T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

PLASTK TEKNOLOJS

POLMERLERN FZKSEL
ZELLKLER 2

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl

Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve
yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak

datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR...............................................................................................................iii
GR ..................................................................................................................................1
RENME FAALYET1 ................................................................................................3
1. POLMERLERN ERME AKI HIZINI BELRLEMEK................................................3
1.1. Polimerin Tarihsel Geliimi ......................................................................................3
1.2. Tanmlar ve Polimerlerin Snflandrlmas................................................................5
1.3. Polimer Teknolojisinin Hammaddeleri ......................................................................9
1.4. Polimerlerin Yaps .................................................................................................12
1.4.1. Molekler Mimari (Yap) .................................................................................12
1.4.2. Polimerlerde Molekler Kuvvetler ve Kimyasal Balanma...............................12
1.4.3. Konfigrasyon ve Konformasyon.....................................................................13
1.4.4. Molekller Aras Kuvvetler, Fiziksel zellikler ve Polimer Trleri ..................17
1.4.5. Molekller Aras Dzen ...................................................................................17
1.4.6. apraz Bal Polimerler ...................................................................................23
1.4.7. Sv Kristal Polimerler .....................................................................................23
1.4.8. Polialamlar ....................................................................................................23
1.4.9. Polimerlerde Isl Geiler .................................................................................24
1.5. Polimerlerin Molekl Arl Ve Molekl Arl Dalm ..................................26
1.5.1. Ortalama Molekl Arl ...............................................................................26
1.5.2. Molekl Arl Dalmnn Bulunmasnda Kullanlan Yntemler .................27
1.6. Polimerlerin zelti indeki Hareketleri ve Jel Hali ...............................................27
1.7. Polimer Eriyiklerinin Ak (Polimerik Eriyik Ak ndeksi) ....................................28
1.8. Polimerlerin Sentezi................................................................................................31
1.8.1. Zincir (Katlma) Polimerizasyonu ...................................................................31
1.8.2. Kondenzasyon Polimerizasyonu.......................................................................36
1.9. Polimerlerin Temel zellikleri ................................................................................37
1.9.1. Mekanik zellikler ..........................................................................................37
1.9.2. Elektriksel zellikler .......................................................................................40
1.9.3. Isl zellikler ...................................................................................................40
1.9.4. Optik zellikler ...............................................................................................41
1.9.5. Kimyasal zellikler .........................................................................................42
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................43
LME VE DEERLENDRME.................................................................................44
RENME FAALYET2 ..............................................................................................47
2. POLMERLERN FZKSEL ZELLKLERNN ANALZ ........................................47
2.1. Polimerizasyon Prosesleri .......................................................................................47
2.1.1. Yn (Ktle) Polimerizasyonu.........................................................................47
2.1.2. zelti Polimerzasyonu ...................................................................................49
2.1.3. Sspansiyon Polimerizasyonu ..........................................................................49
2.1.4. Emlsiyon Polimerizasyonu .............................................................................50
2.1.5. kelti Polimerizasyonu ..................................................................................51
2.1.6. Gaz-Faz Polimerizasyonu ...............................................................................51
2.1.7. Kat Hal Polimerizasyonu ................................................................................52
2.2. Polimerlerin lenmesi ............................................................................................52
2.3. Polimerlerin Endstride Kullanm ..........................................................................52
i

2.3.1. Fiberler, Elastomerler, Plastikler ......................................................................52

2.4. Plastiklerin Genel zellikleri ..................................................................................54
2.5. Polimerlere Uygulanan Laboratuar Testleri .............................................................56
2.5.1. AYPE ve PP Testleri........................................................................................57
2.5.2. YYPE ve PVC Testleri.....................................................................................57
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................58
LME VE DEERLENDRME.................................................................................60
MODL DEERLENDRME...........................................................................................63
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................64
KAYNAKA ....................................................................................................................71

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

543M00004

ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI

Plastik Teknolojisi

MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Plastik leme
Polimerlerin Fiziksel zellikleri 2
Polimerlerin yaps bilgilerini kullanarak, polimerlerin fiziksel
zelliklerinin belirleme yeterliinin kazandrld modldr.
40/32
lkretimi bitirmi olmak.
Bu modl tamamladnzda polimerlerin fiziksel
zelliklerini belirleyebileceksiniz.
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda polimerlerin
fiziksel
zelliklerini
standartlara
uygun
ekilde
belirleyebileceksiniz
Amalar
Belirli basn ve scaklk koullar altnda polimerlerin
erime ak deerini lebileceksiniz.
Polimeri test iin uygun hale getirecek ve polimerlerin
kurallara uygun olarak analizlerini yapabileceksiniz.
Polimer laboratuvar, stmal ve soutmal pres, polyester
film, kalp (200x200mm iki metal plaka, 200x200 mm
kalnl belirli ii 150x150 mm bo), numune kartma
aparat, mengene, numune aktarma dzenei, numune tutucu,
entik ama dzenei, deney tp, mikrometre, numune
kartma aparat, ekme dayanm test cihaz, ekstrzyon
plastometresi, orifis (8,000 0,025 mm uzunlukta, elik d
ap 9,480 mm, i ap 2,0902,100 mm), piston( uzunluk 6,35
0,10 mm, ap 9, 4679,481 mm) terazi, numune kesme
ba, kronometre, silindir temizleme ubuklar.
Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme
sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi
ve becerileri lerek deerlendirecektir.

iii

iv

GR
GR
Sevgili renci,
I. Modlde genel kavramlarn rendiiniz organik kimya, II. Modldeki polimer
kimyasna temel tekil etmitir Polimerler, petroln ilenmesinden itibaren aratrlan ve
srekli gelitirilen bir bilim daldr. Bilim ve teknolojinin ilerlemesi ile polimerler
gnmzde hak ettii yeri almlardr.
Polimerlerle gnlk hayatta ska karlarz, fakat zellikleri ve kullanm ekilleri
hakknda bilgi sahibi deilizdir. Gnmzde kullandmz birok rnn hammaddesi
polimerdir. Hal byle olunca deiik amalar iin kullanlan polimerlerin zelliklerini
bilmek retim ve kullanm aamalarnda testlerinin yaplarak polimerin en iyi ekilde
kullanlmas ihtiyacn dourmutur.
Polimerlerin Fiziksel zellikleri 2 modl lkemizin ihtiyac olan yetimi insan
gcne katkda bulunmak amacyla hazrlanmtr. Bu modlde siz deerli rencilere,
polimerlerin fiziksel ve kimyasal zellikleri, kullanm alanlar, ok eitli test metotlar
anlatlmtr. Bu bilgileri kullanarak plastik sektrnde rn kontrol, malzeme testleri,
polimer iyiletirme almalar gibi birok alanda alabilirsiniz.
Bu modlde hedeflenen yeterlikleri edinmeniz durumunda, plastik sektrnde daha
nitelikli elemanlar olarak yetieceinizi hatrlatyor ve sizlere baarlar diliyoruz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Belirli basn ve scaklk koullar altnda polimerlerin erime ak deerlerini
lebileceksiniz.

ARATIRMA
Modl sonunda belirtilen kaynaklardan ve internetten yararlanarak eitli polimer
eriyiklerinin akkanlklarn aratrnz.

1. POLMERLERN ERME AKI HIZINI

BELRLEMEK
1.1. Polimerin Tarihsel Geliimi
Doal polimerlerin endstriye ynelik kullanmlar ok eski tarihlere dayanmaktadr
ve bu konuda doal kauuk- selloz, niasta en ok kullanlan doal polimerlerdir. Tarihsel
geliim iinde doal polimerler yerlerini modifiye edilmi (doal polimere, fiziksel
zelliklerini deirtiren katk, dolgu maddesi ve benzeri ilave edilmesi) doal polimerlere
yani yar sentetik polimerlere brakmlardr. Bunun sebepleri; polimerik hammaddelerin
ilenmesindeki sorunlar ile rnlerin fiziksel ve mekaniksel zelliklerinin yetersiz olmasdr.
1770 ylnda iaretleri sildii iin silgi (rubber) denilen doal kauuk 1839 ylnda
Amerikada Goodyear tarafndan kkrt ile vulkanize edilerek kullanl hale getirilmi,
modifiye edilen doal kauuktan su geirmez botlar, yamurluklar, lastik gibi rnler
retilmitir.

Resim 1.1: Goodyear

1868 ylnda Amerikada polimerlerin ikinci byk grubu olan plastiklerin ilk rn
selloid retilmitir. Burada doal bir polimer olan pamuk sellozu, nitrik asitte ve kamfor
3

ile etkiletirilerek yar sentetik olan selloide dntrmtr. retildii yllarda bundan
fotoraf filmi ve bilardo topu gibi malzemeler yaplmtr.
1907 ylnda Amerikal bilim adam Leo Hendrick Baekeland tarafndan tamamen
sentetik ilk Polimer olan fenol formaldehit reinelerinin retimi gerekletirilmitir.
Bakalit ad ile bilinen bu polimerden ilk yllarda telefon ahizeleri gibi plastik eyalar
retilmitir.,
1924 ylnda Hermann Staudingerin ne srd Makromolekl Hipotezi; polimer
teknolojisinin deneme-yanlma yaklamndan kurtarlmasn salam ve aratrmacya Nobel
dl kazandrmtr.
Makromolekl hipotezi; birok monomerden uzun zincirli molekller olumas olarak
zetlenebilir. Bu hipotez; doal kauuk ve polistirenin yapsn aydnlatarak, selloz asetat,
polivinil klorr, polimetilmetakrilat, reformaldehit reineleri gibi polimerlerin retimine
olanak salamtr.
1930 ylnda retilen polistren ile sonraki yllarda retilen stiren butadien kopolimeri
(SBR sentetik kauuu) ve sentetik kauuk olan Neopren (Dupren) polimer teknolojisinin
nemli rnlerindendir.
1935 ylnda ilk sentetik fiber olan nylonun trevi Nylon 6,6 DuPont firmas
tarafndan retilmi olup 1939 ylnda da Nylon 6 (Perlon)un retimi gerekletirilmitir.
1936 ylnda, poliakrilonitril, stiren akrilonitril kopolimeri ve polivinilasetat, 1937
ylnda, poliretan, 1938de politetrafloroetilen (Teflon), 1939da melamin formaldehit
(Formika) reineleri, 1940da silikonlarn hammaddesi olan silanlar, 1941de polietilen ve
polietilentereftalat, 1942de de orlon ticari adyla poliakrilonitril fiber retimleri
gerekletirilmitir.
II. Dnya Sava sonrasndaki yllarda yeni polimerlerin sentezi artarak devam etmi,
1947de epoksi reineleri, 1948de ABS (Akrilonitril Butadien Stiren Terpolimeri)
sentezlenmitir.
1953 ylnda sentezlenen polipropilen, aratrmaclar Ziegler ve Nattaya Nobel
dl kazandrlmtr.

Resim 1.2: Ziegler ve Natta

Son 10 ylda bata polipropilen ve yksek younluklu polietilen olmak zere

termoplastiklerde nemli bir art olmutur.
Gnmzde en ok tketilen genel amal plastikler, alak ve yksek younluklu
polietilenler (AYPE ve YYPE), polipropilen (PP), polistiren(PS) ve polivinil klorr
(PVC)dir. Zaman zaman akrilonitil-stiren-butadien terpolimeri (ABS) ve stiren- akrilonitril
kopolimeri (SAN)da bu gruba alnmaktadr. (Terpolimer: deiik monomerin
kopolimerlemesi ile elde edilen polimerlere verilen addr.)
Gnmzde retilen polimerleri aadaki gibi gruplandrabiliriz.
Genel amal polimerler: PE,PP, PS, PVC
Mhendislik polimerleri:ABS, PC, PA, Polyester, Polifenilenoksit.
zellikli polimerler: PTFE, PES, PEK
Kompozitler: Karbon veya aramid elyafla takviye edilmi polieter slfon(PES) veya
epoksiler. lkemizde polimerik maddelerle ilgili endstriler ana gruba ayrlarak
deerlendirilirler. Bunlar; plastikler, kauuklar ve sentetik fiberler ( elyaflar) eklindedir.

1.2. Tanmlar ve Polimerlerin Snflandrlmas

Polimer; poli = ok ve mer= ksm olmak zere Latince iki kelimeden olumutur.
Monomer; polimerik madde iinde tekrar eden en kk molekldr. Monomerin
kimyasal ve fiziksel zellikleri elde edilen polimerin karakteristik zelliklerini belirler. ki
monomerin kimyasal ba ile birlemesi sonucu oluan molekle dimer, tanesinin
birlemesi ile oluana trimer, drt tanesinin birlemesiyle oluana tetramer denir. Bu
birleme 100n zerinde gerekleirse oluan maddeye polimer denir. ok sayda ayn veya
farkl monomerin bir kimyasal ilemle birbirleriyle birleerek uzun zincirler
(makromolekller) oluturmasna polimerizasyon denir.

En basit sentetik polimer olan polietilenin, etilen monomerinden balayarak

polimerizasyonu aadaki gibidir;

Yukardaki ekilde grlen n polimerizasyon derecesi olup, bir polimer zincirindeki

monomer saysn ifade eder. Polimerizasyon derecesi, n, 10.000 ve daha byk deerlere
kabilir. Molekl arl 500600 civarnda olan polimerlere oligomer denir. Bir
4
polimerin yeterli fiziksel zelliklere sahip olabilmesi iin molekl arlnn 10 n
6
zerinde olmas gerekir. 10 ve daha byk molekl arlkl polimerlere yksek polimer
denmektedir.
Polimerler eitli ekillerde snflandrlabilirler:

Tarihsel geliim srecine gre polimerler

Modifiye edilmi doal polimerler

Doal polimerler
Doal kauuk, proteinler,
Nkleik asitler (DNA ve
RNA) Enzimler, selloz
niasta reine vb.

