]CE

1.00 J

25 ]CE

{ ] 8 BS{ S . 0.50
E
J

50 ]CE

0.40 J

40 ]CE

27

{ ] 8 BS{ S . 0.75
Vi
J

50 ]CE

0.60 J

40 ]CE

i hj
+

Si i h
j (4 +S)

. 0.94
J

50 ]CE

0.75 J

40 ]CE

Si i h . 2.00
j (4 +S) 1). 4 J
S - 8 +S 2). 8
S 16 +S

40 ]CE

2.00 J

40 ]CE

.1.25 J 50 ]CE

1.00 J

40 ]CE

0.63 J

50 ]CE

0.50 J

40 ]CE

1.25 J

50 ]CE

1.00 J

40 ]CE

Si j
1

Efh vh j

Si j

,$

1
2
3

Efh j
{] bM/+M
h j/
Si Efh j
1
2
3
4
5
6

j
Zb U]h j
Efh j

] E ]
{]E i h

=q bE
{vni
{ +{] i{nx
vx U]h, h,
<in Ei

28

E +VS
|E

] C]/ { ]
)

+x.Vi, +x.Vi, +{, +i{


iE, nIhk V`
vE`

<i vE`

Vii Vi +xnx |i j / +V

Vii Vi +xnx |i
j / +V

/+V

Vx vh Mi i EhS +V

1
2
3
4
5
6
7
8
9

B xM
lS xM
h j
E
b
EV
=Pbh
ih Efh j
b

10

{]S jE xM

11

12
13
14

]]
]{]
{]S bE xM

SS xM

,#.

20 BS{ J
.15000/20 BS{
.19000/-

20 BS{ J
.12000/20 BS{
.15000/-

20 BS{ J
.35000/20 BS{
.44000/20 BS{ J
.8000/20 BS{
.10000/-

20 BS{ J
.28000/20 BS{
.35000/20 BS{ J
.6000/20 BS{
.8000/-

29

] C] / { ] x Sh +V
,#
. h, {h, Efh, +h
20 BS{ J
20 BS{ J
Jd Jhh +V
.12000/.15000/1 {] bM
20-35 BS{
20-25 BS{ .15000/2 ]] {h j
.19000/3 ]] Jnh j
4

< M M Jnh j

]{ ] b

] C] Si Efh j

En Efh j

Eb E^ j

Mn {h j

10

> ibh j

11

{h j

12

{h

13

=q {E {h j

14

Z-] =q {E
{h j

15

16

Mn {h j

30

] b

2
3

x]E {h j
x]E V {x:
h j
x]E V h

j
{ h j

{]E +SUnx
j
E. +i Mb j ,#
1 Mi ih
2 i Eb E^
3 { ih Efh j
(2 BS{ J)
b. =i + ={EhS l{x
1 > {S E{h j
2 x E{h j

. Pod
.
.
.

20 BS{ J
.35000/20-35 BS{
.44000/-

20 BS{ J
.28000/20-35 BS{
bx .35000/-

20 BS{ J
20 BS{ J
.15000/.12000/20-35 BS{ 20-35 BS{
.15000/.19000/ S
,#
20 BS{ J
.15000/20-35 BS{
.19000/-

20 BS{ J
.12000/20 BS{
.15000/-

,#
1.<Vx/<Vx ] S x
3 BS{ J +h ]C]/{
] S x 20 BS{
J .20000/2. .<Vx/<Vx ] S
x 3.5 BS{ J +h
]C]/{ ] S x
35 BS{ J .25000/-

31

1.<Vx/<Vx ] S
x 3 BS{ J
+h ]C]/{ ] S
x 20 BS{ J
.16000/2. .<Vx/<Vx ] S
x 3.5 BS{ J
+h ]C]/{ ] S
x 35 BS{ J
.20000/-

,#

1.<Vx/<Vx ] S x
3 BS{ J +h ]C]/{
] S x 20 BS{
J .20000/2. .<Vx/<Vx ] S
x 3.5 BS{ J +h
]C]/{ ] S x
35 BS{ J .25000/-

1.<Vx/<Vx ] S
x 3 BS{ J
+h ]C]/{ ] S
x 20 BS{ J
.16000/2. .<Vx/<Vx ] S
x 3.5 BS{ J
+h ]C]/{ ] S
x 35 BS{ J
.20000/-

] C] 35 BS{ {I Vi
j
+

Vx vh, Mi
+h Mn i
Eh j

B xM

bE xM

h j

Eh j

{]Eh j

bh j

{]S jE xM

10
11
12

ih
Vx {]Eh j
]]

.44000/-

. 35000/-

.63000/-

.50000/-

32

13
14
15

]- {b
{]S bE xM
-< i bh j

16
17
18
19

Jd xh j
x xh j
{ Eh j
E b bZ (]C]
x)

] C] 35 BS{ {I Vi
b<x +V ,#

h, {h, {M,
+h Jd Jhh +V

-Ji Z b

2
3
4
5
6
1

Mn- {h j
]] Jhh j
{h j
] C] Si {
En Efh j
{] Jd Jhh j

]] {h j

< M M Efh j

]{ ] b

i Eb E{h j

> E{h/]{/
j
=q {E {h j
Z-] =q {E
j

7
8

.63000/-

Vii Vi
+xnx |i
j / +V

.50000/-

S |E

Vii Vi
+xnx |i
j / +V

44000/-

35000/-

44000/-

35000/-

63000/-

33

50 ]CE

50000/-

S
|E

40 ]CE

9
10
11
12

- {h j
] h j
x]E {h j
x]E {x: 63000/Mb j
x]E
Mb j
14 { h j
15 E h j
16 hJi ]Eh j
({]+ S x)

50 ]CE

50000/-

40 ]CE

{]E +SUnx
xM j
Si x i
{h j
] C] (35 BS{ {I Vi)
Si +V ,#
E +i Mb +V
1
2
3
b

1
2

O / ih
.63000/- 50 ]CE
i Eb E^ j
ih j ({]+ S
x)
Efh +h h +V
(<Vx / <C]E ] 5
BS{ {I Vi +h
] C] 35 BS{ {I
Vi S x)
< M M ]{
63000/- 50 ]CE
h / =q {E
63000/- 50 ]CE
h j
34

.50000/- 40 ]CE

50000/- 40 ]CE
50000/- 40 ]CE

i h j

63000/- 50 ]CE

50000/- 40 ]CE

E{h j

63000/- 50 ]CE

50000/- 40 ]CE

S E{h j

63000/- 50 ]CE

50000/- 40 ]CE

63000/- 50 ]CE

50000/- 40 ]CE

<

=i + l{x
+V
,#

> {S] E{h j

x xb E{h j

(ME)

(+iEi)

Eb E-b

> {x: Mb l{x

E{ ]E +{]

] {

.63000/- 50 ]CE

35

.50000/- 40 ]CE

{h x / |h Si +V / j / i BBBB S x
+

Vx vh, Mi
+h Mn- i
Eh +V

B xM

bE xM

h j

Eh j

{]Eh b

E Eh

Eh j

{h nh j (Puddler)

h {h +V

1
2
3
4
5
6
7
8

, #

.10000/-

.8000/-

i {h
- Ji E b
Mn- h j
h j
Jnh j
i x fh` j

.10000/.10000/.10000/.10000/.10000/.10000/-

.8000/.8000/.8000/.8000/.8000/.8000/-

|G j (4 +i
J)
|G j (4 +
{I Vi)

.1500/-

.1200/-

.1900/-

.1500/-

36

Efh h +V

< M M ]{

. 10000/-

.8000/-

h j

. 10000/-

.8000/-

xbh

. 10000/-

.8000/-

Zb

. 10000/-

.8000/-

=tx ]E i O

. 10000/-

.8000/-

S (Eb) ibh j

.5000/-

.4000/-

.6300/-

. 3000/-

(Climber)

3 <S {I {i
7

S (Eb) ibh j
3 <S {I Vi

+iE h

O ih

.600/-

. 500/-

ih Efh j

.600/-

. 500/-

.600/-

. 500/-

=tx]E i O

.600/-

. 500/-

37

E jEEh +xiMi (SMAM) +iMi {E Ih


+.G.

E +VS |E

+x.Vi, +x.Vi, +{, +i{


iE, nIhk V`
vE`
Vii Vi
S |E
+xnx |i j /
+V
. 600/-

+)xSi x{E/{x Sh |+
) =V +vi
1) x{E |+/=V +vi ix |+ . 3100/(8 i 12 ] IiS)
2) x{E |+/=V +vi ix |+ . 3800/(12 i 16 ] IiS)
3) x{E |+/=V +vi ix |+ . 10000/(16 ] Ii {I Vi)
E)

]C] Si |+
1) 20 . BS. {. {I E
2) 20 i 35 . BS. {. v
3) 35 . BS. {. S

, $

. 10000/. 13000/. 63000/-

38

<i vE`
Vii Vi +xnx
|i j / +V

S |E

. 500/-

.2500/-

. 3000/-

. 8000/-

50 ]CE

. 8000/. 10000/. 50000/-

40 ]CE

+.G.

E +VS |E

+x.Vi, +x.Vi, +{, +i{


iE, nIhk V`
vE`
Vii Vi +xnx
|i j / +V

{h {E |E {
.1400/(Ecofriendly Light Traps)
<
ti liE h j
.63000/(Ectrostatic Sprayer)
E +jE ={ +xiMi Efh {Si ijYxS {.
|lE |G ijYx, vi E EiS .1.50 J |i |E{
j `h Mn, {EVM x]
={{nlS l{x ijYxS =i{nx
EIji { EhS ijYx |`
Efh {Si |E{S l{x Eh.

