I.

BLM
GR
Sosyal bilimler dnyann ve yaamn insan ve toplumsal ynlerini inceleyen bir
akademik disiplinler grubuna verilen addr. Sosyal bilimler ierisinde Antropoloji,
iletiim, ekonomi, eitim bilimi, corafya, tarih, uluslararas ilikiler, dilbilim, siyaset
bilimi, sosyoloji, psikoloji bulunmaktadr. Bununla birlikte bu dallarn bir ksm dier
akademik disiplin gruplarnn da altnda yer alabilir.
Sosyal bilimler alannda yrtlen bilimsel aratrmalar, konu belirleme,
problemi ortaya koyma, kaynak tarama, yntemi saptama, sre ve olanaklar belirleme
ve sonulandrma aamalarndan geilerek yaplr. Antropolojiyi dier sosyal
bilimlerden ayran en nemli fark, bu aamalarla birlikte saha almasna
dayanmasdr.

Antropoloji

ile

ilgili

yaplan

tanmlamalardan

bir

tanesi

de

Antropolojinin, antropologlarn sahada yaptklardr.

Okuyacanz bu alma, sosyal bilimlerin en genci olan Antropolojinin,
antropoloji eitiminde renilen bilgilerin uygulamaya geirilerek yapld bir alan
aratrmasdr. Antalya ili- Gazipaa lesi - amlca Kynde gerekletirilen bu alan
aratrmas ile bu kk grubun sosyal organizasyonu anlamaya ve aktarlmaya
allmtr. Sahada kalnan sre boyunca gzlem ve mlakat tekniklerinin yan sra,
fotoraf ve video kaytlar ile veri toplanmtr. Toplam 51 hanesi bulunan amlca
Ky nde 51 hane bakan, 51 hane bakan ei mlakat yaplmtr.
almamz hakknda detayl bilgilere gemeden nce Antropoloji ve
antropoloji eitimini, krsal alann neden incelendii gibi baz bilgilerin aktarlmasn
uygun olacaktr.

ANTROPOLOJ NEDR?
ok genel aklamasyla insan ve toplum arasndaki ilikiyi arayan antropoloji
kelime anlam olarak insan bilimi demektir. Antropoloji terimi antrhopos ( insan )
ve logos ( bilim ) kelimelerinin birlemesiyle olumutur . Bu iki kelime de Yunan
kkenlidir . (Saran1989:21)
Antropoloji, insanlar ve davranlar hakknda kullanl genellemeler retmeye
ve insan eitliliini mmkn mertebe anlamaya alan insan bilimidir. ( Haviland,
2002; 33)
Antropolojinin konusu insan,toplumlar ve kltrlerdir.Antropoloji, bu geni
ereveye giren her eyle deil,belli sorularla ilgilenir ve onlarn cevaplarn aratrr.Bu
sorular yledir:
1)nsanlar

ve toplumlar neden birbirine benziyorlar? 2)nsanlar ve toplumlar neden

birbirine

benzemiyorlar?

3)nsanlar

ve

toplumlar

neden

ve

nasl

deiiyorlar?Antropolojinin amac bu tr sorulara geerli, doru, evrensel cevaplar

aramak ve bulmaktr.(Gven1974:67) lkel olsun, gelimi olsun hibir toplum durgun
hareketsiz ve statik olarak nitelendirilemez. Her toplumda srekli bir dinamizm, bir
deime grlr. lkel toplumlar

bile yavata olsa deimekte- dir. amz hzl

kltr deimesi a olup, dnya kltrleri srekli olarak deimeye uramakta-dr.

Fakat bu tr deimelerin hz farkl zamanlarda ve farkl yerlerde deiiklik
gstermektedir. Antropoloji bu tr kltr deiimlerinin nedenlerini, bal olduu dier
konular ve sonularn karlatrmal olarak inceleyerek sosyal deime yasalar ile
ilgili sonulara ulamaya alr .( Tezcan 1984:1)
Antropolog Ne yapar?
Fiziksel antropolog, insan diye adlandrlan canlnn evrimsel geliimini
izleyerek ve trler iinde biyolojik farkllamalara bakarak biyolojik bir organizma
olarak insan ele alr. Kltrel antropologlar insan kltryle ya da toplumlardaki
yaama tarzlar ile ilgilenirler. Kltrel antropoloji alanna; zellikle gemi
3

