Z denk o k r eb

T O JE I VO A N D RI U NI O N OV O
U SVJET SK U K JI EV N O ST

Bila bi neoprosti va dr skost kad b i germani st k oj i do

sada nij e dao nij edan dop rinos vr l o obilat oj , vel iki m di vako
a
t
van
v
i
n
n
l
m
vrl
se
iozno
i
s
o
o
a
r
ed
o
z
an
e
o
o
r
g p
j
j
j
j
j
st venoj li ter at uri o j ed instven om u mj et nikom dj elu I ve A ndri a, kad bi taj germ ani st odj ed n om osj et i o p oziv d a sp omenutu literat ur u obo gat i novi m sp ozn aj ama. T o ni kako
nij e n amj era pisca ovih redak a on el i , up r avo kao ger mani st , postaviti p itanj e na koj e nij e nai ao u l i teratur i o
A ndri u , onoj l it er aturi k oj a mu j e bila dostup na. Sv a
obimna ser i ozn a znanstvena literatura o A ndrievu dj el u
koj u j e on p r oui o nast oj i def inirati A ndr i ev u umj et nost

s obzirom na vremenski tok naj pr ij e sr pske k nj iev nosti , a

ond a, u irem sm islu , i ost al ih knj i ev nosti Ju goslavij e ; ak o
t a literatura stavlj a A ndrievo dj el o u okv ir svj etsk e knj i evnosti , ona prouava srodnosti A ndr ieve umj etnost i s
umj et nou velikih nj egovih suvremenika. Pisac ovi h r edaka
naprotiv el i post aviti pitanj e, u emu se A ndr i razlikuj e
od v el ik i h sv oj ih suvremeni k a, odnosno moe li se def inirati k oj e su one znaaj ke nj egova dj ela k oj e unose u
svj et sku knj iev nost kar akteri st i ne crte, kar ak teristi ne osobine, za koj e A ndri u svoj ih suvremeni ka ne n al azi ni
pandana n i pr emca. D a se nae odgov or na to pi tanj e,
t reb at e i stai one k ar ak terist ike A nd r iev a umj et ni k oga

dj ela k oj e mogu posluiti kao osnova odgovoru. D akako,

isklj ui vost pitanj a nuno p ostavlj a zahtj ev da se ova st udij a
st rogo ogranii , i da se ne osvrne na p oj edine v elike i oite
umj etnike k ar ak t eri st ike t oga dj el a koj e za postavlj eno

pitanj e ne dol aze u obzir ; ali se to nikako ne smij e shvatit i

215

 da p isac ov ih redak a ne bi znao za nj ih i ne b i ih umio

cij eni t i .
I v o A ndr i uao j e u k nj ievn ost zbi r kama k o ntemr
za
a
lat
ivno
li
skih
is
esama
u
rozi
amot
nikih
i
o
s
s
,
p
p ,p
p
p

vesti i r ef lek sij a [, . .] gde j e f . . .] prevl adavao i sp ovedni

m onol oki iskaz nep osrednog p esni kov og o dn osa p r em a
"

sebi samome [ . . .J 1 ( Ponto, Nemiri) . T i m dij el om Andr ieva st var anj a i nt enzivn o se i s veliki m razum ij evanj em

zabav io Pr edrag Palavestra u st udij i Fantomsk i r oman I ve

Andri a. Z namo da j e p ot rebu t oga dij al oga sa sam i m
"
sobom 2 A ndr i osj eao d o kraj a i v ot a, kako p ok az uj e
v
h
n
i
n
ez
a
v
ost
um
o
zda
s
ak
Z
n
k
i
ored
?
i
la
i
o
uta
.
N
ko
M
lo
p
p
p
evi bi t e u pr avu i sti ui ,,da j e A ndr i svoj u i sp ovednu
i l i r sku prir odu vie potiskivao, a manj e spontano gubi o,
'
kreui se k a nek i m ,obj ektivnij im , epskim oblici ma umet ni kog izraavanj a [ . . .] u smeravaj ui [. . .] svoj e umet nik o
i nteresovanj e prema ep sk om , A ndri j e p ot isnu o j ednu dra"
4
ocen
i
nez
menl
i
m
u
a
vu
o
un
st
v
kn
i
evn
z
aza
.
o
s
o

o
i
r
g
j
g
g j
g
Palav estra s p r av om naglaava lirizam A ndr ieve r ef l eksiv ne

oze
u st udij i M etaf ori nost terminolog ij e znanost i o
r
p
knj i evnosti nast oj ao sam r azl oiti kako se r azlika izmeu
narati v no ga p rozn og i zraza i p oet sk oga lirsk o g sast oj i u
t ome to prvi daj e tematizir ane informacij e o model u svi"
k
v
eta
do
o
tski
l
ir
k
i
kaz
d
nf
a
i
ri
ed
e
s
i
s
a
e
i
orm
c
u
o
,
p
,
j
j
j
j
nosn om o dnosu prema odreenom svij et u, m odel k oj ega j e
"
u nj em u samo im pl ici r an . 5 Pal av estra ist ie u sv oj oj st u d ij i kol iko j e u t om lirizm u u prozi A ndr i sr odan sv oj im
suvr emen ici ma. Palav estra nast oj i obj asnit i p r ij el az A ndr i ev
1 Pr edr a g Palavest r a , Fant omsk i r oman l ve A ndr i a , K nj ievn ost ,
1981/ 4 , str . 678 694 , cit . mj est o str . 678.
2 Cit . dj ., st r . 683 .
3 Sabr ana dj ela I ve A ndr ia , K nj . X I V , Saraj ev o 1976. A n driev i
t ekstov i u stud ij i se c i tir aj u p rema t o m izdanj u ( SD ) . K ak o nav od i Pog ov o r t om svesk u (st r . 573) , A ndr i j e g . 1974. p r egl ed ao
t ek st sv eska . U sp . Pr ed r ag Pal av est r a , Sk r i veni p esnik . Pri log

kr itikoj biogr af ij i I ve Andria, Beograd 1981, str. 70 : itavo

A ndr ievo k nj ievno del o zasu t o j e l i r sk i m f r agm en ti ma [ . . .] "
4 N i k o la M il oevi , Z idanica na p esku . Knj ievnost i metaf izika , Beo -

grad 1978, st r . 157 159. Usp. D ragia ivkovi, Epski i li rski

st il I va Andr i a , u : I vo A ndr i , I nstit ut za teor ij u k nj i evn ost i i
umet n o st i , Posebna izdanj a , K nj . 1 (I T K ) , B eo grad 1962, st r . 102 .

5 Z . kreb, Metaf orinost ter minologij e znanost i o knj ievnosti : zat vor ena i ot vo rena f or ma, U mj etnost r ij ei , god . X X I , 1977, st r .

