UNIVERZITET U TUZLI

FAKULTET ZA TJELESNI ODGOJ I SPORT

INDIVIDUALNA NASTAVA
(SEMINARSKI RAD)

Student: Jasmin Hamzi

Mentor: dr.sc. Tamara Efendi- Spahi, van.prof.

Tuzla, 2016.

UVOD
injenica je da su uenici nejednakih sposobnosti. Neki uenici su po svojim
sposobnostima i uenju uspjeniji od ostalih u razredu. Intelektualne mogunosti jednog broja
uenika nisu ni izdaleka iskoritene. Tradicionalna organizacija nastave je kljuni razlog
sputavanja uenika u razvoju. Znai, razloge treba traiti u tradicionalnom obrazovanju
nastavnika za rad u koli. Nastavnici nisu, u dovoljnoj mjeri, osposobljeni za upoznavanje
intelektualnih i drugih sposobnosti i svojstava linosti uenika, nisu osposobljeni za
organizaciju nastave kojom bi se sposobnost uenika razvijala i valorizovala brim
zavravanjem pojedinih razreda. Individualizaciju moemo definisati kao spontane ili
standardizovane obrasce aktivnosti kojima se opta drutvena ili grupna oekivanja i zahtijevi
prilagoavaju individui, pojedincu. U psihologiji i pedagogiji se esto govori o
individualizaciji procesa uenja. Rije je o specifinim postupcima kojima se programski
zahtijevi i didaktiko metodiko oblikovanje nastave usklauje sa osobinama uenika koje
su znaajne za uspijeh u uenju, na primjer, sa uenikim predznanjima, sposobnostima i
interesovanjima. Samo individualno uenje predstavlja podeavanje uenja prema
individualnim mogunostima onoga ko ui. U koli i drugim obrazovnim institucijama to se
obavlja putem individualizacije nastave i drugih oblika uenja (za mlade i odrasle), a u
procesu samo-obrazovanja svaki pojedinac za sebe odreuje sadraj, tempo, oblike, metode i
sredstava sopstvenog uenja. Proces individualizacije nastave prati individualistika
pedagogija koja je usredsreena iskljuivo na ovjeka pojedinca, njega izdvaja iz sredine i
stavlja iznad zajednice, grupe, drutva. Ovo je samo uvodno izlaganje, a ova tema e dalje
biti obraena u est poglavlja.
U prvom poglavlju se daje definicija individualizovane nastave, teorijske osnove
individualizovane nastave, zatim se govori o individualnim razlikama meu uenicima i o
etapama individualizovane nastave. U drugom poglavlju se govori o oblicima primjene
individualizovane nastave a u treem poglavlju se navode neke od kategorija uenika koji su
uesnici individualne nastave. Zatim u etvrtom poglavlju o individualizaciji u svijetlu
koncepta inkluzivnog obrazovanja, o dodirnim takama

individualizacije i inkluzije-

integracije. Nakon toga peto i esto poglavlje govori o mogunostima i ogranienjima

individualne nastave i na kraju zakljuak rada.

1. INDIVIDUALIZOVANA NASTAVA

1.1.

Pojam i definisanje individualizovane nastave

Pod pojmom individualizovane nastave podrazumijeva se nastavni rad koji je

usklaen sa individualnim razlikama meu uenicima. 1 Teorijska i empirijska istraivanja

pedagoga i didaktiara otkrila su postojanje znaajnih individualnih razlika meu uenicima.
Uenici se razlikuju prema svojim mentalnim mogunostima, brzini i tempu uenja,
motivaciji, interesovanjima i stavovima, temperamentu, karakteru, dostignuima - nivou
prethodnih znanja i dr. U individualizovanoj nastavi se sve ove razlike uvaavaju i uenici se
postepeno i kontinuirano vode i navikavaju da izvravaju sve sloenije zahtijeve. U jednom
razredu nemogue je da postoje dva uenika koji iste sadraje ue na isti nain, istom brzinom
i efikasnou. Razlike izmeu pojedinih uenika istog razreda iznose i po nekoliko
pedagokih godina. Individualizovana nastava je nastala kao reakcija na tradicionalnu nastavu
u kojoj su svi uenici pouavani na isti nain, istim tempom. Sve vie se naputa prosijeni
i srednji uenik i nastava usmijerava prema svakom ueniku posebno, na osnovu njegovih
individualnih mogunosti, potreba i interesovanja.
Individualizovana nastava je takav didaktiki sistem u kojem se nastavni zahtijevi
usklauju sa individualnim mogunostima uenika; oni ue samostalno, a njihov rad se
kontinuirano prati. Dr. Jovan orevi istie da je glavni cilj individualizacije nauiti uenike
uenju, formirati kod njih pozitivnu motivaciju za uenje i osloboditi potencijalne sposobnosti
svakog pojedinog uenika. Individualizovana nastava poprima sve ire razmijere u naoj
savremenoj koli. Sve vie nastavnika ovu vrstu nastave primijenjuje u korelaciji sa ostalim
vrstama nastave i oblicima rada. Ovaj vid nastave se prilagoava uroenim mogunostima
uenika, snano razvija skrivene potencijale uenika i doprinosi razvoju stvaralakog
miljenja uenika.

