2.3.

Spirituals
Mimo

religijnego

charakteru

muzyka

spirituals

odegraa

istotn

rol

w uksztatowaniu pniejszej muzyki rozrywkowej a cappella i nie tylko. Gatunek ten

powsta

wyniku

przemian

hymnodii

anglo-amerykaskiej

ku

wikszej

emocjonalnoci, responsorialnoci, ktrym towarzyszy pulsujcy rytm. A. Schimdt okrela

ten gatunek jako przebojowy rodzaj pieni religijnej, opartej o wyprowadzone
z brytyjskiego materiau melodie ludowe1. Pocztkowo spirituals znane byy wycznie na
Poudniu Stanw Zjednoczonych i zwizane byy z Revival Camp Meetings 2, ale z biegiem
czasu zyskay popularno na obszarze niemal caego kraju. Gatunek mona podzieli na
dwa rodzaje: spiritual folks songs (White spirituals) oraz Negro spirituals.

2.3.1.

White spirituals.

White spirituals to okrelenie stworzone przez George's Pullena Jacksona,

amerykaskiego muzykologa dziaajcego na przeomie XIX i XX wieku. Jak wskazuje
nazwa, byy to utwory wykonywane gwnie przez Biaych mieszkacw kontynentu.
Spord wielu odmian najwaniejszymi s: religious ballads, folk hymns oraz revival
Spirituals.
Pierwsz z odmian cechowaa wielozwrotkowo ballady oraz charakterystyczne
wstpne zaproszenie Come, saints and sinners, hear me tell... (Chodcie, wici
i grzesznicy, posuchajcie co wam opowiem). Potem opowiadanie toczyo si w potocznym
ludowym stylu.
Folk hymns nie posiaday opowiadajcego charakteru, natomiast byy poczeniem
dawnych tekstw hymnalnych z melodiami pochodzenia brytyjskiego do rytmw
hornpipe3, reel4 czy square-dance5. W niektrych utworach odnajdywano podobiestwo do
Yankee Tunesmiths m.in. w postaci rwnolegych kwint czy melodii sprawiajcych
pentatoniczne wraenie, a ich harmonie wahay si pomidzy surowoci, a nowatorskimi
brzmieniami.
1
2
3
4
5

Dz. cyt. A. Schmidt, Historia jazzu, Lublin 2009, s. 63.

Spotkania w Obozach Odrodzenia powstae w wyniku reformacji praktyk religijnych. Ludzie
Rytm pochdzcy od dawnego taca angielskiego w metrum 3/4 lub 4/4:
4/4: akcent na 1 i na 3.

Revival Spirituals posiaday zazwyczaj dwuczciow struktur (verse i chorus),

a kada linijka tekstu oddzielana bya chralnym zawoaniem, np. Happy, O Happy! czy
Glory, Hallelujah!, co uatwiao kademu doczenie si do wsplnego piewania.
Melodia prowadzona bya przewanie przez mczyzn, a kobiety pieway drugi gos
o oktaw wyej6. Wiele utworw zachowao si dziki wyznawcom Adwentystw Dnia
Sidmego, ktrzy zebrali i opublikowali w zbiorze Millenial Harp okoo 200 revival
spirituals.

2.3.2.

Negro spirituals

Udzia niewolnikw w camp meetings oraz ich zetknicie si z ywioow muzyk

opisan powyej, doprowadziy do powstania Negro spirituals. Pierwsze utwory
z lat 1810- 30 byy prawie cile zaczerpnite z revival spirituals. Tworzce si odmiany
tych pieni nie posiaday sztywnego podziau, a jedynie zbir religijnych hase, motyww
czy zawoa stosowanych wymiennie. Nie dbano take o logiczne rozwijanie tekstu.
Zdecydowana wikszo hase by spucizn Great Awaking, uzupenion wasn
twrczoci. Negro spirituals wyrniao rwnie dostosowanie barwnoci i leksyki
protestanckiej

hymnodii

do

okrelonych

sytuacji,

otoczenia

czy

dowiadcze,

np. przeprawa przez rzek Jordan bya identyfikowana jako wiosowanie, bez ktrego nie
zdobdzie si drugiego brzegu, czyli zbawienia. Takie przypadkowe powizania ze sob
rnych elementw tekstu, po wnikliwym zanalizowaniu, odkrywaj wspaniao
przenikajcych si obrazw i motyww.
Czynnikami ktre wpyny na styl piewania Negro spirituals byy: genetyka
i elementy tradycji zachodnioafrykaskiej oraz, oparty gwnie na improwizacji,
nowoangielski styl ludowy. Wg A. Schmidta, podstaw dla Czarnych byy pynno rytmu
oraz

synkopowana

figura

pojawiajca

si

czsto

muzyce

zachodnioafrykaskiej, a niekiedy w brytyjskiej muzyce ludowej. Badacze dopatruj si

afrykaskich naleciaoci take w wystpowaniu neutralnych tercji i septym (blue notes),
czy w pokrewiestwu sporadycznych konstrukcji tonalnych (skali) z pieniami
pochodzcymi z zachodniej czci tego kontynentu.
Negro spirituals dzieli si na poszczeglne odmiany gwnie, ze wzgldu na treci,
ktre maj duy wpyw na nastrj, form czy zmiany tempa utworu. Bardzo

