SM Muestra

Euskara eta Literatura
DBHko 2. mailarako Euskara eta Literaturarako Eragin liburua

Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educacin, S. L.ren
Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren
eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu
eta gauzaturiko talde-lana da.
Liburu honen prestatze- eta argitaratze-lanean
honako talde honek esku hartu du:
Joseba Santxo
Josu Goikoetxea
Jon Ander Rojo
Aritz Gorrotxategi
Lander Azaola
Bixente Merino
Jexux Artetxe
Ismael Roman
Lorea Arrieta
Iraitz Urkulo
Jon Martin
Nerea Atxega
Lur Gallastegi
Idoia Aranberri
EDIZIOA
Ainhoa Basterretxea
Josu Goikoetxea
Jon Ander Rojo
PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA
Joseba Santxo
Liburu honetako ariketak ezin dira inola ere liburuan bertan egin.
Ariketetan proposatzen ditugun taulak, eskema eta gainerako
baliabideak ikasleak koadernoan egin beharrekoen ereduak baino ez dira.
DBH
Eragin
Aurkibidea
KOMUNIKAZIOA
UNITATEA
Ataria
Barre egitea, ariketa ezin

hobea
6
Hil eta gero, salda bero!

Hildakoen omenez

Halloween, ohitura
zaharra Euskal Herrian
Bizitza alternatiboak
Mendian ala kalean?

Panorama berdea
6

Amets egiteko: Cirque

du Soleil
Artearen esanahia
8 artelan harrigarri
7

126
Nortasuna bereizgarri
Sortzaileen
ezaugarriak
8

146
9

Domotika: zuk soilik klika!

2050. urteko etxea
Sareko izarrak
168
186
11
Behin betiko esanak

Aipu gogoangarriak
12
Magia duten eraikuntzak
Zeru-lurren uztarri
Mendi mitikoak
226
ERANSKINA
Aditza: Ahalera
208
206
Gramatika-ariketategia eta aditz-taulak
228
Etorkizuneko gizakia deskribatzea

Ilargia eta Marte, giza koloniak
Gutuna
Moduzko perpausak
132
Denborazko
perpausak
Aditza: Subjuntiboa
Baldintza jokatuak eta

jokatugabeak
154
172
Norbere logela diseinatzea

Sekula ahaztuko ez dudan
esperientzia
Arauak
174
192
Bide-hezkuntza hobetzea
Poloniatik Euskal Herrira
sidekarrean
Autoko eranskailua
212
Kontzesio-perpausak
230
Margolan baten ezaugarriak

azaltzea
Musikaren balioa
Izenburua
134
152
Kausazko perpausak
210
114
Jokabide-protokoloa sortzea
Internetetik askatzen
Esku-orria
Perpaus osagarriak
190
188
94
112
170
Aditza: agintera
Jende bitxi hori
Tribu urbanoak deskribatzea

Larruazalaren artisau
Esaera
Perpausa: erlatiboa
150
Baldintza
hipotetikoaren erabilera
74
92
130
Aditza: Nor-Nori-Nork
aditz laguntzaileak
Vilariotarren dama
azkarra
Irteera eta helmuga

Zergatik lehiatu?
Aditza: Nor-Nori aditz

laguntzaileak
148
166
10
Perpaus motak
110
128
Aktoreen gutiziak
72
90
108
106
54
Adopzio-kanpaina sortzea
Arrano arrantzalearen bidaia
Ikurra
70
Aditza: Nor-Nork aditz

laguntzaileak
34
52
Aditz trinkoen
erabilera
88
86
Bideo-joko bat azaltzea

Erabaki etikoak jokoan
Berme barruko erreklamazioa
Ohitura baten berri ematea

Halloween bitxiak munduan
Gomutagarria
50
Aditza: aspektua
lehenaldian
14
32
Adizlagunak:
postposizioak
68
Gizon irudiduna
Mundua inauteri
Asaskatu beharra
30
Aditz jokatugabeak:
aditz-izena
Txiste bat kontatzea

Jon Plazaola aktorea
Gonbidapena
12
Deklinabidea: Kasuak
eta erabilera
48
66
Izena eta izenordainak
10
Deklinabidea:
mugagabea
Marko Polo nafarra
Beti bila ala berton

goxo?
Giza taldeen joana
Perpausaren osagaien
funtzioa
28
46
EGITEN JAKIN
Komunikazio-jarduerak
Izen-sintagmaren
erabilera
26
Gramatika
8
Bideo-jokoak
arte-mugimendua
osatu nahian
Klip-kultura
Sorrera ikusgarria
KOMUNIKAZIOA
Irakurmena
Kar, kar, kar!

Umorearen historia
HIZKUNTZAREN ERABILERA
232
194
Kontzientziazio-kanpaina egitea
Mangazalea naiz
Liburutegiaren aurkibidea
214
Tokiak eta kulturak deskribatzea
Atlantida
Ranking-a
234
Eragin 2
KOMUNIKAZIOA
Lexikoa
EGITEN JAKIN
Testu-tipologia
Ortografia
Multzo-atzizkiak
Zenbaki kardinalak
nola idatzi
16
Toki-atzizkiak
17
56
Aditzoinaren idazkera
76
116
Narratiba I: bidaiak eta
117
Kazetaritza-elkarrizketa:
zehar-estiloz kontatutakoa
Hawking eta unibertsoaren
legeak
118
Iritzi-artikulua
Alfonbra gorria
Narratiba II: eleberri historikoa

Antso
MILA SALTERAIN
137
136
Arloak eta familiak
Txistukariak
156
Kirolaren arlo lexikoa
157
Puntuazioa
176
Jaien eta
ospakizunen
arlo lexikoa
Iruzkina: film bati buruzkoa

Requiem for a dream
Iragarkia
Altza altzariak. Irratirako
iragarkiaren gidoia
177
Harridura- eta
galdera-markak
Gutun irekia
Gutun irekia Jules Bianchiri
Marratxoa
eta marra luzea
216
Modaren
arlo lexikoa
198
Gonbita
Euskal Encounter topaketa
217
Gailu elektronikoen
bidez idaztea
236
178
197
196
Eguraldiaren
arlo lexikoa
158
237
M
isterio bat
argitzea
Narratiba V: beldurrezko
eleberria
Itsaslabarreko etxea
MIREN AGUR MEABE
B
eldurrezko
istorioa idaztea
144
Drogak eta
ikasleen
iritziak
164
Logelaren
deskribapena
184
Laino guztien
azpitik
202
Aurrerapenak
iragartzea
238
Margogintza,
bizi-iturri
182
200
Zinema eta literatura

Harry Potter eta sorgin harria
(gidoia)
J. K. ROWLING
240
124
162
Narratiba IV: polizia-eleberria

eta eleberri beltza
Txanpaina, mesedez
OIER SANTOS
180
220
104
142
160
218
Egitaraua
Udako Solstizioaren jaia
K
ondaira bat
berridaztea
G
eneroa
identifikatzea
Narratiba VI: zientzia-fikzioa

Kableak
ASEL LUZARRAGA
Tatuajea
122
120
140
Narratiba III: eleberri
erromantikoa
Bihotzaren mekanika
MATHIAS MALZIEU
84
Etorkizuna
iragarri zuen
gizona
Abenturen
albuma
osatzea
138
Indian dena da
posible
102
100
abenturak
N
evadako egunak
BERNARDO ATXAGA
64
82
L iburutegirako
gida osatzea
Godofredo
ALAINE AGIRRE
98
h letraren erabilera
62
80
Haur eta Gazte literatura
44
Halloweenerako
kalabaza-tarta
60
97
Menderagailuak
42
Alegiak idaztea
78
24
Bideo-jokoak,
neskak eta
mutilak
Atsotitzak
biltzea
Alegiak
Elefantearen tronpa
Albistea
Objektuak azalaren bidez
xurgatzen dituen gizona
96
Lokuzioak eta
atsotitzak
Orientabideak
Donostiako Alde Zaharra
77
Aditz-partizipioen
idazkera
Hitz-elkarketa
58
22
40
Atsotitzak
Maisu Juan eta euskaldun
frantsesa
JUAN ANTONIO MOGEL
JARDUERAK
Leioako Umore
Azoka
Ipuinak
moldatzea
38
57
EGITEN JAKIN
20
Herri-ipuinak
Suge erronkazalea
Dibulgazio-testua:
deskribapenezkoa
Kali, heriotzaren jainkosa
AMAIERAKO
K
ondaira bat
kontatzea
18
37
Zenbaki banatzaileen
idazkera
Interjekzioak
Mitologia eta kondaira

Ehiztari gaztea
Entziklopediako sarrera
Rubius
36
Gogo-atzizkiak
Jakingaiak eta testuak
Gauzak deskribatzea
Papalagien oinetakoak
Zenbaki ordinalak
nola idatzi
Denbora-atzizkiak
LITERATURA-HEZKUNTZA
222
204
Zer da frikia
izatea?
224
Paisaia: inguru
polita baino
gehiago
F
ilm baten
erreseina
idaztea
242
244
Unitatearen egitura
DBH 2ko Euskara eta Literaturarako ERAGIN 2 liburua 12 unitate didaktikotan antolatuta
dago. Unitate bakoitzean hiru programa nagusi daude: Ahozko eta idatzizko
komunikazioa, Hizkuntzaren erabilera (gramatika, ortografia eta lexikoa) eta Literaturahezkuntza (jakingaiak eta testuak). Bestalde, Egiten Jakin izeneko atalak txertatu ditugu
(lau unitateko), prozedurazko edukiei dagokien tokia emate alde.
Unitate bakoitzaren atariko
orrialdeetan gai interesgarri
bat aurkeztuko zaigu, oso
era erakargarrian, ikasleak
motibatzeko helburuarekin.
Orrialde horietako
behealdean lau hizkuntzatrebetasunak lantzen
hasteko proposamenak
daude, lauki banatan.
Gainera, eskuineko
orrialdean, gai orokorraren
azpigai bat lantzen da beti,
Euskal Herriarekin
loturikoa. loturaren bat
duena.
KOMUNIKAZIOA
Hau da hau!
Kike Amonarriz
Kar, kar, kar!

Umore ironikoa
Euskara
Enrike Kike Amonarriz Tolosan jaio zen 1961ean. Euskal

filologogoa eta soziolinguista
da, bai eta umorista eta telebista-aurkezlea ere.
Umore supererrealista
JAKIN
Perpaus-osagaien funtzioa,
izenak eta izenordainak
Multzo-atzizkiak
Kikeren iritziz, euskal umorea oraintsura arte, oso tradizionala izan da, nekazaritza munduari aski lotua, eta
neurri batean inozo samarra, gai batzuk tabu izan baitira euskaraz sorturiko umorearen esparruan.
Zenbaki kardinalak nola idatzi

EGITEN JAKIN
Azkenaldian, baina, euskal umorea asko zabaldu eta

eguneratu ere egin zaigu, literaturan, telebistan, zineman Guztiarekin ere, euskaratik umore adimentsuagoa egiteko erronka ere hortxe dagoela dio.
Gonbidapena egitea
Gauzak deskribatzea
Umore beltza
Literatura
JAKIN
EGITEN JAKIN
Kondaira bat kontatzea
Euskarazko txisteak
Umore
zuria
MINTZATU
ENTZUN
Monna Lisa,
Azken txorakikeriak izeneko alea

ere argitaratu du, baina ez dugu
sinetsi behar azkenak izango direnik. Izan ere, Kike beti dabilkigu
adar joka!
IRAKURRI
IDATZI
Entzun Umorearen historia testua eta erantzun:
Nongoa da Kike Amunarriz eta zer da ikasbidez?
Zer mediku greziarrek sortu zuen gorputzaren

likidoen teoria?
Zer uste du Kikek euskal umoreari buruz?
Erreparatu arretaz goiko margolan biei, eta egin

bien deskribapen konparatua.
Ezagutzen al duzu beste umore motarik?
Zer ekarpen egin du Kikek euskal txisteen arloan?
Lehenik egin bakoitzaren deskribapen fisikoa.
Zein umore mota duzu gogokoen? Eta zein zaizu

gogaikarrien? Zergatik?
Naturaren zer elementu aipatzen dira teorian?

Zer hizkuntzatatik etorri zaigu umorea hitza?
Ezagutzen al duzu euskal txisterik? Kontatu baten

bat.
Ondoren, deskribatu irudiek islatzen duten izaera,

eta konparatu biak.
Umore mota desberdinak daude. Hitz egin orrialde

honetan aipatzen diren umore motei buruz.
izkuntza- eta literaturaH

komunikaziorako
gaitasuna
VInci
Leonardo da
Kike Amonarrizek ere ekarpen

handia egin du hor. Txiste-bildumak argitaratzen hasi zen, baina
gero bilduma horiek pertsonalizatu ere egin,
eta hortik Txorakikeriak sortu
ziren.
ARLOKO GAITASUNAK
Euskaldunok askotan erdarara

jotzen dugu txisteak kontatzeko
orduan. Baina dagoeneko euskara hutsezko bilduma politak
dauzkagu.
Umore grafikoa
Matematikarako
gaitasuna
Z
ientziarako gaitasuna
Laukitxo hauetan lau hizkuntza-trebetasunak lantzeko

proposamenak daude: Mintzamena, Entzundakoaren
ulermena, Irakurmena eta Idazmena.
T
eknologiarako
gaitasuna
1. programa. Idatzizko eta ahozko komunikazioa

KOMUNIKAZIOA
IRAKURMENA
Barre egitea,
ariketa ezin hobea
Jakina, barreaz ari garenean, ez gara besteen kontura barre egiteaz ari,
besteekin batera barre egiteaz baizik, edo gure buruaz barre egiteaz. Izan
ere, arazoei aurre egiteko modu egokia izan daiteke gure buruaz barre
egiten ikastea.
Bitxia dirudien arren, barrea oso kontu serioa da. Hainbat ikerketaren
arabera, barre egitea osasungarria da: arnas bolumena handitzen du,
digestioa hobetzen, mina arintzen, estresa gutxitzen, gazteago sentiarazten
gaitu, loa mesedetzen du... Asko dira barreak eragin ditzakeen onurak, eta,
horrez gain, ariketa fisikoa ezin hobea ere bada. Barrezka ari garenean
laurehun gihar inguru mugitzen ditugu, batez ere sabel aldean. Pentsa,
abdominalak landu nahian bazabiltzate, barrezka hastea duzue onena.
Esaera zahar batek dioen bezala, barrerik gabeko egun bat, alferrik
galdutako egun bat da.
Testua aztertzen
Izan ere, ez da txantxetarako kontua barrearena. Barrea da gauzarik

osasungarriena, botikarik onena, dio Madan Kataria indiar guruak,
Barrearen Yogaren sortzaileak. Mugimendu horri jarraiki, milaka Barreklub sortu dira mundu osoan zehar, eta klub horien moda ekialdetik
mendebalderaino hedatzen ari da pixkana. Gurean ere badira barrea
lantzen duten taldeak, eta gero eta gehiago dira gaiari buruzko tailer nahiz
ikastaroak.
Informazioa jaso
okerrak.
8 Zer testu mota irakurri duzu? Aukeratu.
b) Informatikaren alorreko profeta bihurtu da.
a) Madan Katariaren biografia.
c) Mumbain hasi zen barrearen bere teknika garatzen.
b) Barrearen onurei buruzko iritzi-artikulu bat.
2 Erantzun galdera hauei:
c) Barrearen Yogari buruzko erreportaje bat.
Zein dira barrearen onurak?
9 Adierazi gai hauek testuko zein pasartetan jorratzen
Zer premisa jakinean oinarritzen da Barrearen Yoga?
diren.
Gaur egun, noiz ospatzen da Irribarrearen Munduko

1 KOMUNIKAZIOA
Eguna?
3 Zertan datza barrearen terapia? Aukeratu erantzun
EGITEN
a) Gure barruan daramagun barrea bilatzean Txiste

datza.
Barreari esker jasotzen ditugun onurak.

Katariaren gaur egungo zeregina.
Hizkuntza-baliabideak
c) Barreari eustean datza.

