PORUKA U ARHITEKTURI JEZIK ARHITEKTURE KAO SREDSTVO

UTICAJA NA PERCEPCIJU KOD POSMATRAA

Kristina Medi 1

Rezime, Cilj ovog rada je da ukae na mogunosti koje nudi arhitektura kao nauka, a kojima se moe
uticati na percepciju posmatraa, u cilju to boljeg razumevanja arhitektonskog dela od starne korisnika.
U tekstu se kree od pretpostavke da se slika o arhitektonskom delu u velikoj meri formira na osnovu
subjektivne, vizuelne percepcije posmatraa. Arhitektonskim objektima koji u sebi nose poruku postie
se bolja interakcija sa okruzenjem i komunikacija sa korisnicima prostora, ali i komunikacija sa svim
graanima. Shodno tome, svako arhitektonsko delo bi trebalo da tei da na neki nain dodirne i zaintrigira
posmatraa, koristeci se odreenim sredstvima koja su dostupna arhitekturi. U ovom radu se takoe
apeluje na to da ne treba podilaziti posmatraima po svaku cenu i arhitekturu, u cilju dopadljivosti, svesti
na isto vizuelnu umetnost, ve u svakom sluaju treba formirati arhitektonsko delo u svom totalitetu,
gde e jezik arhitekture biti izraen kao individualni peat projektanata i graditelja.
Kljune rei, percepcija, arhitektonski jezik, poruka u arhitekturi, slika o objektu, odnos sa okruenjem
Summary, The aim of this paper is to point out the possibilities that exsist in architecture as science,
which can be used to operate on perception in order of better comprehension of architectural work by its
users. This paper starts with an assumption that an image of architectural work is wery much based on
subjective visual perception of the observer. Architectural objects which deliver the inner message are
used with more success, in order to attain good interaction whith suroundings and comunication whith
users of the space, but also with all the citizens. In that perspective, all architectural objects should aspire
to touch and intrigue the observer in some way, using mans that are available in architecture. The intent is
not to please users by any cost by turnning architecture into purely visual art in order to make it likeable,
but to make an architectural work of art in its totality, where the language of architecture will be stressed
as an individual signature of its makers.
Keywords, perception, architectural language, message in architecture, an image of an object, relation
with surroundings

1. UVOD
Arhitektonski jezik, odnosno izraz, predstavlja
komunikaciju sutinskih osobina, kvaliteta i znaenja.
Funkcionalnost, tehniki, estetski i vizuelni identitet
arhitekture se izraajnou, tj. arhitektonskim jezikom
transformiu u arhitektonsko umetniko delo koje ima
svoju svrhu i mesto u prostoru.
Arhitektura, svesno ili ne, alje odreenu poruku i
znaenje i izaziva reakcije u posmatrau, bilo da su
one dobre ili loe. Poruka koju arhitektura nosi moe

biti tumaena na razne naine, kao posledica nae

percepcije koja se menja pod uticajem mnogobrojnih
faktora, kako fizikih (kao to je promena poloaja
posmatraa u prostoru, intenzitet osvetljenja, godinje
doba,...), tako i psiholokih (raspoloenje posmatraa,
sklonost ka odreenim emocijama i sl.). Iako je veliki
broj arhitektonskih objekata nastao iz isto
funkcionalnih potreba, pa esto i po ve ustanovljenim
ablonima i propisima, oni i dalje u sebi sadre
odnose i koncepte koji ih definiu. Ove stvorene
relacije, bilo da su dobre ili loe, predmet su rasprava,

izuavanja, sagledavanja, tumaenja, kritikovanja i

doivljavanja.
Iz ovakvih linih iskustava proizilazi individualni
stav svakog posmatraa, te se kao glavana osobina istie
subjektivnost doivljavanja prostora koji nas okruuje.
Prema tome, mogue je odgovarajuim planskim
postupkom uticati na percepciju, kao i na subjektivnu
sliku koji svaki pojedinac kreira za sebe.