207. I Palavest ra u puuj e na t u funkcij u l ir izma ( Fantomsk i r oman

I ve Andr ia, str . 682 683) .

2 16

i z lir ske prozne ref leksij e u epsk u nar acij u.6 N e spominj e
se zau do inj eni ca da se u zbirci Ponto ve nalazi nek oliko zametaka pr ozne naracij e: t o su prikaz spr ovoda

"
teaka N ik ol e B alte, ul om ci , gl asov i i u skl i ci r azgovor a

koj e pisac uj e s ulice i za ogr ade, scena N i ska seosk a soba

"
[. . .] m ati i t roj e dj ece u patnj i od gladi , i scena k a"ko
7
v
.
v
vl
ki
raz
or
k
d
stan
ce
d
a
vo
nika
.
.
.
N
asta
a
u
ne
o
o
i
,,
g
j
[ ]
j j
K arak ter istino j e da ni u j ednom od ovih odl omaka A ndr i
ne zal azi u srednj e ili v ie sloj eve drut va: por ed ulice koj a
zdr uuj e u sebi sve sl oj eve, on u t r i p r i mj era uv od i u naracij u b ij ed ne i p otlaene. N aracij a j e p ribavila A ndri u
svj et sk u slavu valj a j e kar akterizir ati. K oj e k ar akterist ine
znaaj ke odlikuj u t u nar acij u? U zbor ni ku Delo I ve Andr i a
u kontekstu evr op ske knj i evnosti i k ul tur e Sneana Johan s
es
Er
v
a
v
A
ria
ka
K
ii
nstler
d
ra
om
e
def
inir
la
I
u
nd
o

p
j
"
zahlens 8; treba rei , u emu se sast oj ala ta nj egov a um 9
r

n
Nj u odlik uj e p rij e svega A ndri ev
etnost
i
ovi
e
a
a.
j
p p j
j
r
an
ud.
nten
zi
om
t
i
u
l
i
eratu
i
samo
ed
s
I
e
k
a
o
t
os
o
t
,
j
j
j
p
zi vnu j e znalaku anal i zu A ndr iev u j eziku posvet io D r agi a

ivkovi u studij i Epsk i i l irsk i stil I va Andria,10 da u

lan k u Andriev st il u st eene sp oznaj e im presivno same u

karakt eri zacij u A ndr i eve r eenice koj a poi nj e rij eima:
k
umet
u
e
u
n
u
viso
u
Jez
ovitost
i
ro
orci
a
s
a
a
s
o
r

g
p p
j
pj j "
j j
niku i dubok o m i saonu har m onij u i zav rav a sud om kako
t o ini A ndr i ev izraz n aj vi i m um et nikim dom et om naeg
"
svekolikog ep sk og kazi vanj a . U zborniku I nstit ut a za t eor ij u knj ievnosti i umetnosti u Beogr adu Berislav M . N i k oli u studij i Jezik I ve Andr ia i st ie neposred nost kao
naroitu odl i ku A ndrieva j ezik a, posti gnutu i sto j ezi k i m
"
sredstvima, sint ak t i k im , fr azeol okim i sl . 12

6 Fan tomsk i roman Jve A nd r ia , str . 681 i d . U sp . I sido ra Sek ul i :

Zanimlj iv j e razmak od A ndr ia, k oj i j e pi sao Po nto i N emi r e
"
v
pa do A ndr ia pr i po edaa Bosne , u st u dij i I st ok u p r ipovetkama
I ve A nd r i a , u : I vo A ndr i u svij et l u k r i t ik e, I z bo r i r edakcij a B r a nk o
M ilan ovi , Saraj ev o 4 981 ( I A SK ), st r . 58.
7 SD , X I , st r . 37 38, 55- 56, 73 74 , 77 78.
8 Snean a Jo ha n , D ie Rezep ti on von I vo A ndri i m deutschsp ra chig en
Raum , u : Del o I ve A nd r ia u kontekstu evr op sk e knj i evnosti i k ul t ure, Beog rad 1981 (D I A ) , str . 813.
9 Jed n u j e c r tu t e umj etnost i n astoj ao p r ikazat i Jan W ierz b ick i u
stud ij i Funkcij a p r ipo vj edaa " i pr i e" u Andr i evoj pr ozi , U mj et n ost r ij ei , go d . V I , 196 2, st r . 50 6 8.

10 N a cit . mj estu ( bilj . 4 ) .

I I I A S K , str . 329 330 .

12 I T K , st r. 19320 1, ci t . mj est o str . 203.

217

I zv anredna or iginalna umj et ni k a snaga A ndrieva j ezi ka j edva j e mogla nai potpuno k ongenij alnoga prevodi oca
na k oj i st rani j ezi k , kak o t ono k ae Edmond ,
"
p our t raduir e les p oetes, i l faut sav oir se montrer poet e ;13
p ogotov u ni u j edan se strani j ezik ne m oe adekvat no
prenij eti funkcij a A ndrievih t ur cizama u tek stu naega knj i ev nog j ezika. A li j ezik naracij e, kako j e reeno, daj e t emat i zir ane i nf or macij e o modelu svij eta, a taj j e model u
A ndr ia pr ikazan st i lsk im sredstvima r ealizma. Reklo bi se,
a i rek l o se, da itav niz inj enica naok o proturij ei tezi
o A ndrievu realizmu : A ndr i j e [ ] 11 sv oj e del o utkao
niz naci onal nih legendi , usmeni h narodnih predanj a, baj ki ,
"
suj everj a i skask i ; 14 Petar Dadi zastupa nazor o odsudnoj ul ozi mita u A ndrievoj naracij i , t e vidi u nj oj "
dinst ven spoj mit sk og i psihol ok og 15 meutim ispravno
P
e
avle
Zo
ri
i
s
ka
z
A
v
ta
o
a
ndrie
u
naraci
:
Stil
ka
h
u
s
te
j

j
"
nika i nj ezina primena u osnov i j e realistika, t radicionalna ,
"
iak o on u nj oj v idi i preobr aaj ;16 za M ichaela W egner a
A nd ri j e realist ischer Erzahl er der er sten H alfte unser es
"
Jahrhundert s ;17 Celia Havvkeswort h otro j e naglasila : The
'
focus of Andr i s writing is essenti all y realit y in all i ts mul "
tipl e physi cal , psychol ogical and emot ional dimensions ; 18
a N ik ola M i loevi u l ucidnoj j e obuhvatnoj anali zi uvj er Ij ivo i zloio stilske cr t e r eali zma u Andr i evoj naracij i .19
A ndri eva nakl onost prema detalj u otkriva t enj u da se
umet ni k om k azivanj u prida to j e mogue vea odreenost
"
i preciznost (str . 21) A ndri ne p okazuj e skl onost ka
"
odstupanj u od uobiaj enog nai na k azi vanj a , u tome se
"

t
o i uj e elj a za maksimal nom obj ekt ivnou , pisac stremi
naj veoj moguoj , got ovo k rist al noj plastinosti i j asnost i
"
"
umetnik og i zraza ( st r . 26) , p isac j e idealn i hroniar
13 U sp . G eor ges M ounin , L es p r oblemes theor i ques de la tr aduction,
Par is 19 63 , st r . 14 .