1.2.

Teorijske osnove individualizovane nastave

Lazarevi, Vesna, Individualizovana nastava, Obrazovna tehnologija br. 2, Beograd, 2005. str. 48

Ideja o individualizaciji nastavnog procesa je veoma stara i ona datira sa prvim

raspravama o uenju i nastavi. Zaetke ove teorije moemo nai u dijelima Sokrata, zatim u
dijelima Kvintilijana koji istie da dobra kola mora imati u vidu individualne osobine
uenika. Prve oblike individualizovane nastave imamo u robovlasnikom periodu koja je bila
individualna po principu jedan uenik-jedan nastavnik. Nastavnik je pri zadavanju
zadataka imao u vidu mogunosti uenika. Komenski u Velikoj didaktici daje prvu
tipologiju uenika. Don Lok i an ak Ruso rade na razvijanju ideje o individualizaciji
vaspitanja i obrazovanja uvaavajui slobodni prirodni razvoj djece. Ideja o individualizaciji
uenja i nastave, pojavila se kao reakcija na tradicionalnu nastavu, u kojoj su svi uenici
pouavani na isti nain.
Ovakvo pouavanje ne odgovara svim uenicima jer neki ue bre, a neki sporije.
Individualizovana nastava ima svoju teorijsku podlogu u kognitivnim teorijama u kojima se
istie znaaj saznanja, motivacije, organizovanosti memorije za uenje. Kognitivisti istiu
znaaj mentalnih struktura uenika, prethodnih uenikih znanja i naina (strategije)
savlaivanja novih pojmova. Uenici nisu jednaki nemaju ni ista prethodna znanja, ni
jednako izgraene mentalne strukture. Pijae istie da je za uspjeno obrazovanje potrebno da
nastavnik prilikom organizovanja nastave ima u vidu intelektualni i socijalni nivo uenika i da
tome prilagodi nastavu. Vigotski istie odgovornost uitelja u procesu uenja.2
Uitelj mora da procjeni sposobnosti svakog svog uenika i da utvrdi koje su mu
psihike funkcije u razvoju, koje su razvijene, koje tek treba da se razviju. U zavisnosti od
dobijenih rezultata, on e uenicima zadavati zahtjeve i uputstva sa ciljem da to bre
ovladaju zonom narednog razvoja. Vigotski istie da nastava uvijek treba sa se usredsredi na
formiranje onih misaonih odlika koje tek treba da se pojave. Uenje treba da ide ispred
razvoja. Derom Bruner istie da se prema karakteristikama uenika utvruju i odgovarajui
pedagoki postupci i principi rada.

2. INDIVIDUALNE RAZLIKE MEU UENICIMA

Lazarevi, Vesna, Individualizovana nastava, Obrazovna tehnologija br. 2, Beograd, 2005. str. 49

Dok je tradicionalna nastava bila usmjerena na prosjenog, srednjeg uenika,

individualizovana nastava usmjerava se prema svakom ueniku posebno, na osnovu njegovih
individualnih mogunosti, potreba i interesovanja. Razlike meu uenicima istog hronolokog
doba najee su u mentalnim sposobnostima, obrazovnom nivou, uenici sa tekoama u
razvoju, potiu iz razliitih socio kulturnih sredina, imaju razliita interesovanja i dr.
Uenici istog razreda ne ine homogenu grupu. Razlike meu uenicima mogu se posmatrati
u sljedeim obiljejima:

razlike u fizikim svojstvima,

razlike u mentalnim sposobnostima,
razlike meu uenicima istih optih sposobnosti,
razlike u znanjima.3

2.1. Razlike u fizikim svojstvima

Meu uenicima istog hronolokog doba postoje velike razlike u fizikim
svojstvima. One su lako uoljive i sa uzrastom se poveavaju i svoju kulminaciju dostiu
nakon 14. godine. Poslije toga se razlike smanjuju. Razlike su vee u viim razredima
osnovne kole i u srednjoj koli nego u niim razredima. Razlike postoje u visini, teini,
kapacitetu plua, obimu grudi, u razvoju ula sluha i vida. Ove razlike zahtijevaju
individualizaciju nastave fizikog vaspitanja.

2.2. Razlike u mentalnim sposobnostima uenika

Marijana Markovi, Struni rad - Individualizovana nastava, ''Obrazovna tehnologija'' br.