2. ITANJE ARHITEKTURE
Svaka arhitektura koja je ikada nastala svesno ili
nesvesno alje odreenu poruku u svet koji je okruuje
iz razloga to je neizbeno da je posmatra ne doivi na
odreeni nain.
Da bi arhitektura sluila kao sredstvo komunikacije,
potrebno je da nosi sa sobom odreeni izraz ili poruku,
ali i da bude registrovana od strane posmatraa.
Arhitektura je sredstvo pomou koje je mogue izraziti
odreene misli, ideje, stavove, odnose, dostignua
tehnologije, mo, bogatstvo, status... Kao takva,
arhitektura je uvek nekom namenjena i podstie odnos
arhitehtura-ovek, odnosno dijalog koji se manifestuje
komunikacijom, podsticanjem percepcije, doivljaja i
reakcije u posmatrau, i na taj nain aktivira stvaranje
odnosa sa povratnom spregom.
esto su poruke koje arhitektonski objekat alje
veoma lako uoljive, pa e se i veina miljenja i
percepcija posmatraa poklapati u glavnim crtama,
meutim deava se i da su poruke skrivene, metaforine
i simboline, pri emu se javlja veoma mnogo razliitih
tumaenja. Uravo se u ovoj raznolikosti poimanja
ogleda subjektivnost sagledavanja i doivljavanja
arhitekture, otvaraju se vrata diskusiji, razmeni
iskustava i saznanja. Prostorni doivljaj je individualan i
nastaje kao posledica percepcije, vizuelnog doivljaja,
tj. itanja arhitekture i njene poruke na odreeni nain.
Korienjem prostornih elemenata, osaja za njihove
odnose, kao i steenog znanja, arhitekta je u poziciji da
utie na percepciju koja je inicijator doivljavanja
prostora i koja utie na konano formiranje slike i
miljenja o odreenoj arhitekturi. Pod arhitekrurom se
podrazumeva arhitektonski objekat, ali i sveukupni
ivotni prostor koji se dobija odreenom dispozicijom
izgraenog i neizgraenog. U tom smislu se
doivljavanje arhitekture razlikuje od doivljavanja

umetnikog dela, koje je retko stavljeno u ivotno

okruenje. Meutim, kao i svaka umetnost, bilo koje
arhitektonsko delo koje predstavlja deo umetnikog
stvaralakog opusa, moe se izuavati, itati, tumaiti ili
kritikovati. Ovom uticaju podleu svi vidovi
prezentovanja arhitektonske ideje (maketa, crte, 3D
model itd.), meutim izvedeni objekat je taj koji se
moe sagledati, osetiti i doiveti. Iako su odreeni
vidovi prezrntacije nezamenjivi u odreenim oblastima,
naglasak se stavlja na boravak u prostoru i lina
oseanja koja taj prostor izaziva.

Slika 1 Sony Centar u Berlinu predstavljen kroz dve

tehnike prezentacije: plan i 3D model (maketa)

Slika 2 Sony Centar u Berlinu doivljen okom posmatraa,

pored arhitektonskog, sagledava se i socijalni aspekt

3. SREDSTVA KOMUNIKACIJE
ARHITEKTONSKOG JEZIKA
Skup elemenata koji su postavljeni u medjusobni
odnos stvaraju odreeni arhitektonski jezik koji
karakterie objekat, dok se poruka u arhitektonskom
delu postie odreenom kombinacijom tih raspoloivih
elemenata.