A. Schmidt, Historia jazzu, Lublin 2009, s. 65.

rozpowszechniony jest podzia, stworzony przez prof. Johna W. Worka, na pi rodzajw

w trzech grupach:
I grupa - 1. ring shout, 2. song sermons,
II grupa - 3. jubilee, 4. gospel songs
III grupa - 5. spirituals.
Wg A. Schmidta, podzia ten jest nieco problematyczny ze wzgldu na pierwsz
grup. Ring shouts byy zjawiskiem ruchowym, sporadycznie praktykowanym zabytkiem
afrykaskiego circle dance, wystpujcym w religijnych zebraniach (praise meeting),
ktrego celem byo osignicie stanu ekstazy (possesion). W okresie niewolnictwa ring
shouts byy cile uwarunkowany: dzie nie mg by zaburzony nieprzyjemnym
zdarzeniem, a zaczynano od modlitwy; pniej nastpowa sperichil (spiritual), po
ktrym odstawiano awki i formowano krg poruszajcy si w kierunku przeciwnym do
ruchu wskazwek zegara. W miar upywu czasu ruchy zmieniay si w coraz bardziej
posuwiste, a pie przeobraaa si w nieartykuowane jki. Nage ruchy tuowia byy
zasadniczym rodkiem poruszania si, a cae zjawisko potrafio trwa kilka godzin.
W zwizku z tym, i ring shouts nie byy oryginalnymi pieniami, a jedynie korzystay
z dowolnych pieni w fazie wyjciowej, A. Schmidt nie kwalifikuje ich jako odmiany
Negro spirituals7. Jedyn cech pokrewn by naturalny, rytmiczny ruch ciaa
wspuczestnikw.
W wiecie muzyki popularny jest rwnie podzia Negro spirituals stworzony przez
R. E. Kennedy'ego, ktry wyrnia cztery grupy: Drugim podziaem szeroko
rozpowszechnionym w wiecie muzyki jest podzia na cztery grupy:
1. song-sermons
2. jubilees
3. gospel songs
4. mellows (spirituals)8
Song-sermons byy kazaniami, podczas ktrych kaznodzieja w miar ekscytowania
si przekazywaniem rozemocjonowanych treci, adresowanych do wiernych, przechodzi
etapowo od mowy do piewu, a niekiedy nawet krzyku. Dzieliy si je na trzy fazy:
a)zwyke, krtkie kazanie, w ktrym powoywano si na ewangelist, zazwyczaj
7
8

A. Schmidt, Historia jazzu, Lublin 2009, s. 70.

Mellows znieksztacenie rzeczy,

w. Mateusza, b) ekshortacje nawoywania lub nagany, przedstawiajce, w zalenoci od

koniecznoci, moliwo zbawienia bd potpienia, c) waciwy piew w charakterze
zawoa i odpowiedzi, czsto w energicznym tempie medium.
W zapiewach kaznodziei dominoway zazwyczaj dwa dwiki: tonika i kwarta, lub
tonika i blue tercja (wahajca si midzy ma a wielk tercj). Popularnym interwaem
bya take kwinta zmniejszona. Faza rodkowa wymagaa od kaznodziei posiadania
zmysu improwizacyno-poetyckiego. Mona byo wyrni w niej dwa style: zooning
(szybujcy), zbliony do zawoa plantacyjnych oraz gravy (zawiesisty, stkajcy)
przypominajcy apogeum zmczenia przy work songs, wykorzystujcy wszystkie moliwe
wykrzyknikowe sylaby (oh, ah, uuh, itp.), pomruki, jki, rne artykulacje yes i no,
w kadym moliwym nateniu i wysokoci brzmienia.
Song sermons s esencj muzyki negro-amerykaskiej, a ich stylistyka pobudzajco
oddziauje na inne gatunki muzyki amerykaskiej, w tym jazz. Ponadto pieni te stay si
tradycj w kocioach baptystowskich oraz innych wyzna ewangelicznych, przewanie
tam gdzie wystpuj czarne zgromadzenia.
Jubilee to radosne pieni goszce Dobr Nowin lub podnoszce na duchu
opowieci biblijne. Utwory te byy tematycznie zwizane przewanie ze Starym
Testamentem, a symbole zawarte w wydarzeniach biblijnych niosy ze sob kojce
przesanie niemoliwe zmienia si w moliwe, a zo jest do pokonania. Oprcz
radosnych treci jubilees charakteryzoway si ywym tempem i zwrotkow, zwykle
dwuczciow form (verse i chorus). Najsynniejsze jubilees to Little David oraz
Joshua fit de battle of Jericho.
Gospel songs byy najbardziej spokrewnione z revival spirituals. Tematyka tych
utworw skupiaa si dookoa Nowego Testamentu i dotykaa ycia oraz nauk Chrystusa,
a take zbawienia i ycia wiecznego. Spogldajc przez pryzmat czasu mona dostrzec,
i za spraw podatnych na poetycki i pojciowy rozwj treci, ten rodzaj pieni okaza si
najywotniejszy spord Negro-spirituals. Ponadto, gospels weszy w interakcj z innymi
gatunkami muzyki, np. jazzem, przyczyniajc si m.in. do powstania soulu. Swoje
powodzenie zawdziczaj pochodzcej z tradycji i cigle bogaccej si symbolice.
Symbole w gospel songs pochodziy gwnie z Biblii, jednak wyjtkiem stay si
pierwsze pocigi, ktre pojawiy si w latach trzydziestych XIX wieku. Pocztkowo byy
one jedynie zjawiskiem, ukazujcym si i znikajcym za horyzontem, do ktrego
wchodzili ludzie i ktrym kto sterowa. Przypuszczano wtedy, i pocig poda do nieba,