kltrlerden kalma maddi objeleri inceleyerek insan davrann aklamaya alan

arkeologlar, kltrleri koruyan ve sonraki kuaklara aktaran bir ara olarak dil zerinde
alan dilciler ( linguistler) ve kltrleri incelenen kiilerle tecrbelerini paylaarak ve
tartarak kltr zerinde younlaan etnologlar dahildir.
Antropologlar,dier bilim adamlaryla ortak olarak,hipotezlerin formulasyonu ,
test edilmesi ya da gzlemlenmi olgularn kesin olmayan aklamalaryla
ilgilenirler.Byle yaparak,
etmelerine

ramen

hibir teorinin tek bana rtlmez olduunu kabul

geerli

hipotezler

yada

teoriler

sistemine

umarlar.Antropologlar mmkn mertebe objektif ve kltrel

ulamay

nyarglardan uzak

hipotezlere ulamak iin alana btnyle hakim olup veride doasn bulan modelleri
tanmaya balayabilecekleri durumlarn en titiz detaylarna aina olarak hipotez
gelitirirler.Var olan hipotezleri alan almalar sayesinde test ederler.(Haviland
2002:34)
ANTROPOLOJNN ALT DSPLNLER
1)FZKSEL ANTROPOLOJ:
Biyolojik antropoloji olarak da adlandrlan fiziksel antropoloji biyolojik bir
organizma olarak insan ve zellikle insann evrimi zerine odaklanr.(Haviland
2002:37)Antropolojinin bu dal

insann fiziki yapsn karlatrmal olarak

inceler.Fiziksel Antropologlar insann kkenini ,fiziki

zelliklerinin
gruplarnda

zelliklerini ,eitli fizik

farkllk ve benzerlikleri ile bu zelliklerin evrimini ,eitli insan

farkllama

nedenlerini

anlamaya

ve

aklamaya

alrlar.(Saran1989:22)nsan farkllamasna ynelen odak, biyolojik antropoloji

iindeki be ilgi alann birletirmektedir.
1.Fosil kaytlarnn ortaya kard evrimi(paleoantropoloji)2.nsan genetii 3.nsan
bymesi ve geliimi 4.nsann biyolojik esneklii 5.Maymunlar ,kuyruksuz iri
maymunlar ve dier insan

olmayan hominidlerin biyoloji, davran ve toplumsal

yaam.(primatoloji)Ve bu ilgi alanlarda fiziksel antropolojiyi baka alanlara

balamaktadr: Biyoloji ,zooloji,jeoloji, anatomi, fizyoloji,

tp

ve kamu sal

.Osteoloji-kemiklerin incelenmesi-hominid atalar tanmak ve anotomideki deiimleri

saptamak

iin kafataslar, di ve kemikleri inceleyen paleoantropolog- lara yardmc

4

olur.Biyolojik

antropologlar

insan evrimin yeniden inasnda arkeologlarla

ibirlii yaparlar.Fosil ve aralar genelde bir arada bulunmaktadrlar.Aralar kendilerini

kullanan hominidlerin,
Antropoloji

alkanlk ve yaam tarzlarna ilikin fikir verirler. Fiziksel

evrenin (beslenme,ykseklik,s,hastalk) gelime srecinde

beden

zerindeki etkilerini aratrr.nsann biyolojik ve kltrel evrimi karlkl iliki

iindedir ve

birbirini tamamlar ,insanlar biyolojik ve kltrel olarak uyarlanmay

srdrmektedirler.(Kottak2001:13,14)Fiziksel Antropoloji insann ve

primat

akrabalarnn biyolojik yapsn doal ve sosyal koullar altnda inceler.Bylece Fiziksel

Antropoloji,bireylerin ve gruplarn eitliliinin

ve deime ynnn kaynaklarn

gemite ve gelecekteki olas ynn kefetmeye alr.(Saran1989:141)

2)KLTREL ANTROPOLOJ:
Avrupada zellikle
antropoloji;

ngilterede 1908-1910 yllar arasnda gelien sosyal

insan

davranlarnn

tanmlanabilir.(Saran:1989:23)
inceler,toplumsal

karlatrlmal

Kltrel

Antropologlar

kltrel

benzerlik

ve

incelenmesi
toplumlar
ve

ve

olarak
kltr

farkllklar

betimlerler.(Kottak2001:10)Ksaca kltr ve kltrlerin incelenmesi olarak tanmlanan

bu

disiplinin ana temas kltrdr. Kltrel Antropoloji eitli alt dallara

ayrlmtr.Bunlardan biri gnmz kltrlerini inceleyen Etnolojidir.Arkeologlarn

maddesel

kltrn

inceleyerek

insan

davranlarn

renmeye

almalrna

karlk,Etnolojistler insan davrann gzleyerek hatta deneyerek inceledikleri grubun

kltrn renmeye alrlar.(Saran1989:143) Etnografik alan almas srasnda
etnograf, veri toplayarak bunu etno-resmi oluturup sunulacak ekilde dzenler,betimler
tahlil eder ve yorumlar.(Kottak2001:10)Byk lde karlatrmal bir alma
niteliinde olan Etnoloji ,Etnograflarn tek bir kltr ayrntl olarak incelemelerinden
elde edilen verileri kullanr.Bu nedenle bazen ktphane bilginleri olarak
fonksiyonlar olup ok