2. Uiteljski fakultet, Beograd, 2005. str. 62

Nauna istraivanja ukazuju na postojanje velikih individualnih razlika u mentalnim

sposobnostima uenika istog hronolokog uzrasta. Uenici mogu biti na nivou tog uzrasta,
ispod tog nivoa i iznad tog nivoa.
Razlike u mentalnim sposobnostima uenika ne mogu se uoiti prostim
posmatranjem. One se najpouzdanije utvruju primjenom raznih tehnika objektivnog
mjerenja. Tako, na primjer, razlike u znanjima, brzini itanja i pisanja mogue je uoiti tek na
osnovu mjerenja. Zahtijevi koji se postavljaju pred uenike treba da budu neto iznad
mentalnih mogunosti uenika, odnosno da pripadaju narednoj zoni intelektualnog razvoja.

2.3. Razlike meu uenicima istih optih sposobnosti

Uenici koji su istog stepena mentalnih sposobnosti
sposobnosti

po

mnogim

svojstvima:

po

govornim,

razlikuju se unutar tih

numerikim,

matematikim

sposobnostima, logikom rezonovanju, muzikim i likovnim sposobnostima. Razlike u

pamenju meu uenicima istog hronolokog doba mogu biti veoma velike i nastavnik mora
to imati u vidu i individualizovati oblike pamenja.

2.4. Razlike u znanjima uenika

Istraivanja ukazuju na to da postoje velike razlike u razumjevanju proitanog i da su te
razlike i do 7 uzrasnih godina. Ova razlika utie na kvalitet uenja, odnosno na brzinu
napredovanja. Razlike postoje i u nivou obavijetenosti iz pojedinih nastavnih tema. Sve ovo
ukazuje na potrebu individualizacije nastave. Mnogi nastavni sistemi su preferirali
individualni oblik nastavnog rada npr. Dalton plan. Ovaj je rad naizgled olakanje za
nastavnika, ali je u sutini jako sloen i podrazumjeva temeljitu pripremu.

U naoj nastavnoj praksi uenici su ovisnici o frontalnom radu pa je potrebno dosta truda i
napora da se navikavaju na samostalnost u radu, to je imperativ suvremenog vremena da

ovjek mora uiti tokom itavog ivota, a zato e se najbolje osposobiti ako ima vie
mogunosti da samostalno u koli ui i rjeava razne zadatke4
Razlike u znanju uenika neizostavno ukazuju na nunost individualizacije rada. Ve
na poetku kolovanja postoje velike individualne razlike u pogledu predznanja svijest
sedmogodinjeg djeteta, odnosno kolskog poetnika nije tabula rasa. Razlike u razumjevanju
proitanog, neminovno se reflektuju na kvalitet uenja i kvantitet znanja.5

2.5. Pojam diferencijacije u nastavi

Pod pojmom diferencijacije podrazumjeva se stvaranje razliitih uslova i okolnosti
za izvoenje nastave - prema sposobnostima, prethodnim znanjima, iskustvima i
interesovanjma. Diferencijacija predstavlja klasifikaciju uenika po nekim slinim ili
identinim obiljejima (sposobnostima, nivou znanja, interesovanjima, stavovima i dr.). Na taj
nain se stvaraju homogene grupe po tim obiljejima.
Postoje dvije vrste diferencijacije:
spoljanja
unutranja
Spoljanja diferencijacija je razvrstavanje uenika prema odreenim karakeristikama, nivou
sposobnosti, znanja i drugim obiljejima, u specijalno diferencirane homogene grupe za
uenje gdje je za svaku grupu predviena samostalna nastava. Uenici jedne razredne
zajednice razvrstavaju se na osnovu odreenih svojstava u nove nastavne grupe. Ovom
diferencijacijom se stvaraju homogena odjeljenja.
Ovakav vid diferencijacije ima negativne socio psiholoke implikacije pa se ne
preporuuje. Unutranja diferencijacija je diferencijacija unutar odjeljenja; strukturiu se
sadraji, zahtijevi i zadaci u skladu sa sposobnostima, prethodnim znanjima i drugim
svojstvima uenika.
Ovom diferencijacijom ne dolazi do promjena u kolskoj organizaciji jer se zadrava
uobiajeni heterogeni sastav odjeljenja. Odjeljenja nisu homogena. Osnovna odlika ovog
4

ati, Refik, Osnovi didaktike, IPF, Zenica, 2003. str. 2

Matijevi, Mladen, Mentorska nastava u osonovnoj koli, Filozofski fakultet , Zagreb,
1995. str. 212

oblika diferencijacije je, dostizanje linog maksimuma. Ovom diferencijacijom ostvaruju se

ciljevi i zahtijevi individualizovane nastave.