4 Azaldu zer gertatzen da norbait barrezka hasi eta
Indiako Mumbai hirian sortu zuten Barrearen Yogaren

Unibertsitatea.
Irribarrearen Munduko Eguna urtarrilaren 10ean ospatu
zen lehen aldiz.
Barrearen Yogari jarraiki, milaka Barre-klub sortu dira
mundu osoan zehar.
Aisialdia betetzeko hainbat aukera ditugu: musika entzutea, pasiatzea, irakurtzea,
Umorea eta irribarrea ezinbestekoak dira gure bizitzan. Egiaztatuta dago

umore ona eta barre alaia edozein medikamendu baino hobeagoak direla.
frogagarri (froga daiteke), onuragarri (onura ekartzen/
Demagun txiste-leihaketa
txiste-leihaketabat
bat
antolatu
antolatu
behar
behar
duzuela.
duzuela.
TxisteTxiste
onak, barreonak,
sortzen du). Osatu hitzak eta azaldu esanahia, adibidean
barregarriak
garriak
sarituko
sarituko
dira. Baina
dira. Baina
zer behar
zer behar
du txiste
du txiste
batekbatek
ona izateko?
ona izateko?
Eta zuek,
Eta
bezala.
zuek,
ba
al dakizue
ba al dakizue
txisterik
txisterik
kontatzen?
kontatzen?
froga(tu) + garri = frogagarri
froga daiteke.
1 Aukeratu. Zer behar du txiste on batek grazia egiteko? Zergatik?
onura ekartzen/sortzen du.
onura + garri = onuragarri
10 Testuan -garri atzizkia daramaten zenbait hitz ageri dira:
berehala.
5 Adierazi baieztapen hauek egia ala gezurra diren.
izu(tu) + -garri
mugi(tu) + -garri
ZEHAR-GAITASUNAK
Interneten kuxkuxeatzea, kirola egitea, bideo-jokoekin jolastea... Hala ere, sarritan

sofan eseri eta telebista ikusteko gogoa baino ez dugu izaten.
Telebista hainbat genero biltzen dituen kutxa da, tartean umorearena. Umorezko
telesailek edo komediek arrakasta handia dute adin guztietako ikusleen artean. Jon
Plazaola telebista-aurkezle eta aktoreak ibilbide luzea egin du Euskal Telebistan.
Orain, Madrilera egin du salto eta arrakasta handia lortu du komedia batekin.
Bukaera ona.
zirrara + -garri
Kontatzeko modua.
egin + -garri
2 Eztabaidatu denen artean. Mugarik izan behar al du txiste batek?
11 Testuan Barrearen yoga aipatzen da. Badakizu zer den
Txiste arrazistak.
yoga, eta nondik datorren?
Gabeziaren bat duten pertsonei buruzko txisteak.
6 Adierazi zer adierazi nahi duen egileak testuko esaldi
honen bidez: Barrea da gauzarik osasungarriena,

botikarik onena.
12 Nahikoa barre egiten al dugu orokorrean? Zerk eragiten

dizu barrerik gehien? 3 Lotu esaldiak, konparazio barregarriak osatzeko.
Hain garaia zen
uz azpian ere ez baitzen isiltzen.
Hain alferra zen
esnatzean, afaldu egiten baitzuen.
tozen hark esandakoarekin.
9 txoriek habia egin baitzioten buruan.
Andaluziarren eta euskaldunen artean antzekotasun gutxi dago.
Hain gaiztoa zen
4 Irakurri eta aukeratu bukaera egokia. Ondoren, azaldu zergatik
aukeratu duzun.
1 Entzun Jon Plazaolari egindako elkarrizketa eta adierazi esaldi hauek bat da-
Umore zuria edo unibertsala egiten baduzu pertsona gehiagorengana heltzen

da mezua.
Jakin-mina, askotan, inteligentziaren baliokidea da.
Gizon bat, ilagia baino bakartiagoa baitzen, txori denda batera sartu
zen eta hizketan zekien loro bat eskatu zuen. Dendariak hanka
bakoitzean soka loturik zuen bat erakutsi zion.
Ezkerreko sokatik tira eginez gero, euskaraz hitz egingo dizu
azaldu zion saltzaileak , eta eskuinekotik tira eginez gero,
katalanez.
Irakurtzeko gaitasuna
lantzeko testua.
Aizu, eta bietatik batera egiten badiot? galdetu zuen gizonak.

A
Batez beste, 500.000 pertsonak ikusi dute kapitulu bakoitza.

2 Azaldu, zure hitzekin, zer esan nahi duen errealitateak fikzioa gainditzen du.
3 Jarri taldeka eta aukeratu gai hauetako bat. Ondoren, eztabaidatu.
Zein alde on eta txar ditu ospeak?

Zenbat eta hizkuntza gehiago jakin, aberatsagoak al gara?
Entzun ahala
Idatzi, entzun ahala, ideia

garrantzitsuenak.
Erreparatu elkarrizketan
zehar Jon Plazaolak ospeaz
eta hizkuntzak jakiteaz
ematen duen iritzian.
Grrrrooooua! Zozoa halakoa!

Lurrera eroriko naiz mokoz
aurrera! erantzun zuen loroak.
Gaztelaniaz hitz egingo dizu

erantzun zion saltzaileak.
5 Ikaskide bakoitzak txiste luze bat edo bi txiste labur pentsatu
beharko ditu. Kontuan izan, puntu hauek.
EGITEN JAKIN
EGITEN JAKIN
Lagunarteko festa baterako gonbidapena egitea

1 Gurasoen baimenarekin, festa bat antolatuko duzu. Zenbait
lagunentzat gonbidapena idatzi behar duzu.
Behar baduzu, erabili hotsak eta onomatopeiak, kontaketa

dibertigarriago egiteko.
Asmatu festaren arrazoia edo leloa.
Antzeztu txisteko pertsonaien ahotsak, bakoitzari doinu bat emanez.
Idatzi festari buruzko xehetasunak: non izango den, zein egun eta
ordutan...
Pentsatu ea gonbidatuek zerbait eraman behar duten edo arauren bat
bete behar duten, zure etxean izango baita festa.
Testutik abiatuta
Gauzak deskribatzea
14
Deskribatzea zerbaiten ezaugarriak xehetasunez azaltzea da. Pertsonak, tokiak, objektuak eta abar deskriba daitezke.
15
1 Erantzun galdera hauei.
Dekribapena objektiboa zein subjektiboa izan daiteke. Zientzia-artikuluetan, adibidez, objektibotasuna izaten da nagusi;
literatura-testuetan, berriz, subjektibotasuna. Zenbaitetan idazleak bietarik erabiltzen du, eta deskribapen mistoak sortu.
Nor dira Papalagiak?

Nola sortzen dituzte Papalagiek oin-barkuak?
Gauzen deskribapenetan eta, oro har, deskribapen guztietan, izenondoak maiz ageri dira, eta deskribagaiak zehaztasunez
azaltzea ahalbidetzen dute, era objektiboan zein subjektiboan ari garenean ere. Deskribapen subjektiboetan, metaforak ere
erabili ohi dira. Era horretara, idazleak bere ikuspuntua adierazten du.
Zer ondorio ekarri die oinetakoen erabilerak Papalagiei?

Papalagi famatu bat ez omen zen oinetakoen aldekoa; zer zioen hark?
2 Zer azaltzen da testuko oinetakoen deskribapenean? Aukeratu.
Oinetakoek zer atal dituzten.
Tuiavii izeneko gizon polinesiar batek Europa bisitatu zuen XX. mendearen hasieran. Papalagi
deitu zien europarrei eta haien ohituren deskribapena egin zuen bere herrikideentzat.
Oinetakoak nork asmatu zituen.
Oinetakoak zerez eginda dauden.
Oinetakoen onurak.
Oinetakoak nola sortzen dituzten.
Oinetakoak noiz erabiltzen

dituzten.
Testu pragmatiko
laburrak Egiten jakin.
3 Zerrendatu oinetakoak, oro har, eta haien larrua zehazki deskribatzeko
erabilitako izenondo objektiboak.
Interesgarria da gure munduari buruz zein ikuspuntu duen naturari erabat lotuta bizi den pertsona batek.
Larrua:
OInetakoak:
4 Adierazi testuko adierazpen hauetatik zein den objektiboa, eta
zein subjektiboa. Arrazoitu zeure erantzuna.
()
Larru irmo baina moldagarri bat lotzen dute oinen bueltan.
Papalagiek larru irmo baina moldagarri bat lotzen dute oinen bueltan. Gainaldeko larrua leuna eta malgua izaten da, eta primeran egokitzen
da oinaren formara. Behealdekoa, ordea, gogorra da oso, eta ez da batere egokitzen.
Janzkera hau naturaren aurka doa.

Larrua eguzkitan lehortu, eta kolpeka biguntzen dute.
Hain distiratsu geratzen dira barku txikiok, ezen begientzat ere
gehiegizkoa baita.
Objektu hau sortzeko animaliak larrutzen dituzte labana batekin, eta gero, larru hura beratzen uzten dute.
Ondoren, eguzkitan lehortu, eta kolpeka biguntzen dute. Larrua sendotzen denean, Papalagiek kanoen
moduko egituratxoak osatzen dituzte: ertzetan altuak dira eta oinak sartzeko bezain handiak. Ezkerreko
oinarentzat bat egiten dute, eta beste bat, ezkerrekoarentzat. Oin-barku horiek txorkatilen bueltan lotuta
daude, sokaz eta kakoz. Horrela, oina kapsula indartsu batean sartuta daramate, barraskiloa oskola barruan bezala.
5 Zer-nolako deskribapena da testukoa? Aukeratu baieztapen zuzena.
a) Zientzia-artikulu batekoa da; erabat objetiboa.

b) Deskribapen mistoa da; datu objektiboak eta subjektiboak ematen ditu.
c) Deskribapena erabat subjektiboa da; beraz, literatura-testu batekoa.
Izan zen Europan ohitura hori ez zela osasungarria esaten zuen Papalagi famatu bat. Hark esaten zuen
goizalbako ihintza oraindik belar gainean dagoenean oinutsik ibiltzeak munduko gaixotasun guztiak senda zitzakeela. Gizon hura oso jakintsua zen, eta oso osasun ona zeukan, baina jendeak barre egiten zion,
eta laster ahaztu ziren hartaz.
()
The Papalagi. Erich Scheurmann
kimenerako eta
E
ekintzaile-sena
garatzeko gaitasuna
erabiliko zenuke objektu hauek deskribatzeko?
Janzkera hau naturaren aurka doa. Horregatik, beraien oinak nekatu egiten dira, eta kirastun bihurtzen.
Oinekin gauzak heltzeko gaitasuna guztiz galdu dute, baita zuhaitzetan gora igotzekoa ere.
Papalagiei lotsa ematen die larruzko estalki horien erabilerak, eta horregatik, larruaren berezko kolore
gorrixka estaltzeko koipe moduko batekin estaltzen dute larrua. Igurtzi eta igurtzi, distiratsu bihurtzen
dira barku txikiok. Hain distiratsu geratzen dira, ezen begientzat ere gehiegizkoa baita distira hau.
lkarbizitzarako
E
gaitasuna
6 Metaforen bidez, idazleak bere ikuspuntua adierazten du. Zer metafora
Papalagiek egunsentitik iluntzera arte jantzita eramaten dituzte larruzko estalki hauek. Dantzan egiten
dutenean, bero kixkalgarria egiten duenean nahiz ekaitza datorrenean. Beti.
Zapatak: oin-barkuak
Gerrikoa:
Txapela:
Ordularia:
Hainbat egoera komunikatibo

erreali aurre Egiten jakin.
Idazteari ekin
7 Hautatu objektu hauetako bat, eta idatzi hori deskribatzeko testu bat.
Tapoi-kentzekoa
Kitarra elektrikoa
Arkatza
Hasteko, erabaki zeren arabera deskribatuko duzun objektua: behetik gora, zatiz
zati, zentzumenen arabera
Gero, deskribatu objektua; lehen-lehenik, era objektiboan, izenondoak erabiliz.
Azkenik, azaldu zure ikuspuntua, metaforaren bat erabiliz, subjektibotasun
kutsua emateko.
19
Testu moten bereizketa, azterketa

eta ekoizpena Egiten jakin.
Ikasten eta pentsatzen

ikasteko gaitasuna
GONBIDAPENA
Bukaera barregarria izan behar du, inork espero ez duena.
Egin
txisteko pertsonaien1deskribapena, exajerazio edo konparazioak
TESTU-TIPOLOGIA
erabiliz.
KOMUNIKAZIOA
18
itzez, hitzik gabe eta

H
era digitalean
komunikatzeko
gaitasuna
Hausnartu eta azaldu Gogoan izan mota honetako txisteak.

Txiste sexistak.
Testua interpretatu
ENTZUTEKO TESTUA
Katariaren ideiek izandako zabalkundea.
bat kontatzea
b) Besteen kontura barre egitean datza.
Azken urteotan, Madan Kataria barrearen profeta bihurtu da. Hitzaldiak

ematen ditu han-hemenka, barre-saioak egiten ditu eskoletan, ospitaletan
edota adinekoen egoitzetan. Indiar guruaren ustez, barre egiten dugunean,
aldatu egiten gara, eta aldatzen garenean, mundua ere aldatzen da gure
inguruan. Gauza jakina baita barrea kutsakorra dela. Ziur inoiz gertatu
zaizuela: norbait barrezka hasi, eta, berehala, inguruko guztiak ere barrezka
hastea, harik eta malkoak bota arte. Egiazki, nork bere burua alaitzeko
modurik onena beste norbait alaitzea da.
KOMUNIKAZIOA
Barrearen Yogaren sorrera.
JAKIN
egokiena.
Beharbada, horregatik izan dute hain zabalkunde handia Katariaren ideiek.

Esate baterako, Indiako Bangalore hirian Barrearen Yogaren Unibertsitatea
sortu dute. Irakaskuntza mailan bakarrik ez, lanaren mundura ere heldu
dira Katariaren ideiaren oihartzunak. Adibidez, informatikaren alorreko
Hewlett-Packard eta autoen alorreko Volvo enpresetan praktikan jartzen
ari dira ideia horiek. Nola? Lanean barre-saioak eginez. Berdin da botila
erdi hutsik edo erdi beterik ikusten ote duzuen, kontua da barruan
daramagun umea ateratzea, gure jatorrizko barrea ateratzea.
ugimendurako
M
gaitasuna
Azaldu zeure hitzak ereabiliz.
Testuaren egitura
a) Bangaloreko Barre-klubaren sortzailea da.
Askorentzat bitxikeria hutsa edo erokeria izan zitekeena, gaur egun gai
serio eta zientifikoki frogagarria da. Gainera, Barrearen Yoga premisa jakin
batean oinarritzen da: gorputzak ez ditu benetako barreak eta nahita
eragindakoak ezberdintzen. Hortaz, edozein barre mota onuragarria da
gure gorputzarentzat. Izan ere, barreari esker, emozioak askatzen ditugu,
sentitzeko eta maitatzeko ateak irekitzen ditugu eta gure sormen-ahalmena
handitzen dugu. Laburbilduz, barreak zoriontasunerako bidera garamatza.
Arterako gaitasuna
7 Zergatik esaten diote barrearen profeta Madan Katariani?
1 Madan Kataria... Aukeratu jarraipen egokia, eta zuzendu
Kataria jaunak 1995ean garatu zuen barrearen bere teknika. Mumbaiko

parke batean hasi zen lanean, inguruan bost ikasle zituela. Arnasketaariketak, txaloak, barrea eragiten duten pantomima joko arruntak tartekatuz, Kataria jauna barrearen inguruko yoga lantzen hasi zen. 1998an,
Irribarrearen Munduko Eguna ospatu zuen urtarrilaren 10ean. Geroztik,
maiatzeko lehen igandean ospatzen da egun berezi hori munduan.
Gizarterako eta
herritartasunerako
gaitasuna
Entzuteko testua atalean

entzundakoaren ulermena
lantzen da, gaurkotasun
handiko gaien bitartez.
Liburuan zehar, HEZIBERRIren

araberako oinarrizko gaitasunen
ikurrak ikusiko dituzu zenbait
jardueraren ondoan. Ikur horiek
kasu bakoitzean zer gaitasun
lantzen den adierazten digute.
James Gill (zatia)
Euskal umorea
Marilyn Monroe,
OINARRIZKO
GAITASUNAK
Izaten ikasteko
gaitasuna
2. programa. Hizkuntzaren erabilera (gramatika, ortografia eta lexikoa)

1
GRAMATIKA
GRAMATIKA
Inor eta ezer izenordainak, batez ere, galderetan eta ezezkoetan erabili ohi ditugu; norbait eta zerbait, berriz, baiezkoetan.
JAKIZU
Inor etorri al da goizean? Bai, norbait bai.
1
IZENA
ARRUNTAK
Ez al duzu albistegian ezer entzun? Bai, zerbait entzun dut.
Izen motak
Izenordain bihurkariak erabiliko ditugu ekintza baten egilea eta har-
Izenak arruntak (lagun, mendi) edo bereziak (Izaskun, Bizkaia) izan

daitezke. Bestalde, izen arruntak zenbakarriak (zenbatu daitezkeenak)
eta zenbakaitzak (zenbatu ezin ditezkeenak) izan daitezke. Hartara, izen
zenbakarriak zenbatzaileen bidez zenbatuko ditugu:
BEREZIAK
tzailea pertsona bera denean.