39

<i vE`

S |E

Vii Vi +xnx
|i j / +V

S |E

--

.1200/-

--

50 ]CE

.50000/-

40 ]CE

60 ]CE

.1.25 J |i x]

50 ]CE

E +jE ={ +xiMi bii +V iE-x ={v hEi +V ES l{x Eh.


bii +V ={v Ex nh` +V ES l{x Eh
+.G.
E +VS |E

1

Ep +V Jn +xnx .60 J
|E{ +vi .24 J

40 ]CE

E +jE ={ +xiMi =SS ijYx, =SS =i{nE +V Ep bii iE-` ={v Ex Ph` (Hub) EpS l{x Eh
+.G.

E +VS |E
bii +V iE-x ={v
hEi EpS l{x +V Jn`
+xnx .250 J

|E{ +vi JS n .100 J

40 ]CE

PTO - Power Take Off

]{ :-

Farm Machinry Testing & Testing Institute (FMTTI) S


www.farmech.gov.in Eilx P.
FMTTI lu SSh E E E E M,

i SSh E <i li SSh E jS i


i E, x n Su |vEi E lx SSh

E jS Ci +xnx` |{i i.
# E E M, i E, x n x |vEi E lxS E +VS SSh PS +.
$ +VS SSh FMTTI Su PhS |vEi Ehi + +.
Vx |ii E jS S M +l P]EJ Ehi <.
?

* , , , ,
* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

40

NFSM

+.G. +VS x

+lS |E

E` {E Ei
i

Ebvx

` ihvx

1 E j
1.1 Exb
1.2 i h j/{` ix h

.600/- |i j E EiS 50
]CE {E V E + i
.600/- |i j E EiS 50
]CE {E V E + i

--

--

--

--

--

--

--

(Drum Seeder)

.1500/- |i j E EiS 50
]CE {E V E + i

{ |+ (Power Sprayer)
Ci Sh h j

.3000/- |i j E EiS 50
]CE {E V E + i

--

x Si EbE^ j

--

--

--

--

S (JM] xMh Ei)

--

--

] C] Si h j

.5000/- |i j E EiS 75
]CE {E V E + i
.8000/- |i j E EiS 50
]CE {E V E + i
.10000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

--

j/{x Sh h j

V |G j

41

+.G. +VS x

+lS |E

E` {E Ei
i

Ebvx

` ihvx

h {h j

.15000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

x Mi {h j

.15000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

--

10

{E h j

.15000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

11

x Mi =q {E h
j

.15000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

12

h j

.15000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

--

--

13

{ b (ih Efh j)

.15000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

--

14

i xMx

.15000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

--

42

+.G. +VS x

+lS |E

E` {E Ei
i

Ebvx

` ihvx

15

j Sh EbE^ j

.20000/- |i j E EiS
75 ]CE Bf V E + i

16

]] / ] b

.35000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

17

i h / {E h j

.40000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

18

V Vx {]Eh j

. 1.50 J |i j BE M]`
(10 iE-S BE M]`)

--

19

Si i {xMh j

.75000/- |i j E EiS
50 ]CE {E V E + i

--

--

--

43

. Mivx iib ] +xiMi

E j +V Jn`S U] +x +iMi +lE |E

(NMOOP)
+.G.

E +VS |E

+x.Vi, +x.Vi, +{,


+i{ iE,
nIhk V`
vE`

<i vE`

Vii Vi
+xnx |i j /
+V

+lS
|E

Vii Vi +xnx
|i j / +V

+lS |E

.800/-

50 ]CE

.600/-

40 ]CE

.2000/-

--

.1750/-

50 ]CE

{E Ih +V
+) x Si h j
1
2

{h {E |E { (Bx+{B b)
x{E/
V|G b (20 i 40 . IiS)

) <vx Sh
1

x{E h j / <vxu Si ix h
j (16 ] {I E IiS)

. 38000/-

60 ]CE

.3000/-

50 ]CE

x{E h j / <vxu Si ix h
j (16 ] {I Vi IiS)

. 10000/-

50 ]CE

.8000/-

40 ]CE

44

E) E +VS {`
1

xSi /S x Sh +V Vi SS
+

.10000/-

50 ]CE

.8000/-

40 ]CE

]C]u Sh E +V, ]] / h {h j/Z ]


h {h j/=q {E Mb j/ Mb
j/Mn i ES j/{ b/<M Efh j E
h j

.63000/-

50 ]CE

50000/-

40 ]CE

45

.Mivx iib ] +xS U] +x-2 +iMi E +V j Jn`S +l |E.


+.G.
1

P]E

S |E

j i jS iS 50 ]CE Bf EiS {i +l / V E i{nx Mx |nx E +vES ni.


1) xSi {S / =S iib E{h j - .1500/- |i x]
2) iib Ii { V - . 15000/- |i x]
3) ]Zb S - .10000/- |i x]
4) +x Si b - . 3000/- |i x]
5) iibS {x Efh` S E] - . 7000 |i x] (iib =i{nE iE-`)
6) x ]C] 20 BS{ , ] - 25 ]CE Ei {i +l, Vii Vi .0.75 J EiS ni. iCi
10 ]CE +vEi +l +x.Vi, +x.Vi, +{, +i{ iE-`, , 5 {I Vi iE M]`, B{+B
n nIhk V` EiS . 1 J |i x] ni.
7) +B+ / E j` V iib Mb lx ={Ci `i Vi xx Mb
vE /BB{ +iMi S .
8) jS +i :- V iibS xx Mb` jE h j, jE , E{C] BBB /
h j <. BxB++{ S l ix xi n j`.

46

b. 12 {SE VxS BEiE i{nx E EGiMi (MIDH) E j i Jn` +l


+.G.

P]E

E] x

] C] (20 {]+)

.3.00 J
|i x]

EiS 25 ]CE . 0.75 J S ni |i x] vh iE`. +x.Vi, +x.Vi, +{ i vE, iE,


V` EiS 35 ]CE . 1 |i x]S ni.

{ ]
. 1.00 J
|i x]

. 0.40 J S ni |i x] vh iE-`. +x.Vi,


+x.Vi, +{ i vE, iE, V` .0.50 J
|i x]S ni.

+) { ] (8 BS{ {I
E)

) { ] (8 BS{ S ) . 1.50 J
|i x]
3

+lS |E

. 0.60 J S ni |i x] vh iE-`. +x.Vi, +x.Vi,


+{ i vE, iE, V` .0.75 J |i x]S
ni

] C]/ { ] (20 BS{ S J) S x SS j

+) Vx vh, MiS, h .0.30 J


|i x]
i Eh Ei.

. 0.12 J S ni |i x] vh iE-`. +x.Vi, +x.Vi,


+{ i vE, iE, V` .0.15 J |i x]S
ni

47

+.G.

P]E

E] x

+lS |E

) {h, Mb, Jnh i` .30 J |i . 0.12 J S ni |i x] vh iE-`. +x.Vi, +x.Vi,


x]
+{ i vE, iE, V` .0.15 J |i x]S
ni
E) {]E +SUnx ES j

.70 J |i . 0.28 J S ni |i x] vh iE-`. +x.Vi, +x.Vi,


x]
+{ i vE, iE, V` .0.35 J |i
x]S ni

.2.50 J
|i x]

Si i{nx j

. 1.00 J S ni |i x] vh iE-`. +x.Vi, +x.Vi,


+{ i vE, iE, V` .1.25 J |i x]S
ni

* , , , ,
* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

48

- E {i{` (Agricultural Credit)

E E?
ES ES]i {b x ` iE-x EEbx {E EV P. iE-x {E EVS +h ni EVS MV
Mh` V vi E Ei, JVM ]Ei Oh Ei, EV v ={v +.
EVS M xM E iS nii EV b E.
iE-x EVS M xn `i .
iS VE` E EV Pi + i`S iS xM E.
?

+) iE-` {i{` v
+.G.
1
2

{i v

S |h

Vi (Collateral / 3.00 J {i {E EV, 7 ]CE Vnx. nii EV b Eh- iE-` 3 ]CE Vni
Security Free Loan)
i Ei i 4 ]CE nx EV ={v > Ei.
Vx/I i EV
.1.00 J{i S E EV Ei Vx/I `S +Ei x.
Ex Gb] Eb
Ex Gb] Ebu iE-x EV Efi i. nS EV 3 i 5 {i vi. {ES {h Ij
x {Ex EV / {i{` n xSi E Vi. +{Pi xvx / +{Mi J
Ii E Vii. {EIh EV, {E Vxi Ii E Vi.
Mi hE` EV

VSx, E jEEh, Vx vh, {E Mb, M Mb Efh {Si l{x


Ei iE-x b Mi hE Ei n Vi.
49

6. ) {ES Ei vh +vi Ei Vx ({BB) Ex +vi VxiMi Mi vx, Ebvx


E{ S Jn Ei.
Vxv
=i{nEx
VxS
=q]
l
E Eh
+lS |E
]
h
x
jh
i

+v
i
Ei
Vx

i Ex xvi
E Mivx,
Ebvx E{
{ES Ex
+vi Ei{I
V V E
+ i iE-x
Jj n>x
iv |iE
J{
MEi

?
?

ni

Mi
vx,
Ebvx
E{
=i{nE
l

i
n
1.vi jh xb, i, M, =bn, Ex
+vi
U] iE-S { E{, <M
M,
EiS J
P, (SFAC)
h, x, V
2. V jh V
M iEE {hx / Eb] i, E-
,
x +v i
bx +h Ep
Ei VxS
lx i Vi , Eb<
] G{
x Ex
xhE E Ehi
nhS
l
Jj i.
3. |lE jh- E
{hx l, iE
=i{nE l,(FPO)
iE =i{nE l
(Oi) (FPO)

1.iE-Ex +vi EiS J


V M Ex +vi Ei <iE
Ii E i.
2. vi jh- vi jhS +lE
xEx Z i E n ni.
E| Jn` 2.5 ]CE |iE Mivx,
Ebvx E{ <. Ei 15 ]CE |h
+xnx Ep jhx n Vi.
3. V/|lE jh- Ex +vi Ei
S Ei i E <iE `hE
n {i S JS Ep jh/i E
S i Vjhx n Vi. 1 ]CE
| E n Vi.