Komunikacija sa posmatraem se ne uspostavlja

samo dispozicijom elemenata, ve i materijalima,
funkcijom, bojom, osvetljenjem... Svojom idejom,
umetnikim izrazom i arhitektonskim jezikom
arhitektura prenosi mnogo vie od same materijalizacije
i geometrije i na taj nain stvara odreeno oseanje za te
odnose u samom posmatrau.
Arhitektonski jezik poseduje sredstva kojima se
poruka moe utisnuti u arhitektonsko delo i kojima se
pokree komunikacija angaovanih strana u procesu
dijaloga (objekat i posmatra). Ta sredstva su specifina
odlika arhitekture kao grane delatnosti i podleu
neiscrpnim analizama, prouavanjima i sagledavanjima,
jer je njihova glavna odlika vieznanost. U ovoj osobini
lei izvor subjektivizma kada govorimo o doivljavanju
arhitekture. Poruka se u arhitektonskom delu moe
naglasiti kroz razliite aspekte arhitkture, koji postaju
sredstvo komunikacije i sredstvo uticaja na percepciju
posmatraa, a samim tim i na manifestovanje vizuelnog
doivljaja u pojedincu.

njenog nastanka i geneze, tako i u pogledu njenih oblika

[9]. Meutim, ono na te se moe uticati u sve tri
navedene kategorije je pravilan odabir lokaliteta i
adekvatno arhitektonsko reenje za odabrano podruje.

3.2. FORMA I FUNKCIJA

Oblikovanje objekta, odnosno njegova forma, je
jedan od aspekata objekta koji se prvi uoava jer je to
lice arhitekture koje je okrenuto ka korisnicima. Ono
odraava sveukupnu koncepciju i podstie dijalog
objekat-posmatra. Poruke utisnute u formu objekta su
najtee itljive, jer su utkane duboko u ideju samog
arhitekte i veoma esto imaju preneseno znaenje. U
svakom sluaju se igrom oblika, zanimljivim reenjem i
inovativnim odnosima percepcija posmatraa angauje
na viem nivou.

3.1. LOKACIJA
Lokacija esto moe odigrati kljunu ulogu u
sveukupnoj slici objekta. U tom smislu, govorimo o:

lokalitetima koji su snanog karaktera, sa

izraenim genius loci, koji se prenosi i na arhitekturu

objektima koji svojim konceptom naglaavaju

svoje okruenje

sjedinjavanju objekta i lokaliteta dobrim

odabirom arhitektonskog reenja, pri emu se misli i
na prirodni i na urbani ambijent

Slika 5 Gate House Filipa Donsona poseduje

zanimljivu formu koja skree panju posmatraa
(prolaznika) na objekat
Slika 6 Reenjem fasade Gradske biblioteke u Kanzasu
alje se nedvosmislena poruka o funkciji objekta

Funcija objekta je, u zavisnosti od prvobitne

koncepcije projektanata, aspekt arhitekture koji se moe
istai u oblikovanju arhitektonskog dela. Na taj nain se
posmatrau prua informacija o svrsi i nameni datog
objakta.

3.3. ELEMENTI, MATERIJALI I BOJA

Slika 3 Sveti Meteori, Grka, izraen genius loci
Slika 4 Vila Savoja arhitekte Le Korbizijea se svojim
reenjem istie u svojoj okolini

Karakteristine lokacije su vizielno najuticajnije na

posmatraa. U tom sluaju prirodno-geografski okvir
determinie fiziku strukturu arhitekture, kako u procesu

Jedan od naina zadobijanja panje posmatraa je

korienje gestova u arhitektonskom oblikovanju.
Naglaavanje elemenata njihovom dimenzijom, bojom
ili materijalizacijom predstavlja pristupaan nain
uticanja na percepciju i stvaranja slike o objektu u
smislu da je u pitanju sredstvo oblikovanja koje je
posmatrau veoma blisko, razumljivo i lako itljivo.

Neoekivani elementi i dogaaji na objektu su

uvek lako uoljivi, te se njihovom adekvatnom,
promiljenom i duboko oseajnom primenom postiu
veoma dobri rezultati u ostvarivanju dijaloga sa
posmatraem.