Horretarako, izenordain indartuak (neu, zeu) NoreN deklinabide-kasua
hartuko du, eta burua hitza gehituko diogu: neure burua, zeure burua
Futbolariak bere burua lurrera bota zuen.
txakur bat, bi sagar, hiru marrubi, lau lore
Etxetik irten aurretik, neure burua ispiluan ikusi dut.
Izen zenbakaitzak, aldiz, ezin dira zenbatzaileen bidez (bat, bi) neurtu:
Hizkuntzaren
erabileraren
atalean
Gramatika,
Ortografia eta
Lexikoa
lantzen dira.
Alde teorikoak
eta jarduera
praktikoek
osatzen dute
lan-saio
bakoitza.
GRAMATIKA
Zenbakarriak
galderari erantzuten,
Nolako(a)?
Hortaz, izen zenbakaitzek
ez diote Zenbat?predikatu
Zehar-osagarria
deklinabide-kasua daraman
barruan nori
galderari baizik. Mota
horretako izenekin
izenondoak
luzea)
era- zein nork motako
izen-sintagma
da. Kasu
honetan, (handia,
nor (erori,
joan)
biliko ditugu, bere maila
adierazteko:
aditzekin
ager daiteke, eta nor-nori eta nor-nori-nork motako aditz
Perpausaren osagaien funtzioa

1
Txoria abesten ari da.

SUBJEKTUA
PREDIKATUA
Izensintagma (Is)
Aditzsintagma (As)
Izena ardatz
duen elementu
multzoa
Aditza ardatz
duen elementu
multzoa
AS
IS
IS + AS
Izenaren eta aditzaren inguruan hainbat elementu gehitu ditzakegu informazio osoagoa emateko.
Zuhaitzeko txori txikia
umeari kantua ozenki abesten ari zaio.
Izenlaguna
IS nori IS nor Adberbioa
Izenondoa
Guk biok goizean elkar ikusi dugu. (Nik zu ikusi zaitut, eta zuk ni.)
AS
a) asko
Bereizi perpaus hauetako subjektuak eta
4 Osatu esaldiak osagarri zuzen haueka)erabiliz.

gogorra
azterketak
Iaxiok esku batekin altxa lezake harri hura.
Udaltzainak
Guri film bat ikustea gustatuko litzaiguke.
Idazleak
Ni
Sukaldariak
Txakurrak
baso bat ur atera dio Aneri.
Izen-sintagmak subjektu funtzioa bete dezake; hala ere, predikatuan ere

ager liteke aditzaren osagarri. Horrelakoetan, osagarri zuzena edo
zehar-osagarria izan daiteke:
Bertsolariak
Maddalenek
3
Osagarri zuzena predikatu barruan nor deklinabide-kasua daraman
izen-sintagma da. Sintagma horri nork motako aditzek (jan, egin) eta
nor-nork edo nor-nori-nork motako laguntzaileek laguntzen diote. Osagarri zuzenak laguntzaile horiek aldaraziko ditu, singularra edo
plurala den.
Nik
Osg. Zuzena (IS nor)
Mikelek niri sagarra eskaini dit. / Mikelek niri sagarrak eskaini dizkit.
b) luzea
zuzendu ditu.
-teria: pertsona-izenei eta gauza-izenei eransten zaie.
gazte + -eria: gazteria,

biztanle + -eria: biztanleria
makina + -eria: makineria
eskerrak eman dizkit.
bertso bat abestu dizue.
Ikaskideek
adarra jo dizuete.
katuari zaunka egin dio.
Auzokideek
eta gauzak deskribatzeko erabiltzen dira. Atzizki honek joera edo ugaritasuna adierazten du: gezurti (gezurrak esaten dituena, gezurrak esateko joera duena), beldurti (erraz beldurtzen dena, beldurtzeko joera
duena), loti (lo asko egiten duena)
uretara bota zuen.

harro egoteko arrazoiak dauzka.
Gogor aritu naiz lanean eta pozik nago
-(t)eria atzizkia dela eta, dena den, gogoratu: euskaraz askotan ez dago
izen multzokarien beharrik; nahikoa da plurala erabiltzea (ikasleria/

ikasleak, irakasleria/irakasleak, langileria/langileak).
4 Berridatzi perpausak, elkarkariak erabiliz.
Asierrek Amaia maite du; Amaiak Asier maite du.
JAKIZU
ADIBIDEAK
1etik 20ra, zenbakiak hitz bakarrean idazten dira:
hamaika, hamabi, hamahiru,

hamalau...
3 eta 4 zenbakiek, hogei eta ehun zenbakiekin elkartzean, -rkontsonantea hartzen dute:
hirurogei, laurogei,
hirurehun, laurehun...
20 zenbakiak, beste zenbaki batekin elkartzean, h- galtzen du:
berrogei, hirurogei,
laurogei...
21etik 99ra bereiz idazten dira, -ta lehen hitzari loturik:
hogeita bat, berrogeita

hamabi, hirurogeita lau,
laurogeita bost...
Hamaika tresna ekarri behar

izan ditugu gaur plastikako
eskolara!
Ehuneko osoak idaztean, gogoratu hiru eta lau zenbakiei

bakarrik lotzen zaiela -r-:
hirurehun, laurehun baina

seiehun eta ez seirehun*
Hamaika komeria bizi izan

genituen kanpalekuan!
Ehunekoekin doazen zenbakiak eta juntagailuz ematen dira;

baina juntagailua bereiz idazten da:
ehun eta bat, berrehun eta

bi, bostehun eta hogeita
hamar...
Hamaika zenbakia ugaritasuna

adierazteko ere erabiltzen da,
askoren pare:
1000 zenbakiaren ondoren ere eta juntagailua idazten da.
mila eta bat, mila eta ehun...
Beste eta bat sartzen denean, lehendabizikoa ezabatuko dugu:
mila eta ehun eta hogeitabi
1000 zenbakiaren multiploak juntagailu gabe idatziko ditugu.
bost mila, ehun mila,

bostehun mila...
Asierrek eta Amaiak elkar maite dute.
ARIKETAK
Nik zurekin egin dut lan hau; zuk nirekin egin duzu.
1 Berridatzi esaldiak, izen multzokarien ordez plurala
Guk zuei idatziko dizuegu; zuek guri idatziko diguzue.
erabiliz, adibidean bezala:
Jonek ez dio Maddiri hitz egiten; Maddik ere ez Joni.
Ikastetxe honetako ikasleriak, oro har, maila
Nik zu kalean ikusi zaitut; zuk ni ikusi nauzu.
akademiko ona du.
Guk zuengan konfiantza dugu; zuek gugan ere bai.
Ikastetxe honetako ikasleek, oro har, maila
akademiko ona dute.
gurpilak konpondu zenizkigun.
3 Irakurri definizioak eta idatzi dagokien hitza, -ti/-di
eta -(t)eria atzizkiak erabiliz:
ARIKETAK
Haritzez landatutako lekua, haritz-basoa:

Belarra hazten den landa:
1 Berridatzi hurrengo zenbakiak letrekin:
Lurralde edo herrialde batean hazten diren landareen

multzoa:
17
Zalantzak dituena:
Unibertsitateko irakasleriaren arazoei buruz hitz

13
egingo dute.
4 Osatu esaldiak hitz hauek erabiliz:
Dendari hark bezeria handia zuen, tratuan aditua baitzen.
jai zoriontzuak opa dizkizute.
lotsatia
ezkertia
bakarti
basatiak
tematiak
Gero eta finagoa da sukaldean erabiltzen den tresneria.
argitu.
Eguraldi-iragarpenak ez digu ezer
-ti atzizkiak, bestalde, izenondoak sortzen ditu eta pertsonak, animaliak
aurkeztuko dizuet.
Anek nagusitan zer izan nahi duen galdetu dio
Zeuek/Zuek izan al zineten robota sortu zenutenak?
Irakasleak
euren buruarekin
Partida galdu ostean, jokalariak haserre zeuden
c) asko
c) bat
komiki bat oparitu dizut.
Zuek
b) luzea
ematen dit zuen aurrean abesteak.
Arratsaldean gu/geu parkera joango gara.

Idatzi zehar-osagarri zuzena hutsune bakoitzean.
perretxikotan joan naiz.
Azpimarratu perpausetako osagarri zuzenak eta

zehar-osagarriak.
-di/-ti: gehienetan, landare- eta arbola-izenei eransten zaizkie;

atzizki hauen bidez sortutako izenek lekua ere adierazten dute.
pinu + -di: pinudi

pago + -di: pagadi
mahats + -ti: mahasti
bere buruari
neure buruarekin
Mutil horek
Geuk/Guk egin ditugu erosketak, ez Maiderrek.
mihia erakutsi zigun.
Mikelek zuei gezur galanta kontatu dizue.
Mikelek sagarra jan du. / Mikelek sagarrak jan ditu.
Kaixo,
Niri/Neuri gereziak ikaragarri gustatzen zaizkit.
erori zaio.
Irakasleak
Lotu subjektuak eta predikatuak.
Norbait etor dadila niri laguntzera.
(Predikatua)
IS-ren funtzioa subjektuan eta predikatuan

12
Igerilariak
c) luzez
Neu/Ni izan naiz deitu dizuna.

prestatu du bazkaltzeko.
Zuk/Zeuk auto gorri bat gidatzen duzu.
jarri die gidariei.
irakurri dizkigu.
Margolariari
Zerbait afalduko dugu

zinemara
aurretik.
ogitartekoa prestatu dizu.
Tabernariak
joan
aritu naiz maketa eraikitzen.

b) bat
2 Aukeratu izenordain arrunta edo indartua.
josi dizkit.
Sukaldariak
Nire
Nor da horko neska
hori?auzokideek ozen jartzen dute telebista.
Zein kamiseta nahi duzu, gorria ala urdina?
Haizea izenordain
ate azpitik sartu
zaigu gelan. hauek dira:
Galdeetzaileetatik eratorritako
zehaztugabeak
norbait, inor, ezer, zerbait, zer edo zer, edonor, edozer...
Aditz-sintagmak, aldiz, ekintza bera azaltzen du; beraz, predikatu-funtzioa betetzen du.
poesiak
Jostunak
Itsasoko
botila
Izenordain galdetzaileak
nor, zerolatuek
eta zein
dira:bat ekarri dute.
Nire lagun minak... (Subjektua)
Lotsa
prakak
a) izugarria
pintzela
isuna
purea
bere buruaz
bere burua
c) luzea
dator iparraldetik.
Haize
Gureartean,
etxeko txakurrak
eskua ematen
digu.
Izenordain zehaztugabeen
galdetzaileak
eta horietatik
eratoSubjektua
Predikatua
rriak dauzkagu.
Izen-sintagmak eta aditz-sintagmak funtzio ezberdina betetzen dute perpausean. Izen-sintagmak ekintza nork egiten duen adierazi ohi digu;
hortaz, subjektu-funtzioa egiten du.
bere urtebetetze-jaira gonbidatu nau.
Denbora
ARIKETAK
egiten du eta.
b) asko
a) handia
Neuk egingo dut, ez zuk.
Osagaien funtzioa
neure burua
Izerditan nago, bero
Zenbaki kardinalak idazteko arauak

Zenbaki kardinalak idazterakoan, honako arauak beteko ditugu:
ORDUAK ADIERAZTEKO ARAU-GOMENDIOAK
ADIBIDEAK
MULTZO ATZIZKIAK
3 Osatu perpausak, izenordain bihurkariak erabiliz.
izenondo egokia.
Nik zuri keinua ikusi dizut.
Geu ere joango gara

zuekin.
predikatuak:
-di/-ti, -(t)eria
ARIKETAK
Nik zu kalean ikusi zaitut.

1 Aukeratu
izen
zenbakaitz bakoitzari dagokion
(*Nik zuri
kalean ikusi
zaitut.)
Multzo-atzizkiak multzoa edo taldea adierazteko erabiltzen dira, eta, horrenbestez, haien bidez izen multzokariak sortzen dira.
Kalean ikusi dugu elkar.
Zenbait aditzekin (ikusi, jo) osagarri zuzena eta zehar-osagarria

nahasteko joera okerra dago.
Perpaus barruan izenordaina bera galdegaia denean, hau da, izenordaina nabarmendu nahi dugunean, izenordain indartua erabiliko dugu.
Askotan, aurkakotasuna azpimarratu nahi dugunean erabiltzen dugu:
(adberbioa: adlag., adond.) + (IS nori) + (IS nor) + ad.
Ispiluan begiratu diot neure buruari.
Ane eta Jon elkarrekin eseri dira. (Ane Jonekin; Jon Anerekin)
zu, gu).
pertsonak izendatzen dituzte
Beleak (ni,
azeriari
janariaHirugarren
lapurtu dio. pertsonak
izendatzeko erakusleak
erabiltzen
(hura,
haiek).
Zehar-osg.
(IS ditugu
nori) Osg.
)
Zuzena
(IS norDeklinabidekasu guztiak har ditzakete:
(izlag.) + iz + (izond.) + det.
Multzo-atzizkiak
* Kalean ikusi gara.

Horiek era jatorrean adierazteko, -ren
burua eta elkar izenordainak
erabiliko ditugu:
Elkar izenordainak ere deklinabide-kasu guztiak har ditzake (elkar, elkarrekin, elkarri, elkarrentzat), Nork kasua izan ezik (*elkarrek).
Zehar-osg. (IS nori)
ni, nik, niri, zu, zuk, zure, zurekin...

IS
* Ispiluan begiratu naiz.
dute. Hau da, A-k B-rengan eragiten du, eta alderantziz.
Anek ikasleari orria banatu dio. / Anek ikasleei orria banatu die.
Izenordain motak
Izenaren ordez izenordainaPailazoari

(zu, guk, neuk,
ager
daiteke. tarta
Izenortarta haiek)
erori zaio.
/ Pailazoei
erori zaie.
Zehar-osg.
nori)
dainak hainbat motatakoak
dira:(IS
pertsona-izenordainak,
izenordain zehaztugabeak, bihurkariak eta elkarkariak.
Bestalde,
osagarrieta
zuzena
eta zehar-osagarria
Pertsona-izenordainak
arruntak
indartuak
izan daitezke. batera ager daitezke perpaus
berean.
Izenordain arruntek
singularreko zein pluraleko lehen eta bigarren
ORTOGRAFIA
Sarritan honelako
esapide okerrak
HIZKUNTZAREN
ERABILERA
entzuten ditugu:
Eta etorzkizunean, zer? galdetzen diot sarritan neure buruari.
Izenordain elkarkariek bi pertsonen arteko elkarreragina adierazten
Itxi leihoa, hotz

handia egiten
du-eta. diote osagarriari. Sintagma horrek ere lagunlaguntzaileek
lagunduko
tzaileak aldaraziko ditu, singularra edo plurala den.
Denbora luzea eman dut liburu hau irakurtzen.
Perpausaren osagaiak
Perpausak bi osagai nagusi ditu: izen-sintagma (izena ardatz duen elementu multzoa) eta aditz-sintagma (aditza ardatz duen elementu multzoa).
PERPAUSA
JAKIZU
LEXIKOA
GRAMATIKA
Izenordain
bihurkariek ere deklinabide-kasuak hartzen dituzte: neure
HIZKUNTZAREN ERABILERA 1
bururari, zeure buruarentzat, geure buruarengan
*maitasun bat, *bi hotz, *bero asko, *lau poza
Zenbakaitzak
Kaleko argiteria aldatu dute, herria edertzeko.
Idatzi bost perpaus subjektu, osagarri zuzen eta

zehar-osagarri hauek erabiliz.
erantsiz:
bat / eta / seiehun / hamar mila

laurogeita / eta / zortziehun / hiru
hirurogeita / eta / hiru mila / zortzi
Zenbat urte dituzu?
Berrehun eta hogei eta hamar biztanle ditu herritxo

horrek.
Aitak
niri
txokolatezko opila
Amak
zuri
gona gorria
arbola
lertxun
Aita
Dendariari gerezi guztiak erori zaizkio lurrera.
Zuk
semeari
irrati bat
zuhaitz
intxaur
Uharte
batera alde egin zuen; ez zuen
inorekin egon nahi.
Zein urtetan jaio zinen?
Idazteko-eta esku ezkerraz baliatzen da
Zenbat arrautza daude dozena batean?
Erizainak odola atera zigun guri.
Nik
lagunei
ilea
zumar
sagar
Niri ez zait zure bufanda zuria gustatzen.
Gozogileak
amari
errieta
arte
gaztaina
4 Zuzendu okerrak hurrengo hiru esaldietan:
Hamahiru
Aitonak ipuin barregarriak kontatu zizkidan niri.

