Puna Afariste

Marija Drenkovska Stojanovska
PUNA
AFARISTE
Pr vitin e II t shkollave t mesme
drejtimi ekonomik, juridik dhe tregtar
teknik i ekonomis
sekretar afarist
Kryetar i komisionit recensues:

Tatjana Petkovska Mirevska
Antar t komisionit recensues:
Prof. Tanja Jovanova
Prof. Sonja Ilieva
Autor:
Marija Drenkovska Stojanovska
Puna afariste pr vitin II
teknik i ekonomis dhe sekretar afarist
Lektura:
Rozeta Zaqeva
Dizajni dhe kopertinat:
Aleksandar Vasilevski
pr expressive graphics
Dizajni dhe rregullimi teknik:
expressive graphics
Ilustrimet:
Gettyimages.com
Shutterstock.com
expressive graphics
Prkthys:
Xhemal Jakupi
Redaktor i botimit n gjuhn shqipe:
Doc. dr. Afrim Alili
Lektor t botimit n gjuhn shqipe:
Armira Kolari
Abdulla Mehmeti
Botues:
Ministria e Arsimit dhe Shkencs e Republiks s Maqedonis
Shtyp:
Qendra grafike shpk. Shkup
Tirazhi:
1 100 kopje
Me vendimin e Ministrit t Arsimit dhe Shkencs t Republiks s Maqedonis, nr. 22-4269/1, t dats
28.07.2010, lejohet prdorimi i ktij libri.
CIP -
. ,
338(075.3)
-,
: II : - :
,
/ -. - :

, 2010. - 215 . : . ; 30
. - : 1-3
ISBN 978-608-226-040-2
COBISS.MK-ID 84259082
Prmbajtja:
Puna afariste I
Prmbajtja
Parafjal
III
IX
Puna afariste 1
Nocionet themelore t ekonomis
Nocionet ekonomi dhe ekonomizim
Modelet e rregullimit ekonomik
3
3
1. Karakteristikat themelore t sistemit ekonomik

administrativ (1945 1950) ishin: 4
vetqeveriss (1950 1990) ishin: 4
Ekonomia e tregut
Karakteristikat e ekonomis s tregut
Karakteristikat e sistemit t tanishm ekonomik
Puna tregtare e brendshme
13
Nocioni dhe karakteristikat e qarkullimit

t brendshm t mallrave 13
Ndrmjetsimi n procesin e qarkullimit t mallrave
Llojet e qarkullimit t mallrave
15
16
iii
Puna e furnizimit dhe shitjes
21
Nocioni, rndsia dhe detyrat e puns furnizuese

Organizimi i shrbimit furnizues
21
23
Detyrat e shrbimit furnizues n shoqri
25
Nocioni dhe rndsia e hulumtimit t tregut t furnizimit

Politika e furnizimit
26
28
Parimet e politiks s furnizimit
28
Format dhe mnyrat e furnizimit
29
Furnizimi prmes komisionarve (shoqrive komisionare)
30
Furnizimi prmes agjencive tregtare dhe shoqrive ndrmjetsuese

Furnizimi prmes prfaqsive t firmave t jashtme
Realizimi i furnizimit
30
31
Drgimi i porosis pr dorzim deri te shitsi
31
Pranimi dhe kontrollimi i drgess s dorzuar deri te shitsi

Kontrollimi i (kuantitetit) sasis s mallit
Kontrollimi i cilsis
30
32
32
33
Reklamimi n lidhje me furnizimin

Reklamimi pr sasin e mallit
33
33
Reklamimi pr cilsin e mallit
34
Kontrollimi i pagess (likuidimit) t faturave t dorzuara te shitsi dhe te pjesmarrsit e

tjer n procesin e furnizimit 35
Evidentimi i puns furnizuese

Analizimi i puns furnizuese
Puna shitse
35
37
40
Nocioni, rndsia dhe detyrat e shitjes
Politika e puns shitse

Planifikimi i shitjes
42
Organizimi i shitjes
43
40
41
Format dhe mnyrat e shitjes
45
Nocioni dhe rndsia e propagandimit t shitjes

Mjetet e propagands ekonomike
Mnyrat e komunikimit afarist
52
Oferta, pranimi i oferts dhe porosia
iv
50
52
49
Marrveshja e shitblerjes
54
Fletdalja, flethyrja dhe fatura

Regjistri komisionar
Reklamimet
56
57
58
Reklamimet pr sasin
58
Reklamimet pr cilsin
Evidenca e shitjes
58
59
Shqyrtimi i puns shitse
62
Kontrolloni njohurit e juaja
64
Puna transportuese dhe deponuese

Puna transportuese
67
67
Nocioni dhe rndsia e transportit dhe puns transportuese
Organizimi i shrbimit transportues
70
Shfrytzimi i nj parku transportues vetjak
71
Veprimi gjat transportit t mallit me automjete vetjake

Shfrytzimi i shrbimeve transportuese t huaja
Transporti hekurudhor i mallrave
Drgesat hekurudhore
Mbushja e karros
72
73
73
Ngarkimi dhe shkarkimi i mallit

Transportimi i mallit me kamion
74
75
75
76
Transporti i mallit npr lum
76
Transporti i mallit me aeroplan

Shfrytzimi i shrbimeve postare
77
78
Shfrytzimi i shrbimeve shpedituese

Sigurimi i mallit gjat transportit
Puna deponuese
79
80
85
Nocioni, rndsia dhe detyrat e puns deponuese
86
Rndsia, detyrat dhe organizimi i shrbimit deponues

Llojet e depove
72
72
Lidhja e marrveshjes pr transport
Transporti npr uj
67
87
89
Veprimi gjat pranimit t materialeve t furnizuara
90
Pranimi i mallit n depo
90
Veprimi pr pranimin e prodhimeve t gatshme

Nxjerrja e mallit nga depoja
90
90
Veprimi gjat nxjerrjes s materialeve n prodhimtari
91
Veprimi gjat nxjerrjes s prodhimeve t gatshme (mallrave) pr shitsit

Renditja e mallit n depo
92
Mirmbajtja dhe rregullimi i depove
Kontrollimi i cilsis
93
97
Nocioni i cilsis dhe nevoja pr kontrollimin e cilsis

Pse bhet kontrollimi i cilsis?
98
far sasie e prodhimtaris duhet t kontrollohet?
Lnda dhe rndsia e kontrollimit t cilsis
98
99
Parimet dhe metodat e kontrollimit t cilsis

Veprimi me prodhime t veanta me t meta
Standardet e kualitetit
100
101
102
Puna tregtare e jashtme
107
Qarkullimi i jashtm i mallrave dhe puna tregtare e jashtme
107
Esenca dhe karakteristikat e qarkullimit t jashtm t mallrave
107
110
Esenca, rndsia dhe veorit e puns tregtare t jashtme
Puna eksportuese
Puna eksportuese
115
116
Esenca dhe rndsia e puns eksportuese
Punt prgatitore eksportuese
116
117
Hulumtimi i tregut t vendeve importuese
118
Vendosja e kontakteve me importuesin prkats

Zhvillimi i bisedimeve tregtare
Lajmrimi i puns eksportuese
123
125
Sigurimi i dokumentacionit t duhur pr eksport
Dokumentet e mallrave
126
119
122
Caktimi i statusit eksportues t mallit
vi
97
126
110
92
a) Fatura
126
b) Specifikimi
127
c) Lista e paketimeve
d) Lista e peshs
128
128
e) Dshmia e prejardhjes
f) Dshmia e kualitetit
128
128
g) Vrtetim pr kontrollin e kryer
Dokumentet e transportit
129
129
a) Dokumentet pr transportin detar

Konosman detar
129
129
b) Dokumentet pr transportin ajror

Fletngarkesa e aeroplanit
130
130
c) Dokumentet pr transportin hekurudhor

Fletngarkesa hekurudhore
131
131
d) Dokumentet pr transportin rrugor
131
Fletngarkesa ndrkombtare pr kamion
131
e) Dokumentet e transportit t dhna nga spedituesi
132
Vrtetim speditues 132
Dokumentet pr sigurimin e mallit
133
Dshmia pr sigurim dhe vrtetimi pr sigurim

Deklarata doganore
134
Dokumenti i vetm doganor

Fatura doganore
Vrtetimet
137
Garancit
138
133
135
136
Kontrollimi i puns eksportuese

Doganimi i mallit t eksportuar
139
139
Paketimi i mallit n qarkullimin tregtar ndrkombtar
Punt prfundimtare eksportuese

Formimi i mimit
140
141
141
Dorzimi i faturs dhe pagesa e mimit t mallit ose/dhe shrbimit t eksportuar

Likuidimi i detyrimeve ndaj pjesmarrsve t tjer n eksport
Likuidimi dhe ruajtja e lnds n lidhje me punn eksportuese
143
143
144
vii
Puna importuese
149
Puna importuese
149
Esenca dhe rndsia e puns importuese
Punt prgatitore importuese
149
152
Rndsia e hulumtimit t tregut t vendeve eksportuese
152
Vendosja e kontakteve me eksportues prkats dhe zhvillimi i bisedimeve tregtare

Caktimi i statusit importues t mallit
Punt ekzekutuese importuese
154
155
Dhnia e dispozits t shpedituesit
155
Kontrollimi dhe reklamimi i mallit q importohet
Doganimi i mallit t importuar
155
157
Puna e tregjeve t organizuara ndrkombtare

Panairet esenca, rndsia dhe llojet
Llojet e panaireve
165
166
167
Organizimi i puns s panaireve
168
Ankandet esenca dhe rndsia
169
Organizimi i puns s ankandeve
170
Bursat esenca dhe rndsia

Llojet e bursave
153
171
173
a) Llojet e bursave sipas mnyrs s organizimit

b) Llojet e bursave sipas lnds s puns
173
174
c) Llojet e bursave sipas specializimit kohor t kryerjes s punve
174
d) Llojet e bursave sipas teknologjis dhe mnyrs s puns 174

e) Llojet e bursave sipas mnyrs s realizimit t kontrollit t shtetit ndaj puns s tyre
f) Llojet e bursave sipas vendndodhjes fizike
Bursat efektive
175
Organizimi i bursave
Shtojc
176
183
Fjalor i termeve
207
Literatura e konsultuar
214
175
175
Parafjal
ibri Puna Afariste sht i dedikuar pr vitin e dyt t arsimit t

mesm profesional, drejtimi ekonomiko-juridik dhe tregtar. Ai
sht prgatitur sipas programit t Byros pr Zhvillimin e Arsimit, pran Ministris s Arsimit dhe Shkencs t Republiks
s Maqedonis dhe me Koncepcionin pr prpilimin e librave shkollor t
arsimit fillor dhe t mesm.
Prmbajtja msimdhnse i prket lmit t qarkullimit t brendshm
dhe t jashtm t mallrave, kurse libri prbhet nga 9 tema.
N libr, krahas njsive msimore, jan dhn edhe pyetje dhe detyra,
prfundim t tems, kuriozitete dhe n fund edhe fjalor terminologjik.
Njsit msimore, prve q e prmbajn tekstin baz, prmbajn edhe
nj numr t madh t shembujve dhe detyrave. Ato jan menduar n at
mnyr q e japin tr rrjedhn e zgjidhjes s detyrave, bashk me shtyrje
pr vrasjen e mendjes dhe lidhjen e fakteve. N kt mnyr mendojm se
nxnsit jo vetm q do ta msojn materialin, por do t msojn ti sintetizojn faktet shkencore dhe ti zbatojn ato mbi nj shembull konkret.
Njsit metodike jan t ilustruara dhe skematizuara mjaftueshm, n
mnyr q nxnsit ti kuptojn dhe msojn m leht faktet e ndrlikuara.
N fund t temave jan dhn pyetje pr kontrollim t njohurive t fituara
t nxnsve.
N disa vende n tekst jan ndar kuti t veanta, kuriozitete q ndrlidhen me materialin konkret, t gjitha n lidhje me disa risi, ose n lidhje me jetn e prditshme. Roli i tyre sht q tua afrojn nxnsve dhe
ta popullarizojn materialin, si dhe tu ngjall atyre interes pr prfitimin
e njohurive t reja. Nxnsi nuk sht i obliguar q ti msoj ato, por
preferohet ti lexoj.
N fund t secils tem pason nj prfundim i tems. Ai i prmban t
gjitha faktet q duhet t prvetsohen nga tema e dhn. N fund t librit sht dhn nj fjalor terminologjik, n t cilin definohen nocionet q
hasen n kt libr.
Shpresoj se me kt Pun Afariste msimi do tju shndrrohet n
knaqsi dhe se at q do ta msoni prej tij do ta bartni me vete si nj dije
t muar gjat gjith jets suaj.
Ju dshiroj suksese
Autori
ix
Puna
afariste

teknik i ekonomis dhe sekretar afarist
Nocionet
themelore t
ekonomis
Me studim t kujdesshm t prmbajtjes s ksaj teme, do t mund:
ta kuptosh domethnien e ekonomis dhe ekonomizimit;
ti prshkruash tiparet e ekonomis s tregut;
ti identifikosh modelet e rregullimit ekonomik.
TEMA
Nocionet ekonomi dhe ekonomizim
ocioni ekonomi e shpreh lmin e riprodhimit shoqror, si

prodhimin material, ashtu edhe qarkullimin e mallit, gjegjsisht trsin e punve prodhuese dhe joprodhuese n sfern e prodhimtaris materiale. Sipas lnds dhe veprimtaris
ekonomia ndahet n fusha: bujqsi, peshkatari, pylltari, ekonomi e
ujrave, industri, ndrtimtari, trafik, zejtari, hotelieri dhe turizm,
tregti, bankieri, sigurim, pun komunale, e t tjera. Kto fusha m
tej ndahen n deg dhe nndeg. Prball atyre ekonomike, n seciln
shoqri ekzistojn edhe pun joekonomike (shteti, arsimi, shndetsia, shkenca, kultura, etj). Ekonomia, e n rend t par prodhimtaria,
paraqet esencn e trsis s jets shoqrore.
Kurse, me nocionin ekonomizim nnkuptohet kryerja e puns ekonomike pr t realizuar t ardhura n natyr ose para.
N mnyrn m t prgjithsuar, nocioni ekonomia e nj shteti nnkupton drejtimin e amvisris, ekonomis, mallit, prodhimtaris, q realizohet bashkrisht me mjetet e puns, resurset natyrore, me shkmbim
dhe shpenzim.
PUNA AFARISTE
Pr ata q duan t din m tepr

Sistemi ekonomik format dhe
metodat e organizimit t prodhimtaris, t
cilat bazohen n mnyrn e prodhimit t
caktuar historikisht dhe n shkalln e arritur
t zhvillimit shoqroro-ekonomik. Krahas
vijave t prgjithshme q jan prcaktuar
nga mnyra e prodhimtaris n zhvillimin
shoqroro-ekonomik, sistemi ekonomik,
m pak ose m shum, i prshtatet etaps
prkatse t zhvillimit.
Zhvillimi ekonomik paraqet rritjen
e prodhimtaris materiale dhe t ardhurat
kombtare t cilat realizohen n nj vend
nga viti n vit. Disa faktor kan ndikim t

veant n shkalln e zhvillimit ekonomik,
masn e akumulimit kombtar, strukturn e
investimeve t reja, shpejtsin e zbatimit
t prparimit teknik, masn dhe strukturn
cilsore t fuqis puntore, karakterin e
sistemit politik.
Reforma ekonomike ndryshimi i sistemit
ekonomik nga nj n nj bashksi tjetr
shoqrore n kornizat e mnyrs s dhn
t prodhimtaris, prshtatje e sistemit
ekonomik t nj bashksie me krkesat q
paraqiten n etapn m t lart t zhvillimit.
Modelet e rregullimit ekonomik

Nga zhvillimi i deritanishm i sistemit ekonomik t Jugosllavis, e
bashk me t edhe t Republiks s Maqedonis, nga fillimi i viteve t
nntdhjeta, mund t dallohen dy sisteme ekonomike:
1. Administrativ t centralizuar;
2. Sistem ekonomik vetqeveriss.
1. Karakteristikat themelore t sistemit ekonomikadministrativ (1945 1950) ishin:
Ilustrimi 1
T punsuar n ekonomi
Dallojm dy sisteme ekonomike:

Administrativ t
centralizuar;
Sistem ekonomik
vetqeveriss;
Pronsi shtetrore e mjeteve t prodhimit;

Drejtim administrativ i ndrmarrjeve dhe i gjith ekonomis.
Shteti dispononte me rezultatet e puns;
Ky sistem ishte i centralizuar, ngaq ekonomin e drejtonin organet
qendrore t shtetit, planifikimi ishte i trsishm, n do imtsi dhe i
drejtprdrejt, ndrkoh q liheshin anash ligjet dhe parimet objektive
ekonomike.
Ana negative themelore e ktij sistemi ishte mungesa stimulimit,
mungesa e motivacionit te puntorve dhe ndrmarrjeve, e cila para
s gjithash rrjedh nga mosrespektimi i parimeve dhe mekanizmave t
tregut.

vetqeveriss (1950 1990) ishin:
U formuan organe vetqeverisse n ndrmarrje (kshilla t puntorve, kshilla drejtues) t cilat zgjidheshin nga t punsuarit;
Forcohej pavarsia e ndrmarrjeve n planifikimin dhe realizimin
e prodhimtaris, n prcaktimin e mimeve, plasmanin dhe furniz-
NOCIONET THEMELORE T EKONOMIS TEMA 1

imin, n zgjedhjen e problemeve t brendshme t ndrmarrjes
dhe t ngjashme.
Zvoglohej roli i shtetit n ekonomi;
Me decentralizimin vendosej vetqeverisja prmes komunave.
Komunat njkohsisht u bn edhe organe t qeveris edhe organe t vetqeverisjes s qytetarve.
Tregu pranohej, por me rolin e tij t kufizuar dhe n bashkrenditje me planifikimin. Planifikimi nuk ishte n do imtsi, por
gjithprfshirs. Megjithat, n praktik u pamundsua veprimi
real, edhe i tregut, edhe i planifikimit. Ndrmarrjet t cilat punonin me humbje shpesh nuk falimentonin, por ato i shptonte
shteti. Ky sht njri nga shkaqet pse ra i tr sistemi socialist.
Dukurit e tilla negative pengohen me kontroll t ndrmarrjeve monopoliste nga ana e shtetit.
N raste t konkurrencs jolojale, ofruesit konkurrojn duke shfrytzuar metoda t konkurrencs s padrejt, duke prhapur informata jo
t sakta pr kualitetin e konkurrentve, madje edhe duke i mashtruar
konsumatort.
Dukuri negative sht edhe ngjeshja e mimeve, duke e ulur ofertn,
ose duke shfrytzuar disa prshtatshmri momentale t tregut, pr ti
rritur mimet n mnyr artificiale.
Metoda m e mir pr asnjansimin e dukurive negative sht zgjerimi
i tregut, rritja e oferts, zmadhimi i importit dhe t ngjashme.
Ekonomia e tregut
Ekonomia e tregut paraqet prodhimtarin q realizohet me qllim t shitjes, pr shkmbim. Me parat e fituara nga malli i shitur,
prodhuesi n treg blen mjete pr prodhim dhe mjete pr jetes, pra pr
konsum personal. Meq mallrat shkmbehen pr para, ksaj i thuhet
edhe ekonomi mall para.
Do t thot, n ekonomin e tregut nuk ka qendr vendimet i
lihen individit, si prodhues dhe konsumator. T prpiqemi q me shembuj t thjesht t tregojm se si funksionon mekanizmi i tregut dhe si i
zgjidh problemet themelore t ekonomis!
Tregu sht mekanizmi m efikas i njohur pr shprndarjen(alokimin)
e resurseve, por kjo nuk do t thot se tregu sht i gjithfuqishm,
se edhe n shoqrit bashkkohore t tregut ka probleme si pr shembull inflacioni i lart, ose papunsia e madhe. Ka fusha t aktivitetit ekonomik, n t cilat tregu nuk mund ti zgjidh problemet me
sukses. Ndotja e ambientit jetsor sht nj shembull tipik pr kt.
Aty tregu dhe konkurrenca i stimulojn shoqrit q ti ndotin lumenjt
duke i lshuar materiet e dmshme n ujra, pa i pastruar m par me
filtra special. Ata nuk e bjn kt, ngaq filtrat kushtojn shtrenjt.
Instalimi i tyre i rrit harxhimet e prodhimtaris t shoqrive prodhuese
Karakteristikat themelore t
sistemit ekonomik administrativ
(1945 1950) ishin:
- pronsi shtetrore e mjeteve
t prodhimit;
- drejtim administrativ i
ndrmarrjeve dhe i gjith
ekonomis.
- shteti dispononte me
rezultatet e puns;
Karakteristikat themelore
t sistemit ekonomik
vetqeveriss (1950 1990)
ishin:
- formimi i organeve
vetqeverisse n
ndrmarrje (kshilla t
puntorve, kshilla drejtues)
t cilt zgjidheshin nga t
punsuarit;
- pavarsia e ndrmarrjeve
n planifikimin dhe
realizimin e prodhimtaris,
n prcaktimin e mimeve,
plasmanin dhe furnizimin, n
zgjedhjen e problemeve t
brendshme t ndrmarrjes
dhe t ngjashme.
- rol m i vogl i shtetit n
ekonomi;
- decentralizimi. Komunat
njkohsisht u bn edhe
organe t qeveris edhe
organe t vetqeverisjes s
qytetarve.
- tregu pranohet. Por, me
rolin e tij t kufizuar dhe
n bashkrenditje me
planifikimin.
- planifikimi sht
gjithprfshirs.
- nuk ka veprim real, as t
tregut, as t planifikimit.
- ndrmarrjet t cilat punonin
me humbje shpesh i
shptonte shteti.
PUNA AFARISTE
Shembull
N nj ekonomi jan prodhuar m shum
vetura se sa jan nevojat reale. Prodhuesit
shpejt do t vrejn se rezervat e veturave
po u rriten. Me qllim q t lirohen nga
rezervat, t cilat n realitet jan kapital
i vdekur, prodhuesit do ti ulin mimet e
veturave. Me kt, konsumatort do t
interesohen pr t bler m shum vetura,
ngase ato jan liruar. Kshtu rezervat e tyre

do t fillojn t zvoglohen. mimi i ulur i
veturave do t shkaktoj reagim edhe te
vet prodhuesit. Me mim m t ult, ata
realizojn fitim m t vogl, pr kt shkak
ato do t vendosin ta zvoglojn prodhimin
e veturave. Baraspesha mes oferts dhe
konsumit do t vendoset prsri.
dhe kjo ua zvoglon atyre aftsin konkurruese n treg. Prandaj n t

gjitha shoqrit e tregut ekziston dhe vepron shteti, i cili nprmjet masave dhe instrumenteve t politiks ekonomike i prmirson gabimet e
tregut. Pr shembull: shoqrit prodhuese q e ndotin ambientin jan
t detyruara t paguajn tatime m t larta pr kt, t ardhurat e m t
pasurve kan tatime me norm m t lart dhe t ngjashme.
Karakteristikat e ekonomis s tregut
Ilustrimi 2 Ekonomia
n ekonomin e tregut nuk

ka qendr, vendimet i lihen
individit, si prodhues dhe
konsumator.
Tregu paraqet njrin nga veorit themelore t ekonomive bashkkohore. Tregun nuk e nnkuptojm si vend ku drejtprsdrejti takohen
shitsit dhe blersit e mallrave dhe shrbimeve, por shum m gjer, si
raport t prhershme mes oferts dhe krkess, ku veprojn ligje objektive ekonomike dhe paraqiten kategori t shumta ekonomike. Kategorit
e tilla, t lidhura me veprimin e tregut jan malli, parat, mimet, kapitali, fitimi dhe shum t tjera.
Secilin raport t organizuar t oferts dhe krkess s mallrave dhe
shrbimeve mund ta definojm si treg.
N kushte bashkkohore, kufizimi i tregut si lokacion gjeografik ku blihet dhe shitet, nuk sht mjaft i sakt, duke marr parasysh se sot tregtohet, pra bhen oferta dhe krkesa, pothuajse gjithkund n bot, duke
prdorur forma t ndryshme, madje edhe elektronike, t shkmbimit.1
Funksionet themelore t tregut jan:
Tregu i vlerson objektivisht faktort mallrat, shrbimet, fuqin
puntore dhe t ngjashme.
Si rezultat i raporteve t tregut n mes oferts dhe krkess formohen
mimet e tregut. Ato paraqiten si raport ndrmjet sasis s oferts dhe
t krkess, prandaj jan mas matse m objektive sesa cilado form
tjetr e formimit t mimeve.
Ofert mim krkes

Tregu sht mekanizmi
m efikas i njohur pr
shprndarjen e resurseve.
Si rezultat i konkurrencs ekonomistt vazhdimisht e rrisin

cilsin dhe e zgjerojn asortimentin e prodhimtaris dhe
shrbimeve.
1. ., , Shkup, 2006, faqe 177.

Me rritjen e cilsis s prodhimeve dhe shrbimeve, konsumatort
i rrisin nevojat e veta n nj shkall m t lart, pra ngrihet cilsia e
jetess.
Tregu ndikon pr nj ekonomi m ekonomike. Ekonomistt
vazhdimisht kujdesen pr uljen e shpenzimit t materialeve,
energjis etj, pr krijimin e organizimit efikas t proceseve punonjse, t ekonomizojn n mnyr m efikase me investimet
(duke investuar pr rezultate m t larta ekonomike). Prmbledhja e t gjitha ktyre prpjekjeve nga t gjith ekonomistt
ndikon n brjen e zhvillimit t gjithanshm t ekonomis m
efikase.
Sa i prket ndikimit t tregut, duhet t kihen parasysh edhe disa
dukuri, t cilat mund t ken ndikim t dmshm ndaj zhvillimit. Dukurit e tilla jan monopolizimi dhe konkurrenca jolojale.
Me monopolizim mbytet konkurrenca, kurse shoqria prodhuese
ose tregtare, thjesht pr shkak t faktit se sht ofruesi i vetm, u imponohet konsumatorve me mime monopoliste t nivelit m t lart,
kurse konsumatort jan t detyruar q ti pranojn, ngase atyre u sht
kufizuar liria e zgjedhjes.
Tregu paraqet njrin nga

veorit themelore t
ekonomive bashkkohore.
Tregu sht raport i
prhershme mes oferts dhe
krkess, ku veprojn ligje
objektive ekonomike dhe
paraqiten kategori t shumta
ekonomike, si jan malli,
parat, mimet, kapitali, fitimi
dhe shum t tjera
Funksionet themelore t
tregut jan:
- Tregu i vlerson faktort. Si
rezultat i raporteve t tregut
mes oferts dhe krkess
formohen mimet e tregut.
Ato paraqiten si raport
ndrmjet sasis s oferts
dhe t krkess.
- Konkurrenca ndrmjet
ekonomive.
- Tregu ndikon pr nj
ekonomi me mundsi pr t
kursyer (m ekonomike).
PUNA AFARISTE
Karakteristikat e sistemit t tanishm ekonomik
Karakteristikat themelore t sistemit t tanishm ekonomik t Republiks s Maqedonis jan:
barazi e t gjitha formave t pronsis;
funksionim i parimeve dhe mekanizmave t tregut;
ekzistimi dhe zhvillimi i shoqrive si subjekte t pavarura,
shoqria disponon me fitimin n mnyr t mvetsishme, por
edhe rrezikun e vendimeve dhe veprimeve t gabueshme, humbjet, e deri n falimentim dhe likuidim, gjithashtu, i bart vet;
krahas atyre private, ekzistojn edhe shoqri shtetrore, publike,
t cilat i udhheqin grupe drejtuese, q caktohen nga shteti;
prkrahje e zhvillimit t siprmarrjes dhe menaxhimit;
rol i ri i shtetit n ekonomi: shteti i krijon kushtet e prgjithshme
t ekonomizimit n t cilat subjektet ekonomike do t veprojn
sipas interesit t vet ekonomik. Shteti nuk e prvetson fitimin,
por nuk i mbulon edhe humbjet;
drejtimi themelor i zhvillimit t sistemit t tanishm ekonomik
sht zbatimi i shfrytzimit t prvojs s vendeve me ekonomi
tregu t zhvilluar , e para s gjithash nga shtetet t Bashkimit Evropian.
Diagrami 1 Modelet e rregullimit ekonomik n Republikn e Maqedonis dhe
ant e tyre pozitive dhe negative
EKONOMIA
ADMINISTRATIVE E
CENTRALIZUAR
EKONOMI
VETQEVERISSE
EKONOMIA
E TREGUT
ANT POZITIVE
- pronsi
shtetrore e
mjeteve t
prodhimit
- shteti disponon
me rezultatet
e puns s
ndrmarrjeve
ANT POZITIVE
- formimi i
organeve
vetqeverisse
- pavarsi e
ndrmarrjeve
- decentralizim
- planifikim
gjithprfshirs
ANT NEGATIVE
- munges
stimulimi
- munges
motivacioni
- mosrespektim
i parimeve t
tregut
ANT NEGATIVE
- nuk ka veprim
real as t tregut
dhe as t
planifikimit
- humbjet e
ndrmarrjeve i
merr prsipr
shteti.
ANT POZITIVE
- barazi e t gjitha
formave t
pronsis
- vlersim objektiv
i faktorve
- shtim i cilsis
s prodhimeve
dhe asortimentit
- shtim i
ekonomizimit t
ekonomis
- funksionimi i
parimeve dhe
mekanizmave t
tregut
- shteti nuk i merr
prsipr humbjet

Lavrtaria
sht deg e bujqsis q prfshin kultivimin e kulturave t lavrs (drithra, kopshtaria, bimt industriale dhe bim t tjera).
Lavrtaria si shkenc e studion kultivimin
e kulturave t lavrs. Pjesa m e madhe e
prodhimtaris s lavrtaris i dedikohet ushqimit t popullsis. Pjesa m e vogl prdoret si lnd n industrin ushqimore.
N fakt, me kt nocion nnkuptohet shkmbimi dhe shpenzimi, kujdesi pr zgjidhje t
suksesshme t t gjitha problemeve q lidhen me furnizimin me bazn materiale pr
jetn e njerzve.
Secili shtet sht i detyruar t kujdeset pr
rrjedhn e jets ekonomike n vend, ose
thn m profesionalisht, sht i detyruar t
luaj nj politik t caktuar t krijoj kushte
t volitshme, pra, t ndrtoj nj sistem eko-
nomik dhe nj korniz t caktuar institucionale pr ekonomizim t suksesshm.
Duhan
Speca
Luledielli
Oriz
Domate
Grur
Misr
PUNA AFARISTE

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
nnkupton me nocionin ekonomi?

nnkupton me nocionin ekonomizim?
sht ekonomia e tregut?
Cilat jan karakteristikat themelore t
ekonomis s tregut?
Numroji karakteristikat themelore t
sistemit ekonomik t tanishm n Republikn e Maqedonis!
Cilat sisteme ekonomike njihen deri n fillim t viteve t nntdhjeta?
sistemit ekonomik administrativ?
Cila sht ana kryesore negative e sistemit ekonomik administrativ?
sistemit ekonomik vetqeveriss?
10. Cilat jan ant negative t sistemit ekonomik vetqeveriss?

11. A mund ti vresh dallimet ndrmjet sistemeve ekonomike t cekura?
12. Me cilat probleme themelore prballet
ekonomia gjat ekzistimit dhe zhvillimit t
saj?
13. Si ndahet ekonomia sipas lnds s veprimtaris?
14. Mbi cilat parime funksionojn ekonomit
bashkkohore t tregut?
15. Me cilat probleme prballen ekonomit
bashkkohore t tregut?
16. A ekzistojn aktivitete n t cilat tregu nuk
sht n gjendje q ti zgjidh problemet
me sukses?
Test
1. Lidhi veprimtarit ekonomike dhe ato joekonomike me fushat prkatse:
Hotelieri dhe turizm
Pun ekonomike
Industri
Arsim
Shndetsi
Bujqsi
Pun joekonomike
Kultur
Trafik
2. Karakteristik e ekonomis s tregut sht:
a) drejtim i centralizuar,
b) drejtim i decentralizuar.
3. N ekonomin e tregut vendimet pr prodhim dhe konsum i lihen:
a) individit,
b) shtetit.
4. N ekonomi t tregut mimet formohen si rezultat i:
a) oferts,
b) raportit mes oferts dhe krkess,
c) krkess.
5. N ekonomi t tregut fitimin e subjekteve ekonomike:
a) e prvetson shteti,
b) nuk e prvetson shteti.
10

Struktura e tanishme e ekonomis t Republiks s Maqedonis sht formuar n kushte
ekonomik jo shum t volitshme, si n t
kaluarn e largt, ashtu edhe n at t afrmen. Ato kushte jo t volitshme kan ndikuar
q t formohet, dhe sot t kemi, nj struktur mjaft t paprshtatshme t ekonomis.
Paprshtatshmria shihet n faktin se n
strukturn ekonomike nuk jan zhvilluar ato
veprimtari dhe deg, pr t cilat ekzistojn
kushtet m t volitshme natyrore dhe t tjera.
Nj paprshtatshmri tjetr n formimin e
strukturs ekonomike t Republiks s Maqedonis sht fakti se struktura e deritanishme
nuk sht formuar nn ndikimin e parimeve
dhe kritereve t tregut.
Me parime krejtsisht t ndryshme funksionojn ekonomit bashkkohore t tregut.

Atje tregu, loja e lir e oferts dhe krkess
dhe mimet, me nj automatizm t uditshm, fare leht e zgjidhin problemin qendror
ekonomik. Liria e individit varet nga esenca
e ekonomis s tregut. Individi vet vendos
se si do ta shfrytzoj kapitalin e vet, far
ndrmarrje do t themeloj, far dhe sa do t
prodhoj dhe ku do ta shes. Individi, si konsumator, vet vendos se pr cilat prodhime
dhe shrbime konkurruese do t prcaktohet,
gjegjsisht cilat prodhime dhe shrbime do ti
blej dhe nga kush do ti blej. Ai vet vendos
se ku do t punsohet, pr far rroge do t
punoj dhe a do ta ndrroj ose jo pundhnsin e vet.
11
Puna e
tregtis s
brendshme
Me studim t vmendshm t ksaj teme do t mund:
TEMA
ta kuptosh nocionin qarkullim i brendshm i mallrave;

ti sqarosh karakteristikat e qarkullimit t brendshm t mallrave;
t bsh dallim mes llojeve t qarkullimit t mallrave.
Nocioni dhe karakteristikat e

qarkullimit t brendshm t mallit
fillim t zhvillimit t qytetrimit njerzor nuk ekzistonin as

qarkullimi i mallit, e as tregtia. Ekzistonin vetm disa forma
t shkmbimit, t cilat kryesisht karakterizoheshin me shkmbimin e dhuratave gjat festave fetare. N fillim ai shkmbim
bhej brenda, ndrmjet fiseve dhe quhej shkmbim ceremonial i cili
sht embrioni i fillimit t zhvillimit t tregtis.

Zhvillimi historik i qarkullimit t mallit dhe
tregtis
N fillim t zhvillimit t qytetrimit
njerzor nuk ekzistonin as qarkullimi i mallit, e as tregtia. Ekzistonin vetm disa forma
t shkmbimit, t cilat kryesisht karakterizoheshin me shkmbimin e dhuratave gjat
festave fetare. N fillim ai shkmbim bhej
brenda, ndrmjet fiseve dhe quhej shkmbim

ceremonial i cili sht embrioni i fillimit t
zhvillimit t tregtis.
Tregtia pa tregti e cila i paraprin paraqitjes
s parave sht i ashtuquajturi shkmbim, i
cili ishte shkmbim i drejtprdrejt i prodhimit
me prodhim.
Paraqitja e parave shnon zhvillimin e tregtis
n kuptimin e vrtet t fjals.
13
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 4 Shitja me shumic nga depoja
Tregtia pa tregti e cila i paraprin paraqitjes s parave sht i ashtuquajturi shkmbim, i cili ishte shkmbim i drejtprdrejt i prodhimit me prodhim. 2
Paraqitja e parave shnon zhvillimin e tregtis n kuptimin e vrtet
t fjals.
Shkmbimi i prodhimeve, qarkullimi i mallit dhe tregtia, si kategori
ekonomike historikisht, nuk msoheshin me metoda shkencore deri te
paraqitja e teoris klasike ekonomike.
Qarkullimi i mallit dhe tregtia kushtzoheshin nga paraqitja e tepricave t prodhimeve t cilat mundeshin t shkmbeheshin, domethn:
nga plotsimi i ktyre kushteve t ndrlidhura mes veti:
prodhimi i t mirave dhe artikujve t cilat i kan tejkaluar
nevojat e prodhuesit individual dhe antarve t bashksis s
tij;
ndarja e puns ndrmjet prodhuesve dhe bashksive ekonomike,
t cilat i shkmbenin tepricat e prodhimeve dhe t mirave;
e drejta e pronsis, gjegjsisht shfrytzimi dhe disponimi me
prodhimet.
Qarkullimi i mallit n fillim u zhvillua si shkmbim me mallra dhe para
pa ndrmjets, domethn shkmbim i drejtprdrejt mes prodhuesit
dhe konsumatorit. Me zhvillimin e ekonomis, lidhja e prodhimtaris
dhe konsumit me ndrmjetsim u tregua si e domosdoshme, prandaj
qarkullimi i mallrave u veua si nj deg e posame e ekonomis, e cila
mund t kryhet si:
1. qarkullim i drejtprdrejt i mallit kur prodhuesi dhe
konsumatori e kryejn shitblerjen pa ndrmjets;
2 qarkullim i mallit me ndrmjets n t cilin paraqitet
ndrmjetsi mes prodhuesit dhe konsumatorit.
Shpeshher nocionet qarkullim i mallit dhe tregti prdoren si sinonime.
14
2. - . dhe .: , Fakulteti
Ekonomik, Shkup 2002, faqe 21.
PUNA E TREGTIS S BRENDSHME TEMA 2

N literatur ekzistojn autor t cilt tregtin e definojn si qarkullim t organizuar t mallit. N kushte t ndarjes s zhvilluar t puns,
gjegjsisht kur prodhuesi nuk sht konsumator i prodhimeve t veta,
ai prodhon mallra t cilat me ndrmjetsim t shkmbimit arrijn deri
te konsumatort. Ather, lvizja e prgjithshme i mallit, nga prodhuesi
deri te konsumatori, nuk paraqet asgj tjetr pos qarkullim t mallrave.
Sipas ligjeve n Republikn e Maqedonis me tregti nnkuptohet blerja
dhe shitja e prodhimeve, si dhe kryerja e shrbimeve t tregtis nga ana
e shoqrive dhe subjekteve t tjera juridike dhe fizike, t regjistruara
pr kryerje t tregtis.
Ndrmjetsimi n procesin e qarkullimit

t mallrave
Ndrmjetsimi zhvillohet n dy faza.
Varsisht nga ajo se ciln faz e kryejn, ndrmjetsit n sfern e
qarkullimit lajmrohen si:
shoqri tregtare me pakic
shoqri tregtare me shumic
shoqri tregtare me shumic dhe pakic .
Sipas territorit t veprimit t blersve dhe t shitsve:
t brendshm dhe t jashtm.
Shoqrit tregtare me shumic veprojn si ndrmjets n qarkullimin
e mallrave ndrmjet prodhuesve, nga njra, dhe shoqrive tregtare me
pakic dhe konsumatorve, nga ana tjetr. Detyra e tyre themelore
Qarkullimi i mallrave veohet

si nj deg e posame e
ekonomis, e cila mund t
kryhet si:
-
qarkullim i drejtprdrejt
i mallit kur prodhuesi dhe
konsumatori e kryejn
shitblerjen pa ndrmjets;
qarkullim i mallit me
ndrmjets n t cilin
paraqitet ndrmjetsi
mes prodhuesit dhe
konsumatorit.
Qarkullimi i mallrave veohet

si nj deg e posame e
ekonomis, e cila mund t
kryhet si:
-
qarkullim i drejtprdrejt
i mallit kur prodhuesi dhe
konsumatori e kryejn
shitblerjen pa ndrmjets;
qarkullim i mallit me
ndrmjets n t cilin
paraqitet ndrmjetsi
mes prodhuesit dhe
konsumatorit.
15
PUNA AFARISTE
Varsisht nga ajo se ciln

faz e kryejn, ndrmjetsit
n sfern e qarkullimit
lajmrohen si:
shoqri tregtare me pakic .
Shoqrit tregtare me pakic
lajmrohen si ndrmjets
n qarkullimin e mallit mes
shoqrive tregtare me
shumic dhe konsumatorve
t fundit.
shoqri tregtare me shumic.
Shoqrit tregtare me
shumic , lajmrohen si
ndrmjets mes prodhuesve
dhe tregtarve me pakic.
shoqri tregtare me shumic
dhe pakic.
sht kompletimi i asortimentit t furnizimit, blerja e mallrave nga

prodhuesit e brendshm ose nga importi, deponimi dhe shprndarja
deri te shoqrit tregtare me pakic, deri te konsumatort e mdhenj
(spitale, konvikte etj) dhe deri te prpunuesit.3 Shoqrit tregtare me
pakic lajmrohen si ndrmjets n qarkullimin e mallit mes shoqrive
tregtare me shumic dhe konsumatorve t fundit.4 Rrjedha e mallit
zhvillohet kryesisht nga prodhuesi, nprmjet tregtis me pakic, deri
te konsumatort. Tregtia me pakic furnizohet me mall nga tregtia me
shumic, drejtprdrejt nga prodhuesi, ose kombinuar nga t dyja.
Llojet e qarkullimit t mallit

Qarkullimi i mallit paraqitet n dy lloje themelore: qarkullim i drejtprdrejt ose pa ndrmjetsim i mallit dhe qarkullim jo i drejtprdrejt ose me ndrmjetsim.
Qarkullimi i drejtprdrejt ose pa ndrmjetsim i mallit e paraqet at
lvizje t mallrave, tek e cila nuk paraqitet asnj ndrmjets mes prodhuesit t mallit dhe konsumatorit t tij. N kt rast, prodhuesi prodhimet e veta ia shet konsumatorit drejtprdrejt.
Qarkullimi i mallit pa ndrmjetsim sht karakteristik gjat shitjes
s mallrave t cilat shrbejn pr konsumin e prodhimtaris, si dhe gjat
shitjes s mallrave prmes rrjetit tregtar t cilin e themelojn vet prodhuesit.

Prodhimtaria e mallrave sht ajo prodhimtari e cila prodhohet me qllim t shitjes. Me
parat e fituara nga shitja e mallit prodhuesi
n treg blen mjete pr prodhim dhe mjete
pr jetes, pra pr shpenzimet e veta personale. Meq mallrat shkmbehen me para, kjo
quhet edhe ekonomi mall para.
Tiparet e prgjithshme t prodhimtaris s
mallrave: Te prodhimtaria e mallrave nuk
ekziston nj lidhje e drejtprdrejt mes
prodhimit dhe konsumit. Ajo lidhje vendoset prmes shkmbimit, i cili bhet ndrmjets mes prodhuesve dhe konsumatorve.
Plotsimi i nevojave njerzore sht qllimi
final dhe i prgjithshm i veprimtaris ekonomike. Procesi i prodhimtaris sht i au-
tomatizuar, gjegjsisht i shprndar n m

shum prodhues t mallrave, krijues t vlerave t ndryshme t shfrytzueshme. Prodhimtaria bazohet n ndarjen e puns, duke
marr parasysh se prodhuesit e mvetsishm t mallrave varen nga njri-tjetri. Prcaktimi i tyre pr ta prodhuar kt ose at lloj
t vlerave t shfrytzueshme i drejton q ti
shkmbejn mallrat e tyre me mallra t tjera.
Lidhja e vetme mes prodhuesve t mallrave
sht shkmbimi n treg. Tri kushtet n vijim
e mundsuan formimin e prodhimtaris s
mallrave: paraqitja dhe zhvillimi i ndarjes s
puns, paraqitja e teprics s prodhimit dhe
paraqitja e pronsis private.
16

Qarkullimi jo i drejtprdrejt ose me ndrmjetsim i mallit e paraqet
at lvizje t mallrave, n t ciln mes prodhuesve dhe shfrytzuesve t
mallrave lajmrohen nj ose m shum ndrmjetsues.5 N varsi nga
numri i ndrmjetsve, lvizja e mallit mund t jet m e shkurt ose m
e gjat. Si ndrmjets n kt qarkullim lajmrohet tregtia, domethn
lloje t ndryshme t shoqrive tregtare. Kshtu, ky qarkullim mund t
shfaqet si:
Prodhues tregti me pakic konsumator
Prodhues tregti me shumic tregti me pakic konsumator
Prodhues tregti e jashtme tregti e brendshme konsumator
Prodhues tregti konsumator.
Duke u nisur nga kjo q u paraqit, del edhe nj njohuri pr realitetin e
qarkullimit t mallrave: njohuria se qarkullimi i mallrave nuk barazohet
dhe as q duhet t barazohet me tregtin.
Diagrami 2 Numri i kontakteve
kur prodhuesi ia shet prodhimet e
veta drejtprdrejt blersit
Diagrami 3 Numri i kontakteve

kur mes prodhuesit dhe blersit
lajmrohet ndrmjetsi
PRODHUES
PRODHUES
BLERS
- t brendshm dhe
- t jashtm.
Qarkullimi i mallit paraqitet n

dy lloje themelore:
- qarkullim i drejtprdrejt
ose pa ndrmjetsim i mallit
(prodhuesi prodhimet e veta
ia shet konsumatorit) dhe
- qarkullim jo i drejtprdrejt
ose me ndrmjetsim
(lvizje e mallrave, n t
ciln mes prodhuesve dhe
shfrytzuesve t mallrave
lajmrohen nj ose m
shum ndrmjets).
BLERS
B1
B1
B2
B2
B3
B3
B4
B4
B5
B5
Numri i nevojshm i kontakteve
Sipas territorit t puns s

blersve dhe shitsve, ata
ndahen n:
Numri i nevojshm i kontakteve
Kontrolloni njohurit tuaja

1 far shnon paraqitja e parave?
2. Nga se u kushtzua paraqitja e qarkullimit
t mallit dhe tregtis?
3. sht qarkullimi i mallrave?
4 sht tregtia?
5. Cilat lloje t qarkullimit t mallit mund ti
dallosh?
6. Sqaroje qarkullimin e drejtprdrejt t

mallit!
7. Sqaroje qarkullimin jo t drejtprdrejt t
mallit!
8. Kush paraqitet n rolin e ndrmjetsit?
5. .: , I , Shkup,
1997, faqe 9.
17
PUNA AFARISTE

Tiparet e prgjithshme t prodhimtaris
s mallrave: Te prodhimtaria e mallrave
nuk ekziston nj lidhje e drejtprdrejt mes
prodhimit dhe konsumit. Ajo lidhje vendoset
prmes shkmbimit, i cili bhet ndrmjetsues mes prodhuesve dhe konsumatorve.
Plotsimi i nevojave njerzore, si qllim final
dhe i prgjithshm i veprimtaris ekonomike,
n kushte t ekonomis s mallrave fiton
karakter ndrmjetsimi.
Procesi i prodhimtaris sht i automatizuar,
gjegjsisht i shprndar n m shum prod-
hues t pavarur t mallrave, krijues t vlerave

t ndryshme t shfrytzueshme. Prodhuesit
e mvetsishm t mallrave varen nga njritjetri. Prcaktimi i tyre pr ta prodhuar kt ose
at lloj t vlerave t shfrytzueshme i drejton
q ti shkmbejn mallrat e tyre me mallra t
tjera. Forma e vetme e lidhjes mes prodhuesve
t mallrave sht shkmbimi n treg. Karakteri i veprimit ekonomik shprehet jo drejtprdrejt prmes tregut, nprmjet shkmbimit.
Rregullues i prodhimit t mallrave sht ligji i
vlerave.
Test
1. Lidhi mes vete llojet e qarkullimit t mallrave sipas mnyrs s realizimit t shitblerjes:
Qarkullim i drejtprdrejt i mallit
1. shitblerje me ndrmjetsim
Qarkullim jo i drejtprdrejt i mallit
2. shitblerje pa ndrmjetsim.
3. Lvizja e mallrave, n t ciln mes prodhuesve dhe shfrytzuesve lajmrohen nj ose m
shum ndrmjets quhet:
a) qarkullim jo i drejtprdrejt i mallrave;
b) qarkullim i drejtprdrejt i mallrave;
c) qarkullim i mallit pa ndrmjets.
4. Kur prodhuesi prodhimet e veta ia shet drejtprdrejt konsumatorit, ajo quhet:
a) qarkullim i drejtprdrejt i mallit;
b) qarkullim i mallit me ndrmjets.
18
Prfundim
Paraqitja e parave e shnon zhvillimin e
tregtis n kuptimin e vrtet t fjals.
Qarkullimi i mallrave n fillim zhvillohej si
shkmbim mall para pa ndrmjets, gjegjsisht drejtprdrejt mes prodhuesit dhe konsumatorit. Me zhvillimin e ekonomis, lidhja
me ndrmjets mes prodhimtaris dhe konsumit u tregua m shum si e domosdoshme
pr shkak se qarkullimi i mallrave u nda si
deg e veant e ekonomis, e cila mund t
kryhet si: qarkullim i drejtprdrejt i mallrave,
kur prodhuesi dhe konsumatori e kryejn
shitblerjen pa ndrmjets; dhe si qarkullim i
ndrmjetsuar i mallit, n t cilin paraqitet nj
ndrmjets mes prodhuesit dhe konsumatorit.
Qarkullimi i drejtprdrejt i mallit e paraqet at

lvizje t mallrave, n t ciln mes prodhuesit
dhe shfrytzuesit t tyre nuk lajmrohet asnj
ndrmjets. N kt rast prodhuesi drejtprdrejt
ia shet prodhimet e veta konsumatorit. Qarkullimi jo i drejt ose i ndrmjetsuar i mallrave e
paraqet at lvizje t mallrave, n t ciln mes
prodhuesve dhe shfrytzuesve lajmrohen nj
ose m shum ndrmjets. N varsi nga numri i ndrmjetsve, qarkullimi i mallit mund t jet
m i shkurt ose m i gjat. Si ndrmjets n
kt qarkullim lajmrohet tregtia.
19
Puna
furnizuese
dhe shitse
Me studim t kujdesshm t prmbajtjes s ksaj teme do t mund:
TEMA
Ti kuptosh domethnien dhe detyrat e furnizimit;

Ta sqarosh organizimin e shrbimit furnizues;
Ta kuptosh domethnien e hulumtimit t tregut;
Ta kuptosh politikn e furnizimit;
T bsh dallimin mes formave dhe mnyrave t furnizimit;
T njoftohesh me kryerjen e furnizimit;
Ta sqarosh domethnien dhe detyrat e shitjes;
Ta kuptosh politikn e shitjes;
T bsh dallim mes formave dhe mnyrave t shitjes;
Ta kuptosh domethnien e propagandimit t shitjes;
Ti kuptosh mnyrat e komunikimit afarist;
Ta kuptosh nevojn e evidencs dhe analizs.
Nocioni, rndsia dhe detyrat e puns

furnizuese
Puna furnizuese sht nj nocion m i gjer se blerja. Pikrisht, blerja
sht vetm nj akt i punve t shumta q lidhen me kryerjen e furnizimit.6
P Sh
...
Pr
...
Sh...P
shitja II
prodhimi II
Furnizimi I
Shoqria prodhuese
P Sh
Furnizimi I
shitja II
Shoqrit tregtare
6. - . .: , Fakulteti
Ekonomik, Shkup, 2002, faqe 167.
21
PUNA AFARISTE
Me nocionin furnizim
shnohet ajo veprimtari
n shoqrit, me t ciln
fillon veprimtaria e tyre e
prgjithshme (puna e tyre n
trsi).
Me furnizim nnkuptohet
sigurimi i shoqris me t
mira materiale dhe shrbime,
sigurimi i mjeteve financiare,
sigurimi i kuadrove dhe t
ngjashme.
Fjala furnizim komentohet si

veprim, me ndihmn e t cilit
shoqria furnizohet me do
gj t nevojshme pr kryerjen
e puns s saj t trsishme,
e me kt edhe kryerjen e
puns pr t ciln ajo shoqri
sht themeluar.
Lnda e furnizimit dallon duke

u varur nga ajo nse bhet
fjal pr shoqri industriale
ose tregtare.
Me realizimin e furnizimit,
shoqria lidhet me botn e
jashtme.
Shitje
Furnizim
Prodhim
Ilustrimi 6 Lvizja qarkore n shoqrin prodhuese
Me nocionin furnizim shnohet ajo veprimtari n shoqrit, me t

ciln fillon veprimtaria e tyre e trsishme (puna e tyre n trsi). Fjala furnizim komentohet si veprimtari me ndihmn e s cils shoqria
furnizohet me gjithka t nevojshme pr kryerjen e veprimtaris s vet
n trsi, e me kt edhe kryerjen e veprimtaris pr t ciln ajo shoqri
sht themeluar.
Me furnizim nnkuptohet sigurimi i shoqris me t mira materiale
dhe shrbime, sigurimi me mjete financiare, sigurimi me kuadro dhe t
ngjashme.
Lnda e furnizimit dallon n varsi nga veprimtaria ekonomike e
cila kryhet n shoqrin prkatse, gjegjsisht nse ajo sht industriale ose tregtare. Te shoqrit industriale lnda e furnizimit jan mjetet
pr prodhim, me pjesmarrje t theksuar t materialeve riprodhuese.
Duke marr parasysh se nevojat e shoqris prodhuese pr material
themelor dhe material ndihms, karburante dhe shrbime t tjera kan
karakter t nevojave t prditshme, furnizimi duhet t ket karakter t
furnizimit t pandrprer.
Furnizim
Shrbimi furnizues e mban

prgjegjsin pr furnizimin
e pandrprer dhe me koh
t shoqris me mjetet e
nevojshme pr kryerjen e
puns ekonomike
prodhim
transporti i brendshm
Rndsia e furnizimit vrehet
n at se edhe n shoqrit
prodhuese, edhe n ato
tregtare, furnizimi e siguron
vazhdueshmrin e kryerjes
s procesit t tyre t puns.
FURNIZIMI ndikon n
shpenzimet dhe n riprodhim.
Nga furnizimi varet suksesi

ose jo i puns s shoqris
n trsi.
22
shitje n depo
transport i mallrave
Ilustrimi 7 Furnizimi, prodhimi, shitja, transporti
PUNA FURNIZUESE DHE SHITSE TEMA 3

Sigurimi i funksionimit normal t shoqris n mas t madhe varet
nga efikasiteti i operativs furnizuese.
Me realizimin e furnizimit, duke vn kontakte dhe lidhje afariste me
subjektet e tjera n qarkullimin e mallrave, shoqria lidhet me botn e
jashtme. Prandaj, shrbimi furnizues, si barts i puns furnizuese, duhet
t ket liri t plot n aktivitetin e vet. Vetm n kt mnyr shrbimi
furnizues do t jet prgjegjs pr furnizim t prhershm dhe me koh
t shoqris me mjetet e nevojshme pr kryerjen e puns ekonomike.
Rndsia e furnizimit vrehet n at se edhe n shoqrit prodhuese,
edhe n ato tregtare, furnizimi e siguron vazhdueshmrin e kryerjes
s procesit t tyre t puns, por duke ndikuar edhe n shpenzimet dhe
riprodhimin, dukshm mund t ndikoj n arritjen e mimit t volitshm
t shitjes pr konsumatort.
Prandaj, disa teoricien vlersojn se te furnizimi qndron suksesi i
puns s shoqris n trsi.
Pr shoqrit prodhuese furnizimi e ka rndsin e nj veprimtare
pa t ciln nuk do t mund t zhvillohej pa pengesa dhe me vazhdimsi
veprimtaria e tyre prodhuese. sht kshtu nga shkaku se me ndihmn e
furnizimit sigurohen mjetet e duhura pr prodhimtari.
Te shoqrit tregtare furnizimi e ka rndsin e nj veprimtarie e cila
e prcakton shitjet e atyre shoqrive. Prandaj, shpeshher theksohet se
pr shitje t suksesshme sht e nevojshme t kryhet furnizimi i suksesshm, gjegjsisht vihet n pah se malli i furnizuar mir sht deri n
gjysm i shitur.
Rndsia e puns furnizuese mund t shqyrtohet edhe nga prizmi i
kontributit t saj n formimin dhe rritjen e imazhit t shoqris n treg
dhe n publik. Kontributi i puns furnizuese, n kt pikpamje, mund
t arrihet me:
Korrektsi gjat bisedimeve dhe marrveshjes, sidomos gjat
zbatimit t marrveshjeve shitblerse;
Likuiditet i vazhdueshm i shoqris, gjegjsisht shlyerje e
obligimeve brenda periudhs s caktuar me marrveshje;
Ndrtim i lidhjeve afariste afatgjate me furnitor solid;
Ndrmarrja e masave pr prparim t vazhdueshm t furnizimeve;
Prgatitje pr bashkpunim dhe pr ofrim t ndihms ndaj
furnitorve, duke dhn sugjerime qllimmira pr prmirsimin
e puns s tyre dhe t ngjashme.7
Organizimi i shrbimit furnizues

Organizimi i shrbimit furnizues sht nj detyr mjaft delikate dhe
me prgjegjsi, meq efikasiteti i furnizimit m s shumti varet nga organizimi, si nj nn-funksion i puns komerciale.
Krkimi i nj zgjidhjeje optimale organizative sht nj proces
i vazhdueshm, nga i cili pritet secila etap e zhvillimit t shoqris,
gjegjsisht pr seciln situat prkatse t tregut, t jepet zgjidhja m
e arsyeshme. Kjo do t thot se secila zgjidhje organizative nuk sht
e dhn njher e prgjithmon dhe se vazhdimisht do ti nnshtrohet
23
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 8
Pranimi i mallit gjat
furnizimit
ndryshimeve m t vogla ose m t mdha.

Zgjidhja m e mir mund t llogaritet ajo zgjidhje q siguron kryerjen e detyrave t cilat organet e drejtoris dhe udhheqjes s shoqris
i vn para funksionit furnizues, me realizim maksimal t parimeve
t puns, ekonomizimit, rentabilitetit dhe produktivitetit. Zgjidhja e
caktuar organizative duhet t siguroj lidhje harmonike t punve n
kornizat e shrbimit furnizues dhe bashkpunim t tij me funksionet
e tjera.
Organizimi duhet t jet i pozicionuar n at mnyr q t mundsoj pun t plot dhe t suksesshme t shrbimit furnizues. N organizimin e shrbimit furnizues ndikojn dy lloje faktorsh:
a) t jashtm dhe
b) t brendshm.
a) Pr faktort e jashtm sht karakteristike se ato gjenden
jasht kompetencave t organeve t shoqris. N fakt, ata jan faktor t lvizjeve t tregut, qofshin ata t karakterit t prgjithshm ekonomik, ose faktor t cilt veprojn n kornizat e fushave t veanta
ekonomike (industris, tregtis, etj). Kshtu, pr shembull: organizimi
i shrbimit furnizues ka ndikim n veprimin e tregut:
n nj treg t furnizuar mir, edhe nj shrbim me organizim
m t thjesht do ta kryente detyrn e vet me sukses;
sa m me territor t gjer t jet tregu i furnizimit, aq m t
komplikuar do ta ket organizimin shrbimi furnizues;
sa m afr selis s shoqris t jet tregu i furnizimit, nevojat
e saj do ti knaq edhe nj shrbim furnizues me organizim
m t thjesht etj.
Efikasiteti i furnizimit m s
shumti varet nga organizimi.
Zgjidhja e caktuar organizative

duhet t siguroj lidhje
harmonike t punve n
kornizat e shrbimit furnizues
dhe bashkpunim t tij me
funksionet e tjera.
Zgjidhja m e mir mund

t llogaritet ajo zgjidhje q
siguron kryerjen e detyrave t
cilat organet e drejtoris dhe
udhheqjes s shoqris i vn
para funksionit furnizues, me
realizim maksimal t parimeve
t puns, ekonomizimit,
rentabilitetit dhe produktivitetit.
24
b) Faktort e brendshm t organizimit t shrbimit furnizues

gjenden n vet shrbimin furnizues. Ata jan:
Madhsia e furnizimit, veprimtaria ekonomike, gjersia dhe
thellsia e asortimentit t furnizimit, forma dhe mnyra e
furnizimit, politika afariste n fushn e furnizimit etj.
N punn praktike t subjekteve ekonomike, sht fakt se askush
nuk ka sjell nj zgjidhje ideale organizative, e cila do t vlente pr t
gjitha shoqrit. Ndr faktort m t rndsishm, t cilt e diktojn
zgjidhjen organizative t shrbimit furnizues bjn pjes:
madhsia e furnizimit;
ekzistimi njsive tregtare t dislokuara;
llojllojshmria e prodhimeve;
numri i porosive;
prbrja e t punsuarve dhe t ngjashme.
N aspekt t bashkimit t furnizimeve, ose t zhvillimit t tyre, kto
zgjidhje organizative jan t mundshme:

centralizimi absolut nj shrbim i vetm furnizues n shoqri,
i cili do ti kryej t gjith furnizimet;
decentralizim absolut ku nuk ekziston nj shrbim furnizues
qendror, por furnizimet kryhen npr njsi t ndara tregtare.
Punohet sipas parimit: secili e furnizon veten;
zgjidhje e kombinuar nj pjes e furnizimeve kryhet nga
shrbimi furnizues qendror, kurse nj pjes kryhet nprmjet
organeve furnizuese n njsit e ndara tregtare (shtpi t
mallrave, dyqane, shitore etj).
Angazhimi i trsishm i cilsdo nga kto zgjidhje nuk do t ishte
aspak shkencor. T gjitha kto tri zgjidhje jan t mundshme dhe n
praktik tregojn rezultate t shklqyera, kuptohet nse ato diktohen nga
nevojat e vrteta t shoqris.
Detyrat e shrbimit furnizues n shoqri

Shrbimi furnizues n shoqri, si barts themelor i puns furnizuese, i ka
detyrat e veta dhe pozicionimin prkats organizativ, gj q paraqet nj
nga faktort kryesor pr pun t suksesshme t shrbimit furnizues, e
me kt edhe pr sukses t puns furnizuese.
Duke i bashkuar t gjitha proceset e puns q ndrlidhen me
organizimin gjat realizimit t furnizimit, shrbimi furnizues kryesisht i
bn kto detyra:
n mnyr q t gjej burime m t prshtatshme pr furnizim,
vazhdimisht e hulumton tregun dhe i prcjell raportet n t,
prpilon plan pr furnizim,
e zbaton planin pr furnizim njkohsisht duke sjell vendime
pr sasin, si dhe te cilt furnizues do t furnizohet,
lidh marrveshje pr blerjen e mallit,
kujdeset pr ndrmarrjen kualitative dhe kuantitative t
porosive nga furnitort,
jep urdhr pr marrjen e mallit n depo nga ndrmarrjet dhe
kujdeset pr vendosjen e tij,
kryen kontroll t faturave t furnitorve, duke i krahasuar nenet
e marrveshjes s shitblerjes,
bashkpunon me shrbimet e tjera t sektorit komercial,
gjegjsisht me shrbimet e tjera n ndrmarrje,
mban evidenc n lidhje me punn furnizuese t ndrmarrjes
dhe n baz t saj kryen analiz t herpashershme t puns
furnizuese.
Duke i par detyrat t cilat i kryen mund t vrehet rndsia e furnizimit.
Detyrat e shumta dhe t llojllojshme prmblidhen n sigurimin e vlerave
materiale t nevojshme pr veprimin e shoqrive prodhuese dhe atyre
tregtare me koh dhe me kushte m ekonomike.
Sipas disa mendimeve, bhet fjal pr detyr organizative, teknike
dhe ekonomike t furnizimit. E para prbhet nga sigurimi i shoqrive
N organizimin e shrbimit
furnizues ndikojn dy lloje
faktorsh:
a) t jashtm dhe
b) t brendshm.
25
PUNA AFARISTE
Shrbimi furnizues i
kryen kto detyra:
- e hulumton tregun dhe i
prcjell raportet n t,
- prpilon plan pr furnizim,
- e zbaton planin pr furnizim,
si dhe te cilt furnizues do t
furnizohet,
- lidh marrveshje pr blerjen
e mallit,
- kujdeset pr ndrmarrjen
kualitative dhe kuantitative
t porosive nga furnitort,
- jep urdhr pr marrjen
e mallit n depo nga
ndrmarrjet dhe kujdeset pr
vendosjen e tij,
- kryen kontroll t faturave t
furnitorve,
- bashkpunon me shrbimet
e tjera
- mban evidenc n lidhje
me punn furnizuese t
ndrmarrjes
- dhe n baz t saj kryen
analiz t herpashershme
t puns furnizuese.
prodhuese me t gjitha ato vlera materiale t cilat i nevojiten pr procesin

e prodhimit, kurse t shoqris tregtare me t gjitha ato mallra t cilat i
nevojiten pr procesin e shitjes. Shrbimi pr furnizim n shoqri sht
bartsi kryesor i puns furnizuese.
Shrbimi pr furnizim n shoqri ka detyra t veta dhe pozicionim
prkats organizativ, q prbn nj ndr faktort kryesor pr suksesin e
puns furnizuese.
Nocioni dhe rndsia e hulumtimit t

tregut pr furnizim
Hulumtimi i tregut pr furnizim shfaqet si aktivitet i gjithanshm i
ndrmarrjes, me zbatimin e t cilit ajo prpiqet t vrtetoj ka, sa, me
far mimi, nga kush, nga ku, me cilat kushte etj, mund t furnizohet
me t mirat materiale q i nevojiten.10
Pa nj hulumtim t studiuar t tregut pr furnizim nuk mund t
paramendohet nj politik e furnizimit e udhhequr mir, ngaq mundsia
pr rrezik sht e barabart proporcionalisht n kah t kundrt me
shkalln e njohjes s kushteve t tregut. N kt pikpamje, hulumtimi
i tregut pr furnizim me mallra t cilat blihen n sasi t mdha, ose
m shpesh, sht i nj rndsie t veant. N at rast, patjetr duhet
t mbahet llogari q hulumtimi i furnizimit t mos fitoj karakter t
aktivitetit t stuhishm, por t nj procesi t vazhdueshm.
Pr prcaktim t arsyeshm t kornizave t interesimit pr
tregun e furnizimit, sht e nevojshme q, nn nj, t vrtetohet me
prpikri struktura dhe kualiteti i nevojave t shoqris, dhe nn dy,
t identifikohen burimet e prhershme t furnizimit, duke qen n
vigjilenc t pandrprer pr burime t reja dhe t ngjashme.
Duke u nisur nga njohuria se secili blers sht i interesuar t dije
se far cilsie i ofrohet, n far sasie, me cilin mim dhe me cilat
kushte, gjat secilit hulumtim t tregut pr furnizim sht me rndsi t
hulumtohet:11
sasia e oferts;
cilsia e furnizimit t ofruar;
mimi furnizues;
prshtatshmria e furnitorve.
Hulumtimi i sasis s oferts Pr t udhhequr politik t
arsyeshme t furnizimit, nevojiten t dhna pr lvizjen e oferts, n
baz t mundsive prodhuese t prodhuesve n vend, si dhe mundsit e
regjimit t import eksportit. Oferta mund t shqyrtohet nga pikpamja
e realitetit t sasive t ofruara. Ato nuk i prmbahen me doemos gjendjes
reale t oferts.
Pasqyrimi i shtrembruar i sasis s oferts mund t jet rezultat i disa
motiveve spekuluese. Me dhnien e nj pasqyrimi t qart pr raportin
e oferts dhe krkess, analitikt e tregut u mundsojn organeve
drejtuese t ndrmarrjes q ti vlersojn drejt kushtet pr furnizim me
mallra tregtare.
26
10. .: , I , Shkup,
1997, cituar nga faqja 26.
11. Gjithashtu, cituar nga faqja 22.