Doal sellozdan elde edilen

rejenere selloz ve dier
selloz trevleri

Yapay polimerler
Plastikler,
elastomerler,
yaptrclar,
Reineler, fiberler

Kimyasal bileimlerine gre polimerler

Heterozincir

Homozincir
Polimer zinciri zerinde
bulunan atomlarn
trleri ayndr.

Polimer zincirin zerinde

bulunan atomlarn trleri
farkldr.

Yaplarna gre polimerler

Kopolimer

Homopolimer

ki monomerin karmndan oluan

polimerlerdir. A ve B monomer olmak
zere aadaki alt gruplara ayrlr.

Tek bir monomer biriminin

tekrarlanmas ile oluan polimerlerdir

rnek; Polietilen
Ardk kopolimer

rnek; stiren maleikanhidrit

Blok kopolimer
rnek; stiren izopren
Gelii gzel kopolimer

rnek; stiren metilmetakrilat

Graft kopolimer : Ana zincire bal, farkl
monomerin tekrarland yan gruplar
baldr.

rnek; stiren zincirlerinin zerine metil

metakrilatin ekilmesi ile oluan zincir
homopolimer ve kopolimerler aadaki ekillerde bulunabilirler;
Dorusal
rnek: Yksek younluk polietilen (HDPE)
Dallanm

rnek : Alak younluk polietilen (AYPE)

apraz bal

rnek: Vulkanize kauuk

Sentez Yntemine Gre Polimerler

Katlma Polimerleri

Kondenzasyon Polimerleri

rnek: Polistiren oluumu

rnek: Polyester Oluumu

leme ekillerine gre polimer ( sya veya zclere gsterdikleri davrana gre)

Termosetler

Termoplastikler

apraz bal olup znmez

ve erimezler. zmek ve
eritmekle ekillendirilemezler.
rnek: Bakalit ( fenolformaldehit polimeri), Silikon vb

Is ve basn altnda yumuar,

akar ve ekillendirilir veya bir
zcde znp ekillendirilir
rnek: polietilen, polipropilen,
nylon vb.

Son kullan yerlerine gre polimerler

Plastikler
Yaptrclar

Kauuklar

Fiberler

Kaplamalar

Fiziksel durumlarna gre polimerler

Amorf
Polimer zincirleri gelii gzel
ekilde birbirinin iine girmi
yn yumaklar eklindedir.

Kristalin
Polimer zincirlerinin tamam
belli bir dzene girmi veya
kristallenmitir.

Yar Kristalin
Polimerik yapnn baz
blmleri kristalin, baz
blmleri amorfdur.

Fiziksel Hal ve Geilerine Gre

Cams gei scaklnn (Tg)
stnde bulunan polimerler

Cams gei scaklnn (Tg)

altnda bulunan polimerler

Polimer zincir segmentleri

sya bal olarak srekli hareket
yapar. Genel olarak kauuumsu
polimer olarak adlandrlrlar.
(ok sayda yumak olmu kk
ylanlarn hareketini dnn.)

Zincir segmentlerinin
hareketleri tamamen durmu ve
yap cam gibi krlgan hal
almtr bunlara da genel olarak
cams denir. (Bir tabak
spagettiyi dnn.)

1.3. Polimer Teknolojisinin Hammaddeleri

Polimer teknolojisinin en nemli doal kaynaklarnn banda odun gelir. Odundan
elde edilen selloz uzun yllar kat ve fiber yapmnda kullanlmtr. Gnmzde ise
sellozun modifiye edilmi ekilleri birok alanda kullanlmaktadr. Aada sellozun
modifikasyonu sonucu elde edilen rnlerin kullanm alanlar verilmitir.

Bugn dnyada en fazla tketilen polimerler; polietilen, poliropilen, polivinilklorr,

polistiren, nylon ve sentetik kauuklardr. Bu polimerlerin elde edilmesinde kullanlan
nemli olefin ise; etilen, propilen ve butadien olup, bunlardan elde edilen polimerler ekil
1.1, 1.2 ve 1.3te gsterilmitir.

PE

PVA

PVC

SBR

ETLEN

PET

PS
ekil 1.1: Etilenden retilen polimerler

PP

Fenolik
reineler

PMMA

Epoksiler

PROPLEN

ABS

PAN
SAN
ekil 1.2: Propilenden retilen polimerler

10

PB

SBR

Neopren

BUTADE
N
Nylon 6,6
ekil 1.3: Butadienden retilen polimerler

CO ve H2 karmndan oluan, doal gaz veya petrolden elde edilen sentez gaz ve
kmrden elde edilen su gaz da birok kimyasal maddenin ve bunlardan elde edilen
polimerlerin retiminde kullanlmaktadr.
Kmr tkenen bir polimer kaynadr. Kmrden elde edilen Kokun kalsiyum
karbite dntrlmesi ve sonra da bunun su ile etkileiminden elde edilen asetilen de henz
ekonomik olmamasna karn bir girdi olarak dnlebilir.

Neopren
NBR

SBR

PVC

ASETLEN

PB

PAN

SAN
PVA

ekil 1.4: Asetilenden retilen polimerler

11

1.4. Polimerlerin Yaps

1.4.1. Molekler Mimari (Yap)
Polimerizasyon reaksiyonundaki koullar basn, scaklk, ak hz ve katalist besleme
oran olup bu koullar deitirilerek, istenilen zellikte polimer elde edilebilir.
Polimerde ayarlanmas istenen zellikler genellikle polimer zincirinin boyu, zincirdeki
dallanma oran, younluk, parlaklk gibi zelliklerdir. Polimer zincirinin olas konumlar
ekil 1.5de aklanmtr.

ekil 1.5: Polimer zincirinin olas konumlar

Yukardaki ekilde grlen dorusal U zincirleri, dallanm L zincirlerine gre farkl

ak zellikleri gsterir ve bunlarn oluturduu polimerlerin akkanlklar ile ileme
zellikleri de olduka farkldr.
Alak younluk polietilen (AYPE), M halinde, dorusal alak younluklu polietilen
(LAYPE) ise S eklinde bir zincir yaps gsterir.

1.4.2. Polimerlerde Molekler Kuvvetler ve Kimyasal Balanma

Yukarda incelenen polimerik zincirlerin her bir zinciri iinde ok sayda molekl ii
kimyasal balar vardr; fakat zincirler birbirlerinden kimyasal olarak bamszdr, molekller
aras kimyasal balar bulunmaz.
1.4.2.1. Birincil Balar
Bu balar birinci modlde rendiimiz, iyonik ve kovalent balardr. rnein NaCI
oluumundaki ba; iyonik olup CH4 (Metan) moleklndeki ba tr kovalenttir.
12

1.4.2.2. kincil Ba Kuvvetleri

Kovalent molekller iinde birincil balar kullanld halde, molekller arasnda baz
kuvvetler bulunur. kincil balar veya Van der Waals kuvvetleri veya molekller aras
kuvvetler denilen bu kuvvetler tiptir ve polimerlerin fiziksel zelliklerinde olduka
etkilidir.
Bu kuvvetler;
Dipol (elektrik) kuvvetleri
ndksiyon (etki) kuvvetleri
Dispersiyon (datma) kuvvetleri eklinde sralanabilir
kincil kuvvetlerin oluturduu, zel ve ok karlalan bir ba tr de hidrojen
balardr. Hidrojen balar; OH, COOH, NHCO v.b. gibi gruplar ieren molekller
arasnda gzlenir ve baz durumlarda ok nem kazanr. rnein sellozda kovalent balarla
oluan dorusal yap, hidrojen balarnn varl ile boyutlu ve kolay znmeyen bir
yapya ular.
zet olarak polimerik balarn; polimerik malzemenin zelliklerini nemli oranda
etkiledii sylenebilir. Genel olarak, birincil balar olan kovalent balar, yapnn sl ve
fotokimyasal kararlln belirlerken ikincil balar polimerlerin, erime, znme,
buharlama, deformasyon vb gibi bir ok kimyasal ve fiziksel zelliini kontrol eder.

1.4.3. Konfigrasyon ve Konformasyon

Konfigrasyon bir molekl oluturan atomlarn kesin bir dzen iinde yerlemesi
anlamna gelir. Bu dzenli yap balar krlmadan bozulmaz. rnein etilen moleklnde
dzleme dik olan pi ba sebebiyle ifte ba etrafnda dnme engellenmitir. ekil 1.6da
etilenin dzlemsel konfigrasyonu grlmektedir (Molekl modellerini kullanarak bunun
doruluunu gzleyiniz.).

ekil 1.6: Etilenin dzlemsel konfigrasyonu

ifte bal bileiklerdeki engellenen bu dnme hareketine karlk, doymu

bileiklerde (Metan, Etan vb) karbon atomuna bal atom ya da gruplar, ba krlmas
olmadan ba evresinde dnebilir. Isl hareketler veya bir d etki sonucu molekllerdeki bu
tr ekil deitirmeler konformasyonal deimeler olarak adlandrlr.

13

Uzun zincirlerden oluan polimer moleklleri ok eitli konfigrasyon ve

konformasyonlarda bulunabilir.
Sentetik polimerlerde de kararl konfigrasyonlar gzlenebilir. ekill 1.7de grld
gibi, polipropilende metil gruplar ana zincire gre iki farkl dzen iinde yerlemi
olabilirler. Zincir zerindeki tm metil gruplar ayn tarafta ise izotaktik farkl tarafta ise
bu konfigrasyon sindiotaktik izomer olarak adlandrlr. Metil gruplarnn geliigzel yer
ald yap ise ataktik yapdr. (Molekl modellerini kullanarak bu yaplar sizler de
gerekletiriniz).

zotaktik

Sindiotaktik

Ba - kuyrua

Ba baa veya
Kuyruk - kuyrua
Dorusal Polimerlerde Konfigrasyonlar
ekil 1.7: Dorusal Polimerlerde Konfigrasyonlar

Bir polimer zincirinde, say ve uzunluk olarak farkl derecelerde dallanma da

polimerlerde iddetli dzensizlie sebep olmaktadr. rnein gelii gzel kopolimerlerde bu
tr dzensizlik vardr. Bir polimerdeki dzensizlik bu polimerden oluacak rnn
zelliklerini etkilemektedir.
Dzensiz yaplar amorftur ve dzenli yapya geildike kristallenme balar bu
dzenlilik sebebiyle rn zellikleri deiir.
Bir polimer zincirini dnelim. Isya bal olarak zincir hareketleri deieceinden,
konformasyon yani ekil deiimleri sz konusu olacaktr. Bir polimer zinciri balca iki u
konformasyona sahiptir ( ekil 1.8).

14

ekil 1.8: Polimerlerde konformasyonlar a) ubuk b) yumak

Yukardaki ekilde grld gibi zincir dorusal sert bir ubuk eklinde olabilecei
gibi, esnek ve gelii gzel sarlm bir yumak eklinde de bulunabilir. Polimer zinciri
yeterince esnek ise yzey alann kltmek bylece enerjisini drmek iin yumak haline
gelmeye alr. Isya bal hareketler, ya yumaklamaya ya da ubuk eklinde bir yapya
sebep olmaktadr.
Baz molekller zel konformasyonlara sahiptirler. rnein, izotaktik polipropilende
sarmal konformasyonlar belirlenmitir.

ekil 1.9: Sarmal konformasyon

Scaklk art ile birlikte polimer moleklndeki zincir hareketi de artar. Dk

scaklkta istiflenmi olan zincirlerin (tabaktaki spagettiyi dnn), scaklk art ile
titreimleri de artar. Bu titreimler sonucu zincirler birbirlerinden uzaklarlar, bu yapda,
serbest hacimler oluur. (Canl solucan ynn dnn).
Cams geite serbest hacim %2,5 olduunda 5-6 atomluk zincirler hareketlenir.
Scaklk art serbest hacmi de arttrr. Bu kez, 10-30 atomluk zincirler hareketlenirler. Bu
hareketlere Brownian hareketleri denir ve moleklde kalc bir deformasyon meydana
getirmez. Daha yksek scaklklarda ise molekller birbiri zerinden kayarak, akc hale
geer.
Makromolekllerin scaklk artna gre hareketi:

15

ekil 1.10: Makromolekllerin scaklk artna gre hareketi

Molekl yap, polimer zincirinin esnekliini ve buna bal olarak eklini etkiler.
Molekl esnekliini etkileyen baz durumlar aada belirtilmitir;
Selloz rneindeki gibi ana zincirde aromatik halkalar var ise bu zinciri sertletirir.
Ana zincirde aadaki gruplar var ise bu durumda zincir esneklik kazanr.

Polieter, poliester
Alifatik slfit
Silikon
Yan zincir dallanrsa zincir bu dallanmann engel oluturmas sebebiyle sertleir.
Yan zincirde polarite etkisi yaratacak bir durum varsa bu zincirin sertlemesini
salar. rnein, teflondaki elektronegativitesi yksek F atomlar, PVCdeki CI
atomlar ve PANdaki CN yan gruplarnn sebep olduu polarite sonucu bu
polimerlerin esneklikleri dktr.
Kopolimerizasyon ounlukla esneklii arttrr.
Polimetilmetakrilatda olduu gibi yan zincir zerindeki metil grubu hareketi
engelleyerek zinciri sertletirir ( Kauuk hari).
Ana zincirdeki ifte ba zinciri sertletirir. Ancak baz durumlarda, rnein ift bal
kauukta yan grubun etkisi ortadan kaldrlrsa esneklik artar.