da

sayda topluma has kltrleri inceleyerek belirli konulara ve

sorulara yant bulmaya alr.Kltr Antropolojisinin toplumsal olguyu inceleyen

blm ise Sosyal Antropoloji olarak adlandrlr.Toplumsal olgu denildiinde
genellikle unlar kastedilir:Sosyal rgtlenme,evlilik
siyasi

rgt,

yasalar,

rfler,

adetler

ve

adetleri ve rfleri, ekonomik ve

ahlaksal

amalar,folklor,inanlar

sistemi,din,dil,ve dille dncenin ilikileri vs. dir.(Saran 1989:143)

5

3)ARKEOLOJK ANTROPOLOJ:
Arkeolojik antropoloji insan davran ve kltrel rntleri maddi kalntlar
araclyla yeniden ina eder betimler yorumlar.(Kottak:2001:11)Arkeoloji bir eit
tarih veya yaz ncesi tarihidir.Eski eserleri,sanat tarihi asndan ok ,kltr tarihi
asndan deerlendiren arkeologlar,bir eit etnoloji yada kltr tarihi yapm
olurlar.(Gven1974:72)Maddi kalntlar birincil veri
bilgi ve etnolojik kuramla donanm

olarak kullanan ve etnografik

arkeologlar kltrel sre ve rnt- leri tahlil

ederler.pler,hayvan kemikleri , yabanl ve evcilletirilmi tahllar incelenerek bu tr

bilgilerden retim,ticaret,tketim rntlerini yeniden ina ederler.Keramik paralarn
inceleyerek birbirine benzeyen gruplarn tarihsel ilikilerini tespit ederler.Keramik
paralar.dokuma ve ahaptan daha dayankl olduundan bir yerleim yerindeki
keramik tipleri teknolojik karmakl gz nne serebilir.mlekilerin yerel olarak
bulunmayan

malzeme

kullandklarnn

kefedilmesi

ticaret

sistemine

iaret

eder.Paleoekolojiyi de inceler .Paleoekoloji gemiin ekosistemlerine bakar. Gemi

yada gnmz toplumlarn incelerken

ekolojik yaklam nfus,kltrel olarak

biimlendirilmi gereksinim ve istekler ,i blm,teknoloji,retim yntemleri ve doal

kaynaklarn onlarn gereksinenler ve kullanlanlar arsnda nasl paylaldn
inceler.D kaynakl ekonomik girdilere nasl tepki verdii de incelenir.Yerleimlerin
boyut

ve

tipleri

ile

kaz

almalar

da

kltrel

evrimi

ve

rntleri

belgelerler.(Kottak2001:12)
4)LNGUSTK ANTROPOLOJ:
Her sosyal kltrel sistemde ,kiiler ve kurumlar aras iliki dille kurulu dille
mmkn olur.Konuma dili ,aslnda ok geni bir konuma-anlama-haberleme
ortamnn bir eidi bir boyutudur.Yaz dili,slk dili ,resim dili,matematik dili,mimik
dili,mzik dili kyafet dili gibi ok sayda diller vardr.Diller, sosyo/kltrel sistemde
ilikileri

kurmakla

kalmaz,sistemdeki

ilevsel

ilikileri

ve

yaplar,bunlarn

deimelerini de tar,yanstr ve kendi arivinde uzun sreler saklar.

Lenguistler,

diileri, onlarn elerini, yaplarn ve yapsal deimelerini inceleyerek, karlatrmal sistem

aratrmalar yaparlar.Sosyal/kltrel deimeler nasl dilde izler

6

brakyorsa, dilde llebilen deimelerde, kart olarak, sosyal/kltrel deimelerin

belgeleri

olarak

deerlendirilebilir.

