Giaotrinh-Nhungnguyenlycoban Cua Chunghiamaclenin PDF

NHNG NGUYN L C BN CA
CH NGHA MAC-LENIN
Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin
Chng m u
NHP MN NHNG NGUYN L C BN

CA CH NGHA MC-LNIN
I. KHI LC V CH NGHA MC-LNIN
1. Ch ngha Mc-Lnin v ba b phn cu thnh
Ch ngha Mc-Lnin l h thng quan im v hc thuyt khoa hc ca Mc,
ngghen, Lnin c hnh thnh v pht trin trn c s k tha nhng gi tr t tng nhn
loi v tng kt thc tin thi i; l th gii quan, phng php lun ph bin ca nhn thc
khoa hc v thc tin cch mng; l khoa hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii
phng nhn dn lao ng khi ch p bc, bc lt v tin ti gii phng con ngi.
Nh vy, ni dung ca ch ngha Mc-Lnin bao qut cc lnh vc tri thc ht sc rng ln
vi nhiu gi tr khoa hc v thc tin khng ch vi lch s trn 150 nm qua m vi th gii
ng i n vn cn nguyn nhng gi tr bt h. Th nhng, nu nghin cu ch ngha MacLnin vi t cch l khoa hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao
ng khi ch p bc, bc lt v tin ti gii phng con ngi th c th thy ni dung ca
ch ngha Mac-Lnin c cu thnh t ba b phn l lun c bn c mi quan h thng nht
bin chng vi nhau, l: trit hc Mac-Lnin, kinh t chnh tr Mac-Lnin, ch ngha x hi
khoa hc.
Trit hc Mac-Lnin l b phn l lun nghin cu nhng qui lut vn ng, pht trin
chung nht ca t nhin, x hi v t duy; xy dng th gii quan v phng php lun chung
nht ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.
Trn c s th gii quan v phng php lun trit hc, kinh t chnh tr Mac-Lnin nghin
cu nhng qui lut kinh t ca x hi, c bit l nhng qui lut ca qu trnh ra i, pht trin,
suy tn ca phng thc sn xut t bn ch ngha v s ra i, pht trin ca phng thc sn
xut mi phng thc sn xut cng sn ch ngha.
Ch ngha x hi khoa hc l kt qu tt nhin ca s vn dng th gii quan, phng php
lun trit hc v kinh t chnh tr Mac-Lnin vo vic nghin cu lm sng t nhng qui lut
khch quan ca qu trnh cch mng x hi ch ngha - bc chuyn bin lch s t ch ngha
t bn ln ch ngha x hi v tin ti ch ngha cng sn, t vng quc ca tnh tt yu m
qung sang vng quc t do ca con ngi.
Nh vy, mc d ba b phn l lun cu thnh ch ngha Mac-Lnin c i tng nghin
cu c th khc nhau nhng u nm trong mt h thng l lun khoa hc thng nht l
khoa hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao ng khi ch p
bc, bc lt v tin ti gii phng loi ngi.
Ngy nay, c th c nhiu hc thuyt vi l tng nhn o v gii phng giai cp, gii
phng nhn dn lao ng v gii phng con ngi khi ch p bc nhng ch c ch ngha
Mac-Lnin mi l hc thuyt khoa hc nht, chc chn nht v chn chnh nht thc hin l
tng y.
2. Khi lc s ra i v pht trin ca ch ngha Mac-Lnin
Qu trnh ra i v pht trin ca ch ngha Mac-Lnin bao gm hai giai on ln l giai
on hnh thnh, pht trin ch ngha Mc v giai on bo v, pht trin ch ngha Mc thnh
ch ngha Mac-Lnin.
a. Nhng iu kin, tin ca s ra i ch ngha Mc
- iu kin kinh t - x hi.
Ch ngha Mc ra i vo nhng nm 40 ca th k XIX. y l thi k phng thc sn
xut t bn ch ngha cc nc Ty u pht trin mnh m trn nn tng ca cuc cch
mng cng nghip c thc hin trc tin nc Anh vo cui th k XVIII. Cuc cch
mng cng nghip khng nhng nh du bc chuyn ha t nn sn xut th cng t bn ch

ngha sang nn sn xut i cng nghip t bn ch ngha m cn lm thay i su sc cc din
x hi, trc ht l s hnh thnh v pht trin ca giai cp v sn.
Mu thun su sc gia lc lng sn xut mang tnh x hi ha vi quan h sn xut mang
tnh t nhn t bn ch ngha bc l qua cuc khng hong kinh t nm 1825 v hng lot
cuc u tranh ca cng nhn chng li ch t bn. l nhng bng chng lch s th hin
giai cp v sn tr thnh mt lc lng chnh tr c lp, tin phong trong cuc u tranh
cho nn dn ch, cng bng v tin b x hi.
Thc tin cch mng ca giai cp v sn ny sinh yu cu khch quan l n phi c soi
sng bng l lun khoa hc. Ch ngha Mc ra i l s p ng yu cu khch quan ; ng
thi chnh thc tin cch mng cng tr thnh tin thc tin cho s khi qut v pht trin
l lun ca ch ngha Mc.
- Tin l lun
Ch ngha Mc ra i khng ch xut pht t nhu cu khch quan ca lch s m cn l kt
qu ca s k tha tinh hoa di sn l lun ca nhn loi, trong trc tip nht l trit hc c
in c, kinh t chnh tr c in Anh v ch ngha x hi khng tng Php.
Trit hc c in c, c bit l trit hc ca Hgel v Feuerbach nh hng su sc
n s hnh thnh th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha Mc.
Cng lao ca Hgel l cng vi vic ph phn phng php siu hnh, ln u tin trong
lch s t duy ca nhn loi, ng din t c ni dung ca php bin chng di dng l
lun cht ch thng qua mt h thng cc qui lut, phm tr. Trn c s ph phn tnh cht duy
tm thn b trong trit hc Hgel, Mc v ngghen k tha php bin chng ca ng xy
dng nn php bin chng duy vt.
Vi Feuerbach, Mc v ngghen ph phn nhiu hn ch c v phng php, c v quan
im, c bit nhng quan im lin quan n cc vn x hi; song, c hai u nh gi cao
vai tr t tng ca Feuerbach trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, tn gio, khng
nh gii t nhin l tnh th nht, tn ti vnh vin, khng ph thuc vo thc ca con ngi.
Ch ngha duy vt, v thn ca Feuerbach to tin quan trng cho bc chuyn bin ca
Mc v ngghen t th gii quan duy tm sang th gii quan duy vt - mt tin l lun ca
qu trnh chuyn t lp trng ch ngha dn ch-cch mng sang lp trng ch ngha cng
sn.
Kinh t chnh tr c in Anh vi nhng i biu ln ca n gp phn tch cc vo qu
trnh hnh thnh quan nim duy vt v lch s ca ch ngha Mc.
Adam Smith v David Ricardo l nhng ngi m u l lun v gi tr trong kinh t chnh
tr hc bng vic xy dng hc thuyt v gi tr lao ng. Cc ng a ra nhng kt lun
quan trng v gi tr v ngun gc ca li nhun, v tnh cht quan trng hng u ca qu trnh
sn xut vt cht, v nhng qui lut kinh t khch quan. Song, do nhng hn ch v mt phng
php nn cc nh kinh t hc chnh tr c in Anh khng thy c tnh lch s ca gi tr;
khng thy c mu thun ca hng ha v sn xut hng ha; khng thy c tnh hai mt
ca lao ng sn xut hng ha cng nh khng phn bit c sn xut hng ha gin n vi
sn xut hng ha t bn ch ngha; cha phn tch c chnh xc nhng biu hin ca gi tr
trong phng thc sn xut t bn ch ngha.
K tha nhng yu t khoa hc trong l lun v gi tr lao ng v nhng t tng tin b
ca cc nh kinh t chnh tr c in Anh, Mc gii quyt nhng b tc m bn thn cc nh
kinh t chnh tr c in Anh khng th vt qua c xy dng nn l lun v gi tr
thng d, lun chng khoa hc v bn cht bc lt ca ch ngha t bn v ngun gc kinh t
ca s dit vong tt yu ca ch ngha t bn cng nh s ra i tt nhin ca ch ngha x hi.
Ch ngha x hi khng tng c mt qu trnh pht trin lu di v t n nh cao
vo cui th k XVIII, u th k XIX vi cc nh t tng tiu biu l St. Simon, S. Fourier,
v R. Owen. Ch ngha x hi khng tng th hin m nt tinh thn nhn o, ph phn mnh
m ch ngha t bn trn c s vch trn cnh khn cng c v vt cht ln tinh thn ca ngi
lao ng trong nn sn xut t bn ch ngha v a ra nhiu quan im su sc v qu trnh

pht trin ca lch s cng nh d on v nhng c trng c bn ca x hi tng lai. Song,
ch ngha x hi khng tng khng lun chng c mt cch khoa hc v bn cht ca
ch ngha t bn v cng khng nhn thc c vai tr, s mnh ca giai cp cng nhn vi t
cch l lc lng x hi c kh nng xa b ch ngha t bn xy dng mt x hi bnh
ng, khng c bc lt.
Tinh thn nhn o v nhng quan im ng n ca cc nh ch ngha x hi khng
tng v lch s, v c trng ca x hi tng lai tr thnh mt trong nhng tin l lun
quan trng cho s ra i ca l lun khoa hc v ch ngha x hi trong ch ngha Mc.
- Tin khoa hc t nhin
Cng vi nhng tin kinh t-x hi v tin l lun, nhng thnh tu khoa hc t
nhin cng va l tin , va l lun c v l nhng minh chng khng nh tnh ng n v
th gii quan v phng php lun ca ch ngha Mc; trong , trc ht phi k n pht hin
qui lut bo ton v bin ha nng lng, thuyt tin ha v thuyt t bo.
Qui lut bo ton v chuyn ha nng lng chng minh khoa hc v s khng tch ri
nhau, s chuyn ha ln nhau v c bo ton ca cc hnh thc vn ng ca vt cht; thuyt
tin ha em li c s khoa hc v s pht sinh, pht trin a dng bi tnh di truyn, bin
d v mi lin h hu c gia cc loi thc vt, ng vt trong qu trnh chn lc t nhin;
thuyt t bo xc nh c s thng nht v mt ngun gc, hnh thi v cu to vt cht
ca c th thc vt, ng vt v gii thch qu trnh pht trin trong mi lin h ca chng.
Qui lut bo ton v chuyn ha nng lng, thuyt tin ha v thuyt t bo l nhng
thnh tu khoa hc bc b t duy siu hnh v quan im thn hc v vai tr ca ng Sng
to; khng nh tnh ng n quan im v vt cht v cng, v tn, t vn ng, t tn ti, t
chuyn ha ca th gii quan duy vt bin chng; khng nh tnh khoa hc ca t duy bin
chng duy vt trong nhn thc thc tin.
Nh vy, s ra i ca ch ngha Mc l hin tng hp qui lut; n va l sn phm ca
tnh hnh kinh t-x hi ng thi, ca tri thc nhn loi th hin trong cc lnh vc khoa hc,
va l sn phm nng lc t duy v tinh thn nhn vn ca nhng ngi sng lp ra n.
b. Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha Mc
Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha Mc do Mc v ngghen thc hin din ra t
nm 1842-1843 n nhng nm 1847-1848; sau , t nm 1849 n 1895 l qu trnh pht
trin su sc hn, hon thin hn. Trong giai on ny, cng vi cc hot ng thc tin, Mc
v ngghen nghin cu t tng ca nhn loi trn nhiu lnh vc t c i cho n x hi
ng thi tng bc cng c, b sung v hon thin quan im ca mnh.
Nhng tc phm nh Bn tho kinh t-trit hc nm 1844 (1844), Gia nh thn thnh
(1845), Lun cng v Feuerbach (1845), H t tng c (1845-1846 ), th hin r nt
vic Mc v ngghen k tha tinh hoa quan im duy vt v php bin chng ca cc bc tin
bi xy dng th gii quan duy vt bin chng v php bin chng duy vt.
n tc phm S khn cng ca trit hc (1847) v Tuyn ngn ca ng cng sn (1848)
ch ngha Mc c trnh by nh mt chnh th cc quan im nn tng vi ba b phnl
lun cu thnh. Trong tc phm S khn cng ca trit hc, Mc xut nhng nguyn l
ca ch ngha duy vt bin chng, ch ngha x hi khoa hc v bc u th hin t tng v
gi tr thng d. Tuyn ngn ca ng cng sn l vn kin c tnh cng lnh u tin ca ch
ngha Mc. Trong tc phm ny, c s trit hc c th hin sc so trong s thng nht hu
c vi cc quan im kinh t v cc quan im chnh tr-x hi. Tuyn ngn ca ng cng sn
l tc phm bc u ch ra nhng qui lut vn ng ca lch s, th hin t tng c bn v
l lun hnh thi kinh t - x hi. Theo t tng , sn xut vt cht gi vai tr quyt nh s
tn ti v pht trin ca x hi; phng thc sn xut vt cht quyt nh qu trnh sinh hot,
i sng chnh tr v i sng tinh thn ca x hi. Tuyn ngn ca ng Cng sn cng cho
thy t khi c giai cp th lch s pht trin ca x hi l lch s du tranh giai cp; trong u
tranh giai cp, giai cp v sn ch c th t gii phng mnh nu ng thi v vnh vin gii
phng ton th nhn loi. Vi nhng quan im c bn ny, Mc v ngghen sng lp ra ch

ngha duy vt lch s
Vn dng ch ngha duy vt lch s vo vic nghin cu ton din phng thc sn xut t
bn ch ngha, Mc pht hin ra rng: vic tch nhng ngi sn xut nh khi t liu sn
xut bng bo lc l khi im ca s xc lp phng thc sn xut t bn ch ngha. Ngi
lao ng khng cn t liu sn xut t mnh thc hin cc hot ng lao ng, cho nn,
mun lao ng c thu nhp, ngi lao ng buc phi bn sc lao ng ca mnh cho nh t
bn. Sc lao ng tr thnh mt loi hng ha c bit, ngi bn n tr thnh cng nhn
lm thu cho nh t bn. Gi tr do lao ng ca cng nhn lm thu to ra ln hn gi tr sc
lao ng ca h, hnh thnh nn gi tr thng d nhng n li khng thuc v ngi cng nhn
m thuc v ngi nm gi t liu sn xut - thuc v nh t bn.
Nh vy, bng vic tm ra ngun gc ca vic hnh thnh gi tr thng d, Mc ch ra
bn cht ca s bc lt t bn ch ngha, cho d bn cht ny b che y bi quan h hng
ha - tin t.
L lun v gi tr thng d c nghin cu v trnh by ton din trong b T bn. Tc
phm ny khng ch m ng cho s hnh thnh h thng l lun kinh t chnh tr mi trn lp
trng giai cp v sn m cn cng c, pht trin quan im duy vt lch s mt cch vng chc
thng qua l lun v hnh thi kinh t - x hi. L lun ny trnh by h thng cc qui lut
vn ng v pht trin ca x hi, cho thy s vn ng v pht trin y l mt qu trnh lch s
- t nhin thng qua s tc ng bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut; gia
c s h tng v kin trc thng tng. L lun hnh thi kinh t - x hi lm cho ch ngha
duy vt v lch s khng cn l mt gi thuyt, m l mt nguyn l c chng minh mt
cch khoa hc.
B T bn ca Mc cng l tc phm ch yu v c bn trnh by v ch ngha x hi khoa
hc thng qua vic lm sng t qui lut hnh thnh, pht trin v dit vong tt yu ca ch ngha
t bn; s thay th ch ngha t bn bng ch ngha x hi v s mnh lch s ca giai cp cng
nhn vi t cch l lc lng x hi thc hin s thay th .
T tng duy vt v lch s, v cch mng v sn tip tc c pht trin trong tc phm
Ph phn cng lnh Gta (1875). Trong tc phm ny, nhng vn v nh nc chuyn
chnh v sn, v thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi, nhng giai on trong
qu trnh xy dng ch ngha cng sn, c cp n vi t cch l c s khoa hc cho
l lun cch mng ca giai cp v sn trong cc hot ng hng n tng lai.
c. Giai on bo v v pht trin ch ngha Mc
- Bi cnh lch s v nhu cu bo v, pht trin ch ngha Mc
Nhng nm cui th k XIX, u th k XX, ch ngha t bn pht trin sang mt giai
on mi l giai on ch ngha quc. Bn cht bc lt v thng tr ca ch ngha t bn
ngy cng bc l r nt; mu thun trong lng x hi t bn ngy cng su sc m in hnh l
mu thun giai cp gia t sn v v sn. Ti cc nc thuc a, cuc u tranh chng ch
ngha quc to nn s thng nht gia cch mng gii phng dn tc vi cch mng v sn,
gia nhn dn cc nc thuc a vi giai cp cng nhn chnh quc. Trung tm ca cc cuc
u tranh cch mng ny l nc Nga. Giai cp v sn v nhn dn lao ng Nga di s lnh
o ca ng Bnsvich tr thnh ngn c u ca cch mng th gii.
Trong giai on ny, cng s pht trin ca nn i cng nghip t bn ch ngha l s pht
trin mnh m ca khoa hc t nhin, c bit trong lnh vc vt l hc, do bp bnh v phng
php lun trit hc duy vt nn ri vo tnh trng khng hong v th gii quan. S khng
hong ny b ch ngha duy tm li dng, gy nh hng trc tip n nhn thc v hnh ng
ca cc phong tro cch mng.
y cng l thi k ch ngha Mc c truyn b rng ri vo nc Nga. bo v a v
v li ch ca giai cp t sn, nhng tro lu t tng nh ch ngha kinh nghim ph phn, ch
ngha thc dng, ch ngha xt li mang danh i mi ch ngha Mc xuyn tc v ph
nhn ch ngha Mc.
Trong bi cnh nh vy, nhu cu phi khi qut nhng thnh tu khoa hc t nhin rt
ra nhng kt lun v th gii quan v phng php lun, phi thc hin cuc u tranh l lun
chng s xuyn tc v pht trin ch ngha Mc c thc tin nc Nga t ra.
Hot ng ca Lnin p ng c yu cu lch s ny.
- Vai tr ca Lnin i vi vic bo v v pht trin ch ngha Mc
Qu trnh Lnin bo v v pht trin ch ngha Mc c th chia thnh ba thi k, tng ng
vi ba yu cu c bn khc nhau ca thc tin, l: thi k t 1893 n 1907; thi k t 1907
n 1917; thi k t sau khi Cch mng Thng Mi thnh cng (1917) n khi Lnin t trn
(1924).
Nhng nm 1893 n 1907 l nhng nm Lnin tp trung chng phi dn ty. Tc phm
Nhng ngi bn dn l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra sao
(1894) ca Lnin va ph phn tnh cht duy tm v nhng sai lm nghim trng ca phi ny
khi nhn thc nhng vn v lch s - x hi, va vch ra ca h khi mun xuyn tc ch
ngha Mc bng cch xa nha ranh gii gia php bin chng duy vt ca ch ngha Mc vi
php bin chng duy tm ca Hgel. Trong tc phm ny, Lnin cng a ra nhiu t tng v
tm quan trng ca l lun, ca thc tin v mi quan h gia l lun v thc tin.
Cng trong nhng nm ny, trong tc phm Lm g? (1902) Lnin pht trin quan im
ca ch ngha Mc v cc hnh thc u tranh giai cp ca giai cp v sn trc khi ginh chnh
quyn. Lnin cp nhiu n u tranh kinh t, u tranh chnh tr, u tranh t tng; c
bit, ng nhn mnh n qu trnh hnh thnh h t tng ca giai cp v sn.
Cuc cch mng Nga 1905 1907 tht bi. Thc tin cuc cch mng ny c Lnin tng
kt trong tc phm kinh in mu mc Hai sch lc ca ng dn ch - x hi trong cch
mng dn ch (1905). y, ch ngha Mc c pht trin su sc nhng vn v
phng php cch mng, nhn t ch quan v nhn t khch quan, vai tr ca qun chng nhn
dn, vai tr ca cc ng chnh trtrong cch mng t sn giai on quc ch ngha.
Nhng nm 1907 1917 l nhng nm vt l hc c cuc khng hong v th gii quan.
iu ny tc ng khng nh n vic xut hin nhiu t tng duy tm theo quan im ca
ch ngha Makh ph nhn ch ngha Mc. Lnin tng kt ton b thnh tu khoa hc t
nhin cui th k XIX, u th k XX; tng kt nhng s kin lch s giai on ny vit tc
phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn (1908). Bng vic a ra nh
ngha kinh in v vt cht, mi quan h gia vt cht v thc, gia tn ti x hi v thc x
hi, nhng nguyn tc ca nhn thcLnin khng nhng ch bo v rt thnh cng m cn
pht trin ch ngha Mc ln mt tm cao mi. S bo v v pht trin ny cn th hin r nt
t tng ca Lnin v ngun gc lch s, bn cht v kt cu ca ch ngha Mc trong tc phm
Ba ngun gc v ba b phn cu thnh ch ngha Mc (1913 ), v Php bin chng trong Bt k
trit hc (1914 1916), v nh nc chuyn chnh v sn, bo lc cch mng, vai tr ca ng
cng sn v con ng xy dng ch ngha x hi trong Nh nc v cch mng (1917)
Cch mng thng Mi Nga nm 1917 thnh cng m ra mt thi i mi - thi i qu
t ch ngha t bn i ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii. S kin ny lm ny sinh
nhng nhu cu mi v l lun m thi Mc-ngghen cha t ra. Lnin tng kt thc tin
cch mng ca qun chng nhn dn, tip tc bo v php bin chng duy vt, u tranh khng
khoan nhng chng ch ngha chit trung v thuyt ngy bin ng thi pht trin ch ngha
Mc v nhn t quyt nh thng li ca mt ch x hi, v giai cp, v hai nhim v c bn
ca giai cp v sn, v chin lc v sch lc ca cc ng v sn trong iu kin lch s mi,
v thi k qu , v k hoch xy dng ch ngha x hi theo chnh sch kinh t mi
(NEP),qua mt lot cc tc phm ni ting nh: Bnh u tr t khuynh trong phong tro
cng sn (1920), Li bn v cng on, v tnh hnh trc mt v v nhng sai lm ca ng
ch (1921), V chnh sch kinh t mi (1921), Bn v thu lng thc(1921)
Vi nhng cng hin to ln c ba b phn l lun cu thnh ch ngha Mc, tn tui ca
Lnin gn lin vi ch ngha ny, nh du bc pht trin ton din ca ch ngha Mc
thnh ch ngha Mac-Lnin.
d. Ch ngha Mac-Lnin v thc tin phong tro cch mng th gii

Ch ngha Mc ra i nh hng ln lao n phong tro cng sn v cng nhn quc t.
Cuc cch mng thng Ba nm 1871 Php c th coi l s kim nghim v i i vi t
tng ca ch ngha Mc. Ln u tin trong lch s nhn loi, mt nh nc kiu mi nh
nc chuyn chnh v sn (cng x Paris) c thnh lp.
Thng Tm nm 1903, chnh ng v sn u tin ca giai cp v sn c xy dng theo
t tng ca ch ngha Mc - ng Bnsvich Nga. ng lnh o cuc cch mng 1905
Nga nh thc hin mt cuc din tp i vi s nghip lu di ca giai cp v sn.
Thng Mi nm 1917, cuc cch mng x hi ch ngha ca giai cp v sn thng li m
ra mt k nguyn mi cho nhn loi, chng minh tnh hin thc ca ch ngha Mac-Lnin trong
lch s.
Nm 1919 Quc t cng sn c thnh lp; nm 1922, Lin bang Cng Ha X hi ch
ngha Xvit ra i nh du s lin minh giai cp v sn trong nhiu quc gia. Vi sc mnh
ca lin minh, cng cuc chng Pht xt trong chin tranh th gii ln th hai khng ch bo v
c thnh qu ca giai cp v sn m cn a ch ngha x hi pht trin ra ngoi bin gii
Lin X, hnh thnh nn cng ng cc nc x hi ch ngha do Lin X dn u, vi cc
thnh vin nh Mng C, Ba Lan, Rumani, Anbani, Cng ha dn ch nhn dn Triu
Tin.S kin ny lm cho ch ngha T bn khng cn l h thng duy nht m song song
tn ti l h thng chnh tr x hi i lp vi n c v bn cht v mc ch hnh ng.
Nhng s kin trn c v mnh m phong tro cch mng ca giai cp cng nhn ton
th gii; thc tnh, c v mnh m phong tro u tranh gii phng ca nhn dn cc nc
thuc a. Vai tr nh hng ca ch ngha Mac-Lnin em li nhng thnh qu ln lao cho
s nghip v ha bnh, c lp dn tc, dn ch v tin b x hi.
Song, do nhiu nguyn nhn m mt trong nhng nguyn nhn y l c nhng ngi cng
sn ch quan, vn dng l lun theo ch ngha chit trung nn t nhng nm 90 ca th k th
XX, h thng x hi ch ngha b khng hong v ri vo giai on thoi tro. Nhng ngay c
khi h thng x hi ch ngha b khng hong v ri vo thoi tro th t tng x hi ch ngha
vn tn ti trn phm vi ton cu; quyt tm xy dng thnh cng ch ngha x hi vn c
khng nh nhiu quc gia v chiu hng i theo con ng x hi ch ngha vn lan rng
cc nc khu vc m Latinh.
c im ca thi i ngy nay l s bin i nhanh chng v a dng cc mt ca i
sng x hi do cch mng khoa hc cng ngh em li. Th nhng, cho d x hi bin i
nhanh chng v a dng n u th bn cht ca phng thc sn xut t bn ch ngha vn
khng thay i. Chnh v vy, bo v thnh qu ca ch ngha x hi m tr tu, m hi,
xng mu ca nhiu th h mi to dng c; c nhng bc pht trin vt bc trong s
nghip gii phng con ngi th vic bo v, k tha, pht trin ch ngha Mac-Lnin v i
mi cng cuc xy dng ch ngha x hi tr thnh vn cp bch trn c phng din l lun
v thc tin.
ng Cng sn Vit Nam nhn nh: Ch ngha t bn hin i ang nm u th v vn,
khoa hc v cng ngh, th trng; song khng th khc phc ni nhng mu thun vn c. Cc
quc gia c lp ngy cng tng cng cuc u tranh t la chn v quyt nh con ng
i ca mnh. Ch ngha x hi trn th gii, t nhng bi hc thnh cng v tht bi cng nh
t kht vng v s thc tnh ca cc dn tc, c iu kin v kh nng to ra nhng bc pht
trin mi. Theo qui lut tin ha ca lch s, loi ngi nht nh s tin ti ch ngha x hi.
ng cng sn Vit Nam cng cho rng: vic khng nh ly ch ngha Mac-Lnin, t tng H
Ch Minh lm nn tng t tng, kim ch nam cho hnh ng l bc pht trin quan trng
trong nhn thc v t duy l lun. Nhng thnh tu m dn tc Vit Nam t c trong
chin tranh v quc, trong ha bnh, xy dng v trong s nghip i mi u bt ngun t ch
ngha Mac-Lnin, t tng H Ch Minh; v vy, phi kin nh mc tiu c lp dn tc v
ch ngha x hi trn nn tng ch ngha Mac-Lnin v t tng H Ch Minh; phi vn dng
v pht trin sng to ch ngha Mac-Lnin, t tng H Ch Minh trong hot ng ca ng.
Thng xuyn tng kt thc tin, b sung, pht trin l lun, gii quyt ng n nhng vn
do cuc sng t ra.
II. I TNG, MC CH V YU CU
V PHNG PHP HC TP, NGHIN CU MN HC
NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MAC-LNIN
1. i tng v mc ch ca vic hc tp, nghin cu
- i tng ca vic hc tp, nghin cu l nhng quan im c bn, nn tng ca ch
ngha Mac-Lnin trong phm vi ba b phn l lun cu thnh n.
Trong phm vi l lun trit hc, l nhng nguyn l c bn v th gii quan v phng
php lun chung nht, bao gm nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng vi t cch
l ht nhn l lun ca th gii quan khoa hc; php bin chng duy vt vi t cch l khoa hc
v mi lin h ph bin v v s pht trin, v nhng qui lut chung nht ca s vn ng, pht
trin ca t nhin, x hi, t duy; ch nghi duy vt lch s vi t cch l s vn dng nhng
nguyn l ca ch ngha duy vt v php bin chng vo vic nghin cu i sng, x hi.
Trong phm vi l lun kinh t chnh tr, l hc thuyt gi tr; hc thuyt gi tr thng d;
hc thuyt v ch ngha t bn c quyn v ch ngha t bn c quyn nh nc; khi qut
nhng qui lut kinh t c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha t giai on hnh
thnh n giai on pht trin cao ca n.
Trong phm vi ch ngha x hi khoa hc, l s mnh lch s ca giai cp cng nhn v
tin trnh cch mng x hi ch nghi; phn nh cc qui lut kinh t, chnh tr - x hi ca qu
trnh hnh thnh, pht trin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha v nhng nh hng
cho hot ng ca giai cp cng nhn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca mnh.
- Mc ch ca vic hc tp, nghin cu l: nm vng nhng quan im khoa hc, cch
mng, nhn vn ca ch ngha Mac-Lnin; hiu r l lun quan trng nht ca t tng H Ch
Minh, ng li cch mng ca ng, nn tng t tng ca ng: trn c s xy dng th
gii quan, phng php lun khoa hc, nhn sinh quan cch mng, xy dng nim tin v l
tng cch mng; vn dng sng to n trong hot ng nhn thc v thc tin, trong rn luyn
v tu dng o c, p ng yu cu ca con ngi Vit Nam trong s nghip bo v t quc
v xy dng thnh cng ch ngha x hi.
2. Mt s yu cu c bn v phng php hc tp, nghin cu
c th t c mc ch trn, qu trnh hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn
ca ch ngha Mac-Lnin cn thc hin c mt s yu cu c bn sau y:
- Nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin c th hin trong nhng bi cnh khc
nhau, nhm gii quyt nhng vn c th khc nhau nn hnh thc th hin t tng cng
khc nhau; chnh v vy, hc tp,nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin
cn phi hiu ng tinh thn, thc cht ca n; chng xu hng kinh vin, gio iu.
- S hnh thnh, pht trin nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin l mt qu trnh.
Trong qu trnh y, nhng lun dim ca ch ngha Mac-Lnin c lin quan mt thit vi nhau,
b sung, h tr cho nhau; v vy, hc tp, nghin cu mi lun im ca ch ngha Mac-Lnin
phi t chng trong mi lin h vi cc lun im khc, cc b phn cu thnh khc thy
s thng nht trong tnh a dng v nht qun ca mi t tng ni ring, ca ton b ch ngha
Mac-Lnin ni chung.
- Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin hiu r c s l
lun quan trng nht ca t tng H Ch Minh, ng li cch mng ca ng Cng sn Vit
Nam, nn tng t tng ca ng; v vy, phi gn nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin
vi thc tin cch mng Vit Nam v thc tin thi i thy s vn dng sng to ch ngha
Mac-Lnin m ch tch H Ch Minh v ng Cng sn Vit Nam thc hin trong tng giai
on lch s.
- Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin p ng nhng

yu cu ca con ngi Vit Nam trong giai on mi; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu
ng thi cng l qu trnh gio dc, t gio dc, tu dng v rn luyn tng bc hon
thin mnh trong i sng c nhn cng nh trong i sng cng ng x hi.
- Ch ngha Mac-Lnin khng phi l h thng l lun khp kn nht thnh bt bin, m tri
li l mt h thng l lun khng ngng pht trin trn c s pht trin ca thc tin thi
i; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu ng thi cng phi l qu trnh tng kt, c kt kinh
nghim gp phn pht trin tnh khoa hc v tnh nhn vn vn c ca n; mt khc vic hc
tp, nghin cu cc nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin cng cn phi t n trong lch
s pht trin t tng nhn loi bi n l s k tha v pht trin nhng tinh hoa ca lch s
trong nhng iu kin lch s mi.
Nhng yu cu trn thng nht hu c vi nhau, gip cho qu trnh hc tp, nghin cu
khng ch k tha c tinh hoa ca ch ngha Mac-Lnin m quan trng hn, n gip ngi
hc tp, nghin cu vn dng c tinh hoa y trong cc hot ng nhn thc v thc tin.
----@----
Phn th nht
TH GII QUAN
V PHNG PHP LUNTRIT HC
CA CH NGHA MAC-LNIN
Th gii quan v phng php lun trit hc l b phn l lun nn tng ca ch ngha
Mac-Lnin; l s k tha v pht trin nhng thnh qu v i nht ca ch ngha duy vt v
php bin chng trong lch s t tng nhn loi. Mc, ngghen v Lnin pht trin ch
ngha duy vt v php bin chng n trnh su sc v hon b; l ch ngha duy vt bin
chng vi t cch l ht nhn l lun ca th gii quan khoa hc; l php bin chng duy vt
vi t cch l hc thuyt v s pht trin di hnh thc hon b nht, su sc nht v khng
phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi ci m ngy nay
ngi ta gi l l lun nhn thc hay nhn thc lun; cn l ch ngha duy vt lch s vi
t cch l h thng cc quan im duy vt bin chng v ngun gc, ng lc v nhng qui lut
chung ca s vn ng, pht trin x hi loi ngi.
Nm vng nhng ni dung c bn v th gii quan v phng php lun trit hc ca ch
ngha Mac-Lnin va l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng l lun ca ch
ngha Mac-Lnin, va l iu kin tin quyt vn dng n mt cch sng to trong hot ng
nhn thc v thc tin gii quyt nhng vn m i sng x hi ca t nc, ca thi i
ang t ra.
----@----
10
Chng 1
CH NGHA DUY VT BIN CHNG

Ch ngha duy vt bin chng l ht nhn l lun trit hc ca th gii quan khoa hc MacLnin; l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy vt; l h thng l lun v phng
php lun c xc lp trn c s gii quyt theo quan im duy vt bin chng i vi vn
c bn ca trit hc. Do , nm vng nhng ni dung c bn ca ch ngha duy vt bin chng
l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng quan im khoa hc ca ch ngha MacLnin.
I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG
1.S i lp gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm trong vic gii quyt vn
c bn ca trit hc
Tng kt ton b lch s trit hc, c bit l lch s trit hc C in c, ngghen
khi qut: Vn c bn ln ca mi trit hc, c bit l trit hc hin i, l mi quan h
gia t duy v tn ti; gia thc v vt cht, gia tinh thn v gii t nhin.
Vn c bn ca trit hc c phn tch trn hai mt. Th nht, gia thc v vt cht:
ci no c trc, ci no c sau? Ci no quyt nh ci no? Th hai, con ngi c kh nng
nhn thc chn thc th gii hay khng?
Vic gii quyt hai mt vn c bn ca trit hc l xut pht im ca cc trng phi
ln: ch ngha duy vt v ch ngha duy tm; kh tri lun v bt kh tri lun. Ngoi ra cn c
ch ngha nh nguyn v hoi nghi lun. V thc cht, ch ngha nh nguyn c cng bn cht
vi ch ngha duy tm, cn hoi nghi lun thuc v bt kh tri lun; mt khc, bt kh tri lun
thng c mi lin h mt thit vi ch ngha duy tm, cn kh tri lun thng gn vi ch
ngha duy vt.
Ch ngha duy vt l trng phi trit hc xut pht t quan im: bn cht ca th gii l
vt cht; vt cht l tnh th nht, thc l tnh th hai; vt cht c trc quyt nh thc.
Ngc li, ch ngha duy tm l trng phi trit hc xut pht t quan im: bn cht th gii
l thc; thc l tnh th nht, vt cht l tnh th hai; thc c trc v quyt nh vt cht.
Ch ngha duy tm c ngun gc nhn thc v ngun gc x hi ca n, l: s xem xt
phin din, tuyt i ha, thn thnh ha mt mt, mt c tnh no ca qu trnh nhn thc
v ng thi thng gn vi li ch ca cc giai cp, tng lp p bc, bc lt nhn dn lao
ng. Mt khc, ch ngha duy tm v tn gio cng thng c mi lin h mt thit vi nhau,
nng ta vo nhau cng tn ti v pht trin.
Trong lch s, ch ngha duy tm c hai hnh thc c bn l ch ngha duy tm ch quan v
ch ngha duy tm khch quan. Ch ngha duy tm ch quan tha nhn tnh th nht ca thc
con ngi. Trong khi ph nhn s tn ti khch quan ca hin thc, ch ngha duy tm ch
quan khng nh mi s vt, hin tng ch l phc hp nhng cm gic ca c nhn. Ch
ngha duy tm khch quan cng tha nhn tnh th nht ca tinh thn, thc nhng tinh thn
thc y c quan nim l tinh thn khch quan, thc khch quan c trc v tn ti c lp
vi gii t nhin v con ngi. Thc th tinh thn, thc khch quan ny thng c mang
nhng tn gi khc nhau nh: nim tuyt i, tinh thn tuyt i, l tnh th gii
i lp vi ch ngha duy tm, ch ngha duy vt v s tn ti, pht trin ca n c ngun
gc t s pht trin ca khoa hc v thc tin, ng thi thng gn vi li ch ca giai cp v
lc lng tin b trong lch s. N l kt qu ca qu trnh c kt, khi qut kinh nghim
va phn nh nhng thnh tu m con ngi t c trong tng giai on lch s, va nh
hng cho cc lc lng x hi tin b hot ng trn nn tng ca nhng thnh tu y. Trn
11
c s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt pht trin qua cc hnh thc ca
n, trong , ch ngha duy vt bin chng l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy
vt.
2. Ch ngha duy vt bin chng hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy
vt
Trong lch s, cng vi s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt c
hnh thnh v pht trin vi ba hnh thc c bn l: ch ngha duy vt cht phc, ch ngha duy
vt siu hnh v ch ngha duy vt bin chng.
Ch ngha duy vt cht phc l kt qu nhn thc ca cc nh trit hc duy vt thi c i.
Trong khi tha nhn tnh th nht ca vt cht, ch ngha duy vt giai on ny ng nht
vt cht vi mt hay mt s cht c th, coi l thc th u tin, l bn nguyn ca v tr.
Nhn thc ca cc nh trit hc duy vt c i mang nng tnh trc quan nn nhng kt lun ca
h v th gii cn ngy th, cht phc.
Tuy cn rt nhiu hn ch nhng ch ngha duy vt thi c i v c bn l ng v n
ly bn thn gii t nhin gii thch gii t nhin, n khng vin n mt thn linh hay mt
ng sng to no gii thch th gii.
Ch ngha duy vt siu hnh l hnh thc c bn th hai ca ch ngha duy vt, th hin kh
r t th k XV n th k XVIII v t nh cao vo th k XIX. y l thi k c hc c in
t c nhng thnh tu rc r nn trong khi tip tc pht trin quan im ca ch ngha duy
vt c i, ch ngha duy vt giai on ny chu s tc ng mnh m ca phng php t duy
siu hnh, my mc ca c hc c in. y l phng php nhn thc th gii nh mt c my
c gii khng l m mi b phn to nn n lun trong trng thi bit lp, tnh ti; nu c
bin i th ch l s tng, gim n thun v s lng v do nhng nguyn nhn bn ngoi
gy ra.
Tuy cha phn nh ng hin thc trong mi lin h ph bin v s pht trin nhng ch
ngha duy vt siu hnh gp phn khng nh vo vic chng li th gii quan duy tm v tn
gio, nht l giai on lch s chuyn tip t thi k trung c sang thi Phc hng cc nc
Ty u.
Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc c bn th ba ca ch ngha duy vt do Mc v
ngghen bt u xy dng t nhng nm 40 ca th k XIX, sau c Lnin v nhng
ngi k tc ng bo v v pht trin. Vi s k tha tinh hoa ca cc hc thuyt trit hc trc
v s dng trit nhng thnh tu khoa hc t nhin ng thi, ch ngha duy vt bin
chng ngay t mi ra i khc phc c hn ch ca ch ngha duy vt cht phc c i v
ch ngha duy vt siu hnh thi cn i, t ti trnh l hnh thc pht trin cao nht ca ch
ngha duy vt trong lch s. Trn c s phn nh ng n hin thc khch quan trong mi lin
h ph bin v s pht trin, ch ngha duy vt bin chng cung cp cng c v i cho hot
ng nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.
II. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT BIN CHNG
V VT CHT, THC V MI QUAN H GIA VT CHT V THC
1. Vt cht
a. Phm tr vt cht
Vt cht vi t cch l phm tr trit hc c lch s pht trin trn 2500 nm. Ngay t
thi c i, chung quanh phm tr vt cht din ra cuc u tranh khng khoan nhng gia
ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. ng thi, cng ging nhng phm tr khc, phm tr
vt cht c qu trnh pht trin gn lin vi thc tin v nhn thc ca con ngi.
Trong khi ch ngha duy tm quan nim bn cht ca th gii, c s u tin ca mi tn
ti l mt bn nguyn tinh thn, cn vt cht ch c quan nim l sn phm ca bn nguyn
tinh thn y th ch ngha duy vt quan nim: bn cht ca th gii; thc th ca th gii l vt
12
cht ci tn ti vnh vin, to nn mi s vt, hin tng cng vi nhng thuc tnh ca
chng.
Trc khi ch ngha duy vt bin chng ra i, nhn chung, cc nh trit hc duy vt quan
nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u tin, sn sinh ra v tr. Thi c i, phi ng
hnh Trung Quc quan nim vt cht l kim, mc, thy, ha, th. Hy Lp, phi Milet cho
rng u tin y n thun l nc, khng kh, la, nguyn tCho n th k XVII, XVIII
quan nim v vt cht nh trn ca cc nh duy vt c bn vn khng c g khc tuy hnh thc
din t c th khc i t nhiu.
Vi quan nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u tin, sn sinh ra v tr chng t
cc nh duy vt trc Mc ng nht vt cht vi vt th. Vic ng nht ny l mt trong
nhng nguyn nhn dn n nhiu hn ch trong nhn thc: khng hiu c bn cht ca cc
hin tng thc cng nh mi quan h gia vt cht vi thc; khng c c s xc nh
nhng biu hin ca vt cht trong i sng x hi nn cng khng c c s ng trn quan
im duy vt khi gii quyt cc vn x hi. Hn ch tt yu dn n quan im duy vt
na vi, khng trit : khi gii quyt nhng vn t nhin, cc nh duy vt ng trn quan
im duy vt, nhng khi gii quyt nhng vn x hi h li trt qua ch ngha duy tm.
S pht trin ca khoa hc t nhin cui th k XIX u th k XX, c bit l nhng pht
minh ca W. Roentgen, H. Becquerel, J.J. Thomson bc b quan im ca cc nh duy vt
v nhng cht c coi l gii hn tt cng, t dn ti cuc khng hong v th gii quan
trong lnh vc nghin cu vt l hc. Nhng ngi theo ch ngha duy tm li dng c hi
ny khng nh bn cht phi vt cht ca th gii, khng nh vai tr ca cc lc lng
siu nhin i vi qu trnh sng to ra th gii.
Trong bi cnh lch s , Lnin tin hnh tng kt nhng thnh tu khoa hc t nhin
cui th k XIX u th k XX v t nhu cu ca cuc u tranh chng ch ngha duy tm, ng
vch r xuyn tc nhng thnh tu khoa hc t nhin ca nhng nh trit hc duy tm,
khng nh bn cht vt cht ca th gii v a ra nh ngha kinh in v vt cht:
Vt cht l phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con
ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti
khng l thuc vo cm gic
Theo nh ngha ca Lnin v vt cht:
- Cn phn bit vt cht vi t cch l phm tr trit hc vi nhng dng biu hin c th
ca vt cht. Vt cht vi t cch l phm tr trit hc l kt qu ca s khi qut ha, tru
tng ha nhng thuc tnh, nhng mi lin h vn c ca cc s vt, hin tng nn n phn
nh ci chung, v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i; cn tt c nhng s vt, nhng hin
tng l nhng dng biu hin c th ca vt cht nn n c qu trnh pht sinh, pht trin,
chuyn ha. V vy, khng th ng nht vt cht vi mt hay mt s dng biu hin c th ca
vt cht.
- c trng quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan tc l thuc tnh tn ti
ngoi thc, c lp, khng ph thuc vo thc ca con ngi, cho d con ngi c nhn
thc c hay khng nhn thc c n.
- Vt cht (di hnh thc tn ti c th ca n) l ci c th gy nn cm gic con ngi
khi n trc tip hay gin tip tc ng n gic quan ca con ngi; thc ca con ngi l s
phn nh i vi vt cht, cn vt cht l ci c thc phn nh.
nh ngha ca Lnin v vt cht c ngha quan trng i vi s pht trin ca ch ngha
duy vt v nhn thc khoa hc:
- Bng vic tm ra thuc tnh quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan, Lnin
phn bit s khc nhau gia vt cht v vt th, khc phc c hn ch trong quan nim v
vt cht ca ch ngha duy vt c; cung cp cn c nhn thc khoa hc xc nh nhng g
thuc v vt cht; to lp c s l lun cho vic xy dng quan im duy vt v lch s, khc
phc c nhng hn ch duy tm trong quan nim v lch s ca ch ngha duy vt trc Mc.
13
- Khi khng nh vt cht l thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm
gic v c cm gic ca chng ta chp li, chp lai, phn nh, Lnin khng nhng
khng nh tnh th nht ca vt cht, tnh th hai ca thc theo quan im duy vt m cn
khng nh kh nng con ngi c th nhn thc c thc ti khch quan thng qua s chp
li, chp li, phn nh ca con ngi i vi thc ti khch quan.
b. Phng thc v hnh thc tn ti ca vt cht
Theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, vn ng l phng thc tn ti ca vt
cht; khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht.
- Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht.
ngghen nh ngha: Vn ng hiu theo ngha chung nht, - tc c hiu l mt phng
thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c h ca vt cht th bao gm tt c mi s thay
i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy
Theo quan nim ca ngghen: vn ng khng ch thun ty l s thay i v tr trong
khng gian m l mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, vn ng l mt
phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht nn thng qua vn ng
m cc dng c th ca vt cht biu hin s tn ti c th ca mnh; vn ng ca vt cht l t
thn vn ng; v, s tn ti ca vt cht lun gn lin vi vt cht.
Da trn thnh tu khoa hc trong thi i mnh, ngghen phn chia vn ng thnh
nm hnh thc c bn: vn ng c hc, vn ng vt l, vn ng ha hc, vn ng sinh hc
v vn ng x hi.
Cc hnh thc vn ng ni trn c sp xp theo th t t thp n cao tng ng vi
trnh d kt cu ca vt cht. Cc hnh thc vn ng khc nhau v cht song chng khng tn
ti bit lp m c mi quan h mt thit vi nhau, trong : hnh thc vn ng cao xut hin
trn c s cc hnh thc vn ng thp v bao hm trong n nhng hnh thc vn ng thp
hn. Trong s tn ti ca mnh, mi s vt c th c nhiu hnh thc vn ng khc nhau song
bn thn n bao gi cng c c trng bi hnh thc vn ng cao nht m n c.
Bng vic phn loi cc hnh thc vn ng c bn, ngghen t c s cho vic phn
loi, phn ngnh, hp ngnh khoa hc. t tng v s thng nht nhng khc nhau v cht ca
cc hnh thc vn ng c bn cn l c s chng li khuynh hng nh ng cc hnh thc
vn ng hoc quy hnh thc vn ng ny vo hnh thc vn ng khc trong qu trnh nhn
thc.
Khi khng nh vn ng l phng thc tn ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt
cht; ch ngha duy vt bin chng c khng nh vn ng l vnh vin. iu ny khng c
ngha ch ngha duy vt bin chng ph nhn s ng im, cn bng; song ng im, cn bng
ch l hin tng tng i, tm thi v thc cht ng im, cn bng ch l mt trng thi c
bit ca vn ng.
ng im l tng i v ng im, cn bng ch xy ra trong mt s quan h nht nh ch
khng xy ra vi tt c mi quan h; ng im, cn bng ch xy ra trong mt hnh thc vn
ng ch khng phi xy ra vi tt c cc hnh thc vn ng. ng im l tam thi v ng im
khng phi l ci tn ti vnh vin m ch tn ti trong mt thi gian nht nh, ch xt trong
mt hay mt s quan h nht nh, ngay trong s ng im vn din ra nhng qu trnh bin i
nht nh.
ng im l trng thi c bit ca vn ng, l vn ng trong th cn bng, n nh;
vn ng cha lm thay i cn bn v cht, v v tr, hnh dng, kt cu ca s vt.
- Khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht:
Mi dng c th ca vt cht u tn ti mt v tr nht nh, c mt qung tnh nht nh
v tn ti trong nhng mi tng quan nht nh vi nhng dng vt cht khc. Nhng hnh
thc tn ti nh vy c gi l khng gian. mt khc, s tn ti ca s vt cn c th hin
qu trnh bin i: nhanh hay chm, k tip v chuyn ha,Nhng hnh thc tn ti nh vy
c gi l thi gian.
14
ngghen vit: Cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti

ngoi thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi khng gian. Nh vy, vt cht, khng
gian, thi gian khng tch ri nhau; khng c vt cht tn ti ngoi khng gian v thi gian;
cng khng c khng gian, thi gian tn ti ngoi vt cht vn ng.
L nhng hnh thc tn ti ca vt cht, khng tch khi vt cht nn khng gian, thi gian
c nhng tnh cht chung nh nhng tnh cht ca vt cht, l tnh khch quan, tnh vnh
cu, tnh v tn v v hn.
Ngoi ra, khng gian c thuc tnh ba chiu cn thi gian ch c mt chiu. tnh ba chiu
ca khng gian v mt chiu ca thi gian biu hin hnh thc tn ti v qung tnh v qu trnh
din bin ca vt cht vn ng.
c. Tnh thng nht vt cht ca th gii
Th gii vt cht th hin ht sc phong ph a dng, song nhng dng biu hin ca th
gii vt cht u phn nh bn cht ca th gii v thng nht vi nhau.
Ch ngha duy vt bin chng khng nh bn cht ca th gii l vt cht, th gii thng
nht tnh vt cht. Theo quan im :
- Ch c mt th gii duy nht l th gii vt cht; th gii vt cht l ci c trc, tn ti
khch quan, c lp vi thc con ngi.
- Th gii vt cht tn ti vnh vin, v tn, v hn, khng sinh ra, khng mt i.
- Mi tn ti ca th gii vt cht u c mi lin h thng nht vi nhau, biu hin ch
chng u l nhng dng c th ca vt cht, l nhng kt cu vt cht, c ngun gc vt cht,
do vt cht sinh ra v cng chu s chi phi ca nhng qui lut khch quan, ph bin ca th
gii vt cht. Trong th gii vt cht khng c g khc ngoi nhng qu trnh vt cht ang bin
i v chuyn ha ln nhau, l ngun gc, nguyn nhn v kt qu ca nhau.
Bn cht vt cht v tnh thng nht vt cht ca th gii l kt lun c rt ra t vic khi
qut nhng thnh tu ca khoa hc, c khoa hc v cuc sng hin thc ca con ngi kim
nghim. N khng ch nh hng cho con ngi gii thch v tnh a dng ca th gii m cn
nh hng cho con ngi tip tc nhn thc v tnh a dng y thc hin qu trnh ci to
hp qui lut.
2. thc
Gii quyt nhng vn v ngun gc, bn cht, vai tr ca thc l mt trong nhng
bc i ban u gii quyt vn c bn ca trit hc.
Trn c s khi qut thnh tu ca khoa hc, ca thc tin x hi, ch ngha duy vt bin
chng khng nh ngun gc vt cht, bn cht phn nh vt cht ca thc rt ra vai tr
ca thc trong mi quan h vi thc.
a. Ngun gc ca thc
thc c hai ngun gc l ngun gc t nhin v ngun gc x hi.
- Ngun gc t nhin ca thc c th hin qua s hnh thnh ca b c con ngi v
hot ng ca b c cng vi mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan; trong ,
th gii khch quan tc ng n b c con ngi to ra qu trnh phn nh sng to, nng
ng.
V b c ngi: thc l thuc tnh ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi,
l chc nng ca b c, l kt qu hot ng sinh l thn kinh ca b c. B c cng hon thin,
hot ng sinh l thn kinh ca b c cng c hiu qu, thc ca con ngi cng phong ph
v su sc. iu ny l gii ti sao qu trnh tin ha ca loi ngi cng l qu trnh pht trin
nng lc ca nhn thc, ca t duy v ti sao i sng tinh thn ca con ngi b ri lon khi
sinh l thn kinh ca con ngi khng bnh thng do b tn thng b c.
V mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan to ra qu trnh phn nh nng
ng, sng to: Quan h gia con ngi vi th gii khch quan l quan h tt yu ngay t khi
con ngi xut hin. Trong mi quan h ny, th gii khch quan, thng qua hot ng ca cc
gic quan tc ng n b c ngi, hnh thnh nn qu trnh phn nh.
15
Phn nh l s ti to nhng c im ca dng vt cht ny dng vt cht khc trong