Mekanikariak autoa konpondu dio nire aitari.
Zenbat liburu daude gelan?
da: erraz lotsatzen da jendearen aurrean.
laurehun eta zazpi
sei / berrogeita / hirurehun / eta
984
Zenbat egun ditu urteak?
gustatzen zaizkit.
Tigreak bezalako abere
zazpi / laurehun / eta
lau / eta / bostehun / bi mila
371
45
2 Erantzun galdera hauei, zenbakiak letraz adieraziz:
gogor eta amore eman gabe eusten die bere

iritzi, asmo eta erabakiei.
2 Sortu hitzak, arbola-izen hauei multzo-atzizkia
3 Ordenatu hitzak, zenbaki luzeak osatuz:
hamazazpi
99
1238
Futbol estadioan hogeita hamar mila hiruehun zale

sartzen dira.
Zenbat lagun zarete gelan?
Nire aitona mila bederatziehun eta hiruhogeita

zortzian etorri zen herrira.
Osg. Zuzena (IS nor)

11
10
17
16
Gramatikak bina orrialdeko bi saio ditu unitateko.

Gramatika osoa da, hizkuntzaren osagai guzti-guztiak
lantzen dituena, baina aldi berean oso praktikoa.
Lexikoa atalak hiztegia aberasteko bideak eskaintzen

ditu. Ortografiak atalean, berriz, zuzen idazteko
arauak azaltzen dira. Bi-bietan daude ariketak.
1 LITERATURA-HEZKUNTZA
Sara inguruan kontatzen denez, San Martinikoren errota-ardatza haritz

egurrez egindakoa zen, eta nahiko arin erretzen zen, bere eginkizunerako hondatua geldituz. Basajaunaren errotak luzaro irauten zuen, ordea. San Martinikok, sekretua jakin nahian, bere errota atsedenik gabe
lanean ari zela zabaldu omen zuen. Orduan, Basajaunak berria zabaltzen ari zenari honela galdetu omen zion:
Langaiak
Testua abiapuntu,
azalpen argiak
(kontzeptu giltzarriak
nabarmenduta) eta
amaiera praktikoa.
Langaiei laguntzeko,
eskemak, irudiak eta
datu jakingarriak.
Euskal mitologia
Ez, baina jarriko dio! erantzun zion aldarrikariak.

Horrelaxe, San Martinikoren trikimailua dela medio, etengabe lanean
aritzeko moduko errotak zabaldu ziren munduan.
Mitoak edo kondairak antzinako jainko-jainkosei edo heroiei buruzko

kontakizunak dira. Errealitatearen eta fantasiaren artean kokatuta daude.
Ahoz-aho transmititu izan dira belaunaldi batetik hurrengora eta herri
baten tradiziozko pentsamendu eta sineskerak islatzen dituzte.
Kristautasunaren hedapenarekin tokian-tokiko mitoak indarra galtzen joan
ziren, elizak baztertu egin baitzituen sinesmen paganoak zirelako.
3 Zer irakatsi nahi digu kondaira
(izlg.)+iz+
(iznod.)+det.
honek?
Izen-sintagmaren osagai nagusia, berriz, izena da. Izenak arruntak (lagun, mendi) edo bereziak (Izaskun, Bizkaia) izan daitezke. Arrunten artean zenbakarriak, hau da, zenbatu daitezkeenak (txakur bat, bi sagar) eta zenbakaitzak hau da,
zenbatu ezin daitezkeenak (hotz handia, denbora luzea) daude.
Aditzaren
osagarriak
Aditza
Adberbioa
IS NOR (zeharosagarria)
Izenaren ordez, izenordainak ager daitezke. Hainbat izenordain

mota daude: pertsona-izenordainak (ni, zuk, hari), izenordain zehaztugabeak (nor, zein, inor), bihurkariak (neure burua, bere burua) eta elkarkariak (elkar, elkarrekin).
IS NOR (osagarri
zuzena)
TESTU-TIPOLOGIA. Gauzak deskribatzea
Deskribatzea zerbaiten ezaugarriak xehetasunez azaltzea

da.
Deskribapenak objektiboak, subjektiboak edo mistoak izan
daitezke. Zientzia-artikuluetan, adibidez, objetibotasuna erabili ohi da; literatura-testuetan, berriz, subjektibotasuna.
Deskribapenetan izenondoek deskribagaiak zehaztasunez
azaltzea ahalbidetzen dute, eta deskribapen subjektibo zein
objektiboetan ageri ohi dira. Metaforak deskribapen subjektiboetan agertzen dira. Era horretara, idazleak bere ikuspuntua
adierazten du.
1 Fitxa hau eredu harturik, bildu informazioa zure herriko kondairaren bati buruz edo atsegin duzun pertsonaia
LITERATURA. Mitologia eta kondaira
baten inguruan.
Mitoak edo kondairak antzinako jainko-jainkosei edo heroiei

buruzko kontakizunak dira eta herri baten tradiziozko pentsamendu eta sineskerak islatzen dituzte. Mitologia klasikoa
greziar eta erromatar zibilizazioaren sineskerek osatzen dute.
Obra hauen artean daude Homeroren Iliada eta Odisea.
Dragoiaren kondaira
Izena:
Kokapena (noiz, non):
Erdi Aroan, Arrasateko Murugain kobazuloan.
Kondaira:
Dragoiak urtero herriko neska bat eramaten zuen eta herritarrak beldurturik
zeuden. Behinola argizarizko figura bat eskaini zioten benetako neskaren
ordez. Figura jan eta argizaria ahoan urtzen hasi zitzaionean, erdi itota geratu
Pertsonaia batzuen inguruan ospakizun eta jaiekin, bereziki inauteriekin,

lotutako tradizioa luzea da. Ezagunak dira Zalduondoko Markitos, Mundakako Lamiak eta Atorrak, Zuberoako Zamaltzainak, Lesakakako
Zakuzaharrak edo Lantzeko Mielotxin eta Ziripot.
Euskal Herrian ere, antzinako kondaira eta mito ugari daude.

Sineskera paganoek, lurra dute erdigune: Ama Lurra, Eguzki
Amandrea, Ilargi Amandrea Euskal mitologian hainbat
pertsonaia daude, adibidez, Mari,Tartalo, Akerbeltz, Basajaun eta Basandere, Lamiak eta Galtzagorriak.
zen dragoia eta herritarrek, une hura aprobetxatuta, hil egin omen zuten.
Gertaera haren ondoren hartu omen zuen Arrasatek Mondragon izena.
Datu deigarriak:
Mitologia klasikoa
Mitologia klasikoa greziar eta erromatar zibilizazioen sineskerek

osatzen dute. Kristo aurreko mendeetan indar handia izan zuten eta
kontakizun asko gaur egunera arte iritsi dira, orduko filosofo eta poeta
askok idatziz bildu baitzituzten. Obra horien artean Homeroren Iliada
eta Odisea (K.a. viii. mendekoak) dira ezagunenetakoak: lehenengoa
Troiako gerrari buruzkoa eta bigarrena, gerra bukatu ondoren Odiseok
Troiatik Itakara (bere sorterrira) egiten duen bidaiaren kontakizuna.
Joxe Migel Barandiaran
(Ataun, 1889-1991)
Apaiz eta ikerlari ezaguna izan
zen; euskal kultura eta historiari
buruzko ikerketa sakonak egin
zituen. Mitologa Vasca liburuan
(1960), esaterako, Euskal Herriko
txoko desberdinetan jasotako
mito eta kondaira ugari bildu zituen.
ARIKETAK
Grezian
Jakinduriaren jainkosa
Atenea
Minerva
Unibertsoaren jainkoa
Zeus
Jupiter
Edertasunaren jainkosa
Afrodita
Venus
Ares
Marte
hari buruzko informazioa. Ondoren, bete haren fitxa.
Zergatik galdu zuten indarra antzinako mitoek?

Zeintzuk dira Homeroren lanik ezagunenak?
Zer kontatzen dute?
Zertan desberdintzen dira ipuin tradizionalak
eta kondairak, Barandiaranen arabera?
Erroman
Gerraren jainkoa
3 Aukeratu hiru jainko greziar hauetako bat eta bilatu
Zeintzuk dira mito eta kondairetako gai nagusiak?
Jainko-jainkosen izenek, grekotik latinera aldatu ziren arren, esanahi edo

izaera berbera zuten kultura bietan:
Izaera
2 Zein pertsonaiari dagokio deskribapen bakoitza?
Atenea
Zeus
Afrodita
Ziklope izenez ere ezagutzen den artzaina.

Iluntzero irten eta goizero berriz ezkutatzen dena.
Jainkosa gorena, naturarekin lotura estua duena.
Egiten jakin atalean sormen eta ezagutza

literarioarekin lotutako jarduerak daude,
betiere landutakoaren erreferentzian.
4 Ezagutzen al duzu mito klasikoetan oinarrituriko
ipuin, liburu edo filmik? Aipatu izenburuak eta gai

nagusia.
21
Unitate bakoitzaren amaieran,

landutako Ideia nagusiak daude
laburbilduta. Hurrengo bi
orrialdeetan Amaierako
jarduerak proposatzen ditugu,
unitateko langai guztien
berrikusketa egiteko. Hemen hiru
programetako atal guztiak
berrikusten dira. Amaitzeko, testutipologian landutako testu
motaren berrikusketa praktikoa
egiten da.
TESTUA
Ehiztari gaztea
Aspaldiko garaietan izan zen Gorbeia aldean ehiztari

bikaina zen gazte bat. Gipuzkoako kostaldeko neska gazte
eder batez maitemindu zen eta ezkontzera ekarri zuen
bere herrira. Eztei-ospakizunetan bikotearen
senitartekoak eta lagunak elkartu ziren jai alai bat
ospatzeko asmoz. Gazteen artean jokoak eta apustuak
antolatzea pentsatu zuten, eta gazte batek mendian
harrapatutako lepahori bat atera zuen torneo bat
antolatzeko asmoz. Lepahoria libre utzi eta lantza
jaurtiketa bakarrean hil behar zen. Lehen jaurtitzaile
izateko ohorea ehiztari gazteari utzi zioten. Jokoa hasi eta
jaurtitzera zihoala, laino artetik eguzki-izpi distiratsu bat
atera eta lantza desbideratu egin zen. Zorigaiztoaren
zorigaiztoz, lantza desbideratua andregaiaren bihotzera
joan zen bete-betean, eta hantxe bertan hil zen neska
gaztea. Guztiak lur eta zur gelditu ziren.
ARIKETAK
IDEIA NAGUSIAK
1 Irakurri ondoko testua eta erantzun galderei.

PERPAUSA
kondaira honetan?
2 Erantzun galderei.
Nor da testuko protagonista?
Zer gertatu zen eztei egunean?
honek?
Mendiko Jaunaren zigorra izan omen zen, bere abereei

tratu txarra emateagatik.
Ehiztari gaztea bere maitea berak hil zuela ikustean,

atsekabetuta, mendira joan zen betiko, eta ez zen gehiago
agertu. Ordutik, ehiztariaren arima Gorbeiako mendietan
barrena omen dabil barkamena eske, eta ekaitz egunetan,
oraindik ere, bere negar zotinak entzuten omen dira.
Subjektua
Predikatua
Izen-sintagma (IS)
Aditz-sintagma (AS)
(izlg.)+iz+
(iznod.)+det.
Aditza
Aditzaren
osagarriak
Adberbioa
IS NOR (zeharosagarria)
IS NOR (osagarri
zuzena)
Perpausak bi osagai nagusi ditu: izen-sintagma eta aditzsintagma. Izen-sintagma, subjektu-funtzioa betetzeaz gain,
predikatuan ere ager liteke aditzaren osagarri. Horrelakoetan,
osagarri zuzena (predikatu barruan Nor deklinabide-kasua
daraman izen-sintagma) edo zehar-osagarria (predikatu barruan Nori deklinabide-kasua daramana) ager daitezke.
Soinua eta letra

Munduko edozein bazterretan bizi, itsasertzean zein
mendi puntan, guzti-guztiok egiten dugu barre. Eta
ez dakit zuri, baina niri ingeles baten barreak, korear
batenak edo euskaldun batenak antzeko soinua dutela iruditzen zait. Egia da: badira barre zoliak, barre
lodiak, barre politak, barre itsusiak eta baita barre
kutsakorrak ere, baina ez dio axolarik nongoa zaren
halako edo bestelako barrea izateko.
Nahastea barrearren soinua idazteko orduan dator,
halakoetan, beste gauza askotan bezala, jatorriak zeresan handia du-eta.
Barrea abestia balitz, soinua berbera izango litzateke
mundu guztian, baina letra aldatu egingo litzateke
herrialde batetik bestera.
Ikusi, bestela:
Ingelesez, hahahaha idatziko lukete.
Frantsezez, bestalde,
hhhh.
Italieraz, eheheheh.
Gaztelaniaz, jajajaja.
Portugesez, huehuehue.
Korean, kekekeke.
Grekeraz, xaxaxaxa.
Eta euskaraz, berriz, kar-kar-kar.
Nolanahi idatzita ere, guztiok elkarrekin barre egitea
da printzipalena, ez al duzu uste?

da.
daitezke. Zientzia-artikuluetan, adibidez, objetibotasuna erabili ohi da; literatura-testuetan, berriz, subjektibotasuna.
Amaroa, Euskal Mitologiaren ataria

azaltzea ahalbidetzen dute, eta deskribapen subjektibo zein
objektiboetan ageri ohi dira. Metaforak deskribapen subjektiboetan agertzen dira. Era horretara, idazleak bere ikuspuntua
adierazten du.
EGITEN JAKIN
Zu ere kontalari
baten inguruan.
Izena:
Dragoiaren kondaira
2 Jarri bikoteka eta kontatu elkarri zuen kondairak fitxaren laguntzaz.
AMAIERAKO JARDUERAK
IRAKURMENA
GRAMATIKA. Perpausaren osagaien funtzioa. Izena eta izenordainak
1 Zein izaki mitologiko azaltzen da
Zein dira haren ezaugarriak?
23
22
20
22
Predikatua
Aditz-sintagma (AS)
Datu deigarriak:

Zu ere kontalari
JAKIZU
Kondaira:
Subjektua
Izen-sintagma (IS)
EGITEN JAKIN
Euskal mitologian, Akerbeltz sorginen buruzagia, kobazuloetako Basajaun

eta Basandere, Lamiak eta Galtzagorriak ere aurki daitezke.
PERPAUSA
kondaira honetan?
Tartalo artzaina ere ezaguna da: basoetan ibiltzen den begi-bakar erraldoia. Greziar mitologian Ziklope deritzo pertsonaia honi eta, besteak beste,
arestian aipaturiko Odisean agertzen da.
Pertsonaia mitologikoek lotura estua izan ohi dute naturarekin,

guduekin edo gertakizun harrigarriekin.
Mendiko Jaunaren zigorra izan omen zen, bere abereei

Euskal mitologiaren ikur ezagunena Mari da, lurraren pertsonifikazioa

eta naturako elementuen indarra duena. Persefone jainkosa greziarrarekin
alderatu izan dute, naturarekin duten loturagatik.
Mitoa, kondaira
Testuak
Eduki teorikoak
testuan bertan
lantzeko azpiatala
Ulermen literarioa
garatzen laguntzeaz
gain, ikasitakoaren
barneratze-maila
egiaztatzeko balio du.