(Gven1974:74)Linguistik

,Antropolojinin karlatrma , fakllama ve

deii-

antropoloji

me ilgisine ek bir rnek

oluturmaktadr. Antropolog linguistik almalar sayesinde insanlarn kendilerini ve

etraflarn kuatan dnyay nasl algladklarn daha iyi anlayabilir. (Haviland 2002:43)

ANTROPOLOJNN DER NSAN BLMLERYLE LKS

inceleyen dier bilim dallar arasndaki temel

Antropolojiyle insanlar
fark,antropolojinin biyolojik

toplumsal,kltrel, linguistik, tarihsel ve ada

perspektiflerin esiz bir karm olan btncl-dr.Bu genilik,paradoksal

olarak,antropolojiyi bir yandan ayrt ederken , bir yandan da pek ok baka disipline
balar.(Kottak2002:16) Antropolog bulgularnn psikologlarn, iktisatlarn, sosyolog
ya da biyologlarn ulat verilerden tamamen bamsz olduunu kesinlikle dnmez.
Tam tersine insanl anlamak olarak ifade edebilecek ortak amaca ynelik dier dier
disiplinlerin salad her katky memnuniyetle karlar ve kendi bulgularn dier
disiplinlerle cmetce paylar.(Haviland2002:36)
Kltrel Antropoloji ve Sosyoloji
Kltrel antropoloji ve sosyoloji toplumsal ilikiler , rgtlenme ve davranlar
konusunda ortak bir ilgiyi paylamaktadrlar.Ancak , her iki disiplinin geleneksel olarak
inceledii toplum biimleri ikisi arasnda nemli farkllklar kmasna neden
olmutur.Sosyologlar balarda sanayilemi Bat toplumlar zerinde odaklarken
,antropologlar sanayilememi toplumlar ele almaktayd.Bu farkl toplum biimlerini
ele alnmasndan ,farl veri toplama ve tahlili yntemleri ortaya kmtr. rneklem ve
istatistik teknikleri yllar boyunca sosyoloji iin asli bir nem tad ;oysa istatistik
eitimi antropolojide pek o kadar yaygn olmamtr.(Antropologlar modern uluslar
iinde almalarn younlatrdka bu durum deimektedir.Geleneksel etnograflar,
kk okur yazar olamayan toplumlar incelemekte ve bu balamda uygun yntemlere
dayanmaktaydlar.(alan almas

yntemi)(Kottak 2002 :17,18)Disiplinler aras

iletiim arttka antropolojiyle sosyolojinin alanlar da i ie girmektedir.Modern dnya

sistemi bydke sosyologlar nc dnya lkelerinde antropologlarda sanayi
toplumlarnda almaya balamtr.
7

Antropoloji,Siyaset bilimi ve ktisat

Siyaset bilimi ve iktisat,sosyolojide olduu gibi arlkla modern uluslarda insan
davrannn

tikel alanlarn aratrmak zere gelimitir.Etnografinin serpilip gelitii

kk lekli toplularda siyaset ve iktisat ,modern toplularda olduu zere ,genellikle

ayr olarak irdelenebilecek ayr faaliyetler olarak ortaya kmamaktadr.Bunlar daha
ok

genel

toplumsal

dzen

iinde

gmldrler.(Kottak2002:20)Siyasi

antropoloji,zellikle devlet kurumunun ortaya kmasndan nceki iktidar biimleri ve

toplumsal denetim yollaryla ilgilenir.ktisadi antropoloji temel tketim maddelerinin
retim

yntemlerini

ve

dalmn

aratrp

inceler.(Dctonnare

Larousse:167)Antropologlar ,Weberin izinden ,baka kltrlerde ekonomiyi farkl

ilkelerin ynlendirdiini gstererek karlatrmal iktisada katkda bulunurlar.Etnografi
ve kltr ar karlatrmalar araclyla iktisatlarn ve siyaset bilimcilerin genellikle
Bat uluslarnda yaplm aratrmalara dayanan bulgular daha geni bir perspektife
oturtabilir.(Kotttak2002:21)
Antropoloji ve Beeri bilimler
Beeri bilimler sanat,yazn,mzik,dans ve yaratc davurumun dier biimlerini
inceler.Antropologlar iin kltr sekinlerle yada herhangi bir toplumsal kesimle
snrlandrlamaz.Herkes kltrlenme kltrn renilme ve kuaktan kuaa
aktarlma toplumsal sreci-yoluyla kltr edinir.Dolaysyla tm yaratc davurumlar
kltrel rn ve belgeler olarak potansiyel bir ilgi konusudur.Antropoloji beeri
bilimleri etkilemi ve onlardan etkilenmitir ki bu da daha nce sz edilen disiplinler
aras

iletiim

srecinin

bir

baka

rneidir.Antropolojinin

tipik

yaratclk

deerlendirmesini kendi toplumsal ve kltrel balamna uyarlayan beeri bilimlerdeki

postmodernyaklamlar oda kitlesel,popler kltre ve yerel yaratc davurumlara
kaydrmaktadr.Antropoloji ve beeri bilimlerdeki bir baka ortaklk ,kltrel da
vurumlar rntl metinler olarak deerlendirmeleridir.Bylelikle yazl olmayan
davran,konuma inanlar ,szl gelenek ve ayin tikel bir kltrel balam iindeki
anlamlarna ilikin olarak yorumlanmaktadr.Antropoloji ve beeri bilimler arasndaki
8

son balantda etnografik anlatlarn bir yaz biimi olarak incelenmesidir.(Kottak

2002:21)Antropologlar

szl

sanatlar

tahlil

algladklarn kendi tarihleri hakknda

ederek

,insanlarn

evreni

nasl

ne derece bilgi sahibi olduklarn

anlayabilirler.Mzik ve grsel sanatlarda , insanlarn dnya grlerini hakknda

antropologlara

bilgi verir(Haviland2002:437)