qu trnh tc ng qua li ln nhau gia chng. Nhng c im c ti to dng vt cht
chu s tc ng bao gi cng mang thng tin ca dng vt cht tc ng. Nhng c im
mang thng tin y c gi l ci phn nh. Ci phn nh v ci c phn nh khng tch ri
nhau nhng khng ng nht vi nhau. Ci c phn nh l nhng dng c th ca vt cht,
cn ci phn nh ch l c im cha ng thng tin ca dng vt cht (ci c phn nh)
mt dng vt cht khc (dng vt cht nhn s tc ng).
Phn nh l thuc tnh ca tt c cc dng vt cht, song phn nh c th hin di nhiu
hnh thc. Nhng hnh thc ny tng ng vi qu trnh tin ha ca vt cht.
Phn nh vt l, ha hc l hnh thc thp nht, c trng cho vt cht v sinh. Phn nh
vt l, ha hc th hin qua nhng bin i v c, l, ha khi c s tc ng qua li ln nhau
gia cc dng vt cht v sinh. Hnh thc phn nh ny mang tnh th ng, cha c nh
hng la chn ca vt nhn tc ng.
Phn nh sinh hc l hnh thc phn nh cao hn, c trng cho gii t nhin hu sinh.
Tng ng vi qu trnh pht trin ca gii t nhin hu sinh, phn nh sinh hc c th hin
qua tnh kch thch, tnh cm ng, phn x. Tnh kch thch l phn ng ca thc vt v ng vt
bc thp bng cch thay i chiu hng sinh trng, pht trin, thay i mu sc, thay i cu
trckhi nhn s tc ng trong mi trng sng. Tnh cm ng l phn ng ca ng vt c
h thn kinh to ra nng lc cm gic, c thc hin trn c s iu khin ca qu trnh thn
kinh qua c ch phn x khng iu kin, khi c s tc ng t bn ngoi mi trng ln c th
sng.
Phn nh tm l l phn ng ca ng vt c h thn kinh trung ng c thc hin trn
c s iu khin ca h thn kinh qua c ch phn x c iu kin.
Phn nh nng ng sng to l hnh thc phn nh cao nht trong cc hnh thc phn nh,
n ch c thc hin dng vt cht c t chc cao nht, c t chc cao nht l b c ngi.
Phn nh nng ng, sng to c thc hin qua qu trnh hot ng sinh l thn kinh ca b
no ngi khi th gii khch quan tc ng ln cc gic quan ca con ngi. y l s phn
nh c tnh ch ng la chn thng tin, x l thng tin to ra nhng thng tin mi, pht
hin ngha ca thng tin. S phn nh sng to nng ng ny c gi l thc.
- Ngun gc x hi ca thc l lao ng v ngn ng. hai yu t ny va l ngun gc,
va l tin ca s ra i thc.
Lao ng l qu trnh con ngi s dng cng c tc ng vo gii t nhin nhm thay i
gii t nhin cho ph hp vi nhu cu ca con ngi; l qu trnh trong bn thn con ngi
ng vai tr mi gii, iu tit s trao i vt cht gia mnh vi gii t nhin. y cng l qa
trnh lm thay i cu trc c th, em li dng i thng bng hai chn, gii phng hai tay, pht
trin kh quan, pht trin b no, ca con ngi. Trong qu trnh lao ng, con ngi tc
ng vo th gii khch quan lm cho th gii khch quan bc l nhng thuc tnh, nhng kt
cu, nhng qui lut vn ng ca n, biu hin thnh nhng hin tng nht nh m con ngi
c th quan st c. Nhng hin tng y, thng qua hot ng ca cc gic quan, tc ng
vo b c ngi, thng qua hot ng ca b no con ngi, to ra kh nng hnh thnh nn
nhng tri thc ni ring v thc ni chung.
Nh vy, s ra i ca thc ch yu do hot ng ci to th gii khch quan thng qua
qu trnh lao ng.
Ngn ng l h thng tn hiu vt cht cha ng thng tin mang ni dung thc. Khng
c ngn ng, thc khng th tn ti v th hin.
S ra i ca ngn ng gn lin vi lao ng. Lao ng ngay t u mang tnh tp th.
Mi quan h gia cc thnh vin trong lao ng ny sinh h nhu cu phi c phng tin
biu t. Nhu cu ny lm ngn ng ny sinh v pht trin ngay trong qu trnh lao ng. Nh
ngn ng con ngi khng ch giao tip, trao i m cn khi qut, tng kt c kt thc
tin, truyn t kinh nghim, truyn t t tng t th h ny sang th h khc.
16
Nh vy, ngun gc trc tip quan trng nht quyt nh s ra i v pht trin ca thc
l lao ng. Sau lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng; l hai cht kch thch ch
yu lm cho b c vn dn dn chuyn ha thnh b c ngi, khin cho tm l ng vt dn
dn chuyn ha thnh thc.
b. Bn cht v kt cu ca thc
- Bn cht ca thc.
thc l s phn nh nng ng, sng to th gii khch quan vo b c con ngi; l hnh
nh ch quan ca th gii khch quan.
Tnh cht nng ng, sng to ca s phn nh thc c th hin kh nng hot ng
tm sinh l ca con ngi trong vic nh hng tip nhn thng tin, chn lc thng tin, x l
thng tin, lu gi thng tin v trn c s nhng thng tin c n c th to ra nhng thng tin
mi v pht hin ngha ca thng tin c tip nhn. Tnh cht nng ng, sng to ca s
phn nh thc cn c th hin qu trnh con ngi to ra nhng gi tng, gi thuyt,
huyn thoi,.. trong i sng tinh thn ca mnh hoc khi qut bn cht, qui lut khch quan,
xy dng cc m hnh t tng, tri thc trong cc hot ng ca con ngi.
thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan ngha l: thc l hnh nh v th
gii khch quan, hnh nh y b th gii khch quan qui nh c v ni dung, c v hnh thc
biu hin nhng n khng cn y nguyn nh th gii khch quan m n ci bin thng qua
lng knh ch quan ca con ngi. Theo Mc: thc chng qua ch l vt cht c di chuyn
vo trong u c con ngi v c ci bin i trong .
thc l mt hin tng x hi v mang bn cht x hi. S ra i v tn ti ca thc
gn lin vi hot ng thc tin, chu s chi phi khng ch ca cc qui lut sinh hc m ch
yu l ca cc qui lut x hi, do nhu cu giao tip x hi v cc iu kin sinh hot hin thc
ca x hi qui nh. Vi tnh nng ng, thc sng to li hin thc theo nhu cu ca thc
tin x hi.
- Kt cu ca thc
thc c kt cu cc k phc tp. C nhiu ngnh khoa hc, nhiu cch tip cn, nghin
cu v kt cu ca thc. y ch tip cn kt cu ca thc theo cc yu t c bn nht hp
thnh n. Theo cch tip cn ny, thc bao gm ba yu t c bn nht l: tri thc, tnh cm v
ch, trong tri thc l nhn t quan trng nht. Ngoi ra thc cn c th bao gm cc yu
t khc.
Tri thc l ton b nhng hiu bit ca con ngi, l kt qu ca qu trnh nhn thc, l s
ti to li hnh nh ca i tng c nhn thc di dng cc loi ngn ng.
Mi hot ng ca con ngi u c tri thc, c tri thc nh hng. Mi biu hin ca
thc u cha ng ni dung tri thc. Tri thc l phng thc tn ti ca thc v l iu kin
thc pht trin. theo Mc: phng thc m theo thc tn ti v theo mt ci g
tn ti i vi thc l tri thc.
Cn c vo lnh vc nhn thc, tri thc c th chia thnh nhiu loi nh tri thc v t
nhin, tri thc v x hi, tri thc nhn vn. Cn c vo trnh pht trin ca nhn thc, tri
thc c th chia thnh tri thc i thng v tri thc khoa hc, tri thc kinh nghim v tri thc
l lun, tri thc cm tnh v tri thc l tnh,
Tnh cm l nhng rung ng biu hin thi con ngi trong cc quan h. Tnh cm l
mt hnh thi c bit ca s phn nh hin thc, c hnh thnh t s khi qut nhng cm
xc c th ca con ngi khi nhn s tc ng ca ngoi cnh. Tnh cm biu hin v pht trin
trong mi lnh vc i sng ca con ngi; l mt yu t pht huy sc mnh, mt ng lc thc
y hot ng nhn thc v thc tin. Lnin cho rng: khng c tnh cm th xa nay khng c
v khng th c s tm ti chn l; khng c tnh cm th khng c mt yu t thi thc nhng
ngi v sn v na v sn, nhng cng nhn v nng dn ngho i theo cch mng.
Ty vo tng i tng nhn thc v s rung ng ca con ngi v i tng trong cc
quan h m hnh thnh nn cc loi tnh cm khc nhau, nh tnh cm o c, tnh cm thm
m, tnh cm tn gio,
17
ch l kh nng huy ng sc mnh bn thn vt qua nhng cn tr trong qu trnh

thc hin mc ch ca con ngi. ch c coi l mt nng ng ca thc, mt biu hin
ca thc trong thc tin m con ngi t gic c mc ch ca hot ng nn t u
tranh vi mnh thc hin n cng mc ch la chn. c th coi ch l quyn lc ca
con ngi i vi mnh; n iu khin, iu chnh hnh vi con ngi hng n mc ch
mt cch t gic; n cho php con ngi t km ch, t lm ch bn thn v quyt on trong
hnh ng theo quan im v nim tin ca mnh. Gi tr chn chnh ca ch khng ch th hin
cng ca n mnh hay yu m ch yu th hin ni dung, ngha ca mc ch m
ch hng n. Lnin cho rng: ch l mt trong nhng yu t to nn s nghip cch mng
ca hng triu ngi trong cuc u tranh giai cp quyt lit nhm gii phng mnh, gii phng
nhn loi.
Tt c cc yu t to thnh thc c mi quan h bin chng vi nhau song tri thc l yu
t quan trng nht; l phng thc tn ti ca thc, ng thi l nhn t nh hng i vi
s pht trin v quyt nh mc biu hin ca cc yu t khc.
3. Mi quan h gia vt cht v thc
Theo quan im duy vt bin chng: vt cht v thc tn ti trong mi quan h bin
chng vi nhau, tc ng ln nhau thng qua hot ng thc tin; trong mi quan h , vt
cht gi vai tr quyt nh i vi thc.
a. Vai tr ca vt cht i vi thc
Trong mi quan h vi thc, vt cht l ci c trc, thc l ci c sau; vt cht l
ngun gc ca thc; vt cht quyt nh thc; thc l s phn nh i vi vt cht.
thc l sn phm ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi nn ch khi c con
ngi th mi c thc. Trong mi quan h gia con ngi vi th gii vt cht th con ngi
l kt qu qu trnh pht trin lu di ca th gii vt cht. Kt lun ny c chng minh
bi s pht trin ht sc lu di ca khoa hc v gii t nhin; n l mt bng chng khoa hc
chng minh quan im: vt cht c trc, thc c sau.
Cc yu t to thnh ngun gc t nhin, ngun gc x hi ca thc u hoc l chnh
bn thn th gii vt cht, hoc l nhng dng tn ti ca vt cht nn vt cht l ngun gc ca
thc.
thc l ci phn nh th gii vt cht, l hnh nh v th gii vt cht nn ni dung ca
thc c quyt nh bi vt cht. S vn ng v pht trin ca thc, hnh thc biu hin ca
thc b cc qui lut sinh hc, cc qui lut x hi v s tc ng ca mi trng sng quyt
nh. Nhng yu t ny thuc lnh vc vt cht nn vt cht khng ch quyt nh ni dung m
cn quyt nh c hnh thc biu hin cng nh mi s bin i ca thc.
b. Vai tr ca thc i vi vt cht
Trong mi quan h vi vt cht, thc c th tc ng tr li vt cht thng qua hot
ng thc tin ca con ngi.
V thc l thc ca con ngi nn ni n vai tr ca thc l ni n vai tr ca con
ngi. Bn thn thc t n khng trc tip thay i c g trong hin thc. Mun thay i
hin thc con ngi phi tin hnh nhng hot ng vt cht. Song, mi hot ng vt cht ca
con ngi u do thc ch o, nn vai tr ca thc khng phi trc tip to ra hay thay i
th gii vt cht m n trang b cho con ngi tri thc v thc ti khch quan, trn c s y, con
ngi xc nh mc tiu, ra phng hng, xy dng k hoch, la chn phng php, bin
php, cng c, phng tin thc hin mc tiu ca mnh. y, thc th hin s tc
ng ca mnh i vi vt cht thng qua hot ng thc tin ca con ngi.
S tc ng tr li ca thc i vi vt cht din ra theo hai hng: tch cc hoc tiu
cc. Nu con ngi nhn thc ng, c tri thc khoa hc, c tnh cm cch mng, c ngh lc,
c ch th hnh ng ca con ngi ph hp vi cc qui lut khch quan, con ngi c nng
lc vt qua nhng thch thc trong qu trnh thc hin nhng mc ch ca mnh, th gii
c ci to l s tc ng tch cc ca thc; cn nu thc ca con ngi phn nh
khng ng hin thc khch quan, bn cht qui lut khch quan th ngay t u, hng hnh
18
ng ca con ngi i ngc li cc qui lut. Hnh ng y s c tc dng tiu cc i vi

hot ng thc tin, i vi hin thc khch quan.
Nh vy, bng vic nh hng cho hot ng ca con ngi, thc c th quyt nh hnh
ng ca con ngi, hot ng thc tin ca con ngi ng hay sai, thnh cng hay tht bi,
hiu qu hay khng hiu qu.
Tm hiu v vt cht, v ngun gc, bn cht ca thc, v vai tr ca vt cht, ca thc
c th thy: khng bao gi v khng u thc li quyt nh vt cht. Tri li, vt cht l
ngun gc ca thc, quyt nh ni dung v kh nng sng to ca thc; l iu kin tin
quyt thc hin thc; thc ch c kh nng tc ng tr li vt cht, s tc ng y khng
phi t thn m phi thng qua hot ng thc tin ca con ngi. Sc mnh ca thc trong
s tc ng ny ph thuc vo trnh phn nh ca thc, mc thm nhp ca thc vo
nhng ngi hnh ng, trnh t chc ca con ngi v nhng iu kin vt cht, hon cnh
vt cht trong con ngi hnh ng theo nh hng ca thc.
4. ngha phng php lun
Trn c s quan im v bn cht vt cht ca th gii, bn cht nng ng, sng to ca
thc v mi quan h bin chng gia vt cht v thc, ch ngha duy vt bin chng xy dng
nn mt nguyn tc phng php lun c bn, chung nht i vi mi hot ng nhn thc v
thc tin ca con ngi. Nguyn tc l: Trong mi hot ng nhn thc v thc tin i hi
phi xut pht t thc t khch quan, tn trng khch quan ng thi pht huy tnh nng ng
ch quan. Theo nguyn tc phng php lun ny, mi hot ng nhn thc v thc tin ca
con ngi ch c th ng n, thnh cng v c hiu qu khi v ch khi thc hin ng thi
gia vic xut pht t thc t khch quan, tn trng thc t khch quan vi pht huy tnh nng
ng ch quan; pht huy tnh nng ng ch quan phi l trn c s v trong phm vi iu kin
khch quan, chng ch quan duy ch trong nhn thc v thc tin.
Xut pht t thc t khch quan, tn trng khch quan l xut pht t tnh khch quan ca
vt cht, c thi tn trng i vi hin thc khch quan, m cn bn l tn trng qui lut,
nhn thc v hnh ng theo qui lut; tn trng vai tr quyt nh ca i sng vt cht i vi
i sng tinh thn ca con ngi, ca x hi. iu i hi trong nhn thc v hnh ng con
ngi phi xut pht t thc t khch quan xc nh mc ch, ra ng li, ch trng,
chnh sch, k hoch, bin php; phi ly thc t khch quan lm c s, phng tin; phi tm
ra nhng nhn t vt cht, t chc nhng nhn t y thnh lc lng vt cht hnh ng.
Pht huy tnh nng ng ch quan l pht huy vai tr tch cc, nng ng, sng to ca
thc v pht huy vai tr nhn t con ngi trong vic vt cht ha tnh tch cc, nng ng,
sng to y. iu ny i hi con ngi phi tn trng tri thc khoa hc; tch cc hc tp;
nghin cu lm ch tri thc khoa hc v truyn b n vo qun chng n tr thnh tri
thc, nim tin ca qun chng, hng dn qun chng hnh ng. Mt khc, phi t gic tu
dng, rn luyn hnh thnh, cng c nhn sinh quan cch mng, tnh cm, ngh lc cch
mng c s thng nht hu c gia tnh khoa hc v tnh nhn vn trong nh hng hnh
ng.
Thc hin nguyn tc tn trng khch quan, pht huy tnh nng ng ch quan trong nhn
thc v thc tin i hi phi phng chng v khc phc bnh ch quan duy ch; l nhng
hnh ng ly ch p t cho thc t, ly o tng thay cho hin thc, ly mun ch quan
lm chnh sch, ly tnh cm lm im xut pht cho chin lc, sch lc, y cng phi l
qu trnh chng ch ngha kinh nghim, xem thng tri thc khoa hc, xem thng l lun, bo
th, tr tr, trong hot ng nhn thc v thc tin.
----@----
19
Chng 2
PHP BIN CHNG DUY VT

Php bin chng duy vt l mt b phn l lun c bn hp thnh th gii quan v phng
php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin; l khoa hc v mi lin h ph bin v cng l
khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi
loi ngi v ca t duy. Theo quan nim ca Mc, cng nh ca Hgel th php bin chng
bao gm ci m ngy nay ngi ta gi l l lun nhn thc hay nhn thc lun; vi t cch ,
php bin chng duy vt cng chnh l l lun v phng php lun khoa hc nhn thc v
ci to th gii.
I. PHP BIN CHNG V PHP BIN CHNG DUY VT
1. Php bin chng v cc hnh thc c bn ca php bin chng
a. Khi nim bin chng, php bin chng.
Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim bin chng dng ch nhng mi lin h, tng
tc, chuyn ha v vn ng, pht trin theo qui lut ca cc s vt, hin tng, qu trnh trong
gii t nhin, x hi v t duy.
Bin chng bao gm bin chng khch quan v bin chng ch quan, trong bin chng
khch quan l bin chng ca th gii vt cht; cn bin chng ch quan l s phn nh bin
chng khch quan vo i sng thc ca con ngi.
Theo ngghen: Bin chng gi l khch quan th chi phi trong ton b gii t nhin, cn
bin chng gi l ch quan, tc t duy bin chng, th ch l s phn nh s chi phi, trong ton
b gii t nhin
Php bin chng l hc thuyt nghin cu, khi qut bin chng ca th gii thnh h
thng cc nguyn l, qui lut khoa hc nhm xy dng h thng cc nguyn tc phng php
lun ca nhn thc v thc tin. Vi ngha nh vy, php bin chng thuc v bin chng ch
quan, ng thi n cng i lp vi php siu hnh phng php t duy v s vt, hin tng
ca th gii trong trng thi c lp v bt bin.
b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng
Php bin chng pht trin qua ba hnh thc c bn: php bin chng cht phc thi c
i, php bin chng duy tm c in c v php bin chng duy vt trong ch ngha MacLnin.
Php bin chng cht phc thi c i l hnh thc u tin ca php bin chng trong lch
s trit hc. N l mt ni dung c bn trong nhiu h thng trit hc ca Trung Quc, n
v Hy Lp c i. Tiu biu cho nhng t tng bin chng ca trit hc Trung Quc l bin
dch lun v ng hnh lun ca m dng gia. Trong trit hc n , biu hin r nt nht
ca t tng bin chng l trit hc pht gio, vi cc phm tr v ng, v thng, nhn
duyn c bit, trit hc Hy Lp c i th hin mt cch su sc tinh thn ca php bin
chng t pht. ngghen vit: Nhng nh trit hc Hy Lp c i u l nhng nh bin chng
t pht, bm sinh, v Aristote, b c bch khoa nht trong cc nh trit hc y, cng nghin
cu nhng hnh thi cn bn nht ca t duy bin chngCi th gii quan ban u, ngy th,
nhng xt v thc cht l ng l th gii quan ca cc nh trit hc Hy Lp c i v ln
u tin c Heraclite trnh by mt cch r rng: mi vt u tn ti v ng thi li
khng tn ti, v mi vt ang tri i, mi vt u khng ngng thay i, mi vt u khng
ngng pht sinh v tiu vong. Tuy nhin, nhng t tng bin chng v cn bn vn cn
mang tnh ngy th, cht phc, t pht v tru tng. ngghen nhn xt rng: Trong trit hc
ny, t duy bin chng xut hin vi tnh cht thun ty t nhin, cha b khuy c bi nhng
tr ngi ng yuchnh v ngi Hy Lp cha t ti trnh m x, phn tch gii t nhin,
20
cho nn h hy cn quan nim gii t nhin l mt chnh th v ng v mt ton b m xt

chnh th y. Mi lin h ph bin gia cc hin tng t nhin cha c chng minh v chi
tit; i vi h, mi lin h l kt qu ca s quan st trc tip. Php bin chng cht phc
c i nhn thc ng v tnh bin chng nhng bng trc kin thin ti, bng trc quan cht
phc, ngy th, khng phi da trn nhng thnh tu pht trin ca khoa hc t nhin.
T cui th k XV, khoa hc t nhin bt u pht trin mnh, i su vo phn tch, nghin
cu tng yu t ring bit ca th gii t nhin, dn ti s ra i ca phng php siu hnh.
n th k XVIII, phng php siu hnh tr thnh phng php thng tr trong t duy trit hc
v nghin cu khoa hc. Tuy nhin, khi khoa hc t nhin chuyn t vic nghin cu i tng
ring bit sang nghin cu qu trnh thng nht ca cc i tng trong mi lin h th
phng php t duy siu hnh khng cn ph hp m phi chuyn sang mt hnh thc t duy
mi cao hn l t duy bin chng.
Php bin chng duy tm c in c c khi u t Kant v hon thin Hgel. Theo
ngghen: Hnh thc th hai ca php bin chng, hnh thc quen thuc nht vi cc nh khoa
hc c, l trit hc c in c, t Kant n Hgel.
Cc nh trit hc c in c trnh by nhng t tng c bn nht ca php bin chng
duy tm mt cch c h thng. Tnh cht duy tm trong trit hc Hgel biu hin ch ng coi
bin chng l qu trnh pht trin khi u ca nim tuyt , coi bin chng ch quan l
c s ca bin chng khch quan. Theo Hgel, nim tuyt i l im khi u ca tn ti,
t tha ha thnh gii t nhin v tr v vi bn thn n trong tn ti tinh thn. Tinh thn, t
tng, nim l ci c trc, cn th gii hin thc ch l mt bn sao chp ca nim. Cc
nh trit hc duy tm c, m nh cao nht l Hgel, xy dng php bin chng duy tm
vi h thng phm tr, qui lut chung, c logic cht ch ca thc, tinh thn. Lnin cho rng:
Hgel on c mt cch ti tnh bin chng ca s vt trong bin chng ca khi nim.
ngghen cng nhn mnh t tng ca Mc: tnh cht thn b m php bin chng mc
phi trong tay Hgel tuyt nhin khng ngn cn Hgel tr thnh ngi u tin trnh by mt
cch bao qut v c thc nhng hnh thi vn ng chung ca php bin chng. Hgel,
php bin chng b ln ngc u xung t. Ch cn dng n li l s pht hin c ci ht
nhn hp l ca n ng sau ci v thn b ca n.
Tnh cht duy tm trong php bin chng c in c, cng nh trong trit hc Hgel l
hn ch cn phi vt qua. Mc v ngghen khc phc hn ch sng to nn php bin
chng duy vt. l giai on pht trin cao nht ca php bin chng trong lch s trit hc,
l s k tha trn tinh thn ph phn i vi php bin chng c in c. ngghen t nhn
xt: "c th ni rng hu nh ch c Mc v ti l nhng ngi cu php bin chng t
gic thot khi trit hc duy tm c v a n vo trong quan nim duy vt v t nhin v v
lch s.
2. Php bin chng duy vt
a. Khi nim php bin chng duy vt
nh ngha khi qut v php bin chng duy vt, ngghen cho rng: Php bin
chngl mn khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t
nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy
Cc nh kinh in ca ch ngha Mac-Lnin cn c mt s nh ngha khc v php bin
chng duy vt. Khi nhn mnh vai tr ca nguyn l v mi lin h ph bin, ngghen nh
ngha: Php bin chng l khoa hc v s lin h ph bin; trong khi nhn mnh vai tr ca
nguyn l v s pht trin Lnin khng nh: Trong s nhng thnh qu th thnh qu
ch yu l php bin chng, tc l hc thuyt v s pht trin, di hnh thc hon b nht, su
sc nht v khng phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi, nhn
thc ny phn nh vt cht lun lun pht trin khng ngng
b. Nhng c trng c bn v vai tr ca php bin chng duy vt
Xt t gc kt cu ni dung, php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin c hai
c im c bn sau y:
21
- Php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin l php bin chng c xc lp trn
nn tng ca th gii quan duy vt khoa hc. Vi c trng ny, php bin chng duy vt chng
nhng c s khc bit cn bn vi php bin chng duy tm c in c, c bit l vi php
bin chng ca Hgel m cn c s khc bit v trnh pht trin so vi nhiu t tng bin
chng tng c trong lch s trit hc t thi c i
- Trong php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin c s thng nht gia ni dung
th gii quan v phng php lun, do , n khng dng li s gii thich th gii m cn l
cng c nhn thc th gii v ci to th gii. Mi nguyn l, qui lut trong php bin
chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin khng ch l s gii thch ng n v tnh bin chng
ca th gii m cn l phng php lun khoa hc ca vic nhn thc v ci to th gii. Trn
c s khi qut cc mi lin h ph bin v s pht trin, nhng qui lut ph bin ca cc qu
trnh vn ng, pht trin ca tt thy mi s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy,
php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin cung cp nhng nguyn tc phng php
lun chung nht cho qu trnh nhn thc v ci to th gii, khng ch l nguyn tc phng
php lun khch quan m cn l phng php lun ton din, pht trin, lch s - c th,
phng php lun phn tch mu thun nhm tm ra ngun gc, ng lc c bn ca cc qu
trnh vn ng pht trin,Vi t cch , php bin chng duy vt chnh l cng c v i
giai cp cch mng nhn thc v ci to th gii.
Vi nhng c trng c bn m php bin chng duy vt gi vai tr l mt ni dung c
bit quan trng trong th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin, to
nn tnh khoa hc v cch mng ca ch ngha Mac-Lnin, ng thi n cng l th gii quan
v phng php lun chung nht ca hot ng sng to trong cc lnh vc nghin cu khoa
hc.
II. CC NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
1. Nguyn l v mi lin h ph bin
a. Khi nim v mi lin h, mi lin h ph bin
Trong php bin chng, khi nim mi lin h dng ch s qui nh, s tc ng v
chuyn ha ln nhau gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt, cc yu t ca mi s vt,
hin tng trong th gii; cn khi nim mi lin h ph bin dng ch cc mi lin h tn
ti nhiu s vt, hin tng ca th gii, trong , nhng mi lin h ph bin nht l nhng
mi lin h tn ti mi s vt, hin tng ca th gii, n thuc i tng nghin cu ca
php bin chng, l cc mi lin h gia: cc mt i lp, lng v cht, khng nh v ph
nh, ci chung v ci ringNh vy, gia cc s vt, hin tng ca th gii va tn ti
nhng mi lin h c th va tn ti nhng mi lin h ph bin nhng phm vi nht nh,
nhng ng thi cng tn ti nhng mi lin h ph bin nht, trong , nhng mi lin h c
th l s th hin nhng mi lin h ph bin trong nhng iu kin nht nh. Ton b nhng
mi lin h c th v ph bin to nn tnh thng nht trong tnh a dng v ngc li, tnh
a dng trong tnh thng nht ca cc mi lin h trong gii t nhin, x hi v t duy.
b. Tnh cht ca cc mi lin h
Tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph l nhng tnh cht c bn ca
cc mi lin h.
- Tnh khch quan ca cc mi lin h.
Theo quan im bin chng duy vt: cc mi lin h ca cc s vt, hin tng ca th gii
l c tnh khch quan. Theo quan im , s qui nh ln nhau, tc ng ln nhau v lm
chuyn ha ln nhau ca cc s vt, hin tng (hoc trong chnh bn thn chng) l ci vn c
ca n, tn ti c lp khng ph thuc vo ch ca con ngi; con ngi ch c th nhn thc
v vn dng cc mi lin h trong hot ng thc tin ca mnh.
- Tnh ph bin ca cc mi lin h.
Theo quan im bin chng th khng c bt c s vt, hin tng hay qu trnh no tn ti
tuyt i bit lp vi cc s vt, hin tng hay qu trnh khc; ng thi cng khng c bt c
22
s vt, hin tng no khng phi l mt cu trc h thng, bao gm nhng yu t cu thnh
vi nhng mi lin h bn trong ca n, tc l bt c mt tn ti no cng l mt h thng, hn
na l h thng m, tn ti trong mi lin h vi h thng khc, tng tc v lm bin i ln
nhau.
- Tnh a dng, phong ph ca mi lin h.
Quan im bin chng ca ch ngha Mac-Lnin khng ch khng nh tnh khch quan,
tnh ph bin ca cc mi lin h m cn nhn mnh tnh phong ph, a dng ca cc mi lin
h. Tnh a dng, phong ph ca cc mi lin h c th hin ch: cc s vt, hin tng
hay qu trnh khc nhau u c nhng mi lin h c th khc nhau, gi vai tr, v tr khc nhau
i vi s tn ti v pht trin ca n; mt khc, cng mt mi lin h nht nh ca s vt
nhng trong nhng iu kin c th khc nhau, nhng giai on khc nhau trong qu trnh vn
ng, pht trin ca s vt th cng c nhng tnh cht v vai tr khc nhau. Nh vy, khng th
ng nht tnh cht v v tr, vai tr c th ca cc mi lin h khc nhau i vi nhng s vt
nht nh, trong nhng iu kin xc nh. l mi lin h bn trong v bn ngoi, mi lin
h bn cht v hin tng, lin h ch yu v th yu
Quan im v tnh phong ph a dng ca cc mi lin h cn bao hm quan nim v s th
hin phong ph, a dng ca cc mi lin h ph bin cc mi lin h c th trong mi s
vt, mi hin tng, mi qu trnh c th, trong nhng iu kin khng gian v thi gian c th.
c. ngha phng php lun
- T tnh khch quan v ph bin ca cc mi lin h cho thy trong hot ng nhn thc
v thc tin cn phi c quan im ton din.
Quan im ton din i hi trong nhn thc v x l cc tnh hung thc tin cn xem xt
s vt trong mi lin h bin chng qua li gia cc b phn, gia cc yu t, gia cc mt ca
chnh s vt v trong s tc ng qua li gia s vt vi cc s vt khc. Ch trn c s
mi c th nhn thc ng v s vt v x l c hiu qu cc vn ca i sng thc tin. nh
vy, quan im ton din i lp vi quan im phin din, siu hnh trong nhn thc v thc
tin.
Lnin cho rng: Mun thc s hiu c s vt, cn phi nhn bao qut v nghin cu tt
c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h giao tip ca s vt
- T tnh cht a dng, phong ph ca cc mi lin h cho thy trong hot ng nhn
thc v thc tin khi thc hin quan im ton din th ng thi cng cn phi kt hp vi
quan im lch s - c th.
Quan im lch s - c th yu cu trong vic nhn thc v x l cc tnh hung trong hot
ng thc tin cn phi xt n nhng tnh cht c th ca i tng nhn thc v tnh hung
phi gii quyt khc nhau trong thc tin; phi xc nh r v tr, vai tr khc nhau ca mi mi
lin h c th trong nhng iu kin c th t c c nhng gii php ng n v c
hiu qu trong vic x l cc vn thc tin. Nh vy, trong nhn thc v thc tin khng
nhng cn phi trnh v lhc phc quan im phin din siu hnh m cn phi trnh v khc
phc quan im chit trung, ngy bin.
2. Nguyn l v s pht trin
a. Khi nim pht trin
Trong lch s trit hc, quan im siu hnh xem s pht trin ch l s tng gim thun ty
v lng, khng c s thay i v cht ca s vt; ng thi, n cng xem s pht trin l qu
trnh tin ln lin tc, khng tri qua nhng bc quanh co phc tp.
i lp vi quan im siu hnh, trong php bin chng khi nim pht trin dng ch
qu trnh vn ng theo khuynh hng i t thp n cao, t km hon thin n hon thin
hn. Nh vy, khi nim pht trin khng ng nht vi khi nim vn ng ni chung;
khng phi l s bin i tng ln hay gim i n thun v lng hay s bin i tun hon lp
i lp li cht c m l s bin i v cht theo hng hon thin ca s vt.
23
Pht trin cng l qu trnh pht sinh v gii quyt mu thun khch quan vn c ca s
vt; l qu trnh thng nht gia ph nh nhng nhn t tiu cc v k tha, nng cao nhn t
tch cc t s vt c trong hnh thi mi ca s vt.
b.Tnh cht ca s pht trin
Cc qu trnh pht trin u c tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph.
- Tnh khch quan ca s pht trin biu hin trong ngun gc ca s vn ng v pht
trin. l qu trnh bt ngun t bn thn s vt, hin tng; l qu trnh gii quyt mu thun
trong s vt, hin tng . V vy, pht trin l thuc tnh tt yu, khch quan, khng ph
thuc vo thc con ngi.
- Tnh ph bin ca s pht trin c th hin cc qu trnh pht trin din ra trong mi
lnh vc t nhin, x hi v t duy; trong tt c moi s vt, hin tng v trong mi qu trnh,
mi giai on ca s vt, hin tng ; trong mi qu trnh bin i bao hm kh nng dn
n s ra i ca ci mi, ph hp vi qui lut khch quan.
- Tnh a dng, phong ph ca s pht trin c th hin ch: pht trin l khuynh
hng chung ca mi s vt, hin tng, song mi s vt, mi hin tng, mi lnh vc hin
thc li c qu trnh pht trin khng hon ton ging nhau. Tn ti nhng khng gian v thi
gian khc nhau s vt s pht trin khc nhau. ng thi trong qu trnh pht trin ca mnh, s
vt cn chu nhiu s tc ng ca cc s vt, hin tng hay qu trnh khc, ca rt nhiu yu
t v iu kin lch s, c th. S tc ng c th lm thay i chiu hng pht trin ca s
vt, thm ch c th lm cho s vt tht li tm thi, c th dn ti s pht trin v mt ny v
thoi ha mt khc u l nhng biu hin ca tnh phong ph, a dng ca cc qu trnh
pht trin.
Nguyn l v s pht trin l c s l lun khoa hc nh hng vic nhn thc th gii
v ci to th gii. Theo nguyn l ny, trong mi nhn thc v thc tin cn phi c quan im
pht trin. Theo Lnin: Logic bin chng i hi phi xt s vt trong s pht trin, trong s
t vn ngtrong s bin i ca n
Quan im pht trin i hi phi khc phc t tng bo th, tr tr, nh kin, i lp vi
s pht trin.
Quan im pht trin lun t s vt, hin tng theo khuynh hng i ln. Pht trin l
mt qu trnh bin chng, bao hm tnh thun nghch, y mu thun, v vy i hi chng ta
phi nhn thc c tnh quanh co, phc tp ca s vt, hin tng trong qu trnh pht trin.
Xem xt s vt, hin tng trong qu trnh pht trin cn phi t qu trnh trong nhiu
giai on khc nhau, trong mi quan h bin chng gia qu kh, hin ti v tng lai trn c
s khuynh hng pht trin i ln. ng thi, phi pht huy vai tr nhn t ch quan ca con
ngui thc y qu trnh pht trin ca s vt, hin tng theo ng qui lut.
Nh vy, vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng
duy vt ca ch ngha Mac-Lnin gi mt vai tr c bit quan trng trong nhn thc v thc
tin. Khng nh vai tr ca php bin chng duy vt, ngghen vit: Php bin chng l
phng php m iu cn bn l n xem xt nhng s vt v nhng phn nh ca chng trong
t tng trong mi lin h qua li ln nhau ca chng, trong s rng buc, s vn ng, s pht
sinh v s tiu vong ca chng. Lnin cng cho rng: Php bin chng i hi ngi ta phi
ch n tt c cc mt ca nhng mi quan h trong s pht trin c th ca nhng mi quan
h , ch khng phi ly mt mu ch ny, mt mu ch kia
III. CC CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
Phm tr l nhng khi nim rng nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi
lin h chung, c bn nht ca cc s vt v hin tng thuc mt lnh vc nht nh.
Mi b mn khoa hc u c h thng phm tr ring ca mnh phn nh nhng mt, nhng
thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin thuc phm vi khoa hc nghin cu. th d,
trong ton c phm tr s, hnh, im, mt phng, trong vt l hc c cc phm tr
24
khi lng, vn tc, gia tc, trong kinh t hc c phm tr hng ha, gi tr, tin
t
Cc phm tr trn y, ch phn nh nhng mi lin h chung trn mt lnh vc hin thc
nht nh thuc phm vi nghin cu ca cc mn khoa hc chuyn ngnh. Khc vi iu , cc
phm tr ca php bin chng duy vt nh vt cht, thc, vn ngl nhng khi
nim chung nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin
nht khng phi ch ca mt lnh vc nht nh no y ca hin thc, m ca ton b th gii
hin thc, bao gm c t nhin, x hi v t duy. Mi s vt, hin tng u c nguyn nhn
xut hin, u c qu trnh vn ng, bin i, u c mu thun, c ni dung v hnh
thc,..ngha l u c nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c phn nh trong cc
phm tr ca php bin chng duy vt. Do vy, gia phm tr ca cc khoa hc c th v phm
tr ca php bin chng c mi quan h bin chng vi nhau; l mi quan h gia ci ring
v ci chung.
Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng khi qut
nhng mi lin h ph bin nht bao qut cc lnh vc t nhin, x hi, v t duy vo cc cp
phm tr c bn, l cc cp phm tr ci chung v ci ring, nguyn nhn v kt qu,
1. Ci ring-ci chung
a. Phm tr
- Ci ring: Phm tr dng ch mt s vt, mt hin tng, mt qu trnh nht nh.
- Ci chung: Phm tr dng ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng yu t, nhng
quan h,tn ti ph bin nhiu s vt, hin tng.
- Ci n nht: Phm tr dng ch nhng c tnh, nhng tnh cht,ch tn ti
mt s vt, mt hin tng no m khng lp li cc s vt, hin tng khc.
b. Quan h bin chng gia ci ring v ci chung
Ci ring v ci chung u tn ti khch quan, v n l biu hin tnh hin thc tt yu, c
lp vi thc con ngi.
Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring m biu hin s tn ti ca mnh;
ci chung khng tn ti bit lp, tch ri ci ring m n phi tn ti trong tng ci ring c th,
xc nh.
Ci ring ch tn ti trong mi quan h vi ci chung; khng c ci ring tn ti c lp
tuyt i tch ri ci chung, m tt yu n phi tn ti trong mi lin h vi ci chung.
Ci ring l ci ton b, phong ph, a dng hn ci chung; cn ci chung l ci b phn
nhng su sc, bn cht hn ci ring. Bi v, ci ring l tng hp ca ci chung v ci n
nht; cn ci chung biu hin tnh ph bin, tnh qui lut ca nhiu ci ring.
Ci chung v ci n nht c th chuyn ha cho nhau trong nhng iu kin xc nh.
Mi quan h gia ci ring v ci chung c Lnn khi qut: Nh vy, cc mt i lp
l ng nht. Ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung. Ci chung ch tn ti
trong ci ring, thng qua ci ring. Bt c ci ring (no cng) l ci chung.Bt c ci chung
no cng l (mt b phn, mt kha cnh hay mt bn cht) ca ci ring. Bt c ci chung no
cng ch bao qut mt cch i khi tt c mi vt ring l. Bt c ci ring no cng khng gia
nhp y vo ci chung. bt c ci ring no cng thng qua hng nghn s chuyn ha m
lin h vi nhng ci ring thuc loi khc (s vt, hin tng, qu trnh)
Cn phi nhn thc ci chung vn dng vo ci ring c th trong cc hot ng ca con
ngi; khng nhn thc ci chung th trong thc tin gii quyt mi ci ring, mi trng hp
c th s vp phi nhng sai lm, mt phng hng. Mun nm c ci chung th cn phi
xut pht t nhng ci ring bi ci chung khng tn ti tru tng ngoi nhng ci ring.
Mt khc, cn phi c c bit ha ci chung trong mi hon cnh, iu kin c th; khc
phc bnh gio iu, siu hnh, my mc, hoc cc b, a phng trong vn dng mi ci
chung gii quyt mi trng hp c th.
25
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cng cn phi bit tn dng cc iu kin cho s
chuyn ha gia ci n nht v ci chung theo nhng mc ch nht nh, bi v gia ci
chung v ci n nht c th chuyn ha cho nhau trong nhng iu kin c th.
2. Nguyn nhn - kt qu
a. Khi nim
- Nguyn nhn: Phm tr dng ch s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s
vt, hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau th gy nn mt bin i nht nh.
- Kt qu: Phm tr dng ch nhng bin i xut hin do s tc ng gia cc mt,
cc yu t trong mt s vt, hin tng, hoc gia cc s vt, hin tng to nn.
Nguyn nhn khc vi nguyn c v iu kin. Nguyn c l ci khng c mi lin h bn
cht vi kt qu. iu kin l nhng yu t bn ngoi tc ng ti hnh thnh kt qu.
b. Quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu
Nguyn nhn sinh ra kt qu, cho nn nguyn nhn bao gi cng c trc kt qu, cn kt
qu bao gi cng xut hin sau nguyn nhn. Tuy nhin, ch c mi quan h tt yu v mt thi
gian mi l quan h nhn qu.
Tnh phc tp ca mi quan h nhn qu. Mt nguyn nhn c th sinh ra mt hay nhiu kt
qu, v mt kt qu c th do mt hoc nhiu nguyn nhn to nn. Nu cc nguyn nhn tc
ng cng chiu th xu hng hnh thnh kt qu nhanh hn, cn nu tc ng ngc chiu th
s hn ch hoc trit tiu s hnh thnh kt qu.
Phn loi nguyn nhn: do tnh cht v vai tr ca nguyn nhn i vi s hnh thnh kt
qu, nn c nhiu loi nguyn nhn.
V tr mi quan h nhn qu c tnh tng i. Cho nn, trong mi quan h ny th n ng
vai tr l nguyn nhn, trong mi quan h khc li l kt qu. Trong s vn ng ca th gii
vt cht khng c nguyn nhn u tin v kt qu cui cng. ngghen vit: Chng ta cng
thy rng nguyn nhn v kt qu l nhng khi nim ch c ngha nguyn nhn v kt qu
khi c p dng vo mt trng hp ring bit nht nh; nhng mt khi chng ta nghin cu
trng hp ring bit y trong mi lin h chung ca n vi ton b th gii th nhng khi
nim y li gn vi nhau v xon xut vi nhau trong mt khi nim v s tc ng qua li ln
nhau mt cch ph bin, trong nguyn nhn v kt qu lun lun thay i v tr cho nhau; ci
y hoc trong lc ny l nguyn nhn th ch khc hoc lc khc li l kt qu v ngc
li.
V mi lin h nhn qu c tnh khch quan nn cn phi tm nguyn nhn ca cc s vt,
hin tng dn n kt qu trong th gii hin thc khch quan ch khng phi ngoi th gii
.
V mi lin h nhn qu rt phc tp, a dng nn phi phn bit chnh xc cc loi nguyn
nhn c phng php gii quyt ng n, ph hp vi mi trng hp c th trong nhn
thc v thc tin.
V mt nguyn nhn c th dn n nhiu kt qu v ngc li mt kt qu c th c nhiu
nguyn nhn nn trong nhn thc v thc tin cn phi c cch nhn ton din v lch s c th
trong phn tch, gii quyt v ng dng quan h nhn - qu.
3. Tt yu - ngu nhin
a. Khi nim:
- Tt yu: Phm tr dng ch ci do nhng nguyn nhn c bn, bn trong ca s vt,
hin tng quyt nh v trong nhng iu kin nht nh, n phi xy ra nh th, ch khng
th khc.
- Ngu nhin: Phm tr dng ch ci do cc nguyn nhn bn ngoi quyt nh, cho
nn, n c th xut hin hoc khng xut hin, c th xut hin nh th ny hoc nh th khc.
Nh vy, c tt yu v ngu nhin u c nguyn nhn. Nguyn nhn c bn, bn trong gn
vi tt yu, cn nguyn nhn bn ngoi gn vi ngu nhin.
26
b. Quan h bin chng gia tt yu v ngu nhin

Tt yu v ngu nhin u tn ti khch quan v u c vai tr nht nh i vi s pht
trin ca s vt v hin tng, trong , tt yu ng vai tr quyt nh.
Tt yu v ngu nhin l hai mt va thng nht, va i lp. V vy, khng c ci tt yu
thun ty v ngu nhin thun ty. Ci tt yu bao gi cng vch ng i cho mnh thng qua
v s ci ngu nhin; cn ngu nhin l hnh thc biu hin ca tt yu, l ci b sung cho tt
yu. ngghen cho rng: ci m ngi ta qu quyt cho l tt yu li hon ton do nhng ngu
nhin thun ty cu thnh, v ci c coi l ngu nhin, li l hnh thc, di n np ci tt
yu
Ranh gii gia ci tt yu v ngu nhin c tnh cht tng i. Trong nhng iu kin nht
nh, chng chuyn ha ln nhau, tt nhin tr thnh ngu nhin v ngu nhin tr thnh tt
nhin
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cn phi cn c vo ci tt nhin ch khng phi
cn c vo ci ngu nhin. Tuy nhin khng c b qua ci ngu nhin, khng tch ri ci tt
nhin khi ci ngu nhin. Cn xut pht t ci ngu nhin t n ci tt nhin, v khi da
vo ci tt nhin phi ch n ci ngu nhin.
Tt yu v ngu nhin c th chuyn ha cho nhau. V vy, cn to ra nhng iu kin nht
nh cn tr hoc thc y s chuyn ha ca chng theo mc ch nht nh.
4. ni dung hnh thc
a. Khi nim:
- Ni dung: Phm tr dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng
qu trnh to nn s vt, hin tng.
- Hnh thc: Phm tr dng ch phng thc tn ti v pht trin ca s vt, hin
tng , l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca n.
b. Quan h bin chng gia ni dung v hnh thc
Ni dung v hnh thc gn b cht ch, thng nht bin chng vi nhau, v vy khng c
mt hnh thc no khng cha dng ni dung, ng thi khng c ni dung no li khng tn
ti trong mt hnh thc nht nh. Cng mt ni dung c th biu hin trong nhiu hnh thc, v
cng mt hnh thc c th cha ng nhiu ni dung.
Mi quan h gia ni dung v hnh thc l mi quan h bin chng, trong ni dung
quyt nh hnh thc v hnh thc tc ng tr li ni dung. Khuynh hng ch o ca ni
dung l khuynh hng bin i cn hnh thc l mt tng i n nh trong mi s vt, hin
tng. Ni dung thay i bt buc hnh thc phi thay i theo cho ph hp. Tuy nhin, khng
phi bt c lc no cng c s ph hp tuyt i gia ni dung v hnh thc. Ni dung quyt
nh hnh thc nhng hnh thc c tnh c lp tng i v tc ng tr li ni dung. Hnh
thc ph hp vi ni dung th s thc y ni dung pht trin. Nu hnh thc khng ph hp th
s km hm s pht trin ca ni dung.
Ni dung v hnh thc lun lun thng nht hu c vi nhau. V vy, trong hot ng nhn
thc v thc tin, khng c tch ri gia ni dung v hnh thc, hoc tuyt i ha mt trong
hai mt .
Ni dung quyt nh hnh thc nn khi xem xt s vt, hin tng th trc ht phi cn c
vo ni dung. Mun thay i s vt, hin tng th trc ht phi thay i ni dung ca n.
Trong thc tin cn pht huy tc ng tch cc ca hnh thc i vi ni dung; mt khc
cng cn phi thc hin nhng thay i i vi nhng hnh thc khng cn ph hp vi ni
dung, cn tr s pht trin ca ni dung.
5. Bn cht - hin tng
a. Khi nim:
27
- Bn cht: Phm tr dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt

nhin, tng i n nh bn trong, qui nh s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng
.
- Hin tng: Phm tr dng ch s biu hin ca nhng mt, nhng mi lin h
trong nhng iu kin xc nh.
b. Quan h bin chng gia bn cht v hin tng
Bn cht v hin tng u tn ti khch quan, l hai mt va thng nht, va i lp vi
nhau.
S thng nht gia bn cht v hin tng: bn cht bao gi cng bc l ra qua hin tng,
cn hin tng bao gi cng l s biu hin ca mt bn cht nht nh. Khng c bn cht tn
ti thun ty tch ri hin tng, cng nh khng c hin tng li khng biu hin ca mt
bn cht no .
Khi bn cht thay i th hin tng cng thay i theo. Khi bn cht mt i th hin tng
cng mt theo. V vy, Lnin vit: Bn cht hin ra, cn hin tng c tnh bn cht.
S i lp gia bn cht v hin tng: S i lp ca mu thun bin chng th hin: bn
cht l ci chung, ci tt yu, cn hin tng l ci ring bit phong ph v a dng. Bn cht l
ci bn trong, hin tng l ci bn ngoi. Bn cht l ci tng i n nh, cn hin tng l
ci thng xuyn bin i.
Mun nhn thc ng s vt, hin tng th khng dng li hin tng bn ngoi m phi
i vo bn cht. Phi thng qua nhiu hin tng khc nhau mi nhn thc ng bn cht.
Lnin vit: t tng ca ngi ta i su mt cch v hn, t hin tng n bn cht, t bn
cht cp mtn bn cht cp hai
Mt khc, bn cht phn nh tnh tt yu, tnh qui lut nn trong nhn thc v thc tin cn
phi cn c vo bn cht ch khng cn c vo hin tng th mi c th nh gi mt cch y
, chnh xc v s vt, hin tng .
6. Kh nng - hin thc
a. Khi nim:
- Hin thc: Phm tr dng ch nhng g hin c, hin ang tn ti thc s.
- Kh nng: Phm tr dng ch nhng g cha c, nhng s c, s ti khi c cc iu
kin tng ng.
b. quan h bin chng gia kh nng v hin thc
Kh nng v hin thc tn ti trong mi lin h thng nht, khng tch ri, lun lun
chuyn ha ln nhau.
Qu trnh biu hin: kh nng chuyn ha thnh hin thc, v hin thc li cha ng
nhng kh nng mi; kh nng mi, trong nhng iu kin nht nh, li chuyn ha thnh hin
thc.
Trong nhng iu kin nht nh, cng mt s vt, hin tng c th tn ti mt hoc
nhiu kh nng: kh nng thc t, kh nng tt nhin, kh nng ngu nhin, kh nng gn, kh
nng xa
Trong i sng x hi, kh nng chuyn ha thnh hin thc phi c iu kin khch quan
v nhn t ch quan. Nhn t ch quan l tnh tch cc x hi ca thc ch th con ngi
chuyn ha kh nng thnh hin thc. iu kin khch quan l s tng hp cc mi quan h v
hon cnh, khng gian, thi gian to nn s chuyn ha y.
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cn phi da vo hin thc xc lp nhn thc v
hot ng. Lnin cho rng: Ch ngha Mc cn c vo nhng s tht ch khng phi da vo
nhng kh nng ngi Macxit ch c th s dng, lm cn c cho chnh sch ca mnh,
nhng s tht c chng minh r rt v khng th chi ci c.
Tuy nhin, trong nhn thc v thc tin cng cn phi nhn thc ton din cc kh nng t
trong hin thc c c phng php hot ng thc tin ph hp vi s pht trin trong
28
nhng hon cnh nht nh. Tch cc pht huy nhn t ch quan trong vic nhn thc v thc
tin bin kh nng thnh hin thc theo mc ch nht nh.
IV. CC QUI LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
Qui lut l nhng mi lin h khch quan, bn cht, tt nhin, ph bin v lp li gia cc
mt, cc yu t, cc thuc tnh bn trong mi mt s vt, hay gia cc s vt, hin tng vi
nhau.
Trong th gii tn ti nhiu loi qui lut; chng khc nhau v mc ph bin, v phm vi
bao qut, v tnh cht, v vai tr ca chng i vi qu trnh vn ng v pht trin ca s vt
trong gii t nhin, x hi v t duy. Do vy, vic phn loi qui lut l cn thit nhn thc
v vn dng c hiu qu cc qui lut vo hot ng thc tin ca con ngi.
Nu cn c vo mc ca tnh ph bin phn loi th cc qui lut c chia thnh:
nhng qui lut ring, nhng qui lut chung v nhng qui lut ph bin. Nhng qui lut ring l
nhng qui lut ch tc ng trong mt phm vi nht nh ca cc s vt, hin tng cng loi.
Th d: Nhng qui lut vn ng c gii, vn ng ha hc, vn ng sinh hc,Nhng qui
lut chung l nhng qui lut tc ng trong phm vi rng hn qui lut ring, tc ng trong
nhiu loi s vt, hin tng khc nhau. Chng hn: qui lut bo ton khi lng, bo ton nng
lngNhng qui lut ph bin l nhng qui lut tc ng trong tt c cc lnh vc: t t
nhin, x hi cho n t duy. Php bin chng duy vt nghin cu nhng qui lut .
Nu cn c vo lnh vc tc ng phn loi th cc qui lut c chia thnh ba nhm
ln: nhng qui lut t nhin, nhng qui lut x hi v nhng qui lut ca t duy. Nhng qui lut
ca t nhin l qui lut ny sinh v tc ng trong gii t nhin, k c c th con ngi, khng
phi thng qua hot ng c thc ca con ngi. Nhng qui lut x hi l qui lut hot ng
ca chnh con ngi trong cc quan h x hi; nhng qui lut khng th ny sinh v tc ng
ngoi hot ng c thc ca con ngi nhng nhng qui lut x hi vn mang tnh khch
quan. Nhng qui lut t duy l nhng qui lut thuc mi lin h ni ti ca nhng khi nim,
phm tr, phn on, suy lun v ca qu trnh pht trin nhn thc l tnh con ngi.
Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng duy vt
nghin cu nhng qui lut chung nht, tc ng trong ton b cc lnh vc t nhin, x hi v t
duy con ngi, l: qui lut lng - cht, qui lut mu thun, qui lut ph nh ca ph nh.
1. Qui lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht
v ngc li
Qui lut chuyn ha t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht v ngc li
l qui lut c bn, ph bin v phng thc chung ca cc qu trnh vn ng, pht trin trong
t nhin, x hi v t duy. Theo qui lut ny, phng thc chung ca cc qu trnh vn ng,
pht trin l: nhng s thay i v cht ca s vt c c s tt yu t nhng s thay i v
lng ca s vt v ngc li, nhng s thay i v cht ca s vt li to ra nhng bin i
mi v lng ca s vt trn cc phng din khc nhau, l mi lin h tt yu, khch
quan, ph bin, lp li lp i trong mi qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, thuc mi lnh
vc t nhin, x hi v t duy.
a. Khi nim cht, lng
Trong php bin chng, khi nim cht dng ch tnh qui nh khch quan vn c ca s
vt, hin tng; l s thng nht hu c cc thuc tnh cu thnh n, phn bit n vi ci khc.
Nh vy, to thnh cht ca s vt chnh l cc thuc tnh khch quan vn c ca s vt,
nhng khi nim cht khng ng nht vi khi nim thuc tnh. Mi s vt, hin tng u c
nhng thuc tnh c bn v khng c bn. Ch nhng thuc tnh c bn mi hp thnh cht ca
s vt, hin tng. Khi nhng thuc tnh c bn thay i th cht ca n thay i. Vic phn
bit thuc tnh c bn v khng c bn ca s vt phi ty theo quan h c th ca s phn tch;
cng mt thuc tnh, trong quan h ny l c bn th trong quan h khc c th l khng c bn.
29
Mt khc, cht ca s vt, hin tng khng nhng c xc nh bi cht ca cc yu t

cu thnh m cn bi cu trc v phng thc lin kt gia chng, thng qua cc mi lin h c
th. V vy, vic phn bit thuc tnh c bn v khng c bn, cht v thuc tnh cng ch c
ngha tng i. Mi s vt, hin tng khng ch c mt cht, m c nhiu cht, ty thuc vo
cc mi quan h c th ca n vi nhng ci khc. Cht khng tn ti thun ty tch ri s vt,
biu hin tnh n nh tng i ca n.
Khc vi khi nim cht, khi nim lng dng ch tnh qui nh khch quan vn c ca
s vt v cc phng din: s lng cc yu t cu thnh, qui m ca s tn ti, tc , nhp
iu ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca s vt. Vi khi nim ny cho thy: mt s vt
c th tn ti nhiu loi lng khc nhau, c xc nh bng cc phng thc khc nhau ph
hp vi tng loi lng ca c th ca s vt.
Nh vy, cht v lng l hai phng din khc nhau ca cng mt s vt, hin tng hay
mt qu trnh no trong t nhin, x hi hay t duy. Hai phng din u tn ti khch
quan. Tuy nhin, s phn bit gia cht v lng trong qu trnh nhn thc v s vt ch c
ngha tng i; c ci trong mi quan h ny ng vai tr l cht nhng trong mi quan h
khc li l lng.
b. Quan h bin chng gia cht v lng
Bt k s vt, hin tng no cng l mt th thng nht gia hai mt cht v lng. Hai
mt khng tch ri nhau m tc ng ln nhau mt cch bin chng. S thay i v lng tt
yu s dn ti s chuyn ha v cht ca s vt, hin tng. Tuy nhin, khng phi s thay i
v lng bt k no cng dn n s thay i v cht. mt gii hn nht nh, s thay i v
lng cha dn ti s thay i v cht. Gii hn m s thay i v lng cha lm cht thay
i c gi l
Khi nim ch tnh qui nh, mi lin h thng nht gia cht v lng, l khong gii
hn m trong s thay i v lng cha lm thay i cn bn cht ca s vt, hin tng. V
vy, trong gii hn ca , s vt, hin tng vn l n, ch cha chuyn ha thnh s vt v
hin tng khc.
S vn ng, bin i ca s vt, hin tng thng bt u t s thay i v lng. Khi
lng thay i n mt gii hn nht nh th s dn n s thay i v cht. Gii hn chnh
l im nt. S thay i v lng khi t ti im nt, vi nhng iu kin xc nh tt yu s
dn n s ra i ca cht mi. y chnh l bc nhy trong qu trnh vn ng, pht trin ca
s vt.
Bc nhy l s chuyn ha tt yu trong qu trnh pht trin ca s vt, hin tng. S
thay i v cht din ra di nhiu hnh thc bc nhy khc nhau, c quyt nh bi mu
thun, tnh cht v iu kin ca mi s vt. l cc bc nhy: ln v nh, cc b v ton
b, t pht v t gic
Bc nhy l s kt thc mt giai on vn ng, pht trin ng thi cng l im khi
u cho mt giai on mi, l s gin on trong qu trnh vn ng, pht trin lin tc ca s
vt. Trong th gii, lun lun din ra qu trnh bin i tun t v lng dn n s nhy vt v
cht, to ra mt ng nt lin tc, th hin cch thc vn ng v pht trin ca s vt t thp
n cao. ngghen khi qut tnh tt yu ny: Nhng thay i n thun v lng, n mt
mc nht nh, s chuyn ha thnh nhng s khc nhau v cht
Khi cht mi ra i, s tc ng tr li lng mi. cht mi tc ng ti lng mi lm
thay i kt cu, qui m. Trnh , nhp ca s vn ng v pht trin ca s vt.
Tm li, bt k s vt, hin tng no cng c s thng nht bin chng gia hai mt cht
v lng. S thay i dn dn v lng ti im nt s dn n s thay i v cht thng qua
bc nhy. Cht mi ra i s tc ng tr li s thay i ca lng mi. Qu trnh lin tc
din ra, to thnh phng thc ph bin ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, hin
tng trong t nhin, x hi v t duy.
30