barrena omen dabil barkamena eske, eta ekaitz egunetan,
oraindik ere, bere negar zotinak entzuten omen dira.
Pertsonaia nagusiak
IDEIA NAGUSIAK
ARIKETAK

ospatzeko asmoz. Gazteen artean jokoak eta apustuak
antolatzea pentsatu zuten, eta gazte batek mendian
harrapatutako lepahori bat atera zuen torneo bat
antolatzeko asmoz. Lepahoria libre utzi eta lantza
jaurtiketa bakarrean hil behar zen. Lehen jaurtitzaile
izateko ohorea ehiztari gazteari utzi zioten. Jokoa hasi eta
jaurtitzera zihoala, laino artetik eguzki-izpi distiratsu bat
atera eta lantza desbideratu egin zen. Zorigaiztoaren
zorigaiztoz, lantza desbideratua andregaiaren bihotzera
joan zen bete-betean, eta hantxe bertan hil zen neska
gaztea. Guztiak lur eta zur gelditu ziren.
Aintzinako euskaldunen sineskera paganoek, lurra dute erdigune. Ama

Lurra zen jainko nagusia eta alaba bi zituen: Eguzki Amandrea eta Ilargi
Amandrea. Kondairak dioenez, bi horiek lurraren barnetik irteten dira egunero eta, zerua gurutzatu ondoren, lurraren magalera itzultzen dira berriz.
San Martinikok errotari haltzaren ardatza jarri dio ala?
Ehiztari gaztea
Euskal Herrian ere, antzinako kondaira eta mito ugari ezagutzen ditugu.
Kontakizun hauek ipuin tradizionalekin nahastu izan dira, baina genero
ezberdinak dira. Aita Barandiaranen arabera, ipuinetako pertsonaia,
leku eta garaiak ezezagunak edo zehaztu gabeak izan ohi dira: Artzain
gezurtia edo Zazpi antxumeak, adibidez. Kondairetan, aldiz, kokapena,
garaia eta protagonistak ezagunak izaten dira: Anbotoko Mari, Olentzero,
Lamiak, Basajaunak...
San Martiniko eta Basajauna
TESTUA
3. programa. Literatura-hezkuntza (jakingaiak eta testuak)
ORTOGRAFIA
3 Osatu esaldiak asko ala handia erabiliz.
Bero
hondartzan.
Haize
dago, eta jendetza
bildu da
dabilenez, hosto
Lotsa
daude airean.
ematen dit jendearen aurrean abesteak.
Testua idatzi duenaren ustez, nolakoa da barrearen

soinua mundu guztian?

buruzko kontakizunak dira eta herri baten tradiziozko pentsamendu eta sineskerak islatzen dituzte. Mitologia klasikoa
greziar eta erromatar zibilizazioaren sineskerek osatzen dute.
Obra hauen artean daude Homeroren Iliada eta Odisea.
Zer-nolako barre motak aipatzen ditu?

Zein da barre kutsakorraren ezaugarri nagusia?
Zer gertatzen da barrearen soinua idazteko orduan?
Eman adibideak. Non ageri ohi da barrearen soinua idatziz?
GRAMATIKA
2 Azpimarratu osagarri zuzenak eta zehar-osagarriak.
Gure aitak amari gona gorria ekarri dio.

Iaz loteria suertatu zitzaion amona Inaxiri.
Lagunek gezur mordoa kontatu dizkizuete zuei.
Gozoki bana eman diogu gure auzokoaren seme-alabei.
23
Zenbat arrautza dira bi dozena eta erdi?
Marizuloko zezengorri
Zenbat urte bete ditu udal liburutegiak aurten

mendeurrena ospatzen bada?
Amezketan kontatzen dutenez, behin batean, Irabi

baserriko neskatxa Aralarrera igo zen larrean zeukan
behi baten bila. Txahal gorri bat ikusi zuen, eta berea
zelakoan, haren atzetik abiatu zen. Buztanetik heldu
zion eta segika joan zitzaion, Marizulo kobazulora
eraman zuen arte. Marizulo Mariren bizilekua zen.
Zenbat egun ditu bisurteak?

elkarri, elkarren, elkarrekin, elkarrengan
Matxalen eta Josu
Zer zenbaki erabiltzen da ugaritasuna adierazteko?

10 Berridatzi hurrengo zenbakiak letrekin.
bizi dira.
Anaiak eta biok den-dena kontatzen diogu
Gurasoek eta seme-alabek konfiantza izan behar dute
.
Neska horiek
5 Aukeratu izenordain zuzena, esaldiak osatzeko.
Egunero gauza bera errepikatzen diot

a) niri
b) nire buruari
c) neure buruari
kirola egiten dut, eta
ere egin beharko
zenuke.
a) Nik/zuk
c) Neuk/zeuk
b) Nik/zeuk
Egun osoan ez dugu

a) zerbait
1.717
333
Neskatxaren familia bere bila ibili zen; alferrik, ordea,

ez baitzuten inoiz aurkitu. Herrian esaten dutenez,
beste batean ikusi omen zuten neskatxa hura Marizulon txakur gorri bat ondoan zuela, haitzuloa zaintzen.
2.435
867
4.389
10.632
65.963
35.940
234.786
alboan esertzen dira beti.
jan, eta gose gara.
b) ezer
c) ezer ere ez
6 Erantzun, izenordain bihurkariak erabiliz.
Zer ikusten duzu, ispiluaren aurrean jartzen zarenean?
KOMUNIKAZIOA
Ipuin honetan pertsonaia mitologikorik azaltzen al da?

Zein?
11 Entzun Leioako Umore Azoka eta esan esaldi hauek egia
Hura al da ipuineko protagonista? Nor, bestela?
ala gezurra diren.
Zer kontatzen da ipuinean?
Umore Azoka antzerki-konpainientzat eta prentsarentzat

soilik antolatzen da, ez ikusleentzat.
14 Bereizi pertsonaia mitologikoak eta
Emanaldi guztiak Leioako antzokian egiten dira.
esan haiei buruz dakizuna.
Euskadiko, estatuko eta atzerriko konpainia garrantzitsuak

biltzen ditu.
Mari Errauskin
Tartalo
Artzain gezurtia
Artista berriei beren lanak erakusteko aukera ematen die.
Lamia
Zeus
Erpurutxo
Galtzagorriak
12 Azaldu. Zein da Leioako Umore Azokaren helburua?
Anbotoko Mari
Norekin ari zara hizketan, zeure golkorako ari zarenean?

Erruduna neu banaiz, nori bota behar diot errua?
IDAZTEN JAKIN
LEXIKOA
mahats
pinu
egia
tresna
-di/-ti
-(t)eria
arau
ontzi
baso
langile
8 Adierazi goiko zein hitzi dagozkion definizio bakoitza.
Beti egia esaten duena:

Sineskera paganoek, lurra dute erdigune: Ama Lurra, Eguzki
pertsonaia daude, adibidez, Mari,Tartalo, Akerbeltz, Basajaun eta Basandere, Lamiak eta Galtzagorriak.
13 Irakurri ipuina eta erantzun galderei.
Zenbat kilo dira hiru tona eta erdi?
4 Osatu esaldiak, izenordain elkarkariak erabiliz.
7 Osatu hitzak multzo-atzizki egokiak erabiliz.
LITERATURA
9 Erantzun, zenbakiak letraz emanez.
Sukalderako gauzen multzoa:

Pinu-basoa:
Jardunbidea antolatzeko arau-multzoa:
Pertsona hezigabea:
Lanbide bateko tresna-multzoa:
Gauzak deskribatzea
Aukeratu objektu hauetako bat eta deskribatu. Deskribapen mistoa
egingo duzu, hots, datu objektiboak eta subjektiboak ematen
dituena. Horretarako, objektuaren itxura deskribatu ez ezik, zure
irudipenak ere adieraziko dituzu.
Deskribapena egiteko, jarraitu honako
aholku hauei:
Adierazi objektua zerez egina den, zein
atal dituen, zertarako den eta nola
erabiltzen den.
Ondoren, esan zer beste gauza, izaki edo
objektu ekartzen dizun gogora eta
konparatu horrekin.
Erabili metaforaren bat zeure
deskribapenean.
Materialak: zura, metala, beira,

plastikoa
Atalak: heldulekua, kirtena,
oinarria
Erabilera: jolaserako,
eguneroko eginbeharretarako
Mahatsondoak landaturik dauden saila:

Langileen gizarte-klasea:
24
25
Kar, kar, kar!

Umore ironikoa
Euskara
Umore supererrealista
JAKIN
Perpaus-osagaien funtzioa,
izenak eta izenordainak
Multzo-atzizkiak
EGITEN JAKIN

Gonbidapena egitea
Gauzak deskribatzea
JAKIN

EGITEN JAKIN
Umore beltza
Literatura
Umore
zuria
Umore grafikoa
MINTZATU
Umore mota desberdinak daude. Hitz egin orrialde

honetan aipatzen diren umore motei buruz.
ENTZUN
Entzun Umorearen historia testua eta erantzun:
Ezagutzen al duzu beste umore motarik?
Zer mediku greziarrek sortu zuen gorputzaren

likidoen teoria?
Zein umore mota duzu gogokoen? Eta zein zaizu

gogaikarrien? Zergatik?
Naturaren zer elementu aipatzen dira teorian?

Zer hizkuntzatatik etorri zaigu umorea hitza?
KOMUNIKAZIOA
Hau da hau!
Kike Amonarriz
Enrike Kike Amonarriz Tolosan jaio zen 1961ean. Euskal
filologogoa eta soziolinguista
da, bai eta umorista eta telebista-aurkezlea ere.
Gill (zatia)
Euskal umorea
Marilyn Monroe,
James
Kikeren iritziz, euskal umorea oraintsura arte, oso tradizionala izan da, nekazaritza munduari aski lotua, eta
neurri batean inozo samarra, gai batzuk tabu izan baitira euskaraz sorturiko umorearen esparruan.
Azkenaldian, baina, euskal umorea asko zabaldu eta
eguneratu ere egin zaigu, literaturan, telebistan, zineman Guztiarekin ere, euskaratik umore adimentsuagoa egiteko erronka ere hortxe dagoela dio.
Euskarazko txisteak
Euskaldunok askotan erdarara
jotzen dugu txisteak kontatzeko
orduan. Baina dagoeneko euskara hutsezko bilduma politak
dauzkagu.
VInci
eonardo da
L
,
a
is
L
a
n
Mon
Kike Amonarrizek ere ekarpen

handia egin du hor. Txiste-bildumak argitaratzen hasi zen, baina
gero bilduma horiek pertsonalizatu ere egin,
eta hortik Txorakikeriak sortu
ziren.
Azken txorakikeriak izeneko alea
ere argitaratu du, baina ez dugu
sinetsi behar azkenak izango direnik. Izan ere, Kike beti dabilkigu
adar joka!
IRAKURRI
IDATZI
Zer uste du Kikek euskal umoreari buruz?
rreparatu arretaz goiko margolan biei, eta egin

E
bien deskribapen konparatua.
Zer ekarpen egin du Kikek euskal txisteen arloan?
Lehenik egin bakoitzaren deskribapen fisikoa.
Ezagutzen al duzu euskal txisterik? Kontatu baten

bat.
Ondoren, deskribatu irudiek islatzen duten izaera,

eta konparatu biak.
Nongoa da Kike Amunarriz eta zer da ikasbidez?
IRAKURMENA
Barre egitea,
ariketa ezin hobea
Bitxia dirudien arren, barrea oso kontu serioa da. Hainbat ikerketaren
arabera, barre egitea osasungarria da: arnas bolumena handitzen du,
digestioa hobetzen, mina arintzen, estresa gutxitzen, gazteago sentiarazten
gaitu, loa mesedetzen du... Asko dira barreak eragin ditzakeen onurak, eta,
horrez gain, ariketa fisikoa ezin hobea ere bada. Barrezka ari garenean
laurehun gihar inguru mugitzen ditugu, batez ere sabel aldean. Pentsa,
abdominalak landu nahian bazabiltzate, barrezka hastea duzue onena.
Izan ere, ez da txantxetarako kontua barrearena. Barrea da gauzarik osasungarriena, botikarik onena, dio Madan Kataria indiar guruak, Barrearen
Yogaren sortzaileak. Mugimendu horri jarraiki, milaka Barre-klub sortu
dira mundu osoan zehar, eta klub horien moda ekialdetik mendebalderaino
hedatzen ari da pixkana. Gurean ere badira barrea lantzen duten taldeak,
eta gero eta gehiago dira gaiari buruzko tailer nahiz ikastaroak.
Kataria jaunak 1995ean garatu zuen barrearen bere teknika. Mumbaiko
parke batean hasi zen lanean, inguruan bost ikasle zituela. Arnasketaariketak, txaloak, barrea eragiten duten pantomima joko arruntak tartekatuz, Kataria jauna barrearen inguruko yoga lantzen hasi zen. 1998an,
Irribarrearen Munduko Eguna ospatu zuen urtarrilaren 10ean. Geroztik,
maiatzeko lehen igandean ospatzen da egun berezi hori munduan.
Askorentzat bitxikeria hutsa edo erokeria izan zitekeena, gaur egun gai
serio eta zientifikoki frogagarria da. Gainera, Barrearen Yoga premisa jakin
batean oinarritzen da: gorputzak ez ditu benetako barreak eta nahita
eragindakoak ezberdintzen. Hortaz, edozein barre mota onuragarria da
gure gorputzarentzat. Izan ere, barreari esker, emozioak askatzen ditugu,
sentitzeko eta maitatzeko ateak irekitzen ditugu eta gure sormen-ahalmena
handitzen dugu. Laburbilduz, barreak zoriontasunerako bidera garamatza.
Beharbada, horregatik izan dute hain zabalkunde handia Katariaren ideiek.
Esate baterako, Indiako Bangalore hirian Barrearen Yogaren Unibertsitatea
sortu dute. Irakaskuntza mailan bakarrik ez, lanaren mundura ere heldu
dira Katariaren ideiaren oihartzunak. Adibidez, informatikaren alorreko
Hewlett-Packard eta autoen alorreko Volvo enpresetan praktikan jartzen
ari dira ideia horiek. Nola? Lanean barre-saioak eginez. Berdin da botila
erdi hutsik edo erdi beterik ikusten ote duzuen, kontua da barruan daramagun umea ateratzea, gure jatorrizko barrea ateratzea.
Azken urteotan, Madan Kataria barrearen profeta bihurtu da. Hitzaldiak
ematen ditu han-hemenka, barre-saioak egiten ditu eskoletan, ospitaletan
edota adinekoen egoitzetan. Indiar guruaren ustez, barre egiten dugunean,
aldatu egiten gara, eta aldatzen garenean, mundua ere aldatzen da gure
inguruan. Gauza jakina baita barrea kutsakorra dela. Ziur inoiz gertatu
zaizuela: norbait barrezka hasi, eta, berehala, inguruko guztiak ere barrezka
hastea, harik eta malkoak bota arte. Egiazki, nork bere burua alaitzeko
modurik onena beste norbait alaitzea da.
KOMUNIKAZIOA
Jakina, barreaz ari garenean, ez gara besteen kontura barre egiteaz ari,
besteekin batera barre egiteaz baizik, edo gure buruaz barre egiteaz. Izan
ere, arazoei aurre egiteko modu egokia izan daiteke gure buruaz barre
egiten ikastea.
Esaera zahar batek dioen bezala, barrerik gabeko egun bat, alferrik galdutako egun bat da.
Testua aztertzen
Informazioa jaso
7 Zergatik esaten diote barrearen profeta Madan Katariani?
Azaldu zeure hitzak erabiliz.
1 Madan Kataria... Aukeratu jarraipen egokia, eta zuzendu
okerrak.
a)Bangaloreko Barre-klubaren sortzailea da.
Testuaren egitura
8 Zer testu mota irakurri duzu? Aukeratu.
b) Informatikaren alorreko profeta bihurtu da.
a) Madan Katariaren biografia.
c)Mumbain hasi zen barrearen bere teknika garatzen.
b) Barrearen onurei buruzko iritzi-artikulu bat.
2 Erantzun galdera hauei:
c) Barrearen Yogari buruzko erreportaje bat.
Zein dira barrearen onurak?
9 Adierazi gai hauek testuko zein pasartetan jorratzen
Zer premisa jakinean oinarritzen da Barrearen Yoga?

Gaur egun, noiz ospatzen da Irribarrearen Munduko
Eguna?
diren.