16

1.4.4. Molekller Aras Kuvvetler, Fiziksel zellikler ve Polimer Trleri

kincil ba kuvvetleri molekllerin kat veya sv fazlar eklinde birarada tutulmasn
salar. Uuculuk, viskozite, yzey gerilimi, srtnme zellikleri, kartrma ve znme gibi
ou fiziksel zellikler molekller aras kuvvetlere baldr.
Kuvvetli polar gruplar olan bir molekln komular zerindeki ekim kuvveti
yksektir. Bu durum kaynama ve erime noktalarnn da ykselmesine neden olur.
Molekller aras kuvvetler kk, ba enerjileri dkse ve molekllerde esnek
zincirler bulunuyor ise, polimer elastomer zellii gsterir. Elastomerler, oda scaklnda
kuvvet uygulandnda uzama gsteren ve yine oda scaklnda uygulanan kuvvet
kalktnda eski haline dnebilen malzemeler olarak tarif edilebilirler (Paket lastii gibi).
Molekller aras kuvvetler byk ve ba enerjileri yksek ise ve kalabalk yan gruplar
da varsa, sert zincirler bulunduu halde tipik plastik zellii grlmektedir.
Ba enerjisinin ok yksek olmas, gerilmeye kar diren gstermesine, ok kuvvetli
olmasna ve zellikle fiberlerin iyi mekanik zellikler gstermesine olanak salar.

1.4.5. Molekller Aras Dzen

Polimerler kat, sv veya zelti halinde bulunabilirler. Bu durumlardaki yap
farkllklar; sl, mekanik ve fiziksel zellikleri ile ilgilidir. Polimerlerin bu yapdaki
kimyasal forml ve morfolojisi de nemlidir. Morfoloji; polimerin kat halinde bulunan
kristal veya amorf blgelerin varl, bykl, yerleme dzeni gibi zelliklerini
kapsamaktadr.
Kat haldeki bir polimerde temel dzen vardr;
1 Amorf yap
2 Kristalin yap
3 Ynlenmi yap
1.4.5.1. Amorf Yap
Organik kimya hayal gcnz kattnz zaman daha kalc baarlara ulaacanz bir
bilim daldr. Bu modlde verilen rneklere benzer rnekleri sizler de oaltabilirsiniz.
Amorf bir polimerin iine baktmz dnrsek, bir tabak spagettiye veya canl bir solucan
ya da ylan ynna benzetebiliriz. Polimeri oluturan zincirler srekli olarak gelii gzel
dnme ve bklme hareketleri yaparlar. Scaklk art hareketlilii arttrr, daha nce
rendiimiz gibi bunlar Brownian hareketleridir. Zincir hareketleri cams gei scakl
(Tg) altnda dk enerjiye sahiptir bu sebeple yap donmu gibi cams ve krlgandr. Tg
scaklnn zerinde ise Brownian hareketleri artm yap kauuumsu bir hal almtr.
Amorf bir polimere sv haldeyken kuvvet uygulanarak ksmi bir dzenleme salanabilir.
(ekil 1-10da O dzeni). zerindeki kuvvet kaldrldnda polimer eski gelii gzel
ekline dner. Polimer kuvvet altndayken, belli bir scakla kadar soutulursa ksmi amorf
dzenlemenin bozulmamas salanabilir. Btn polimerler yeteri kadar yksek scaklklarda
ve zeltide amorf haldedir ve nemli ticari polimerlerin yaklak yars amorfdur.
17

Tek bir polimer zincirinin amorf haldeki ekli bir kolye zinciri gibi dnlebilir. Bu
zincir yere atldnda dank ekillerde olabildii gibi, avu iinde de toplanabilir. Her iki
durumda da zincirin genel yaps ayndr. ekil1.11de olas ekil deiimleri
(konformasyonlar) grlmektedir.

ekil 1.11: Molekler konformasyonlar

ekil 1.11: Molekler konformasyonlar; U:dzenlenmemi (geliigzel), O:ksmen

dzenlenmi, S:tek zincir, M:oklu zincir, C ve C: tek zincirler, E:dolama
1.4.5.2. Kristalin Yap
Ticari polimerlerin byk bir ksm amorf yapda olmasna karn dier ksmnda
polimer zincirleri dzgn kristal yaplarna benzer dzenli bir hal almtr.
Polimerler kat halde iken, genellikle yzde yz kristalin yap yerine amorf ve kristalin
karm bir yap gsterir. Ksaca kristalin polimerlerde belli bir kristallik yzdesi vardr.
Kristalin polimerlerde kristalin birimlerinin yap iinde dald dnlr.
Yar kristalin polimer yapsn aklayan iki modelden biri olan Saakl Misel, 1930lu
yllarda gelitirilmitir. Bu modele gre, kat polimerde kristal ve amorf blgeler iki ayr faz
oluturmaktadr.
Polimer zincirleri birok kristal ve amorf blgeden geer. Saaklarn olduu
ksmlarda zincirler i ie gemi durumda ve karmak bir konformasyondadr. Bu blgeler
amorf olup, polimere dardan bir kuvvet uygulandnda ilk nce bu blgeler uzama
gsterir (Oryantasyon).

ekil 1.12: Saakl misel modeli ( Fringed misel)

18

kinci model 1957 ylnda bilim dnyasna sunulan ve halen de daha geerli bir model
olan katlanm zincir modelidir. Kristal blge katlanm zincirlerin iinde bulunduu, 100
angstrom (Ao) civarnda kalnl olan bir lamel iinde yer alr. Polimer zincirlerinin birbiri
zerine katlanarak oluturduu, kristalik zellik gsteren en kk yapya lamel denir.
Amorf blgeler lameller arasnda bulunur. Lamelin boyutlar polimer cinsine ve kristallenme
koullarna gre deiir. ekil 1.12de grlen lamelin kalnl 100 angstrom en ve boyu ise
10000 angstromdur. Buna gre bir katta on veya yz tane tekrar eden birim mevcuttur
diyebiliriz.

ekil 1-13: Katlanm zincir lamel C: polimerik zincir T:kalnlk

( ~ 100A0) W:genilik (~ 10000Ao)

ekil 1.14de saakl misel modeli ve katlanm zincir modeli bir arada grlmektedir.

ekil 1.14: Polimerlerin kristal modeli M=saakl misel modeli, F= katlanm

zincir modeli O= dzenlenmi blge K; kvrm, T= balant ksm E=gevek u

Yukardaki iki modelde de ekiller ematize edilerek dz izgi eklinde

gsterilmilerdir. Gerekte polimer zincirleri zigzag veya sarmal ekildedirler ve bu
konformasyona sahip polimerik yaplar kristallenmeye yatknlk gsterir.
Kristal yapdaki zincirlerin genellikle kresel bir simetri iinde merkezden evreye
doru kmelendii yaplar Spherulitler adn alr. Spherulitler birka mikrondan milimetre
seviyesine kadar deiik boyda yaplardr. Genellikle yksek viskozite ve ar doymu
zeltilerden film ve fiber dklrken bu yaplara ulalr.
19

ekil 1.15te kristalizasyon prosesi grlmektedir.

ekil 1.15: Kristallenme prosesi S:Balang, I: Birinci ara kademe, I: kinci

ara kademe, C: Nihai kademe,( N): ekirdek, (S): Byyen krecik (S):
Tamamen bym krecik, (B): Krecikler aras snr

Polimerler, eriyiklerinden kristallendirilebilirler. Bu tr kristallenmede, scaklk,

basn ve soutma hz gibi kristallenme koullar; kristal yzdesi, boyutu ve biimini
etkileyen faktrlerdir. Scaklk kontrolu kristal bymesi iin nemlidir. Soutma yava
yaplrsa bir ka byk Spherulitin bulunduu kaba bir yap elde edilir. Bu yapdan elde
edilen madde; sert ve krlgan olup geirgenlii azdr. Hzl soutma ilemi ok sayda kk
Spherulitlerin bulunduu bir yapnn olumasna sebep olur. Hzl soutma sonunda oluan
yap dk scaklkta ve geni scaklk aralnda erir. Basn altnda yaplan
kristallendirmede yksek kristalinite deerlerine ulalr (ekil 1.16).

ekil 1.16: Spherulit Yaplar C:Kaba Yapl Spherulit, F:nce Yapl Spherulit,
S:Byk Spherulit, S:Kk Spherulit

Yar kristalin bir polimerde kristanilite yzdesini tayin etmek iin birok yntem
vardr. Bunlardan en basit olan kristanilite / younluk ilikisine dayanr. Bu yntemde yar
kristalin polimerin iki faz blgesi olduu varsaylr. DC kristalizasyon derecesini
(Kristalinite yzdesini) gsterir. Kristalinite yzdesi younluk lm teknii ile
bulunabilmektedir. rnein ataktik PP tamamen amorf iken izotaktik PP % 70 kristalinite
gsterir.
20

Kristallenme ile ilgili olarak deiik polimerlere zg baz bilgiler aada

belirtilmitir.

Polimer zincirindeki tekrar eden birimler kkse kristallenme kolay olur

(Polietilen).

Polimer zincirleri arasnda ekim kuvvetini oluturacak hidrojen ba varsa

kristallenme derecesi yksek olur (Poliamiddeki polar amid gruplar hidrojen
ba oluturur).

Polimere kuvvet uygulanarak uzatlmas ekme ynnde oryantasyonu

arttracandan kristallenmeyi de arttrr. Poliamid buna iyi bir rnektir.

Polimerde ana gvdeye bal gruplar byk molekllerse C-C bann

dnmesini engelledikleri iin zinciri sertletirirler. Bu yzden PS, PMMA, PVC
gibi polimerlerde kristalinite derecesi dktr.

Polimerdeki apraz balar kristallenmeyi gletirir (Fenol-formaldehit ve re

formaldehit kristallenemez)

Kalplama prosesinde asetal ve nylon tr polimerlerin hzl bir ekilde

kristallenmesi istenir. Bunun amac mamln kalptan ktktan sonra bzlp
deforme olmasn nlemektir.

Ynlenme (oryantasyon) iin hzl soutma yaplp, kristallenme balamadan

gerdirme ilemi uygulanr. Bu durumda oryantasyon daha kolay uygulanr.

Baz polimerlerde Tgyi drmek iin ilave edilen plastikletiriciler genellikle

kristallenmeyi azaltr.

Kristallenme molekller aras hareketi azaltr. Kristallenme orannn artmas ile

elastisite modl artar, malzeme rijitleir.

Akma noktasndaki gerilme mukavemeti kristallik oran arttka artar.

Kristalinite yzdesi arttka polimerin kimyasallara kar direnci de artar.

Kristalin polimerlerin znrlkleri daha dktr.

Kristalinitenin yksek olmas boya tutma kabiliyetini azaltr. Amorf yapnn

boyanmas daha kolaydr.

PET ve Nylonlar gibi dorusal ve dzenli kondenzasyon polimerleri iyi

kristallenir.

Gelii gzel kopolimerler kristallenmezken dzenli kopolimerler iyi kristallenir.

Elastomerler de dk, mhendislik plastiklerinde orta, liflerde ise yksek

kristalinite istenir.

Kristallenebilen bir polimer ani soutulursa amorf yap elde edilir.

Amorf yapda transperantlk (geirgenlik) yksek, kristalik yapda opaklk

yksektir. Bunun nedeni kristal lamel dzlemleri gelen krar ve geri
yanstmaz, bu yzden opak bir grnm oluturur.

Kristallik genel olarak polimer yapsna sertlik, sl ve mekaniksel dayankllk

salamaktadr. Buna karn polimerin znrl, difzyn, geirgenlik,
boyanabilirlik, plastikletiriciyi kabul etme gibi zelliklerinde nemli ekilde
azalmaya sebep olmaktadr.

Kristalliin % 5-10 orannda olmas durumunda malzeme esnekliini korur,

yumuak ve kauuumsudur. % 20-60 orannda kristallik malzemeyi deri
kvamna getirir. % 70-90 kristallik ise yapy sert ve dayankl hale getirir.

21

<P> fiziki hal

<M> molekller konformasyon;
<M> erime;
<B> erime alt
<A> Erime st;
(A) Amorf blge;
(S) Kat
(C) Krstal blge ;
(F) Akkan;
(A) Amorf

ekil 1.17: Kristallenebilen termoplastikler

1.4.5.2. Ynlenme(Oryantasyon)
Ynlenme polimerik fiber, film ve kpklerde gzlenir. Eer erimi bir polimer
soutulursa, geliigzel ynlenmede amorf veya kristalin kat yaps oluur. Katlama
srasnda polimerik malzeme ekilirse, ekme ynnde polimer zincirleri ynlenir.
Ynlenmenin oluabilmesi iin yap iinde zincirlerin belli bir hareketlilie sahip olmalar
gerekir. Bu nedenle ynlenme amorf blgeler zerinden olur. Kristalin yaps ierisinde
yeteri kadar amorf blge yoksa ynlenme gereklemez.
Ynlenme ekilde yaplabilir.

Souk ekme
Genellikle gei scaklnn ( Tg ) altnda yaplan ekme ilemidir.

Scak ekme
Genellikle Tgnin hemen zerinde yaplan ekme ilemidir. Bu ilemlerden hemen
sonra yaplan soutma ile ynlenme korunur kauuklarda olduu gibi baz
durumlarda ynlenmeden sonra yaplacak apraz balanmada ynlenmeyi koruyucu
bir etkendir.