2.6. Upoznavanje individualnih osobenosti uenika

Organizovanje individualizovane nastave je veoma sloen i delikatan didaktiki
poduhvat prije svega zbog tekoa oko upoznavanja individualnih razlika uenika.
Identifikacija individualnih razlika ini osnovu za individualizaciju nastavnog procesa u koli.
Ona se postie na vie naina:
-

nastavnik posmatra i prati razvoj uenika i vodi odreenu dokumentaciju (ueniki

dosije, biljeke, protokole),

na osnovu pismenih i usmenih oblika izraavanja uenika (pismeni zadaci, domai

zadaci, pismene vjebe),

na osnovu razgovora nastavnik uenik,

pomou instrumenata objektivnog vrednovanja (testovi znanja, skale stavova, upitnici,

intervjui, inventari radnih navika).6
Nastavnik pored svakodnevnog situacijskog upoznavanja mora kontinuirano da prati

rad i napredovanje uenika u nastavnom procesu. Osim znanja treba pratiti opte i specijalne
sposobnosti, potrebe, stavove, istrajnost u radu, radne navike i dr.
Nastavnik treba da prikupi podatke i o materijalnim i ekonomskim uslovima,
porodinim prilikama, kvalifikaciji roditelja i dr. Bez kontinuiranog praenja uenika,
vrjednovanja njegovog rada, kumuliranja podataka i voenja odreene dokumentacije ne
moe se ostvariti individualizacija nastavnog rada sa uenicima.
Nastavnik je obavezan da permanentno prati napredovanje svojih uenika da o tome
vodi odreenu dokumentaciju, dosije, lini karton, posebne biljenice, anegdotske biljenice.
On mora dobro da poznaje individualne psihofizike sposobnosti svojih uenika,
odnosno

Lazarevi, Vesna, Individualizovana nastava, Obrazovna tehnologija br. 2, Beograd, 2005. str. 51

individualne razlike meu uenicima njegovog odjeljenja i da pomogne uenicima da otkriju

svoj stil uenja i bolje upoznaju svoju linost. Na osnovu praenja nastavnik dozira obim
pomoi pojedinim uenicima, stimulie meusobnu pomo i saradnju, postepeno uvodi
pojedince u samostalan rad i dr.

2.7. Etape individualizovane nastave

A sada emo navesti neke od etapa individualizovane nastave.
1.) etapa - pripremna etapa Ona obuhvata:
-

identifikaciju individualnih razlika meu uenicima,

izbor predmeta i sadraja koji e biti obraen na individualizovan nain,
izbor oblika individualizacije (on zavisi od prirode sadraja, dubine zahtijeva od

ciljeva koji se ele postii, od mogunosti kole i nastavnika koji izvodi nastavu),
priprema i planiranje artikulacije asa,
selekcija gotovih ili izrada novih didaktikih materijala za rad i evaluaciju uspjeha
uenika na asu.
2.) etapa operativna etapa predstavlja sam tok individualizovane nastave

ostvaruje se planirana artikulacija

asa; uenici samostalno rjeavaju zadatke koji su

primjereni njihovim mogunostima;

3.) etapa verifikativna etapa predstavlja prikupljanje podataka o ostvarenim
rezultatima rada i njihova analiza; prati se i vrijednuje individualni rad uenika i dobijeni
podaci se unose u kumulativnu evaluativnu dokumentaciju;

3 OBLICI INDIVUALNE NASTAVE

Oblici individualizacije su:

Individualno planirana nastava i nastava putem nastavnih listia

Zadaci na vie nivoa sloenosti
Individualizacija primjenom programirane nastave
Individualizacija primjenom grupnog oblika nastave
Individualizacija raunarskim obrazovnim softverom
Individualizacija primjenom expertnih sistema
Individualizacija primjenom vjetake inteligencije.7
Primjena ovog oblika individualizacije zahtijeva praenje rada i kontinuiranog

otkrivanja individualnih razlika u procesu uenja. Za izradu zadataka primjerenih svakom

ueniku potrebno je dosta vremena, pa se ovaj oblik individualizacije rijetko koristi u naim
kolama. U praksi se obino pripremaju zadaci bez prethodnog utvrivanja nivoa uenikih
znanja. Tako pripremljeni zadaci ne poveavaju efikasnost nastavnog procesa.