Barreari esker jasotzen ditugun onurak.
3 Zertan datza barrearen terapia? Aukeratu erantzun
Katariaren ideiek izandako zabalkundea.
egokiena.
Katariaren gaur egungo zeregina.
a) Gure barruan daramagun barrea bilatzean datza.

b) Besteen kontura barre egitean datza.
c) Barreari eustean datza.
4 Azaldu zer gertatzen da norbait barrezka hasi eta
Hizkuntza-baliabideak
10 Testuan -garri atzizkia daramaten zenbait hitz ageri dira:
frogagarri (froga daiteke), onuragarri (onura ekartzen/

sortzen du). Osatu hitzak eta azaldu esanahia, adibidean
bezala.
berehala.
5 Adierazi baieztapen hauek egia ala gezurra diren.
Indiako Mumbai hirian sortu zuten Barrearen Yogaren

Unibertsitatea.
Irribarrearen Munduko Eguna urtarrilaren 10ean ospatu
zen lehen aldiz.
Barrearen Yogari jarraiki, milaka Barre-klub sortu dira
mundu osoan zehar.
Testua interpretatu
6 Adierazi zer adierazi nahi duen egileak testuko esaldi
honen bidez: Barrea da gauzarik osasungarriena,

botikarik onena.
Barrearen Yogaren sorrera.
froga(tu) + garri = frogagarri

onura + garri = onuragarri
froga daiteke.
onura ekartzen/sortzen du.
izu(tu) + -garri
zirrara + -garri
mugi(tu) + -garri
egin + -garri
Hausnartu eta azaldu

11 Testuan Barrearen yoga aipatzen da. Badakizu zer den
yoga, eta nondik datorren?

12 Nahikoa barre egiten al dugu orokorrean? Zerk eragiten
dizu barrerik gehien?
GRAMATIKA
Perpausaren osagaien funtzioa

1 Perpausaren osagaiak
Perpausa
Perpausak bi osagai nagusi ditu: izen-sintagma (izena ardatz duen elementu multzoa) eta aditz-sintagma (aditza ardatz duen elementu multzoa).
Txoria abesten ari da.
IS
Subjektua
Izensintagma (Is)
Izena ardatz
duen elementu
multzoa
AS
IS + AS
Predikatua
Aditzsintagma (As)
Izenaren eta aditzaren inguruan hainbat elementu gehitu ditzakegu informazio osoagoa emateko.
Zuhaitzeko txori txikia
umeari kantua ozenki abesten ari zaio.
Izenlaguna
IS Nori IS Nor Adberbioa
Aditza ardatz
duen elementu
multzoa
Izenondoa
IS
AS
(izlag.) + iz + (izond.) + det.
(adberbioa: adlag., adond.) + (IS nori) + (IS nor) + ad.
2 Osagaien funtzioa
Izen-sintagmak eta aditz-sintagmak funtzio ezberdina betetzen dute perpausean. Izen-sintagmak ekintza nork egiten duen adierazi ohi digu;
hortaz, subjektu-funtzioa egiten du.
Nire lagun minak... (Subjektua)
Aditz-sintagmak, aldiz, ekintza bera azaltzen du; beraz, predikatu-funtzioa betetzen du.

bere urtebetetze-jaira gonbidatu nau.
(Predikatua)
3 IS-ren funtzioa subjektuan eta predikatuan

Izen-sintagmak subjektu funtzioa bete dezake; hala ere, predikatuan ere
ager liteke aditzaren osagarri. Horrelakoetan, osagarri zuzena edo
zehar-osagarria izan daiteke:
Osagarri zuzena predikatu barruan Nor deklinabide-kasua daraman
izen-sintagma da. Sintagma horri Nork motako aditzek (jan, egin) eta
Nor-Nork edo Nor-Nori-Nork motako laguntzaileek laguntzen diote. Osagarri zuzenak laguntzaile horiek aldaraziko ditu, singularra edo
plurala den.
Mikelek sagarra jan du. / Mikelek sagarrak jan ditu.
Osg. Zuzena (IS Nor)
Mikelek niri sagarra eskaini dit. / Mikelek niri sagarrak eskaini dizkit.
Osg. Zuzena (IS Nor)
10
GRAMATIKA
Zehar-osagarria predikatu barruan Nori deklinabide-kasua daraman
JAKIZU
izen-sintagma da. Kasu honetan, Nor (erori, joan) zein Nork motako
aditzekin ager daiteke, eta Nor-Nori eta Nor-Nori-Nork motako aditz
laguntzaileek lagunduko diote osagarriari. Sintagma horrek ere laguntzaileak aldaraziko ditu, singularra edo plurala den.
Anek ikasleari orria banatu dio. / Anek ikasleei orria banatu die.
Zehar-osg. (IS Nori)

Pailazoari tarta erori zaio. / Pailazoei tarta erori zaie.

Zehar-osg. (IS Nori)
Bestalde, osagarri zuzena eta zehar-osagarria batera ager daitezke perpaus

berean.
Zenbait aditzekin (ikusi, jo) osagarri zuzena eta zehar-osagarria

nahasteko joera okerra dago.
Beleak azeriari janaria lapurtu dio.

Zehar-osg. (IS Nori) Osg. Zuzena (IS Nor)
Nik zu kalean ikusi zaitut.
(*Nik zuri kalean ikusi zaitut.)

Nik zuri keinua ikusi dizut.
ARIKETAK
1 Bereizi perpaus hauetako subjektuak eta
4 Osatu esaldiak osagarri zuzen hauek erabiliz.
predikatuak:

azterketak
Gure etxeko txakurrak eskua ematen digu.

Subjektua
Predikatua
purea
isuna
prakak
poesiak
pintzela
Itsasoko olatuek botila bat ekarri dute.
Jostunak
Nire auzokideek ozen jartzen dute telebista.
Sukaldariak
prestatu du bazkaltzeko.
Iaxiok esku batekin altxa lezake harri hura.
Udaltzainak
jarri die gidariei.
Guri film bat ikustea gustatuko litzaiguke.
Idazleak
Haizea ate azpitik sartu zaigu gelan.
Margolariari
2 Lotu subjektuak eta predikatuak.
josi dizkit.
irakurri dizkigu.
erori zaio.
Irakasleak
zuzendu ditu.
5 Idatzi zehar-osagarri zuzena hutsune bakoitzean.
Ni
baso bat ur atera dio Aneri.
Tabernariak
ogitartekoa prestatu dizu.
Nik
komiki bat oparitu dizut.
Sukaldariak
perretxikotan joan naiz.
Zuk
gurpilak konpondu zenizkigun.
Txakurrak
mihia erakutsi zigun.
Irakasleak
eskerrak eman dizkit.
Bertsolariak
bertso bat abestu dizue.
Ikaskideek
adarra jo dizuete.
Maddalenek
katuari zaunka egin dio.
Auzokideek
3 Azpimarratu perpausetako osagarri zuzenak eta
zehar-osagarriak.
Mikelek zuei gezur galanta kontatu dizue.
jai zoriontsuak opa dizkizute.
Eguraldi-iragarpenak ez digu ezer
argitu.
6 Idatzi bost perpaus subjektu, osagarri zuzen eta
zehar-osagarri hauek erabiliz.
Aitonak ipuin barregarriak kontatu zizkidan niri.
Aitak
niri
txokolatezko opila
Mekanikariak autoa konpondu dio nire aitari.
Amak
zuri
gona gorria
Dendariari gerezi guztiak erori zaizkio lurrera.
Zuk
semeari
irrati bat
Erizainak odola atera zigun guri.
Nik
lagunei
ilea
Niri ez zait zure bufanda zuria gustatzen.
Gozogileak
amari
errieta
11
GRAMATIKA

1 Izen motak
Izen motak
Arruntak
Bereziak
Izenak arruntak (lagun, mendi) edo bereziak (Izaskun, Bizkaia) izan

daitezke. Bestalde, izen arruntak zenbakarriak (zenbatu daitezkeenak)
eta zenbakaitzak (zenbatu ezin daitezkeenak) izan daitezke. Hartara, izen
zenbakarriak zenbatzaileen bidez zenbatuko ditugu:
txakur bat, bi sagar, hiru marrubi, lau lore
Izen zenbakaitzak, aldiz, ezin dira zenbatzaileen bidez (bat, bi) neurtu:
Zenbakarriak
*maitasun bat, *bi hotz, *bero asko, *lau poza
Zenbakaitzak
Hortaz, izen zenbakaitzek ez diote Zenbat? galderari erantzuten, Nolako(a)?

galderari baizik. Mota horretako izenekin izenondoak (handia, luzea) erabiliko ditugu, bere maila adierazteko:
Itxi leihoa, hotz handia egiten du-eta.
Denbora luzea eman dut liburu hau irakurtzen.
2 Izenordain motak
Izenaren ordez izenordaina (zu, guk, neuk, haiek) ager daiteke. Izenordainak hainbat motatakoak dira: pertsona-izenordainak, izenordain zehaztugabeak, bihurkariak eta elkarkariak.
Pertsona-izenordainak arruntak eta indartuak izan daitezke.
Izenordain arruntek singularreko zein pluraleko lehen eta bigarren

pertsonak izendatzen dituzte (ni, zu, gu). Hirugarren pertsonak
izendatzeko erakusleak erabiltzen ditugu (hura, haiek). Deklinabidekasu guztiak har ditzakete:
ni, nik, niri, zu, zuk, zure, zurekin...
Perpaus barruan izenordaina bera galdegaia denean, hau da, izenordaina nabarmendu nahi dugunean, izenordain indartua erabiliko dugu.
Askotan, aurkakotasuna azpimarratu nahi dugunean erabiltzen dugu:
Neuk egingo dut, ez zuk.
Geu ere joango gara zuekin.
Izenordain zehaztugabeen artean, galdetzaileak eta horietatik erato-
rriak dauzkagu.
Izenordain galdetzaileak nor, zer eta zein dira:
Nor da horko neska hori?
Zein kamiseta nahi duzu, gorria ala urdina?
Galdetzaileetatik eratorritako izenordain zehaztugabeak hauek dira: norbait, inor, ezer, zerbait, zer edo zer, edonor, edozer...
Norbait etor dadila niri laguntzera.

12
Zerbait afalduko dugu zinemara joan aurretik.
GRAMATIKA
Inor eta ezer izenordainak, batez ere, galderetan eta ezezkoetan erabili ohi ditugu; norbait eta zerbait, berriz, baiezkoetan.
JAKIZU
Inor etorri al da goizean? Bai, norbait bai.
Ez al duzu albistegian ezer entzun? Bai, zerbait entzun dut.
Izenordain bihurkariak erabiliko ditugu ekintza baten egilea eta har-
tzailea pertsona bera denean.

Horretarako, izenordain indartuak (neu, zeu) Noren deklinabide-kasua
hartuko du, eta burua hitza gehituko diogu: neure burua, zeure burua
Futbolariak bere burua lurrera bota zuen.
Etxetik irten aurretik, neure burua ispiluan ikusi dut.

Izenordain bihurkariek ere deklinabide-kasuak hartzen dituzte: neure
bururari, zeure buruarentzat, geure buruarengan
Sarritan honelako esapide okerrak

entzuten ditugu:
* Ispiluan begiratu naiz.
Eta etorkizunean, zer? galdetzen diot sarritan neure buruari.
* Kalean ikusi gara.
Izenordain elkarkariek bi pertsonen arteko elkarreragina adierazten
dute. Hau da, A-k B-rengan eragiten du, eta alderantziz.

Guk biok goizean elkar ikusi dugu. (Nik zu ikusi zaitut, eta zuk ni.)
Horiek era jatorrean adierazteko, -ren

burua eta elkar izenordainak
erabiliko ditugu:
Ispiluan begiratu diot neure buruari.
Elkar izenordainak ere deklinabide-kasu guztiak har ditzake (elkar, elkarrekin, elkarri, elkarrentzat), Nork kasua izan ezik (*elkarrek).
Kalean ikusi dugu elkar.
Ane eta Jon elkarrekin eseri dira. (Ane Jonekin; Jon Anerekin)
ARIKETAK
1 Aukeratu izen zenbakaitz bakoitzari dagokion
3 Osatu perpausak, izenordain bihurkariak erabiliz.
izenondo egokia.
neure burua
Izerditan nago, bero
egiten du eta.
bere buruaz
a) handia
b) asko
Denbora
aritu naiz maketa eraikitzen.
Igerilariak
b) bat
Kaixo,
a) asko
Haize
a) gogorra
Lotsa
a) izugarria
c) luzez
euren buruarekin
Zuk/Zeuk auto gorri bat gidatzen duzu.

Geuk/Guk egin ditugu erosketak, ez Maiderrek.
Niri/Neuri gereziak ikaragarri gustatzen zaizkit.
Zeuek/Zuek izan al zineten robota sortu zenutenak?
Arratsaldean gu/geu parkera joango gara.
Anek nagusitan zer izan nahi duen galdetu dio

Gogor aritu naiz lanean eta pozik nago
c) bat
Neu/Ni izan naiz deitu dizuna.
harro egoteko arrazoiak dauzka.
Partida galdu ostean, jokalariak haserre zeuden
c) asko
2 Aukeratu izenordain arrunta edo indartua.
uretara bota zuen.

aurkeztuko dizuet.
Mutil horek
ematen dit zuen aurrean abesteak.

b) luzea
neure buruarekin
bere buruari
c) luzea
dator iparraldetik.
b) luzea
bere burua
.
.
4 Berridatzi perpausak, elkarkariak erabiliz.
Asierrek Amaia maite du; Amaiak Asier maite du.
Asierrek eta Amaiak elkar maite dute.
Nik zurekin egin dut lan hau; zuk nirekin egin duzu.
Guk zuei idatziko dizuegu; zuek guri idatziko diguzue.
Jonek ez dio Maddiri hitz egiten; Maddik ere ez Joni.
Nik zu kalean ikusi zaitut; zuk ni ikusi nauzu.
Guk zuengan konfiantza dugu; zuek gugan ere bai.
13
1 KOMUNIKAZIOA
EGITEN JAKIN
Umorea eta irribarrea ezinbestekoak dira gure bizitzan. Egiaztatuta dago
umore ona eta
eta barre
barre alaia
alaiaedozein
edozeinbbotikaeagoak
botika baino hobeak
direla. Demagun
direla. Demagun
txistelhiaketa bat antolatu
txiste-lehiaketa
bat behar
antolatu
duzuela.
beharTxiste
duzuela.
onak,Txiste
barregarriak
onak, sarituko
barregarriak
dira.
Baina zerdira.
sarituko
behar
Baina
duzer
txiste
behar
batek
du txiste
ona izateko?
batek onaEta
izateko?
zuek, Eta
ba zuek,
al dakizue
ba al
txisterik txisterik
dakizue
kontatzen?
kontatzen?
1 Aukeratu. Zer behar du txiste on batek grazia egiteko? Zergatik?
Bukaera ona.
Kontatzeko modua.
2 Eztabaidatu denen artean. Mugarik izan behar al du txiste batek?
Gogoan izan mota honetako txisteak.

Txiste sexistak.
Txiste arrazistak.
Gabeziaren bat duten pertsonei buruzko txisteak.
3 Lotu esaldiak, konparazio barregarriak osatzeko.
Hain garaia zen
uz azpian ere ez baitzen isiltzen.
Hain alferra zen
esnatzean, afaldu egiten baitzuen.
Hain
Hainberritsua
gaiztoa zen
txoriek habia egin baitzioten buruan.
4 Irakurri eta aukeratu bukaera egokia. Ondoren, azaldu zergatik
aukeratu duzun.
Gizon bat, Ilargia
ilagia baino
bainobakartiagoa
bakartiagoabaitzen,
baitzen,txori
txoridenda
dendabatera
baterasartu
sartu
zen eta hizketan zekien loro bat eskatu zuen. Dendariak hanka
bakoitzean soka loturik zuen bat erakutsi zion.
Ezkerreko sokatik tira eginez gero, euskaraz hitz egingo dizu
azaldu zion saltzaileak , eta eskuinekotik tira eginez gero,
katalanez.
Aizu, eta bietatik batera egiten badiot? galdetu zuen gizonak.
A
Grrrrooooua! Zozoa halakoa!

Lurrera eroriko naiz mokoz
aurrera! erantzun zuen loroak.
Gaztelaniaz hitz egingo dizu

erantzun zion saltzaileak.
5 Ikaskide bakoitzak txiste luze bat edo bi txiste labur pentsatu
beharko ditu. Kontuan izan, puntu hauek.