Hulumtimi i cilsis s furnizimeve t ofruara Cilsia e mallit
i cili ofrohet n treg sht faktori i radhs pr udhheqjen e politiks
furnizuese. Sipas ksaj shtjeje, analitikt e tregut pritet q t japin t
dhna pr veorit e mallit t ofruar dhe vlersim t atyre veorive, duke
i shikuar ato nga prizmi i nevojave t shoqris. Nj treg i caktuar i
furnizimit duhet t mundsoj njohuri pr at nse veorit e furnizimeve
prkatse (fizike, kimike, funksionale dhe t ngjashme) u prgjigjen
nevojave t shitjes prkatse t shoqris e cila i bn hulumtimet.
Nga lloji, gjegjsisht nga natyra e mallit, oferta e t cilit studiohet,
varet edhe arsimi teknik t cilin analitiku duhet ta posedoj.
Meq, sa i prket cilsis mund t ndodhin ndryshime t shpejta dhe
t papritura, nga hulumtimi i cilsis pritet q ai t jet i gjithanshm, pra
cilsia nuk guxon t shqyrtohet njanshm.
Hulumtimi i mimit furnizues Krahas cilsis dhe sasis s oferts,
organet furnizuese jan t interesuara edhe pr mimin furnizues. Gjat
ksaj, do t ishte krejtsisht gabim nse malli i ofruar shqyrtohet vetm
n pikpamje t mimit n treg. mimi nuk sht me doemos gjithmon
njsi matse pr cilsin. Prandaj, me qllim q t ndiqet drejt lvizja e
mimit, analitikt t tregut mimin e shikojn si:
raport sasior mes oferts dhe krkess n treg;
funksion i cilsis;
funksion i kushteve t tjera t furnizimit (drges, pages dhe t
ngjashme).
Analitikt e tregut lvizjen e mimit e ndjekin si:
raport sasior mes oferts dhe krkess n treg;
funksion i cilsis;
funksion i kushteve t tjera t furnizimit (drges, pages dhe t
ngjashme).
Hulumtimi i prshtatshmris s furnitorve Njri ndr problemet,
me zgjidhjen e t cilve merret shrbimi furnizuese, patjetr sht edhe
sjellja e vendimit pr zgjedhjen e furnitorve pr secilin furnizim n
vete. Kushtet pr nj zgjidhje optimale t ksaj detyre, qllimi final i s
cils sht zgjedhja e furnitorit m t mir, jan:
Shrbimi furnizues dhe

shoqria jan t interesuara
pr kushtet dhe mundsit
e furnizimit. Mundsit pr
furnizim i prcakton oferta
dhe krkesa e mallrave n
treg. Nga raporti mes sasive
t mallrave t ofruara dhe
krkess s shprehur, varen
kushtet me t cilat mund t
kryhet furnizimi mimi.
Cilsia e mallit nuk varet

gjithmon nga ky raport,
por shpeshher sht nn
ndikimin e tij.
Pr realizimin e furnizimit
sht e nevojshme q, si
e para, t vrtetohet me
prpikri struktura e cilsis
s nevojave t shoqris
dhe identifikimi i burimeve
t prhershme t furnizimit,
duke pasur vigjilenc t
pandrprer pr burime t
reja dhe t ngjashme.
Nevojiten t dhna pr
lvizjen e oferts, n baz
t mundsive prodhuese t
prodhuesve n vend dhe
regjimet e mundshme t
import eksportit.
Nga analitikt e tregut pritet
t japin t dhna pr veorit
e mallit t ofruar dhe vlersim
t atyre veorive duke i
shikuar ato nga prizmi i
nevojave t shoqris.
njohuri sa m t mira pr burimet potenciale t furnizimit, dhe

seleksionim racional t furnitorve t evidentuar.
Vendimi pr zgjedhje t furnitorve sillet duke e vlersuar situatn
konkrete gjat secilit furnizim n veanti. Nga masa e furnizuesve,
si t denj pr t pasur besim n ta merren parasysh vetm ata q:
jan n gjendje ta furnizojn blersin me mallra n afatin e
caktuar;12
kan gjendje t shndosh financiare dhe t ngjashme.
Partneri afarist i zgjedhur n mnyr joadekuate reflektohet negativisht
n suksesin afarist dhe likuiditetin e ndrmarrjes.
27
PUNA AFARISTE
Zgjidhjet optimale pr
zgjedhjen e furnitorit m t
mir, jan:
- njohuri sa m t mira
pr burimet potenciale t
furnizimit, dhe
- seleksionim racional t
furnitorve t evidentuar.
- Vendimi pr zgjedhje t
furnizuesve sillet duke
e vlersuar situatn
konkrete gjat secilit
furnizim n veanti. Nga
masa e furnitorve, si t
denj pr t pasur besim
n ta merren parasysh
vetm ata q:
- jan n gjendje ta
furnizojn blersin me
mallra n afatin e caktuar
;12
- kan gjendje t
shndosh financiare dhe
t ngjashme.
Partneri afarist i zgjedhur

n mnyr joadekuate
reflektohet negativisht
n suksesin afarist dhe
likuiditetin e ndrmarrjes.
Diagrami 2 Hulumtimi i tregut pr furnizim, n mnyr q t bhet furnizimi

optimal i mallrave t dedikuara pr shitje.
Hulumtimi i tregut
pr hulumtim
Hulumtimi
i sasis s
oferts
Hulumtimi i
furnizimeve
t ofruara
Hulumtimi
i mimit
furnizues
Hulumtimi i
prshtatshmris
s furnitorve
Politika e furnizimit
Parimet e politiks s furnizimit
Furnizimi i ndrmarrjes e ka problematikn e vet specifike.
Pr zgjidhje m me sukses t furnizimit, shoqria udhhiqet nga disa
parime t veant dhe shrbehet me metoda t veanta.
Zgjedhja e ktyre parimeve, n realitet, e prbn politikn e shoqris.
Si parim i par i politiks s furnizimit paraqitet zbatimi i planit
pr furnizim. Kjo do t thot se shoqria duhet t furnizohet me mallrat
e nevojshm pr kryerjen e veprimtaris s vet. Politika e furnizimit e
udhhequr drejt, si kusht themelor, krkon:
njohje t gjendjeve t tregut, n mnyr q t vrtetohen burimet
e mundshme t furnizimit, njoftim me kushtet dhe mundsit
e tregut (llojet, sasia, cilsia, mimet, kushtet e drgess dhe
pagess dhe t ngjashme) me t cilat mund t kryhen furnizimet
dhe t bhet zgjedhja e furnizuesit m t prshtatshm,
njohje solide e nevojave t shoqris, plotsimi i t cilave sht
detyra themelore e politiks furnizuese.
Parimi i dyt i politiks furnizuese krkon q shoqria t siguroj
pun kursyese. Ndrsa, zbatimi i ktij parimi bhet me:
politik pr asortimentin dhe cilsin e mallit t furnizuar;
politik pr zgjedhje t mnyrs dhe burimit t furnizimit;
politik pr mimet e furnizimit;
politik pr rezervat.
Parimi i tret ka t bj me udhheqjen e politiks pr furnizim, e
cila do ta vr shoqrin n rrezik afarist sa m t vogl.
Dhe, s fundmi, puna n frymn e parimeve t moralit afarist sht
parimi i katrt mbi t cilin mbshtetet udhheqja e drejt e politiks
pr furnizim. N shoqri udhhiqet politik afatshkurtre dhe afatgjate e
furnizimit.
28

Nse politika afatshkurtre e furnizimit i prcakton kahet e furnizimit,
gjegjsisht, furnizimin gjat nj viti afarist, ather politika afatgjate e
furnizimit bazohet n parashikimet pr lvizjet optimale t furnizimeve
n nj periudh m t gjat kohore.
Edhe pse nuk mund t mohohet fakti se puna shitse sht m shum
e ekspozuar ndaj rrezikut, prapseprap n asnj rast nuk mund t
nnvlersohet edhe problematika e furnizimit. N fakt, rreziku ekziston
gjithmon, pa marr parasysh intensitetin e oferts n treg e kushteve sa
m t volitshme t furnizimit, gjegjsisht, rreziku i mimit dhe kushteve
t tjera pr lidhjen e marrveshjes pr furnizim ekzistojn gjithmon.13
Pa nj hulumtim t studiuar t tregut pr furnizim nuk mund t
prfytyrohet nj politik furnizuese e udhhequr mir, ngaq mundsia
pr paraqitjen e rrezikut sht doher proporcionalisht n kah t
kundrt me shkalln e njohjes s kushteve t tregut. N kt pikpamje,
sht e nj rndsie t veant hulumtimi i tregut pr furnizim.
Format dhe mnyrat e furnizimit

Varsisht nga sistemet, domethn nga format organizative dhe metodat
q zbatohen gjat furnizimit, mund t dallojm m shum lloje t
furnizimeve:
Mnyra e drejtprdrejt dhe jo e drejtprdrejt e furnizimit (pa
ndrmjets dhe me ndrmjets) Mnyra e drejtprdrejt e furnizimit me
mall sht ajo mnyr kur gjat furnizimit nuk shfrytzohen shrbimet
e ndrmjetsve. Prandaj, ky furnizim quhet furnizim pa ndrmjets,
kurse furnizimi i cili kryhet me ndrmjetsimin e ndonj ndrmjetsi
quhet furnizim jo i drejtprdrejt ose furnizim me ndrmjets. Nga
mnyra e drejtprdrejt dhe jo e drejtprdrejt, shoqrit prcaktohen
doher pr at m t volitshmin.
Por, politika furnizuese do t ishte krejtsisht e gabuar nse do t
prjashtohej mundsia e shfrytzimit t ndrmjetsve. Pikrisht, n
praktik ka raste kur ndrmjetsit nuk mund t anashkalohen, madje
edhe raste kur furnizimet nprmes tyre jan m t volitshme sesa me
kontakte t drejtprdrejta me shitsin e mallit dhe t ngjashme.
Provizioni i ndrmjetsit e shtrenjton qarkullimin e mallit. Ky sht
fakt. Mirpo, do t ndodh me shrbimin furnizues nse ai nuk sht
n gjendje ta furnizoj ndrmarrjen me furnizim t drejtprdrejt?
Ather ndihma e ndrmjetsit sht veanrisht e mirseardhur.
Kur bhet fjal pr furnizim n treg me prodhime pr burimet e t
cilave shrbimi furnizues nuk sht mir dhe n trsi i informuar, me
furnizimin me ndrmjets, i cili sht m mir i informuar pr kushtet
e tregut, arrihet efekt m i mir financiar.
Ndrmjets n furnizim mund t jen:
komisionart;
agjencit tregtare;
shoqrit ndrmjetse dhe
prfaqsit e firmave t jashtme.
Kushtet dhe mundsit pr

furnizim i prcakton oferta
dhe krkesa e mallrave n
treg. Nga raporti mes sasive
t mallrave t ofruara dhe
krkess s shprehur, varen
kushtet me t cilat mund t
kryhet furnizimi mimi.
Njri nga rolet e furnizimit

definohet si mbajtje e raportit
t volitshm t shoqris
me konkurrencn. N kt
sht fjala pr furnizimin e
shoqris me prodhimet e
njjta me mim m t ult,
ose s paku me mimin e
njjt si pr konkurrencn.

29
PUNA AFARISTE
Mnyra e drejtprdrejt e
furnizimit me mall sht ajo
mnyr kur gjat furnizimit
nuk shfrytzohen shrbimet
e ndrmjetsve. Ky furnizim
quhet furnizim pa ndrmjets.
Shrbimet e tyre i shfrytzojn shoqrit t cilat kan nevoj pr to.

Pr pun e vet, ata krkojn pages n form t provizionit.
Diagrami 3 Llojet e ndrmjetsve t cilt mund t paraqiten gjat puns
furnizuese.
Ndrmjets
n furnizim
Furnizimi i cili kryhet me

ndrmjetsimin e ndonj
ndrmjetsi quhet furnizim jo i
drejtprdrejt ose furnizim me
ndrmjets.
Komisionar
Nga mnyra e drejtprdrejt
dhe jo e drejtprdrejt,
shoqrit prcaktohen
doher pr at m t
volitshmin.
Provizioni i ndrmjetsit e
shtrenjton qarkullimin e mallit.
Kur shrbimi furnizues nuk

sht n gjendje ta furnizoj
ndrmarrjen me furnizim
t drejtprdrejt, ather
ndihma e ndrmjetsit sht
veanrisht e mirseardhur.
Shpeshher kshtu arrihet

efekt m i mir financiar.
Pr punn e vet, ndrmjetsit
n furnizim krkojn pages
n form t provizionit.
Agjencit tregtare kryejn tre
lloje t punve
lidhin marrveshje
shitblerse;
ndrmjetsojn
mes blersve dhe
shitsve, dhe
japin informata
pr lvizjet n treg,
konkurrencn dhe
t ngjashme.
30
Agjenci
tregtare
Shoqri
ndrmjetse
Prfaqsi t
firmave t
jashtme
Furnizim nprmjet komisionarve (shoqri

komisionare)
Aktiviteti i komisionarit karakterizohet me detyrn e tyre ndrmjetse,
t ciln e kryejn n emr t tyre, por pr llogarin e dikujt tjetr. Ata
ndrmjetsojn n sfern e qarkullimit, dhe kt e bjn me urdhr dhe
pr llogarin e komitentit.
Komisionari prpiqet ti knaq interesat e komitentit t vet, prandaj
orvatet q t kryej furnizim sa m t volitshm. Komisionari gjat
blerjes vepron sipas urdhrit t komitentit t vet. Ai urdhr llogaritet si
marrveshje pr furnizimin komisionar.
Furnizimi nprmjet agjencive tregtare dhe

shoqrive ndrmjetse
N esenc agjencit tregtare kryejn tre lloje t punve:

lidhin marrveshje shitblerse;
ndrmjetsojn mes blersve dhe shitsve, dhe
japin informata pr lvizjet n treg, konkurrencn dhe t ngjashme.
Aktiviteti kryesor i shoqrive ndrmjetse prbhet nga ndrmjetsimi,
gjegjsisht futja n lidhje e komitentit me pal t tret pr nj pun
konkrete, si dhe dhnia e informatave pr gjendjet n treg. Si pun
ansore lajmrohet edhe lidhja e marrveshjeve.
Shoqrit ndrmjetse, pr dallim nga agjencit tregtare, n rend t par
kryejn thjesht pun t ndrmjetsimit, kurse, krahas ksaj, me autorizim
nga komitenti mund ta kryejn furnizimin deri n fund; gjegjsisht t
lidhin marrveshje pr blerje n emr t shoqris dhnsit t urdhrit
dhe me autorizimin e tij.
Furnizimi nprmjet prfaqsive t firmave t

jashtme
Kto kryejn ndrmjetsim mes shoqrive t vendit dhe atyre t
jashtme shits t mallit. Furnizimi kryhet nprmjet tyre n baz t
nj ekzemplari (mostr), katalogu ose prospekti, me t cilat disponojn,
ose duke i drguar drgesat e mallit nga depot e dorzimit t firmave t
jashtme n vendin ton, t cilat udhhiqen nga prfaqsit e tyre.

Prfaqsi firm e autorizuar n nj vend, e cila prfaqson firma
t jashtme n baz t marrveshjes s lidhur dhe me kushte t caktuara: ofron dhe lidh marrveshje pr shitjen e mallrave pr firmat
e jashtme q i prfaqson, mban depo t drgesave, organizon
meremetime, dhe t ngjashme.
Zbatimi i furnizimit
Zbatimi i furnizimit i prfshin t gjitha ato aktivitete t cilat ndrmerren
n mnyr q t kryhen obligimet e marrveshjes mes shitsit dhe
blersit q kan t bjn me furnizimin. Nse me marrveshjen e
shitblerjes sht parapar, ose rezulton nga traditat tregtare, ather
shitsi sht i obliguar q mallin tia dorzoj (drgoj) n vendin e
caktuar.
Nga ana tjetr, blersi sht i obliguar ta pranoj mallin e dorzuar,
nse ai i prshtatet kushteve t marrveshjes dhe tia paguaj shitsit
vlern e atij malli. Pranimi i drgess nga shitsi dhe pagesa e vlers s
saj jan obligime t blersit nga marrveshja, t cilat ai i kryen prmes
ktyre punve:
drgim i porosis pr drges deri te shitsi;
pranim dhe kontrollim i drgess s dorzuar nga shitsi;
reklamim deri te shitsi n lidhje me drgesn;
kontrollimi dhe pagimi (likuidimi i faturave t dorzuara nga
shitsi dhe nga pjesmarrsit e tjer n procesin e furnizimit).
Prfaqsit e firmave t
jashtme kryejn ndrmjetsim
mes shoqrive t vendit dhe
atyre t jashtme shits t
mallit.
Furnizimi nprmjet
prfaqsive t firmave t
jashtme kryhet n baz t
nj ekzemplari (mostr),
katalogu ose prospekti, me t
cilat disponojn, ose duke i
drguar drgesat e mallit nga
depot e dorzimit t firmave t
jashtme n vendin ton.
Zbatimi i furnizimit i prfshin

t gjitha ato aktivitete t
cilat ndrmerren n mnyr
q t kryhen obligimet e
marrveshjes mes shitsit dhe
blersit q kan t bjn me
furnizimin.
Shitsi sht i obliguar (sipas

dispozits) q mallin tia
drgoj blersit n vendin e
caktuar.
Anagrami 4 Obligimet e marrveshjes t blersit gjat zbatimit t furnizimit

blersi sht i obliguar ta
pranoj mallin e dorzuar,
nse ai i prshtatet kushteve
t marrveshjes dhe tia
paguaj shitsit vlern e atij
malli.
Blers
Drgimi i
porosis
Pranimi dhe
kontrollimi i
drgess
Reklamimi deri
te shitsi
Kontrollimi dhe
pagesa
Drgimi i porosis pr drges deri te shitsi

Porosia sht aktiviteti i shitsit me t cilin ai siguron furnizim t ndonj
malli ose shrbim nga nj prodhues i caktuar, ose shoqri tregtare. Me
marrveshjen e lidhur pr shitblerje, m s shpeshti caktohet sasia e
prgjithshme e mallit t cilin shitsi duhet tia drgoj blersit. Drgesn
e till, blersi e realizon duke drguar dokument porosie.
Porosia mund t jet me goj ose n form t shkruar. Zakonisht ajo
prmban edhe disa kushte t caktuara, si pr shembull: pr pagesn,
mnyrn e drgess, afatin e drgimit etj.
Pranimi i drgess nga shitsi

dhe pagesa e vlers s saj
jan obligime t blersit nga
marrveshja, t cilat ai i kryen
prmes ktyre punve:
- drgim i porosis;
- pranim dhe kontrollim i
drgess s dorzuar nga
shitsi;
- reklamime deri te shitsi n
lidhje me drgesn;
- kontrollimi dhe pagimi.
31
PUNA AFARISTE
Kur edhe shitsi edhe blersi
gjenden n nj rajon, ather
blersi e merr mallin nga
depoja e shitsit.
Kur blersi dhe shitsi jan t

ndar me territor, shpeshher
shitsi e transporton mallin e
caktuar me marrveshje deri
te blersi.
Me pranimin e drgess s
blersit, ai duhet t verifikoj
nse sasia e mallit prgjigjet
ose jo me marrveshjen.
N praktik kjo edhe punohet

m shpesh: gjat dorzimit
palt e numrojn, e masin
ose e peshojn mallin.
Kur shitsi dhe blersi, ose

prfaqsuesi i tij e kan
selin ose vendbanimin n t
njjtin vend, kurse dorzimi
i mallit duhet t kryhet n
at vend n depon e
shitsit, shitsi patjetr duhet
ta thrras blersin ose
prfaqsuesin e tij, q t jet
i pranishm gjat verifikimin
e sasis. Si prfaqsues i
blersit llogaritet shpedituesi,
t cilit blersi ia ka besuar
mallin.
32
Pranimi dhe kontrollimi i drgess s dorzuar

nga shitsi
Sasin e caktuar n marrveshje e mallit ose shrbimit, blersi mund
ta marr nga magazina e shitsit, ose nga nj vend tjetr pr t cilin
paraprakisht jan marr vesh. Zakonisht, kur shitsi dhe blersi gjenden
n nj rajon t njjt, blersi e merr mallin nga depoja e shitsit.
Kur blersi dhe shitsi jan t ndar me territor, shpeshher shitsi e
transporton mallin e caktuar me marrveshje deri te blersi. Megjithat,
pa marr parasysh se n ciln mnyr blersi e merr nga shitsi mallin
pr t cilin jan marr vesh, gjat pranimit t tij duhet t bhet nj
kontrollim kuantitativ (sasior) dhe kualitativ (cilsor) i mallit.
Kontrollimi i (kuantitetit) sasis s mallit

Kontrollimi i (kuantitetit) sasis s mallit sht krahasim i sasis
reale t mallit t drguar me at sasi q sht caktuar me marrveshje.
Kuantiteti i mallit sht pjes prbrse e lnds s marrveshjes pr
shitblerje. Me pranimin e drgess s blersit, ai duhet t verifikoj nse
sasia e mallit prgjigjet ose jo me marrveshjen. N praktik kjo edhe
punohet m shpesh: gjat dorzimit palt e numrojn, e matin ose e
peshojn mallin.
Kontrollimi i sasis s mallit t dorzuar mund ta bj edhe blersi
edhe shitsi. Nse kontrollimin e bn shitsi, ather gjat dorzimit
t mallit nga depoja e tij, ose nga nj vend tjetr, ai duhet ta thrras
shitsin nse kjo sht theksuar n marrveshje. Nse nuk vepron
kshtu, ather si sasi reale e mallit llogaritet ajo sasi t ciln e pohon
blersi gjat pranimit t tij.
Nse nuk sht e mundur q sasia e mallit t verifikohet n vendin
dhe n kohn e zbatimit t drgess, ather blersi, pa vones, duhet ta
verifikoj sasin e mallit ather kur kjo t jet e mundur.
Kur shitsi dhe blersi, ose prfaqsuesi i tij e kan selin ose
vendbanimin n t njjtin vend, kurse dorzimi i mallit duhet t kryhet
n at vend n depon e shitsit, shitsi patjetr duhet ta thrras
blersin ose prfaqsuesin e tij, q t jet i pranishm gjat verifikimin
e sasis. Si prfaqsues i blersit llogaritet spedituesi, t cilit blersi ia
ka besuar mallin.
Nse shitsi, n rast t ktill, nuk e thrret blersin ose prfaqsuesin
e tij q t jet i pranishm, ather pranohet se sht dorzuar ajo sasi
t ciln e ka verifikuar blersi n depon e tij, q do t thot se pr baz
merret ajo q e pohon blersi, e jo shitsi. N kt rast mbi shitsin
qndron barra e vrtetimit, kur ai do t vrtetoj se nuk sht e sakt
sasia t ciln e pohon blersi. Kjo merret si nj lloj ndshkimi pse shitsi
nuk e ka lajmruar blersin. Nganjher, gjat verifikimit t sasis,
mbahet regjistr komisionar.
Ky sht rasti kur shitsi ose blersi duhet ta verifikojn sasin me
transportuesin ose me spedituesin, kurse transportuesi ose spedituesi
refuzojn t japin dokument pr sasin e verifikuar. Me regjistr
komisionar, sasia e mallit verifikohet edhe nse verifikimi bhet n
depon e shitsit pa pranin e blersit, ose n depon e blersit pa pranin
e shitsit.

Duhet prmendur se regjistri komisionar nuk sht mjet i plot
argumentues pr vrtetimin e sasis, por sht gjyqi ai q jep vlersim
duke e marr parasysh mnyrn dhe rrethanat n t cilat ai sht prpiluar.
Regjistri komisionar duhet t prmbaj:
1. Mnyrn n t ciln sht identifikuar malli i dorzuar;
2. Sasin e mallit dhe t dhna pr at se kur, ku dhe n ciln mnyr kjo
sht verifikuar;
3. Profesionin dhe adresn e antarve t komisionit.
Regjistrin e firmosin palt e pranishme, ose prfaqsuesit e tyre,
antart e komisionit, dshmitart dhe t ngjashm.
Kualiteti mund t caktohet me

marrveshje n mnyra t
ndryshme:
- me prshkrim,
- sipas specifikimeve,
- me mostr, model dhe
- n mnyra t tjera.
Kualiteti mund t caktohet me

prshkrim t cilsive fizike dhe
kimike t mallit.
Kontrolli i (kualitetit) cilsis
Kualiteti mund t caktohet me marrveshje n mnyra t ndryshme: me

prshkrim, sipas specifikimeve, me mostr, model dhe n mnyra t tjera.
Kualiteti mund t caktohet me prshkrim t cilsive fizike dhe kimike
t mallit. Pr shembull: - Gjat marrveshjes pr prodhime t industris
tekstile duhet t caktohet jo vetm lloji i leshit ose lndve t tjera t para,
dendsia e thurjes, qndrueshmria e ngjyrave, por edhe prqindja e leshit,
mndafshit, pambukut dhe t ngjashme. Kualiteti i mallit, gjithashtu,
mund t caktohet edhe sipas emrit dhe sipas prejardhjes.
Nse emri i nj prodhimi t caktuar n qarkullimin e vet ka fituar
domethnie komerciale teknike, ather emri e cakton edhe kualitetin.
Emrat e till zakonisht dalin nga prejardhja e prodhimeve, por disa emra
me kalimin e kohs e humbin domethnien e prejardhjes dhe bhen nocion
pr kualitet. I till sht rasti me kafen Rio, e cila e ka fituar emrin
sipas provincs braziliane. Kurse, kontrollimi i kualitetit sht krahasimi
i cilsive fizike, kimike etj, t mallit t dorzuar me ato t caktuara n
marrveshjen e shitblerjes.
Kualiteti i mallit mund t

caktohet edhe sipas emrit dhe
sipas prejardhjes.
Kontrolli mund t bhet te

blersi, ose nga ana e ndonj
shoqrie t specializuar pr
brjen e ktij kontrolli.
Nse kontrollimi e kualitetit

zbulon moszbatime t caktuara
t asaj pr t ciln sht arritur
marrveshje, ather blersi
ka t drejt pr reklamim.
Reklamimi n lidhje me furnizimin

Diagrami 5 llojet e reklamimeve nga ana e blersit, me qllim t largimit t
lshimeve t mallit t dorzuar
Pas kryerjes s kontrollit, japin
vrtetim atest.
Reklamimet
Reklamime pr
sasin
Reklamime pr
cilsin
Atesti sht vrtetim,

certifikat, dokument pr
prejardhjen, veorit dhe
kualitetin e prodhimit.
Ankesa pr sasin e mallit

N praktik llogaritet se mangsia n kuantitetin (sasin) e mallit sht
dallimi mes sasis s dorzuar dhe sasis, t ciln shitsi e ka theksuar n
dokumentet e transportit, n fatur, n fletdalje ose n nj mnyr tjetr.
Nse shitsi ka theksuar se ka drguar, ose n nj mnyr tjetr ka
Nse kontrollimi e kualitetit

zbulon moszbatime t caktuara
t asaj pr t ciln sht arritur
marrveshje, ather blersi
ka t drejt pr reklamim.
33
PUNA AFARISTE
Mangsia n kuantitetin
(sasin) e mallit sht dallimi
mes sasis s dorzuar dhe
sasis, t ciln shitsi e ka
theksuar n dokumentet
e transportit, n fatur, n
fletdalje ose n nj mnyr
tjetr.
Nse blersi konstaton

lshime t caktuara, ai n
shumicn e rasteve dorzon
ankes.
Ankesa sht vrejtje pr
obligimet e paprmbushura
t marrveshjes.
Ankesa sht vrejtje e

blersit ndaj shitsit n lidhje
me kualitetin, sasin dhe
vrejtje t tjera n lidhje
me shitjen dhe dorzimin e
mallit.
Shitsi, gjegjsisht dorzuesi

i mallit, sht i obliguar ti
plotsoj krkesat e ankimit.
dorzuar aq sasi t mallit sa ka verifikuar edhe blersi, ather nuk ekziston

kontest n lidhje me sasin e dorzuar t mallit. Mes blersit dhe shitsit me
rndsi sht nse shitsi e ka dorzuar ose jo sasin q sipas marrveshjes e
ka pasur obligim ta dorzoj.
Nse blersi konstaton lshime t caktuara, ai n shumicn e rasteve
dorzon ankes n lidhje me lshimet t cilat i ka konstatuar gjat kontrollimit
t sasis dhe cilsis s drgess.
Ankesa sht vrejtje pr obligimet e paprmbushura t marrveshjes, n
t shumtn e rasteve vrejtje e blersit ndaj shitsit n lidhje me kualitetin,
sasin dhe vrejtje t tjera n lidhje me shitjen dhe dorzimin e mallit.
Zakonisht, shitsi, gjegjsisht dorzuesi i mallit, sht i obliguar ti plotsoj
krkesat e ankimit.
Ankimet t cilat shitsit i drejtohen prmes telefonit, me telegram ose
me teleshkrues (teleprinter) duhet menjher t vrtetohen edhe me letr
t porositur. Ankesat duhet t jen konkrete dhe t caktuara. Vrejtjet,
domethn: ankesat n form t disa deklaratave t prgjithshme se sasia
e pranuar nuk i prgjigjet sasis s marrveshjes nuk jan t mjaftueshme.
Duhet saktsisht t theksohet se pr sa sht e mangt sasia e verifikuar nga
ajo e marrveshjes.
Ankesat pr cilsin e mallit

Blersi sht i obliguar q, n afatin e caktuar pr ankesa, ta lajmroj shitsin
n form t sigurt pr vrejtjet n lidhje me cilsin e mallit.
Blersi duhet ti dorzoj shitsit dokument pr kualitetin e verifikuar,
nse kt e ka. Gjat dorzimit t ankess blersi duhet saktsisht ti theksoj
mangsit . Mangsit duhet t jen t shnuara n at mnyr q shitsi t
mund t vlersoj se pr far mangsish bhet fjal.
Ankimi duhet t jet i atill q t mund ta njoftoj shitsin saktsisht pr
mangsit e mallit t dorzuar. T drejtat e blersit n rast t paraqitjes s
mangsive materiale t mallit t dorzuar jan:
1. T krkoj nga shitsi q ta largoj mangsin, ose ti dorzoj mall
tjetr, gjegjsisht t krkoj q ai ta oj n vend marrveshjen;
2. T krkoj uljen e mimit;
3. T deklaroj se e shkput marrveshjen.
N secilin nga kto raste blersi ka t drejt t krkoj dmshprblim,
por krahas ksaj shitsi mban prgjegjsi para blersit edhe pr dmet e
shkaktuara pr shkak t mangsive t mallit t dorzuar.
Nse blersi nuk e merr prmbushjen e krkuar t marrveshjes n nj afat
t arsyeshm, ai e ka t drejtn pr shkputjen e marrveshjes, ose pr uljen
e mimit.
34
Kontrollimi dhe pagesa (likuidimi) i faturave t

dorzuara nga shitsi dhe pjesmarrsit e tjer n
procesin e furnizimit
Shitsi sht i obliguar tia dorzoj blersit t gjitha dokumentet
e mallit pr t cilat jan marr vesh, ose q jan t zakonshme, q i
mundsojn blersit t disponoj me mallin.
Si dokumente themelore me t cilat vlersohet rregullsia e puns
furnizuese dhe n baz t t cilave bhet pagesa e asaj pune jan:
fletporosia, fletdalja, fletngarkesa dhe t ngjashme.
Para se t kryhet pagesa e faturave t arritura, blersi i mbledh t
gjitha dokumentet nga t cilat mund t shihet se furnizimi i ka kaluar t
gjitha llojet e kontrollit dhe se gjat ksaj sht konstatuar rregullsia e
puns furnizuese.
Furnizimi i prcaktuar me marrveshje llogaritet se sht i mbaruar
prfundimisht me pagimin e faturs.
N seciln fatur q sht kontrolluar dhe shqyrtuar, likuiduesit
vn vul t likuidimit. Fatura e shnuar n kt mnyr, me urdhr pr
shlyerjen e saj i dorzohet arktarit. Pas kryerjes s pagess s faturs,
furnizimi sht kryer.
Ankimi duhet ta njoftoj

shitsin saktsisht pr
mangsit e mallit t dorzuar.
T drejtat e blersit n rast

t paraqitjes s mangsive
materiale t mallit t dorzuar
jan:
-
T krkoj nga shitsi

q ta largoj mangsin,
ose ti dorzoj mall tjetr,
gjegjsisht t krkoj
q ai ta prmbush
marrveshjen;
T krkoj uljen e mimit;
T deklaroj se e shkput
marrveshjen;
Blersi ka t drejt
t krkoj edhe
dmshprblim.
Evidentimi puns furnizuese

Evidentimi e puns furnizuese paraqet regjistrim sistematik t t gjith
ndryshimeve q ndodhin gjat realizimit t nj furnizimi t caktuar.
Diagrami 6 Llojet e evidentimit t puns furnizuese
Evidentimi i furnitorve
Evidentimi i ofertave
Evidentimi i porosive dhe

marrveshjeve
Evidentimi i furnizimit
Evidentimi i mimeve t furnizimit
Evidentimi dhe zbatimi i planit pr

furnizim
Evidentimi i ankesave
35
PUNA AFARISTE
Evidentimi i furnizimit
paraqet regjistrim sistematik
t t gjith ndryshimeve q
ndodhin gjat realizimit t nj
furnizimi t caktuar.
Rndsia e evidentimit
t furnizimit vrehet n
mundsin q n baz
t t dhnave t cilat ai i
regjistron mund t analizohet
dhe t kontrollohet zbatimi i
furnizimit.
N esenc paraqiten
kto lloje t evidentimit t
furnizimit: i furnitorve; i
ofertave; i porosive dhe
marrveshjeve; i mimeve
furnizuese; i zbatimit t
planit t furnizimeve dhe i
ankesave.
Ilustrimi 9
Evidentimi elektronik i
furnitorve
36
Rndsia e ktij evidentimi vrehet n mundsin q n baz t t

dhnave t cilat ai i regjistron mund t analizohet dhe t kontrollohet
zbatimi i furnizimit.
N esenc paraqiten kto lloje t evidentimit t furnizimit:14
evidentimi i furnitorve;
evidentimi i ofertave;
evidentimi i porosive dhe marrveshjeve;
evidentimi i mimeve furnizuese;
evidentimi i zbatimit t planit t furnizimeve dhe
evidentimi i ankesave.
Evidentimi i furnitorve mbahet me kartotek, n t ciln secili
furnitor ka karteln e vet. Kartelat grupohen sipas llojeve t mallrave.
Me kartelat prfshihen, si furnitort e prhershm, ashtu edhe ata
potencial. N shpinn e kartels zakonisht prmenden disa t dhna
m t imta n lidhje me nj furnizues t caktuar.
Evidentimi i ofertave sht regjistrimi i ofertave t pranuara nga
furnitort dhe mbahet vetm pr prodhimet m t rndsishme, t cilat
jan objekt i furnizimit. Me t regjistrohet: nga kush, n ciln sasi, me
far kualiteti, n cilin afat pr dorzim etj, kryhet furnizimi i nj malli
ky, ose i nj malli t caktuar.
Evidentimi i porosive dhe marrveshjeve mbahet m s shpeshti
me kartela. Ai mbahet n dy mnyra: sipas furnitorve dhe sipas
prodhimeve t cilat furnizohen. Prfshihen kryesisht ato porosi dhe
marrveshje q kan rndsi t veant pr shoqrin blerse.
Evidentimi i mimeve furnizuese e regjistron dinamikn e
mimeve me t cilat kryhet furnizimi i vlerave t caktuara materiale.
Edhe ky evidentim m s shpeshti mbahet nprmjet kartoteks. Pr
secilin prodhim q furnizohet hapet nj kartel e veant dhe n t
futen t dhnat pr lvizjen e mimit t tij te furnizuesit e ndryshm
dhe n periudha t caktuara kohore. Me kt, vazhdimisht kihet
parasysh dallimi q ekziston mes mimit t evidentuar dhe atij real t
furnizimit.15
Evidentimi dhe zbatimi i planit pr furnizim mbahet pr t gjitha,
jo vetm pr t mirat materiale (mallrat) kye. N kt mnyr ky
evidentim bn t mundshme q vazhdimisht t kihet parasysh puna
furnizuese n trsi, q nuk sht rast me llojet e evidentimeve t
prmendura m lart.
Evidentimi i ankesave sht i rndsishm nga fakti se ai regjistron
cili blers, n ciln koh dhe pr far jep vrejtje n lidhje me
furnizimin prkats. Ky evidentim mbahet me kartela ose me libr. Me
t, sipas rendit kronologjik, regjistrohen t gjitha t dhnat relevante
pr nj reklamim prkats. N kushte bashkkohore ekzistojn pako
softuerike pr evidentim kompjuterik t ktyre indikatorve.

Analizimi i puns furnizuese sht proces i zbrthimit t trsis s
puns furnizuese, n mnyr q prmes veprimit t ktill t fitohet
prfytyrim sa m i mir pr suksesin, ose mossuksesin e kryerjes s
detyrave t furnizimit. Suksesi i analizs kushtzohet nga t dhnat q
jan n dispozicion tek evidenca e arks dhe operativs s shoqris t
trsi, duke e ekzekutuar mbi planin e furnizimit. N baz t analizs
s br t furnizimit, mundsohet shqyrtimi real i asaj se n cilin kah
duhet t zhvillohet, gjegjsisht t planifikohet zhvillimi i puns. 16
Analizimi i furnizimit, n aspekt t mbikqyrjes s saj, mund t
lajmrohet si:
Analizimi i politiks s furnizimit;
Analizimi i organizimit t furnizimit;
Analizimi i tekniks s furnizimit.

sht proces i zbrthimit t
trsis s puns furnizuese.
Prmes analizimit t furnizimit

fitohet prfytyrim sa m i mir
pr suksesin, ose mossuksesin e
kryerjes s detyrave t furnizimit.
Suksesi i analizs kushtzohet

nga t dhnat q jan n
dispozicion tek evidenca e arks
dhe operativs s shoqris t
trsi.
Sipas kohs pr t ciln bhet, ajo mund t lajmrohet si:

Analizim i furnizimit t tanishm dhe
Analizim i furnizimit t ardhshm, ose i furnizimit potencial.
Sipas qasjes q zbatohet, analizimi mund t ndahet n:
Analiz deduktive dhe
Analiz induktive.
Sipas t dhnave dhe metodave q prdoren gjat analizimit,
dallohen:
N baz t analizs s br t
furnizimit, mundsohet shqyrtimi
real i asaj se n cilin kah duhet
t zhvillohet, gjegjsisht t
planifikohet zhvillimi i puns.
Analiza kuantitative dhe

Analiza kualitative.
Tabela 1 Llojet e analizimit t furnizimit n aspekte t ndryshme
N aspekt t
mbikqyrjes
Sipas kohs pr
t ciln bhet
Sipas qasjes
q zbatohet
Sipas t dhnave dhe

metodave q prdoren
Analizimi i politiks
s furnizimit;
Analizim i furnizimit
t tanishm
Analiz deduktive
Analiza kuantitative
Analizimi i organizimit t furnizimit;
Analizim i furnizimit
t ardhshm
potencial.
Analiz induktive.
Analiza kualitative.
Analizimi i tekniks
s furnizimit.
M s shpeshti shoqrit aplikojn kombinime t llojeve t prmendura

t analizave gjat analizimit t puns furnizuese n trsi, ose t disa
furnizimeve t veanta.
16. Llojet e analizimit t furnizimit jan marr nga .:
, I , Shkup, 1997, faqe 41.
37
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 10
Qarkullimi i mallit
N baz t analizs s br pr punn furnizuese, mundsohet verifikimi

i masave q n t ardhmen duhet ti ndrmarr shoqria n planin e
ksaj pune.
Analizimi i puns furnizuese zakonisht bhet nga shrbimi analitik
i shoqris. Ai mund t kryhet n vazhdimsi, ose n baz t krkess
s organit adekuat t shoqris.
Te shoqrit prodhuese vmendje m e madhe u kushtohet
rezultateve q realizohen gjat furnizimit me mjete pr prodhimtari,
kurse te shoqrit tregtare rezultateve q realizohen gjat furnizimit
me prodhime t gatshme.
N disa raste, analizimin e furnizimit e kryejn institucione
jasht shoqris. Kjo praktikohet n ato raste kur duhet t fitohet nj
prfytyrim real pr rezultatet q duhet t priten gjat furnizimit me sasi
t mdha, ose me vler t madhe, si dhe gjat furnizimit nga importi.
Diagrami 7 Procesi i zbrthimit t trsis s puns furnizuese n aspekt
t furnizuesit Analizimi
Furnizues
Krkes
Urdhr pr
furnizim
Ofert
Krkes pr
furnizim
Dorzim
Llogari
Dokument
doganor pr
import
Ankes
Urdhr pr
pun
Obligime
Vlersimi i
furnitorit
TVSH
Rrjedha e brendshme e t dhnave
Rrjedha e jashtme e t dhnave
Rrjedha zgjedhore e t dhnave
Aplikime t tjera
Nga analiza
*Burimi: http://www.link-elearning.com
Diagrami 8 Procesi i zbrthimit t trsis s puns furnizuese n aspekt t
blersit Analizimi
Blers
Krkes
Urdhr
pune
Ofert
Porosi
Plani i
shitjes
Drejtimi me
blersit
Fletdalje
Dokument
doganor
Llogari
Ankesa
Krkesa
TVSH
Shitje
me pakic
*Burimi: http://www.link-elearning.com
38
Shembulli 1
prej 42 denar pr cop / 1000 cop;
SHEMBULLI PR PUNN FURNIZUESE

NUMR 1
Farmacia Vitan Shkup ka nevoj t furnizohet me sapun dhe shampo. N baz t
hulumtimeve t bra t tregut t brendshm
Vitan ka informata se shoqria Lipa Shkup
disponon me at lloj t prodhimeve me mim
t volitshm. Pr kt qllim, m 10.05.2008
z. Vitan drgoi pyetsor deri te Lipa, Rr. Gjore Petrov br. 71, tel. 2324-715, xhiro-llogaria.
Selia e farmacis Vitan sht n Rr. Llondonska pn. Shkup, xhiro llogaria
Pyetsori i pranuar sht marr m
15.05.2008. z. Lipa Shkup drgon nj ofert
speciale deri te Vita Shkup ku i ofron prodhimet vijuese.
- sapun glicerine 120 gram me mim prej 30
denar pr cop;
- sapun medicine 100 gram me mim prej
25 denar pr cop;
- sapun medicine pr fmij 87 gram me
mim prej 28 denar pr cop;
- sapun pr fmij Pegi 100 gram me mim
prej 30 denar pr cop;
- shampo pr fmij Pegi 250 ml me mim
prej 42 denar pr cop;
- krem pr fmij Pegi 200 ml me mim prej
150 denar pr cop;
- talk pr fmij Pegi 100 gram me mim
prej 55 denar pr cop.
Pas kryerjes s analizs oferta e drguar
pranohet nga Vita nga Shkupi. N baz t
ksaj, m 30.05.2008 n mes prfaqsuesve
t t dy shoqrive lidhet marrveshje pr shitblerje numr 82/08 pr prodhimet n vijim:
1. Sapun glicerine 120 gram me mim prej
30 denar pr cop / 1200 cop;
2. Sapun medicine 100 gram me mim prej
25 denar pr cop / 800 cop;
3. Sapun pr fmij Pegi 100 gram me
mim prej 30 denar pr cop / 600 cop;
4. Shampo pr fmij Pegi 250 ml me mim
Shitsi i prodhimeve t ofruara mundson 10%

n emr t rabatit sasior.
Nga vlera e prgjithshme t llogaritet tatim mbi
fitim prej 5%.
Prodhimet duhet t dorzohen menjher pas
lidhjes s marrveshjes shitblerse.
Pagesa bhet n afat prej 8 ditsh nga pranimi
i faturs.
Paketimi i mallit t bhet n kuti kartoni me
nga 20 cop n kuti.
Dorzimi sht magazin e hapur e blersit.
Ankesat t bhen n afat prej 8 ditsh nga pranimi i mallit.
Pr zgjidhjen e kontesteve kompetent sht
Gjyqi Ekonomik n Shkup.
N baz t marrveshjes s lidhur m
31.05.2008 z. Lipa Shkup e drgon mallin
me kamionin e vet. Njhersh i prgatit edhe
dokumentet e duhura: fletdalje nr. 120/08 dhe
fatur nr. 85/08. Malli arrin ditn e njjt.
N magazinn e blersit u b pranimi kualitativ dhe kuantitativ i mallit, ku sht konstatuar
si n vijim: n vend t artikullit t caktuar me
marrveshje shampo pr fmij Pegi 250 ml,
sht drguar artikulli krem pr fmij Pegi
250 ml.
Blersi i drgon ankesn shitsit dhe krkon
q t ndrrohet ky artikull me at q sht caktuar n marrveshje.
Shitsi e pranon ankesn dhe e lajmron
blersin se malli do ti ndrrohet n afat sa m
t shkurt.
T prpilohen dhe t mbushen dokumentet
dhe letrat afariste vijuese:
-
pyetsori;
oferta;
marrveshja shitblerse;
fletdaljet;
flethyrjet;
procesverbali i komisionit;
fatura;
ankesa dhe prgjigjja ndaj ankess.
39
PUNA AFARISTE
Me pun shitse
nnkuptohet nj trsi e
punve dhe aktiviteteve, t
cilat i ndrmarrin shoqrit,
n mnyr q t realizohet
shitja e mallrave dhe
shrbimeve.
Vet akti i shitjes mund

t shqyrtohet n aspekt
ekonomik.
Nga prizmi ekonomik, shitja

si realizim i mallrave ose
shrbimeve, nuk sht
asgj tjetr prpos faz
prfundimtare e procesit t
shkmbimit.
Shitja paraqet realizimin e

mallit, shndrrimin e tij n
para.
Shitja e prfaqson fazn e

tret dhe t fundit t lvizjes
qarkore t kapitalit.
Me shitjen e mallrave
kthehen mjetet e investuara
financiare, kurse krahas
ksaj realizohet edhe fitim.
N kushte t konkurrencs
s zhvilluar dhe tregut t lir,
shitja e prbn fazn m t
vshtir n lvizjen qarkore.
Puna shitse
Nocioni, rndsia dhe detyrat e shitjes
Motivi themelor pr punn e shoqris sht kryerja e detyrave pr ti
knaqur nevojat e konsumatorve, dhe prmes ksaj realizimi i fitimit.
Shoqrit prodhuese kt detyr e kryejn duke prodhuar mallrat e
nevojshm dhe duke i vn ato n dispozicion t konsumatorve.
Shoqrit tregtare i prmbushin nevojat e konsumatorve duke
ndrmjetsuar n qarkullimin e mallrave, duke ia lehtsuar mallit
lvizjen e tij n rrugn e vet nga prodhuesi deri te konsumatori.
Me pun shitse nnkuptohet trsi e punve dhe aktiviteteve, t
cilat i ndrmarrin shoqrit, n mnyr q t realizohet shitja e mallrave
dhe shrbimeve.
Vet akti i shitjes mund t shqyrtohet n aspekt ekonomik. Nga
prizmi ekonomik, shitja si realizim i mallrave ose shrbimeve, nuk sht
asgj tjetr prpos faz prfundimtare e procesit t shkmbimit. Shitja,
n fakt, sht akti i fundit i lvizjes qarkore t mjeteve nga shoqria
transformimi i forms s mjeteve qarkulluese (mjetet qarkulluese dalin
nga forma e natyrs n form parash). Domethn t mirat materiale
shkmbehen me para.
Shitja paraqet realizimin e mallit, shndrrimin e tij n para. Shitja
e prfaqson fazn e tret dhe t fundit t lvizjes qarkore t kapitalit
(e para sht furnizimi, blerja e faktorve pr prodhim, kurse e dyta
sht procesi i prodhimit dhe krijimit t mallit). Me shitjen e mallrave
kthehen mjetet e investuara financiare, dhe krahas ksaj realizohet edhe
fitim. N kushte t konkurrencs s zhvilluar dhe tregut t lir, shitja e
prbn fazn m t vshtir n lvizjen qarkore.
N kushtet ekzistuese t ekonomizimit, nga shitja krkohet t
realizoj fitim t madh dhe rentabilitet t lart. Q t realizohet nj
fitim i till, shitja me doemos duhet t krijoj nj organizim optimal t
prshtatshm t prgatitjes, t kryerjes dhe prcjelljes t kryerjes s saj.
Vetm kshtu mund t siguroj:
Prmbushje optimale t nevojave t llojllojshme shoqrore;
Zhvillim t prhershm dhe pa pengesa t procesit prodhues;
Kontakt mes shoqris ekonomike dhe rrethins s saj rrethuese
(tregut, shoqrive t tjera, konsumatorve dhe t ngjashme).
Shitja, e cila aplikon forma dhe metoda bashkkohore organizative
dhe q me kt u mundson shoqrive t realizojn rezultate m t
dukshme afariste n raport me veprimtarin e tyre t mparshme, quhet
shitje bashkkohore. Riorientimi i ktill i veprimtaris s shoqrive
njihet si marketing orientim.
Marketingu sht akti ose procesi i shitjes dhe blerjes n treg. Kjo
shprehje ka prejardhje anglosaksone dhe prdoret n shum vende, si
dhe te ne. Me t prfshihen t gjitha vendimet dhe masat e ndrmarra
n shoqrit ekonomike me qllim t plasmanit m t mir t mallit.
40

Vetm ato shoqri, t cilat n kushtet ekzistuese t ekonomizimit
krijojn dhe realizojn prodhime q konsumatort i krkojn mund
t realizojn rezultate pozitive afariste, t mbijetojn n luftn e
konkurrencs n treg dhe t krijojn kushte pr zhvillimin e tyre t
mtutjeshm.
Nga shitja bashkkohore krkohet jo vetm q konsumatorit ti
siguroj prodhim, i cili ekonomikisht sht m i prshtatshmi pr
t, por at prodhim q n vete prmban tipare t atilla nga aspekti
joekonomik q, bashk me tiparet e tij ekonomike, m s shumti i
prgjigjen jetess s tanishme dhe veprimtaris s njeriut bashkkohor.
Bhet fjal pr tipare t prodhimit t cilat i japin kualitet, domethn
cilsi q prmbushin nevoja t ndryshme humane, kulturore etj t
konsumatorve nga prodhimi prkats. Duke i siguruar shoqris q
t prodhoj dhe t plasoj prodhim t atill, shitja bashkkohore i
mundson asaj q n mnyr m adekuate t kyet n lvizjet ekzistuese
ekonomike bashkkohore.
Aktivitetet shitse fillojn me daljen e par t shoqris n treg.
Kto aktivitete fillojn me hulumtimin e kushteve pr realizim dhe
vazhdojn deri te kalimi i mallit n duart e blersit.
Q malli tu dorzohet shfrytzuesve, ai duhet ta mbaroj aktin e
shitjes. Rndsia e shitjes qndron n at se pa t malli i prodhuar
nuk do ti ishte prshtatur qllimit t vet knaqjes s nevojave t
konsumatorve. Se n far mase veprimtaria e nj shoqrie sht e
arsyetuar ekonomikisht vlerson tregu.
Rndsia e shitjes qndron n at se realizimi i saj e kushtzon
riprtritjen e sistemit riprodhues ekonomik, kurse kjo nga ana tjetr
do t thot se te shitja qndron elsi i mbijetess dhe zhvillimit t
shoqrive prodhuese dhe atyre tregtare.
Ekzistojn nj sr aktivitetesh, t cilat me doemos vijojn pas vet
aktit t shitjes, kurse ato jan aktivitete q kan t bjn me drgimin e
mallit t shitur, ndjekjen e fatit t mallit t shitur n treg, shqyrtimin e
ankesave t blersve, analizimin dhe evidentimin e shitjes.
Shitja bashkkohore
konsumatorit i siguron prodhim
t atill i cili n vete prmban
tipare t karakterit joekonomik.
Bhet fjal pr tipare t cilat
prodhimit i japin kualitet,
domethn cilsi t cilat i
knaqin nevojat e ndryshme
njerzore, kulturore etj, t
shfrytzuesve t prodhimit
prkats.
Aktivitetet shitse fillojn me

daljen e par t shoqris n
treg.
Kto aktivitete fillojn me

hulumtimin e kushteve pr
realizim dhe vazhdojn deri
te kalimi i mallit n duart e
blersit.
Politika e puns shitse

Marr n prgjithsi, me politikn e shitjes caktohen mimet e shitjes,
mnyrat e realizimit t shitjes, mnyrat e shfrytzimit racional t
mjeteve dhe kuadrove t angazhuara n sfern e shitjes.
Politika e shitjes e shoqrive ka qllime t prgjithshme dhe t
veanta:
Qllimet e prgjithshme t politiks s shitjes shihen n tendencn
q t fitohet numr sa m i madh i blersve dhe n tendencn q t
respektohen raportet afariste me partnert, gjegjsisht t zbatohet
nj konkurrenc besnike (lojale) ndaj konkurrentve.
Qllimet e veanta t politiks s shitjes jan ato qllime t
cilat shoqrit orvaten ti realizojn gjat secilit rast konkret t
shitjes.17
17. .: , I , Shkup,
1997, faqe 75.
41
PUNA AFARISTE
Planifikimi i shitjes sht ajo
faz e drejtimit, n t ciln
sillen:
- vendime pr mimet,
- vendime pr politikn,
- vendime pr planet
dhe
- vendime pr
strategjin e
aktiviteteve t shitjes
n shoqri.
Me planifikimin, shoqria
e krijon ardhmrin e vet
dhe e cakton kuantumin e
prodhimeve t cilat mund
ti shes n nj segment t
caktuar t tregut. Planifikimi,
jo vetm q e ka rolin e
aktivitetit t vetdijshm, por
ai sht edhe proces dinamik
i sjelljes t vendimeve t
planit, me t cilat shoqria
n mnyr t vetdijshme
e krijon tregun e vet n
ardhmri.
Plani i shitjes paraqet

pasqyr sistematike t
vllimit t prfshir t
shitjes, i cili parashikohet si
i mundshm n periudhn e
ardhshme kohore.
Plani pr shitje i sjell nj

her, paraqet detyr pune
pr shrbimin shits t
shoqris, suksesi i s cils
vlersohet pas kryerjes s
planit pr shitje.
Varsisht nga ajo nse

planet lidhen me nj ose me
m shum vite, dallohen:
- Plane perspektive pr
shitje,
- Plane afatgjate.
42
Me politikn e shitjes caktohen:

qllimet e shitjes,
mnyrat e realizimit t shitjes,
mnyrat pr shfrytzimin racional t mjeteve dhe kuadrove t
angazhuara n sfern e shitjes.
1. Planifikimi i shitjes
Planifikimi sht faza parsore n menaxhimin e aktiviteteve t shitjes.
Kjo sht ajo faz e menaxhimit, n t ciln sillen vendime pr mimet,
politikn, planet dhe pr strategjin e aktiviteteve t shitjes n shoqri.
N fakt, prmes planifikimit, shoqria e krijon ardhmrin e vet dhe e
cakton kuantumin (sasin) e prodhimeve t cilat mund ti shes n nj
segment t caktuar t tregut. Planifikimi, jo vetm q e ka rolin e aksionit
t vetdijshm, por ai sht edhe proces dinamik i sjelljes t vendimeve
t planit, me t cilat shoqria n mnyr t vetdijshme e krijon tregun e
vet n ardhmri.
Planifikimi i shitjes sht nj ndr aktivitetet m me prgjegjsi n
shoqri.
Plani i shitjes paraqet nj pasqyr sistematike e vllimit t prfshir
t shitjes, i cili parashikohet si i mundshm n periudhn e ardhshme
kohore. Plani i shitjes paraqet konkretizim t politiks s shoqris
pr shitje, t vn n korniza reale. Ai nga njra an i shnon kushtet e
tregut pr realizimin e shitjes, kurse nga ana tjetr mundsit prodhuese,
gjegjsisht, mundsit e shoqris pr qarkullim t mallit, si dhe kushtet
e tjera pr realizimin e shitjes. Plani pr shitje i sjell nj her, paraqet
detyr pune pr shrbimin shits t shoqris, suksesi i s cils vlersohet
pas kryerjes s planit pr shitje.
Varsisht nga ajo nse planet lidhen me nj ose me m shum vite,
dallohen:
Plane t parashikimit t shitjes t cilat prpilohen n baz t
parashikimit pr zhvillimin perspektiv t puns s shoqris. N to shitja
planifikohet vetm pr masat e prgjithshme ku prdoren tregues t vlers,
e jo natyror, pr ta shprehur vllimin dhe strukturn e shitjes.
Plane afatgjate q prpilohen pr pes ose m shum vjet, n t cilat
para s gjithash vin n shprehje ndryshimet n asortimentin, riorganizimi
n operativn e shitjes, si dhe rritja e vllimit t realizimit n baz t
zgjerimeve t planifikuara t kapacitetit.
N rrjedhat dhe tendencat bashkkohore t planifikimit, vendimmarrjes
afariste, drejtimit dhe puns s shoqris, plani pr shitje zvendsohet
me planin pr marketing, si instrument dhe medium m efikas, m
bashkkohor dhe m fleksibl. T gjitha planet tjera bazohen n planin
pr marketing, i cili ka rndsi parsore.
Planifikimi i shitjes sht faza parsore n drejtimin e aktiviteteve t
shitjes.

Asortimenti i shitjes dhe politika e asortimentit t shitjes
Problematika e lidhur me asortimentin e
shitjes bn pjes n domenin e pyetjeve m
esenciale n konceptimin e politiks s marketingut t prodhimeve. Pikrisht, n kushte
t ekonomizimit t tregut, ku konkurrenca
mes prodhuesve sht shum e fuqishme,
vetm politika e programuar drejt dhe efikase
e prodhimit mund t siguroj rritje efikas dhe
zhvillim t shoqris.
Ajo sht instrument i rndsishm i planifikimit, zhvillimit dhe rritjes, meq vendimet
n fushn e saj kan ndikim t drejtprdrejt
n prmbajtjen dhe intensitetin e planifikimit
t fushave t tjera t puns afariste, gjegjsisht funksioneve afariste: funksionit prodhues, furnizues, shits, financiar, funksioni i
kuadrove dhe t ngjashme.
Nocioni asortiment paraqet prmbledhje
t nj numri t madh t prodhimeve, gjegjsisht artikujve. Njherazi, asortimenti deri tek
i cili arrihet pr shkak t karakteristikave t

nj mnyre t caktuar t prodhimtaris, sht
asortimenti i prodhimtaris, kurse asortimenti i
cili caktohet sipas krkess s blersve sht
asortimenti i shitjes. Do t thot, asortimenti
i shitjes me doemos duhet t jet m i gjer
se asortimenti i prodhimtaris, meq shoqria
mund t bj blerje t disa prodhimeve, me
ka e zgjeron asortimentin e vet.
Politika e asortimentit t shitjes, paraqet nj
ndr instrumentet m efikase t plasmanit dhe
pr kt shkak ka shum ndikim n politikn
furnizuese. Pra, vet fakti q asortimenti n
shoqrit tregtare paraqet zgjedhje t shum
prodhimeve t cilat paraqiten n treg, tregon
se kjo sht njfar kufizimi. Zgjedhja e ktill
e shoqrive tregtare anon kah nj rreth i caktuar i konsumatorve, varsisht nga rrethi i
veprimit t puns, madhsia, vendi etj. N esenc, pr seciln ndrmarrje vlen mendimi i J.
Cimerman se shoqria tregtare me pakic nuk
sht shits i furnizuesve t vet, por furnizues
i blersve t vet klientve.
Organizimi i shitjes
Rikujto:
sht shrbimi furnizues?
Cilat detyra i kryen shrbimi furnizues?
Si sht i organizuar shrbimi furnizues?
Pse sht e nj rndsie t veant vendosja organizative e
shrbimit furnizues?
Njsia organizative, e cila merret me shitjen e mallit, quhet shrbimi i
shitjes i shoqris. Varsisht nga madhsia e ktij shrbimi n shoqri,
ai merr tituj t ndryshm: sektori i shitjes, reparti i shitjes, drejtoria e
shitjes e kshtu me radh.
Puna shitse i imponon shrbimit t shitjes nj sr detyrash t
komplikuara dhe delikate.
43
PUNA AFARISTE
Njohje t kushteve t tregut,
njoftim me dshirat dhe nevojat e konsumatorve,
prparim t shitjes,
zbatim t politiks s shitjes,
mundsim t lidhjeve afariste me blersit,
realizim t marrveshjeve t finalizuara pr shitblerje,
zgjidhje t reklamimeve t blersve dhe
mbajtje t evidencave t ndryshe, si dhe brje t analizave t puns
shitse dhe t ngjashme.
N organizimin e shrbimit t shitjes n nj shoqri veprojn dy lloje
faktorsh:
t jashtm dhe
t brendshm.18
Faktort e jashtm, n fakt, jan faktor jasht kompetencave t
organeve t shitjes n shoqri. Kta jan faktort e lvizjeve t tregut,
karakterit ekonomik n prgjithsi, ose n kornizat e veprimtarive t
veanta ekonomike. Ndryshimi i kushteve t tregut n leverdi ose n dm
t shoqris gjithsesi se do t reflektohet n suksesin e puns s saj shitse.
N kt grup faktorsh bjn pjes: ndrlidhja e tregut, konkurrenca,
madhsia e tregut, numri i pjesmarrsve n t etj.
Faktort e brendshm jan faktort relevant t organizimit t
shrbimit t shitjes dhe gjenden n vetveten e tij. N kt grup faktorsh
bjn pjes:
vllimi i shitjes;
lloji i prodhimtaris, specifike, serike, masovike;
dedikimi i prodhimeve (pr riprodhim dhe pr konsum personal
nevojat e prditshme, t kohpaskohshme);
gjersia dhe thellsia e asortimentit;
format dhe mnyrat e shitjes;
politika e kuadrove shitse (aftsit kualifikuese), interesimi pr
sukses n pun dhe t ngjashme. Shrbimi i shitjes n shoqri
mund t jet i vendosur n:
1. mnyr t centralizuar dhe
2. mnyr t decentralizuar.
Me organizimin e jashtm t shrbimit t shitjes nnkuptohet
prcaktimi i vendit t saj n skemn organizative t shoqris.
Organizimi i brendshm i shrbimit t shitjes, domethn ndarja
e puns n kornizat e tij dallon nga shoqria n shoqri. Secila shoqri
prpiqet q shrbimi i shitjes t jet i prshtatur sipas kushteve konkrete
t puns dhe nevojave t veta specifike. N organizimin e brendshm
ndikojn kta faktor:
lloji dhe asortimenti i prodhimeve;
44

madhsia e shoqris;
kuadrot, struktura kuadrovike dhe t ngjashme.
N kuadr t shoqrive t vogla me punt e shitjes merret nj numr
i vogl i personave, t cilt i kryejn t gjitha punt. Kjo ka t bj me
natyrn e punve, llojin e prodhimeve, partnert afarist dhe tregun ku
paraqiten ata.
N shoqrit e mdha bhet organizimi i brendshm adekuat i
shrbimit t shitjes, n mnyr q t arrihet deri te ndarja e drejt e puns,
prmes s cils do t sigurohet suksesi i puns shitse t shoqris.
Organizimi i shrbimit t shitjes, sipas mnyrs s shitjes sht
shitja prmes kanaleve t ndryshme t shprndarjes. Trsia e ksaj
mnyre t puns s shrbimit t shitjes arsyetohet me llojllojshmrin e
problematiks s shitjes dhe teknikn e shitjes s mallit prmes kanaleve
(mnyrave) t ndryshme. Kshtu, n suazat e shrbimit shitja mund t
paraqitet si:
shitje prmes njsive afariste;
shitje prmes agjentve tregtar dhe shitje prmes ndrmjetsve.
Format dhe mnyrat e shitjes

Rikujto:
Cilat lloje t furnizimit i njeh?
Cili sht furnizimi i drejtprdrejt dhe cili jo i drejtprdrejt?
Sqaroji!
Varsisht nga ajo nse

shitsi hyn n kontakt t
drejtprdrejt me blersin e
mallit, ose me t kontakton
prmes nj ndrmjetsi,
ekzistojn dy lloje themelore
t mnyrave t shitjes:
- shitje e drejtprdrejt
dhe
- shitje me ndihmn e
ndrmjetsve.
Shitja e drejtprdrejt mund

t kryhet n m shum forma,
varsisht nga ajo se kush
sht shitsi i mallit, sht
objekt i shitjes dhe cilt jan
blersit e mallit t caktuar.
Dallohen:
- shitja nga depoja,
- shitja prmes njsiteve
tregtare afariste,
- shitja prmes
agjentve tregtar,
- shitja prmes tregjeve
t organizuara,
- shitja prmes
automatit.
Varsisht nga ajo nse shitsi hyn n kontakt t drejtprdrejt me blersin

e mallit, ose me t kontakton prmes nj ndrmjetsi, ekzistojn dy lloje
themelore t mnyrave t shitjes:
shitje e drejtprdrejt dhe
shitje me ndihmn e ndrmjetsve.
N literaturn ekonomike, prve ktyre dy llojeve haset edhe shitja
prmes rrjetit t shitjes me pakic.
Shitja e drejtprdrejt mund t kryhet n m shum forma, varsisht
nga ajo se kush sht shitsi i mallit, sht objekt i shitjes dhe cilt
jan blersit e mallit t caktuar. Dallohen:
1. shitja nga depoja,
2. shitja prmes njsiteve tregtare afariste,
3. shitja prmes agjentve tregtar,
4. shitja prmes tregjeve t organizuara,
5. shitja prmes automatit.
1. Shitje nga depoja praktikojn shoqrit prodhuese dhe tregtare
me shumic. Malli i prodhuar, ose i furnizuar, vendoset n depo, nga t
cilat drejtprdrejt u shitet blersve. Shitjen e kryejn shrbimet shitse
t shoqrive. Marrveshja e shitjes nga depot lidhet ose me prfaqsues
t autorizuar t blersit, ose me letrkmbim (korrespondenc), t
45
PUNA AFARISTE
Malli i prodhuar dhe ai i
furnizuar vendoset n depo,
nga u shitet drejtprdrejt
blersve.
Shitjen e bjn shrbimet

shitse t shoqrive.
Shitja e mallit nga depoja

kryhet n njrn nga mnyrat
n vijim:
- n baz t mostrs
ose ekzemplarit t
mallit,
- shikim i nj partie
konkrete t mallit nga
ana e blersit,
- n baz t kualitetit
t deklaruar t mallit,
prmes katalogut ose
prospektit,
- duke u bazuar n nj
standard zyrtar ose t
brendshm, dhe
- duke u bazuar n
shenjn e prodhimit
(mark ose vul).
Shitja mund t kryhet prmes

njsiteve afariste tregtare,
t cilat formohen nga ana e
shoqrive prodhuese dhe
tregtare. T tilla jan:
- magazinat,
- prfaqsit,
- shitoret.
46
dokumentacionit t duhur (ofertave, porosive, marrveshje). Iniciativn

pr shitje e nxitn ose shitsi, ose blersi. Iniciativn pr shitje shitsi e
nxitn n mnyra t ndryshme (ofert mallrash): me thirrje t blersve
prmes mjeteve t ndryshme pr propagand ekonomike, me vizit t
prfaqsuesit t shitsit, me drgimin e ofertave me shkrim.
Iniciativa nga ana e blersit mund t fillohet me drgimin e
pyetsorve me shkrim, krkim ofertash, drgim t porosive dhe me
ardhje t prfaqsuesit t blersit n sektorin e shitjeve t shitsit.
N sektorin e shitjeve bisedimet dhe marrveshjen e bjn personat
e autorizuar pr kt. Shitja e mallit nga depoja kryhet n njrn nga
mnyrat n vijim:
n baz t mostrs ose ekzemplarit t mallit,
shikim i nj partie konkrete t mallit nga ana e blersit,
n baz t kualitetit t deklaruar t mallit, prmes katalogut ose
prospektit,
duke u bazuar n nj standard zyrtar ose t brendshm, dhe
duke u bazuar n shenjn e prodhimit (mark ose vul).
Me shitjen e prfunduar kryhet edhe faturimi i drgess s mallit
n mnyrn e caktuar me marrveshje. Pas pranimit t raportit pr
pranimin e mallit nga ana e blersit dhe pagess s kundrvlers s saj,
shitja e mallit formalisht mbaron.
Pas shitjes s prfunduar bhet faturimi i drgess s mallit.
Shitja prmes njsive tregtare afariste, t cilat formohen nga ana
e shoqrive prodhuese dhe tregtare. Ato jan: magazina, prfaqsi,
shitore.
Magazinat jan depo t mallrave, t cilat i hapin shoqrit prodhuese
dhe tregtare me qllim t plasmanit m t mir t mallit.
Prfaqsit tregtare jan pjes t ndara t shrbimit komercial t
shoqris dhe hapen n qendrat tregtare, gjegjsisht n rajonet ku
punon shoqria.
N shitore i dallojm kto sisteme t tekniks pr shitje t mallit:
Mnyra klasike e shitjes,
vetshrbime (shrbehu vet, shitje me pakic),
vet-zgjedhje (ndihma dhe shrbimi i shitsit mbeten t
patjetrsueshme gjat blerjes s mallit t caktuar nga ana e blersit,
p.sh.: gjat blerjes s mallit q duhet matur me metr dhe t ngjashme).
Magazina quhen depot e mallrave t cilat i hapin shoqrit
prodhuese dhe tregtare pr nj plasman m t mir t mallit. Ato hapen
n pikat kryesore t tregut dhe me to prparohet shitja. Magazinat
sipas rregullit shesin mall me shumic, kurse organi kompetent mund
t lejoj edhe shitje me pakic. Malli i shitur dorzohet nga magazina,
kurse blersit udhzohen q pagesn ta bjn n llogari t shoqris.