Slika 7 Inotera Headquarters u Taipeiju na Tajvanu,

naglaavanje elemenata i bojenje fasadnog platna
Slika 8 stambeni objekat u vedskoj, naglaavanje
otvora materijalom i dimenzijom

3.4. OSVETLJENJE
Uloga svetlosti u arhitekturi je neiscrpna tema u
smislu mogunosti koje nudi razliito korienje ovog
elementa u formiranju i realizaciji odreenih ideja.
Korienje prirodne svetlosti i postizanje eljeneog
efekta primenom odgovarajueg oblikovanja i dizajna je
veoma sloena problematika i zahteva ozbiljno ulaenje
u sam fenomen. Samim tim poruke koje se kroz objekte
alju na ovaj nain su tee za itanje sa aspekta njihove
dublje pouke, meutim vizuelni efekti koji se postiu su
lako pojmljivi.
Vetako osvetljenje (u odnosu na prirodno) je
arhitektonsko orue koje se lake primenjuje i koje
zahteva manje vetine i truda za dobijanje eljenih
rezultata. Takoe, nisu retke ideje i koncepti u kojima
osvetljenje ima kjunu ulogu u stvaranju sveukupne
slike o objektu.

Slika 8 razliit intenzitet osvetljenja Kule vetrova u

Jokohami koje je u direktnoj zavisnosti od jaine vetra

5. ZAKLJUAK
Prema nekim teorijama, nemogue je diskutovati o
arhitektonskom prostoru ako za polaznu taku uzmemo
perceptualni prostor, tj. subjektivno arhitektonsko
doivljavanje, te se iz takvog stava izvodi zakljuak da
arhitektura poinje da postoji tek kada biva doivljena,
da je besmisleno tvrditi da je ovek centar
arhitektonskog prostora i da se sa ovekovim kretanjem
menjaju pravci i smerovi arhitektonskog prostora [8].
Meutim, apsurdno je tvrditi da se bar na nekom nivou
ne moe razgovarati o onakvoj arhitekturi kakvom je
sagledavamo i doivljavamo. Subjektivni doivljaj koji
je stvoren na osnovu percepcije je jedini nain na koji
graani doivljavaju svoje okruenje, a svesna tenja ka
komunikaciji arhitekture i njene okoline bi dovela do
stvaranja bolje slike o arhitektonskom objektu u oima
posmatraa.
Svesno, profesionalno i dobro odmereno korienje
vizuelnih efekata arhitekture je nain za stvaranje
dobrog arhitektonskog dela, ali i nain da se dopre do
onih koji su razlog za postojanje takvih objekata i
prostora, a to su njegovi korisnici, bez kojih bi
arhitektura bila samo prazna ljutura.

LITERATURA
1. Castex J., Depaule J., Panerai P. (2003) Urbane
forme. Beograd: Graevinska knjiga
2. ing F. D. K. (2006)Vizuelni renik arhitekture.
Beograd: Graevinska knjiga
3. Eco U., Function and Sign: The Semiotics of
Architecture, Rethinking Architecture (ed. N.Leach), London:
Routledge, 182-202. strana
4. Giedion S. (2002) Prostor, vreme i arhitektura .
Beograd : Graevinska knjiga
5. Gssel P., Leuthuser ,G. (2005) Architecture in the
20th Century, volume 1 and 2. Taschen
6. Jodidio P. (2005) Architecture now! Taschen
7. Milenkovi B. (2003) Jezik arhitekture, PS Kurs
Arhitrktonska organizacija prostora. Arhitektonski fakultet
Beograd, Materijali sveska 76
8. Norberg-ulc K. (1999) Egzistencija, prostor i
arhitektura. Beograd: Graevinska knjiga
9. Radovi R. (2003) Forma grada, Osnove, teorija i
praksa. Novi Sad: Stilos, Beograd: Orion
10. Uzelac M., (1991) Stvarnost umetnikog dela. Novi
Sad : Knjievna zajednica Novog Sada