Sains Tingkatan 3

Bab 7 Keelektrikan

KEELEKTRIKAN
A.

ELEKTROSTATIK

1)

Elektroskop ialah suatu alat untuk mengesan cas elektrik.

2) Rajah di bawah menunjukkan alat Y.

(a) Namakan nahagian-bahagian yang berlabel P dan Q di atas.

(i) P:
(ii) Q:
(b) Namakan alat yang ditunjukkan di atas.
.
(c) Apakah fungsi alat tersebut?

3) Tujuan:

Menghasilkan dan mengesan cas elektrik statik dengan elektroskop

Prosedur:
(a) Gosok rod plastic dengan kain wul kering.
(b) Dekatkan rod plastic pada ceper logam elektroskop neutral.
(c) Rekodkan pemerhatian anda.

176

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(d) Ulang langkah (a)-(c) menggunakan rod kaca dan rod selulosa asetat.
Pemerhatian:
Bahan

Pemerhatian
Sebelum digosok
Selepas digosok

Rod plastik
Rod kaca
Rod selulosa asetat
Analisis:
(i) Apakah elektrostatik?
Kajian tentang
(ii) Tandakan ( ) pada fungsi elektroskop.
Menentukan jenis cas elektrik statik
Mengesan cas-cas elektrik statik
(iii) Apakah itu cas elektrostatik?
Cas-cas elektrik yang
(iv) Namakan cas yang terhasil pada pembaris plastik.
..
(v) Cas elektrik static dapat dihasilkan pada objek secara (pemanasan, geseran )
(vi) Apakah jenis cas elektrik static
(a) ............................................................
(b)
(vii)Atom terdiri daripada electron, proton dan neutron. Pandankan electron, proton
dan neutron dengan cas-cas yang betul.

Electron

Cas positif

177

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

Proton
Neutron

Cas negatif
Neutral

(viii)
Tandakan ( ) kejadian yang menghasilkan elektrik static dalam
kehidupan
seharian.

(a) Menyikat rambut pada

hari panas

(b) Mencuci baju

(c) Menyerika kain nilon

(d) Mengosok belon dengan

kain bulu

(ix) Tandakan ( ) apa yang berlaku kepada pembaris plastic selepas digosok dengan
kain wul.
Pemindahan electron
Pemindahan proton
Tindak balas kimia
(x) .
Objek neutral mempunyai bilangan cas positif (+) dan cas negative (-) yang sama.

Berdasarkan penyataan di atas, pilih jawapan yang betul untuk menyatakan jenis
cas yang diperoleh apabila kain dan belon digosok bersama.

178

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(a) Kain kehilangan ( proton, electron) kepada belon. Kain kini bercas ( positif,
negatif ) kerana kain mempunyai ( proton, electron ) yang berlebihan.
(b) Belon menerima ( proton, electron) daripada kain. Belon kini bercas
( positif, negatif ) kerana belon mempunyai ( proton, electron ) yang
berlebihan.
3.

Rajah di bawah menunjukkan pembaris plastic yang telah digosok dengan sehelai
kain sutera.

kain bulu

pembaris plastik

Jelaskan pemerhatian anda apakah yang berlaku jika kain bulu tersebut diletakkan
di atas ceper logam elektroskop.

( 2 markah)

....

B.

SIFAT-SIFAT CAS ELEKTRIK STATIK

179

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

1)

Tujuan: Memerhati sifat-sifat cas elektrik static.

Prosedur:
(a) Satu hujung rod kaca digosok dengan kain sutera dan digantung pada
kaki retod dengan menggunakan benang nilon.
(b) Rod kaca yang kedua digosok dengan kain sutera dan di bawa
menghampiri rod kaca yang tergantung dan diperhatikan.
(c) Ulang langkah (a) hingga (b) menggunakan dua rod politena.
(d) Ulang langkah (a) hingga (b) menggunakan rod politena dan rod kaca.

Pemerhatian:
Jenis jalur
kaca kaca

Jenis cas
Cas-cas yang

Politena-

Cas-cas yang

politena
Kaca -Politena

Cas-cas yang

Pemerhatian

Jenis daya

(i)

Daya tolakan dan daya tarikan yang wujud antara cas-cas elektrik disebut
.

(ii)

Cas-cas yang sama . Manakala cas-cas yang

berlainan akan ..

2.