3.1. Individualizovana nastava primjenom zadataka na tri i vie nivoa sloenosti

Ovaj oblik individualizacije esto se koristi u naim kolama. Izrada zadataka na tri
nivoa sloenosti zasniva se na normalnoj distribuciji sposobnosti u odjeljenju gdje je 25%
nadprosjenih, 25% ispod prosjenih i 50% prosjenih uenika. Kod ovog tipa nastave zadaci
koji se izrauju podjeljeni su na 3 grupe po teini. Unutar svake grupe zadaci su rasporeeni
postupno i sistematski. Prave se u vidu zbirki zadataka na 3 nivoa, a mogu se praviti i u vidu
serije zadataka na posebnim kartonima koji su obojeni prema nivou sloenosti. Uenici se
diferenciraju na bolje, srednje i slabe. Ovakve grupe nisu homogene i unutar njih postoji
diferencijacija po nivou znanja. To zahtijeva i diferencijaciju zadataka unutar svake grupe.
Nastavnici obino omoguavaju uenicima biranje kartona prema nivou sloenosti i prelazak
na drugi nivo ako su uspjeno rjeili prvi nivo.
Prilikom izrade diferenciranih zadataka prvo se definie cilj (na primjer
uvjebavanje znanja), nakon toga se pristupa izradi zadataka na tri nivoa sloenosti. Kod
diferencijacije na vie nivoa unutar svake grupe zadataka prave se varijante po nivoima.
Ove zadatke treba da prave timovi strunjaka odreenog predmeta i pedagog,
didaktiar. Prilikom upotrebe zadataka na tri i vie nivoa potrebno je uenike motivisati da
razvijaju svoje sposobnosti, da budu aktivni cijeli as, odnosno da nakon rjeenih zadataka
7

Lazarevi, Vesna, Individualizovana nastava, Obrazovna tehnologija br. 2, Beograd, 2005. str. 54

prvog nivoa prelaze na slijedei nivo sloenosti. Na taj nain nije potrebno uenike
razvrstavati u homogene grupe, a oni e biti sve vrijeme asa misaono angaovani.

3.2. Individualizovana nastava primjenom programirane nastave

Primjenom programirane nastave postie se uspjena individualizacija: svaki uenik
napreduje svojim tempom, dobija povratnu informaciju da li je dobro savladao gradivo, ako
nije vraa se na prethodni lanak, a ako jeste ide na naredni; svi uenici stiu do cilja samo u
razliito vrijeme. Osim individualizacije u tempu koju obezbjeuje linearni program,
razgranati program omoguuje da uenici pojedine djelove gradiva dublje proue i da
rjeavaju zadatke primjerene svojim mogunostima. Uenici stalno dobijaju povratnu
informaciju koja ih stimulie da istraju u radu. Svaki korak aktivnosti uenika prati povratna
informacija, tako da uenici uvijek znaju na emu su. Povratna informacija dolazi poslije
svakog uraenog zadatka i uenici imaju stalni uvid u sopstvene rezultate, stalno su
motivisani za rad. Izrada programiranih materijala je sloena didaktika aktivnost i zahtijeva
dobro poznavanje gradiva i didaktiku osposobljenost.
Ove materijale prave timovi strunjaka - nastavnik odreenog predmeta, pedagog,
didaktiar i dr. Sloenost izrade programiranih materijala utie na smanjenu primjenu ovog
oblika individualizacije.

3.3. Individualizovana nastava primjenom grupnog oblika rada

Ovaj oblik individualizacije nastavnog procesa odvija se u grupama od 3 do 5

uenika. Individualizacija nastave

ostvaruje se rjeavanjem diferenciranih zadataka.

Nastavnik prilikom izrade zadataka polazi od individualnih razlika uenika unutar grupe (nivo
znanja, tempo, istrajnost, interesovanja za pojedine djelove gradiva). Uenici samostalno

10

rjeavaju zadatke ovladavajui pojedinim djelovima gradiva i zadovoljavajui svoja

interesovanja i potrebe. Zadaci koji se daju grupama mogu biti i isti za sve lanove grupe
istovrsni zadaci. Ukoliko su grupe homogene onda su i istovrsni zadaci prilagoeni
subjektivnim mogunostima uenika, njihovim sposobnostima, interesovanjima i nivou
prethodnih znanja.
Izabrane grupe su, meutim ,veoma rijetko homogene po svim ovim obiljejima.
Diferencirani zadaci obezbeuju vii nivo individualizacije, ali zahtijevaju i vie vremena za
izradu jer je potrebno prvo kontinuirano pratiti rad i razvoj uenika, mjeriti nivo znanja,
sposobnosti, stavova, navika.