Islak ekme;
zellikle Tgden nce bozunan polimerlerin ynlendirilmesi iin uygulanan ekme
yntemidir. Polimer malzemeye solvent emdirilerek uygulanr.
Ynlendirme ile genellikle ekme ynnde sl ve mekanik dayankllk ve buna bal
zellikler art gsterirken, buna dik ynde bu zellikler azalr.
rnein poet imalindeki filmlerde ynlenme eya arlnn bindii ynde poetin daha
dayankl olmasn
salar. Bazen de film imalinde olduu gibi zel tekniklerle
ekstrzyondan sonra iki yne de zincirlerin ynlenmesi uygulanr. Bu tip filmler daha
dayankldr. Istldklarnda, ynlenmi zincirler gelii gzel hale geerken film her
tarafndan boyutlarn azaltr, bu zellik sayesinde shrink film ad verilen sard
malzemeye ok sk yapabilen ambalaj filmleri imal edilir.
22

1.4.6. apraz Bal Polimerler

imdiye kadar grdmz polimerlerde birbirinden bamsz polimerik zincirler olup
her zincirde sadece molekl ii kimyasal balar olduundan sz edilir. Zincirler arasndaki
etkileim olduka zayf olup, scaklk art ile bu etkileim azalr. Azalma bamsz
zincirlerin birbirinden uzaklap serbeste hareket ettikleri ve akkan hale geldikleri
scakla kadar devam eder. Bu tip polimerlere termoplastik veya bazen de dorusal
polimer denir. Bamsz polimerik zincirler yerine tm yapnn kimyasal balarla
baland boyutlu molekller a yapsnda olan apraz bal polimerik maddeler de
vardr. apraz bal polimerik yaplarda hem ayn zincir dzleminde hem de komu
dzlemde yer alan zincirler arasnda da kimyasal balar vardr. apraz bal polimerlerde
Brownian hareketleri yok denecek kadar kktr. Bu cins polimerlerin belli bir erime
noktas yoktur. Scaklk arttka akkanlk da pek gstermez sadece yumuama gzlenir.
Geleneksel lastik endstrisinde uygulanan apraz balama ilemine vulkanizasyon veya
krleme (sertletirme) ad verilir.

ekil 1.18: Polimerik a yaps. P: dzlem grnm, S: boyutlu grnm, C: zincir-aras

ba ( apraz ba), L: ba-aras zincir

1.4.7. Sv Kristal Polimerler

Sv kristal polimerlerin molekl dizilileri kristal polimerlerden farkldr. Bu
polimerlerin mekanik ve sl zellikleri yksektir ve sert polimerik zincirlerden
olumulardr. Sv kristal polimerler; aromatik poliamidler ve polyesterler gibi aromatik
halkalar ieren polimerlerden yaplrlar. ok zel koullar altnda zgen iinde sv halde
bulunan bu tr polimerlerin zincirleri yap olarak dzenlilik gstermezler. Genellikle
elektronik sanayiinde sv kristal display olarak kullanlr.

1.4.8. Polialamlar
ki polimerin aralarnda bir kimyasal ba olmadan karmas polialamlar oluturur.
Pek ok polimer ifti birbiri iinde dalmaz ve iki polimerin ok iyi karmas ender grlen
bir durumdur. rnein, polistren ve polipropilen birbiri iinde dalmayan polimerler olup
bunlara uyumsuz polimer iftleri denir. Birbiriyle homojen olarak karan polimer
iftlerine rnek olarak polivinilklorr ve nitril kauuu verilebilir. Bunlarn dnda heterojen
polialamlar olarak da bilinen uyumlu polimer iftleri de vardr.
23

1.4.9. Polimerlerde Isl Geiler

Kat haldeki polimerik yaplarda molekller aras dzenin iki trne yaygn olarak
rastlanmaktadr. Bunlar amorf ve yar kristalin yaplardr. Amorf bir polimer scakla bal
olarak; cams, kauuumsu veya akc hallerde bulunabilir. Dk scaklklarda cams halde
bulunan amorf yapda serbest hacim oran ok dktr ve Brownian hareketleri tamamen
kstlanmtr.
Cams gei scaklnda serbest hacim %2,5 deerine ulamtr. Polimerlerin %2,5
serbest hacme ulatklar scaklk onlarn Tg deerlerini verir. Scakln artmas ile serbest
hacim ve buna bal olarak zincir hareketleri artar. Belli bir scaklkta da amorf polimer
akkan hale geer.
Tablo 1.1de grld gibi polimerler ok deiik cams gei scakl deerlerine
sahiptirler. Cams gei scakl genellikle elastomerler, plastikler, fiberler ynnde artar.
Polimer
Selloztributiral
Polimetilmetakrilat
Polistiren (izotaktik)
Politetrafloroetilen
Polikarbonat
Poliakrilonitril
Polivinilformal
Poli n-vinilpirolidon
Polivinilklorr
Nylon 6
Nylon 66
Polivinilasetat
Polietilentereftalat
Etilselloz
Polivinilalkol
Polivinilbutiral
Polioksimetilen
Polipropilen
Doal Kauuk
Polidimetilsiloksan
Poliizobutilen
Cis-poliizopren
Polikloropren
Polivinilmetileter
Poliviniletileter
Poli (vinil-n-butileter)
Polivinilizobutileter
Polivinilidenklorr
Polivinil terbutileter
Polietilen

Tg ( C)
120
105
105
127
149
130
105
175
87
50
60
29
69
43
85
49
-13
-20
-75
-123
-70
-70
-50
-20
-25
-52
-18
-17
-8
-105

Tm ( C)
183
240
327
225
212
215
260
267
258
160
150
-54
28
80
144
86
64
115
186
260
137

Tablo 1.1: Baz polimerlerin Tg ve Tm deerleri

24

Baz polimerlerin Tg deeri oda scaklnn altnda iken bazlarnn Tg deeri oda
scaklnn zerindedir. Bu durumda baz polimerler oda scaklnda yumuak ve elastik
iken bazlar oda scaklnda sert ve krlgan olacaktr. Polimerlerde Tg deerini etkileyen
en nemli etkenlerden biri molekl arldr.
ekil 1.19da PS rneinde grld gibi molekl arl art ile Tg nce hzl
artar ve sonra yavalayarak sabit bir deere ular. Bu durum genellikle tm amorf
polimerler iin geerlidir.

ekil 1.19: Polistirende Tgnin molekl arl ile deiimi

Polimerin yaps da Tg deerini etkilemektedir (Molekller aras etkileim, zincir

esneklii vb). Polimere katlan plastikletiriciler Tg deerini drebilmektedir. rnein sert
ve krlgan olan PVCye ilave edilen plastikletiriciler, Tg deerini 10-15 C drmektedir.
PVCye ilave edilen plastikletirici kimyasal ba yapmaz sadece zincirler arasna girerek
onlarn hareketliliini arttrr, bu da Tgyi drr. Bu tr plastikletiricilere d
plastikletiriciler denir.
Yar kristalin polimerlerde Tg scaklnda gzlenen geiin yansra erime
scaklnda (Tm) bir gei daha gzlenir. Btn yar kristalin polimerlerde bu iki gei
scakl vardr. Tm ile amorf polimerler sadece Tg geii gsterirler.

ekil 1.20: Kristallenebilen polimerlerde hacim-scaklk erileri

25

1.5. Polimerlerin Molekl Arl Ve Molekl Arl Dalm

Bir polimerin molekl arl, polimerin elde edilmesinde ve endstride
uygulanmasnda byk nem tar. Polimerik maddelerin yararl mekanik zellikleri, bu tr
maddelerin yksek molekl arlkl olmalarna dayanr. Molekl arl 5000-10000nin
altnda ise mekanik kuvvet belirtisi yoktur. Mekanik dayankllk, molekl arl yukarda
belirtilen deerlerin stne ktnda ise hzla art gsterir. Molekl arlnn ok yksek
olmas da mekanik davranlar asndan fayda salarken, ilenebilirlikleri zorlatrmaktadr.
Hem ilenebilirlik hem de yeterli mekanik zelliklere sahip ticari polimerik rnlerde
molekl arlnn 104-106 arasnda olmas istenir.

ekil 1.21: Polimerlerin zelliklerinin molekl arlna bamll

ekil 1.21de grld gibi, molekl arlnn art ile polimerik yapnn
zellikleri (ekme gerilimi, arpma direnci, erime ve yumuama scaklklar vb) nce hzla
artar, sonra deimez olur. Buna karlk erime viskozitesi nce yava, daha sonra hzl bir
art gsterir.

1.5.1. Ortalama Molekl Arl

Polimerlerde ortalama molekl arlndan sz edilir. Polimerin molekl arlklarn
lmek iin eitli fiziksel yntemler gelitirilmitir. Birka eit ortalama molekl arl
tanm vardr. Burada sayca ortalama molekl arl
incelenecektir.
Sayca ortalama molekl arl
Donma noktas alalmas ( krisyoskopi ), kaynama noktas ykselmesi ( ebliyoskopi ),
osmotik basn, buhar basnc dmesi gibi kolligatif zelliklerin llmesine dayanan
yntemlerle elde edilir.
;
bir polimer rneinde bulunan btn molekllerin toplam W arln,
btn molekllerin saysna blmekle bulunur.

26

Ni : i ile gsterilen belli boydaki molekllerin says.

Mi : i ile gsterilen molekllerin molekl arl.
Sayca Ortalama Molekl Arl dnda, Arlka Ortalama Molekl Arl, MW
Ortalama molekl Arl, MZ ve Vizkozite Ortalama Molekl Arl, MV
tanmlar vardr. Ayrntl bilgi modl sonunda verilen kaynaklardan
salanabilir.

1.5.2. Molekl Arl Dalmnn Bulunmasnda Kullanlan Yntemler

Polimerlerde molekl arl dalmnn bulunmas iin, ktrme, santrifjlme,
ekstraksiyon, zc buharlatrma gibi yntemler kullanlr.
Polimerlerin ortalama molekl arlklar ve dalmnn bulunmas iin eitli
yntemler kullanlr. Bu yntemler unlardr:
Kolligatif zelliklerin llmesine Dayanan Yntemler:

U Grup Analizi
Ik Salmas Yntemleri
Viskozite Yntemleri
Byklke Ayrma Kromatografisi

1.6. Polimerlerin zelti indeki Hareketleri ve Jel Hali

Polimerler hem retim ve hem de ilenme aamasnda deiik svlar ile etkileirler.
eitli zclerin bulunduu ortamlarda sentez edilirler. Polimerler svlarla temas edince
gerek znme veya jel oluumu gzlenir.

Polimerik yapnn zc ile imi haline jel halidenir. Polimerik jeller; zc ile
etkilemenin devam etmesi sonucunda zelti haline geerler. Gerek znmede polimer
moleklleri, teker teker ayrlmtr ve polimer moleklleri; zc moleklleri tarafndan
sarlmtr. Dier bir ifade ile polimer moleklleri zc havuzunda yzer durumdadr.
zc iinde yzen bir polimer molekl; gelii gzel sarlm bir yumak gibidir.
Her bir yumak kendi bana bir polimer jeli olarak dnlebilir, yumak iine hapsettii
27

bal zc ile imitir. Polimer zincirinde baz ksmlar znm, baz ksmlar ise
znmemitir.
zc iindeki polimer yumaklarnn durumu; ime kabiliyetlerine,
molekl arlna ve zc trne baldr.

polimerin

Polimer ve zcnn kimyasal yaplarndaki benzerlik iyi znme iin ok

nemlidir. Ksaca benzer benzeri zer denebilir. rnein, polibtilen, poliizopren ve
bunlar gibi polimerik hidrokarbonlar apolar yapdadr. Bu polimerler hekzan ve heptan gibi
alifatik veya benzen gibi aromatik zclerde iyi znr. Ancak aseton gibi polar ve
zellikle kuvvetli hidrojen ba yapan su gibi zclerde znmezler biraz ierler.
Polivinil klorr, polietilen oksit ve poliakrilonitril gibi hidrofilik veya polar polimerler ise,
su, aseton ve bunun gibi hidrofilik ve polar zlerde znr, apolar zclerde ise
ierler.

1.7. Polimer Eriyiklerinin Ak (Polimerik Eriyik Ak ndeksi)

Polimerik rnlerinin elde edilmesi iin genellikle polimerler stlr, ekillendirilir ve
soutulur. Kat polimerlerin ekillendirilmesi iin akc hale gelmesi salanmaldr. Erimi
haldeki polimer ise enjeksiyon, ekstrzyon vb birok teknikte basn ile aktlp,
ekillendirilir. Bu aklamalardan da anlalaca gibi polimer eriyiinin ak zelliklerinin
bilinmesi nemlidir. Svnn bir ksmnn, dier ksmnn akna kar gsterdii dirence o
svnn viskozitesi denir ve bu diren viskozimetre ile llr. Polimer eriyiklerinin ak ile
ilgili verilerin elde edilmesi iin genellikle iki grup viskozimetre kullanlr.
Bunlar;

Dnmeli Viskozimetre

Kapiler Viskozimetre
eklinde incelenirler.
Dnmeli viskozimetrelerin en yaygn kullanlanlar koni-levha ve eeksenli
silindir vizkozimetreler sekil 1-22de tantlmtr.

ekil 1.22: Dnmeli vizkozimetreler (a) koni-levha (b) eeksenli silindir.

28

Kapiler viskozimetreleri ise rnek olarak verilen ram vizkometresi ekil 1.23de
incelenmitir.

ekil 1.23: Ram Ekstrder

Yukardaki ekilde grlen ekstrder silindirine polimer eriyii konur. Ekstrder

silindiri sabit bir scaklkta olup, piston yardm ile eriyiin sabit, hacimsel ak hznda
akmas salanr. Sabit ak hznda balkta basn dmesi llerek ak verileri bulunur.
Bu cihaz yardm ile polimer eriyiinin akn karakterize edecek olan, kayma
viskozitesi, ekme viskozitesi ve elastik bileenle ilgili modller hesaplanabilmektedir. Q = (
.R4.P ) / 8L
Q : hacimsel ak hz, R ve L : Kapiler baln sras ile yarap ve uzunluu; P :
Balkta llen basn dmesi, : Kayma viskozitesi
Bu cihazla yaplacak viskozite hesabnda dikkat edilecek zelliklerden biri, kullanlan
baln ak kanalnn kesiti dairesel deilse, rnein dikdrtgen kesitli balk kullanlrsa
hesabn buna gre yaplmas gerekir. Dikkate alnacak dier bir husus da, ekstrder
silindirinden kapiler bala girite daralmann sonucunda oluacak basn kaybdr. ekil
1.23te olduu gibi uzunluklar farkl olan balklar alnp basn dmeleri llr ve
grafie geirilir. P0 ; sfr (ok ksa) balk uzunluuna kar gelen basn dmesi grafikten
bulunup, ilgili formllerde yerine konularak, daralmadan dolay doan hatalar dzeltilmi
olur.
Polimer eriyii silindirden bala girdii zaman elastik bileen sebebiyle bzlr ve
balktan sonra tekrar ilk boyutuna ier. Polimer eriyiklerinde bu bzlme veya ime,
ime oran ile tanmlanr. ime oran, B, ekstrdat apnn, kapiler balk kanal apna
oran olarak tanmlanr. llen ime oranlarndan kayma ve ekme gerinimleri ve
modlleri hesaplanabilir. Bu amala deiik uzunluklardaki balklarda ime oranlar
llr. Sfr uzunlua kar gelen ime oran, B0 ekil 1.24te grld gibi grafikten
bulunmaktadr.