Prfaqsit tregtare jan pjes t ndara t shrbimit komercial
n nj shoqri. Ato hapen n qendra tregtare, gjegjsisht n rajonet
ku punon shoqria. Prfaqsit tregtare, mes tjerash, merren me
shitjen e mallit, dhe kjo n fakt sht nj lloj agjenture shitse, e cila
sjell prfitime n emr dhe n llogari t shoqris s vet. Drejtoria e
shoqris e kryen dorzimin dhe i merr pagesat pr mallin e shitur.
Shitja e mallit me pakic nprmjet shitoreve personale sht
form e shitjes, e cila praktikohet pothuajse n t gjitha shoqrit
ekonomike. Kjo, n radh t par, sht shitje e shoqrive tregtare
me pakic, por edhe e shoqrive prodhuese, n luftn e tyre pr
prvetsimin e tregjeve t reja pr prodhimet e veta.

Shitja prmes panaireve sht mjaft e pranishme n qarkullimin me shumic. Panairet
mbahen n qytete t caktuara, n vende t
caktuara paraprakisht. N panaire, shoqrit
prodhuese n radh t par, pastaj edhe
shoqrit tregtare me shumic, marrin me
qira hapsir t caktuar, n t ciln i rregullojn stendat e veta. Kto t fundit jan vendet
shitse t ekspozuara t shoqrive prkatse.
Panairet organizojn shoqri t veanta pr
organizimin e panaireve.
Panairet e sotme, panairet me ekzemplar
t mallit, eksponate dhe modele t mallit t
dhn, e kan prejardhjen nga tubimet t cilat
m par mbaheshin n festat fetare, kryesisht
prreth ose afr tempujve.
Shitja n bursa t mallrave bursa
sht treg i organizuar, me vendndodhje n
nj godin t caktuar, ku sipas rregullave
t caktuara, tregtohet rregullisht, zakonisht
prmes ndrmjetsuesve, me mallra t caktuara, letra me vler, para dhe shrbime.
Bursa paraqet pjes t pandashme t tregut
dhe ekonomis s tregut n prgjithsi. Duke
marr parasysh specifikn e organizimit dhe
mnyrn e puns ajo sht segment i rndsishm, nga puna dhe suksesi i s cilit varet
edhe suksesi i tregut n trsi, gjegjsisht i
ekonomis s tregut.
Bursa sht vend i prhershm i tregtimit
sipas rregullave t caktuara me prpikri.
Shpeshher fjala burs e shnon edhe godinn n t ciln kryhen punt e burss.
Bursa sht vend i prhershm pr lidhjen e marrveshjeve pr shitje dhe tregtim,
blerje t mallrave tipike, shrbimeve, parave,
devizave, letrave me vler, me nj regjim t
rregullave t veanta dhe me pjesmarrje t
ndrmjetsve t autorizuar: agjent, komisionarve, etj. Shitet mall n sasi t mdha,
dhe cilsohet me ndryshueshmri t leht
dhe prmbush standarde t fuqishme pr
kualitet. Ky mall nuk u ekspozohet bursave.
Shitja me ankand Ankandi sht form
e shitblerjes publike duke ia dhn atij q
ofron mim m t lart, ose me licitacion.
Shitja bhet n nj vend t caktuar, n prani t nj numri t madh blersish, me rast
mimi formohet me licitacion, gjegjsisht me
ofertn m t madhe. N ankande shitet malli q sht i pranishm n ankand, n depot
e ankandit n parti t caktuara individuale t
mallit. Malli sht me kualitet jo t njjt.
Tregjet e mdha (tregjet me shumic)
dhe tregjet kuantitative (grosiste) aty shiten
prodhime bujqsore.
Shitja n tregje t vogla (tregje me
pakic) gjithashtu, shiten prodhime bujqsore, por ato mund t paraqiten edhe si pazare ditore, javore dhe vjetore.
47
PUNA AFARISTE
Agjent tregtar sht
puntori, ose personi n
shoqri, i cili e ka pr detyr
ti vizitoj blersit dhe ta
shes mallin e shoqris
s vet.
Agjentt tregtar mund
t bartin me vete vetm
koleksione t ekzemplarve
nga malli q e shesin,
gjegjsisht katalog t
mallrave, prospekte, list
mimesh, dhe t ngjashme,
q kan t bjn me mallin
prkats.
shitja kryhet prmes librave
t veanta t rregulluara,
n t cilat me radh vihen
mallrat t cilat firmat e
veanta i ofrojn pr shitje,
bashk me t dhnat
e nevojshme, fotografi,
piktura, karakteristika t
rndsishme t prodhimit,
dedikimi dhe mnyra e
prdorimit t prodhimit,
mimet dhe kushtet pr
shitje.
Ilustrimi 11
Shitja me automat
48
Krahas plasmanit t mallit, hapja e shitoreve ka pr qllim themelimin

e kontakteve t drejtprdrejta me konsumatort final t mallit, por
shrbejn edhe si mjet efikas propagandues. N kto shitore dallohen
kto sisteme t tekniks s shitjes s mallit:
Mnyra klasike e shitjes,
Vetshrbim (shrbehu vet, shitje me pakic),
Vet-zgjedhje (ndihma dhe shrbimi i shitsit mbeten t
domosdoshme gjat blerjes s nj malli t caktuar nga ana e
blersit, p.sh.: gjat blerjes s mallit q duhet matur me metr dhe
t ngjashme).
Shitja prmes agjentve tregtar Agjenti tregtar sht puntori,
ose personi n shoqri, i cili e ka pr detyr ti vizitoj blersit dhe
ta shes mallin e shoqris s vet. N pajtim me dispozitat ekzistuese
ligjore, agjentt tregtar mund t bartin me vete vetm koleksione t
ekzemplarve nga malli q e shesin, gjegjsisht katalog t mallrave,
prospekte, list mimesh, dhe t ngjashme, q kan t bjn me mallin
prkats. Pr organizimin e vet, agjenti tregtar bn edhe hulumtime
prkatse t tregut dhe pr kt dorzon raporte. Raportet e tilla ai sht
i obliguar ti dorzoj pr seciln marrveshje t lidhur pr shitblerje.
Shitja prmes katalogut shitja kryhet prmes librave t veanta t
rregulluara, n t cilat me radh vihen mallrat t cilat firmat e veanta i
ofrojn pr shitje, bashk me t dhnat e nevojshme, fotografi, piktura,
karakteristika t rndsishme t prodhimit, dedikimi dhe mnyra e
prdorimit t prodhimit, mimet dhe kushtet pr shitje. Blersit e
interesuar prmes katalogut informohen dhe bjn porosi t mallrave
t dshiruara, duke i paguar me avanc, bashk me porosin, ose pas
marrjes s mallit (varsisht nga kushtet e vna n katalog). Katalogu ka
karakter t reklams.
Shitja prmes tregjeve t organizuara sht ajo shitje q kryhet
n tregje, domethn n vende n t cilat n mnyr veanrisht t
organizuar (q nuk sht karakteristike pr llojet e tjera t tregjeve)
bhet takimi mes shitsve dhe blersve. Tregjet e ktilla m t njohura
jan: panairet, bursat dhe ankandet.
Shitja me automate instrumente t cilat me urdhr t blersit e
dorzojn mallin. Prve dorzimit t mallit, ato kryejn edhe disa pun
plotsuese: ftohje t ushqimeve dhe pijeve, ngrohje, gatim t ushqimeve
dhe pijeve, dhnie t enve pr t ngrn (gota, pjata prej letre).
Automatt kryejn edhe ca manipulime me parat (kthim t pengut
pr ambalazhin e kthyer, imtsim t parave), por edhe pun kmbimi
(kmbejn valuta t huaja).
Varsisht nga lloji i prodhimeve q shiten, bhet dallim mes:
automateve pr shitjen e cigareve, sheqerkave, okollatave, sendeve
ushqimore dhe pijeve. Automatt zakonisht vihen n rrug me
qarkullim t madh, n udhkryqe, n shoqri dhe institucione t mdha,
n restorante, kantina, stacione t trenit, stacione t autobusit, stacione
t metros, stacione benzine dhe n vende t tjera.
Nocioni dhe rndsia e propagandimit

t shitjes
Propaganda sht lajmrim i planifikuar dhe sistematik nga ana e
shoqrive (prodhuese, tregtare dhe t ngjashme) npr disa mjete t
caktuara, pr prodhimet dhe shrbimet e veta, n mnyr q t njoftohen,
t bhet ndikim dhe t fitohen sa m shum blers.
Propagandimi i shitjes paraqitet si aktivitet i shoqris prmes s
cilit ajo v kontakt me shfrytzuesit e prodhimeve dhe shrbimeve t
saj, me qllim q t fitohen njohuri prkatse pr shoqrin dhe pr
prodhimet, gjegjsisht shrbimet, t cilat i ofronin n treg pr shitje.
Propaganda duhet t bazohet n disa parime t caktuara: vrtetsi,
objektivitet, besnikri dhe ekonomizm. Qllimi i informimit sht q t
formohet nj bindje te shfrytzuesit pr rezultatet e blerjes s prodhimit
ose shrbimit q jan objekt i propagands, dhe n baz t ksaj, ata
t sjellin vendim pr blerjen e prodhimit t propaganduar, gjegjsisht
shrbimit. Domethn, propagandimi i shitjes ka pr detyr jo vetm q
ti informoj blersit, gjegjsisht konsumatort, por edhe ti bind. Ky
rol binds i propagandimit shpeshher kritikohet, meq ai, n njfar
mnyre, e kufizon lirin e blersit, gjegjsisht konsumatorit, n lidhje
me sjelljen e vendimit nse do t blej ose jo nj prodhim prkats,
nse do t shfrytzoj ose jo nj shrbim prkats. Megjithat, nga
ana tjetr, propagandimi i shitjes sht mjaft i volitshm pr blersit,
gjegjsisht konsumatort, ngaq prmes tij ata njoftohen me gjrat q
i kan n dispozicion, qofshin ato prodhime ose shrbime, me blerjen
dhe konsumimin e t cilave ata mund ti prmbushin nevojat e tyre t
caktuara, si dhe me far kushtesh ata mund ta blejn prodhimin ose
shrbimin prkats.
Prodhimi dhe konsumi jan t ndar. Ata lidhen prmes shkmbimit.
Pr kt shkak lindn nevoja pr informim t konsumatorve q t
njoftohen me t gjitha ato q u qndrojn n dispozicion dhe q mund
ta blejn. Q ktej shpenzimet pr propagandim t shitjes jan t
nevojshme, si nj form e informimit t konsumatorve.
Si nj nga format e informimit t konsumatorve sht promovimi i
prodhimeve.
Promovimi rrjedh nga lista e gjer e formave t cilat prfshijn,
nga njra an bindjen e konsumatorve, kurse nga ana tjetr sistemin
e prgjithshm t komunikimit mes prodhuesit dhe konsumatorve dhe
ndrmarrjen e disa aktiviteteve q kan qllim t krijohet mendim i
mir pr prodhimet dhe rritje t shitjes.19
Shitja prmes tregjeve t

organizuara sht ajo
shitje q kryhet n tregje,
domethn n vende n t
cilat n mnyr veanrisht
t organizuar (q nuk sht
karakteristike pr llojet e tjera
t tregjeve) bhet takimi mes
shitsve dhe blersve.
Llojet m t njohura t
tregjeve t organizuara jan:
- panairet,
- bursat dhe
- ankandet.
Automatet jan instrumente

t cilat me urdhr t blersit e
dorzojn mallin.
Shitja me ndihmn e
ndrmjetsit bhet prmes:
- Agjencive dhe shoqrive
tregtare,
ndrmjetse,
komisionare.
Propagandimi i shitjes
sht lajmrim i planifikuar
dhe sistematik nga ana
e shoqrive (prodhuese,
tregtare dhe t ngjashme)
npr disa mjete t caktuara,
pr prodhimet dhe shrbimet
e veta, n mnyr q t
njoftohen, t bhet ndikim
dhe t fitohen sa m shum
blers.
Ilustrimi 12
Promovimi i shitjes
(Sales promotion)
19. ., ., ., , Shkup, 2006.
49
PUNA AFARISTE
lajmrohet si aktivitet i
shoqris prmes s cilit ajo
v kontakt me shfrytzuesit e
prodhimeve dhe shrbimeve
t saj, me qllim q t
fitohen njohuri prkatse pr
shoqrin dhe pr prodhimet,
gjegjsisht shrbimet, t
cilat i ofronin n treg pr
shitje. Propaganda duhet t
bazohet n disa parime t
caktuara:
- vrtetsi,
- objektivitet,
- besnikri dhe
- ekonomizm.
Qllimi i informimit sht

q t formohet nj bindje te
shfrytzuesit pr rezultatet
e blerjes s prodhimit ose
shrbimit q jan objekt i
propagands, dhe n baz
t ksaj, ata t sjellin vendim
pr blerjen e prodhimit t
propaganduar, gjegjsisht
shrbimit.
ka detyr jo vetm q ti
informoj blersit, gjegjsisht
konsumatort, por edhe ti
bind ata.
Mjetet e propagands ekonomike

Mjetet e propagands ekonomike mund t grupohen n mnyrn
vijuese:
Lajmrime;
Mjete afariste propaganduese;
Mjete propaganduese t drejtprdrejta;
Mjete propaganduese reprezentative; Mjete t jashtme
propaganduese;
Mjete propaganduese akustike dhe
T tjera.
Lajmrimi sht nj nga mjetet m shpesh t prdorura
pr propagand ekonomike. Vlersohet se nga t gjitha mjetet
propaganduese, nga aspekti i shpenzimeve, pothuajse gjysma u takon
lajmrimeve (50% - 70% t shpenzimeve). Elementet e lajmrimit jan:
titulli, ilustrimi, fotografia dhe t ngjashme. Shkalla e dukshmris s
lajmrimit varet nga ajo se n cilin vend gjendet n gazet.
N mjetet afariste propaganduese bjn pjes nj sr doracaksh,
t cilt shoqria i prdor gjat kontakteve me shoqri t tjera, pal etj.
N kto mjete propaganduese bjn pjes:
Letrat afariste dhe memorandumet;
Zarfet;
flet-realizimi;
Kartelat afariste (kartvizitat e shoqris);
Tariforet, e t ngjashme.
Qllimi kryesor i ktyre mjeteve propaganduese sht q t
formohet nj mendim sa m i prshtatshm pr shoqrin, njkohsisht
duke dhn disa informata t caktuara (numri i telefonit, adresa dhe t
ngjashme).
Mjetet propaganduese t drejtprdrejta jan ato mjete me t cilat
bhet prpjekje q t propagandohet te secili pjesmarrs n nj segment t
zgjedhur. Mjetet kryesore propaganduese t drejtprdrejta jan:
Letra propaganduese
Letrkmbimi propagandues;
Fletushkat;
Prospektet;
Katalogt;
Medium personal (gazet etj).
Kto mjete prdoren pr informim t plot t konsumatorve pr nj
segment t dhn, por prdorimi i tyre sht relativisht i kufizuar, sepse
komunikimi i drejtprdrejt krkon njohje t adresave, shpenzime m
t mdha dhe t ngjashme.
Mjetet propaganduese reprezentative jan ato q jepen falas
nga ana e shoqris:
50

Kalendar;
Blloqe shnimesh; Fletore telefonash;
Kartolina dhe t ngjashme.
N praktikn ton mjetet propaganduese t lartprmendura jan
mjaft t prhapura, e shpeshher i ekspozohen kritiks shoqrore.
Kjo rezulton nga fakti se si mjete reprezentative prdoren sende
t shtrenjta, t cilat nuk kan asnj lidhje shkaku me prodhimet e
shoqris.
Mjetet propaganduese t jashtme jan mjetet e atilla me t
cilat propagandohet shoqria, ose ndonj prodhim i saj, duke i vn
n vende t dukshme, n mnyr q ta prkujtojn blersin pr ndonj
prodhim, ose pr ndonj cilsi t tij. Kto mjete jan t shumta:
pllakate;
tablo propaganduese;
reklama me drita etj.
Ilustrimi 13
Mjete reprezentative
propaganduese
Mjetet propaganduese projektuese jan ato mjete q shrbejn

pr projektim n kinema, n vende publike, n vitrina etj. Kto mjete
propaganduese po prjetojn afirmim t plot n kushtet e sotshme.
Mjetet propaganduese akustike jan ato mjete q shrbejn
pr komunikim prmes radios dhe stacioneve t ndryshme. Ktu
numrohen edhe pllakat speciale t gramafonit, shiritat etj.
Prderisa, mediat jan transmetues t porosis propaganduese.
Mediumi i propagands ekonomike, n fakt paraqet mjet pr
transmetim deri te auditori.
Gazetat jan me siguri mediumi i prdorur m s shpeshti, pr
shkak se ato mbulojn rajon m t madh edhe n aspektin territorial,
edhe me numr m t madh t konsumatorve, me shpenzime
relativisht m t ulta sesa mediat masive t tjera.
Revistat jan mediume t ndryshme t cilat veohen nga fakti se
porosia ekonomike propaganduese, pr dallim nga gazetat, ka afat m
t gjat t qndrimit.
Radioja pr dallim nga gazetat dhe revistat, si medium masiv
nuk sht i lidhur me mundsin dhe nevojn q porosia t pranohet
dhe t lexohet n mnyr vizuale, por ajo krkon vetm aftsi pr t
dgjuar.
Televizori ka rndsi t veant n propagandn ekonomike,
ngaq si medium specifik mund t realizoj prshtypje t fuqishme te
konsumatort, duke kombinuar z, pamje, ngjyr etj.
51
PUNA AFARISTE

Propaganda ekonomike dhe reklama
jan nocione q shpeshher prdoren pr ta
shnuar aktivitetit propagandues, t cilin e
ndrmerr shoqria. Reklama, e cila historikisht i paraprin propagands ekonomike, duke
thn argumente t vrteta dhe t pavrteta
pr cilsin e prodhimit ose shrbimit, orvatet ta rris shitjen. Propaganda ekonomike
orvatet ta arrij kt duke paraqitur argumente

t vrteta pr prodhimin (shrbimin) t cilin e
propagandon, si dhe duke prdorur mnyra
dhe mjete m t shumta dhe m t llojllojshme
akustike, vizuale, etj, n mnyr q ta kumtoj
porosin propagandistike deri tek ai subjekt pr
t cilin sht dedikuar.
Mnyrat e komunikimit afarist

Oferta, pranimi i oferts dhe porosia
Ilustrimi 14
Kur bhet fjal pr shitje,
iniciativa e lidhjes s kontaktit
m s shpeshti rrjedh nga
shitsi. Sidomos ky sht
rast kur kryhet shitje me
shumic, kurse te shitja me
pakic sht e mundshme
q iniciativa t vij nga ana e
blersit.
Oferta, me rregull, drgohet

kur bhet fjal edhe pr
kontaktim t drejtprdrejt,
edhe pr kontaktim i cili
realizohet n tregjet e
organizuara. Ofertat pr
shitjen prkatse duhet t
drgohen m s paku deri
te tre blers, gjegjsisht
konsumator.
52
Oferta sht sasia e mallrave dhe shrbimeve t cilat prodhuesit i

ofrojn pr shitje n nj koh t caktuar, n nj treg t caktuar dhe me
nj mim t caktuar.
Oferta e tregut e paraqet sasin e prodhimeve dhe shrbimeve t
cilat prodhuesit duan dhe mund ti shesin n nj periudh t caktuar me
kushte t caktuara.20 Ofertn e paraqet ana e prodhimtaris. Megjithat,
ajo nuk sht krejtsisht identike me t. Vllimi i oferts e prfshin
vetm at pjes t prodhimtaris q e fiton formn e mallit, gjegjsisht
ajo pjes q shitet.
Kontaktimi i shoqris shitse me shoqrin blerse, gjegjsisht
me konsumatorin, e paraqet aktivitetin me t cilin praktikisht fillon
procesi i zbatimit t drejtprdrejt t shitjes. Kontakti i prmendur kryhet
n mnyr t ngjashme me mnyrn e puns s furnizimit. Kshtu, pr
shembull, kur bhet fjal pr shitje, iniciativa e lidhjes s kontaktit m
s shpeshti rrjedh nga shitsi. Sidomos ky sht rast kur kryhet shitje
me shumic, kurse te shitja me pakic sht e mundshme q iniciativa t
vij nga ana e blersit.
Shitsi hyn n kontakt me blersin (konsumatorin) n mnyr t
drejtprdrejt, pra duke i drguar prfaqsuesit e vet deri te blersi, n
mnyr jo t drejtprdrejt duke e drguar ofertn t bashkngjitur
me ndonj material prkats informativ propagandues (tarifore,
prospekte, katalog dhe t ngjashme) dhe duke u takuar n manifestime
t organizuara tregtare (panaire dhe t ngjashme). Shitsi m s
shpeshti i drejtohet blersit, gjegjsisht konsumatorit, duke i drguar
ofert. Dokumenti i till, me rregull, drgohet kur bhet fjal edhe
pr kontaktim t drejtprdrejt, edhe pr kontaktim i cili realizohet n
tregjet e organizuara. Ofertat pr shitjen prkatse duhet t drgohen m
s paku deri te tre blers, gjegjsisht konsumator.
Secila ofert, sipas rregullit, i prmban kto gjra: sasin dhe
cilsin e mallit q shitet, mimin e atij malli, afatin e dorzimit dhe
afatin e pagess s mallit, si dhe disa kushte t tjera t veanta q jan
t patjetrsueshme pr shitjen e mallit prkats. Ajo duhet t jet e
20. ., , Shkup 2008, faqe 122.

prpiluar n mnyr eksperte, t jet e qart, e prpikt, e thjesht, e
kuptueshme, logjike etj.
Pasi q t vihet kontakti mes shitsit dhe blersit, mes tyre fillon
procesi i bisedimeve, proces ky i cili mbaron me lidhjen e marrveshjes
pr shitje. Megjithat, duhet t theksohet se secili kontakt mes
shitsit dhe blersit, nuk duhet me doemos t kryhet n kt mnyr.
Gjegjsisht, kontakti mund t vihet edhe me drgimin e dokumentit
fletporosi nga ana e blersit deri te shitsi i prshtatshm. Ky sht
rasti kur blersi tashm mban lidhje t caktuara afariste me shitsin
prkats dhe kur ai ka njohuri se shitsi prkats disponon me t
mira materiale q i duhen atij dhe shet me kushte q pr t jan t
pranueshme.
Porosia, sht aktiviteti i blersit me t cilin ai siguron furnizim
me ndonj mall ose shrbim nga nj prodhues ose shoqri tregtare t
caktuar.
Porosia mund t jet gojore dhe n form t shkruar. Zakonisht
ajo prmban edhe kushte t caktuara, si pr shembull: pr pagesn,
mnyrn e dorzimit, afatin e dorzimit dhe t ngjashme.
Kurse, te furnizimi procesi fillon me nxitjen e iniciativs pr vnien
e kontaktit mes shoqris q furnizohet, gjegjsisht blersit dhe
shoqris q furnizon, gjegjsisht shet t mira materiale dhe shrbime.
Nga aspekti i furnizimit, blersi nxit iniciativ pr vnien e kontaktit
dhe pr nisjen e bisedimeve me shitsin, duke e shfrytzuar njrn nga
mnyrat vijuese:
drgimin e pyetsorit, porosis deri te shitsi;
takimet me shitsin n tregje t organizuara (panaire dhe t ngjashme);
mnyra t tjera.
Rasti m i shpesht sht q blersi ti drejtohet shitsit prkats
nprmjet drgimit t pyetsorit ose nprmjet porosis. Pyetsori i
drgohet shitsit, i cili nuk sht mjaft i njohur pr blersin, kurse
porosia i drgohet atij q sht i njohur, q tashm ka qen partner
afarist, pr t cilin dihet me siguri se disponon me at q blersi do ta
blej dhe me kushtet q atij i prshtaten.
Oferta paraqitet si nj dokument me shum rndsi, si dokument
me t cilin lidhen raportet afariste ndrmjet blersve dhe shitsve. Me
dhnien e oferts, dhnsi i oferts paraprakisht jep pajtim pr kushtet
q qndrojn n ofert, kshtu q pranimi eventual i saj nga ana e
personit q i sht dhn oferta rezulton lidhjen e marrveshjes. Oferta
dhe pranimi i saj rezultojn lidhjen e marrveshjes, kshtu q mund t
thuhet se marrveshja sht pranimi i oferts.
Pranimi i oferts Pranimi i oferts sht shprehje e vullnetit t atij
t cilit i bhet oferta, me t ciln ai e pranon trsisht ofertn e dhnsit
t oferts pr lidhjen e marrveshjes. Pranimi i oferts, gjithashtu,
quhet edhe pranim, pajtim, prvetsim i oferts. Deklarimi q paraqet
prgjigje t personit t cilit i bhet oferta, duhet ti prmbush kto
kushte: t jet dhn nga ai t cilit i bhet oferta, ose nga prfaqsuesi
i tij; pr nga prmbajtja ti prshtatet plotsisht oferts; t prmbaj
vullnet t atij q i sht dhn oferta pr lidhjen e marrveshjes t
shprehur qart dhe seriozisht; sipas kushteve t prmbajtura t ofert;
pranimi i oferts t arrij me koh te dhnsi i oferts.
Secila ofert, sipas rregullit, i

prmban kto elemente:
- sasin dhe cilsin e mallit q
shitet,
- mimin e atij malli,
- afatin e dorzimit dhe afatin e
pagess s mallit,
- si dhe disa kushte t tjera
t veanta q jan t
patjetrsueshme pr shitjen e
mallit prkats.
Pasi q t vihet kontakti mes

shitsit dhe blersit, mes tyre
fillon procesi i bisedimeve,
proces ky i cili mbaron me lidhjen
e marrveshjes pr shitje.
Porosia sht aktivitet i blersit.
Porosia mund t jet gojore ose

n form t shkruar.
Zakonisht porosia prmban

edhe kushte t caktuara, si pr
shembull:
- pr pagesn,
- mnyrn e dorzimit, dhe
- afatin e dorzimit.
Ilustrimi 15 Letra afariste
53
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 16 Marrveshja
Pranimi i oferts sht

shprehje e vullnetit t atij t cilit
i bhet oferta, me t ciln ai e
pranon trsisht ofertn.
Pas pranimit t oferts pason
lidhja e marrveshje pr
shitblerje.
Pranimi i oferts duhet ti
prmbush kto kushte:
- duhet t jet dhn nga ai t
cilit i bhet oferta, ose nga
prfaqsuesi i tij;
- pr nga prmbajtja ti
prshtatet plotsisht oferts;
- t prmbaj vullnet t atij
q i sht dhn oferta
pr lidhjen e marrveshjes
t shprehur qart dhe
seriozisht; sipas kushteve t
prmbajtura t ofert;
- pranimi i oferts t arrij me
koh te dhnsi i oferts.
Nse ai t cilit i sht dhn oferta

deklaron se e pranon ofertn
plotsisht dhe njkohsisht
propozon q ajo t ndryshohet ose
t plotsohet me dika, ather
llogaritet se ai e ka refuzuar
ofertn.
54
Pranimi i oferts nga ana e atij t cilit i sht dhn oferta duhet t
jet i plot, n mnyrn q sht dhn n ofert. Nse ai t cilit i sht
dhn oferta deklaron se e pranon ofertn plotsisht dhe njkohsisht
propozon q ajo t ndryshohet ose t plotsohet me dika, ather
llogaritet se ai e ka refuzuar ofertn dhe se nga ana e vet i ka dhn
ofert tjetr dhnsit t mparshm t oferts. Prgjigjja pr pranimin
e oferts t atij q i sht dhn oferta e par duhet t arrij me koh.
Edhe pranimi i oferts sht shprehje e vullnetit. Ai mund t bhet n
mnyra t ndryshme:
t drejtprdrejta, dhe
me ndrmjetsim.
N mnyrat e drejtprdrejta t pranimit t oferts bjn pjes
shprehjet e vullnetit t bra me fjal, me shkrim, duke prdorur mjete t
tjera t komunikimit (telefon etj), ose me shenja t pranuara n tradit
(dhnie e kaparit etj).
Edhe me mnyrat me ndrmjetsim mund t shprehet pranimi i
oferts. Q t shprehet pranimi i oferts n mnyr t ndrmjetsuar
duhet patjetr q nga sjellja e atij q i sht dhn oferta sigurt t
prfundohet se e ka pranuar ofertn, gjegjsisht se sht pajtuar t lidh
marrveshje. Mirpo, nse nga sjellja e atij q i sht dhn oferta
mund t prfundohet dika tjetr, ather kjo sjellje nuk paraqet pranim
t oferts. Kshtu, nse nj person dorzon nj send t caktuar n dor,
q ai ta shoh duke ia ofruar pr shitje, ather nga kjo nuk mund t
prfundohet me siguri se atij q i sht br oferta sht pajtuar ta blej
sendin. Mirpo, nse ai t cilit i sht br oferta, pas kontrollit t kryer
e fut at n trast, ather prfundohet se ai do ta blej at.
Marrveshja e shitblerjes
Shitblerja sht raport mes blersit dhe shitsit q rregullohet me
marrveshje, me t ciln shitsi merr prsipr q ti dorzoj blersit
mall t rregullt, tia transferoj t drejtn e pronsis atij, kurse nga ana
tjetr blersi merr prsipr ta pranoj mallin dhe tia paguaj shitsit
mimin e caktuar n marrveshje. Marrveshja mund t lidhet n form
t shkruar, gojarisht, prmes personave t autorizuar, e t ngjashme.
Marrveshja pr shitblerje llogaritet se sht lidhur kur n formularin
me shkrim t marrveshjes, palt q e lidhin marrveshjen i vn firmat
e tyre. Zakonisht marrveshja pr shitblerje llogaritet se sht e lidhur,
nse palt jan pajtuar pr elementet e rndsishme t marrveshjes. Si
elemente t rndsishme t marrveshjes llogariten kto:
sasia;
lloji dhe mimi i mallit q sht objekt i marrveshjes;
mnyra pr dorzimin e mallit;
koha e dorzimit;
mnyra e paketimit t mallit;

mnyra e pagess s mimit pr t cilin jan marr vesh, dhe t
ngjashme.
Sasia e mallit shprehet: me numr t copve, kilogram, metra, mjete
transportuese, me caktim t prafrt (nga deri), kuturu.
Lloji i mallit caktohet: duke prdorur tituj t zakonshm t mallrave,
duke e theksuar asortimentin, duke e shnuar kualitetin e mallit dhe t
ngjashme. Kualiteti i mallit caktohet:
prmes specifikimit (prshkrimit n imtsi t veorive fizike
dhe strukturale t mallit);
prmes ekzemplarit i cili me doemos duhet t jet reprezentativ;
prmes standardit;
duke prdorur shprehje t zakonta t kualitetit;
prmes caktimit t shenjs mbrojtse (simbol, me t cilin
shnohet prejardhja dhe origjinaliteti i prodhimit).
mimi i mallit caktohet si:
mimi i cili paguhet varsisht nga kushtet e tregut ku plasohet
malli;
mim i mallit pa ambalazh, gjegjsisht me ambalazh falas;
mim i mallit me ambalazh q paguhet;
mim me klauzolat e transportit dhe t ngjashme.
Mnyra e dorzimit caktohet duke e prmendur llojin e mjetit
transportues me t cilin do t transportohet malli dhe duke e caktuar
rrugn npr t ciln ai mall do t transportohet.
Koha e dorzimit caktohet si:
i atypratyshm kur dorzimi duhet t kryhet menjher,
shpejt, ose urgjentisht;
i afatizuar kur dorzimi bhet n afat m t gjat se tet dit.
Vendi i dorzimit caktohet:
duke e emrtuar vendin e dorzimit, ose
duke prdorur klauzola t transportit.
Pagesa e mimit blers caktohet duke e emrtuar kohn, vendin dhe
mnyrn e pagess (me para n dor, ose me transaksione t tjera).
Lidhja e marrveshjes pr shitje t mallit formohet me ofert dhe me
pranim t oferts. Q t lidhet marrveshja, sht me rndsi q oferta,
si propozim pr lidhjen e marrveshjes pr shitje t mallit me nj person
t caktuar, ti prmbaj t gjitha elementet e rndsishme dhe qensore
t marrveshjes dhe t bhet me qllim q t lidhet marrveshja pr
shitjen e mallrave.
Me lidhjen e marrveshjes pr shitjen e mallit lidhen disa rregulla t
rndsishme t cilat kan t bjn me momentin e lidhjes s marrveshjes,
vendin e lidhjes s marrveshjes, mnyrn e lidhjes s marrveshjes, si
dhe formn.
Ilustrimi 17
Marrveshja pr shitblerje
Shitblerja sht raport mes
blersit dhe shitsit.
Me marrveshjen e shitblerjes
shitsi merr prsipr q:
- ti dorzoj blersit mall t
rregullt,
- tia transferoj t drejtn e
pronsis blersit.
Me marrveshjen e shitblerjes
blersi merr prsipr q
- ta pranoj dhe
- tia paguaj shitsit mimin e
caktuar me marrveshje.
Marrveshja mund t lidhet:

- me shkrim;
- n form gojore;
- prmes t autorizuarve dhe
t ngjashme.
Marrveshja pr shitblerje
llogaritet se sht lidhur kur
n formularin me shkrim t
marrveshjes, palt q e lidhin
marrveshjen i vn firmat e
tyre.
Elementet me rndsi t
marrveshjes pr SHITBLERJE
jan:
- sasia;
- lloji dhe mimi i mallit q
sht objekt i marrveshjes;
- mnyra pr dorzimin e
mallit;
- koha e dorzimit;
- mnyra e paketimit t mallit;
- mnyra e pagess s mimit
pr t cilin jan marr vesh,
dhe t ngjashme.
55
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 18 Firmosja e
marrveshjes pr shitblerje
Sot sht shum e shpesht dukuria q kushtet e prgjithshme pr

lidhjen e marrveshjes t jen t shtypura paraprakisht n formular t
veant, n mnyr q shitsi zakonisht i cakton q m par kushtet me
t cilat pajtohet t bhet shitja e prodhimeve t veta.
Marrveshja pr shitjen e mallit, n kushte bashkkohore, shpeshher
lidhet prmes prdorimit t mjeteve bashkkohore t komunikimit:
elektronike, telefon, telegram dhe t ngjashme.
Marrveshjet e lidhura prmes telefonit vrtetohen me mjete t
ndryshme argumentuese: me konfirmim me shkrim t biseds, me
dshmi etj.
Kur pr nj marrveshje pr shitje t mallit parashihet forma
me shkrim, marrveshja llogaritet se sht e lidhur ather kur n
prmbajtjen me shkrim t marrveshjes jan prfshir elementet e
rndsishme t tij, gjegjsisht, malli dhe mimi i tij; dhe kur marrveshja
n form t shkruar sht e firmosur nga shitsi dhe nga blersi, ose nga
t autorizuarit e tyre.
Fletdalja, flethyrja dhe fatura

Shitsi shpeshher e ka pr
detyr q mallin tia dorzoj
blersit, ose tia drgoj n
vendin e caktuar.
Drgesn shitsi zakonisht e

kryen prmes nj shrbimi t
veant drgues, i cili zakonisht
sht i organizuar brenda
prbrjes s depove dhe
kryesisht i prfshin:
-
paketimin e mallit pr drgim,

ngarkimin,
transportin,
shkarkimin dhe
dorzimin e mallit t paketuar
te blersi.
Fatura paraqet pasqyr pr

mallin e shitur ose shrbimin e
kryer.
56
Nse n marrveshjen pr shitblerje sht parapar, ose kjo rezulton

nga traditat tregtare, shitsi e ka pr detyr q mallin tia dorzoj
blersit, ose tia drgoj n vendin e caktuar. Drgesn zakonisht e
kryen shrbimi i veant drgues, i cili zakonisht sht i organizuar
brenda prbrjes s depove dhe kryesisht i prfshin: paketimin e mallit
pr drgim, ngarkimin, transportin, shkarkimin dhe dorzimin e mallit
t paketuar te blersi. Malli paketohet, transportohet dhe dorzohet
n baz t fletdaljes, t ciln e jep shrbimi shits i shoqris. N
fletdalje, zakonisht shnohet edhe mnyra e drgimit.
Fatura paraqet pasqyr pr mallin e shitur ose shrbimin e kryer, t
ciln shitsi ia jep blersit dhe n t shnohen sasia dhe mimi i mallit
t shitur ose shrbimit t kryer, si dhe kushtet pr pages.
Fatura sht dokument t cilin shitsi ia dorzon blersit pr mallin
e shitur. Meq marrveshja pr shitjen e mallit lidhet zakonisht me
goj, fatura zakonisht sht akti i par me shkrim pr marrveshjen q
i prmban kushtet me t cilat sht kyur marrveshja pr shitje, e n
veanti kushtet pr kryerjen e pagess.
Pasi ta dorzoj mallin e shitur, gjegjsisht shrbimin pr t cilin
jan marr vesh, drgohet fatura deri te blersi. Blersit i mbetet vetm
obligimi pr ta paguar vlern e faturuar pr mallin e dorzuar, ose pr
shrbimin e kryer. Blersi, nga ana tjetr, duhet ta pranoj drgesn
dhe n rast se nuk ka vrejtje n lidhje me t, pas pranimit t faturs
nga shitsi duhet ta kryej pagesn e shums s faturuar. Ndrkoh q
nse blersi ka vrejtje n lidhje me drgesn, ose n lidhje me vlern
e faturuar, ather ai do ta kryej pagesn e asaj vlere pasi t largohen
lshimet t cilat i ka br shitsi. Pr kto lshime blersi duhet me
koh ta informoj shitsin.
Blersi e kryen pagesn n baz t faturs s ardhur, ngaq me kt
dokument bhet llogaritja definitive e t gjitha harxhimeve q jan br

n lidhje me kryerjen e puns shitse pr t ciln jan marr vesh shitsi
dhe blersi.
Fatura prmban:
simbolin e shoqris ose emrin e blersit dhe t shitsit, dhe
adresn e tyre;
titullin fatur ose llogari;
datn e lshimit,
llojin, emrin dhe sasin e mallit;
mimin;
vendin;
mnyrn dhe afatin e dorzimit t mallit;
afatin dhe mnyrn e pagess s mimit;
firmn e shitsit, ose t personit t autorizuar pr t firmosur.
N fatur mund t futen edhe disa t dhna t tjera dhe kushte t
marrveshjes, sidomos t atyre q kan t bjn me pagimin e mimit.
Dorzimi i faturs ka pr qllim, jo vetm ta lajmroj blersin pr
shumn prfundimtare t ciln ai duhet ta paguaj, por edhe elementet
dhe faktort q e kan sjell shumn prfundimtare, n mnyr q
borxhliut ti japin mundsi pr ta kontrolluar shumn prfundimtare.
Shitsi faturn ia jep blersit.
N fatur shnohen sasia

dhe mimi i mallit t shitur
ose shrbimit t kryer, si dhe
kushtet pr pages.
Marrveshja pr shitjen e mallit

lidhet zakonisht me goj, fatura
zakonisht sht akti i par me
shkrim.
Blersi e kryen pagesn n
baz t faturs s ardhur.
Me FATUR bhet llogaritja

definitive e t gjitha harxhimeve
q jan br n lidhje me
kryerjen e puns shitse pr t
ciln jan marr vesh shitsi
dhe blersi.
Procesverbali i komisionit
Sasin e caktuar me marrveshje dhe cilsin e mallit (shrbimit)
blersi mund ta marr nga magazina e shitsit, ose nga nj vend tjetr
pr t cilin paraprakisht jan marr vesh. Pa marr parasysh se n ciln
mnyr blersi e merr mallin e marrveshjes nga shitsi, gjat marrjes
s tij ai patjetr duhet t kryej kontroll kuantitativ dhe kualitativ t
mallit, madje eventualisht edhe kontroll t disa kushteve t tjera t
dorzimit t caktuara n marrveshje.
Te shoqrit m t vogla tregtare dhe prodhuese, si dhe n rastet
kur furnizohen sasi m t vogla t mallrave, kontrollin gjat pranimit
t mallrave t caktuara dhe t drguara e kryen magazinieri. Prderisa
te shoqrit m t mdha formohet nj shrbim i veant pr kryerjen e
kontrollit sasior dhe kontrollit t cilsis. sht m mir q ky shrbim
t jet i veant, meq kyja e tij n shrbimin furnizues, ose n nj
shrbim tjetr krijon mundsi pr kryerje jo-objektive t kontrollit.
Komisioni formohet pr ato raste kur nuk ekziston ndonj shrbim
i veant pr kontroll te shoqrit, si dhe n ato raste kur ekziston
dyshimi ose kur vrehet se drgesa e arritur dukshm del nga prmasat
e caktuara me marrveshje.
Ekspertizat e veta komisioni i shnon n procesverbalin e komisionit.
Ky procesverbal i komisionit prpilohet n rast kur malli i caktuar me
marrveshje merret nga magazina e shitsit ose n magazinn e blersit
pa pranin e shitsit. Nj procesverbal i ktill, gjithashtu bhet edhe
n raste kur mallin duhet ta pranoj transportuesi ose spedituesi, kurse
ata nuk kan dhn vrtetim pr sasin e verifikuar.
Ekspertizat e veta komisioni i

shnon n regjistr komisionar.
Regjistri komisionar prpilohet

n rast kur malli i caktuar
me marrveshje merret nga
magazina e shitsit ose n
magazinn e blersit pa pranin
e shitsit.
Regjistri komisionar, gjithashtu,

bhet edhe n raste kur mallin
duhet ta pranoj transportuesi
ose spedituesi, kurse ata nuk
kan dhn vrtetim pr sasin
e verifikuar.
57
PUNA AFARISTE
Ankesat
Ankesa paraqet vrejtje
pr obligimet e pakryera t
marrveshjes.
Ankesa paraqet vrejtje pr obligimet e pakryera t marrveshjes.

Ankesa sht vrejtje e blersit pr shitsin n lidhje me cilsin, sasin
dhe vrejtje t tjera n lidhje me shitjen dhe dorzimin e mallit.
Ankesat pr sasin
Ankesa sht vrejtje e
blersit pr shitsin n lidhje
me:
- cilsin e mallit,
- sasin e mallit,
- vrejtje t tjera n lidhje
me shitjen dhe dorzimin e
mallit.
Pas prpilimit t
procesverbalit t komisionit,
blersi duhet t dorzoj
ankes deri te shitsi.
Ankesa duhet t dorzohet
menjher pas pranimit t
mallit (brenda 8 ditve).
Ankesa mund t jet:
- ankes pr sasin, dhe
- ankes pr cilsin.
Nse konstatohet ndonj

dallim mes sasis s ardhur
dhe asaj t faturuar, blersi
mund t krkoj:
- ti drgohet pjesa e mbetur;
- t mos i faturohet vlera e
atyre mallrave;
- malli ti lihet n dispozicion
furnizuesve.
Pas prpilimit t procesverbalit t komisionit, n t cilin sht

konstatuar se ka dallim mes sasis s drguar dhe asaj t pranuar t
mallit, blersi duhet t dorzoj ankes deri te shitsi. Ai duhet t
dorzohet menjher pas pranimit t mallit (brenda 8 ditve). Afati i
ankimit mund t caktohet n marrveshjen pr shitblerje edhe n ndonj
mnyr tjetr.
Ankesa mund t drejtohet n m shum mnyra (gojarisht, me
telefon, me shkrim). M e sigurta sht letra e porositur.
Nse konstatohet ndonj dallim mes sasis s ardhur dhe asaj t
faturuar, blersi mund t krkoj:
ti drgohet pjesa e mbetur;
t mos i faturohet vlera e atyre mallrave;
malli ti lihet n dispozicion furnizuesve. (N praktik malli i lihet
n dispozicion kur ai paraqet nj trsi t vetme. Pr shembull: nse
mungon ndonj pjes e takmit t pajisjeve, ose elemente nga malli i
caktuar, etj).
N raste kur sht dorzuar sasi m e madhe se ajo pr t ciln jan
marr vesh, blersi mund t zgjedh:
ta mbaj pjesn e mbetur dhe t krkoj q edhe ajo ti faturohet;
tia lr mallin n dispozicion.
Gjat zgjidhjes s ankesave n interes t raporteve t mira afariste,
furnizuesi dhe blersi duhet ta gjejn zgjidhjen m t prshtatshme, e
cila do tu prshtatet interesave t t dyja palve. Po qe se ndodh kontest,
ather ai zgjidhet te gjyqi kompetent, i caktuar n marrveshjen pr
shitblerje.
Ankesat pr cilsin
Me dorzimin e ankess blersi e fiton t drejtn e kompensimit pr
dmin e shkaktuar. Ankesat bhet n t njjtn mnyr si dhe ankesa pr
sasin e mallit. Me ankimin dorzohet edhe procesverbali i komisionit.
Diagrami 9 Llojet e ankesave
Ankesat
Ankesa pr
cilsin e mallit
58
Ankesa pr sasin
e mallit

Gjat kontrollit t cilsis, nse konstatohet mangsi n lidhje me at
pr t ciln sht arritur marrveshja dhe tolerohet 2 5%, blersi mund
ti qaset ksaj shtjeje n njrn nga kto mnyra:
1. t krkoj ti plotsohet drgesa e mallit n sasin e caktuar n
marrveshje;
2. ta marr mallin e dorzuar me kusht q ti lejohet ulje e mimit;
3. t krkoj nga shitsi q ti evitoj mangsit e konstatuara n
cilsin e mallit t drguar, nse kjo gj sht e mundshme.
Blersi sht i obliguar t mbaj llogari pr mnyrn n t ciln e
dorzon ankesn dhe pr afatet brenda t cilave duhet ta dorzoj at.
Blersi ka t drejtn e kompensimit pr humbjen e prjetuar. N
rast t prishjes s kontrats, domethn n rast kur malli i lihet n
dispozicion shitsit, blersi sht i obliguar q ta ruaj at nga fardo
dmtimi ose prishje.
Evidentimi i shitjes
Rikujto:
ka paraqet evidentimi i furnizimit?
Cilat lloje t evidentimit mbahen gjat puns furnizuese?
Me qllim q t sigurohen t dhnat e duhura nga lmi i puns shitse,
shrbimi i shitjeve n shoqri mban lloje t ndryshme t evidencs.
N to rregullohen t dhnat n mnyr sistematike dhe me tregues t
vlerave dhe t natyrave. Me prpunimin e t dhnave prfundimtare pr
punn shitse gjat nj viti afarist, n form t analizave t ndryshme t
tyre, jepen mundsit reale t organeve t drejtimit t shoqris q drejt
ti vendosin kahet dhe drejtimet e politiks s shitjes pr periudhn
vijuese afariste.
Ilustrimi 19
Verifikimi i sasis
N raste kur sht dorzuar
sasi m e madhe se ajo pr t
ciln jan marr vesh, blersi
mund t zgjedh:
- ta mbaj pjesn e mbetur
dhe t krkoj q edhe ajo
ti faturohet;
- tia lr mallin n
dispozicion.
Blersi sht i obliguar t
mbaj llogari pr:
- mnyrn n t ciln e
dorzon ankimin;
- pr afatet brenda t cilave
duhet ta dorzoj at.
Diagrami 10 Llojet e evidencs s shitjes nga ana e shrbimit t shitjeve

Evidenca e ecuris s shitjes
Evidenca e blersve
Evidenca e mallit
Evidenca e mimeve t shitjes
Evidenca e shitjes
Evidenca e ankesave t
blersve
Evidenca e faturave dhe
shlyerjeve t tyre
Evidenca e porosive
Evidenca pr prmbushjen e
planit pr shitje
59
PUNA AFARISTE
Shrbimi i shitjeve n shoqri
mban lloje t ndryshme t
evidencs.
Me evidenc nga ana

e shrbimit t shitjeve
rregullohen t dhnat n
mnyr sistematike dhe me
tregues t vlerave dhe t
natyrave.
Me evidenc kryhet
prpunimi i t dhnave
prfundimtare pr punn
shitse gjat nj viti afarist
Evidenca e shitjes mund t

evidentohet prmes:
- Evidentim i shitjes sipas
prodhimeve;
- Sipas kategoris s
blersve;
- Sipas rajoneve t shitjes;
- Sipas formave dhe
mnyrave t shitjes;
- Sipas periudhave kohore.
60
N shoqri, n lidhje me shitjen e mallit mbahen kto lloje evidencash:

1. Evidenca e lvizjes s mallit Burimet themelore t t dhnave
pr evidentimin e ecuris s shitjes, te qarkullimi me shumic, jan faturat
dalse, kurse te qarkullimi me pakic jan raportet e pikave t shitjes. N
baz t tyre shitja e realizuar mund t evidentohet prmes:
Evidentim i shitjes sipas prodhimeve;
Sipas kategoris s blersve;
Sipas rajoneve t shitjes;
Sipas formave dhe mnyrave t shitjes;
Sipas periudhave kohore.
2. Evidentimi i blersve bhet n ndrmarrjet t cilat merren me
shitjen e mallrave me shumic. Ai bhet n kartela t blersve, t cilat i
prmbajn kto t dhna:
Emri, vendi dhe adresa e blersit;
Shnime pr kontaktet e deritanishme me blersin.
3. Evidentimi i mallit shprehet me ndihmn e:
sasis s mallit n rezerv,
karakteristikave komerciale t mallit, dhe t ngjashme.
4. Evidentimi i mimeve t shitjes siguron mbikqyrje t
ndryshimeve s mimeve t veta t shitjes, n mnyr q t krahasohen
ndryshimet e mimeve t prodhimeve prkatse n treg. T dhnat nxirren
nga marrveshjet e lidhura me blersit.
5. Evidentimi i ankesave t shitsve evidentohen me rend
kronologjik n mnyr e cila i siguron t dhnat:
kush ankohet;
prej kaje ankohet blersi dhe cilat jan argumentet e tij;
kur sht pranuar ankimi dhe si sht zgjidhur.
6. Evidentimi i faturave dhe shlyerjeve t tyre sht nj lloj
regjistri i faturave dalse me t dhnat pr shlyerjen e tyre. Ai shrben n
shitje me shumic si nj burim i t dhnave pr lvizjet ditore t shitjes,
kurse n tregti me pakic prpilohen raporte ditore pr pazarin e realizuar.
7. Evidentimi i porosis (marrveshjes) dhe i prmbushjes s
saj mbahet n referatet e shitjes n form t regjistrimit kronologjik
t porosive t pranuara ose t marrveshjeve t lidhura pr shitblerje,
evidenca i prmban kto t dhna:
Kur dhe nga kush sht pranuar porosia, gjegjsisht me k sht
lidhur marrveshja;
Kur, n far mnyre, cili lloj dhe cila sasi e mallit sht drguar.
8. Evidentimi i prmbushjes s planit pr shitje sa m n imtsi
t jet i prpunuar plani themelor pr shitje, aq m e komplikuar bhet
edhe kjo evidenc. M s shpeshti ajo sht evidenc prmbledhse e
prodhimeve kryesore pr shitje, e cila n lidhje me planin jep ilustrim
mujor pr sasit e dorzuara t mallit.

Tabela 2 Llojet e evidencs s puns shitse nga ana e shrbimit t shitjeve
Evidenca e
ecuris s
shitjes
Evidenca e
blersve
Evidenca e
mallrave
Evidenca e
mimeve t
shitjes
Faturat
dalse
Emri, vendi
dhe adresa
e blersit
Sasia e
mallrave
rezerv
Lvizja e
mimeve t
veta
Raportet e Shnime nga Karakteristikat Krahasime

pikave t
kontaktet e
komerciale t me mimet e
shitjes
deritanishme
mallrave
tregut
Evidentimi i Evidenca e
ankesave
faturave
Evidentimi i
porosive
Evidentimi
i zbatimit t
planit pr
shitje
Shfaqje
Nga kush
mujore t
sht drguar drgesave
porosia
t kryera
Kush
ankohet
Lvizjet
ditore t
faturave
Pr se
ankohet
Lvizjet
Ku dhe i cilit
mujore t lloj sht malli
faturave
i dorzuar
Shfaqje
mujore t
sasive t
drguara
Krahas evidencave t prmendura, mund t mbahen edhe lloje t

tjera t evidencave t shitjes, si pr shembull, evidentimi i harxhimeve
gjat shitjes s ofertave t dhna, ose zbatimi i planit pr propagandn
ekonomike.
Vet shrbimet e shitjes n shoqri vendosin se cila evidenc nga
t prmendurat dhe n ciln mnyr do t mbahet ajo, varsisht nga
nevojat dhe kushtet e puns.
61
PUNA AFARISTE
Analiza e puns shitse

paraqet analiza e puns furnizuese?
sht e nevojshme pr t kryer analiz t puns furnizuese?
Ilustrimi 20
paraqet proces t zbrthimit
t trsis s puns shitse.

paraqet veprim t atill,
prmes t cilit fitohet
prfytyrim sa m i qart pr
suksesin, ose mossuksesin t
kryerjes s detyrave t shitjes.
Analiza e puns shitse paraqet proces t zbrthimit t trsis s

puns shitse, n mnyr q prmes veprimit t till t fitohet prfytyrim
sa m i qart pr suksesin, ose mossuksesin t kryerjes s detyrave t
shitjes.
Nj ndr tentimet e pandrprera t shoqris tregtare sht
prmirsimi i puns. Hapi i par drejt ksaj sht situata aktuale dhe
vlersimi i tendencave t lvizjes, e cila mund t pritet n t ardhmen e
afrt ose t largt. Me kto probleme merret analiza e puns.
Detyra e analizs sht q t njoftohet (t sjell prfundime) pr
rezultatet kuantitative dhe kualitative t puns s shoqris, kurse m
von ti verifikoj faktort t cilt me veprimin e tyre e kan kushtzuar
paraqitjen e gjendjeve t tilla, si dhe t jap preferenca t cilat do t
ojn kah prparimi i puns. Pr kryerjen e analizs duhet:
1. t posedohet nj evidenc e mir e puns;
2. t posedohen kuadro profesionale pr kto pun;
3. t zgjidhet n mnyr t drejt metoda e analizs, e cila do t
zbatohet pr fusha t caktuara t puns; dhe
4. t caktohet saktsisht qllimi i secils analiz konkrete.
N fushn e puns shitse shfrytzohen kto analiza m t
rndsishme:
analiza e ecuris s shitjes;
analiza e blersve;
analiza e kryerjes s porosive;
analiza e harxhimeve gjat shitjes;
analiza e produktivitetit t puns s shitsve;
analiza e shfrytzimit t hapsirs pr shitje;
analiza e planifikimit dhe prmbushjes t planit pr shitje.
Secila shoqri tregtare, varsisht nga nevojat e veta konkrete, sjell
vendim se cili nga llojet e prmendura t analizs s shitjes do t kryhet.
Rasti m i shpesht sht kur kryhet zbatim i kombinuar.
Njsoj sikur secila analiz, ashtu edhe analiza e puns shitse n
suaza t procesit t analizs mund ta prfshij punn e dhn shitse,
ose ta prfshij trsin e puns shitse t shoqris. Si n njrin ashtu
edhe n rastin tjetr suksesi i analizs varet nga posedimi i treguesve n
baz t t cilve ndrtohet analiza.
Ilustrimi 21
Analiza elektronike
62

Diagrami 11 Llojet m t rndsishme t analizs n fushn e puns shitse
Analiza e ecuris s shitjes
Analiza e blersve
Analiza e kryerjes s porosive
Analiza e shpenzimeve gjat shitjes
Llojet e analizs
Analiza e produktivitetit t puns
Analiza e shitsve
Analiza e shfrytzimit t hapsirs
s shitjes
Analiza e planifikimit t shitjes
Analiza e prmbushjes t planit pr
shitje
Ndr treguesit e shumt, t cilt mund ti shrbejn analizs s

shitjes, si m t rndsishm paraqiten treguesit me t cilt fitohet
nj pasqyrim pr produktivitetin e realizuar (qarkullimin e realizuar
n krahasim me numrin e t punsuarve n shitje), pr shpejtsin
e shrbimit (leverdia nga nj blers), pr shkathtsin e shitjes
(leverdia nga nj shits), pr intensitetin e shitjes (blers n raport
me t punsuarit n shitje), pr ekonomizimin e arritur n shitje, pr
cilsin e shitjes (sasin gjegjsisht vlers, malli i drguar n raport
me fitimin e realizuar) etj.
63
PUNA AFARISTE

1. paraqet puna furnizuese dhe cila
sht rndsia e saj?
2. Cilat jan detyrat e shrbimit furnizues
n shoqrit prodhuese?
3. Si mund t jet pozicionimi organizativ i
shrbimit furnizues?
4. prfshin politika e furnizimit?
5. prfshin evidentimi i puns
furnizuese?
6. prfshin analiza e puns furnizuese?

7. Nocioni dhe detyrat e puns shitse?
8. Nga se prcaktohet politika e puns
shitse?
9. Organizimi i shitjes format dhe mnyrat
e shitjes?
10. Kontrollimi i shitjes rndsia dhe
aktivitetet?
Shembulli 2
SHEMBULL PR PUN SHITSE
Sh.A. Rafineria e Nafts Okta Shkup, tel.
6112 244, m 10.09.2008 drgon ofert
deri te Ministria e Shndetsis Fondi pr
Sigurim Shndetsor, me t ciln ia ofron
prodhimet vijuese:
1. Mazut
Sasia: 400 tonelata n muaj
mimi: 6,9 denar/kg + transporti sipas
tarifave
Afati i pagess: 10 dit nga dita e drgess
2. Vaj pr djegie EL
Sasia: 850 tonelata n muaj
mimi: 15 denar/l prfshir edhe transportin
Dorzimi: me autocisternat tona
Afati i pagess: 10 dit nga dita e drgess
Ofertn e drguar Ministria e Shndetsis e
pranon m 10.09.2010.
Lidhet marrveshje pr shitblerje numr
57/08 pr kto artikuj:
64
1. mazut 200 t me mim prej 6,9 denar/kg

2. vaj pr djegie EL 500 tonelata me mim prej
15 denar/l.
Dorzimi bhet n magazinn e hapur t
blersit.
Cilsia e artikujve sipas standardeve t
njohura.
Pagesa bhet n afat prej 10 ditsh nga dita e
dorzimit.
Nse bhet ndonj ndryshim i strukturs s
mimit t derivateve t nafts, me vendim
t Qeveris, mimet e lartprmendura do tu
nnshtrohen ndryshimeve.
T dorzohen dhe t mbushen dokumentet n
vijim:
- oferta
- marrveshja e shitblerjes
- fatura
- fletdalja
- flethyrja
- procesverbali i komisionit.
Prfundim
Furnizimi paraqet veprimtari komerciale
e cila prbhet prej blerjes pr furnizim me
mjete pr prodhim, n mnyr q shoqria t
siguroj rrjedh t njtrajtshme t procesit t
riprodhimit. N raportet shitblerse, furnizimi
e prbn aktin e par, gjegjsisht fillimtar
blerjen. Furnizimi prfshin: prgatitjen pr
furnizim, e cila prqendrohet n kontrollimin
e rezervave, zgjedhjen e materialeve, verifikimin e karakteristikave teknike, harmonizimin
mes asortimentit komercial dhe atij teknik,
grupimin e porosive, caktimin e afateve t
porosive dhe zgjedhjen e afateve t dorzimin, krkimin e ofertave dhe t ngjashme.
Shitja paraqet realizimin e mallit shndrrimin e tij n para. Shitja e prfaqson fazn e
tret dhe t fundit t lvizjes qarkore t kapitalit (e para sht furnizimi, blerja e faktorve
t prodhimit, e dyta sht procesi i prodhimit
dhe krijimit t mallit). Me shitjen e mallit kthehen mjetet e investuara financiare, por krahas ksaj realizohet edhe fitimi. N kushte
t konkurrencs dhe tregut t hapur, shitja e
paraqet fazn m t vshtir t lvizjes qarkore. Shitja mund t jet e drejtprdrejt (shitja q bhet prmes rrjetit t shitjes s prodhimtaris) dhe jo e drejtprdrejt, prmes
ndrmjetsit, gjegjsisht prmes tregtis (me
shumic dhe me pakic). Ekzistojn forma t
ndryshme t shitjes. Dallohen dy mnyra esenciale t shitjes: shitje e drejtprdrejt dhe
shitje me ndihmn e ndrmjetsve. Shitja e
drejtprdrejt mund t kryhet n m shum
forma, varsisht nga ajo se kush sht shitsi

i mallit, cila sht lnda e shitjes dhe cilt jan
blersit e mallit t dhn. Kshtu dallojm:
shitje nga depoja, shitje prmes njsiteve tregtare afariste, shitje prmes udhtarve tregtar,
shitje prmes tregjeve t organizuara, prmes
automatit.
Pas prfundimit t shitjes bhet faturimi i
mallit t dorzuar n mnyrn pr t ciln palt
jan marr vesh. Pas pranimit t raportit pr
ndrmarrjen e mallit nga ana e blersit dhe
pagimin e kundrvlers s tij, shitja e mallit ka
prfunduar formalisht.
Propagandimi i shitjes paraqitet si aktivitet i
shoqris me ndihmn e t cilit ajo lidh kontakt
me shfrytzuesit e prodhimeve dhe shrbimeve t saj, n mnyr q t fitohen informata
t prshtatshme pr shoqrin dhe prodhimet,
gjegjsisht shrbimet prkatse, q ajo i ofron
pr shitje n treg. Propagandimi i shitjes ka pr
detyr jo vetm q ti informoj blersit, gjegjsisht konsumatort, por edhe q ti bind ata.
N teori, nuk bhet dallim mes mjeteve t
propagands ekonomike dhe medieve (transmetuesve) t porosive propagandistike. Mjetet
do t paraqisnin elemente t cilat prmes medieve, si transmetues, shrbejn pr prcjellje
t porosis propagandistike deri te konsumatori. Kshtu, pr shembull, sht e sigurt se
shpallja nuk sht medium, por mjet, si dhe se
radioja nuk sht mjet por medium i propagands ekonomike.
65
Puna
transportuese
dhe
deponuese
TEMA
Me studim t kujdesshm t prmbajtjeve t ksaj teme do t mund:

ta kuptosh nocionin dhe rndsin e transportit;
ta sqarosh organizimin e shrbimit transportues;
t bsh dallim mes efekteve t shfrytzimit t parkut vetanak
t makinave dhe shfrytzimit t shrbimeve transportuese t huaja;
ti klasifikosh llojet e transportit (hekurudhor, rrugor, detar,
ajror dhe me post);
ta kuptosh sigurimin e mallit gjat transportit;
ta kuptosh nocionin, rndsin dhe detyrat e shrbimit magazinues;
t bsh dallim mes llojeve t depove;
ta prshkruash organizimin e shrbimit magazinues;
ta kuptosh nevojn pr pranim kuantitativ dhe kualitativ n
depo dhe mnyrn e nxjerrjes s mallit nga depoja;
ta njohsh rolin dhe rndsin e evidentimit t mallit t
magazinuar.
Puna transportuese
Nocioni dhe rndsia e transportit dhe puns
transportuese
Transporti paraqet veprimtari ekonomike, t lidhur me zgjidhjen
e problemit t largsis hapsinore. Me transport mbarten njerz
(transporti i pasagjerve), prodhime (transporti ngarkues), lajme dhe
energji nga njri n vendin tjetr me ndihmn e mjeteve t veanta,
rrugve dhe t ngjashme.
Puna transportuese paraqet vazhdimsi t procesit prodhues t
prodhimtarit. Ajo sht pjes prbrse e procesit t prodhimit, pjes e
ciklit riprodhues n punn e nj shoqrie.
Ilustrimi 22 Shfrytzimi i mjeteve

t transportit
67
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 23
Shfrytzimi i teknologjive dhe mjeteve bashkkohore n transportimin e
mallrave
Ilustrimi 24
Pranimi i mallit pr transport
68
Fakti se prodhimtaris i jepet prparsi sht plotsisht i mjaftueshm

q menjher pas saj, sipas rndsis, t vihet puna transportuese.
Funksionimi i suksesshm i puns transportuese siguron zhvillim t
trsis s veprimtaris ekonomike. Ndikimi i transportit t brendshm
sht edhe m i theksuar. Ai, jo vetm q sht kusht pr kryerjen e
procesit t prodhimit, por e dikton edhe ritmin dhe tempin e tij. Transporti
ndikon, pothuajse, n t gjitha parimet ekonomike, e sidomos n
parimet e: ekonomizimit dhe rentabilitetit. Me kt ai drejtprdrejt
ndikon n formimin e mimit t vlers s mallit, e me kt gjithsesi
rritet edhe avantazhi i konkurrencs s shoqrive n treg.
Puna transportuese e shoqrive manifestohet n kryerjen e detyrave
t transportit t brendshm dhe drgimin e mallrave.
Nn pranim nnkuptohet transporti i mallit t furnizuar nga vendi i
pranimit t tij nga furnizuesi e deri te depoja e shoqris.
Transporti i brendshm e prfshin lvizjen e mallit n kornizat e
njsiteve t ndara organizative, si dhe lvizjen e mallrave mes tyre n
kornizat e nj shoqrie. Te shoqrit prodhuese transporti i brendshm
ka t bj me lvizjen e materialeve brenda n depo, transportimin e
materialeve nga depoja deri te vendi i puns, transportimin mes vendeve
t ndryshme t puns dhe reparteve, transportimin e prodhimit t
mbaruar nga vendi i puns dhe repartet deri te depoja e prodhimeve
t gatshme, lvizjen e prodhimeve t gatshme, lvizjen e makinave,
ambalazhit, mbeturinave etj.
PUNA TRANSPORTUESE DHE DEPONUESE TEMA 4