3.4. Individualizovana nastava primjenom raunarskih obrazovnih programa

Kompjuterski obrazovni programi omoguuju potpunu individualizaciju. Ovaj oblik

individualizacije je novijeg datuma. Ovdje uenici rjeavaju zadatke prema svojim
mogunostima, odgovarajui na pojedina pitanja mogu da konsultuju razliite obrazovne baze
i da dobiju informacije iz svih nastavnih predmeta; rjeavaju zadatke onim tempom i na onom
nivou koji odgovara njihovim mogunostima; kontinuirano dobijaju povratnu informaciju i
odmah ispravljaju greke; uvijek znaju ta su nauili, a ta ne, poznavanje rezultata
sopstvenog rada stimulie njegove dalje aktivnosti; Nastava se sve vie temelji na primjeni
raunara. Raunarske obrazovne programe stvaraju timovi strunjaka, nastavnici praktiari,
pedagozi i posebni strunjaci programeri. Raunarski obrazovni programi e biti sve vie
koriteni u nastavnoj praksi uporedo sa modernizacijom kola i osposobljavanjem nastavnika
za njihovu primjenu.
Da bi se ostvarila kompjuterski podrana nastava neophodna je izrada obrazovnih
softvera. Softver omoguuje uenje novog gradiva, ispitivanje usvojenosti i upuivanje na
savlaivanje novog gradiva. Kojom brzinom e uenik napredovati zavisi od njegovih
sposobnosti. Informaciona tehnologija je sve monija, a uz to i sve jeftinija. Ova injenica
ohrabruje i upuuje na mogunost uvoenja informacione tehnologije i u nae kole i
naputanje tradicionalnih neefikasnih postupaka uenja.
8

Marijana Markovi, Struni rad - Individualizovana nastava, ''Obrazovna tehnologija'' br.

2. Uiteljski fakultet, Beograd, 2005. str. 65

11

3.5. Individualizovana nastava vjetakom inteligencijom i ekspertskim sistemom

Vjetaka inteligencija je kljuno obiljeje tzv. pete generacije kompjutera i njena
primjena dovee do promijena i u obrazovanju. Izmjenie se unutranja organizacija kole.
Uenici e veoma brzo i ekonomino dolaziti do svjeih znanja, koristie ih u rjeavanju
problema i stalno e znati ta su dobro usvojili, a ta treba jo da vijebaju. Svaku aktivnost
uenika prati povratna informacija. Uenik e napredovati prema svojim intelektualnim
sposobnostima i drugim mogunostima.
Negativna strana primjene vjetake inteligencije odnosi se na ljudsku linost, ona
smanjuje kontakt ovjek - ovjek, tako da e uenik biti usamljen i otuen. Ekspertski
sistemi slue brzom dobijanju, razumijevanju i upotrebi specijalizovanih znanja u pojedinim
oblastima nastavnih predmeta. Uenik e moi da kontaktira sa monim sistemima iz svih
pozicija: iz stana, kole i drugih mjesta Vjetaki eksperti i ekspertski sistemi postaju
nezaobilazan izvor znanja. Njihova prednost u odnosu na prirodne eksperte jeste to se stalno
nadograuju novim svjeim znanjima, vjeni su i mogu se umnoavati u bezbroj primjeraka.
Ureaji nove informacione tehnologije bie sve moniji i jeftiniji, a samim tim i dostupniji
veem broju korisnika.

4.UESNICI INDIVIDUALIZOVANE NASTAVE

Ve je istaknuto da se vie pozornosti u kolama posveuje djeci s tekoama u

razvoju negoli nadarenima (talentima, darovitim uenicima). Tome je vie razloga. Ovi
uenici redovito nisu "problematini", odnosno ne trae da im uitelj stalno bude "pri ruci".
Samostalniji su i snalaljiviji te esto svoje edukativne potrebe rjeavaju samostalno. Zbog
zanemarenosti brige o nadarenima u desetak godina praenja osposobljenosti i motiviranosti
uitelja za prilagoeni pedagoki tretman takvih uenika u uvjetima razredno-predmetno-

12

satnog sustava, nismo mogli pronai vei broj takvih sluajeva koji zasluuju posebnu
pozornost.9
4.1. Daroviti i talentovani uenici

Darovit je onaj uenik kome natprosjene intelektualne sposobnosti (G faktor) i

ostale karakteristike linosti omoguuju da tokom dueg vremena postie visoko
iznadprosjene rezultate u svojim aktivnostima, to znai da i u nastavi svih predmeta postie
visoko nadprosjena postignua. Blai kriterijum za darovitost na testu verbalnih sposobnosti
jeste ako je kolinik inteligencije (IQ) iznad 120, a stroiji kriterijum kada je taj kolinik
iznad 140. Meutim, kada je primjenjen neki od testova neverbalnih sposobnosti, blai
kriterijum darovitosti je 90-ti percentilni rang i iznad njega, a stroiji kriterijum je 98
percentilni rang i iznad njega. Talentovan uenik ima izrazito razvijenu odreenu sposobnost
koja mu omoguuje da na podruju svoje talentovanosti ili obdarenosti (lingvistike,
literarne,matematike, prirodno-naune, tehnike, umjetniko-likovne, muzike, sportske...)
trajno postie nadprosjene rezultate. Dakle, talentovanost je uvijek specifina, jer se odnosi
na odreenu oblast stvaralatva.