- V bt k s vt no cng c phng din cht v lng tn ti trong tnh qui nh ln
nhau, tc ng v lm chuyn ha ln nhau, cho nn trong nhn thc v thc tin cn phi coi
trng c hai loi ch tiu v phng din cht v lng ca s vt, to nn s nhn thc ton
din v s vt.
- V nhng thay i v lng ca s vt c kh nng trong nhng iu kin nht nh s
chuyn ha thnh nhng thay i v cht v ngc li, cho nn trong hot ng nhn thc v
thc tin, ty theo mc ch c th, cn tng bc tch ly v lng c th lm thay i v
cht ca s vt; ng thi, c th pht huy tc ng ca cht mi theo hng lm thay i v
lng ca s vt.
- V s thay i v lng ch c th dn ti nhng bin i v cht ca s vt vi iu kin
lng phi c tch ly ti gii hn im nt, cho nn trong cng tc thc tin cn phi khc
phc t tng nn nng t khuynh; mt khc, theo tnh tt yu qui lut th khi lng c
tch ly n gii hn im nt s tt yu c kh nng din ra bc nhy v cht ca s vt, do
, cng cn phi khc phc t tng bo th hu khuynh trong cng tc thc tin. T khuynh
chnh l hnh ng bt chp qui lut, ch quan, duy ch, khng tch ly v lng m ch ch
trng thc hin nhng bc nhy lin tc v cht; hu khuynh l s biu hin t tng bo th,
tr tr, khng dm thc hin bc nhy d lng tch ly ti im nt v quan nim pht
trin ch n thun l s tin ha v lng.
- Hnh thc bc nhy ca s vt l ht sc a dng, phong ph, do vy trong nhn thc v
thc tin cn phi c s vn dng linh hot cc hnh thc ca bc nhy cho ph hp vi tng
iu kin, tng lnh vc c th. c bit, trong i sng x hi, qu trnh pht trin khng ch
ph thuc vo iu kin khch quan, m cn ph thuc vo nhn t ch quan ca con ngi. Do
, cn phi nng cao tnh tch cc ch ng ca ch th thc y qu trnh chuyn ha t
lng n cht mt cch c hiu qu nht.
2. Qui lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp
Qui lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp l qui lut v tr ht nhn ca php
bin chng duy vt. Theo Lnin: c th nh ngha vn tt php bin chng l hc thuyt v s
thng nht ca cc mt i lp. Nh th, l nm c ht nhn ca php bin chng, nhng iu
i hi phi c nhng s gii thch v mt s pht trin thm.
Qui lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp l qui lut v ngun gc, ng lc c
bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng v pht trin. Theo qui lut ny, ngun gc v ng
lc c bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng, pht trin ca s vt chnh l xut pht t mu
thun khch quan, vn c ca n.
a. Khi nim mu thun v cc tnh cht chung ca mu thun
- Khi nim mu thun
Trong php bin chng duy vt, mu thun l khi nim dng ch mi lin h thng nht
v u tranh, chuyn ha gia cc mt i lp ca mi s vt, hin tng hoc gia cc s vt,
hin tng vi nhau. y l quan nim bin chng v mu thun, khc cn bn vi quan nim
siu hnh v mu thun. Theo quan nim siu hnh: mu thun l ci i lp phn logic, khng
c s thng nht, khng c s chuyn ha bin chng gia cc mt i lp.
Nhn t to thnh mu thun bin chng l mt i lp. Khi nim mt i lp dng ch
nhng mt, nhng thuc tnh, nhng khuynh hng vn ng tri ngc nhau nhng l iu
kin, tin tn ti ca nhau. Th d, in tch m v in tch dng trong mt nguyn t,
ng ha v d ha ca mt c th sng, sn xut v tiu dng trong hot ng kinh t ca x
hi
- Cc tnh cht chung ca mu thun
Mu thun c tnh khch quan v tnh ph bin; Theo ngghen: Nu bn thn s di ng
mt cch my mc n gin cha ng mu thun, th tt nhin nhng hnh thc vn ng
cao hn ca vt cht v c bit l s sng hu c v s pht trin ca s sng h c li
cng phi cha ng mu thunS sng trc ht chnh l ch mt sinh vt trong mi lc
31
va l n nhng va l mt ci khc. Nh vy, s sng cng l mt mu thun tn ti trong bn

thn cc s vt v qu trnh, mt mu thun thng xuyn ny sinh v t gii quyt, v khi mu
thun chm dt th s sng cng khng cn na v ci cht xy n. Cng nh chng ta thy
rng trong lnh vc t duy, chng ta khng th thot khi mu thun; chng hn nh mu thun
gia nng lc nhn thc v tn bn trong ca con ngi vi s tn ti thc t ca nng lc y
trong nhng con ngi b hn ch bi hon cnh bn ngoi, v b hn ch, trong nhng nng lc
nhn thc, mu thun ny c gii quyt trong s tip ni ca cc th h, s tip ni t ra
i vi chng ta trn thc tin, cng l v tn, v c gii quyt trong s vn ng i ln v
tn
Mu thun khng nhng c tnh khch quan, tnh ph bin m cn c tnh a dng, phong
ph. Tnh a dng mu thun biu hin ch: mi s vt, hin tng, qu trnh u c th bao
hm nhiu loi mu thun khc nhau, biu hin khc nhau trong nhng iu kin lch s c th
khc nhau; chng gi v tr, vai tr khc nhau i vi s tn ti, vn ng v pht trin ca s
vt. l: mu thun bn trong v bn ngoi, mu thun c bn v khng c bnTrong cc
lnh vc khc nhau cng tn ti nhng mu thun vi nhng tnh cht khc nhau to nn tnh a
dng, phong ph trong s biu hin ca mu thun.
b. Qu trnh vn ng ca mu thun
Trong mi mu thun, cc mt i lp va thng nht vi nhau, va u tranh vi nhau.
Khi nim thng nht ca cc mt i lp dng ch s lin h , rng buc, khng tch ri
nhau, qui nh ln nhau ca cc mt i lp, mt ny ly mt kia lm tin tn ti. S thng
nht ca cc mt i lp cng bao hm s ng nht ca n. Lnin vit: S ng nht ca cc
mt i lp(s thng nht ca chng, ni nh vy c l ng hn, tuy y s phn bit gia
cc t ng nht v thng nht khng quan trng lm. theo mt ngha no y, c hai u
ng). Khi nim u tranh ca cc mt i lp dng ch khuynh hng tc ng qua li,
bi tr, ph nh nhau ca cc mt i lp. Hnh thc u tranh ca cc mt i lp rt phong
ph, a dng, ty thuc vo tnh cht, mi quan h v iu kin c th ca s vt, hin tng.
Qu trnh thng nht v u tranh ca cc mt i lp tt yu dn n s chuyn ha gia
chng. S chuyn ha gia cc mt i lp din ra ht sc phong ph, a dng, ty thuc vo
tnh cht ca cc mt i lp cng nh ty thuc vo nhng iu kin lch s, c th.
Trong s thng nht v u tranh ca cc mt i lp, s u tranh l tuyt i cn thng
nht l tng i, c iu kin, tm thi; trong s thng nht c s u tranh, u tranh trong
tnh thng nht ca chng.
Theo Lnin: S thng nht (ph hp, ng nht, tc dng ngang nhau) ca cc mt i lp
l c iu kin, tm thi, thong qua, tng i. S u tranh ca cc mt i lp, bi tr ln
nhau l tuyt i, cng nh s pht trin, s vn ng l tuyt i.
S tc ng qua li dn n chuyn ha gia cc mt i lp l mt qu trnh. Lc mi xut
hin, mu thun th hin s khc bit v pht trin thnh hai mt i lp. Khi hai mt i lp
ca mu thun xung t gay gt vi nhau v khi iu kin chn mui th chng s chuyn ha
ln nhau, mu thun c gii quyt. Mu thun c mt i, mu thun mi c hnh thnh, v
qu trnh tc ng, chuyn ha gia hai mt i lp li tip din, lm cho s vt, hin tng
lun lun vn ng v pht trin. Bi vy, s lin h, tc ng v chuyn ha gia cc mt i
lp l ngun gc, ng lc ca s vn ng v pht trin trong th gii. Lnin khng nh rng:
S pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp
d. ngha phng php lun
- V mu thun c tnh khch quan, tnh ph bin v l ngun gc, ng lc ca s vn
ng, pht trin, do vy trong nhn thc v thc tin cn phi tn trng mu thun, pht hin
mu thun, phn tch y cc mt i lp, nm c bn cht, ngun gc, khuynh hng ca
s vn ng v pht trin. Lnin cho rng: S phn i ca ci thng nht v s nhn thc cc
b phn mu thun ca n l thc chtca php bin chng
- V mu thun c tnh a dng, phong ph, do vy trong vic nhn thc v gii quyt mu
thun cn phi c quan im lch s c th tc l bit phn tch c th tng loi mu thun v
32
phng php gii quyt ph hp. trong qu trnh hot ng nhn thc v thc tin, cn phn
bit ng vai tr, v tr ca cc loi mu thun trong tng hon cnh, iu kin nht nh; nhng
c im ca mu thun tm ra phng php gii quyt tng loi mu thun mt cch
ng n nht.
3. Qui lut ph nh ca ph nh
Qui lut ph nh ca ph nh l qui lut v khuynh hng c bn, ph bin ca mi vn
ng, pht trin din ra trong cc lnh vc t nhin, x hi v t duy; l khuynh hng vn
ng, pht trin ca s vt thng qua nhng ln ph nh bin chng, to thnh hnh thc mang
tnh chu k ph nh ca ph nh
a. Khi nim ph nh, ph nh bin chng
Th gii vn ng v pht trin khng ngng, v cng, v tn. S vt, hin tng sinh ra,
tn ti, pht trin ri mt i, c thay th bng s vt, hin tng khc; thay th hnh thi tn
ti ny bng hnh thi tn ti khc ca cng mt s vt trong qu trnh vn ng pht trin ca
n. S thay th gi l s ph nh.
Mi qu trnh vn ng v pht trin trong cc lnh vc t nhin, x hi hay t duy u din
ra thng qua nhng s ph nh, trong c nhng s ph nh chm dt s pht trin, nhng
cng c nhng s ph nh to ra iu kin, tin cho qu trnh pht trin ca s vt. Nhng
s ph nh to iu kin, tin cho qu trnh pht trin ca s vt c gi l s ph nh
bin chng.
Vi t cch khng ch l hc thuyt v s bin i ni chung m cn bn l hc thuyt v
s pht trin, php bin chng duy vt ch trng phn tch khng phi s ph nh ni chung
m cn bn l s ph nh bin chng.
Ph nh bin chng c hai c trng c bn l tnh khch quan v tnh k tha.
Ph nh bin chng c tnh khch quan v nguyn nhn ca s ph nh nm trong chnh
bn thn s vt, hin tng; n l kt qu ca qu trnh u tranh gii quyt mu thun tt yu,
bn trong ca bn thn s vt; to kh nng ra i ca ci mi, thay th ci c, nh to nn
xu hng pht trin ca chnh bn thn s vt. V th, ph nh bin chng cng chnh l s t
thn ph nh.
Ph nh bin chng mang tnh k tha: k tha nhng nhn t hp qui lut v loi b nhn
t phn qui lut. Ph nh bin chng khng phi l s loi b sch trn ci c, m tri li ci
mi ra i trn c s nhng ht nhn hp l ca ci c pht trin thnh ci mi, to nn tnh
lin tc ca s pht trin. l s ph nh m trong ci mi hnh thnh v pht trin t
thn, thng qua qu trnh lc b nhng mt tiu cc, li thi, gi li nhng ni dung tch cc.
Lnin cho rng: Khng phi l s ph nh sch trn, khng phi l s ph nh khng suy
ngh, khng phi l s ph nh hoi nghi, khng phi s do d, cng khng phi s nghi ng l
ci c trng v ci bn cht trong php bin chngm l s ph nh coi nh l vng khu
ca lin h, vng khu ca s pht trin, vi s duy tr ci khng nh, tc l khng c mt s
do d no, khng c mt s chit trung no
Bi vy, ph nh bin chng l khuynh hng tt yu ca mi lin h bn trong gia ci
c v ci mi, l s t khng nh ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca s vt.
b. Ph nh ca ph nh
Trong s vn ng vnh vin ca th gii vt cht, ph nh bin chng l mt qu trnh v
tn, to nn khuynh hng pht trin ca s vt t trnh thp n trnh cao hn, din ra c
tnh cht chu k theo hnh thc xoy c
Trong chui ph nh to nn qu trnh pht trin ca s vt, mi ln ph nh bin chng
u to ra nhng iu kin, tin cho s pht trin tip theo ca n. Tri qua nhiu ln ph
nh, tc ph nh ca ph nh s tt yu dn ti kt qu l s vn ng theo chiu hng i
ln ca s vt.
Tnh cht chu k ca cc qu trnh pht trin thng din ra theo hnh thc xoy c,
cng l tnh cht ph nh ca ph nh. Theo tnh cht ny, mi chu k pht trin ca s vt
thng tri qua hai ln ph nh c bn vi ba hnh thi tn ti c bn ca n, trong hnh thi
33
cui mi chu k lp li nhng c trng c bn ca hnh thi ban u chu k nhng trn c
s cao hn v trnh pht trin nh k tha c nhng nhn t tch cc v loi b c
nhng nhn t tiu cc qua hai ln ph nh.
Theo Lnin: T khng nh n ph nh - t s ph nh n s thng nht vi ci b
khng nh khng c ci , php bin chng tr thnh mt s ph nh sch trn, mt tr
chi hay l ch ngha hoi nghi
Qui lut ph nh ca ph nh khi qut tnh cht chung, ph bin ca s pht trin:
khng phi l s pht trin theo hnh thc mt con ng thng, m pht trin theo hnh thc
con ng xoy c. Lnin khi qut con ng nh sau: S pht trin hnh nh din
li nhng giai on qua, nhng di mt hnh thc khc, mt trnh cao hn(ph nh
ca ph nh); s pht trin c th ni l theo ng trn xoy c ch khng phi theo con
ng thng
Khuynh hng pht trin theo ng xoy c th hin tnh cht bin chng ca s pht
trin, l tnh k tha, tnh lp li v tnh tin ln. Mi vng mi ca ng xoy c phn nh
qu trnh pht trin v tn t thp n cao ca s vt, hin tng trong th gii. Trong qu trnh
pht trin ca s vt, ph nh bin chng ng vai tr l nhng vng khu ca qu trnh
.
Tm li, ni dung c bn ca qui lut ph nh ca ph nh trong php bin chng duy vt
phn nh mi quan h bin chng gia ci ph nh v ci khng nh trong qu trnh pht trin
ca s vt. Ph nh bin chng l iu kin cho s pht trin, ci mi ra i l kt qu ca s
k tha nhng ni dung tch cc t trong s vt c, pht huy n trong s vt mi v to nn tnh
chu k ca s pht trin. Nhn xt v vai tr ca qui lut ny, ngghen vit: ph nh ci
ph nh l g? L mt qui lut v cng ph bin v chnh v vy m c mt tm quan trng v
c tc dng v cng to ln v s pht trin ca t nhin, ca lch s v ca t duy
- Qui lut ph nh ca ph nh l c s chng ta nhn thc mt cch ng n v xu
hng vn ng, pht trin ca s vt, hin tng. Qu trnh khng din ra theo ng thng
m l con ng quanh co, phc tp, gm nhiu giai on, nhiu qu trnh khc nhau. Tuy
nhin, tnh a dng v phc tp ca qu trnh pht trin ch l s biu hin ca khuynh hng
chung, khuynh hng tin ln theo qui lut. Cn phi nm c c im, bn cht cc mi lin
h ca s vt, hin tng tc ng ti s pht trin, ph hp vi yu cu hot ng nhn thc
ca th gii quan khoa hc v nhn sinh quan cch mng trong mi hot ng ca chng ta v
thc tin. Khng nh nim tin vo xu hng tt yu l pht trin tin ln, l biu hin ca
th gii quan khoa hc v nhn sinh quan cch mng trong mi hot ng ca chng ta.
- Theo qui lut ph nh ca ph nh, trong th gii khch quan, ci mi tt yu phi ra i
thay th ci c. Trong t nhin, ci mi ra i v pht trin theo qui lut khch quan. Trong
i sng x hi, ci mi ra i trn c s hot ng c mc ch, c thc t gic v sng to
ca con ngi. V vy, chng ta cn phi nng cao tnh tch cc ca nhn t ch quan trong mi
hot ng, c nim tin vo s tt thng ca ci mi, ng h ci mi v u tranh cho ci mi
thng li. Do , cn khc phc t tng bo th, tr tr, gio iu, km hm s pht trin ca
ci mi, lm tri vi qui lut ph nh ca ph nh.
- Phi c quan im bin chng trong qu trnh k tha s pht trin. Quan im i hi
phi khc phc t tng t khuynh v hu khuynh trong khi k tha ci c pht trin ci
mi. Do , khng c ph nh hon ton ci c, cng nh khng c k tha ton b ci
c, m phi k tha nhng yu t hp l, ht nhn hp l ca ci c cho s pht trin ca ci
mi. l quan im k tha bin chng, trn tinh thn khoa hc, cho mi qu trnh pht trin,
nht l trong thi i hi nhp ca dn tc vi nhn loi ngy nay.
34
IV. L LUN NHN THC DUY VT BIN CHNG

Trong ch ngha Mac-Lnin, l lun nhn thc (hay nhn thc lun) l mt ni dung c bn
ca php bin chng; l l lun nhn thc duy vt bin chng, tc hc thuyt v kh nng
nhn thc ca con ngi i vi th gii khch quan thng qua hot ng thc tin; l gii bn
cht, con ng v qui lut chung ca qu trnh con ngi nhn thc chn l, nhn thc hin
thc khch quan nhm phc v hot ng thc tin ca con ngi.
1. Thc tin, nhn thc v vai tr ca thc tin vi nhn thc
a. Thc tin v cc hnh thc c bn ca nhn thc
Thc tin l ton b hot ng vt cht c mc ch, mang tnh lch s-x hi ca con
ngi nhm ci bin t nhin v x hi.
Khc vi cc hot ng khc, hot ng thc tin l hot ng m con ngi s dng
nhng cng c vt cht tc ng vo nhng i tng vt cht lm bin i chng theo nhng
mc ch ca mnh. l nhng hot ng c trng v bn cht ca con ngi. N c thc
hin mt cch tt yu khch quan v khng ngng pht trin bi con ngi qua cc thi k lch
s. Chnh v vy m hot ng thc tin bao gi cng l hot ng mang tnh cht sng to v
c tnh mc ch, tnh lch s-x hi.
Thc tin biu hin rt a dng di nhiu hnh thc ngy cng phong ph, song c ba hnh
thc c bn l hot ng sn xut vt cht, hot ng chnh tr x hi v hot ng thc nghim
khoa hc.
Hot ng sn xut vt cht l hnh thc hot ng c bn, u tin ca thc tin. y l
hot ng m trong con ngi s dng nhng cng c lao ng tc ng vo gii t nhin
to ra ca ci vt cht, cc iu kin cn thit nhm duy tr s tn ti v pht trin ca mnh.
Hot ng chnh tr x hi l hot ng ca cc cng ng ngi, cc t chc khc nhau
trong x hi nhm ci bin nhng quan h chnh tr x hi thc y x hi pht trin.
Thc nghim khoa hc l mt hnh thc c bit ca hot ng thc tin. y l hot ng
c tin hnh trong nhng iu kin do con ngi to ra, gn ging, ging hoc lp li nhng
trng thi ca t nhin v x hi nhm xc nh nhng qui lut bin i, pht trin ca i
tng nghin cu. Dng hot ng ny c vai tr trong s pht trin ca x hi, c bit l
trong thi k cch mng khoa hc v cng ngh hin i.
Mi hnh thc hot ng c bn ca thc tin c mt chc nng quan trng khc nhau,
khng th thay th cho nhau song chng c mi quan h cht ch, tc ng qua li ln nhau.
Trong mi quan h , hot ng sn xut vt cht l loi hot ng c vai tr quan trng nht,
ng vai tr quyt nh i vi cc hot ng thc tin khc. Bi v, n l hot ng nguyn
thy nht v tn ti mt cch khch quan, thng xuyn nht trong i sng ca con ngi v
to ra nhng iu kin, ca ci thit yu nht, c tnh quyt nh i vi s sinh tn v pht
trin ca con ngi. Khng c hot ng sn xut vt cht th khng th c cc hnh thc thc
tin khc. Cc hnh thc thc tin khc, suy n cng cng xut pht t thc tin sn xut vt
cht v nhm phc v thc tin sn xut vt cht.
Ni nh vy khng c ngha l cc hnh thc hot ng chnh tr x hi v thc nghim
khoa hc l hon ton th ng, l thuc mt chiu vo hot ng sn xut vt cht. Ngc li,
chng c tc dng km hm hoc thc y hot ng sn xut vt cht pht trin. chng hn,
nu hot ng thc tin chnh tr x hi mang tnh cht tin b, cch mng v nu hot ng
khoa hc thc nghm khoa hc ng n s to cho hot ng sn xut pht trin; cn nu
ngc li, th n s km hm s pht trin ca hot ng sn xut vt cht.
Chnh s tc ng qua li ln nhau ca cc hnh thc hot ng c bn lm cho hot
ng thc tin vn ng, pht trin v ngy cng c vai tr quan trng i vi hot ng nhn
thc.
b. Nhn thc v cc trnh nhn thc
Nhn thc l mt qu trnh phn nh tch cc, t gic v sng to th gii khch quan vo
b c con ngi trn c s thc tin, nhm sng to ra nhng tri thc v th gii khch quan .
35
Quan nim trn y v nhn thc cng chnh l quan nim duy vt bin chng v bn cht
ca nhn thc. Quan nim ny xut pht t bn nguyn tc c bn sau y:
- Tha nhn th gii vt cht tn ti khch quan, c lp vi thc ca con ngi.
- Tha nhn con ngi c kh nng nhn thc c th gii khch quan vo b c ca con
ngi, l hot ng tm hiu khch th ca ch th; tha nhn khng c ci g l khng th nhn
thc c m ch c nhng ci m con ngi cha nhn thc c.
- Khng nh s phn nh l mt qu trnh bin chng, tch cc, t gic v sng to. Qu
trnh phn nh din ra theo trnh t t cha bit n bit, t bit t n nhiu, t cha su
sc, cha ton din n su sc v ton din hn,
- Coi thc tin l c s ch yu v trc tip nht ca nhn thc; l ng lc, mc ch ca
nhn thc v l tiu chun kim tra chn l.
Nh vy, theo quan im duy vt bin chng th nhn thc thuc phm vi hot ng phn
nh ca con ngi (vi t cch ch th nhn thc) i vi th gii khch quan (vi t cch
khch th nhn thc) c tin hnh thng qua hot ng thc tin v nhm sng to tri thc
phc v hot ng thc tin, ng thi cng ly thc tin l tiu chun xc nh tnh chn l
ca nhng tri thc .
Vi quan im duy vt bin chng, nhn thc nht nh phi l mt qu trnh, cng l
qu trnh i t trnh nhn thc kinh nghim n trnh nhn thc l lun; t trnh nhn
thc thng thng n trnh nhn thc khoa hc
Nhn thc kinh nghim l trnh nhn thc hnh thnh t s quan st trc tip cc s vt,
hin tng trong gii t nhin, x hi hay trong cc th nghim khoa hc. Kt qu ca nhn thc
kinh nghim l nhng tri thc kinh nghim. Tri thc ny c hai loi l loi tri thc kinh nghim
thng thng v nhng tri thc kinh nghim khoa hc. Hai loi tri thc ny c th b sung cho
nhau, lm phong ph ln nhau.
Nhn thc l lun l trnh nhn thc gin tip, tru tng, c tnh h thng trong vic
khi qut bn cht, qui lut ca cc s vt, hin tng.
Nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun l hai giai on nhn thc khc nhau nhng c
mi quan h bin chng ln nhau. Trong mi quan h nhn thc kinh nghim l c s ca
nhn thc l lun; n cung cp cho nhn thc l lun nhng t liu phong ph, c th; n trc
tip gn cht vi hot ng thc tin to thnh c s hin thc kim tra, sa cha, b sung
cho l lun c v tng kt, khi qut thnh l lun mi. Tuy nhin, nhn thc kinh nghim
cn hn ch ch n ch dng li s m t, phn loi cc s kin, cc d kin thu c t
quan st v thc nghim trc tip. Do n ch em li nhng hiu bit v cc mt ring r, b
ngoi ri rc, cha phn nh c ci bn cht, nhng mi lin h mang tnh qui lut ca cc s
vt, hin tng. Do , nhn thc kinh nghim t n khng bao gi c th chng minh c
y tnh tt yu. Ngc li, mc d c hnh thnh t s tng kt nhng kinh nghim,
nhng nhn thc l lun khng hnh thnh mt cch t pht, trc tip t kinh nghim. Do tnh
c lp tng i ca n, l lun c th i trc nhng d kin kinh nghim, hng dn s hnh
thnh nhng tri thc kinh nghim c gi tr, la chn nhng kinh nghim hp l phc v cho
hot ng thc tin, gp phn lm bin i i sng con ngi thng qua m nng cao
nhng tri thc kinh nghim t ch l ci c th, ring l, n nht thnh ci khi qut, c tnh
ph bin
Nhn thc thng thng l loi nhn thc c hnh thnh mt cch t pht, trc tip t
trong hot ng hng ngy ca con ngi. N phn nh s vt, hin tng xy ra vi tt c
nhng c im chi tit, c th v nhng sc thi khc nhau ca s vt. V vy, nhn thc thng
thng mang tnh phong ph, nhiu v v gn lin vi nhng quan nim sng thc t hng
ngy. V th, n c vai tr thng xuyn v ph bin chi phi hot ng ca con ngi trong x
hi.
Nhn thc khoa hc l loi nhn thc c hnh thnh mt cch t gic v gin tip t s
phn nh c im bn cht, nhng quan h tt yu ca i tng nghin cu. S phn nh ny
din ra di dng tru tng logic. l cc khi nim, phm tr v cc qui lut khoa hc.
36
nhn thc khoa hc va c tnh khch quan, tru tng, khi qut li va c tnh h thng, c
cn c v c tnh chn thc. N vn dng mt h thng cc phng php nghin cu v s dng
c ngn ng thng thng v thut ng khoa hc din t su sc bn cht v qui lut ca i
tng trong nghin cu. V th, nhn thc khoa hc c vai tr ngy cng to ln trong hot ng
thc tin, c bit trong thi i khoa hc v cng ngh hin i.
Nhn thc thng thng v nhn thc khoa hc l hai bc thang khc nhau v cht ca qu
trnh nhn thc nhm t ti nhng tri thc chn thc. Gia chng c mi quan h cht ch vi
nhau. Trong mi quan h , nhn thc thng thng c trc nhn thc khoa hc v l ngun
cht liu xy dng ni dung ca cc khoa hc. Mc d cha ng nhng mm mng ca
nhng tri thc khoa hc, song nhn thc thng thng ch yu vn ch dng li s phn nh
ci b ngoi, ngu nhin, khng bn cht ca i tng v t n khng th chuyn thnh nhn
thc khoa hc. Mun pht trin thnh nhn thc khoa hc cn phi thng qua qu trnh tng kt,
tru tng, khi qut ng n ca cc nh khoa hc. Ngc li, khi t ti trnh nhn thc
khoa hc n li c tc ng tr li nhn thc thng thng, xm nhp vo nhn thc thng
thng v lm cho nhn thc thng thng pht trin, tng cng ni dung khoa hc cho qu
trnh con ngi nhn thc th gii.
c. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc
i vi nhn thc, thc tin ng vai tr l c s, ng lc, mc ch ca nhn thc v l
tiu chun ca chn l, kim tra tnh chn l ca qu trnh nhn thc chn l.
S d nh vy v thc tin l im xut pht trc tip ca nhn thc; n ra nhu cu,
nhim v, cch thc v khuynh hng vn ng v pht trin ca nhn thc. Chnh con ngi
c nhu cu tt yu khch quan l phi gii thch th gii v ci to th gii nn con ngi phi
tc ng vo cc s vt, hin tng bng hot ng thc tin ca mnh. S tc ng lm cho
cc s vt, hin tng bc l nhng thuc tnh, nhng mi lin h v quan h khc nhau gia
chng, em li nhng ti liu cho nhn thc, gip cho nhn thc nm bt c bn cht, cc qui
lut vn ng v pht trin ca th gii. Trn c s m hnh thnh nn cc l thuyt khoa
hc. Chng hn, xut pht t nhu cu thc tin con ngi cn phi o c din tch v ong
lng sc cha ca nhng ci bnh, t s tnh ton thi gian v s ch to c kh m ton hc
ra i v pht trin. Hoc s xut hin hc thuyt Macxit vo nhng nm 40 ca th k XIX
cng bt ngun t hot ng thc tin ca cc phong tro u tranh ca giai cp cng nhn
chng li giai cp t sn lc by gi. Ngay c nhng thnh tu mi y nht l khm ph v
gii m bn gien ngi cng ra i t chnh hot ng thc tin, t nhu cu i hi phi
cha tr nhng cn bnh nan y v t nhu cu tm hiu, khai thc nhng tim nng b n ca con
ngic th ni, suy cho cng, khng c mt lnh vc tri thc no m li khng xut pht t
thc tin, khng nhm vo vic phc v, hng dn thc tin. Do , nu thot ly thc tin,
khng da vo thc tin th nhn thc s xa ri c s hin thc nui dng s pht sinh, tn ti
v pht trin ca mnh. Cng v th, ch th nhn thc khng th c c nhng tri thc ng
n v su sc v th gii nn n xa ri thc tin.
Thc tin l c s, ng lc, mc ch ca nhn thc cn l v nh c hot ng thc tin
m cc gic quan ca con ngi ngy cng c hon thin; nng lc t duy logic khng ngng
c cng c v pht trin; cc phng tin nhn thc ngy cng hin i, c tc dng ni di
cc gic quan ca con ngi trong vic nhn thc th gii.
Thc tin chng nhng l c s, ng lc, mc ch ca nhn thc m n cn ng vai tr
l tiu chun ca chn l, kim tra tnh chn l ca qa trnh nhn thc.. iu ny c ngha l
thc tin l thc o gi tr ca nhng tri thc t c trong nhn thc. ng thi thc tin
khng ngng b sung, iu chnh, sa cha, pht trin v hon thin nhn thc. Mc tng
khng nh: Vn tm hiu xem t duy ca con ngi c th t ti chn l khch quan hay
khng, hon ton khng phi l vn l lun m l mt vn thc tin. Chnh trong thc tin
m con ngi phi chng minh chn l
Nh vy, thc tin chng nhng l im xut pht ca nhn thc, l yu t ng vai t
quyt nh i vi s hnh thnh v pht trin ca nhn thc m cn l ni nhn thc phi lun
37
lun hng ti th nghim tnh ng n ca mnh. Nhn mnh vai tr ca thc tin
Lnin cho rng: Quan im v i sng, v thc tin, phi l quan im th nht v c bn
ca l lun v nhn thc
Vai tr ca thc tin i vi nhn thc, i hi chng ta phi lun lun qun trit quan
im thc tin. Quan im ny yu cu vic nhn thc phi xut pht t thc tin, da trn c
s thc tin, i su vo thc tin, phi coi trng cng tc tng kt thc tin. Vic nghin cu l
lun phi lin h vi thc tin, hc i i vi hnh. Nu xa ri thc tin s dn n sai lm ca
bnh ch quan, duy ch, gio iu, my mc, quan liu. Ngc li, nu tuyt i ha vai tr
ca thc tin s ri vo ch ngha thc dng v kinh nghim ch ngha. Nh vy, nguyn tc
thng nht gia thc tin v l lun phi l nguyn tc c bn trong hot ng thc tin v hot
ng l lun; l lun m khng c thc tin lm c s v tiu chun xc nh tnh chn l
ca n th ch l l lun sung, ngc li, thc tin m khng c l lun khoa hc, cch
mng soi sng th nht nh s bin thnh thc tin m qung.
2. Con ng bin chng ca s nhn thc chn l
a. Quan im ca Lnin v con ng bin chng ca s nhn thc chn l
Trong tc phm Bt k trit hc Lnin khi qut con ng bin chng ca s nhn thc
chn l nh sau: T trc quan sinh ng n t duy tru tng v t t duy tr tng n thc
tin l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, ca s nhn thc hin thc khch
quan.
Theo s khi qut ny, con ng bin chng ca s nhn thc chn l l mt qu trnh,
l qu trnh bt u t trc quan sinh ng tin n t duy tru tng. Nhng nhng s tru
tng khng phi l im cui cng ca mt chu k nhn thc m nhn thc phi tip tc
tin ti thc tin. Chnh trong thc tin m nhn thc c th kim tra v chng minh tnh ng
n ca n v tip tc vng khu tip theo ca qu trnh nhn thc. y cng chnh l qui lut
chung ca qu trnh con ngi nhn thc v hin thc khch quan.
-Giai on t trc quan sinh ng n t duy tru tng
Trc quan sinh ng l giai on m u ca qu trnh nhn thc. l giai on nhn
thc m con ngi trong hot ng thc tin s dng cc gic quan tin hnh phn nh cc
s vt khch quan, mang tnh cht c th, cm tnh vi nhng biu hin phong ph ca n trong
mi quan h vi s quan st ca con ngi. Do vy, giai on ny, con ngi mi ch phn
nh c ci hin tng, ci biu hin bn ngoi ca s vt c th, cm tnh trong hin thc
khch quan m cha phn nh c ci bn cht, qui lut, nguyn nhn ca nhng hin tng
quan st c, do , y chnh l giai on thp ca qu trnh nhn thc. Trong giai on ny
nhn thc c thc hin qua ba hnh thc c bn l: cm gic, tri gic, biu tng.
Cm gic ca con ngi v s vt khch quan l hnh nh s khai nht, n gin nht ca
cc qu trnh nhn thc nhng nu khng c n th s khng c bt c nhn thc no v s vt
khch quan. Mi cm gic ca con ngi v s vt khch quan u c mt ni dung khch quan
mc d n thuc v s phn nh ch quan ca con ngi. Chnh v vy m c th ni: cm gic
l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. Cm gic l c s hnh thnh nn tri gic.
Tri gic l s phn nh tng i ton vn ca con ngi v nhng biu hin ca s vt
khch quan, c th, cm tnh; n c hnh thnh trn c s lin kt, tng hp nhng cm gic
v s vt . So vi cm gic, tri gic l hnh thc nhn thc cao hn, y hn, phong ph
hn v s vt, nhng vn ch l s phn nh i vi nhng biu hin b ngoi ca s vt
khch quan, cha phn nh c ci bn cht, qui lut khch quan.
Biu tng l s ti hin hnh nh v s vt khch quan vn c phn nh bi cm gic
v tri gic; n l hnh thc phn nh cao nht v phc tp nht ca giai on nhn thc cm
tnh, ng thi n cng chnh l bc qu t giai on nhn thc cm tnh ln nhn thc l
tnh. c im ca biu tng l c kh nng ti hin nhng hnh nh mang tnh cht biu trng
v s vt khch quan, n c tnh cht lin tng v b ngoi ca s vt; bi th n bt u c
tnh cht ca nhng s tru tng ha v s vt, l tin ca nhng s tru tng ha ca
giai on nhn thc l tnh.
38
Tuy nhin, giai on cm tnh, nhn thc vn cha phn nh c ci bn cht, qui lut
khch quan m nh nhn thc mi c th l gii c ng n cc hin tng c phn
nh trong giai on nhn thc cm tnh, mi c kh nng p ng c nhu cu nhn thc phc
v hot ng thc tin, nhu cu hot ng ci bin sng to th gii khch quan.
T duy tru tng L s phn nh gin tip, tru tng v khi qut nhng thuc tnh,
nhng c im bn cht ca s vt khch quan. y l giai on nhn thc thc hin chc
nng quan trng nht l tch ra v nm ly ci bn cht, c tnh qui lut ca cc s vt, hin
tng. Nhn thc l tnh c thc hin thng qua ba hnh thc c bn: khi nim, phn on,
suy lun.
Khi nim l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, phn nh nhng c tnh bn cht ca
s vt. S hnh thnh khi nim l kt qu ca s khi qut, tng hp bin chng cc c im,
thuc tnh ca s vt hay mt lp cc s vt. N l c s hnh thnh nn nhng phn on trong
qu trnh con ngi t duy v s vt khch quan.
Phn on l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, c hnh thnh thng qua vic lin
kt cc khi nim li vi nhau theo phng thc khng nh hay ph nh mt c im, mt
thuc tnh no ca i tng nhn thc.
Theo trnh pht trin ca nhn thc, phn on c chia lm ba loi: phn on n
nht, phn on c th v phn on ph bin. Phn on ph bin l hnh thc phn nh th
hin bao qut rng ln nht v hin thc khch quan.
Suy lun l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, c hnh thnh trn c s lin kt cc
phn on nhm rt ra tri thc mi v s vt. iu kin c bt c mt suy lun no cng
phi l trn c s nhng tri thc c di hnh th l nhng phn on, ng thi tun theo
nhng qui tc logic ca cc loi hnh suy lun, l suy lun qui np v din dch
- Mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh vi thc tin:
Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh l nhng nc thang hp thnh chu trnh nhn thc.
Trn thc t chng thng din ra an xen vo nhau trong mt qu trnh nhn thc song chng
c nhng chc nng v nhim v khc nhau. Nu nhn thc cm tnh gn lin vi thc tin, vi
s tc ng ca khch th cm tnh, l c s cho nhn thc l tnh th nhn thc l tnh, nh c
tnh khi qut cao, li c th hiu bit c bn cht, qui lut vn ng v pht trin sinh ng
ca s vt, gip cho nhn thc cm tnh c c s nh hng ng v tr nn su sc hn.
Tuy nhin, nu dng li nhn thc l tnh th con ngi ch mi c c nhng tri thc v
i tng, cn bn thn nhng tri thc c tht s chnh xc hay khng th con ngi vn
cha th bit c. Trong khi , nhn thc i hi phi xc nh xem nhng tri thc c
chn thc hay khng. thc hin iu ny th nhn thc nht thit phi tr v vi thc tin,
dng thc tin lm tiu chun, lm thc o tnh chn thc ca nhng tri thc t c trong
qu trnh nhn thc. Mt khc, mi nhn thc, suy cho n cng u l xut pht t nhu cu
thc tin v tr li phc v thc tin.
Nh vy, c th thy qui lut chung ca qu trnh vn ng, pht trin ca nhn thc chnh
l: t thc tin n nhn thc ti thc tin ti nhn thc - Qu trnh ny khng c im
dng cui cng, nh m qu trnh nhn thc t dn ti nhng tri thc ngy cng ng n
hn, y hn v su sc hn v thc ti khch quan. y cng chnh l quan im v tnh
tng i ca nhn thc ca con ngi trong qu trnh phn nh thc ti khch quan. Qui lut
chung ca s nhn thc cng l mt s biu hin c th, sinh ng ca nhng qui lut chung
trong php bin chng duy vt. S vn ng ca qui lut chung trong qu trnh vn ng, pht
trin nhn thc chnh l qu trnh con ngi, loi ngi ngy cng tin dn n chn l.
a. Chn l v vai tr ca chn l i vi thc tin
- Khi nim chn l
Mi qu trnh nhn thc u sng to ra nhng tri thc, tc nhng hiu bit ca con ngi
v thc ti khch quan, nhng khng phi mi tri thc u c ni dung ph hp vi thc ti
khch quan, bi v nhn thc thuc v s phn nh ca con ngi i vi thc t khch quan
. Thc t lch s nhn thc ca ton nhn loi cng nh ca mi con ngi chng minh
39
rng nhng tri thc m con ngi v ang t c khng phi bao gi cng ph hp vi
thc t khch quan; tri li, c rt nhiu trng hp, thm ch hon ton i lp vi thc t
khch quan.
Trong phm vi l lun nhn thc ca ch ngha Mac-Lnin, Khi nim chn l c dng
ch nhng tri thc c ni dung ph hp vi thc t khch quan m s ph hp c
kim tra v chng minh bi thc tin.
Theo ngha nh vy, khi nim chn l khng ng nht vi khi nim tri thc, cng khng
ng nht vi khi nim gi thuyt; ng thi, chn l cng l mt qu trnh: t tng con
ngi khng nn hnh dung chn l di dng mt s ng im, cht cng, mt bc tranh n
gin, nht nht, khng khuynh hng, khng vn ng
- Cc tnh cht ca chn l
Mi chn l u c tnh khch quan, tnh tng i, tnh tuyt i v tnh c th
Tnh khch quan ca chn l l ch tnh c lp v ni dung phn nh ca n i vi ch
ch quan ca con ngi; ni dung ca tri thc phi ph hp vi thc t khch quan ch khng
phi ngc li. iu c ngha l ni dung ca nhng tri thc ng n khng phi l sn
phm thun ty ch quan, khng phi l s xc lp ty tin ca con ngi hoc c sn trong
nhn thc; tri li, ni dung thuc v th gii khch quan, do th gii khch quan qui nh.
Khng nh chn l c tnh khch quan l mt trong nhng im c bn phn bit quan
nim v chn l ca ch ngha duy vt bin chng vi ch ngha duy tm v thuyt bt kh tri
l nhng hc thuyt ph nhn s tn ti khch quan ca th gii vt cht v ph nhn kh nng
con ngi nhn thc c th gii .
Chn l khng ch c tnh khch quan m cn c tnh tuyt i v tnh tng i. Tnh tuyt
i ca chn l. Tnh tuyt i ca chn l l ch tnh ph hp hon ton v y gia ni
dung phn nh ca tri thc vi hin thc khch quan. V nguyn tc, chng ta c th t n
chn l tuyt i. Bi v, trong th gii khch quan khng tn ti mt s vt, hin tng no m
con ngi hon ton khng th nhn thc c. Kh nng trong qu trnh pht trin l v
hn. Song, kh nng li b hn ch bi nhng iu kin c th ca tng th h khc nhau, ca
tng thc tin c th v bi iu kin xc nh v khng gian v thi gian ca i tng c
phn nh. Do chn l c tnh tng i.
Tnh tng i ca chn l l tnh ph hp nhng chua hon ton y gia ni dung
phn nh ca tri thc t c vi hin thc khch quan m n phn nh. iu c ngha
l gia ni dung ca chn l vi khch th c phn nh ch t c s ph hp tng phn,
tng b phn, mt s mt, mt s kha cnh no trong nhng iu kin nht nh.
Chn l tng i v chn l tuyt i khng tn ti tch ri nhau m c s thng nht bin
chng vi nhau. Mt mt, chn l tuyt i l tng s ca cc chn l tng i. Mt khc,
trong mi chn l mang tnh tng i bao gi cng cha ng nhng yu t ca tnh tuyt i.
Lnin vit: Chn l tuyt i c cu thnh t tng s nhng chn l tng i ang pht
trin; chn l tng i l nhng phn nh tng i ng ca mt khch th tn ti c lp vi
nhn loi; nhng phn nh y ngy cng tr nn chnh xc hn; mi chn l khoa hc, d c
tnh tng i, vn ch ng mt yu t ca chn l tuyt i.
Nhn thc mt cch ng n mi quan h bin chng gia tnh tng i v tnh tuyt i
ca chn l c mt ngha quan trng trong vic ph phn v khc phc nhng sai lm cc
oan trong nhn thc v hnh ng. Nu cng iu tnh tuyt i ca chn l h thp tnh
tng i ca n s ri vo quan im siu hnh, ch ngha gio iu, bnh bo th, tr tr.
Ngc li, nu tuyt i ha tnh tng i ca chn l, h thp vai tr ca tnh tuyt i s ri
vo ch ngha tng i. T dn n ch ngha ch quan, ch ngha xt li, thut ngy bin,
thuyt hoi nghi v thuyt bt kh tri.
Ngoi tnh khch quan, tnh tuyt i v tnh tng i, chn l cn c tnh c th. Tnh c
th ca chn l l c tnh gn lin v ph hp gia ni dung phn nh vi mt i tng nht
nh cng cc iu kin, hon cnh lch s c th. iu c ngha l mi tri thc ng n
bao gi cng c mt ni dung c th xc nh. Ni dung khng phi l s tru tng thun
40
ty thot ly hin thc m n lun lun gn lin vi mt i tng xc nh, din ra trong mt
khng gian, thi gian hay mt hon cnh no , trong mt mi lin h, quan h c th. V vy,
bt k chn l no cng gn lin vi nhng iu kin lch s c th. Nu thot ly nhng iu
kin c th th nhng tri thc c hnh thnh trong qu trnh nhn thc s ri vo s tru
tng thun ty. V th n khng phi l nhng tri thc ng n v khng c coi l chn l.
Khi nhn mnh c tnh ny, Lnin khng nh: khng c chn l tru tng, chn l
lun lun l c th. Vic nm vng nguyn tc v tnh c th ca chn l c mt ngha
phng php lun quan trng trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin. N i hi khi
xem xt, nh gi mi s kin, mi vic lm ca con ngi phi da trn quan im lch s - c
th; phi xut pht t nhng iu kin lch s c th m vn dng nhng l lun chung cho ph
hp. Theo Lnin: bn cht, linh hn sng ca ch ngha Mc l phn tch c th mi tnh hnh
c th; rng phng php ca Mc trc ht l xem xt ni dung khch quan ca qu trnh lch
s trong mt thi im c th nht nh.
- Vai tr ca chn l i vi thc tin:
sinh tn v pht trin, con ngi phi tin hnh nhng hot ng thc tin, l cc
hot ng ci bin mi trng t nhin v x hi, ng thi cng qua con ngi thc hin
mt cch t gic hay khng t gic qu trnh hon thin v pht trin chnh bn thn mnh.
Chnh qu trnh ny lm pht sinh v pht trin hot ng nhn thc ca con ngi. Th
nhng, hot ng thc tin ch c th thnh cng v c hiu qu khi con ngi vn dng c
nhng tri thc ng n v thc t khch quan trong chnh hot ng thc tin ca mnh. V
vy, chn l l mt trong nhng iu kin tin quyt m bo s thnh cng v tnh hiu qu
trong hot ng thc tin.
Mi quan h gia chn l v hot ng thc tin l mi quan h song trng trong qu trnh
vn ng, pht trin ca c chn l v thc tin: chn l pht trin nh thc tin v thc tin
pht trin nh vn dng ng n nhng chn l m con ngi t c trong hot ng
thc tin.
Quan im bin chng v mi quan h gia chn l v thc tin i hi trong hot ng
nhn thc con ngi phi xut pht t thc tin t c chn l, phi coi chn l cng l
mt qu trnh, ng thi phi thng xuyn t gic vn dng chn l vo trong hot ng thc
tin pht trin thc tin, nng cao hiu qu hot ng ci bin gii t nhin v x hi .
Coi trng tri thc khoa hc v tch cc vn dng sng to nhng tri thc vo trong cc
hot ng kinh t - x hi, nng cao hiu qu ca nhng hot ng v thc cht cng chnh
l pht huy vai tr ca chn l khoa hc trong thc tin hin nay.
----@----
41
Chng 3
CH NGHA DUY VT LCH S

Ch ngha duy vt lch s l h thng quan im duy vt bin chng v x hi; l kt qu
ca s vn dng phng php lun ca ch ngha duy vt bin chng v php bin chng duy
vt vo vic nghin cu i sng x hi v lch s nhn loi; l mt trong nhng pht hin v
i nht ca ch ngha Mc, bi vic pht hin ra quan nim duy vt lch s, hay ni cho ng
hn, vic p dng, vic vn dng trit ch ngha duy vt xem xt nhng hin tng x
hi, loi b c hai khuyt im cn bn ca nhng l lun lch s trc kia, ng thi,
ch ngha Mc m ng cho vic nghin cu rng ti v ton din qu trnh pht sinh, pht
trin v suy tn ca cc hnh thi kinh t - x hi theo quan im duy vt.
I. VAI TR CA SN XUT VT CHT V QUI LUT QUAN H SN XUT
PH HP VI TRNH PHT TRIN CA LC LNG SN XUT
1. Sn xut vt cht v vai tr ca n
a. Sn xut vt cht v phng thc sn xut
Sn xut l mt loi hnh hot ng c trng ca con ngi v x hi loi ngi, bao
gm: sn xut vt cht, sn xut tinh thn v sn xut ra bn thn con ngi. Ba qu trnh
gn b cht ch vi nhau, tc ng qua li ln nhau, trong sn xut vt cht l c s cho s
tn ti v pht trin ca x hi. theo ngghen, im khc bit cn bn gia x hi loi ngi
vi x hi loi vt l ch: loi vt may lm ch hi lm trong khi con ngi li sn xut.
Nh vy, sn xut vt cht l mt trong nhng loi hot ng c trng ca con ngi
cng chnh l mt loi hnh hot ng thc tin vi mc ch ci bin cc i tng ca gii t
nhin theo nhu cu tn ti, pht trin ca con ngi v x hi. Vi ngha nh vy, sn xut vt
cht l mt loi hot ng c tnh khch quan, tnh x hi, tnh lch s v tnh sng to.
Bt c mt qu trnh sn xut no cng c to nn t ba yu t c bn l: sc lao ng
ca ngi lao ng, t liu lao ng v i tng lao ng. Sc lao ng l ton b th lc v
tr lc ca con ngi c kh nng c vn dng, s dng trong cc qu trnh sn xut vt cht.
Sc lao ng v lao ng l hai khi nim c lin quan nhng khng ng nht. Lao ng l
mt loi hot ng c trng ca con ngi, chnh l qu trnh con ngi vn dng sc lao
ng to nn sc mnh ci bin thc t cc i tng trong qu trnh sn xut vt cht. Sc
lao ng l yu t khng th thiu c qu trnh lao ng, nhng khng c qu trnh lao ng
th sc lao ng ch tn ti dng tim nng v ng thi sc lao ng cng c pht trin
chnh trong qu trnh lao ng thc t. i tng lao ng chnh l nhng tn ti ca gii t
nhin m con ngi tc ng vo trong qu trnh lao ng. T liu lao ng l nhng phng
tin vt cht m con ngi s dng trong qu trnh lao ng tc ng vo i tng lao
ng.
Bt c mt qu trnh sn xut vt cht no cng c tin hnh vi mc ch nht nh v
c tin hnh theo nhng cch thc xc nh. Cch thc tin hnh chnh l phng thc sn
xut. Vy khi nim phng thc sn xut dng d ch nhng cch thc m con ngi s dng
tin hnh qu trnh sn xut ca x hi nhng giai on lch s nht nh.
Mi x hi mi giai on lch s nht nh u c phng thc sn xut ca n vi nhng
c im ring. Phng thc sn xut ca ngi nguyn thy c c trng l cch thc k thut
nh bt t nhin cn trnh ht sc th s, cn phng thc sn xut trong x hi hin i
li c c trng trnh k xo cng nghip v cng ngh cao.
42
Mi phng thc sn xut u c hai phng din c bn l k thut v kinh t ca n.