29

ekil 1.24: Ekstrder Uzunluu ile; (a) Basn Dmesinin, (b) ime Orannn Deiimi

Polimer Eriyik Ak ndeksi ( Melt Flow ndex )

Polimer eriyiklerin akn tanmlayan bir baka yntem de eriyik ak indeksidir.
Pratikte ok yaygn kullanlmaktadr. Eriyik ak indeksi, akcl tanmlayan bir indekstir
ve viskoziteden bu anlamda ayrlr. Ak indeksi, ram ekstrdere benzeyen, belli
standartlarda hazrlanm zel test cihazlarnda tayin edilir. ekil 1.25de rnek olarak byle
bir cihaz grlmektedir. Ekstrder silindirine yerletirilen eriyik haldeki polimerin sabit
scaklkta arlk yolu ile akmas salanr.
Belirli bir srede akan polimerin arl ise ak indeksini verir. Ksmen kristalli
termoplastikleri alt gruplara ayrmada eriyik ak indeksi MFI, amorf termoplastiklerde ise K
deeri karakteristik deerler olarak alnr.
K deeri dkse Mw deeri ( moleculer weight = molekl arl) dktr, MFI
deeri dkse Mw deeri yksektir.

ekil 1.25: Eriyik Ak ndeksi ( MFI ) lm cihaz

30

1.8. Polimerlerin Sentezi

Polimer Sentezi, Carothers snflandrmasna gre;

Zincir (Katlma) polimerizasyonu

Kondenzasyon (Basamak) polimerizasyonu olmak zere iki grupta

incelenmektir.

1.8.1. Zincir (Katlma) Polimerizasyonu

Bu polimerizasyon trnde monomerler dorudan birbirlerine katlarak makromerler
zincir yapsn oluturur. Bu polimerizasyona rnek olarak doymam balar ieren etilen,
stiren, vinilklorr gibi monomerlerin polimerizasyonu verilebilir.
Zincir polimerizasyonu; serbest radikaller, iyonlar veya koordinasyon kompleks
sistemler zerinden gerekleebilir.

1.8.1.1.Radikal Polimerizasyon
Radikal mekanizmaya gre yryen katlma polimerizasyonu basamakta
gerekleir.

Balama Basama
Bu basamakta monomer moleklleri kimyasal veya fiziksel yolla aktifletirilerek
radikal haline dntrlr. Bu basamak balang aktivitesinin oluturulduu bir basamak
gibi dnlebilir. Bu basaman gerekletirilmesi iin izlenen en yaygn yntem sisteme
dardan balatclarn ilave edilmesidir.
Bu amala inorganik veya organik peroksitler ve diazo bileikleri veya redoks
balatclar kullanlr.
Balatclara rnek olarak benzoil peroksit verilebilir. Bu organik peroksit 60C-90 C
scaklk aralnda aadaki reaksiyona gre kolaylkla paralanarak radikal oluur.

*
Radikal polimerizasyonunda balama basamandaki reaksiyonlar bu ekilde
gsterilebilir.
*
*

Burada I ve R* sras ile balatc ve radikali, M ve RM* sras ile monomer ve

radikali; ki ve kp ise hz sabitlerini gstermektedir.
31

Monomeri rneklendirirsek reaksiyon u ekilde gerekleir.

oalma basama
Balama basamanda oluan zincir radikali monomer molekllerinin katlmas

ile byr. oalma reaksiyonunda yzlerce, bazen binlerce monomer birimi zincire
katlabilir. Zincirlerin bymesi,

Reaksiyon denklemleri ile gsterilebilir. Burada kp oalma reaksiyonunun hz

sabitidir.

Sonlanma basama
Bymekte olan polimer zincirlerinin oalmas bir noktada durur. Burada aktif ular
pasifleerek yapy kararl hale getirirler ve polimerleme tamamlanr.
Sonlanma basama iki trl olabilir.

Birleme ile sonlanma

ki radikalin birbirine katlmasdr.

Orantsz sonlanma

32

Burada hidrojen transferi ile iki polimer molekl oluur. Bu molekllerden birinde
doymu, tekinde ise doymam son gruplar vardr. Sonlanma reaksiyonlar genel olarak;
Mn* + Mm*

Mn + Mm

Mn* + Mm*
Mn + Mm
Denklemleri ile gsterilir. Burada ktc ve ktd, srasyla, birlemeyle sonlanma ve
orantsz sonlanma reaksiyonlarnn hz sabitleridir.
Sonlanma basama
l polimer
Mn* + Mm*
eklinde gsterilebilir ve kt bu reaksiyonun hz sabitidir.
l polimer; terimi oalan radikalde bymenin sona erdiini belirtir.

Zincir Transferi
Bir ok polimerizasyon reaksiyonunda elde edilen zincir uzunluklarnn, birleme ile
yada orantsz sonlanmadan beklenen deerlerden daha kk olduu grlmtr. Bunun
nedeni, bymekte olan bir zincir radikalinin aktifliinin sistemde bulunan bir baka
molekle aktarlmasdr. Zincir transferi denilen bu tip reaksiyonlar Flory tarafndan
saptanmtr. Radikalin aktarld molekl; monomer, balatc, zc, polimer veya
sistemde bulunan baka maddelerin moleklleri olabilir.
Zincir transferi ile ilgili reaksiyon denklemleri aada verilmitir.
RMn*+ S
RMn + S*
RMn*+ M
RMn + M*
RMn*+ I
RMn + I*
RMn*+ P
RMn + P*
Bu denklemde S, M, I ve P zc, monomer, balatc ve polimer molekllerini
gsterir.
Polimerizasyon ortamna baz maddelerin katlmas ile polimerleme yavalatlabilir
hatta durdurulabilir.
Byle maddelere inhibitr denir. zellikle monomerlerin saklanmasnda nemli olan
bu maddelere rnek olarak hidrokinon ve difenil amin verilebilir.
Polimer retimine balamadan nce inhibitrlerin ortamdan uzaklatrlmas gerekir.
1.8.1.2. yonik ve Koordinasyon Kompleks Polimerizasyonu
Zincir polimerizasyonu serbest radikaller zerinden olduu kadar iyonlar (anyonlar ve
katyonlar) ve koordinasyon kompleks yapc ajanlar zerinden de yryebilir.

yonik polimerizasyon

Bu tip polimerizasyon genellikle katalizrlerin ayr bir fazda bulunduu heterojen

sistemleri ierir. Reaksiyonlar, radikal polimerizasyona gre daha hzldr.
yonik polimerizasyonda katalizrler su, alkol gibi polar zclerde deil, metil
klorr gibi apolar zclerde aktivite gsterirler. yonik polimerizasyon da serbest radikal
polimerizasyon gibi balama, reme , sonlanma basamaklar zerinden yrr.
33

Koordinasyon kompleks polimerizasyonu

Bu polimerizasyon Ziegler ve Natta tarafndan gelitirilmitir. Bu polimerizasyonda;

radikal ve iyonik polimerizasyon yntemleri ile kolay retilmeyen polimerik yaplar elde
edilmektedir.
Zincir (katlma) polimerizasyonuyla oluan homopolimerlere aadaki rnekler
verilmitir.

34

35

Polimerizasyon derecesi (DP)

Homopolimer moleklndeki monomer says polimerizasyon derecesi (Degree of

polimerzation)ni verir ve DP ile gsterilir. Eer DP bilinirse polimerin molekl arln
(MW) hesaplamak mmkndr.
Bu durumda MW = DP x Monomerlerin mol arl
Forml ile molekl arl hesaplanabilir. rnein PS monomerinin mol arl
104 gramdr. Polimerizasyon derecesi 1000 olan bir PS homopolimerinin molekl arl
1000 x 104 = 104000 olarak hesaplanr.

1.8.2. Kondenzasyon Polimerizasyonu

Kondenzasyon polimerleri benzer veya farkl yapdaki monomerlerin genellikle kk
bir molekl kararak reaksiyona girmesi ile elde edilirler. Burada en nemli koul; OH,
COOH, NH2 vb gibi fonksiyonel gruplardan en az iki tane tayan monomerlerin
esterleme, amidleme vb gibi reaksiyonlarla, genellikle H2O, NH3, CO3 vb gibi kk
molekller kararak, kondenzasyon polimerlerini oluturmalardr.
Poliretanlarn elde edildii retan oluumu ve nylon 6nn elde edildii kaprolaktam
halka almas oluumunda kk molekl k olmamasna karn bu grup iinde
deerlendirilirler.
Aada kondenzasyon polimerizasyonuna rnek olarak dorusal poliester ve
kaprolaktam halka almas oluumlar verilmitir.

36

1.9. Polimerlerin Temel zellikleri

1.9.1. Mekanik zellikler
Mekanik zellikler, yumuaklam sarmal polimer zincirlerinin deformasyon
kuvvetlerine kar davranlarnn incelenmesidir. Polimerik bir malzemeden istenen
zelliklerin banda kullanm alanna gre salaml ve mekanik zelliklerini koruyabilmesi
gelmektedir. Mekanik zellikler; uzama, akma kopma gibi deformasyonlar kapsamaktadr.
Bu zellikler scaklk ve zamana baldr. Mekanik zellikler, uygulanan testler ve elde
edilen grafikler aada aklanmtr:
1.9.1.1. ekme Gerilmesi Uzama zellikleri
Polimerik bir malzemenin en nemli mekanik bilgileri onun ekme gerilmesi- uzama
erisi ile elde edilir. Bu ilem, malzemenin sabit hzla gerdirilmesi srasnda aa kan
kuvvetin srekli olarak llmesi ile yaplr.
Plastikler iin genel gerilme-uzama erisi ekil 1.26da grlmektedir. Bu eri
sayesinde rijitlik, akma gerilmesi, kopma gerilmesi ve kopmadaki uzama vb
konularnda bilgi edinilir. Bu polietilen gibi bir plastik iin karakteristiktir.

ekil 1.26: Tipik bir gerilme-uzama grafii

ekil 1.27de ise dier polimerik maddeleri tanmlayan gerilme-uzama erileri

grlmektedir. ekme lmlerinden baka kayma, eilme, basma veya burulma
testleri de yaplabilir. Film eklindeki malzemelerde eilme testleri nemlidir.

37

ekil 1.27: Polimerler iin tipik gerilme-uzama grafikleri

1.9.1.2. Yorulma
Polimer malzemeler eitli makinelerde yk altnda ve dili, aft vb. gibi birok
hareketli parann titreiminin etkisinde kalrlar. Bu etkinin birikimi malzemenin
deformasyonuna ve kopmasna sebep olur. Bu olaya yorulma denir. Uygulanan eitli
yorulma testleri deiken ekme ve basma kuvveti ve evrimsel eme kuvvetidir.
1.9.1.3. arpma Direnci
Polimerik malzemelerin ani bir darbeye gsterdikleri arpma direnci nemli bir
mekanik zelliktir. Polimerik malzemelerde arpma iki ekilde gereklemektedir.

Gevrek krlma
Gevrek olmayan krlma (snek krlma)

arpma enerjisini yap iinde datamayan, yani enerji absorblama yetenei dk

olan polimerler (rnein cams gei scaklnn altndaki amorf polimerler) gevrek krlma
gsterir ve burada krlm yzeyler dzgndr. PP ve YYPE gibi cams gei scakl oda
scaklnn ok altnda olan polimerlerde arpma enerjisi yap iinde ok kolay dalr, bu
sebepten de fazla miktarda enerji absorblayabilirler. Krlm yzeylerde nemli oranda
deformasyon (uzama) gzlenmektedir.

ekil 1.28: arpma ile gevrek ve gevrek olmayan (snek) krlmalar

38

arpma dayanm testleri polimerin ani darbe karsnda yk etkisi ile gevrek
krlmalarn lmektedir. arpma testlerinde ounlukla levha halinde polimerik
malzemeler kullanlmaktadr. ekil 1.29da grld gibi gevrek krlmay salamak zere
levhada bir entik alr. Sivri ulu ve yk deiken bir sarka belli yksekliklerden
braklarak ani darbeler yaplr ve krlma iin gereken yk (enerji) llr.

ekil 1.29: arpma testi

entik derinlii ve entik ucu yarap, arpma direncini etkilemektedir. ekil 130da
grld gibi yarap arttka arpma direnci de bir ok polimer iin art gsterir. entik
derinliinin azalmas ile arpma direnci genellikle dorusal olarak artar.

ekil 1.30: entik yar apnn arpma direncine etkisi

arpma direncini etkileyen nemli bir faktr de scaklk olup deneysel almalar
ounlukla oda scaklnda gerekletirilir. Buna karn polimerik malzemelerin evre
koullarna gre deiik scaklklarda arpma etkisine urayabilecekleri de dnlmesi
gerektiinden deiik scaklklardaki arpma direnlerinin de bilinmesi gerekmektedir.
39

1.9.2. Elektriksel zellikler

1.9.2.1.Elektriksel letkenlik
Genel olarak yksek molekl arlna sahip btn polimerler elektriksel olarak
yaltkan zellik gsterirler. Bu zellik sebebiyle elektrik ve elektronik endstrisinde
kullanlrlar.
Elektrik direncinde scaklk ve nem etkili bir faktrdr ve bu diren elektrik iletimine
yardmc olan katk maddeleri ilavesi ile drlebilir. Polimerik malzemelerde statik
elektrik yangn tehlikesine yol atndan bu durum da iletkenlii drecek dolgu maddeleri
ilavesi ile engellenebilir. rnein araba motorlarnda kaplama amac ile kullanlan silikon
kauuuna yangn tehlikesini nlemek amac ile karbon siyah eklenir.