Te shoqrit tregtare, transport i brendshm m s shpeshti quhen
lvizjet e mallrave n kornizat e depos, n depot e shitjes, n depot e
prkohshme, shitoret, si dhe n kornizat e vet shitoreve.
Dorzimi, nga ana tjetr, paraqet transportin e mallit t shitur nga
vendi i deponimit deri te vendi i pranimit t tij nga ana e blersit.
Sipas ksaj, pranimi dhe dorzimi paraqesin transportin e jashtm,
pr shkak se zhvillohen n relacionin shoqri bot e jashtme,
kurse transporti i brendshm sht dukuri e karakterit t brendshm,
gjegjsisht transport n suaza t shoqris.
Funksioni i transportit sht q t merret me lvizjen e mallrave
nga njri proces prodhues deri te tjetri, gjegjsisht krijimin hapsirs
m t shfrytzueshme. Problemi i transportit, globalisht, prqendrohet
n caktimin e asaj se n ciln mnyr do t furnizohet vendi i pranimit
t mallit me sasin e theksuar t mallit nga vendi i dorzimit. Duke
e pasur parasysh rndsin e transportit, sidomos pr disa grupe t
ndara t prodhimeve, t cilat jan t ndjeshme ndaj manipulimit dhe
me qndrueshmri t shkurt, duhet t kihen parasysh pyetjet vijuese:
zgjedhja e mjetit t transportit;
marrja parasysh e mimeve t shrbimeve transportuese;
zvoglimi i shpenzimeve t transportit; dhe
organizimi i transportit.
Zgjedhja e mjetit transportues do t kryhet n baz t karakteristikave
t prodhimit, gjatsis s relacionit, lartsin e shpenzimeve t
transportit, mimin tonelat kilometr dhe mimin e shitjes n
vendin ku transportohet.
Mjetet e transportit pr transportimin e grupeve t ndryshme t
prodhimeve, sidomos pr transportim n relacion m t gjat, duhet
t posedojn edhe zgjidhje teknike q do t mundsojn ruajtje t
prodhimeve.
mimet e transportit kushtzohen nga shum faktor:
1. nga karakteristikat ngarkuese t prodhimit;
2. norma e shfrytzimit s mjetit transportues;
3. rreziku n transport varsisht nga lloji dhe karakteristikat e
prodhimit;
4. gjatsia e relacionit;
5. numri i linjave n transport, etj.
mimi i transporti drejtprdrejt i rrit shpenzimet e prodhimtaris
dhe me kt ndikon n mimet e shitjes t prodhimeve t ndryshme,
n t cilat shpenzimet e transportit marrin pjes n kornizat e
shpenzimeve t tjera t shprndarjes t mallit. Mu pr kt me
zvoglimin e mimit t transportit do t zvoglohen shpenzimet e
prodhimtaris, kurse me kt edhe mimet e shitjes t prodhimeve
t ndryshme. Q ktej, pyetja e organizimit t transportit sht e
nj rndsie t madhe pr zhvillimin e procesit prodhues n trsi.
Transporti i organizuar keq mund t ket ndikim t keq n pun,
por mund t sjell, gjithashtu, edhe deri te humbja e kohs s
puns, pritja, rritja e shpenzimeve t prodhimtaris, kurse me kt
edhe deri te rritja e mimeve t shitjes.
Puna transportuese paraqet

vazhdimsi t procesit prodhues
t prodhimtarit.
puna transportuese e shoqrive
manifestohet n:
- kryerjen e punve t
transportit t brendshm, dhe
- drgimin e mallrave.
Te shoqrit prodhuese
transporti i brendshm ka t
bj me:
- lvizjen e materialeve brenda
n depo,
- transportimin e materialeve
nga depoja deri te vendi i
puns,
- transportimin mes vendeve
t ndryshme t puns dhe
reparteve,
- transportimin e prodhimit t
mbaruar nga vendi i puns
dhe repartet deri te depoja e
prodhimeve t gatshme,
- lvizjen e prodhimeve t
gatshme,
- lvizjen e makinave,
ambalazhit, mbeturinave etj.
Te shoqrit tregtare,
transport i brendshm m s
shpeshti quhen:
- lvizjet e mallrave n kornizat
e depos,
- n depot e shitjes,
- shitoret, si dhe n kornizat e
vet shitoreve.
Ilustrimi 25
Lloje t mjeteve t transportit
69
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 26
Shrbimi transportues
Zgjedhja e mjetit transportues
do t kryhet n baz t:
-
karakteristikave t
prodhimit,
gjatsis s relacionit,
lartsin e shpenzimeve
t transportit,
mimin tonelat
kilometr dhe
mimin e shitjes n
vendin ku transportohet.
Rndsia e transportit. Transporti me funksionin e vet mund ti

prshpejtoj t gjitha rrjedhat e ekonomis, por, njashtu, ai mund edhe
ti ndrpres, nse nuk sht i zhvilluar n mnyr adekuate.
Roli i ktill i transportit vjen n shprehje nse transporti paraqitet si
pjesmarrs n procesin e riprodhimit, meq ai sht hallka e t gjitha
fazave t procesit t riprodhimit, nga transportimi i lndve t para
dhe xeheve n fazn e par t prodhimtaris, e deri te transportimi i
prodhimeve t gatshme te vendi i prdorimit dhe shfrytzimit t tyre.
Prandaj me t drejt mund t thuhet se transporti ka pasoja afatgjate
pr funksionimin normal t ekonomis, pr efikasitetin e saj, pr
shpenzimet totale t prodhimtaris dhe pr shpenzimet e jetess t
popullsis, n kuptimin m t gjer t fjals.
Shprndarja e ndryshueshme e pasurive natyrore dhe kushteve t
ndryshme t prodhimtaris e imponojn nevojn q mallrat t mbarten
nga njri n vendin tjetr, gjegjsisht nga vendi i prodhimit n vendin e
konsumatorve.
Organizimi i shrbimit transportues

Pavarsisht nga ajo nse shoqria n transportin e jashtm shrbehet
me mjete transportuese personale ose me mjete transportuese t huaja,
ai me doemos duhet t ket organ t veant i cili do t kujdeset pr
transportin e mallit. Gjat shqyrtimit t detyrave t shrbimit transportues
duhet q theksi tu vihet jo vetm detyrave q kan t bjn me parkun e
makinave personale, por edhe detyrave q kan t bn me angazhimin
e mjeteve t huaja transportuese.
Detyrat e shrbimit transportues jan:
1. prpunimi i planit vjetor pr transportin e mallit;
2. zgjedhja e rrugs dhe mnyrs pr transportimin e mallit;
Ilustrimi 27
Sigurimi i transportit rruga dhe mnyra e transportimit t mallit
70

3.
4.
5.
6.
7.
8.
bashkpunimi me shrbimin deponues n shoqri;

dhnia e urdhrave t puns pr parkun personal t makinave;
angazhimi i shrbimeve t huaja n transport;
sigurimi i mallrave gjat transportit;
marrja me qira e hapsirave deponuese n depot publike;
dorzimi i besimit pr kujdesin e prgjithshm pr transportin e
mallrave te shoqrit shpedituese;
9.
prpilimi i dokumenteve t transportit;
10. ndrmarrja e mallrave nga transportuesit e tjer;
11. mbajtja e evidencs pr punn e parkut personal t makinave;
12. evidentimi i t dhnave pr shfrytzimin e shrbimeve t huaja;
13. kontrollimi i dokumenteve t transportit dhe llogaritja e
shpenzimeve t rrugs;
14. dhe t tjera.
Detyra themelore e shrbimit transportues sht sigurimi i transportit
t lir, t shpejt, t rregullt dhe t sigurt t mallit.
Tentimi pr transport m t lir krkon zgjedhje t rrugs m t
shkurtr, mnyr m ekonomike t transportit, shfrytzim racional t
mjeteve transportuese, si dhe kursime te t gjitha shpenzimet e tjera
t transportimit. Zakonisht rruga m e shkurtr sht m ekonomike.
Mirpo, nga ky rregull ka prjashtime nganjher, para s gjithash
pr shkak t natyrs s mallit ose pr shkaqe t tjera. Nganjher,
gjithashtu, hiqet dor nga ekonomizimi, nse n momentin e dhn
krkohet dorzimi i shpejt ose ndonj krkes tjetr specifike n
lidhje me mjetin transportues.
Llogaritja e mimit t transportit n mnyr t trthort varet edhe nga
manipulimet q e ndjekin transportin, si jan: ngarkimi, shkarkimi,
ambalazhi i prshtatshm, etj. Shpejtsia e transportit sigurohet duke
e shkurtuar rrugn, duke e zgjedhur shpejtsin e mjetit transportuese,
duke manipuluar me mallin dhe pr shkaqe t tjera, q do t thot
se e gjith kjo krkon organizim t mir pr tejkalimin e pengesave
t panevojshme. Zhvillimi i rregullt i puns transportuese sigurohet
vetm me pun t planifikuar, e cila i prjashton t gjitha rastsit.
Ndrkoh q duhet t mbahet llogari edhe pr sigurin e mallit i cili
transportohet, kurse kjo krkon masa t veanta t siguris nga thyerjet
e ndryshme, derdhjet dhe humbjet.
Tentimi pr transport m t lir

krkon:
- zgjedhje t rrugs m t
shkurtr,
- mnyr m ekonomike t
transportit,
- shfrytzim racional t mjeteve
transportuese, dhe
- kursime te t gjitha
shpenzimet e tjera t
transportimit.
Shfrytzimi i parkut personal t makinave

Pr kryerjen e punve dhe detyrave t puns q dalin n lidhje me
transportin e t mirave materiale, shoqrit mund t formojn park
personal t makinave. Bhet fjal pr park t makinave me t cilin
sigurohet kryerja e punve dhe detyrave t puns q bjn pjes n
fushveprimin e transportit t jashtm. Pr kryerjen e ktyre punve
shoqrit mund t shfrytzojn edhe shrbime t shoqrive transportuese
dhe spedituese. Vendimin nse do t formohet park personal i makinave
ose do t shfrytzohen shrbimet e shoqrive t tjera, e sjell secila
shoqri duke u udhhequr nga ajo se me ciln mnyr t transportimit
t t mirave materiale sigurohet transportimi i tyre m i shpejt, m i
71
PUNA AFARISTE
Vendimin nse do t formohet
park personal i makinave ose
do t shfrytzohen shrbimet e
shoqrive t tjera, e sjell secila
shoqri duke u udhhequr nga
ajo se:
- me ciln mnyr t
transportimit t t mirave
materiale sigurohet
transportimi i tyre m i
shpejt, m i sigurt, me m
pak rrezik, m i rregullt,
dhe
- sht m e rndsishmja
m ekonomik dhe m
efikas.
Ilustrimi 28
Mjete transportuese personale
Transporti HEKURUDHOR
shfrytzohet pr transportimin
e:
- ngarkesave masive,
- ngarkesave t rnda (si pr
shembull: xehe, materiale
ndrtimore, etj.)
Transporti hekurudhor z
vend me rndsi, pr nga
vllimi i vet, n krahasim me
mjetet e tjera transportuese.
Transporti hekurudhor ka
shum prparsi n raport
me llojet e tjera t transportit.
Ato jan:
- transport t mallit relativisht
m t lir;
- rregullsi gjat kryerjes s
transportit;
- masivitet gjat transportit;
- ekzistim i transportit gjat
gjith vitit, pa marr parasysh
kushtet klimaterike, pr dallim
nga llojet e tjera t transportit
n t cilat ato kan ndikim t
madh (si pr shembull: akulli,
mjegulla etj.).
72
sigurt, me m pak rrezik, m i rregullt, dhe sht m e rndsishmja

m ekonomik dhe m efikas.
Pr kryerjen e transportit t jashtm, shoqrit mund t ken park
personal t makinave. Si mjete transportuese n vend t par gjenden
kamiont, nga shkaku se ata m s shumti u prshtaten krkesave t
transportit bashkkohor pr relacione t shkurtra dhe t mesme.
Procedura gjat transportit t mallit

me makina vetanake
Meq transporti i jashtm me park vetanak t makinave t shoqris
m s shpeshti zhvillohet me makina kamion, shkurtimisht do t
shpjegohet kryerja e transportit me kto mjete transportuese.
Transportimi i t mirave materiale me kamion kryhet n baz t
urdhrit, i cili i dorzohet shoferit. Pr mbartje jasht selis s shoqris
jepet fletudhtim pr makin ngarkuese. N kt fletudhtim jepen t
dhnat pr makinn (emri dhe shnimet), emri i shoferit, relacioni i
caktuar i vozitjes, t dhnat pr barrn gjat nisjes dhe kthimit (lloji i
mallit, mnyra e paketimit, etj), koha e nisjes dhe kthimit etj.
Kur makina kamioni disa her lviz n relacion t njjt, jepet nj
fletudhtim, e kur ndryshon relacioni, praktikohet nj lloj i veant i
fletudhtimit ditor pr makinn e ngarkimit, i cili jepet n vozitjen e
par, n mnyr q n disa kolona t caktuara shnohen vozitjet gjat
nj dite. Shoferi i kamionit mbart me vete dokumente shoqruese
fletngarkes ose fletpajisje me m s paku dy kopje.
Shfrytzimi i shrbimeve t huaja transportuese

Transporti i mallit me tren
Prvojat e deritanishme kan vrtetuar se hekurudha edhe m tej
disponon me kapacitet m t madh transportues sesa transporti rrugor.
Prandaj prdorimi i saj pr transportim t ngarkesave t rnda dhe
masive (si pr shembull: xehet, materialet ndrtimore, etj.) z vend t
rndsishm pr nga vllimi n krahasim me mjetet e tjera transportuese.
Transporti hekurudhor ka shum prparsi n raport me llojet e tjera t
transportit. Ato jan:
1. transport t mallit relativisht m t lir;
2. rregullsi gjat kryerjes s transportit;
3. masivitet gjat transportit;
4. ekzistim i transportit gjat gjith vitit, pa marr parasysh kushtet
klimaterike, pr dallim nga llojet e tjera t transportit n t cilat ato
kan ndikim t madh (si pr shembull: akulli, mjegulla etj.).
Krahas konkurrencs t madhe nga transporti me kamion, transporti
i mallit me tren paraqet lloj themelor t transportit (transportit t
jashtm). Ky lloj i transportit sht sidomos i prshtatshm kur bhet
fjal pr transport t mallin n largsi t mdha, pr transport t mallit
t vllimshm me vler relativisht m t vogl, etj.

Evidenca e puns s parkut t makinave
Analiza e angazhimit kohor t makins
Evidentimi i puns s parkut t makinave

prfshin n vete t dhna pr makinn,
shoferin, karburantin dhe vajrat, gomat e
makins dhe t ngjashme, si dhe t gjitha
informatat t cilat e pasqyrojn gjendjen e
parkut t makinave, amortizimin, sasin e
mallit t transportuar, rregullsin etj.
Pr kt analiz nevojiten t dhna nga

periudha e kaluar, dhe kto pr:
- numrin e ditve t puns n vitin e kaluar;
- numrin e ditve t puns s makins;
- numrin e orve t puns gjat vitit.
Analiza e shfrytzimit t kapacitetit barts

t makins
Analiza e shfrytzimit t kapacitetit barts t
makins sht njri ndr treguesit pr punn
e parkut t makinave. Shprehja e shfrytzimit
t makins me tonelat kilometra t
realizuara e jep shqyrtimin m real pr efektin
e puns s saj. Vozitja njkatshe me barr
siguron shfrytzim prej 50% t kapacitetit t
saj. Mendohet se kufiri m i ult i shfrytzimit
ekonomik t makins sht 60% e kapacitetit
t tij barts.
Analiza e harxhimeve t parkut t makinave

Me analizimin e shpenzimeve t parkut t
makinave bhen analiza n mnyr q t
shihet dhe t vlersohet ekonomizimi dhe
rentabiliteti i puns s parkut t makinave.
N elementet e shpenzimit, t cilat mund t
jen lnd e analizs, bjn pjes: karburanti,
vaji dhe vajrat pr lyerje, gomat e makins,
taksat, regjistrimi i makins, kamata e mjeteve
themelore, sigurimi, mirmbajtja e makins,
pagat ditore t shoferit, amortizimi, shpenzimet
pr regjin e reparteve dhe qeverisse-shitse,
t ardhurat personale t puntorve, fondet
dhe t ngjashme.
Transporti hekurudhor, nga ana tjetr, me doemos duhet t kombinohet

me transportin rrugor, para s gjithash pr shkak t lidhshmris s disa
drejtimeve t caktuara t lvizjes dhe vendeve t qndrimit.
Drgesat hekurudhore
Treni pranon transport t mallit me cop dhe me mall t karros. Nga
treni merret me qira nj karro e tr pr mall, pesha e t cilit sht mbi
5 000 kg, kurse n varsi nga lloji i mallit caktohet edhe lloji i karros.
Shpejtsia e transportit varet nga dshira e drguesit t drgess.
Kuptohet se pr transportim m t shpejt ka tarifa m t larta. Varsisht
nga shpejtsia e transportit, dallojm: drgesa t ngadalshme, t shpejta
dhe drgesa ekspres t mallrave dhe t ngjashme.
Ilustrimi 29
Trafiku hekurudhor
Mbushja e karros
Pr drgesa me karro t plot, shoqrit e interesuara duhet t
drejtohen te shoqria transportuese hekurudhore pr hapsirn e duhur
transportuese, s paku dy dit para ngarkimit t mallrave n karro. Pr
kt qllim ekziston nj formular i veant porosi pr karro, me t
cilin treni e pranon porosin. Porosia i prmban t gjitha informatat e
nevojshme.
73
PUNA AFARISTE
Kryerja e porosis duhet me doemos t planifikohet dhe t zbatohet
paraprakisht, ngaq mund t ndodh fare leht q malli t mos pranohet
pr transport, kurse kjo pa dyshim trheq pas vete nj sr shpenzimesh
dhe problemesh. Nga ana tjetr, udhheqja e hekurudhs e ka pr detyr
q shoqris tia kompensoj t gjitha shpenzimet nse ajo ka pranuar,
kurse m von ka ndodhur q nuk ka pasur mundsi ta kryej pjesn e
vet t puns. Do t thot se nevojitet komunikim i pandrprer dhe
planifikim i aktiviteteve transportuese, n mnyr q t mos hasen pasoja
t padshiruara.
Ilustrimi 30
Transporti i nafts me tren
Lidhja e marrveshjes pr transport

Tarifa hekurudhore paraqet baz gjat lidhjes s marrveshjes pr transport.
Ajo sht prmbledhje e prcaktuesve me t cilat caktohen mimet dhe
kushtet e tjera pr transport me tren. sht me rndsi t tregohet se
tarifat hekurudhore ma pak u nnshtrohen ndryshimeve sesa mimet e
transporteve t tjera t mallit, kurse kjo sht e nj rndsie t madhe,
sidomos gjat planifikimit t shpenzimeve pr transport.
mimi i transportit prbhet nga: shpenzimet e vozitjes, shpenzimet
ansore dhe shpenzimet e tjera q ndodhin gjat transportit. Elemente t
llogaritjes s shpenzimit t vozitjes jan: pesha e mallit ose siprfaqja e
hapsirs s zn, gjatsia e relacionit pr transport, klasa e karros n t
ciln sht shprndar malli dhe t ngjashme.
Kostot e vozitjes, megjithat, varen edhe nga momente t tjera si jan:
lloji i drgess, shpejtsia e transportit t mallit dhe kapaciteti barts i karros
s shfrytzuar. Tarifat, gjithashtu, dallojn edhe pr tren t ngadalshm, t
shpejt dhe drges t shpejt ekspres t mallit.
Tarifa lidhet edhe me largsin e kaluar. Njsia m e vogl e gjatsis
sht 9 km, sipas s cils paguhet transporti pr t gjitha largsit. Mirpo,
meq treni, para s gjithash, preferon transportimin e mallit n relacione
m t gjata, pagesa e vozitjes sht m e ult. Tarifa, gjithashtu, caktohet
varsisht nga pesha e mallit, kurse n rast t transportit t gjedheve
(kafshve) varsisht nga siprfaqja q z.
Fletngarkesa paraqet formular t caktuar, n t cilin gjendet
marrveshja pr transport me tren. Fletngarkesa e pranuar formalisht,
automatikisht do t thot pajtim pr veprim t rregullave t cilat sillen nga
ana e palve t marra vesh.
Karakteristikat e fletngarkess jan:
a) fletngarkesn e plotsojn t dyja palt e marrveshjes;
b) plotsimi i fletngarkess ndiqet nga rregulla rreptsisht t prpikta;
c) ekzistojn formular t veant pr trena t ngadalshm dhe pr drgesa
t mallrave me trena t shpejt;
d) fletngarkesa paraqet dokument shoqrues t mallit dhe sht vrtetim
pr mimin e paguar t vozitjes dhe harxhimet e tjera ansore;
e) te transporti i brendshm fletngarkesa prbhet nga katr pjes. Kto
jan katr pjes t barabart.
74

Ekzemplari i par (origjinali) fletngarkesa e ndjek mallin, n
mnyr q ti dorzohet pranuesit. Ekzemplari i dyt dublikata e
ndjek mallin, por at e mban stacioni i shkarkimit. Ekzemplari i tret
kopja mbetet te stacioni ngarkuese, kurse ekzemplari i katrt i jepet
drguesit t mallit.
Ngarkimi dhe shkarkimi i mallit

Treni ka pr detyr ti jap informata t sakta shfrytzuesit pr at se
kur do ti jepen n dispozicion karrot e mbushura, n mnyr q t mund
t ndrmarr masa pr ngarkimin e mallit me koh.
Sjellja dhe ngarkimi i mallit sht pun e drguesit t mallit, por
kjo detyr, n baz t marrveshjes, mund ta marr prsipr edhe treni,
pr gj ai merr nj kompensim t caktuar me tarif. Ngarkimi i drejt
nnkupton shprndarje t mir npr dyshemen e karros, manipulim t
kujdesshm me mallin gjat ngarkimit, mbajtje llogari pr kapacitetin
barts t karros dhe t ngjashme. Mallrat duhet t jen t shprndar n
mnyr t barabart npr dyshemen e karros, t fiksuara mir, dhe t
mos ken dmtime paraprake gjat ngarkimit.
Transporti i mallit me kamion

Transporti i mallrave me kamion po merr rndsi gjithnj e m t
madhe. Ky lloj i transportit mund t organizohet me regji personale,
gjegjsisht, si transport personal, ose n form t shfrytzimit t
shrbimeve t shoqrive t tjera transportuese. Te transporti me kamion,
gjithashtu, paraqiten dy lloje t drgesave: n cop dhe me sasi.21
Drgesat me cop i pranojn shoqrit transportuese pr transport n
linjat t cilat i mbajn si t rregullta. Kto linja mund t jen me rend
fiks t vozitjes, ose n form t pranimit t kushtzuar t mallrave, do t
thot se transporti do t organizohet nse ka mall t mjaftueshm q do t
siguroj shfrytzim t leverdishm t relacionit t dhn.
Te drgesat me cop, transporti organizohet nj koh t caktuar m
hert, n mnyr q t sigurohen mjetet e transportit, hapsir e caktuar
dhe t ngjashme.
Marrveshja pr angazhimin e kamionit pr drgesa me makin
organizohet me goj (prmes telefonit) ose me shkrim. Zakonisht,
praktikohet lidhja e marrveshjes prmes fletngarkesave pr kamion,
por ato nuk kan ndonj form obliguese. Marrveshja pr transport duhet
t prmbaj: t dhna pr shfrytzuesin e shrbimit, t dhna pr mallin,
pr vendin e pranimit t mallit q drgohet, pr vendin e shkarkimit t
mallit, mnyrn e pagess dhe t dhna t tjera.

Karakteristikat e fletngarkess
jan:
- fletngarkesn e plotsojn t
dyja palt e marrveshjes;
- plotsimi i fletngarkess
ndiqet nga rregulla rreptsisht
t prpikta;
- ekzistojn formular
t veant pr trena t
ngadalshm dhe pr drgesa
t mallrave me trena t
shpejt;
- ajo paraqet dokument
shoqrues t mallit dhe sht
vrtetim pr mimin e paguar
t vozitjes dhe shpenzimet e
tjera ansore;
- prbhet nga katr pjes. Kto
jan katr pjes t barabart.
Fletngarkesa prmban:
- informata pr dhnien,
- informata pr stacionin e
destinuar,
- informata pr pranuesin e
mallit,
- informata pr mallin,
- informata pr drguesin dhe
- disa informata t tjera.
Ilustrimi 31
Kamioni transport
bashkkohor pr relacione t
shkurta dhe t mesme
75
PUNA AFARISTE
T gjitha shoqrit transportuese kan tarifa t veta pr transport t
mallit, por ato nuk jan me doemos t njjta pr secilin komitent. Tarifat
zakonisht jan t caktuara n tonelat kilometr, por hasen edhe mime
pr marrje me qira t makinave pr dit dhe or.
Llogaritja prfundimtare e harxhimeve bhet pas mbarimit t transportit.
Shoqrit auto-transportuese pr seciln vozitje japin fletudhtim n t cilin
detyrat e shoferit shnohen t dhna q shrbejn pr dhnien e faturave
t kamionit.
Ilustrimi 32
Drgesa me rimorkio
Ilustrimi 33
Transporti ujor anije-cistern
transporti i mallit npr det

mund t kryhet:
- n mnyr masive,
- n sasi m t mdha dhe
- me dimensione t
paprshtatshme.
Ilustrimi 34
Transporti i mallit me anije
76
Transporti ujor
Transporti ujor i prfshin llojet vijuese:
transport i mallit npr det, dhe
transport i mallit npr lum.
Transporti detar zhvillohet npr dete dhe oqeane. Ai bn pjes ndr
llojet m t rndsishme pr transport mallrash. Transporti i mallit npr det
kufizohet n shfrytzimin e shrbimeve t transportit me anije, n lundrim
bregdetar, t cilat lidhin vende t bregdetit, bregdetit me ishujt dhe ishujt
mes vete. Transporti i mallit npr det mund t kryhet n mnyr masive,
me sasi t mdha dhe me dimensione t paprshtatshme, pr dallim nga
llojet e tjera t transportit. Nga tregtia e trsishme botrore, rreth 80%
kan t bjn me ngarkesa masive (pr shembull: naft, derivate t nafts,
xehe, drithra dhe t ngjashme), kurse vetm 20% i prkasin mallrave n
cop dhe mallit t paketuar.
Megjithat, edhe transporti detar ka disa mangsi t veta, si jan:
shpejtsia relativisht e vogl, rreziqe relativisht m t mdha transportuese
n raport me llojet e tjera t transportit, si dhe kufizimi territorial.
Shoqria e cila do ta drgoj mallin me anije detare plotson formular
i cili quhet fletshoqrim ku shnohen t dhnat pr mallin, drguesin,
pranuesin e mallit, prcaktor pr at se kush i paguan shpenzimet e
transportit, etj. Kjo flet i dorzohet agjencis detare, e cila i shnon n t
t dhnat pr anijen dhe llogaritjen e shpenzimet pr vozitjen. Origjinalin
e fletshoqrimit e mban pr vete, nj kopje t fletngarkess i jepet
kapitenit t anijes, kurse kopja e tret vrtetim pr mallin e ngarkuar i
jepet drguesit. N baz t ktij ekzemplari, drguesi i mallit e dorzon
mallin pr ngarkim, kurse kapiteni i anijes, pas kryerjes s ngarkess e
vrteton pranimin pr transport. Me kt vrtetim pr mallin e ngarkuar,
drguesi prsri i drejtohet agjencis detare dhe prej saj merr konosman.
Konosmani duhet t prmbaj klauzola, me t cilat rregullohen t drejtat
dhe obligimet e ndrsjella t drguesit dhe agjencis detare. Drguesi merr
dy ekzemplar t fletngarkess. Origjinali sht i dedikuar pr pranuesin
e mallit. Kopjen e fletngarkess, drguesi e mban pr vete. Ngarkimi dhe
shkarkimi i mallit t anijes e kryen ekskluzivisht agjencia detare.

Transporti lumor sht nj transport shum i vjetr i mallit. Ky transport
mundsohet vetm npr lumenj t cilt jan t lundrueshm dhe q

mirmbahen rregullisht pr lundrim. N termin transport ujor lumor bjn
pjes t gjitha llojet e udhve t transportit, si jan: transporti npr lumenj
t lundrueshm, transporti npr liqene dhe transporti npr kanale.
Transporti lumor i mallrave, n disa vende t caktuara (si pr shembull:
Franc, Gjermani, Zvicr, etj.) n mas t madhe i shfrytzojn lumenjt,
pr dallim nga shtetet e tjera.
Transporti lumor ka arsye t veant ekonomik, ngaq ai sht transporti
m i lir i mallit, shum m i lir se transporti hekurudhor dhe ai rrugor. Ai
shum shpesh prdoret pr transport t t ashtuquajturave ngarkesa masive
dhe t lira, gjegjsisht sasi e madhe e mallit, vlera e t cilit sht e vogl,
si dhe pr transport t ngarkesave t cilat kan prmasa t paprshtatshme.
Ai mund t prdoret edhe duke e kombinuar me lloje t tjera t transportit.
Transportin lumor t mallit e bjn shoqrit anijesore. Puna e tyre
zhvillohet prmes agjencive anijesore me seli n porte lumore m t mdha.
Edhe ktu, dallojm drgesa n cop dhe drgesa t cilat e angazhojn tr
mjetin transportues.
Drgesat me cop me pesh deri m 1000 kg nuk ka nevoj t lajmrohen
qysh m par, por nse drgesa sht m e rnd se 1000 kg, ather
duhet t lajmrohet s paku tri dit m hert. Kurse, ato drgesa t cilat
e angazhojn tr mjetin transportues lajmrohen m s paku tet dit m
hert. Kto jan drgesa t nj lloji t mallit me pesh deri m 40 tonelata.
Pesha e ktij malli mund t jet edhe m e vogl, nse ngarkesa e z tr
hapsirn e deponimit t mjetit transportues.
Marrveshja pr transport lidhet para dorzimit t mallit pr transport.
Ajo prpilohet n dy ekzemplar, nga nj pr seciln pal. Ajo prmban
t dhna pr mallin, portin e ngarkimit dhe at t shkarkimit, zbatuesin e
ngarkimit, afatin e ngarkimit, koston e vozitjes etj.
Kur malli t dorzohet pr ngarkim, plotsohet fletngarkesa, e cila
krahas t dhnave pr marrveshjen, prmban edhe t dhna pr pranuesin
e mallit, mnyrn e paketimit t mallit, si dhe vlern e kostos t llogaritur t
vozitjes. Gjat plotsimit t fletngarkess duhet t kihet parasysh deklarimi
i llojit t mallit, ngaq kostot e vozitjes caktohen sipas klasifikimit t mallit.
Fletngarkesa jepet n pes ekzemplar, t plotsuar qart, kurse
korrigjimet plotsuese drguesi me doemos duhet ti verifikoj me
nnshkrimin e vet. Dmtimin i cili ndodh si rrjedhoj e fletngarkess s
plotsuar pamjaftueshm ose pasakt e kompenson drguesi i mallit. N
fletngarkes, n rubrikn shnim, duhet t prmenden dhe t jepen, bashk
me fletngarkesn, t gjitha dokumentet t cilat nevojiten pr kryerjen e
formaliteteve doganore, sanitare, si dhe t gjitha formalitetet e tjera ndaj t
cilave nnshtrohet malli n rrugn e tij.
Transporti i mallit me aeroplan

Ky transport paraqet transport t shpejt, efikas, t shtrenjt dhe mjaft jo
t rregullt. Ai rregullohet me dispozita nacionale dhe ndrkombtare.
Me kt transport mbarten mallra q prishen shpejt (si pr shembull:
artikuj ushqimor), pastaj mallra q duhet t arrijn shpejt (si pr shembull:
ilae dhe t ngjashme), mallra q kan vler t madhe n raport me masn
dhe dimensionet e tyre (si pr shembull: gaz, metale dhe t ngjashme).
Ilustrimi 35
Transporti detar ka disa mangsi
t veta, si jan:
- shpejtsia relativisht e vogl,
- rreziqe relativisht m t mdha
transportuese n raport me
llojet e tjera t transportit, si
dhe
- kufizimi territorial.
Transporti lumor:
- sht transporti m i lir i
mallit,
- shum m i lir se transporti
hekurudhor dhe ai rrugor.
- prdoret pr transport t t
ashtuquajturave ngarkesa
masive dhe t lira,
- prdoret edhe duke e
kombinuar me lloje t tjera t
transportit.
Transporti lumor ka edhe t

meta t caktuara:
- lundrimi lumor bhet n kah t
caktuar, i imponuar nga shtrati
i lumit;
- niveli i ujit nuk sht gjithmon
i njjt, por varet shum nga
reshjet e shiut;
- varet nga kushtet klimaterike
(paraqitja e akullit, dbors
dhe t ngjashme).
77
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 36
Transporti me aeroplan
Ilustrimi 37 Ngarkimi i mallit n

aeroplan
Ilustrimi 38 Transporti i kombinuar

me kamion dhe aeroplan
Transporti i mallit me aeroplan nnkupton paketim t mallit sipas

rregullave t veanta t cilat i caktojn prmasat dhe peshn e mallit, por
edhe kostoja e vozitjes paguhet paraprakisht.
Pr transport t mallit prdoren aeroplan udhtarsh t linjave t
rregullta, t cilt pranojn edhe drgesa ngarkuese deri n nj pesh t
caktuar. Varsisht nga arsyeja ekonomike, caktohen edhe linja sezonale t
ngarkesave, q mbartin vetm mallra, por mund edhe t merren me qira
aeroplan vetm pr drgesa ngarkuese, t cilt fluturojn jasht linjave t
rregullta.
Kontrata pr transport t mallit me aeroplan quhet fletngarkes ajrore,
t ciln drguesi i mallit e dorzon t plotsuar bashk me mallin n tre
ekzemplar. Edhe kjo fletngarkes i prmban t dhnat e zakonshme.
Shfrytzimi i shrbimeve postare
Transporti me aeroplan
paraqet:
- transport t shpejt;
- efikas;
- t shtrenjt; dhe
- mjaft t parregullt.
Me kt transport mbarten
mallra:
- q prishen shpejt;
- mallra q duhet t arrijn
shpejt;
- mallra q kan vler t
madhe n raport me masn
dhe dimensionet e tyre.
78
Prdoren pr transport t drgesave m t vogla me mas prej 20

kilogramsh. Kto jan drgesa t vogla me vler m t madhe. Posta
shfrytzohet edhe gjat shitjes prmes katalogut, si dhe pr drgimin e
ekzemplarve t mallit.
Shrbimi tarifor i posts tarifa postare, vrtetohet varsisht nga pesha
e pakets, vlera e deklaruar dhe nga krkesa pr manipulim t kujdesshm
me pakon (drgim i njpasnjshm, drgim me pagim, drgim i shpejt,
drgim me aeroplan dhe t ngjashme).
Pr drgimin e ekzemplarve t mallit ekzistojn rregulla t veanta.
Prdoren shum vlera t ulta tarifore, por edhe disa kushte t caktuara.
Q t realizohet nj tarif e volitshme duhet t prmbushen disa kushte t
caktuara n aspekt t peshs (deri m 500 gr.), prmasave, paketimit etj.
Me drgesn dorzohet nj formular i mbushur fletkalim pr pako dhe
n t firmoset pranuesi i pakos. N rast t pamundsis t dorzimit n
adresn e shnuar, ekzistojn tri zgjidhje:
pakoja t kthehet menjher;
pakoja t dorzohet n adres tjetr; dhe
pakoja t dorzohet n rrezik t drguesit.
Shfrytzimi i shrbimeve spedituese

Nse ka nxns t interesuar t cilt kan mundsi vet t vizitojn
shoqri spedituese, jepini detyr t anketojn nj speditor. Jepni
instruksione pr prpilimin e pyetjeve q do ti drejtohen speditorit.
Nxnsit t cilt do ta mbarojn anketimin e spedituesit duke i parashtruar
pyetje, do t duhet t zgjedhin mnyr pr ilustrim, evidentim dhe
prpunim t informatave, zgjedhje t prfundimeve prkatse t cilt do
ti dorzojn bashk me listn anketuese.
N praktik shum shpesh kujdesi pr drgimin dhe pranimin e mallit
i besohet shoqrive t specializuara pr speditim.
Speditimi sht veprimtari ekonomike e cila deri m sot sht
zhvilluar shum dhe ka fituar rndsi m t madhe sesa m par. Pr
spedicionin shum me rndsi sht zhvillimi i ekonomis transportuese
dhe shkmbimi ndrkombtar i mallit. Sot, pothuajse nuk mund t
paramendohet nj transport ndrkombtar i mallit pa ndihmn profesionale
t speditimit.
Shoqria spedituese paraqitet si nj lloj i veant i shoqrive, q
kryen shrbime n qarkullimin e mallrave. Detyra themelore e saj
sht kryerja e shrbimeve q kan t bjn me transportin e t mirave
materiale. Ajo nuk sht transportues i drejtprdrejt, por kt mund ta
bj nse disponon me mjete transportuese t veta. Shoqrit spedituese e
marrin kujdesin pr t gjitha manipulimet me mallin: ngarkim, shkarkim,
ri-ngarkim, paketim dhe ripaketim, pranim kualitativ dhe kuantitativ t
mallit, deponim, doganim, sigurim t mallit etj.
Qllimi themelor sht q kto shoqri jan t specializuara pr kt
pun dhe e kryejn shpejt, ekonomikisht, sigurt dhe me kushte m t
volitshme pr komitentin.
Speditori merr urdhr dispozicion nga komitenti dhe i prmbahet atij.
Pr secilin ndryshim, speditori sht i obliguar ti drejtohet komitentit dhe
ta informoj. Urdhri i prmban informacionet pr mallin dhe t ngjashme.
N pajtim me detyrn themelore q duhet ta kryej, speditori e bn
dorzimin e t mirs materiale t ciln ia ka besuar nj komitent i caktuar
nj transportuesi t caktuar, gjegjsisht e ndrmerr at t mir nga
transportuesi. Sipas nevojs, gjegjsisht n baz t urdhrit t komitentit t
vet, speditori mund ti kryej punt q kan lidhje me: pagesn e vlers s
vozitjes, pagesn e qndrimit t mallrave n depot publike dhe doganore,
klasifikimin dhe paketimin e disa mallrave t caktuara dhe t ngjashme.
Ai nuk mund vetm t kryej pun dhe detyra pune q e kan kuptimin
e shitblerjes.
Me marrveshjen pr speditim speditori merr pr obligim t lidh
marrveshje pr transport n emr t vet, por n llogari t komitentit, si
dhe marrveshje t tjera t nevojshme pr kryerjen e transportit, kurse
nga ana tjetr, komitenti merr pr obligim ti paguaj atij kompensim t
caktuar.
Obligimet e speditorit jan:
ta pranoj mallin nga komitenti;
t veproj me kujdes si nj ekonomist i mir;
ta ruaj mallin;
ta siguroj mallin;
ti kryej llogarit me komitentin dhe t ngjashme.
T drejtat e speditorit jan:
Ilustrimi 39
Drgesa postare
Ilustrimi 40
Speditimi
79
PUNA AFARISTE
Shoqria spedituese
paraqitet si nj lloj i veant i
shoqrive, q kryen shrbime
n qarkullimin e mallrave.
Detyra themelore e shoqris

spedituese sht kryerja e
shrbimeve q kan t bjn
me transportin e t mirave
materiale.
Shoqrit spedituese
nuk jan transportues t
drejtprdrejt, por kt mund
ta bjn nse disponojn me
mjete transportuese t veta.
Shoqrit spedituese e
marrin kujdesin pr t gjitha
manipulimet me mallin:
- ngarkim,
- shkarkim,
- ri-ngarkim,
- paketim dhe ripaketim,
- pranim kualitativ dhe
kuantitativ t mallit,
- deponim,
- doganim,
- sigurim t mallit dhe
- t tjera.
Dispozicioni sht urdhr i

marr nga komitenti.
80
ti paguhet provizion;
ti paguhet kompensim pr harxhimet dhe t ngjashme.
Pr shrbimet q i bn, speditori ose shoqria spedituese, dorzon
fatur me shpenzimet e bra dhe llogaritje t provizionit, pra kompensim
pr shrbimet e bra.
Shoqria spedituese vepron si n kornizat e nj shteti, ashtu edhe
jasht tij. Shoqrit spedituese ndrkombtare merren me detyra m t
komplikuara t ndrmjetsimit transportues, sesa ato q veprojn n
kornizat e nj shteti.
Pr kryerje adekuate t shrbimeve q i marrin prsipr, shoqrit
spedituese me doemos duhet t sigurojn kuadro profesionale prkatse.
Sigurimi i mallit n transport

Sigurimi i transportit paraqet nj ndr llojet e sigurimit n prgjithsi.
Lnd e sigurimit sht secila e mir materiale q transportohet dhe
gjat ksaj u ekspozohet rreziqeve t ndryshme transportuese, t cilt
mund t shkaktojn dmtime t caktuara tek e mira prkatse.
Gjat drgimit t mallit me tren ekziston rregull automatik, do t thot
se me vet dorzimin e mallit pr transport, ai sigurohet n mimin e
vozitjes prfshihet edhe mimi i sigurimit. Mirpo, ky nuk sht rasti
edhe me llojet e tjera t transportit, prandaj duhet t bhet sigurimi i
mallit te shoqrit e sigurimit.
Gjat transportit t mallit nn regji personale, krahas sigurimit t
mallit (sigurimi kargo), kryhet edhe sigurimi i mjeteve transportuese
(sigurimi kargo). Me shoqrin e sigurimit lidhen dy lloje marrveshjesh:
polis speciale e cila prdoret pr disa sigurime t caktuara (paguhet
paraprakisht) dhe polis e prgjithshme, me t ciln sigurohen t gjitha
drgesat e ardhshme, n nj periudh kohore t caktuar q m par
(paguhet sipas llogarive mujore).
Shoqrit e sigurimit nuk e pranojn sigurimin nga secili lloj i
rreziqeve t mundshme. Me termin rrezik transportues nnkuptohet
mundsi e paraqitjes s ndonj ndodhie t dmshme gjat transportit t
mallit. Polisa e sigurimit, si dokument i marrveshjes s lidhur, prmban
tri elemente t sigurimit: rrezik, premi dhe kompensim. Shoqria e
sigurimit e pranon prgjegjsin pr kompensim t dmit, t shkaktuar
nga rreziku i theksuar n polis. Premia sht shum t ciln i siguruari
e paguan si mim t rrezikut. Vlera e premis varet nga mundsia pr
paraqitjen e ndodhis s dmshme, nga shuma e sigurimit, nga gjatsia e
periudhs kohore etj. Kompensimi sht nj shum me t ciln shoqria
e sigurimit e dmshprblen t siguruarin q ka prjetuar dmtim.
Kompensimi dallon nga rasti n rast dhe sht i varur nga shum faktor.

1. ka paraqet puna transportuese?
2. Cilat detyra i kryen shrbimi transportues?
3. Cilat parime ekonomike i zbaton transporti?
4. Si sht procedura gjat transportit me
makina t veta?
5. Sqaroje rndsin e transportit hekurudhor.
6. Cilat lloje t drgesave i pranon treni pr
transport?
7. Si lidhet kontrata pr transport me tren?
8. Cilat jan karakteristikat e fletngarkess
hekurudhore?
9. Shpjegoje rndsin e transportit t mallit
me kamion.
10. far lloje t transportit ujor mund t dallosh?
11. Shpjegoje transportin e mallit npr lum.

12. Shpjegoje transportin e mallit npr det.
13. Cila sht rndsia e transportit ajror dhe
cilat lloje t mallrave transportohen?
14. Shpjegoje mnyrn e shfrytzimit t shrbimeve t posts.
15. Cila sht detyra themelore e shoqris
pr speditim?
16. Shpjegoje punn e shoqris spedituese.
17. N far mnyre sigurohet transporti hekurudhor?
18. nnkuptohet me termin rrezik transportues?
19. sht premia dhe nga se varet vlera e
premis?
Prfundim
Fakti q transporti i jep prodhimtaris
avantazh sht plotsisht i mjaftueshm q
menjher pas saj pr nga rndsia ta radhisim punn transportuese. Funksionimi i saj i
suksesshm siguron zhvillim t veprimtaris
s trsishme ekonomike. Ndikimi i transportit t brendshm sht edhe m i shprehur,
jo vetm q ai sht kusht pr kryerjen e
procesit t prodhimtaris, por edhe e dikton
ritmin e tij. Transporti ndikon, pothuajse n t
gjitha parimet ekonomike, sidomos n parimet e ekonomizimit dhe rentabilitetit. Me kt
ai drejtprdrejt ndikon n formimin e mimit
t kushtimit t mallit, kurse me kt, gjithsesi rritet edhe avantazhi i konkurrencs s
shoqrive n treg.
Harxhimet e transportit jan harxhime q
u shtohen harxhimeve t prodhimtaris s

mallrave q transportohen nga njri n vendin
tjetr, prandaj manifestohen si harxhime
plotsuese t prodhimtaris dhe prbjn
pjes t pandashme t harxhimeve t
trsishme t prodhimit t mallrave. Kjo vjen
nga fakti se procesi transportues lajmrohet
si vazhdimsi e procesit t prodhimit, q
kryhet n kornizat e procesit t qarkullimit t
mallit. Kjo sht pjes integrale e procesit t
prodhimit, pjes e ciklit t riprodhimit n punn
e nj shoqrie.
Transporti mund t zhvillohet me tren,
me kamion, transport ujor, i cili i prfshin
llojet vijuese: transport i mallit npr det dhe
transport i mallit npr lum; transporti ajror
dhe lloje t tjera t transportit, varsisht nga
81
PUNA AFARISTE
Prfundim
lloji i mallit q sht lnd e transportit.
Shoqria spedituese lajmrohet si nj lloj i
veant i shoqrive e cila kryen shrbime n
qarkullimin e mallrave. Speditori merr urdhr
(dispozicion) nga komitenti dhe i prmbahet
atij. Pr secilin ndryshim, spedituesi ka pr
detyr ti drejtohet komitentit dhe ta informoj
at. Urdhri prmban t dhna pr mallin dhe
t ngjashme.
Obligimet e speditorit jan: ta pranoj mallin nga komitenti; t veproj me kujdes, si nj
ekonomist i mir; ta ruaj mallin; ta siguroj
mallin; ti bj llogarit me komitentin dhe
t ngjashme. Ndrkoh q t drejtat e spe-
dituesit jan: ti paguhet provizion dhe kompensim pr shpenzimet dhe t ngjashme.

Sigurimi i transportit paraqet nj ndr llojet
e sigurimit n prgjithsi. Lnd e sigurimit
sht secila e mir materiale q transportohet
dhe gjat transportit u ekspozohet rreziqeve
t llojllojshme transportuese t cilat mund t
shkaktojn dmtime t caktuara te t mirat prkatse. Me termin rrezik transportues nnkuptohet mundsia pr paraqitje t ndonj ndodhie
t dmshme gjat transportit t mallit. Polisa
pr sigurim, si dokument pr kontratn e lidhur,
prmban tre elemente: rrezik, premi dhe kompensim.
Konkurs
1.
2.
3.
4.
5.
82
Lvizja e mallit n kornizat e njsiteve t ndara organizative, si dhe lvizja e

mallit mes tyre, n kornizat e nj firme, sht:
a)
transport i brendshm
b)
transport i jashtm
c)
transport ngarkues.
Marrja e mallit dhe drgimi i tij jan:
a)
transport i jashtm
b)
transport i brendshm
c)
funksion i transportit.
Pr transportimin e mallit, pr relacione t shkurta dhe t mesme, m s shpeshti
prdoret:
a)
kamioni
b)
treni
c)
aeroplani.
Pr transport t ngarkesave t rnda dhe masive m s shpeshti prdoret:
a)
transport i mallit me tren
b)
transport i mallit me aeroplan.
Nj lloj i veant i shoqris e cila kryen shrbime n transportin e mallrave sht:
a)
shoqria spedituese
b)
shoqria prodhuese
c)
shoqria tregtare.
Konkurs
6.
Njihi dhe lidhi t drejtat dhe obligimet e ndryshme t speditorit:
Obligime
T drejta
Ta pranoj mallin
Ti paguhet provizion
Ta ruaj mallin
Ti paguhet kompensim pr shpenzimet
Ta siguroj mallin.
7.
Polisa me t ciln sigurohen t gjitha drgesat vijuese t mallit n nj
periudh t caktuar sht:
a)
polis e prgjithshme
b)
polis e veant
c)
polis kasko.
8.
A sht i vrtet pohimi se transporti drejtprdrejt ndikon n ekonomizimin e
puns:
a)
po
b)
jo.
9.
Urdhri t cilin spedituesi e merr nga komitenti dhe i prmbahet atij quhet:
a)
dispozicion
b)
dokumenti i vetm doganor
c)
fatura spedituese.
10.
Kompensimi pr shrbimet spedituese sht:
a)
provizion
b)
kamat
c)
interes.
83
Puna e magazinimit (depozitimit)

Nevoja q malli t vendoset n nj vend t sigurt dhe q ruajtja e tij
ti besohet depove tregtare sht e njohur q n kohn e vjetr dhe t
mesjets. Gjithsesi, depot fituan rndsi m t madhe ekonomike kah
fundi i shekullit t tetmbdhjet dhe fillimi i shekullit t nntmbdhjet, kur u paraqitn tregtart t cilt u specializuan pr pun magazinuese. Depot n fillim u zhvilluan npr portet detar t Anglis, si
nj fuqi udhheqse detar n bot. Malli i vendosur n depo ishte i
siguruar nga vjedhjet dhe prishja. M von depot publike u themeluan
jo vetn n territoret e porteve detare, por edhe n brendsi t vendit.
Puna magazinuese sot pranohet si domosdoshmri e qarkullimit bashkkohor t mallit.
Pr shkak t mosprputhjes kohore, territoriale, kuantitative dhe
kualitative mes prodhimtaris dhe konsumit, nevoja pr magazinimin
e mallrave imponohet si domosdoshmri. Mu pr kt, depozitmit t
mallit duhet ti kushtohet nj vmendje e posame, ngaq rndsia e
depozitmit ka rezultuar me krijimin e organizatave dhe institucioneve
t veanta pr magazinim, si depot publike, doganore, t dorzimit,
hekurudhore, personale, etj.
N kornizat e puns s subjekteve ekonomike, puna magazinuese
z vend t veant dhe luan rol me rndsi n punn e trsishme. Me
udhheqjen e saj t suksesshme, jo vetm q mundsohet rrjedh e pandrprer e prodhimit dhe qarkullimit, por mundsohet edhe racionalizimi i prgjithshm, ngaq puna e suksesshme magazinuese domethn mbajtje e rezervave t mallit n nivel optimal, e me kt bhen edhe
shpenzime optimale.
Ilustrimi 41 Malli i magazinuar
85
PUNA AFARISTE
Me termin pun magazinimi
nnkuptohet puna e atill
q prfshin prmbledhje
aktivitetesh t cilat kan lidhje
me:
- pranimin,
- ruajtjen dhe
- dhnien e mallit t furnizuar,
gjegjsisht t prodhuar.
Aktivitetet pr magazinimit e
mallit m s shpeshti i kryen
nj njsit i veant organizativ,
i quajtur shrbimi magazinues
i shoqris.Me nocionin depo
(magazin) nnkuptohet
hapsira e veant pr ruajtjen
e materialeve, hapsira e
rregulluar veanrisht n t
ciln kryhet pranimi, vendosja
dhe ruajtja e lndve, gjysmprodhimeve, prodhimeve t
gatshme dhe prgatitja e tyre
pr drgim sipas urdhrave t
dhna.
Punt magazinuese kan

rndsi t madhe ekonomike.
Duke iu falnderuar
depove tregtare, tregtart
(ekonomistt):
- lirohen nga brengat pr
hapsir deponuese;
- u mundsohet ruajtje m
ekonomike e mallit me depot
e specializuara tregtare.
86
Nocioni, rndsia dhe detyrat e puns

magazinuese
Me pun magazinuese nnkuptohet puna e atill q prfshin
prmbledhje aktivitetesh t cilat kan lidhje me pranimin, ruajtjen
dhe dhnien e mallit t furnizuar, gjegjsisht t prodhuar. Kto pun
te shoqrit ekonomik, m s shpeshti i kryen nj njsit i veant
organizativ, i quajtur shrbimi magazinues i shoqris. Kurse, me
nocionin depo nnkuptohet hapsira e veant pr ruajtjen e materialeve,
hapsira e rregulluar veanrisht n t ciln kryhet pranimi, vendosja
dhe ruajtja e lndve, gjysm-prodhimeve, prodhimeve t gatshme
dhe prgatitja e tyre pr drgim sipas urdhrave t dhna.
Punt magazinuese paraqesin faktor t rndsishm ekonomik
pr secilin shtet. Duke iu falnderuar depove tregtare, tregtart
(ekonomistt) lirohen nga brengat pr hapsir magazinuese dhe u
mundsohet ruajtje m ekonomike e mallit.
Kto depo e ruajn mallin dhe e sigurojn shum m lir dhe m
profesionalisht, sesa do t kishin mundur kt ta arrinin pronart
e mallit. Nse nuk do t ekzistonin depot, shoqrit e fushs s
prodhimtaris dhe qarkullimit do t detyroheshin t ndrtonin depo
t veta t cilat jo vetm q nuk do t ishin gjithnj t shfrytzuara,
por edhe nuk do t mund n at mas t madhe ta arrinin ruajtjen dhe
mirmbajtjen profesionale t mallit. Depot e themeluara kshtu do t
kushtonin shtrenjt dhe do ta rrisnin mimin e mallit. Nga ky shkak
n kushte bashkkohore paraqiten depo t specializuara pr ruajtjen e
mallit t caktuar saktsisht, si pr shembull: frigorifer pr mallin q
prishet leht, silose pr ruajtjen e drithrave dhe t ngjashme.
Malli i cili koh m t gjat gjendet n depot e ktilla, ai shpeshher
prpunohet n to, prkryhet, ambalazhohet dhe gjra t ngjashme.
Zhvillimi i prhershm i teknologjis mundson q sa m mir
dhe sa m profesionalisht t mirmbahet malli. Depot e mdha kan
rndsi t veant n qendrat e trafikut. Rndsia e tyre qndron n
mundsimin e oferts dhe krkess s prhershme t hapsirs s lir.
Me ndihmn e depove publike transportuesit mund ti shfrytzojn
kapacitetet personale t mjeteve transportuese n trsi, por gjithashtu
edhe mund t lirohen prej mallit shpejt dhe leht.
Depot bashkkohore, si veprimtari ansore t veten, kryejn edhe
nj sr punsh t tjera, si pr shembull: ngarkim dhe shkarkim t
mallit, renditje profesionale t mallit n mjetet transportuese dhe t
ngjashme.
Depot duke dhn vrtetime depozite, mundsojn edhe qarkullim
t mallit pa u dorzuar ai faktikisht. Ai mall mund t shitet, blihet, t
merren kredi pr t dhe t ngjashme, edhe pse gjat gjith ksaj kohe
ai rri n depo.
Vrtetim depozite sht letr me vler t ciln e japin depot pr
mallin q ruhet. Ai shrben pr t disponuar me mallin, por mund edhe
ti transferohet nj personi tjetr, pa u transportuar malli.
Detyrat e magazinimit dalin nga rndsia e tij. N kushte
bashkkohore t ekonomizimit magazinimi ka pr detyr:
1. t mundsoj vendosjen e t mirave materiale t prodhuara dhe t
furnizuara n momentin e futjes s tyre n procesin e prodhimit,
gjegjsisht t shitjes;

2. t veproj si veprimtari e vazhduar prodhuese pr riprpunim,
gjegjsisht pr kryerje t prpunimit t t mirave t deponuara;
3. t veproj si pjes prbrse e veprimtaris shprndarse, do t
thot t siguroj dhe t zbatoj shitje t t mirave t magazinuara.
Rndsia, detyrat dhe organizimi i shrbimit

magazinues
Detyrat themelore t shrbimit magazinues jan:
1. t siguroj zhvillim t pandrprer t puns s shoqris, do t thot:
qarkullim t mjeteve;
2. ta ruaj vlern e mallit q i sht besuar pr ta ruajtur;
3. t bj harxhime minimale gjat magazinimit.
Anagrami 12 Detyrat e veanta t shrbimit magazinues
Detyrat e shrbimit
magazinues
Lvizja qarkore e
mjeteve
Ruajtja e vlers s
mallit
Harxhime minimale
pr magazinim
Varsisht nse bhet fjal pr shrbim magazinues t shoqris

prodhuese ose t atyre tregtare, dalin edhe detyra t veanta t shrbimit
magazinues.
Kshtu, te shoqrit prodhuese puna magazinuese lidhet ose me
magazinimin e mjeteve pr prodhimtari, ose me magazinimin e
prodhimeve t gatshme.
a) Magazinimi i mjeteve pr prodhimtari prfshin: pranimin
e mjeteve t furnizuara pr pun (materiale themelore dhe materiale
ndihmse, karburante, mallra etj.), vendosjen dhe ruajtjen e tyre deri
n momentin e dhnies s tyre n procesin prodhues. Ai, gjithashtu,
ka t bj edhe me pranimin e prkohshm t gjysmprodhimeve dhe
prodhimeve t paprfunduara, deri n dhnien e tyre pr prpunim t
mtejshm.
b) Magazinimi i prodhimeve t gatshme prfshin pun rreth
pranimit t prodhimeve t veta, t dedikuara pr shitje, vendosja dhe
ruajtja e tyre, si dhe pun rreth prgatitjes pr dhnie (matje, qepje e
paketimit) dhe prgatitje e mallit t shitur pr blersit.
Vendosja organizative e shrbimit magazinues mund t jet e
vendosur n forma t ndryshme. N praktik, hasen zgjidhjet vijuese
organizative t shrbimit magazinues:
Vrtetim depozitimi sht letr

me vler t ciln e japin depot
pr mallin q ruhet.
Vrtetim depozitimi shrben

pr t disponuar me mallin, por
mund edhe ti transferohet nj
personi tjetr, pa u transportuar
malli.
Detyrat e magazinimit jan:

- t mundsoj vendosjen
e t mirave materiale t
prodhuara dhe t furnizuara
n momentin e futjes s tyre
n procesin e prodhimit,
gjegjsisht t shitjes;
- t veproj si veprimtari e
vazhduar prodhuese pr
riprpunim, gjegjsisht pr
kryerje t prpunimit t t
mirave t magazinuara;
- t veproj si pjes prbrse
e veprimtaris shprndarse,
do t thot t siguroj dhe t
zbatoj shitje t t mirave t
magazinuara.
shrbim magazinues n prbrje t shrbimit furnizues;

shrbim magazinues n prbrje t shrbimit t shitjeve;
shrbim magazinues si nj njsit i veant organizativ n
prbrje t sektorit komercial;
87
PUNA AFARISTE
Se si do t organizohet
shrbimi magazinues varet
nga:
- veprimtaria q kryen
shoqria,
- vllimi i puns dhe
- zbatimi i t arriturave t
reja shkencore n pun.
shrbim magazinues n prbrje t sektorit pr marketing;

shrbim magazinues n prbrje t sektorit prodhues;
shrbim prodhues si shrbim i mvetsishm.
Secila shoqri e zgjidh kt shtje n mnyrn q m s shumti i
prshtatet kushteve specifike pr pun. Se si do t organizohet shrbimi
magazinues varet nga veprimtaria q kryen shoqria, vllimi i puns
dhe zbatimi i t arriturave t reja shkencore n pun, para s gjithash,
n vendosjen e prgjithshme organizative. T gjitha kto zgjidhje kan
prparsi t veta dhe t meta, por gjithsesi se secila shoqri q merret
me prodhim ose qarkullim t mallit, vllimi i puns t s cils sht m i
madh, do t ket m shum nevoj pr ekzistimin e nj shrbimi t veant
magazinues, sesa nj shoqri, vllimi i puns t s cils, p.sh.: sht
transporti ose turizmi, ku puna magazinues mund t jet n prbrjen e
ndonj shrbimi ose sektori tjetr.
Kur bhet fjal pr organizimin e shrbimit magazinues duhet t
theksohet fakti se ajo mund t jet e organizuar edhe si e centralizuar
edhe si e decentralizuar. Kur nevojat nuk diktojn ndonj zgjidhje tjetr,
centralizimi i depove sht sistem, i cili shoqris i siguron pun m
racionale dhe m ekonomike me rezervat e mallit. Megjithat, ekzistojn
shkaqe t shumta q e imponojn decentralizimin e depove. Ato jan:
nevoja pr ekzistimin e depove pr materiale t reparteve, sht
si pr shkak t largsis hapsinore mes reparteve nga depoja
qendrore, ashtu edhe pr shkak t specifiks s materialeve me t
cilat ato furnizohen;
nevoja pr ekzistimin e depove fazore pr pranim
t prodhimtaris q sht n vijim;
nevoja pr ekzistimin e depove t veanta pr shitore t
ndryshme m t mdha, ose pr grupe t shitoreve tregtare m t
vogla, etj.
Anagrami 13
Llojet e depove sipas: llojit t ndrtimit dhe sipas specifiks

s veprimit
Llojet e depove
88
Sipas specifiks s
veprimit
Depo publike
Depo t
dorzimit
Depo doganore
Sipas llojit t
ndrtimit
Depo t mbuluara
Depo gjysm t
mbuluara
Depo t
pambuluara

Prparsit e decentralizimit qndrojn n afrimin e depove dhe ai n mas
m t vogl ose m t madhe siguron specializimin e depove, gj q shum
pozitivisht reflektohet n krijimin e kushteve m t mira pr vendosje t mallit dhe
trajtim m profesional t tij. Megjithat, decentralizimi ka nj numr mangsish:
mundsi pr tejmbushjen me rezerva t t njjtit lloj n m shum vende;
zbatim m i vshtir i politiks s vetme deponuese t shoqris
n trsi;
relativisht rritje e harxhimeve t prgjithshme pr deponim dhe
t ngjashme.
Llojet e depove
Depot paraqiten n lloje t shumta dhe t llojllojshme. Me zbatimin
e disa kritereve t caktuara, t gjitha mund t klasifikohen n grupe t
caktuara.
Sipas llojit t ndrtimit, dallojm: t mbuluara dhe t pambuluara.
Depot e mbuluara (baraka druri, hangar, depo prdhese t murosura,
depo me podrum, kat prdhes dhe kate, etj.) shrbejn pr vendosjen e t
mirave materiale (artikuj ushqimor, mallra q ndizen leht dhe mallra
q avullojn dhe t ngjashme), t cilat jan t ndjeshme ndaj ndikimeve
atmosferike dhe ndaj disa ndikimeve t tjera.
Depot gjysm t mbuluara shrbejn pr vendosjen e t mirave
materiale si jan: materiali ndrtimor prej druri, qymyri, glqerja etj.
Depot e pambuluara, n fakt, jan hapsira magazinuese n t cilat
magazinohet: rr, mallra qeramike, mallra pr sanitari kanalizimi dhe t
ngjashme.
Sipas llojit t t mirs materiale q magazinohet, dallohen: depo pr
lnd, pr gjysmprodhime, pr prodhime t gatshme, gjegjsisht depo
pr prodhime industriale, pr prodhime bujqsore dhe t ngjashme. Sipas
specifiks s t mirs materiale q magazinohet, dallohen: depo pr mallra
universale dhe depo speciale.
Sipas prkatsis ndaj shoqrive t caktuara, dallohen: depo t shoqrive
prodhuese, depo t shoqrive tregtare.
Sipas specifiks s veprimtaris dallohen: depo publike, depo t
dorzimit dhe depo doganore.
Depot publike depozitojn t mira materiale t shoqrive t ndryshme.
Krahas depozitimit kryejn edhe shrbime t caktuara, qllimi themelor i t
cilve sht ruajtja e vlers s t mirave t deponuara (pastrim, klasifikim,
sigurim dhe t ngjashme). Ato lidhin kontrat me pronart e t mirave t
deponuara. Pr punn e vet ato fitojn kompensim (provizion).
Depot publike mbajn evidenc pr t mirat e pranuara dhe t dhna
nga depoja. Pronarit t s mirs t depozituar i japin dokument vrtetim
depozite. Vrtetimi i depozits sht n form t letrs me vler dhe mund
t transferohet, kurse me kt transferohet edhe pronsia e mallit.
Depo t dorzimit hapin shoqrit tregtare q prfaqsojn firma t
huaja, shoqrit prodhuese q prodhojn artikuj me licenca t firmave t
huaja dhe shoqri pr tregti t jashtme. Ato vendosen n afrsi t stacioneve
doganore. N to vendoset malli q i prket firms s jashtme (dorzuesit).
Pr kt mall nuk paguhet dogan deri n momentin kur ai t shitet dhe t
nxirret nga depoja. Pr shrbimin e vet, depoja merr provizion.
Ilustrimi 42
Depot e mbuluara
Ilustrimi 43
Depot gjysm t mbuluara
Ilustrimi 44
Depot e pambuluara
Ilustrimi 45
Depo publike
89
PUNA AFARISTE
Depot doganore shrbejn pr depozitimin e t mirave materiale,
do t thot mallrave nga importi dhe eksporti. Ato vendosen n afrsi
t kalimeve kufitare, n afrsi t stacioneve hekurudhore t qyteteve
t mdha, n afrsi t porteve detare dhe aeroporteve, etj. Kto depo
u takojn drejtorive doganore. Dogana paguhet kur merret malli nga
depoja.22
Veprimi gjat pranimit t materialeve t

furnizuara
Depo m t mdha kan shrbim t veant pr pranim. Detyra e tij prbhet nga:
pranimi i materialit t arritur dhe dokumenteve q e
prcjellin at;
kryerja t pranimit kualitativ dhe kuantitativ t materialit;
dhnia e flethyrjes pr materialin.23
Ilustrimi 46
Flethyrja, zakonisht, i prmban kto t dhna: data e pranimit,

numri rendor i flethyrjes, emri i furnizuesit, lloji i mallit, sasia dhe
cilsia e mallit, mimi i mallit, lloji dhe numri i copve sipas ambalazhit,
nnshkrimi i udhheqsit t depos, etj.
sht e preferuar q, n rastet kur harxhimet pr transportin e
materialit bien mbi blersin, shrbimi i pranimit t kryej prshkrim t
fletngarkess dhe tua bashkngjis dokumenteve t mallit.
N kt mnyr lirohet fletngarkesa origjinale, n mnyr q t
evitohen obligimet pr pagesn e trenit, nse transporti sht br me
t. Prshkrimi zakonisht bhet duke i shnuar elementet me rndsi t
fletngarkess n nj formular t posam pr kt qllim.
Kontrollin kualitativ dhe kuantitativ t materialit t arritur e kryen nj
komision i veant i shoqris, t cilin zakonisht e prbjn prfaqsues
nga shrbimi pr kontroll kualitativ, shrbimi pr prgatitje t puns dhe
shrbimi magazinues.24
Nse gjat kontrollit vrtetohet ndonj shmangie nga kualiteti
dhe kuantiteti i caktuar me kontrat, kjo konstatohet me komision.
Regjistri komisionar i dorzohet furnizuesi, me krkes q t veproj
n pajtueshmri me kontratn e shitblerjes, gjegjsisht me rregullat e
qarkullimit t mallit.
Veprimi pr pranim t prodhimeve t gatshme

Prve n rastet kur bhet fjal pr prgatitje t prodhimeve, pas
prodhimit t mbaruar, si jan: prodhimi sipas porosis, parti
prodhimesh e shitur paraprakisht, dorzim i prodhimeve njsive
afariste, ose depo t dorzimit, prodhimet e gatshme vendosen n depo
prkatse t shoqrive prodhuese.
Pr prodhimet, t cilat me vlersimin e kontrollit teknik nuk
kualifikohen si prodhime shkart, ose si prodhime me gabim, njsiti
prodhues prkats shoqris i dorzon dokument, i njohur si fletdalje
90
22. .: , I , Shkup,
1997, faqe 48.
23. - . .: ,
Fakulteti Ekonomik, Shkup, 2002, faqe 211.
24. - . .: ,
Fakulteti Ekonomik, Shkup, 2002, faqe 211.

e prodhimeve t gatshme, n baz t t cilit depoja ua kryen pranimin.
Fletdalja zakonisht i prmban t dhnat vijuese: emri i njsitit
prodhues t shoqris n t ciln sht prpunuar prodhimi, numri rendor
i fletdaljes, data e lshimit t fletdaljes, njsia matse, sasia, mimi dhe
vlera. Fletdaljen e nnshkruajn: drejtori i njsitit prodhues t shoqris,
personi q e ka dorzuar prodhimin dhe personi q e ka regjistruar kt
dokument.
N baz t nj ekzemplarit t fletdaljes, sektori i prodhimit e evidenton
vllimin e prodhimtaris, kurse ekzemplari i dyt i dorzohet kontabilitetit
t shoqris. Nse nuk sht e parapar q shrbimi magazinues t
lshoj dokument t posam pr pranimin e prodhimeve t gatshme,
ather ekzemplari i tret i fletdaljes shrben si dokument i vetm pr
evidentimin e hyrjes s mallit n depo.
Te disa shoqri praktikohet q kontabiliteti, n baz t fletdaljeve t
qarkullimit, t lshoj urdhr prmbledhs pr pranimin e shrbimeve t
gatshme. Ky urdhr mund t jepet prditshm ose periodikisht, kurse i
prfshin t gjitha fletdaljet gjat nj dite ose gjat nj periudhe t caktuar.
Dhnia e mallit nga depoja

Veprimi gjat lshimit t materialeve n
prodhimtari
Njsitet prodhuese t shoqris, porosisin materiale nga depoja, n
baz t dokumentit q quhet krkes pr material, e cila zakonisht i
prmban t dhnat vijuese: emri i sektorit prodhues, numri rendor i
krkess, data, numri rendor i urdhrit pr zbatimin e t cilit prdoret
materiali, emri i depos nga i cili krkohet materiali, emri, sasia dhe vlera
e materialit etj.
Kur n nj krkes gjenden m shum lloje materiali, prgatitja e
materialeve pr tu lshuar, sipas dokumentit t till, mund t kryhet n
dy mnyra:
me kompletim t simuluar, sipas t cilit krkesa zbrthehet n x
sektor t depos, nga do t jepet materiali. Njkohsisht (simuluar),
materiali prgatitet n t gjitha sektort, n mnyr q drgohet
n nj vend n depo, vendi i ashtuquajtur hapsira e ekspedits.
N kt vend person i veant, i ashtuquajtur preparator e kryen
kompletimin e krkesave t ktilla prmbledhse.
me kompletim t njpasnjshm, sipas t cilit mjeti transportues
i shoqruar nga preparatori, shkon nga sektori n sektor brenda
depos, duke e plotsuar materialin pr seciln krkes.
Ilustrimi 47
Fletdalja i prmban t dhnat

vijuese:
- emri i njsitit prodhues t
shoqris n t ciln sht
prpunuar prodhimi,
- numri rendor i fletdaljes,
- data e lshimit t
fletdaljes,
- njsia matse,
- sasia,
- mimi dhe
- vlera.
Ilustrimi 48
mallra n rrug
Kjo mnyr e kompletimit t krkess praktikohet sidomos te depot ku

malli sht i renditur sipas sistemit t vendeve t prhershme, sepse n to
leht mund t caktohet orari i lvizjes nga sektori n sektor.
N rastet kur jan krkuar m shum materiale sesa sht e nevojshme,
91
PUNA AFARISTE
ose kur sht marr mall q nuk sht i nevojshm, njsiti prodhues sht
i obliguar ta kthej at n depo. Ather si dokument me t cilin kryhet
kthimi i materialit dorzohet fleta e kthimit t materialit.
Veprimi gjat lshimit t prodhimeve t gatshme

(mallrave) pr blersit
Ilustrimi 49
Ngarkimi i mallit
Prodhimet e gatshme nga depoja, shitsve u lshohen me dokumentin

urdhr pr dhnien e mallit, t cilin e lshon shrbimi i shitjeve n
shoqri. N baz t ktij urdhri shrbimi deponues lshon fletdalje.
Te disa shoqri puna rreth lshimit t dokumenteve pr prgatitjen e
mallit thjeshtzohet n kt mnyr. Kontrata prfundimtare, si dokument
pr shitjen e mallit, lshohet e kopjuar n dhjet ekzemplar. Tre t part
e mbajn emrin e kontrats, kurse t tjert urdhr pr dhnien e mallit,
fletdalje, raport pr prgatitjen e kryer dhe t ngjashme.
Dhnia e mallit nga depot e shoqrive tregtare kryhet n mnyrn
e njjt, si dhnia e prodhimeve t gatshme nga depot e shoqrive
prodhuese.