Phng din k thut ca phng thc sn xut l ch qu trnh sn xut c tin hnh vi
nhng cch thc t chc kinh t no. Trong cc x hi nng nghip truyn thng, phng thc
k thut ch yu ca qu trnh sn xut l cc cng c k thut th cng vi qui m nh v khp
kn v phng din kinh t. Ngc li, trong cc x hi hin i, qu trnh sn xut li c tin
hnh vi phng thc k thut cng nghip v t chc kinh t th trng vi nhng qui m
ngy cng m rng v khng ngng pht trin theo hng phn tch v ph thuc vo nhau
gia cc khu k thut v t chc kinh t ca qu trnh sn xut x hi.
b. Vai tr ca sn xut vt cht v phng thc sn xut i vi s tn ti, pht trin ca
x hi
Theo quan im duy vt lch s, sn xut vt cht gi vai tr l nhn t quyt nh s sinh
tn, pht trin ca con ngi v x hi; l hot ng nn tng lm pht sinh, pht trin nhng
mi quan h x hi ca con ngi; n chnh l c s ca s hnh thnh, bin i v pht trin
ca x hi loi ngi.
Khc vi cc quan nim duy tm v lch s, Mc xut pht t con ngi hin thc v
i n kt lun rng: tin u tin ca mi s tn ti ca con ngi, v do l tin u
tin ca mi qu trnh lch s chnh l vic con ngi ta phi c kh nng sng ri mi
c th lm ra lch s. nhng mun sng c th trc ht cn phi c thc n, thc ung, nh
, qun o v mt vi th khc na. Nh vy, hnh vi lch s u tin l vic sn xut ra nhng
t liu tha mn nhng nhu cu y, vic sn xut ra bn thn i sng vt cht. Cng v
vy, c th ni con ngi vi t cch ngi, c bt u bng t phn bit vi sc vt ngay
t khi con ngi bt u sn xut ra nhng t liu sinh hot ca mnh.
tin hnh qu trnh sn xut vt cht - tc qu trnh ci bin gii t nhin, con ngi tt
yu phi thit lp nn nhng mi quan h nht nh vi nhau, chnh l nhng quan h sn
xut v trn c s nhng quan h sn xut ny m pht sinh nhng mi quan h x hi khc:
chnh tr, x hi, o c, php lut, theo Mc: vic sn xut ra nhng t liu sinh hot vt
cht trc tip v do th, mi mt giai on pht trin nht nh ca mt dn tc hay mt thi i
u to ra mt c s, t m ngi ta pht trin cc th ch nh nc, cc quan im php
quyn, ngh thut v thm ch c nhng quan nim tn gio ca ngi ta. Trong qu trnh sn
xut vt cht, con ngi khng ngng lm bin i t nhin, bin i x hi, ng thi lm bin
i chnh bn thn mnh. Sn xut vt cht khng ngng pht trin. S pht trin ca sn xut
vt cht quyt nh s bin i, pht trin ca cc mt ca i sng x hi, quyt nh pht trin
x hi t thp n cao. Nh vy, s vn ng, pht trin ca ton b i sng x hi, suy cho
n cng c nguyn nhn t tnh trng pht trin ca nn sn xut ca x hi. Do , gii
thch v gii quyt ng n cc vn ca i sng x hi th cn phi tm nguyn nhn cui
cng ca n t thc trng pht trin ca nn sn xut vt cht ca x hi m cn bn l t
trnh pht trin phng thc sn xut ca n. Nn sn xut t bn ch ngha trnh cao
hn nn sn xut phong kin chnh l v nn sn xut t bn ch ngha l nn sn xut da vo
trnh pht trin ca phng thc sn xut cng nghip v hnh thc t chc kinh t th trng
ngy cng hin i, cng nh m n c th to ra nng sut lao ng cao hn rt nhiu so vi
phng thc sn xut phong kin vi trnh lao ng cn bn l th cng vi hnh thc t
chc kinh t t cp, t tc, khp kn. Chnh v vy m c th ni: cc thi i kinh t khc nhau
cn bn khng phi ch n sn xut ra ci g m l ch n c tin hnh bng cch no vi
cng c g.
Vi vic pht hin ra vai tr quyt nh ca phng thc sn xut i vi trnh pht trin
ca nn sn xut x hi v do l vi trnh pht trin ca i sng x hi ni chung, ch
ngha Mac-Lnin phn tch s pht trin ca lch s nhn loi theo lch s thay th v pht
trin ca cc phng thc sn xut. S thay th v pht trin ca cc phng thc sn xut phn
nh xu hng tt yu khch quan ca qu trnh pht trin x hi loi ngi t trnh thp n
trnh ngy cng cao hn: Phng thc sn xut Chu, C i, Phong kin v T sn hin
i,Tnh cht tun t trong qu trnh thay th v pht trin cc phng thc sn xut cng
43
chnh l qui lut chung trong tin trnh pht trin ca lch s nhn loi nhng vi mi cng
ng x hi nht nh, ty theo iu kin khch quan v ch quan m c th c nhng biu hin
a dng v con ng pht trin ca n: c tnh cht an xen gia cc phng thc sn xut
trong mt thi k pht trin hoc c nhng bc b qua mt hoc mt vi phng thc sn xut
no (vi t cch l phng thc sn xut c tnh cht ph bin, gi vai tr ch o) v tin
thng ln phng thc sn xut cao hn. chnh l s biu hin tnh thng nht trong tnh a
dng v con ng pht trin ca mi cng ng ngi nht nh, to nn tnh cht phong ph
ca lch s nhn loi. tuy nhin, d lch s ca mi cng ng ngi c pht trin phong ph,
a dng nh th no, thm ch c nhng giai on pht trin phi tri qua nhng con ng
vng nhng rt cuc lch s vn tun theo hng chung l pht trin theo chiu hng i ln t
phng thc sn xut trnh thp ln trnh cao hn
2. Qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut
a. Khi nim lc lng sn xut, quan h sn xut
Bt k mt qu trnh sn xut vt cht no cng cn phi c cc nhn t thuc v ngi lao
ng (nh nng lc,k nng, tri thc,ca ngi lao ng) cng cc t liu sn xut nht nh
(nh i tng , cng c, cc t liu ph tr ca qu trnh sn xut,). Ton b cc nhn t
to thnh lc lng sn xut ca qu trnh sn xut. Nh vy, lc lng sn xut chnh l ton
b cc nhn t vt cht, k thut ca qu trnh sn xut, chng tn ti trong mi quan h bin
chng vi nhau to ra sc sn xut lm ci bin cc i tng trong qu trnh sn xut, tc to
ra nng lc thc tin lm bin i cc i tng vt cht ca gii t nhin theo nhu cu nht
nh ca con ngi v x hi. Nhu vy, lc lng sn xut l nhng nhn t c tnh sng to v
c tnh lch s. Cng do , trnh pht trin ca lc lng sn xut phn nh trnh chinh
phc gii t nhin ca con ngi: trnh th cng ca lc lng sn xut l lc lng sn xut
phn nh trnh chinh phc gii t nhin thp hn rt nhiu so vi lc lng sn xut trnh
k thut cng nghip v cng ngh cao.
Trong cc nhn t to thnh lc lng sn xut, nhn t ngi lao ng l nhn t gi vai
tr quyt nh bi v suy n cng th cc t liu sn xut ch l sn phm lao ng ca con
ngi, ng thi gi tr v hiu qu thc t ca cc t liu sn xut ph thuc vo trnh thc
t s dng v sng to ca ngi lao ng. Mt khc, trong t liu sn xut th nhn t cng c
lao ng l nhn t phn nh r nht trnh pht trin ca lc lng sn xut v th hin trnh
con ngi chinh phc gii t nhin. Ngy nay, vi s pht trin v ng dng nhanh chng,
trc tip cc thnh tu ca khoa hc, k thut, cng ngh cao vo qu trnh sn xut khin
cho cc tri thc khoa hc k thut ngy cng tr thnh lc lng sn xut trc tip; tri thc
khoa hc, k thut, cng ngh c c nh nhng qu trnh nghin cu khoa hc ngy cng
tr thnh nhng nhn t quan trng hng u trong qu trnh pht trin ca lc lng sn xut,
thc y lc lng sn xut pht trin v t dn n s hnh thnh nhng nhn t c bn
nht ca xu hng pht trin kinh t tri thc.
Nh vy, lc lng sn xut chnh l nhn t c bn, tt yu to thnh ni dung vt cht
ca qu trnh sn xut; khng mt qu trnh sn xut hin thc no c th din ra nu thiu mt
trong hai nhn t l ngi lao ng v t liu sn xut. Th nhng, ch c lc lng sn xut
vn cha th din ra qu trnh sn xut hin thc c m cn phi c nhng quan h sn xut
ng vai tr l hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut y.
Quan h sn xut l mi quan h kinh t gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut (sn
xut v ti sn xut x hi). Quan h sn xut bao gm: quan h s hu i vi t liu sn xut,
quan h trong t chc - qun l qu trnh sn xut v quan h trong phn phi kt qu ca qu
trnh sn xut . Nhng quan h ny tn ti trong mi quan h thng nht v chi phi, tc ng
ln nhau trn c s quyt nh ca quan h s hu v t liu sn xut.
b. Mi quan h bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut
- Mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut l mi quan h thng nht bin
chng, trong lc lng sn xut quyt nh quan h sn xut v quan h sn xut tc ng
tr li lc lng sn xut.
44
Lc lng sn xut v quan h sn xut l hai mt c bn, tt yu ca qu trnh sn xut,

trong , lc lng sn xut l ni dung vt cht ca qu trnh sn xut, cn quan h sn xut l
hnh thc kinh t ca qu trnh . Trong i sng hin thc, khng th c s kt hp cc nhn
t ca qu trnh sn xut to ra nng lc thc tin ci bin cc i tng vt cht t nhin li
c th din ra bn ngoi nhng hnh thc kinh t nht nh; ngc li cng khng c mt qu
trnh sn xut no c th din ra trong i sng hin thc ch vi nhng quan h sn xut khng
c ni dung vt cht ca n. Nh vy, lc lng sn xut v quan h sn xut tn ti trong tnh
qui nh ln nhau, thng nht vi nhau. y l yu cu tt yu, ph bin din ra trong mi qu
trnh sn xut hin thc ca x hi. Tng ng vi thc trng pht trin nht nh ca lc lng
sn xut cng tt yu i hi phi c quan h sn xut ph hp vi thc trng trn c ba
phng din: s hu t liu sn xut, t chc, qun l v phn phi. Ch c nh vy, lc lng
sn xut mi c th c duy tr, thai thc - s dng v pht trin trong mt hnh thc kinh t
nht nh, khng th tn ti lc lng sn xut bn ngoi cc hnh thc kinh t nht nh.
Mi thng nht bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut tun theo nguyn
tc khch quan quan h sn xut ph thuc vo thc trng pht trin thc t ca lc lng sn
xut hin thc trong mi giai on lch s xc nh; bi v, quan h sn xut ch l hnh thc
kinh t ca qu trnh sn xut cn lc lng sn xut l ni dung vt cht, k thut ca qu trnh
. Tuy nhin, quan h sn xut, vi t cch l hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut, n lun
lun c tc ng tr lai lc lng sn xut. S tc ng ny c th din ra theo chiu hng tch
cc hoc tiu cc, iu ph thuc vo tnh ph hp hay khng ph hp ca quan h sn xut
vi thc trng v nhu cu khch quan ca s pht trin lc lng sn xut. Nu ph hp n s
c tc dng tch cc v ngc li, nu khng ph hp n s c tc dng tiu cc.
- Mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut l mi quan h thng nht c
bao hm kh nng chuyn ha thnh cc mt i lp v pht sinh mu thun.
Trong phm vi tng i n nh ca mt hnh thc kinh t xc nh, lc lng sn xut
ca x hi c bo tn, khng ngng c khai thc - s dng v pht trin trong qu trnh sn
xut v ti sn xut ca x hi. Tnh n nh, ph hp ca quan h sn xut i vi lc lng
sn xut cng cao th lc lng sn xut cng c kh nng pht trin, nhng chnh s pht trin
ca lc lng sn xut li lun lun to ra kh nng ph v s thng nht ca n vi nhng
hnh thc kinh t hin thc. Nhng hnh thc kinh t hin thc ny, t ch l nhng hnh thc
ph hp v cn thit cho s pht trin ca cc lc lng sn xut tr thnh nhng hnh thc
km hm s pht trin , n to ra mt mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn
xut, t xut hin nhu cu khch quan phi thit lp mi quan h thng nht gia chng theo
nguyn tc quan h sn xut phi ph hp vi nhu cu pht trin ca lc lng sn xut. Khi
phn tch s vn ng ca mu thun bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut,
Mc tng ch ra rng: ti mt giai on pht trin no ca chng, cc lc lng sn xut
vt cht ca x hi mu thun vi nhng quan h sn xut hin ctrong t trc n nay
cc lc lng sn xut vn pht trin. T ch l nhng hnh thc pht trin ca lc lng sn
xut, nhng quan h y tr thnh nhng xing xch ca cc lc lng sn xut. Khi bt u
thi i mt cuc cch mng x hi. Chnh nh nhng cuc cch mng x hi m nhng quan
h sn xut hin thc ca x hi c thay th bng mt quan h sn xut mi, ph hp vi nhu
cu pht trin ca lc lng sn xut hin thc, tip tc pht huy tc ng tch cc thc y s
pht trin ca lc lng sn xut trong mt hnh thc kinh t mi.
Nh vy, mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut l mi quan h mu
thun bin chng gia ni dung vt cht, k thut vi hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut
x hi. S vn ng ca mu thun ny l mt qu trnh i t s thng nht n nhng s khc
bit v i lp, t lm xut hin nhu cu khch quan phi c gii quyt theo nguyn tc
quan h sn xut phi ph hp vi thc trng pht trin ca lc lng sn xut. S vn ng ca
mu thun ny cng tun theo qui lut :t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i
v cht v ngc li, qui lut ph nh ca ph nh, khin cho qu trnh pht trin ca nn
45
sn xut x hi va din ra vi tnh cht tim tin, tun t li va c tnh nhy vt vi nhng
bc t bin, k tha v vt qua ca n trnh ngy cng cao hn.
Trong phm vi phn tch s pht trin x hi, mu thun v s vn ng ca mu thun
gia lc lng sn xut v quan h sn xut chnh l ni dung c bn ca qui lut quan h sn
xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. S tc ng ca qui lut ny to ra
ngun gc v ng lc c bn nht i vi s vn ng, pht trin ca nn sn xut vt cht v
do l ca lch s nhn loi t phng thc sn xut thp ln phng thc sn xut cao hn;
n cng l c s gii thch mt cch khoa hc v ngun gc su xa ca ton b cc hin
thng x hi v cc s bin i trong i sng chnh tr, vn ha ca cc cng ng ngi
trong lch s.
II. BIN CHNG CA C S H TNG V KIN TRC THNG TNG
1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng
a. Khi nim c s h tng
Khi nim c s h tng dng ch ton b nhng quan h sn xut ca mt x hi trong
s vn ng hin thc ca chng hp thnh c cu kinh t ca x hi .
C s h tng ca mt x hi, trong ton b s vn ng ca n, c to nn bi cc quan
h sn xut thng tr, quan h sn xut tn d v quan h sn xut mi tn ti di hnh thi
mm mng, i biu cho s pht trin ca x hi tng lai, trong quan h sn xut thng tr
chim a v ch o, chi phi cc quan h sn xut khc, nh hng s pht trin ca i sng
kinh t - x hi v gi vai tr l c trng cho ch kinh t ca mt x hi nht nh. S tn
ti ca ba loi hnh quan h sn xut cu thnh c s h tng ca mt x hi phn nh tnh cht
vn ng, pht trin lin tc ca lc lng sn xut vi cc tnh cht: k tha, pht huy v pht
trin.
Nh vy, h thng quan h sn xut hin thc ca mt x hi ng vai tr kp: mt mt
vi lc lng sn xut, n gi vai tr l hnh thc kinh t cho s duy tr, pht huy v pht trin
lc lng sn xut hin thc; mt khc vi cc quan h chnh tr x hi, n ng vai tr l c s
hnh thnh kt cu kinh t, lm c s cho s thit lp mt h thng kin trc thng tng ca x
hi.
b. Khi nim kin trc thng tng
Khi phn tch nhng quan h sn xut vi t cch l c s kinh t ca vic xc lp trn
nhng quan h chnh tr - x hi, Mc vit: ton b nhng quan h sn xut y hp thnh c
cu kinh t ca x hi, tc l ci c s hin thc trn dng ln mt kin trc thng tng
php l, chnh tr v nhng hnh thi thc x hi nht nh tng ng vi c s hin thc .
Nh vy, theo quan im ca Mc, khi nim kin trc thng tng dng ch ton b h
thng kt cu cc hnh thi thc x hi cng vi cc thit ch chnh tr x hi tng ng, c
hnh thnh trn mt c s h tng nht nh.
Kin trc thng tng ca m x hi nht nh l mt kt cu phc tp, c th c phn
tch t nhng gic khc nhau, t cho thy mi quan h an xen v chi phi ln nhau ca
chng. T gic chung nht, c th thy kin trc thng tng ca mt x hi bao gm: h
thng cc hnh thi thc x hi v cc thit ch chnh tr-x hi tng ng ca chng.
Trong x hi c giai cp, c bit l trong cc x hi hin i, hnh thi thc chnh tr v
php quyn cng h thng thit ch, t chc chnh ng v nh nc l hai thit ch, t chc
quan trng nht trong h thng kin trc thng tng ca x hi.
Nh nc l mt b my t chc quyn lc v thc thi quyn lc c bit ca x hi trong
iu kin x hi c i khng giai cp. V danh ngha, nh nc l h thng i biu cho quyn
lc chung ca x hi qun l, iu khin mi hot ng ca x hi v cng dn, thc hin
chc nng chnh tr v chc nng x hi cng vi chc nng i ni v i ngoi ca quc gia,
nhng v thc cht, bt c nh nc no cng l cng c quyn lc thc hin chuyn chnh giai
cp ca giai cp thng tr, tc giai cp nm gi c nhng t liu sn xut ch yu ca x hi,
n chnh l ch th thc s ca quyn lc nh nc.
46
2. Quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng

C s h tng v kin trc thng tng l hai phng din c bn ca i sng x hi
l phng din kinh t v phng din chnh tr - x hi, chng tn ti trong mi quan h thng
nht bin chng vi nhau, tc ng ln nhau, trong c s h tng ng vai tr quyt nh i
vi kin trc thng tng v ng thi kin trc thng tng thng xuyn c s tc ng tr
li c s h tng kinh t ca x hi.
a. Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng
Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng c th hin trn nhiu
phng din: tng ng vi mt c s h tng s sn sinh ra mt kin trc thng tng ph
hp, c tc dng bo v c s h tng ; nhng bin i trong c s h tng to ra nhu cu
khch quan phi c s bin i tng ng trong kin trc thng tng; tnh cht mu thun
trong c s h tng c phn nh thnh mu thun trong h thng kin trc thng tng; s
u tranh trong lnh vc thc x hi v nhng xung t li ch chnh tr - x hi c nguyn
nhn su xa t mu thun v cuc u tranh dnh li ch trong c s kinh t ca x hi; giai cp
nm gi quyn s hu t liu sn xut ca x hi cng ng thi l giai cp nm c quyn
lc nh nc trong kin trc thng tng cn cc giai cp v tng lp x hi khc vo a v
ph thuc i vi quyn lc nh nc; cc chnh sch v php lut ca nh nc, suy cho n
cng ch l phn nh nhu cu thng tr v kinh t ca giai cp nm gi quyn s hu nhng t
liu sn xut ch yu ca x hiNh vy, c s h tng quyt nh kin trc thng tng, cn
kin trc thng tng l s phn nh i vi c s h tng, ph thuc vo c s h tng.
Tnh cht ph thuc ca kin trc thng tng vo c s h tng c nguyn nhn t tnh tt
yu kinh t i vi ton b cc lnh vc sinh hot ca x hi, d l lnh vc thc tin chnh
tr, php lut,hay lnh vc sinh hot tinh thn ca x hi. Tnh tt yu kinh t li ph thuc
vo tnh tt yu ca nhu cu duy tr v pht trin ca cc lc lng sn xut khch quan ca x
hi. Thc cht, l mi quan h ph thuc ca cc hnh thi thc x hi vo tn ti vt cht
ca x hi.
b. Vai tr tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng
Vi t cch l cc hnh thc phn nh v c xc lp do nhu cu pht trin ca kinh t,
cc yu t thuc kin trc thng tng c v tr c lp tng i ca n v thng xuyn c vai
tr tc ng tr li c s h tng ca x hi.
S tc ng ca kin trc thng tng i vi c s h tng c th thng qua nhiu phng
thc, hnh thc, iu ny ph thuc vo bn cht ca mi nhn t trong kin trc thng tng,
ph thuc vo v tr, vai tr ca n v nhng iu kin c th. Tuy nhin, trong iu kin kin
trc thng tng c yu t nh nc th phng thc v hnh thc tc ng ca cc yu t khc
ti c s kinh t ca x hi thng phi thng qua nhn t nh nc v php lut mi c th
pht huy thc s vai tr thc t ca n. Nh nc l nhn t c tc ng trc tip nht v mnh
m nht ti c s h tng kinh t ca x hi.
S tc ng ca cc yu t thuc kin trc thng tng c th din ra theo nhiu xu hng
v mc tiu, thm ch cc xu hng khng ch khc nhau m cn c th i lp nhau, iu
phn nh tnh cht mu thun li ch ca cc giai cp, cc tng lp x hi khc nhau v i lp
nhau: c s tc ng nhm duy tr c s kinh t hin ti, tc xu th duy tr ch x hi hin
thi, li c s tc ng theo xu hng xa b kinh t ny v c xu hng u tranh cho vic xc
lp mt c s kinh t khc, xy dng mt ch x hi khc,
S tc ng ca kin trc thng tng i vi c s h tng c th din ra theo xu hng
tch cc hoc tiu cc, iu ph thuc vo s ph hp hay khng ph hp ca cc yu t
thuc kin trc thng tng i vi nhu cu khch quan ca s pht trin kinh t; nu ph hp
n s c tc dng tch cc, ngc li s c tc dng tiu cc, km hm v ph hoi s pht trin
kinh t trong mt phm vi v mc nht nh. Tuy nhin, s tc ng ca kin trc thng
tng i vi c s h tng d din ra vi nhng xu hng khc nhau, mc khc nhau nhng
rt cuc n khng th gi vai tr quyt nh i vi c s h tng kinh t ca x hi; c s h
tng kinh t ca x hi vn t m ng i cho n theo tnh tt yu kinh t ca n.
47
III. TN TI X HI QUYT NH THC X HI

V TNH C LP TNG I CA THC X HI
Trong h thng quan nim duy vt bin chng v lch s, nguyn l tn ti x hi quyt
nh thc x hi l mt nguyn l c bn, nh du s i lp cn bn gia th gii quan duy
vt v duy tm trong x hi. Lnin bt u t nguyn l ny khi trnh by h thng nhng
quan im duy vt lch s ca Mc: nhn thy ch ngha duy vt c l khng trit , cha
hon b v phin din, nn Mc cho l cn phi lm cho khoa hc x hi ph hp vi c s duy
vt, v da vo c s ci to khoa hc y. Nu, ni chung, ch ngha duy vt ly tn ti
gii thch thc ch khng phi ngc li, th khi p dng vo i sng x hi ca loi
ngi, n buc phi ly tn ti x hi gii thch thc x hi.
1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi
a. Khi nim tn ti x hi, thc x hi
Khi nim tn ti x hi dng ch phng din sinh hot vt cht v cc iu kin sinh
hot vt cht ca x hi.
Cc yu t c bn to thnh tn ti x hi bao gm: phng thc sn xut vt cht, cc yu
t thuc iu kin t nhin hon cnh a l v dn c. Cc yu t tn ti trong mi thng
nht bin chng, tc ng ln nhau, to thnh iu kin sinh tn v pht trin ca x hi, trong
, phng thc sn xut vt cht l yu t c bn nht.
Khi nim thc x hi dng ch ton b phng din sinh hot tinh thn ca x hi,
ny sinh t tn ti x hi v phn nh tn ti x hi trong nhng giai on pht trin nht nh.
Gia thc x hi v thc c nhn c s thng nht bin chng nhng khng ng nht.
Mi quan h gia thc x hi v thc c nhn thuc mi quan h gia ci ring v ci
chung.
Lnh vc tinh thn ca i sng x hi c cu trc ht sc phc tp. C th tip cn kt cu
ca thc x hi t nhng phng din khc nhau.
Theo ni dung v lnh vc phn nh i sng x hi, thc x hi bao gm cc hnh thi
khc nhau, l thc chnh tr, thc php quyn, thc o c, thc tn gio, thc
thm m, thc khoa hc,
Theo trnh phn nh ca thc x hi i vi tn ti x hi c th phn bit thc x
hi thng thng v thc l lun: thc x hi thng thng l ton b nhng tri thc, nhng
quan nimca nhng con ngi trong mt cng ng ngi nht nh, c hnh thnh mt
cch trc tip t hot ng thc tin hng ngy, cha c h thng ha, khi qut ha thnh l
lun. thc l lun l nhng t tng, quan im c h thng ha, khi qut ha thnh
cc hc thuyt x hi, c trnh by di dng nhng khi nim, phm tr, qui lut. thc l
lun c kh nng phn nh hin thc khch quan mt cch khi qut, su sc v chnh xc, vch
ra cc mi lin h bn cht ca cc s vt v hin tng. thc l lun t trnh cao v
mang tnh h thng to thnh cc h t tng.
Cng c th phn tch thc x hi theo hai trnh v hai phng thc phn nh i vi
tn ti x hi, l tm l x hi v h t tng x hi. Tm l x hi l ton b i sng tnh
cm, tm trng, kht vng, ch,ca nhng cng ng ngi nht nh; l s phn nh trc
tip v t pht i vi hon cnh sng ca h. H t tng x hi l ton b cc h thng quan
nim, quan im x hi nh: chnh tr, trit hc, o c, tn gio,; l s phn nh gin tip
v t gic i vi tn ti x hi. Tm l x hi v h t tng x hi l hai trnh , hai phng
thc phn nh khc nhau ca thc x hi i vi cng mt tn ti x hi, chng c mi quan
h bin chng vi nhau, tuy nhin, khng phi tm l x hi t n sn sinh ra h t tng x
hi.
Trong x hi c giai cp th thc x hi cng c tnh giai cp, phn nh iu kin sinh
hot vt cht v li ch khc nhau, i lp nhau gia cc giai cp. Mi giai cp u c i sng
sinh hot tinh thn c th ca n nhng h t tng thng tr x hi bao gi cng l h t
tng ca giai cp thng tr x hi, n c nh hng n thc ca cc giai cp trong i sng
48
x hi. Theo quan nim ca Mc v ngghen: giai cp no chi phi nhng t liu sn xut vt
cht th cng chi phi lun c nhng t liu sn xut tinh thn, thnh th ni chung t tng
ca nhng ngi khng c t liu sn xut tinh thn cng ng thi b giai cp thng tr chi
phi.
b. Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi
Mt trong nhng cng lao to ln ca Mc v ngghen l pht trin ch ngha duy vt
n nh cao, xy dng quan im duy vt v lch s, gii quyt mt cch khoa hc vn s
hnh thnh v pht trin ca thc x hi. Cc ng chng minh rng, i sng tinh thn ca
x hi hnh thnh v pht trin trn c s ca i sng vt cht; rng khng th tm ngun gc
ca t tng, tm l x hi trong bn thn n, ngha l khng th tm trong u c con ngi m
phi tm trong hin thc vt cht. S bin i ca mt thi i no cng s khng gii thch
c nu ch cn c vo thc ca thi i y. Theo Mc: khng th nhn nh v mt thi
i nh th cn c vo thc ca thi i . Tri li, phi gii thch thc y bng nhng mu
thun ca i sng vt cht, bng s xung t hin c gia cc lc lng sn xut x hi v
nhng quan h sn xut x hi.
Quan im trn y i lp vi quan im duy tm v x hi tc i lp vi quan im
mun i tm ngun gc ca thc, t tng trong bn thn thc t tng, coi l ngun gc
ca mi hin tng x hi, quyt nh s pht trin x hi v trnh by lch s cc hnh thi
thc x hi tch ri c s kinh t - x hi. Ngc li, theo quan im duy vt lch s th tn ti
x hi quyt nh thc x hi; thc x hi l s phn nh i vi tn ti x hi v ph thuc
vo tn ti x hi; mi khi tn ti x hi (nht l phng thc sn xut) bin i th nhng t
tng v l lun x hi, nhng quan im v chnh tr, php quyn, trit hc, o c,vn ha,
ngh thut, tt yu s bin i theo. Cho nn nhng thi k lch s khc nhau nu chng ta
thy c nhng l lun, quan im, t tng x hi khc nhau th l do nhng iu kin khc
nhau ca i sng vt cht quyt nh.
Quan im duy vt lch s v ngun gc ca thc x hi khng phi dng li ch xc
nh s ph thuc ca thc x hi vo tn ti x hi, m cn ch ra rng, tn ti x hi quyt
nh thc x hi khng phi mt cch gin n trc tip m thng thng qua cc khu trung
gian. Khng phi bt c t tng, quan nim, l lun hnh thi thc x hi no cng phn nh
r rng v trc tip nhng quan h kinh t ca thi i, m ch khi no xt n cng th chng ta
mi thy r nhng mi quan h kinh t c phn nh bng cch ny hay cch khc trong cc
t tng y.
2. Tnh c lp tng i ca thc x hi
Quan im duy vt bin chng v x hi khng ch khng nh tnh quyt nh ca tn ti
x hi i vi thc x hi m cn lm sng t nhng ni dung ca tnh c lp tng i ca
thc x hi.
- thc x hi thng lc hu so vi tn ti x hi
Theo nguyn l tn ti x hi quyt nh thc x hi th khi tn ti x hi bin i s tt
yu dn ti nhng s bin i ca thc x hi. Tuy nhin khng phi trong mi trng hp,
s bin i ca tn ti x hi u ngay lp tc dn ti s bin i ca thc x hi; tri li,
nhiu yu t ca thc x hi (trong i sng tm l x hi v h t tng x hi) c th cn
tn ti rt lu di ngay c khi c s tn ti x hi sinh ra n c thay i cn bn. S d
nh vy l v:
+ Do bn cht ca thc x hi ch l s phn nh ca tn ti x hi cho nn ni chung
thc x hi ch c th bin i sau khi c s bin i ca tn ti x hi. Mt khc, s bin i
ca tn ti x hi do s tc ng mnh m, thng xuyn v trc tip ca hot ng thc tin,
din ra vi tc nhanh m thc khng th phn nh kp.
+ Do sc mnh ca thi quen, truyn thng, tp qun cng nh do tnh lc hu, bo th ca
mt s hnh thi thc x hi.
49
+ thc x hi lun gn vi li ch ca nhng nhm; nhng tp on ngi, nhng giai

cp nht nh trong lch s. V vy, nhng t tng c, lc hu thng c cc lc lng x
hi phn tin b lu gi v truyn b nhm chng li cc lc lng x hi tin b.
- thc x hi c th vt trc tn ti x hi
Khi khng nh tnh thng lc hu hn ca thc x hi so vi tn ti x hi, ch ngha
duy vt lch s ng thi tha nhn rng, trong nhng iu kin nht nh, t tng ca con
ngi, c bit l nhng t tng khoa hc tin tin c th vt trc s pht trin ca tn ti
x hi, d bo c tng lai v c tc dng t chc, ch o hot ng thc tin ca con
ngi, hng hot ng vo vic gii quyt nhng nhim v mi do s pht trin chn mui
ca i sng vt cht ca x hi t ra. Tuy nhin suy n cng, kh nng vt trc thc x
hi vn ph thuc vo tn ti x hi.
- thc x hi c tnh k tha trong s pht trin ca n.
Lch s pht trin i sng tinh thn ca x hi cho thy rng, nhng quan im l lun ca
mi thi i khng xut hin trn mnh t trng khng m c to ra trn c s k tha
nhng ti liu l lun ca cc thi i trc.
Do thc c tnh k tha trong s pht trin, nn khng th gii thch c mt t tng
no nu ch da vo nhng quan h kinh t hin c, khng ch n cc giai on pht trin
t tng trc . Lch s pht trin ca t tng cho thy nhng giai on hng thnh hoc
suy tn ca trit hc, vn hc, ngh thut,nhiu khi khng ph hp hon ton vi nhng giai
on hng thnh hoc suy tn ca kinh t.
Trong x hi c giai cp, tnh cht k tha ca thc x hi gn vi tnh cht giai cp ca
n. Nhng giai cp khc nhau k tha nhng ni dung thc khc nhau ca cc thi i trc.
Cc giai cp tin tin tip nhn nhng di sn, t tng tin b ca x hi c li. Lnin nhn
mnh rng, vn ha x hi ch ngha cn phi pht huy nhng thnh tu v truyn thng tt p
nht ca nn vn ha nhn loi t c ch kim trn c s th gii quan Macxit. Ngi vit: Vn
ha v sn phi l s pht trin hp qui lut ca tng s nhng kin thc m loi ngi tch
ly c di ch thng tr ca x hi t bn, x hi bn a ch v x hi ca bn quan liu.
- S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi trong s pht trin ca chng.
S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi l mt nguyn nhn lm cho trong mi
hnh thi thc x hi c nhng mt, nhng tnh cht khng th gii thch c mt cch trc
tip t tn ti x hi.
Lch s pht trin ca thc x hi cho thy, thng thng mi thi i, ty theo nhng
hon cnh lch s c th c nhng hnh thi thc no ni ln hng u v tc ng mnh
n cc hnh thi thc khc. Hy Lp thi c, trit hc v ngh thut tng ng vai tr
c bit quan trng; cn Ty u thi trung c th tn gio c mt nh hng mnh m n
mi mt tinh thn ca x hi. Cc nc Ty u giai on lch s sau ny th thc chnh tr
li ng vai tr to ln, tc ng mnh m n cc hnh thi thc x hi khc. Php t na
sau th k XVIII v c cui th k XIX, trit hc v vn hc l cng c quan trng nht
tuyn truyn nhng t tng chnh tr, l v i ca cuc u tranh chnh tr ca cc lc lng
x hi tin tin. Ngy nay, trong s tc ng ln nhau gia cc hnh thi thc x hi, thc
chnh tr thng c vai tr c bit quan trng. thc chnh tr ca giai cp cch mng nh
hng cho s pht trin theo chiu hng tin b ca cc hnh thi thc khc.
- thc x hi c kh nng tc ng tr li tn ti x hi.
Ch ngha duy vt lch s khng nhng ph phn quan im duy tm, m cn bc b quan
im duy vt tm thng hay ch ngha duy vt kinh t. Theo ngghen: S pht trin v mt
chnh tr, php lut, trit hc, tn gio, u da vo s pht trin kinh t. Nhng tt c chng
cng c nh hng ln nhau v nh hng n c s kinh t. Mc nh hng ca t tng
i vi s pht trin x hi ph thuc vo nhng iu kin lch s c th; vo tnh cht ca cc
mi quan h kinh t m trn tu tng ny sinh; vai tr lch s ca giai cp mang ngn c tu
tng; vo mc phn nh ng n ca t tng i vi cc nhu cu pht trin x hi; vo
50
mc m rng ca tu tng trong qun chng;Cng do , y cn phn bit vai tr ca

thc t tng tin b v t tng thc phn tin b i vi s pht trin ca x hi.
Nh vy, nguyn l ca ch ngha duy vt lch s v tnh c lp tng i ca thc x
hi ch ra bc tranh phc tp trong lch s pht trin ca thc x hi v i sng tinh thn
x hi ni chung; n bc b mi quan nim siu hnh, my mc, tm thng v mi quan h
gia tn ti x hi v thc x hi.
Quan im duy vt Macxit v tnh quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi v
tnh c lp tng i ca thc x hi l mt trong nhng nguyn l c bn ca ch ngha
duy vt lch s; l mt trong nhng c s phng php lun cn bn ca hot ng nhn thc v
thc tin. theo nguyn l ny, mt mt, vic nhn thc cc hin tng ca i sng tinh thn x
hi cn phi cn c vo tn ti x hi lm ny sinh ra n, nhng mt khc, cng cn phi gii
thch cc hin tng t nhng phng din khc nhau thuc ni dung tnh c lp tng i
ca chng. Do trong thc tin ci to x hi c, xy dng x hi mi cn phi c tin hnh
ng thi trn c hai mt tn ti x hi v thc x hi, trong vic thay i tn ti x hi c
l iu kin c bn nht thay i thc x hi c; ng thi cng thy rng khng ch nhng
bin i trong tn ti x hi mi tt yu dn n nhng thay i to ln trong i sng tinh thn
ca x hi m ngc li, nhng tc ng ca i sng tinh thn x hi, vi nhng iu kin xc
nh cng c th to ra nhng bin i mnh m, su sc trong tn ti x hi.
IV. HNH THI KINH T - X HI V QU TRNH LCH S T NHIN
CA S PHT TRIN CC HNH THI KINH T - X HI
1. Khi nim, cu trc hnh thi kinh t - x hi
X hi l tng th ca nhiu lnh vc vi nhng mi quan h ht sc phc tp. Cc nh
kinh in ca ch ngha Mc-Lnin vn dng phng php duy vt bin chng vo vic phn
tch i sng x hi, tin hnh tru tng ha cc quan h x hi v phn tch ra nhng quan h
sn xut, tc l nhng quan h kinh t tn ti mt cch khch quan, tt yu khng ph thuc vo
ch con ngi, tin hnh gii phu nhng quan h v ng thi phn tch nhng quan h
trong mi quan h ph thuc ca n vi thc trng pht trin ca lc lng sn xut hin
thc, phn tch nhng quan h trong mi quan h ton b vi nhng quan h x hi khc, tc
vi nhng quan h thuc kin trc thng tng chnh tr - x hi, t cho thy r x hi l mt
h thng cu trc vi cc lnh vc c bn to thnh, l: lc lng sn xut, quan h sn xut
v kin trc thng tng; trong quan h sn xut va tn ti vi t cch l hnh thc kinh t
ca s pht trin lc lng sn xut va tn ti vi t cch l ci hp thnh c s kinh t ca x
hi m trn dng ln mt h thng kin trc thng tng chnh tr, php lut, tn
gio,Trong l lun trit hc ca ch ngha Mc-Lnin cu trc ca x hi c gi l hnh
thi kinh t - x hi (hoc hnh thi x hi).
Vy, hnh thi kinh t- x hi l mt phm tr c bn ca ch ngha duy vt lch s, dng
ch x hi tng giai on lch s nht nh, vi mt kiu quan h sn xut c trng cho x
hi ph hp vi mt trnh nht nh ca lc lng sn xut v vi mt kin trc thng
tng tng ng c xy dng trn nhng quan h sn xut y.
Vi khi nim khoa hc v x hi theo cu trc hnh thi nh vy em li mt phng
php lun khoa hc trong vic nghin cu v cu trc c bn ca x hi, cho php phn tch i
sng ht sc phc tp ca x hi ch ra nhng mi quan h bin chng gia cc lnh vc c
bn ca n; ch ra qui lut vn ng v pht trin ca n nhu mt qu trnh lch s t nhin. y
l mt trong nhng pht hin to ln v mt phng php lun phn tch khoa hc v i sng x
hi v lch s ca ch ngha Mac-Lnin.
2. Qu trnh lch s - t nhin ca s pht trin cc hnh thi kinh t -x hi
Khi phn tch s pht trin ca lch s nhn loi theo l lun cu trc hnh thi kinh t-x
hi, Mc cho rng: S pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s-t
nhin
51
Tnh cht lch s-t nhin ca qu trnh pht trin cc hnh thi kinh t-x hi c phn
tch cc ni dung ch yu sau y:
- S vn ng v pht trin ca x hi khng tun theo ch ch quan ca con ngi m
tun theo cc qui lut khch quan, d l cc qui lut ca chnh bn thn cu trc hnh thi kinh
t-x hi, l h thng cc qui lut x hi thuc cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha,m
trc ht v c bn nht l qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc
lng sn xut v qui lut kin trc thng tng ph hp vi c s h tng.
- Ngun gc ca mi s vn ng, pht trin ca x hi, ca lch s nhn loi, ca mi lnh
vc kinh t-x hi, suy cho n cng u c nguyn nhn trc tip hay gin tip t s pht trin
ca lc lng sn xut ca x hi. Lnin tng nhn mnh: Ch c em qui nhng quan h x
hi vo nhng quan h sn xut, v em qui nhng quan h sn xut vo trnh ca nhng lc
lng sn xut th ngi ta mi c c mt c s vng chc quan nim s pht trin ca
nhng hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s -t nhin.
- Qu trnh pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi, tc l qu trnh thay th ln nhau ca
cc hnh thi kinh t-x hi trong lch s nhn loi, v do l s pht trin ca lch s x hi
loi ngi, c th do s tc ng ca nhiu nhn t ch quan nhng nhn t gi vai tr quyt
nh chnh l: s tc ng ca cc qui lut khch quan. Di s tc ng ca qui lut khch
quan m lch s nhn loi, xt trong tnh cht ton b ca n l qu trnh thay th tun t cc
hnh thi kinh t-x hi: nguyn thy, n l, phong kin, t bn ch ngha v tng lai nht nh
thuc v hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha.
Trong khi khng nh tnh cht lch s t - nhin, tc tnh qui lut khch quan ca s vn
ng, pht trin x hi, ch ngha Mac-Lnin cng ng thi khng nh vai tr ca cc nhn t
khc i vi tin trnh pht trin ca lch s nhn loi ni chung v lch s mi cng ng
ngi c th ni ring, l s tc ng ca cc nhn t thuc v iu kin a l, tng quan
lc lng chnh tr c cc giai cp, tng lp x hi, truyn thng vn ha ca mi cng ng
ngi, iu kin tc ng ca tnh hnh quc t i vi tin trnh pht trin ca mi cng ng
ngi trong lch s,chnh do s tc ng ca cc nhn t ny m tin trnh pht trin ca mi
cng ng ngi c th din ra vi nhng con ng, hnh thc v bc i khc nhau, to nn
tnh phong ph, a dng ca trong s pht trin ca lch s nhn loi. tnh cht phong ph a
dng ca tin trnh pht trin cc hnh thi kinh t-x hi c th bao hm nhng bc pht trin
b qua mt hay vi hnh thi kinh t-x hi nht nh. Tuy nhin, nhng s b qua nh vy
u phi c nhng iu kin khch quan v ch quan nht nh.
Nh vy, lch s nhn loi ni chung, lch s pht trin ca mi cng ng ngi ni ring
va tun theo tnh tt yu qui lut x hi va chu s tc ng a dng ca cc nhn t khc
nhau, trong c c nhn t hot ng ch quan ca con ngi, t lch s pht trin ca x
hi c biu hin ra l lch s thng nht trong tnh a dng v a dng trong tnh thng nht
ca n.
3. Gi tr khoa hc ca l lun hnh thi kinh t-x hi
Trc Mc, ch ngha duy tm gi vai tr thng tr trong khoa hc x hi. Vi s ra i ca
ch ngha duy vt lch s, trong ht nhn ca n l l lun hnh thi kinh t-x hi cung
cp mt phng php lun thc s khoa hc trong nghin cu v lnh vc x hi.
- Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, sn xut vt cht chnh l c s ca i sng x hi,
phng thc sn xut vt cht quyt nh trnh pht trin ca i sng x hi v lch s ni
chung, v vy khng th xut pht t thc, t tng hoc t ch ch quan ca con ngi
gii thch cc hin tng trong i sng x hi m phi xut pht t bn thn thc trng pht
trin ca nn sn xut x hi, c bit l t trnh pht trin ca phng thc sn xut ca x
hi vi ct li ca n l trnh pht trin ca lc lng sn xut hin thc.
- Theo l lun hnh thi thc-x hi, x hi khng phi l s kt hp mt cch ngu nhin,
my mc gia cc c nhn m l mt c th sng ng, trong cc phng din ca i sng
x hi tn ti trong mt h thng cu trc thng nht cht ch, tc ng qua li ln nhau, trong
quan h sn xut ng vai tr l quan h c bn nht, quyt nh cc quan h x hi khc; l
52
tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi khc nhau. V vy, l gii chnh xc
i sng x hi cn phi s dng phng php lun tru tng ha khoa hc l cn xut
pht t quan h sn xut hin thc ca x hi tin hnh phn tch cc phng din khc nhau
(chnh tr, php lut, vn ha, khoa hoc,) ca i sng x hi v mi quan h ln nhau gia
chng.
- Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, s vn ng, pht trin ca x hi l mt qu trnh
lch s-t nhin, tc l qu trnh din ra theo cc qui lut khch quan ch khng phi theo
mun ch quan, do vy mun nhn thc v gii quyt ng n, c hiu qu nhng vn ca
i sng x hi th phi i su nghin cu cc qui lut vn ng, pht trin ca x hi. Lnin
tng nhn mnh rng: x hi l mt c th sng ang pht trin khng ngng, mt c th m
mun nghin cu n th cn phi phn tch mt cch khch quan nhng quan h sn xut cu
thnh mt hnh thi x hi nht nh v cn phi nghin cu nhng qui lut vn hnh v pht
trin ca hnh thi x hi .
Nhng gi tr khoa hc trn y ca l lun hnh thi kinh t -x hi l nhng gi tr v mt
phng php lun chung nht ca vic nghin cu v x hi v lch s nhn loi, lch s cc
cng ng ngi, n khng th thay th cho nhng phng php c th trong qu trnh nghin
cu v tng lnh vc c th ca x hi. Lnin tng dy rng: l lun khng bao gi c
tham vng gii thch tt c, m ch c mun vch ra mt phng phpduy nht khoa hc
gii thch lch s.
V. VAI TR CA U TRANH GIAI CP V CCH MNG X HI I VI
S VN NG, PHT TRIN CA X HI C I KHNG GIAI CP
1. Giai cp v vai tr ca u tranh giai cp i vi s pht trin ca x hi c i
khng giai cp
a. Khi nim giai cp
Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim giai cp dng ch nhng tp on to ln gm
nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch
s, khc nhau v quan h ca h (thng th nhng quan h ny c php lut qui nh v tha
nhn) i vi nhng t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi, v nh
vy l khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci t hoc nhiu m h c hng.
Theo khi nim trn y, thc cht ca s phn ha nhng con ngi trong mt cng ng
x hi thnh cc giai cp khc nhau, i lp nhau chnh l do c s khc nhau v i lp nhau
v a v ca h trong mt ch kinh t-x hi nht nh v do c kh nng khch quan dn
n mt thc t l tp on ny c th chim ot c lao ng ca tp on khc. Do vy,
theo Lnin: gai cp l nhng tp on ngi m tp on ny c th chim ot lao ng ca
tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht
nh. Cng do , thc cht ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l s phn ha nhng
con ngi trong mt cng ng x hi thnh nhng k bc lt v nhng ngi b bc lt. Thc
t lch s nhn loi my nghn nm qua chng minh iu ny, l s phn ha nhng con
ngi trong cng ng x hi thnh cc giai cp i khng nhau: ch n v n l, cha t v
nng n, t sn v v sn.
Thc tin lch s cng chng minh: giai cp no nm c t liu sn xut ch yu ca
x hi th ng thi c kh nng chim c a v lm ch quyn lc chnh tr v quyn lc
nh nc, do c kh nng khch quan tr thnh giai cp thng tr x hi, thc hin c vic
chim ot lao ng ca giai cp khc v duy tr c tnh trng tng i n nh ca x hi
trong iu kin c i khng giai cp.
Khi nim giai cp khng n thun l mt khi nim ca khoa hc chnh tr m cn l
mt khi nim phn nh mi quan h khch quan gia lnh vc kinh t v lnh vc chnh tr ca
x hi; phn nh mi quan h kinh t - chnh tr gia cc tp on ngi trong mt iu kin
lch s nht nh. l mi quan h khng ch c s khc bit m cn c tnh cht i lp ca
h trn phng din kinh t v chnh tr. T cho thy: vic phn tch nhng vn v kt cu
53
chnh tr cn phi gn lin vi vic phn tch kt cu kinh t ca x hi theo quan im lch s,
c th.
phn tch v x l chnh xc nhng vn v kt cu chnh tr x hi khng nhng cn
nm vng khi nim giai cp theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin m cn phi nm vng
khi nim tng lp x hi. Khi nim tng lp x hi thng c s dng ch s phn tng,
phn lp, phn nhm gia nhng con ngi trong cng mt giai cp theo a v v s khc bit
c th ca h trong giai cp nh: tng lp cng nhn lm thu lao ng gin n, lao ng
phc tp, lao ng chuyn gia,; mt khc, khi nim ny cng cn c dng ch nhng
nhm ngi ngoi kt cu cc giai cp trong mt x hi nht nh nh: tng lp cng chc, tr
thc, tiu nng,
b. Ngun gc giai cp
Vic pht hin ra s tn ti ca giai cp, i khng giai cp v u tranh giai cp khng
phi l pht hin mi trong l lun ca ch ngha Mc-Lnin. Mt trong nhng pht hin mi v
c bn ca ch ngha Mac-Lnin l ch ch ra rng s tn ti ca giai cp, i khng giai cp
v u tranh giai cp khng phi l bn tnh ca nhn loi, cng khng phi l mt s tin nh
m ch l hin tng c tnh lch s, tc l ch gn lin vi nhng giai on pht trin nht nh
ca lch s. Mc khng nh: s tn ti ca cc giai cp ch gn lin vi nhng giai on lch
s nht nh ca sn xut.
Ngun gc trc tip ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l do s ra i v tn ti
ca ch chim hu t nhn v t liu sn xut, c bit l i vi nhng t liu sn xut ch
yu ca x hi, bi v ch c trong iu kin mi c kh nng khch quan lm pht sinh v
tn ti s khc bit a v ca cc tp on ngi trong qu trnh sn xut x hi, do m dn
ti kh nng tp on ny c th chim ot lao ng thng d ca tp on khc. Tuy nhin
ch c ch chim hu t nhn v t liu sn xut vn cha lm pht sinh giai cp trong
x hi nu cha c s pht trin ca lc lng sn xut n mt mc lm cho nng sut lao
ng tng ln, do vy m thi gian lao ng c th chia thnh hai phn l lao ng tt yu v
lao ng thng d vi biu hin trc tip ca n l s d tha ca ci tng i trong cng
ng x hi. Hn na, s tn ti ca ch chim hu t nhn hay cng ng x hi v t liu
sn xut li khng phi l theo mun ch quan m l tun theo qui lut khch quan qui lut
quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. V vy, ngun gc su
xa ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l do tnh trng pht trin cha y ca lc
lng sn xut. Khi lc lng sn xut t n mc y ca n th chnh n li l nguyn
nhn khch quan ca vic xa b ch d chim hu t nhn v t liu sn xut v do dn ti
s xa b giai cp, i khng v u tranh giai cp trong x hi. l vn thc tin ca ch
ngha x hi v c bit l ca x hi x hi cng sn ch ngha trong tng lai.
Con ng hnh thnh, pht trin giai cp c th din ra vi nhng hnh thc khc nhau,
mc khc nhau cc cng ng x hi khc nhau trong lch s. iu ph thuc s tc
ng c th ca cc nhn t khch quan v ch quan n tin trnh vn ng, pht trin ca mi
cng ng ngi. Tuy nhin c th khi qut qu trnh hnh thnh, pht trin giai cp cc cng
ng ngi trong lch s hai hnh thc c bn, l: hnh thc hnh thnh, pht trin giai cp
din ra ch yu vi s tc ng ca nhn t bo lc v hnh thnh pht trin giai cp din ra ch
yu vi s tc ng ca qui lut kinh t phn ha nhng ngi sn xut hng ha trong ni b
cng ng x hi. Ngoi ra, trong thc t lch s cn din ra qu trnh tc ng ng thi ca c
hai nhn t
c. Vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng
giai cp
Theo Lnin, Khi nim u tranh giai cp dng ch cuc u tranh ca qun chng b
tt ht quyn, b p bc v lao ng, chng bn c c quyn, c li, bn p bc v bn n
bm, cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm thu hay nhng ngi v sn chng li
nhng ngi hu sn hay giai cp t sn. theo khi nim ny, thc cht ca u tranh giai cp
l cuc u tranh ca nhng ngi lao ng lm thu, nhng ngi n l b p bc v chnh tr-
54
x hi v b bc lt v kinh t chng li s p bc v bc lt n; tc l nhm gii quyt vn

mu thun li ch kinh t v chnh tr x hi gia giai cp thng tr v b thng tr nhng phm
vi v mc khc nhau.
Ty theo nhng iu kin lch s khc nhau, cc cuc u tranh giai cp trong x hi c th
c biu hin di nhiu hnh thc khc nhau, vi nhng phm vi v trnh khc nhau nh:
u tranh kinh t, u tranh t tng, u tranh chnh tr,.Trong thc t lch s, cuc u
tranh giai cp c th cn mang nhng hnh thc u tranh dn tc, tn gio, vn ha v c th
c nhiu hnh thc a dng khc.
khng ch v n p nhng cuc u tranh giai cp ca nhng ngi lao ng lm thu,
nhng ngi n l, nhm duy tr v thc hin c s bc lt ca n, cc giai cp thng tr
trong lch s tt yu phi s dng n sc mnh bo lc c t chc l nh nc vi nhng
i v trang c bit v h thng php lut nhm duy tr trt t ca s thng tr giai cp. v vy,
vn chnh quyn nh nc, quyn lc nh nc l vn trung tm v c bn ca cuc u
tranh giai cp trong x hi. Bt c cuc u trang giai cp no nu cha gii quyt c vn
chim gi quyn lc nh nc th cha th gii quyt c nhng vn cn bn nht ca cuc
u tranh giai cp. Tuy nhin khong phi mi cuc u tranh giai cp u xc nh vn chnh
quyn nh nc, quyn lc nh nc l vn trung tm ca n m ch c s pht trin ca u
tranh giai cp t ti trnh u tranh chnh tr th vn mi tr thnh vn trung tm
v c bn ca n cng l vn c bn ca mi cuc cch mng x hi vi t cch l nh
cao ca s pht trin u tranh giai cp.
Nh vy, s ra i v tn ti ca nh nc l kt qu ca cuc u tranh giai cp trong x
hi c i khng giai cp. Khi m cc mu thun x hi b y n ch khng th gii quyt
c th tt yu giai cp thng tr cn n sc mnh bo lc c bit duy tr x hi trong
vng mt trt t theo ch ca n, thc hin li ch ca n. S ra i v tn ti ca nh nc
khng phi gii quyt mu thun m l duy tr trt t x hi trong iu kin mu thun
khng th gii quyt c. Trong lch s hn 2000 nm qua tng tn ti cc kiu nh nc:
nh nc ch n, nh nc phong kin,v nh nc t bn. y l nhng kiu nh nc ng
vi ngha en ca n, tc cng c bo lc c t chc nhm khng ch cuc u tranh giai cp
ca giai cp nhng ngi lao ng. Cho d cc hnh thc ca mi kiu nh nc c khc
nhau, tn gi khc nhau nhng bn cht giai cp ca chng ch l mt l cng c chuyn
chnh ca cc giai cp bc lt trong lch s i vi n l hay lao ng lm thu. Khc vi cc
kiu nh nc ni trn, nh nc chuyn chnh v sn l kiu nh nc mi, l na nh nc,
nh nc khng cn nguyn ngha en ca n, tn ti trong thi k qu ln ch ngha x
hi; l cng c bo lc c t chc v cng c qun l kinh t-x hi ca giai cp cng nhn v
nhn dn lao ng.
u tranh giai cp gi vai tr l phng thc, ng lc c bn ca s tin b, pht trin x
hi trong iu kin x hi c s phn ha thnh i khng giai cp.
Lch s nhn loi t khi c s phn ha giai cp n nay, v thc cht ca nhng cuc u
tranh giai cp c biu hin di nhiu hnh thc a dng vi nhng mc khc nhau v
mang sc thi khc nhau. l cuc u tranh ca nhng ngi n l chng li ch p bc ca
giai cp ch n; cuc u tranh ca nhng ngi nng n, nhng ngi nng dn lm thu
chng li s p bc, bc lt ca bn cha t, a ch; cuc u tranh ca nhng ngi cng
nhn lm thu chng li ch p bc v bc lt ca giai cp t sn. Kt qu cui cng ca nhng
cuc u tranh dn ti s ra i ca mt phng thc sn xut mi thng qua nh cao ca
n l nhng cuc cch mng x hi.
Nh vy, trong iu kin x hi c i khng giai cp th s pht trin ca x hi ch c th
thc hin c thng qua nhng cuc u tranh giai cp nhm gii quyt nhng mu thun i
khng trong i sng kinh t v chnh tr - x hi. Trong trng hp ny, u tranh giai cp
khng ch l ng lc c bn ca s pht trin lch s m cn l phng thc c bn ca s tin
b v pht trin x hi trn mi lnh vc ca i sng x hi.
55
Theo l lun hnh thi kinh t - x hi, phng thc v ng lc c bn nht ca s tin b,
pht trin x hi l s vn ng ca mu thun trong phng thc sn xut, trong bn thn nn
sn xut vt cht ca x hi, nhng trong iu kin x hi c s phn ha giai cp th mu thun
li c bc l v bin thnh mu thun i khng gia cc giai cp trong i sng chnh tr
- x hi. Trong trng hp ny, mu thun i khng trong i sng kinh t ch c th gii
quyt c thng qua vic gii quyt mu thun i khng giai cp trn lnh vc chnh tr x
hi. Nh vy, mu thun giai cp v u tranh giai cp tr thnh c ch chnh tr x hi
gii quyt mu thun trong phng thc sn xut, thc hin nhu cu khch quan ca s pht
trin ca lc lng sn xut, thc y s pht trin ca x hi.
2. Cch mng x hi v vai tr ca n i vi s pht trin ca x hi c i khng
giai cp
a. Khi nim cch mng x hi v nguyn nhn ca n
Khi nim cch mng x hi dng ch bc chuyn bin ln ca lch s pht trin x hi
loi ngi l bc chuyn t hnh thi kinh t - x hi trnh thp ln mt hnh thi
kinh t - x hi trnh cao hn, c tin hnh trn mi lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha,
x hica x hi.
Trong x hi c giai cp i khng, cch mng x hi c c trng bng vic giai cp
cch mng khi ngha v trang ginh chnh quyn nh nc, ng thi tin hnh t chc, xy
dng v s dng nh nc mi ca n ci to cn bn, ton din mi lnh vc ca i sng
x hi, tc l xy dng mt hnh thi kinh t - x hi mi. Do , c th thy: vn chnh
quyn nh nc nht nh l vn c bn ca mi cuc cch mng. ng thi, cuc cch
mng no cng phi tri qua hai giai on l: giai on ginh chnh quyn v giai on t chc
xy dng chnh quyn mi, xy dng x hi mi. thc s l mt qu trnh chng nhng y
nhng kh khn, nguy him, gian kh m cn thng l ht sc lu di din ra hng chc, thm
ch hng trm nm.
Nh vy, khi nim cch mng x hi khc vi khi nim ci cch. Khi nim ci cch
dng ch nhng cuc ci bin din ra trn mt hay mt s lnh vc ca i sng x hi trong
phm vi mt hnh thi kinh t - x hi nhm hon thin hnh thi kinh t - x hi , nh: ci
cch th ch kinh t, ci cch nn hnh chnh quc gia, ci cch nn gio dc,Khi nim cch
mng x hi cng khc khi nim o chnh. Khi nim o chnh dng ch nhng s bin
tranh ginh a v quyn lc nh nc gia cc lc lng chnh tr v vi ch trng khng thay
i bn cht ca ch hin thi, n c th c tin hnh di hnh thc bo lc hoc phi bo
lc v trang.
Nguyn nhn su xa ca cch mng x hi l t mu thun gay gt trong bn thn nn sn
xut vt cht ca x hi, tc mu thun gay gt gia nhu cu khch quan ca s pht trin lc
lng sn xut vi s km hm ca quan h sn xut tr nn li thi m khng mt cuc ci
cch kinh t hay chnh tr no c th gii quyt c. Mu thun biu hin thnh cuc u
tranh giai cp v chnh s pht trin ca cuc u tranh giai cp ny tt yu dn ti s bng n
cch mng. y cng chnh l nguyn nhn khch quan ca cc cuc cch mng. Ngoi ra, mi
cuc cch mng x hi cn c nguyn nhn ch quan ca n, l s pht trin nhn thc v t
chc ca giai cp cch mng, tc giai cp i biu cho phng thc sn xut mi tin b hn,
t to ra s pht trin ca phong tro u tranh giai cp t t pht n t gic v khi c s
kt hp chn mui ca cc nhn t ch quan v khch quan, tc to c thi c cch mng th
khi tt yu cch mng s bng n v c kh nng thnh cng.
b. Vai tr ca cch mng x hi i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp
Cch mng x hi gi vai tr l phng thc, ng lc ca s pht trin x hi. Khng c
nhng cuc cch mng x hi trong lch s th khng th din ra qu trnh thay th hnh thi
kinh t - x hi ny bng mt hnh thi kinh t - x hi khc cao hn. Vi ngha , Mc nhn
nh rng: cc cuc cch mng x hi l nhng u tu ca lch s, tc vai tr l phng
thc thc hin s pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi. Mt khc, chnh nh nhng cuc
cch mng x hi m cc mu thun c bn ca i sng x hi trn cc lnh vc kinh t, chnh
56
tr, vn ha, c gii quyt trit , t to ra ng lc cho s tin b v pht trin ca x