* () , , * SFAC
* * /

* ,
. .

50

7.- E (Agricultural Insurance)


?
] x Ei h xME vE V v xME E], Eb MS |n +h |iE x {li ix +lE x ]h`
=ih.
+{ Vi +{` S + {E Vxi M P. i` ] {E Vx, vi x +vi {E
Vx, Si M .
+vSi {E` +{h V {E EV Pi + +{h {E Vxi M i i. ` +{ xVES Ei /
Ei {E vx VxS P.
?

+.G. Vx

1 vi
+vSi +z{E, Mivx +h E {E/{ {E SEi Ih
] E Ei {iS n +vEi {EEi Vii Vi 11 ]CE +h 9 ]CE Mivx {EEi J{
Vx
M` +xG E { {E E {EEi i 13 ]CE v V<.
Modified
{i` 75 ]CE {i S +xnx {iS +Ex |ES iE-` n V<.
National
+. 2 ]CE {i xE
Agricultur
. 2 i 5 ]CE {I Vi: 40 ]CE Ei E x {i 2 ]CE Ei.
al
E. 5 i 10 ]CE {I Vi: 50 ]CE {iS 3 ]CE Ei E
Insurance
Scheme
b. 10 i 15 ]CE : 60 ]CE E 5 ]CE {i {i
(MNAIS)
<. 15 ]CE {I Vi : 75 ]CE E Ei E 6 ]CE {i{i

V J x /ih, n {h E x i 25 ]CE {i Ii CE n V<. {h, Mb lq.


+vSi ViS i {E =i{z +{Ii =i{z{I E + i i Eii Bf {< Ii iE-x (i +vSi
Ij) nhi <.
51

x
+vi
{E
Vx

ivn +vSi Ijv =i{zS xEx V =` =i{zS {iS 50 ]CE V + i 25 ]CE CE (Ei h)
ibi xEx {< nhi <.
i Efh{Si (2 +`b {i ) n h xEx Ii E Vi. M{` Jx h xEx {<
CiE +v n E Vi.
+vSi +zvx {E, Mivx +h {E/{ {E S Ei Ih :

12%

Weather
Based Crop
Insurance
Scheme
(WBCIS)

x
Vx

Mivx , 10% 8% .

+. 2 ]CE {i +xnx xE
) 2 ]CE {I Vi 5 ]CE {i 25 ]CE +xnx Ex x 2 ]CE {iS ni.
E) 5 i 8 ]CE 40 ]CE +xnx E 3.75 ]CE x nx.
b) 8 ]CE {I Vi 50 ]CE +xnx E Ex 4.8 ]CE x {i<iE +h E 6 ]CE x {i nx n.
+vSi Iji +vSi {ES x Sv xSi E x S{j {I ({>, i{x, {I +ni/S M <)
(E E Vi + i) i {E Ph- vE iE-x i E<iE xEx {< h M i.
x =i{nE` Ih
n |i x Zb` .9 (4 i 15 S Zb`) .14/- (16 i 60 S ZbEi) {iS 50 i 75 ]CE +xnx
|ES =i{nE iE-x n Vi.
x IS xEx Z i Ii E<iE {< +vSi Iji vE =i{nE iE-x n Vi.

* / / /

52

8- {E Ih

(Plant Protection)

. p x(Ebx) +vi E]E xEx |vx t


.
.

EbS VE {vnix xjh Eh` {{ V E]E EbS IE S { E, E]E Eb xjh` C x ] { iS xC+

{b (NPV), b x <. VE +v ]EO Eb {.


. =xi J xM] E.
. Eb-|ivE hS { E (V- ] E{) {i +h {E {vni, +i {E, {E-{ {x EbS l{x E. <]/]E
] { {i.
. / /
. .

. ={ xE ` iS xE EbxES { E, i iYS MnxJ J|h EV PxS E.

Iv n Sx {i.
h Ei I vx {i ( V- E, i V <.).
x -S nx h E. -S Zi {x i: Ii `.
EbxE, {E Ih vx x E{n ` +h iS S x {x { |h{x n `.
{EM {S +i iJ PxS Jn E.
EbxES v Z ii bC] {E v bC]E b Vi { EbxES E E]x +h i {iE
iS `.

.
53

+.G. S |E
1

S |h

Vx / P]E
] E i ijYx +x(NHAET),
{E Ih {E Quarantine +x
(BB{{)

{E Ih Quarantine `h Sx
nn (x) S 31 BEiE Eb
l{x Epi v EGS +Vx
Eh. EG iE-S tEi
+ii. n EG J|h +i.
+. CIPMC iE,
BxV+, E]ExE Gi. SEi 2 n
|Ih

. 38600/- |i |Ih EG

. V{Ei

CIPMC

n |Ih .
E. v B{B Epi iE i
S +Vx Eh.
b. E Yx Epi iE-S i
+Vx Eh

. 152100/- |i |Ih
EG
. 26700/- |i i
. 29200/- |i i

54

+.G. S |E

S |h

Vx / P]E

JSS 50 ]CE E 5000/|i C]S ni

iib Ij fS EG

BEiE Eb l{x `,
E]ExE, BEiE +zP]E l{x,
]Mx, Zb Ih <. Ei

{E Ih x, VEb xE, BEiE Eb EiS 50 ]CE E .500/- ] +zI +x


l{x <. S {` Eh
|i C] V E + i

ih xES {` Eh

EiS 50 ]CE E
] +zI +x
.500/- |i C] {E V E
+ i

{E` BEiE Eb l{x

|i l .1000/- |i C]
4 |i l S ni

BxBSB/BSBBx<BS

, ,

% .

MIDH

* , , , ,
* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

55

9-

i{nx (+vE =i{z` , V{ S Mb Eh)


.
.

, , , .
.

+.G.

S |E

+xnx

Vii Vi +xnx |i
x] Ij

Vx / P]E

+) i{nxiMi +l
1

V{ h =i{nx (Vii Vi 5
./l)

vh 35 ]CE {k 50 ]CE,
]B{, +h Iu{ ],

.35000/- vh
.150000/- Ei h`

BxBSB +iMi ={Vx


B+bBS +iMi
BSBBx<BS
BxBSB +iMi ={Vx
B+bBS +iMi
BSBBx<BS
BxBSB +iMi ={Vx
B+bBS +iMi
BSBBx<BS
BxBSB +iMi ={Vx
B+bBS +iMi

=SS ijYx +vi {]E (2 i 4 EiS 40 ]CE bS xMbi


E Bbb +xnx
C]

.25 J |i C]`

U] {]E` (1 C]

. 15 J |i C]`

xx ZbS xi 4 . |i
l`

50 ]CE bS xMbi E Bbb


+xnx

vh Ij` 40 ]CE, 50 ]CE \0.40 J |i C]`


{i V`, ]B{,+nx
Vii Vi 2.20 J {i
56

+. {E` (`E SxS { <.)

+.G. S |E
. (Without

xE +h Iu{` (3 {ii
60:20:20 |hi n- 75
]CE i- 90 ]CE Vi
ZbS |h)

+xnx
Intertegration)

{E`
Vii Vi 4 C] |i l
+. h {E
EnM {E
. {E (E,
S, V M)
(] E] {) Vii
Vi 2 . |i l

40 ]CE vh Ij`, 50
]CE {i V`, ]B{,
+nx xE, Iu{
]` (3 {i 60:20:20 Zb
VMhS |h 75 ]CE n
90 ]CE i )
40 ]CE vh Ij`
50 ]CE {k V`
]B{ Ij`
40 ]CE vh Ij`
50 ]CE {k V`
]B{
40 ]CE (U] i iE`) 25 ]CE vh iE`. (50 ]CE {k V`
]B{ Ij`)
57

BSBBx<BS

Vii Vi +xnx |i
x] Ij
0.30 J |i C] i
0.50 J |i C]

. 12000/- |i C]
. 15000/- |i C]
. 20000/- |i C]
. 25000/- |i C]
. 16000/- i . 60000/|i C]

Vx / P]E
BxBSB +iMi ={Vx
B+bB Vx+iMi
BSBSBx<BBS

BxBSB +iMi ={Vx


B+bB Vx+i Mi
BSBSBx<BBS

BxBSB +iMi ={Vx


B+bB Vx+i Mi
BSBSBx<BBS

+.G.