Dielektrik Bozunma Direnci

Yaltkan bir malzemenin bu zelliini yitirdii, bozunduu voltaj deerini Dielektrik

Bozunma Direnci ifade eder. Polimerik malzemelerin bozunma direnleri genellikle 106-107
volt/cm aralndadr. PVC, PTFE, PS gibi polimerlerin dielektrik direnci yksek olup eitli
yaltm malzemelerinin retiminde kullanlrlar.

Dielektrik Sabiti ve Dielektrik Kayp

Polimerik malzemelerin zelliklerinden olan dielektrik sabiti alternatif elektrik

alannda llen bir deerdir. Polimerler iin dielektrik sabitinin deeri 2-5 arasndadr.
Polimerik malzemelere uygulanan alternatif elektrik enerjisi sonucunda alan frekans
sebebiyle elektrik enerjisinin bir ksm s ekline dnr ve bu da dielektrik kayp olarak
tanmlanr.

1.9.3. Isl zellikler

1.9.3.1. Isl letkenlik
Isl iletkenlik, polimerlerin en nemli sl zelliklerindendir. Polimerlerin sl
iletkenlikleri genellikle 2-8 cal/cm sn c aralnda deimektedir. Bir polimerin sl
iletkenlii dk ise bu sl yorulmaya sebep olur. Bu durumun azaltlmas iin polimerik
malzemelere katk maddeleri ilave edilir. Bu katklar; alminyum; bakr gibi metal tozlar
olabildii gibi eitli yapdaki fiberlerde olabilir. Kristanilite ve ynlenme sl iletkenlii
arttran faktrlerdir.
1.9.3.2. Isl Genleme
Bir polimerin ilenmesi srasnda, sl genlemesi veya kart olarak bzlmesi
istenmeyen bir durumdur. Bunu nlemek iin polimerik yapya inorganik dolgu maddeleri
ilave edilir. rnein PSe % 60 civarnda katlan Fiberglas, sl genleme katsaysn yarya
kadar drebilir.
Kristallik yzdesi ve apraz balarn art sl genleme katsaysn azaltr. Ayrca
ynlenme ynnde katsay azalrken, dik ynde art gsterir.
40

1.9.3.3. Isl Diren

Polimerik malzemelerin birou, zellikle yksek scaklklarda hem mekanik
dayankllklarn hem de fiziksel grnlerini yitirirler. Isl diren; polimerin uzun sre
zelliklerini yitirmeden kullanlabilecekleri scaklk olarak ifade edilebilir. rnein dorusal
vinil polimerleri, eterler, sellozik esterler 100 oCnin zerinde ok kullanlmazlar. Ancak
bunun yannda nylonlar ve silikonlar gibi polimerik malzemeler yksek sl diren
gsterirler. Polimerik malzemelerin sl direnlerini arttrmak iin, asbest gibi katk
maddeleri ilave edilir.
1.9.3.4. Alevlenebilirlik
Plastiklerin alevlenebilirlikleri, bilinen bir rnein yanma hz ile test edilir. Dardan
uygulanan alevin uzaklatrlmas ile malzemenin kendini sndrme eilimi de, o malzemeyi
tantc bir zelliktir.

1.9.4. Optik zellikler

1.9.4.1. Geirgenlik ve Yanstma
effaf bir malzemenin en nemli zellii geirgenliidir. Geirgenlik malzemeden
geen n iddetinin, malzemeye gelen n iddetine orandr. Opak yapda bir madde
geirmeyip yansttndan, onun da en nemli zellii yanstma zelliidir. Yanstma
zellii ise yansyan ve gelen nlarn iddetlerinin birbirine orandr. zerine gelen
ksmen yanstp, ksmen geirene ise yar effaf madde denir. Geirgenlik ve yanstma
Spektrofotometre ile llr.
1.9.4.1. Renk
Polimerik malzemelerin renginin cihazlarla llmesinde saylar ve baz kyaslama
terimleri kullanlr. rnein; iki rengin benzer veya farkl olduuna karar vermek gibi.
Polimer teknolojisinde renk tayini nemli olmasna karn snrl lde yaplabilmektedir.
Renk teknolojisinin ilkeleri, rengin ve renk farknn saptanmas, renk kyaslamas ve
polimerik maddelerin renklendirilmesini kapsamaktadr.
1.9.4.2. Parlaklk
Parlaklk; parlak veya cilal bir yzeyin seici yanstmasdr. Yzey yanstmas bir
aynann yanstt ynde yada ona yakn bir ynde bir maksimumdadr. In deiik
alarda gelme ve yansmasndaki fotoelektrik cihazlarla llr.
1.9.4.3. Pusluluk
effaf malzemeler iin pusluluk, malzeme rneinden gelen demetin ynnden
salma yoluyla saptrlan n %sidir. Pusluluk malzeme rneinin bulank olduunu
belirten bir kavramdr ancak effafl etkilemez.
41

1.9.4.4. effaflk
Polimerik bir maddenin effafl, iinin veya arkasnn grlmesine olanak veren hali
olarak tanmlanr. Dk effaflktaki bir rnek pusluluk gstermez ancak iinde bulank,
dzensiz tanecikler bulunur. effaflk, gelen k demetinden 0,1den fazla sapma
gstermeden geen n, gelen a gre %si olarak llr.

1.9.5. Kimyasal zellikler

Polimerik malzemelerin dier malzemelere gre avantajlar evresel etkilere
(atmosferik korozyon, nem vs) ve birok kimyasal maddeye dayankl olmalardr.
Polimer zinciri zerindeki aktif gruplarn kimyasal evre ile etkilemesi sonucu oluan
kimyasal reaksiyonlar sonucu zincir kesilmesi ve buna bal olarak molekl arlnda
dme gzlenir. rnein zincir zerindeki ester ve amidler kolay hidroliz olup, kimyasal
bozunmaya sebep olurlar. Kimyasal bozunmalar, polimerin mekanik zelliklerindeki
deimeler llerek izlenir.
evresel etki olarak gerilim etki mekanizmas, tam olarak akla kavuturulamam
bir etkidir. Bozunma ve bunun sonucunda malzemenin krlmas kimyasal evrenin; cinsine,
miktarna, scakla, polimerin yapsna, uygulanan gerilmeye vb. birok faktre baldr.
Polimerik malzeme yzeyine uygulanan gerilme veya kimyasal evre etkisi ile
malzeme yzeyinde atlaklar oluturabilir. Bu atlak iine szan kimyasallar burada
bozunmay balatr. Polimerik ve kimyasal yapnn heterojen zellikte olmas bozunmay
balatan bir etken olarak da dnlebilir. rnein yar kristal blgelerdeki amorf
blmlerin plastikletirici etkisi yada polimer zincirinde yer alan polar gruplarn etkisi
gerilme altnda bozunmaya sebep olan zayf noktalar oluturur.

42

UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
Aada verilen ilem basamaklarna ve nerilere uygun olarak yksek younluklu
polietilenin erime ak hzn belirleyiniz.

LEM BASAMAKLARI

NERLER

Numune silindiri, orifis ve piston

temizliini kontrol ediniz.

alma ortamnz; kullanacanz

malzemelerinizi hazrlaynz
Laboratuar ile ilgili gvenlik nlemlerinizi
alnz.

Cihazn scaklnn alma

scaklna uygunluunu kontrol
ediniz.

Cihazn scakln kontrol ederken alma

scaklna uygun olup olmadna dikkat
ediniz.

Cihazn silindirine yaklak 3-5 gr

numune koyunuz.

Numuneyi istenilen miktarda hassas olarak

tartnz.
Tarttnz numuneyi piston silindirine
dikkatlice dknz.

Pistonu silindire yerletiriniz, zerine

uygun yk koyunuz.
Kronometreyi altrnz.
6 dakikada akan numuneyi kesiniz.
Numunenin erime ak hzna bal
olarak 15 sn ile 240 sn arasnda en az
iki deney numunesini kesiniz.
Kesilen numuneleri tartnz.

Verilen sreyi amamaya alnz.

Kronometreyi kullanrken hassas olunuz.

Kesilen numuneyi dikkatlice tartnz

Erime ak hzn hesaplaynz.

43

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen sorularda doru olan kk iaretleyiniz.
1. Aktif monomerin dier monomerlerle birleerek nce ikili monomer sonra artan sayda
monomer oluturmas, aadaki hangi basamakta gerekleir?
A) Balama
B) oalma
C) Zincir
D) Sonlama
2. Tgnin altnda polimer zincirinin btnn kapsayan hareketler durduunda, ayn
polimerde hangi zellik olumaz?
A) Esnemez
B) Sert
C) Yumuak
D) Krlgan
3. Aadakilerden hangisi polimerin mekanik zelliklerinden deildir?
A) Kopma
B) Yorulma
C) znme
D) izik
4. Polimerin ekil deitirmeye kar gsterdii dirence ne denir?
A) Yorulma
B) Esnek uzama
C) Kopma uzamas
D) Elastiklik modl
5. ki polimerin aralarnda bir kimyasal ba olmadan karmas aadakilerden hangisini
oluturur?
A) Sv kristal polimerler
B) Poli alamlar
C) apraz bal polimerler
D) Eriyik
6. Cam gei scaklna kadar stlan ve stlmaya devam edilen polimer nasl bir hal alr?
A) Kauuksu
B) Eriyik
C) Yumuak
D) Sv

44

7. Dk younluklu polietilen aadakilerden hangisidir?

A) HDPE
B) PP
C) LDPE
D) PE
8. Polimerik yapnn zc ile imi haline ne denir?
A) Jel
B) Lastik
C) Eriyik
D) zc
9. Plastik malzemeye gerilme sabit olarak uygulanrsa ne olur?
A) Kuvvet artar
B) ekme artar
C) Uzama artar
D) Yk artar
10. Tamamen elastik malzemede gl primer balar, bir yk altnda gerdirilip braklrsa
aadakilerden hangisi oluur?
A) Elastikiyeti artar
B) Uzar
C) Eski haline geri dner
D) Krlganlar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz modl sonunda yer alan cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap
saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz.
lme sorularndaki yanl cevaplarnz tekrar ederek, aratrarak ya
retmeninizden yardm alarak tamamlaynz.

45

da

PERFORMANS DEERLENDRME
renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.

1
2
3
4
5
6
7
8
9

DEERLENDRME KRTERLER
Numune silindiri, orifis ve pistonun temizliini kontrol ettiniz
mi?
Cihazn alma scakln kontrol ettiniz mi?
Numuneyi hassas olarak tarttnz m?
Kronometreyi dikkatlice gzlediniz mi?
Verilen zamana uymaya dikkat ettiniz mi?
Deney numunelerini belirtilen sreler arasnda kestiniz mi?
Tartm hassas yaptnz m?
Erime ak hzn ayarladnz m?
Uygulamay belirtilen srede (1 saat) tamamladnz m?

Evet

Hayr

Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda Hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri

tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

46

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Granl haldeki polimeri test iin hazrlayarak, polimerlerin fiziksel zelliklerinin

analizini gerekletirebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan plastik ileme fabrikalarn ziyaret ederek yaplan testleri
aratrnz.

2. POLMERLERN FZKSEL
ZELLKLERNN ANALZ
2.1. Polimerizasyon Prosesleri
Polimerizasyon reaksiyonlar darya sveren (ekzotermik) reaksiyonlar olup aa
kan s nemli problemlerin olumasna sebep olmaktadr. zellikle katlma
polimerizasyonunda yksek molekl arlna hzl olarak ulalmas ortam viskozitesini
artrp scaklk kontroln gletirir. Bu sebeple endstride uygulanan polimerlerin
zelliklerine gre polimerizasyon prosesleri seilmelidir. rnein kondenzasyon
polimerizasyonlar genellikle yn veya zelti prosesleri ile gerekletirilir. Baz
polimerizasyonlar aada aklanacak birka yntemin karmda olabilir.

2.1.1. Yn (Ktle) Polimerizasyonu

Ktle polimerizasyonunda monomerler s veya balatclar yardm ile
polimerletirilir. Reaksiyon sonucu yksek s aa ktndan snn uzaklatrlmas
zordur. Ortamda baka kimyasallar bulunmad iin elde edilen polimer saftr. Ancak s
kontrol altnda tutulamazsa polimerin zellii bozulur. Dier proseslere gre daha ucuz
makine ve tehizat gerektirdiinden basit ve ekonomik bir prosestir. Ktle polimerizasyonu
kesikli veya srekli dzende yrtlebilir. Kesikli ktle polimerizasyonu ile fenolformaldehit ve polimetilmetakrilat (PMMA) retimleri gerekletirilir. ekil 2.1de
plexiglass olarak bilinen PMMA levhalarn kesikli ktle proses emas grnmektedir.

47

ekil 2.1: PMMA levhalarn retiminde kesikli ktle proses emas

Kesikli ktle polimerizasyonunda kirlenme azdr. Cihazlar basit ve ucuzdur. Srekli

ktle polimerizasyonu PS retiminde kullanlan bir prosestir. ekil 2.2de srekli ktle
polimerizasyonu ile PS retimi grlmektedir.

ekil 2.2: Srekli ktle polimerizasyonu ile PS retimi

Srekli ktle polimerizasyonunda, kesikli dzene gre scaklk kontrol daha kolaydr
ve molekl arl dalm dar rnler retilir. Ancak kullanlan cihazlar daha karmak ve
pahaldr.