Rajah di bawah menunjukkan susunan radas untuk menyiasat jenis cas

yang terdapat pada bebola polisterina.

180

a)

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(a) Apakah cas pada bebola polisterina ?

(i) P:
(ii) Q:
(iii) R: .

[3 markah]

(b)Apakah yang berlaku pada bebola polisterina P dan bebola Polisterina Q

apabila didekatkan?
Bebola polisterina P kepada bebola polisterina Q.
[1 markah]
(c) Apakah kesimpulan yang dapat dibuat tentang daya antara cas-cas?
Cas yang berlainan menghasilkan daya manakala cas yang sama
menghasilkan daya .
[2 markah]
3.

Rajah di bawah menunjukkan sebatang pembaris plastik telah digosok dengan

menggunakan sehelai kain.

Apakah yang berlaku pada pembaris plastik selepas digosok dengan kain?
..
[1 markah]

181

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(b)

Mengapakah pembaris plastik bercas seperti dinyatakan dalam (a)?

[1 markah]

(c)

Apakah yang berlaku pada kain selepas digosok pada pembaris plastik?

[1 markah]

(d)

Mengapakah kain bercas seperti dinyatakan dalam (a)?

..
[1 markah

C.

FENOMENA YANG BERKAITAN ELEKTROSTATIK

1.

Tandakan ( ) fenomena yang boleh menghasilkan cas-cas elektrostatik.

Kapalterbang
Bas sekolah

2.

Rajah di bawah menunjukkan kejadian kilat. Isi tempat kosong dengan perkataan yang

betul.
Bergeser

Kilat

Bumi

Negatif

Konduktor kilat

(a)(i) Adakah kilat merupakan fenomena yang menghasilkan cas-cas elektrostatik?

182

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

....
[1 markah]
(ii) Jelaskan proses kejadian kilat?
Awan dicaskan apabila wap air di dalamnya .dengan zarah-zarah udara.
Apabila awan bercas .. bergerak berdekatan dengan awan lain atau kepada
permukaan Bumi yang mempunyai cas yang berlawanan, cas-cas negatif melompat dari
awan yang bercas ke awan lain atau ke Bumi. dihasilkan.
... yang dipasang pada bangunan tinggi membenarkan cas-cas
daripada kilat mengalir ke ..
[5 markah]
(iii) Apakah langkah-langkah keselamatan sekiranya kejadian kilat berlaku?
- ...
- ...
[2 markah]
3.

Rajah di bawah menunjukkan sebuah lori tangki minyak. Isi tempat kosong
menggunakan perkataan yang betul.
Rantai logam

(a)(i)

Bergeser

Bunga api

Menghalang

Elektrik static

Terangkan bagaimana cas-cas elektrostatik dihasilkan oleh lori tangki minyak?

Lori tangki minyak menjadi bercas . apabila bergerak
dan .. dengan udara. Tayar getah
cas daripada mengalir ke Bumi. Oleh itu, satu..
dipasang pada lori untuk membenarkan cas mengalir ke Bumi apabila rantai

183

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

menyentuh jalan raya untuk mengelakkan .

daripada terhasil yang boleh menyebabkan kebakaran.
[5 markah]

D.

KEELEKTRIKAN
1.

Tandakan ( ) sumber-sumber tenaga elektrik dalam kehidupan seharian.

Kalkulator
solar
2.

Sel kering

Dinamo

Komputer

Padankan istilah di bawah tentang kekelektrikan dengan definisinya.

Istilah
Tenaga elektrik
Voltan
Arus
Rintangan

Definisi
Sifat bahan yang menentang pengaliran cascas elektrik atau elektron
Tenaga yang terhasil apabila elektron (cascas elektrik) mengalir
Kadar pengaliran cas-cas elektrik atau
elektron
Tenaga elektrik yang diperlukan untuk
mneggerakkan cas-cas elektrik atau electron
dari satu titik ke titik yang lain dalam
konduktor

184

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

3.

Padankan rajah di bawah dengan arah pengaliran arus dan arah pengaliran
elecktron yang betul.
Arus elektrik mengalir dari
terminal positif ke terminal negatif
bateri

Elektron mengalir dari terminal

negatif ke terminal positif bateri

E.