S |E

+xnx

Vii Vi +xnx |i
x] Ij

Vx / P]E

Mv x{i (Vii Vi 4 . |i 40 ]CE vh Ij`, 50


l
]CE {k ]B{ Ij`

.16000/- |i .
.40000/- |i C]

BxBSB +iMi ={Vx


B+bB Vx+i Mi
BSBSBx<BBS

(EV,

EE, {xMx) 40 ]CE vh, 50 ]CE


{k ]B{ Ij` (3
(Vii Vi 4 . |i l)
{iv 60:20:20, n-
75 ]CE Zb Vi +hS
|h, i- 90 ]CE)

.40000/-|i C]
Sx

BxBSB +iMi ={Vx


B+bB VxiM
BSBSBx<BBS

Vx MS {xVVx (Vii
Vi 2 C]/l)

. 20000/- |i C]

10

{M Eh` i vIE
{x (Vii Vi 50 i |i
l)
+) vIE i
) vIE {

BEh EiS 50 ]CE

EiS 50 ]CE
EiS 50 ]CE

.20000/- |i . Sx
i

. 800/- |i i
. 800/- |i

58

BxBSB +iMi ={Vx


B+bB VxiM
BSBSBx<BBS
BxBSB +iMi ={Vx
B+bB Vx+i Mi
BSBSBx<BBS

+.G.
11

S |E

+xnx

Vii Vi +xnx |i
x] Ij

Ii Mb
+) (x {b {vni)
(4000 C.. |i l)

EiS 50 ]CE (bM


|nEi 15 ]CE Vi)

1) . 700/- i .825 |i
C.. S .

EiS 50 ]CE (bM


|nEi 15 ]CE Vi)

1) .422 i 530 |i S..


(] {vnix)
2) .270/- |i S.. (Eb
{vnix)
3) .225/- |i S.. (
{vnix)

EiS 50 ]CE (bM


|nEi 15 ]CE Vi)

.355/- |i S..

(4000 C.. |i l)

) bx] > :1. ] (ME {vnix) Vii


Vi 1000 S.. |i l

BxBSB +iMi ={Vx


B+bB Vx+iMi
BSBSBx<BBS

BxBSB +iMi ={Vx


B+bB Vx+iMi
BSBSBx<BBS
+vi .180/- +h NHM +iMi ={Vx
. 246/- |i S.. Eb B+bB Vx+iMi
+EEi
BSBSBx<BBS
NHM +iMi ={Vx
.16000/- |i C]

2. Eb +ES
EiS 50 ]CE
Vii Vi 200 S.. |i l (15 ]CE Vi bM |ni)
ni 5 x] {i
E) {]E +SUnx
EiS 50 ]CE
(15 ]CE Vi bM |ni)
b) {]E ]x
EiS 50 ]CE (15 ]CE Vi .300/- |i S..
Vii Vi 1000 S.. / l bM |ni)
59

Vx / P]E

B+bB Vx+iMi
BSBSBx<BBS
NHM +iMi ={Vx
B+bB Vx+iMi
BSBSBx<BBS

+.G.
12

S |E
BEiE Efh {Si l{x
+. {E > / E S
BEjEh `hE Ep
. BEiE {E >, (|i, xb
<inS +i)

+xnx

Vii Vi +xnx |i
x] Ij

EiS 50 ]CE

.2.00 J |i Ep 9.x6.
+Ex

35 ]CE vh Ij`, 50 ]CE


bM |n`, +n Ij`
bS xMbi E Bbb +xnx
E. { iEhM
35 ]CE vh Ij`, 50 ]CE
bM |n`, +n Ij`
bS xMbi E Bbb +xnx
b. i { iEhM
35 ]CE vh Ij`, 50 ]CE
bM |n`, +n Ij`
bS xMbi E Bbb +xnx
<. iM Ep
35 ]CE vh Ij`, 50 ]CE
vE, i xixEh, Vii Vi bM |n`, +n Ij`
5000 ] E ]x IiS
bS xMbi E Bbb +xnx

.17.50 J |i +E
9.x8 +Ex`

. {EhM
+vEi 300 . ]x

. 0.35 J |i . ]x

35 ]CE vh Ij`, 50
]CE bM |n`, +n
Ij` bS xMbi E
Bbb +xnx
60

. 8.75 J |i x], 5 ]E
]x Ii`
. 8.75 J |i x], 5 ]E
]x Ii`
1) . 2800 |i . ]x ]<{
1` 2) . 3500 |i . ]x
]<{ 2 `
3) .3500 |i .]x ]<{ 2
` ih xjhS iYx
|h

Vx / P]E
MIDH

+iMi ={Vx

NHM
HMNESH & NHB

13

+iMi ] +x (NBM)
+) Mb i xi
EiS 40 ]CE bS
1. =SS ijYx {]E (2 .)
xMbi E-Bbb +xnx
2. U] {]E (0.50 )
) S Ij i
1. EiS 100 ]CE 3 {ii
1. xIj / VxEIj
(50:25:25) 3 i
GFMC i/{Si V l/
2. xIj
/ M]
3. EiS 35 ]CE 3
3 4 .
<in
MIDH

1. .16 J |i x]
2. . 5 J |i x]

MIDH

+iMi ]

+x. (NBM

.42000/- |i C]
.10500/- |i C]
.14700/- |i C] `E
Sx

MIDH

+iMi ]

+x.

E) +iii + `S
/VMi xIj`

EiS 40 ]CE 2 C]
n{i |i l

.8000 |i C]

MIDH

+x.

+iMi ]

b) BEiE Efh{Si l{x


1. Efh{Si `hE `
|G v

EiS 40 ]CE, bS
.10.000 J
xMbi E-

61

MIDH

+x.

+iMi ]

] i{nx b

14

+) E i{nxS
1. vh Ij` (Open field
condition )

vh Ij` |E{ JSS 40


]CE {k bM +h +n
Ij` |E{ JSS 50 ]CE
bS xMbi E Bbb +xnx

.30 J |i |E{ (.37.50


J b]-{, , +
Ei) 2 C]S |E{ Ij
Ei

+iMi ]
i{nx bS
={Vx
MIDH

2. xji Mb`

|E{ JSS 50 ]CE bS .56 J |i |E{


xMbi E Bbb +xnx

+iMi ]
i{nx bS
={Vx

3. BEiE Efh{Si l{x


{xM S/ x/]
+>]]/iM Ep <.

|E{ JSS 35 ]CE vh


Ij` {k bM
+n Ij` JSS 50
]CE
|E{ JSS 35 ]CE
(50 ]CE {k, bM
+n Ij`.) 5000 MT {I
Vi bS xMbi E Bbb
+xnx

+iMi ]
i{nx bS
={Vx

(ProtectedCover )

) iM

62

. 50.75 J |i |E{

MIDH

MIDH

.2660|i MT {vni-1 Ei ={Vx NHB MIDH


.3225|i MT {vni -2
+iMi
Ei
.3500 |i MT {vni 2
xji x ijYx P]ES
{

x E b

+) =SS nVS Mb i xi
+h ih
1. /]C {S ih
E/JVM M
2. xC x =tx

1. EiS 25 ]CE Vii Vi .9.00 |i {Ei


25000 {/BE

x vh b
={Vx MIDH +iMi

2. EiS 25 ]CE Vii


Vi 4 C] Ei

. 1.5 J |i C]

x vh b
={Vx MIDH +iMi

3. U] |h x {]E
xi

100 ]CE EiS VxE


JVM M`

. 2 J /x] 0.4
C] `.

x vh b
={Vx MIDH +iMi

) x Ij fh
1. vh Ij

EiS 25 ]CE Vii Vi . 7500 |i C]


4 . |i l` 2 x
{ii
EiS 25 ]CE Vii Vi 4 . 15000 |i C]
. |i l` 2 x {ii

x vh b
={Vx MIDH +iMi

EiS 50 ]CE |
|iIE` JS`
25 ]CE

x vh b
={Vx MIDH +iMi

2. bM +h +n IjEi
E) x ijYx +x
1. x MS xEx Eh- Eb
MS l{x Eh`
ijYx

63

.25 J vh`
.12.50 J |iIE`
.6.25 J `

x vh b
={Vx MIDH +iMi

2. x ` |G +h =i{nx
nEi ijYx vh |vn
b) Vx x MS {x:Mb
{xVx Eh
1. Vx/+EI (x {
)
2. {xMb` +l

75 ]CE Ei vhEi, 50
]CE Ei |iIEEi +h
25 ]CE Ei |vnEi.
.1000 |i Zb
32 Zb |i C]

.26.25 J
.12.50 J |iIE`
.6.25 J Ei
.32000 |i C]

x vh b
={Vx MIDH +iMi
x vh b
={Vx MIDH +iMi

EiS 50 ]CE Vii Vi . 40/- |i {Ei


.4000 |i C]
<) BEiE l{x {vnix =i{ni EiS 25 ]CE 2 x
.17500/- |i C]
xMS vh
{iv

x vh b
={Vx MIDH +iMi

) x Vx

x vh b
={Vx MIDH +iMi

{iS EiS 75 ]CE


{E 50 ]CE {i x
E b i 25 ]CE
Vx i

4-15 nS ZbEi
.3.52 |i Zb 16-60
nS ZbEi
.4.76 |i Zb

x vh b
={Vx MIDH +iMi

(MIDH) (NHM), , ,
.
?

* , , , ,

* www.mahaagri.gov.in
*

.- - --

64

- 10. E {hx (Agricultural Marketing)


?
.
.

iE iS =i{nxS Ei www.agmarknet.nic.in E Ex E ]u E BBB u Vhx P> Eii.


+vE SM Ei h` iS M i-x |i,{EM +h M E.

. PULLSMS .

. www.farmer.gov.in/buysell.htm
.

. /
. .
. (Distress) .
.

, .

.
.