hi. Trong nhng thi k cch mng, nng lc sng to ca qun chng nhn dn c pht huy
cao , c th sng to ra lch s vi mt sc mnh phi thng: mt ngy bng hai mi nm.
Lch s nhn loi chng minh y v r nt vai tr ca cc cuc cch mng x hi
tng din ra trong lch s mt nghn nm qua, l: cuc cch mng x hi thc hin bc
chuyn t hnh thi kinh t - x hi nguyn thy ln hnh thi kinh t - x hi chim hu n l;
cuc cch mng xa b ch n l v thay th n bng ch phong kin; cuc cch mng t
sn lt ch phong kin, xc lp ch t bn ch ngha; cuc cch mng v sn thc hin
vic xa b ch chuyn chnh t sn, xc lp ch x hi ch ngha y l cuc cch
mng v i nht, su sc nht trong lch s nhn loi, lm thay i hon ton bn cht ch
chnh tr x hi c, xa b trit ngun gc ch t hu sn sinh i khng giai cp tng
tn ti hng ngn nm trong lch s nhn loi.
VI. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT LCH S V CON NGI
V VAI TR SNG TO LCH S CA QUN CHNG NHN DN
1. Con ngi v bn cht ca con ngi
a. Khi nim con ngi
Con ngi l mt thc th t nhin mang c tnh x hi; c s thng nht bin chng gia
hai phng din t nhin v x hi.
Tin vt cht u tin qui nh s hnh thnh, tn ti v pht trin ca con ngi chnh l
gii t nhin, v vy bn tnh t nhin phi l mt trong nhng phng din c bn ca con
ngi, loi ngi. Cng do vy, vic nghin cu, khm ph khoa hc v cu to t nhin v
ngun gc t nhin ca con ngi l c s khoa hc quan trng con ngi hiu bit v chnh
bn thn mnh, tin n lm ch bn thn mnh trong mi hnh vi v hot ng sng to ra lch
s ca n, tc lch s nhn loi.
- Bn tnh t nhin ca con ngi c phn tch t hai gic sau y:
+ Con ngi l kt qu tin ha v pht trin lu di ca gii t nhin. C s khoa hc
ca kt lun ny c chng minh bng ton b s pht trin ca ch ngha duy vt v khoa
hc t nhin, c bit l hc thuyt Darwin v s tin ha ca cc loi.
+ Con ngi l mt b phn ca gii t nhin v ng thi gii t nhin cng l thn th
v c ca con ngi. Do , nhng bin i ca gii t nhin v tc ng ca qui lut t nhin
trc tip hoc gin tip thng xuyn qui nh s tn ti ca con ngi v x hi ngi, n l
mi trng trao i vt cht gia con ngi v gii t nhin; ngc li, s bin i v hot
ng ca con ngi, loi ngi lun tc ng tr li mi trng t nhin, lm bin i mi
trng . y chnh l mi quan h song trng, qui nh ln nhau, tc ng ln nhau gia s
tn ti ca con ngi, loi ngi v cc tn ti khc ca gii t nhin.
Tuy nhin, con ngi khng ng nht vi cc tn ti khc ca gii t nhin, n c c tnh
x hi bi v mi con ngi vi t cch l ngi chnh l xt trong mi quan h ca cc cng
ng x hi, l cc cng ng: gia nh, giai cp, quc gia, dn tcV vy, bn tnh x hi
nht nh phi l mt phng din khc ca bn tnh con ngi, hn na y l bn tnh c th
ca n trong mi quan h vi cc tn ti khc ca gii t nhin.
- Bn tnh x hi ca con ngi c phn tch t cc gic sau y:
+ Xt t gic ngun gc hnh thnh th con ngi khng phi ch c ngun gc t s
tin ha, pht trin ca vt cht t nhin m cn c ngun gc x hi ca n, m trc ht v c
bn nht l nhn t lao ng. chnh nh lao ng m con ngi c kh nng vt qua loi ng
vt tin ha v pht trin thnh ngi. l mt trong nhng pht hin mi ca ch ngha
Mc-Lnin, nh m c th hon chnh hc thuyt v ngun gc loi ngi m tt c cc hc
thuyt trong lch s u cha c li gii ng n v y .
+ Xt t gic tn ti v pht trin ca con ngi, loi ngi th s tn ti ca n lun b
chi phi bi cc nhn t x hi v cc qui lut x hi. X hi bin i th mi con ngi cng
do m cng c s thay i tng ng v ngc li, s pht trin ca mi c nhn li l tin
57
cho s pht trin ca x hi. Ngoi mi quan h x hi th mi con ngi ch tn ti vi t

cch l mt thc th sinh vt thun ty m khng th l con ngi vi y ngha ca n.
Hai phng din t nhin v x hi ca con ngi tn ti trong tnh thng nht ca n, qui
nh ln nhau, tc ng ln nhau, lm bin i ln nhau, nh to nn kh nng hot ng
sng to ca con ngi trong qu trnh lm ra lch s ca chnh mnh. V th, nu l gii bn
tnh sng to ca con ngi n thun ch t gic bn tnh t nhin hoc ch t bn tnh x
hi ca n th u l phin din, khng trit v nht nh cui cng s dn n nhng kt
lun sai lm trong nhn thc v thc tin.
b. Bn cht ca con ngi
Trong lch s t tng nhn loi c nhiu quan nim khc nhau v bn cht, bn tnh
ngi ca con ngi, nhng thng th nhng quan nim ny mang tnh phin din, tru
tng, duy tm, thn b. Mc ph phn nhng quan nim y v xc lp quan im ca mnh:
Bn cht con ngi khng phi l mt ci tru tng c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh
hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ha nhng quan h x hi.
Hn ch cn bn ca quan nim duy vt siu hnh, trc quan l tru tng ha, tuyt i
ha phng din t nhin ca con ngi, thng xem nh vic l gii con ngi t phng din
lch s x hi ca n, do v cn bn ch thy bn tnh t nhin ca con ngi. Khc vi quan
nim , quan nim duy vt bin chng v con ngi khi tha nhn bn tnh t nhin cn l gii
con ngi t gic cc quan h lch s x hi, t pht hin bn tnh x hi ca n, hn na,
chnh bn tnh x hi ca con ngi l phng din bn cht nht ca con ngi vi t cch
ngi, phn bit con ngi vi cc tn ti khc ca gii t nhin. Nh vy, c th nh ngha
con ngi l mt thc th t nhin nhng l thc th t nhin mang c tnh x hi. Vy,
bn cht ca con ngi chnh l tng ha cc quan h x hi, bi x hi chnh l x hi ca
con ngi, c to nn t ton b cc quan h gia ngi vi ngi trn cc mt kinh t, chnh
tr, vn ha,
Theo quan im duy vt bin chng v bn cht x hi ca con ngi th s hnh thnh v
pht trin ca con ngi cng nhng kh nng sng to lch s ca n cn phi c tip cn t
gic phn tch v l gii s hnh thnh v pht trin ca nhng quan h x hi ca n trong
lch s. Xt t gic nhn chng hc, tc t gic bn tnh t nhin, ngi da en vn ch l
ngi en, nhng ch trong quan h kinh t - chnh tr ca x hi chim hu n l anh ta mi l
ngi n l, cn trong quan h kinh t - chnh tr x hi x hi ch ngha, anh ta l con ngi t
do, lm ch v sng to lch s. Nh th, khng c mt bn cht n l c hu v bt bin ca
ngi da en hay da trng, n l sn phm tt yu ca nhng quan h kinh t - chnh tr x hi
trong nhng iu kin lch s xc nh, khi nhng quan h ny thay i th do cng c s
thay i bn cht ca con ngi. Cng do vy, s gii phng bn cht con ngi cn phi
hng vo s gii phng nhng quan h kinh t, chnh tr, vn ha, x hi ca n, thng qua
m c th pht huy kh nng sng to lch s ca con ngi.
Nh vy, khng c con ngi phi lch s m tri li lun gn vi nhng iu kin lch s
nht nh. Cn phi t quan nim nh th mi c th l gii ng n v kh nng sng to lch
s ca con ngi. S hn ch v kh nng sng to lch s ca ngi tiu nng khng th l gii
t bn tnh t nhin ca h m tri li cn c l gii t gic tnh hn ch v trnh pht
trin ca cc quan h kinh t, chnh tr, vn ha ca x hi tiu nng. Nh th, con ngi, xt t
gic bn cht x hi ca n, l sn phm ca lch s; lch s sng to ra con ngi trong
chng mc no th con ngi cng sng to ra lch s trong chng mc . y l bin chng
ca mi quan h ca con ngi - ch th ca lch s vi chnh lch s do n to ra v ng thi
li b qui nh bi chnh lch s . T c th thy hn ch c bn ca quan nim duy vt
siu hnh v bn cht ca con ngi chnh l ch ch thy tnh quyt nh ca hon cnh lch
s i vi con ngi m khng thy mi quan h sng to ca con ngi trong qu trnh ci to
hon cnh v do cng chnh l ci to bn thn n. Mc khng nh: ci hc thuyt duy
vt ch ngha cho rng con ngi l sn phm ca nhng hon cnh v ca gio dcci hc
thuyt y qun rng chnh nhng con ngi lm thay i hon cnh v bn thn nh gio dc
58
cng cn phi c gio dc. Trong tc phm Bin chng ca t nhin, nghen cng cho
rng: th vt cng c mt lch s pht trin dn dn ca chng cho ti trng thi hin nay ca
chng. Nhng lch s y khng phi do chng lm ra v trong chng mc m chng tham d
vo vic lm ra lch s y th iu d din ra m chng khng th bit v khng phi do mun
ca chng. Ngc li, con ngi cng cch xa con vt, hiu theo ngha hp ca t ny bao nhiu
th con ngi li cng t mnh lm ra lch s ca mnh mt cch c thc by nhiu.
Nh vy, vi t cch l thc th x hi, con ngi trong hot ng thc tin, thng qua
hot ng thc tin, tc ng vo gii t nhin, lm ci bin gii t nhin theo nhu cu sinh tn
v pht trin ca n th ng thi con ngi cng sng to ra lch s ca chnh n, thc hin s
pht trin ca lch s .
T quan nim khoa hc ca ch ngha Mac-Lnin v con ngi c th rt ra ngha
phng php lun quan trng sau y:
+ l gii mt cch khoa hc nhng vn v con ngi th khng th ch n thun t
phng din bn tnh t nhin ca n m iu cn bn hn, c tnh quyt nh phi l t phng
din bn tnh x hi ca n, t nhng quan h kinh t - x hi ca n.
+ ng lc c bn ca s tin b v pht trin ca x hi chnh l nng lc sng to lch s
ca con ngi, v vy pht huy nng lc sng to ca mi con ngi, v con ngi chnh l pht
huy ngun ng lc quan trng thc y s tin b v pht trin ca x hi.
+ S nghip gii phng con ngi, nhm pht huy kh nng sng to lch s ca n phi l
hng vo s nghip gii phng nhng quan h kinh t - x hi. Trn ngha phng php lun
y c th thy: mt trong nhng gi tr cn bn nht ca cuc cch mng x hi ch ngha chnh
l mc tiu xa b trit cc quan h kinh t - x hi p bc v bc lt, rng buc kh nng
sng to lch s ca qun chng nhn dn - nhng ch th con ngi sng to ch thc ra lch
s tin b ca nhn loi; thng qua cuc cch mng n cng thc hin s nghip gii phng
ton nhn loi bng phng thc xy dng mi quan h kinh t - x hi x hi ch ngha v
cng sn ch ngha nhm xc lp v pht trin mt x hi m t do, sng to ca ngi ny tr
thnh iu kin cho t do v sng to ca ngi khc. cng chnh l thc hin trit l o
c nhn sinh cao p nht ca ch ngha cng sn: mnh v mi ngi, mi ngi v mnh.
2. Khi nim qun chng nhn dn v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn
dn
a. Khi nim qun chng nhn dn
Con ngi l ch th sng to ra lch s nhng khng phi l theo phng thc hnh ng
ring l, ri rc, c cca mi con ngi m l theo phng thc lin kt nhng con ngi
thnh sc mnh cng ng x hi c t chc, c lnh o ca nhng c nhn hay cc t chc
chnh tr, x hi nht nh nhm gii quyt cc nhim v lch s trn cc lnh vc kinh t, chnh
tr, vn ha ca x hi - cng ng chnh l qun chng nhn dn.
Nhng lc lng c bn to thnh cng ng qun chng nhn dn bao gm:
- Nhng ngi lao ng sn xut ra ca ci vt cht v cc gi tr tinh thn.
- B phn dn c chng li giai cp thng tr p bc, bc lt, i khng vi cng ng
dn c.
- Nhng giai cp, tng lp x hi thc y s tin b x hi thng qua hot ng ca
mnh, trc tip hoc gin tip trn cc lnh vc ca i sng x hi.
Qun chng nhn dn khng phi l mt cng ng bt bin m tri li, n thay i cng
vi s bin i ca nhng nhim v lch s mi thi i, mi giai on pht trin nht nh.
Tuy nhin, lc lng c bn nht ca mi cng ng nhn dn chnh l nhng con ngi lao
ng sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn cho s sinh tn v pht trin ca x hi. Ngoi ra,
ty theo mi iu kin lch s xc nh m bao gm trong cng ng qun chng nhn dn cn
c th bao gm nhng lc lng giai cp v tng lp x hi khc nhau.
b. Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca c nhn trong lch s
V cn bn, tt c cc nh t tng trong lch s trc Mc u khng nhn thc ng
vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn. V ngun gc l lun, iu c nguyn
59
nhn t quan im duy tm, tn gio v phng php siu hnh trong phn tch vi cc vn
x hi.
Theo quan im duy vt lch s, qun chng nhn dn l ch th sng to chn chnh ra
lch s, lc lng quyt nh s pht trin ca lch s; do , lch s trc ht v cn bn l
lch s hot ng ca qun chng nhn dn trn tt c cc lnh vc ca i sng kinh t - x
hi.
Vai tr ch th sng to ra lch s, quyt nh tin trnh pht trin lch s ca qun chng
nhn dn c phn tch t ba gic sau y:
+ Qun chng nhn dn l lc lng sn xut c bn ca mi x hi, trc tip sn xut ra
ca ci vt cht p ng nhu cu tn ti v pht trin ca con ngi, ca x hi y l nhu cu
quan trng nht ca mi x hi mi thi i, mi giai on lch s.
+ Cng vi qu trnh sng to ra ca ci vt cht, qun chng nhn dn ng thi cng l
lc lng trc tip hoc gin tip sng to ra cc gi tr tinh thn ca x hi; l lc lng trc
tip hay gin tip kim chng cc gi tr tinh thn c cc th h v cc c nhn sng to
ra trong lch s, hot ng ca qun chng nhn dn l c s hin thc c ngha quyt nh v
l ci ngun pht sinh nhng sng to vn ha tinh thn ca x hi; mi gi tr vn ha tinh thn
d qua phng thc no th cui cng cng l phc v hot ng ca qun chng nhn dn
v n ch c ngha hin thc mt khi c vt cht ha bi hot ng thc tin ca nhn dn.
+ Qun chng nhn dn lao ng l lc lng v ng lc c bn ca mi cuc cch
mng v cc cuc ci cch trong lch s. Lch s nhn loi chng minh rng khng c mt
cuc cch mng hay mt cuc ci cch x hi no c th thnh cng nu n khng xut pht t
li ch v nguyn vng ca ng o qun chng nhn dn. Vi ngha nh vy, c th ni:
cch mng l ngy hi ca qun chng v trong nhng ngy qun chng nhn dn c th
sng to ra lch s mt ngy bng hai mi nm. Nh vy, nhng cuc cch mng v ci cch
x hi cn n lc lng qun chng nhn dn v sc sng to ca qun chng nhn dn cng
cn c nhng cuc cch mng v ci cch x hi. chnh l bin chng ca qu trnh pht
trin x hi.
Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn khng bao gi c th tch ri vai tr c
th ca mi c nhn m c bit l vai tr ca cc c nhn v tr th lnh, lnh t hay tm v
nhn ca cng ng nhn dn. Theo Lnin: trong lch s, cha h c mt giai cp no ginh
c quyn thng tr, nu n khng o to c trong hng ng ca mnh nhng lnh t chnh
tr, nhng i biu tin phong c kh nng t chc v lnh o phong tro.
Khi nim c nhn dng ch mi con ngi c th sng trong mt cng ng x hi
nht nh v c phn bit vi nhng con ngi khc thng qua tnh n nht v tnh ph bin
ca n. Theo quan nin , mi c nhn l mt chnh th thng nht, va mang tnh c bit va
mang tnh ph bin, l ch th ca lao ng, ca mi quan h x hi v ca nhn thc nhm
thc hin chc nng c nhn v chc nng x hi trong mt giai on pht trin nht nh ca
lch s.
Trong qu trnh qun chng nhn dn sng to lch s th mi c nhn ty theo v tr,
chc nng, vai tr v nng lc sng to c th m h c th tham gia vo qu trnh sng to lch
s ca cng ng nhn dn. Theo ngha y, mi c nhn ca cng ng nhn dn u in du
n ca n vo qu trnh sng to lch s, mc d mc v phm vi c th khc nhau. th
nhng, li nhng du n su sc nht trong tin trnh lch s thng l nhng th lnh m c
bit l nhng th lnh tm v nhn. V nhn l nhng c nhn kit xut trong cc lnh vc
chnh tr, kinh t, khoa hc, ngh thut,
Trong ch ngha Mc Lnin khi nim lnh t thng dng ch nhng c nhn kit
xut do phong tro cch mng ca qun chng nhn dn to nn, gn b mt thit vi qun
chng nhn dn.
tr thnh lnh t ca qun chng nhn dn, c qun chng nhn dn tn nhim,
lnh t phi l nhng ngi c nhng phm cht c bn sau y:
60
+ C tri thc khoa hc uyn bc, nm bt c xu hng vn ng, pht trin ca lch
s.
+ C nng lc tp hp qun chng nhn dn, thng nht ch v hnh ng ca qun
chng nhn dn vo vic gii quyt nhng nhim v lch s, thc y s tin b v pht trin
ca lch s.
+ Gn b mt thit vi qun chng nhn dn, hy sinh v li ch ca qun chng nhn
dn.
Bt c mt thi k no, mt cng ng x hi no, nu lch s t ra nhng nhim v
cn gii quyt th t trong phong tro qun chng tt yu s xut hin nhng lnh t p ng
nhim v .
Nh vy, tuyt i ha vai tr ca nhn dn m qun i vai tr ca c nhn, hoc tuyt
i ha vai tr ca c nhn, th lnh, lnh t, v nhn m xem thng vai tr ca qun chng
nhn dn th u l khng bin chng trong vic nghin cu v lch s, v do khng th l
gii chnh xc tin trnh vn ng, pht trin ca lch s nhn loi ni chung cng nh mi cng
ng x hi ni ring.
Vai tr sng to lch s ca qun chng ph thuc vo cc iu kin khch quan v ch
quan, l: trnh pht trin ca lc lng sn xut, trnh nhn thc ca mi c nhn, mi
giai cp, mi tng lp hay lc lng x hi, trnh t chc x hi, bn cht ca ch x
hi,Do vy, vic phn tch vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn cn phi ng
trn quan im ton din, pht trin v lch s, c th.
L lun ca ch ngha Mac-Lnin v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v
vai tr ca cc c nhn i vi tin trnh lch s cung cp mt phng php lun khoa hc
quan trng cho hot ng nhn thc v thc tin:
- Vic l gii mt cch khoa hc v vai tr quyt nh lch s ca qun chng nhn dn
xa b c sai lm ca ch ngha duy tm tng thng tr lu di trong lch s nhn thc
v ng lc v lc lng sng to ra lch s x hi loi ngi, ng thi em li mt phng
php lun khoa hc trong vic nghin cu v nhn nh lch s cng nh vic nghin cu v
nh gi vai tr ca mi c nhn, th lnh, lnh t trong cng ng x hi.
- L lun v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn cung cp mt phng
php lun khoa hc cc ng cng sn phn tch cc lc lng x hi, t chc xy dng lc
lng qun chng nhn dn trong cng cuc cch mng x hi ch ngha l s lin minh
giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc, t di s lnh o ca ng
cng sn, trn c s tp hp mi lc lng c th tp hp nhm to ra ng lc to ln trong
s nghip cch mng x hi ch ngha i ti thng li cui cng.
---@---
61
Phn th hai
HC THUYT KINH T CA CH NGHA MC-LNIN

V PHNG THC SN XUT T BN CH NGHA
Sau khi nhn thy rng ch kinh t l c s trn kin trc thng tng c xy
dng ln th Mc ch nhiu nht n vic nghin cu ch kinh t y. Tc phm chnh ca
Mc l b T bn c dnh ring nghin cu ch kinh t ca x hi hin i, ngha l
x hi t bn ch ngha.
Hc thuyt kinh t ca Mc l ni dung ch yu ca ch ngha Mc; l kt qu vn dng
th gii quan duy vt v phng php lun bin chng vo qu trnh nghin cu phng thc
sn xut t bn ch ngha. B T bn chnh l cng trnh khoa hc v i nht ca Mc. Mc
ch cui cng ca b sch ny l pht hin ra quy lut kinh t ca s vn ng ca x hi hin
i, ngha l ca x hi t bn ch ngha, ca x hi t sn. Nghin cu s pht sinh, pht trin
v suy tn ca nhng quan h sn xut ca mt x hi nht nh trong lch s, l ni dung
ca hc thuyt kinh t ca Mc m trng tm ca n l hc thuyt gi tr v hc thuyt gi tr
thng d.
Hc thuyt kinh t ca ch ngha Mc-Lnin v phng thc sn xut t bn ch ngha
khng ch bao gm hc thuyt ca Mc v gi tr v gi tr thng d m cn bao gm hc thuyt
kinh t ca Lnin v ch ngha t bn c quyn v ch ngha t bn c quyn nh nc.
Ni dung cc hc thuyt ny bao qut nhng nguyn l c bn nht ca ch ngha McLnin v phng thc sn xut t bn ch ngha.
--------*--------
62
Chng 4
HC THUYT GI TR
Hc thuyt gi tr (gi tr lao ng) l xut pht im trong ton b l lun kinh t ca
Mc. Trong hc thuyt ny Mc nghin cu mi quan h gia ngi vi ngi, c lin quan ti
vt v biu hin di hnh thi quan h gia vt vi vt. C s v kinh t xc lp quan h
gia ngi vi ngi thng qua quan h gia vt vi vt y chnh l lao ng, ci thc th,
yu t cu thnh gi tr ca hng ha. chnh l trng tm ca hc thuyt ny. S thc th sn
xut hng ha v gn lin vi n l cc phm tr: gi tr, hng ha, tin t tng c trc ch
ngha t bn. N l nhng iu kin tin cho phng thc sn xut t bn ch ngha ra i
v pht trin. Da trn nn tng hc thuyt gi tr, Mc xy dng nn hc thuyt gi tr thng
d. V vy, nghin cu hc thuyt gi tr ca Mc cng cn phi hiu rng: l ta bt u
nghin cu v phng thc sn xut t bn ch ngha, nhng mi ch dng n gin nht v
chung nht.
I. IU KIN RA I, C TRNG V U TH CA SN XUT HNG HO
1. iu kin ra i, tn ti ca sn xut hng ho
a. Khi nim
- Kinh t t nhin: L mt hnh thc t chc kinh t m mc ch ca nhng ngi sn xut
ra sn phm l tiu dng (cho chnh h, gia nh, b tc).
- Kinh t hng ha: L mt hnh thc t chc kinh t m mc ch ca nhng ngi sn
xut ra sn phm l trao i, bn.
Kinh t hng ha i lp vi kinh t t nhin v l bc tin b so vi kinh t t nhin. Khi
lc lng sn xut v phn cng lao ng x hi pht trin n mt trnh nht nh kinh t
hng ha ra i thay th kinh t t nhin.
b. iu kin ra i ca sn xut hng ha
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, s ra i ca sn xut hng ha do hai iu kin
sau quyt nh
* C s phn cng lao ng x hi
- Phn cng lao ng XH: l s chuyn mn ha v SX, lm cho nn SX XH phn thnh
nhiu ngnh, nhiu ngh khc nhau.
- Phn cng lao ng x hi l c s ca sn xut v trao i hng ha v do phn cng lao
ng nn mi ngi ch sn xut mt hoc mt vi sn phm nhng nhu cu cn nhiu th dn
n mu thun: va tha va thiu ny sinh quan h trao i sn phm cho nhau.
- Cc loi phn cng lao ng:
+ Phn cng c th: ngnh ln li chia thnh ngnh nh.
+ Phn cng chung: hnh thnh ngnh kinh t ln.
+ Phn cng lao ng c bit l phn cng trong ni b cng xng (khng c coi l c
s ca sn xut hng ha).
* C s tch bit tng i v mt kinh t gia nhng ngi sn xut. C. Mc vit: Ch c
sn phm ca nhng lao ng t nhn c lp v khng ph thuc nhau mi i din nhau nh
l nhng hng ha.
- S tch bit v kinh t lm cho nhng ngi sn xut tr thnh nhng ch th sn xut
c lp, do sn phm lm ra thuc quyn s hu hoc do h chi phi.
- Nguyn nhn dn n c lp v kinh t:
+ Ch chim hu t nhn v TLSX.
+ C nhiu hnh thc s hu v TLSX.
+ S tch ri gia quyn s hu v quyn s dng.
63
- S tch bit v kinh t lm cho trao i mang hnh thc l trao i hng ha.
- y l hai iu kin cn v cho SX hng ho ra i v tn ti, nu thiu mt trong hai
iu kin s khng c SX v trao i hng ho.
2. c trng v u th ca sn xut hng ho
So vi sn xut t cung t cp, sn xut hng ho c nhng u th hn hn:
Th nht: Khai thc c nhng li th v t nhin, x hi, k thut ca tng ngi, tng
c s cng nh tng vng, tng a phng.
Th hai: To iu kin thun li cho vic ng dng nhng thnh tu khoa hc - k thut
vo sn xut..., thc y sn xut pht trin.
Th ba: Buc nhng ngi sn xut hng ho phi lun lun nng ng, nhy bn.
Th t: Lm cho giao lu kinh t vn ha gia cc a phng, cc ngnh ngy cng pht
trin.
Th nm, xa b tnh bo th tr tr ca kinh t t nhin.
II. HNG HO
1. Hng ho - hai thuc tnh ca hng ha
a. Khi nim: hng ha l sn phm ca lao ng, tha mn mt nhu cu no ca
con ngi, thng qua trao i, mua bn.
- Hng ha c phn thnh hai loi:
+ Hng ha hu hnh: lng thc, qun o, t liu sn xut...
+ Hng ha v hnh (hng ha dch v): dch v vn ti, dch v cha bnh...
b. Hai thuc tnh ca hng ha
* Gi tr s dng: l cng dng ca hng ha nhm tha mn mt nhu cu no ca con
ngi
- Nhu cu tiu dng sn xut.
- Nhu cu tiu dng c nhn.
* Vt cht
* Tinh thn vn ha
+ Pht hin ra gi tr s dng l do tin b KHKT, v s pht trin ca LLSX ni chung.
+ GTSD l phm tr vnh vin.
+ GTSD l ni dng vt cht ca ca ci.
+ GTSD l thuc tnh t nhin ca hng ha.
* Gi tr (gi tr trao i) ca hng ho:
- Gi tr trao i: L mt quan h v s lng, th hin t l trao i gia hng ha ny vi
hng ha khc
+ VD: 2 m vi = 10 kg thc
Hai hng ha so snh c vi nhau th bn thn 2 hng ha phi c mt ci chung ging
nhau. Nu ta gt b GTSD ca hng ha i, mi hng ha u l SP ca L. Chnh lao ng l
c s ca trao i v to thnh gi tr hng ha.
Vy thc cht ca trao i sn phm l trao i lao ng.
- Gi tr: ca hng ha l lao ng x hi ca ngi SX hng ho kt tinh trong hng ha
(y l cht, thc th ca gi tr).
* Gi tr l phm tr lch s ch tn ti trong sn xut hng ha.
* Gi tr phn nh quan h gia ngi sn xut hng ha.
* Gi tr l thuc tnh x hi ca hng ha.
c. Mi quan h gia hai thuc tnh
Hai thuc tnh ca hng ha c mi quan h vi nhau va thng nht va mu thun nhau:
- Thng nht: l hng ha phi c hai thuc tnh, nu thiu mt trong hai thuc tnh
khng phi l hng ha.
- Mu thun gia hai thuc tnh th hin:
* Vi t cch l GTSD cc hng ha khng ng nht v cht.
64
* Vi t cch l GT cc hng ha ng nht v cht u l lao ng c vt ha.

* Qu trnh thc hin gi tr v gi tr s dng l hai qu trnh khc nhau v thi gian v
khng gian, do nu gi tr hng ha khng c thc hin s dn n khng hong sn xut
tha.
Vy trc khi thc hin gi tr s dng phi tr gi tr ca n.
Nu khng thc hin c gi tr s khng thc hin c gi tr s dng.
2. Tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ho
a. Lao ng c th: l lao ng c ch di mt hnh thc c th ca mt ngh nghip
chuyn mn nht nh:
Mi lao ng c th c mc ch ring, phng php, cng c lao ng, i tng lao ng
v kt qu lao ng ring.
V d: lao ng ca ngi th mc v ca ngi th may c mc ch khc nhau, i
tng, phng php, cng c v kt qu sn xut khc nhau.
+ Lao ng c th l c s ca phn cng lao ng x hi.
KHKT cng pht trin cc hnh thc lao ng c th cng a dng, phong ph.
+ Mi lao ng c th to ra mt gi tr s dng nht nh.
+ Lao ng c th l phm tr vnh vin (x hi cng pht trin cc hnh thc ca lao ng
c th c th thay i).
b. Lao ng tru tng: l lao ng ca ngi sn xut hng ha gt b hnh thc biu
hin c th ca n quy v ci chung ng nht, l s tiu ph sc lao ng, tiu hao sc
c bp, thn kinh ca con ngi.
- Lao ng tru tng to ra gi tr hng ha.
- Lao ng tru tng l phm tr lch s, ch c sn xut sn phm bn th lao ng sn
xut hng ha mi c tnh cht l lao ng tru tng.
- Lao ng tru tng l lao ng ng nht v ging nhau v cht.
c. Mu thun c bn ca nn sn xut hng ha
Trong nn sn xut hng ha:
- Lao ng c th biu hin thnh lao ng t nhn.
- Lao ng tru tng biu hin thnh lao ng x hi.
- Mu thun c bn ca nn sn xut hng ha l: mu thun gia lao ng t nhn v lao
ng x hi.
- Biu hin:
Sn phm do ngi sn xut nh to ra c th khng ph hp vi nhu cu x hi
Hao ph lao ng c bit ca ngi sn xut c th cao hn hay thp hn hao ph lao
ng m x hi chp nhn.
Mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi cha ng kh nng sn xut tha.
3. Lng gi tr ca hng ha
a. S lng gi tr hng ha
- Lng gi tr hng ha khng o bng thi gian lao ng c bit m do bng thi gian lao
ng x hi cn thit.
- Thi gian lao ng x hi cn thit: l thi gian cn thit sn xut hng ho, vi trnh
thnh tho trung bnh, cng trung bnh, trong nhng iu kin bnh thng so vi hon
cnh XH nht nh.
- Thng thng thi gian lao ng x hi cn thit l thi gian lao ng c bit ca nhng
ngi cung cp i b phn lng hng ha y trn th trng.
b. Nhng yu t nh hng n gi tr ca mt n v hng ho
* Nng sut lao ng: l nng lc SX ca lao ng c tnh bng:
* S lng sn phm SX ra trong 1 n v thi gian.
* S lng lao ng hao ph SX ra 1 n v sn phm.
+ Tng NSL: Tng hiu qu, hay hiu sut ca lao ng.
Khi NSL tng:
65
* S lng sn phm SX ra trong 1n v thi gian tng.

* S lng lao ng hao ph SX ra 1 n v sn phm gim.
- Cc nhn t nh hng n NSL:
+ Trnh kho lo (thnh tho) trung bnh ca ngi lao ng.
+ Mc pht trin ca khoa hc - k thut, cng ngh v mc ng dng nhng thnh
tu vo sn xut.
+ Trnh t chc qun l.
+ Quy m v hiu sut ca t liu sn xut.
+ Cc iu kin t nhin.
- NSL tng ln, gi tr mt n v sn phm gim.
* Cng lao ng: Ni ln mc khn trng nng nhc ca ngi lao ng trong mt
n v thi gian.
Cng lao ng c o bng s tiu hao lao ng trong 1 n v thi gian v thng
c tnh bng s calo hao ph trong 1 n v thi gian.
- Tng cng lao ng: l tng s hao ph lao ng trong 1 thi gian lao ng nht nh.
- Cng lao ng tng gi tr mt n v sn phm khng i.
- Cng lao ng ph thuc vo:
+ Trnh t chc qun l.
+ Quy m v hiu sut ca t liu sn xut.
+ Th cht, tinh thn ca ngi lao ng.
* Lao ng gin n v lao ng phc tp
+ Lao ng gin n: l lao ng khng qua hun luyn, o to, lao ng khng thnh
tho.
+ Lao ng phc tp: l lao ng phi qua hun luyn o to, lao ng thnh tho.
Khi em trao i trn th trng ngi ta ly lao ng gin n lm n v v quy mi
lao ng thnh lao ng gin n, vi ngha lao ng phc tp l bi s ca lao ng gin
n.
Trong cng mt thi gian, lao ng phc tp to ra nhiu gi tr hn lao ng gin n.
* C cu lng gi tr hng ha
sn xut ra hng ha cn phi chi ph lao ng bao gm lao ng qu kh tn ti trong
cc yu t nh t liu sn xut v lao ng sng hao ph trong qu trnh ch bin t liu sn
xut thnh sn phm hng ha mi. v vy, c cu lng gi tr hng ha bao gm hai b phn:
b phn gi tr c v b phn gi tr mi.
III. TIN T
1. Ngun gc v bn cht ca tin t
a. Hnh thi gin n hay ngu nhin ca gi tr
20 vung vi = 1 ci o
hoc hng ha A = 5 hng ha B
- Gi tr ca hng ha A c biu hin gi tr s dng ca hng ha B, cn hng ha B
dng lm hnh thi biu hin gi tr ca hng ha A. Hng ha A vo hnh thi gi tr tng
i.
- Hng ha B: m gi tr s dng ca n biu hin gi tr ca hng ha khc (A) th vo
hnh thi ngang gi.
- Hnh thi gin n hay ngu nhin l mm mng phi thai ca hnh thi tin;
- Hng ha ng vai tr vt ngang gi l hnh thi phi thai ca tin t.
- Hnh thi gin n xut hin vo cui x hi cng sn nguyn thy. Trao i mang tnh
ngu nhin v trc tip.
66
b. Hnh thi y hay m rng ca gi tr

=
=
=
=
Th d: 20 vung vi
1 ci o
10 u ch
40 u c ph
0,2 gam vng
y gi tr ca 1 hng ha c biu hin gi tr s dng ca nhiu hng ha ng vai

tr vt ngang gi chung. T l trao i c nh hn, tuy vy vn l trao i trc tip hng ly
hng.
c. Hnh thi chung ca gi tr
1 ci o
=
10 u ch
=
20 vung vi
40 u c ph =
0,2 gam vng =
y gi tr ca mi hng ha u c biu hin GTSD ca mt hng ha ng vai tr
lm vt ngang gi chung.
d. Hnh thi tin
Khi sn xut v trao i hng ha pht trin cao hn, c bit l khi n c m rng gia
cc vng i hi phi c mt vt ngang gi chung thng nht th vt ngang gi chung c c
nh mt hng ha c bit, khi xut hin hnh thi tin.
1 ci o
10 u ch
40 u c ph
20 vung vi
=
=
=
=
0,2 gam vng
y, gi tr ca tt c mi hng ho u c biu hin gi tr s dng ca mt hng

ho ng vai tr tin t.
- Khi bc v vng cng lm chc nng tin t th ch tin t gi l ch song bn v.
- Khi ch cn vng c chim v tr tin t th ch tin t c gi l ch bn v vng.
Ti sao vng v bc, c bit l vng c c vai tr tin t nh vy?
+ Th nht, n cng l mt hng ho, c th mang trao i vi cc hng ho khc.
+ Th hai, n c nhng u th (t thuc tnh t nhin) nh: thun nht, d chia nh,
khng mn g...
Kt lun:
- Ngun gc ca tin:Tin ra i trong qu trnh pht trin lu di ca sn xut v trao i
hng ha.
- Bn cht ca tin: l mt hng ha c bit, ng vai tr vt ngang gi chung, l s th
hin chung ca gi tr v th hin mi quan h gia nhng ngi sn xut hng ha.
Tin: loi hng ha c bit m hnh thi t nhin ca n dn gn lin vi hnh thi ngang
gi trong x hi, s tr thnh hng ha - tin, hay lm chc nng l tin, chc nng x hi ring
bit ca n v do , c quyn x hi ca n l ng vai tr vt ngang gi ph bin trong gii
hng ha.
2. Cc chc nng ca tin
a. Thc o gi tr
- Tin dng o lng v biu hin gi tr ca cc hng ho khc.
67
- thc hin c chc nng ny c th ch cn mt lng tin tng tng, khng cn

thit phi c tin mt.
- Gi tr hng ha biu hin bng tin gi l gi c hng ha.
- n v o lng tin t v cc phn chia nh ca n gi l tiu chun gi c.
b. Phng tin lu thng
- Tin lm mi gii trong trao i hng ho
+ Khi tin cha xut hin: trao i trc tip HH
+ Khi tin xut hin: qu trnh trao i c tin lm trung gian HTH
- Khi tin lm phng tin lu thng i hi phi c tin mt trn thc t (vng thoi, bc
nn, tin c, tin giy, tin tn dng...) .
- Cc loi tin:
+ Vi chc nng l phng tin lu thng, lc u tin xut hin trc tip di hnh thc
vng thoi, bc nn.
+ Tin c: l khi kim loi c c hnh thc, trng lng v gi tr nht nh v c dng
lm phng tin lu thng.
+ Tin giy: l du hiu ca tin t buc phi tha nhn v do nh nc pht hnh ra.
Tin l hnh thc biu hin gi tr hng ha, phc v cho s vn ng ca hng ha. Lu
thng hng ha v lu thng tin t l hai mt ca qu trnh thng nht vi nhau. Lu thng tin
t xut hin v da trn c s ca lu thng hng ha. mi thi k nht nh, lu thng hng
ha bao gi cng i hi mt lng tin cn thit cho s lu thng. S lng tin ny c xc
nh bi quy lut chung ca lu thng tin t.
S lng tin t cho lu thng do ba nhn t quy nh: s hng ha lu thng trn th
trng, gi c trung bnh ca hng ha, v tc lu thng ca nhng n v tin t cng loi.
S tc ng ca ba nhn t ny i vi khi lng tin t cn cho lu thng din ra theo quy
lut ph bin l: tng s gi c ca hng ha chia cho s vng lu thng ca cc ng tin
cng loi trong mt thi gian nht nh
Nu k hiu:
T: s lng tin t cn cho lu thng
H: s lng hng ha lu thng trn th trng
Gh: gi c trung bnh ca mt hng ha
G: tng s gi c ca hng ha
N: s vng lu thng ca cc ng tin cng loi
Th:
GhxH
G
T= N = N
iu kin: tt c cc nhn t ni trn phi c xem xt trong cng mt thi gian v trn
cng mt khng gian.
Khi khi lng tin giy do nh nc pht hnh vo lu thng vt qu khi lng tin cn
cho lu thng, th gi tr ca tin t s b gim xung, tnh tng lm pht s xut hin.
c. Phng tin ct gi
- Tin c rt khi lu thng v ct gi li khi cn th em ra mua hng.
- Cc hnh thc ct tr:
+ Ct giu.
+ Gi ngn hng.
- Ch c tin vng, tin bc, cc ca ci bng vng bc c gi tr mi thc hin c chc
nng ny.
d. Phng tin thanh ton
- Kinh t hng ho pht trin n mt trnh no tt yu s ny sinh vic mua bn chu:
- Tin lm chc nng phng tin thanh ton tc n c dng chi tr sau khi cng vic
hon thnh nh:
68
+ tr tin mua hng chu;

+ tr n;
+ np thu...
- Khi tin lm chc nng phng tin thanh ton xut hin mt loi tin mi: tin tn dng,
hnh thc ch yu ca tin tn dng l giy bc ngn hng. Tin tn dng pht hnh t chc nng
phng tin thanh ton ca tin. Mt khc tin tn dng pht trin th chc nng phng tin
thanh ton ca tin cng m rng v cc hnh thc ca tin cng pht trin. V d hin nay trn
th gii xut hin tin in t...
Trong iu kin tin thc hin chc nng thanh ton th cng thc s lng tin t cn thit
cho lu thng s c trin khai nh sau:
Nu k hiu:
Gc: tng s gi hng bn chu
Tk: tng s tin khu tr cho nhau
Ttt: tng s tin thanh ton n k tr hn
Ta c:
T=
G-(Gc+Tk)+Ttt
N
. Tin t th gii
Khi trao i hng ha m rng ra bn ngoi bin gii quc gia v hnh thnh quan h bun
bn gia cc nc th chc nng tin t th gii ra i.
- Thc hin chc nng ny tin lm nhim v:
+ phng tin lu thng, mua bn hng ha;
+ phng tin thanh ton quc t v cc hot ng ngoi thng, tn dng, ti chnh;
+ di chuyn ca ci t nc ny sang nc khc.
- Lm chc nng tin t th gii th phi l tin vng hoc tin tn dng c cng nhn l
phng tin thanh ton quc t.
IV. QUY LUT GI TR
1. Ni dung ca quy lut gi tr
- Sn xut v trao i hng ho phi da trn c s gi tr ca n, tc trn c s hao ph lao
ng x hi cn thit.
C th:
+ Trong sn xut:
* Khi lng sn phm m nhng ngi SX to ra phi ph hp nhu cu c kh nng
thanh ton ca XH.
* Hao ph lao ng c bit ph hp vi hao ph lao ng x hi cn thit.
+ Cn trong trao i: phi thc hin theo nguyn tc ngang gi: hai hng ha trao i vi
nhau khi cng kt tinh mt lng lao ng nh nhau, hoc trao i, mua bn hng ha phi thc
hin theo nguyn tc gi c ph hp vi gi tr.
2. Tc ng ca quy lut gi tr
- iu tit sn xut v lu thng hng ho.
+ iu tit SX: phn phi TLSX v SL vo cc ngnh, vng khc nhau.
Quy lut gi tr iu tit mt cch t pht thng qua s ln xung ca gi c.
+ iu tit lu thng: phn phi ngun hng ho t ni c gi c thp n ni c gi c
cao.
- Kch thch ci tin k thut, hp l ho sn xut, tng nng sut lao ng, h gi thnh sn
phm.
Ngi SX no c: hao ph lao ng c bit nh hn hao ph lao ng x hi cn thit s tr
nn GIU mun vy phi ci tin k thut, ci tin t chc, qun l SX, thc y LLSX ca
XH pht trin.
- Phn ho nhng ngi sn xut hng ho thnh ngi giu, ngi ngho.
69
+ Ngi no c gi tr c bit nh hn gi tr x hi thu c nhiu li tr ln giu c.

+ Ngi no c gi tr c bit ln hn gi tr x hi s ri vo tnh trng thua l tr ln
ngho kh.
--------*--------
70
Chng 5
HC THUYT GI TR THNG D
Chng trc nghin cu nhng vn chung v sn xut hng ha, v s chuyn ha
ca gi tr hng ha thnh tin t. Ch ngha t bn l s pht trin hn na ca sn xut hng ha.
Nhng ch ngha t bn khc vi sn xut hng ha gin n khng ch v lng m cn khc c
v cht na. Trn v i kinh t xut hin mt loi hng ha mi l hng ha sc lao ng. Khi
sc lao ng tr thnh hng ha th tin t mang hnh thi l t bn v gn lin vi n l mt quan
h sn xut mi xut hin: quan h gia nh t bn v cng nhn lm thu. Thc cht ca mi quan
h ny l nh t bn chim ot gi tr thng d ca cng nhn lm thu. Gi tr thng d l ngun
gc hnh thnh nn thu nhp ca cc nh t bn v cc tp on bc lt trong ch ngha t bn.
Trng tm hc thuyt gi tr thng d ca Mac s xoay quanh vn ny. Nghin cu hc thuyt
gi tr thng d ca Mac cng c ngha l nghin cu hc thuyt gi v tr hn tng trong ton
b l lun kinh t ca Mac.
I. S CHUYN HA CA TIN THNH T BN
1. Cng thc chung ca t bn
Tin l sn vt cui cng ca lu thng hng ha, ng thi cng l hnh thc u tin ca
t bn. Mi t bn lc u u biu hin di hnh thi mt s tin nht nh. Nhng bn thn tin
khng phi l t bn. Tin ch bin thnh t bn trong nhng u kin nht nh, khi chng c s
dng bc lt lao ng ca ngi khc.
S vn ng ca ng tin thng thng v ng tin l t bn c s khc nhau ht sc c
bn.
- Vi t cch l tin trong lu thng hng ho gin n, tin vn ng theo cng thc:
HTH
(1)
- Cn vi t cch l t bn, tin vn ng theo cng thc:
THT
(2)
So snh s vn ng ca hai cng thc trn:
- Ging nhau:
+ u c 2 nhn t l tin v hng.
+ u l s kt hp ca hai hnh ng i lp, ni tip nhau.
- Khc nhau:
+ Trnh t cc hnh vi khc nhau: lu thng hng ha gin n bt u bng bn v kt
thc bng mua, cn cng thc chung ca t bn bt u bng mua v kt thc bng bn.
+ im xut pht v kt thc: lu thng hng ha gin n bt u bng hng v kt thc
bng hng, cn cng thc chung ca t bn bt u bng tin v kt thc cng bng tin.
+ ng c mc ch ca vn ng: lu thng hng ha gin n mc ch l gi tr s
dng cn cng thc chung ca t bn mc ch l gi tr v gi tr ln hn. T bn vn ng
theo cng thc: THT', trong T ' = T + t; t l s tin tri hn gi l gi tr thng d v k
hiu l m.
+ Gii hn ca vn ng: cng thc lu thng hng ha gin n c gii hn cn cng
thc chung ca t bn khng c gii hn. Cng thc c vit l: THT'HT'...
2. Mu thun ca cng thc chung
- Gi tr thng d c to ra u?
- Cng thc THT lm cho ngi ta lm tng rng: c sn xut v lu thng u to ra
gi tr v gi tr thng d.
- Trong lu thng c th xy ra hai trng hp:
71
+ Trao i ngang gi: hai bn trao i khng c li v gi tr, ch c li v gi tr s

dng.
+ Trao i khng ngang gi: c th xy ra ba trng hp:
* Bn cao hn gi tr: c li khi bn th khi mua b thit v ngi bn cng ng thi
l ngi mua.
* Mua thp hn gi tr: khi l ngi mua c li th khi l ngi bn b thit.
* Mua r, bn t: tng gi tr ton x hi khng tng ln bi v s gi tr m ngi ny
thu c l s gi tr m ngi khc b mt.
Vy lu thng v bn thn tin t trong lu thng khng to ra gi tr v gi tr thng d.
Kt lun:
- Phi ly quy lut ni ti ca lu thng t bn gii thch s chuyn ha ca tin thnh t
bn, tc l ly vic trao i ngang gi lm im xut pht.
- S chuyn ha ca ngi c tin thnh nh t bn phi tin hnh trong phm vi lu thng
v ng thi li khng phi trong lu thng.
Vy l t bn khng th xut hin t lu thng v cng khng th xut hin bn ngoi
lu thng. N phi xut hin trong lu thng v ng thi khng phi trong lu thng. l
mu thun ca cng thc chung ca t bn.
3. Hng ho sc lao ng v tin cng trong ch ngha t bn
a. Sc lao ng v iu kin bin sc lao ng thnh hng ha
* Sc lao ng l ton b nhng nng lc (th lc v tr lc) tn ti trong mt con
ngi v c ngi s dng vo sn xut.
- Sc lao ng tr thnh hng ha khi c hai iu kin:
+ Ngi lao ng l ngi t do, c kh nng chi phi sc lao ng.
+ Ngi lao ng khng c TLSX cn thit kt hp vi SL ca mnh.
b. Hai thuc tnh ca hng ho sc lao ng
* Gi tr ca hng ho sc lao ng: c quyet nh bi gia tr cua TLSH e nuoi
song ngi cong nhan va gia nh ho, ke ca khoan chi ph ao tao ngi cong nhan .
- Lng gi tr cc t liu sinh hot cn thit bao gm:
+ Gi tr cc t liu sinh hot vt cht v tinh thn cn thit nui sng cng nhn.
+ Chi ph o to cng nhn.
+ Gi tr cc t liu sinh hot vt cht v tinh thn cn thit cho gia nh cng nhn.
- Gi tr hng ha sc lao ng bao hm c yu t lch s, tinh thn.
- Gi tr sc lao ng biu hin bng tin gi l gi c sc lao ng hay cn gi l tin
lng.
- Gi tr ca hng ha SL chu s tc ng ca hai xu hng lp nhau:
* Gi tr hng ha SL c xu hng tng:
+ SX cng pht trin nhu cu v lao ng phc tp tng.
+ Nhu cu TLSH tng theo tin b ca LLSX.
* Xu hng gim gi tr hng ha SL: do NSL tng nn gi c cc t liu sinh hot,
dch v gim.
* Gi tr s dng ca hng ho sc lao ng:
- Ging hng ho thng thng, gi tr s dng hng ho sc lao ng tho mn nhu cu
ca ngi mua.
- Cng dng ca n biu hin qua tiu dng hng ho sc lao ng, chnh l tin hnh qu
trnh lao ng.
- Qu trnh lao ng ng thi l qu trnh sn xut ra hng ho, sc lao ng to ra mt
gi tr mi ln hn gi tr bn thn n.
- Hng ho sc lao ng c c im ring bit, l ngun gc trc tip to ra gi tr thng
d, l cha kho gii quyt mu thun cng thc chung ca t bn.
- Hng ha SL l iu kin ca s bc lt ch khng phi l ci quyt nh c hay khng
c bc lt.
72
c. Tin cng trong ch ngha t bn

Bn cht, ngun gc v nhng th on chim ot gi tr thng d c phn tch. Nhng
gi tr thng d li c mi lin h cht ch vi tin cng, v vy, s nghin cu v tin cng ca
Mac mt mt c tc dng hon chnh l lun gi tr thng d, nhng mt khc li gp phn to ra
mt l lun c lp v tin cng.
* Bn cht kinh t ca tin cng trong ch ngha t bn
Lao ng khng phi l hng ha v nu hng ha th n phi c trc, phi c vt ha trong
mt hnh thc c th no . Tin cho lao ng vt ha c l phi c t liu sn xut,
nhng nu c t liu sn xut th ngi lao ng s bn hng ha do mnh sn xut ra ch khng
bn lao ng
Tha nhn lao ng l hng ha s dn n mu thun:
- Nu trao i ngang gi, nh t bn khng thu c li nhun (gi tr thng d): ph nhn
s tn ti thc t ca quy lut gi tr thng d trong ch ngha t bn.
- Nu trao i khng ngang gi c gi tr thng d cho nh t bn: ph nhn quy lut gi
tr
Nu lao ng l hng ha, th n c gi tr, nhng lao ng l thc th v l thc o ni ti
ca gi tr, nhng bn thn lao ng th khng c gi tr. V th, lao ng khng phi l hng ha,
ci m cng nhn bn cho nh t bn chnh l sc lao ng.
Tin cng l s biu hin bng tin ca gi tr hng ho SL, l gi c ca hng ho SL.
Tin cng l gi c hng ho sc lao ng, ch khng phi l gi c ca lao ng. S d thng
c s nhm ln l v:
- Hng ha sc lao ng khng bao gi tch khi ngi lao ng, n ch nhn c gi c
khi cung cp gi tr s dng cho ngi mua, tc l lao ng cho nh t bn, do , b ngoi ch
thy nh t bn tr gi tr cho lao ng.
- i vi cng nhn, ton b lao ng trong c ngy l phng thc c tin sinh sng, do
bn thn cng nhn cng tng rng mnh bn lao ng, nn cng ngh rng ci m h mua l
lao ng.
- Lng ca tin cng ph thuc vo thi gian lao ng hoc s lng sn phm sn xut ra,
iu lm ngi ta lm tng tin cng l gi c lao ng.
2. Hnh thc tin cng c bn
+ Tin cng tnh theo thi gian: l hnh thc tr cng theo thi gian lao ng ca cng nhn
(gi, ngy, thng).
Gi tr hng ngy ca SL
Tin cng tnh theo thi gian = Ngy lao ng vi mt s gi nht nh
+ Tin cng tnh theo sn phm: l hnh thc tin cng tnh theo s lng sn phm sn
xut ra (hoc s lng cng vic hon thnh) trong mt thi gian nht nh.
Tin cng tnh theo sn phm: Mi mt n v sn phm c tr cng theo mt n gi
nht nh gi l n gi tin cng
Tin cng trung bnh 1 ngy ca 1 cng nhn
n gi tin cng = S lng sn phm ca mt cng nhn trong 1 ngy
3. Tin cng danh ngha v tin cng thc t
- Tin cng danh ngha: l s tin m ngi cng nhn nhn c do bn sc lao ng ca
mnh cho nh t bn.
- Tin cng thc t: l tin cng c biu hin bng s lng hng ha tiu dng v dch
v m cng nhn mua c bng tin cng danh ngha ca mnh.
Tin cng danh ngha l gi c sc lao ng nn bin ng theo th trng. Trong mt thi
gian no , nu tin cng danh ngha khng thay i, nhng gi c t liu tiu dng v dch v
tng ln hoc gim xung, th tin cng thc t s gim xung hoc tng ln.
73
Tin cng l gi c ca sc lao ng, nn s vn ng ca n gn lin vi s bin i ca

gi tr sc lao ng. Lng gi tr sc lao ng chu nh hng ca cc nhn t tc ng ngc
chiu nhau. Nhn t tc ng lm tng gi tr sc lao ng nh: s nng cao trnh chuyn mn
ca ngi lao ng, s tng cng lao ng v s tng ln ca nhu cu cng vi s pht trin
ca x hi. Nhn t tc ng lm gim gi tr sc lao ng, l s tng nng sut lao ng lm
cho gi c t liu tiu dng r i. S tc ng qua li ca cc nhn t dn ti qu trnh phc tp
ca s bin i gi tr sc lao ng, do , dn ti s bin i phc tp ca tin cng thc t.
Tuy nhin, Mac vch ra rng xu hng chung ca sn xut t bn ch ngha khng phi
l nng cao mc tin cng trung bnh m l h thp mc tin cng y. Bi l trong qu trnh pht
trin ca ch ngha t bn, tin cng danh ngha c xu hng tng ln, nhng mc tng ca n
nhiu khi khng theo kp mc tng gi c t liu tiu dng v dch v; ng thi tht nghip l hin
tng thng xuyn, khin cho cung v lao ng vt qu cu v lao ng, iu cho php nh t
bn mua sc lao ng di gi tr ca n, v vy, tin cng thc t ca giai co cng nhn c xu
hng h thp.
Nhng, s h thp ca tin cng thc t ch din ra nh mt xu hng, v c nhng xu
hng chng li s h thp tin cng. Mt mt, l cuc u tranh ca giai cp cng nhn i
tng tin cng. Mt khc, trong iu kin ca ch ngha t bn hin nay, do s tc ng ca cuc
cch mng khoa hc cng ngh nn nhu cu v sc lao ng c cht lng cao ngy cng tng
buc giai cp t sn phi ci tin t chc lao ng cng nh kch thch ngi lao ng bng li ch
vt cht. cng l mt nhn t cn tr xu hng h thp tin cng.
II. QU TRNH SN XUT RA GI TR THNG D
TRONG X HI T BN
Sau khi nghin cu s chuyn ha ca tin t thnh t bn, by gi chng ta s phn tch
qu trnh t bn ra gi tr thng d nh th no?
1. S thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng v qa trnh sn xut ra
gi tr thng d
Mc ch ca sn xut t bn ch ngha khng phi l gi tr s dng m l gi tr; hn na,
cng khng phi l gi tr n thun m l gi tr thng d. Nhng sn xut gi tr thng d trc
ht nh t bn phi sn xut ra mt gi tr s dng no , v gi tr s dng l vt mang gi tr trao
i v gi tr thng d.
Vy, qu trnh sn xut t bn ch ngha l s thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s
dng v qu trnh sn xut ra gi tr thng d.Vi t cch l s thng nht gia qu trnh lao ng
v qu trnh to ra gi tr th qu trnh sn xut l qu trnh sn xut hng ha; vi t cch l s
thng nht gia qu trnh lao ng vi qu trnh lm tng gi tr th qu trnh sn xut l mt qu
trnh sn xut t bn ch ngha, l hnh thi t bn ch ngha ca nn sn xut hng ha.
Qu trnh sn xut trong x nghip t bn ng thi l qu trnh nh t bn tiu dng sc lao
ng v t liu sn xut m nh t bn mua nn n c cc c im:
- Ngi cng nhn lm vic di s kim sot ca nh t bn.
- Sn phm m cng nhn lm ra thuc s hu ca nh t bn.
- Qu trnh sn xut t bn ch ngha l s thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s
dng vi vic to ra gi tr v gi tr thng d.
V d v qu trnh sn xut trong ngnh ko si
sn xut si, nh t bn mua (gi nh theo ng gi tr) 1 kg bng tr gi 5 USD,
khu hao my mc ko 1 kg bng thnh si l 2 USD, mua sc lao ng trong mt ngy 10 gi
l 3 USD. Trong mi gi lao ng ngi cng nhn to ra mt lng gi tr mi tng ng 0,6
USD. V, c 5 gi th ko c 1 kg bng thnh si. Nh vy, gi tr ca 1 kg si bng:
74
+ Gi tr ca bng chuyn sang:
5 USD
+ Khu hao my mc:
2 USD
+ Gi tr mi c cng thm vo:
3 USD
Tng cng:
10 USD
Trong khi , gi tr nh t bn phi tra cho hng ha sc lao ng trong ngy l 3 USD
( c quyn s dng sc lao ng trong 1 ngy: 10 gi)
Nu ngi cng nhn ngng lao ng im ny th gi tr sn phm bng gi tr ca t
bn ng trc, khng c gi tr thng d. Nhng nh t bn mua sc lao ng c ngy 10 gi,
ch khng phi 5 gi. Bi vy, trong 5 gi tip theo nh t bn vn chi tin mua bng 5 USD,
khu hao my mc 2 USD v vn c 1 kg si. Xt c ngy, nh t bn c 2 kg si thu c: 2 kg
x 10 USD = 20 USD. Xt v mt chi, tng s tin nh t bn chi ra sn xut 2 kg si l:
+ Tin mua bng:
10 USD
+ Khu hao my mc:
4 USD
+ Tin cng:
3 USD
Tng cng:
17 USD
Ly thu tr i chi, nh t bn c: 20 USD - 17 USD = 3 USD.