14 D ragan Jeremi, Traganj e za harmonij om, I A SK , str . 233.

15 Petar D adi, Hrasto va g r eda u kamenoj kap ij i . M i tsko u Andrievom delu, B eogr ad 1983, str . 8. U sp . od i st oga autor a stud ij u
Realno i mitsko u romanu N a D r ini up rij a, u : 7 bor nik rado va o
I vi And r i u, Beograd 1979 , st r . 317 362.

16 Pavle Zor i, M etaf i ziki reali zam I ve Andr ia, I A SK , st r . 299.

17 M ichael W egner , ,,Exter ne" und int erne" Totalit dt im Roman, D I A ,
st r . 9 8 .

18 Celia Hawkesworth, The t heme of i l lusion in Omerpaa Latas, D IA ,

st r . 2 3 7 .

19 Ni kola M il oevi, A ndr i i Kr lea k ao antip odi , Beograd 21976,

218

(str . 120) . N e vi d i m kako bi n akon M iloev ieve p rodor ne

studij e bilo mogue p ori cati inj enicu da se I vo A ndri
u svoj oj n ar acij i sl ui st il skim sr edstv i ma reali zma i da se,
u t om smi slu , moe nazvati real i st om . Z ato Pr edr ag Pal avestra def inir a : R eali stik a naracij a ouvana j e u tradici onalnim odr eenj i m a, bez v eih o dst u panj a u str ukturi p r i p o"
v edanj a .20 D akako , reali st om sredine naega stolj ea koj i
se bitno r azli k uj e od realista sredine p r ol oga stolj ea, real istom k oj i j e i nacionalne l egend e, usm ena nacion al na predanj a, baj k e, suj evj erj a i sk ask e ispri povj edi o stilski m sredstvima real i zma o nj ihov oj f unkcij i i o m it u u A ndri ev u dj el u mal o p oslij e.21 V alj a t o naroit o naglasit i zbo g
t oga t o A ndri t akv im umj etnikim i zrazom nastu p a na
svj etsku p ozor nicu u d oba k ad su nj om ve u v elikoj mj eri
bil e zav ladale r azl i ite struj e avangar de.
M odel svij eta p rikazan u A ndri evoj naracij i stilski m
sred st vima realizma p oticao j e st r unj ak e da ga o kar ak teri zir aj u u nj egov oj cj el ov it osti , p ogot ovu st oga t o j e A ndr i ev a k ontem p lat i v n o-l ir sk a p r oza i taocim a staln o d ozi v al a
u svij est p iev vr ij ednosni odnos p rema lj udsk o m sv ij et u ,
meu nj ima : Op ta
pr ema Ij udim a u nj em u i odn osima
"
at mosf er a [ . . .] j e m rana i j ezi va ( M i l an Bogdanovi),22
"

23
V
ivot

vekov
na
zeml
i
e
zlo
elimir
ivo
inovi
o
,
)

j j
(
j
"

Sv ij et [ . . .] bez b oga, a sa zlom , str ahom , br i gom i smr u

"
24
A ndrieva v izij a sveta j e tragi n a
( St ank o K or a) ,
25
P
Z
n
v
i
avle
ri
tra
ino
t
e
ed
od
sutast
en
ih
obe
o
s
o
(
),
g
j j
j
"
lej a i i zvorit a nj egova pesnikog gov ora (Branko Po po-

vi ) 26. T oliko se istie Andr i ev vrij ednosni odnos prema

lj ud skom svij et u, ne sam o p r ema m o delu t oga svij eta i mplici ran om u nj egovoj k ontemplat ivno-l i r skoj p rozi , nego i prem a
onom p rikazan om u nj egov oj naracij i , da se u znanstvenoj
20 Sk r iveni p esnik , str . 103.
21 Ne poriem ni kako rezu ltate st ud ij e Franj e G revia Ep if anij a u
A ndri evoj p oet ici ( Umj etnost rij ei , go. X X V I , 1982, st r . 228
239) , al i ne v i d i m r azl o ga d a se A n r i u zbo g t oga p orek ne
kar ak t er i st ik a : r eal i st . St u dij a se u velik oj mj er i osniva na A n d rievoj l i r skoj pr ozi .
22 M i lan B o gdan o vi , P r ip o vet ke I ve Andr ia , I A SK , str . 65.

23 Velimir ivoj inovi, Pripovedako delo 1. Andr i a, i sto mj ., str. 75.

24 St ank o K or a, A ndri evi r omani i li svij et bez boga, Z agr eb 1970,
st r . 1 8 .

25 Ci t . dj el o, str . 300.

26 B rank o Po povi , i imetnost i umee. Og l edi o k nj ievnoj umetnost i ,

Beo gra d 19 77, str . 20 .