+.G.

vS |E

`hE Sx
|E{Ei -E {hx
AMIBEiE E {hx
VxS ={Vx (ISAM)

b
Ei
+xnx
n ./MT

+. {k V, CE, +nx xE 33.33 ]CE

Iu{ Epi |n +h bM |n
Ij (p{]{x 1000 =S
|n)

1000
.]x
{i

1001 i E
3000 . CE
]x {i ( J)

1333.20

1333.20

./MT

Vx

./MT

400.00

BEiE E
{hx Vx
(ISAM)

65

Oh
bh Vx
Erstwhile

. <i |n` xnhEi iE =i{nx 33.33 ]CE 1166.55


l, {Si, , +V/+V
lEi, +V/+V E l
V Ex vi +vE-x |hi
E +V/+V E l E iS
E l/ i M]
25 ]CE 875.00
. =i <i l Ei

1000.00

300.00

BEiE E
{hx Vx
(ISAM)

750.00

225.00

+.G.

vS |E

M/ +vEi n

+xnxS n

E) <i {hx
|E{Ei E {hx Sx
(AMI) BEiE E {hx
VxS (ISAM) ={Vx

{k V, CE,,
, +nx xE
Iu{ Epi |n +h bM
|n, (p{]{x 1000
=S |n)
1. <i Iji xnhEi iE
=i{nx P, {Si, iE /
Entrepreneurs +V/+V
lEi,(+V/+V/Entrepreneur
s +h iS E l (+V/+V
E l VES vi
+vE-x |hi E +i)
2. =i l Ei

+xnxS +vEi
n (. J)

33.33 ]CE

500.00

BEiE E {hx
Vx (ISAM)

33.33 ]CE

500.00

BEiE E {hx
Vx (ISAM)

E {hx SxS E/
E]Eh, |i +h

(Standardization)

Erstwhile Vx (AMIGS)

66

25 ]CE
400.00

Vx

BEiE i

(Integrated Farming )

, , , , , . .
, , .

] i i

+l (NMSA) :-

?
+.G.
S |E
+.
1
2
3

4
4.1

S |h

Vx
] i i
(NMSA)

BEiE i {vni
i, M, ` ihvx, Mivx, ii {E,
Ebvx, {E{vni +vi 2 {E
i{nx +vi i {vni
Mb, {E / {E{vni

x`S EiS 50 ]CE .10000/- |i C]


n {i +l |i l 2 C] n{i

Zb (Silvi-Pastural/In-situ/Ex-situ,
Non timber forest produce) (NTFP)
S vx (Mb + Mi / {E/ {E{vni)
{vx +vi i {vni
Ei M x j i{vni + Fodder
+ j i{vni + Fodder cow/ +
nMv + Fodder cow/ + l
Eh x {vx

x`S EiS 50 ]CE .15000/- |i C]


|i l 2 C] {i ni

] i i
(NMSA)

{E{vniS x`S EiS Vv {vxS Ei


ix Mh- 1 S E {JtS Ei 50
]CE .40000/- |i C] (2 ni {vx + 1 C]
{E{vni) 2 C] |i l n{i +l n.

] i i
(NMSA)

x`S EiS 50 ]CE .25000/- |i C]


] i i
|i l 2 C] {i ni (NMSA)

67

+.G.

S |E

S |h

4.2

U] l Eh {vx +j i {vni

{E{vniS x`S EiS 50 ]CE (Vv {vx


/ {I S Ei ix Mh- 1 S E
{JtS Ei) .25000/- |i C] (10 {vx
+ 50 {I +1 C] {E {vni) |i l 2 C]
n{i .
{E{vniS / V{ {E {vniS (Vv i
iS Ei) x`S EiS 50 ]CE
.25000/- |i C] |i l 2 C] n{i
+l n .

] i i +iMi

EiS 50 ]CE .125/- |i Px] E n


.50000/- |i x] (E{ vEEi)
+h .8000/- |i x] BSb{< b Ei.
EiS 50 ]CE .2000/- |i C] +h 2 C]
|i l (S Ji`) ni.
2100 i 2500 Px]S Silopit vh Vv ], ]
M (VxS i E J) Vv SE]
VxE]S v +.
100 ]CE +l P xi Silopit
, SE] VxE] ` 1.25 J
|i iE E] ni.

] i i +iMi

+ Pasture
Eb/ nE+ ji
Eb/nE +i +ji

i +vi i{vni

Mb Ji x] / p x`, =i{nx
x], S Ji

P xi- Jt ={vi
fh Ei

68

Vx
(NMSA)

] i i +iMi
(NMSA)

(NMSA)

] i i +iMi
(NMSA)

+.G.

S |E

S |h

Vx

Mb Ji x] / p x` - =i{nx
x], S Ji

Mb Ji x], p x` =i{nx x] +h
] i i +iMi
S JiS vE
+l (NMSA)
EiS 50 ]CE n{i .125 |i Px]
E +l n .50000 |i x] E
{ vE` .8000/- |i x] BSb{<
Mb
EiS 50 ]CE .2000/- |i C] +h 2
C] |i l S JiEi n{i

Efh {Si `hE/ NTFP v

Oi U] `hE Ep/ {EM |G x], ] i i +iMi


E SM Ei h` vi
+l (NMSA)
Eh Ei.

`hE/|G x] S =hS b
JSS 50 ]CE .4000/- |i S.] ni .2
J x] S ni

69

.
. .

. /- ( )

. /- ( )

. /- ( )

. /- ( )

. /- ( )

( ) (. . . .

. /- ( )

. /- ( )

. /-

( )

. /-

. /-

70

iE E (Vx Vx)

] xS E Mi x 1965 {x iE-S il l |Ei h iE E E i ijYxS v hx


iE-v +i E| +. M 48 {x +i{h Ei +. iE ES vS Mhn J 1.80 J +. Vi iE
E Vii Vi Mhn/SE S {i xhS ` v +S {]{h n x i. G EiS, Vi nS S Ei
fh ` v +. M{i{i {Sh- ES vix E Iji x vx, +vxE ijYx, xS v Vx E
Iji IvE Pbb iS E Mx iS i iE-{i E Ei v {Shi i +.
ES E Mh { 150/- i uE Mh { 250/- +x EE +ES Ei { 15/- Bf +. ES CE iE E Ei Jx
i <. Ij EEbx Sxx E b.b x E Vi. iS CiE iE x+bx iE E E {` Eii. {x
MhE O|hix (Government Receipts Accounting System- GRAS) n VS CE +x<x {vnix hS E{vni Ei
Ehi + +. MhE O|h E{vni gras.mahakosh.gov.in <] ={v +.
Android App

Android Handset - - Play Store Shetkari Masik .

(Size) 3 MB, .

, , , -, , ,
.

71

)
)

)
)
)
)
)

.
.
2 MB .
.
- .

{E` {k : {nE iE E, E +Ci,


Ex xx |E <i 2 V
VxM {h-411005 nvx G. 020-25537331

72

{h] Ij E EG

]i 307.58 J C] ME Ij{E 174.73 J . Ij iJ +. i 82.47 ]CE Ij { +vi Eb Iji


bi VS i E l{x Eb i +x +. VSx +MS +x Vi | Sxn Vii
Vi 56 I . Ij SxJ +hh + i +i{i V{ 37.00 J . (17 ]CE) Ij SxJ + +. SxJ
Ijv 65 ]CE Ij {x {h i. SS +l + E, | Sx Ci 35 ]CES +. ]i 42.50 ]CE Vx +xi
Z +. Vi V Ih \hS BEh 1531 {h]{E 66 {h] +i Ei +i. 3 {h] Ei +.i 127 {h] +i:
Ei +.( Dynamic Ground Water Resources of Maharashtra 2007-08)
nS Si Pi Vv Eb ivx =i{nx fh, =i{nxi ii ]Eh, xME vx {kS h - lh `
{h] IjS l{x V { x. Vv {h] Ij +vi n VvhS E 100 ]CE E +xnx
Vii. {h] Ij EEi {h] +vi n VvhS E l i {l iix VxS ={Mix
hS vh +ME +. {h] Ij +vi E Ei +ix M Epn xx ]i +xE Mi Z ES i Ii
Px n VvhS EG {E Ehi + +. ` 1992 {x ij Vvh MS xi Ehi + +.
{h] E EGS tli Vx:Vi BEh 43711 M +x i{E 35717 hV 82 ]CE M Eb +i. VS BEh 307.58 J C] MEI\{E, +EE
{J iS SxJ + Ij Mi =i 241.00 J C] I\ {h] E` ={v +.
Vvh EG` i E xEx 1992 i S 2014 {i xb MS {h]S i{ {f |h +.
+)
)

xb M
|iI E E M

21580
15861
73

E)
b)
<)

xb BEh {h]
|iI E E {h]
{h Z {h]

34543
27774
12377

+i{i 12377 {h] {h Z +x 140.00 I C] ={S {h Z +i. {f |i 20 J C] Ij ={Si Ex


{f 5 i =i 101.00 J . Ij ={Si Ehi <.
n {h] ES EG Ep / V xS v xv\ivx hi i +.
{h] +vi Ij +P / x ={SS i{ J|h +.
+. M iJ Ij ={S:M i S, {bE +xi Vx xEh Vx, v I Mb,M Mb
.
iJ Ij ={S :VE {i fS v, E{]] bM, M Mb, i Mi, {-SVM, E{{S vni, Sb Vx vh <.
E. +P x xjhS ={S :VE v, x i v, +xPb nMbS v, Mx v, ii, i xv, ]xv, h v, Mi v, Jni, {xh S,
xE` lEh xEh.