PENGALIRAN CAS-CAS ELEKTRIK

(1)

Aktiviti:
Tujuan : Mengkaji pengaliran arus menggunakan Penjana Van de Graff
Prosedur:
(i)
Kubah penjana Van de Graff dihubungkan ke terminal galvanometer
dengan menggunakan wayar bertebat.
(j)
Terminal galvanometer yang satu lagi disambungkan ke pili air.
(k)
Suis penjana Van de Graff dihidupkan dan jarum galvanometer
diperhatikan.
(l)
Dekatkan sfera logam kepada kubah jana kuasa dan rekodkan
pemerhatian.

Pemerhatian:

185

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

Aktiviti

Pemerhatian

sfera logam didekatkan

kepada kubah jana
kuasa
Galvonometer
disambungkan

Sebab
Pemindahan cas berlaku
Arus elektrik mengalir

Analisis:
i) Apakah fungsi penjana Van de Graff ?
penjana Van de Graff menghasilkan yang bervoltan

(2)

tinggi.
ii) Apakah jenis cas yang terhasil pada kubah penjana Van de Graff?
..
iii) Mengapakah jarum galvanometer terpesong?
Arus . terhasil apabila elektron mengalir melalui konduktor
Rajah di bawah menunjukkan seorang budak perempuan menyentuh sebuah Penjana
Van de Graaff.

(i)

Apakah cas yang terhasil di kubah logam apabila motor dihidupkan?

.................................................................................................................................
[1 markah]

(ii)

Apakah perubahan rambut yang berlaku pada budak perempuan itu? Berikan
alasan dengan hujah yang munasabah.

...
[2 markah]

(iii)

Apakah fungsi Penjana Van de Graaff ?

..

186

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

[1 markah]
(iv)

Apakah yang berlaku kepada penunjuk galvanometer apabila satu hujung wayar
penyambung menyentuh kubah penjana yang dihidupkan? Mengapa?
..

[2 markah]

(3)

Rajah di bawah menunjukkan empat item. Tandakan ( ) dalam petak di bawah item
yang menghasilkan elektrostatik.

187

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

F.

PENYUKATAN ARUS ELEKTRIK DAN VOLTAN

1)

Aktiviti:
.. Tujuan: Membina litar elektrik dan mengukur arus serta voltan.
Prosedur:
(i) Litar disambungkan seperti rajah di bawah.
(ii) Litar dihidupkan dan bacaan ammeter dicatatkan dan nyalaan mentol
diperhatikan.
(iii) Ulang langkah (i)-(ii) dengan menggunakan dua dan tiga mentol.

Pemerhatian:
Bilangan
sel kering
1

Keadaan mentol

Bacaan
ammeter

2
3
Analisis:
(i)
Apabila bilangan sel kering ., maka bacaan
(ii)

ammeter semakin .
Apabila bilangan sel kering bertambah, maka kecerahan mentol
semakin ..

188

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(iii)

Ammeter disambungkan secara Ini memastikan

jumlah arus elektrik yang mengalir menerusi ammeter dan juga
komponen lain dalam litar adalah ..

(2)

Aktiviti:
Tujuan: Membina litar elektrik dan mengukur arus serta voltan.
Prosedur:
(i) Litar disambungkan seperti rajah di bawah.
(ii) Litar dihidupkan dan bacaan voltmeter dicatatkan dan nyalaan mentol
diperhatikan.
(iii) Ulang langkah (i)-(ii) dengan menggunakan dua dan tiga mentol.

Pemerhatian:
Bilangan
sel kering

Keadaan mentol

Bacaan
voltmeter

1
2
3

2)

Analisis:
Apabila bilangan sel kering ., maka bacaan ammeter

3)

semakin .
Apabila bilangan sel kering bertambah, maka kecerahan mentol semakin
..

189

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

4)

Ammeter disambungkan secara dengan mentol dan

mengukur voltan yang melaluinya.

G. Rintangan

190

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

H. PERBANDINGAN LITAR BERSIRI DAN LITAR SELARI

Ciri-ciri

Litar Bersiri

Litar Selari

Cara susunan
Arus
Voltan
Rintangan

I =

I =

V =

V =

R =

1 =
R

Bilangan lintasan arus

Kecerahan nyalaan
mentol-mentol

Keadaan mentol lain

jika satu mentol rosak
atau ditanggalkan

191

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

Kebaikan dan Keburukan Litar Selari

Kebaikan

Keburukan

Setiap komponen boleh dikawal oleh

suis yang berasingan (setiap suis boleh
dihidupkan
dan
dimatikan
secar
berasingan)

Tidak sesuai digunakan di tempattempat yang mempunyai banyak

komponen yang perlu digunakan pada
masa yang sama

Apabila lebih banyak mentol ditambah

secara selari, kecerahan mentol tetap
sama. Ini adalah kerana setiap mentol
menerima voltan penuh daripada sel
kering.