Antropoloji ve Psikoloji
nsan davran konusundaki genellemeler tek bir toplum tipindeki davranlar
zerinde temellendirilemez.Kltrel antropolojinin psikolojik antropoloji yada kltr
kiilik olarak bilinen alan psikolojiye balanr.Margaret Mead bir ok kitabnda
psikolojik vasflarn kltrler arasnda byk farkllklar gsterdiini sergilemeye
almtr.(Kottak2002:22)Antropologlar kltrlerin gerekten birbirlerinden farkl
olduklarn ve bu farklln kiilik farklarndan kaynaklandn

ortaya

koymutur.Kiilik kltrlenmenin bir rndr ve kiinin dn ,duyu ve davran

biimini ifade eder.(Haviland2002:191,193)Her insan grubunun kendine has dn
,duyu ve davran modeli vardr ve o toplumun azas olan bireyler ,doduklar andan
itibaren, o topluma has davran modelini renmeye balar ve bu renme snrl
deildir.(Saran 1989:269)Toplumlar ocuklar farkl biimlerde eiterek farkl deerler
alamaktadr.Yetikin

kiilikleri

bir

kltrn

ocuk

yetitirme

pratiklerini

yanstr.Antropologlar psikanalitik nermelere olduu kadar geliim- sel ve bilisel

psikoloji alanlarn da kltrar perspektifler sunmay srdrmektedirler.nsan
psikolojisini toplumsal ve kltrel farkllamayla ilintilendiren psikolojik antropoloji
,antropolojiyi psikolojiye balamaktadr.(Kottak 2002:22,24)

Antropoloji ve Tarih
Tarih insanln ve toplumlarn gemii ile ilgili bilgileri,gelimeleri ele
alan,inceleyen bilim daldr.(Dctonnare Larousse:2269)Tarihiler tarihsel belge ve
anlatlar ,artan llerde zgl kltrel balamlara yerletirilmesi ve bu balamlarda
yorumlanmas gereken metinler olarak yorumlamaktadrlar.Antropologlar ve tarihiler
smrgecilik ve modern dnya sisteminin geliimi

gibi konularn incelenmesinde

ibirlii yapmaktadrlar.Ortaklamalarna karn, tarih ile evrimi insanlara ilikin

9

deiimin iki vehesi olarak ayrt etmek gerekir.stikrarl bir toplumsal sistemde
,insanlar doarak sahneye girer,lm yada g sonucu da terk ederler.Eer gerek bir
istikrar sz konusuysa ,insanlar gelip geici sistem kalcdr.Kiilerde deiiklik
olmamakla birlikte sistemin
(evrim)daha

geni

bir

sistem,istikrarszlaabilir.Bir

temel biimi ayn kalr.Deiimin ikinci vehesi

perspektifi
toplumsal

gerektirmektedir.stikrarl
sistemin

yaps

yada

bir

toplumsal

biimi

deiime

urayabilir.Evrim ,biimdeki deimelerin incelenmesidir.Artan sayda

tarihi

,toplumsal biimin deiimini,toplumsal deiimi incelemeye balamtr.Antroploglar

ve tarihiler tarihsel olaylar toplumsal ve kltrel balamna yerletirme abasnda
artan ibirlii iindedir. (Kottak 2002:23,24)Deime konusunun antropologlar iin ne
kadar zerinde durulan bir konu

olduu gz nnde bulundurulursa bu balamda

antropolojinin tarihilerle ibirlii iinde olmas doaldr.