{h] Ij l{xS V {Ei v Vx

1. xbS Oh {i v E xv

(RIDF)+iMi

VxS =q :-

74

{h] E EG

1. {h] Ij ES x =q]i {h] ES vix xh h- E +vi VMS vn V P]ES


+lE =zi vh.
2. OS xix EMix iS ix lxE {li xME ={v {i vx +vi VMS nPEx x Vx
Eh.
3. {h] E EES {h] Iji iE-`, x, iV, S` =nxS vx xh Eh` xVx
iS +Vh Eh.
4. {hS in VxVMi Iix {h { ni |vx Eh.
5. nPEx i VM xi nh, E i{nx E, E nMv <.S +Vh Eh.
6. nPEx i nJ ni E{ M {vnix Eh` {h] nJ xv =h.

2. J {vnix ] x v vhS EG x 2013-14 2014-15


V Ih E jh {h x +C],2011 v E Ihi {hS {ii 2 ] {I Vi P] Z +, + Vi 15
iCv { J {vnix ] x v vhS iEI EG hi + +. x Mx n.9 Vx,2013 n.7
2013 S x xhx Vi 7896 Mi ]S< o {li Pi Ehi + i. iCv +h |h iCv
{hS {hS i E] Eh, Mi {hS {ii f Eh Ii SxS xh Eh =t v EhS o]x J
{vnix ] x v vhS EG 2013-14 v PSx E Mi hi +.
VvE S +vIiJ P]i Ehi + iS xix ,J M xbS xEx MS xb Ehi + +.
M xbS xE 1)
]Ex {h {` + {h]S 50 ]CE E {h
2)
]Ex {h {` + {h]S 25 i 50 ]CE E {h.
3)
]Ex {h {` + BEiE {h] Ij l{x EG ( IWMP) v ] M
4)
]Ex {h {` + RIDF xb +li M {h] E EGv ] M.
5)
]Ex {h {` i + M
) xb i :VvE S +vIiJ ,J |h ii MS xb Ehi + +.
75

1)
2)
3)
4)

VvE
J EE +vE
` YxE
EE +i,P{]v (l.i)

5) V +vIE E +vE

3. {h] E S EG 2014-15

: +vI
: +vI
: n
: n
Vl |E{ Exx jh P{]v + i`Eh n-S)
: n S

VxS =t]1.
2
3.
4.
5.
6.

{h] E EGx v |vn vix |vn nh.


Oh Mi Vxiv V, <i xME vx{k vxi +l xh Eh.
Vvh Ex +vE Mi nh.
{h] ES v ]{{v VxVMin EM Ph.
{h] E EGiMi xh E v jiS Vix Eh` E VMi xh Eh.
={v {` +h Mi {hS E]Ex { Ex =i{z +h =i{nx fh iE-x |k Eh.

4. Mix {h] E EG
=q]:- 1) Vi +{h {h] Mix {vnix {h Eh.
2) |iE iCi 500 i 1000 C]S +{h {h] xbx i v V {Ei
Vxvx, Evni {h Eh.
{h] xbS xE:1) 50 ]CE {h Z 500 i 1000 C]S {h] +.
2) |iE bix 2 +{h + {h] xbi.
3) xb {h] Vi Eh iS xi +.
{i:- Vi Vv EG +.
76

5. {bE< EG
{bE< EGiMi nMb v VMS E +xY +. {bE< ={S +xSi Vii ES bM +inM Mi iVx
vhi i. +xSi Vii ES VE VbhPbh Si Pi i {vnix BEES nix i MbS iS E E Vii.
i n Vx E {vnix 5 i 10 E]x BEji >x h xx xi n +. Ei lS {vnix Vx
BEjii BES |E{ xx i BES ijE |E xi nhi i. {bE< EGiMi VM Vx hS J =q hV
{bE IjS vh Ex Ij MbJ +hh i {EJ Iji f Ex iS =i{nx fh +. i +x Mx Ij xbS
J|h xE `hi + +i.
1) VxS >i 8 i 20 ]CE{i +.
2) E {Vxx 1250 .. {I Vi +.
3) Vx {]Eh` i { +, VhEx i +{ {bh x <i{i iS J +.
4) JSv x {h PhS +.( x +M +P)
5) {bE< EGiMi i E JSv i Mb EhS +Ei +.
6) nMb v` Mh { nMb 100 .{i ={v +h +E +.

77

.

Vv E x`S Mhxjh EhEi BEh 12 |M +i. iCi xiI i EbxES =i + i{hEi 2 |M Exi
+i. n |MS i J|h+.
+) V {Ih |M
h En 1966 E 4 (2) +x Vi V {Ih |M +iii + +i. V xS +v{iJ {h, {h xM{ l 3 V {Ih
|M +iii +i. iS +Mn, +E {h l V V |hEh jh V S +v{iJ 4 V {Ih |M +iii +i.
|M v iEEbx {`hi h hS xx h Ex iS + {`hS v ={v +.
E +Eh:1)iEEbx |{i h xx
:- |i xx . 40 j
2)V |hEh jhE bx |{i h xx
:- |i xx . 200 j
3)V/t{`/E Yx Ep SEbx |{i h xx
:- |i xx . 200 j
4)JVM E{xEbx i{h` |{i h xx
:- |i xx . 300 j
x 2009-10 {x V {Ih |M {h, {h xM{ l bBxB M|] b] ]]MS v xh Ehi + +. iS V {Ih
|Mv .]. E]x h i{h v +.
V {Ih |M {h, {h xM{ l Exi +i. i{E xM{ l |M Vx 2012 v <]xx b ]]M +Bx (<]) S ni
+x {h {h l |MS |i i EhS xE +i +hhS E +.
)Ji xjh |M {h, xE, +i, +Mn E{ l |M +x l .Ji xxS h E Vi. iE` n |Mv {f|h v ={v +i.
iEx JiS h |Mi Ex Ph` |i P]E xj . 50/- |h +E Vi.
b, ZE, E{, MxV, Mx, x , bx, +x iS xj, n, {, , E, b, +S |h, .Bx.|h, +MxE ], +pi
<in P]ES h EhS |Mi +.
Vi Mhk xjh Ji xjh |M {h, xE, +Mn, +i, E{ l Exi +i. {E {h, +Mn, +i xE l Ji xjh
|Mx Bx.B..B. xEx |{i Z +. Ji xjh |M E{ l xx l{x Ehi + +.
E)E]ExE SSh |M
n |M {h, `h, +Mn +h +i l +i. |Mv xE EbxE iS VE EbxES i{hS v ={v +. ]E
{rix i{h ES xxEi CE { 500.00 j BS{B / V. . ={Eh i{h ES xx` CE { 1000.00 j |i xx
i{h +Ehi i.
78

Vi Mhk xjh E]ExE SSh |M {h, `h, +Mn, +i l Exi +i. E]ExE SSh |Mx Bx.B..B.
+B+/+.<.. 17025:2005 xEx |{i Z +.
b)EbxE =i + SSh |M
n |M {h xM{ l +i. b, M{{, nv, {h S, M, i, i{ <in {nlv E]ExES =i + i{h Ex nhi i. `Eh
iE xin, =i{nE +{ xx {`ii.
E +Eh:1)
{h xx` CE . 2500 j + E
2)
<i xx` . 5000 j + E
EbxE =i + i{h |M {h xM{ l Exi +i. {h l EbxE =i + SSh |M Bx.B..B. xEx |{i Z +. xM{
l EbxE =i + i{h |MS xEx` |i n Ehi + +.
|MS i
G.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

|MS x {k
{nx
V {Ih |M, {h E x, VxM, {h- 411005
V {Ih +vE
V {Ih |M, {h
IxM, Vx {bM b, VEb Ex
Mx, {h- 431401 V {Ih +vE
V {Ih |M, xM{
E ti +, V M, V {Ih +vE
xM{ - 440001
Ji SSh |M, {h E x, VxM, {h - 411005
h x jY
Ji SSh |M, xE
E +jE E {, V SE,
h x jY
=]b,xE- 422002
Ji SSh |M, +Mn E +jE E {, nMb , h x jY
+Mn- 431005
Ji SSh |M, +i E +jE E {,i{x b , h x jY
+i- 444603
Ji SSh |M, E{ E] b, E{- 416005
h x jY
E]ExE SSh |M, {h E x, VxM, {h - 411005
h x jY
E]ExE SSh |M, `h M <]],C] x.16 `h-4 h x jY
E]ExE SSh |M, +Mn E +jE E {,nMb ,
h x jY
+Mn- 431005
79

12
13
14

E]ExE SSh |M, +i E +jE E {,i{x b , h x jY


+i- 444603
E]ExE =i + i{h E ti +, V M, h x jY
|M, xM{ xM{ -440001
E]ExE =i + i{h E x, VxM, {h - 411005
h x jY
|M, {h

n Ih n SSh |MS i
G.
1
2
3
4
5
6
7

V
{h

|MS {k
V n Ih n SSh +vE
25537110
soilpune@gmail.com
...S.|M, E x, VxM,
{h 411005
+nxMV n Ih n SSh +vE, ...S.|M 0241/356502 soilanagar@gmail.com
iE V Mhx |Ij b, iE b, E b ,
xM{ES Vx {{M ]xV, +nxM 414003
{ V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 0217/623686 soilsolapur@gmail.com
+.].+.+S M xxM ]x BCSVV,
V{ b, { 413005.
E{
V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 0231/693983 soilkolhapur@gmail.com
u . V M{ p, 330/2, VxM,
. {. { xMV, E{
i V n Ih n SSh +vE, ...S.|M 02162/34891 soilsatara@gmail.com
. Vn {.Eb i. V.i.
M V n Ih n SSh +vE, ...S.|M 0233/376503 soilsangali@gmail.com
434, i bM, b. +bE b , M 416416
`h V n Ih n SSh +vE, M <]] b
022/58233389 soilthane@gmail.com
x 16 Zb x, `h 400604.
80