Renditja e mallit n depo z vend t veant n politikn e puns
magazinuese. Para s gjithash, renditja duhet t jet racionale, kurse si e
till do t mundsonte:25
shkurtimin e rrugve pr mbartje dhe
lehtsimin dhe prshpejtimin e manipulimit me mallin.
Prodhimet e gatshme u jepen
blersve me dokumentin
urdhr pr dhnien e mallit.
Urdhrin pr dhnien e mallit
e jep shrbimi i shitjeve n
shoqri. N baz t ktij
urdhri, shrbimi deponues
lshon fletdalje.
Ilustrimi 50
Dhnia e mallit nga depoja
me ndihmn e transportit t
brendshm
92
Nj rregull klasik pr renditjen e mallit n depo thot: Nj vend pr nj

lloj malli dhe secili lloj n vendin e vet. Zbatimi i ktij rregulli nnkupton
se secili mall e ka vendin e vet n depo, kurse vendi i prkohshm ose i
rastsishm duhet rreptsisht t shmanget. Duke e zbatuar kt rregull,
mallrat n depo m s shpeshti shprndahen sipas ktyre rendeve:26
Sipas rendit alfabetik, sipas t cilit q te hyrja e depos mbahen
vende pr mallin, duke e marr parasysh emrin e tij. Kshtu, vendi
i par do t jet i rezervuar pr mallin, emri i t cilit fillon me
shkronjn A, pastaj me B, me C, e kshtu me radh.
Sipas nomenklaturs, sipas s cils malli renditet n baz t
nomenklaturs s brendshme zyrtare t shoqris. Sikur te rendi
alfabetik, prparsit e ktij sistemi vrehen n mundsin m t
madhe pr mbikqyrje dhe pr gjetje m t leht. Megjithat, te
kto sisteme sht e vshtir t arrihet ndonj ekonomizim m i
madh i hapsirs, ngaq gjat renditjes nuk merret n konsiderat
koeficienti i lvizjes s prodhimeve t caktuara, prmasat e tyre,
pesha, forma, cilsit fizike dhe kimike.
Renditje sipas karakteristikave t mallrave, sipas s cils n
konsiderat merren specifikat e llojeve t caktuara t mallrave,
por njhersh arrihet edhe ekonomizimi optimal i hapsirs,

transportit, manipulimit, si dhe shpenzimeve t tjera n depo.
Gjat renditjes s mallit me kt sistem, veprohet n kt mnyr:
malli me prmasa t madha, malli vllimor dhe malli me pesh t
mdha vendoset afr hyrjes s depos dhe n katin prdhes;
kur vihet malli npr rafte, n sirtar ose n mnyra t tjera,
tentohet q n afrsi t magazinohen mallra me karakteristika t
prafrta;
malli me veprime t dmshme tentohet t jet sa m larg nga
mallrat e tjer te t cilt veprimet e tilla do t ndikonin negativisht,
si pr shembull malli helmues, malli shprthyes dhe mallra t tjera.
malli q m shpesh qarkullon, gjithashtu duhet t vendoset m afr
hyrjes, daljes s depos, n mnyr q m thjesht t manipulohet
me t.
Ilustrimi 51
sipas nomenklaturs
Pr orientim m t leht te renditja e ktill, duhet t shnohen sektor,

kurse te depot m t mdha edhe rrugt, gjithashtu.
Megjithat, pa marr parasysh se cila renditje zbatohet, sht e
drejt q n hyrje t depos t theksohet plani i renditjes s prodhimeve
t mallrave. N mnyr q m lirisht t disponohet me hapsirn
magazinuese, gjithashtu, shmangen gardhet fikse, t cilat depon e ndajn
gjithmon n sektor, me prjashtim t rastit kur kjo nuk diktohet nga
shkaqe t veanta. Prandaj, depot bashkkohore ndrtohen n form t
salla t mdha, n t cilat ndarja e sektorve shnohet vetm me gardhe
t lvizshme dhe me mbi-shnime.
Mirmbajtja dhe rregullimi i depove

Me mirmbajtje dhe rregullim t depove nnkuptohet prmbajtja ndaj
parimeve t rendit dhe zbatimi i tyre, si dhe mbrojtja e t mirave t
magazinuara n hapsirn pr magazinim.
Mbajtja e pastrtis dhe rendit n hapsirn magazinuese ka rndsi
t madhe pr kryerjen e suksesshme t punve dhe detyrave t puns
s depos. Me kt q u prmend m lart krijohen kushte m t mira pr
shndetin e t punsuarve, pr mbajtje t kualitetit dhe kuantitetit t t
mirave t magazinuara, do t thot: shmangen humbjet e tyre eventuale,
pr shkak t kushteve t kqija higjienike n depo. Pastrimi i depos duhet
t bhet do dit, n mnyr q t mos lejohet paraqitja e insekteve,
baktereve, minjve dhe t ngjashme. Domethn, kushtet higjienike
sanitare duhet tu prshtaten kushteve bashkkohore.
Rregullimi i depos ka pr qllim q ajo t disponoj me hapsir
dhe pajisje prkatse e cila do tu prgjigjet specifikave t t mirave t
vendosura n t. Kjo krijon kushte t volitshme pr ruajtjen e t mirave
dhe e zvoglon dmtimin dhe prishjen e tyre.
Pajisjet q m s shpeshti prdoren n depo jan: raftet, stenda,
tavolina, shkall, pajisje teknike pr ngrirje dhe ftohje (frigorifer,
ngrirs etj).
Ilustrimi 52
sipas madhsis s
mallit
Ilustrimi 53 Raftet
93
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 54
Pajisjet n depo shkallt
Ilustrimi 55
Pajisjet pr ftohje n depo
Raftet n depo shrbejn pr renditjen dhe ruajtjen e t mirave.

Ato mund t jen t njanshme dhe t dyanshme. Raftet e njanshme
vihen n muret e depos, kurse raftet e dyanshme n mes t hapsirs
magazinuese, me largsin e lejuar nga njri-tjetri, gj q mundson
manipulim m t leht me mallrat prgjat gjith hapsirs s depos.
Stendat shrbejn pr t vn varse t veshjeve t siprme, pr t
varur qilima etj.
Shkallt shrbejn pr manipulim me t mirat materiale q
magazinohen n raftet m t larta dhe pr varje.
Pajisjet pr ngrirje shrbejn pr konservim t prhershm t disa
llojeve t t mirave, me rast vazhdohet afati i qndrueshmris s
tyre. Kto pajisje quhen edhe dhom t ngrirjes.
Pajisjet pr ftohje shrbejn pr ftohjen e artikujve ushqimor dhe
t mira t tjera t magazinuara q mund t prishen leht.
Pajisjet teknike shrbejn pr ruajtje t dhe mirmbajtje t
drejtprdrejt t t mirave t magazinuara. Kshtu, pr shembull,
vihen ventilator, kondicioner, bhet ajrosja e hapsirs magazinuese,
instalohen alarme, pajisje kundr zjarrit dhe pajisje t tjera.
Pajisjet pr transport t brendshm shrbejn pr mbartjen e t
mirave t magazinuara dhe pajisjeve n depo. Ato mund t jen t
llojllojshme, dhe varet nga lloji, forma dhe prmasat e t mirave dhe
pajisjeve. N disa depo prdoren shirita t pandrprer, t cilt lvizin
me ndihmn e elektromotorve. N depot ku prdoren m shum kate,
prdoren ashensor, diku makina mbartse, makina pr ngritje dhe t
ngjashme.
Krahas llojeve t lartprmendura t pajisjeve, mund t hasen edhe
lloje t tjera t cilat do ti prshtaten llojit t mallit dhe do t mundsojn
manipulim m t leht, m t mir dhe m efikas me mallrat n depo.

1.
2.
3.
4.
94
nnkupton me nocionin pun maga- 5.

zinuese?
far mund t jen zgjidhjet organiza- 6.
tive t shrbimit magazinues?
Cilat lloje t depove mund ti dallosh?
7.
Shpjegoje procedurn pr pranim t
materialeve t furnizuara n depo.
Shpjegoje procedurn pr pranim t

prodhimeve t gatshme n depo.
Shpjegoje procedurn pr dhnien e
mallit nga depoja.
nnkuptohet me mirmbajtje dhe
rregullim i depos?
Test
1.
Shumn e aktiviteteve q kan t bjn me: pranimin, ruajtjen dhe dhnien e
furnizimit,
gjegjsisht t mallit t shitur, m s shpeshti e kryen
a)
shrbimi i shitjeve
b)
shrbimi furnizues
c)
shrbimi magazinues
2.
Lidhini depot me llojet e prodhimeve q ruhen n to:
T mbuluara
Gjysm t mbuluara
T pambuluara
3.
Rr
Artikuj ushqimor
Material ndrtimor prej druri
Mallra qeramike
Mallra q leht ndizen
Lidhini llojet e mallrave me depot prkatse:
Depo publike
Depo t dorzimit
Depo doganore
Mallra nga importi dhe eksporti

Mallra me licenc t firmave t huaja
Mallra q u takojn firmave t huaja
Prve deponimit kryejn edhe shrbime t tjera (sigurim)
4.
Numro nj pjes t pajisjes q e prdorin depot pr ruajtjen e kualitetit t prodhimit
__________, __________, __________.
5.
Lidhi karakteristikat e llojeve t renditjeve t mallit n depo:
Rendi alfabetik
Rendi i nomenklaturs
Renditje sipas karakteristikave t mallrave
6.
7.
8.
9.
Mbikqyrje m e madhe
Emri i t cilit fillon me A, pastaj me B
Nuk ka ekonomizim t madh
Ekonomizim optima
Sipas prkatsis ndaj nj shoqrie t caktuar dallohen:

a)
depo t shoqrive prodhuese dhe tregtare
b)
depo doganore
c)
depo publike.
Sipas llojit t t mirave materiale q magazinohen, dallohen:
a)
depo pr lnd dhe prodhime bujqsore dhe industriale
b)
depo universale dhe speciale.
Shrbimi magazinues mund t organizohet si:
a)
i centralizuar dhe i decentralizuar
b)
administrativ dhe i centralizuar
c)
administrativ dhe i decentralizuar.
Vendosja organizative e shrbimeve magazinuese mund t jet:
a)
e vendosur ndryshe n shoqrit e ndryshme
b)
e vendosur njjt n shoqri t ndryshme
c)
sipas rregullave t caktuara me prpikmri.
95
Kontrolli i
kualitetit
TEMA
Me studim t vmendshm t prmbajtjeve t ksaj teme do t mund:

ta kuptosh nocionin kualitet dhe kontroll t kualitetit;
ti shpjegosh lndn dhe rndsin e kontrollit t kualitetit;
ti dallosh parimet e kontrollit t kualitetit;
ti shpjegosh metodat e kontrollit t kualitetit;
t njihesh me procedurn e veprimit me prodhimet jo t rregullta;
t njihesh me standardet pr kualitet.
Nocioni i kualitetit dhe nevoja pr

kontroll t kualitetit
Shpjegoje kontrollin kuantitativ dhe kualitativ gjat realizimit t
puns furnizuese dhe asaj shitse.
Kush e bn kontrollin kualitativ dhe kuantitativ?
sht atestimi?
Me kualitet nnkuptohen ato cilsi q mund t prmbushen pr nj

nevoj t caktuar. Nuk ka dallim se pr far nevojash bhet fjal dhe si
i prmbush ato nj prodhim i caktuar, a e bn kt drejtprdrejt si mjet
i knaqsis, apo trthorazi si mjet i prodhimit.
Nocioni i cilsive kualitative t prodhimit sht i komplikuar, ngaq
para s gjithash ai prfshin:
1.
2.
materiali nga i cili sht prpunuar;

forma;
97
PUNA AFARISTE
Nocioni i cilsive kualitative t
prodhimit sht i komplikuar,
ngaq para s gjithash ai
prfshin:
- materiali nga i cili sht
prpunuar;
- forma;
- prbrsit;
- ngjyra;
- prcaktues n aspekt t
shijes dhe t ngjashme.
Vlersimi i cilsive kualitative
t prodhimit dhe qasja
n praktik jan mjaft t
ndryshme.
3. prbrsit;
4. ngjyra;
5. prcaktues n aspekt t shijes dhe t ngjashme.
Vlersimi i cilsive kualitative t prodhimit dhe qasja n praktik
jan mjaft t ndryshme. Pikrisht, shpeshher kualiteti i prodhimeve
mbikqyret n aspekt t materialit t prdorur dhe teknologjia e tyre
n procesin e prodhimit. Megjithat, me rndsi pr shoqrit sht se
viteve t fundit me publikimin e shum artikujve dhe librave sqarohet
qasja e re e njohur si revolucion i kualitetit. Themeluesit e revolucionit
t kualitetit insistojn se m mir duhet t ndrpritet prodhimi i artikujve
me kualitet t dobt, sesa m von t korrigjohen gabimet n procesin
e prodhimit.
Pse bhet kontrolli i kualitetit?

Kontrolli i kualitetit duhet t siguroj q secili prodhim i cili del
nga uzina, n mnyr q t posedoj kualitetin e duhur, t vrtetuar
me standardet dhe specifikimet. Megjithat, detyra e kontrollit nuk
duhet t kuptohet vetm si kontrollim i prodhimeve finale, me qllim
q t mnjanohen (ndahen) prodhimet q nuk u prshtaten kushteve
q jan t prcaktuara me standardet. Kontrolli duhet t jet edhe
mas preventive, e cila duhet t pengoj paraqitjen e gabimeve te
prodhimet prfundimtare dhe n kt mnyr ta sjell n mas m t
vogl prishjen e materialeve dhe harxhimin e panevojshm t mundit
njerzor.
Preferohet q kontrolli t jet m rrall, kurse kjo do t thot t
kontrollohen eventualisht vetm prodhimet e gatshme. Megjithat, nj
sr rastesh tregojn se kontrolli do t mund ta realizoj detyrn e vet
nse bhet m shpesh, para ose pas kryerjes s secilit operacion, n
mnyr q t pengohet dalja e mtejshme e prodhimeve t parregullta.
Cila pjes e prodhimtaris duhet t kontrollohet?

Prgjigjja e ksaj pyetjeje, n formn m t prgjithshme, thot: Sa
m pak sasi q sht e mundur, kurse gjat ksaj t arrihet rezultat i
prshtatshm (ekzemplar reprezentativ, zgjedhje e rastsishme).
Mirpo, prsri kontrolli vizual i prodhimeve t gatshme sht

Shoqrit e orientuara kah marketingu gjithmon jan t preokupuara me kualitetin e
prodhimit shrbimit. TQM sht filozofi
menaxhimi e prmirsimit t vazhdueshm
t kualitetit, e udhhequr nga drejtoria, n
mnyr q t prmbushen nevojat e konsumatorve. Reagimet e konsumatorve
98
jan masa m e mir matse dhe indikatori

pr kualitetin e prodhimit shrbimit. Besohet se knaqsia e konsumatorit sht krkesa m e rndsishme pr suksesin afatgjat
t shoqris dhe se kjo knaqsi krkon q
shoqria ta fokusoj punn e vet n nevojat e
konsumatorve.
KONTROLLI I KUALITETIT TEMA 5

i pashmangshm, kurse me t duhet t zbulohen t gjitha defektet e
dukshme, kontrolli i prmasave, funksionimit etj.
Kontrolli i kualitetit z nj pjes t kohs s prodhimit dhe kushtzon
krijimin e nj pjese domethnse t shpenzimeve t prodhimtaris.
Kontrolli i kualitetit ndikon n trsin e procesit t puns. Mangsit
m t mdha sjellin rritjen e ankesave nga ana e blersve, kurse kjo
reflekton negativisht n imazhin e firms. Duhet pasur parasysh se
suksesi i puns varet nga kualiteti, kurse kualiteti krijon konsumator.
Lnda dhe rndsia e kontrollit t

kualitetit
Kontrolli i kualitetit duhet t siguroj q secili prodhim q del nga
uzina, t ket kualitetin e parapar t prcaktuar me standarde dhe
specifikime. Kontrolli i kualitetit duhet t jet mas preventive, e cila
duhet ta pengoj paraqitjen e gabimeve te prodhimet prfundimtare dhe
n kt mnyr ta sjell n mas m t vogl shkatrrimin e materialeve
dhe harxhimin e padobishm t mundit njerzor. Pr kt shkak,
kontrolli i kualitetit sht i drejtuar kah kontrollimi:
i lndve t para dhe materialeve, n mnyr q t sigurohet
prbrja dhe prmasat cilsore t duhura;
i prodhimit rrjedhs, n mnyr q t vlersohet rregullsia e operacioneve;
i pjesve t prodhuara, i prodhimeve prfundimtare,
i veglave q prdoren n prodhimtari.
Kontrolli i kualitetit t prodhimit kryesisht sht i drejtuar kah
kontrollimi i karakteristikave vijuese:
funksionaliteti,
pamja,
qndrueshmria dhe
prmasat.
Kontrolli i kualitetit, si prmendm, z vend nga koha e
prodhimtaris dhe kushtzon krijimin e nj pjese domethnse nga
harxhimet e prodhimtaris.
Rndsia ekonomike e kontrolli t kualitetit vjen n shprehje kur:
1.
2.
Kontrolli i kualitetit ndikon n trsin e procesit prodhues.

Mangsit m t mdha te prodhimet sjellin deri te ankesa nga
ana e blersve, kurse kjo reflekton keq n imazhin e firms n
ekonomi.
kontrolli i kualiteti mund ta parandaloj harxhimin e panevojshm
t puns dhe mjeteve, duke i ndar me koh prodhimet e
parregullta.
Ilustrimi 56
Kontrolli laboratorik i kualitetit
Ilustrimi 57 Laboratori
Kontroll t kualitetit duhet t
siguroj secili prodhim q del
nga uzina, q ta ket kualitetin
e parapar t vrtetuar me
standarde dhe specifikime.
Kontrolli i kualitetit sht i

drejtuar kah kontrollimi:
- i lndve t para dhe
materialeve, n mnyr q
t sigurohet prbrja dhe
prmasat cilsore t duhura;
- i prodhimit rrjedhs, n
mnyr q t vlersohet
rregullsia e operacioneve;
- i pjesve t prodhuara, i
prodhimeve prfundimtare,
- i veglave q prdoren n
prodhimtari.
Kontrolli i kualitetit t prodhimit
kryesisht sht i drejtuar kah
kontrollimi i karakteristikave
vijuese:
- funksionaliteti,
- pamja,
- qndrueshmria dhe
- prmasat.
99
PUNA AFARISTE
Parimet dhe metodat e kontrollit t

kualitetit
Parimi themelor pr kryerjen e kontrollit t kualitetit sht t
sigurohet q kualiteti i prodhimit ti prshtatet atij q sht prcaktuar
me standardet dhe specifikimet, kurse gjat ksaj shpenzimet q i
krkon kontrolli t jen m t vogla. Pr realizimin e ktij parimi duhet
t merren n konsiderat:
1. momenti n t cilin kryhet kontrolli i kualitetit;
2. prfshirja e kontrollit;
3. vendi n t cilin do t kryhet kontrolli dhe
4. metodat e kontrollit.
1. Nga aspekti i ekonomizimit preferohet q kontrolli t kryhet m
rrall, kurse kjo do t thot se duhet t kontrollohen vetm prodhimet e
gatshme. Megjithat, nj sr rastesh tregojn se kontrolli do t mund
ta realizoj detyrn e vet nse kryhet m shpesh, para secilit, ose pas
secilit operacion t kryer. Kshtu, pr shembull duhet t kryhet kontroll
pas secilit operacion, n mnyr q t pengohet dalja e mtejshme e
prodhimeve t parregullta nga operacionet prkatse. Kontrolli duhet
t kryhet para fillimit t operacioneve (pr shembull, para ngjyrosjes s
prodhimit), n ato raste kur ekziston rreziku q n operacionin e radhs
t mbulohen mangsit e prodhimeve, t bra n operacionet e kaluara,
ose n rastet kur prodhimet e parregullta nga operacionet e mparshme
mund t shkaktojn dmtim t pajisjes n operacionet vijuese. Kur
bhet fjal pr prodhime t gatshme duhet t bhet kujdes q ato t mos
dalin nga shoqria para se ti nnshtrohen kontrollit, ngaq prodhimet
e parregullta q do t ishin gjetur te blersi i bjn dm imazhit t
shoqris dhe mund t shkaktojn shpenzime plotsuese.
2. Sipas prfshirjes s sasis s prodhimeve, kontrolli mund
t jet i plot dhe i pjesshm. Kontrolli, si u theksua, shkakton
shpenzime, t cilat nuk jan drejtprdrejt produktive n kuptimin q ta
rrisin vlern e prodhimeve. Q t caktohet prfshirja e kontrollit duhet
t merret parasysh natyra e proceseve prodhuese. Prodhimet me vler
m t vogl, zakonisht nuk prmbajn dot kontroll t trsishm, i cili
do t shkaktonte shpenzime t larta. As prodhimet q paraqiten n sasi
t mdha t nj mase homogjene e prbr nga t gjitha pjest (sheqer,
imento, drith, gozhda, etj.), njashtu.
3. Kontrolli i kualitetit t prodhimeve mund t kryhet n vende
t ndryshme dhe kjo: n vendin ku kryhet operacioni, n vend t
veant pr kontroll, te furnizuesi i materialeve dhe pjesve dhe te
blersi i prodhimeve t gatshme. Secili vend i cekur i ka prparsit
dhe mangsit e veta, si dhe pasojat prkatse ndaj ekonomizimit t
kontrollit.
4. Pr kontroll t kualitetit shfrytzohen metoda t ndryshme, t
cilat mund t grupohen n disa grupe:
1. metoda vizuale;
100

2. metoda t matjes s prmasave;
3. testime (hetime) t funksionimit t prodhimeve;
4. hetim i prbrjes kimike dhe cilsive kimike t prodhimeve.
Zgjedhja e metodave pr kontroll diktohet nga specifikat e prodhimit
dhe nga lloji dhe karakteristikat e prodhimit q duhet t kontrollohet.
Shpeshher pr kontroll t nj lloji t prodhimit mund t paraqitet
nevoja e shfrytzimit t kombinuar t m shum metodave pr kontroll,
ku kontrolli vizual lajmrohet pothuajse pa prjashtim. Secila metod
kuron koh t caktuar pr realizim, angazhon njerz dhe mjete.
Shpenzimet pr kontroll t prodhimeve mund t zvoglohen dukshm
duke e thjeshtzuar veprimin dhe duke e shkurtuar kohn e kontrollit.
Procedura e veprimit me prodhime t

veanta t parregullta
Detyra e kontrollit pr kualitet, si u theksua tani m, sht t siguroj
krijimin e prodhimeve me karakteristika t caktuara. Megjithat, edhe
me organizimin m t suksesshm t kontrollit ndodh ndonj sasi e
prodhimeve q duhet t ndahet nga masa e prodhimeve si jocilsore,
por situata e ktill mund t llogaritet si m e mir sesa prodhimet e
parregullta ta braktisnin shoqrin dhe t gjendeshin n duart e blersve
dhe konsumatorve.
Mirpo, kujdesi pr kontrollin e prodhimeve t ndara n kt mnyr
nuk mbaron. Secila njsi nga sasit e caktuara t parregullta duhet t
Ilustrimi 58
Kontrolli i kualitetit t mallit me
ekzemplar reprezentativ
Pr kontroll t kualitetit
shfrytzohen metoda t
ndryshme, t cilat mund t
grupohen n disa grupe:
- metoda vizuale;
- metoda t matjes s
prmasave;
- testime (hetime) t
funksionimit t prodhimeve;
- hetim i prbrjes kimike dhe
cilsive kimike t prodhimeve.
Defekti
Mundsimi i prhapjes
s mtejme (nse sht
e mundshme)
Thirrja e kujdestarit
nga firma
Ardhja pas thirrjes
Pamundsimi i
prhapjes s defektit
Raport pr defektin
Rregullohet menjher
Jo
Prgatitja pr evitimin
e defektit
Prmirsimi
Prmirsimi
Verifikimi i urdhrit
pr pun
Verifikimi i urdhrit
pr pun
Fundi
Ilustrimi 59 Paraqitje skematike e procedurs me prodhime t parregullta

101
PUNA AFARISTE
Laboratori agrokimik
klasifikohet, si prodhim q do t mund t prmirsohet, ose si prodhim

q duhet t shmanget si i papranueshm. Prodhimet e grupit t par
duhet t kthehen n prodhimtari, n mnyr q t largohen parregullsit
dhe pastaj si t rregullta t kyen n sasin e prodhimeve t rregullta.
Fati i atyre prodhimeve q nuk mund t prmirsohen mund t jet
i ndryshm. Ato duhet t shfrytzohen n shoqri pr ndonj qllim
tjetr, ose t shiten si material mbeturinor.
Sasi m t mdha t prodhimeve t parregullta e keqsojn
ekonomizimin e prodhimtaris, pa marr parasysh nse ekziston
mundsia q ato t riparohen, ose t gjendet blers pr to. Riparimi
i prodhimeve t ktilla kfigurarkon investim plotsues t mundit
dhe mjeteve, kurse me shitjen e prodhimeve t parregullta si material
mbeturinor, asnjher nuk mund t fitohet mim, i cili do ti mbulonte
shpenzimet e bra.
Standardet pr kualitet
Ilustrimi 60 Prodhimtaria - ISO
Nuk mund t bhet kontrolli pa standarde. Standardet e paraqesin

rezultatin e dshiruar. Standardet jan nivele t zbatimit. Ato jan kritere
me t cilat matet rezultati. Gjat planifikimit formulohen qllime,
politika dhe plane t cilat shoqria pret q ti realizoj, kurse pikrisht
ato qllime, politika dhe plane bhen standarde t kontrollit. Nganjher
standardet jan shum konkrete, t shprehura n shpenzime, fitim, or
pune. Her t tjera ato jan kualitative sipas natyrs s vet dhe shprehen
si rritje e moralit mes t punsuarve, sukses i nj propagande, prparim
t marrdhnieve me publikun dhe t ngjashme.
Standarde nivele t rezultateve t pritura nga secili i punsuar n
shoqri dhe kriter me t cilin matet rezultati.
Ekzistojn disa mnyra sipas t cilave caktohen standardet. Ato
i reflektoj prodhimet e planifikuara t shoqris dhe njsitet e saj
organizative. Lajmrohen edhe vshtirsi te matja e standardeve
kualitative, t cilat jan t nj rndsie t veant pr suksesin e secils
shoqri bashkkohore.
Shprehja standardizim e ka baz fjaln angleze standard, e cila
shnon dika normale, q shrben si shembull ose matse me t ciln do
t maten ose do t krahasohen cilsit ose vlerat e sendeve a dukurive
t caktuara. Me standard nnkuptohet nj kriter i prcaktuar q duhet
ta plotsojn disa cilsi t caktuara t prodhimit kualitet, form,
prmasa, procedura t ruajtjes, paketim dhe transport.27
Qllimet themelore t standardizimit prbhen n prparimin e:
kualitetit t prodhimeve, veprimeve dhe shrbimeve duke i
definuar karakteristikat e tyre t cilat e caktojn aftsin e tyre
pr ti prmbushur krkesat e caktuara;
kualitetit t jetess dhe shndetit t njerzve, siguris s mallit
dhe mbrojtjes s mjedisit jetsor dhe natyrs;
27. ., ., ., , II
, , Shkup, 1992, faqe.
102

ekonomizimit dhe racionalizimit t shfrytzimit t fuqis puntore
njerzore, materialeve dhe energjis n procesin e prodhimtaris, si
dhe kmbimit t mallrave;
tregtis ndrkombtare me mallra dhe shrbime duke i shmangur
pengesat n tregti.28
Arritja e shkalls s lart t kualitetit fiton gjithmon e m shum
rndsi, pr shkak t konkurrencs gjithmon m t madhe n tregun
botror. Pr t hyr n tregun botror nuk sht i mjaftueshm vetm
kualiteti, por edhe vrtetim i njohur ndrkombtarisht n form t
certifikats.
ISO standardi sht standard i vetm, i cili mund t prdoret pr
certifikimin e menaxhimit t kualitetit. Ai i merr n konsiderat kto:
sigurimi i numrit sa m t madh t blersve t knaqur;
prmbushje e nevojave t blersve;
vlersim i aftsis s organizimit t shoqris.
Prparsit e implementimit t standardit ISO:
prgjegjsi dhe vetdije m e madhe e t punsuarve;
shfrytzim m i mir i kohs dhe resurseve t puns;
shkall e zmadhuar e blersve t knaqur;
mundsi t rritura pr plasman;
humbje m t vogla;
fitim m i madh;
prparim i vazhdueshm i kualitetit dhe efikasitetit t puns.
sht standardi HACCP?
Pr dallim nga kontrolli i prodhimeve n fund t procesit prodhues,
HACCP paraqet sistem preventiv, i cili e furnizon sigurin e ushqimit
n secilin hap t prodhimtaris. Ky standard zhvillohet ndar pr secilin
prodhim, grup prodhimesh ose proces prodhues dhe duhet t definohet
dhe t aplikohet n at mnyr q do tu prshtatet kushteve specifike t
secilit prodhim vemas.
Ku duhet t zbatohet sistemi HACCP?
prodhimtari, prpunim dhe paketim,
deponim, transport dhe shprndarje,
tregti, shitje me pakic dhe hotelieri,
industri ushqimore,
prgatitje dhe shprndarje e ushqimit pr nevojat e spitaleve,
hoteleve, restoranteve, kompanive t aeroplanve dhe t tjera.
Cilat jan prparsit e sistemit HACCP?
e redukton paraqitjen e smundjeve t shkaktuara nga ushqimi,
mbikqyrje inspektuese m efikase,
kapacitet i rritur i shoqrive pr konkurrenc n tregun botror,
mundson implementimin m efikas t teknologjive dhe prodhimeve t reja,
e rritn fitimin.
28. Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis, numr 54, 2002, Ligji pr standardizim, neni
4. Shkup.
Shprehja standardizim shnon

dika normale, q shrben
si shembull ose matse me
t ciln do t maten ose do
t krahasohen cilsit ose
vlerat e sendeve a dukurive t
caktuara.
Me standard nnkuptohet nj
kriter i prcaktuar q duhet
ta plotsojn disa cilsi t
caktuara t prodhimit:
-
kualitet,
form,
prmasa,
procedura t ruajtjes,
paketim,
transport.
103
PUNA AFARISTE

1. nnkupton me termin kualitet?
2. nnkupton me termin kontroll i
kualitetit?
3. Pse paraqitet nevoja pr kontroll?
4. sht rndsia e kontrollit?
5. far pjese e prodhimtaris duhet t
kontrollohet?
6. Cilat jan parimet themelore pr
kryerjen e kontrollit t kualitetit?
7. N cilat vende mund t kryhet kontrolli i

kualitetit?
8. Cilat jan metodat e kontrollit t kualitetit
t prodhimeve?
9. Cila sht procedura e veprimit me
prodhimet e parregullta?
10. sht standardizimi?
Konkurs
1. Cila pjes e prodhimtaris duhet t 4. Sipas prfshirjes n kontroll, ai mund t jet:
kontrollohet?
a) i prgjithshm ose i veant
a) nj pjes e vogl
b) i trsishm ose e pjesshm
b) nj pjes e madhe
c) i veti ose i huaj.
c) e tr prodhimtaria.
5. Kriteri i vn i cili duhet ti prmbush cilsit
2. Kontrolli duhet t jet:
e veanta t prodhimit kualitet, form,
a) mas ndshkuese
prmasa, procedura t ruajtjes, paketim,
b) mas treguese
transport, sht:
c) mas preventive.
a) hulumtim
3. Mangsit m t mdha n kualitetin e
b) standard
puns rezultojn me rritje t:
c) testim.
a) ofertave t blersve
b) krkim i ofertave nga blersit
c) ankesa nga blersit.
104
Prfundim
Cilsit ose vetit q i posedon nj prodhim
t raport me krkesat e konsumatorit dhe
tregut. Kualiteti i prodhimit sht sinonim
i vlers shfrytzuese ose dobi-prurjes s
mallit.
Nga aspekti i prodhimtaris tregtare,
kualiteti sht masa matse themelore, por
jo edhe e vetmja, pr prfitimin e blersve.
Ktu vin n konsiderat edhe dizajni,
paketimi dhe mnyra e lshimit t prodhimit
n shitje.
Parimi themelor pr kryerjen e kontrollit
t kualitetit sht t sigurohet nj kualitet
i prodhimit q i prshtatet atij q sht i
parapar me standardet dhe specifikimet,

kurse n ndrkoh shpenzimet q i krkon
kontrolli i kualitetit t jen sa m t vogla.
Pr ta realizuar kt parim duhet t mbahet
llogari pr: momentin n t cilin do t bhet
kontrolli i kualitetit, prfshirjen e kontrollit,
vendin n t cilin do t kryhet kontrolli dhe
pr metodat e kontrollimit.
Me standard nnkuptohet kriteri i
prcaktuar t cilin duhet ta plotsojn disa
veti t veanta t prodhimit kualiteti,
forma, prmasat ose procedurat e ruajtjes,
paketimi, transporti.
105
Puna tregtis
s jashtme
TEMA
Me studim t kujdesshm t prmbajtjeve t ksaj teme do t mund:

Ti shpjegosh karakteristikat e qarkullimit t jashtm t mallrave;
T bsh dallim mes llojeve t puns tregtare t jashtme;
Ta shpjegosh rndsin dhe specifikat e puns s tregtis s
jashtme.
Qarkullimi i jashtm i mallrave dhe

puna e tregtis s jashtme
Esenca dhe karakteristikat e qarkullimit t
jashtm t mallrave
Rikujto:
paraqet qarkullimi i brendshm i mallrave?
Cilat lloje t qarkullimit t mallrave i dallon?
N rrugn npr t ciln lviz malli nga prodhuesit e deri te

konsumatort zhvillohen nj ose m shum shitblerje, gjegjsisht
shkmbim i mallrave me para dhe anasjelltas.
Qarkullimi i mallrave i prfshin t gjitha veprimtarit, t cilat marrin
pjes n blerjen dhe shitjen e mallit. N fushn e qarkullimit t mallrave
bhet ndryshim i forms s parave n mall.
Qarkullimi i mallrave paraqet lartsim i t gjitha operacioneve nga
prodhimtaria deri te procesi i shkmbimit nprmjet tregut, dhe gjat
ksaj bhet ndryshim i vlers nga forma e mallit n form parash dhe
anasjelltas, n nj rajon dhe koh t caktuar.
Qarkullimi i mallrave kryhet nprmjet shitblerjes n tregti, por
zbatohen edhe forma t tjera, si ndrmjetsimi, prfaqsia, operacionet
komisionare etj. N qarkullimin e mallrave kryhen edhe operacione t
Tregtia e jashtme
107
PUNA AFARISTE
Qarkullimi i mallrave i prfshin

t gjitha veprimtarit, t cilat
marrin pjes n blerjen dhe
shitjen e mallit.
N fushn e qarkullimit t
mallrave bhet ndryshim i
forms s parave n mall.
Qarkullimi i mallrave
paraqet lartsim i t
gjitha operacioneve nga
prodhimtaria deri te procesi
i shkmbimit nprmjet
tregut, dhe gjat ksaj bhet
ndryshim i vlers nga forma
e mallit n form parash dhe
anasjelltas, n nj rajon dhe
koh t caktuar.
Qarkullimi i mallrave kryhet

nprmjet shitblerjes n tregti,
por zbatohen edhe forma
t tjera, si ndrmjetsimi,
prfaqsia, operacionet
komisionare etj.
Ilustrimi 61
Realizimi i puns s tregtis
s jashtme
108
ndryshme teknike: klasifikim, zbukurim, shnim, konservim, deponim,

paketim, transportim etj.
Tregtia sht deg e mvetsishme ekonomike, fush e veant n
ekonomin e trsishme, e cila merret me shitblerje t mallrave (me
qarkullim t mallrave) dhe kt e mundson lvizja e tyre nga sfera e
prodhimtaris n sfern e konsumit. Ajo e kryen rolin e ndrmjetsimit,
i lidh prodhimtarin me konsumin, i ndrmerr mallrat nga prodhimtaria
dhe i prcjell deri te konsumi. Tregtia sht veprimtari joprodhuese. Me
blerje dhe shitje nuk krijohet ndonj vler e re.
Varsisht nga ajo se n cilin aspekt shqyrtohet qarkullimi i mallrave,
dallohen m shum lloje:
Sipas vllimit t qarkullimit dallohen:
qarkullim i mallrave me shumic dhe
qarkullim i mallrave me pakic.
Qarkullimi i mallrave me shumic zhvillohet ndrmjet prodhuesve, si
shits dhe rrjetit tregtar si blers, gjegjsisht ndrmjet shoqrive tregtare
me shumic (t cilat n sasi t mdha ua shesin mallin shoqrive t
shitjes me pakic, industris ose konsumatorve t mdhenj) si shits
dhe shoqrive tregtare me pakic (kryejn shitje me pakic me mime t
mallrave pr shitje me pakic) si blers.
Qarkullimi i mallrave me pakic n radh t par lajmrohet mes
shoqrive tregtare me pakic dhe konsumatorve individual. Ky
qarkullim kryesisht ka t bj me prodhime pr konsum t gjer, t cilt
konsumatort i prdorin pr ti prmbushur nevojat e veta.
Sipas origjins s mallit i cili sht lnd e kontrats:
qarkullim i mallit industrial dhe
qarkullim i mallit bujqsor.
Prderisa qarkullimi i trsishm i mallrave dhe shrbimeve q kryhet
n rajonin e nj shteti quhet qarkullim i brendshm i mallrave, qarkullimi
i mallrave jasht vendit, me shtete t tjera, quhet qarkullim i jashtm i
mallrave, kurse qarkullimi i mallrave dhe shrbimeve ndrmjet t gjitha
shteteve quhet qarkullim botror, gjegjsisht import eksport botror.
Llojet e punve tregtare t jashtme
Niveli i ndryshm i zhvillimit t fuqive prodhuese t shteteve n
bot, si dhe dallimet n llojet dhe sasit t pasurive natyrore n to, e
imponojn nevojn e mbajtjes s raporteve tregtare ndrkombtare si t
domosdoshme.
Tregtia e jashtme paraqet shkmbim t mallrave dhe shrbimeve mes
shteteve t ndryshme.
Si lloje t punve tregtare t jashtme mund t theksohen kto:
eksport i mallit;
import i mallit;
tregti transite;
shrbime t qarkullimit t mallit jasht vendit;
t tjera.
PUNA TREGTIS S JASHTME TEMA 6

Eksporti paraqet shitje t mallit ose kapitalit t vendit n tregje t huaja.
Importi paraqet blerje t mallit nga jasht, me qllim t shitjes dhe
konsumimit n vend.
Tregtia transite paraqet ndrmjetsimin e nj shteti n qarkullimin
e mallrave t shteteve t tjera, kurse mall transit sht malli i cili
transportohet npr territorin e nj shteti t tret.
Tregtia transite paraqitet n dy lloje:
tregti ndrmjetse bhet kur nj shoqri e jona e tregtis s jashtme
blen mall nga nj partner i jashtm me qllim q tia shes dikujt
tjetr, i cili gjithashtu sht partner i jashtm, ndrkoh q malli
nuk e kalon kufirin ton. Pr shembull, kafeja e bler n Brazil
drejtohet drejtprdrejt kah nj blers i dhn n Austri.
ri-eksportimi paraqet eksportim t mallit q sht i posa
importuar. Ri-eksporti bhet nga shkaqe t ndryshme, me qllim
t riprpunimit dhe prkryerjes s mallit t importuar, me qllim
t shitjes s srishme t mallit t importuar nga nj vend n
nj tjetr. Ri-eksportimi paraqet lloj t tregtis transite, kurse
rndsia e tregtis transite vrehet n at se ajo siguron hyrje t
mjeteve revizore pa angazhim t mallit personal.
Prfaqsimi i firmave t huaja, bashk me transportin ndrkombtar t
mallit, speditimin dhe magazinimin e mallit paraqet nj ndr shrbimet
n qarkullimin e mallit jasht vendit. Shoqrit q jan regjistruar n
regjistrin e tregtis s jashtme, pr kryerjen e punve pr prfaqsim t
firmave t jashtme kryejn pun me rndsi t madhe ndrkombtare:
i lidhin interesat e shitsve t jashtm me blersit e brendshm;
gjat prfaqsimit t drejtprdrejt t prodhuesve i mnjanojn
ndrmjetsit e panevojshm;
nga mimet devizore t mallit ndahet provizioni i prfaqsimit, i
cili mbetet n vendin ton.
Transiti sht transport i mallit nga njri n nj vend tjetr npr
nj vend (shtet) q gjendet ndrmjet tyre. Prderisa tregtia transite
sht ndrmjetsimi i nj vendi n qarkullimin e mallrave n vendet e
tjera. Gjat kryerjes s transitit, edhe nse prdoren vetm mjete tona t
trafikut, ose mjete transportuese tonat, detyra e shoqrive tregtare sht
q mallin e pranuar pr transport ta prcjellin deri n vendin e dorzimit
shpejt, sigurt, lir dhe pa dmtime t kualitetit ose sasis s mallit.
Gjat kryerjes s transportit ndrkombtar t mallit marrin pjes
transporti rrugor, hekurudhor, lumor, detar dhe ajror. Ktu rolin m t
rndsishm e luajn shoqrit spedituese. Kto shoqri si organizator
t transportit t mallit npr kufijt shtetror kan spektr t gjer t
veprimtarive:
1. marrin pjes n lidhjen e kontratave shitblerse si kshillues n
lidhje me transportin e mallit;
N qarkullimin e mallrave
kryhen edhe operacione t
ndryshme teknike:
- klasifikim,
- zbukurim,
- etiketim,
- konservim,
- magaznim,
- paketim,
- transportim
- etj.
BE
CEFTA
T tjera
Federata
Ruse
Ilustrimi 62 Eksporti i vendeve

t BE-s
*burimi:
http://www.politika.rs:/8080/
uploads
Lloje t punve tregtare t
jashtme jan kto:
- eksport i mallit;
- import i mallit;
- tregti transite;
- shrbime t qarkullimit t
mallit jasht vendit;
- t tjera.
109
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 63 Puna e tregtis s jashtme
2. e zgjedhin mjetin transportues m t prshtatshm dhe rrugn m t

shkurta pr transport, duke siguruar n kt mnyr transport ekonomik
dhe t shpejt t mallit;
3. bjn sigurim, doganim, magazinim t mallit etj.
N qarkullimin e mallit jasht vendit, rol t rndsishm luajn depot
publike. Depo publike quhet ajo depo, tek e cila malli magazinohet n
nj koh t caktuar.

Esenca, rndsia dhe specifikat e puns s tregtis s
jashtme
Zhvillimi i ekonomis s saj paraqet synimin strategjik t secilit shtet.
Q t realizohet zhvillim m i shpejt i ekonomis, nevojitet zhvillim i
tregut dhe lidhje ekonomike intensive t shtetit me botn.
Raportet e jashtme ekonomike jan t drejtuara kah zhvillimi i tregut
nprmjet lidhjes s rrjedhave ekonomike n bot.
Sistemi i raporteve t jashtme ekonomike duhet medoemos t
siguroj realizim t synimeve, t cilat sipas disa karakteristikave t
caktuara jan, madje edhe kundrthnse mes vete:
1. industri (e domosdoshme) e brendshme mbrojtse n zhvillimin
e konkurrencs jo t barabart nga ekonomit m t zhvilluara dhe m
produktive;
2. kyje e ekonomis s vendit n ndarjen ndrkombtare t puns;
3. likuiditet t vendit n pagesat ndrkombtare.
Shkmbimi ndrkombtar i mallrave dhe shrbimeve kryhet mes
personave (fizik dhe juridik) t sistemeve t ndryshme ekonomike,
politike dhe juridike dhe t rajoneve t ndryshme valutore. N mnyr
q punt t kryhen nevojitet zgjidhje e nj sr problemesh juridike dhe
komerciale-teknike, t cilat nuk gjenden n tregtin e brendshme. Pr
110

kt shkak sht e kuptueshme pse shkmbimi tregtar i jashtm sht
i rrethuar me sisteme t komplikuara t rregulloreve dhe organizatave
kombtare dhe ndrkombtare.
Me termin pun e tregtis s jashtme nnkuptohet nj proces i
prbr, me t cilin realizohet shitblerja ndrkombtare e mallrave dhe
shrbimeve.
Puna e tregtis s jashtme i prfshin qarkullimin e jashtm t mallrave
dhe kryerjen e veprimtarive ekonomike jasht vendit.
Rndsia e puns s tregtis s jashtme sht shum e madhe. N
planin ndrkombtar prmes ksaj pun zbutet mungesa e baraspeshs
mes pasurive natyrore t shteteve t ndryshme, mungesa e baraspeshs
n shkalln e arritur t zhvillimit t vendeve t ndryshme etj. Pikrisht,
mbikqyrja e puns i aktivizon kapacitetet prodhuese n vend, e zgjeron
tregun e vendit, krijon raporte m t knaqshme n bilancin pagesave dhe
bilancin tregtar t vendit, mundson import dhe eksport t t arriturave
shkencore bashkkohore.
Me termin pun e tregtis s jashtme nnkuptohet nj proces i
prbr, me t cilin realizohet shitblerja ndrkombtare e mallrave dhe
shrbimeve.
N kushte bashkkohore puna e tregtis s jashtme lajmrohet si
pjes prbrse e marketingut ndrkombtar. N kornizat e kryerjes s
suksesshme t saj duhet t prfaqsohet parimi i marketingut.
Puna e tregtis s jashtme veohet me disa specifika. Ato specifika
rezultojn nga dallimet e raportit n mes qarkullimit t jashtm dhe t
brendshm t mallrave. Kshtu q, puna tregtare e jashtme zhvillohet:
n treg m t gjer territorial dhe t panjohur pr nga struktura;
realizohet ndrmjet partnerve q ekzistojn n rajone n t
cilat, me rregull, ka kushte t ndryshme klimaterike, sisteme t
ndryshme socio-ekonomike dhe t ngjashme.
Nga e gjith kjo vrehet nj komplikim m i madh i puns s tregtis
s jashtme n raport me punn n qarkullimin e brendshm t mallrave,
pr shkak paraqitet nevoja pr njohjen e nj sr faktorsh, t cilt
me ndikimin e vet e komplikojn dhe vshtirsojn qarkullimin n
planin ndrkombtar. Prandaj, te shkmbimi ndrkombtar imponohet
njohja e ndikimit t ktyre faktorve, njohja e kushteve natyrore dhe
socio-ekonomike, t cilat jan karakteristike pr vendet partnere, njohja
e rregullores ekonomike dhe juridike, e masave dhe instrumenteve t
vlefshme t sistemit t raporteve ekonomike ndrkombtare n vendin e
vet dhe n vendin partner.
Rreziqet, domethn, ndodhit e paparashikueshme q mund t
paraqiten dhe t shkaktojn dme, jan dukuri e shpesht n suazat
e puns tregtare t jashtme. Secili fakt i paparashikueshm n forma
t ndryshme t aktivitetit ekonomik paraqet rrezik. Ekzistojn dy
komponent themelore t rrezikut t shtetit: ekonomik dhe politik.
Rreziqet ekonomike dalin nga lvizjet ekonomike, zhvillimi ekonomik,
kushtet e puns dhe investimit n nj vend t caktuar dhe likuiditeti i
saj. Rreziqet politike jan: pritje e ndrrimit t qeveris ose t politiks
qeveritare, trazira politike ose lufta t cilat mund t reflektohen n larjen
e borxheve.
Puna e tregtis s jashtme i

prfshin:
- qarkullimin e jashtm t
mallrave dhe
- kryerjen e veprimtarive
ekonomike jasht vendit.
Rndsia e puns tregtare

qndron n at q:
- zbutet mungesa e
baraspeshs mes pasurive
natyrore t shteteve t
ndryshme,
- mungesa e baraspeshs n
shkalln e arritur t zhvillimit
t vendeve t ndryshme etj.
- Puna e tregtis s jashtme:
- i aktivizon kapacitetet
prodhuese n vend,
- e zgjeron tregun e vendit,
- krijon raporte m t
knaqshme n bilancin
pagesave dhe bilancin
tregtar t vendit,
- mundson import dhe
eksport t t arriturave
shkencore bashkkohore.
111
PUNA AFARISTE

Tregtia ndrkombtare paraqet qarkullim t
mallrave dhe shrbimeve (import dhe eksport) mes dy shteteve sovrane, shkmbim q
kryhet jasht kufijve shtetror, ndarje e puns ndrkombtare kushtzohet nga shkmbimi ndrkombtar. Prmes shkmbimit
ekonomit kombtare plotsohen. Prandaj
shkmbimi ndrkombtar paraqet nevoj.
Prmes shkmbimit ndrkombtar formohet
tregu botror. Karakteri i tregtis ndrkombtare bashkkohore i prcakton shtetet m
t zhvilluara ekonomikisht dhe kjo si n aspekt t pjess q e zn n shkmbimin e
prgjithshm botror, ashtu edhe n aspekt t

zgjidhjeve teknologjike m bashkkohore (eksport i prodhimeve t nivelit m t lart t prpunimit dhe eksport i njohurive). Prve atyre ekonomike, ekzistojn edhe motive joekonomike
pr pjesmarrje n tregtin ndrkombtare,
n mnyr q t arrihen efekte t dominimit
ekonomik, me t cilat do t lehtsohej arritja e
synimeve t caktuara politike dhe strategjike.
Prandaj, tregtia ndrkombtare sht rajon, jo
vetm i konkurrencs ekonomike, por edhe nj
lloj i fuqive botrore.

1. Cilat veprimtari i prfshin qarkullimi i mallrave?
2. Cilat veprimtari mund t prmenden si
lloje t punve t tregtis s jashtme?
3. nnkupton me termin pun e tregtis s
jashtme?
4. Cilat jan specifikat e puns s tregtis s
jashtme?
5. sht rreziku?
6. Cila sht rndsia e puns s tregtis s
jashtme?
7. e prbn prmbajtjen e puns s
tregtis s jashtme?
8. Cilat pun trajtohen si pun e tregtis s
jashtme?
Test
1. Qarkullimi i mallrave i prfshin t gjitha
veprimtarit q marrin pjes n:
a) blerje dhe shitje t mallit
b) blerje t mallit
c) shitje t mallit.
2. Tregtia sht veprimtari e veant
ekonomike, n ekonomin n trsi, e cila
merret me:
a) klasifikim dhe shnim t mallrave
b) shitblerje t mallrave
c) magazinim dhe transportim t mallrave
3. Cilat lloje t punve t tregtis s jashtme
mund t prmenden:
112
a) import dhe eksport

b) furnizim dhe shitje
c) magazinim dhe transport.
4. Prmendi specifikat e puns s tregtis
s jashtme: __________, __________,
__________.
5. Ndodhit e paparashikueshme q mund
t ndodhin dhe t shkaktojn dme n
punn e tregtis s jashtme jan:
a) investimet
b) marketingu ndrkombtar
c) rreziqe.
Prfundim
Tregtia ndrkombtare paraqet qarkullimin e
mallrave dhe shrbimeve ndrmjet shteteve
sovrane. Prmes shkmbimit ekonomit
kombtare plotsohen. Prandaj shkmbimi
ndrkombtar sht nevoj. Prmes ndarjes
ndrkombtare t puns dhe shkmbimit
ndrkombtar formohet tregu botror, i cili
paraqet bashksi t ekonomive kombtare.
Prmes shkmbimit ndrkombtar realizohet
lidhja e pjesve t ndryshme t bots.
Rndsia e puns tregtare t jashtme
sht shum e madhe. N planin ndrkombtar prmes ksaj pun zbutet mungesa e
baraspeshs t pasurive natyrore t shteteve
t ndryshme, mungesa e baraspeshs n
shkalln e arritur t zhvillimit t shteteve t
ndryshme etj. Pikrisht, puna e mbikqyrur
i aktivizon kapacitetet prodhuese t shtetit,

e zgjeron tregun e vendit, krijon raporte m
t knaqshme n bilancin e pagess dhe bilancin tregtar t vendit, mundson import dhe
eksport t t arriturave shkencore bashkkohore.
Puna tregtare e jashtme veohet me disa
specifika t caktuara. Kto specifika kushtzohen nga dallimet e raportit n mes qarkullimit t jashtm dhe t brendshm t
mallrave. Kshtu, puna e tregtis s jashtme
zhvillohet n treg m t gjer me territor dhe
t panjohur pr nga struktura; realizohet mes
partnerve q ekzistojn n rajone n t cilat,
zakonisht, ekzistojn kushte t ndryshme klimaterike, sisteme t ndryshme socio-ekonomike dhe t ngjashme.
113
Puna
eksportuese
TEMA
Me studimin e tems Puna eksportuese nxnsi duhet:

ta kuptoj esencn dhe rndsin e puns eksportuese;
ti kuptoj punt eksportuese prgatitore;
ta kuptoj rndsin e hulumtimit t tregut t vendeve
importuese;
ta identifikoj mnyrn e vendosjes s kontaktit me importuesin
e prshtatshm;
ta kuptoj nevojn e zhvillimit t bisedimeve tregtare;
ta caktoj statusin eksportues t mallit;
ta prshkruaj mnyrn e paraqitjes s puns eksportuese;
t bj dallim mes dokumenteve t mallit, t transportit dhe
atyre pr sigurimin e mallit;
ti klasifikoj llojet e vrtetimeve dhe garancive;
ta njoh lshimin e dispozits pr mallin q sht i dedikuar
pr eksport;
ta njoh sigurimin e mallit q eksportohet;
ta prshkruaj mnyrn e zbatimit t kontrollit t puns
eksportuese;
ta kuptoj nevojn pr doganimin eksportues t mallit;
ta theksoj rndsin e paketimit t mallit n qarkullimin e
jashtm t mallrave;
ti prpunoj aktivitetet e punve prfundimtare eksportuese.
115
PUNA AFARISTE
Puna eksportuese
Esenca dhe rndsia e puns eksportuese
M konkretisht, me eksport
nnkuptohet:
- kalim i mallit t vendit
matan kufirit doganor t
shtetit am;
- kalim i mallit t vendit nga
shteti am, n vend t
huaj;
- kalim i mallit nga qarkullimi
i brendshm, jasht vendit.
Rikujto:
paraqet puna shitse?
Cila sht rndsia e puns shitse?
Puna eksportuese paraqet pjes t puns tregtare t jashtme, gjegjsisht

pjes e shkmbimit tregtar t jashtm, domethn shitblerje n suazat e
qarkullimit t jashtm tregtar.
N kuptimin m t gjer dhe m t prgjithshm, me eksport
kuptohet shitja e mallrave nga njri n vendin tjetr. Zakonisht kjo
shitje lajmrohet si rezultat i nevojave q manifestohen n vendet ku
eksportohet malli prkats.
Eksporti, n kuptimin m t ngusht t fjals nse lnd e
shitjes mes dy shteteve sht nj mall i caktuar, ather bhet fjal
pr t ashtuquajturin eksport t mallrave q shihen. Eksporti n
kuptimin m t gjer t fjals nse lnd e shitjes sht nj shrbim
i caktuar (turistik, i trafikut, etj.) bhet fjal pr transport t padukshm,
domethn transport q nuk shihet. 29
Eksport i ndrmjetsuar eksporti mund t kryhet vetvetiu nga
ana e pronarit t mallit, n at rast bhet fjal pr eksport i cili kryhet
pr llogarin personale. Eksporti i drejtprdrejt, eksporti i nj malli
t caktuar mund ti besohet nj ndrmjetsi t caktuar. Eksportin e
ndrmjetsuar mund ta kryejn ndrmjetsit.30
Rndsia e puns eksportuese. Gjat zhvillimit t shoqris
njerzor, por edhe sot, eksporti paraqitet si nj detyr parsore pr
sigurimin e nj pozite sa m t volitshme n tregun ndrkombtar, si
nj faktor me rndsi pr zhvillimin e ekonomis t vendit. Nevoja pr
eksport manifestohet edhe te vendet e zhvilluara ekonomikisht, edhe
tek ato t pazhvilluarat ekonomikisht. Madje, te kto t fundit theksi
vihet mbi zgjerimin e tregut ndrkombtar, me se prodhimeve t tyre u
mundsohet plasman m i madh, por edhe sigurim i burimeve t lndve
t para.
Diagrami 13 Prodhimi, eksporti dhe importi n vitin 2005 n Republikn e Maqedonis
Domate
Speca
Lakra
Sallata
Shalqinj
*Burimi: Public enterprise for commodity exchange, agro-berza

29. ., ., II
30. Njsoj, citat.
116
PUNA EKSPORTUESE TEMA 7

Ndrkoh q vendet e pazhvilluara prmes eksportit sigurojn mundsi
pr tu furnizuar me ato mallra t cilat u nevojiten pr zhvillimin e tyre
ekonomik, si dhe mbulim i nevojave rrjedhse t llojllojshme t popullsis.
Prparimi i eksportit t mallrave dhe shrbimeve. Eksportimi
i mallrave dhe shrbimeve dhe realizimi i t ardhurave devizore,
dhnia e shrbimeve personave t vendit dhe t jashtm n qarkullimin
ndrkombtar nxiten me:
politik t kursit real t denarit;
politik zhvillimore;
politik kreditore monetare;
masat e tjera t politiks ekonomike.
Zhvillimi i prodhimtaris s mallrave n bot, specifikimi i saj,
varsisht nga kushtet ekzistuese natyrore-ekonomike, nevojat e
rritura pr disa lloje t veanta t mallrave, vazhdimisht drejtojn kah
shkmbimi ndrkombtar gjithnj e m i madh. Te lvizjet e ktilla t
ekonomis botrore tregu ndrkombtar, ku ekziston nj konkurrenc
e fuqishme, ka ndikim t drejtprdrejt n zhvillimin e ekonomis s
vendeve t ndryshme.
Vendi yn gjithsesi se nuk sht imun ndaj ndikimeve t ktilla.
Vllimi gjithnj e m i madh i prodhimtaris s disa prodhimeve n
vend, i tejkalon kornizat lokale. Prandaj, intensifikimi i shkmbimit
ndrkombtar pr vendin ton ka padyshim rndsi madhshtore.
Rikujto:
N lidhje me hulumtimin e tregut pr furnizim.
Punt eksportuese prgatitore
Me eksport nnkuptohet shitja

e mallrave nga njri n vende
t tjera.
Me eksport nnkuptohet:
- kalimi i mallit prtej kufirit
doganor t shtetit am;
- kalimi i mallit t vendit nga
vendi jasht tij.
- Nse lnd e shitjes mes
dy shteteve sht nj mall i
caktuar, ather bhet fjal
pr t ashtuquajturin eksport
t mallrave q shihen.
Nse lnd e shitjes sht

nj shrbim i caktuar (turistik,
i trafikut etj.), ather bhet
fjal pr eksport t padukshm,
domethn pr eksport q nuk
shihet.
Rikujto:
paraqet hulumtimi i tregut pr shitje?
Cilat njohuri duhet ti fitosh me hulumtimin e tregut pr shitje?
Diagrami 14 llojet e punve eksportuese prgatitore
Hulumtimi i tregut t vendeve
importuese
Ilustrimi 64 Hulumtimi i
mundsive pr eksport
Vendosja e kontaktit me nj
importues
Punt eksportuese
prgatitore
Caktimi i statusit eksportues t

mallit
Paraqitja e puns eksportuese

117
PUNA AFARISTE
Hulumtimi i tregut t vendeve importuese

N teorin e ekonomis , me qllim q t fitohen informata, hulumtimi
llogaritet si parakusht themelor pr zhvillimin e politiks cilsore afariste.
Kjo sht e kuptueshme, nse kihet parasysh se subjektet ekonomike
veprojn n kushte mjaft t komplikuara.
Disa nga informatat themelore q duhet t fitohen me hulumtimin
sht verifikimi i mundsive pr eksport. Pr kt qllim nevojitet t
verifikohet potenciali eksportues pr secilin prodhim konkurrues, si dhe
t parashikohen lvizjet e eksportit.
Hulumtimi i tregut t shteteve eksportuese paraqet nj ndr aspektet
t hulumtimit t tregut t huaj. Ky hulumtim i prmban t gjitha veorit
dhe problemet q jan karakteristike pr hulumtimin e tregut t huaj n
prgjithsi.
Pr shkak t variacioneve konjunktive, masat restriktive q i
ndrmarrin shtetet e ndryshme importuese (kuotat importuese, kufizimet
devizore dhe t ngjashme), dukuri shoqruese e secilit eksport sht nj
rrezik i caktuar. N mnyr q t shmanget, ose t paktn t paksohet
ky rrezik, eksportuesit duhet t orientohen kah hulumtimi i tregut t m
shum vendeve importuese, dhe ky hulumtim duhet ta bjn vazhdimisht
dhe n mnyr t sistematike.
Hulumtimi i tregut t jashtm realizohet prmes dy fazave:
faza e hulumtimit paraprak
faza e hulumtimit t nj tregu konkret.31
Diagrami 14 Fazat npr t cilat realizohet hulumtimi i tregut t vendeve
importuese
Hulumtimi i tregut t
vendeve importuese
Hulumtimi paraprak
Njra ndr informatat

themelore q duhet t fitohet
me hulumtim sht evidentimi
i mundsive pr eksport.
Para se t kryhet eksporti

sht patjetr t evidentohet
potenciali eksportues pr
secilin prodhim konkret, si
dhe parashikimi i lvizjeve t
eksportit.
118
Hulumtimi i nj tregu
konkret
Hulumtimi paraprak sht makro-hulumtim i tregut ekonomik

dhe sigurim i njohurive themelore pr at treg. Qllimi themelor i ktij
hulumtimi sht fitimi i njohurive, gjegjsisht i prfytyrimit pr at se ku
ekziston mundsia pr eksport t prshtatshm. N baz t t dhnave
t fituara eliminohen vendet ku nuk ekziston mundsi pr plasman t
mallrave t veta.
Hulumtimi i tregut konkret. Me kt hulumtim bhet prpunimi
dhe analizimi i mtejshm i t dhnave t fituara. Hulumtimi mund t
organizohet n teren. Pr shkak t vshtirsive gjat kryerjes s tij, ai
u besohet institucioneve t specializuara, n mnyr q m n fund t
mundsoj sjellje t vendimit t prshtatshm pr hyrje ose jo n nj treg
prkats.
Njra ndr informatat themelore q duhet t fitohet me hulumtim
sht evidentimi i mundsive pr eksport. Pr kt qllim nevojitet t
31. ., ., II
.

evidentohet potenciali eksportues pr secilin prodhim konkret, si dhe
parashikimi i lvizjeve t eksportit. Pr kt mund t shfrytzohen
shum metoda dhe modele.
Tabela 3 Fazat e hulumtimit t tregut botror sipas karakteristikave t tyre
Hulumtimi paraprak
Hulumtimi i tregut konkret
Makro-hulumtimi
Analiza e informatave t fituara
Mundsit pr eksport
Hulumtimi n terren
Eliminimi i vendeve ku nuk mund t

plasohen mallrat
Sjellja e vendimit prkats pr hyrje

ose jo n nj treg prkats
Vendosja e kontaktit me importuesin prkats

Rikujto:
Kush mund t marr iniciativ pr vendosje t kontaktit me nj
blers prkats?
N ciln mnyr mund t vihen kontakte me nj blers prkats?
N baz t njohurive t fituara prmes hulumtimit t tregut t

vendeve importuese, eksportuesi orientohet kah vendosja e kontaktit
me vendet importuese t interesuara.
N teorin e hulumtimit t tregut, si teknika themelore t
komunikimit me t hulumtuarin, llogariten:
teknika e komunikimit t drejtprdrejt mes hulumtuesit dhe t
hulumtuarit;
komunikim i ndrmjetsuar me importuesin.
LIDHJA E
MARRVESHJES
FIRMOSJA E
MARRVESHJES
VENDOSJA E
KONTKAKTIT
HULUMTIMI
Ilustrimi 65 Mnyrat e komunikimit afarist
119
PUNA AFARISTE
Teknika e komunikimit t drejtprdrejt realizohet:
me drgim t drejtprdrejt t personave t autorizuar nga ana e eksportuesit
(agjent, prfaqsues dhe t ngjashme) deri te importuesi prkats
me drgim t letrave (ofertave) deri te importuese.
Komunikimi i drejtprdrejt, gjegjsisht bisedimi ose intervista mund
t jet bised e drejtprdrejt (gjegjsisht komunikim personal), ose me
bisedim i cili zhvillohet prmes telefonit.
Gjat komunikimit personal q t dy palt e interesuara jan t pranishm
fizikisht n momentin e mbledhjes s t dhnave, gjegjsisht prgjigjeve.
Ky komunikim mund t zgjas m gjat, me se fitohen m shum informata,
mundsohet t shihet personi me t cilin bisedohet dhe t vlersohet
serioziteti i synimeve t tij.
Komunikimi me telefon sht mnyr e till e komunikimit, ku i
hulumtuari merret n telefon dhe i parashtrohen pyetje sipas pyetsorit t
prgatitur paraprakisht. Komunikimi i ktill n kushtet e sotshme zbatohet
gjer pr shkak se sht mnyr relativisht e shpejt, e lir, relativisht m
e leht, me t ciln mund t fitohen nj sr t dhnash q shrbejn pr
analiz t dukurive t ndryshme t tregut. Megjithat, komunikimi i ktill
mund t zbatohet vetm n kushte t rrjetit telefonik t zhvilluar, me numr
relativisht m t vogl t pyetjeve dhe me doz t madhe t pasiguris n
aspekt t identitetit t t hulumtuarit. Prandaj, mnyra e ktill e komunikimit
shpeshher prdoret n kombinim me metoda t tjera.
Ilustrimi 66 Komunikimi
prmes telefonit
Mnyra e komunikimit t ndrmjetsuar me importuesin prkats

praktikohet n mnyrn vijuese:
prmes aksionit propagandues
prmes kontakteve q lidhen n tregjet e organizuara (panaire dhe
t ngjashme);
prmes shfrytzimit t shrbimeve t institucioneve pr ndrmjetsim
n praktik, shpeshher prdoren q t dy metodat t kombinuara
mes vete.
Kontaktimi fillon duke drguar ofert deri te importuesi prkats.
Vendosja e kontaktit
me importuesin
konkret
120
Mnyra e drejtprdrejt
Mnyra indirekte
- me drgimin e oferts
- me drgimin e
personave t autorizuar
- aksioni propagandues
- tregjet e organizuara
- shfrytzimi i shrbimeve
t shoqrive ndrmjetse