TRKYE DE ANTROPOLOJ
Trkiyede antropolojik almalar ilk kez 1925 ylnda stanbul Darlfnunu
Tp Fakltesi bnyesinde kurulan Trkiye Antropoloji Tetkikat Merkezi ad altnda
balamtr. Bu merkezin kurucu yeleri Nurettin Ali Berkel, Neet mer rdelp,
Prof.Dr. Sreyya Ali, Kprlzade Fuat, Prof.Dr. Mouchet ve Prof.Dr. smail
Hakkdr. 1925 ylnn Ekim aynda Trk Antropoloji Mecmuas adl derginin ilk
says karlmtr ve 1939 ylna kadar 22 dergi yaynlanmtr. 1927 ylnda stanbul
niversitesi Tp Fakltesi asistanlarndan Dr. evket Aziz Kansu, antropoloji
konusunda ihtisas yapmak zere Paris Antropoloji Okuluna gnderilmitir. Antropoloji
almalar, Kansunun 1929 ylnda Trkiyeye dnmesiyle, konusunda uzman bilim
adamlarnca yaplmaya balamtr. Kansunun ardndan, 1934 ylnda Seniha Tunakan
Almanya Berlin niversitesine, 1935 ylnda Muzaffer Sleyman enyrek Amerika
Birleik Devletleri Harvard niversitesine, 1936-1938 yllar arasnda Afet nan svire
Cenevreye Prof.Dr. Eugene Pittardn rencisi olarak gnderilmitir. 1933 ylnda
stanbul Darlfnununun stanbul niversitesine dntrlmesiyle, Antropoloji
Enstits stanbul niversitesi Fen Fakltesine nakledilmitir ve Trk Antropoloji
Enstits ad altnda faaliyetlerine devam etmitir. 1935 ylnda Ankarada Dil ve TarihCorafya Fakltesinin kurulmasna karar verildikten sonra, Antropoloji Krss
Ankara Evkaf Apartmanna tanm ve DTCF binas tamamlandktan sonra bu
10

faklteye tanmtr. 1962 ylnda Trk Antropoloji Enstits yerine, Antropoloji

Bilimleri Aratrma Enstitis kurulmutur. 1964 ylndan itibaren, Trk Antropoloji
Mecmuasnn devam niteliindeki Antropoloji Dergisi karlmaya balamtr. 19641998 yllar arasnda 13 say yaynlanmtr. 1993 ylnda Sosyal Antropoloji Anabilim
Dalnn ayrlmasndan sonra Fizik ve Paleoantropoloji Blm adn alm, 19
ylnda Sosyal Antropoloji Anabilim Dalnn yeniden katlmyla Antropoloji
Blm oluturulmutur. ( www.ankara.edu.tr)
STANBUL NVERSTESNDE ANTROPOLOJ
Sosyal Antropoloji ve Etnoloji krss 1960 ylnda Profesr Dr. Mmtaz
TURHANn abas ile kurulmu ve krs bakanlna,

Society for Applied

Anthropologynin bir sre bakanln yapm olan Amerikal antropolog Prof.

C.W.M.Hart getirilmitir. Prof. Hartn 1969 ylnda lkesine dnmesiyle birlikte, 1987
ylna kadar, Blm Bakanln Prof. Dr. Nephan SARAN yrtmtr. Prof.
SARAN dan sonra, Blm Bakanlna, Prof. Dr. Taylan AKKAYAN getirilmi
olup, halen bu grevi srdrmektedir. ( www.istanbul.edu.tr)
ANABLM DALININ AMALARI
Yirminci yzyl balarnda kendine has yntemi ve bak as ile gelien
Antropoloji, kltrn yaratc esi insan, ana kltr gruplar ve alt kltr yaplar
ierisinde detaylar dikkate alarak inceler. Blm kurulu amac, rencisine teorik bilgi
aktarmann yan sra, sosyal problemlerin gerisinde yatan faktrleri saptayabilecek
aratrmalarn nasl yapldn uygulayarak retmektir. (www.istanbul.edu.tr)

ANTROPOLOJ ETMNN VERLD NVERSTELER

stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi

Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya fakltesi
stanbul Yeditepe niversitesi- Fen Edebiyat Fakltesi
Sivas Cumhuriyet niversitesi- Fen edebiyat Fakltesi
Hatay Mustafa Kemal niversitesi- Fen Edebiyat Fakltesi

11

Ayrca Ankara , Hacettepe ve Gazi niversitesinde Trk Halkbilimi olarak ta eitim

verilmektedir. ( www.antropoloji.gen.tr )