Nh t bn bn 2 kg si vi gi 20 USD, v thu c lng gi tr thng d bng 3 USD.
Vy gi tr thng d l mt b phn gi tr mi do lao ng ca cng nhn to ra, di ra
ngoi gi tr sc lao ng v b nh t bn chim khng.
Nh vy, nu qu trnh lao ng dng li im m gi tr mi c to ra ch b p gi
tr sc lao ng th ch c sn xut gi tr gin n, khi qu trnh lao ng vt qu im mi c
sn xut gi tr thng d.
* Gi tr thng d l phn gi tr mi di ra ngoi gi tr sc lao ng do cng nhn to ra
v b nh t bn chim khng.
2. Bn cht ca t bn - t bn bt bin v t bn kh bin
a. Bn cht ca t bn: Cc nh kinh t hc t sn thng cho rng mi cng c lao ng, mi
t liu sn xut u l t bn. Thc ra, bn thn t liu sn xut khng phi l t bn, n ch l yu
t c bn ca sn xut trong bt k x hi no. T liu sn xut ch tr thnh t bn khi n tr thnh
ti sn ca cc nh t bn v c dng bc lt lao ng lm thu. Do : t bn l gi tr mang
li gi tr thng d bng cch bc lt lao ng khng cng ca cng nhn lm thu. Bn cht ca
75
t bn l th hin quan h sn xut x hi m trong giai cp t sn chim ot gi tr thng d do

giai cp cng nhn sng to ra.
b. T bn bt bin: B phn t bn tn ti di hnh thi t liu sn xut m gi tr c
bo tn v chuyn vo sn phm, tc l gi tr khng thay i v lng trong qu trnh sn xut
+ Gm: * my mc, nh xng
* nguyn, nhin, vt liu
+ c im:
* gi tr ca chng c bo tn v chuyn dch nguyn vn vo gi tr sn phm
* gi tr t liu sn xut c bo tn di di hnh thc gi tr s dng mi.
+ T bn bt bin k hiu l C.
c.T bn kh bin:
+ B phn t bn ng trc dng mua hng ho sc lao ng khng ti hin ra, nhng
thng qua lao ng tru tng, ngi cng nhn lm thu sng to ra mt gi tr mi, ln
hn gi tr ca sc lao ng, tc l c s bin i v s lng.
+ T bn kh bin, k hiu l V.
T bn kh bin tn ti di hnh thc tin lng.
d. C s ca vic phn chia: l nh tnh cht hai mt ca lao ng sn xut ra hng ho
+ Lao ng c th: bo tn v chuyn dch gi tr ca t liu sn xut.
+ Lao ng tru tng: to ra gi tr mi.
e. ngha ca vic phn chia: vic pht hin ra tnh cht hai mt ca lao ng SX hng ha
gip Mc tm ra cha kha xc nh s khc nhau gia TBBB v TBKB.
+ S phn chia vch r ngun gc ca m: ch c b phn t bn kh bin mi to ra gi
tr thng d, cn t bn bt ch l iu kin cn thit tin hnh sn xut.
+ S phn chia cho thy vai tr ca mi b phn t bn trong vic to ra gi tr hng
ho. Gi tr ca hng ha gm: ( C + V + M.)
3. T sut gi tr thng d v khi lng gi tr thng d
a. T sut gi tr thng d: l t s tnh theo (%) gia s lng gi tr thng d vi t bn
kh bin cn thit sn xut ra gi tr thng d , k hiu l m.
m
m = V 100%
hoc:
thi gian lao ng thng d
m = thi gian lao ng tt yu 100%
T sut gi tr thng d ni ln trnh bc lt TBCN.
b. Khi lng gi tr thng d: tch s gia t xut gi tr thng d vi tng t bn kh
bin c s dng.
Cng thc:
M = mV
trong : M - khi lng gi tr thng d;
V - tng khi lng t bn kh bin c s dng.
4. Hai phng php nng cao trnh bc lt
a. Gi tr thng d tuyt i: l gi tr thng d c to ra do ko di ngy lao ng trong
khi thi gian lao ng tt yu khng thay i.
Gi s ngy lao ng 10 h trong 5 h thi gian lao ng tt yu, 5 h thi gian lao ng
thng d.
76
Biu din bng s sau:

Thi gian cn thit 5 h
Thi gian thng d 5 h
T sut gi tr thng d: m =
5
5
100% = 100%
Gi s ngy lao ng ko di thm 3 h na, thi gian lao ng tt yu khng i (5 h), thi
gian lao ng thng d tng ln 8 h:
Thi gian thng d 8 h
m =
7
5
100% = 140%
- Nhng con ng ch yu SX ra gi tr thng d tuyt i:

+ tng thi gian lm vic trong 1 ngy, thng, nm
+ tng cng lao ng.
- Gii hn ngy lao ng: v th cht v tinh thn ca ngi cng nhn: co dn trong
khong: Thi gian lao ng cn thit < ngy lao ng < 24 h.
- Gii hn ngy lao ng ph thuc:
+ Trnh LLSX;
+ Tnh cht QHSX;
+ So snh lc lng gia cng nhn v t bn.
b. Gi tr thng d tng i l: gi tr thng d thu c do rt ngn thi gian lao ng tt
yu, nh tng thi gian lao ng thng d, trong iu kin di ngy lao ng khng thay
i.
S v d:
m =
5
5
Thi gian thng d 5 h
100% = 100%
Nu thi gian lao ng tt yu rt ngn cn 3 h, thi gian lao ng thng d tng ln 3 h:

Thi gian lao ng cn thit 3 h Thi gian lao ng thng d 7 h
m =
7
3
100% = 350%
Mun rt ngn thi gian lao ng tt yu bng cch: h thp gi tr sc lao ng, bng cch
gim gi tr t liu sinh hot ca cng nhn. Do phi tng nng sut lao ng x hi trong
cc ngnh sn xut t liu sinh hot, cc ngnh SX TLSX SX cc TLSH. Ngha l tng nng
sut lao ng x hi.
c. Gi tr thng d siu ngch
L phn gi tr thng d thu thm xut hin khi gi tr c bit ca hng ha nh hn gi tr
x hi ca hng ho.
- Cnh tranh gia cc nh t bn buc h phi tng nng sut lao ng trong cc x nghip
ca mnh gim gi tr c bit ca hng ha so vi gi tr x hi. Nh t bn s thu s chnh
lch gia gi tr c bit v gi tr x hi, chng no NSLx hi cn cha tng ln s chnh
lch khng cn na.
- Gi tr thng d siu ngch l hin tng tm thi i vi mi nh t bn, nhng i vi
x hi n l ph bin, gi tr thng d siu ngch l hnh thc bin tng ca gi tr thng d
tng i.
77
- So snh gi tr thng d siu ngch v gi tr thng d tng i:

GTTD tng i
GTTD siu ngch
* Do tng NSL XH;
* Ton b cc nh TB thu;
* Biu hin quan h gia cng nhn
v t bn.
* Do tng NSL c bit;

* Tng nh TB thu;
* Biu hin quan h gia cng nhn vi
t bn, t bn vi t bn.
5. Sn xut ra gi tr thng d - quy lut kinh t c bn ca ch ngha t bn

Mi phng thc sn xut c mt quy lut kinh t tuyt i, quy lut phn nh mi quan h
kinh t bn cht nht ca phng thc sn xut y. To ra gi tr thng d l quy lut tuyt i ca
phng thc sn xut t bn ch ngha.
a. Ni dung quy lut
Sn xut ra ngy cng nhiu gi tr thng d cho nh t bn bng cch tng cng bc lt
lao ng lm thu trn c s tng nng sut lao ng v cng lao ng.
V sao gi l quy lut kinh t c bn:
- Phn nh mc ch ca nn sn xut v phng tin t mc ch.
- Sn xut gi tr thng d phn nh quan h gia t bn v lao ng, y l quan h c
bn trong XH t bn.
- Phn nh quan h bn cht trong CNTB.
- Chi phi s hot ng ca cc quy lut kinh t khc.
- Quyt nh s pht sinh, pht trin ca CNTB, v l quy lut vn ng ca phng thc
SX .
Ch ngha t bn ngy nay tuy c nhng iu chnh nht nh v hnh thc s hu, qun l
v phn phi thch nghi mc no vi iu kin mi, nhng s thng tr ca ch ngha t
bn t nhn vn tn ti nguyn vn, bn cht bc lt ca ch ngha t bn vn khng thay i. Nh
nc t sn hin nay tuy c tng cung can thip vo i sng kinh t v x hi, nhng v c bn
n vn l b my thng tr ca giai cp t sn.
Tuy nhin, do trnh t c ca vn minh nhn loi v do cuc u tranh ca giai cp
cng nhn, m mt b phn khng nh cng nhn cc nc t bn pht trin c mc sng tng
i sung tc, nhng v c bn, h vn phi bn sc lao ng v vn b nh t bn bc lt gi tr t
bn thng d. Nhng trong iu kin hin nay, sn xut gi tr thng d c nhng c im mi:
- Do k thut v cng ngh hin i c p dng rng ri nn khi lng gi tr thng d
c to ra ch yu nh tng nng sut lao ng. Vic tng nng sut lao ng do p dng k thut
v cng ngh hin i c c im l chi ph lao ng sng trong mt n v sn phm gim nhanh,
v my mc hin i thay th c nhiu lao ng sng hn.
- C cu lao ng x hi cc nc t bn pht trin hin nay c s bin i ln. Do p
dng rng ri k thut v cng nghip hin i nn lao ng phc tp, lao ng tr tu tng ln v
thay th lao ng gin n, lao ng c bp. Do , lao ng tr tu, lao ng c trnh k thut
cao ngy cng c vai tr quyt nh trong vic sn xut ra gi tr thng d. Chnh nh s dng lc
lng lao ng ngy nay m t sut v khi lng gi tr thng d tng ln rt nhiu.
- S bc lt ca cc nc t bn pht trin trn phm vi quc t ngy cng c m rng
di nhiu hnh thc; xut khu t bn v hng ha, trao i khng ngang gi li nhun siu
ngch m cc nc t bn pht trin bn rt t cc nc km pht trin trong my chc nm qua
tng ln gp nhiu ln. S cch bit gia cc nc giu v nhng nc ngho ngy cng tng v
ang tr thnh mu thun ni bt trong thi i ngy nay. Cc nc t bn pht trin bn rt cht
xm, hy hoi mi sinh, cng nh ci r i sng vn ha ca cc nc lc hu, chm pht trin.
78
III. S CHUYN HA CA GI TR THNG D

THNH T BN - TCH LY T BN
1. Thc cht v ng c ca tch lu t bn
Ti sn xut ni chung c hiu l qu trnh sn xut c lp i lp li v tip din mt
cch lin tc khng ngng. Sn xut hiu theo ngha rng cng c ngha l ti sn xut, c th chia
ti sn xut thnh 2 loi: ti sn xut gin n v ti sn xut m rng. Nt in hnh ca ch ngha
t bn l ti sn xut m rng. Ti sn xut m rng t bn ch ngha l s lp li qu trnh sn xut
vi qui m ln hn truc. Mun vy, phi bin mt b phn gi tr thng d thnh t bn ph thm.
a. Gi tri thng d - ngun gc ca tch ly t bn
- Ti SX m rng: l qu trnh SX lp li vi quy m ln hn trc, mun vy phi bin
mt b phn gi tr thng d thnh t bn ph thm gi l tch ly t bn.
V d: tin hnh SX nh t bn phi ng trc mt s tin
c
4
chng hn: 5000 n v t bn; vi v = 1 v m = 100%
Nm th nht: 4000c + 1000v + 1000m
Nh t bn khng tiu dng ht 1000m m trch 500m tch ly m rng SX vi cu to
hu c khng thay i:
Nm th hai: 4400c + 1100v + 1100m
- Thc cht ca tch lu t bn: S chuyn ho mt phn gi tr thng d thnh t bn ph
thm gi l tch lu t bn.
- Tch ly l ti SX theo quy m ngy cng m rng.
- Ngun gc ca tch lu l gi tr thng d.
- ng lc ca tch ly:
+ thu c nhiu gi tr thng d.
+ Do cnh tranh.
+ Do yu cu ng dng tin b k thut.
- T sut tch lu: T l tnh theo (%) gia s lng gi tr thng d bin thnh t bn ph
thm vi tng gi tr thng d thu c.
b. Cc nhn t nh hng n quy m tch ly:
- Khi lng gi tr thng d.
- T l phn chia gi tr thng d thnh t bn v thu nhp.
- Nu t l phn chia khng khng i, quy m tch ly ph thuc vo gi tr thng d:
C bn nhn t nh hng n khi lng gi tr thng d:
+ Mc bc lt sc lao ng.
+ Trnh nng sut lao ng.
+ Quy m t bn ng trc.
+ S chnh lch ngy cng ln gia t bn s dng v t bn tiu dng.
- T bn s dng: l khi lng gi tr cc t liu lao ng m ton b quy m hin vt ca
chng u hot ng trong qu trinh sn xut sn phm.
- T bn tiu dng: l phn ca nhng t liu lao ng y c chuyn vo sn phm theo
tng chu k SX di dng khu hao.
S chnh lch ny l thc o s tin b ca LLSX.
K thut cng hin i, s chnh lch gia t bn s dng v t bn tiu dng cng ln, th
s phc v khng cng ca TLL cng ln.
2. Tch t t bn v tp trung t bn
a. Tch t t bn: l s tng thm quy m t bn da vo tch ly gi tr thng d.
- V d:
T bn A c t bn l 5000 V.
Nm th nht TL: 500 quy m tng 5500.
Nm th hai TL: 550 6050.
79
b. Tp trung t bn: l lin kt nhiu t bn nh thnh t bn ln.

- V d:
T bn A c
: 5.000 n v t bn
T bn B
: 6.000 n v t bn
D = 21.000 V
T bn C
: 10.000 n v t bn
Tch t v tp trung t bn c im ging nhau l chng u lm tng quy m ca t bn c
bit. Nhng gia chng li c nhng im khc nhau:
- Ngun gc tch t t bn l gi tr thng d, do , tch t t bn lm tng quy m ca
t bn c bit, ng thi lm tng quy m ca t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t
bn c bit c sn trong x hi, do tp trung t bn ch lm tng quy m ca t bn c bit m
khng tng quy m ca t bn x hi.
- Ngun tch t t bn l gi tr thng d, xt v mt , n phn nh trc tip mi quan
h gia t bn v lao ng: nh t bn tng cng bc lt lao ng lm thu tng quy m ca
tch t t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t bn c bit c sn trong x hi do cnh
tranh m dn n s lin kt hay sp nhp, xt v mt , n phn nh trc tip quan h cnh tranh
trong ni b giai cp cc nh t sn; ng thi n cng tc ng n mi quan h gia t bn v lao
ng.
Tch t v tp trung t bn quan h mt thit vi nhau. Tch t t bn lm tng thm quy m
v sc mnh ca t bn c bit, do , cnh tranh s gay gt hn, dn n tp trung nhanh hn.
Nguc li, tp trung t bn to iu kin thun li tng cng bc lt gi tr thng d, nn y
nhanh tch t t bn. nh hng qua li ni trn ca tch t v tp trung lm cho tch ly t bn
ngy cng mnh. Tp trung t bn c vai tr rt ln i vi s pht trin ca sn xut t bn ch
ngha. Nh tp trung t bn m xy dng c nhng x nghip ln, s dng c k thut v cng
ngh hin i.
Nh vy, qu trnh tich ly t bn gn lin vi qu trnh tch t v tp trung t bn ngy
cng tng, do , nn sn xut t bn ch ngha tr thnh nn sn xut x hi ha cao , lm cho
mu thun kinh t c bn ca ch ngha t bn cng su sc hn.
3. Cu to hu c ca t bn
Trong qu trnh tch ly t bn, t bn chng nhng tng ln v mt quy m, m cn khng
ngng bin i trong cu to ca n. Mac phn bit cu to k thut, cu to gi tr v cu to hu
c ca t bn
- Cu to k thut ca t bn: l quan h t l gia s lng t liu sn xut v s lng
sc lao ng s dng t liu sn xut ni trn.
biu th cu to k thut ca t bn, ngi ta thng dng cc ch tiu nh s nng lng
hoc s lng my mc do mt cng nhn s dng trong sn xut, v d 100kw in/1cng nhn,
10my dt/1 cng nhn.
Cu to k thut ca t bn ngy cng tng ln cng vi s pht trin ca ch ngha t bn.
iu biu th s lng t liu sn xut m mt cng nhn s dng ngy cng tng ln.
- Cu to gi tr ca t bn: l quan h t l gia s lng gi tr cc t liu sn xut v gi
tr sc lao ng tin hnh sn xut (C/V).
Cu to k thut v cu to gi tr ca t bn quan h cht ch vi nhau. Ni chung, nhng
s thay i trong cu to k thut ca t bn s dn n nhng s thay i trong cu to gi tr ca
t bn. biu th mi quan h ny Mac dng phm tr cu to hu c ca t bn.
- Cu to hu c ca t bn: l cu to gi tr ca t bn do cu to k thut ca t bn
quyt nh v phn nh s bin i ca cu to k thut
Trong qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, cu to k thut ca t bn ngy cng tng,
ko theo s tng ln ca cu to gi tr, nn cu to hu c ca t bn cng ngy cng tng ln. S
tng ln ca cu to hu c biu hin ch t bn bt bin tng tuyt i v tng i, cn t bn
kh bin c th tng tuyt i, nhng li gim xung mt cch tng i. S gim xung mt cch
tng i ca t bn kh bin cng s lm cho cu v sc lao ng gim mt cch tng i. V
vy, mt s cng nhn lm vo tnh trng b tht nghip.
80
Thc t th trong qu trnh tch ly t bn, cng c khi quy m sn xut c m rng, thu
ht thm cng nhn, nhng cng c khi th gin thi bt cng nhn. Tuy nhin, s thu ht v gin
thi khng khp vi nhau v khng gian v thi gian v v quy m, do , trn phm vi ton x
hi lun lun tn ti mt b phn cng nhn b tht nghip.
Nh vy, cu to hu c ca t bn tng ln trong qu trnh tch ly chnh l nguyn nhn
trc tip gy ra nn tht nghip trong ch ngha t bn, cn nguyn nhn su xa ca nn tht nghip
li chnh l quan h sn xut t bn ch ngha.
- Qu trnh tch ly t bn l qu trnh:
+ Lm tng cu to hu c ca t bn.
+ Tch t, tp trung t bn ngy cng tng.
Tch ly v cnh tranh dn n t bn sn xut c tp trung ngy cng ln, do sn
xut c x hi ha cao hn, lc lng sn xut c pht trin mnh hn. iu lm cho
mu thun gia tnh x hi ca sn xut vi ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t
liu sn xut pht trin. S pht trin ca mu thun ny tt yu dn n thay th x hi t bn
bng x hi khc cao hn.
IV. QU TRNH LU THNG CA T BN

V KHNG HONG KINH T
1. Tun hon v chu chuyn ca t bn
Sn xut t bn ch ngha l s thng nht bin chng gia qu trnh sn xut v qu
trnh lu thng. Lu thng ca t bn, theo ngha rng, l s vn ng ca t bn, nh m t
bn ln ln v thu c gi tr thng d, cng tc l s tun hon v chu chuyn ca t bn.
a. Tun hon ca t bn
* Giai on th nht :(giai on lu thng)
SL
T-H
TLSX
- T bn thc hin chc nng bin t bn tin thnh t bn sn xut.
* Giai on th hai: (giai on sn xut)
TLSX
.SXH
SL
- T liu sn xut v sc lao ng kt hp vi nhau to thnh qu trnh sn xut.

- Kt thc giai on ny t bn sn xut bin thnh t bn hng ho
* Giai on th ba: (giai on lu thng)
H - T
- Kt thc giai on ny t bn hng ho bin thnh t bn tin. n y, mc ch ca nh
t bn c thc hin, t bn quay tr li hnh thi ban u trong tay ch ca n, nhng vi
s lng ln hn truc.
Tng hp c 3 giai on:
TLSX
T - H
SX.H - T
SL
81
Tun hon ca t bn l s vn ng ca t bn tri qua 3 giai on, ln lt mang 3 hnh

thi, thc hin 3 chc nng ri tr v hnh thi ban u vi gi tr khng ch c bo tn m
cn tng thm.
* iu kin t bn tun hon hot ng lin tc :
Mun m bo t bn tun hon mt cch bnh thng th phi c hai iu kin:
- Ton b t bn, trong cng mt lc, phi tn ti c ba hnh thi : t bn tin t, t bn
sn xut, t bn hng ha.
- T bn mi hnh thi u phi vn ng khng ngng qua ba giai on.
* Ba hnh thi ca t bn khng phi l ba loi t bn khc nhau, m l ba hnh thi ca
mt t bn cng nghip biu hin trong qu trnh vn ng ca n. Song cng trong qu trnh
vn ng y cha ng kh nng tch ri ca ba hnh thi t bn. Trong qu trnh pht trin
ca ch ngha t bn, kh nng tch ri lm xut hin t bn thng nghip v t bn cho
vay, hnh thnh nn cc tp on khc trong giai cp t sn: ch cng nghip, nh bun, ch
ngn hngchia nhau gi tr thng d.
b. Chu chuyn ca t bn
- Khi nim
S tun hon ca t bn, nu xt n l mt qu trnh nh k i mi v lp i lp li, ch
khng phi l mt qu trnh c lp, ring l th gi l chu chuyn ca TB. Nhng t bn khc
nhau chu chuyn vi vn tc khc nhau ty theo thi gian sn xut v lu thng ca hng ha.
- Thi gian chu chuyn ca t bn
* Thi gian chu chuyn ca t bn l khong thi gian k t khi t bn ng ra di mt
hnh thc nht nh (tin t, sn xut, hng ha) cho n khi n tr v tay nh t bn cng di
hnh thc nh th, nhng c thm gi tr thng d.
TGcc = TGsx + TGlt
Trong : TGsx = TGl + TGg + TGdt
Thi gian lao ng: l thi gian m ngi lao ng tc ng vo i tng lao ng to
ra sn phm.
Thi gian gin on: l thi gian m i tng lao ng chu s tc ng ca t nhin.
Thi gian d tr: l thi gian m cc yu t sn xut sn sng tham gia vo sn xut, nhng
cha phi l yu t hnh thnh SP.
Thi gian lu thng : TGlt= TGm + TGb
Thi gian lu thng ph thuc nhiu yu t:
+ Tnh hnh th trng.
+ Quan h cung cu, gi c.
+ Khong cch th trng.
+ Trnh pht trin ca giao thng vn ti
Vai tr ca lu thng:
S tn ti ca n l tt yu v c vai tr quan trng:
+ Thc hin sn phm do SX to ra.
+ Cung cp cc iu kin cho SX.
+ m bo u vo, u ra ca SX.
- Tc chu chuyn ca t bn
- Cn tnh tc chu chuyn ca t bn bng s vng chu chuyn c thc hin trong mt
nm.
n=
CH
ch
trong :
82
n - tc chu chuyn ca t bn;

CH - thi gian 1 nm (12 thng);
ch - thi hn chu chuyn ca 1 loi t bn.
- Chu chuyn chung ca t bn ng trc:
+ Chu chuyn chung ca t bn ng trc l con s chu chuyn trung bnh ca nhng
thnh phn khc nhau ca t bn.
Cng thc:
nCCTB =
Gi tr CCTB ca TBC + gi tr CCTB ca TBL

tng t bn ng trc
Chu chuyn thc t: L thi gian cc b phn ca t bn ng trc c khi phc ton
b v mt gi tr cng nh v mt hin vt.
c. T bn c nh v t bn lu ng
Cn c vo phng thc chu chuyn v mt gi tr ca cc b phn t bn, t bn sn xut
c phn chia thnh t bn c nh v t bn lu ng.
* T bn c nh
- L b phn ca t bn sn xut c s dng ton b vo qu trnh sn xut, nhng gi tr
ca n ch chuyn tng phn vo trong gi tr sn phm.
- T bn c nh tn ti di hnh thi hin vt l my mc, thit b, nh xng
- TBC c c im: s dng ton b, gi tr chuyn dn vo gi tr SP trong nhiu chu k
SX.
- Trong qu trnh hot ng, t bn c nh b hao mn dn. C hai loi hao mn:
+ Hao mn hu hnh: l do s dng, do tc ng ca t nhin lm cho t bn c nh dn
dn hao mn i n ch hng, khng dng c na.
Hao mn hu hnh l hao mn c v mt gi tr v GTSD.
+ Hao mn v hnh
Hao mn v hnh l hao mn thun tu v gi tr do nh hng ca tin b khoa hc
k thut. My mc tuy cn tt, nhng b mt gi v c nhng my mc tt hn, nng
sut cao hn c khi cn r hn lm cho my c gim gi thm ch b o thi.
KHCN pht trin, cc my mc thit b c SX ra vi:
+ Chi ph thp hn,.
+ C hiu sut cao hn.
+ Mu m p hn.
V vy cc my mc th h trc n tuy cn nguyn gi tr s dng nhng gi tr gim.
khi phc li t bn c nh hao mn cn phi lp qu khu hao :
+ Sa cha c bn.
+ Mua my mc mi.
* T bn lu ng
- L b phn ca t bn sn xut, m gi tr ca n sau mt thi k sn xut, c th hon li
hon ton cho nh t bn di hnh thc tin t, sau khi hng ha bn song.
- T bn lu ng tn ti di hnh thi hin vt l nguyn nhin vt liu, vt r tin mau
hng v tin lng.
- TBL c c im: s dng ton b, gi tr chuyn ton b vo gi tr sn phm trong
1chu k sn xut.
* ngha ca vic phn chia TBC v TBL
Thy c c im chu chuyn ca tng b phn TB tm cch nng cao tc chu
chuyn ca TB.
*. ngha ca vic tng tc chu chuyn ca t bn, phng php tng tc chu
chuyn ca t bn
83
- ngha:
+ Tng tc chu chuyn t bn c nh s tit kim c chi ph bo dng, sa cha.
+ Tng tc chu chuyn t bn lu ng s tit kim c t bn ng trc.
+ Tng tc chu chuyn t bn l nng cao t xut gi tr thng d hng nm.
- Phng php tng tc chu chuyn ca TB:
Bng cch rt ngn thi gian SX v thi gian lu thng:
+ Pht trin LLSX, ng dng tin b KHKT;
+ Ko di ngy lao ng;
+ Tng cng lao ng;
+ Ci tin mng li v phng php thng nghip
2. Ti sn xut v lu thng ca t bn x hi
a. Mt s khi nim c bn
- T bn x hi: l tng s t bn c bit hot ng an xen ln nhau, tc ng nhau, to
tin cho nhau
- Ti sn xut t bn x hi: l ti sn xut t bn c bit an xen ln nhau, ph thuc vo
nhau.
- Ti sn xut t bn x hi c hai loi:
+ Ti sn xut gin n.
+ Ti sn xut m rng.
- Nghin cu ti SX v lu thng t bn x hi chnh l nghin cu s vn ng xen k ca
nhng t bn c bit.
- Tng sn phm x hi: l ton b sn phm m x hi sn xut ra trong nm
Tng sn phm x hi c xt c v hai mt: gi tr v hin vt
+ V gi tr: tng sn phm x hi c cu thnh bi:
_ Phn th nht: gi tr b p cho t bn bt bin ( c ) hay nhng gi tr t liu sn xut
tiu hao trong sn xut, b phn ny c dng b p cc t liu sn xut hao ph
trong chu k sn xut.
_ Phn th hai: gi tr b p cho t bn kh bin (v) hay l gi tr ca ton b sc lao
ng x hi tiu hao. Khon gi tr ny ngang bng vi tng s tin cng tr cho sc lao
ng than gia vo qu trnh sn xut.
_ Phn th ba: gi tr ca sn phn thng d (m). Khon ny do lao ng thng d ca x
hi to nn.
Gi tr ca t liu sn xut tiu hao c gi l gi tr c chuyn dch. Gi tr sc lao
ng v gi tr sn phm thng d c gi l gi tr mi. Nh vy, gi tr ca tng sn phm
x hi cng nh gi tr ca mt hng ha c phn gii thnh: c+v+m
+ V hin vt: tng sn phm x hi gm c t liu sn xut v t liu sn phm do hnh
thc t nhin ca n quyt nh. C nhng vt phm va c th tiu dng cho sn xut v c th
tiu dng cho c nhn, nhng nht nh mi vt ch c th dng vo mt trong hai mc ch
- Hai khu vc ca nn sn xut x hi
Xut pht t tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ha, Mac coi hai mt gi tr v hin
vt ca tng sn phm x hi l hai tin l lun quan trng nghin cu ti sn xut t bn
x hi.
Nu trong ti sn xut cc doanh nghip c bit, mt gi tr c vai tr quan trng th trong
ti sn xut t bn x hi, vi t cch l tng ha hnh vi ti sn xut ca cc doanh nghip c
bit, mt hin vt ca tng sn phm x hi li c ngha cc k quan trng. L hin vt, tng
sn phm x hi c chia thnh hai loi: t liu sn xut v t liu tiu dng, v do nn sn
xut x hi c chia thnh hai khu vc:
Khu vc 1: Sn xut t liu sn xut
Khu vc 2: Sn xut t liu tiu dng
Trn thc t, ranh gii gia khu vc I v II khng phi lc no cng r rng
84
- T bn x hi
T bn x hi l tng hp cc t bn c bit ca x hi vn ng an xen nhau, lin h v
ph thuc ln nhau. Tham gia vn ng ca t bn x hi c c t bn cng nghip, t bn
thng nghip, t bn ngn hngNhng y nghin cu tru tng v ti sn xut v lu
thng ca t bn x hi, nn mac khng nh t bn cng nghip vn l mt th thng nht,
cha xt tng loi t bn c th.
- Nhng gi nh ca Mc khi nghin cu ti sn xut t bn x hi
+ Ton b C c chuyn ht vo gi tr sn phm trong 1 nm.
+ Ch c 2 giai cp: t sn v v sn trong phng thc SX TBCN thun ty.
+ Hng ha c mua bn theo ng gi tr (gi c bng gi tr).
+ m = 100%.
+ Cu to C / V khng thay i.
+ Khng xt n ngoi thng.
Nhng gi nh ch nhm mc ch n gin ha vic tnh ton ch khng h xuyn
tc bn cht ca vn nghin cu, v vy, l nhng gi nh khoa hc
b. iu kin thc hin trong ti sn xut gin n v ti sn xut m rng t bn x hi
iu kin thc hin tng sn phm x hi trong ti sn xut gin n.
+ S v d:
Khu vc I: 4000C + 1000V + 1000m = 3000
= 9000
Khu vc II: 2000C + 500V + 500M = 6000
qu trnh ti SX din ra bnh thng, ton b SP ca 2 khu vc, cn c trao i, p
ng c v mt gi tr v hin vt.
Trong khu vc I:
- B phn 4000C thc hin trong ni b khu vc I.
- B phn (1000V + 1000m) trao i vi khu vc II ly t liu sinh hot.
Trong khu vc II:
- B phn (500V + 500m) thc hin trong ni b khu vc 2.
- B phn 2000C trao i vi khu vc 1 ly t liu SX.
S biu din mi quan h trao i gia 2 khu vc nh sau:
Khu vc I:
4000 + 1000V + 1000m = 6000
Khu vc II: 2000C + 500V + 500m = 3000

iu kin thc hin tng sn phm x hi trong ti sn xut n gin l:
(1)
I (V + m) = IIC
(2)
I (C + V + m) = IIC + IC
(3) I (V + m) + II (V + m) = II (C + V + m)
iu kin thc hin tng sn phm x hi trong ti sn xut m rng
Mun c ti sn xut m rng phi bin mt phn gi tr thng d thnh t bn bt bin
ph thm ( c ) v t bn kh bin ph thm ( v ), nhng cc b phn gi tr ph thm phi
tm c nhng ngun cung v t liu sn xut v t liu tiu dng ph thm di hnh thi vt
cht tng ng
Mc a ra s ti sn xut m rng t bn x hi:vi nhu cu ca n. Mun c thm t
liu sn xut th khu vc I phi cung ng lng t liu sn xut nhiu hn trong ti sn xut
gin n, khng nhng ph thm t liu sn xut cho khu vc I m c cho khu vc II. Ngc
li, khu vc II cng phi sn xut ra lng t liu tiu dng nhiu hn p ng nhu cu tiu
dng tng thm ca c hai khu vc. iu , lm cho c cu sn xut x hi c nhng thay i.
85
Do vic cung cp tng thm s lng t liu sn xut c vai tr quyt nh nht i vi
ti sn xut m rng, nn Mac a ra m hnh ca ti sn xut m rng t bn x hi nh sau:
Khu vc I: 4000c + 1000v + 1000m = 6000 ( t liu sn xut)
Khu vc II: 1500C + 750V + 750m = 3000 (t liu tiu dng)
iu kin c bn thc hin trong ti sn xut m rng t bn x hi l:
I ( v + m ) II c
L lun ti sn xut m rng trong iu kin tn b k thut v nn kinh t m
- Khi tnh ti nh hng ca k thut lm cho cu to hu c ca t bn khng ngng tng
ln.
Lnin chia nn SX x hi thnh:
+ khu vc I: Ia. Sn xut TLSX sn xut TLSX.
IIb. Sn xut TLSX sn xut TLSH.
+ khu vc II: SX TLSH.
Lnin pht trin hc thuyt Mc, v pht hin ra tnh quy lut:
+ Sn xut t liu sn xut ch to t liu sn xut tng nhanh nht.
+ Sau sn xut t liu sn xut ch to t liu tiu dng.
+ V chm nht l s pht trin ca sn xut t liu tiu dng.
l ni dung ca quy lut u tin pht trin sn xut t liu sn xut.
Theo nhng iu kin ni trn, nu c cu tng sn phm x hi ca mt nc m cha
ph hp vi nhng iu kin trao i sn phm c v hin vt ln gi tr th thng qua xut nhp khu thay i c cu tng sn phm.
Thu nhp quc dn v phn phi thu nhp quc dn trong x hi t bn
Qu trnh phn phi thu nhp quc dn chia thnh qu trnh phn phi ln u v qu trnh
phn phi li:
- Phn phi ln u:
+ Din ra gia cc giai cp c bn trong x hi t bn mt bn l a ch, t sn, mt bn l
cng nhn.
+ Kt qu phn phi ln u:
cng nhn nhn c tin lng.
t bn cng nghip nhn c li nhun cng nghip.
t bn thng nghip nhn c li nhun thng nghip.
t bn cho vay nhn c li tc.
a ch nhn c a t.
- Qu trnh phn phi li TNQD:
Qu trnh phn phi li c thc hin thng qua:
ngn sch nh nc.
thu.
cng tri.
tr tin cng ch.
cc chi ph phc v.
Tri qua phn phi ln u v phn phi li cui cng thu nhp quc dn c chia thnh
hai phn:
+ phn tiu dng.
+ phn tch ly.
3. Khng hong kinh t trong ch ngha t bn
*. Khng hong kinh t
+ Khng hong kinh t TBCN l khng hong SX tha.
+ Nguyn nhn ca khng hong kinh t do mu thun c bn ca CNTB: Mu thun
gia tnh cht v trnh x hi ha cao ca lc lng SX vi ch s hu t nhn v TLSX.
Mu thun ny biu hin:
86
- Mu thun gia tnh t chc, tnh k hoch trong tng x nghip rt cht ch v khoa hc
vi khuynh hng t pht v chnh ph trong ton x hi.
- Mu thun gia khuynh hng tch ly, m rng khng c gii hn ca t bnvi sc mua
ngy cng eo hp ca qun chng.
- Mu thun gia t sn v v sn.
*. Chu k kinh t
- Chu k kinh t ca ch ngha t bn l khong thi gian ca nn kinh t t bn ch ngha
vn ng gia hai cuc khng hong, t cuc khng hong kinh t ny ti cuc khng hong
kinh t khc.
- Thng mt chu k kinh t bao gm bn giai on: khng hong; tiu iu; phc hi v
hng thnh.
+ Khng hong: Sn xut ra hng ho m khng th bn c, gi c gim mnh, t bn
ng ca sn xut, cng nhn tht nghip.
+ Tiu iu: l giai on tip theo ca khng hong. Sn xut nh tr, c s sn xut thit
lp li trng thi thp. Tin nhn ri nhiu v khng c ni u t, t sut li nhun thp.
+ Phc hi: giai on ni tip ca tiu iu. Nh i mi t bn c nh, sn xut tr li
trng thi nh trc, cng nhn c thu ht vo lm vic, gi c tng, li nhun tng.
+ Hng thnh: l giai on pht trin cao nht ca chu k kinh t. Sn xut m rng v pht
trin vt mc cao nht ca chu k trc.
Khng hong kinh t khng ch din ra trong cng nghip m c trong nng nghip. Nhng
khng hong trong nng nghip thng ko di hn trong cng nghip. S d nh vy l do ch
c quyn t hu v rung t cn tr vic i mi t bn c nh thot khi khng
hong. Mt khc, trong nng nghip vn cn mt b phn khng nh nhng ngi tiu nng,
iu kin sng duy nht ca h l to ra nng phm hng ha trn t canh tc ca mnh, v vy,
h phi duy tr sn xut ngay c trong thi k khng hong.
Trong ch ngha t bn hin nay, khng hong kinh t vn khng trnh khi, nhng c s
can thip tch cc ca nh nc t sn vo qu trnh kinh t. S can thip ny d khng trit
tiu c khng hong v chu k trong nn kinh t nhng lm cho tc ng ph hoi ca
khng hong b hn ch bt.
Khng hong kinh t ni ln gii hn lch s ca ch ngha t bn.
V. CC HNH THI T BN V CC HNH THC BIU HIN
CA GI TR THNG D
Gi tr thng d l phm tr ni ln mc ch ca sn xut t bn ch ngha. Trong i sng
thc t ca x hi t sn, gi tr thng d chuyn ha v biu hin thnh li nhun cng nghip,
li nhun thng nghip, li nhun ngn hng, li tc cho vay, a t t bn ch ngha.
1. Chi ph sn xut t bn ch ngha, li nhun v t sut li nhun
a. Chi ph sn xut t bn ch ngha
Mun to ra gi tr hng ha, tt yu phi chi ph mt s lao ng nht nh, go l chi ph
lao ng, bao gm lao ng qu kh v lao ng hin ti. Lao ng qu kh (lao ng vt ha)
l gi tr ca t liu sn xut ( = c ); lao ng hin ti (lao ng sng) l lao ng to ra gi tr
mi ( = v+m ).
ng trn quan iim x hi m xt, chi ph lao ng l chi ph thc t ca x hi, chi
ph ny to ra gi tr hng ha. K hiu gi tr hng ha l W
W=c+v+m
V mt lng:
Chi ph thc t = gi tr hng ha
Song i vi nh t bn, h khng phi chi ph lao ng sn xut hng ha, cho nn h
khng quan tm n iu . Trn thc t, h ch quan tm n vic ng t bn mua ( c ) v
87
( v ). Do , nh t bn ch xem hao ph ht bao nhiu t bn ch khng tnh n hao ph ht

bao nhiu lao ng x hi. Mac gi chi ph l chi ph sn xut t bn ch ngha, k hiu: k
k=c+v
Chi ph sn xut t bn ch ngha l phn gi tr b li gi c ca nhng t liu sn xut
v gi c sc lao ng tiu dng sn xut ra hng ha cho nh t bn.
Khi xut hin chi ph sn xut t bn ch ngha th cng thc gi tr hng ha s chuyn
thnh:
W= k + m
Nh vy, gia chi ph thc t v chi ph sn xut c s khc nhau c v lng ln cht
V lng:
( c+v ) ( c+v+m )
V t bn sn xut c chia thnh t bn c nh v t bn lu ng nn chi ph sn xut
t bn ch ngha lun lun nh hn t bn ng trc ( K )
V d: Mt nh t bn sn xut u t t bn vi s t bn c nh ( c1 ) l 1200 n v tin
t; s t bn lu ng ( c2 v v ) l 480 n v tin t ( trong gi tr ca nguyn, nhin, vt
liu ( c2 ) l 300, tin cng ( v ) l 180 ). Nu t bn c nh hao mn ht trong 10 nm, tc l
mi nm hao mn 120 n v tin t th:
Chi ph sn xut ( k ) l: 120 + 480 = 600 n v tin t
T bn ng trc ( K ) l: 1200 + 480 = 1680 n v tin t
Tc l: K k
Nhng khi nghin cu, Mac thng gi nh t bn c nh hao mn ht trong 1 nm, nn
tng t bn ng trc ( K ) v chi ph sn xut lun bng nhau ( K = k )
V cht: Chi ph thc t l chi ph lao ng, phn nh ng, y hao ph lao ng x hi
cn thit sn xut v to ra gi tr hng ha, cn chi ph sn xut t bn ch ngha ( k ) ch
phn nh hao ph t bn ca nh t bn m thi, n khng to ra gi tr hng ha.
Phm tr chi ph sn xut khng c quan h g vi s hnh thnh gi tr hng ha, cng nh
khng c quan h g vi qu trnh lm cho t bn tng thm gi tr.
S hnh thnh chi ph sn xut t bn ch ngha ( k ) che y thc cht bc lt ca ch
ngha t bn. Gi tr hng ha: W = k + m, trong k = c+v. Nhn vo cng thc trn th s
phn bit gia c v v bin mt, v gi y hnh nh ton b chi ph sn xut t bn ch ngha
sinh ra gi tr thng d.
2. Li nhun v t sut li nhun
a. Li nhun:
Do c s chnh lch v lng gia gi tr hng ho v chi ph sn xut t bn ch ngha,
nn khi bn hng ha ng gi tr tr i phn t bn ng ra, nh t bn cn thu v tin li
(ngang bng vi m) v c gi l li nhun, k hiu P:
Vy: Li nhun l hnh thi chuyn ha ca gi tr thng d, c quan nim nh con
ca ton b t bn ng trc.
Gi tr thng d, c quan nim l con ca ton b t bn ng trc mang hnh thi
chuyn ha l li nhun
W=C+V+m
= K+m
= K+P
Nguyn nhn ca s chuyn ho m thnh P:
+ S hnh thnh K = (C + V) xo nho vai tr khc bit gia C v V.
+ Do chi ph SX TBCN lun nh hn chi ph SX thc t nn khi bn hng ho ch cn gi
c ln hn K mt cht l thu li.
- Gia P v m c g khc nhau:
+ m v P ging nhau ch: u c chung mt ngun gc l kt qu ca lao ng ca cng
nhn.
+ Khc nhau:
* v mt cht:
88
* m phn nh ngun gc sinh ra t V cn p th c xem nh ton b t bn ng trc

ra.
* P che giu quan h bc lt TBCN, che giu ngun gc thc s ca n.
* Gia m v P c s khng nht tr v lng:
cung = cu gi c = gi tr P = m
cung > cu gi c < gi tr P < m
cung < cu gi c > gi tr P > m
trong mt thi gian nht nh, xt trn bnh din ton b nn kinh t: tng gi c =
tng gi tr, do tng P = tng m.
b. T sut li nhun:
T sut li nhun l l phn trm gia gi tr thng d v tng t bn ng ra sn xut kinh doanh. ( P )
m
P
P = C + V 100% = K 100%
Trong thc t, ngi ta thng tnh t sut li nhun hng nm bng t l phn trm
gia tng s li nhun thu c trong nm v t bn ng trc
T sut li nhun l hnh thi chuyn ho ca t sut gi tr thng d.
S khc nhau gia t sut li nhun v t sut gi tr thng d:
- V cht:
m biu hin mc bc lt ca nh t bn i vi L;
cn P ni ln mc doanh li ca u t t bn.
- V lng: P < m.
T sut li nhun ch cho nh t bn bit t bn ca h u t vo u th c li hn. Do
, vic thu li nhun v theo ui t sut li nhun l ng lc thc y cc nh t bn, l mc
tiu cnh tranh ca cc nh t bn.
- Nhng nhn t nh hng n t sut li nhun:
+ T sut gi tr thng d: t sut ga tr thng d cng cao th t sut li nhun cng ln v
ngc li
+ Cu to hu c ca t bn:Trong iu kin t sut gi tr thng d khng i, nu cu to
hu c t bn cng cao th t sut li nhun cng gim v ngc li.
+ Tc chu chuyn ca t bn: Nu tc chu chuyn ca t bn cng ln, th tn sut
sn sinh ra gi tr thng d trong nm ca t bn ng truc cng nhiu ln, gi tr thng d theo
m tng ln, lm cho t sut li nhun cng cng tng.
+ Tit kim t bn bt bin: Trong iu kin t sut gi tr thng d v t bn kh bin
khng i, nu t bn bt bin cng nh th t sut li nhun cng ln.
Bn nhn t trn y u c cc nh t bn s dng, khai thc mt cch trit t
c t sut li nhun cao nht. Song, vi nhng c im, iu kin khc nhau, nn cng mt
lng t bn nh nhau u t vo cc ngnh khc nhau th t sut li nhun li t c khc
nhau. V vy, cc nh t bn ra sc cnh tranh kch lit vi nhau v dn ti vic hnh thnh li
nhun bnh qun.
3. Li nhun bnh qun v gi c sn xut
- Cnh tranh l s ganh ua gia nhng ngi sn xut v lu thng hng ho bng nhng
bin php v th on khc nhau nhm ginh git cho mnh nhng iu kin sn xut kinh
doanh c li nht.
- ng lc ca cnh tranh l li nhun ti a.
- Trong iu kin ca sn xut t bn t do cnh tranh, Mc phn chia thnh hai loi cnh
tranh:
+ Cnh tranh ni b ngnh;
+ Cnh tranh gia cc ngnh.
89
a. Cnh tranh ni b ngnh

- l s cnh tranh gia cc nh t bn trong cng mt ngnh, sn xut cng mt loi
hng ho nhm ginh iu kin sn xut v tiu th hng ho c li nht thu nhiu li nhun
siu ngch.
- Mc tiu cnh tranh: chim t phn th trng ln, mun vy phi:
+ Nng cao cht lng;
+ Gim chi ph;
+ Cht lng phc v tt;
+ Mu m, bao gi p
- Bin php cnh tranh:
Bng cch ci tin k thut, tng nng sut lao ng, tng cu to hu c C/V. h thp
hao ph lao ng c bit nh hn hao ph lao ng x hi.
- Kt qu cnh tranh: l hnh thnh gi tr th trng.
Gi tr th trng mt mt, l gi tr trung bnh ca nhng hng ho c sn xut ra trong
mt khu vc sn xut no , mt khc phi coi gi tr th trng l gi tr c bit ca nhng
hng ho c sn xut ra trong nhng iu kin trung bnh ca khu vc v chim khi
lng ln trong s nhng sn phm ca khu vc ny.
b. Cnh tranh gia cc ngnh
- l s cnh tranh ca cc nh t bn cc ngnh sn xut khc nhau nhm ginh git
ni u t c li nht.
- Nguyn nhn cnh tranh:
Trong cc ngnh sn xut khc nhau, do c im ca tng ngnh, C/V ca cc ngnh khc
nhau nn P ca tng ngnh l khc nhau.
VD: c 3 ngnh SX: c kh, dt, da, c lng t bn u t bng nhau l 100, m = 100%,
nhng cu to hu c khc nhau, do P khc nhau v vy cc nh t bn khng cam chu tnh
trng trn nn h cnh tranh nhau:
V d:
Ngnh sn
Chi ph sn
m
Khi lng gi tr thng
T sut li
xut
xut
(%)
d
nhun
20
20
100
80C + 20V
C kh
30
30
100
70C + 30V
Dt
40
40
100
60C + 40V
Da
- Bin php cnh tranh: l t do di chuyn t bn vo cc ngnh khc nhau ca x hi.