2 19

l iterat ur i est o gov o ri o A ndriev oj f il ozof ij i. N o nikak o ne

bi t rebalo ii dalj e u tvrdnj u da se odatl e donek l e moe

"
r ekonstr uisati A ndr iev f il osof ski si stem 27 i D r agi a

ivkovi i Nik ola Mil oevi s pravom su snano istakl i

lir i zam A ndr i eve ref l ek sivne p r oze, a t o j e j ednako istak ao
i Predr ag Palavestra ; ak o j e tako, od lir sk ih se zapisa ne
"
moe gr adi t i f il osof ski sistem . M ogu se uoavat i u A n dr iev u vrij ednosnom odnosu prema Ij udskom svij et u srodnost i s nj em u suvremenim f i lozof skim struj am a nekak o
i st ov r emeno i Stank o K or a i Pr edrag Palavestr a spomi nj u
"
egzistencij al i zam i stoi cizam (odnosno stoi are ) ali se
to moe ustvrditi tek za p oj edine sr odne crte, a nik ak o za
si st emsku cj el inu.28 Isto tako ne valj a k ont emplati vno-lir ske zap ise ident if icirat i s afori zm ima, t a afor i zam j e izrazito nelir ska, upravo ant i -I ir ska k nj iev na v rst a. A f or izam
pr i pada r odu poslov ica i znaaj k a m u j e i ntel ek t ualnost i
teme i i zraza k oj a stoj i u op reci s l i rskom nep osrednou
A ndr i eva zap isa.29 Sr p ska j e k nj iev nost b ogata i inter naci onalno poznatim i priznatim af orizmima, u nj oj j e afori zam kao knj ievna v rst a iv i d anas (usp . n p r . suvr emene
af or izme obj avlj ene u l ist u Knj ievna re, g . 1984, br . 243
246) , p a se ne bi smj el o A ndr iev u k o ntemp l at ivn o-lirsku
prozu dov oditi u vezu s aforistikom. To dobr o ist ie Stoj an
ori u studij i Nemer lj i vost eg zistencij e. Posthumno obi
0
z
d
i
n avodei A ndr iev zap is iz
avl
ena
ro
a
I
ve
An
r
a
p
j j
'
^
zbir k e Z nak o vi p or ed p uta : I znad ,Z nak ova p or ed puta
trebal o bi napisati : ,U ite i r azgl edaj te! Sl obodno ! Ovde
nema aforizama.' " A ndri j e, treba dodati , ogr auj ui se
od nj e, u ist i m zapisima spominj ao sl abost La Roche"
f oucaul da i drugih moral i st a 32. Oit o A ndri svoj i m zap i sima nij e eli o oduzet i doj am neposr ednoga osobnog i sk ust v a, v last it oga indi v idualnog d oi vlj aj a, p ret varaj ui zap is
u bezl inu knj ievnu vrstu afor izma. A ndriev neobino vel i k
i nt eres za t alij anskoga renesan snog p isca F rancesca Guicci ardinij a, iz ij e j e zbir k e Ri cordi p oli t i ci e civi l i t ovie p rev eo
27 Fantomsk i roman I ve Andr ia , str . 682 683.

28 Stank o K or a, I vo Andri pr ema stoicizmu i eg zi stencij alizmn, D IA ,

str . 6 19 645 ; Pa l avest ra , i st o mj .

29 Usp. Z . kreb, Knj ievnost i f i tozof ij a, u : Knj ievnost i povij esni

svij et , Z agr eb 1981, st r . 101 129 .
30 K nj ievn a i stor ij a, go d. X I I , 1980, str . 39 1403, ci t . mj est o str . 396.
3 1 SD , X I V , st r . 256.
32 I sto m j ., str . 222.

220

niz odabrani h zapisa, pokazuj e da nj ega kr atk i zapis zanima k ao svj ed oanst v o o sob no ga isku stva koj e ne mo r a
t ei t i za t i m da se izrazi u o d re en oj k nj ievnoj vr sti . 33
A ndri j e na drugi nai n sabij ao svoj e spoznaj e u kratk e
aforist ike izj ave opega znaenj a liene znaaj a i ndivid ual noga doivlj avanj a : u sent encij e koj e j e unosio u svoj u naracij u.34 K r unoslav Pranj i u sv oj oj j e studij i I z Andrieve
sti lemat ike* 5 pr ecizno i uvj erlj i vo opisao sentencij e kao stil sku osob inu A ndr ieve naracij e, on ih zove ,,stil sko-k om"
p ozicij skim konst ant ama sa spoznaj nom vrij ednou . Od
ant ik e naovam o sent encij a se naroi t o i sticala kao oso bi na

dr amsk oga st ila, ali se ona udomaila i u romanu prol oga

stolj ea. Vano j e istaknuti ulogu sentencij e u A ndriev oj
naracij i j er sentencij e, upuuj ui na op eni tost i i p ravilnosti
i u d rutvenom zbivanj u i u p oj edinanom lj ud sk om iv ot u,
ukazuj u na uzaj amnu p ovezanost , na suvi sl ost u prikazanom
model u svij et a. A ko A ndriev vr ij ednosni odnos prema
lj udskom svij et u svj edoi o tom da na vrij ednosnoj skali
model nj egova svij eta ima izr azit negat ivan predznak , taj
svij et nij e ni nerazumlj iv ni nesp oznatlj i v. U K af ki noj nar acij i nema sent encij a.

Post avlj a se glavno i odsudno p itanj e: koj i j e, u model u svij et a kak o ga pr ikazuj e A ndr iev a naracij a, onaj sastavni di o k oj emu A ndri p ridaj e sredinj e znaenj e. Odgovor nij e teak : to j e lj udski lik , ovj ek. A ndri p oinj e
svoj u naracij u s l ik om A lij e erzeleza i zavr ava j e nedov reni m dj el o m o l iku Omer p ae L atasa. K ad u zbi r ci
Kua na osami k oj a j e n aena [ . . .] u aut or o voj zaostav"
tini 36 A ndri opisuj e kako vrebam i ne oekuj em j a
"
moj e p ri e nego o ne mene i t o mnoge o dj ednom , 37 o nda
"
te prie dolaze k nj emu u obl iku lj ud skih lik ova, ,,sve
33 U zorn o kr iti ko , sv est r a n o bo gat o k omenti rano i zdanj e An d r iev a
prij evoda obj av i o j e N i ka Sti pevi u Svesk ama Zadubi ne Ive
A ndr i a , go d. I I , sv eska 2, Beo gr ad 1983.

34 U sp. Z. kreb, Die Sentenz al s stilbildendes El ement , u : Jahrbuch

f ii r inter nat i onal e Ger mani st ik , god . X I I I , 1981, str . 76 84. S nepr av om V oj islav uri te sentencij e zove afo rizm i ma, spominj ui
j edan od mn ogih i izv anr ednih A ndrievi h af orizama, r asut i h k ao

biserj e po svim nj egovi m knj i gama [ . .

( Govor poezij e I I I , Beo-

gr ad 1980 , st r . 288) . Sr o dn ost o bl i ka u af or izma i sent encij e st oj i

u o pr eci s razli it ou umj et ni ke f unkcij e.
35 K nj i evn a i st or ij a , god . V , 1972 , st r . 246 256.
36 SD , X V , st r . 224.
37 I st o mj ., st r . 11.