48

2.1.2. zelti Polimerzasyonu

Bu polimerizasyon tr ktle polimerizasyonunda ortaya kan scaklk kontrol
problemini ortadan kaldran bir yaklamdr. Ayrca apraz balanma ve jellemede
nlenebilmelidir. Polimerizasyon uygun bir zc veya seyreltici bir faz iinde
gerekletirilir. Homojen ve heterojen fazl zelti prosesleri vardr. ekil 2.3 ve 2.4te bu
proseslerle retilen AYPE ve YYPE retimleri grnmektedir.

ekil 2.3: Homojen fazl

zelti prosesi ile LDPE retimi

ekil 2.4: Heterojen fazl zelti

prosesi ile HDPE retimi

Bu prosesin dezavantaj zcnn varl sebebiyle hem polimerizasyon hznn

yavalamas hem de zcye olan zincir transfer reaksiyonu sonucu molekl arlnda
nemli oranda dme gzlenmesidir. Ayrca zcnn rnlerden ayrlmas, ilemleri ve
yatrm maliyetini de arttrmaktadr.

2.1.3. Sspansiyon Polimerizasyonu

Polimerizasyon; monomerin; monomerle karmayan bir sv iinde datlp asl
tutulmas srasnda gerekleir.

Sv olarak genellikle su kullanlr.

Kartrma etkisiyle damlacklar halinde datlan monomerin birbirine birlememesi
iin sspansiyon yapc kimyasallar kullanlr. Sspansiyon yapc; kartrma yardmyla
damlacklarn, monomerleri sararak ayn ekillerinde kalmasn salamak amacyla
kullanlr.

49

Polimerizasyon bu damlacklarn iinde scaklk ve balatclar yardm ile

gerekletirilir. Balatclar sayesinde her damla ierisinde polimerleme balar.
Monomerinde znen polimerler meydana gelirken (rn: PS) polimerlemeyle,
damlacklarda kvam art (viskozlama) meydana gelir ve belirli bir kritik yapma
seviyesinden sonra sert polimer tanelerine dnr.
Monomerinde znmeyen polimerler meydana gelirken (rn:PVC) polimer olutuu
gibi kp, polimer tanecikleri haline dnr. Polimerizasyon sonunda elde edilen toz
polimer, suda szlerek ayrlr ve kurutulur. Toz halinde veya katk maddeleri katlarak
granl halinde paketlenir. Ktle prosesine gre bu prosesin avantaj dk ortam viskozitesi
ve iyi kartrma sebebiyle scaklk kontrolnn mkemmel olmasdr.

Ayrca datma ortam olarak kullanlan su, ucuz ve suyun yanma, patlama ve
toksisite gibi yan etkileri de yoktur. Ktle polimerizasyonuna gre dezavantajlar ise
srekli kartrma gerektirmesi, szme, ykama, kurutma gibi yan niteler iermesi ve
katk maddeleri sebebiyle rnn kirlenme riskidir.
2.1.4. Emlsiyon Polimerizasyonu
Emlsiyon yapclar yardm ile su iinde ok ince datlm monomerlerin
polimerletirilmesi yntemidir. Endstriyel boyuttaki retim 1940l yllarda SBR retimi ile
nem kazanmtr.
Emlsiyon yapclar bir ucu suda bir ucu monomerde znebilen kimyasallardr.
Suda emlsiyon yapc znr ve suyu seven ksmlar ie dnk olarak yan yana dizilerek
top haline gelirler. Bu toplara misel ad verilir (ekil 2.5).

ekil 2.5: Emlsiyon polimerizasyonunda misel oluumu

Misel ap, emlsiyon yapcya bal olarak diir. Monomer bu ortama katldnda,
suyun ierisinde damlalar eklinde dalr ve misellerin iine znerek girer.
Polimerizasyon suda znen balatclar ve misel iindeki monomer zerinden
hareket eder. Serbest hareket eden monomer damlalar, miselin iine girerek polimerlemeyi
gerekletirir.
Polimerizasyon sonunda oluan polimer taneleri ok ince zerreler halindedir.
Emlsiyon eklindeki polimerli suya, lateks denir.
50

Lateks iindeki polimer zel yntemlerle kurutularak (pskrtmeli kurutma) veya

ktrlerek elde edilir. rnein PVC, PS Lateksleri bir pskrtc utan scak hava
gnderilerek toz polimer elde edilir. Toz polimer aplar, kurutma artlar ile istenilen
ekillerde ayarlanabilir.
Dier proseslere gre; scakln dk olmas sebebi ile reaksiyonun kolay kontrol
edilmesi, retimin kolayl, su ile almann ucuz ve salkl olmas, daha yksek molekl
arlna klabilmesi gibi avantajlar yannda dier proseslere daha fazla katk maddesi
kullanlmas ve kirlenmenin fazla olmas gibi dezavantajlar da vardr.

2.1.5. kelti Polimerizasyonu

Blok veya zelti polimerizasyonunda bir polimerin kendi monomerinde yada
herhangi bir monomer-zc karmnda znmediini dnelim. Bu durumda polimer
olumakta iken ker. Bu tr polimerizasyona kelti polimerizasyonu denir. Stirenin alkoll
zclerde, Metilmetakrilatn suda, Vinilklorr ve Viniliden Klorrn kendi
monomerlerindeki (blok) polimerizasyonlarnda bu tr kelti polimerizasyonu oluur.

2.1.6. Gaz-Faz Polimerizasyonu

Birok monomer normal atmosfer artlarnda gaz halindedir. Gaz halindeki
monomerler k yardmyla ya da gaz ortamnda balatclar yardm ile
polimerletirilebilirler. Gaz faznda polimerleme balar balamaz, polimer taneleri kat
zerreler halinde kerler. Polimerizasyonun ilerlemesi ve sonlanmas bu kat taneler zerinde
olur. Polietilen ve polipropilen polimerleri gaz faz polimerizasyonu ile retilmektedir.
Etilenin yksek basn polimerizasyonu ile retiminde uzun sredir izlenen bir prosestir.
Ancak dorusal polietilen sentezinde gelitirilen dk basn (1150 atm) prosesi daha
byk nem kazanmtr. Etilenin dk basn polimerizasyonunda zelti polimerizasyonu
ynteminden yararlanlr.

ekil 2.6: Polietilenin srekli retiminde ak emas

51

2.1.7. Kat Hal Polimerizasyonu

Kat haldeki polimerizasyon reaksiyonlar genellikle iyonlatrc nlarla balatlr.
Inlandrma kayna olarak x-nlar, gama-nlar, hzlandrlm elektronlar, ekirdek
reaktr nlar kullanlabilir. Kat-halde balatlan polimerizasyon reaksiyonlar serbest
radikal ya da iyonik bir mekanizma izleyebilir.
Kat-halde en ayrntl incelenen polimerizasyonlar akrilamit ve akrilik asidi tuzlar ile
yaplmtr.

2.2. Polimerlerin lenmesi

Polimerlerin, granl veya toz hale getirildikten sonra istenilen zellikteki rn haline
dnebilmesi iin kullanlan ok eitli ileme teknikleri bulunmaktadr. Ayrca polimerlere
ileme srasnda baz katk maddeleri de ilave edilebilmektedir. Polimerlerin genel ileme
yntemleri aadaki gibidir.

Enjeksiyon yntemi ile ileme

Ekstrzyon yntemi ile ileme
Vakumlama yntemi ile ileme
Dner (Rotasyonel) kalplama
iirme yntemi ile ileme
Termoset plastik pres ve kalplarnda ileme

Plastiklerin ilenmesi ve plastiklere katlan katk maddeleri ile daha geni bilgi ve
uygulamalar plastik teknolojisi alannn dier modllerinde bulabilirsiniz.

2.3. Polimerlerin Endstride Kullanm

Gnmzde polimerik malzemeler ok geni kullanm alanna sahiptirler. Elektriksel
zelliklerden optik zelliklere kadar pek ok zellikten eitli polimerlerin retiminde
yararlanlmaktadr. Polimer endstrisi gnmzde o kadar byk gelime gstermitir ki,
sentetik organlar gibi insan hayat iin nemli biyokimyasal malzemeler bile polimerlerden
retilmektedir.

2.3.1. Fiberler, Elastomerler, Plastikler

Polimerik maddelerin en nemli zelliklerinin banda Mekanik zellikleri gelir. Bu
zellikler bir polimerin plastik, fiber ya da elastomer olduunu gerilme-uzama erileri ile
belirlenir (ekil 2.7).

52

ekil 2.7: Sert plastik, fiber, yumuak plastik ve elastomerin gerilme- uzama erileri

Sert plastiklerin en nemli zellikleri biim deitirmek istememeleridir. rnein PS,

ana zincire bal byk yan gruplar sebebiyle sert bir plastiktir. Tg deeride yksek olup
100Cdir
Sertlik asndan ikinci srada fiberler ( lifler) vardr. Fiber, boyu apnn en az 100
kat olan dzgn yapda tek bir iplikiktir. plikikler bir araya gelerek, tekstil endstrisinde
kullanlan iplikleri oluturur. Bir polimerin fiber snfnda incelenebilmesi iin yksek
kristallik derecesine sahip olmas gerekir. Bu da polimer zincirleri arasnda ekim kuvvetleri
fazlaca olan polar gruplu molekllerle mmkndr. rnein nylon 66 (polihekzametilen
adipat) sentetik bir liftir. Zincirdeki amid gruplar hidrojen balar yaparak kuvvetli
ekimlerin olumasna sebep olur. Erime noktas 265C ve cams gei scakl (Tg) 53C
olan Nylon 66 dokuma endstrisi iin uygun bir polimerdir. Tg deerinin yksek olmas
liflerin gerilmesini ve tlenmeyi zorlatrr, ok dk Tg deeri ise kuman buruuk
olmasna sebep olur.
Elastomerler ise cams gei scakl (Tg) dk ve tm ile amorf yapda
polimerlerdir. Molekller aras ekim kuvvetleri kk olan bu yaplarda az miktarda apraz
a esnekliin tersinir olmasna sebep olmaktadr. rnein, doal kauuk; cams gei
scakl 73C olan, amorf yapda, apraz ba yapabilen bir elastomerdir.
Yumuak plastikler ise sralamada elastomerler ile fiberler arasnda yer alr. Yumuak
plastiklere rnek olarak polietilen ve polipropilen verilebilir. Yumuak plastiklerin kristallik
oran orta ve yksek deerler arasnda deimektedir. Yumuak plastikleri elastomerlerden
ayran en nemli zellik, kopma uzamasnn tersinir olmamasdr; yani gerilme
kaldrldnda esnek olmayan bu polimer balang durumuna dnmemektedir.
Kelime anlam olarak kolay kalplanabilen, kolay ekil alabilen anlamna gelen plastik,
formlle;
PLASTK = POLMER + KATKI MADDELER
eklinde gsterilir.

53

Kimyasal yaplarna gre

Termoplastikler
Termosetler

Olarak gruplandrlan plastikler mekaniksel zelliklerine gre;

Rijid plastikler

Yar rijid plastiker

Rijid olmayan plastikler

eklinde gruplandrlrlar.
Baz yar rijid ve rijid olmayan plastikler elastomer olarak da adlandrlrlar.

2.4. Plastiklerin Genel zellikleri

Plastikler hafiftir.
lenmesi kolaydr. lenme scaklklar, oda scaklnda 250C ye kadar, zel
durumlarda 400Cye kadar ykselen aralktadr.
Dk scaklkta ilenmesi katk maddeleri katlmasn kolaylatrr. Bu katklar
sayesinde anmaya, a, darbeye dayankl plastikler retilir.
Plastikler dk geirgenlie sahiptir. rnein elektrik kablosu olarak
kullanlr. Elektrik akmna soua ve scaa kar izoledirler. Is geirgenlik
yetenekleri metallerden bin defa daha azdr.
Birok kimyasal maddeye kar diren gsterir. Baz plastikler asitlere, bazlara
ve tuz eriyiklerine kar ok direnlidir. Ancak benzin ve alkol gibi organik
zclerde znebilirler.
Baz plastiklerden deniz suyundan tuz alma (membran) ynteminden
yararlanlr.
Baz plastikler eitli yntemlerle geri kazandrlrlar.
Baz plastikler esnektir. Bu imalatta kolaylk salar. Cam gibi krlgan
olmadklarndan daha iyi darbe direnci gsterir. Polimerik gzlk camlar bu
gruptaki plastiklere rnek olarak verilebilir.

Yaygn olarak kullanlan baz plastiklerin tannmas ve yakma testi aada

grlmektedir.

54

55

2.5. Polimerlere Uygulanan Laboratuar Testleri

Polimerlere genel olarak uygulanan analiz ve test metotlar ekil 2-8de bir izelge
halinde verilmitir.

ekil 2-8: Polimerlere genel olarak uygulanan analiz ve test metotlar

Baz termoplastikler iin uygulanan laboratuar testleri aada gsterilmitir. Bu

testlerle ilgili ayrntl bilgi modl sonundaki kaynaklardan alnabilir.

56

2.5.1. AYPE ve PP Testleri

Baz termoplastikler iin uygulanan laboratuar testleri aada gsterilmitir. Bu
testlerle ilgili ayrntl bilgi modl sonundaki kaynaklardan alnabilir. AYPE ve PP
laboratuar testleri

Erime ak indisi tayini

Younluk tayini

Erime noktas tayininde DSC kullanm

Filmlere karg drme

Plastiklerde FTIR kullanm

Polipropilende s stabilizesi

2.5.2. YYPE ve PVC Testleri

Lazer tane boyut analizi

Preste plaka hazrlama
Gerilme dayanm
evresel baskyla krlma dayanm
zod darbe dayanm
Bklme (eilme) dayanm

57

UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
Aada verilen ilem basamaklarna ve nerilere uygun olarak alak younluklu
polietilen test numunesini hazrlayarak ekme dayanmn lnz.