T bn ca ngnh c kh chuyn sang ngnh da lm cho:
+ SP ca ngnh c kh gim - dn n cung < cu gi c > gi tr P tng.
+ SP ca ngnh da tng cung > cu gi c < gi tr P gim.
- Kt qu ca cnh tranh: Hnh thnh t sut li nhun bnh qun k hiu ( P ) v gi c sn
xut.
Ngnh
sn
xut
T bn
(C + V) =
100
90
Chnh
lch
Gi c sn xut
C kh
80C + 20V
20m
20%
30%
+10%
80C + 20V + 30m = 130
Dt may
70C + 30V
30m
30%
30%
70C + 30V + 30m = 130
Da giy
60C + 40V
40m
40%
30%
10%
60C + 40V + 30m = 130
Vy:
- T sut li nhun bnh qun: l con s trung bnh ca tt c t sut li nhun cc ngnh
khc nhau:
P =
P '1 +... + P ' n

n
trong : P1 - t sut li nhun ca tng ngnh;

n - s ngnh.
Li nhun bnh qun: l lng li nhun m mt t bn thu c theo t sut li nhun
bnh qun - khng k cu thnh hu c ca n nh th no.
P = P.K
- Gi c SX:
Khi hnh thnh li nhun bnh qun, gi tr hng ha chuyn ha thnh gi c SX:
GCSX = chi ph SX + li nhun bnh qun.
GCSX = K + P (bnh qun).
Gi c SX l c s ca gi c th trng, gi c th trng vn ng ln xung xung quanh
gi c SX.
4. S phn chia gi tr thng d gia cc tp on t bn
a.T bn thng nghip v li nhun thng nghip
Ngun gc v bn cht ca t bn thng nghipTrong qu trnh tun hon v chu
chuyn ca t bn cng nghip, thng xuyn c mt b phn t bn tn ti di hnh thi t
bn hng ha ( H), ch c chuyn ha thnh t bn tin t ( T ). Do s pht trin ca
phn cng lao ng x hi, n mt trnh nht nh, giai on ny c tch ring ra th
thnh chc nng chuyn mn ca mt loi hnh t bn kinh doanh ring bit, chnh l t bn
thng nghip ( t bn kinh doanh hng ha ).
- T bn thng nghip l mt b phn ca t bn cng nghip, tch ra khi vng tun hon
ca t bn cng nghip v tr thnh t bn kinh doanh hng ho.
Cng thc vn ng chung ca t bn thng nghip l:
T H - T
Vi cng thc ny, hng ha c chuyn ch hai ln:
. Ln 1: T tay nh t bn cng nghip sang tay nh t bn thng nghip
. Ln 2: T tay nh t bn thng nghip sang tay ngi tiu dng. iu ny cho
thy t bn thng nghip ch hot ng trong lnh vc lu thng v khng bao gi mang hnh
thi l t bn sn xut c.
- T bn thng nghip va ph thuc, va c lp vi t bn cng nghip:
+ S ph thuc: T bn thng nghip ch l mt b phn ca t bn cng nghip.
+ Tnh c lp tng i ca t bn thng nghip th hin: T bn thng nghip m
nhn chc nng ring bit tch khi cng nghip.
Thc t cho thy s ra i v pht trin ca t bn thng nghip lm cho lu thng
hng ha pht trin, th trng c m rng, hng ha c lu thng nhanh, do vy, y
nhanh tc chu chuyn ca t bn. T , n cng c tc ng ngc li: thc y s pht
trin ca nn sn xut t bn ch ngha.
Li nhun thng nghip
91
T bn thng nghip, xt v chc nng ch l mua v bn, th ch hot ng trong lnh vc

lu thng, tch ri khi lnh vc sn xut ca t bn cng nghip. M theo l lun gi tr ca
Mac th lu thng khng to ra gi tr, cng khng to ra gi tr thng d v li nhun. Nhng
thc t, cc nh t bn thng nghip than gia hot ng trong lnh vc lu thng hng ha th
tt c u nhm vo li nhun thng nghip v kt qu l h u thu c li nhun thng
nghip.
S thc th, vic th vic to ra gi tr thng d v phn chia gi tr thng d l hai vn
khc nhau. Lnh vc lu thng cng nh hot ng ca cc nh t bn thng nghip ng l
khng to ra c gi tr thng d, nhng do v tr, tm quan trng ca lu thng i vi s
pht trin ca sn xut v ti sn xut nn cc nh t bn thng nghip vn c tham gia vo
vic phn chia gi tr thng d cng vi cc nh t bn cng nghip v phn gi tr thng d m
cc nh t bn thng nghip c chia chnh l li nhun thng nghip.
+ Li nhun thng nghip l mt phn gi tr thng d c sng to ra trong sn xut do
nh t bn cng nghip nhng cho nh t bn thng nghip.
+ S hnh thnh li nhun thng nghip do chnh lch gia gi bn vi gi mua hng ho
ca t bn thng nghip.
S tham gia ca t bn thng nghip vo vic bnh qun ha t sut li nhun:
- Gi s t bn CN ng ra 1 lng t bn = 720C + 180V = 900. Khi m = 100%. Khi
lng gi tr thng d l 180. Gi tr hng ha = 1080. Gi nh nh t bn cng nghip t m
nhim vic mua bn hng ha ca mnh th t sut li nhun bnh qun s bng:
180
100% = 20%
900
Khi c t bn thng nghip tham gia vo qu trnh kinh doanh, v ng trc = 100 n v.
Vy ton b t bn ng trc s l: 900 + 100 = 1000.
P = (180 / 100) 100% = 18%.

- T sut li nhun bnh qun:
- Li nhun ca t bn cng nghip: PCN = (900 / 100%) 18% = 162.
- Li nhun ca t bn thng nghip:
PTN = (100 / 100%) 18% = 18.
- Gi mua v bn ca t bn thng nghip:
Gi bn ca TB thng nghip
= 720C + 180V + 180m = 1080
Gi mua ca TB thng nghip
= 720C + 180V + (180 18)m = 1062
Vy c t bn cng nghip v t bn thng nghip u thu li nhun bnh qun.
Chi ph lu thng thng nghip
Bao gm ph lu thng thun tu v ph lu thng b sung.
Ph lu thng thun tu:
- L chi ph lin quan n vic mua bn hng ha tc l cc chi ph thc hin gi tr hng
ho nh:
+ Tin mua quy bn hng ho.
+ Tin lng nhn vin bn hng.
+ Mua s sch k ton, lp chng t
+ Thng tin, qung co.
- Chi ph lu thng thun ty khng lm cho gi tr hng ha tng ln.
- Ngun b p cho chi ph ny l mt phn ca tng gi tr thng d do lao ng ca cng
nhn trong lnh vc SX to ra.
Ph lu thng b sung: l cc chi ph mang tnh cht SX, lin quan n vic bo tn v di
chuyn hng ha.
+ Gm: gi bc;
chuyn ch;
bo qun.
+ Chi ph ny c tnh thm vo gi tr hng ha.
92
b. T bn cho vay v li tc cho vay

. Ngun gc ca t bn cho vay
Trong qu trnh tun hon v chu chuyn ca t bn cng nghip, thng xuyn c mt b
phn t bn tin t trng thi nhn ri. V d: tin trong qu khu hao nhng cha n k i
mi hoc sa cha ln t bn c nh, tin mua nguyen nhin vt liu nhng cha n k hn
mua, qu tin lng tr cng nhn nhng cha n k phi tr, phn gi tr thng d dng
tch ly m rng sn xut nhng cha c c hiTnh trng tin t ri nh vy li mu
thun vi bn cht ca t bn l lun lun vn ng. Ch trong qu trnh vn ng t bn mi
c kh nng sinh li. Mt khc, cng do c s khc bit v c hi kinh doanh gia cc nh t
bn c bit. V vy, nu xt ti mt thi im s c nhng nh t bn c bit c tin ri,
nhng li c nhng nh t bn khc tm c c hi u t v li rt cn tin. T ny sinh
quan h cung - cu v t bn tin t v xut hin quan h vay mn ln nhau, trong bn cung
v t bn tin t chnh l bn cho vay, cn bn cu v t bn tin t chnh l bn i vay.
- T bn cho vay xut hin sm trc ch ngha t bn - l cho vay nng li.
- T bn cho vay trong ch ngha t bn l mt b phn ca t bn cng nghip tch ra.
Vy: T bn cho vay l t bn tin t m ngi ch ca n nhng cho mt ngi khc s
dng trong mt thi gian nhn c mt s li no . S li gi l li tc. K hiu ( z )
T bn cho vay c nhng c im khc cn bn so vi t bn cng nghip v t bn
thng nghip. iu ny c th hin ch: i vi t bn cho vay th quyn s dng t bn
tch ri quyn s hu t bn; t bn cho vay l hng ha c bit.
T bn cho vay vn ng theo cng thc T - T , trong : T = T + z. Nhn vo cng thc
Ny, s vn ng ca t bn cho vay ch biu hin mi quan h gia cc nh t bn cho vay v nh
t bn i vay, tin ra tin. Do , quan h bc lt t bn ch ngha c che du mt cch kn
o nht; t bn cho vay tr nn thn b v c sng bi nht.
. Li tc v t sut li tc
Xt dng lu chuyn ca ng tin t tay nh t bn cho vay n nh t bn i vay v
ngc li.
Do c t bn tin t ri nn nh t bn cho vay chuyn tin ca mnh cho nh t bn
i vay s dng. Tin nhn ri khi vo tay nh t bn i vay s tr thnh t bn hot ng. Trong
qu trnh vn ng, t bn hot s thu li nhun bnh qun. Nhng v c t bn hot ng,
trc anh ta phi i vay, nn nh t bn i vay khng c hng ton b li nhun bnh
qun, m trong s li nhun bnh qun c mt phn c trch ra tr cho nh t bn cho vay
di hnh thc li tc. Phn cn li ca li nhun bnh qun chnh l thu nhp ca nh t bn i
vay cn c gi l li nhun doanh nghip.
- Li tc ( z ) l mt phn li nhun bnh qun m nh t bn i vay hot ng phi tr
cho ngi cho vay v quyn c tm s dng t bn tin t.
Ngun gc ca li tc cng chnh l t gi tr thng d do cng nhn lm thu to ra trong
lnh vc sn xut. V vy, c th khng nh t bn cho vay cng gin tip bc lt cng nhn lm
thu thng qua nh t bn i vay.
V l mt phn ca li nhun bnh qun, nn thng thng, gii hn ca li tc phi trong
khong:
0 z P
- T xut li tc: L t l phn trm gia s li tc thu c v s t bn cho vay trong mt
thi gian nht nh.
Z
z = Tng t bn cho vay 100%
T sut li tc vn ng trong gii hn:
0 < z' < P
Thng thng, t sut li tc phi nh hn t sut li nhun bnh qun ( tr trng hp
khng hong ) v phi ln hn s 0. Trong gii hn t sut li tc ln xung theo quan h
cung cu v t bn cho vay v bin ng theo chu k vn ng ca t bn cng nghip. C th,
t sut li tc ph thuc vo cc nhn t sau:
93
- Cc nhn t nh hng n t sut li tc:

+ t sut li nhun bnh qun.
+ quan h cung cu v t bn cho vay.
Gii hn ti a ca t sut li tc:
z < (=) P
- T sut li tc c xu hng gim:
+ t sut li nhun c xu hng gim;
+ cung v t bn cho vay tng nhanh hn cu v t bn cho vay;
+ h thng tn dng TBCN ngy cng pht trin.
Trong CNTB c quyn nh nc, nh nc t sn thc thi vic iu tit t sut li tc
iu ha cung cu v tin coi l cng c iu tit v qun l nn kinh t th trng.
c. Quan h tn dng t bn ch ngha. Ngn hng v li nhun ngn hng
- Quan h tn dng t bn ch ngha:
Ch ngha t bn khng th pht trin mnh m nu nhue khng c quan h tn dng ngy
cng m rng. Tn dng t bn ch ngha l hnh thc vn ng ca t bn cho vay. Di ch
ngha t bn c hai hnh thc tn dng c bn l tn dng thng nghip v tn dng ngn hng
- Tn dng thng nghip: l quan h trc tip gia cc nh t bn kinh doanh, mua bn
chu hng ho vi nhau.
Vic mua bn chu hng ha gia cc nh t bn c ngha l nh t bn ny cho nh t
bn kia vay mt gi tr t bn tng ng vi gi tr cha ng trong hng ha . Bi vy,
ngi cho vay i hi phi c tr li tc. Gi hng ha bn chu bao gi cng cao hn gi
hng ha tr tin ngay bi v cn bao gm c phn li tc trong . Tuy nhin, mc ch chr
yu ca tn dng thng nghip khng phi l thu li tc, m l thc hin gi tr hng ha
v thc y lu thng hng ha.
S vn ng ca tn dng thng nghip gn lin vi s vn dng ca t bn hng ha, v
i tng ca tn dng thng nghip l hng ha
Tin lm chc nng phng tin thanh ton, hng ha c bn khng phi ly tin ngay
m ly mt t kh c hn thi hn tr tin gi l k phiu.
- Tn dng ngn hng: l quan h vay mn gia ngi c tin vi nhng ngi sn xut,
kinh doanh qua ngn hng lm mi gii trung gian. y l hnh thc tn dng gia ngn hng
vi cc nh t bn trc tip kinh doanh v cc tng lp dn c khc trong x hi.
S vn ng ca tn dng ngn hng gn lin vi s vn ng ca tn dng tin t, v i
tng ca tn dng ngn hng l tin t.
- Ngn hng v li nhun ngn hng:
Ngn hng t bn ch ngha l t chc kinh doanh tin t, lm mi gii gia ngi i vay
v ngi cho vay.
Ngn hng c hai nghip v: nhn gi v cho vay.
Trong dch v nhn gi, ngn hng tr li tc cho ngi gi tin; cn trong nghip v cho
vay, ngn hng thu li tc ca ngi i vay. V nguyn tc li tc cho vay phi cao hn li tc
nhn gi.
Chnh lch gia li tc cho vay v li tc nhn gi sau khi tr i nhng chi ph v nghip
v kinh doanh ngn hng cng vi cc thu nhp khc v kinh doanh t bn tin t hnh thnh
nn li nhun ngn hng.
Trong cnh tranh, rt cuc li nhun ngn hng cng ngang bng vi li nhun bnh qun,
nu khng s li din ra s t do di chuyn t bn vo cc ngnh khc nhau.
Nh c ngn hng m cc nh t bn c iu kin m rng sn xut nhanh chng hn, c
iu kin t do di chuyn t bn t ngnh ny sang ngnh khc d dng hn, gim c chi ph
lu thng, gim lng tin mt trong lu thng, y nhanh tc quay vng ca ng tin.
- Phn bit t bn ngn hng v t bn cho vay
T bn ngn hng c im khc bit v cn bn so vi t bn cho vay, th hin im sau
y:
94
+ T bn cho vay l t bn tim th, t bn ti sn, l t bn khng hot ng. V vy, t

bn cho vay khng tham gia vo qu trnh bnh qun ha t sut li nhun. Li tc thu nhp
ca t bn cho vay ch l mt phn ca li nhun bnh qun.
+ T bn ngn hng l t bn chc nng, t bn hot ng nen t bn ngn hng cng c
tham gia vo qu trnh bnh qun ha t sut li nhun. Trong t do cnh tranh, li nhun ngn
hng cng ngang bng vi li nhun bnh qun.
d. Cng ty c phn. T bn gi v th trng chng khon
S pht trin ca nn kinh t t bn ch ngha v quan h tn dng dn ti s hnh thnh
cc cng ty c phn v s ra i ca th trung chng khon.
Cng ty c phn: Cng ty c phn l mt loi hnh x nghip ln m vn ca n c hnh
thnh t s ng gp ca nhiu ngui thng qua vic pht hnh c phiu.
C phiu l mt th chng khon c g do cng ty c phn pht hnh ghi nhn quyn s
hu c phn ca ngi mua c phiu (c gi l c ng), ng thi cn bo m cho c ng
c quyn c lnh mt phn thu nhp ca cng ty (c tc) cn c vo ga tr c phn v tnh
hnh sn xut kinh doanh ca cng ty.
C phiu c mua bn trn th trung chng khon theo th gi c phiu. Th gi c phiu
c xc nh tng ng vi mt s tin m nu em gi vo ngn hng th cn c theo t
sut li tc hin hnh cng s em li mt khon li tc tung ng vi mc c tc.
V vy, th gi c phiu ph thuc vo 2 nhn t:
. Mc c tc m c phiu mang li. Mc c tc cng cao th th gi c phiu cng ln v
ngc li.
. T sut li tc tin gi ngn hng. T sut li tc tin gi ngn hng cng cao th th gi
c phiu cng thp v ngc li.
T bn gi::
T bn gi l t bn tn ti di hnh thc cc chng khon c gi v mang li thu nhp
cho ngi s hu cc chng khon .
Trn thc t, c hai loi chng khon ph bin l: c phiu do cng ty c phn pht hnh v
tri phiu.
Tri phiu cng c hai loi:
Loi do cc doanh nghip pht hnh c gi l tri phiu cng ty hay tri phiu doanh
nghip vi t cch l nhng chng khon c gi chng nhn khon tin vay n ca doanh
nghip i vi ngi mua tri phiu. Ngi mua tri phiu khng phi l c ng ca doanh
nghip m ch n thun l ngi cho doanh nghip vay vn vi gi tr tng ng vi mnh gi
tri phiu. ht hn, ngi s hu tri phiu c quyn c hon tr s tin mua tri phiu
theo mnh gi km theo khon li tc gi l li tc tri phiu.
Loi do nh nc hay chnh ph pht hnh c gi l tri phiu chnh ph. Cng tri v
bn cht cng l mt loi tri phiu chnh ph. V c bn, tri phiu chnh ph cng ging nh
tri phiu doanh nghip. S khc nhau tp trung ch: ch n ca tri phiu doanh nghip l
donanh nghip cn ch n ca tri phiu chnh ph chnh l nh nc.
T bn gi c nhng c im sau:
- C th mang li thu nhp cho ngi s hu n.
- C th mua bn c.
- V l t bn gi nn s tng hay gim gi mua bn ca n trn th trung khng cn c
s thay i tng ng ca t bn tht.
Th trng chng khon: Trn thc t, tt c cc chng khon c gi u c th giao dch,
mua i bn li trn th trng chng khon.
Khi nim: Th trng chng khon l ni mua bn chng khon c gi.
Phn loi:
- Nu xt v lu thng cc chng khon. Th trng chng khon c hai loi:
+ Th trng s cp: l mua bn chng khon pht hnh ln u.
+ Th trng th cp: l mua bn li cc chng khon pht hnh ln u.
95
- Nu xt v phng thc giao dch c ba loi hnh TTCK:

+ S giao dch chng khon: Th trng tp trung.
+ Th trng OTC: th trng bn tp trung: cc cng ty mi gii chng khon thc hin
cc giao dch qua h thng in thoi v my vi tnh ni mng gia cc thnh vin khp
c nc.
+ Th trng khng chnh thc: mua bn chuyn nhng CK bt c u, lc no.
- Th trng chng khon c hai chc nng c bn:
+ Huy ng tin tit kim, tin nhn ri ca dn;
+ Lun chuyn vn.
Nguyn tc c bn ca TTCK:
- Nguyn tc trung gian;
- Nguyn tc u gi;
- Nguyn tc cng khai.
Th trng chng khon l th trng phn ng rt nhy bn i vi cc thay i ca nn
kinh t. V vy, ngi ta thng v th trng chng khon l phong v biu ca nn kinh t.
e. Quan h sn xut t bn ch ngha nng nghip v a t t bn ch ngha
T bn kinh doanh nng nghip
- Lch s pht trin ca CNTB trong nng nghip chu u hnh thnh theo hai con ng
in hnh:
+ Bng ci cch dn dn chuyn sang kinh doanh theo phng thc TBCN. l con
ng ca cc nc c, Italia, Nga, Nht...
+ Thng qua cch mng xa b ch kinh t a ch, pht trin kinh t TBCN trong
nng nghip. l con ng Php.
Khi CNTB hnh thnh trong nng nghip, trong nng nghip c ba giai cp c bn:
+ a ch: c quyn s hu rung t.
+ Giai cp t bn kinh doanh trong nng nghip: c quyn kinh doanh.
+ Cng nhn nng nghip lm thu.
Bn cht ca a t t bn ch ngha
- a t TBCN l b phn gi tr thng d siu ngch do cng nhn lm thu trong nng
nghip to ra v do nh t bn thu t np cho a ch.
- Ngun gc ca a t: l gi tr thng d do cng nhn nng nghip to ra.
- C s ca a t: l quyn s hu rung t.
a t t bn ch ngha v a t phong kin:
- Ging nhau:
+ u l kt qu ca bc lt i vi ngi lao ng.
+ Quyn s hu rung t c thc hin v mt kinh t.
- Khc nhau:
V mt cht:
+ a t phong kin phn nh mi quan h gia hai giai cp a ch v nng dn.
+ a t TBCN biu hin quan h ba giai cp trong x hi: a ch, t bn kinh doanh
nng nghip, cng nhn nng nghip.
V mt lng:
+ a t phong kin gm ton b sn phm thng d do nng dn to ra, i khi c mt
phn sn phm tt yu.
+ a t t bn ch ngha l mt phn gi tr thng d do cng nhn nng nghip to ra
(mt phn gi tr thng d chuyn thnh li nhun cho t bn cng nghip).
Cc hnh thc a t t bn ch ngha
a. a t chnh lch
- L phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun, thu c trn nhng rung t
tt v trung bnh.
96
- L s chnh lch gia gi c SX chung ca nng phm (c quyt nh bi iu kin SX

trn rung t xu nht) v gi c SX c bit trn rung t tt v trung bnh.
C th nh lng: a t chnh lch = Gi c sn xut chung - Gi c sn xut c bit
a t chnh lch c hai loi:
- a t chnh lch 1: a t thu c trn c s t ai c iu kin t nhin thun li:
+ mu m cao;
+ gn ni tiu th;
+ gn ng giao thng.
a t chnh lch 1 thuc v ch rung t.
- a t chnh lch 2: l a t thu c do thm canh m c:
Mun vy phi:
+ u t thm TLSX v lao ng;
+ ci tin k thut tng NSL, tng nng sut ca rung t.
a t tuyt i: a t tuyt i l loi a t m tt c cc nh t bn kinh doanh nng
nghip u phi np cho a ch, cho d rung t l tt hay xu. y l loi a t thu trn mi
th t.
Chng ta u bit, di ch t bn ch ngha, do c s c quyn v t hu rung t,
nn cn tr s pht trin ca quan h sn xut t bn ch ngha trong lnh vc nng
nghip.iu th hin ch: nng nghip thng lc hu so vi cng nghip c v kinh t ln
k thut, v th cu to hu c ca t bn trong nng nghip thng thp hn cu to hu c
ca t bn trong cng nghip. V vy, nu trnh bc lt ngang nhau, v vi mt lng t bn
ng ra bng nhau th lng gi tr thng d thu c trong nng nghip bao gi cng cao hn
lng gi tr thng d thu c trong cng nghip.
V d: C hai nh t bn cng nghip v nng nghip ng ra mt lng t bn l 100; cu
to hu c ca t bn trong nng nghip l 3/2; cu to hu c ca t bn trong cng nghip l
4/1; t sut gi tr thng d trong c hai ngnh nng nghip v cng nghip u bng nhau, bng
100%; th gi tr v gi tr thng d c sn xut tng lnh vc l:
Trong nng nghip: 60c +40v + 40m = 140
Trong cng nghip: 80c +20v + 20m = 120
Gi s t sut li nhun bnh qun ca x hi mc 20%, c ngha l tng ng vi lng
t bn ng ra l 100 th li nhun bnh qun thu c s l 20 v gi c sn xut chung ca x
hi s bng: 100 + 20 = 120.
Nh vy, trong v d ny tn ti s chnh lch gia gi tr nng sn phm v gi c sn xut
chung l: 140 - 120 = 20.
S c quyn t hu rung t ngn cn qu trnh t do di chuyn t bn t cc ngnh
khc vo nng nghip v do ngn cn qu trnh bnh qun ha t sut li nhun gia cng
nghip v nng nghip.
a t tuyt i l mt loi li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun hnh thnh do
cu to hu c ca t bn trong nng nghip thp hn trong cng nghip, m bt c nh t bn
thu rung t no u phi np cho a ch.
N l s chnh lch gia gi tr nng sn vi gi c SX chung.
a t tuyt i c im ging nhng cng c im khc bit so vi a t chnh lch.
im ging nhau: u l li nhun siu ngch, u c ngun gc t gi tr thng d, u l
kt qu ca s chim ot gi tr thng d ca cng nhn nng nghip lm thu
im khc bit: c quyn kinh doanh rung t theo kiu t bn ch ngha l nguyn
nhn snh ra a t chnh lch, cn c quyn t hu v rung t l nguyn nhn sinh ra a t
tuyt i. V vy vic xa b ch c quyn t hu v rung t chnh l c s xa b a
t tuyt i. Khi gi c nng sn phm s h xung v c li cho ngi tiu dng.
Ngoi hai loi a t ch yu l a t chnh lch v a t tuyt i, trong thc t cn tn
ti mt s loi a t khc na, nh, a t t xy dng, a t hm m, a t c quynv
c bn cc lai a t ny u l li nhun siu ngch gn lin vi nhng li th t nhin ca
97
t ai. Theo Mac, cc loi a t y u da trn c s ca a t nng nghip theo ng

ngha ca danh t ny, c ngha l do a t nng nghip iu tit.
Gi c rung t
Gi c t ai khng phi l biu hin bng tin ca gi tr t ai. Gi c t ai c tnh
theo s bin ng ca a t v t sut li tc ngn hng.
Gi c rung t ph thuc:
- Mc a t thu c hng nm.
- T sut li tc tin gi ngn hng.
V d: Mt mnh rung A cho thu, a t hng nm nhn c l 1.500 USD, t sut li
tc ngn hng l 5% th mnh rung A c bn vi gi:
1500100
= 30.000 USD
5
L lun a t TBCN ca C. Mc khng ch vch r bn cht ca quan h sn xut TBCN
trong nng nghip m cn l c s khoa hc xy dng cc chnh sch kinh t lin quan n
thu, n iu tit cc loai a t, n gii quyt cc quan h t ai. Nhm kt hp hi ha cc
li ch, khuyn khch thm canh, s dng t ai tit kim, pht trin mt nn nng nghip hng
ha sinh thi bn vng
----@----
98
Chng 6
CH NGHA T BN C QUYN
V CH NGHA T BN C QUYN NH NC
Tip theo giai on cnh tranh t do, ch ngha t bn pht trin ln giai on cao hn l
giai on ch ngha t bn c quyn v sau l ch ngha t bn c quyn nh nc. Thc cht
y l nhng nc thang mi trong qu trnh pht trin v iu chnh ca ch ngha t bn c v lc
lng sn xut v quan h sn xut thch ng vi nhng bin ng mi trong tnh hnh kinh t v
chnh tr th gii t cui th k 19 v u th k 20 n nay.
I. CH NGHA T BN C QUYN
1. S chuyn bin t ch ngha t bn t do cnh tranh sang ch ngha t bn c
quyn
Theo Lnin: Cnh tranh t do nht nh dn n tch t, tp trung sn xut. Tch t tp
trung sn xut n mt trnh nht nh s dn n c quyn.
Qu trnh mang tnh quy lut ni trn din ra do nhng nguyn nhn ch yu sau:
- S pht trin ca LLSX di tc ng ca tin b KH- KT xut hin nhiu ngnh SX mi.
- Cnh tranh t do: cnh tranh dn n hai xu hng:
+ Buc cc nh TB phi ci tin k thut, tng quy m.
+ Cc nh t bn nh b ph sn, hoc phi lin kt nhau ng vng trong cnh tranh.
Cc x nghip ln cnh tranh khc lit kh phn thng bi ny sinh xu hng tha hip.
- Khng hong kinh t: 1873 v 1898: Lm ph sn hng lot cc t bn va v nh, cc x
nghip khc mun tn ti phi i mi k thut, thc y qu trnh tp trung TB. Cc cng ty c
phn tr thnh ph bin.
2. c im kinh t c bn ca CNTB c quyn
a.Tp trung sn xut v cc t chc c quyn
Tp trung SX n mt trnh nht nh s dn n c quyn v:
+ Quy m ln lm cho cnh tranh gay gt hn, phc tp hn dn n khuynh hng tha
hip, lin minh vi nhau.
+ Quy m ln nn trong mt ngnh cn mt s t x nghip, do cc x nghip d dng
tha hip vi nhau.
Thc cht ca c quyn:
T chc c quyn l nhng x nghip ln hoc lin minh gia cc x nghip ln TBCN
nm trong tay phn ln vic sn xut v tiu th mt s loi hng ha, nh ra gi c c quyn
v thu li nhun c quyn cao.
Cc hnh thc ca c quyn
. CARTEL :
- L mt lin minh c quyn v: gi c, phn chia th trng, s lng hng ha sn xut...
Cc nh t bn tham gia cartel vn c lp v sn xut v lu thng.
- Cartel l mt lin minh c quyn khng vng chc.
- Cartel pht trin nht c.
. CYNDICATE:
- L t chc c quyn v lu thng; mi vic mua bn do mt ban qun tr m nhim. H
vn c lp v SX, ch mt c lp v lu thng.
- Mc ch ca h l thng nht u mi mua, bn bn hng ha vi gi t v mua
nguyn liu vi gi r.
- Pht trin nht Php.
99
. TRUST:
- L mt hnh thc c quyn thng nht c vic SX v lu thng di s qun l ca hi
ng qun tr.
- Cc nh t bn tham gia trust tr thnh cc c ng thu li nhun theo c phn.
- Trt nh du bc ngot v hnh thc vn ng mi ca QHSX TBCN.
- Nc M l qu hng ca trust.
. CONSORTIUM
- L hnh thc c quyn a ngnh, tn ti di dng mt hip ngh k kt gia ngn hng
v cng nghip cng nhau tin hnh cc nghip v ti chnh ln nh:
Pht hnh chng khon c gi.
Phn phi cng tri.
u c chng khon c gi s giao dch.
Hp tc thc hin cc d n ln.
- Thng thng ng u mt consortium l mt ngn hng c quyn ln. V d M cc
ngn hng MOCGAN.
b. T bn ti chnh v u s ti chnh
Cng vi qu trnh tch t v tp trung sn xut trong cng nghip cng din ra qu trnh
tch t, tp trung t bn trong ngn hng dn n hnh thnh cc t chc c quyn trong ngn hng.
Qui lut tch t, tp trung t bn cng ging nh trong cng nghip, do qu trnh cnh tranh, cc
ngn hng va v nh b thn tnh, dn n hnh thnh nhng ngn hng ln. Khi sn xut trong
ngnh cng nghip tch t mc cao, th cc ngn hng nh khng tim lc v uy tn phc v
cho cng vic kinh doanh ca cc x nghip cng nghip ln. Cc t chc c quyn ny tm kim
cc ngn hng ln hn thch hp vi cc iu kin ti chnh v tn dng ca mnh. Trong iu kin
, cc ngn hng nh phi t sp nhp vo cc ngn hng mnh hn hoc phi chm dt s tn ti
ca mnh trc qui lut khc lit ca cnh tranh. Qu trnh ny thc y cc t chc c quyn
ngn hng ra i.
S xut hin, pht trin ca cc t chc c quyn trong ngn hng lm thay i quan h
gia t bn ngn hng v t bn cng nghip, lm cho ngn hng bt u c vai tr mi. Ngn hng
t ch ch l k trung gian trong vic thanh ton v tn dng, nay nm c hu ht t bn tin t
ca x hi nn c quyn lc vn nng, khng ch mi hot ng ca nn kinh t t bn ch ngha.
Da trn v tr ngi ch cho vay, c quyn ngn hng c i din ca mnh vo cc c quan qun
l ca c quyn cng nghip theo di vic s dng tin vay, hoc cc t chc c quyn ngn
hng cn trc tip u t vo cng nghip. Trc s khng ch v chi phi ngy cng sit cht ca
ngn hng, mt qu trnh xm nhp tng ng tr li ca cc c quyn cng nghip vo ngn hng
cng din ra. Cc t chc c quyn cng nghip cng tham gia vo cng vic ca ngn hng bng
cch mua c phn ca ngn hng ln chi phi hot ng ca ngn hng, hoc lp ngn hng
ring phc v cho mnh. Qu trnh c quyn ha trong cng nghip v trong ngn hng xon xut
vi nhau v thc y ln nhau lm ny sinh mt th t bn mi, gi l t bn ti chnh.
T bn ti chnh l s thm nhp v dung hp vo nhau gia t bn c quyn trong ngn
hng v t bn Q cng nghip
T bn ti chnh l kt qu ca s hp nht gia cc t chc c quyn ngn hng v cc
t chc c quyn cng nghip.
S pht trin ca t bn ti chnh dn n s hnh thnh mt nhm nh c quyn chi phi
ton b i sng kinh t v chnh tr ca ton x hi t bn gi l u s ti chnh.
u s ti chnh thit lp s thng tr ca mnh thng qua ch tham d. Thc cht ca
ch tham d l mt nh ti chnh ln, hoc mt tp on ti chnh nh c s c phiu khng ch
m nm c mt cng ty ln nht vi t cch l cng ty gc ( cng ty m ); cng ty ny li mua
c c phiu khng ch, thng tr c cng ty khc, gi l cng ty con; cng ty con n lt n,
li chi phi cc cng ty chu ; cng bng cch nh thNh c ch tham d v phng php t
chc tp on theo kiu mc xch nh vy, bng mt lng t bn u t nh, cc nh t bn c
quyn ti chnh c th khng ch v iu tit c mt lng t bn ln gp nhiu ln.
100
Ngoi ch tham d, u s ti chnh cn s dng nhng th on nh lp cng ty mi,

pht hnh tri khon, kinh doanh cng tri, u c chng khon s giao dch, u c rung
t thu li nhun c quyn cao.
Thng tr v kinh t l c s u s ti chnh thng tr v chnh tr v cc mt khc. V
mt chnh tr, u ssr ti chnh chi phi mi hot ng ca cc s quan nh nc, bin nh nc t
sn thnh cng c phc v li ch cho chng. S thng tr ca bn ti phit lm ny sinh ch
ngha pht xt, ch ngha qun phit v nhiu th ch ngha phn ng khc, cng chy ua v
trang, gy chin tranh xm lc p bc, bc lt cc nc ang pht trin v chm pht trin.
c. Xut khu t bn
Lnin vch ra rng, xut khu hng ha l c im ca giai on ch ngha t bn t do
cnh tranh, cn xut khu t bn l c im ca ch ngha t bn c quyn.
- Xut khu t bn l xut khu gi tr ra nc ngoi (u t t bn ra nc ngoi) nhm
mc ch chim ot gi tr thng d v cc ngun li nhun khc cc nc nhp khu t bn.
- Cui th k 19 u th k 20, xut khu t bn tr thnh ph bin do:
+ Trong mt s t nc pht trin tch ly c mt lng TB ln.
+ Cc nc lc hu thiu vn pht trin.
+ CNTB pht trin mu thun kinh t - XH gay gt. Xut khu t bn tr thnh bin php
lm gim mc gay gt .
Cc hnh thc xut khu t bn
- Nu xt cch thc u t:
+ u t trc tip: xy dng x nghip mi, mua li cc x nghip ang hot ng.
+ u t gin tip: cho vay thu li.
- Nu xt theo ch th s hu:
+ Xut khu t bn nh nc: nh nc t sn u t vo nc nhp khu t bn hoc
vin tr hon li hay khng hon li nhm cc mc tiu:
* Kinh t: hng vo cc ngnh kt cu h tng to mi trng thun li cho u t
t nhn.
* Chnh tr: cu vn ch chnh tr thn cn, hoc to ra mi quan h ph thuc lu
di.
* Qun s: li ko cc nc ph thuc vo cc khi qun s...
+ Xut khu t bn t nhn: l hnh thc xut khu t bn do t nhn m nhn
- Nu xt v hnh thc hot ng:
* Chi nhnh ca cc cng ty xuyn quc gia.
* Hot ng ti chnh tn dng ca cc ngn hng.
* Cc trung tm tn dng v chuyn giao cng ngh.
Vic xut khu t bn l s m rng quan h sn xut t bn ch ngha ra nc ngoi, l
cng c ch yu bnh trng s thng tr, bc lt, n dch ca t bn ti chnh trn phm vi ton
th gii.
d. S phn chia th gii v kinh t gia cc lin minh c quyn
Qu trnh tch t v tp trung t bn pht trin, vic xut khu t bn tng ln c v qui m
v phm vi tt yu dn ti s phn chia th gii v mt kinh t gia cc tp on t bn c quyn
v hnh thnh cc t chc c quyn quc t.
Lch s pht trin ca ch ngha t bn chng t th trung trong nc lun lun gn vi
th trng ngoi nc. c bit trong giai on ch ngha t bn c quyn, th trng ngoi nc
cn c ngha c bit quan trng i vi cc nc quc. Mt mt, do lc lng sn xut pht
trin cao i hi ngy cng phi c nhiu ngun nguyn liu v c ni tiu th; mt khc, do thm
kht li nhun siu ngch thc y t bn c quyn tng cng bnh trng ra nc ngoi, cn c
th trng n nh thng xuyn. Lnin nhn xt: bn t bn chia nhau th gii, khng phi do
tnh c c c bit ca chng, m l do s tp trung ti mc buc chng phi i vo con ng
y kim li
101
S ng trn trng quc t gia cc t chc c quyn quc gia c sc mnh kinh t
hng hu li c s ng h ca nh nc ca mnh v cc cuc cnh tranh khc lit gia chng tt
yu dn n xu hng tha hip, k kt cc hip nh, cng c a v c quyn ca chng trong
nhng lnh vc v nhng th trng nht nh. T , hnh thnh nn cc lin minh c quyn quc
t di dnh cartel, syndicate, trust quc t
Thc cht s phn chia th gii v kinh t l phn chia th trng tiu th hng ha, ngun
nguyn liu v u t.
Biu hin mi ca s phn chia th trng trong giai on hin nay:
- Mt l: ch th phn chia th trng th gii khng ch c cc t chc c quyn quc gia
m bn cnh cn c cc nh nc t bn pht trin v ang pht trin.
- Hai l: kt qu ca vic phn chia kinh t th gii hnh thnh cc lin minh v cc khi
lin kt khu vc in hnh:
+ Cng ng Kinh t chu u EC (1957) tin ti hnh thnh EU (Lin minh chu u) t
1992, v t ngy 1-1-1999 ng tin chung chu u ra i.
+ Khi th trng chung chu M (d dnh hon tt vo nm 2010) bng cch tng bc
m rng khi mu dch t do Bc M (NAFTA) gm: Canaa, Mhic, v M.
+ Vic tham gia lin minh ca mt lot nc ang pht trin nhm chng li sc p ca
cc cng quc t bn nh:
Hip hi cc nc ng Nam (ASEAN).
T chc cc nc xut khu du m (OPEC).
Th trng chung vng chp nn Nam M (Mercosur) gm bn nc: Braxin,
Achentina, Urugoay, Paragoay.
. S phn chia th gii v lnh th gia cc cng quc quc
S phn chia th gii v kinh t c cng c v tng cng bng vic phn chia th gii
v lnh th. Lnin ch ra rng: ch ngha t bn pht trin cng cao, nguyn liu cng thiu
thn, s cnh tranh cng gay gt v vic tm kim cc ngun nguyn liu trn ton th gii
cng ro rit, th cuc u tranh chim thuc a cng quyt lit hn.
Cc cng quc quc ra sc xm chim thuc a, bi v thuc a l ni bo m ngun
nguyn liu v th trung thng xuyn, l ni tung i an ton trong cnh tranh, bo m
thc hin ng thi nhng mc ch v kinh t, qun s v chnh tr. T sau nm 1880, nhng
cuc xm chim thuc a bt u pht trin mnh. n cui th k 19 u th k 20, cc nc
quc hon thnh vic phn chia lnh th th gii. quc Anh chim c nhiu thuc
a nht, sau n Nga v Php. S dn thuc a ca Php li nhiu hn s dn thuc a ca
ba nc c, M, Nht cng li.
S phn chia lnh th v pht trin khng u ca ch ngha t bn tt yu dn n cuc
u tranh i chia li th gii. l nguyn nhn chnh dn n cc cuc chin tranh th gii
nh chng ta bit.
Lnin vit: khi ni dn chnh sch thc dn trong thi i ch ngha quc t bn th
cn ch rng t bn ti chnh v chnh sch quc t thch ng vi n to nn hng lot
hnh thc l thuc c tnh cht qu ca cc nc. Tiu biu cho thi i , khng nhng ch
c hai loi nc ch yu: nhng nc chim thuc a v nhng thuc a, m cn c nhiu
nc ph thuc vi nhng hnh thc khc nhau, nhng nc ny trn hnh thc th c c
lp v chnh tr, nhng thc t li mc vo ci li ph thuc v ti chnh v ngoi giao
Nm c im kinh t c bn ca ch ngha quc c lin quan cht ch vi nhau, ni ln
bn cht ca ch ngha quc v mt kinh t l s thng tr ca ch ngha t bn c quyn,
v mt chnh tr l hiu chin, xm lc.
Biu hin mi ca s phn chia lnh th trong giai on hin nay
- Phong tro gii phng dn tc lm sp h thng thuc a kiu c.Cc cng quc
quc chuyn sang thi hnh chnh sch thc dn mi, m ni dung ch yu ca n l dng
vin tr kinh t, k thut, qun s duy tr s l thuc ca cc nc ang pht trin vo cc
nc quc.
102
- S phn chia th gii v chnh tr c mi quan h cht ch vi kinh t.

3. S hot ng ca qui lut gi tr v qui lut gi tr thng d trong giai on ch
ngha t bn c quyn
a. Quan h gia c quyn v cnh tranh trong giai on ch ngha t bn c quyn
c quyn sinh ra t cnh tranh t do, c quyn i lp vi cnh tranh t do. Nhng s
xut hin ca c quyn khng th tiu c cnh tranh, tri li vi n cn lm cnh tranh tr
nn a dng, gay gt v c sc ph hoi to ln hn.
Trong giai on ch ngha t bn c quyn, khng ch tn ti s cnh tranh gia nhng
ngi sn xut nh, gia nhng nh t bn va v nh nh trong giai on ch ngha t bn
cnh tranh t do, m cn c thm cc loi cnh tranh sau:
- Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi cc x nghip ngoi c quyn. Cc t chc
c quyn tm mi cch chn p, chi phi, thn tnh cc x nghip ngoi c quyn bng nhiu
bin php nh: c chim ngun nguyn liu, ngun nhn cng, phng tin vn ti, tn dng,
h gi c h thng nh bi i th.
- Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi nhau. Loi cnh tranh ny c nhiu hnh thc:
cnh tranh gia cc t chc c quyn trong mt ngnh, kt thc bng mt s tha hip hoc
bng s ph sn ca mt bn; cnh tranh gia cc t chc c quyn khc ngnh c lin quan
vi nhau v ngun nguyn liu, k thut
- Cnh tranh trong ni b cc t chc c quyn. Nhng nh t bn tham gia cartel,
syndicate cnh tranh vi nhau ginh th trng tiu th c li hoc ginh t l sn xut cao
hn. Cc thnh vin ca trust v cnh tranh vi nhau chim c phiu khng ch, t
chim a v lnh o v phn chia li nhun c li hn.
b. Biu hin hot ng ca qui lut gi tr v qui lut gi tr thng d trong giai on ch
ngha t bn c quyn
Cc t chc c quyn hnh thnh do chnh s vn ng ni ti ca ch ngha t bn sinh
ra. c quyn l biu hin mi, mang nhng quan h mi nhng n cng khng vt ra khi
cc qui lut ca ch ngha t bn, m ch l s tip tc m rng, pht trin nhng xu th su sc
nht ca ch ngha t bn v ca nn sn xut hng ha ni chung, lm cho cc qui lut kinh t
ca nn sn xut hng ha v ca ch ngha t bn c nhng biu hin mi.
Do chim c v tr c quyn nn cc t chc c quyn p t gi c c quyn; gi
c c quyn thp khi mua, gi c c quyn cao khi bn. Tuy nhin, iu khng c ngha l
trong giai on ch ngha t bn c quyn quy lut gi tr khng cn hot ng. V thc cht,
gi c c quyn vn khng thot ly v khng ph nh c s ca n l gi tr. Cc t chc c
quyn thi hnh chnh sch gi c c quyn chng qua l chim ot mt phn gi tr v gi tr
thng d ca ngi khc. Nu xem xt trong ton b h thng kinh t t bn ch ngha th tng
s gi c vn bng tng s gi tr. Nh vy, nu nh trong giai on ch ngha t bn t do cnh
tranh qui lut gi tr biu hin thnh qui lut gi c sn xut, th trong giai on ch ngha t
bn c quyn qui lut gi tr biu hin thnh qui lut gi c c quyn.
Trong giai on ch ngha t bn cnh tranh t do, qui lut gi tr thng d biu hin thnh
qui lut t sut li nhun bnh qun. Bc sang giai on ch ngha t bn c quyn, cc t
chc c quyn thao tng nn kinh t bng gi c c quyn v thu li nhun c quyn cao.
Do , qui lut li nhun c quyn cao l hnh thc biu hin ca qui lut gi tr thng d
trong giai on ch ngha t bn c quyn.
Ngun gc ca li nhun c quyn cao l lao ng khng cng cc x nghip c quyn;
mt phn lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip khng c quyn; mt phn gi
tr thng d ca cc nh t bn va v nh b mt i do thua thit trong cuc cnh tranh; lao
ng thng d v i khi c mt phn lao ng tt yu ca nhng ngi sn xut nh, nhn dn
lao ng cc nc t bn v cc nc thuc a, ph thuc.
Nh vy, trong giai on ch ngha t bn c quyn qui lut gi tr thng d biu hin
thnh qui lut li nhun c quyn cao. Qui lut ny phn nh quan h thng tr v bc lt ca
t bn c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x hi t bn v trn ton th gii.
103
II. CH NGHA T BN C QUYN NH NC

1. Nguyn nhn hnh thnh v bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc
a. Nguyn nhn hnh thnh ca ch ngha t bn c quyn nh nc
Ngay t u th k 20, Lnin ch r: ch ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha
t bn c quyn nh nc l khuynh hng tt yu. S d ng d on nh vy l do ng cn
c vo trnh pht trin ca lc lng sn xut t c vo thi k cui th k 19, u th
k 20, xu hng tip tc pht trin ca lc lng sn xut thi gian ti, nhng hn ch ca quan
h sn xut t nhn t bn ch ngha i vi s pht trin ca lc lng sn xut, tc ng ca
qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut i vi s pht
trin nn sn xut t bn ch nghada vo t tng ca Lnin, c th ch ra c nguyn
nhn dn n s hnh thnh ca ch ngha t bn c quyn nh nc
- Tch t tp trung t bn pht trin ra nhng c cu kinh t quy m ln i hi mt s
iu tit x hi i vi sn xut v phn phi t mt trung tm.
- S pht trin cao ca lc lng sn xut, m trc ht l phn cng lao ng x hi
lm xut hin mt s ngnh m cc t chc c quyn t nhn khng th hoc khng mun kinh
doanh.
- S thng tr ca c quyn lm su sc thm s i khng gia giai cp t sn vi giai cp v
sn v nhn dn lao ng. Nh nc phi c nhng chnh sch xoa du nhng mu thun nh
tr cp tht nghip, iu tit thu nhp quc dn, pht trin phc li x hi
- S m rng cc quan h kinh t i ngoi i hi nh nc phi ng ra bo h, to mi
trng quc t h tr t bn t nhn.
Ngoi ra, chin tranh th gii cng vi n l tham vng ginh chin thng trong cuc chin
tranh, vic i ph vi xu hng x hi ch ngha m cch mng thng 10 Nga l ting chung bo
hiu bt u mt thi i milm cho nh nc t bn c quyn phi can thip vo kinh t.
b. Bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc
Ch ngha t bn c quyn nh nc l s kt hp sc mnh ca cc t chc c quyn t
nhn vi sc mnh ca nh nc t sn thnh mt thit ch v th ch thng nht nhm phc v
li ch ca cc t chc c quyn v cu nguy cho ch ngha t bn.
Ch ngha t bn c quyn nh nc l nc thanh pht trin mi ca ch ngha t bn c
quyn (ch ngha quc), n l s thng nht ca ba qu trnh gn b cht ch vi nhau: tng
sc mnh ca cc t chc c quyn, tng vai tr can thip ca nh nc vo kinh t, kt hp
sc mnh kinh t ca c quyn t nhn vi sc mnh chnh tr ca nh nc trong mt th
thng nht v b my nh nc ph thuc vo cc t chc c quyn.
Lnin ch ra rng: bn u s ti chnh dng mt mng li dy c nhng quan h l
thuc bao trm ht thy cc thit ch kinh t v chnh tr l biu hin r rt nht ca s c
quyn y. Trong c cu ca ch ngha c quyn nh nc, nh nc tr thnh mt tp th t
bn khng l. N cng l ch s hu nhng x nghip, cng tin hnh kinh doanh, bc lt lao ng
lm thu nh mt nh t bn thng thng. Nhung im khc bit l ch: ngoi chc nng mt
nh t bn thng thng, nh nc cn c chc nng chnh tr v cc cng c trn p x hi nh
qun i, cnh st, nh tngghen cng cho rng nh nc vn l nh nc ca cc nh t
bn, l nh t bn tp th l tng v nh nc y cng chuyn nhiu lc lng sn xut thnh ti
sn ca n bao nhiu th n li cng bin thnh nh t bn tp th thc s by nhiu.
Nh vy, ch ngha t bn c quyn nh nc l mt quan h kinh t, chnh tr, x hi ch
khng phi l mt chnh sch trong giai on c quyn ca ch ngha t bn.
Bt c nh nc no cng c vai tr kinh t nht nh i vi x hi m n thng tr, song
mi ch x hi, vai tr kinh t ca nh nc c s bin i thch hp i vi x hi . Cc nh
nc t bn ch ngha ch yu can thip bng bo lc v theo li cng bc siu kinh t. Trong giai
on ch ngha t bn t do cnh tranh, nh nc t sn bn trn, bn ngoi qu trnh kinh t, vai
tr ca nh nc ch dng li vic iu tit bng thu v php lut. Cng vi s pht trin ca ch
ngha t bn c quyn vai tr ca nh nc t sn dn dn c s bin i, khng ch can thip vo
nn sn xut x hi bng thu, lut php m cn c vai tr t chc v qun l cc x nghip thuc
104
khu vc kinh t nh nc, iu tit bng cc bin php n by kinh t vo tt c cc khu ca qu