22 1

su por tr eti [. . .] Kua na osami j e, u stvari , mala galer ij a

od j edanaest razli it i h portret a [ . . .] odnosno j edanaest j ednaina Ij udsk e sudb ine [ . . .] Okosnicu prie ini p oj edinana
lj udsk a sudbi n a a su t i n u p rie ini osobeno t umaenj e te
"
sudbine [ . . ,] . 38 Slino j e St oj an or i mogao utvrditi i
za nedovreno dj el o o Omer pai L atasu : Omerp aa Latas
it
v
vni
konst
u
k
m
n
ikova.
N
e
o
i
osno
z
mi
l
n
ao
ro
a
l
e
a

e
j g
j
j
t ivni del ovi su , u stvar i , manj e ili v ie r azvij eni ivot opisi
"

39
dela
.

ri
sk
m
temom
i
naka
uskla
enih
s
isto
o
ed
nih
u
o
,
j
j
pj
U t ek stu L /ca40 A ndr i j e sam i stak ao kolika pr i vlanost za

nj ega izbij a iz lj udskoga lik a. Znaaj na j e primj edba Pr edraga Palavestre u K omentar u uz nj egovo izdanj e Ratnoga
dnem ika I ve A ndria, kak o j e graa i z D nem ik a i sk or i"
ena u VI I poglavlj u pri povetk e Z eko 41 kobno drut veno zbi vanj e u umj et ni k om j e st varanj u A ndrievu pod reeno lj udskom liku . K ad u pr i p ovij et k ama, a p ogot ovu
u svoj im romanima, A ndr i u naracij u uvodi nov l ik , on
e ga odmah svestrano okar akterizirati kao por t ret , i s
ri
n
bo
A
ndri
stvo
o
a
D
n
J
mi
da
e
av
m
kae
ra
a
ere
r
o
"
j
j
g
p
42
i
.
K olik u
i
vnost
i
eta
u
na
kn
e
ti
u
aler
u
ortr
o
a
j
j
g j g
j p
umj et niku snagu A ndri postizava u pr ikazu iv oga ovj eka,
t ome j e naroit primj er prizor A ud ij encij a u Omerpai Latasu43. K olik o j e tu poj edinost i , det alj a, i f i zike poj ave,
i unutr anj ega proivlj avanj a, i dranj a i kret nj i , spoj eno u

I
n
R
man
takao
o
v
i
kak
e
i
ravno
is
i
li
zah
al
u
u
o
s
v k
,
p
j j
j
garden, umj etnikom izbor u i poret ku poj edinost i , izbor u i
por etku kako ga samo umj etnik st var alac moe izvri t i i
ost variti.44 U dj el u Sudbina umetnika45 Rade Voj vodi nav odi A ndrievu i zj avu : sam , i ni se, dobro u poznao
m
o
.
V
ideo
a
n
d
mu
zaao
s
n
k
r
e
u
uu
oveka, sa e e st a ,
38 Stoj an or i, Nemerlj i vost eg zistencij e, K nj ievn ost , 1981, str .
362 36 3 .

39 Stoj an ori , Nemerlj i vost Ij udsk e sudbine, K nj ievnost , 1978,

str . 17611765, cit . mj . str . 1762 ; usp . str . 1763: Realistik i
40
41
42
43

nain o bl ikov a nj a l ik o va . . . )" .

SD , X , st r . 75 i d .
Sv eske, I , 1, st r . 277 300, ci t . mj . str . 296.
Ci t . dj ., st r . 237.
SD , X V I , st r . 81- 99 .

44 Usp. Roman I ngarden, Er lebnis. Kunstwerk und Wert, T ii bingen

"
1969, str . 163: ,,A uswah l und A n ordnung ; i Branko M il an ovi
u studij i Osnovi Andri eve poetike, I TK , st r. 37, i sti e umj et ni ki

i n izbo r a .

45 Beo gr ad 1976, str . 37 38 .

2 22

veka u razni m si tuacij ama, u muk ama i u radostima, u

bedi i u sj aj u, uhvat i o ga da lae. krade, mr zi , ne v ol i ,
shvat i o kak o j e ovek nesr ean, smion , nep ouzdan, veli k
u iskuenj ima. Otkr i o sam k o lik o se ovek pret var a, kak o
se j unai p red slab ij i ma, kako se dodv or av a mon i ma, p a
sam n amr zno ov eka, a op et ga zav oleo . Bi ti r eali st a u vi em smi slu zn ai u p ozn at i ov ek ovu unutarnj u stv ar "

nost [. . .] . S pravom Dragi a ivkovi istie Andrievu

di stanci r an ost od li kov a i d ogaaj a u svome p r i p oveda"

k o m d el u . 46

U nutar galerij e A ndrievi h p or tret a iskau naroi tom

ori ginaln om snagom lik ovi lj udi r o enih na t lu Bo sne ; u
opreku s nj im a st upaj u lj udi koj i su ili p o dunosti i l i hirom
sudbine samo d o l i u Bosnu d a tamo p r oive kr ae ili
dulj e vr ij eme. A ndrieva Bosna j e Bosna p od t ur skom
vlau , nj egova b i se dj ela k oj a p r ikazuj u t u zemlj u i t e
lj ude m or ala nazvati p ovij esnim pr i povij etkama i l i romanim a. U sv om znaaj n om gov or u u St ockho l mu za pr imanj a
N obel ove nagr ade i st akao j e A ndri da svoj im dj el om ne
"
eli p renebr egnut i sadanj i cu i okr enuti le a ivotu ; pi sci
i sami ne osj eaj u , k ae A n dri, n i kada se p r ebacuj u i z onog t o se zove sadanj ost u on o to smat r amo
"

lo
ro
u
oni l akoom , k ao u snu , p relaze p ragove
p
stolj ea [ . . .] zar se u prolost i kao i u sadanj ost i ne su"
sreemo sa slini m p oj avam a i istim p r ob lemima? 47 Fran cuski p isac Henr i Tr oy at nalazi op ravdanj e p o vij esnoga r om an a u inj en i ci to p ovij esni r oman sebi postavlj a problem
koj emu e epoha to j u j e odabrao naj bolj e osvij etli t i v a"
n ost .48 K akav j e taj o vj ek na t l u tursk e Bosne koj emu
A ndr i p osveuj e toli k u umj et ni ku snagu ? A ndr i u rom anu N a D r ini up rij a doi st a lakoo m p relazi p r agove
"
st olj ea , al i sam o n aok o dr ut vena zaostal o st B osne

p od t u r sk om vlau ne trai od pi sca vel i k p ovij esni aparat

da nj ime okrui i kar akteri zi r a ovj eka, u veini pr ipovi j edak a iz Bosne pi sac svoj e zbi vanj e i ne stavlj a u tak o

daleku prol ost. Dragia ivkovi tono j e pr imij etio da j e

B osna dovolj no bli ska, ,,da pr i al ac i mi sa nj im , oset i
"
i doivi dah i boj u t ih minulih vr emena , a dovolj no d a46 D ragia ivkovi, Andriev stil , I ASK , str. 327.
47 SD , X I , st r . 66.
4 8 U : L es N o u vell es L it t er ai res, sv . 2457, 1974 , st r . 6.