Iniciativn mund ta marr edhe eksportuesi edhe importuesi. Nse
iniciativn e ndrmerr importuesi dallohen dy faza:
1. faza e prpunimit t pyetsorit, i cili sht drguar nga blersi i
huaj. Esenca e analizs s prmbajtjes s pyetsorit duhet t zbuloj
cili sht qllimi i drgimit dhe nse mund ose jo tu prgjigjet
krkesave q prmbahen n t. Eksportuesi sht i obliguar q
pyetsorin e pranuar ta evidentoj me rregull. Pavarsisht nse
prmbajtja e pyetsorit sht interesante pr eksportuesin ose jo, atij
duhet prgjigjur. Eksportuesi q sht i interesuar pr prmbajtjen, i
qaset prpunimit t tij. Prpunimi i oferts eksportuese sht detyr
e komplikuar dhe me prgjegjsi. Nga forma dhe prmbajtja e ktij
dokumenti varet nse do t rezultoj ose jo ndonj marrdhnie
prkatse afariste mes importuesit dhe eksportuesit.
2. Faza e prpunimit t oferts eksportuese. Pr nga forma dhe pr
nga prmbajtja oferta duhet t jet e prpunuar n at mnyr q
do t prshtatet me kontratn shitblerse, e cila do t lidhet n baz
t saj. N ofert duhet t shnohet n trsi firma e eksportuesit,
numri rendor i oferts, nnshkrimi i personit t autorizuar nga ana
e eksportuesit (m s shpeshti dy nnshkrime) dhe vula. N ofert,
gjithashtu, duhet t shnohet se si do t kryhet dorzimi i mallit,
me cilin mjet transportues, n far mnyre etj. Oferta duhet ti
prmbaj t gjitha elementet dhe kushtet q jan t nevojshme pr
lidhjen e kontrats shitblerse, n mnyr q n t do t theksohen:
sasia e mallit q ofrohet, me prshkrim t karakteristikave t tij dhe
shtojca eventuale (katalog, prospekte dhe t ngjashme), mimi i
mallit i dhn n njsi matse, mnyra e dorzimit, afati i dorzimit,
mnyra e pagess etj.
Karakteristikat e mallit n ofert duhet t jepen n mnyr q t
ndikojn n prcaktimin e blersit pr t sjell vendim pozitiv n lidhje
me dorzimin.
shtja e mimit sht e nj rndsie t veant. Lartsia e mimit
t mallit t ofruar nuk duhet t jet m e lart se mimet rrjedhse t
mallrave n tregun ndrkombtar. mimi duhet t jet i shprehur n
valutn, e cila nuk e dmton as importuesin as eksportuesin.
Afati i dorzimit duhet t jet shmbllim real i mundsive t
vrteta t eksportuesit dhe importuesit. Ky afat shprehet me koh, duke
e pasur parasysh datn q importuesi dhe eksportuesi e caktojn me
marrveshje. Kshtu, dorzimi mund t matet me koh q nga dita e
firmosjes s kontrats shitblerse n mes eksportuesit dhe importuesit,
e kshtu me radh.
Mnyra e pagess mund t caktohet n mnyra t ndryshme: pagim
i avancs, pagim me shnim, pagim nprmjet akreditivit, etj.
POS terminali sht mjet

elektronik i instaluar n pikat e
shitjes ose n sportele bankare,
i cili shrben pr zbatim
elektronik t transaksioneve.
Bankomati sht mjet
elektronik, i cili mundson
marrjen e parave n dor, por
edhe shrbime t tjera, pa
pranin e t punsuarve n
bank.
Trendi i kartelave bankare
definohet, para s gjithash,
pr shkak t qasjes s madhe
dhe prdorimit t vetm t
instrumenteve t reja pr
pages dhe prshtatshmrit
q ato i ofrojn: kursim t
kohs, shpenzimeve dhe t
ngjashme.
121
PUNA AFARISTE
Diagrami 16 Elementet e oferts eksportuese
Emri i eksportuesit
Data e drgimit
Sasia e mallit
Afati dhe mnyra e dorzimit
Elementet e oferts
Mnyra e pagess
Karakteristikat e mallit
Valuta e pagess
mimi i mallit

Rikujto:
Pr zhvillimin e bisedimeve tregtare n qarkullimin e brendshm t mallrave.
Ilustrimi 67
Pranimi i shitblerjes
122
Pranimi i oferts sht shprehje e vullnetit t atij q i bhet oferta, me

t ciln ai e pranon plotsisht ofertn pr lidhje t kontrats shitblerse.
Pranimi i oferts, gjithashtu, quhet edhe pajtim, prvetsim i oferts.
Pas pranimit t oferts s drguar nga ana e importuesit, vjen faza
e puns shitblerse, e cila njihet si faza e zhvillimit t bisedimeve
tregtare. Kto bisedime zhvillohen mes eksportuesit dhe importuesit,
n mnyr q t pajtohen pikpamjet e t dyja palve dhe t kyen n
kontratn shitblerse.
Zhvillimi i bisedimeve tregtare sht me t vrtet nj aftsi e
veant, prandaj sht shum me rndsi se cilt persona i zhvillojn
bisedimet. Para se t fillojn bisedimet duhet t kryhen disa prgatitje t
caktuara pr bisedimet, t cilat nganjher jan me t vrtet vllimore.
Prgatitjet duhet ti kryej secila pal pr vete, por ka prgatitje t cilat
duhet ti kryejn t dyja palt e bisedimeve bashkrisht. Prgatitjet t
cilat i kryejn t dyja palt e bisedimeve bashkrisht, kan t bjn me
caktimin e vendit t bisedimeve. Me rregull, t dyja palt tentojn q
bisedimet t kryhen n vendin e tyre. Me kt mundsohen m shum
prshtatshmri, si jan: njohja e kushteve n t cilat kryhen bisedimet,
mundsit q n do koh t konsultohen persona t specializuar pr disa
shtje t caktuara, shfrytzimi i burimeve t ndryshme t informatave,
mos-humbja e mjeteve n lidhje me udhtimin dhe t ngjashme.
Bisedimet tregtare, zakonisht, zhvillohen n nj hapsir t caktuar,
Ilustrimi 68 Zhvillimi i bisedimeve tregtare n hapsir t caktuar
t ciln e cakton nikoqiri i bisedimeve. Obligim i nikoqirit

sht q ti siguroj t gjitha kushtet e nevojshme (teknike etj)
pr zhvillim t papenguar t bisedimeve. Bisedimet i hap dhe i
udhheq nikoqiri, pastaj shqyrtohen t gjitha shtjet n lidhje
me punn shitblerse. Bisedimet mund t zhvillohen pa pengesa
dhe me efikasitet nse t gjitha shtjet q shqyrtohen gjat atyre
bisedimeve jan analizuar paraprakisht dhe jan marr qndrime
t caktuara n lidhje me to.
Mbarimi i bisedimeve duhet t rezultoj me firmosje t
kontrats shitblerse. Kontratn duhet ta firmos personi i
autorizuar, n fillim nikoqiri, pastaj personi nga ekipi mysafir,
duke e treguar autorizimin me shkrim pr firmosje t kontrats.
Caktimi i statusit eksportues t mallit
Para lidhjes s kontrats shitblerse duhet t caktohet regjimi

t cilit i takon malli, q sht lnd e kontrats shitblerse dhe
t zgjidhet n mnyr adekuate para hyrjes n fuqi t kontrats
shitblerse.
Me prjashtim t nj numri t vogl prodhimesh, eksporti i
mallrave sht i lir (LB).
Malli q sht lnd e kontrats shitblerse t ciln e lidhin
eksportuesi dhe importuesi, mund ti takoj:
regjimit t eksportit t lir, gjegjsisht importit;
regjimit t kontingjentit;
Pas pranimit t oferts s

drguar nga ana e importuesit,
vjen faza e puns shitblerse, e
cila njihet si faza e zhvillimit t
bisedimeve tregtare.
Mbarimi i bisedimeve duhet

t rezultoj me firmosje t
kontrats shitblerse.
123
PUNA AFARISTE
regjimit t lejes, pajtimit pr eksport, gjegjsisht import.
N regjimin pr eksport t lir, gjegjsisht import, nnkuptohet se malli
mund t eksportohet lir dhe pa kufizime, gjegjsisht t importohet, pa kurrfar
kufizimesh dhe ndalesash.
Me qllim t mbrojtjes s prodhimtaris s brendshme dhe realizimit t
zhvillimit t planifikuar, gjegjsisht mbrojtjes s politiks zhvillimore, eksporti
i mallrave dhe shrbimeve mund t rregullohet duke caktuar kontingjente (k).
Regjimi i kontingjentit do t thot sasi e caktuar, gjegjsisht kuot ose vler e
nj malli t caktuar q lejohet nga organet kompetente pr tu eksportuar jasht
vendit, ose pr tu importuar nga jasht n vend, brenda nj kohe t caktuar.
Kontingjentet ose kuotat paraqesin sasi t caktuar ose vler t nj malli t
caktuar nga ana e shtetit, i cili mund t importohet ose eksportohet brenda nj
kohe t caktuar. Sipas ksaj dallojm dy lloje themelore t kontingjenteve, t
cilat m s shpeshti zbatohen:
kontingjent i mallrave dhe
kontingjent doganor.
Malli q sht lnd e

kontrats shitblerse t ciln
e lidhin eksportuesi dhe
importuesi, mund ti takoj:
- regjimit t eksportit t lir,
gjegjsisht importit;
- regjimit t kontingjentit;
- regjimit t lejes, pajtimit pr
eksport, gjegjsisht import.
Me kontingjentin e mallrave, shteti e cakton sasin e nj malli t caktuar q

lejohet t importohet brenda nj kohe t caktuar. Nse kontingjenti shfrytzohet
trsisht para skadimit t afatit q sht caktuar, nuk lejohet kryerje e asnj
transaksioni tregtar t jashtm me at lloj t mallit para skadimit t afatit t
caktuar.*
Kontingjentet doganore jan lloj i veant i kontingjenteve me t cilat
mundsohet importi i sasis ose vlers s caktuar t mallit pa pagesa doganore
ose me pagesa m t ulta doganore.
Ekzistojn m shum lloje klasifikimesh te kontingjentet:
importuese (kufizim i sasis ose vlers s mallrave q mund t
importohen);
eksportuese (kufizim i sasis s mallit deri n nj vler / sasi).
Sipas mnyrs s caktimit t kontingjenteve dallohen:
kontingjente autonome t cilat shteti i cakton vet, n baz t sovranitetit
t vet;
kontingjente me marrveshje, t udhhequra n baz t ndonj kontrate
t firmosur. Kto jan rezultat i marrveshjeve mes shteteve.
Sipas drejtimit t kontingjenteve kemi:
kontingjente globale ose jo-diskriminuese jan ato kontingjente me t
cilat kufizohet import/eksport i nj malli ose shrbimi t caktuar pr nj
vend t bots;
kontingjente seleksionuese (diskriminuese) jan ato kontingjente me t
cilat kufizohet tregtia me nj mall ose shrbim t caktuar t nj shteti me
nj tjetr.32
32. ., , , Shkup, 2008, faqe 240.
124

Leje pr eksport, gjegjsisht import disa mallra t caktuar mund
t eksportohen dhe importohen n baz t lejes (L) kur bhet fjal
pr zbatimin e kontratave ndrkombtare, rregullimin e eksportit dhe
importit t armatimit dhe pajisjeve ushtarake, eksportit dhe importit t
veprave historike t artit dhe disa lloje t metaleve t muara.
N mnyr q t bashkrenditet shkmbimi i mallrave dhe
shrbimeve me disa vende ose rajone, n mnyr q t kryhet pagesa
e krkesave nga jasht dhe n mnyr q t realizohet vet-kufizimi i
eksportit t disa prodhimeve, eksporti i t cilve kufizohet nga barrierat
importuese t vendeve t tjera, eksporti dhe importi i disa mallrave t
caktuara mund t drejtohen n kahe rajonale duke dhn pajtime.
Leje dhe pajtim pr import dhe eksport t mallrave pr kryerjen
e kontratave ndrkombtare pr import dhe eksport t disa metaleve
t muara jep Ministria e Ekonomis. Leje pr import dhe eksport
t armatimit dhe pajisjeve ushtarake jep Ministria e Mbrojtjes, ose
Ministria e Punve t Brendshme, kurse leje pr veprat historike t artit
jep Ministria e Kulturs.33
Diagrami 17, Regjimi i mallit q sht lnd e eksportit
Regjimi pr eksport
Regjimi pr eksport
Regjimi pr eksport
Regjimi pr eksport

Pasi t kryhen t gjitha punt e nevojshme pr realizimin e kontrats
shitblerse lajmrohet puna eksportuese.
Lajmrimi i puns eksportuese bhet duke dorzuar nj dokument,
i cili quhet Dokumenti i Vetm Doganor (DVD) pr eksport. Dorzimi
i DVD duhet t kryhet menjher pas mbarimit, ose gjat kryerjes s
puns eksportuese. N disa raste t jashtzakonshme, ky afat mund t
vazhdohet m s shumti deri m 30 dit.
Nse n mes palve, t cilat e kan lidhur kontratn shitblerse, vjen
deri te ndonj ndryshim, kt eksportuesi sht i obliguar q, brenda
afatit prej dhjet ditsh nga dita e ndryshimit, ta lajmroj bankn
kompetente. Pr kt qllim ai duhet ta dorzoj DVD dhe ta theksoj
titullin e tij me fjaln e ndryshuar dhe njherazi duhet t dorzoj
sqarim pr ndryshimin e br.
T dhnat nga DVD me shkrim mund t dorzohen te organet
kompetente doganore edhe me ndihmn e shkmbimit elektronik t t
dhnave. N rast t till, stafit kompetent doganor i dorzohet DVD me
shkrim, e shtypur me program t autorizuar kompjuterik.
33. Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis, numr 45, 2002, Vendim pr shpallje t ligjit pr
pun tregtare t jashtme, neni 5 Format e importit dhe eksportit.
Ilustrimi 69

bhet duke dorzuar nj
dokument, i cili quhet Dokumenti
i Vetm Doganor (DVD) pr
eksport.
Dorzimi i DVD duhet t kryhet

menjher pas mbarimit,
ose gjat kryerjes s puns
eksportuese.
125
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 70
Kufiri doganor
Drejtoria doganore mund t lejoj q shtypja e DVD t bhet n

letr t bardh.
Bashk me formularin e DVD pr eksport dorzohen t gjitha
dokumentet pr caktim t drejt t t dhnave eksportuese dhe masat e
tjera t qarkullimit tregtar t jashtm.
Organi fillestar doganor, tek i cili fillon procedura doganore, pr
shkak t kontrollimit t t dhnave t deklaruara mund t krkoj q
krahas deklarats t dorzohen:
dokumenti pr transport t mallit;
fatura dhe dokumentet e tjera komerciale;
lista pr paketimin e mallit ose dokumente t tjera prkatse n
qoft se sht vshtirsuar identifikimi i mallit.
Sigurimi i dokumentacionit t duhur pr eksport

Te puna tregtare e brendshme shfrytzohen shum dokumente, vrtetime
dhe garanci.
Ilustrimi 71
Dokumentet e eksportit
Varsisht nga ajo se me se kan t bjn dokumentet, ato ndahen n:

dokumente t mallit
dokumente t transportit
dokumente pr sigurimin e mallit
dokumente doganore.
Vrtetimet ndahen n:
vrtetim sanitar
vrtetim fito-patologjik
vrtetim veterinar.
Garancit paraqiten si:
garanci pr punn kreditore
garanci pr pagesn e mallit t dorzuar etj.
Dokumentet e mallit
Me fjaln dokumente t mallit nnkuptohen ato akte, t cilat atij q i
posedon ia japin t drejtn pr t disponuar me mallin q sht shnuar
n dokumente.
Me marrjen e dokumenteve nga shitsi, blersi e ndrmerr mallin edhe
faktikisht. N mnyr q t sigurohet pagesa e mallit t marr, shitsi
ia dorzon dokumentet e mallit blersit, zakonisht me ndrmjetsim t
banks, gjegjsisht prmes akreditivit dokumentar.
Ilustrimi 72
Fatura eksportuese elektronike
126
a) Fatura
Fatura sht nj ndr dokumentet m t rndsishme. Ajo sht llogaria
e shitsit pr mallin e dorzuar deri te blersi.

Me prshkrim t sakt t mallit n fatur, i cili duhet t prshtatet
me prshkrimin e parapar n kushtet akredituese, shitsi vrteton se
dorzimin e ka br n pajtim me dispozitat e marrveshjes dhe e thekson
mimin kundrvlern e mallit t dorzuar e cila duhet ti paguhet.
Elementet e zakonta q i prmban fatura jan:
vendi dhe data e lshimit;
emri i personit q e lshon faturn;
emri dhe adresa e blersit;
prshkrimi i mallit;
sasia (numri i njsive, peshs dhe t ngjashme);
mimi i marr vesh i njsis dhe vlera e prgjithshme;
mnyra e dorzimit (CIF, FOB, etj);
kushtet dhe mnyra e pagess, llogaria e vlerave t paguara
eventualisht q m par;
harxhime t ndryshme n kurriz t blersit;
klauzola t tjera ose t dhna si kushtet dhe karakteristikat
e mallit.

FOB (FREE ON BOARD) FRANKO ANIJE
(me port t arritjes t shnuar)
t gjitha formalitetet doganore pr eksport t

mallit).
FOB do t thot se shitsi e ka plotsuar

obligimin e vet kur e ka shpn mallin prtej
gardhit t anijes n portin e caktuar. Kjo do
t thot se blersi e ka pr detyr ti paguaj
t gjitha shpenzimet dhe tr rrezikun e
humbjes gjegjsisht t dmtimit t mallit.
Prcaktuesja FOB nga shitsi krkon q ti
kryej formalitetet e eksportit (me rrezikun e
vet dhe me shpenzimet e veta t furnizohet me
leje pr eksport ose leje zyrtare dhe ti kryej
CIF (COST, INSURANCE AND FREIGHT)

mim me sigurimin dhe pagesn e
transportit (duke u marr vesh pr portin
e caktuar)
CIF do t thot se shitsi sht i obliguar ti
paguaj shpenzimet, transportin dhe sigurimin,
t cilat nevojiten pr sjelljen e mallit deri te
porti i caktuar. Shitsi prgjigjet pr sigurimin
dhe paguan premi pr sigurim.
Fatura nuk sht dokument n baz t t cilit mund t disponohet me

mallin, e as t fitohet e drejta e pronsis mbi t. Prandaj shpeshher
krkohen vetm kopje t faturs, kurse origjinalin shitsi e drgon te
blersi.
b) Specifikimi
Specifikimi sht regjistr teknik i detajuar dhe prshkrim i mallit t
dorzuar. At e jep eksportuesi dhe sht pjes prbrse e kontrats
shitblerse. Kur ajo sht shum e gjer (mund t prbhet nga shum
127
PUNA AFARISTE

Prve faturs komerciale, ekzistojn edhe:
- Fatur pro-forma, e cila shrben si koncept
pr faturn e ardhshme prfundimtare;
- Fatur e provizionit, e cila jepet pr mallin
q gjat transportit e ndrron kuantitetin
dhe kualitetin dhe fatura definitive e cila
mund t jepet vetm n baz t matjeve
plotsuese dhe analizave, t cilat bhen
pas marrjes s mallit nga ana e blersit;
- Fatur konsullore, e cila jepet n formular
special dhe vrtetohet n prfaqsin
konsullore n vendin n t cilin kryhet

eksporti. Me vrtetimin e faturs, konsulli
pohon se mimet n fatur prshtaten me
mimet n vendin nga i cili bhet importi;
- Fatur doganore, e cila jepet n formular
special t caktuar n disa vende si
formular obligues, n baz t t cilve
mund t kryhet doganimi.
faqe) nuk mund t futet n fatur, por krkohet t jepet si nj dokument

i veant.
c) Lista e paketimit
Lista e paketimit prmban regjistr t ambalazhit t mallit t dorzuar,
me numra dhe shenja t pakove dhe me prmbajtjen e tyre, peshn dhe
detaje t tjera.
Kt e lshon eksportuesi, n prbrje t faturs, e nse sht
shum e gjer, ather si dokument t veant. sht e dobishme pr
identifikimin e pjesve t mallit t dorzuar, kurse n disa vende sht
e caktuar me ligjet doganore.
) Lista e peshs
Listn e peshs e lshon eksportuesi dhe sht e dedikuar pr verifikimin
e kuantitetit, gjegjsisht t peshs s mallit t dorzuar, t specifikuar
me njsi t paketimit, por me theks n peshn dhe me m pak detaje q
kan t bjn me paketimin sesa n listn e paketimit.
Ilustrimi 73
Lista e paketimit
d) Certifikata e origjins
Certifikata e origjins sht dokument, me t cilin dshmohet se
malli i caktuar e ka prejardhjen nga vendi prkats, gjegjsisht se sht
prodhuar ose prpunuar n vendin prkats.
Certifikata e origjins krkohet kur bhet fjal pr mall specifik,
pr t cilin vlejn ligje t veanta n aspekt t importit ose eksportit,
favorizimeve ose kufizimeve doganore, kontingjenteve dhe t ngjashme.
Gjat doganimit t mallit, i cili nuk sht i shoqruar nga certifikata e
origjins, pothuajse gjithmon zbatohet mimi maksimal doganor.
dh) Certifikata pr kualitet

Certifikatn pr kualitet e jep institucioni i autorizuar kontrollues, i
128

cili merret me kontrollim profesional t kualitetit t mallit t dedikuar
pr drgim dhe gzon autoritet n botn afariste.
Kontrolli i kualitetit bhet me shqyrtim t pjesshm ose t trsishm,
me krahasim me mostrat e dorzuara ose me kushtet e kontrats
shitblerse, me kontrollim laboratorik dhe t ngjashme.
Diagrami 18 Llojet e dokumenteve t mallit
Fatura
Specifikimi
Lista e paketimit
Dokumentet e mallit
Lista e peshs
Certifikata e origjins
Certifikata e kualitetit
Certifikata e kontrollit t kryer
e) Certifikata e kontrollit t kryer

Certifikata pr kontrollin e kryer sht dokument i dhn nga organi
i specializuar i cili i prmend t dhnat e konstatuara gjat kontrollit t
kryer t mallit n suazat e instruksioneve t marra pr kontroll (kontroll
i kualitetit, kuantitetit, analizave laboratorike, ngarkesave t anijeve,
hapsirs deponuese dhe t ngjashme).
Shqyrtoni dokumentet t dhna n shtojc: Lista e paketimit,
Certifikata pr kualitet, Certifikata e origjins. Zhvilloni diskutim,
analizoni elementet t cilat i prmbajn n vete dokumentet e mallit.
Dokumentet e transportit
Si argument i vetm i blersit se shitsi i ka drguar nj mall q ai
e ka bler, shrbejn dokumentet e transportit. Nga kto dokumente
del se far malli dhe n far pozicioni dhe sasie sht dorzuar pr
transport.34
a) Dokumentet pr transport detar

Konosmani detar
Nga shkaku i prmasave t qarkullimit botror, q zhvillohet n det,
largsis dhe rreziqet, t cilave u ekspozohet malli n transportin detar,
34. ., , faqe 277, Shkup, 2002.
129
PUNA AFARISTE
Konosmani detar sht
dokument me t cilin
transportuesi, agjenti i tij ose
kapiteni i anijes, vrtetojn se
anija ka pranuar mall, pr t
cilin merr prsipr:
- ta transportoj me kushte
t caktuara deri te porti i
caktuar dhe
- tia dorzoj personit q
sht i autorizuar ta pranoj,
gjegjsisht pronarit t
konosmani.
Konosmanin detar e lshojn

shoqrit detare ose
kompanit.
N secilin konosman duhet t
qndroj:
- emri i anijes;
- emri dhe adresa e drguesit;
- emri dhe adresa e pranuesit;
- porti i ngarkimit;
- porti i shkarkimit;
- t dhna pr mallin (numri i
pakove, prshkrimi i mallit,
pesha);
- vrejtje se malli sht
ngarkuar n kt anije dhe
n kt dat;
- vrejtje pr vlern e
transportit;
- numri i origjinaleve;
- data e lshimit;
- emri i personit q e lshon
dokumentin;
nnshkrimi i personit q e
lshon (transportuesi, kapiteni i
anijes, ose agjenti).
konosmani i ka marr ato karakteristika dhe sht br dokumenti m i

rndsishm i transportit n shkmbimin botror t mallrave.
Konosmani detar sht dokument me t cilin transportuesi, agjenti i
tij ose kapiteni i anijes, vrtetojn se anija ka pranuar mall, pr t cilin
merr prsipr ta transportoj me kushte t caktuara deri te porti i caktuar
dhe tia dorzoj personit q sht i autorizuar ta pranoj, gjegjsisht
pronarit t konosmani.
Konosmanin detar e lshojn shoqrit detare ose kompanit sipas
rregullave dhe ligjeve t veta dhe n formular t vet, ku paraprakisht
jan shtypur rubrika pr kushtet me t cilat pranohet malli pr transport,
pr autorizimet e kapitenit t anijes, pr kohn e lundrimit, pr
prgjegjsin pr dmin e shkaktuar eventualisht dhe t ngjashme.
N secilin konosman duhet t qndroj:
emri i anijes;
emri dhe adresa e drguesit;
emri dhe adresa e pranuesit;
porti i ngarkimit;
porti i shkarkimit;
t dhna pr mallin (numri i pakove, prshkrimi i mallit, pesha);
vrejtje se malli sht ngarkuar n kt anije dhe n kt dat;
vrejtje pr vlern e transportit;
numri i origjinaleve;
emri i personit q e lshon dokumentin;
data e lshimit;
nnshkrimi i personit q e lshon (transportuesi, kapiteni i anijes, ose
agjenti).
Secili ndryshim i konosmanit duhet t nnshkruhet vemas nga
transportuesi ose kapiteni.
Kanosmani detar duhet t prmbaj informat, n sa origjinale
sht lshuar, kurse t gjitha origjinalet e prbjn kompletin e plot t
konosmanit (i cili mund t prbhet nga m s paku nj origjinal).
Konosmani sht letr me vler me t ciln fitohet e drejta e pronsis
mbi mallin.
Pr shkak t prbrjes s tij, e cila i verifikon raportet mes palvepjesmarrse n transportin detar, ai njherazi sht edhe dokumenti
transportues m i komplikuar m i prbr. Prandaj konosmani
edhe n kohn e sotshme sht lnd e shqyrtimeve teorike nga ana
e organizatave profesionale ekonomike m t rndsishme botrore, si
dhe rregullimi i tij.35
b) Dokumentet pr transport ajror

Fletngarkesa ajrore
Fletngarkesa ajrore sht kontrat pr transport npr rrug ajrore, i cili
vrteton se malli sht pranuar pr transport.
35. ., , faqe 277, Shkup, 2002.
130

Transporti ajror zakonisht kryhet kur bhet fjal pr drgesa me vler
(metale t muara), mall t rrall, mall q mund t prishet (eksponate
zoologjike) dhe mall tjetr me vler i cili mund t prballoj harxhime t
larta transportuese.
At e jep kompania ajrore, e cila e bn transportin si dokument q nuk
mund t transferohet dhe par arritjes s mallit n destinacionin e caktuar i
dorzohet pranuesit, pas verifikimit t identitetit t tij.
Fletngarkesa ajrore jepet n tri origjinale dhe kopje sipas nevojs. Pr
shembull, fletngarkesat e JAT-it jepen n tri origjinale dhe nnt kopje. T
tre origjinalet jan t dedikuara pr transportuesin (dhnsin), drguesin
dhe pranuesin e mallit.
Si dokument pr akreditivin e banks paraqitet origjinali i tret, n
afatin e parapar, gjegjsisht jo m von se 21 dit nga data e dorzimit
t mallit.
Fletngarkesa ajrore prmban:
emrin e transportuesit (agjentit t tij);
aeroportin e nisjes;
emrin dhe adresn e drguesit dhe t pranuesit;
emrin dhe mbiemrin e pals q duhet t informohet;
t dhna pr ngarkesn (numri i pakove, prshkrimi i mallit, pesha);
shnim pr pagesn e transportit;
data e lshimit;
nnshkrimi i dhnsit dhe t ngjashme.
b) Dokumentet pr transportin hekurudhor

Fletngarkesa hekurudhore sht dokumenti m i shpesht i transportit
n punn akredituese. Ai paraqet kontrat pr transport, t ciln e lidh
drguesi i mallit me trenin. Jepet n formular t caktuar veant. Nj pjes
t tij e plotson drguese, kurse nj pjes stacioni hekurudhor, i cili e ka
pranuar mallin pr transport. Pas pranimit t mallit treni e v vuln e vet
n fletngarkes me datn e pranimit dhe me kt kontrata pr transport
sht lidhur.
Transporti i mallit me tren sht i rregulluar me konventa ndrkombtare.
Fletngarkesa ajrore sht

kontrat pr transport npr
rrug ajrore, i cili vrteton
se malli sht pranuar pr
transport.
Fletngarkesa ajrore prmban:
- emrin e transportuesit
(agjentit t tij);
- aeroportin e nisjes;
- emrin dhe adresn e
drguesit dhe t pranuesit;
- emrin dhe mbiemrin e pals
q duhet t informohet;
- t dhna pr ngarkesn
(numri i pakove, prshkrimi i
mallit, pesha);
- shnim pr pagesn - data
e lshimit;
- nnshkrimi i dhnsit dhe t
ngjashme.
jepet n formular t caktuar
veant.
Nj pjes t tij e plotson

drguese, kurse nj pjes
stacioni hekurudhor, i cili e ka
pranuar mallin pr transport.
Pas pranimit t mallit treni e v
vuln e vet n fletngarkes me
datn e pranimit dhe me kt
kontrata pr transport sht
lidhur.
Fletngarkesa ndrkombtare jepet n gjasht ekzemplar:

origjinali i fletngarkess, i cili e prcjell mallin;
nj ekzemplar i cili duhet t mbetet n stacionin e nisjes;
dublikata e cila mbetet te drguesi, si vrtetim se ia ka dorzuar
trenit mall pr transport.
t tjera.
) Dokumentet pr transportin rrugor

Fletngarkesa ndrkombtare pr kamion
Fletngarkesa ndrkombtare pr kamion (CMR) sht dokument i
cili pohon se malli sht pranuar pr transport n trafikun rrugor. Meq ajo
131
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 74
Fletngarkesa
ndrkombtare pr
kamion
sht vetm kontrat, nuk mund t transferohet dhe nuk sht letr me vler.
Fletngarkesa ndrkombtare jepet n katr ekzemplar:
pr drguesin;
nj ekzemplar q e ndjek mallin dhe i dorzohet transportuesit;
nj ekzemplar q shrben pr paraqitje para organeve kontrolluese
(dogan etj.).
Fletngarkesa ndrkombtare pr kamion prmban:
vendi i ngarkimit;
vendi i destinimit;
emri dhe adresa e drguesit pranuesit;
t dhna pr ngarkesn (numri i pakove, prshkrimi i mallit, pesha);
vendi dhe data e lshimit;
nnshkrimet e drguesit dhe transportuesit.
) Dokumentet transportuese t dhna nga spedituesi

Vrtetimi speditues
Vrtetimi shpeditues sht dokument, t cilin e lshon shoqria spedituese
dhe kjo n dy lloje.
vrtetim nga i cili shihet se spedituesi e ka pranuar mallit me obligim
pr ta dorzuar m von n adresn e caktuar (FCR) dhe
vrtetim nga i cili shihet se spedituesi e ka pranuar mallin dhe e ka
dorzuar prfundimisht (FCT).
Vrtetimi speditues i firmosur nga spedituesi n cilsi t transportuesit
ose operatorit n transport.
Vrtetimi speditues m s shpeshti shfrytzohet kur drgesa m t vogla
nga m shum drgues drgohen n grup, n mnyr q t zvoglohen
harxhimet pr transport.
Vrtetimi speditues nuk jepet n ndonj form t caktuar, por secila
shoqri spedituese dhnien e bn n formular t vet.
Lloji i ktill i vrtetimeve i prmban kto t dhna:
emri i dhnsit (n cilsi t transportuesit, operatorit ose agjentit);
data e lshimit;
emri dhe adresa e drguesit dhe pranuesit;
mnyra e transportit dhe linja udhore shnim pr vlern e transportit dhe
t tjera.
Ilustrimi 75
Vrtetimi shpeditues
132
Me dhnien e vrtetimit, spedituesi merr prgjegjsi pr dmtimet

eventuale q mund t ndodhin gjat manipulimit me mallin, kurse pr
sigurimin pagess pr shrbimet e veta n lidhje me drgesn, e gzon t
drejtn e pengmarrjes mbi mallin.

Diagrami 19 Llojet e dokumenteve t transportit
Dokumentet e
transportit
Vrtetimi i
spedituesit
Fletngarkesa
Konosmani
Transporti
hekurudhor
Transporti rrugor
Transporti ajror
Dokumente pr sigurimin e mallit

Polisa pr sigurim dhe certifikata pr sigurim
Polisa pr sigurim dhe certifikata pr sigurim jan dokumente,
me t cilat vrtetohet sigurimi i kryer i mallit.
Sigurimin e mallit n transport mund ta bj ose shitse ose blersi,
varsisht nga kontrata shitblerse.
Personi, i cili e siguron mallin (i siguruari) lidh kontrat me
kompanin e sigurimeve (siguruesin), me t ciln siguruesi obligohet
tia kompensoj t siguruarit dmin q do t kishte ndodhur gjat
transportit t mallit, kurse i siguruari pr kt siguruesit i paguan premi
t caktuar vlera e s cils varet nga natyra e mallit t siguruar, nga
kohzgjatja e sigurimit dhe nga lloji i rreziqeve kundr t cilave bhet
sigurimi.
Kontrata pr sigurim vrtetohet me polis pr sigurim. Polisn pr
sigurim e jep kompania e sigurimeve ose agjenti i saj, n formular t vet
dhe e firmos n cilsi t dhnsit ose agjentit.
Sigurimi i transportit i mbulon rreziqet e mallit n trafikun detar,
lumor, toksor dhe ajror.
Nj pyetje me rndsi q lidhet me dokumentin e sigurimit sht data.
Kontrata pr sigurim vrtetohet

me polis pr sigurim.
Polisn pr sigurim e jep

kompania e sigurimeve ose
agjenti i saj, n formular t
vet dhe e firmos n cilsi t
dhnsit ose agjentit.
Polisa e sigurimit mund t prmbaj tri data:

data e lidhjes s marrveshjes mes t siguruarit dhe siguruesit;
data e lshimit t poliss;
data kur fillon t rrjedh sigurimi.
Dokumenti i sigurimit nuk guxon t lshohet m von se data e
dorzimit t mallit n dokumentin e transportit.
133
PUNA AFARISTE
Sigurimi i transportit i mbulon
rreziqet e mallit n trafikun:
- detar,
- lumor,
- toksor dhe
- ajror.
Nj pyetje me rndsi q
lidhet me dokumentin e
sigurimit sht data.
Polisa e sigurimit mund t
prmbaj tri data:
- data e lidhjes s
marrveshjes mes t
siguruarit dhe siguruesit;
- data e lshimit t poliss;
- data kur fillon t rrjedh
sigurimi.
Ilustrimi 76
Deklarata doganore
N kontratn e sigurimit mund t parashihet franshiz pr

minimum t caktuar nn t cilin do t kompensohet dmi.
Vlera minimale pr t ciln dokumenti i sigurimit me doemos duhet t
siguroj kompensim sht CIF (mimi, sigurimi dhe transporti deri te
porti i caktuar i destinacionit) ose CIP (transport dhe sigurim t paguar
deri te porti i caktuar i destinacionit) prparsia e mallit, varsisht
nga rasti, plus 10%, por vetn n qoft se vlerat CIF ose CIP mund t
verifikohen nga dokumentet. N t kundrtn banka do t pranoj si
vler minimale 110% nga vlera e pagess s vlers bruto t faturs.
Deklarata doganore
Deklarata doganore sht dokument, i cili detyrimisht u dorzohet
organeve doganore, gjat eksportit ose importit t mallit. N secilin vend
caktohen formular pr deklarime q shfrytzohen gjat importimit t
mallit.
Deklarata doganore sht veprim i forms s caktuar ligjore dhe
mnyr me t ciln personi shpreh vullnet pr futjen e mallit n nj
procedur t caktuar doganore. Deklarata doganore dorzohet:
me shkrim;
n form elektronike;
me goj.
Tani gjat zbatimit t ndonj procedure doganore deklarata doganore
dorzohet me shkrim, kurse sipas neneve t ligjit ekziston mundsia pr
dorzim elektronik t deklarats, nse organi doganor sht i gatshm
pr realizimin e saj n baz t pajtimit t tij.36
Deklarat doganore mund t dorzoj te organi doganor vetm firma
spedituese, e cila ka fituar leje pr kryerje t punve pr prfaqsim n
procedurat doganore. Deklarata doganore duhet t prgatitet vetm nga
nj i punsuar i cili ka marr licenc pr prfaqsim, duke filluar nga
data 01.05.2006.
Me dorzimin e deklarats doganore dhe me pranimin e saj, fillojn
obligimet ligjore t deklaruesit. (Deklaruesi sht personi i cili dorzon
deklarat doganore n emrin e vet, ose personi n emr t t cilit
dorzohet deklarata doganore).
Pasi t dorzohet deklarata doganore, organi doganor vendos nse do
t bj kontroll t dokumenteve dhe t mallit t jashtm.
N baz t kritereve t caktuara dhe profilit t rrezikut, organi doganor
vendos se ciln deklarat, gjegjsisht cili mall do t kontrollohet. Lloji
i kontrollit caktohet me prmbajtje kompjuterike, prmes kanaleve
t definuara: jeshil, i verdh dhe i kuq. Kanali jeshil do t thot se
deklarimi nuk kontrollohet fare, i verdhi do t thot se kontrollohet
deklarata doganore vetm n aspekt t dokumenteve dhe i kuqi do t
thot se kontrollohet deklarata e dokumentuar dhe kryhet kontroll i
plot i mallit.
Qllimi sht q gradualisht t zvoglohet kontrolli i mallit npr
36. Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis, numr 39/05.
134

terminale, duke shfrytzuar analiz pr rreziqet e mundshme, duke e
ngritur prgjegjsin e spedituesve dhe duke shfrytzuar procedura m t
thjeshtsuara, n mnyr q t rriten kontrollet e firmave. M shum se
80% t mallrave q importohen dhe eksportohen nuk do t kontrollohen
drejtprdrejt, por do t bhet dhe do t rritet kontrolli i firmave. Qllimi i
normave t reja ligjore sht q t rritet rrjedha e mallrave pa u vonuar n
terminalet doganore pr ato firma t cilat i zbatojn rregullat ligjore dhe
i mbarojn me koh t gjitha obligimet q dalin nga normat doganore.
Kontrolli i mallrave npr terminale do t bhet edhe m tej pr firmat q
nuk i respektojn normat doganore.
Pas lshimit t mallit, n mnyr q t vrtetohet saktsia e t dhnave
nga deklarata doganore, organi doganor mund t kryej kontroll plotsues.
Kontrolli bhet n hapsirat e deklaruesit (spedituesit, importuesit,
eksportuesit).

Nse nuk sht e caktuar me norma t tjera ndryshe, formulari i
Dokumentit t Vetm Doganor (DVD) shfrytzohet pr t gjitha procedurat
doganore dhe pr secilin prdorim t lejuar doganor, ose shfrytzim t
mallit.
Kompleti i formularve t Dokumentit t Vetm Doganor prbhet nga
tet flet.
Rubrikat e formularit t DVD plotsohen me makin pr t shkruar ose
me printer. N formular nuk guxon t ekzistojn t dhna t fshira ose t
shkruara m von.
Dorzimi i deklarats s nnshkruar nga deklaruesi vrteton se personi
prkats, i cili i deklaron mallrat prkats pr seciln procedur t zgjedhur,
do t prgjigjet n pajtim me normat q jan n fuqi pr:
saktsin e t dhnave t shnuara n deklarat;
besueshmrin e dokumenteve t dorzuara;
ndrmarrjen e t gjitha obligimeve q dalin nga vnia e ndonj
malli n ndonj procedur.
Deklarata doganore sht

dokument, i cili detyrimisht u
dorzohet organeve doganore,
gjat eksportit ose importit t
mallit.
N secilin vend caktohen

formular pr deklarime q
shfrytzohen gjat importimit t
mallit.

sht dokument t cilin
eksportuesit, gjegjsisht
importuesit, ose personat t
cilt e plotsojn, e dorzojn te
organet kompetente doganore
gjat eksportit, gjegjsisht gjat
importit t mallit.
M s shpeshti kt dokument e
dorzon spedituesi.
Organi doganor me vuln dhe

nnshkrimin e tij mbi DVD
vrteton se malli e ka kaluar
vijn doganore.
Elementet nga t cilat prbhet DVD jan:

drgues eksportues shnohet emri dhe adresa e t obliguarit me
dogan;
formular;
letngarkesa
shkruhet numri i prgjithshm i dokumenteve transportuese, t
cilat jan dorzuar me kompletin e dokumenteve eksportuese;
numri i grumbujve n kt rubrik shnohet numri i prgjithshm
i grumbujve (karton, snduk, thas, mbshtjellse, lidhse, etj.),
varsisht se si sht paketuar malli;
numri referues shkruhet vetm numri rendor i prbr nga shenja
numerike t deklaruesit;
pranues shnohet emri dhe adresa e firms ose personit, i cili e
blen mallin n faturn e dhn;
135
PUNA AFARISTE
personi prgjegjs pr financa emri dhe adresa e t detyruarit doganor;
vendi i pranimit shkruhet shifra e shtetit pr ku sht dedikuar malli;
vendi me t cilin tregtohet;
- t dhna pr vlern vlera e prgjithshme e harxhimeve (transportit,
ambalazhit dhe harxhimeve t tjera), e shprehur n denar;
- emri dhe adresa e deklaruesit;
- vendi i origjins emri i shtetit ku jan prodhuar mallrat dhe
dokumentet me t cilat vrtetohet prejardhja e mallit;
vendi i dedikimit emri i vendit n t cilin gjendet destinacioni i
fundit i mallit;
targat dhe shteti i mjetit transportues gjat nisjes;
kushti i dorzimit;
valuta dhe vlera e prgjithshme e faturs;
paketimi, tarifa dhe prshkrimi i mallit, shenja dhe numra, kontejner,
numri dhe lloji;
masa bruto e shprehur n kilogram, masa bruto dhe masa e
prgjithshme e mallit me gjith ambalazhin e vet, duke i prjashtuar
kontejnert dhe mjetet e tjera transportuese;
masa neto e shprehur n kilogram, malli pa ambalazhin e vet;
sasia dhe njsia matse;
rubrika t tjera.
Dokumenti i vetm doganor sht dokument t cilin eksportuesit,
gjegjsisht importuesit, ose personat t cilt e plotsojn, e dorzojn te
organet kompetente doganore gjat eksportit, gjegjsisht gjat importit t
mallit. M s shpeshti kt dokument e dorzon spedituesi. Organi doganor
me vuln dhe nnshkrimin e tij mbi DVD vrteton se malli e ka kaluar vijn
doganore.
Fatura doganore
Fatura doganore sht dokument i cili duhet t dorzohet te organet
doganore t vendit importues n formn q e krkojn normat doganore
t atij vendi. Fatura sht dokumenti themelor, i cili shrben pr vrtetimin
e vlers doganore. Vlera e mallit q sht theksuar n faturn e shitsit
merret si vler doganore, nse i plotson kushtet pr pranimin e saj si mim
i marrveshjes dhe nse i prmban elementet themelore pr identifikimin e
mallit. Fatura duhet t jet e lshuar nga personi i autorizuar.
Si prmendm n tekstin paraprak, fatura, si dokument themelor pr
formimin e vlers doganore, mund t jet prfundimtare, e prkohshme, proforma, konsullore, doganore dhe t ngjashme. Pr nga forma dhe prmbajtja
e vet, fatura doganore i prmban kto t dhna:
data e lshimit t faturs;
emri i eksportuesit (n kndin e majt lart), adresa dhe telefoni;
emri i importuesit (nga ana e djatht);

136

lloji i mallit;
njsia matse;
mimi i mallit pr njsi matse;
vlera e prgjithshme;
mnyra e transportimit (nse sht me kamion shkruhet targa,
emri dhe mbiemri i shoferit, numri i pasaports);
pariteti;
vendi i pajisjes.
Fatura doganore sht

dokument, i cili duhet tu
dorzohet organeve doganore.
Fatura sht dokumenti

themelor, i cili shrben pr
vrtetimin e vlers doganore.
Vlera e mallit q sht theksuar

n faturn e shitsit merret si
vler doganore.
Ilustrimi 77 Fatura doganore n form elektronike
Vrtetimet
Vrtetimet jan dokumente q lajmrohen n forma t ndryshme. Grup
i veant jan vrtetimet q jepen me qllim q t mbrohet importimi i
prodhimeve dhe kafshve q mund ta rrezikojn shndetin e popullsis
n nj vend t caktuar. T gjitha vrtetimet jepen pas krkess s
eksportuesit si garanci se malli q eksportohet n vendin importues
nuk sht i dmshm. Si t till do ta prmendim vrtetimin sanitar,
vrtetimin veterinar dhe vrtetimin fito-patologjik.
VRTETIMI SANITAR Ky vrtetim sht dokument me t cilin
organi profesional prkats i vendit t eksportuesit vrteton se malli i
caktuar q i sht sjell pr kontroll sht i prshtatshm pr ushqimin
e njerzve dhe se sht prodhuar n kushte sanitare q i prgjigjen
krkesave bashkkohore.
VRTETIMI VETERINAR jepet nga ana e institucionit prkats
veterinar n vendin e eksportuesit. Lshohet pr eksport t gjedheve,
mishit, prodhimeve t mishit dhe prodhimeve t tjera t blegtoris q i
dedikohen ushqimit t njerzve. Me kt vrtetim vrtetohet se rajoni
ku sht prodhuar malli prkats, n periudhn e caktuar nuk ka pasur
kurrfar epidemie, infeksionesh dhe t ngjashme.
VRTETIMI FITO-PATOLOGJIK jepet m s shpeshti pr mall
fare. Me t vrtetohet se rajoni nga sht fara n periudhn e caktuar
nuk ka pasur smundje ose paprshtatshmri t tjera, t cilat do t kishin
ndikuar dmshm ndaj kualitetit t fars.
VRTETIMI PR ORIGJINN E MALLIT shrben pr ta
vrtetuar origjinn e mallit. At, zakonisht, e japin odat tregtare. N
disa vende krkohet q vrtetimi t jet i verifikuar edhe nga konsulli i
vendit blers.
Llojet e vrtetimeve:
- sanitar,
- veterinar dhe
- fito-patologjik.
Ilustrimi 78
Vrtetimi fito-sanitar
137
PUNA AFARISTE
Diagrami 20 Grupi i veant i vrtetimeve q jepen pr mbrojtjen e importit t
prodhimeve q mund ta rrezikojn shndetin e popullsis
Vrtetimet
Vrtetimi sanitar
Vrtetimi
veterinar
Vrtetimi fitopatologjik
Vrtetimi pr
origjinn e mallit
Garancit
Garancit jan dokumente q garantojn obligime t caktuara t palve
n shitblerjen ndrkombtare.
Garancia si instrument pr sigurim paraqitet n zbatimin e kontratave
kreditore ndrshtetrore, ujdive financiare, punve kompensuese,
punve ri-eksportuese, etj.
N prgjithsi, me termin garanci mund t nnkuptohet puna juridike
me t ciln nj person garantuesi, pas krkess nga nj person tjetr
dhe sipas instruksioneve q i ka, merr prsipr obligim t pakthyeshm
q nj personit t tret shfrytzuesit t garancis tia paguaj shumn
e prmendur n garanci, nse i plotson kushtet q prmenden n t.
Pr elemente t rndsishme t garancis mund t llogariten:
emri i shfrytzuesit t garancis;
kushtet me t cilat mund t realizohet garancia;
afati i vlefshmris s garancis;
lnda dhe vllimi i garancis.
Ilustrimi 84
Garancia me
fiskale
138
llogarin
Garancit paraqiten n m shum lloje:

Garanci pr pagimin e mallit t dorzuar shitsi e dorzon
mallin menjher pas pranimit t garancis nga banka se pagesa
e mallit do t bhet n mnyr t rregullt. Garanci t ktill
nga banka krkon blersi, kurse shitsi kur ta marr garancin
bankare, ia dorzon mallin blersit.
Garanci pr punn kredituese kt garanci e krkon shitsi
kredituesi. Me kt banka e garanton shumn e kredituar sipas
mnyrs s marrveshjes. Kjo garanci zakonisht i bashkngjitet
kontrats shitblerse.
Garancia pr kualitetin e mallit ajo shrben si vrtetim se
kualiteti i mallit prkats sht i prshtatshm, n aspekt t llojit
t materialit t shfrytzuar, mnyrs s prpunimit, me at q
sht i parapar n kontratn shitblerse. Kjo garanci jepet n
form t a-testit t prodhuesit. A-testi sht vrtetim, dokument
pr prejardhjen, vetit dhe kualitetin e mallit. Ai e shoqron
mallin e dorzuar deri te shfrytzuesi i fundit i tij.

Pr shprndarje, me t cilat pronarit t huaj t mallit i garantohet
se malli q gjendet n depo do ti kthehet, nse prishet marrveshja
pr mbajtjen e depos pr shprndarje, gjegjsisht nse skadon
afati i vlefshmris s kontrats.
Pr kthimin e makinave t huazuara, me t cilat garantohet se
pengdhnsi do tia kthej pronarit t makins ose pajisjes s
huazuar, pas mbarimit t punve n nj vend, gjegjsisht pas
skadimit t vlefshmris s kontrats.
Pr mallin e importuar me qllim t pasurimit, me se garantohet
se malli do ti kthehet porositsit t shrbimit n riprpunim,
gjegjsisht n gjendje t riprpunuar.
Diagrami 21 Llojet e garancive me t cilat garantohen disa obligime t caktuara
t palve n shitblerje ndrkombtare
Garancit
Garancia pr
pagesn e mallit
Garancit pr
punn kredituese
Garancit pr
kualitetin e mallit
Garancit jan dokumente

q garantojn obligime t
caktuara t palve n shitblerjen
ndrkombtare.
Garancit paraqiten n m
shum lloje:
- Garanci pr pagimin e mallit t
dorzuar,
- Garanci pr punn kredituese,
- Garancia pr kualitetin e mallit,
- Pr shprndarje,
- Pr kthimin e makinave t
huazuara,
- Pr mallin e importuar me
qllim t pasurimit.
Garancit e tjera
Kontrolli i puns eksportuese

Me termin kontroll i puns eksportuese nnkuptohet shuma e punve
me zbatimin e t cilave kontrollohet nse malli q sht dedikuar pr
eksport prgjigjet pr nga sasia dhe nga kualiteti me at t kontrats.
Me klauzol t veant n kontratn shitblerse caktohet koha, vendi,
procedura dhe metodat q do t zbatohen gjat kontrollit t mallit.
Kontrollin e kryejn organet kompetente komisionare, Banka
Popullore e Republiks s Maqedonis, si dhe organet doganore n
kornizat e kompetencave t caktuara me ligj.
Organet doganore, gjat doganimit t mallit, njkohsisht bjn
edhe kontroll nse gjendja reale e mallit q importohet ose eksportohet
i prshtatet forms s caktuar pr eksport ose import dhe nse ekziston
ose jo a-test pr mallin, i cili i nnshtrohet a-testimit obligues. Gjat
kryerjes s ktij kontrolli zbatohen norma, me t cilat rregullohet
kryerja e kontrollit gjat doganimit t mallrave.
Doganimi eksportues i mallit

Me doganim nnkuptohet akti i pagess s nj lloj tatimi, me t
cilin malli prkats e kalon vijn doganore. Me doganim n botn
bashkkohore tentohet t zbatohet nj politik e caktuar pr mbrojtjen
e prodhimtaris s vendit, gjegjsisht t pengohet importimi i disa
mallrave t caktuar. Implementimi i doganave eksportuese, si instrument
i politiks ekonomike t nj vendi, sht nj lvizje shum e rrezikshme,
pa marr parasysh arsyetimin q n shikim t par e dikton gjendja
Ilustrimi 79 Shfaqja skematike

e procedurs s doganimit t
mallit
139
PUNA AFARISTE
Ilustrimi 80
Terminali doganor
momentale n vend. Pr nj periudh m t gjat kohore formimi i vlerave

t brendshme n tregun e brendshm, derdhja e fitimit dhe kapitalit nga
nj n nj deg tjetr ekonomike, formimi i kursit t valuts s vendit,
t cilat jan shkaktuar nga implementimi i doganave eksportuese,
domosdo sjell deri te rnia e produktivitetit t prodhimtaris s artikujve
pr t cilt implementohet dogana eksportuese, si dhe deri te amullia e
cila prhapet edhe n degt e tjera ekonomike. Kto jan shkaqet, pr
shkak t t cilve shum jan t rralla vendet q implementojn tarifa
doganore eksportuese. Kurse, tarifa doganore eksportuese jan ato sipas
t cilave paguhet dogana eksportuese, do t thot dogana e mallrave q
eksportohen nga rajoni doganor i nj vendi. Kto tarifa doganore jan
shum t rralla dhe i zbatojn disa vende, n mnyr q ta pengojn
eksportin e disa prodhimeve strategjike q jan t patjetrsueshme dhe
prodhimeve q nuk jan t mjaftueshme n tregun e vendit.
Tarifa sht term me origjin arabe q do t thot mimore dhe q
aludon n nj list t caktuar t mallrave dhe shrbimeve me mimet
prkatse pr secilin lloj malli ose shrbimi. Tarifa doganore sht
shqyrtim i sistematizuar i mallrave me vlera t caktuara doganore, sipas
t cilave kryhet pagesa e dogans.
Vlera doganore sht shprehje numerike e lartsis s dogans, e
dhn n prqindje, me t ciln caktohet vlera e mallit.
Paketimi i mallit pr qarkullim tregtar

ndrkombtar
Paketimi i mallit n qarkullimin tregtar ndrkombtar fiton rndsi
t veant, duke marr parasysh largsin e tregjeve, n t cilat me
ndihmn e lnds ndrkombtare shitet nj mall i caktuar.
Me paketim nnkuptohet nj proces i caktuar n t cilin dallohen
punt n vijim: prodhim ose lnd q paketohet; materiali n t cilin
paketohet, vetm procedura e paketimit.
Pr shnimin e procesit t paketimit prdoret termi ambalazhim.
Ambalazhi paraqitet si komercial dhe transportues. Ambalazhi
komercial siguron shfrytzimin e mallit q sht i ambalazhuar n
t (past dhmbsh, past rroje dhe t ngjashme), kurse ambalazhi
transportues siguron transportimin e mallit, pr shembull: shishet n t
cilat mbushet koka-kolla, me qllim t konsumimit, paraqet ambalazh
komercial, kurse sndukt ku paketohen ato shishe pr transport
ambalazh transportues.
Ilustrimi 81 Kutit e kartonit

q prdoren m s shpeshti
pr paketim
140
Nga ambalazhi q prdoret n qarkullimin tregtar t jashtm

krkohet:
ta mbroj sigurt mallin nga ndikimet e llojllojshme t padshiruara
dhe dmtimeve t prmbajtjes dhe formatit t mallit q sht i
paketuar n to;
pr nga forma, pesha, vllimi t jet i prshtatshm pr manipulim
t leht dhe t siguroj mbrritje t vlers m t ult tarifore n
vendin e importit;
tu prshtatet normave pr ambalazhim n vendin pr ku sht
dedikuar;
t jet higjienik;

t jet ekonomik (t prdoret m shum her dhe t ngjashme);
t jet estetik dhe t ngjashme.
Pr ambalazh mund t prdoren materiale t ndryshme. Kshtu,
prej druri prpunohen: snduk, fui, e t ngjashme; prej kartoni
prpunohen: qese, kuti, thas e t ngjashme; prej metali: konserva e
t ngjashme; prej tekstili prpunohen: thas, strajca e t ngjashme.
Lloji i materialit q prdoret pr ambalazh varet nga lloji i mallit q
ambalazhohet, nga kushtet n t cilat transportohet malli dhe t ngjashme.
Ambalazhi paraqitet si mjet prmes t cilit kryhet propagandim i caktuar
i mallit t ambalazhuar. Prandaj, ambalazhimit t mallit n qarkullimin
ndrkombtar duhet ti kushtohet kujdes i veant (duhet t bhet kujdes
pr ngjyrn e ambalazhit). Duhet t kihet kujdes, gjithashtu, edhe gjat
etiketimit t ambalazhit. Traditat e rajoneve t ndryshme duhet t jen
kusht pr prcaktimin e llojit, forms, ngjyrs etiketimit t ambalazhit.
Duhet t theksohet se, duke marr parasysh ambalazhin n
qarkullimin tregtar ndrkombtar, n planin kombtar themelohen nj
sr institucionesh me detyr q ti hulumtojn dhe ti zgjidhin problemet
n lidhje me prdorimin e ambalazhit n botn bashkkohore.

Formimi i mimit
mimi, si ai i shitjes ashtu edhe ai i blerjes, sht shprehje n para
e vlers s mallit dhe sht nj ndr faktort m t rndsishm t
veprimit t shoqrive n prgjithsi, madje edhe t atyre q veprojn n
tregtin e jashtme. mimi e shnon sasin, e cila krkohet t paguhet
gjat shitjes s mallit.
mimi, sasia dhe kualiteti i mallrave paraqiten si elemente t
rndsishme gjat lidhjes s kontratave shitblerse, si n qarkullimin e
brendshm t mallrave, ashtu edhe n at t jashtm.
N procedurn e marrveshjes, varsisht nga mnyra e formimit t
mimit, duhet t caktohet lartsia e tij, valuta n t ciln do t paguhet
dhe pr ciln njsi matse bhet fjal. Detyrat e shitsit, blersit, n
lidhje me harxhimet e transportimit dhe me rrezikun caktohen te mimi
i t ashtuquajturs klauzol transportuese prkatse. Bhet fjal pr
INKOTERMS klauzoln. Me klauzolat transportuese rregullohen:
momenti dhe mnyra e dorzimit;
momenti i tejkalimit t rrezikut;
momenti i tejkalimit t harxhimeve nga shitse te blersi;
sigurimi i lejeve pr eksport;
kontrolli i mallit dhe ambalazhit dhe t ngjashme.
Rregullat e transporteve vlejn vetm n raportet mes blersit
dhe shitsit, dhe nuk i rregullojn raportet mes njrs pal t kontrats
dhe transportuesit.
Me kushtet e pagess nnkuptohet numri i ditve pr t cilat
i jepet krediti blersit t huaj, pastaj nse blersi do ti bart ose jo
harxhimet pr transport, sigurim e t ngjashme. Kjo dhe pyetje t tjera q
141
PUNA AFARISTE
jan relevante pr verifikimin e kushteve pr pages jan t rregulluara
n INKOTERMS t Ods Ekonomike Ndrkombtare n Paris.
N rastin kur mimi nuk mund t caktohet me prpikri, n
momentin e lidhjes s kontrats shitblerse, zakonisht lihet q kjo t
bhet m von. N rast t till prdoret klauzola cirka.
Varsisht nga sasia e mallit ose shrbimit pr t cilin bhet fjal,
gjat marrveshjes mund t caktohet njri nga kto mime: mimi i
njsis, mimi bruto, mimi orientues, mimi mesatar etj.
Q t caktohet mimi i nj malli ose shrbimi t caktuar, i cili sht lnd
e shitblerjes n qarkullimin tregtar t jashtm, duhet t llogariten t
gjitha ato shpenzime q e prbjn prmbajtjen e tij n kushtet e dhna.
Kjo llogaritje quhet kalkulim. N mnyr q kalkulimi t prgatitet me
sukses, n punn e eksport-importit, nevojitet prpilim profesional i tij.
Pikrisht, duhet t disponohet me dokumentacionin teknik t mallit,
regjimin tregtar t jashtm e t ngjashme, por, gjithashtu, edhe njohje
e mir e teoris s shpenzimet nga ana e kalkuluesit, si dhe t jet i
pajisur me aftsi analizuese, etj.