I dalje su otvorena pedagoko-psiholoka pitanja o tome u kojoj mjeri su darovitost i

talentovanost uslovljene biolokim (nasljednim, genetskim) faktorima,a koliko zavise od
uticaja socijalne sredine i vaspitno-obrazovnog procesa. U veini savremenih naunih
istraivanja ustanovljeno je da se darovitost i talentovanost mogu podsticati, podravati,
njegovati i (makar do izvjesne mjere) dalje poveavati u okviru pedagoko-psiholoki
utemeljenih i struno-metodiki konkretizovanih programa vjebanja i vaspitno-obrazovnog
rada, kao to je inkluzivna nastava.

Matijevi, Mladen, Mentorska nastava u osonovnoj koli, Filozofski fakultet , Zagreb,

1995. str. 139

13

4.2. Uenici sa niim intelektualnim sposobnostima

Razvojne osobitosti uenika sa snienim intelektualnim sposobnostima odraavaju se
kao ogranienja u intelektualnom funkcioniranju i adaptivnom ponaanju. Odstupanje u
intelektualnom funkcioniranju se oituje i u misaonim operacijama (generaliziranje,
apstrahiranje, analiziranje, povezivanje, zakljuivanje, rjeavanje problema).
esto su prisutne tekoe u podruju percepcije, zapamivanja, pamenja,
pozornosti, govorne recepcije i ekspresije koje takoer utjeu na proces uenja. Kod
adaptivnog ponaanja manifestiraju se kao ogranienja u dva ili vie podruja: komunikacija,
briga o sebi, socijalizacija, samousmjeravanje, zdravlje i sigurnost, funkcionalna znanja,
slobodno vrijeme i dr.
4.3. Uenici s posebnim potrebama
U populaciji djece u osnovnoj koli je 10 do 15% djece sa posebnim odgojnim i
obrazovnim potrebama. Njihove posebne odgojno-obrazovne potrebe su rasporeene od
lakih do jako izraenih, te od kratkotrajnih do doivotnih. Meu djecu sa posebnim odgojnoobrazovnim potrebama ubrajamo: djecu sa poremeajima u mentalnom razvoju, slijepu i
slabovidnu djecu, gluhu i nagluhu djecu, djecu s poremeajima u govoru, djecu sa
poremeajima u kretanju, dugotrajno bolesnu djecu, djecu sa smetnjama u ponaanju, djecu sa
problemima u uenju i nadarenu djecu.
Mnogi e vam uitelji u razgovoru o uenicima iz razrednog odjela ponajprije
govoriti o nekom ueniku koji jako odstupa od razrednog prosjeka i u kojega su registrirane
neke tekoe u razvoju. Prednost e u razgovoru dati takvim uenicima, ak i kada u
odjeljenju u postoji neki izrazito uspjean ili talentiran uenik (koji takoer dosta odstupa od
razrednog prosjeka).
Takvi uenici obino trae veu individualnu i specifinu pedagoku pomo uitelja.
Uspjeh odnosno napredovanje takvih uenika najee ovisi o osposobljenosti i motiviranosti

14

uitelja da im posvete vie vremena i pozornosti od ostalih uenika jer su nesamostalni,

nesposobni, nespretni, sporiji itd.10

5. MOGUNOSTI INDIVIDUALIZACIJE NASTAVE

Razmatrajui nastavu kao proces upravljanja dolazimo do zakljuka da je za

ostvarenje ekasnog procesa nastave nuno uvaavati osobine uenika, a posebno ove:
miljenje, pamenje, sluh, volja, vid, karakter. Kao rezultat razliitosti javljaju se potpuno
razliite individualne brzine usvajanja jednog te istog nastavnog materijala.11
10

Marija Kavkler, Savjetovalite za djecu, mlade i roditelje u Ljubljani, Gotska 18.

Ljubljana, str. 1-2

15

Individualni pristup susree se sa ozbiljnim tekoama. Pouavajui na primjer 30

uenika, nastavnik nije u stanju voditi rauna o individualnim brzinama usvajanja. On se
neizbjeno orijentira na tzv. prosjenog uenika.To dovodi do negativnih posljedica. Slabiji
uenici ne mogu pratiti nastavu, a s druge strane bolji uenici se poinju dosaivati. Idealni
uvjet bi bio jedan nastavnik-jedan uenik. Taj uvjet je oito nerealan, pa treba traiti puteve
ostvarivanja individualizacije u postojeoj razrednoj organizaciji nastave.

Neke mogunosti individualizovane nastave su:

-

programirana nastava
dopunska nastava (slabiji uenici)
dodatna nastava (bolji uenici)
izborna nastava
fakultativna nastava (bolji uenici)
matematike i informatike grupe-grupni rad
problemska nastava
mentorska nastava.