2 23

leka, tako bih j a izmij enio ivkovieve rij ei, da osj eti
bit nu r azl ik u , bitn u op rek u, k oj a ga dij el i od tursk e Bosne
i nj ezinih Ij udi .49 K ak av j e dakle ovj ek te tursk e Bosne,

u prvom redu musl iman, a onda i krani n i idov? Taj

j e ovj ek u sv om shvaanj u i vota vr st o p ovezan s tij esno
ogr anien i m k raj em u k oj em se r odi o : ostane da ivi
i vek p r oved e u r odn om k raj u i zav iaj nim p r ilikama,
t ome se na d u i t al o i nar o it a zat it na sk r ama, zaodene

v
na
m
vremen
k
v
a
a
kr
i
a
sla
a
a
i
bo
om
a
u
om
i
i
z
i
o
g
p
g
j
j edno sa svima sa k oj i ma j e k rv no v ezan . A odlazak u
dr ugu zemlj u , sa dr ugi m pr ilik ama [ . . .] U svak oj o d t i h
"
5
0
z
.
na
i
ma
ne
le
o
ali
ne
rirodno
i
r
i
ino
rome
e
g p g,
p
g
g
p
Z at o H amdi - beg moe rei : ,, M i sm o ovdj e n a sv o me, a
"
svak i dr ugi k oj i doe n a t uem j e i nema mu duga stanka . 51
N e o sj ea t ak o sam o feudalni gazda, beg, t ako misl i i
f r atar : m oe na d r ugoj st r ani b i t i i Ij ep e i bolj e: A l i
to t o v rij edi k ad t o nij e tvoj a strana. I da ode tam o ne
"
b i t i ni ta kor i st i l o . C ij elog bi v ij eka ostao on o to j esi . 52
A ndri v od i bri gu o hereditarni m od nosima sv oj ih li kova,
al i ono t o t e l i k ove od naj bj ednij i h do o nih na vlast i p ot pu no
det er minira to j e drutvena zaj ednica u k oj oj ive i dj el uj u ,
a koj u A ndr i oznaav a stalnim t er m i nom kasaba. A ko treb a
i menovati A ndr iev a glav no g j unaka i z tur sk e B osne, t o j e
k asaba. N aj i mpresivnij e i naj pot p unij e opisao j e A ndri bit
k asabe u Tr a vni k oj hroni ci gdj e k azuj e k o lik o su v rste
veze i neumo lj i v o strog i zak o ni drut v a, r eli gij e i porod ice
u pat r ij ar hal no m iv otu. I t o vai za Turke kao i za raj u
svih v er a. U ov i m sredinama sve j e p ovezano , v rsto u klop lj eno j edno u drugo, sve se podrava i meusobno nadzi r e.
Svaki p oj edinac pazi na celinu i cel ina na svakog poj edinca. K ua pr o mat ra kuu , ul i ca nadzire ul icu , j er sv aki
odgov ar a za sv ako ga, i sv i za sve, i sv aki j e p ot puno vezan sa sudbin om ne samo sv oj i h sr od nika i uk u ana, nego
svoj ih komij a, i stover nika i su gr aana. U tom j e snaga

i robovanj e t oga sveta. i vot j edi nke mogu j e samo u

tom skl op u i ivot celi ne pod takvim p ogodbama. K o i sk oi
iz toga reda i poe za svoj om glavom i svoj im nagoni ma,
t aj j e isto t o i samoubi ca i pr op ade p r e ili p osle nezadr49 Usp. D ragia ivkovi, Epski i li rski sti l I va Andri a, ITK , st r. 86.
50 Dva zap i sni k a bosanskog p i sar a D r aesl ava, SD , X V , str. 178.
51 Tra vni k a hr oni k a , SD , I I , str . 11.

52 aa, SD , VI I , st r. 147.

2 24

"
lj iv o i nem inov n o .53 A ndr i t aj ivot zove p at r ij ar h alni m
i u dalj nj em razlaganj u sp ominj e Stari zavj et i antikni svij et .
M nogo tonij e bit e r ei da A ndr ieva nar acij a o t ur sk oj
Bosni p r ikazuj e ovj eka f eudalnoga dr utvenoga ureenj a,
ot
un
determinir
ano
a
itn
v
n
m
dini
u
o
s
om
i
r
r
ed
o
e
com
fe
p p
g
p
j
dal i zm a. U zat voren oj seo sk oj sredin i t a deter m inir anost
uvj etuj e i f iziki li k sv oj i h lanova : Oluj evani ive u k ot li ni , ogr aenoj br dim a sa svih st r ana, a zatvoren vi di k ,
mr ava zemlj a, divlj a kl ima, este p ohare i ratovi daval i
"
su dj eci kasabalij ski izgled, b orben i m anij aki .54 ,,Za
vreme ratnih godina [. . .] se naj bolj e mogl o videti kak o
k asaba ivi , die, pati i menj a se, p ot p un o kao ivo iz"
dvoj eno bie 55 A ndri op isuj e kak o , ,se p olako i ne"
56
m
t
ri
e
no
u
bliava
edins
v
duh

d
o
t
en
ar
i
e
.
I
radovi
e
j
j
g
p
j
l uj u k ao kasabe, razvij aj ui u svoj im stanovnicima p osebne
specif i ne cr t e, b ez obzir a na kl asne op reke : T r avniani
smatraj u sebe neim p osebnim , i T urci i r aj a, V iegr aane
op et b ij e dr ugi glas. 57 K od ul ask a au strij sk ih t r up a, u
"
V i egradu svuda i u svim a vl adao j e j ednak str ah ; pu kovni k zove p redstavnike etirij u vj er oi sp ovij esti p red sebe,
k ao t o Tr av nik i m a etiri lj ekar a.58 N ap okon , it av a j e
t ur ska B osna tak va kasaba u veli kim mj erilima, u opr eci
rema
str
no
vi
e
o
v
n
ri
a
m
s
t
u
ot
o
u
onom
k
o
i
e
u
u
, p g
j p
p
j
j j
dol azi o i z zap adnoga gr aan skog dr utva. Jer k asaba j e za-

toi t e nepromj enlj ive tradicij e. Prikaz austrij ske regrutacij e

u B osni A n dri zavr ava rij ei ma : A li n a kap ij i se i v el o
sta
im
n
vik
ma
z
n
ode
o
r
a
a
kasabe.
Be
obzira
a
nov
nain
p
v anj a, nova zvanj a i nove posl ove, tu su svi opet postaj ali
kasabal ij e, onakvi k akvi su bili od p amt ivek a u r azgov orima
"
koj i su za nj ih bili i ost ali st var na p otreba sna i mate .59
V eli bor G l i gor i A nd ri evu j e nar acij u o t urskoj Bosni s
"
60
z
r
avom
na
va
et
o
a
k
.
o
l
o
is
b
s
ns
e
kasabe
On o to p r i

p
p
t om n aroi t o valj a naglasi t i , inj enica j e da A ndri eva kasaba nij e p osebni p ovij esni kur i ozum s r uba kul tur noga
svij et a, nego iv a slik a sud bine i drut v a i p oj edi nca u
53 SD , I I , str . 125 .