INCOTERMS sht prmbledhje e rregullave
ndrkombtare pr sqarimin e nocioneve
tregtare, t cilat prdoren n tregtin
ndrkombtare. Me klauzolat transportuese
rregullohen:
1. momenti dhe mnyra e drgess
2. momenti i tejkalimit t rrezikut
3. momenti i tejkalimit t shpenzimeve nga

shitse te blersi
4. sigurimi i lejeve pr eksport
5. kontrolli i mallit dhe ambalazhit
6. sigurimi i dokumenteve t transportit,
vrtetimeve pr origjinn e mallit.
Grupi E
NISJA
EHW
Franko Uzina
Grupi F
Transporti kryesor nuk sht i paguar
FCA
FAS
FOB
Franko Transportuesi
Franko deri te anija
Grupi C
Transporti kryesor sht i paguar
CFR
CIF
CPT
CIP
mimi me vlern e transportit

mimi me sigurim dhe transport
Transporti i paguar deri
Grupi D
DAF
DES
DEQ
DDU
DDP
Dorzohet deri te kufiri

Dorzohet franko anije
Dorzohet franko bregdet
Dorzohet i padoganuar
Dorzohet i doganuar
142
Dorzimi i faturs dhe marrja e pagess s mimit

t mallit shrbimit q sht eksportuar
Me dorzimin e mallit, n mnyr q t mund t realizohet pagesa e
vlers s tij nga ana e blersit importuesit, shitsi duhet tia dorzoj
faturn.
Marrja e pagess pr mallin q sht lnd e eksportit sht njra an e
pagess e cila kryhet n qarkullimin ndrkombtar t parave dhe paraqet,
gjithashtu, nj ndr punt m t rndsishme qendrore. Prandaj, lnda,
mnyra, vendi dhe afati i pagess me doemos duhet t jen t caktuara n
marrveshje n mnyrn, e cila shitsit eksportuesit i siguron pages t
shpejt dhe t pandrprer pr vlern q e ka dorzuar.
Pagesa me para n dor kur bhet fjal pr vllim m t vogl t
drgess s njfisht.
Pagesa prmes veprimtaris kreditore sht pages e drgesave
m afatgjate dhe m s shpeshti zbatohet gjat pagimit t shitjes s t
mirave investuese, gjegjsisht pr kryerjen e shrbimeve investuese.
Varsisht nga natyra e puns kreditore, mund t dallojm pages me kredit
afatshkurtr dhe pages me kredit afatgjat. Gjatsia e afatit t pagess
s kreditit ndikon n lartsin e kamats q paguhet pr t, n lartsin e
sigurimit t kreditit etj.
Gjat pagess n punn e jashtme rndsi t veant fiton shfrytzimi
i akreditivit dokumentar. Ky instrument i mbron barazisht interesat e
blersit dhe t shitsit. Akreditivat dokumentar, n aspekt t rregullimit t
rrezikut t kreditit kan dy karakteristika akreditiv i pa-anulueshm. Te
t dy akreditivat theksohet se pagesa do t bhet vetm nse dokumentet
e paraqitura n trsi prshtaten me kushtet e akreditivit. Kjo do t thot
se ata duhet me doemos t paraqiten brenda afatit t ditve t caktuara nga
drgesa, ose njzetenj dit nga dita e dhnies s dokumentit transportues.
Likuidimi i detyrimeve ndaj pjesmarrsve t tjer

n eksport
Gjat puns eksportuese, prve eksportuesit nga njra an dhe
importuesit nga ana tjetr, marrin pjes edhe shum subjekte t tjera, t
cilt pr pjesmarrjen e vet krkojn kompensim t caktuar.
Si pjesmarrs n punn eksportuese paraqiten:
bankat afariste merren me t gjitha punt bankare, prve
emetimit t banknotave. Harxhimet q ndodhin nga pjesmarrja
e bankave afariste llogariten dhe faturohen n bankn afariste t
vendit, e cila e kryen qarkullimin e parave pr eksportuesin. Me
llogaritjen dorzohet edhe specifikimi i harxhimeve t bra. N
kohn m t re, bankat m t mdha botrore jan nga Japonia
dhe Evropa dhe koncepcioni i tyre shihet n orvatjen e tyre q,
me prani t drejtprdrejt, t realizojn pjesmarrje sa m t
madhe n qarkullimin e kapitalit t disponueshm dhe parave n
ato tregje.
Grupet drejtuese t ktyre bankave jan eksportuesit kryesor botror.
ndrmjetsit e jashtm agjentt, prfaqsuesit n punn
eksportuese, atyre u llogaritet nj provizion pr ndrmjets,
gjegjsisht pr prfaqsues.
Ilustrimi 82
Punt rreth procedurs t
eksportit
143
PUNA AFARISTE
Shrbimet e spedituesit faturohen vemas. Spedituesi duhet
me prpikri tia sqaroj eksportuesit shpenzimet e bra.
Shpenzimet pr transport dhe pajisje i prfshijn shpenzimet
pr ngarkim, ringarkim, deponim si dhe shpenzimet
manipuluese. Shpenzimet transportuese caktohen n baz t
fletngarkess ose kontrats pr transport.
Shpenzimet pr sigurim llogariten n baz t poliss pr
sigurim ose kontrats pr sigurimin e mallit. N raste t
caktuara, shpenzimet pr sigurim prfshihen n fatur, n
mimin e mallit, kurse kjo vrtetohet n baz t klauzols pr
paritetin e drgimit t mallit.
Kur ti kryej t gjitha llogarit e lartprmendura, eksportuesi ka
mundsi ta bj kalkulimin prfundimtar t eksportit, ti prfshij t
gjitha operacionet nga momenti kur malli ka dal nga prodhuesi, e deri
n momentin kur sht dorzuar n vendin importues.
Likuidimi dhe ruajtja e lnds n lidhje me punn

eksportuese
Puna eksportuese llogaritet si e mbaruar, e likuiduar kur lnda do
t shnohet e mbaruar dhe do t firmoset. Pasi t kompletohet lnda,
ajo dorzohet tek arkivi pr tu ruajtur. Lnda n arkiv ruhet n koh t
caktuar pr ruajtje t llojit prkats t lndve.
Diagrami 22 Punt prfundimtare eksportuese
Punt prfundimtare
eksportuese
Formimi i mimit
144
Dorzimi i
faturs dhe
marrja e pagess
s mimit t
mallit
Likuidimi i
detyrimeve drejt
pjesmarrsve
t tjer
Likuidimi dhe
ruajtja e lnds
n lidhje me
eksportin

1. ka paraqet puna eksportuese?
2. Cila sht rndsia e puns eksportuese?
3. ka paraqet hulumtimi i tregut t vendeve
importuese, dhe cili sht qllimi themelor
q duhet t arrihet me kt lloj hulumtimi?
4. N cilat mnyra mund t vihet kontakti
mes importuesit dhe eksportuesit?
5. Nga se prbhet faza e prpunimit t
pyetsorit t fituar nga blersi importuesi
i jashtm?
6. Si e kupton procedurn pr prpunimin e
oferts eksportuese?
7. Cila sht rndsia e mimit gjat kyjes
s eksportuesit n marrdhnie afariste
me importuesin?
8. Si zhvillohen bisedimet tregtare mes
eksportuesit dhe importuesit?
9. Cilit regjim mund ti takoj malli i cili sht
lnd e kontrats shitblerse?
10. Cila sht procedura e paraqitjes s

eksportit?
11. Cilat dokumente prdoren n punn
tregtare t jashtme?
12. nnkuptohet me sigurim?
13. Cilat jan elementet themelore t sigurimit?
14. nnkuptohet me kontroll t mallit?
15. far akti sht doganimi i mallit?
16. paraqet pagesa e mallit?
17. far rndsie ka akreditivi dokumentar n
pagesn e tregtis s jashtme?
18. N far mnyre likuidohen detyrimet
ndaj pjesmarrsve t tjer n punn
eksportuese?
19. Cilat pun bjn pjes n punt
prfundimtare eksportuese?
20. Shpjegoje procedurn pr likuidimin dhe
ruajtjen e lnds pr eksport?
Test
1. Eksporti mund t jet:
a) i prgjithshm dhe i veant
b) individual dhe grupor
c) i drejtprdrejt dhe me ndrmjetsim
2. Nevoja pr eksport manifestohet te:
a) vendet e zhvilluara ekonomikisht
b) vendet e zhvilluara dhe ato t
pazhvilluara ekonomikisht
c) vendet e pazhvilluara ekonomikisht
3. Prmendi fazat e hulumtimit t tregut

t jashtm gjat puns eksportuese:
__________, __________.
4. Iniciativn pr eksport mund ta ngrej:
a) importuesi ose eksportuesi
b) vetm importuesi
c) vetm eksportuesi
5. Malli q sht lnd e kontrats shitblerse
mund t jet i regjimit t __________,
__________, __________.
145
PUNA AFARISTE
Test
6. N mnyr q t mbrohet prodhimtaria
e brendshme dhe t realizohet politika
zhvillimore, eksporti i mallrave mund t
drejtohet me:
a) regjim t kontingjentit
b) eksport t lir
c) regjim t lejes.
7. Caktimi i nj sasie ose vlere t caktuar i
nj malli q lejohet nga organi kompetent
pr tu eksportuar jasht, do t thot:
a) kontingjent
b) leje
c) eksport i lir.
8. Lajmrimi i puns eksportuese bhet

duke dorzuar nj dokument q quhet:
a) Dokumenti i Vetm Doganor
b) fatura doganore
c) vrtetimi speditues.
9. Fatura sht:
a) dokument i mallit
b) dokument doganor
c) dokument pr sigurimin e mallit.
10. Lidhi dokumentet sipas prkatsis

Dokumente t mallit
Dokumente t transportit
Dokumente pr sigurim
Dokumente doganore
Certifikata e origjins
Fletngarkesa e aeroplanit
Fatura
Lista e paketimit
Polisa e sigurimit
Specifikimi
Konosmani
11. Elemente t rndsishme t kontrats

shitblerse jan:
a) mimi, transporti, mnyra e dorzimit
b) mimi, sasia, kualiteti
c) mimi, ambalazhimi dhe mnyra e
pagess
12. Me dorzimin e mallit, n mnyr q t
mund ta realizoj vlern e tij nga ana e
146
importuesit, shitsi duhet t dorzoj:

a) fatur doganore
b) fatur
c) garanci.
Prfundim
Marrdhniet ekonomike t jashtme jan t
drejtuara kah zhvillimi i tregut duke u lidhur
me rrjedhat ekonomike botrore. Shkmbimi
ndrkombtar i mallrave dhe shrbimeve
bhet mes personave (fizik dhe juridik) nga
rajone me sisteme t ndryshme ekonomike,
politike dhe juridike dhe me valuta t ndryshme. N mnyr q punt t kryhen, duhet
t zgjidhen nj sr problemesh juridike dhe
tekniko komerciale, t cilat nuk ekzistojn
n tregtin e brendshme. Prandaj, sht e
kuptueshme pse shkmbimi tregtar i jashtm
sht i rrethuar me sisteme t prbra t organizatave dhe rregulloreve kombtare dhe
ndrkombtare, si organizata pr prparimin
e tregtis ndrkombtare.
Eksporti i mallrave dhe shrbimeve dhe realizimi i t ardhurave devizore kan rndsi
t veant pr seciln ekonomi kombtare.
Pikrisht pr kto shkaqe stimulohet dhe
prparohet puna eksportuese.
N punn tregtare t jashtme prdoren

shum dokumente, vrtetime dhe garanci.
Varsisht se me se kan t bjn dokumentet,
ato dallohen n: dokumente t mallit, dokumente t transportit, dokumente pr sigurimin
e mallit, dokumente doganore. Vrtetimet ndahen n: vrtetim sanitar, vrtetim veterinar dhe
fito-patologjik. Garancit ndahen n: garanci
pr punn kreditore, garanci pr pagesn e
mallit t dorzuar dhe t tjera.
Pasi t kryhen t gjitha punt e nevojshme
pr realizimin e kontrats shitblerse, lajmrohet puna eksportuese. Lajmrimi i puns eksportuese bhet duke dorzuar nj dokument i
cili quhet Dokumenti i Vetm Doganor (DVD)
pr transport. Dorzimi i DVD duhet t bhet
menjher pas mbarimit, gjegjsisht gjat kryerjes s puns eksportuese.
Kontrolli i puns tregtare t jashtme sht
i domosdoshm. At e bjn organet kompetente inspektuese n kornizat e kompetencave
t caktuara me ligj.
147
Puna
importuese
Me studimin e tems Puna importuese, nxnsi do t mund:
ta kuptoj esencn dhe rndsin e puns importuese;
ti kuptoj punt prgatitore t importit;
ta kuptoj rndsin e hulumtimit t tregut t vendeve
eksportuese;
ta prshkruaj mnyrn e vendosjes s kontaktit me eksportuesin
prkats dhe zhvillimit t bisedimeve tregtare;
ta kuptoj nevojn e caktimit t statusit importues t mallit;
ta njoh mnyrn e dhnies s dispozits pr spedituesin;
ta njoh nevojn e kontrollit t puns importuese;
ta shpjegoj procedurn e doganimit importues t mallit.
TEMA
Puna importuese
Esenca dhe rndsia e puns importuese
ka paraqet puna furnizuese?
Pse ka rndsi t veant puna furnizuese?
Puna importuese sht pjes prbrse e puns tregtare t jashtme,

gjegjsisht pjes e shitblerjes q zhvillohet n kornizat e qarkullimit
ndrkombtar tregtar.
Me pun importuese, ose import, nnkuptohet futja e furnizimit,
do t thot futja e mallrave nga jasht n nj vend t caktuar.
N import mund t hyj kalimi i mallit t huaj prtej kufirit t vendit,
por megjithat malli i furnizuar nga jasht i cili nuk sht i doganuar
nuk llogaritet si import, pa marr parasysh se ai mall gjendet n depon
doganore dhe n zonn e lir doganore t vendit q sht furnizuar me
mallin prkats.
149
PUNA AFARISTE
Si import mund t llogaritet: malli q sht i bler jasht, malli

q sht futur prkohsisht n vend pr prezantim n ndonj panair
ose ekspozim, importi i metaleve t muara, armatimit dhe pajisjeve
ushtarake e t ngjashme.
Import mund t llogaritet kalimi i kufirit nga qarkullimi i jashtm i
mallrave n qarkullimin e mallrave n vend, n baz t transaksioneve
t mallrave mes rezidentve t jashtm dhe t vendit.
Punn importuese mund ta dallojm si:
import i dukshm dhe i padukshm;
import i drejtprdrejt dhe me ndrmjetsim.
N rast t importit t dukshm bhet fjal vetm pr furnizim me
mallra, kurse kur bhet fjal pr furnizim me shrbime, ather bhet
fjal pr import t padukshm.
Edhe importi, gjithashtu, mund t kryhet me transaksion t
drejtprdrejt mes rezidentve t dy ose m shum vendeve, ose me
ndonj ndrmjets.
Puna importuese ka rndsi t madhe pr secilin vend. Ajo sht
pjes prbrse e shkmbimit q vendi i kryen jasht, me se bhet
Ilustrimi 84 Diagrami i lvizjes s importit dhe eksportit n vitin 2005

150
PUNA IMPORTUESE TEMA 8

Diagrami 23 Prodhimi, eksporti dhe importi n vitin 2005 n Republikn e
Maqedonis
*Burimi: Public enterprise for commodity exchange, agro-berza
zhvillimi i raporteve ekonomike ndrkombtare. Prmes importit futen t

mira dhe shrbime pr plotsimin e nevojave t riprodhimit dhe nevojave
t konsumimit t gjer, futen prvojat m bashkkohore nga jasht dhe t
arriturat n teknik dhe teknologji, etj.
Teknika e puns importuese prfshin kryerje t shum punve
t llojllojshme. Ngjashm me sistemimin q sht paraqitur te puna
eksportuese, edhe te importi punt e prmendura mund t sistemohen
n mnyrn n vijim:
pun q i paraprijn lidhjes s kontrats shitblerse;
lidhja e kontrats shitblerse;
pun q duhet t kryhen para hyrjes s kontrats shitblerse n
fuqi;
pun operative importuese dhe
pun importuese prfundimtare.
N paraqitjet e mtejshme do t zbatohet sistemimi i lartprmendur i
punve importuese.
Importi n vendin ton sht eksport i dikujt tjetr. Njerzit e nj kombi
fitojn para n mnyr q t mund t importojn (dhe kan leverdi nga
shkmbimi), vetm nga shkaku se n vendet e tjera e blejn at q ata e
eksportojn.
Kjo nuk do t thot se importi duhet t jet doher i barabart me
eksportin. Kjo do t thot se tregtia sht e dyanshme, pr shkak se importi
dhe eksporti n prgjithsi jan t varur nga njri-tjetri.
Me pun importuese, ose

import, nnkuptohet futja e
furnizimit, do t thot futja e
mallrave nga jasht n nj vend
t caktuar.
Si import mund t llogaritet:

- malli q sht i bler jasht,
- malli q sht futur
prkohsisht n vend pr
prezantim n ndonj panair
ose ekspozim,
- importi i metaleve t muara,
- armatimit dhe pajisjeve
ushtarake e t ngjashme.
Import mund t llogaritet kalimi

i kufirit nga qarkullimi i jashtm
i mallrave n qarkullimin e
mallrave n vend, n baz t
transaksioneve t mallrave mes
rezidentve t jashtm dhe t
vendit.
Punn importuese mund ta

dallojm si:
- import i dukshm dhe i
padukshm;
- import i drejtprdrejt dhe me
ndrmjetsim.
N rast t importit t dukshm
bhet fjal vetm pr furnizim
me mallra, kurse kur bhet
fjal pr furnizim me shrbime,
ather bhet fjal pr import t
padukshm.
Puna importuese ka rndsi t
madhe pr secilin vend.
Ajo sht pjes prbrse e
shkmbimit q vendi i kryen
jasht, me se bhet zhvillimi
i raporteve ekonomike
ndrkombtare.
151
PUNA AFARISTE
Gjat hulumtimit t tregut t
eksportuesit, importuesi i cili
e bn hulumtimin, duhet:
- t niset nga hulumtimi i
tregut t vendit;
- n fillim duhet ti vrtetoj
nevojat q manifestohen
n kt treg n lidhje me
mallrat pr harxhimin e
prodhimtaris, dhe n
lidhje me mallrat pr
harxhimin e gjer;
- pastaj duhet t verifikoj
se n far mase nevojat
e konstatuara mund
t prmbushen nga
prodhimtaria e vendit dhe
- n fund t verifikohet sa
dhe far mallrash do t
duhej t importohen pr
prmbushjen e nevojave t
konstatuara.
Duke e br hulumtimin
e tregut t vendeve
eksportuese, blersi
importuesi fiton njohuri t
caktuara pr at se cilt
eksportues t vendeve
prkatse do t kishin
mundur t paraqiten si
partner.
Importuesi duhet t vendos

kontakt me eksportuesin ose
eksportuesit prkats, pastaj
ta shqyrtoj bonitetin e tyre.
152
Punt importuese prgatitore

Diagrami 24 Llojet e punve importuese prgatitore
Punt importuese
prgatitore
Hulumtimi
i tregut t
vendeve
eksportuese
Vendosja e
kontaktit me
eksportuesin
prkats
Zhvillimi i
bisedimeve
tregtare
Caktimi i statusit
importues t
mallit
Rndsia e hulumtimit t tregut t vendeve

eksportuese
Rikujto:
Cilat jan punt shitse prgatitore?
ka paraqet hulumtimi i tregut pr furnizim?
ka paraqet hulumtimi i tregut t vendeve importuese?
Hulumtimi i tregut t vendeve nga t cilat nj blers importues i

caktuar synon t furnizohet me nj mall (shrbim) t caktuar, paraqet
aktivitet i piknisjes s kryerjes s cilsdo pun importuese. Nuk ka
nevoj t theksohet n veanti se hulumtimi i tregut t jashtm, edhe
n aspekt t konceptit, edhe n aspekt t metodologjis, dallohet nga
hulumtimi i tregut t vendit. Ky dallim sht i kushtzuar nga dallimet
q ekzistojn ndrmjet ktyre dy llojeve t tregjeve.
Duke e pasur parasysh rndsin t ciln e posedon importi n
suazat e puns tregtare t jashtme, duke e pasur parasysh ndikimin q
mund ta bj importi n zhvillimin e prodhimtaris s vendin t kuptim
pozitiv ose negativ, gjat hulumtimit t tregut, t cilin e bn importuese,
realizohet nj detyr ekonomike mjaft e rndsishme.
Gjat procedurs s hulumtimit t tregut t eksportuesit,
importuesi i cili e bn hulumtimin duhet t niset nga hulumtimi i tregut
t vendit. Duke e br hulumtimin e ktij t fundit, importuesi n
rend t par duhet ti verifikoj nevojat q manifestohen n kt treg,
n aspekt t mallrave pr harxhim t prodhimtaris dhe n aspekt t
mallrave pr harxhim t gjer, pastaj duhet t verifikohet se n far
mase mund t prmbushen nevojat e konstatuara nga prodhimtaria e
vendit dhe, n fund, t verifikohet sa dhe far mallrash shtes do t
duhej t importohen pr prmbushjen e nevojave t konstatuara. sht
e nj rndsie t madhe gjat hulumtimit, t cilin e bn importuesi, t
verifikohen aftsit absorbuese t tregut t vendit n lidhje me mallrat e
caktuara. Secili vlersim i gabueshm n kt fush mund t ket efekte
tejet negative.
Duke e br hulumtimin e tregut t vendeve eksportuese, blersi
importuesi fiton njohuri t caktuara pr at se cilt eksportues t
vendeve prkatse do t kishin mundur t paraqiten si partner q do t
prshtateshin pr nj bashkpunim t volitshm. Njohurit e prmendura

kan rndsi globale dhe pr fitimin e nj prfytyrimi m konkret duhet
q blersi importuesi t ndrmarr aktivitete t mtejshme. N fillim
duhet t vendos kontakt me eksportuesin ose eksportuesit prkats,
pastaj ta shqyrtoj bonitetin e tyre. Pasi q hulumtimi i fundit t shfaq
prshtatshmri t vendosjes s raporteve afariste me eksportuesin e
caktuar, ather vihet kontakti afarist m i ngusht mes importuesit dhe
eksportuesit prkats.
Vendosja e kontaktit me eksportuesin e

prshtatshm dhe zhvillimi i bisedimeve tregtare
N baz t analizs s njohurive t fituara prmes hulumtimit t tregut
t vendeve importuese prkatse, importuesi, i cili e ka br analizn,
orientohet kah vendosja e kontaktit me vendet eksportuese t interesuara,
do t thot kah vendosja e kontaktit me eksportuesin e prshtatshm.
Importuesi mund t vendos kontakt me eksportuesin n dy mnyra:
drejtprdrejt dhe pa ndrmjets kontakti m s shpeshti
vendoset n at mnyr q importuesi drejtprdrejt, prmes
drgimit t pyetsorit, i drejtohet prodhuesve t jashtm me
krkes pr ti drguar oferta.
prmes ndrmjetsit duke shfrytzuar shrbime t prfaqsive
t firmave t jashtme, vetm n raste t jashtzakonshme kur
nuk ekzistojn prfaqsi t firmave t jashtme mund t vendosen
kontakte t drejtprdrejta me firmat e jashtme. Shfrytzohen edhe
shrbimet e shoqrive t jashtme ndrmjetsuese.
Pas drgimit t pyetsorit, drejtprdrejt ose prmes ndrmjetsimit t
shoqris prfaqsuese n vend, importuesi pret t pranoj oferta nga
eksportuesit, t cilve ua ka drejtuar pyetsorin. Kur ti pranoj kto
oferta, ai i qaset prpunimit t tyre, n mnyr q t verifikoj se cila
prej tyre sht m e prshtatshme pr t. Prpunimi i pyetsorit dhe
drgimi i tij, si dhe prpunimi i ofertave t cilat ia drgon eksportuesi jan
aktivitete nisse pr vendosjen e marrdhnieve afariste mes importuesit
dhe eksportuesit prkats. Kto aktivitete shpjegohen si aktivitete t
domosdoshme prgatitore pr kryerjen e puns importuese.
Pyetsori, t cilin nj importues i caktuar e prpunon, sht mjet ose
instrument me shkrim, me t cilin importuesi tenton t fitoj njoftime t
ndryshme n lidhje me pyetjet q jan formuluar n pyetsor.
Forma dhe prmbajtja e pyetsorit e zbulon identitetin e drguesit t tij.
Prandaj, gjat prpunimit t pyetsorit duhet ti kushtohet kujdes i madh,
si forms, prmbajtjes, ashtu edhe mnyrs n t ciln ai do ti dorzohet
eksportuesit.
Si u sqarua te puna eksportuese, eksportuesi mund t jet i interesuar
pr hyrjen n marrdhnie afariste me importuesin, kurse ofertn pr nj
marrdhnie t till mund tia kaloj nj firme tjetr n vendin e vet, e cila
sht m shum e interesuar pr punn shitblerse prkatse, ose thjesht
ta refuzoj importuesin, nga shkak se nuk sht i interesuar pr punn
prkatse.
Nse merr prgjigje pozitive nga eksportuesi, gjegjsisht merr ofert
prej tij pr krkesn e vet q e ka dorzuar n pyetsorin e drguar, ather
153
PUNA AFARISTE
Importuesi mund t vendos
kontakt me eksportuesin n
dy mnyra:
- drejtprdrejt dhe pa
ndrmjets
- prmes ndrmjetsit
Pyetsori, t cilin nj
importues i caktuar e
prpunon, sht mjet ose
instrument me shkrim, me
t cilin importuesi tenton t
fitoj njoftime t ndryshme
n lidhje me pyetjet q jan
formuluar n pyetsor.
Forma dhe prmbajtja e

pyetsorit e zbulon identitetin
e drguesit t tij.
Gjat prpunimit t pyetsorit

duhet ti kushtohet kujdes i
madh:
- forms,
- prmbajtjes, dhe
- mnyrs n t ciln ai do ti
dorzohet eksportuesit.
Nse merr prgjigje

pozitive nga eksportuesi,
gjegjsisht merr ofert prej
tij pr krkesn e vet q e
ka dorzuar n pyetsorin e
drguar, ather importuesi
i qaset analizimit t secils
ofert t till t fituar nga
eksportuesi.
154
importuesi i qaset analizimit t secils ofert t till t fituar nga eksportuesi.

Pasi ta prpunoj dhe t bj analiz seleksionuese, importuesi do t
kryej zgjedhje prkatse t eksportuesve me t cilt do t kontaktoj m
von, pra kalon n fazn e mtejshme n punn importuese: zhvillimi i
bisedimeve tregtare. Zhvillimi i bisedimeve tregtare sht nj etap
mjaft e rndsishme n kryerjen e nj pune tregtare t jashtme. Pr shkak
t rndsis s madhe q e fiton kjo faz, paraqitet nevoja pr prgatitje
paraprake, si te eksportuesi ashtu edhe te importuesi.
Sa i prket kohs, vendit dhe aspekteve t tjera t zhvillimit t bisedimeve,
pr to vlen e gjith ajo q sht thn gjat shqyrtimit t ktyre bisedimeve
te puna eksportuese.
Caktimi i statusit importues t mallit

Q t caktohet lloji i pagess dhe i mjeteve pr pages, si dhe disa momente
t tjera, nevojitet t caktohet statusi i mallit q sht lnd e importit. Si
sqaruam m hert, ky status mund t jet i ndryshm, do t thot malli i
caktuar mund t importohet me njrin nga kto regjime: regjimi i importit
t lir, regjimi i kontingjentit dhe regjimi i lejes pr import. T gjitha
kto zbatohen n mnyr q t mbrohet prodhimtaria e vendit, t ndikohet
n stabilizimin e raporteve t tregut t vetm.
Dhnia e lejes pr import t mallit t caktuar n disa raste mund t
kushtzohet me obligim t eksportit t mallit t vendit n sasi ose vlera t
caktuara.
Caktimi i statusit importues t mallit ka rndsi edhe nga aspekti i asaj
se nj mall i caktuar i jashtm n vendin ku sht importuar mund ta mbaj
statusin e vet si mall i huaj, ose at status mund ta ndryshoj n status t
mallit t vendit.
Caktimi i statusit importues t mallit sht shum i rndsishm pr
disa vende, kurse mes tyre bn pjes edhe Republika e Maqedonis, ngaq
rregullorja e tregtis s jashtme dhe ajo devizore, me t cilat mbrohet
ekonomia e vendit dhe rregullohet t ardhurat devizore dhe derdhja e tyre,
pr shkak t nevojave t ekonomis, parashohin forma t caktuara t importit.
Edhe prkrah dshirs q t kryhet liberalizim sa m i madh i mundshm
i shkmbimit tregtar t jashtm, prapseprap faktort e brendshm dhe t
jashtm kushtzojn q t ket status t veant pr ndonj mall t caktuar.
Prcaktimi pr ekonomi t tregut dhe pr pjesmarrje t lir t t gjitha
subjekteve n qarkullimin tregtar t jashtm dhe pr pjesmarrje n tregun
ndrkombtar, u reflektua n at mnyr q pjesa m e madhe e mallrave
q importohen t jen n form t importit dhe eksportit t lir t mallrave
dhe shrbimeve.37
Lejen pr import dhe eksport t mallrave pr zbatimin e kontratave
ndrkombtare pr import dhe eksport t disa metaleve t muara dhe
pajtimin e jep Ministria e Ekonomis. Lejen pr import dhe eksport t
armatimit dhe pajisjes ushtarake e jep Ministria e Mbrojtjes, gjegjsisht
37. ., ., ., .,
- , Shkup, 1993.

Ministria e Punve t Brendshme, kurse lejen pr vepra historike dhe
artistike e jep Ministria e Kulturs.38
Punt ekzekutuese importuese

Diagrami 25 Llojet e punve ekzekutuese importuese
Punt ekzekutuese
importuese
Dhnia e
dispozicionit pr
spedituesin
Kontrolli n lidhje
me mallin q
importohet
Reklamimet
pr mallin q
importohet
Doganimi
importues i
mallit
Dhnia e dispozicionit pr spedituesin

Si punt eksportuese, ashtu edhe ato importuese n qarkullimin tregtar
t jashtm, bhen prmes spedituesit. Pr kt qllim, spedituesi merr
urdhr nga eksportuese, gjegjsisht nga importuesi.
Nse bhet fjal pr pun importuese, referenti importues i jep
spedituesit urdhr, gjegjsisht dispozicion pr pranimin, prgatitjen dhe
transportin e mallit. Te kushtet pr punn e spedituesve ndrkombtar
theksohen edhe punt e spedituesit n vijim: dhnia e kshillave
profesionale dhe pjesmarrja n bisedimet pr lidhjen e kontrats, gjetja
e rrugve dhe mjeteve transportuese m t volitshme. Sipas normave
tona spedituesi paraqitet n emrin e vet, por pr llogarin e dikujt tjetr.
N baz t dispozicionit transportues, spedituesi e prpilon planin
e vet pr kryerje sa m ekonomike t detyrs, e cila i sht besuar nga
importuesi. Spedituesi gjat realizimit t detyrs s vet nuk guxon t
bj kurrfar ndryshimesh ose shmangiesh pas pajtim me shkrim nga
ana e importuesit.
Nga kuadrot q punojn n speditimin ndrkombtar krkohet
prgatitje m e madhe profesionale dhe njohuri profesionale, prvoj
m e madhe pune dhe njohje t detyrueshme t gjuhve t huaja.
Meq pr realizimin e detyrs s vet, spedituesi i vendit (n kt rast i
importuesit) hyn n kontakt me spedituesin e eksportuesit dhe bashk
me t i prcakton kushtet e puns spedituese. Spedituesi, gjithashtu,
si ai i importuesit ashtu edhe ai i eksportuesit, duhet t bj sigurim t
mallit q i sht besuar.
Kontrolli dhe ankesat n lidhje me mallin q

importohet
Kontrolli i mallit q importohet sht nj shum e punve q kryhen
n mnyr q t verifikohet nse malli, pr nga kuantiteti dhe kualiteti,
prshtatet ose jo me kushtet e theksuara n kontratn shitblerse. N
38. Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis, numr 45/02, Vendim pr shpallje t ligjit pr
pun tregtare t jashtme, neni 5 Format e importit dhe eksportit.
155
PUNA AFARISTE
N lidhje me kt procedur
prpilohet procesverbali i
komisionit, t cilin e firmos
komisioni tre-antarsh.
Procesverbali sht baz

e blersit importues pr
drgimin e ankess deri te
shitsi eksportues, nse
konstatohet se ky i fundit nuk
u sht prmbajtur kushteve
t marrveshjes.
156
kontratn e prmendur, me klauzol t veant caktohet vendi, koha dhe

metodat, gjegjsisht, procedura q do t zbatohet pr kryerjen e kontrollit.
Me rregull, shitsi eksportuesi duhet ta lajmroj blersin importues
se malli ka arritur n vendin e caktuar, i cili sht vrtetuar se sht i
gatshm pr kontroll.
Kontrollin mund ta kryej vet shitsi eksportuesi nse gzon
besim t atill te blersi importues, gjegjsisht nse drgon mall t
standardizuar.
Blersi importues ka pr detyra t paralajmroj se cili person,
gjegjsisht cila shoqri e specializuar, n baz t urdhrit t tij do ta kryej
kontrollin e mallit.
N drgesat m t mdha dhe n kushte kur bhet fjal pr drgesa
t mallit me vler t madhe, kontrolli i mallit fillon ashtu q prmes
komisionit verifikohet nse ka ndonj lloj t dmtimit t ambalazhit. Nse
ai sht i dmtuar, varsisht nga karakteri i mallit, mund t supozohet
se edhe prmbajtja q sht n t sht e dmtuar. Pas kontrollimit t
ambalazhit, bhet krahasim profesional i gjendjes reale t mallit (pr nga
sasia dhe cilsia) me at gjendje q sht shnuar n dokumentet q e
prcjellin mallin. N lidhje me kt procedur prpilohet procesverbali
ikomisionnit, t cilin e firmos komisioni tre-antarsh. Procesverbali
sht baz e blersit importues pr drgimin e ankess deri te shitsi
eksportues, nse konstatohet se ky i fundit nuk u sht prmbajtur
kushteve t marrveshjes. Njherazi, procesverbali i prmendur sht
baz pr lajmrimin e doganave kompetente pr gjendjen e konstatuar
t mallit q importohet. Gjat realizimit t importit t mallit t caktuar
mund t ndodhin disa shmangie n lidhje me kushtet q jan parapar n
kontratn, me t ciln sht rregulluar importi. Kto shmangie mund t
lajmrohen n planin e sasis dhe cilsis s mallit, transportit t mallit,
sigurimit t mallit e t ngjashme. Nse shmangiet e prmendura jan e
karakterit t atill q nuk mund t tolerohen, blersi i drejtohet shitsit
me krkes q ti paguhen shpenzimet, n pajtim me at q jan marr
vesh. Ky drejtim me t cilin blersi, krahas sqarimit pr shmangiet e bra,
krkon shtesa n uljen e mimit, vnie t mallit n dispozicion t shitsit
dhe lirime t tjera nga shitsi, njihet si ankes.
Ankesa, me rregull, dorzohet me shkrim dhe me letr t porositur,
pr shkak t urgjencs. Ai mund t lajmrohet edhe prmes telefonit, por
n do rast duhet t vrtetohet edhe me shkrim.
Procedura e ankess dhe prmbajtja e tij dallojn nga rasti n rast,
duke marr parasysh se nuk mund t jepet nj yrnek i veant se si duhet
t bhet ankimi dhe duhet t prfshihet n t. Gjithsesi, mund t thuhet
se sht parim themelor q blersi ti qaset ankimit vetm n rast se
dallimet me t vrtet jan shmangie e dukshme nga kushtet n lidhje me
sasin, cilsin dhe kushte t tjera t dorzimit t mallit t caktuar. Nga
ana tjetr, shitsi doher duhet t niset nga parimi se blersi gjithmon
ka t drejt dhe n frymn e ktij parimi tu prgjigjet krkesave t
dorzuesit t ankess. Parim tjetr n lidhje me ankesat sht nevoja q
secili ankim t evidentohet. Kjo evidenc ka rndsi t madhe n lidhje

me analizimin e puns s vet, si dhe n lidhje me analizimin e raporteve
t shitsit me pjesmarrsit e tjer n qarkullimin e mallrave.
Doganimi i mallit t importuar

Autoritetet kombtare, n mnyr q ta mbrojn ekonomin e vendit
n suazat e raporteve tregtare t jashtme q ai i vend i ka vendosur,
zbatojn instrumente t llojllojshme t politiks s jashtme tregtare.
N dispozicion qndrojn shum masa dhe instrumente q mund t
zbatohen.39
Me doganim importues t mallit nnkuptohen punt q duhet ti
kryejn subjektet, t cilt e importojn mallin, te organet doganore, n
mnyr q t mund t disponojn lirshm me mallin e doganuar.
Procedura, t ciln e zbatojn organet doganore me mallin kur ai do
ta kaloj kufirin doganor, quhet procedur doganore.
Kjo procedur prbhet nga kto faza:
dorzimi i DVD (Dokumentit t Vetm Doganor) pr import;
kontrollimi i mallit q importohet;
llogaritja dhe pagesa e dogans.
Doganimi i mallit mund t bhet n pikkalimet doganore, ose
n doganat brenda vendit. Vendi i doganimit detyrimisht duhet t
prmendet n dispozicionin e spedituesit.40
Doganat jan instrument i politiks mbrojtse me t cilin ndikohet
n mimet e t mirave dhe shrbimeve t importuara. 41
Doganat jan nj lloj takse q paguhet pr prodhimet e importuara,
ku dogana llogaritet si prqindje e mimit t importimit, ose sht taks
me shum absolute t mimit t prodhimit t importuar. Sipas ksaj,
me doganat ndikohet n mimin e prodhimeve t importuara, t cilat
me vlern e dogans bhen m t shtrenjta se prodhimet e vendit. N
kt mnyr, prodhimet e jashtme diskriminohen, do t thot vihen n
pozit m t pavolitshme n krahasim me prodhimet e vendit. 42
Instrumentet doganore jan instrumenti themelor dhe i prdorur m
shpesh pr mbrojtjen e prodhimtaris s vendit. Doganat definohen si
t dhna publike q shteti i merr gjat importit t mallrave n vend,
me qllim t mbrojtjes s prodhimtaris s vendit, kurse me kt edhe
nxitje t rritjes ekonomike dhe zhvillimit t vendit. 43
Doganat importuese jan dogana q paguhen gjat importimit t
mallrave n zonn doganore. 44
Tarifat. Tarifa doganore sht shum e caktuar e t dhns sipas
njsis matse. 45 Tarifa e dogans ose taksa e importit.
Procedura, t ciln e zbatojn

organet doganore me mallin
kur ai do ta kaloj kufirin
doganor, quhet procedur
doganore.
Procedura doganore prbhet

nga kto faza:
- dorzimi i DVD (Dokumentit
t Vetm Doganor) pr
import;
- kontrollimi i mallit q
importohet;
- llogaritja dhe pagesa e
dogans.
39. ., , , Shkup, 2008, faqe 230.

40. ., ., ., .,
- , Shkup, 1993.
41. Autor t ndryshm, , Shkup, 2003, faqe 7 dhe 8.
42. Autor t ndryshm, , Shkup, 2003, faqe 7 dhe 8.
43. ., , , Shkup, 2008, faqe 230.
44. .: , Fakulteti Ekonomik, Shkup, 2000, faqe 116.
45. Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis, numr 39, 2005.
157
PUNA AFARISTE

Ka dy lloje tarifash. Tarifat e t ardhurave jan
si mnyr pr mbledhjen e parave. Si tatimi
mbi fitimin, ashtu edhe kto jan t ulta dhe
nuk varen nga mimi i nj prodhimi. Nse
tarifat paraprake jan vn shum lart, ato i
shkurajojn blersit dhe nuk mbledhin t ardhura pr shtetin. Deri n vitin 1910 tarifat e t
ardhurave kan qen burimi kryesor i t ardTarifat doganore importuese
jan ato sipas t cilave
paguhet dogana importuese.
Restrikcionet e numrit t
disa mallrave nga jasht q
mund t hyjn n vend quhen
kuota.
Subvencionet e eksportit
pagesa nga ana e nj shteti
pr eksportuesit e vet, me
se u mundson ti shesin
prodhimet e veta n shtete
t tjera me mim m t ult
sesa do t kishin mundur ti
shisnin n vend.
hurave pr qeverin e SHBA-ve. Tarifat mbrojtse paguhen n mnyr q ta mbrojn industrin e vendit nga konkurrenca e jashtme, m
shum sesa q t mblidhen para. Ato i shkurajojn blersit, duke e br prodhimin e jashtm
m t shtrenjt sesa prodhimi i ngjashm q
sht prodhuar n vend.
Tarifat doganore importuese jan ato sipas t cilave paguhet dogana importuese, do t thot dogana e mallrave q importohen n nj rajon t
caktuar doganor t ndonj vendi. Sot, n bot ka pothuajse tarifa t njjta doganore, t cilat praktikisht ekzistojn dhe zbatohen, dhe kur bhet
fjal pr nocionin tarif doganore, sht pr qllim ajo importuese. M
s shpeshti kto tarifa jan t prgjithshme q do t thot se me to bhet
pages pr trsin e mallit q importohet n nj rajon doganor dhe nga t
gjith importuesit.
Kuotat. Restrikcionet e numrit t disa mallrave nga jasht q mund
t hyjn n vend quhen kuota. Si tarifat mbrojtse, ashtu edhe kuotat e
kufizojn vlern e konkurrencs s jashtme, me t ciln me doemos do t
ballafaqohet nj industri. Me restrikcionet e importit, kuotat e zvoglojn
ofertn e disa prodhimeve t caktuara n tregjet e brendshme dhe shkaktojn rritje t mimeve t tyre.
Subvencionet e eksportit pagesa nga ana e nj shteti pr eksportuesit
e vet, me se u mundson ti shesin prodhimet e veta n shtete t tjera me
mim m t ult sesa do t kishin mundur ti shisnin n vend. Ndrkoh
q subvencionet e eksportit jan t ligjshme, dumpingu shpeshher sht
ilegal. Ai ndodh kur eksportuesit do t vendosin individualisht q ti shesin
prodhimet jasht vendit me mim m t ult.
Tabela 4 Vlera e eksportit, importit dhe pjesmarrjes n tregtin e jashtme
t Republiks s Maqedonis me Republikn e Kosovs n periudhn
2005/2006.
Shkmbimi tregtar
Republika e Maqedonis Republika e Kosovs
Viti
Eksporti nga Republika

e Maqedonis
Viti 2005
Vlera
220 148
18
257 754
19,7
19,2
9 734
8,8
10 828
Gjithsej
230 976
Importi kosovar gjithsej
+ 209 320
56 283
*Burimi: Enti Shtetror pr Statistik i R.M.

158
%e
pjesmarrjes
n shkmbim
Vlera
Importi n Republikn
e Maqedonis
Suficit/Deficit
Viti 2006
%e
pjesmarrjes
n shkmbim
267 488
+ 248 020
110 774

Akcizat
Nocioni i akcizave
Akcizat jan nj lloj i veant i tatimit t fitimit,
t cilat paguhen nga fitimi i disa prodhimeve
specifike, si jan: derivatet e nafts, pijet
alkoolike, prodhimet e duhanit, disa prodhime
luksoze, makina udhtarsh, kafe etj.
Si e ardhur specifike dhe shum e rndsishme pr buxhetin, akcizat jan pjes prbrse e sistemeve tatimore bashkkohore
dhe lartsia e tyre pr disa prodhime t veanta dallon n varsi nga ajo nse nj prodhim
prodhohet n nj vend ose jo, gjegjsisht nse
ai prodhim sht ose jo e nj rndsie veante
pr at vend. Kshtu, pr shembull, n vendet
ku vera sht prodhim i rndsishm q eksportohet, akciza e vers sht minimale, ose
nuk ekziston fare.
Sidoqoft, si edhe tatimi mbi fitim ose tatimi

mbi vlern e shtuar, akciza paguhet gjat importimit t prodhimeve, dhe n bashkveprim
me instrumentet e tjera, para s gjithash me
dogann, vepron n kufizimin e importit.
Megjithat, funksioni themelor i akcizave
mbetet thjesht fiskal dhe prandaj vlerat e tyre
jan shpeshher shum t larta, q n periudh t gjat kohore mund t ken reperkusione
negative t cilat manifestohen n orvatje q n
mnyra ilegale t shmanget pagimi i akcizave,
t trafikohen fsheht prodhimet e akcizave e t
ngjashme.
Nga kto shkaqe shpeshher pr disa prodhime t caktuara zvoglohet lartsia e sasis
me t ciln paguhet akciza pr nj prodhim t
caktuar, n mnyr q t normalizohet qarkullimi i atij prodhimi, t eliminohet trafikimi dhe n
fund t fundit t rriten t ardhurat buxhetore t
shtetit.

Promovimi i bashkpunimit ekonomik
Specializimi dhe tregtia u mundsojn
shteteve t ken m shum mallra dhe shrbime sesa prodhojn vet. Tarifat dhe barrierat e tjera tregtare e kufizojn dobin e specializimit dhe shkmbimit. Duke i pasur parasysh
kto dy faktor, shumica e kombeve prpiqen
q tregtin ndrkombtare ta promovojn
duke formuar asociacione pr dogan t lir
dhe unione doganore.
Asociacioni i dogans s lir (ASC) sht
kontrat mes shteteve pr largimin e barrierave tregtare mes tyre. Vendet antare mbeten
t lira q t vazhdojn me cilndo barrier
q do ta zgjedhin ndaj vendeve q nuk jan
antare. Asociacioni m i njohur ndr kto
sht Asociacioni Evropian pr Tregti t Lir

(EFTA), antare t s cilit jan: Austria, Finlanda, Islanda, Norvegjia, Zvicra dhe Suedia.
Pr shkak t ksaj, mallrat amerikane jan
lnd e tarifave t ndryshme, kur eksportohen
n shtetet e EFTA-s.
Unioni doganor, gjithashtu, promovon tregti
t lir mes antareve t tij, por imponon tarif
t prbashkt pr vendet q nuk jan antare.
Kshtu, pr mallrat amerikane paguhen tarifa identike kur ato eksportohen n Franc,
Belgjik ose Gjermani. Kto vende i takojn
Bashksis Evropiane (BE) ose tregut t prbashkt, q sht m i njohuri mes unioneve
doganore n bot.
vazhdon >>>
159
PUNA AFARISTE

Likuidimi i detyrimeve ndaj eksportuesit
dhe ndaj pjesmarrsve t tjer n punn
importuese
Detyrimet ndaj eksportuesit dhe ndaj pjesmarrsve t tjer n punn importuese, importuesi i likuidon duke u paguar t gjith
atyre nj shum prkatse parash. Bhet
fjal pr kompensim pr dorzimin e mallit
nga ana e eksportuesi, si dhe kompensim pr
shrbimet e kryera nga pjesmarrsit e tjer
n punn importuese.
Pagesa e eksportuesit bhet pas pranimit
t faturs. sht procedura e njjt edhe pr
pagesn e pjesmarrsve t tjer n punn
importuese.
Nga ana tjetr, n mnyr q t ket prfytyrim pr harxhimet e bra, edhe vetm importuesi duhet t bj kalkulimin e vet pr
shpenzimet q i ka pasur n lidhje me punn importuese. Kalkulimi i till i mundson
t vlersoje nse shuma e krkuar nga ana e

eksportuesit si dhe nga pjesmarrsit e tjer n
punn importuese sht reale ose jo.
Kalkulimi i puns importuese n vete i prmban: informatat e prgjithshme pr punn importuese, shpenzimet e bra jasht vendit (transporti, sigurimi i mallit, shpenzime pr paketim t
veant t mallit, e t ngjashme) shpenzime t
bra n vend (shpenzimet doganore, shpenzime spedituese, % e provizionit t importuesit
e t ngjashme).
Likuidimi dhe ruajtja e lnds n lidhje me
importin
Pas mbarimit t t gjitha aktiviteteve n lidhje
me punn prkatse importuese qaset kah likuidimi i lnds n lidhje me punn prkatse. Lnda e likuiduar i dorzohet arkivit pr regjistrim
dhe ruajtje. E tr procedura e likuidimit bhet
n mnyr identike me procedurn q zbatohet
gjat likuidimit dhe ruajtjes s lnds q ka t
bj me punn prkatse importuese.

1. ka nnkuptohet me pun importuese?
2. Cilat lloje t puns importuese i njeh?
3. Cili sht aktiviteti fillestar i domosdoshm
gjat kryerjes s fardo pune importuese?
4. N cilat mnyra mund t vendoset kontakti
me eksportuesin prkats?
5. Pse lajmrohet nevoja e prcaktimit t
statusit importues t mallit?
160
6. Cili sht roli i spedituesit gjat kryerjes s

punve importuese?
7. Pse lajmrohet nevoja pr kontroll t
puns importuese?
8. sht reklamimi?
9. nnkuptohet me doganimin importues t
mallit?
10. sht tarifa?
Test
1. Furnizimi ose futja e mallit nga jasht n
nj vend t caktuar paraqet:
a) eksport
b) import
c) transit.
2. kur bhet fjal pr importin e shrbimeve,
bhet fjal pr:
a) import t dukshm
b) import t padukshm.
3. Hulumtimi i tregut t vendeve nga t
cilat nj blers importues ka qllim
t furnizohet me nj mall (shrbim) t
caktuar, sht:
a) pun prfundimtare importuese
b) pun prgatitore importuese.
4. N baz t analizs s njohurive t fituara
prmes hulumtimit t tregut t vendeve
eksportuese, importuesi orientohet kah:
a) vendosja e kontaktit me eksportues t
prshtatshm
b) vendosja e kontaktit me importuesin e
prshtatshm.
5. Numroji llojet e regjimit t mallit q
importohet:
a) __________
b) __________
c) __________.
6. Duke e shkruar numrin prkats para
punve importuese, renditini punt
prgatitore importuesi sipas radhs:
___
Vendosja e kontaktit me
eksportuesin prkats
___
Caktimi i statusit importues t
mallit
___
___
Hulumtimi i tregut t vendeve
eksportuese.
7. Urdhri, t cilin e pranon spedituesi nga

eksportuesi, gjegjsisht nga importuesi,
quhet:
a) Dokumenti i Vetm Doganor
b) dispozicion.
8. Gjat krahasimit t gjendjes reale t
mallit me gjendjen q sht shnuar n
dokumentet t cilat e ndjekin at, prpilohet:
a) procesverbali i komisionit
b) reklamim
9. Numroji fazat e procedurs doganore:
a) __________
b) __________
c) __________.
10. Dogana ose tatimi i importit sht:
a) tarif
b) kuot
c) subvencion.
11. Restrikcionet e numrit t disa mallrave nga
jasht q mund t hyjn n vend, quhen:
a) kuota
b) tarifa
c) dumping.
12. Pagesa nga ana e nj vendi pr eksportuesit
e vet, q u mundson atyre ti shesin
prodhimet e veta n vende t tjera me
mim m t lir sesa do t kishin mundur ti
shisnin ato n vendin e vet, sht:
a) subvencion eksportues
b) kuot.
13. Kur eksportuesit i shesin individualisht
prodhimet e tyre jasht vendit me mim m
t lir quhet:
a) dumping
b) kuot
161
PUNA AFARISTE
Test
14. Pagesa e eksportuesit bhet pas
pranimit t:
a) faturs
b) dispozicionit
c) faturs doganore
162
15. Prmendi punt importuese

prfundimtare:
a) ___________________________
b) ___________________________.
Prfundim
Me pun importuese nnkuptohet furnizimi,
gjegjsisht futja e mallrave nga jasht n nj
vend t caktuar.
Import mund t llogaritet kalimi i mallit nga
qarkullimi i jashtm i mallit n qarkullimin
e brendshm n vend, n baz t transaksioneve t mallrave mes rezidentve t huaj
dhe t vendit.
Punn importuese mund ta definojm si:
t dukshme dhe t padukshme, me ndrmjetsim dhe t drejtprdrejt. N rast t importit t dukshm bhet fjal pr furnizim me
mallra, e nse bhet fjal pr furnizim me
shrbime bhet fjal pr import t padukshm. Importi mund t bhet me transaksion
t drejtprdrejt mes rezidentve t dy ose
m shum vendeve (import i drejtprdrejt)
ose me pjesmarrje t nj ndrmjetsi t
caktuar (import me ndrmjetsim).
Puna importuese ka rndsi t madhe
pr secilin vend, ajo sht pjes prbrse
e shkmbimit t cilin vendi e kryen me
jasht, me rast bhet zhvillimi i raporteve
ekonomike ndrkombtare. Prmes importit
futen t mira dhe shrbime pr plotsimin
e nevojave t riprodhimit dhe nevojave t
konsumit t gjer, futen prvojat m bashkkohore t jashtme dhe t arriturat e tyre n
teknik dhe teknologji, etj.
Teknika e puns importuese prfshin kryerje t shum punve t llojllojshme. Njlloj
sikur sistemimi q sht paraqitur te puna
eksportuese, ashtu edhe te importi, punt
e prmendura mund t sistemohen n kt
mnyr: pun q i paraprijn lidhjes s kontrats shitblerse; lidhje e kontrats shitblerse, pun q duhet t kryhen para se t
hyj n fuqi kontrata shitblerse; pun importuese operative dhe pun importuese prfundimtare.
Importi n vendin ton sht eksport i dikujt tjetr. Njerzit e nj kombi fitojn para n
mnyr q t importojn (dhe kan leverdi
prej shkmbimit) vetm e vetm pse njerzit
e vendeve t tjera e blejn at q ata e eksportojn.
Kjo nuk do t thot se importi gjithmon
duhet medoemos t jet i barabart me eksportin. Kjo do t thot se tregtia sht e dyanshme pr shkak se importi dhe eksporti, n
prgjithsi varen nga njri-tjetri.
Kontrolli i mallit q importohet sht nj
prmbledhje punsh q kryhen, n mnyr
q t vrtetohet nse malli prshtatet ose jo
me kushtet q jan theksuar n kontratn
shitblerse pr nga kuantiteti dhe kualiteti. N
kontratn e prmendur, me klauzol t veant
caktohet vendit, koha dhe metodat, gjegjsisht procedura q do t zbatohet pr zbatimin
e kontrollit. Me rregull, shitsi eksportues
duhet ta informoj blersin importues pr
at se malli ka arritur n vendin e caktuar, q
ishte caktuar m par dhe se sht i gatshm
pr kontroll.
Specializimi dhe tregtia u mundsojn
vendeve t ken m shum mallra dhe shrbime sesa prodhojn vet. Tarifat dhe barrierat
e tjera tregtare e kufizojn dobin e specializimit dhe shkmbimit. Duke i pasur parasysh
kta dy faktor, shumica e popujve prpiqen
q tregtin ndrkombtare ta promovojn
prmes formimit t asociacioneve pr dogan
t lir dhe unioneve doganore.
163
Puna e
tregjeve t
organizura
ndrkombtare
TEMA
Me studimin e tems Puna e tregjeve t organizuara

ndrkombtare nxnsit do t prfitojn njohuri t nevojshme:
ta shpjegoj rndsin e panaireve;
t bj dallim mes llojeve t panaireve;
ta prshkruaj organizimin e puns s panaireve;
ta shpjegoj rndsin e ankandeve;
t bj dallim mes llojeve t ankandeve;
ta prshkruaj organizimin e puns s ankandeve;
ta shpjegoj rndsin e bursave;
t bj dallim mes llojeve t bursave;
ta prshkruaj organizimin e puns s bursave.
Rikujto:
Llojet e shitjes.
Shitja prmes llojeve t ndryshme t tregjeve t organizuara.
165
PUNA AFARISTE
Diagrami 26 Forma t veanta t tregtis llojet e tregjeve t organizuara
Tregjet e organizuara
Panairet
Ankandet
Bursat
Panairet esenca, rndsia dhe llojet
Ilustrimi 83 Panairi
Tregtia dallon nga veprimtarit e tjera ekonomike me shum veori, t

cilat rrjedhin nga karakteri i funksionit t saj n ekonomi. Kto veori
dalin n shprehje pr nga mnyra, mjetet dhe format organizative pr
kryerjen e veprimtaris s till, prandaj zhvillimi i tregtis ndiqet nga
nj aparat prkats tregtar dhe teknik tregtare.
Tregu mund t definohet si vend ku takohen oferta dhe krkesa e
mallrave nga nj fush m e gjer ose m e ngusht. Forma t veanta
t tregtis jan panairet, ankandet dhe bursat.
Mnyra e shitjes n panair rrjedh nga lashtsia. Panairet e sotshme
rrjedhin nga ato panaire t cilat q n mesjetn e hershme mbaheshin
gjat kohs s festave religjioze, kryesisht n hapsira prreth objekteve
religjioze (pr shembull prreth manastireve). Gjat kohzgjatjes
s panaireve tregtart gzonin mbrojtje kishtare (kisha shpallte t
ashtuquajturin paqe e Perndis). M von panairet organizoheshin
edhe n qytetet e njohura tregtare, si dhe n rrugt me qarkullim t madh.

Me krijimin e shteteve kombtare dhe me ndryshimet e tjera q ndodhn n planin shoqror
dhe ekonomik n shekullin XVIII, dobsohet
mnyra e deriathershme e tregtis n panaire
dhe shfaqen forma t tjera m bashkkohore
t organizimit t rrjedhave t mallit. Kshtu
tregtia fillon t zhvillohet prmes dyqaneve
dhe tregjeve t rregullta t qyteteve, kurse
tregtia me shumic prmes bursave dhe ankandeve. Si pasoj e gjendjes s prmendur,
nj pjes e madhe e panaireve t mparshme
klasike u transformuan n tregje me rndsi
lokale.
Me zhvillimin e prodhimtaris masive t
mallrave, me prmirsimin e kualitetit t mall166
rave dhe me zhvillimin e transportit dhe komunikimit dhe me t gjitha ndryshimet e tjera,
t cilat ndodhn n shekullin XIX prania fizike
e mallit n momentin e shitblerjes s tij bhet
e jo e domosdoshme. Prandaj, n vend q i
tr malli t shfaqet para syve t blersit, u
imponua ideja pr dorzimin e ekzemplarit t
atij malli te shfrytzuesi i interesuar. Me kt
u b transferimi nga shitblerja e mallit t pranishm n shitblerje e mallit prkats. Panairi
i par me kt mnyr t shitblerjes s mallit
n baz t ekzemplarit u mbajt n vitin 1894
n Lajpcig. Q ather e ktej t gjitha panairet q mbahen n botn bashkkohore organizohen si panaire t ekzemplarve.
PUNA E TREGJEVE T ORGANIZUARA NDRKOMBTARE TEMA 9

Panairet q organizoheshin n kt periudh dallonin nga tregjet e thjeshta
t qyteteve pr nga ajo se mbaheshin vetm nj her n vit dhe nga ajo se
n to gjendeshin shits dhe blers nga vendet e largta. Gjat shekullit XV
dhe XVI si m t rndsishme paraqiten panairet q mbaheshin n qytetet
Gjenev, Lion, Frankfurt, Milano dhe vende t tjera.
Panairet bashkkohore jan tregje t organizuara n t cilat n koh
t caktuar dhe me organizim t caktuar t puns, bhet shitja e mallrave
n baz t ekzemplarit. N disa definicione panairet definohen si shfaqje
n t cilat prodhuesit ose shitsit e prodhimeve t numrit m t madh t
veprimtarive ekonomike (panaire t prgjithshme) ose prodhime t lidhura
me nj deg ekonomike (panaire t specializuara), periodikisht (nj ose dy
her n vit) i ofrojn prodhimet e veta pr shitje prmes ekzemplarit n
koh t caktuar (7, 14 deri m 21 dit) n nj hapsir apostafat t caktuar
(hapsira e panairit).
Panairet e sotshme t ekzemplarve fitojn rndsi shum m t madhe.
Ato paraqiten si shfaqje t t arriturave, si nj medium i llojit t veant
pr propagandimin e t arriturave m t reja n disa deg ekonomike.
N panaire shfaqet efekti, pamja dhe t gjitha karakteristikat e tjera t
rndsishme t mallrave q prezantohen prmes ekzemplarve. Kshtu,
n panairet bashkkohore lnd e tregtis m s shumti jan prodhimet
industriale, si dhe prodhimet finale t bujqsis dhe pylltaris. Tregtimi me
lnd t para dhe prodhime ushqimore tani zhvillohet n saje t ankandeve
dhe bursave.
Forma t veanta t tregtis

jan panairet, ankandet dhe
bursat.
Panairet bashkkohore jan

tregje t organizuara n t cilat
n koh t caktuar dhe me
organizim t caktuar t puns,
bhet shitja e mallrave n baz
t ekzemplarit.
Ilustrimi 84
Stendat e panairit
Llojet e panaireve
Panairet bashkkohore mund ti ndajm sipas kritereve t ndryshme.
Sipas lnds s shitblerjes, panairet ndahen n:
panaire t prgjithshme ndrkombtare t ekzemplarve;
panaire t specializuara t ekzemplarve;
sallone t ekspozimit.46
Panairet e prgjithshme ndrkombtare t ekzemplarve n kto
panaire ekspozohen ekzemplar t llojeve t ndryshme t mallrave.
Te kto panaire nga pjesmarrsit krkohet q ti prmbahen nj liste t
caktuar t artikujve q mund t ekspozohen n panair.
Panairet e specializuara t ekzemplarve te ky lloj i panaireve lnd
e ekspozimit dhe tregtimit sht nj mall i caktuar, domethn ekzemplari
i tij. T till jan pr shembull: panairet e tekstilit, vers, librit, mobilieve,
e t ngjashme. Lloj i veant i panaireve t specializuara jan panairet e
tekniks dhe t arriturave teknike.
Ekspozimet dhe sallonet paraqiten si lloj i veant i panaireve
bashkkohore. N kto panaire rrallher bhet shitje e sendeve t
ekspozuara. Qllimi i ktyre llojeve t panaireve sht shfaqje sistematike
e asortimenteve t reja dhe kualiteteve t mallrave. Domethn, kto
panaire m shum jan t karakterit propagandues. N raste t caktuara,
ekspozimet organizohen si ekspozime kolektive. Sa u prket salloneve, n
46. .: , I , Shkup,
1997, faqe 90.
Ilustrimi 85
Panairi i librit
167
PUNA AFARISTE
tregun bashkkohor ndrkombtar njihen sallonet e makinave n Paris,
Torino, Nju Jork, Bruksel, e t ngjashme.
Ilustrimi 86
Salloni i ekspozimit t
makinave
Nga aspekti i kohs kur mbahen panairet, ato mund t ndahen n:

1. t prhershme t cilat mbahen do vit n nj koh t caktuar
dhe n nj vend t caktuar. Ndryshime t vendit dhe kohs s
mbajtjes t panairit bhen rrall.
2. panaire t kohpaskohshme jan kryesisht panairet e
specializuara, pr kohn e mbajtjes s tyre mund t ndikojn
faktor t ndryshm.
Sipas natyrs s pjesmarrsve dhe vllimit t transaksioneve t
panairit, panairet ndahen n:
- panaire dhe
- panaire t mdha.
Panairet q organizohen n planin ndrkombtar, gjegjsisht q
kan rndsi ndrkombtare, organizohen si panaire t mdha. Kto
panaire t mdha mbahen nga 14 deri m 21 dit.
Tabela 5 Llojet e panaireve sipas kritereve t ndryshme
Sipas lnds s
shitblerjes
N aspekt t kohs kur

mbahen panairet
Sipas natyrs s
pjesmarrsve dhe vllimit t
transaksioneve t panairit
Panaire t prgjithshme dhe t

specializuara
Panaire t prhershme
Panaire
Sallone pr ekspozim
Panaire t kohpaskoshme
Panaire t mdha
Organizimi i puns s panaireve
Ilustrimi 87
Sigurimi i hapsirs pr
parkim n panair
Ilustrimi 88
Salla e panairit
168
Puna e panaireve zhvillohet n baz t nj organizimi t caktuar. M s

shpeshti kt organizim e bjn shoqri t specializuara t veanta,
t cilat themelohen pr kt qllim. Kto shoqri duhet t fitojn
pajtueshmri nga autoritetet e qyteti dhe nga autoritetet e shtetit pr
organizimin e panairit.
Organizimi i panairit dhe puna e tij rregullohen me rregullore dhe
statute t veanta pr organizimin e panairit dhe kto akte, gjithashtu,
duhet t lejohen nga ana e pushtetit t shtetit.
N krye t panairit gjendet drejtoria, e cila kujdeset pr tr punn
dhe organizimin e panairit. Kjo drejtori kujdeset pr ndrtimin dhe
marrjen me qira t hapsirs pr panair, pr rregullimin e hapsirs
pr ekspozim, korrespondon, gjegjsisht, fton tregtar dhe shoqri
prodhuese q t marrin pjes n panair dhe pun t ngjashme.
Secili pjesmarrs i panairit me koh duhet t marr me qira
hapsir pr ekspozimin e ekzemplarve nga malli i vet q e ofron
pr shitje. Drejtoria e panairit sht e detyruar t siguroj do gj q i
nevojitet pjesmarrsit n panair, nga natyra teknike, ose organizative,
t kujdeset pr sigurin e mallit t atij pjesmarrsi dhe ti fus n
katalogun e panairit informatat themelore pr at pjesmarrs.
Organizimi dhe mirmbajtja e panairit financohet nga t ardhurat
e veta. Kto t ardhura jan nga qiraja e hapsirs s dhn, nga

reklamat t cilat drejtoria e panairit i organizon pr pjesmarrsit,
nga shrbime t tjera q ua bn pjesmarrsve, nga biletat e hyrjes s
vizitorve t panairit e t ngjashme.
Diagrami 27 Llojet e panaireve sipas: lnds s shitblerjes, kohs s mbajtjes
dhe vllimit t transaksioneve
Panairet
Sipas lnds s
shitblerjes
Sipas kohs s
mbajtjes
Sipas vllimit t
transaksioneve
Panaire t prgjithshme
t ekzemplarve
Panaire t
prhershme
Panaire
Panaire t
ekspozimit
Panaire t
kohpaskohshme
Panaire t mdha
N krye t panairit gjendet

drejtoria.
Organizimi dhe mirmbajtja
e panairit financohet nga t
ardhurat e veta. Kto t ardhura
jan:
- nga qiraja e hapsirs s
dhn,
- nga reklamat t cilat drejtoria
e panairit i organizon pr
pjesmarrsit,
- nga shrbime t tjera q ua
bn pjesmarrsve,
- nga biletat e hyrjes s
vizitorve t panairit e t
ngjashme.
Panaire t
specializuara t
ekzemplarve
Ankandet esenca dhe rndsia

Ankandi sht mnyr e organizuar e shitjes prmes dhnies s oferts
m t lart publike.47 Nse lnd e dhnies s oferts m t lart sht
nj mall i caktuar, ather bhet fjal pr ankand t mallrave tregtare,
ose thjesht ankand. Prve ktij lloji, ekziston edhe ankand i sendeve t
rralla (piktura artistike, sende numizmatike, sende t vjetra, dorshkrime,
e t ngjashme) t cilat nuk kan mim tregtar, e t ngjashme.
Ankandet punojn me parti t mallit t caktuara individualisht, t
cilat u shfaqen blersve, por pr dallim nga mnyra e puns s panairit,
n ankande shitja kryhet prmes dhnies s oferts m t lart publike
t blersve. Mnyra e ktill e shitjes praktikohet pr shitje masive t
disa mallrave n sezon, si pr shembull: peshq, pem, lesh, lkura...
Lloji i par i ankandit, nj lloj q sht interesant nga aspekti i puns
tregtare, sht tregu i organizuar n t cilin shiten mallra q prishen
leht dhe me kualitet t keq. Ai zbatohet kur pronari i nj malli, nga
shkaqe t ndryshme, nuk mund ti siguroj mallit shitje m t volitshme
dhe me koh. Ky ankand, gjithashtu, zbatohet edhe kur malli shitet
pavarsisht nga vullneti i pronarit t tij. Rast i till sht kur shiten
sende q jan peng, kur shitet mall n baz t vendimit gjyqsor, kur
shitet mall i konfiskuar nga dogana e t ngjashme.
47. .: , I , Shkup,
1997, faqe 91.
Ilustrimi 89 Dhnia e oferts m

t lart publike n ankand
Ankandi sht mnyr e

organizuar e shitjes prmes
dhnies s oferts m t lart
publike.
Nse lnd e dhnies s oferts

m t lart sht nj mall i
caktuar, ather bhet fjal pr
ankand t mallrave tregtare, ose
thjesht ankand.
Ankand i sendeve t rralla

(piktura artistike, sende
numizmatike, sende t vjetra,
dorshkrime, e t ngjashme) t
cilat nuk kan mim tregtar, e t
ngjashme.
169
PUNA AFARISTE

Ankandi i mallrave tregtare n fillim sht zhvilluar si ankand me pakic, kurse m von si
ankand me shumic.
Ankandi me shumic sht zhvilluar me
tregtin detare. Ankandi i par sht mbajtur
n shekullin XVII. At e ka organizuar kompania holandeze n Amsterdam. Ankandet
e para me shumic jan mbajtur dy her n
vit n koh t cilat jan shpallur m par. N
ankandin pranveror jan shitur mlmesa t
ndryshme, mall kolonial, kafe e t ngjashme.
N ankandin vjeshtor shitej tekstil, kryesisht
plhura mndafshi dhe pambuku.
Zhvillimi i ankandeve shnon rritje n
shekullin XVIII dhe XIX, kur format e ktilla
t tregut t organizuar formohen n t gjitha
portet detare m t mdha. N gjysmn e dyt

t shekullit t kaluar, pr shkak t mundsis
q mallrat prkats t cilt kan qen lnd e
shitjes n ankand t shiten n bursa, ndodh
nj rnie relative e rndsis s ankandeve.
Megjithat, pr disa mallra t caktuar, ata edhe
m tej e mbajn rndsin e vet. Kshtu, n
tregtin ndrkombtare n botn bashkkohore rndsi mjaft t madhe kan ankandet e
leshit. Pr shkak t pamundsis q t barazohet kualiteti i leshit, ai nuk mund t shitet n
ndonj lloj tjetr t tregjeve (pr shembull n
bursa) prpos ankandeve. E ngjashme sht
edhe shitja n ankandet e lkurave dhe disa
mallrave t tjer.
Sot, kryesisht paraqiten dy lloje ankandesh:

ankande t mallit q nuk sht i individualizuar mjaftueshm
dhe mallit me kualitet t ndryshm;
ankande t artikujve ushqimor dhe q prishen leht.
N ankandet e para shitet malli q nuk mund t shitet me mostr ose
shenj (mark), kurse n llojin e dyt t ankandeve shitet mall, kualiteti
i t cilit varet nga koha (peshk, perime, pem).
Ankandet m t njohura n tregtin bashkkohore ndrkombtare jan:
1. pr mall kolonial: Londr, Amsterdam etj.
2. pr lkura t pushta: Londr, Paris etj.
3. pr peshq detar: Nju Jork.
Ilustrimi 90
Malli i dedikuar pr shitje
me ankand
170
Organizimi i puns s ankandit

Organizimi i puns s ankandeve zakonisht u jepet shoqrive t
specializuara private. Ankandet m t mdha organizohen nga ana
e shoqrive tregtare ose aksionare (kompanive). Kompanit q e
organizojn ankandit bjn shitje t mallit n emr dhe pr llogarin
e komitentve t vet pronar t mallit. Kto shoqri kujdesen pr
informim me koh (me shpallje n revistat profesionale, dhe n mediat
publike), t t gjitha firmave t interesuara pr kohn e mbajtjes dhe
lnds s shitjes n ankand dhe e organizojn tr procesin e ankandit
n baz t rregullave t caktuara, t cilat duhet t jen t lejuara nga
qeveria. Sa i prket mallit q sht lnd e shitjes n ankand, ai mall
duhet t klasifikohet sipas kualitetit n nj drges t madhe nga ana

e organizatorve t ankandit. Pastaj ajo drges ndahet n pjes m t
vogla, n mnyr q t fitohet nj kualitet m i baraspeshuar (grup). Pr
secilin grup bhet nj regjistr, grupi shnohet me numr dhe theksohen
veorit e tij themelore.
Mallin q shitet n ankand drejtprdrejt e drejtojn ndrmjetsit
e ankandit senzalt. Kta senzal, meq duhet ta njohin mallin q
shitet, specializohen pr disa lloje mallrash. Senzalt drejtprdrejt e
drejtojn shitjen e mallit n ankand. Pr kt qllim, ata u shpallin t
pranishmve t interesuar se cila parti dhe cili lloj i mallit shitet dhe me
far kushtesh.
Pastaj, pason dhnia e oferts m t lart publike, gjat s cils
senzali vazhdimisht shpall se cili sht mimi m i lart q e ofrojn t
interesuarit. Ofruesi i mimit m t lart bhet blers i mallit. Pr mallin
e bler blersi fiton kontrat. Malli i bler duhet t merret menjher,
ose sipas rregullave t ankandit.
Bursat esenca dhe rndsia

Bursat dhe tregtimi me letra me vler, shikuar n aspektin tradicional,
njerzit i krahasojn me rrmuja t mdha dhe shtyrje n dyshemen e
burss, shenja t pakuptimta q jan mnyr specifike e komunikimit
mes brokerave, ekrane t mdha gjithandej me numra dhe germa
ndriuese q vazhdimisht ndrrohen. Bhet fjal pr perceptim fillestar
t bursave, mirpo n fakt, bursa punon me rregulla rreptsisht t
caktuara pr tregtim me letra me vler.
Sistemi i tregtimit n burs sht mekanizm prmes t cilit n nj
vend (fizik ose elektronik) lidhet blersit dhe shitsit e letrave me vler.
Gjat ksaj transaksionet bhen me ndrmjetsimin e brokerave, t cilt
prmes bisedimeve dhe brjes pazar, i caktojn mimet e letrave me
vler, duke i sjell n ujdi qllimet e kundrta t maksimizimit individual
t fitimit blersi t blej m lir, shitsi t shes m shtrenjt.48
Fjala burs rrjedh nga fjala latine bursa q do t thot qese dhe
e simbolizon funksionimin e drejt t burss si treg i parave. Bursa
n listn e tregjeve prdoret q nga shekulli XVI kur punt e burss,
krahas parave, i prfshinin edhe efektet.
Bursa
Indeksi
Ilustrimi 91
Udhheqja e drejtprdrejt e
ankandit
Mallin q shitet n ankand
drejtprdrejt e drejtojn
ndrmjetsit e ankandit
senzalt.
Kta senzal, meq duhet
ta njohin mallin q shitet,
specializohen pr disa lloje
mallrash.
Senzalt drejtprdrejt e drejtojn
shitjen e mallit n ankand. Pr
kt qllim, ata u shpallin t
pranishmve t interesuar se cila
parti dhe cili lloj i mallit shitet dhe
me far kushtesh.
Pastaj, pason dhnia e oferts

m t lart publike, gjat s cils
senzali vazhdimisht shpall se
cili sht mimi m i lart q e
ofrojn t interesuarit.
Ofruesi i mimit m t lart bhet
blers i mallit. Pr mallin e bler
blersi fiton kontrat.
Malli i bler duhet t merret

menjher, ose sipas rregullave
t ankandit.
Brokerat
Blersit
Shitsit
Ilustrimi 92 Diagrami i tregut