8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18

Mb V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 0241/22094 soilraigad@gmail.com


+M, E SEiS +i, >ib,
+M, V Mb
ixM V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 02362/28708 soilratnagiri@gmail.com
V Bx =tM <b] ] {] x 54 =txM
V ixM 415633
vnM V n Ih n SSh +vE, ...S.|M
soilsindhudurega@gmail.com
E, n V, V {n <i, +,
vnM 416520
+Mn
V n Ih n SSh +vE, ...S.|M 0240/332157 soilabad@gmail.com
E E xb, +Mn
Vx n Ih n SSh +vE, ...S.|M 02482/30128 soiljalana@gmail.com
iE { ]E Vx B. +. b. . B, E
E t n>V { b , Vx
b
V n Ih n SSh +vE, ...S.|M, 02442/ 233066
soilbeed@gmail.com
+nxM, {Si i {, xM b , b
i V n Ih n SSh +vE, ...S.|M, 02382/42223 soillatur@gmail.com
u nxV E{C, 1 V,
Ci< M E +VM< b , i 413512
{h V n Ih n SSh +vE, ...S.|M 02452/21409 soilparabhani@gmail.com
EhxM, b. { S M, i b , {h 431401
xnb V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 02462/411557 soilnanded@gmail.com
{ ]E, vxM, xnb 431602
=xnV n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 02472/22276 soilosmanabad@gmail.com
inx, P.G. 27/956 b.+..b , EEb {],
=xn
xE V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 0253/592958 soilnasik@gmail.com
V ` ] b , MVV, xE
81

19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29

V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 02562/20207 soildhule@gmail.com


E SEi, iE b {| {. bV<i. V. v
VM V n Ih n SSh +vE, ...S. |M 0257/262004 soiljalagaon@gmail.com
VM E SEi n i. VM V.VM -425132 {] C x.139 VM
+i V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 0721/671367 soilavati@gmail.com
E +jE E {, i{x b , E{ +i
+i 444602
+E V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 0724/435957 Soilakola@gmail.com
Ex, nM SE, Mi {], +E 444001
fh V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 07262/42534 soilbuldana@gmail.com
u V +vIE E +vE, B]]hbV,
M{ ] V, fh 443001
i V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 07232/45247 soilyeotmal@gmail.com
VE Eb xjh |M, Mbx b , i
xM{ V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 0712/524209 soilnagpur@gmail.com
E t {, V M, xM{ 440010
534658
Sp{ V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 07172/51126 soilchandrapur@gmail.com
E SEi {, rl ] M, { iE
J , iE b , Sp{
b V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 07184/52389 soilbhandara@gmail.com
V{n E, b 441904
MbS V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 07131/22593 soilgadchiroli@gmail.com
B + b b, V MbS
v
V n Ih n SSh +vE, ...S. |M, 07152/241099 soilwardha@gmail.com
+.].+ V x n, {. +., v -442001
07152/241099
v

VE Eb xjh
Ep V xS vhx Vi xE E]ExES fi { E Ex i { hx ={v + VE EbxES { fh`
Vi x 2004-05 xi n VE Eb xjh |MS l{x E +. |Mvx Mhk{h VE EbxES {` Ehi i +.
82

|Mvx S VE EbxES {` E ni iEx Ehi i +. v ]Eb , b x }, x ] Ex S


+. |Mvx VE EbxES =i{nx Ehi i +x iEx n =i{nxS ` |hi { E +. V 2014 {i ]EbS
236 .]x, b xS 7.15 .]x, S 32.10 .]x ]S 14.80 .]x =i{nx Ex Vx +iMi {E |iIE` iS iEx l] G Ehi
+ +.
|Mi =i{nxS G Eh` G Ei xx xSi Ex n +i .
]Eb
. 78.00 |i E
b x
. 90.00 |i E

. 105.00 |i E
]
. 146.00 |i E
i VE EbxES { Vii Vi Ij Eh` iE vx E =i{nx {i + +x Ehi i +.
VE Eb xjh |MS i
G.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

|MS x {k
{nx
VE xjh |M, +nxM,
b, b, +nxM
ij +vE
VE xjh |M, VM n, V - VM ij +vE
VE xjh |M, v
E SEi |Ij, SM b , . {{,
ij +vE
{.-bV<,V v
VE xjh |M, +Mn x nMb ,E +jE E ij +vE
{, +Mn - 431005
VE xjh |M, +i E +jE E {,i{x b , ij +vE
+i- 444603
VE xjh |M, i Mbx b , V- i ij +vE
VE xjh |M, fh ]bV, b {], ij +vE
vbb ,V - fh
VE xjh |M, {h V { ]E, V {h ij +vE
VE xjh |M, xnb
P {] {{S , vxM, i ij +vE
]S V, V xnb
VE xjh |M, ,
i. v , V- v ij +vE
V- v
83

.
+n M E EG +M] GinxS hi S xkx x 1992 {x Z. ''E Mix OE EEGi xS M''
E{x +vi + EG +.
M M M IjS E S<n, Ebn,xn, xO(]n) + n nx {ijS {x Mx Ox xb xnhEi
lS vix + Eh
n vh {h] Ij l{xS E M Ij ES E hx vhi i. v n vh, VE xEh, x Ji, V I h P{]v
MS ES +.
M M M Iji Evi Mx iS V +xnxix |vxx {h Ei + +|i +.
VxS | +Vh` Vi EE iS V, iE Oi i M`i Ehi + +i. Vi iS +vI J EE
+vE +x n S hx V +vIE E +vE +i.
xx MS vh `h` ] xx n. 13 +M] 2010 V i x xh xMi E +. x xh|h tlii E +x iv
EE iS E kS +. EEb 31 V, 2014 +J Mx BEh 191 |i |{i Z +i.
xM{ M -28 +i M -40
+Mn M -10
i M -36 E{ M -18
{h M -30
xE M -11 `h M
-18
BEh -191
|iS Uxx Ex 92 M . |J MnE . +hh V . EvI . {{] { S ={lii OS +Vx Ehi + i. Oi
i xnx + x 65 MS xb Ehi + +. i{E 50 MS xb +i xi nhi + +.
|lE xb Ehi + MS v {i |Ih Phi + +. 40 MS |E{ +Jb |{i Z i. i{E 47 MS |E{ +Jb
EE iS `Ei xi n>x MS +i xb Ehi + +.
iS|h E MS |E{ +Jb i EhS E |Mii +x 03 MS +Jb Vi |{i Z +i. +nM Vx+iMi xb Ehi
+ 65 M{E 62 Mx . 1614.51 J xv ii Ehi + +.
+nM Vx+iMi |vxGx xb Mi i |ES O +x lS vix, OlS Ex x M +n E +i. x 2012-13 v
Vi ]S< o {li +ix |vxGi 12 M ]EH Z +i. |vxGi M Vr >x {h Z +i. Mi V
{i fx MS nb< =i{z fx Mx +{ +lE VE +J =S +.
+nM Vx+iMi xb Ehi + Mi {ij EMn x i iS + Eh, {/ xi +hh, |iE Ei Mx BEnx M h,
MS E` nh EEiS +h, Mi nn ]h, v-vi n ]h, <ini Olx |ix n>x E E +.

84

85

v {h] E jh +iMi BEiE {h] l{x EG


Ep xS Mi hi h {h] Ij E EG` n. 1 B| 2008 {x '<E MnE Sx 2008' M Ehi + +i. ix
Ep xS Oh E jS vx Mi BEiE {h] l{x EG 2009-10 {x E xi Ehi + +. Vx` Ep V
xS xv 90:10 |hi ={v i. EGiMi Vvh EiH k x lx ={VE iS iE` =i{nx {ri +h I
=tVEi ` +lE iin E +. |ii EGv |Ih lvh, | |E ={G, i |E{ + i Eh, xjh {x +h
|E{ +Vh` |E JSS iin E +.
EGS `E =q]
+.
{h] Ij ES x =q]i {h] ES vix xh h E +vi V MS vu VP]ES +lE =zi vh
.
OS Mix, EMix lxE {li ={v xME {i vxS S Ex |E{ xVx Eh. n Vvh EiS
lxE vx +vi V MS nPEx xVx Eh
E.
{h] E EG ={VE, =i{nx {ri I =tVEi ={GS xVx iS +Vh
b.
{hS in VxVMi Iix {h { ni |vx Eh
<.
nPEx i VM xi nh E +vi +ll E] Eh
<.
nPEx i nJ ni E{ M {rix Eh` {h] nJ xv =h
+.
{i ]{{:
{i ]{{ VxS |lE ]{{ +x ]{{i |E | ={G, l Ii vh +h i |E{ + i Eh ={G Pi Vii. |E |
={G BE + ={G + Vv MS MVv SS Ehi i Olx +E i v {hi ii. vS xb Eix Ov SS
Ehi i ES xb E Vi. ={GEi |E{ JSS 4 ]CE <iE xv ={v Ex nhi + +. |E | ={G` MnE S V
|E{ Ei ={v +.
Ii vh liE Sx =h ={GS vix Mv i Si M]S xi Ehi >x Olx EG |Ih nhi i. +
|E Ev +i xh EhS E E Vi. EG E +{ Mi x iS ={M i:S |Mi` Ei + =q +.
Mi ES i Si P>x MS MVS S Ex ES nix i Mi ES i |E{ + i Ehi i.
.{h] ES ]{{:
{h] ES ]{{ EGS n M +x nS M 2 i 3 EvS +. n vhS E 'l i {l' ikx E Vi. E`
|E{ xvS 56 ]CE xv |ii E +. nS Ev i x v, ] x v, ii, VM +n n vhS E E Vii. VhEx i
Mi VS {i fh ni i M {i h v{ |iv i.