Apabila
lebih
banyak
mentol
disambungkan secara selari, sel kering
akan hilang kuasa dengan lebih cepat.

Sel-sel membekalkan tenaga elektrik

bagi
tempoh
masa
yang
lama
(berbanding satu sel dengan voltan
yang sama)

Kebaikan dan Keburukan Litar Bersiri

Kebaikan

Keburukan

Arus mengalir melalui setiap komponen

elektrik seperti mentol adalah sama
kerana arus yang mengalir pada setiap
titik adalah sama

Apabila satu mentol fius dikeluarkan,

mentol yang lain tidak menyala

Satu suis
komponen

Setiap
komponen
tidak
dihidupkan atau dimatikan
individu

boleh

mnegawal

semua

Apabila lebih sel disambungkan secara

boleh
secara

(a) Jumlah voltan dikongsi sama rata

192

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

bersiri, voltan di dalam litar bertamabh

I.

di antara mentol-mentol. Jika

lebih
mentol
ditambahkan,
setiap mentol akan menerima
voltan yang lebih rendah. Mentol
akan
menjadi
malap
dan
komponen tidak boleh berfungsi
dengan sempurna.
(b) Arus yang mengalir melalui
setiap komponen mengurang
apabila komponen ditambah. Ini
adalah kerana jumlah rintangan
di dalam litar bertamabah.

LITAR BERSIRI

(1) Rajah di bawah menunjukkan sebuah litar yang lengkap. Dua mentol dalam rajah
mempunyai rintangan 1.0 dan 5.0.

i)

Apakah nama litar di atas?

[1 markah]

ii) Berapakah bacaan yang tercatat pada ammeter jika voltan

a. Sel kering adalah 3.0V?
[2 markah]
iii) Sekiranya lebih banyak mentol disambungkan di dalam litar, ramalkan
a. Jumlah rintangan dalam litar
________________________
b. Kecerahan mentol
________________________

193

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

iv) Apakah kelebihan litar ini?

[1 markah]
v) Apakah kelemahan litar ini?
[1 markah]

(2) Hubungan antara voltan, arus dan rintangan

J. LITAR SELARI
(1)

Rajah di bawah menunjukkan sebuah litar yang lengkap. 1A arus dialirkan melalui
setiap cabang litar. kedua-dua mentol mempunyai rintangan yang sama iaitu 2.

(a)(i) Apakah nama litar di atas?

.

[1 markah]

(ii) Hitungkan nilai voltan?

[2 markah]
(iii) Apakah kelebihan litar ini?

[1 markah]

194

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(iv) Apakah kelemahan litar ini?

[1 markah]

J.

SIMBOL KOMPONEN LITAR ELEKTRIK

(3) Simbol komponen litar elektrik

1) .. Padankan simbol-simbol pada litar elektrik dan komponennya.

Simbol

Komponen

Mentol

Voltmeter

Suis

195

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

Ammeter
2)

Lukis simbol-simbol bagi setiap komponen litar elektrik yang diberikan.

Simbol

Komponen
Perintang

Galvanometer

Reostat
3)

Rajah di bawah menunjukkan sebuah litar elektrik bersiri yang lengkap.

(i)Lukiskan simbol ammeter dan suis masing-masing dalam petak Y dan Z.

[2 markah]
(ii)Jika ammeter pada kedudukan Y mancatat bacaan 1A, berapakah bacaan ammeter
pada kedudukan P apabila suis dihidupkan?
..
[1 markah]
(iii)Lukis dalam Rajah untuk menunjukkan bagaimana anda dapat menyukat voltan
merentas perintang. Gunakan simbol

untuk mewakili voltmeter.

[1 markah]

196

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

K. Kemagnetan
(1)

Rajah di bawah menunjukkan ujikaji untuk mengkaji corak dan arah medan magnet.

(a)(i) Apakah itu medan magnet?

Kawasan di sekeliling magnet di mana . boleh dikesan.