6.OGRANIENJA INDIVIDUALNE NASTAVE

Pored svih prednosti koje individualni rad ima (razvijanje sposobnosti, samopouzdanje i
kreativnost), potrebno je istaknuti i neke nedostatke i ogranienja. Najizraeniji nedostaci i
ogranienja individualnog rada su:

11
12

nemogunost govorne saradnje sa ostalim uenicima i nastavnikom

otuivanje od rada kad se naie na tekoe,
zatvaranje u sebe, izraeno jaanje individualnosti,
mala djelotvornost pri obradi novih nastavnih sadraja.12

Kurnik, Z. Varoanec, S. Individualizacija, Matematika i kola, Zagreb, 2004. str. 96-201

Refik ati i Izet Pehli, 2004:66

16

Individualizovana nastava, ukoliko se suvie potencira, moe negativno dijelovati na

socijalno ponaanje uenika:
-

moe dovesti do pojave akolektivizma,

individualizma i egoistikog ponaanja,
do pojave samozadovoljstva i samoprecijenjivanja sposobnosti;
postoji opasnost da e se uenik usmijeriti ka nevanim aktivnostima i usvajanju
nebitnih sadraja.13

7. ZAKLJUAK

Klju uspjene individualizacije nastave jeste unutranja diferencijacija koja

podrazumijeva strukturisanje sadraja, zahtijeva i zadataka koji se zasnivaju na potovanju
razlika meu uenicima integrisanih u odjeljenja koja nisu homogena ve predstavljaju
zajednicu po sposobnostima i drugim svojstvima razliitih pojedinaca. Tako individualizovana
nastava predstavlja jednu od inovacija koja obezbeuje neke od uslova za imperativ naeg
vremena za planiranje i verifikaciju vaspitno obrazovnog rada. Ova nastava podrazumijeva
da se nastavnik stalno i veoma savijesno i temeljno priprema i teorijski i praktino. On mora
sam, ili uz pomo psihologa i pedagoga, da sagleda mentalne i druge sposobnosti svakog
uenika, da utvrdi kakve su razlike meu njima u sposobnostima i znanju i da ih, na osnovu
toga, razvrsta, da izrauje diferencirane zadatke i programirane materijale, da individualizuje
nastavni proces praktikujui razliite oblike individualizacije.
Prednost individualizovane nastave je u tome to je uenik doveden u neposredan
odnos s nastavnim sadrajem. Djelujui sam, uenik razvija svoju samostalnost, stjee
13

Lazarevi, Vesna, Individualizovana nastava, Obrazovna tehnologija br. 2, Beograd,

2005. str. 56

17

samopouzdanje i razvija svoje kreativne sposobnosti, a uspjeh u uenju zavisi o njemu

samom. Nedostatci individualizovane nastave mogu se djelotvorno uklonuti tokom nastave
uspjenim umreavanjem sa ostalim nastavnim oblicima rada.
Tokom istraivanja i sastavljanja ovog rada, zakljuio sam da je kreativnost vrlo
vaan element u radu, ali i vrlo poeljna uiteljeva osobina. Uenici izrazito vole
netradicionalne oblike pouavanja. Sudjeljujui u takvim oblicima pouavanja, uenici se
osjeaju vrijednima, sigurnima i slobodnima. Zavrio bih citirajui slavnu uiteljicu Ellen
Key koja je u svom djelu "Stoljee djeteta" napisala: " Stvaranje novog narataja treba
odgajatelja koji nee savjetovati dijete da ini ono to drugi ine, ve e se radovati kad uoi
da dijete odstupa od toga. Postane li nam tue miljenje smjernica poet emo se podinjavati
i tuoj volji i tako postati smo dio "horde"...".

8. LITERATURA

ati, R. (2003). Osnovi didaktike. Zenica: Pedagoki fakultet u Zenici

Lazarevi, V. (2005). Individualizovana nastava. Beograd: Obrazovna tehnologija br.

2,
Markovi, M. (2005). Individualizovana nastava. Beogradu: Struni rad Obrazovna

tehnologija br. 2,.

Matijevi, M. (1995). Mentorska nastava u osonovnoj koli, Zagreb: Filozofski

fakultet Zagreb
Kurnik, Z. Varoanec, S. (2004). Individualizacija, Matematika i kola, Zagreb
Mara, . (1995). Didaktiki inioci individualizovane nastave, Novi Sad: Filozofski

fakultet
Mara, . (2003). Didaktike inovacije kao izazov i izbor, Novi Sad: Savez pedagokih
drutava Vojvodine

Marija Kavkler, Odgoj i obrazovanje djece sa posebnim potrebama, Savjetovalite za

djecu, mlade i roditelje u Ljubljani, Gotska, Ljubljana, str. 1-2

18

19