Bukaera barregarria izan behar du, inork espero ez duena.
Behar baduzu, erabili hotsak eta onomatopeiak, kontaketa
dibertigarriago egiteko.
Egin txisteko pertsonaien deskribapena, esajerazio
exajerazio edo konparazioak
erabiliz.
Antzeztu txisteko pertsonaien ahotsak, bakoitzari doinu bat emanez.
14
KOMUNIKAZIOA
ENTZUTEKO TESTUA

Aisialdia betetzeko hainbat aukera ditugu: musika entzutea, paseatzea, irakurtzea,
Interneten kuxkuxeatzea, kirola egitea, bideo-jokoekin jolastea... Hala ere, sarritan
sofan eseri eta telebista ikusteko gogoa baino ez dugu izaten.
Telebista hainbat genero biltzen dituen kutxa da, tartean umorearena. Umorezko
telesailek edo komediek arrakasta handia dute adin guztietako ikusleen artean. Jon
Plazaola telebista-aurkezle eta aktoreak ibilbide luzea egin du Euskal Telebistan.
Orain, Madrilera egin du salto eta arrakasta handia lortu du komedia batekin.
1 Entzun Jon Plazaolari egindako elkarrizketa eta adierazi esaldi hauek bat da-
tozen hark esandakoarekin.

Andaluziarren eta euskaldunen artean antzekotasun gutxi dago.
Umore zuria edo unibertsala egiten baduzu pertsona gehiagorengana heltzen
da mezua.
Jakin-mina, askotan, inteligentziaren baliokidea da.
Batez beste, 500.000 pertsonak ikusi dute kapitulu bakoitza.
2 A
zaldu, zure hitzekin, zer esan nahi duen errealitateak fikzioa gainditzen du.
3 Jarri taldeka eta aukeratu gai hauetako bat. Ondoren, eztabaidatu.
Zein alde on eta txar ditu ospeak?

Zenbat eta hizkuntza gehiago jakin, aberatsagoak al gara?
Entzun ahala
Idatzi, entzun ahala, ideia

garrantzitsuenak.
Erreparatu elkarrizketan
zehar Jon Plazaolak ospeaz
eta hizkuntzak jakiteaz
ematen duen iritzian.
EGITEN JAKIN
GONBIDAPENA
Lagunarteko festa baterako gonbidapena egitea
1 Gurasoen baimenarekin, festa bat antolatuko duzu. Zenbait
lagunentzat gonbidapena idatzi behar duzu.

Asmatu festaren arrazoia edo leloa.
Idatzi festari buruzko xehetasunak: non izango den, zein egun eta
ordutan...
Pentsatu ea gonbidatuek zerbait eraman behar duten edo arauren bat
bete behar duten, zure etxean izango baita festa.
15
LEXIKOA
1 HIZKUNTZAREN ERABILERA
Multzo-atzizkiak
1 -di/-ti, -(t)eria
Multzo-atzizkiak multzoa edo taldea adierazteko erabiltzen dira, eta, horrenbestez, haien bidez izen multzokariak sortzen dira.
MULTZO-ATZIZKIAK
ADIBIDEAK
-di/-ti: gehienetan, landare- eta arbola-izenei eransten zaizkie;

atzizki hauen bidez sortutako izenek lekua ere adierazten dute.
pinu + -di: pinudi

pago + -di: pagadi
mahats + -ti: mahasti
-teria: pertsona-izenei eta gauza-izenei eransten zaie.
gazte + -eria: gazteria,

biztanle + -eria: biztanleria
makina + -eria: makineria
-ti atzizkiak, bestalde, izenondoak sortzen ditu eta pertsonak, animaliak
eta gauzak deskribatzeko erabiltzen dira. Atzizki honek joera edo ugaritasuna adierazten du: gezurti (gezurrak esaten dituena, gezurrak esateko joera duena), beldurti (erraz beldurtzen dena, beldurtzeko joera
duena), loti (lo asko egiten duena)
-(t)eria atzizkia dela eta, dena den, gogoratu: euskaraz askotan ez dago
izen multzokarien beharrik; nahikoa da plurala erabiltzea (ikasleria/

ikasleak, irakasleria/irakasleak, langileria/langileak).
ARIKETAK
1 Berridatzi esaldiak, izen multzokarien ordez plurala
3 Irakurri definizioak eta idatzi dagokien hitza, -ti/-di
erabiliz, adibidean bezala.
eta -(t)eria atzizkiak erabiliz.
Ikastetxe honetako ikasleriak, oro har, maila

akademiko ona du.
Haritzez landatutako lekua, haritz-basoa:
Ikastetxe honetako ikasleek, oro har, maila

akademiko ona dute.
Unibertsitateko irakasleriaren arazoei buruz hitz
egingo dute.
Belarra hazten den landa:

Lurralde edo herrialde batean hazten diren landareen
multzoa:
Zalantzak dituena:
4 Osatu esaldiak hitz hauek erabiliz.
Dendari hark bezeria handia zuen, tratuan aditua baitzen.

lotsatia
ezkertia
bakarti
basatiak
tematiak
Gero eta finagoa da sukaldean erabiltzen den tresneria.

Kaleko argiteria aldatu dute, herria edertzeko.
2 Sortu hitzak, arbola-izen hauei multzo-atzizkia
erantsiz.
Tigreak bezalako abere

arbola
zuhaitz

zumar
arte
16

gogor eta amore eman gabe eusten die bere
iritzi, asmo eta erabakiei.
gustatzen zaizkit.
lertxun
Aita
intxaur
Uharte
batera alde egin zuen; ez zuen
inorekin egon nahi.
sagar
gaztaina
da: erraz lotsatzen da jendearen aurrean.
Idazteko-eta esku ezkerraz baliatzen da
ORTOGRAFIA

1 Zenbaki kardinalak idazteko arauak
JAKIZU
Zenbaki kardinalak idazterakoan, honako arauak beteko ditugu:

ZENBAKI KARDINALAK IDAZTEKO ARAUAK
ADIBIDEAK
1etik 20ra, zenbakiak hitz bakarrean idazten dira:
hamaika, hamabi, hamahiru,

hamalau...
3 eta 4 zenbakiek, hogei eta ehun zenbakiekin elkartzean, -rkontsonantea hartzen dute:
hirurogei, laurogei,
hirurehun, laurehun...
20 zenbakiak, beste zenbaki batekin elkartzean, h- galtzen du:
berrogei, hirurogei,
laurogei...
21etik 99ra bereiz idazten dira, -ta lehen hitzari loturik:
hogeita bat, berrogeita

hamabi, hirurogeita lau,
laurogeita bost...
Hamaika tresna ekarri behar

izan ditugu gaur plastikako
eskolara!
Ehuneko osoak idaztean, gogoratu hiru eta lau zenbakiei

bakarrik lotzen zaiela -r-:
hirurehun, laurehun baina

seiehun eta ez seirehun*
H amaika komeria bizi izan

genituen kanpalekuan!
Ehunekoekin doazen zenbakiak eta juntagailuz ematen dira;

baina juntagailua bereiz idazten da:
ehun eta bat, berrehun eta

bi, bostehun eta hogeita
hamar...
1000 zenbakiaren ondoren ere eta juntagailua idazten da.
mila eta bat, mila eta ehun...
Beste eta bat sartzen denean, lehendabizikoa ezabatuko dugu:
mila eta ehun eta hogeita bi
1000 zenbakiaren multiploak juntagailu gabe idatziko ditugu.
bost mila, ehun mila,

bostehun mila...
Hamaika zenbakia ugaritasuna

adierazteko ere erabiltzen da,
askoren pare:
ARIKETAK
17
hamazazpi
3 Ordenatu hitzak, zenbaki luzeak osatuz.
zazpi / laurehun / eta
laurehun eta zazpi
99
lau / eta / bostehun / bi mila
1238
sei / berrogeita / hirurehun / eta
371
bat / eta / seiehun / hamar mila
45
laurogeita / eta / zortziehun / hiru
984
hirurogeita / eta / hiru mila / zortzi
2 Erantzun galdera hauei, zenbakiak letraz adieraziz.
Zenbat urte dituzu?
Hamahiru
Zenbat egun ditu urteak?

Zenbat liburu daude gelan?
Zenbat lagun zarete gelan?
Zein urtetan jaio zinen?
Zenbat arrautza daude dozena batean?
4 Zuzendu okerrak hurrengo hiru esaldietan.
Berrehun eta hogei eta hamar biztanle ditu herritxo

horrek.
Futbol estadioan hogeita hamar mila hiruehun zale
sartzen dira.
Nire aitona mila bederatziehun eta hiruhogeita
zortzian etorri zen herrira.
17
1 KOMUNIKAZIOA
EGITEN JAKIN
Gauzak deskribatzea
Deskribatzea zerbaiten ezaugarriak xehetasunez azaltzea da. Pertsonak, tokiak, objektuak eta abar deskriba daitezke.
Deskribapena objektiboa zein subjektiboa izan daiteke. Zientzia-artikuluetan, adibidez, objektibotasuna izaten da nagusi;
literatura-testuetan, berriz, subjektibotasuna. Zenbaitetan idazleak bietarik erabiltzen du, eta deskribapen mistoak sortu.
Gauzen deskribapenetan, eta oro har, deskribapen guztietan, izenondoak maiz ageri dira, eta deskribagaiak zehaztasunez
azaltzea ahalbidetzen dute, era objektiboan zein subjektiboan ari garenean ere. Deskribapen subjektiboetan, metaforak ere
erabili ohi dira. Era horretara, idazleak bere ikuspuntua adierazten du.
Tuiavii izeneko gizon polinesiar batek Europa bisitatu zuen XX. mendearen hasieran. Papalagi
deitu zien europarrei eta haien ohituren deskribapena egin zuen bere herrikideentzat.
Interesgarria da gure munduari buruz zein ikuspuntu duen naturari erabat lotuta bizi den pertsona batek.
()
Papalagiek larru irmo baina moldagarri bat lotzen dute oinen bueltan. Gainaldeko larrua leuna eta malgua izaten da, eta primeran egokitzen
da oinaren formara. Behealdekoa, ordea, gogorra da oso, eta ez da batere egokitzen.
Objektu hau sortzeko animaliak larrutzen dituzte labana batekin, eta gero, larru hura beratzen uzten dute.
Ondoren, eguzkitan lehortu, eta kolpeka biguntzen dute. Larrua sendotzen denean, Papalagiek kanoen
moduko egituratxoak osatzen dituzte: ertzetan altuak dira eta oinak sartzeko bezain handiak. Ezkerreko
oinarentzat bat egiten dute, eta beste bat, ezkerrekoarentzat. Oin-barku horiek orkatilen bueltan lotuta
daude, sokaz eta kakoz. Horrela, oina kapsula indartsu batean sartuta daramate, barraskiloa oskolaren
barruan bezala.
Papalagiek egunsentitik iluntzera arte jantzita eramaten dituzte larruzko estalki hauek. Dantzan egiten
dutenean, bero kiskalgarria egiten duenean nahiz ekaitza datorrenean. Beti.
Janzkera hau naturaren aurka doa. Horregatik, beraien oinak nekatu egiten dira, eta kirastun bihurtzen.
Oinekin gauzei heltzeko gaitasuna guztiz galdu dute, baita zuhaitzetan gora igotzekoa ere.
Papalagiei lotsa ematen die larruzko estalki horien erabilerak, eta horregatik, larruaren berezko kolore
gorrixka estaltzeko koipe moduko batekin estaltzen dute larrua. Igurtzi eta igurtzi, distiratsu bihurtzen
dira barku txikiok. Hain distiratsu geratzen dira, ezen begientzat ere gehiegizkoa baita distira hau.
Izan zen Europan ohitura hori ez zela osasungarria esaten zuen Papalagi famatu bat. Hark esaten zuen
goizalbako ihintza oraindik belar gainean dagoenean oinutsik ibiltzeak munduko gaixotasun guztiak senda zitzakeela. Gizon hura oso jakintsua zen, eta oso osasun ona zeukan, baina jendeak barre egiten zion,
eta laster ahaztu ziren hartaz.
()
Erich Scheurmann
The Papalagi
18
TESTU-TIPOLOGIA
Testutik abiatuta
Nor dira Papalagiak?

Nola sortzen dituzte Papalagiek oin-barkuak?
Zer ondorio ekarri die oinetakoen erabilerak Papalagiei?
Papalagi famatu bat ez omen zen oinetakoen aldekoa; zer zioen hark?
2 Zer azaltzen da testuko oinetakoen deskribapenean? Aukeratu.
Oinetakoek zer atal dituzten.
Oinetakoak nork asmatu zituen.
Oinetakoak zerez eginda dauden.
Oinetakoen onurak.
Oinetakoak nola sortzen dituzten.
Oinetakoak noiz erabiltzen

dituzten.
3 Zerrendatu oinetakoak, oro har, eta haien larrua zehazki deskribatzeko
erabilitako izenondo objektiboak.

Larrua:
Oinetakoak:
4 Adierazi testuko adierazpen hauetatik zein den objektiboa, eta
zein subjektiboa. Arrazoitu zeure erantzuna.

Larru irmo baina moldagarri bat lotzen dute oinen bueltan.
Janzkera hau naturaren aurka doa.
Larrua eguzkitan lehortu, eta kolpeka biguntzen dute.
Hain distiratsu geratzen dira barku txikiok, ezen begientzat ere
gehiegizkoa baita.
5 Zer-nolako deskribapena da testukoa? Aukeratu baieztapen zuzena.
a) Zientzia-artikulu batekoa da; erabat objektiboa.
b) Deskribapen mistoa da; datu objektiboak eta subjektiboak ematen ditu.
c) Deskribapena erabat subjektiboa da; beraz, literatura-testu batekoa.

6 Metaforen bidez, idazleak bere ikuspuntua adierazten du. Zer metafora
erabiliko zenuke objektu hauek deskribatzeko?

Zapatak: oin-barkuak
Gerrikoa:
Txapela:
Ordularia:
Idazteari ekin
7 Hautatu objektu hauetako bat, eta idatzi hori deskribatzeko testu bat.
Tapoi-kentzekoa
Gitarra elektrikoa
Arkatza
Hasteko, erabaki zeren arabera deskribatuko duzun objektua: behetik gora, zatiz
zati, zentzumenen arabera
Gero, deskribatu objektua; lehen-lehenik, era objektiboan, izenondoak erabiliz.
Azkenik, azaldu zure ikuspuntua, metaforaren bat erabiliz, subjektibotasun
kutsua emateko.
19
1 LITERATURA-HEZKUNTZA

San Martiniko eta Basajauna
Sara inguruan kontatzen denez, San Martinikoren errota-ardatza haritz
egurrez egindakoa zen, eta nahiko arin erretzen zenez, bere eginkizunerako hondatua gelditzen zen. Basajaunaren errotak luzaro irauten
zuen, ordea. San Martinikok, sekretua jakin nahian, bere errota atsedenik gabe lanean ari zela zabaldu omen zuen. Orduan, Basajaunak berria
zabal-tzen ari zenari honela galdetu omen zion:
San Martinikok errotari haltzaren ardatza jarri dio ala?
Ez, baina jarriko dio! erantzun zion aldarrikariak.
Horrelaxe, San Martinikoren trikimailua dela medio, etengabe lanean
aritzeko moduko errotak zabaldu ziren munduan.
1 Mitoa, kondaira
Mitoak edo kondairak antzinako jainko-jainkosei edo heroiei buruzko
kontakizunak dira. Errealitatearen eta fantasiaren artean kokatuta daude.
Ahoz-aho transmititu izan dira belaunaldi batetik hurrengora eta herri
baten tradiziozko pentsamendu eta sineskerak islatzen dituzte.
Kristautasunaren hedapenarekin tokian-tokiko mitoak indarra galtzen joan
ziren, elizak baztertu egin baitzituen sinesmen paganoak zirelako.
Pertsonaia mitologikoek lotura estua izan ohi dute naturarekin,
guduekin edo gertakizun harrigarriekin.
JAKIZU
2 Mitologia klasikoa
Mitologia klasikoa greziar eta erromatar zibilizazioen sineskerek
osatzen dute. Kristo aurreko mendeetan indar handia izan zuten eta
kontakizun asko gaur egunera arte iritsi dira, orduko filosofo eta poeta
askok idatziz bildu baitzituzten. Obra horien artean Homeroren Iliada
eta Odisea (K.a. viii. mendekoak) dira ezagunenetakoak: lehenengoa
Troiako gerrari buruzkoa eta bigarrena, gerra bukatu ondoren Odiseok
Troiatik Itakara (bere sorterrira) egiten duen bidaiaren kontakizuna.
Joxe Migel Barandiaran