54 L j ubav u kasabi , SD , V I I , st r . 157.

55 aa, SD , VII , str . 139.

56 Tr a m ik a hr oni k a, SD , I I , st r . 148.
57 SD , I I , str . 3 - 14 ; SD , I , st r . 18- 19.
58 SD , I , st r . 141 i d. ; SD , I I , str . 214 i .

59 Na Drini up r ij a, SD , I , str . 200.

60 V el i b or G l i gor i , Romani I ve A ndr ia , I A SK , st r . 181.

2 25

f eudalnom dr utvenom ur eenj u, k oj im j e u svoj e vrij eme

pr ol azi o i sav Z apad, i koj e, r asuto na sitne privr edne
j edi ni ce, i zaroblj uj e ovj eka i pr i kiva ga tradi cij om uz
stanj e k oj e p o st oj i i k oj e n e zna za nap redak . N ij e d ov olj no
rei kako A ndri prikazuj e u svoj oj Bosni I stok , u nj egovoj
op reci p rema Z ap adu6! : I stok j e u A ndr ia simb ol feu al noga dr utvenog ureenj a, u opreci prema k apitalistik om
gradanstvu . On nosi u sebi snagu i r obovanj e, grandeur
et mi ser e i snagu, j er om oguava p oj edincu da upravo
urasta u kraj u koj em ivi i da t vori s nj im prir odnu cj ei inu ; p rema t om osj eaj u stranci su , k oj i dolaze u Bosnu ,
beskunici k apital i zma. Beskunici u prav om smisl u rij ei
k ao mur tad-t abor Omer pain,62 i l i beskuni ci k oj e j e zarada
bacil a u Bosnu tr buh om za kr uh om i k oj i t amo ive bez

veze sa zemlj om i svij etom , a tek a i m j e sudbina j er i h

star osj edi oci ne pr i hvaaj u.63 Bosance i strance sa Z apada
A ndr i j e stavio u ot ru opreku u svoj oj Travni k oj hroni ci :
Bosansk o k olektivno znaenj e j e u Tr avnikoj hronici dato
u otrom kontr astu prema zapadnoevrop sk ome, p osebno
"
fr ancusk ome, ali i osmanlij sk ome .64 Saet umj et ni ki oblik
zad obiva t aj kont rast u razgovor u D esfossesov u s fra-Jul i
65
an
om
koj i nam p okazuj e: prvo , da j e snaga kasabe
j
t urske Bosne tolik a da j e sap ela i frat r e u svoj p osebni
lj udski oblik , a t o j e za A ndr ia bi la povij esna inj enica ;
"
66
D
V
a
ie
erh
ltni
e
.
.
.
ka
n
ss
e
o
u
svo
o
disertaci
i
e

[ ] ,
j j
j , ,,g
st altet en den b osni schen F r anzi skaner , so wie wir ihm i n
der G eschich t e Bosniens begegnen [ . . .] und schu f en aus
i hm einen ei genarti gen , besonderen T ypus i m F ranzisk aner or d en und i n der gesamten Gei st li chk ei t der k at h ol ischen
"

K i r che . A dr ugo, D esfosses, p redstavni k zapadnj aka, u i st i

j e m ah i predstavni k nas, A ndri evih it al aca : A ndri j e
ovj eka p od v l au kasabe turske Bosne p r ikazao k ao naega

61 I si dor a Sek uli , cit. dj el o. D odue, i A ndr i se sam slui op rek om

I stok Z apad da supr ot stavi star osj edioce i dolj ake strance, spomi nj ui kak o ,,u p i tanj ima zdr avlj a i bol est i " l ei naj v ea r azlik a
izmeu starosj edil aca i ovek a sa Z apada" k oj i j e nagl o baen
na I stok i pr i silj en da t u i vi " , Travrtika hr onik a, SD , I I , str . 2 13.
62 SD , X V I , st r . 4 1 45.
63 Travni k a hr onik a , SD , I I , str . 343.
64 G aj o Pel e, Tematski sustav And r ievih hr onika , u : Z bor ni k radova
o I vi A nd r i u, Beo grad 1979 , str . 4 99 515, ci t . mj . st r . 503.
65 Tr a vn i k a hr oni k a , SD , I I , st r . 29 7 i d .
66 Svesk e, I , 1, st r . 124.

2 26

suvremenik a. N aroito valj a istai da A ndri p okazuj e j ednaku distanciranost p rema j ednoj i drugoj strani : nema u
nj ega n i trunk a i dealizacij e bi l o turske B osne bi l o Z apada.
K onzul i su j ed n ak o nesrene i sm ij ene f i gure k ao t o j e
"
6
7
z
nesrean
l
i
n
A
li
a
erzel
s
avan
i
sm
ea
e
.
K
ako
r
u
i

,
j
j
p
povij etkama i rom anima i z tur sk e Bosne glavn i umj etniki
inter es A ndriev pri p ada Ij udima toga svij eta, on se t rudi o
da nam odreenim umj etnik i m sr edst vim a, nikako ne i nzistir aj ui na p ovij esnoj ud alj enosti , p r ik ae tur sku Bosn u
k ao drugi , dr uk ij i svij et , bez mo gunosti i dent if ikacij e za
itaoca. Tome sl ui b ogati t ur sk i vokabular , tome slui ,,niz
naci onal ni h legendi , usmenih nar odnih p red aj a, baj k i , su "

j evj erj a i skaski , koj e j e A ndri utk ao u sv oj u nar acij u .

A mit ? Predrag Palavestr a uvj erlj iv o j e p ok azao kak o j e
A ndri A lij u er zeleza spust i o meu Ij ude [ . . .] , uinio
"
ovek om od k r v i i mesa ,68 Fr anj o Grevi n aglaav a A ndri "
ev p roces deheroizacij e i demit izacij e j unaka L egendarnom aspekt u prot ivup ol oen j e u stilu pr i p ovij et k e Put
"
A lij e erzel eza real istik i aspekt . 69 I z mit a A ndri uzima
"
"
j unak e koj i e biti j ednako nesr eni , sl avni i sm ij eni
poput A lij e erzeleza, ne doput aj ui i dentif ik acij u itaoca
s nj i ma.70 A n dr i j e ist akao j o j ed nu crtu tu r ske Bosne :
nelj udsku okrut nost vl ast i . Prizor i koj i su sv akome o stali
u sj eanj u, nabij anj e na kolac u r omanu Na Drini up rij a,
k ao i u Travni k oj hroni ci svj edoanst va p obj ede nad Srbima
i ci gansko muenj e selj aka,71 pokazuj u kako j e u toj turskoj
Bosni , koj u A ndri pri kazuj e s tol ik om umj etnik om snagom,
osnovni znak drut vene zaj edni ce opa vlast st raha, on oga
str aha k oj i A ndri smatra j ednim od glavnih uzr oka negativ n e sli k e svij et a,72 a on suvereno v l ada v ezi r ski m T r av -

67 Put A l ij e erzeleza , SD , V I I I , str . 23.

68 Fant omsk i roman I ve A ndr ia , str . 690.

69 F r anj o Grevi , Unutar nj a A ndr ieva p oetika, D I A , str . 331358,

ci t . mj . str . 334 335.