pasaerami s ci, ktrzy pragn si tam dosta, a za sterami stoi anio, ktry sprawdza
sumienia podrnych i wysadza grzesznikw. Symbol pocigu by obecny w gospel songs
nawet po odkryciu jego prawdziwego, ziemskiego przeznaczenia.
Ciekawym zjawiskiem w muzyce gospel byy contest songs - pieni zwizane ze
zwyczajem sobotnich konkursw piewania organizowanych w baptystowskich kocioach.
W konkursach brao udzia dwoje wykonawcw-solistw, ktrzy na przemian penili rol
lidera wobec zgromadzenia odpowiadajcego im krtkim chorusem. Istniay rwnie
trudniejsze odmiany tych zawodw, ktre wymagay np. improwizowania zawoa przez
uczestnika i odpowiedzi przez przeciwniczk. Aby da zawodnikom chwil do namysu
zgromadzenie piewao wwczas krtki chorus przerywnik. Jeli w konkursie bray
udzia wycznie kobiety - mczyzna piewa kadej to samo pytanie, a kobieta
odpowiadaa dopki starczyo jej pomysw, po czym do akcji wczay si nastpne
uczestniczki9. Takie zawody potrafiy trwa niekiedy kilka godzin i byy przegldem
poetyckiej fantazji.
Gospel songs posiaday najczciej zwrotkow i dwuczciow form (verse
i chorus). Pierwotnie wykonywano je a cappella, a z biegiem czasu zaczy towarzyszy im
instrumenty. Pocztkowo anonimowe i zwizane wycznie z kocioem, w miar upywu
lat gospel songs stay si rozrywk dla publicznoci oraz natchnieniem dla innych
Czarnych wokalistw, a w II poowie XX wieku wydostay si poza ramy muzyki
kocielnej na oglny rynek muzyczny, tworzc soul. Jedn z najbardziej znanych postaci
zwizanych z muzyk gospel by syn kaznodziei, pianista Thomas Andrew Dorsey (1899
1993), ktry stworzy i wyda ok. 500 pieni. Ponadto odkry i promowa pokolenie
piewakw, w tym, uwaan za krlow gospel Mahali Jackson 10. Jego najsynniejszym
dzieem jest Take my hand precious Lord.
Mellows to ostatnia z odmian Negro-spirituals. Wykonywane byy gwnie
chralnie, aczkolwiek akceptowano rwnie solowe interpretacje, ktre nie byy tak liczne.
W tych modlitewnych utworach tempo i nastrj nie ulegay wikszym zmianom. Teksty
tych pieni wiadczyy o niezwykle wraliwej wyobrani i silnej, niezmconej wierze
Czarnych; przekraczay ramy tradycyjnej hymnalnej poetyki. Szlachetna melodyka
wykazywaa minimalne zwizki z wczesnymi (przeom XIX i XX wieku) melodiami
wieckimi. W pieniach tych mona byo dostrzec pozostaoci afrykaskich zapieww
oraz
9
10

stare

motywy

brytyjskie

m.in.

A. Schmidt, Historia jazzu, Lublin 2009, s. 79.

J. Niedziela-Meira,

postaci

pentatonicznych

skal

czy

charakterystycznych synkop. Popularnymi utworami nalecymi do odmiany mellows s

Lonesome Valley, Sometimes I feel like a motherless child czy You may bury me.
Negro spirituals s w pewnym sensie rozwiniciem w stosunku do revival spirituals
czy folk hymns, dziki ktrym powstay i od ktrych zaczerpny bardzo duo materiau
melodycznego i sownego. Cech, ktra stawia je ponad white spirituals jest wiksza
spjno skadnikw.