ANTROPOLOJ VE KY TOPLUMLARI
Genellikle Antropolojinin, zellikle Sosyal Antropolojinin ne olduu hangi
sahalar kapsamas gerektii, hangi konular bnyesi iine ald hususu tartmal
olduu gibi, Antropolojinin ilim alanndaki yerini tayini de pek kolay deildir ( saran,
1971:9). Bunun bir nedeni hi kukusuz sosyal ilimler alannda Antropolojinin sratli
bir gelime gstermesi ve eitli ilim dallar ile de skca balantl oluudur.
Disiplinin sratli geliimi ile ilgili olarak Robert Redfeld in aklamas dikkat
ekicidir. Redfield e gre: Ani byme genelde biimsizdir. Bu, insanolu iin gerek
olduu kadar akademik bir disiplin iinde gerekleir. Gerekten de sevimli ve cana
yakn bir ocuun birdenbire bymesi sonucu kollarn ve bacaklarn ne yapacan,
nasl kullanacan bilmeyii gibi Antropoloji de geliimi srasnda biraz hantal ve
beceriksiz grnmtr. ( Redfield, 1956: 1).
Ancak Antropolojinin tarihi geliimini, gnmze kadar izleyenler bu << hantal
ve beceriksiz>> grnmn yava yava kaybolduunu ve bu disiplinin kollar arasnda
salkl bir koordinasyonun yerlemekte ve konularnn sosyal ilimler arasnda belirli bir
hale gelmekte olduunu olduunu gzleyeceklerdir. Buna ilave olarak Antropoloji
kendine zg bir yntem ve sahas iine ald konulara zel bir bak as
gelitirmitir. Sosyal ilimler arasnda, Antropolojinin dier kollarnn balay gibi
Sosyal Antropoloji de 19. YY ortalarnda Darwinle balam

ve uzun sre

metodoljisine Darwin in gr hakim olmutur.

Sosyal Antropologlarn 20. yy balarndan itibaren yrttkleri almalar,
hemen tamam ile kk, kendi kendine yeten ve az ok izole edilmi, ilkel gruplar
zerinde olmasna ramen, bu almalar insan toplumlarnn, ister kk ister byk
olsun, fonksiyonel bir ilikiler sistemi olduunu ve bu fonksiyonel ilikiler sisteminin
her birinin analiz edilen paralardan olutuu gereini ortaya karmtr.

12

Antropolojinin genileyen ilgi alan iinde zel bir nem tayan krsal blge
toplumlar, baka bir deyile ziraati toplumlardr. Dnyann belirli yerlerinde ehirlerin
ve endstrinin gelimi gelimi ve ehir hayatnn temel yaama dzeni haline gelmi
olmasna ramen, dnya nfusunun gene byk bir ksm krsal blgelerde yaamakta
temel uralar da tarm ve hayvanclk olarak tanmlanmaktadr. Bu byk nfus kitlesi
geleneksel bir yaama dzeni iinde olup geleneksel tarm metodlar ve aletleri ile
topra ilemektedirler. Nfusunun byk bir yzdesini ziraati ve hayvanlarn tekil
ettii bu toplumlarda da topran kullanl bu gruplarn elinde olduu gibi, toplumun
temel kltr yaps da bu gruplarn << yaama dzeni>> nde aksettirilir. Ayrca, bu tr
toplumlarda dier btn sosyal gruplar gdalanma ve bir ksm gelirleri ynnden
ziraati ve hayvanc gruplara baldr. Btn bu nedenlerle krsal blgelerin yaama
dzeni modern antropolojinin ilgilendii bir konudur.

Eric R. Wolf un iaret ettii

gibi herhangi bir ky toplumunun yaama dzeni incelenirken bu kk toplumun

dnda olan glerin toplumun yaantsn nasl etkilediini kyn bu d etkilere nasl
bir tepki gsterdiini de hesaba katmak gerekecektir. ( wolf, 1966:1)
Son yllarda ky ve kyl toplumlaryla yaplan eitli aratrmalarn ortaya
kard ilgin bir gerekte bu kk gruplarn son derece birbirinden farkl oluudur.
Bu nedenle baz sosyal bilim mensuplar <<ky toplumlar ile ilgili yaplacak
genellemelerin>> yanl ve yanltc olduuna inanmakta, stelik endstrileme ve
ehirlemenin etkisi ile bu toplumlarn paralanma ve yok olma yolunda olduunu ve bu
nedenle bilimsel almalarn konusu olacak bir deer tamadn iddia etmektedirler.
Dnyann eitli lkelerinde ve blgelerinde yaplan ky aratrmalar gerekten
pek ok farkllklar gstermekle beraber daha imdiden baz benzerliklerin varlna da
iaret etmektedir. Bilimin yolu doa da mevcut varlklarn benzer ynlerini yakalayarak
genel kavramlara ve varsaymlara ulamak olduuna gre azda olsa bulunan
benzerliklerin mevcudiyeti umut vericidir. Ky almalarnn saysnn artmas ve
dolaysyla bizi genel kavramlara ulatracak vakalar toplama gayretleri ise hi
kukusuz bilimsel yntemin gereidir. stelik sosyolojik genellemelerin daima
homojen ve niform zellikleri ihtiva etmeyecei de bir gerektir. Karlatrmal
almalar daima benzerlikleri ve farkllklar bnyesinde toplar; ve bunlar olmakszn
yaplacak genellemelerin de hibir deer tamayaca unutulmamaldr.