(Ataun, 1889-1991)
Apaiz eta ikerlari ezaguna izan
zen; euskal kultura eta historiari
buruzko ikerketa sakonak egin
zituen. Mitologa Vasca liburuan
(1960), esaterako, Euskal Herriko
hainbat txokotan jasotako mito
eta kondaira ugari bildu zi-tuen.
20
Jainko-jainkosen izenek, grekotik latinera aldatu ziren arren, esanahi edo

izaera berbera zuten kultura bietan:
Izaera
Grezian
Erroman
Jakinduriaren jainkosa
Atenea
Minerva
Unibertsoaren jainkoa
Zeus
Jupiter
Edertasunaren jainkosa
Afrodita
Venus
Gerraren jainkoa
Ares
Marte
3 Euskal mitologia
Euskal Herrian ere, antzinako kondaira eta mito ugari ezagutzen ditugu.
Kontakizun hauek ipuin tradizionalekin nahastu izan dira, baina genero
ezberdinak dira. Aita Barandiaranen arabera, ipuinetako pertsonaia,
leku eta garaiak ezezagunak edo zehaztu gabeak izan ohi dira: Artzain
gezurtia edo Zazpi antxumeak, adibidez. Kondairetan, aldiz, kokapena,
garaia eta protagonistak ezagunak izaten dira: Anbotoko Mari, Olentzero,
Laminak, Basajaunak...
Antzinako euskaldunen sineskera paganoek, lurra dute erdigune. Ama
Lurra zen jainko nagusia eta alaba bi zituen: Eguzki Amandrea eta Ilargi
Amandrea. Kondairak dioenez, bi horiek lurraren barnetik irteten dira egunero eta, zerua gurutzatu ondoren, lurraren magalera itzultzen dira berriz.
4 Pertsonaia nagusiak
Euskal mitologiaren ikur ezagunena Mari da, lurraren pertsonifikazioa
eta naturako elementuen indarra duena. Persefone jainkosa greziarrarekin
alderatu izan dute, naturarekin duten loturagatik.
Tartalo artzaina ere ezaguna da: basoetan ibiltzen den begi-bakar erraldoia. Greziar mitologian Ziklope deritzo pertsonaia honi eta, besteak beste,
arestian aipaturiko Odisean agertzen da.
Euskal mitologian, Akerbeltz sorginen buruzagia, basoetako Basajaun
eta Basandere, Laminak eta Galtzagorriak ere aurki daitezke.
Pertsonaia batzuen inguruan ospakizun eta jaiekin, bereziki inauteriekin,
lotutako tradizioa luzea da. Ezagunak dira Zalduondoko Markitos, Mundakako Laminak eta Atorrak, Zuberoako Zamaltzainak, Lesakako
Zakuzaharrak edo Lantzeko Mielotxin eta Ziripot.
ARIKETAK
Zeintzuk dira mito eta kondairetako gai nagusiak?
3 Aukeratu hiru jainko greziar hauetako bat eta bilatu
hari buruzko informazioa. Ondoren, bete haren fitxa.
Zergatik galdu zuten indarra antzinako mitoek?

Zeintzuk dira Homeroren lanik ezagunenak?
Zer kontatzen dute?
Zertan desberdintzen dira ipuin tradizionalak
eta kondairak, Barandiaranen arabera?
2 Euskal mitologiako zein pertsonaiari dagokio
deskribapen bakoitza?
Ziklope izenez ere ezagutzen den artzaina.
Iluntzero irten eta goizero berriz ezkutatzen dena.
Jainkosa gorena, naturarekin lotura estua duena.
Akelarreetako izaki nagusia.
Atenea
Zeus
Afrodita
4 Ezagutzen al duzu mito klasikoetan oinarrituriko
ipuin, liburu edo filmik? Aipatu izenburuak eta gai

nagusia.
21
TESTUA
Ehiztari gaztea
ospatzeko. Gazteen artean jokoak eta apustuak antolatzea
pentsatu zuten, eta gazte batek mendian harrapatutako
lepahori bat atera zuen torneo bat antolatzeko asmoz.
Lepahoria libre utzi eta lantza jaurtiketa bakarrean hil
behar zen. Lehen jaurtitzaile izateko ohorea ehiztari
gazteari utzi zioten. Jokoa hasi eta jaurtitzera zihoala,
laino artetik eguzki-izpi distiratsu bat atera eta lantza
desbideratu egin zen. Zorigaiztoaren zorigaiztoz, lantza
desbideratua andregaiaren bihotzera joan zen bete-betean,
eta hantxe bertan hil zen neska gaztea. Guztiak zur eta lur
gelditu ziren.
ARIKETAK
kondaira honetan?

honek?
Mendiko Jaunaren zigorra izan omen zen, haren abereei

barrena omen dabil barkamen eske, eta ekaitz egunetan,
oraindik ere, bere negar-zotinak entzuten omen dira.
EGITEN JAKIN
baten inguruan.
Izena:
Dragoiaren kondaira
Kondaira:
Datu deigarriak:
22
IDEIA NAGUSIAK

Perpausa
Subjektua
Predikatua
Izen-sintagma (IS)
Aditz-sintagma (AS)
(izlg.)+iz+
(iznod.)+det.
Aditza
Aditzaren
osagarriak
Adberbioa
Zehar-osagarria
(Is Nori)
Osagarri zuzena
(Is Nor)

da.
daitezke. Zientzia-artikuluetan, adibidez, objektibotasuna erabili ohi da; literatura-testuetan, berriz, subjektibotasuna.
azaltzea ahalbidetzen dute; deskribapen subjektibo zein objektiboetan ageri ohi dira. Metaforak deskribapen subjektiboetan agertzen dira. Era horretara, idazleak bere ikuspuntua
adierazten du.

buruzko kontakizunak dira eta herri baten tradiziozko pentsamendu eta sineskerak islatzen dituzte.
Mitologia klasikoa greziar eta erromatar zibilizazioaren sineskerek osatzen dute. Obra hauen artean daude Homeroren
Iliada eta Odisea.
Sineskera paganoek lurra dute erdigune: Ama Lurra, Eguzki
pertsonaia daude, adibidez, Mari, Tartalo, Akerbeltz, Basajaun eta Basandere, Laminak eta Galtzagorriak.
23
AMAIERAKO JARDUERAK
IRAKURMENA
1 Irakurri ondoko testua eta erantzun galderei.
Soinua eta letra

Munduko edozein bazterretan bizi, itsasertzean zein
mendi puntan, guzti-guztiok egiten dugu barre. Eta
ez dakit zuri, baina niri ingeles baten barreak, korear
batenak edo euskaldun batenak antzeko soinua dutela iruditzen zait. Egia da: badira barre zoliak, barre
lodiak, barre politak, barre itsusiak eta baita barre
kutsakorrak ere, baina ez dio axolarik nongoa zaren
halako edo bestelako barrea izateko.
Nahastea barrearen soinua idazteko orduan dator,
halakoetan, beste gauza askotan bezala, jatorriak zeresan handia du-eta.
Barrea abestia balitz, soinua berbera izango litzateke
mundu guztian, baina letra aldatu egingo litzateke
herrialde batetik bestera.
Ikusi, bestela:
Ingelesez, hahahaha
idatziko lukete.
Frantsesez, bestalde,
hhhh.
Italieraz, eheheheh.
Gaztelaniaz, jajajaja.
Portugesez, huehuehue.
Korean, kekekeke.
Grezieraz, xaxaxaxa.
Eta euskaraz, berriz, kar-kar-kar.
Nolanahi idatzita ere, guztiok elkarrekin barre egitea
da printzipalena, ez al duzu uste?
3 Osatu esaldiak asko edo handia erabiliz.
Bero
hondartzan.
dago, eta jendetza
bildu da
Haize
dabilenez, hosto
Lotsa
ematen dit jendearen aurrean abesteak.
daude airean.
4 Osatu esaldiak, izenordain elkarkariak erabiliz.
elkarri, elkarren, elkarrekin, elkarrengan

Matxalen eta Josu
bizi dira.
Anaiak eta biok den-dena kontatzen diogu
Gurasoek eta seme-alabek konfiantza izan behar dute
.
Neska horiek
alboan esertzen dira beti.
5 Aukeratu izenordain zuzena, esaldiak osatzeko.
Egunero gauza bera errepikatzen diot

a) niri
b) nire buruari

kirola egiten dut, eta
zenuke.

a) Nik/zuk
a) zerbait
ere egin beharko
b) Nik/zeuk
Egun osoan ez dugu
c) neure buruari
c) Neuk/zeuk
jan, eta gose gara.
b) ezer
c) ezer ere ez
6 Erantzun, izenordain bihurkariak erabiliz.
Zer ikusten duzu, ispiluaren aurrean jartzen zarenean?

Norekin ari zara hizketan, zeure golkorako ari zarenean?
Erruduna neu banaiz, nori bota behar diot errua?
LEXIKOA
7 Osatu hitzak multzo-atzizki egokiak erabiliz.
T estua idatzi duenaren ustez, nolakoa da barrearen

soinua mundu guztian?
Zer-nolako barre motak aipatzen ditu?
Zein da barre kutsakorraren ezaugarri nagusia?
Zer gertatzen da barrearen soinua idazteko orduan?
Eman adibideak. Non ageri ohi da barrearen soinua idatziz?
mahats
pinu
egia
tresna
-di/-ti
-(t)eria
arau
ontzi
baso
langile
8 Adierazi goiko zein hitzi dagozkion definizio bakoitza.
Beti egia esaten duena:
GRAMATIKA
2 Azpimarratu osagarri zuzenak, eta inguratu zehar-
osagarriak.
Gure aitak amari gona gorria ekarri dio.
Iaz loteria suertatu zitzaion amona Inaxiri.
Lagunek gezur mordoa kontatu dizuete zuei.
Gozoki bana eman diogu gure auzokoaren seme-alabei.
24
Sukalderako gauzen multzoa:

Pinu-basoa:
Jardunbidea antolatzeko arau-multzoa:
Pertsona hezigabea:
Lanbide bateko tresna-multzoa:
Mahatsondoak landaturik dauden saila:
Langileen gizarte-klasea:
ORTOGRAFIA
LITERATURA
9 Erantzun, zenbakiak letraz emanez.
13 Irakurri ipuina eta erantzun galderei.
Zenbat arrautza dira bi dozena eta erdi?
Marizuloko zezengorri
Zenbat urte bete ditu udal liburutegiak aurten

mendeurrena ospatzen bada?
Amezketan kontatzen dutenez, behin batean, Irabi

baserriko neskatxa Aralarrera igo zen larrean zeukan
behi baten bila. Txahal gorri bat ikusi zuen, eta berea
zelakoan, haren atzetik abiatu zen. Buztanetik heldu
zion eta segika joan zitzaion, Marizulo kobazulora
eraman zuen arte. Marizulo Mariren bizilekua zen.
Zenbat kilo dira hiru tona eta erdi?

Zenbat egun ditu bisurteak?
Zer zenbaki erabiltzen da ugaritasuna adierazteko?
1.717
333
2.435
867
4.389
10.632
65.963
35.940
234.786
Neskatxaren familia bere bila ibili zen; alferrik, ordea,

ez baitzuten inoiz aurkitu. Herrian esaten dutenez,
beste batean ikusi omen zuten neskatxa hura Marizulon txakur gorri bat ondoan zuela, haitzuloa zaintzen.
KOMUNIKAZIOA
Ipuin honetan pertsonaia mitologikorik azaltzen al da?

Zein?
11 Entzun Leioako Umore Azoka eta esan esaldi hauek egia
Hura al da ipuineko protagonista? Nor, bestela?
ala gezurra diren.
Zer kontatzen da ipuinean?
Umore Azoka antzerki-konpainientzat eta prentsarentzat

soilik antolatzen da, ez ikusleentzat.
14 Bereizi pertsonaia mitologikoak eta
Emanaldi guztiak Leioako antzokian egiten dira.
esan haiei buruz dakizuna.
Euskadiko, estatuko eta atzerriko konpainia garrantzitsuak

biltzen ditu.
Mari Errauskin Anbotoko Mari

Tartalo
Artzain gezurtia
A
rtista berriei beren lanak erakusteko aukera ematen die.
Lamia
Zeus
Erpurutxo
Galtzagorriak
12 Azaldu. Zein da Leioako Umore Azokaren helburua?
IDAZTEN JAKIN
Gauzak deskribatzea
Aukeratu objektu hauetako bat, eta deskribatu. Deskribapen mistoa

egingo duzu, hots, datu objektiboak eta subjektiboak ematen
dituena. Horretarako, objektuaren itxura deskribatu ez ezik, zure
irudipenak ere adieraziko dituzu.
Deskribapena egiteko, jarraitu
honako aholku hauei:
Adierazi objektua zerez egina den,
zer atal dituen, zertarako den eta
nola erabiltzen den.
Ondoren, esan zer beste gauza, izaki
edo objektu ekartzen dizun gogora
eta konparatu horrekin.
Erabili metaforaren bat zeure
deskribapenean.
Materialak: zura, metala, beira,

plastikoa
Atalak: heldulekua, kirtena,
oinarria
Erabilera: jolaserako,
eguneroko zereginetarako
25

SM Muestra

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SM Muestra

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Euskara eta Literatura

DBHko 2. mailarako Euskara eta Literaturarako Eragin liburua

Barre egitea, ariketa ezin

Hil eta gero, salda bero!

Mendian ala kalean?

Amets egiteko: Cirque

Domotika: zuk soilik klika!

Behin betiko esanak

Magia duten eraikuntzak

Gramatika-ariketategia eta aditz-taulak

Etorkizuneko gizakia deskribatzea

Baldintza jokatuak eta

Norbere logela diseinatzea

Margolan baten ezaugarriak

Jende bitxi hori

Tribu urbanoak deskribatzea

Irteera eta helmuga

Aditza: Nor-Nori aditz

Aditza: Nor-Nork aditz

Bideo-joko bat azaltzea

Ohitura baten berri ematea

Txiste bat kontatzea

Izena eta izenordainak

Marko Polo nafarra

Beti bila ala berton

Kar, kar, kar!

Narratiba I: bidaiak eta

Narratiba II: eleberri historikoa

Iruzkina: film bati buruzkoa

Zinema eta literatura

Narratiba IV: polizia-eleberria

Narratiba VI: zientzia-fikzioa

Haur eta Gazte literatura

Mitologia eta kondaira

Jakingaiak eta testuak

Kar, kar, kar!

Enrike Kike Amonarriz Tolosan jaio zen 1961ean. Euskal

Zenbaki kardinalak nola idatzi

Azkenaldian, baina, euskal umorea asko zabaldu eta

Azken txorakikeriak izeneko alea

Entzun Umorearen historia testua eta erantzun:

Nongoa da Kike Amunarriz eta zer da ikasbidez?

Zer mediku greziarrek sortu zuen gorputzaren

Zer uste du Kikek euskal umoreari buruz?

Erreparatu arretaz goiko margolan biei, eta egin

Ezagutzen al duzu beste umore motarik?

Zer ekarpen egin du Kikek euskal txisteen arloan?

Lehenik egin bakoitzaren deskribapen fisikoa.

Zein umore mota duzu gogokoen? Eta zein zaizu

Naturaren zer elementu aipatzen dira teorian?

Ezagutzen al duzu euskal txisterik? Kontatu baten

Ondoren, deskribatu irudiek islatzen duten izaera,

Umore mota desberdinak daude. Hitz egin orrialde

 izkuntza- eta literaturaH

Kike Amonarrizek ere ekarpen

Euskaldunok askotan erdarara

Laukitxo hauetan lau hizkuntza-trebetasunak lantzeko

1. programa. Idatzizko eta ahozko komunikazioa

Izan ere, ez da txantxetarako kontua barrearena. Barrea da gauzarik

8 Zer testu mota irakurri duzu? Aukeratu.

b) Informatikaren alorreko profeta bihurtu da.

a) Madan Katariaren biografia.

c) Mumbain hasi zen barrearen bere teknika garatzen.

Etorkizuneko gizakia deskribatzea

Norbere logela diseinatzea

Margolan baten ezaugarriak

Bideo-joko bat azaltzea

Txiste bat kontatzea

Narratiba I: bidaiak eta

Haur eta Gazte literatura

izkuntza- eta literaturaH

Ikasten eta pentsatzen

itzez, hitzik gabe eta