48. ., , Shkup, 2007, faqe 371.
171
PUNA AFARISTE
Bursa sht treg i organizuar
n veanti, me vendndodhje
n nj godin t caktuar,
ku tregtohet rregullisht
n baz t rregullave t
caktuara, zakonisht prmes
ndrmjetsve, me disa mallra
t tipizuar, letra me vler, para
dhe shrbime.
Bursat jan tregje t

organizuara ku tregtohet
me mallra t kmbyeshme
(fungibile) me shenja t
standardizuara.
Bursa paraqet pjesn e

pandashme t tregut dhe
ekonomis s tregut n
prgjithsi. Duke e marr
parasysh specifikn e
organizimit dhe mnyrn e
puns ai sht nj segment
i rndsishm, nga puna
dhe suksesi i t cilit varet
suksesi i tregut n prgjithsi,
gjegjsisht i ekonomis s
tregut.
Ilustrimi 93 Brokeri
Ilustrimi 94 Bursa
172
Bursa sht treg i organizuar n veanti, me vendndodhje n nj godin

t caktuar, ku tregtohet rregullisht n baz t rregullave t caktuara,
zakonisht prmes ndrmjetsve, me disa mallra t tipizuar, letra me
vler, para dhe shrbime.
Bursat jan tregje t organizuara ku tregtohet me mallra t
kmbyeshme (fungibile) me shenja t standardizuara. Lnd e tregtis
n burs jan vetm disa lloje t caktuara t mallrave masive, t cilat n
burs jan t regjistruara me shenja t caktuara pr kualitet, n mnyr
q blersit dhe shitsit t mund t lidhin kontrata, n baz t shenjave
t dhna, pa e prshkruar kualitetin dhe pa dorzuar ekzemplar.
Mnyra e ktill e tregtimit mundson ofert t mallrave nga vendet
m t largta dhe realizimin e kontratave masive pr koh t shkurt
dhe n hapsir shum t vogl.
Bursa sht vend i prhershm i tregtimit, sipas rregullave t caktuara
dhe me mall t t njjtit lloj i cili nuk sht i pranishm. Shpeshher
bursa shnon godinn n t ciln kryhen punt e burss. Bursa sht
treg i organizuar n veanti, n t cilin tregtohet rregullisht me para,
sipas rregullave t veanta, me mallra dhe shrbime t tipizuara dhe me
letra me vler. Bursa sht institucion i organizuar i cili paraqet vend
t prhershm pr lidhjen e kontratave pr shitje dhe tregtim, blerje
t mallrave t tipizuara, shrbimeve, parave, devizave dhe letrave
me vler, me regjim t rregullave t veanta dhe me pjesmarrje t
ndrmjetsve t autorizuar si jan agjentt, senzalt, brokert etj.
N veprat e nj numri m t madh autorsh bursa interpretohet n
mnyra t ndryshme.
Bursa paraqet pjesn e pandashme t tregut dhe ekonomis s
tregut n prgjithsi. Duke e marr parasysh specifikn e organizimit
dhe mnyrn e puns ai sht nj segment i rndsishm, nga puna
dhe suksesi i t cilit varet suksesi i tregut n prgjithsi, gjegjsisht i
ekonomis s tregut.
Nganjher, n opinionin m t gjer konsiderohet se bursat jan
vende ku bhen spekulime, kurse e vrteta sht se bursat kan detyr
t veprojn pr stabilitetin e tregut, gjegjsisht sa m shum q sht
e mundshme ti mbajn mimet n kufirin jo vetm t oferts dhe
krkess, por edhe n kufijt e vlers reale. Q ktu mund t themi
se bursa sht vend i organizuar dhe i prhershm i tregtis e cila
sht nn kontrollin e shtetit, sidomos pr shkak t ekzistimit edhe t
mundsis pr manipulim n kryerjen e transaksioneve t burss.
Kur bhet fjal pr rndsin e bursave, gjithnj kihet parasysh se
ato drejtojn kah mbikqyrja e oferts dhe krkess, gjegjsisht blersit
dhe shitsit gjenden njri prball tjetrit dhe udhzojn kah mimet e
veta, t i prshtaten gjendjes reale t oferts dhe krkess.
Nse shtohet fakti se bursat jan tregje moderne t furnizuara me
t gjitha mundsit pr komunikim t leht me jasht, mund t thuhet
se mimet q formohen n nj burs pothuajse n t njjtin moment
transmetohen n bursat e tjera.
T prfundojm se bursa sht treg i organizuar, zyrtar dhe mir i
rregulluar i letrave afatgjate me vler, me procedura t definuara pr
kryerjen e transaksioneve. Tregtia sht e centralizuar, zhvillohet n
nj lokalitet hapsinor. N bursa mund t tregtojn vetm antart e
bursave. Firmat broker q kan zyra n burs, shrbimet e veta ua

shesin individve duke marr prej tyre pages pr provizion pr kontratat
e mbaruara.49
Llojet e bursave
N ekonomit e zhvilluara t tregut hasim m shum lloje bursash. T
gjitha ato bursa mund ti grupojm n disa grupe, sipas disa kritereve t
caktuara:
a) Sipas mnyrs s organizimit
b) Sipas lnds s puns
c) Sipas specializimit kohor n kryerjen e punve
) Sipas teknologjis dhe mnyrs s puns
d) Sipas mnyrs s realizimit t kontrollit t shtetit mbi punn e
bursave
dh) Sipas vendndodhjes fizike.50
Diagrami 28 Llojet e bursave sipas disa kritereve t caktuara
Sipas mnyrs s organizimit
Sipas lnds s puns
Sipas specializimit kohor n kryerjen

e punve
Llojet e bursave
Sipas teknologjis dhe mnyrs s
puns
Sipas mnyrs s realizimit t kontrollit

t shtetit mbi punn e bursave
Sipas vendndodhjes fizike
a) Llojet e bursave sipas mnyrs s organizimit

Sipas ktij kriteri mund t dallohen tri lloje bursash:
Bursat angleze n trsi sht institucion privat n form t shoqris
aksionare, e cila mbshtetet n kapitalin aksionar t aksionarve t
fuqishm. Numri i antarve n kt lloj t bursave sht i kufizuar
dhe pr pranimin e antarve t rinj ka rregulla mjaft rigoroze. Nj
antar i ri n burs mund t pranohet vetm n rast t shkyjes ose
vdekjes s ndonj antari t mparshm t burss. Secili antar q
49. ., , Shkup, 2007, faqe 21.
50. Pr m shum shiko te: .: ,
, Shkup, 2006, faqe 226-230.
173
PUNA AFARISTE
pranohet n burs sht i detyruar t paguaj nj shum parash n form
t fletpranimit. Shteti ka njfar funksioni kontrollues mbi kt lloj
burse.
Lloji francez i bursave. Ky lloj i bursave karakterizohet me at
se pjesmarrja e shtetit dhe organeve shtetrore n udhheqjen dhe
drejtimin e burss sht m e rndsishme. Shteti i cakton antart e
burss dhe njhersh e cakton edhe numrin e prgjithshm t antarve.
N kt lloj bursash mund t jen antar bankat dhe bankiert.51
Lloji i przier i bursave. Bhet fjal pr bursa t cilat n karakteristikat
e veta kan dika prej llojit anglez dhe prej atij francez t bursave.
Bursn e themelon shteti i cili organizon drejtimin, udhheqjen dhe
kontrollin e puns. Antar jan vetm bankar, kurse numri i antarve
nuk sht i kufizuar.
b) Llojet e bursave sipas lnds s puns

Duke u nisur nga ajo se me se merren, me se tregtojn dhe far
lnde t puns kan bursat, ato mund ti grupojm n dy grupe m t
mdha:
Bursa financiare jan ato bursa n t cilat lnd e tregtis jan mjetet
financiare ose letrat me vler. Me kt lloj bursash tregtohet me nj lloj
t caktuar t mallit dhe shrbimeve. Sipas llojit t puns n kt grup
bjn pjes bursat e prodhimeve dhe bursat e shrbimeve. N bursat e
prodhimeve haset oferta dhe krkesa e mallrave fungibile, me origjin
minerale, bujqsore ose industriale, pa prani fizike t mallit. Kurse te
bursat e shrbimeve lnd e puns mund t jet sigurimi i mallrave n
qarkullim, sigurimi i mjeteve transportuese dhe bursat turistike.
Bursat financiare, sipas lnds s puns s tyre, mund t jen t
organizuara si bursa parash, bursa devizash, bursa t letrave me vler.
Ky lloj sht lloj i bursave t specializuara.
c) Llojet e bursave sipas specializimit kohor pr

kryerjen e punve
Sipas ktij kriteri, bursat klasifikohen n: bursa t menjhershme dhe
bursa t afatizuara.52
Bursat e menjhershme. Te ky lloj bursash t drejtat dhe obligimet
e partnerve t kontrats shitblerse realizohen menjher pas lidhjes
s saj, e m s voni deri m tri, gjegjsisht pes dit pune nga lidhja e
kontrats. Duke e marr parasysh afatin e shkurtr brenda t cilit shitsi
dhe blersit duhet ti mbarojn obligimet e veta, mund t thuhet se te
bursat e menjhershme nuk ka rrezik pr shitsin dhe blersin.
Bursat me afat. Te ky lloj bursash obligimi i shitsit dhe blersit
nuk kryhet menjher pas lidhjes s kontrats, por brenda ndonj afati
t caktuar paraprakisht.
) Llojet e bursave sipas teknologjis dhe

mnyrs s puns
Shikuar nga aspekti se si punojn, far teknologjie disponojn, n
174
51. Klasifikimi i llojeve t bursave sipas karakteristikave t tyre sht marr nga: .:
, , Shkup, 2006.
52. ., , Shkup, 2006, faqe 227.

far shkall t pajisjes teknologjike gjenden, mund ti grupojm
n dy grupe:
Bursa klasike. Te ky lloj i bursave sht karakteristik metoda e
ankandit dhe brtitjes.
Bursat elektronike plotsisht t kompjuterizuara dhe tregtimi
bhet plotsisht n mnyr t automatizuar dhe me heshtje t plot
(nuk ka natyr t gars dhe mashtrimit).
Bursat efektive, gjegjsisht

bursat e letrave me vler, jan
tregje zyrtare t kapitalit.
Lnd e tregtimit n bursat
efektive mund t jet vetm
kapitali i standardizuar, kapitali
n nj form t caktuar dhe n
form t aksioneve.
d) Llojet e bursave sipas mnyrs s realizimit

t kontrollit t shtetit ndaj puns s tyre
Bursat zyrtare jan bursa t pranuara t shtetit, themelohen me
ligj t veant dhe me pajtimin e shtetit. Kto bursa kan parime
shum t rrepta t puns.
Bursat jozyrtare jan m s shpeshti vende n afrsi t bursave
zyrtare. Ktu tregtohet me letra me vler t cilat jan nn kontroll
pr vlern e tyre reale.
Dh) Llojet e bursave sipas vendndodhjes fizike

Lloji i tregjeve t ankandit tregtia bhet n nj vend t caktuar
t burss (ring arena), kurse kryhet prmes nj peroni t tret (agjenti)
i burss. Para se t filloj puna n burs t gjitha ofertat e arritura pr
blerje kategorizohen nga mimi m i lart e teposht. T dyja palt
(oferta dhe krkesa) takohen dhe gjendet mimi optimal.
Lloji i tregjeve dilere sht rrejt komunikues kompleks mes
brokerave, dilerve, antarve t shtpive brokere.
Si karakteristika themelore t
bursave efektive llogariten kto:
- Bhet fjal pr rregulla t
caktuara paraprakisht;
- Bhet fjal pr mbledhje
t cilat mbahen n koh t
caktuara saktsisht;
- Punt e burss bhen
me ndrmjetsimin e
ndrmjetsve;
- Punt e burss bhen nn
kontrollin e organeve drejtuese
t burss dhe nn mbikqyrjen
e shtetit dhe organeve
shtetrore;
- Punt kryhen n mnyrn
m t shpejt t mundshme
prmes ankandeve, duke
prdorur nj numr t madh
t shkurtesave t burss,
shenjave ose duke prdorur
elektronik moderne.
Tabela 6 Klasifikimi i llojeve t bursave sipas karakteristikave t tyre
Sipas
mnyrs s
organizimit
Sipas lnds Sipas

s puns
specializimit
kohor
Sipas
teknologjis
s puns
Sipas
mnyrs s
zbatimit t
kontrollit
nga ana e
shtetit
Sipas
vendndodhjes
fizike
Bursa angleze
Bursa
jofinanciare
T menjhershme
Bursa klasike
Bursa zyrtare
Lloji i tregjeve
t ankandit
Bursa franceze
Bursa financiare
Me afat
Bursa elektronike
Bursa jozyrtare
Lloji i tregjeve
dilere
Bursat efektive
Bursat efektive, gjegjsisht bursat e letrave me vler, jan tregje
zyrtare t kapitalit. Lnd e tregtimit n bursat efektive mund t jet
vetm kapitali i standardizuar, kapitali n nj form t caktuar dhe
n form t aksioneve.
Bursat efektive paraqesin godina afariste, n t cilat organizohet
blerja dhe shitja e efekteve, n t cilat n vende t caktuara saktsisht
(ring) bhet shitja dhe blerja e letrave me vler (efektive).
175
PUNA AFARISTE
Si karakteristika themelore t bursave efektive llogariten kto:
1. Bhet fjal pr rregulla t caktuara paraprakisht;
2. Bhet fjal pr mbledhje t cilat mbahen n koh t caktuara
saktsisht;
3. Punt e burss bhen me ndrmjetsimin e ndrmjetsve;
4. Punt e burss bhen nn kontrollin e organeve drejtuese t
burss dhe nn mbikqyrjen e shtetit dhe organeve shtetrore;
5. Punt kryhen n mnyrn m t shpejt t mundshme prmes
ankandeve, duke prdorur nj numr t madh t shkurtesave t
burss, shenjave ose duke prdorur elektronik moderne.
N bursa efektive bjn pjes tri grupe themelore t pjesmarrsve,
persona profesional t cilt merren me tregti t efekteve.
Ilustrimi 95 Bursa e mallrave

n Nju Jork (New York Stock
Exchange)
Ndrmjetsit e burss e prbjn grupin e pjesmarrsve t

brendshm t bursave efektive.
Tregtart e burss (n ShBA dilert, n Angli brokert), ata e
prbjn grupin e dyt t pjesmarrsve t jashtm.
Ata, n parim, jan prfaqsues t bankave dhe t t gjith
pjesmarrsve t tjer n tregun e kapitalit.
Pjesmarrsit e tjer e prbjn grupin e tret t bursave
efektive, mes tyre jan bankiert dhe ndrmjetsit e tjer,
pjesmarrs t cilt nuk kan autorizim pr tregtim me efekte.
Shih figurn numr4.
Organizimi i bursave
Duke i marr parasysh dallimet t llojit, karakterit, madhsis s disa
bursave t ndryshme, nuk mund t jepet nj organizim i tipizuar, por
prapseprap ekzistojn disa elemente t caktuara organizative, t
cilat jan karakteristike pr t gjitha llojet e bursave.
Me bursn udhheq kshilli drejtues, i cili e cakton rendin afarist,
rregullat, cakton komitete t burss: kontrollues, ekzekutiv, financiar,
pr rregullat, pr kotacionet, informata, statistik, standardizim
dhe kshill arbitrar (pr zgjidhjen e kontesteve t bra n punn e
burss). Pjes prbrse e burss sht arka llogaritse, e cila e kryen
likuidimin e kontratave t burss, borxhet dhe detyrimet e antarve
t vet, n mnyr q vetm dallimet paguhen, gjegjsisht u pranohen
llogarit antarve.
Puna e bursave m s shpeshti bhet n sall n nj rreth t
ashtuquajtur ring. N sall ku punohet me m shum prodhime, vihen
m shum ringje, pr secilin prodhim vemas. Punn e burss nuk e
kryejn vetm antart e burss prkatse, por edhe agjentt e burss,
brokert, dilert, t cilt gjithashtu jan antar t burss.
Organet themelore t udhheqjes s burss jan:
Kuvendi, Kshilli drejtues, Kshilli mbikqyrs dhe Drejtori.
Kuvendi sht organi m i lart i drejtimit t burss. At e prbjn
aksionart e burss (secili aksionar nga nj prfaqsues).
176

Kuvendi i ka kto funksione:
e sjell vendimin pr themelimin e burss;
e sjell politikn afariste t burss;
e sjell Statusin dhe Rregulloren pr punn e burss;
sjell vendim pr zmadhimin e kapitalit themelues;
sjell ndryshime statutare dhe vendos pr ndalimin e puns s burss;
i emron dhe i shkarkon antart e Kshillit drejtues, Kshillit
mbikqyrs.
Kshilli drejtues prbhet prej nnt antarsh, t cilt i zgjedh dhe
i emron Kuvendi i burss nga mesi i themeluesve dhe nga ekspert
me renome t fushs s financave ekspert t pavarur. Mandati i
antarve sht dy vjet, me mundsi pr riemrim.
Kshilli drejtues i ka kto kompetenca:
I zbaton vendimet e Kuvendit t burss;
Propozon politik afariste t burss;
Sjell akte t prgjithshme q e rregullojn punn e burss;
I emron dhe i shkarkon drejtorin dhe antart e komisioneve
dhe trupave t tjer t burss.
Kshilli mbikqyrs prbhet nga pes antar t cilt i zgjedh
Kuvendi i burss me mandat dyvjear. Kshilli mbikqyrs bn
mbikqyrje t puns s burss, e sidomos t:
ligjshmris s puns s burss;
bn kontroll t librave t puns, rregullsis s llogarive dhe
llogarin vjetore t burss.
Drejtori e udhheq dhe e prfaqson bursn. Kshilli drejtues i
burss e zgjedh, e emron dhe e shkarkon drejtorin. Ai i posedon kto
kompetenca:
udhheq dhe e organizon punn e burss;
i zbaton vendimet e Kuvendit dhe Kshillit t burss;
e propozon vendosjen e brendshme organizative.
Pr kryerjen e funksioneve themelore, bursa formon komisione dhe
trupa t tjer.
Komisioni pr regjistrim (kotacion) t letrave me vler bn
kontroll t karakteristikave tregtare t letrave me vler, bn shkyje t
letrave me vler nga tregtimi dhe shtje t tjera, n pajtim me normat
ligjore.
Arbitrazhi ka pes antar, me mandat prej dy vitesh dhe ata i
zgjedh Kuvendi i burss. Antart e Kshillit drejtues dhe drejtori
i burss nuk mund t jen antar t arbitrazhit. Arbitrazhi i zgjedh
kontestet mes pjesmarrsve n burs, q ndodhin gjat kryerjes s
transaksioneve dhe kontratave t burss. I tr organizimi dhe puna
e burss rregullohen me rregullat e burss. Puna e bursave zhvillohet
n t ashtuquajturat mbledhje t burss, t cilat zakonisht mbahen n
Organet themelore t
udhheqjes s burss jan:
- Kuvendi,
- Kshilli drejtues,
- Kshilli mbikqyrs dhe
- Drejtori.
I tr organizimi dhe puna e

burss rregullohen me rregullat
e burss.
Puna e bursave zhvillohet n

t ashtuquajturat mbledhje
t burss, t cilat zakonisht
mbahen n ndrtesn e burss.
Ndrmjetsit e pranishm t
burss (blersit dhe shitsit)
duke brohoritur blej dhe
shes, ose duke dhn shenja
paraprakisht t caktuara i
shprehin dshirat e veta.
Gjuha e burss sht specifike,

e prbr nga shkurtesa ose
gjeste q jan t pakuptueshme
pr njerzit e thjesht.
177
PUNA AFARISTE
ndrtesn e burss. Ndrmjetsit e pranishm t burss (blersit dhe
shitsit) duke brohoritur blej dhe shes, ose duke dhn shenja
paraprakisht t caktuara i shprehin dshirat e veta. Gjuha e burss sht
specifike, e prbr nga shkurtesa ose gjeste q jan t pakuptueshme
pr njerzit e thjesht. Caktimi i mimeve m s shpeshti bhet duke
br pazar.

Punt e burss
Termi punt e burss i prfshin t gjitha punt q kryhen n burs pa marr parasysh se
pr cilin lloj burse bhet fjal. Punt e burss i
prfshijn transaksionet shitblerse q bhen
n bursa, lnd e t cilave jan mallrat kmbyes, letrat me vler, devizat, valutat dhe
parat.
Punt e burss i kyin vizitort e bursave
dhe kt n ermin e vet dhe pr llogarin e
vet, ose n emr dhe pr llogarin e personave t tjer.
Kto pun t burss lidhen prmes ndrmjetsve t burss. Punt e burss n fillim
bhen me goj n mbledhjen e burss, kurse
m von lidhen kontrata. Punt e burss
themelohen n mimin t cilin me prgjegjsi
e caktojn palt pjesmarrse n burs.
Punt e burss n literatur dhe n praktik grupohen sipas afatit t zbatimit t shitblerjes s marr vesh. Q ktej mund t grupohen n dy grupe t mdha, pa marr parasysh lndn e shitblerjes:
a) t menjhershme; b) me afat.
Punt e menjhershme jan shitblerje efektive (q ekziston realisht) n depo ose n
178
rrug. Pr vrtetim t ekzistimin real t mallit,

gjat shitjes s menjhershme n burs, shrben vrtetimi deponues, fletngarkesa ose
kanosmani, prej t cilve sipas dats mund t
shihet se ai mall n at moment ka ekzistuar
me t vrtet. Afati i kryerjes s kontrats s
menjhershme (dorzimit t mallit tek blersi)
e rregullon secila burs vemas.
Te punt me afat t burss kontrata e lidhur pr shitblerje zbatohet shum m von.
Ai q lidh marrveshje me afat pr blerjen e
mallit shpreson se mimi i tij deri n afatin e
zbatimit t marrveshjes, ose do t rritet, ose
s paku do t mbetet i njjt. N kt mnyr,
blersi q m par e siguron sasin e duhur
t mallra ve mim t volitshm.
Dallimi themelor mes ktyre dy llojeve t
punve t burss qndron n at se te punt
e menjhershme shitet mall q ekziston realisht, kurse te punt me afat kjo nuk duhet t
jet medoemos ashtu. Dallimi tjetr qndron
n at se lidhja e kontrats s menjhershme
paraqet dorzim real t mallit deri te blersi,
q nuk sht rast i till te punt me afat t
burss.

1. jan panairet?
2. Cila sht rndsia e panaireve t sotshme t ekzemplarve?
3. N sa lloje dallohen panairet bashkkohore?
4. Shpjegoje organizimin e puns s panaireve?
5. paraqesin ankandet?
6. Cilat dy lloje paraqiten n kohn e sotshme?

7. far sht organizimi i puns s ankandeve?
8. jan bursat?
9. N ciln mnyr mund t dallohen bursat
sipas disa kritereve?
10. Cilat elemente organizative jan karakteristike pr t gjitha llojet e bursave?
Test
1. Tregjet e organizuara ku bhet shitje n
baz t ekzemplarit jan:
a) ankande
b) panaire
c) bursa.
2. Pr trsin e organizimit t panairit
kujdeset:
a) drejtoria e panairit
b) kuvendi.
3. Organizimi dhe mbajtja e panairit
financohet nga:
a) t ardhurat e veta
b) i financon shteti.
4. Mnyra e organizuar e shitjes prmes
dhnies s oferts m t lart publike
sht:
a) burs
b) panair
c) ankand
5. Me mallin q shitet n ankand,
drejtprdrejt udhheqin ndrmjetsit e
ankandit, t quajtur:
a) senzal
b) ndrmjets
6. Prmend ndonj kriter sipas t cilit mund

t ndahen bursat:
a) __________
b) __________
c) __________
) __________.
7. Tregu i organizuar, ku rregullisht tregtohet
sipas rregullave t caktuara, zakonisht
prmes ndrmjetsve, me disa mallra
t tipizuar, me letra me vler, para dhe
shrbime, jan:
a) ankande
b) bursa
c) panaire.
8. Prmendi organet e drejtimit t burss:
__________, __________, __________,
__________.
9. Organi m i lart i drejtimit t burss sht:
a) Kuvendi
b) Drejtori.
10. Bursat e letrave me vler jan:
a) bursa efektive
b) bursa me afat.
179
PUNA AFARISTE
Prfundim
Tregu mund t definohet si vend ku takohen
oferta dhe krkesa e mallrave t nj fushe m
t gjer ose m t ngusht. Forma t veanta
t tregtis jan panairet, ankandet dhe bursat.
Panairet bashkkohore jan tregje t organizuara ku n nj koh t caktuar dhe me
organizim t caktuar npuns, bhet shitja
e mallrave. N disa definicione panairet definohen si shfaqje n t cilat prodhuesit ose
shitsit e prodhimeve nga degt e ndryshme
ekonomike (panairet e prgjithshme) ose t
prodhimeve nga nj deg ekonomike (panaire t specializuara) koh pas kohe (nj
ose dy her n vit) i ofrojn prodhimet e veta
pr shitje n baz t ekzemplarve n nj
koh t caktuar (shtat, katrmbdhjet ose
njzetenj dit) n nj hapsir t veant t
caktuar (hapsira e panairit). Sipas lnds
s shitblerjes, panairet ndahen n: panaire
t prgjithshme ndrkombtare t ekzemplarve; panaire t specializuara t ekzemplarve; dhe sallone t ekspozimit.
Ankandi sht mnyr e organizuar e
shitjes prmes mbidhnies publike. Nse
lnd e shitjes prmes dhnies s oferts
m t lart publike sht nj mall i caktuar,
ather bhet fjal pr ankand t mallrave
tregtare, ose thjesht ankand. Prve ktij lloji
t ankandit, ekziston edhe ankand i sendeve
t rralla (piktura artistike, sende me numra, dorshkrime t vjetra e t ngjashme) t
cilat nuk kan mim tregtar e t ngjashme.
Sot, kryesisht paraqiten dy lloje ankandesh:
ankande t mallrave q sjan mjaft t individualizuara dhe mall q sht me kualitet t
ndryshm; dhe ankande t prodhimeve ushqimore dhe prodhimeve q leht prishen. Me
mallin q shitet n ankand drejtprdrejt udhheqin ndrmjetsit e ankandit senzalt.
Kta senzal, meq duhet ta njohin mallin
q shitet, specializohen pr disa lloje prodhimesh. Senzalt udhheqin drejtprdrejt me
180
shitjen e mallit n ankand. Pr kt qllim,

ata t pranishmve t interesuar u shpallin se
cila parti dhe cili lloj i mallit shitet dhe me cilat
kushte. Pastaj, pason dhnia e oferts m t
lart publike, gjat s cils senzali vazhdimisht lajmron se cili sht mimi m i lart q
e ofrojn t interesuarit. Ofruesi i mimit m t
lart bhet blersi i mallit. Pr mallin e bler ai
fiton kontrat. Malli i bler duhet menjher t
merret, ose sipas rregullave t ankandit.
Bursa sht treg i veant i organizuar, i
cili ndodhet n nj godin t caktuar, ku sipas
rregullave t veanta t caktuara tregtohet
rregullisht, zakonisht prmes ndrmjetsve
me mallra t tipizuara, letra me vler, para
dhe shrbime. Bursat jan tregje t organizuara ku tregtohet me mallra t kmbyeshm
me shenja t standardizuara. Lnd e tregtis
n burs jan vetm disa lloje t mallrave masive, t cilat n burs regjistrohen me simbole
t caktuara pr kualitet, n mnyr q blersit
dhe shitsit t mund t lidhin kontrata n baz
t simbolit t dhn, pa prshkrim t kualitetit
dhe pa dorzim t ekzemplarit. N ekonomit
e zhvilluara t tregut hasim m shum lloje t
bursave. T gjitha ato bursa mund ti grupojm
n disa grupe sipas disa kritereve t caktuara:
sipas mnyrs s organizimit, sipas lnds s
puns, sipas specializimit kohor t kryerjes s
punve, sipas teknologjis dhe mnyrs s
puns, sipas mnyrs s realizimit t kontrollit t shtetit ndaj puns s bursave dhe sipas
vendndodhjes fizike. Duke i marr parasysh
dallimet t llojit, karakterit dhe madhsis s
disa bursave, nuk mund t jepet nj organizim
i tipizuar, por gjithsesi ekzistojn disa elemente
organizative q jan karakteristike pr t gjitha
llojet e bursave. Me bursn udhheq kshilli
drejtues, i cili i cakton rregullin afarist, zakonet,
emron komitete t burss: kontrollues, ekzekutues, financiar, pr rregulla, pr kotacione
t menjhershme dhe me afat, pr informata,
statistik, pr standardizim dhe kshill arbitra-
Prfundim
zhi (pr zgjidhjen e kontesteve t shfaqura n
punn e burss). Pjes prbrse e burss
sht arka e llogaritjes, e cila e bn likuidimin e kontratave t burss borxhet dhe
krkesat e antarve t vet, n mnyr q
paguhen vetm dallimet, gjegjsisht u pranohen llogarit e antarve. Organet themelore

t burss jan: Kuvendi, Kshilli drejtues,
Kshilli mbikqyrs dhe Drejtori.

Agjentt, brokert mund t zbatojn tri lloje
urdhrash t komitentve t vet (pr blerje
ose shitje):
- Market order urdhr tregtar, brokeri bn
blerjen ose shitjen e mallit, menjher
pas pranimit t tij dhe me mimin m t
mir.
- Limited order urdhr i kufizuar, brokeri
mund ta blej ose ta shes mallin vetm
me mim t kufizuar, t caktuar nga

komitenti i vet.
Stop loss order urdhr pr kufizimin e
humbjes, mund t bj shitje ose blerje,
nga komitenti i vet me mim t kufizuar
dhe kjo n rast se bhet likuidimi i ndonj
pune me afat me blerje t re, gjegjsisht
shitje n momentin kur mimi do t arrij
nj limit t caktuar.
181
Shtojca
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Zgjidhje pr shembullin 1 nga tema Puna furnizuese

a)
Krkimi i oferts
b)
Oferta
c)
Kontrata e shitblerjes
)
Ankesa
d)
Prgjigjja ndaj ankess
dh)
Fletdalja dhe flethyrja
Shembull pr punn eksportuese
Dispozicioni importues
Dispozicioni eksportues
Fatura
Deklarata doganore importuese
Fatura pro-forma
CMR
Deklarata doganore importuese
Certifikata pr kualitet blanko
Vrtetimi fito-sanitar
Lista e paketimit
Fatura eksportuese
Garancia pr kualitet
Fletngarkesa transportuese
Dokumenti transportues pr anije
Dokumenti transportues pr aeroplan
Certifikat nga protokolli pr analiz
SHTOJCA
183
ZGJIDHJA E DETYRS NUMR 1

Farmacia Vitan
Shkup
rr. Llondonska pn.
10 Maj 2008
Shkup
Lnda: Krkes pr ofert
N baz t hulumtimit t br n tregun e brendshm, kemi informata

se dispononi me prodhime pr t cilat jemi t interesuar. Ju lutem t na drgoni
ofert pr sapun dhe detergjente me t gjitha kushtet me t cilat e bni shitjen.
Shpresojm se do ti prgjigjeni pozitivisht ksaj krkese, pr se Ju

falnderojm paraprakisht.
Vitan
Spasovski Mitko
184
PPTU Lipac Shkup

rr. Gjore Petrov nr. 71
tel. 324-715
gjiro-llogaria 200000000033
15 Maj 1998
Shkup
Farmacia Vitan
rr. Llondinska pn Shkup
gjiro-llogaria 400000000015
Lnda: Ofert
Ju lajmrojm se e pranuam krkesn e Juaj, t ciln e pranuam me
knaqsi. N kt moment disponojm me sapun dhe detergjente cilsore, me
t cilat Jua drgojm kt ofert:
Sapun glicerine 120 gr. me mim prej 30 denar pr cop;
Sapun medicine 100 gr. me mim prej 25 denar pr cop;
Sapun medicine pr fmij me mim prej 28 denar pr cop;
Sapun pr fmij Pega 100 gr. me mim prej 30 denar pr cop;
Shampo pr fmij Pega 250 ml. me mim prej 42 denar;
Krem pr fmij Pega 200 ml. me mim prej 150 denar;
Talk pr fmij Pega 100 gr. me mim prej 55 denar pr cop.
Duam tju informojm se prodhimet e ofruara jan nga prodhimtaria jon n
t ciln jan prdorur lnd t para nga vendi.
Kualiteti i prodhimeve sht sipas specifikimit t dhn.
mimi nnkupton franko magazin t blersit.
N mim nuk sht llogaritur tatimi i fitimit prej 5%.
Paketimin e prodhimeve e bjm n ambalazh adekuat, i cili siguron kushte
pr ruajtje t kualitetit.
Pr dorzim t sasis m t madhe se 200 cop pr secilin prodhim,
ofrojm rabat prej 10%.
Nse kushtet e ofruara u prshtaten nevojave t Juaja, jemi t gatshm q
dorzimin ta bjm menjher.
Ju lutemi t deklaroheni n lidhje me ofertn n afat sa m t shkurtr.
PPTU Lipac
Vasilevski Trajko
185
MARRVESHJA SHITBLERSE NR. 82/08

E lidhur m 20 Maj 2008 mes Farmacis Vitan nga Shkupi, rr. Llondonska pn,
blers; dhe PPTU Lipac Shkup, rr. Gjore Petrov nr. 71, si shits.
Lnda e kontrats
1. Sapun glicerine 120 gr.
2. Sapun medicine 100 gr.
3. Sapun pr fmij Pega 100 gr.
4. Shampo Pega 250 ml.
mimi dhe sasia e prodhimeve:
1. Sapun glicerine 120 gr. 30 den./cop = 1 200 cop;
2. Sapun medicine 100 gr. 25 den./cop = 800 cop;
3. Sapun pr fmij Pega 100 gr. 30 den./cop = 600 cop;
4. Shampo pr fmij Pega 250 ml. 42 den./cop = 1 000 cop.
Kualiteti:
- Kualiteti i prodhimeve t kontrats sht sipas specifikimit.
Pariteti:
- Franko magazina e blersit.
Mnyra dhe afati i pagess:
- Me virman, n afat prej 8 ditsh nga pranimi i faturs.
Afati dhe mnyra e dorzimit:
- Me kamion t furnizuesit menjher pas lidhjes s kontrats s shitblerjes.
Paketimi:
- Paketimi t bhet n kuti t kartonit, nga 20 cop n seciln kuti.
Arbitrazhi:
- N rast t kontestit, kompetent sht Gjyqi themelor n Shkup.
Farmacia Vitan
Spasovski Mitko
186
PPTU Lipac
Vasilevski Trajko
Farmacia Vitan
Shkup
rr. Llondonska pn.
21 Maj 1998
Shkup
PPTU Lipac Shkup
Lnda: Ankes
Ju informojm se m 21 Maj 2008 e pranuam mallin e Juaj dhe po at dit
bm kontroll kualitativ dhe kuantitativ t tij.
Pas kryerjes s kontrollit kuantitativ konstatuam munges.
Pra, n vend t sasis s caktuar n kontrat t prodhimit Shampo pr
fmij Pega prej 250 ml. kemi pranuar Krem pr fmij prej 250 ml.
Ju lutem ta ndrroni prodhimin n afat prej 2 ditsh, meq jemi t detyruar
me blers ton t ktij prodhimi.
Nse nuk e bni kt n afatin e prmendur, do t jemi t detyruar ta
ndrpresim bashkpunimin dhe t krkojm kompensim pr dmin.
Shpresojm se n t ardhmen nuk do t ndodhin lshime t ktilla.
Si shtojc t reklamimit, Ju drgojm kopje nga procesverbali i komisionit.
Farmacia Vitan
187
PPTU Lipac
Shkup
22 Maj 1998
Shkup
Farmacia Vitan
rr. Llondonska pn.
Shkup
Lnda: Prgjigje ndaj ankess

Krkojm ndjes pr gabimin e br n drgesn e prodhimit Shampo
pr fmij Pega prej 250 ml.
Ju lajmrojm se gabimi ka ndodhur me fajin ton dhe q n ditn e
sotshme do t bjm zvendsim t prodhimit.
Shpresojm se ky lshim nuk do ta dmtoj bashkpunimin ton t
mtejshm.
PPTU Lipac
188
189
190
191
Detyr pr punn eksportuese:

Ndrmarrja gjermane Deutsche Kosmetiks Frankfurt, duke e njohur programin
e prodhimtaris s Sh.A. Alkaloid Shkup n rr. Hristo Batev nr. 76, drejton
deri tek ajo nj krkes pr ofert pr prodhimet Krem pr fmij Bekutan dhe
Sapun pr fmij Bekutan m 21.11.2009. Sh.A. Alkaloid e pranon krkesn m
01.12.2009, drgon ofert deri te Deutshe Kosmetik, n t ciln i thekson kushtet:
-
mimi i nj kutie krem Bekutan prej 50 ml. sht: 60 denar

mimi i nj cope sapun Bekutan: 90 denar
Pagesa n baz t oferts m 15.12.2009 n Shkup, lidhet kontrat pr shitblerje

pr krem Bekutan 10 000 kuti dhe sapun Bekutan 15 000 cop. Vlera e faturs s
mallit sht 1 050 000 denar. Transporti i mallit bhet me kamionin e blersit. Mallrat
drejtohen n kontroll doganor n Tabanoc. Vendi i pranimit t mallit sht Frankfurt
Gjermani. Banka kompetente sht Baka Komerciale n Shkup. M 22.12.2009 sht
pranuar malli me ndrmjetsimin e Makoshped Shkup, pr gj i sht urdhruar
t bj doganimin dhe sigurimin e mallit. Gjat pranimit t mallit sht konstatuar
se disa prodhime kan kualitet m t dobt, pr se drgohet reklamim n t cilin
krkohet q eksportuesi t lejoj lirim. M 26.12.2009 merret prgjigje pozitive pr
ankesn.
T prpilohen dhe t plotsohen dokumentet:
-
192
Krkesa pr ofert
Oferta
Kontrata pr shitblerje
Fatura
DVD
Dispozicioni pr eksport
Ankesa
Procesverbali i komisionit
Zgjidhje pr detyrn 2 nga Puna eksportuese

Doje Kozmetiks
rr. Petra Rega
Frankfurt, Gjermani
21.11.2009
Frankfurt
Sh.A. Alkaloid
rr. Hristo Batev nr. 76
Shkup, Maqedoni
Lnda: Krkes pr ofert

Duke e njohur programin e Juaj pr prodhim dhe aktivitetet e Juaja afariste, n
mnyr q t afrohemi m afr prodhuesve q jan pjes e fushveprimit ton, morm
lirin q tju drejtohemi.
Kemi njohuri se dispononi me prodhime, t cilat na nevojiten pr prfaqsim
n paletn ton t shitjeve.
Do t ndjejm knaqsi shum nse na drgoni nj katalog me prodhimet e
Juaja, sapun pr fmij dhe krem pr fmij, bashk me listn e mimeve. Njherazi,
nse keni mundsi na i prmendni kushtet e pagess dhe mnyrn e drgimit.
Nse do t jemi t knaqur nga kualiteti i prodhimeve t Juaja, ne do t jemi
konsumatort e Juaj t prhershm.
Presim prgjigje pozitive ndaj letrs son, pr se ju falnderojm paraprakisht.
Doje Kozmetiks
193
Sh.A. Alkaloid
Shkup, Maqedoni
01.12.2009
Shkup
Doje Kozmetiks
rr. Petra Regall
Frankfurt, Gjermani
Lnda: Ofert
Me kt e vrtetoj pranimin e letrs Suaj nga 21.11.2009 dhe ju drgojm ofert
me prodhimet vijuese dhe mimet e tyre:
1.
Krem pr fmij Bekutan 50 ml. / 2 EUR
2.
Sapun pr fmij Bekutan 90 gr. / 1 EUR.
Pr verifikimin e kualitetit ju drgojm mostra pr prodhimet e ofruara.
Nse jeni t interesuar pr prodhimet e ofruara, do t hyjm n kontakt q t
lidhim kontrat.
Ju falnderojm paraprakisht dhe shpresojm pr bashkpunim t mtejshm.
Sh.A. Alkaloid
194
Kontrata pr shitblerje nr. 76

E lidhur m 15.12.2009 mes Sh.A. Alkaloid Shkup, rr. Hristo Batev br.
76, Shkup, tel. 127354, me gjiro-llogari nr. 40100-601-2130, si shits; dhe Doje
Kozmetiks, rr. Petra Regal, Frankfurt Gjermani, tel: 993076542, faks: 22058, me
gjiro-llogari nr.: 81237654 si blers.
Lnda e kontrats: Shitblerje e prodhimeve kozmetike pr fmij.
Sasia e mallit: Krem pr fmij Bekutan 10 000 kuti/50 ml., Sapun pr fmij
Bekutan 15 000 cop/90 gr.
mimi i mallit:
Kremi pr fmij Bekutan 2 EUR/50 ml.
Sapuni pr fmij Bekutan 1 EUR/90 gr.
Kualiteti t jet sipas mostrave t dorzuara.
Pagesa me akreditiv t dokumentuar, t hapur n Bankn Komerciale n Shkup.
Vendi i origjins Maqedonia.
Paketimi i kremit bhet n kuti, kurse sapunt n ambalazh letre.
Malli dorzohet me kamionin e importuesit.
Doje Kozmetiks
Sh.A. Alkaloid
195
Procesverbali i komisionit nr. 49

M 22.12.2009 sht pranuar malli i drguar nga Sh.A. Alkaloid Shkup,
Maqedoni, rr. Hristo Batev nr. 76. N prani t komisionit tre antarsh sht konstatuar
se 500 cop Bekutan jan me kualitet m t dobt sesa ai i kontrats, pr se krkojm
leverdi n mim nga furnizuesi
Magazinier
Antar t komisionit:
1. Franc Gershtajn
2. Erik Fisher
3. Kristin Shpress
---------------------------------------------------------------------------------------------------------Doje Kozmetiks
rr. Petra Regal
Frankfurt, Gjermani
24.12.2009
Frankfurt
Sh.A. Alkaloid
Shkup, Maqedoni
Ankes
M 22.12.2009 e pranuam mallin e Juaj dhe n prani t komisionit tre antarsh
sht br pranimi kualitativ dhe kuantitativ i mallit.
Me keqardhje, na duhet tju informojm se gjat kontrollit kualitativ sht
konstatuar kualitet m i dobt sesa ai i kontrats te 500 cop t sapunit pr fmij Bekutan.
Pr kt shkak jemi t detyruar t krkojm lirim dhe ulje t vlers s faturuar pr
500 cop t sapunit pr fmij pr 50%.
Ju lutemi ti zbuloni shkaqet pr kt mangsi dhe shpresojm se n ardhmri nuk
do t ndodhin lshime t ktilla.
Doje Kozmetiks
196
Sh.A. Alkaloid
Shkup, Maqedoni
26.12.2009
Shkup
Doje Kozmetiks
rr. Petra Regal
Frankfurt, Gjermani

Pranoni keqardhje t madhe pr mangsin. Ne konstatuam se ajo ka ndodhur pr
shkak t fajit ton dhe prandaj jemi t gatshm q me kt letr tju drgojm fatur t re
me vler t zvogluar t faturs.
Ne do t jemi shum m t kujdesshm n ardhmri dhe mendojm se ky gabim
nuk sht shkak q ta ndrpresim bashkpunimin ton.
Sh.A. Alkaloid
197
IMPORTUES:______________________
Personi pr kontakt:__________________
Sektori:____________________________
DISPOZICIONI IMPORTUES NR.______
Kontrata nr._____ Data:__________

Lloji i mallit:______________________________
dhe numri tarifor:___________________________
_____________________________
_____________________________
Firma e blersit:__________________________________
Lloji i importit: __________________________________
Vendi i pagess: __________________________________
Vendi i dedikimit: __________________________________
Mnyra e prgatitjes: __________________________________
Pariteti: __________________________________
Pranuesi: __________________________________
Prodhuesi i mallit: __________________________________
Fusha ekonomike e prodhuesit: __________________________________
Sasia dhe paketimi
Pesha
Vlera
Vendkalimi kufitar:__________________________________
T dhna pr shoferin:
Mbiemri dhe emri:___________________________________
Data dhe vendi i lindjes:_____________________________
Adresa:______________Numri i pasaports:______________
Nnshkrimi i dhnsit t urdhrit
198
___________________
EKSPORTUES:______________________
Personi pr kontakt:__________________
Sektori:____________________________
DISPOZICIONI EKSPORTUES NR.______
Kontrata nr._____ Data:__________

Lloji i mallit:______________________________
dhe numri tarifor:___________________________
_____________________________
_____________________________
Firma e blersit:__________________________________
Lloji i eksportit: __________________________________
Vendi i pagess: __________________________________
Vendi i dedikimit: __________________________________
Mnyra e prgatitjes: __________________________________
Pariteti: __________________________________
Pranuesi: __________________________________
Prodhuesi i mallit: __________________________________
Fusha ekonomike e prodhuesit: __________________________________
Sasia dhe paketimi
Pesha
Vlera
Vendkalimi kufitar:__________________________________
T dhna pr shoferin:
Mbiemri dhe emri:___________________________________
Data dhe vendi i lindjes:_____________________________
Adresa:______________Numri i pasaports:______________
Nnshkrimi i dhnsit t urdhrit
___________________
199
200
201
202
203
204
Fakulteti i Veterinaris
Numri i protokollit laboratorik: 6063-6064

Shkup, 18.088.2009
Certifikat nga protokolli i analizs
Drguesi i ekzemplarit: Agjencia pr Certifikim HALAL KUALITET. Turaribegova pn,

Tuzla
Pas krkess regjistrit nr.: personalisht
Pronari i prodhimit: AGJENCIA PR CERTIFIKIMIN E HALAL KUALITETIT
Lloji i prodhimit, sasia e ekzemplarit dhe prodhuesi:
PAST PULE Argeta 95 gr., data e prodhimit 30.04.2009
PAST PULE JUNIOR 95 gr., data e prodhimit 30.04.2009
far analize krkohet: Prani e proteinave me prejardhje derri
U pranua pr analiz m: 17.08.2009. Analiza prfundoi m: 18.08.2009
REZULTATI I ANALIZS
Hulumtimi i pranis s
proteinave me prejardhje derri
Numri
rendor
Numri laboratorik
Lloji i prodhimit
6063
Past pule
NEGATIVE
6064
Past pule
junior
NEGATIVE
Opinioni:
N ekzemplart e analizuar nr. 1-6063 dhe 2-6064 nuk sht konstatuar prani e proteinave
me prejardhje derri.
Shefi i laboratorit
______________
nnshkrimi
205
Fjalor i
termeve
SHTOJCA
AKSIONAR pronar juridik i aksioneve

AKSION (SHARE) dokument pr pjesmarrje n taktika
aksionare, gjegjsisht pr pjesmarrje n shoqri aksionare.
Letr me vler afatgjate e cila merr pjes n bursa.
AKTIVITET EKONOMIK veprimtari q zhvillohet n fushn e
ekonomis.
ALOKACION shprndarje ose dhnie e lndve t para
dhe t mirave t tjera ekonomike, kuotave importuese ose
eksportuese, deviza e t ngjashme, pjesmarrsve t ndryshm
n shprndarje. Vendosje, rivendosje ose shprndarje e faktorve
t prodhimtaris mes degve dhe fushave ekonomike.
ANALIZ zbrthim, shqyrtim.
ANALIZ EKONOMIKE hulumtim profesional ose shkencor
me metodn e zbrthimit t ndonj gjendjeje ekonomike dhe
ndryshimeve ekonomike n nj periudh m t shkurtr, ose m
t gjat kohore.
ANKAND shitje publike, dhnie e oferts m t lart, licitacion.
ARBITRAZH (ARBITRAGE) Blerje simulante dhe shitje e
instrumenteve t ngjashme financiare n tregje t ndryshme me
qllim t realizimit t leverdis s pabarazis (ndryshimeve) dhe
raporteve t tyre prkatse.
ARKIV vend ku ruhen aktet zyrtare.
ARTIKULL nj lloj i caktuar i prodhimit q shrben pr ndonj
qllim.
ASIGNACION shnim i dedikimit, urdhr pr pages.
ASIGNAT pranuesi i urdhrit.
207
ASIGNATOR pranues i shums s parave

me shnim t dedikimit.
ASORTIMENT llojllojshmri e prodhimeve
q prodhohen me kualitet, form dhe veti t
tjera t ndryshme.
ATEST vrtetim, dokument pr origjinn,
vetit dhe kualitetin e prodhimit.
ATESTIM veprimi pr vrtetimin e kualitetit
t prodhimit.
BROKER ndrmjets n shitblerje,

ndrmjets i burss.
BURS treg i veant i organizuar.
CEDENT person i cili heq dor nga e drejta

e tij pr tiu paguar dika, dhe ia l personit
tjetr, cesionerit.
CERIONER ai t cilit i lihet nj gj ose nj e
drejt.
CERTIFIKAT dokument me shkrim me t
cilin vrtetohet kualiteti i ndonj prodhimi, pr
origjinn e mallit e t ngjashme.
CESION heqje dor, transferim i t drejts
dikujt tjetr.
CIRKA vlera e prafrt.
MIM DETALIS mim i shitjes me pakic.

MIMI I TREGUT shprehje e vlers
tregtare t mallit, q formohet n treg,
varsisht nga raportet kuantitative mes
oferts dhe krkess./
MIMI ME PAKIC sipas t cilit mallrat
shiten n tregtin me pakic.
DEG EKONOMIKE pjes e specializuar

e nj fushe ekonomike, si pr shembull n
208
fushn e bujqsis: lavrtaria, blegtoria,

pemtaria, etj.
DEKLARAT kuptim i prgjithshm,
dokument zyrtar pr regjistrimin e t dhnave
t caktuara.
DEPO hapsir e rregulluar apostafat n
t ciln bhet pranimi, vendosja dhe ruajtja e
lndve t para, mallrave e t ngjashme, dhe
prgatitja e tyre pr drgim.
DEPO E SHPRNDARJES depo e
mallit nga firmat e jashtme, q e shesin
prfaqsuesit e tyre vendor n tregun
vendor, me disa kushte t caktuara doganore
dhe pagesa pr t dhnat doganore.
DINAMIKA E PRODHIMIT lvizja, zhvillimi i
prodhimit gjat kohs.
DIVIDEND (DIVIDEND) fitim i realizuar
n baz t imazhit n kapitalin aksionar,
gjegjsisht posedim i aksioneve. Dividenda
paguhet pas kalimit t vitit fiskal duke e
paraqitur aksionin. Dividenda sht e ardhur
e ndryshueshme e cila varet nga lartsia e t
ardhurave t shoqris aksionare.
DOGANA nj lloj i t dhnave t cilat i
cakton dhe i merr shteti pr prodhimin i cili e
kalon kufirin doganor.
DORZIMI I MALLIT i prfshin t gjitha
operacionet q shitsi sht i detyruar ti
bj, n mnyr q blersi ta pranoj mallin.
E MIR vler e shfrytzueshme q

prmbush ndonj nevoj.
EFEKTE (EFFECTS) letra me vler,
kurse ato jan: aksionet q u mundsojn
pronarve t sjellin fitime n form t
dividends ose interesit; me to tregtohet n
bursat efektive.
EKONOMI trsia e veprimtarive
prodhuese dhe joprodhuese n sfern e
prodhimit material.
EKONOMIZIM raport mes vlers s
prodhimit t prodhuar n nj koh t caktuar
dhe harxhimeve t prgjithshme t faktorve

t prodhimit.
FATUR llogaria pr mallin e shitur.

FITIM n aspekt t ekonomis, ajo q
mbetet nga e ardhura pas heqjes s t gjitha
harxhimeve t shoqris.
FLETGARANCIA dokument pr
rregullsin e prodhimit industrial.
FURNIZIM veprimtari q prbhet nga
blerja e prodhimeve pr tu furnizuar me
mjete pr prodhimtari, n mnyr q
shoqria t siguroj rrjedh t njtrajtshme t
prodhimtaris.
GARANCIA form e sigurimit t pagess

s borxhit.
GARANT personi q garanton.
HUADHNS person fizik ose juridik

q jep hua, gjegjsisht e jep t drejtn e
disponimit me ndonj shum parash.
HULUMTIMI I TREGUT mbledhje
sistematike dhe analizim i t dhnave pr
vllimin e krkess, gjegjsisht harxhimit t
disa prodhimeve t caktuara dhe shrbimeve
n nj rajon t caktuar.
I DETYRUAR person fizik ose juridik q ka

obligim t paguaj nj vler t caktuar, n
koh dhe vend t caktuar.
IMPORT blerje dhe sjellje e mallrave nga
jasht pr ti shitur n vendin importues.
IMPORT futja e mallrave nga jasht vendit.
INSTRUMENTE EKSPORTUESE masa

tregtare, financiare, doganore dhe tatimore
me t cilat rregullohet eksporti i nj vendi.
INVENTAR list e mjeteve me t cilat
disponon nj shoqri, t shprehura n sasi
dhe vler.
KAPACITET aftsi teknike e mjeteve

npuns q shprehet n sasi t prodhimeve
pr nj njsi kohe, t cilat shfrytzohen me
kushte t caktuara.
KAPITAL (CAPITAL) vler e shprehur n
para dhe mallra q prdoret n ndonj pun
(biznes), n mnyr q t realizohet fitim dhe
leverdi.
KAPITAL AKSIONAR (EQVITS) sht
kapital themelues i shoqris aksionare.
Kapital i cili sht krijuar duke mbledhur
kapital t lir t grupuar n vlera t vogla.
KATALOG list e prodhimeve t ndonj
firme me t dhnat themelore (veti t
prodhimeve, mimet, kushtet pr shitje,
gjegjsisht furnizim t prodhimeve etj.).
KLAUZOL kusht i prpikt me t cilin
caktohen raportet e ndrsjella mes palve,
gjegjsisht caktohen t drejta dhe obligime t
caktuara mes tyre.
KOMPENSIM rrafshim i borxheve t
ndrsjella dhe detyrimeve, duke paguar
ndonj mbetje eventuale.
KONKURRENC gar, luft mes
pjesmarrsve n shkmbim, si nga ana e
oferts mes shitsve, ashtu edhe nga ana e
krkess nga blersit.
KONOSMAN fletngarkes n transportin
detar.
KONSIGNACION mall i jashtm i deponuar
te nj prfaqsues vendor i firms s
jashtme pr shitje n tregun vendor.
KONSUM proces i shfrytzimit t t mirave
materiale dhe shrbimeve pr prmbushjen
e nevojave njerzore dhe prodhuese.
209
KONSUM PERSONAL plotsim i nevojave

t ndryshme t njerzve me harxhim t t
mirave dhe shrbimeve t ndryshme, pr tu
mbajtur n jet.
KONSUMATOR individ, amvisri,
subjekte ekonomike dhe joekonomike q
prmes blerjes i prmbushin nevojat e veta.
KONTINGJENT vler e nj malli t caktuar
q lejohet nga organet kompetente t
eksportohet jasht ose t importohet nga
jasht n nj koh t caktuar.
KONTRAT operacion juridik dypalsh ose
m shum palsh q paraqet pajtim t palve
pr t themeluar ndonj raport juridik.
KONTROLL shqyrtim, mbikqyrje.
LVIZJE QARKORE E KAPITALIT lvizje

e kapitalit n fazat: qarkullim, prodhim,
qarkullim, nga forma e parave, n form
prodhimtarie dhe n form t malit, prap n
form t kapitalit t parave.
LICENC leje me t ciln pronari i ndonj
t drejte ia jep, zakonisht me pages, dikujt
tjetr, q t mund ta shfrytzoj at t drejt.
LICITACION mnyr e shitjes me dhnie t
oferts m t lart publike, n mnyr q t
mund t arrihet mim sa m i volitshm.
LIZING (LEASE) prdoret me kuptim t
gjer pr dhnien me hua, domethn: me
qira e pajisjeve, makinave etj n baz t
kompensimit t marr vesh.
NDRTIMTARI njra ndr pes fushat

themelore t ekonomis: bujqsi, xehetari,
industri, ndrtimtari dhe trafik, prodhon
objekte ndrtimor q mund t shrbejn pr
qllime ekonomike dhe joekonomike.
NOMENKLATUR klasifikim i emrtimeve
t sendeve t ndryshme.
Nj
MALL TRANSITUES malli i cili gjat

transportit nga vendi eksportues n vendin
importues transportohet npr territorin e nj
vendi t tret.
MALLI DOGANOR malli q importohet nga
jasht, nga momenti i importit deri te mbarimi
i doganimit importues dhe marrjes s mallit
210
nga dogana.
MANIPULIM drejtim, veprim, ngarkim,
shkarkim, renditje n depo dhe n
prgjithsi drejtim me mallin.
MARRVESHJE shih KONTRAT.
MEKANIZMI I TREGUT e paraqet raportin
e trsishm mes oferts dhe krkesn dhe
mimeve.
METODA REPREZENTATIVE zgjedhje
e nj numri t caktuar t ekzemplarve q
paraqesin ndonj trsi dhe me hulumtimin
e tyre t sillen prfundime q do t duhej ta
reflektojn ligjshmrin e sjelljes n trsi.
MJETE T QARKULLIMIT pjes
nga mjetet afariste q n nj proces t
prodhimtaris n prgjithsi harxhohet dhe
tr vlern e vet e transmeton te prodhimi i
ri.
MONOPOL prjashton do mundsi pr
t tjert, q vetm nj t prodhoj dhe t
shes.
MOSTR ekzemplar reprezentativ pr
kualitetin e nj malli.
NJSI E PRODHIMIT njsi matse me

ndihmn e s cils shprehet sasia e ndonj
prodhimi, pr shembull: kilogram, metr, etj.
OFERT sasia e mallrave dhe

shrbimeve q e ofrojn prodhuesit pr
shitje n nj koh t caktuar, n nj treg t
caktuar dhe me mim t caktuar.
PAGESA shlyerje e ndonj obligimi me

dhnie t parave.
PANAIR treg i organizuar publikisht n
form t ekspozimit t disa prodhimeve, q
mbahet koh pas kohe n vend t caktuar.
PRFAQSI firm e autorizuar n nj
vend q prfaqson nj firm t huaj n
baz t marrveshjes s lidhur dhe me
kushte t caktuara.
PLASMAN shitje e mallrave dhe letrave
me vler.
POLIS llogari q shrben si dokument
pr sigurim.
POROSI aktivitet i blersit me t cilin
ai siguron furnizim me ndonj mall ose
shrbim nga nj prodhues i caktuar ose
ndonj firm tregtare.
POTENCIAL PRODHUES mundsia
maksimale pr prodhim n kushte t dhna
q prcaktohen nga faktort e dhn
teknik, shoqror dhe organizativ.
PRODHIME T GATSHME jan ato
prodhime q jan prodhuar, mbaruar dhe
aftsuar pr tu nxjerr n treg.
PRODHIMI PRFUNDIMTAR prodhimi i
gatshm, prodhimi i mbaruar.
PROVIZION kompensim pr shrbimin e
br ndrmjetsues.
PUN T BURSS pun q lidhen me
shitblerjen e prodhimeve dhe letrave me
vler, mimet e t cilave formohen n
bursa.
QARKULLIM lvizje qarkore.

QARKULLIM I KAPITALIT lvizje qarkore,
n t ciln kapitali kalon npr fushn e
prodhimtaris dhe qarkullimit, gjat s cils
fiton form parash, prodhimesh dhe kapital
mallrash.
QARKULLIM I MALLRAVE trsia e t
gjitha operacionit t lvizjes s mallrave
nga prodhimi deri te harxhimi, n procesin
e shkmbimit n treg, gjat t cilit bhet
ndryshimi i vlers nga forma e mallit n
form parash dhe anasjelltas.
REFORM EKONOMIKE ndryshimi

i sistemit ekonomik n nj bashksi
shoqrore, prshtatje e sistemit ekonomik
me krkesat q vihen n nj etap m t
lart t zhvillimit.
REKLAMA shpallje e menduar dhe e
organizuar e prodhimeve dhe shrbimeve,
n mnyr q t ngjallet vmendja e
njerzve dhe t trhiqen pr blerje t mallit
t shpallur.
REKLAMIM vrejtje pr obligimet e
pakryera t kontrats.
REZERVA sasi t caktuara t t mirave
materiale q gjenden n depo dhe
shrbejn pr sigurimin e vazhdimsis s
prodhimtaris dhe harxhimit.
RIPRODHIM sht proces i krijimit t
prodhimeve q sipas prmbajtjes s vet
materiale dhe forms, mund t shrbejn
si mjete pr prodhim dhe mjete pr jetes,
gjegjsisht mjete pr harxhim.
Rr
RREGULLA T BURSS prmbledhje

211
e rregullave t pashkruara t sjelljes,

gjegjsisht sjellje n baz t traditave
t veanta tregtare, q cilat shfaqen n
punn e secils burs. Rregullat e burss
n form t shkruar i sjell kshilli i burss.
Kto rregulla jan obliguese pr t gjith
pjesmarrsit n burs.
RREZIK ekspozim ndaj rrezikut.
SIGURIM lidhet kontrat me shkrim pr

sigurim, kurse dokumenti me shkrim quhet
polis.
SIGURIMI KASKO sigurimi i mjetit t
trafikut nga rreziku i aksidenteve rrugore,
zjarri dhe ndonj fatkeqsi tjetr elementare.
STANDARD norm e vetive kualitative dhe
kuantitative q nj material, prodhim ose
shrbim duhet ti posedoj, n mnyr q t
plotsoj ndonj nevoj.
STANDARDI I JETESS shkalla e
prmbushjes s nevojave materiale,
puntore dhe shoqrore t popullsis.
STEND vend pr ekspozimin e mallrave
n panair.
STRUKTURA prbrja e nj trsie nga
pjest.
STRUKTURA EKONOMIKE prbrja e
ekonomis n numr t caktuar pjessh,
fushash, degsh.
SUBVENCION ndihm me para ose
ndihm tjetr materiale, t ciln zakonisht
e jep ndonj organ shtetror pr shoqrit
ekonomike dhe joekonomike.
Sh
SHIRITI I PRODHIMIT shirit i paskajshm

i lvizshm q shrben pr prpunim t
vazhdueshm ose montim t disa llojeve
t caktuara t prodhimeve, n vende pune
t lidhura mes vete dhe t varura nga njri212
tjetri.
SHITBLERJE raport mes blersit dhe
shitsit q rregullohet me kontrat.
SHITJE PRMES KATALOGUT shitje
q kryhet prmes librave t rregulluar
apostafat, n t cilat me radh prmenden
mallrat q disa firma i ofrojn pr shitje.
SHOQRI AKSIONARE (STOCK
COMPANIES) ndrmarrje e themeluar
me kapital t prbashkt aksionar. Qllimi
kryesor sht mbledhja e kapitaleve t
vogla solide.
SHPALLJE tekst zyrtar ose privat, me
t cilin i shpallet publikut dhe shfaqet n
shtyp.
SHPEDITIM shoqri q merret me
transportin e mallrave.
SHPENZIME TRANSPORTUESE
harxhimet q u shtohen harxhimeve t
prodhimit t mallrave q mbarten nga nj
vend n nj tjetr.
TARIFA list e mimeve pr shrbime t

ndryshme, taksa dhe dogan.
TARIFA DOGANORE list e shfaqur sipas
sistemit t caktuar, me emr dhe me kosto
t caktuara doganore.
TEPRIC E PRODHIMEVE pjes e
prodhimit t pastr (neto) q mbetet mbi
prodhimin e nevojshm.
TRANSAKSION transferim i ndonj vlere,
malli, para, nga njri te nj person tjetr.
TRANSIT transport i mallrave ose
udhtarve nga njri n nj vend tjetr,
npr nj shtet q gjendet ndrmjet tyre.
TRANSPORT veprimtari ekonomike e
lidhur me zgjidhjen e problemit t largsis
hapsinore.
TREG shkmbim i rregullt i mallrave dhe
shrbimeve me ndrmjetsim t parave.
TREGTI DETALISTE tregti me pakic.
TREGTI E JASHTME shkmbim i
mallrave dhe shrbimeve mes vendeve
t ndryshme, q kryhet n baz t

marrveshjeve ndrshtetrore.
TREGTI E LIR sht mosekzistimi i
kufizimeve administrative n lvizjen e
mallrave dhe kapitalit n tregun kombtar
ose botror.
TREGTI NDRKOMBTARE qarkullim
(import dhe eksport) i mallrave dhe
shrbimeve mes dy shteteve sovrane.
TREGTI TRANSITE - ndrmjetsim i
nj vendi n qarkullimin e mallrave t
vendeve t tjera.
TREGTIA veprimtari e veant
ekonomike, e cila merret me shitblerjen e
mallrave.
TREGU BOTROR bhet duke u
lidhur ekonomit kombtare, prmes
shkmbimit ndrkombtar.
UDHHEQJE ADMINISTRATIVE E
EKONOMIS drejtim, udhheqje
dhe planifikim i ekonomis nga aparati
shtetror.
UDHTAR TREGTAR person i
autorizuar nga ndonj firm, i cili udhton
n vende t ndryshme, n mnyr q
t ofroj dhe t lidh kontrata pr shitje t

mallrave t firms s vet.
VEPRIMTARI shnon llojin e prodhimtaris

ose shrbimit, lloj profesioni. sht vn
nomenklatur pr veprimtarit sipas fushave,
degve dhe nndegve.
VEPRIMTARI EKONOMIKE fusha ekonomike
q e prbjn trsin e ekonomis t nj
shoqrie.
VRTETIM DEPOZITIMI letr me vler t
ciln e lshojn depot pr mallin q ruhet.
VLER E BURSS mim q arrihet n burs
pr secilin mall ose letr me vler.
Zh
ZHVILLIM EKONOMIK shkalla e zhvillimit

t fuqive prodhuese dhe prmbushjes s
nevojave shoqrore.
ZHVILLIMI EKONOMIK rritja e prodhimtaris
materiale dhe t ardhurave kombtare q i
realizon nj vend nga viti n vit.
213
SHTOJCA
Literatura e
konsultuar

214

215

Puna Afariste

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Puna Afariste

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Puna Afariste

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Marija Drenkovska Stojanovska

drejtimi ekonomik, juridik dhe tregtar

Kryetar i komisionit recensues:

1. Karakteristikat themelore t sistemit ekonomik

Karakteristikat e ekonomis s tregut

Karakteristikat e sistemit t tanishm ekonomik

Puna tregtare e brendshme

Nocioni dhe karakteristikat e qarkullimit

Puna e furnizimit dhe shitjes

Nocioni, rndsia dhe detyrat e puns furnizuese

Detyrat e shrbimit furnizues n shoqri

Nocioni dhe rndsia e hulumtimit t tregut t furnizimit

Parimet e politiks s furnizimit

Format dhe mnyrat e furnizimit

Furnizimi prmes komisionarve (shoqrive komisionare)

Furnizimi prmes agjencive tregtare dhe shoqrive ndrmjetsuese

Drgimi i porosis pr dorzim deri te shitsi

Pranimi dhe kontrollimi i drgess s dorzuar deri te shitsi

Reklamimi n lidhje me furnizimin

Reklamimi pr cilsin e mallit

Kontrollimi i pagess (likuidimit) t faturave t dorzuara te shitsi dhe te pjesmarrsit e

Evidentimi i puns furnizuese

Nocioni, rndsia dhe detyrat e shitjes

Politika e puns shitse

Format dhe mnyrat e shitjes

Nocioni dhe rndsia e propagandimit t shitjes

Oferta, pranimi i oferts dhe porosia

Fletdalja, flethyrja dhe fatura

Shqyrtimi i puns shitse

Kontrolloni njohurit e juaja

Puna transportuese dhe deponuese

Nocioni dhe rndsia e transportit dhe puns transportuese

Organizimi i shrbimit transportues

Shfrytzimi i nj parku transportues vetjak

Veprimi gjat transportit t mallit me automjete vetjake

Ngarkimi dhe shkarkimi i mallit

Transporti i mallit npr lum

Transporti i mallit me aeroplan

Shfrytzimi i shrbimeve shpedituese

Nocioni, rndsia dhe detyrat e puns deponuese

Rndsia, detyrat dhe organizimi i shrbimit deponues

Lidhja e marrveshjes pr transport

Veprimi gjat pranimit t materialeve t furnizuara

Pranimi i mallit n depo

Veprimi pr pranimin e prodhimeve t gatshme

Veprimi gjat nxjerrjes s materialeve n prodhimtari

Veprimi gjat nxjerrjes s prodhimeve t gatshme (mallrave) pr shitsit

Mirmbajtja dhe rregullimi i depove

Nocioni i cilsis dhe nevoja pr kontrollimin e cilsis

far sasie e prodhimtaris duhet t kontrollohet?

Lnda dhe rndsia e kontrollimit t cilsis

Parimet dhe metodat e kontrollimit t cilsis

Puna tregtare e jashtme

Qarkullimi i jashtm i mallrave dhe puna tregtare e jashtme

Esenca dhe karakteristikat e qarkullimit t jashtm t mallrave

Puna tregtare e jashtme

Esenca, rndsia dhe veorit e puns tregtare t jashtme

Esenca dhe rndsia e puns eksportuese

Punt prgatitore eksportuese