13

Ky toplumlar ile yaplan belirli aratrmalar sosyal ilimlerin temel

konularndan biri olan sosyal yap incelemelerinin bir parasdr. Ky toplumlarnn
giderek deiecei ve yok olacan bir an kabul etsek dahi, sosyal yap ile ilgili
almalar kk ya da byk toplumlarla ilikili olarak daima akademik ilginin
merkezi olacaktr. Kald ki belli baz ky zelliklerinin en ileri endstri toplumlarnda
bile srarl devamll, bu zelliklere sahip kk gruplarn daima mevcut olacana da
bir delildir. ( Saran, 1984 )

KIRSAL ALANIN NEDEN NCELEND

Krsal alan antropolojisi, kltrel antropolojinin alt dal olup zetle krsal alanda
yaayan topluluklar incelemektedir.
Antropolojinin genileyen ilgi alan iinde zel bir nem tayan, krsal blgeler
toplumlar, baka bir deyile ziraat gruplardr. Dnyann belirli yerlerinde ehirlerin
ve endstrinin gelimi ve ehir hayatnn temel yaama dzeni haline gelmi olmasna
ramen, dnya nfusunun yine de byk bir ksm krsal blgelerde yaamakta, temel
uralar da tarm ve hayvanclk olarak tanmlanmaktadr. Son yllarda ky ve kyl
toplumlaryla yaplan eitli aratrmalarn ortaya kard ilgin bir gerekte bu kk
gruplarn son derece birbirinden farkl oluudur. Bu nedenle baz sosyal ilim mensuplar
ky toplumlar ile ilgili yaplacak genellemelerin yanl ve yanltc olacana
inanmakta, stelik endstrileme ve ehirlemenin etkisi ile bu toplumlarn paralanma
ve yok olma yolunda olduunu ve bu nedenle bilimsel almalarn konusu olacak bir
deer tadn iddia etmektedirler. ( Saran 1984: 6 )
Ky toplumlar ile yaplan belirli aratrmalar sosyal ilimlerin temel
konularndan biri olan sosyal yap incelemelerinin bir parasdr. Ky toplumlarnn
giderek deiecei ve yok olacan bir an kabul etsek dahi, sosyal yap ile ilgili
almalar kk ya da byk toplumlarla ilikili olarak daima akademik ilginin
merkezi olacaktr. Kald ki, beli baz ky zelliklerinin en ileri endstri toplumlarnda
bile srarl devamll, bu zellie sahip kk gruplarn daima mevcut olacana da bir
delildir. ( Saran 1984: 7 )

14

Ksaca insanlk tarihini zetleyecek olursak; insanolu dnya yznde

varolduktan sonra nce avc-toplayc, sonra topraa yerleerek ziraat ve en sonunda
kendi tketiminden fazlasn elde ederek ehirsel yaama gemesini bilmi ve ister
istemez deime olmutur. Bugn kr-kent ayrmn ele almadan gruplar tanmann pek
kolay olmad iyice anlalmtr. Her ne kadar orijini krsal insanlarndan oluan
ehirler, zamann etkileimi ile kltrel bnyelerinde krdan ok farkl bir yap
kazanmlardr. Bu yapy anlamak iin kenti oluturan orijini bilmek gereklidir. Ayrca
dnya nfusunun yarsndan fazlasnn krsal alanda oturduu bilindiine gre bu
insanlar tanmak da gereklidir. Onlar ne kadar iyi ve rasyonel bir ekilde tanyabilme
olanana sahip olursak, hem krsal alanla ilgili problemleri, hem de kentteki bir ok
problemi daha iyi anlayp, zmek zere almalar yapmak mmkn olacaktr. Sonuta
toplumla ilgili problemler halledilmek istendiinde kr-kent diye ikiye ayrlan bir
btnn her iki parasnn tannmas arttr denilebilir. Krsal alanda yaayanlar hem
miktar olarak kmsenmeyecek saydadrlar hem de dar anlamda ele alnan grubun
kltrnn orijinin ve korumasn stlenmilerdir. te btn bu aklamalar krsal
alanla ilgili alma alannn neden var olduunu yeteri kadar ortaya koymaktadr.
Ayrca, dier bir adan meseleye bakp, Antropologun ky toplumlaryla ilgilenmesinin
nedenini baka bir zellik olarak ortaya koymak

mmkndr.

( Krml 2005:

Baslmam Ders Notlar )

15