LEM BASAMAKLARI
200x200 mmlik plakann stne
polyester filmi tespit ediniz.

2 mm kalnlnda ortas delik plakay 1.

basamaktaki polyester filmli plakann
zerine koyunuz.

NERLER
alma ortamnz, kullanacanz
malzemelerinizi hazrlaynz
Laboratuvar ile igili gvenlik
nlemlerinizi alnz.

Polimerin yaylmasna zen gsteriniz.

Numuneyi dikkatlice tartnz.

48 gr numune polimerin delik plakann

ortasna yaylmasn salaynz.
zerine polyester film ve 200x200
mmlik plakay koyunuz.
Preste 190 derecede 6 dakika basnsz
stma yapnz.

Scaklk kontrol ve zamana dikkat

ediniz.

Basnsz stmadan sonra 4 dk 50

kg/cm2 civarnda basn uygulaynz.
27 derece 5 dk 150 kg/ cm2 kuvvetle
bekletiniz.
Metal plakalar arasndan karttnz
numuneyi artlanmas iin laboratuvar
ortamnda bekletiniz.

Bekletme sresine zen gsteriniz.

2 mm kalnlnda hazrlanm ve 48 saat alma ortamnz kullanacanz

artlandrlm ekli ve boyutlar verilen
malzemelerinizi hazrlaynz
numuneleri kartnz.
Laboratuar ile ilgili gvenlik
nlemlerinizi alnz.
Numuneleri hazrlarken istenilen sre ve
boyutta olmasna dikkat ediniz.
Plakann orta blmnde verilen kalnlk Numuneyi eneler arasna dikkatlice
ve genilik lldkten sonra 2,5 mm.
yerletiriniz.
mesafe iaretlenerek numuneyi eneler
arasna yerletiriniz.

58

 Ekstansiyometreyi iaretli blme

tutturunuz.

Uygulanacak kuvvete dikkat ediniz.

Grafii dikkatlice iziniz.

Daha nceden hazrlanm test metodu

seilerek (5 KN luk Load Cell ve 50
mm/dk ekme hz kullanlr.) deneyi
balatnz.
Deney sonucunda elde edilen grafikten
akma ve ekme dayanm ile % uzama
sonularn cihazdan hesaplaynz.

59

LME
DEERLENDRME
LME
VEVE
DEERLENDRME
Aada verilen sorularda doru olan kk iaretleyiniz
1. Yksek younluklu polietilen aadakilerden hangisidir?
A) LDPP
B) HDPE
C) HDPP
D) LDPE
2. Aadakilerden hangisi polimerizasyon prosesi deildir?
A) Sspansiyon
B) Kat hal
C) kelti
D) Solvent
3. Polietilen retimi hangi polimerizasyon yntemiyle yaplr?
A) Gaz
B) Kark
C) Sspansiyon
D) zelti
4. Bir polimer zincirinde genellikle bulunan ana element aadakilerden hangisidir?
A) Azot
B) Karbon
C) Oksijen
D) Klor
5. H2O hangi polimerizasyonda aa kar?
A) Kondensasyon
B) Sspansiyon
C) Ktle
D) Emlsiyon
6.

Kristalli olmayan polimerlere ne ad verilir?

A) Kristalin
B) Amorf
C) Polimerizasyon
D) Kondensasyon

7.

Aadakilerden hangisi plastik ileme makinelerinden deildir?

A) Kompresr
B) Enjeksiyon
C) Vakum
D) iirme
60

8.

Aadakilerden hangisi plastiklerin zelliklerinden deildir?

A) Hafiftirler
B) Suda znrler
C) Dk elektrik geirgenliine sahiptirler
D) Birok kimyasal maddeye direnlidirler

9.

Cams gei scakl (Tg), dk ve tm ile amorf yapda olan polimerlere ne isim
verilir?
A) Elastomer
B) Polipropilen
C) Nylon
D) Amorf

10.

Akrilonitril btadien stiren terpolimerinin ksa ad aadakilerden hangisidir?

A) ABT
B) ABS
C) AAB
D) ASB

DEERLENDRME
Cevaplarnz modl sonunda yer alan cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap
saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz.
lme sorularndaki yanl cevaplarnz tekrar ederek, aratrarak ya
retmeninizden yardm alarak tamamlaynz.

61

da

PERFORMANS DEERLENDRME

renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.

DEERLENDRME KRTERLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Evet

Hayr

alma ortamnz hazrladnz m?

Gereken gvenlik nlemlerini aldnz m?
Polyester filmden faydalanarak AYPE test plakasn
hazrladnz m?
Plakalar istenilen dereceye kadar stmaya tabi tuttunuz
mu?
Plakaya uygun deerlere gre basn uyguladnz m?
Plakay 48 saat artlandrdnz m?
Plakay ekstansiyometreye uygun biimde tespit ettiniz mi?
Gerilme ilemini uygun biimde yaptnz m?
Uygulamay belirtilen srede (2 saat) bitirdiniz mi?

Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda Hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri

tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

62

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Polipropilen test numunesi hazrlayarak polipropilenin eriyik ak indisini ve ekme
dayanmn lnz.
Modlde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.

DEERLENDRME KRTERLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15

Evet

Hayr

alma ortamnz hazrladnz m?

Gereken gvenlik nlemlerini aldnz m?
Numune silindiri, orifis ve piston temizliini kontrol ettiniz
mi?
Cihazn alma scakln kontrol ettiniz mi?
Kronometreyi dikkatlice gzlediniz mi?
Deney numunelerini belirtilen sreler arasnda kestiniz mi?
Tartm hassas yaptnz m?
Erime ak hzn ayarladnz m?
Polyester filmden faydalanarak PP test plakasn
hazrladnz m?
Plakalar istenilen dereceye kadar stmaya tabi tuttunuz
mu?
Plakaya uygun deerlere gre basn uyguladnz m?
Plakay 48 saat artlandrdnz m?
Plakay ekstansiyometreye uygun biimde tespit ettiniz mi?
Gerilme ilemini uygun biimde yaptnz m?
Uygulamay belirtilen srede (3 saat) bitirdiniz mi?

Modl deerlendirmeniz sonucunda Hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar

ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

63

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

B
C
C
D
B
A
C
A
C
C

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

B
D
A
B
A
B
A
B
A
B

DEERLENDRME
Modl ile ilgili eksiklikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dnerek bu eksikliklerinizi
tamamlaynz.
Modl baar ile tamamladysanz retmeninize danarak bir sonraki modle
geebilirsiniz.
Polimerlerin fiziksel zellikleri 2 modl ile kazandnz yeterlii bundan sonraki
modllerde de sk sk kullanacanz unutmaynz. Bu konular birok kez karnza
kacaktr. Bunun farknda olarak bu modlde kazandnz yeterlii gelitirmek ve gncel
gelimeleri takip etmek, alannzda kalifiye eleman olmanz salayacaktr.

64

NEML POLMERLERN KISALTILMI ADLARI

AAS

: Metakrilat-akrilik-stiren

ABS

: Akrilonitril-butadien-stiren terpolimeri

ACM

: Akrilik asit esterleri (Kauuk)

ACS

: Akrilonitril-klorlanm polietilen-stiren terpolimeri

ADC

: Allil diglikol karbonat

AES

: Akrilonitril-etilen-propilen-stiren

AMMA

: Akrilonitril-metilmetakrilat

APP

: Ataktik polipropilen

ASA

: Akrilonitril-stiren-akrilik ester

AXS

: Akrilonitril-stiren terpolimeri

BR

: Cis-1, 4-polibutadien kauuu

BS

: Butadien-stiren kauuu

CA

: Selloz asetat

CAB

: Selloz asetat-butirat

CAP

: Selloz asetat propiyonat

CF

: Kresol formaldehit

CHR

: Epiklorhidrin kauuu

CMC

: Karboksimetil selloz

CN

: Selloz nitrat

CP

: Selloz propiyonat

CPE

: Klorlanm polietilen

CPVC

: Klorlanm polivinilklorr
65

DAP

: Diallilftalat

EC

: Etil selloz

ECB

: Etilen-bitumen kopolimeri

ECTFE

: Etilen klorotrifloroetilen kopolimeri

EEA

: Etilen-etilakrilat

EMA

: Etilen-metakrilik asit kopolimeri

EP

: Epoksi, epoksit

EPDM

: Etilen-propilen-dien terpolimeri

EPM

:Etilen-propilen kopolimeri

EPS

: Polistiren (kpk)

ETFE

: Etilen-tetrafloroetilen kopolimeri

EVA

: Etilen-vinilasetat kopolimeri

FEP

: Perfloro etilen-propilen

FF

: Furan formaldehit

HDPE

: Yksek younluk polietileni

IPDI

: zopren diizosiyanat

IR

: Cis-1, 4-poliizopren kauuu

LDPE

: Alak younluklu polietilen

LLDPE

: Dorusal dk younluklu polietilen

MBS

: Metilmetakrilat-butadien-stiren

MC

: Metil selloz

MDI

: Difenilmetan diizosiyanat

MF

: Melamin formaldehit reinesi

66

MMA

: Metilmetakrilat

MPF

: Metamine-fenol-formaldehit

NBR

: Akrilonitril-butadien kauuu (nitril kauuu)

nR

: Doal Kauuk

PA

: Poliamid (nylon)

PAA

: Poliakrilik asit

PAI

: Poli-amidimid

PAK

: Poliesteralkid

PAN

: Poliakrilonitril

PB

: Poli butadien

PBA

: Polibutilakrilat

PBAN

: Polibutadien-akrilonitril

PBS

: Polibutadien-stiren

PBTP

: Polibutilen tereftalat

PC

: Polikarbonat

PCD

: Polikarbodiimid

PCTFE

: Polimonoklorotrifloroetilen

PDAP

: Polidiallilftalat

PE

: Polietilen

PEA

: Polietilakrilat

PEC

: Klorlanm polietilen

PEEK

: Poliarileterketon

PEG

: Polietilen glikol
67

PEI

: Polieterimid

PEO

: Polietilenoksit

PEPA

: Polieterblok amidleri

PEP

: Polietilen-propilen

PES

: Polieterslfon

PET

: Polietilenteraftalat

PETG

: Polietilenteraftalat, glikol komonomeri

PF

: Fenol formaldehit reinesi

PFA

: Perfloro alkoksialkalin

PFEP

: Politetrafloroetilen-perfloro propilen

PFF

: Poli fenol-furfural

PI

: Poliimid

PIB

: Poliizobutilen

PIBI

: Butil kauuu

PIR

: Poliizosiyanat kp

PMCA

: Polimetil -kloroakrilat

PMI

: Polimetakriloimid

PMMA

: Polimetil metakrilat

PMP

: Poli-4-metilpenten-1

POA

: Polioktilakrilat

POM

: Polioksimetilen, poliasetal

PP

: Polipropilen

PPG

: Polipropilen glikol
68

PPC

: Klorlanm polipropilen

PPMS

: Poliparametilstiren

PPO (S)

: Polifenilenoksit (stiren)

PPOX

: Polipropilenoksit

PU

: Poliretan

PVAC

: Polivinilasetat

PVAL

: Polivinilalkol

PVB

: Polivinilbutiral

PVC

: Polivinilklorr

PVCA

: Polivinilklorr-asetat

PVCC

: Klolanm polivinilklorr

PVDC

: Poliviniliden klorr

PVDF

: Poliviniliden florr

PVF

: Polivinilformal

PVK

: Polivinilkarbazol

PVK

: Polivinilpirolidon

RF

: Resorsin formaldehit

SAN

: Stiren-akrilonitril

SB

: Stiren-butadien

SBR

: Stiren-butadien kauuu

SI

: Silikon plastikleri

SR

: Silikon kauuu

SMA

: Stiren-maleikanhidrit
69

SMS

: Stilen- -metilstiren

SRP

: Stiren-kauuk plastikleri

TAC

: Triallilsiyanurat

TFA

: Floroalkoksi terpolimeri

TDI

: Tolildiizosiyanat

TMDI

: Trimetil-hekzametilen diizosiyanat

TPU

: Termoplastik poliretan

TPX

: Polimetilpenten

UF

: reformaldehit

UP

: Doymam poliester

VAC

: Vinilasetat

VC

: Vinilklorr

VCE

: Vinilklorr-etilen

VCEVA

: Vinilklorr-etilen-vinilasetat

VCOA

: Vinilklorr-oktilakrilat

VCVAC

: Vinilklorr- vinilasetat

VCVDL

: Vinilklorr-vinilidenklorr

VF

: Vulkanize fiber

70

KAYNAKA
KAYNAKA

KZLER Aykut, Organik Kimyaya Giri, Ege niversitesi Yaynlar, zmir,

1982

BAYSAL Bahattin, Polimer Kimyas, ODT Yaynlar, Ankara.

BEERGL Birsen, Polimer Teknolojisi, Ege niversitesi Yaynlar, zmir.

LER Rahim, Davut ALANBAY, Plastik leme Teknolojisi, Aliaa

Petrokimya yaynlar

LER Rahim, Polimer Kimyas, Petro Kimya Dernei Yaynlar

Pektim Petrokimya Semineri Notlar

PKN Erhan, Polimerler 2 (Mhendislik polimerleri), Pagev Yaynlar 6,

stanbul, 1999.

PKN Erhan, Hacettepe nv. Kimya Mhendislii Blm, Polimer

Teknolojisine Giri, nkilap Yaynevi, stanbul, Mart 1987.

AKOVALI Gneri, Polimer Temel ve Uygulamal, A...F Basmevi, 1984

AKYZ Faruk, Pagev Yaynlar, stanbul, 1999

AKKURT Selma, Plastik Malzeme Bilgisi, Birsen Yaynevi, stanbul, 1991

AKDENZ Saadet, Polimer Kimya Yaynlanmam Ders Notlar

71