(ii) Apakah yang membentuk medan magnet?
...
(iii) Nyatakan arah medan magnet.
Medan magnet sentiasa mengarah dari . ke .
(iv) Bagaimana menentukan arah medan magnet?
Menggunakan .
(b)

Nyatakan kawasan medan magnet yang paling kuat. Jelaskan.

197

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

Kedua-dua .. kerana serbuk besi tertumpu paling

di kedua-dua kutub.

(c)

Lukis corak medan magnet di bawah.

198

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(2) (a) Rajah di bawah menunjukkan sebatang magnet bar.Beberapa buah kompas diletakkan di
sekeliling magnet tersebut. Lukiskan arah jarum kompas.

(b) Pilih jawapan yang betul.

(i)

Semakin ( rapat , kurang rapat ) urat daya magnet, semakin ( lemah , kuat ) medan
magnet.
[1 markah]

(ii)

Arah jarum kompas ( menunjukkan ,tidak menunjukkan )arah urat daya magnet
[1 markah]

(iii)

Kutub magnet yang ( sama , berlainan ) akan menarik antara satu sama lain.
[1 markah]

(iv)

Arah medan magnet boleh ditentukan dengan menggunakan ( kompas ,

galvanometer)

[1 markah]

199

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

L. KEELEKTROMAGNETAN
(1)

Rajah di bawah menunjukkan pemerhatian medan magnet yang terhasil oleh wayar
lurus yang membawa arus elektrik

(i) Berdasarkan rajah di atas, apakah yang terhasil di sekeliling konduktor lurus apabila arus
elektrik mengalir melaluinya.?
.
[1 markah]
(ii) Nyatakan faktor yang mempengaruhi arah medan magnet yang terhasil di sekeliling
konduktor lurus.
..
[1 markah]
(iii)Nyatakan apakah akan berlaku kepada medan magnet yang terhasil jika arus yang mengalir
melalui konduktor yang lurus ditingkatkan.

[1 markah]
(iv) Namakan konduktor yang menjadi magnet apabila arus elektrik mengalir melaluinya.
..

200

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

[1 markah]
Lukiskan medan magnet yang terhasil oleh konduktor lurus yang membawa arus elektrik.

M. Diagram 1 shows electrical circuits P and Q.

P:
Q:
(a) On Diagram 1, label P and Q using the following words
Diagram 1
Parallel circuit

Series circuit
[2 marks]

201

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(b) Draw a circuit diagram for P and Q using symbols to represent the various electrical
components.
Q

[2 marks]
(c) What will happen if
(i) one bulb in circuit P is faulty?
..
[1 mark]
(ii) one bulb in circuit Q is faulty?
..
[1 mark]
(d) In circuit P, if the current passing through one bulb is 2A and the voltage across the
bulb is 8V, what is the resistance of the bulb?
R= Voltage
Current

[2 marks]

202

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

4)

Diagram 2 shows electric circuits P, Q, R and S.

S
Diagram 2

203

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(a)

Based on your observations on Diagram 2, state how the bulbs are

connected in each circuit.
P: ..
Q: ..
R: ..
S:
[4 marks]

(b)

Classify P, Q, R and S into two groups based on their common properties. Give
examples for each group.
P, Q, R and S

Common property

Examples

[4 marks]

204

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

5. Diagram 5 shows an activity carried out to show the effect of electric current flowing
through a straight wire.
Straight wire
Cardboard
Compass
Q
P

Diagram 5
(a) On Diagram 5, draw an arrow to show the direction of current flow.
[1 mark]
(b)

Plotting compasses are placed at position P and Q.

(i) Draw the direction of the compass needle in the diagram below.

Q
[2 marks]

205

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

(ii) Draw the pattern of the magnetic field formed around the wire.

[1 mark]
P

(c) Give one example of the use of an electromagnet.

[1 mark]

6. Diagram 6 shows the magnetic field formed around a bar magnet.

Diagram 6

Using , draw the direction of the magnetic field lines in the box provided in Diagram 6.
[1 mark]

P and Q are compasses placed around the bar magnet. Draw the direction of the
compass needle below.

206

Sains Tingkatan 3
Bab 7 Keelektrikan

[2 mark]
c

(i) Which part of the bar magnet has the strongest magnetic field?

..
[1 mark]
(ii) Give one reason for the answer in (c)(i).
..
[1 mark]
(d) State one property of the magnetic field lines.
.
[1 mark]

207