70 I spravn o ist i e M i odrag Bogi evi u studij i A ndr i i mit , da j e

it av Andr i ev opus okrenut pr otiv svakog l anog onosa pr ema
svij et u, a t i me i od nosa prema m it u k oj i bilo mehanikim preuzi manj em p oznat og i nj egovi m dograivanj em, bil o sopst venim
odn osima, v odi mitol ogizacij i kao j edn ost r anost i i p ovr n ost i " , u :
Tra vnik i dj elo I ve And r ia , Saraj evo 1980, st r . 40 47, ci t . mj .
st r . 4 0 .

71 SD , I , str . 50 i d . ; SD , I I , str . 192 - 193, 273 i d.

72 U sp . Z nakovi p ored p uta, SD , X I V , str . 29.

227

nikom.73 U uvenom svom dj elu Tvor estvo Fr ansua Rable

i narodnaj a kulj tura srednj evj ek ovj a i r enessansa ( M oskva
1965) , M ihail Bahti n pokazao j e k olik o j e vedr i ne i veselj a
mogl o bi t i i u ni skim pot l aenim sloj evi ma evropslcoga feudal nogadrut va. T ome u A ndr i evoj t urskoj Bosni nema ni t r aga.
Nisu sve lj udske sudbine pr otj ecale t ak o mr ano kao lj udski
vij ek Ol uj evana, ali oni mogu posluiti kao simbol Andrieve turske Bosne: ,,Z a veselj e ne znaj u. Z agaena ivot na
radost j avlj a se kao sil ovit a strast i ispad, poj edi nani i li
skupni . Ono t o teak ivot i nemil osrdna bor ba j o ostave
u nj ima od ovj eka, smiruj u u vj er sk oj ceremonij i i l i ustalj enim i pr ostim for mama f ami lij arne pri vr enosti i tr govake asti [ . . .] T ak o se raaj u, udaj u, ene, stiu, ive
"
du go, teko, glu vo .74
M islim da se sad m oe f ormulirati o d govor na p it anj e

post avlj eno ovom st udij om . N a osnovi kultur ne zaost al ost i

Bosne koj a j e sv oj f eudal izam sauval a do u prol o st olj ee,
A ndri j e, lak oom, kao u snu pr el azei pragove stolj ea
i ograni avaj ui sam povij esni dekor na minimum , stilskim
sredst vima realizma prik azao ovj eka feudal noga dr utvenog ureenj a, ukrat k o : feudaln oga ovj eka, kao naega suvremenika. Pogled mu se kree od toga ti pa ovj eka do
ovj eka gr aansk oga kapitalist ikog drut va, s j ednakom
distanciranou od j ednoga i od dr ugoga, zadravaj ui j ednaku negativnu sli k u svij eta dovolj no j e up ozoriti na
etni
i
d
tom
um
Z
ek
SD
V
.
M
e
se
re
a
i
ovi
etku
o
o
r
j
( , )
p p j
k om pothvat u, i zvedenom s t ol ik om umj etnikom snagom ,
u svj etskoj knj ievnosti nema ni pandana ni premca.
Za svoga lj ekar a Col ognu u Travni koj hroni ci kae
A ndri : N ik o ne zna to znai r od i ti se i iveti na i vi ci
izmeu dva sveta, poznavati i r azumevati j edan i drugi , a
ne moi ui ni ti nita da se oni obj asne m eu sobom i zbli e

"
7
5
To j e
v
k
anac
.
d
k

i
tat
i
zau
e
str
.
biti
uda
ko
u
e
os
.
.
sv
[ ]
osnovna tema A ndrieve Gosp oice: ,,Z a nj u ve odavna
t
uno
od
zli
ako
ne
o
dv
sveta
ot
uno
ra
na
i
sto
e
a
o
, p p
p p
j
p
voj ena. Jedan j e ovaj na svet , ono to ceo svet zove svet om, celokupna umna i nepregledna ova zemlj a sa lj udima
i nj ihovim ivot om [ . . .] A dr ugo, dr ugo j e svet novca,
car stvo sticanj a i tednj e, skroviti i t ihi , samo m anj ini po73 Pr ia o vez i ro vom slonu, SD , V , st r . 73 74.
74 Lj ubav u kasabi , SD , V I I , St r . 158.
75 SD , I I , st r . 266.

2 28

znat i , al i beskraj ni predeo bezgl asne b orbe i stal nog snovanj a, u k ome vladaj u raun i mera k ao dva nema b o"
anst va. A ndrieva Gosp oi ca p r i kazuj e f eudalizam novca,
k oj i isto tako deformira ovj eka, k ao onaj st ar i drut veni .76
da velik i br oj r azN e bih se htio uputat i u pothvat
'77
"
nolikih i nt er pr etacij a Pr ok l et e avl ij e obogatim novom, al i

na p ozadini slike Andrieve turske Bosne avlij a isk ae kao

demoni zir ana k asaba . L at if aga, K ar aoz, p r ogl aav a : Svi
su k r iv i [ . . .] ovd e nema n evinih [ . . .] N ik o ovde nij e
sl uaj no [ . . .] Skr i vi o j e net o, p a ma b ilo to u snu [ . . .]
Ja lj ude znam, k r i vi su svi , sam o nij e svakom pisano da
"
ovde hleb j ede .78 To j e doista K af kin svij et ,79 j er sama
negat ivna slik a svij eta j o ne upuuj e n a K af ku. I u tom
se r o manu A ndri sl ui st i l ski m sred stvima r eali zm a , al i

izlomlj eno pri povij edanj e u koj emu se pr ip ovj eda

mij enj a a da i p ak nikad nij edan ne naputa vi zij u
nosti , k ao da neopazice pot r esa osnove suvi sl ost i i
lj iv osti svij eta, inae osnove A ndrieve nar acij e.

st al no
stvar shvat -

76 SD , I II , str . 66. U sp . Stank o K ora, Andrieva Gosp oica "

k ao moderan r oman, U mj etn ost ri j ei , god. I X , 1965, st r . 197210 .
77 R ade V oj vodi , cit . dj el o , str . 33.
78 SD , I V , st r . 31 32.

79 Za Stank a K or aa A ndri j e K af k in suvr emenik ( A ndrievi r omani

i l i svij et bez bog a , str . 12) .

2 29