86

JVM Vx Pi Vh ={S ` ` iEEbx 10 ]CE i iS +xSi Vi/ViS iEEbx 5 ]CE E Mh V Ehi i. Mhix
V Z ES ={M |E{ {h Zxi n Vvh ={SS nJ ni` E Vi.
E.
={VE ={G:
P]EiMi x iV x ={VE ={G {h` 9 ]CE <iE xv BEh |E{ xvix ={v Ex nhi i. iEEi =i{nx {ri +vi
={VE ={G Ph` 10 ]CE xv BEh |E{ xvix n Vi. xvS { Ex x iV iE x v |ES ={G M]S vix +l
HEi nhi ii.
b.
BEjEh |E{k E:
EGS i ]{{ +x E` |E{ xvS 3 ]CE xv |ii E +. M 1 i 2 EvS +. VxS n i {rix i hx
BEjEh |E{k Ev ={SS nJ, ni, xjh {x S Ehi + +.

87

. 8

V {Ei VE Ji =i{nx x] =h +l nhS Vx

V {Ei VE Ji =i{nx x] =h +l nhS Vx x xh GE : Ji 2011/|.G.283/17+, nxE : 7 {] 2013


x V nhi + +. VxiS i J |h,
|ii Vx |E{vi {i hi <. nS Vx x 2013-14 i 2017-18 {S ` hi <. Vxi |E{ E
SE (xMx), E +Ci, ] V, {h - 1 S i V nhi <. iS vi VS V +vIE E +vE S i
VxS +Vh Ehi <. nS Vx+iMi VE Ji =i{nx x] =h` J |h +] i i.
1.
2.
3.
4.
5.

1.

VE Ji =i{nx x]S E =i{nx Ii 150 .]x <iE +h +E +.


+xnx Vxi BE S +i |iI =i{nx Eh +E .
n =i{nx x] +xnx V xi Ei E 5 `h +E +.
V +xnx Ci j O, ESx, x, ESS , {EM i <in Jn Eh EiS {i <. +xnxi
={M <i vE, VM Jn Eh, V {h <in ` {i h x.
|ii |E{ ]Ei E EV Mx +.
Vxi E/ xE JVM xnhEi l l h +x lS xb J xE|h .
l l Ex EtiMi/ BB+ x] hx xnhEi +h +E .

2.

Vi V Vi VE Ji =i{nx x] +iii x i V |l |vx nhi <.

3.

Vx+iMi VE Ji =i{nx x] =h x +MEi lx |vx nhi <.

CES

VxS +tME vhiMi n +xnx Ii Pi +xnxS BEh n 25 ]CE {i E |E{ JSS 25 ]CE {E V CE E
+ i CE n . |E{ Vxi vi V +vIE E +vE S i nx {ii +xnx +n Ehi <.
88

V +xnxS 50 ]CE CE =i{nx x] Ei +E <i ={v +/ E b ii Pi + vi V +vIE


E +vE Ei ii Ehi <. =i 50 ]CE CE +E j O <i i JnS |G {h Zxi ii
Ehi <.
+xnx CE +n Eh{ vi lEbx { 100 S ]{ {{ n x] Ei E 5 Ei iS x]<Vb Ex
Ex Phi <. =i{nx x] 5 S x ` +n E {h +xnxS CE x {i Eh vi =i{nE vxEE ,
S Exi +h +E .
+xnx +nM` |E{ x] i{h +xnx Eh` E ={SE (Ji) S +vIiJ i M`i Ehi + +.
iS n E t{`, xx ] +MxE M (Bx..+.{.) xM{ S |ixv vi VS M E SE
Ei ij +vE n +i. ix i{h + n +xnxS Exi +xnx V Ehi <.
xx +l E x] v Mhk {h VE JiS =i{nx h +E +. i Ei =i{nxl Mhxjh |M +h vxEE
. =i{nEx SS <V M `. =i{ni h VE Ji Ji xjh +tn 1985 v {` 3 v xn E {nb|h
i xE S xE|h +i.
1
+Z]C]
+B
9138-2002
2
Z
+B
8268-2001
3
n Ph Vh
+B
14807-2000
4 +Z{
+B
14806-2000
iE-x ii h- VE JiS xx xS Mhxjh Mi Efhi i. +|hi xx EtiMi E< Ehi <.
=i{nx E VE JiS G ]{ |Si xx v E VxiMi iS J Vi G EhS vi =i{nE
. n =i{ni Z JiS G Ehi {h Vn =i{nE . G iS Ehi Vn x h x.
89

VE Ji =i{nx G Ji xjh +n 1985 +iMi i +x VxS x` Mhxjh MEbx =i{nx G` {x Ph


vxEE .
V {Ei VE Ji =i{nx x] =h +l nh Vx +iMi |i V +vIE E +vE S i n E.

90

. 9

] V U] iE-S E { P

(Maharashtra State Small Farmers Agribusiness Consortium, SFAC)

iE =i{nE E{x` Vx +Vh` MnE Sx.


Ep xx 2014 iE =i{nE E{xS hx Pi E +. +{ +i{ iE-x iS U] iS +E ii
=i{nxS G + vx n Ex, iS E |ixS V x`, vx, E ijYxS { =i{ni S BEji G
ni +bSh | ={ hx iE =i{nE E{xS lxS ={M > M +.
E E j, i E, x n x-2011-12 {x U] iE-S E { P (Small Farmers Agribusiness
Consortium) S i |b +MxZx, Vx |ME ii iE-` +.
U] =i{nE iE-S M]x BEji x ( 1000 iE) E{x En 1956, +x xnh E l iE =i{nE E{x +
vhi i. v |Jx U] =i{nEx BEji +hh, vi ijYxS x iS vi x` S {x iE-S
=i{z fh, i i +vi ={VES E]Eh Eh =nn] `hi + +i.
] V U] iE-S E { PS (Maharashtra State Small Farmers Agribusiness Consortium, SFAC) l{x n.16 S 2005,
+x Ehi + +. E { PS xnh ] V] x +C] 1860 v iinx Ehi + +.
.

91

iE =i{nE E{x |Jx Ebvx V{ {ES =i{nx G` P]i Z +i. ] Vi Pi hi h- v


Vx SM |in i +. VxS +Vhu =i{nE iE-x BEji Ex iS iE =i{nE P Ep n xx E
E v VxS +Jh Ehi i +.
M nx nEi i =i{nxi Z =Jx |Miv E t{`, E M +h E]E iE S iS Mnx +. iv
|Jx xx Ei/=zi {E hS Mb, xE JiS {, VE Ji, i Sx, =i vx {vnix {S {n, +vxE +VS
{ S i. V J + i iE iE S +lE =zi Vf {V i, iiE > E x. VC iES +lE {li +h hx i SM n Z nx i. iE-x SM +lE i x S |J Eh hV {ES
xVxS + V{`i iE-x + +{ i i.
{f iE-x E =i{nx G i VME h +E +. iS iE-x iS =i{ni i M hS o]x
iE-S Eh` i jhx {fE Ph +E +. hxS {f E i jhx =i{nE i l] OE G i
l{x nh +E Z +. ` iE-S ES xnhEi =i{nE E{x xhE E V Eii, +i Ii >
M +.
OE Vi i Vi Ei Vi + i iE-x j +ii E n i +, S iS Eh hV

iE +P]i +. Ei iE-x |Jx


92

U] =i{nE
iE-x, iE =i{nE E{xS n h +E +x i vS i {hx lv +bSh +xx
VhS Ii iSv xh <.
iE =i{nE PS vix iE-S Ci fh, VhEx ix x` ijYxS ={vi, V xSi Eh, JVM
E{x E Eh, vi Vi M h J <i +xE n Ex Pi i, E V BE CiE iE- V ={v h
E`h +. iS vix M +ii E Vx vh Ij + iE-x M]S n E CiMi x BEji xVx,
x` Jn {hx <inS n Pi i.
iE =i{nE E{x iS nx +E x` vS {` Ex +lE l nh +h =i{nx {hx S x vhi
iS E V Ei. iE i M]x vi =i{nx ijYx, Efh {Si ijYx, `hE, iE, V l{xi E
S i > M +.
iE =i{nE E{xS |J =nn] iE-S M]x +lE l |{i Ex nh, iEi i +vi iE =i{nE M] l{x Eh,
E]Ehu + iE M]S i l{x E f + +. Vxi {h { l, iE i M],
iE-S
lx iS l{x E ni Eh iS|h M]x iS n +Ei {]x nh, iE-S n E fh V
iE-x +{ i OE bh iS Vi vli Si x l] {hx Eh C <.
Ep xS E j +iMi U] iE-S E { PS vx iE =i{nE E{xS E`
Ehi + +i
(1) M xv Vx (Equity Guarantee Scheme)
(2) {i xv Vx (Credit Guarantee Fund Scheme)
(3) M M b Vx (Venture Capital Assistance Scheme)

2014

.
93

Vx Exi

94

You might also like