trnh ti sn xut: sn xut, phn phi, lu thng, tiu dng. Ch ngha t bn c quyn nh nc
l hnh thc vn ng mi ca quan h sn xut t bn ch ngha nhm duy tr s tn ti ca ch
ngha t bn, lm cho ch ngha t bn thch nghi vi iu kin lch s mi.
2. Nhng biu hin ch yu ca ch ngha t bn c quyn nh nc
a. S kt hp v nhn s gia t chc c quyn nh nc
Lnin tng nhn mnh rng s lin minh c nhn ca cc ngn hng vi cng nghip
c b sung bng s lin minh c nhn ca ngn hng v cng nghip vi chnh ph: hm nay l
b trng, ngy mai l ch ngn hng; hm nay l ch ngn hng, ngy mai l b trng
S kt hp v nhn s c thc hin thng qua cc hi ch x nghip mang nhng tn khc
nhau. Cc hi ch x nghip ny tr thnh lc lng chnh tr, kinh t to ln, l ch da cho ch
ngha t bn c quyn nh nc. Cc hi ch ny hot ng nh l cc c quan tham mu cho nh
nc, chi phi ng li kinh t, chnh tr ca nh nc t sn nhm li hot ng ca nh nc
tho hng c li cho tng lp t bn c quyn. Vai tr ca cc hi ln n mc m d lun th
gii gi chng l nhng chnh ph ng sau chnh ph, mt quyn lc thc t ng sau quyn
lc ca chnh quyn. Thng qua cc hi ch , mt mt cc i biu ca cc t chc c quyn tham
gia vo b my nh nc vi nhng cng v khc nhau; mt khc, cc quan chc v nhn vin
chnh ph c ci vo cc ban qun tr ca cc t chc c quyn, gi nhng chc v trng yu
chnh thc hoc danh d, hoc tr thnh nhng ngi u cc t chc c quyn. S thm nhp
ln nhau ny to ra nhng biu hin mi trong mi quan h gia cc t chc c quyn v c
quan nh nc t trung ng n a phng.
b. S hnh thnh v pht trin s hu nh nc
S hu c quyn nh nc l s hu tp th ca giai cp t bn c quyn c nhim v
ng h v phc v li ch ca t bn c quyn nhm duy tr s tn ti ca ch ngha t bn. N
biu hin khng nhng ch s hu nh nc tng ln m cn s tng cng mi quan h gia
s hu nh nc v s hu c quyn t nhn, hai loi s hu ny an kt vi nhau trong qu trnh
tun hon ca tng t bn x hi.
s hu nh nc khng ch bao gm nhng ng sn v bt ng sn cn cho hot ng ca
b my nh nc, m gm c nhng x nghip nh nc trong cng nghip v trong cc lnh vc
kt cu h tng kinh t - x hi nh giao thng vn ti, gio dc, bo him x hitrong ngn
sch nh nc l b phn quan trng nht.
S hu nh nc c hnh thnh di nhiu hnh thc khc nhau: xy dng x nghip nh
nc bng vn ca ngn sch; quc hu ha cc x nghip t nhn bng cch mua li; nh nc
mua c phn ca cc x nghip t nhn; m rng x nghip nh nc bng vn tch ly ca cc x
nghip t nhn
S hu nh nc thc hin cc chc nng quan trng sau y:
- M rng sn xut t bn ch ngha, bo m a bn rng ln cho s pht trin ca ch
ngha t bn. iu ny lin quan n nhng ngnh sn xut c khng ng vng c trong cnh
tranh v c nguy c thua l, cng nh cc ngnh cng nghip mi nht i hi vn u t ln v
trnh nghin cu khoa hc, thit k v th nghim cao c nh nc u t pht trin.
- Gii phng t bn ca t chc c quyn t nhng ngnh t li a vo nhng ngnh
kinh doanh c hiu qu hn.
- Lm ch da v kinh t cho nh nc nh nc iu tit mt s qu trnh kinh t phc
v li ch ca tng lp t bn c quyn.
S hu nh nc phn nh xuyn tc bn cht ca ch s hu t nhn t bn ch ngha,
v n biu hin ra nh c tnh x hi, song trong thc t, n khng vt c khun kh ca s hu
t bn ch ngha, v trong cc x nghip nh nc, cng nhn vn l ngi lao ng lm thu. Cc
x nghip nh nc c s dng nh nhng cng c ch yu phc v li ch ca tng lp t bn
c quyn, v vy, cng nhn vn khng phi l ngi ch i vi t liu sn xut ca x nghip
nh nc.
c. S iu tit kinh t ca nh nc t sn
105
Mt trong nhng hnh thc biu hin quan trng ca ch ngha t bn c quyn nh nc
l s tham gia ca nh nc t sn vo vic iu tit qu trnh kinh t. theo Lnin: S tp trung v
quc t ha ca t bn ngy cng c nhng qui m rt ln. Ch ngha t bn c quyn bin thnh
ch ngha t bn c quyn nh nc; do tnh th thc bch nn trong nhiu nc phi thi hnh
vic iu tit x hi i vi sn xut v phn phi
H thng iu tit kinh t ca nh nc t sn l mt tng th nhng thit ch v th ch
kinh t ca nh nc. N bao gm b my qun l gn vi h thng chnh sch, cng c c kh
nng iu tit s vn ng ca ton b nn kinh t quc dn, ton b qu trnh ti sn xut x hi
theo hng c li cho tng lp t bn c quyn.
Cng vi qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, h thng iu tit kinh t ca ch ngha
t bn c quyn nh nc cng dn dn c b sung v iu chnh cho ph hp vi yu cu pht
trin kinh t v c nhiu im mi so vi thi k ca Lnin. Ngy nay h thng iu tit cn c
thc hin di nhng hnh thc nh: hng dn, kim sot, un nn nhng lch lc bng cc cng
c kinh t v cc cng c hnh chnh - php l, bng c u i v trng pht; bng nhng gii php
chin lc di hn nh lp chng trnh, k hoch tng th pht trin kinh t, khoa hc, cng ngh,
bo v mi trng, bo him x hiv bng c cc gii php ngn hn.
Cc chnh sch kinh t ca nh nc t sn l s th hin r nt nht s iu tit kinh t ca
ch ngha t bn c quyn nh nc trong giai on hin nay. Chng bao gm nhiu lnh vc nh
chnh sch chng khng hong chu k, chng lm pht, chnh sch tng trng kinh t, chnh sch
x hi, chnh sch kinh t i ngoi. Cc cng c ch yu nh nc t sn dng iu tit kinh t
v thc hin cc chnh sch kinh t l: ngn sch, thu, h thng tin t - tn dng, cc doanh nghip
nh nc, k hoch ha hay chng trnh ha kinh t v cc cng c hnh chnh - php l.
III. VAI TR, HN CH V XU HNG VN NG CA CH NGHA T BN
S pht trin nhanh chng v s tr tr thi nt l hai xu th cng song song tn ti trong nn
kinh t ca ch ngha t bn c quyn. cng chnh l mt biu hin quan trng thuc bn cht
ca ch ngha t bn c quyn.
1. Vai tr ca ch ngha t bn i vi s pht trin ca nn sn xut x hi.
Ch ngha t bn pht trin qua hai giai on: ch ngha t bn t do cnh tranh v ch ngha
t bn c quyn m nc thang tt cng ca n l ch ngha t bn c quyn nh nc.
Trong sut qu trnh pht trin, nu cha xt n hu qu nghim trng gy ra i vi loi
ngi th ch ngha t bn cng c nhng ng gp tch cc i vi sn xut, l:
- S ra i ca ch ngha t bn gii phng loi ngi khi m trng trung c ca x hi
phong kin, on tuyt vi nn kinh t t nhin, t tc, t cp chuyn sang pht trin kinh t hng
ha t bn ch ngha, chuyn sn xut nh thnh sn xut ln, hin i. Di tc ng ca qui lut
gi tr thng d v cc kinh t ca sn xut hng ha, ch ngha t bn lm tng nng sut lao
ng, to ra khi lng sn phm vt cht khng l. iu ny c khng nh trong Tuyn
ngn ca ng cng sn nm 1848.
- Pht trin lc lng sn xut: Qu trnh pht trin ca ch ngha t bn lm cho lc lng
sn xut pht trin mnh m vi trnh k thut v cng ngh ngy cng cao: t k thut th cng
ln k thut c kh v ngy nay cc nc t bn ch ngha cng ang l nhng quc gia i u
trong vic chuyn nn sn xut ca nhn loi t giai on c kh ha sang giai on t ng ha, tin
hc ha v cng ngh hin i. Cng vi s pht trin ca k thut v cng ngh l qu trnh gii
phng sc lao ng, nng cao hiu qu, khm ph v chinh phc thin nhin ca con ngi.
- Thc hin x hi ha sn xut: Ch ngha t bn thc y nn sn xut hng ha pht trin
mnh v t ti mc in hnh nht trong lch s, cng vi n l qu trnh x hi ha sn xut c
chiu rng v chiu su. l s pht trin ca phn cng lao ng x hi, sn xut tp trung vi
qui m hp l, chuyn mn ha sn xut v hp tc lao ng su sc, mi quan h kinh t gia cc
n v , cc ngnh, cc lnh vc ngy cng cht chlm cho cc qu trnh sn xut phn tn c
lin kt li v ph thuc ln nhau thnh mt h thng, thnh mt qu trnh sn xut x hi.
106
- Ch ngha t bn thng qua cuc cch mng cng nghip ln u tin bit t chc lao ng
theo kiu cng xng v do xy dng c tc phong cng nghip cho ngi lao ng, lm
thay i n np, thi quen ca ngi lao ng sn xut nh trong x hi phong kin.
- Ch ngha t bn ln u tin trong lch s thit lp nn nn dn ch t sn, nn dn ch
ny tuy cha phi l hon ho song so vi th ch chnh tr trong cc x hi phong kin, n lvn
tin b hn rt nhiu bi v n c xy dng trn c s tha nhn quyn t do thn th ca c
nhn.
Tm li, ch ngha t bn ngy nay - vi nhng thnh tu v ng gp ca n i vi s pht
trin ca nn sn xut x hi, l s chun b tt nht nhng iu kin, tin cho s ra i ca ch
ngha x hi trn phm vi ton th gii. Nhng bc chuyn t ch ngha t bn ln ch ngha x
hi vn phi thng qua cc cuc cch mng x hi. D nhin, cuc cch mng x hi s din ra bng
phng php no - ha bnh hay bo lc, iu hon ton ty thuc vo nhng hon cnh lch s c th ca tng nc v bi cnh quc t chung tng thi im, vo s la chn ca cc lc lng
cch mng.
2. Hn ch ca ch ngha t bn
Bn cnh ng gp tch cc ni trn, ch ngha t bn cng c nhng hn ch v mt lch
s. Nhng hn ch ny c Mc v Lnin cp ngay t trong lch s ra i, tn ti v pht trin
ca ch ngha t bn.
- Trc ht, v lch s ra i ca ch ngha t bn: nh Mc phn tch ch ngha t bn ra
i gn lin vi qu trnh tch ly nguyn thy ca ch ngha t bn. Thc cht, l qu trnh tch
ly tin t nh vo nhng bin php n cp, tc ot i vi nhng ngi sn xut hng ha nh
v nng dn t do; nh vo hot ng bun bn, trao i khng ngang gi qua m thc hin bc
lt, n dch i vi nhng nc lc hu. V qu trnh tch ly nguyn thy ca ch ngha t bn,
Mc cho rng, l lch s y mu v bn nh, khng ging nh mt bn tnh ca, n c s sch
ghi chp li bng nhng trang m mu v la khng bao gi phai.
- C s cho s tn ti v pht trin ca ch ngha t bn l quan h bc lt ca cc nh t bn
i vi cng nhn lm thu, Mc d so vi cc hnh thc bc lt tng tn ti trong lch s, bc
lt t bn ch ngha cng l mt s tin b, song theo s phn tch ca Mc v Lnin th chng
no ch ngha t bn cn tn ti th chng quan h bc lt cn tn ti v s bt bnh ng, phn
ha x hi vn l iu khng trnh khi.
- Cc cuc chin tranh th gii vi mc ch tranh ginh th trng, thuc a v khu vc nh
hng li cho loi ngi nhng hu qu nng n: hng triu ngi v ti b git hi, sc
sn xut ca x hi b ph hy, tc pht trin kinh t ca th gii b ko li li hng chc nm.
Ngy nay, li cng chnh ch ngha t bn l th phm chm ngi n cho nhng xung t v
trang gia cc quc gia, mc d nhn b ngoi th tng chng nhng xung t ch n thun bt
ngun t nhng l do sc tc, tn gio hay nhn quyn. V vy, chi ph cho qun s ca ch ngha
t bn hin nay rt ln, tnh ra c 2 pht ng h li c hai triu la b vt i v chi ph cho qun
s.
-Ch ngha t bn s phi chu trch nhim chnh trong vic to ra h ngn cch gia cc nc
giu v cc nc ngho trn th gii ( th k 18 chnh lch l 2,5 ln, hin nay l 250 ln )
Trong nhng nm 80 ca th k 20, th gii th ba tr tr, suy thoi. iu ny cng c
ngn hng th gii khng nh: Chu Phi, M La tinh,hng trm triu ngi nhn thy, i
cng vi tng trng l s suy tn v kinh t, pht trin nhng ch cho suy thoi: mt vi nc
M La tinh, GDP theo u ngi hin nay thp hn so vi 10 nm trc y. nhiu nc Chu
Phi, n cn thp hn cch y 20 nm. mt th gii m trong t 20 nm nay Chu Phi, t 9
nm nay M La tinh mc sng khng ngng gim. Trong khi mc sng trong cc vng khc
tip tc tng ln, l iu hon ton khng th chp nhn c
Cc cng quc t bn c quyn hng my th k nay tng cng v vt ti nguyn, bc
lt cng nhn cc nc ngho v tm cch khng ch h trong vng ph thuc thng qua cc con
ng xut khu t bn, vin tr, cho vaykt qu l cc nc ngho khng nhng b cn kit v
ti nguyn m cn mc n khng tr c, in hnh l cc quc gia Chu Phi, Chu M La tinh.
107
Braxin ngi ta tnh ra ring s li m Braxin phi tr trong nm 1988 bng 288 triu xut lng
ti thiu hay bng xy nh cho 30 triu ngi, trong khi c tnh khong 2/3 dn Braxin thiu
n.
3. Xu hng vn ng ca ch ngha t bn.
Nhng thnh tu v hn ch trn y ca ch ngha t bn bt ngun t mu thun c bn ca
ch ngha t bn: mu thun gia tnh cht v trnh x hi ha cao ca lc lng sn xut vi
quan h s hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut.
Ch ngha t bn cng pht trin, tnh cht v trnh x hi ha ca lc lng sn xut ngy
cng cao th quan h s hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut ngy cng tr nn cht hp
so vi ni dung vt cht ngy cng ln ln ca n. Mc d ch ngha t bn ngy nay c iu
chnh nht nh trong quan h s hu, qun l v phn phi, v mt chng mc nht nh, s iu
chnh cng phn no lm gim bt tnh gay gt ca mu thun ny. Song tt c nhng iu
chnh y vn khng vt qua khi khun kh ca s hu t nhn t bn ch ngha. V vy, mu
thun vn khng b th tiu. Theo s phn tch ca Mc v Lnin, n mt chng mc nht nh,
quan h s hu t nhn t bn ch ngha s b ph v v thay vo l mt quan h s hu mi s hu x hi v t liu sn xut c xc lp p ng yu cu pht trin ca lc lng sn xut.
iu cng c ngha l phng thc sn xut t bn ch ngha s b th tiu v mt phng thc
sn xut mi - phng thc sn xut cng sn ch ngha s ra i v ph nh phng thc sn xut
t bn ch ngha.
Tuy nhin, phi nhn thc rng, phng thc sn xut t bn ch ngha khng t tiu vong v
phng thc sn xut cng sn ch ngha cng khng t pht hnh thnh m phi c thc hin
thng qua cuc cch mng x hi, trong , giai cp c s mnh lch s lnh o cuc cch mng
x hi ny chnh l giai cp cng nhn.
----@----
108
Phn th ba
L LUN CA CH NGHA MC-LNIN

V CH NGHA X HI
Trn c s hc thuyt kinh t v phng thc sn xut t bn ch ngha, c bit l hc
thuyt gi tr thng d, Mc hon ton da vo v ch da vo nhng qui lut kinh t ca s
vn ng ca x hi hin i m kt lun rng x hi t bn ch ngha nht nh s phi chuyn
bin thnh x hi x hi ch ngha. Vic x hi ha lao ng,- ngy cng tin nhanh thm di
mun vn hnh thc- biu hin c bit r rng s pht trin ca i cng nghip,,- y l
c s vt cht ch yu cho s ra i khng th trnh khi ca ch ngha x hi. ng lc tr tu v
tinh thn ca s chuyn bin , lc lng th cht thi hnh s chuyn bin l giai cp v sn,
giai cp c bn thn ch ngha t bn rn luyn. Cuc u tranh ca giai cp v sn chng giai
cp t sn,- biu hin di nhiu hnh thc khc nhau v ni dung ca nhng hnh thc ny ngy
cng phong ph, - nht nh bin thnh mt cuc u tranh chnh tr ca giai cp v sn nhm ginh
chnh quyn chuyn chnh v sn.
Nh vy, trong ch ngha Mc-Lnin hc thuyt kinh t v phng thc sn xut t bn ch
ngha cng vi b phn l lun trit hc l nhng c s tt yu v trc tip ca ch ngha x hi
khoa hc, tc hc thuyt Mc-Lnin v ch ngha x hi. Bi vy, theo ngha rng ch ngha x hi
khoa hc chnh l ch ngha Mc-Lnin, cn theo ngha hp th n l mt b phn l lun cu thnh
ch ngha Mac-Lnin b phn l lun v ch ngha x hi, l b phn nghin cu lm sng t
vai tr, s mnh lch s ca giai cp cng nhn; tnh tt yu v ni dung ca cch mng x hi ch
ngha; qu trnh hnh thnh v pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha; qui lut
v con ng xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn.
----@----
109
Chng 7
S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN

V CCH MNG X HI CH NGHA
Trn c s phn tch qui lut kinh t ca s vn ng ca x hi t bn ch ngha, ch ngha
Mc-Lnin lm sng t tnh tt yu dit vong ca phng thc sn xut t bn ch ngha v s ra
i tt yu ca phng thc sn xut cng sn ch ngha m lc lng duy nht c s mnh lnh
o cuc cch mng thc hin bc chuyn bin lch s ny chnh l giai cp cng nhn. cuc cch
mng x hi ch ngha l cuc cch mng v i nht trong lch s pht trin ca x hi loi ngi,
n xa b mi ch p bc v bc lt, xy dng thnh cng x hi cng sn ch ngha m giai
on u ca x hi y chnh l ch ngha x hi, kt qu trc tip ca thi k ci bin cch mng
lu di, kh khn v gian kh - thi k qu ln ch ngha x hi.
I. S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN

S mnh lch s ca giai cp cng nhn l phm tr c bn nht ca ch ngha x hi khoa
hc. Vic pht hin ra s mnh lch s ca giai cp cng nhn l mt trong nhng cng hin v i
ca Mc. Hc thuyt Mc tm ra lc lng x hi thc hin vic xa b ch ngha t bn, tin
hnh xy dng x hi mi-x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha.
1. Giai cp cng nhn v s mnh lch s ca giai cp cng nhn
a. Khi nim giai cp cng nhn
Khi s dng khi nim giai cp cng nhn, Mc v ngghen dng mt s thut ng khc
nhau biu hin khi nim nh: giai cp v sn, giai cp v sn hin i,giai cp cng nhn
hin i, giai cp cng nhn i cng nghip,Mc d vy, v c bn, nhng thut ng ny u
biu th mt khi nim thng nht, l ch giai cp cng nhn hin i, con ca nn sn xut
i cng nghip t bn ch ngha, giai cp i biu cho lc lng sn xut tin tin, cho phng
thc sn xut hin i.
V c bn, c th khi qut hai c trng c bn ca giai cp ny:
- Giai cp cng nhn l nhng tp on ngi lao ng trc tip hay gin tip vn hnh
nhng cng c sn xut c tnh cht cng nghip ngy cng hin i, ngy cng c trnh x hi
ha, quc t ha cao. y l mt c trng c bn phn bit ngi cng nhn hin i vi ngi th
th cng thi trung c, vi nhng ngi th trong cng trng th cng. Giai cp cng nhn c mt
qu trnh pht trin t nhng ngi th th cng thi k trung c n nhng ngi th trong cng
trng th cng v cui cng n nhng ngi cng nhn trong cng nghip hin i. Trong cng
trng th cng v trong ngh nghip th cng, ngi cng nhn s dng cng c ca mnh, cn
trong cng xng th ngi cng nhn phi ph thuc my mc.
Di ch ngha t bn, nn sn xut i cng nghip ngy cng pht trin, my mc ngy
cng nhiu, sn xut ngy cng c nng sut cao, lm cho nhng ngi th th cng b ph sn,
nhng ngi nng dn mt vic lm buc phi gia nhp vo hng ng cng nhn. V vy: tt c
cc giai cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin ca i cng nghip, cn giai cp
v sn li l sn phm ca bn thn nn i cng nghip , cng nhn cng l pht minh ca thi
i mi, ging nh my mc vy. Cng nhn Anh l a con u lng ca nn cng nghip hin i
.
- Trong x hi t bn ch ngha ngi cng nhn khng c t liu sn xut buc phi bn
sc lao ng cho nh t bn kim sng. Mc v ngghen c bit ch phn tch c trng ny,
v n chnh l c trng khin cho giai cp cng nhn tr thnh giai cp i khng vi giai cp t
sn.
Trong tc phm Tuyn ngn ca ng cng sn Mc v ngghen ch r: Giai cp t
sn, tc l t bn, m ln ln th giai cp v sn, giai cp cng nhn hin i - tc giai cp ch c
110
th sng vi iu kin kim c vic lm, v ch kim c vic lm, nu lao ng ca h lm

tng thm t bn - cng pht trin theo. Nhng cng nhn y, buc phi t bn mnh t kim n
tng ba mt, l mt hng ha, tc l mt mn hng em bn nh bt c mn hng no khc, v
th, h phi chu ht mi s may ri ca cnh tranh, mi s ln xung ca th trng nh nhau
Cn c vo hai c trng trn, trong tc phm Nhng nguyn l ca ch ngha cng sn,
ngghen a ra nh ngha: Giai cp v sn l mt giai cp x hi hon ton ch kim sng
bng vic bn lao ng ca mnh, ch khng phi sng bng li nhun ca bt c t bn no, l
mt giai cp m hnh phc v au kh, sng v cht, ton b s sng cn ca h u ph thuc vo
s cu v lao ng, tc l vo tnh hnh chuyn bin tt hay xu ca cng vic lm n, vo nhng s
bin ng ca cnh tranh khng g ngn cn ni. Ni tm li, giai cp v sn hay giai cp nhng
ngi v sn l giai cp lao ng trong th k 19 giai cp v sn l do cuc cch mng cng
nghip sn sinh ra
Pht trin hc thuyt ca Mc v ngghen trong thi i quc ch ngha, c bit l t
thc tin xy dng ch ngha x hi Nga x vit, Lnin hon thin thm khi nim giai cp
cng nhn. Theo ng, s phn chia giai cp trong x hi phi da vo a v khc nhau ca cc tp
on ngi trong quan h i vi t liu sn xut, trong t chc, qun l sn xut v trong phn
phi sn phm. Qua thc tin cch mng Nga Lnin lm r hn vai tr ca giai cp cng nhn
trong qu trnh lnh o cch mng x hi ch ngha, trong xy dng ch ngha x hi.
Ngy nay, vi s pht trin ca cuc cch mng khoa hc, cng ngh ca ch ngha t bn
t na sau th k 20, giai cp cng nhn hin i c mt s s thay i nht nh so vi trc
y.
Xt v phng thc lao ng, cng nhn trong th k 19 ch yu l lao ng c kh, lao
ng chn tay, th nay xut hin mt b phn cng nhn ca nhng ngnh ng dng cng ngh
trnh pht trin cao, do vy, cng nhn c trnh tri thc ngy cng cao. V phng din i
sng, cng nhn cc nc t bn pht trin c nhng thay i quan trng: mt b phn cng
nhn c mt s t liu sn xut nh cng vi gia nh lm thm trong cc cng on ph cho
cc doanh nghip chnh; mt b phn nh cng nhn c c phn trong cc x nghip t bn ch
ngha. Tuy nhin, trong thc t, s c phn v t liu sn xut ca giai cp cng nhn ch chim mt
t l rt nh, cn tuyt i b phn t liu sn xut trong cc nc t bn ch ngha vn nm trong
tay cc nh t bn ln. Giai cp cng nhn v c bn vn khng c t liu sn xut, vn phi bn
sc lao ng cho cc nh t bn, c sc lao ng tr c v lao ng chn tay.
Trong cc nc i theo con ng x hi ch ngha, v c bn giai cp cng nhn cng vi
nhn dn lao ng tr thnh ngi lm ch nhng t liu sn xut ch yu ca x hi.
Xut pht t quan nim ca cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin v giai cp cng
nhn, nghin cu nhng bin i ca giai cp cng nhn trong giai on hin nay, c th nh
ngha: giai cp cng nhn l mt tp on x hi n nh, hnh thnh v pht trin cng vi qu
trnh pht trin ca nn cng nghip hin i, vi nhp iu pht trin ca lc lng sn xut c tnh
x hi ha ngy cng cao, l lc lng sn xut c bn tin tin, trc tip hoc gin tip tham gia
vo qu trnh sn xut, ti sn xut ra ca ci vt cht v ci to cc quan h x hi; l lc lng ch
yu ca tin trnh lch s qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. cc nc t bn ch
ngha, giai cp cng nhn l nhng ngi khng c hoc v c bn khng c t liu sn xut phi
lm thu cho giai cp t sn v b giai cp t sn bc lt gi tr thng d; cc nc x hi ch
ngha, h l ngi cng nhn dn lao ng lm ch nhng t liu sn xut ch yu v cng nhau
hp tc lao ng v li ch chung ca ton x hi trong c li ch chnh ng ca bn thn h.
b. Ni dung s mnh lch s ca giai cp cng nhn
Giai cp cng nhn l sn phm ca nn sn xut hin i, lc lng i biu cho s pht
trin ca lc lng sn xut tin b, i biu cho xu hng pht trin ca phng thc sn xut
tng lai; do vy, v mt khch quan n l giai cp c s mnh lch s lnh o nhn dn lao ng
u tranh xa b ch t bn ch ngha, xa b mi ch p bc, bc lt v xy dng x hi
mi - x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha.
111
Trong tc phm chng uyrinh khi ni v vai tr lch s ca giai cp cng nhn, ngghen
ch r: phng thc sn xut t bn ch ngha to ra mt lc lng b buc phi hon thnh cuc
cch mng y, nu khng s b dit vong v thc hin s nghip gii phng y, l s mnh
lch s ca giai cp v sn hin i
Mc v ngghen tp trung nghin cu lm r s mnh lch s ca giai cp cng nhn, ch
ra con ng v nhng bin php cn thit giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s
ca mnh. Lnin ch r: im ch yu trong hc thuyt Mc l ch n lm sng t vai tr lch s
th gii ca giai cp v sn l ngi xy dng x hi x hi ch ngha
S mnh lch s ca giai cp cng nhn phi tri qua hai bc: bc th nht, Giai cp v
sn chim ly chnh quyn nh nc v bin t liu sn xut trc ht thnh s hu nh nc, th
hai giai cp v sn cng t th tiu vi t cch l giai cp v sn, chnh v th m n cng xa
b mi s phn bit giai cp v mi i khng giai cp, v cng xa b nh nc vi t cch nh
nc. Hai bc ny quan h cht ch vi nhau: giai cp cng nhn khng thc hin c bc th
nht th cng khng thc hin c bc th hai nhng bc th hai l quan trng nht giai cp
cng nhn hon thnh s mnh lch s ca mnh.
hon thnh s mnh lch s ca mnh, giai cp cng nhn phi tp hp c cc tng lp
nhn dn lao ng xung quanh n, tin hnh cuc u tranh cch mng xa b x hi c v xy
dng x hi mi v mi mt t kinh t ti chnh tr v vn ha, t tng.
Tin ln mt x hi khng cn giai cp v thc hin c nguyn tc bnh ng l tng
lm theo nng lc, hng theo nhu cu nh Mc d bo l mt qu trnh kh khn phc tp, lu
di. Trong qu trnh tin ln mt x hi nh vy giai cp cng nhn gp v cng kh khn, gp phi
s chng i quyt lit ca k th giai cp, gp phi tnh t pht ca ngi sn xut nh,
2. Nhng iu kin khch quan qui nh s mnh lch s ca giai cp cng nhn
a. a v kinh t - x hi ca giai cp cng nhn trong x hi t bn ch ngha
Theo quan im ca ch ngha Mc - Lnin: lc lng sn xut l yu t ng nht, lun
lun vn ng v pht trin. Trong lc lng sn xut bt c x hi no ngi lao ng cng l
yu t quan trng nht. Trong ch ngha t bn v ch ngha x hi vi nn i sn xut cng
nghip ngy cng pht trin th : lc lng sn xut hng u ca ton nhn loi l cng nhn, l
ngi lao ng
Trong nn sn xut i cng nghip gia cp cng nhn va l ch th trc tip nht, va l
sn phm cn bn nht ca nn sn xut . Khi sn xut i cng nghip ngy cng m rng, ngy
cng pht trin th tt c cc giai cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin ca i
cng nghip, cn giai cp v sn li l sn phm ca bn thn nn i cng nghip , giai cp v sn
c tuyn m trong cc giai cp ca dn c
Vi nn sn xut t bn ch ngha giai cp cng nhn hin ich c th sng vi iu
kin l kim c vic lm, v ch kim c vic lm, nu lao ng ca h lm tng thm t bn
. T iu kin lm vic nh vy buc giai cp cng nhn phi khng ngng hc tp vn ln
sao cho p ng c yu cu ca nn sn xut ngy cng hin i. Ngy nay trong cc nc t bn
pht trin t l sn xut t ng ha ngy cng gia tng vi vn minh tin hc, kinh t tri thc,
do vy i ng cng nhn c tri thc ha cng ngy cng gia tng.
Trong ch t bn ch ngha, giai cp cng nhn hon ton khng c hoc c rt t t liu
sn xut, l ngi lao ng lm thu v th h phi chu ht s may ri ca cnh tranh, mi s ln
xung ca th trung vi mc khc nhau. Nh vy, trong ch t bn ch ngha giai cp cng
nhn c li ch i lp trc tip vi li ch ca giai cp t sn. Giai cp t sn min duy tr ch
t hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut, duy tr ch p bc bc lt i vi giai cp
cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. Ngc li li ch c bn ca giai cp cng nhn l xa
b ch t hu t bn ch ngha v t liu sn xut, ginh ly chnh quyn t chc, xy
dng x hi mi tin ti mt x hi khng cn tnh trng p bc bc lt.
Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn xut i cng nghip, c qui m sn xut ngy
cng ln, s ph thuc ln nhau trong qu trnh sn xut ngy cng nhiu. H li thng sng
nhng thnh ph ln, nhng khu cng nghip tp trung. iu kin lm vic, iu kin sng ca giai
112
cp cng nhn to iu kin cho h c th on kt cht ch vi nhau trong cuc u tranh chng
ch ngha t bn, Kh nng ny giai cp nng dn, th th cng khng th c c.
Giai cp cng nhn c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca i a s qun chng
nhn dn lao ng, do vy to ra kh nng cho giai cp ny c th on kt vi cc giai cp tng lp
khc trong cuc u tranh chng li giai cp t sn gii phng mnh v gii phng ton x hi.
b. Nhng c im chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn
T a v kinh t - x hi nu trn to cho giai cp cng nhn c nhng c im chnh tr
- x hi m nhng giai cp khc khng th c c, l nhng c im sau y:
Giai cp cng nhn l giai cp tin phong cch mng.
Giai cp cng nhn l giai cp tin phong cch mng v h i din cho phng thc sn
xut tin tin, phng thc sn xut cng sn ch ngha, phng thc sn xut gn lin vi nn
khoa hc cng nhip hin i; gia cp cng nhn c h t tng tin phong ca thi i ngy nay l
t tng Mc-Lnin mang tnh cch mng v khoa hc. Ch ngha Mc-Lnin c xy dng trn
c s tip thu nhng thnh tu mi nht ca khoa hc t nhin, nhng tri thc tin tin nht ca
thi i. Giai cp cng nhn khng ch tin phong trong l lun m cn tin phong trong hnh ng,
lun lun i u trong moik phong tro cch mng, bng hnh ng tin phong ca mnh m li ko
cc giai cp, tng lp khc vo phong tro cch mng.
Giai cp cng nhn l giai cp c tinh thn cch mng trit nht.
Trong cuc cch mng t sn, giai cp t sn ch c tinh thn cch mng trong thi k u
tranh chng ch phong kin, cn khi giai cp ny ginh c chnh quyn th h quay tr li
bc lt giai cp cng nhn, giai cp nng dn, nhng giai cp tng i vi giai cp t sn trong
cuc cch mng dn ch t sn. khc vi giai cp t sn, giai cp cng nhn, con ca nn sn
xut i cng nghip, li b giai cp t sn bc lt nng n, c li ch c bn i lp trc tip vi li
ch ca giai cp t sn. iu kin sng, iu kin lao ng trong ch t bn ch ngha ch cho
h thy, h ch c th c gii phng bng cch gii phng ton x hi khi ch t bn ch
ngha.
Trong Tuyn ngn ca ng cng sn, Mc v ngghen ch r: trong tt c cc giai
cp hin ang i lp vi giai cp t sn th ch c giai cp v sn l giai cp thc s cch mng
Cc tng lp trung ng l nhng nh tiu cng nghip, tiu thng, th th cng v nng
dn, tt c u u tranh chng giai cp t sn cu ly s sng cn ca h vi tnh cch l nhng
tng lp trung ng. cho nn h khng cch mng m bo th .
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, giai cp cng nhn khng gn vi t hu, do
vy, h cng kin nh trong cng cuc ci to x hi ch ngha, kin quyt u tranh chng ch
p bc, bc lt, xa b ch t hu, xy dng ch cng hu v t liu sn xut.
Giai cp cng nhn l giai cp c thc t chc k lut cao.
Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn xut i cng nghip vi h thng sn xut mang
tnh cht dy chuyn v nhp lm vic khn trng, buc giai cp ny phi tun th nghim ngt
k lut lao ng, cng vi cuc sng th to nn tnh t chc, k lut cht ch ca giai cp
cng nhn.
Khi giai cp cng nhn tham gia vo cc t chc nghip on, cng on, tham gia vo cuc
u tranh chng li giai cp t sn cng i hi giai cp ny phi c thc t chc k lut cht ch.
Nht l khi giai cp cng nhn c s gic ng ch ngha Mc-Lnin, t chc ra ng cng sn th
thc t chc k lut li cng c nng ln. Giai cp cng nhn khng c thc t chc k lut
cao th khng th ginh c thng li trong cuc u tranh chng li giai cp t sn.
Giai cp cng nhn c bn cht quc t.
Ch ngha Mac-Lnin cho rng, giai cp t sn l mt lc lng quc t, giai cp t sn
khng ch bc lt giai cp cng nhn chnh nc h m cn bc lt giai cp cng nhn cc nc
thuc a. Ngy nay, voi s pht trin mnh m ca lc lng sn xut, sn xut mang tnh ton
cu ha. T bn ca nc ny c th u t sang nc khc l mt xu hng khch quan. Nhiu sn
phm khng phi do mt nc sn xut ra m l kt qu lao ng ca nhiu quc gia. V th, phong
tro u tranh ca giai cp cng nhn khng ch din ra n l tng doanh nghip, mi quc gia
113
m ngy cng phi c s gn b gia phong tro cng nhn cc nc. C nh vy, phong tro cng
nhn mi c th ginh c thng li. Mc v ngghen ch ra rng: cuc u tranh ca giai cp
v sn chng li giai cp t sn, d v mt ni dung, khng phi l mt cuc u tranh dn tc,
nhng lc u li mang hnh thc u tranh dn tc. Sau ny Lnin ch r: khng c s ng h
ca cch mng quc t th thng li ca cch mng v sn khng th c c v t bn l mt lc
lng quc t. Mun thng n cn c s lin minh quc t.
3. Vai tr ca ng cng sn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca giai cp
cng nhn
S mnh lch s ca giai cp cng nhn do a v kinh t - x hi ca giai cp ny qui nh,
nhng bin kh nng khch quan thnh hin thc th phi thng qua nhn t ch quan ca giai
cp cng nhn. Trong nhng nhn t ch quan th vic thnh lp ng cng sn, mt ng trung
thnh vi li ch ca giai cp cng nhn, ca dn tc, vng mnh v chnh tr, t tng v t chc l
nhn t gi vai tr quyt nh nht m bo cho giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch
s ca mnh.
a. Tnh tt yu v qui lut hnh thnh, pht trin chnh ng ca giai cp cng nhn
Trong thc t lch s, phong tro ca cng nhn chng li giai cp t sn n ra ngay t
khi ch ngha t bn hnh thnh v pht trin, theo qui lut c p bc c u tranh. Mc d phong
tro cng nhn c th pht trin v s lng, qui m cuc u tranh c th c m rng nhng
cui cng u b tht bi v khng c mt h thng l lun soi ng. Ch khi no giai cp cng
nhn t n trnh t gic bng cch tip thu l lun cch mng v khoa hc ca ch ngha McLnin th lc phong tro cch mng ca giai cp ny mi tht s l phong tro mang tnh cht
chhnh tr
Khi ng Cng sn ra i, thng qua s tuyn truyn, gic ng ca ng lm cho giai cp
cng nhn nhn thc c v tr ca mnh trong x hi, hiu c con ng, bin php u tranh
cch mng, t , ng ln tp hp nhn dn lao ng thc hin vic lt ch ngha t bn, gii
phng giai cp mnh, gii phng ton x hi v t chc xy dng x hi mi v mi mt. S ra i
ca ng Cng sn l iu kin giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s ca mnh,
nhng giai cp cng nhn c thc hin c vai tr ca mnh hay khng cn ty thuc vo s
truyn b ch ngha Mc-Lnin ca ng Cng sn vo phong tro cng nhn, ch ngha McLnin c chin thng c cc tro lu x hi-dn ch v nhng tro lu c hi ch ngha hay
khng.
ng Cng sn mun hon thnh vai tr lnh o cch mng th trc ht ng phi lun
lun chm lo xy dng v t tng v t chc, phi lun lun lm cho ng vng mnh v chnh
tr, khng ngng nng cao v tr tu, gn b vi nhn dn, c nng lc lnh o v hot ng thc
tin.
Thc t cch mng trn th gii cng chng minh: nhng ng no khng m bo c
nhng yu cu trn th cng khng th ginh c thng li trong cuc u tranh nhm lt ch
t bn ch ngha, khng th lnh o nhn dn xy dng thnh cng ch ngha x hi.
b. Mi quan h gia ng Cng sn vi giai cp cng nhn
ng Cng sn l t chc chnh tr cao nht ca giai cp cng nhn, n i biu cho li ch
v tr tu ca giai cp cng nhn v ton th nhn dn lao ng.
Trong tc phm Tuyn ngn ca ng Cng sn Mc v ngghen ch r: nhng ngi
cng sn khng phi l mt ng ring bit, i lp vi cc ng cng nhn khc. H tuyt nhin
khng c mt li ch no tch khi li ch ca ton th giai cp v sn
Giai cp cng nhn l c s gia cp ca ng cng sn, l ngun b sung lc lng phong
ph cho ng cng sn. Nhng ng vin ca ng l nhng ngi cng nhn c gic ng l tng
cch mng, c trang b l lun ch ngha Mc-Lnin, t gic gia nhp ng v c cc t chc
chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn gii thiu cho ng. Trong hng ng ng c nhng ng
vin khng phi l cng nhn, nhng phi l ngi gic ng v s mnh lch s ca giai cp cng
nhn v lun lun ng trn lp trng, trn li ch ca giai cp cng nhn.
114
Vi mt ng cng sn chn chnh th s lnh o ca ng cng chnh l s lnh o ca

giai cp cng nhn. Giai cp cng nhn thc hin vai tr lnh o ca mnh thng qua ng cng
sn. Tuy nhin, khng th ng nht ng Cng sn vi giai cp cng nhn. ng l mt t chc
chnh tr ch tp trung nhng cng nhn tin tin, c gic ng l tng cch mng, c tranh b l
lun ch ngha Mc-Lnin, do vy, ng tr thnh i tin phong chin u, lnh t chnh tr v b
tham mu chin u ca giai cp cng nhn.
L i tin phong chin u, ng c s tin phong trong l lun v hnh ng cch mng.
ng vin l nhng ngi c trang b l lun ch ngha Mc-Lnin, nm c quan im, ng
li ca ng, do vy h hn b phn cn li ca giai cp v sn ch l h hiu r nhng iu
kin, tin trnh v kt qu chung ca phong tro v sn . Cng do , ng vin phi thc hin
cng tc tuyn truyn, a ch ngha Mc-Lnin vo gic ng giai cp cng nhn. Cn b. ng
vin phi bng hnh ng gng mu ca mnh tp hp, li cun qun chng nhn dn vo cc
phong tro cch mng.
ng cng sn c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn v
qun chng nhn dn lao ng. V th, ng c th thc hin gic ng qun chng nhn dn, a
h tham gia cc phong tro cch mng. C tp hp c qun chng nhn dn, huy ng c qun
chng tham gia cc phong tro cch mng th nhng ch trung, ng li ca ng mi c sc
mnh, s mnh lch s ca giai cp cng nhn mi thc hin c.
ng Cng sn l b tham mu chin u ca giai cp cng nhn v c dn tc. Khi ni ti
vai tr tham mu chin u ca ng l mun ni ti vai tr a ra nhng quyt nh ca ng,
nht l trong nhng thi im lch s quan trng. Nhng quyt nh ng n s to iu kin a
phong tro cch mng tin ln, ngc li c th gy ra nhng tn tht cho cch mng. S d ng
cng sn tr thnh b tham mu chin u ca giai cp cng nhn v dn tc, v ng bao gm
nhng ngi tin tin trong giai cp cng nhn v dn tc, c trang b l lun ch ngha McLnin v l nhng ngi tng tri trong phong tro cch mng, c nhiu kinh nghim trong cng tc
u tranh hay trong cng tc t chc, xy dng trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi.
II. CCH MNG X HI CH NGHA

1. Cch mng x hi ch ngha v nguyn nhn ca n
a. Khi nim cch mng x hi ch ngha
Cch mng x hi ch ngha l cuc cch mng nhm thay th ch t bn ch ngha li
thi bng ch x hi ch ngha, trong cuc cch mng , giai cp cng nhn l giai cp lnh o
v cng vi qun chng nhn dn lao ng xy dng mt x hi cng bng, dn ch, vn minh.
Theo ngha hp, cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng chnh tr, c kt thc
bng vic giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng ginh c chnh quyn, thit lp c
nh nc chuyn chnh v sn - nh nc ca giai cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng.
Theo ngha rng, cch mng x hi ch ngha bao gm c hai thi k: cch mng v chnh tr vi
ni dung chnh nl thieets lp nh nc chuyn chnh v sn v tip theo l thi k giai cp cng
nhn v nhn dn lao ng s dng nh nc ca mnh ci to x hi c v mi mt kinh t,
chnh tr, vn ha, x hi xy dng x hi mi v mi mt nhm thc hin thng li ch ngha x
hi v ch ngha cng sn.
b. Nguyn nhn ca cch mng x hi ch ngha
Ch ngha Mc-Lnin cho rng: nguyn nhn su xa ca mi cuc cch mng trong x hi l
do mu thun gia nhu cu pht trin ca lc lng sn xut vi s km hm ca quan h sn xut
tr nn li thi. Theo qui lut chung ca s pht trin trong x hi, lc lng sn xut khng
ngng pht trin toi khi mu thun vi quan h sn xut li thi, km hm s pht trin ca lc
lng sn xut, i hi tin hnh mt cuc cch mng x hi xa b quan h sn xut li thi,
thay th bng quan h sn xut mi m ng cho lc lng sn xut pht trin. Mc v ngghen
ch r: t ch l nhng hnh thc pht trin ca lc lng sn xut, nhng quan h y tr thnh
nhng xing xch ca cc lc lng sn xut. Khi bt u thi i mt cuc cch mng x hi .
115
Di ch ngha t bn, nht l t khi my hi nc ra i, lc lng sn xut ngy cng

pht trin, ngy cng c tnh x hi ha cao, mu thun gay gt vi quan h sn xut mang tnh cht
t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut. Mc nhn nh: S tp trung t liu sn xut v x
hi ha lao ng t n ci im m chng khng cn thch ng vi ci c t bn ch ngha ca
chng nann sn xut t bn ch ngha li ra s ph nh bn thn n vi tnh tt yu ca
mt qu trnh t nhin
Biu hin mu thun trong lnh vc kinh t l tnh t chc, tnh k hoch cao trong tng
doanh nghip ngy cng tng vi tnh v t chc ca sn xut ton x hi do tnh cnh tranh ca
nn sn xut hng ha t bn ch ngha to ra.
Qui lut cnh tranh, tnh cht v chnh ph trong sn xut di ch t bn ch ngha dn
ti khng hong tha, buc mt s nh doanh nghip phi ngng sn xut. Trong x hi ny, giai
cp cng nhn sng bng vic bn sc lao ng cho nh t bn, do vy, khi sn xut nh tr, cng
nhn khng c vic lm, h ng ln u tranh chng li giai cp t sn. Nhn xt v iu ny
Mc v ngghen ch r: T hng chc nm nay, lch s cng nghip v thng nghip khng
phi l ci g khc hn l lch s cuc ni dy ca lc lng sn xut hin i chng li quan h sn
xut hin i, chng li nhng quan h s hu ang quyt nh s tn ti v thng tr ca giai cp t
sn .
khc phc tnh trng trn, giai cp t sn t chc ra cc syndicate, trust, , nh nc
t sn ngy cng can thip su vo kinh t bng vic quc hu ha mt s ngnh khi gp kh khn,
t hu ha khi thun li.
S ph hp thc s vi tnh cht ngy cng x hi ha cao ca lc ln sn xut ch c th
l s thay th quan h sn xut t bn ch ngha bng quan h sn xut x hi ch ngha thng qua
cuc cch mng x hi ch ngha. cuc cch mng x hi ch ngha khng t din ra m n ch din
ra khi giai cp cng nhn nhn thc c s mnh lch s ca mnh, tp hp qun chng nhn dn
lao ng ng ln xa b ch t bn ch ngha khi c thi c cch mng.
Cuc cch mng x hi ch ngha do nguyn nhn su xa l mu thun gia lc lng sn
xut c tnh x hi ha cao vi tnh cht t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut dui ch ngha
t bn, cho nn chng no quan h sn xut t bn ch ngha vn c duy tr th nguyn nhn ca
cuc cch mng x hi ch ngha vn cn tn ti.
2. Mc tiu, ng lc v ni dung ca cuc cch mng x hi ch ngha
a. Mc tiu ca cch mng x hi ch ngha
Gii phng x hi, gii phng con ngui l mc tiu ca giai cp cng nhn, ca cch mng
x hi ch ngha. Cho nn c th ni ch ngha x hi mang tnh nhn vn su sc. Ch ngha x
hi khng ch dng thc, khu hiu gii phng con ngi m tng bc hin thc ha s
nghip gii phng con ngi khi ch p bc, bc lt gia ngi vi ngi v tin ti thc hin
mc tiu cao c nht: bin con ngi t vng quc ca tt yu sang vng quc ca t do, to
nn mt th lin hip trong s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t
do ca tt c mi ngi .
Mc tiu cao c nht phi c hin thc ha qua tng chng ng, tng bc i, thng
qua qu trnh lao ng y nhit huyt v sng to ca qun chng nhn dn lao ng, bng cng
tc t chc x hi mt cch khoa hc trn tt c cc lnh vc ca nh nc x hi ch ngha, di
s lnh o ca ng cng sn.
Mc tiu giai on th nht ca cuc cch mng x hi ch ngha, giai cp cng nhn phi
on kt vi nhng ngi lao ng khc thc hin lt chnh quyn ca giai cp thng tr, giai
cp bc lt phi ginh ly chnh quyn, phi t vt ln thnh giai cp dn tc; mc tiu giai
on th hai ca cuc cch mng x hi ch ngha l giai cp cng nhn phi tp hp cc tng lp
nhn dn lao ng vo cng cuc t chc mt x hi mi v mi mt, thc hin xa b tnh trng
ngi bc lt ngi khng cn tnh trng dn tc ny p bc, bc lt dn tc khc. n giai
on cao l ch ngha cng sn, khi khng cn giai cp, khng cn nh nc, giai cp v sn t
xa b mnh vi t cch l giai cp thng tr.
b. ng lc ca cuc cch mng x hi ch ngha
116
Tt c nhng phong tro lch s, t trc n nay u l do thiu s thc hin, hoc l
mu li ch cho thiu s. Phong tro v sn l phong tro c lp ca khi i a s, mu li ch
cho khi i a s
Cch mng x hi ch ngha vi mc ch gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng
ra khi tnh trng b p bc, bc lt, a li cuc sng m no, hnh phc cho nhn dn lao ng, do
vy thu ht c s tham gia ca qun chng nhn dn lao ng trong sut qu trnh cch mng.
Giai cp cng nhn va l giai cp lnh o, va l ng lc ch yu trong cch mng x
hi ch ngha. Giai cp cng nhn l sn phm ca nn sn xut i cng nghip, do vy, ngy cng
tng ln v s lng, nng cao v cht lng trong x hi hin i. Giai cp cng nhn l lc lng
lao ng ch yu to nn s giu c trong x hi hin i, l lc lng x hi i u trong cng
cuc ci to v xy dng ch ngha x hi. V vy, c th khng nh giai cp cng nhn l lc
lng hng u bo m cho s thng li ca cuc cch mng x hi ch ngha. Thc t lch s trn
th gii chng minh, khi no v u phong tro cng nhn vng mnh, s lnh o ca chnh
ng ca giai cp cng nhn sng sut th cch mng x hi ch ngha ginh c thng li, nhng
lc lng phn ng quc t b y li. u v khi no phong tro cng nhn b suy yu, s lnh
o ca giai cp cng nhn gim st, thiu s thng nht, cch mng x hi ch ngha s gp kh
khn.
Giai cp nng dn c nhiu li ch c bn thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn, giai
cp ny tr thnh ng lc to ln trong cch mng x hi ch ngha. Trong cuc u tranh ginh
chnh quyn, giai cp cng nhn chh ginh c thng li khi li ko c giai cp nng dn i
theo mnh.
Khi ni v vai tr ca giai cp nng dn trong cuc u tranh ginh chnh quyn ca giai cp
cng nhn, Mc ch ra, nu giai cp cng nhn khng thc hin c bi ng ca cch mng vi
giai cp nng dn th bi n ca ca giai cp cng nhn s tr thnh bi ai iu.
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi cng vy, giai cp cng nhn ch c th hon
thnh c s mnh lch s ca mnh, khi i a s giai cp nng dn i theo giai cp cng nhn.
ng v phng din kinh t giai cp nng dn l lc lng lao ng quan trng trong x hi.
ng v phng din chnh tr - x hi, giai cp nng dn l mt lc lng c bn tham gia bo v
chnh quyn nh nc ca giai cp cng nhn, do vy: Nguyn tc cao nht ca chuyn chnh v
sn l duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v giai cp nng dn
S tham gia ng o ca giai cp nng dn vo cuc cch mng x hi ch ngha l iu
kin m bo s lnh o ca ng cng sn, l c s xy dng chnh quyn, nh nc vng mnh,
l yu t m bo m rng khi i on kt dn tc.
Tr thc l ng lc quan trng trong cuc cch mng x hi ch ngha. Trong qu trnh u
tranh ginh chnh quyn nhng ngi tr thc c gic ng l lun ch ngha Mc-Lnin l lc
lng quan trng trong cng tc truyn b ch ngha Mc-Lnin vo gic ng qun chng nhn dn
lao ng.
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, vai tr ca i ngh tr thc li cng tr nn
quan trng. Tr thc l nhng ngi gp phn nng cao dn tr, o to ngun nhn lc cho t
nc, l nhng ngi chm lo sc khe cho nhn dn; tham gia xy dng ng li ca ng, chnh
sch php lut nh nc v ph bin, truyn b chng n vi nhn dn. Tr thc l nhng ngui
sng to ra gi tr khoa hc k thut, tip thu nhng thnh tu khoa hc trn th gii p dng vo
trong cuc sng, truyn b vo trong nhn dn.
Tr thc c tm quan trng nh vy, do Lnin truc y cng khng nh: khng c tri
thc khng c ch ngha x hi.
Ngy nay, trong thi i khoa hc cng ngh, lng gi tr lao ng cht xm ngy cng
chim t l cao trong sn phm hng ha, th vai tr ng lc ca tr thc ngy cng tng trong s
nghip xy dng v bo v t quc x hi ch ngha.
Ngoi nhng ng lc trn, cc tng lp nhn dn lao ng, khi i on kt dn tc, tinh
thn yu nc, truyn thng vn ha dn tc. ng li cch mng ng n cng l nhng ng
lc trong cuc cch mng x hi ch ngha.
117
c. Ni dung ca cuc cch mng x hi ch ngha

Cuc cch mng x hi ch ngha c thc hin trn tt c cc lnh vc i sng x hi.
- Trn lnh vc chnh tr: Ni dung trc tin ca cuc cch mng x hi ch ngha phi
thc hin l p tan nh nc ca giai cp bc lt, ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn,
nhn dn lao ng, a nhng ngi lao ng t a v n l lm thu ln a v lm ch x hi.
Bc tip theo l cn phi to iu kin lm su rng thm nn dn ch x hi ch ngha, m thc
cht ca qu trnh l ngy cng thu ht ng o qun chng nhn dn lao ng tham gia vo
qun l x hi, qun l nh nc. Lenin lun lun quan tm ti vic thu ht qun chng nhn
dn lao ng Nga tham gia vo nhng cng vic ca chnh quyn x vit ca Nga lc . Lnin cho
rng: Cc x vit cng nhn v nng dn l mt kiu mi v nh nc, mt kiu mi v cao nht
v dn chln u tin y ch dn ch phc v qun chng, phc v nhng ngi lao
ng..
nng cao hiu qu trong vic tp hp, t chc nhn dn tham gia vo cc cng vic ca
nh nc x hi ch ngha, ng cng sn v nh nc x hi ch ngha phi thng xuyn chm
lo nng cao kin thc v mi mt cho ngi dn, c bit l vn ha , chnh tr. Bn cnh vic nng
cao trnh tri thc cho ngi dn, ng v nh nc x hi ch ngha phi quan tm n xy
dng h thng lut php, hon thin c ch, c nhng bin php cho nhn dn lao ng tham gia
hot ng qun l x hi, qun l nh nc.
- Trn lnh vc kinh t: Nhng cuc cch mng trc y v thc cht ch l cuc cch
mng chnh tr, bi v, v cn bn n c c kt bng vic lt ch thng tr ca giai cp ny,
thay th bng s thng tr ca giai cp khc. Cch mng x hi ch ngha, v thc cht l c tnh
cht kinh t. Vic ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn v nhn dn lao ng mi ch l
bc u. Nhim v trng tm v c ngha quyt nh cho s thng li ca cch mng x hi ch
ngha l phi pht trin kinh t, khng ngng nng cao nng sut lao ng, ci thin i sng nhn
dn.
Cch mng x hi ch ngha trong lnh vc kinh t, trc ht phi thay i v tr, vai tr ca
nghi lao ng i vi t liu sn xut, thay th ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t
liu sn xut bng ch s h x hi ch ngha vi nhng hnh thc thch hp; thc hin nhng
bin php cn thit gn ngi lao ng vi t liu sn xut. Mc v ngghen vit: giai cp v
sn s dng s thng tr ca mnh tng bc mt ot ly ton b t bn trong tay giai cp t
sn, tp trung tt c nhng cng c sn xut vo trong tay nh nc. tng tht nhanh s
lng lc lng sn xut
Cng vi ci to quan h sn xut c, xy dng quan h sn xut mi x hi ch ngha, nh
nc x hi ch ngha phi tm mi cch pht trin lc lng sn xut, khng ngng nng cao nng
sut lao ng, trn c s tng bc ci thin i sng nhn dn.
Ch ngha x hi thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng, do vy, nng sut lao ng,
hiu qu cng tc l thc o, nh gi hiu qu ca mi ngi ng gp cho x hi. nng sut lao
ng, hiu qu cng tc, thc trch nhim trc cng vic l biu hin c th ca tinh thn yu
nc, thc giai cp, tinh thn t cng dn tc ca mi ngi trong x hi.
- Trn lnh vc t tng - vn ha: Trong nhng x hi p bc bc lt trc y, giai cp
bc lt thng tr nm quyn lc v kinh t, h cng nm lun cng c thng tr v mt tinh thn.
Di ch ngha x hi giai cp cng nhn cng qun chng nhn dn lao ng tr thnh nhng
ngi lm ch nhng t liu sn xut ch yu trong x hi, do vy, h cng l nhng ngi sng
to ra nhng gi tr tinh thn. Khi ni v s thay i v i sng tinh thn sau cch mng x hi ch
ngha Mc v ngghen vit: Cch mng cng sn ch nghaon tuyt mt cch trit nht
vi nhng t tng k tha ca qu kh .
Di ch ngha x hi, giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng l nhng ngi sng
to ra nhng gi tr vn ha, tinh thn.
Trn c s k tha mt cch c chn lc v nng cao cc gi tr vn ha truyn thng ca
dn tc, tip thu cc gi tr vn ha tin tin ca thi i, cch mng x hi ch ngha trn lnh vc
vn ha thc hin vic gii phng nhng ngi lao ng v mt tinh thn thng qua xy dng tng
118
bc th gii quan v nhn sinh quan mi cho ngi lao ng, hnh thnh nhng con ngi mi x
hi ch ngha, giu lng yu nc thng dn, c bn lnh chnh tr, nhn vn, nhn o, c hiu
bit, c kh nng gii quyt mt cch ng n mi quan h c nhn, gia nh v x hi.
Nh vy, cch mng x hi ch ngha din ra trn tt c cc lnh vc, c quan h gn kt vi
nhau, tc ng qua li, thc y nhau cng pht trin.
Cch mng x hi ch ngha l mt qu trnh ci bin ton din x hi c thnh x hi mi,
trong kt hp cht ch gia ci to v xy dng m xy dng l ch yu.
3. Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng x hi ch
ngha
Cch mng x hi ch ngha mun ginh c thng li, giai cp cng nhn phi thc hin
c s lin minh cht ch vi giai cp nng dn.
a. Tnh tt yu v c s khch quan ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp
nng dn
- Tnh tt yu ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng
x hi ch ngha
Khi tng kt kinh nghim lch s, trong tc phm u tranh giai cp Php Mc ch ra
rng: cng nhn Php khng th tin ln c mt bc no v cng khng th ng n mt si
tc ca ch t sn, trc khi ng o nhn dn nm gia giai cp v sn v giai cp t sn, tc
l nng dn v giai cp tiu t sn ni dy chng ch t sn Mt trong nhng nguyn nhn
tht bi ca cng x Paris l v giai cp cng nhn cha li ko c ngi bn ng minh l giai
cp nng dn i theo.
Trong giai on cao ca ch ngha t bn - ch ngha quc, Lnin vn dng v pht
trin l lun ca Mc vo thc tin cch mng thng 10 Nga. Trong qu trnh lnh o cch mng
Lnin thng xuyn ch trng v thc hin cng c khi lin minh cng nng, cng l mt
trong nhng nguyn nhn a ti thng li ca cch mng thng 10.
Sau cch mng thng Mi, Lnin c bit quan tm ti xy dng khi lin minh cng nng. Ngi ch r: chuyn chnh v sn l mt hnh thc c bit ca lin minh giai cp gia giai
cp v sn, i tin phong ca nhng ngi lao ng, vi ng o nhng tng lp khng phi v
sn.
Lnin cho rng, nu khng thc hin lin minh cht ch vi giai cp nng dn th giai cp
cng nhn khng th gi c chnh quyn nh nc. nguyn tc cao nht ca chuyn chnh l
duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v nng dn giai cp v sn c th gi c vai tr
lnh o v chnh quyn nh nc
Mc tiu ca cuc cch mng x hi ch ngha khng phi l duy tr giai cp, duy tr nh
nc m tin ln xy dng mt x hi khng cn giai cp, khng cn nh nc. iu ch c th
thc hin c trn c s xy dng khi lin minh cng - nng vng chc, v c nh vy mi li
ko nng dn, a nng dn i theo con ng x hi ch ngha.
- C s khch quan ca vic xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp
nng dn trong cch mng x hi ch ngha
Xy dng khi lin minh cng - nng trong cch mng x hi ch ngha c nhng c s
khch quan ch yu sau y:
. Di ch ngha t bn, giai cp cng nhn, giai cp nng dn u l nhng ngi lao ng,
u b p bc, bc lt. Giai cp t sn bc lt giai cp cng nhn bng gi tr thng d, cn bc lt
giai cp nng dn bng thu kha. Do vy, giai cp cng nhn v giai cp nng dn d dng thng
cm, d dng lin minh vi nhau chng k th chung l giai cp t sn.
. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, cng nghip v nng nghip l hai ngnh sn
xut chnh trong x hi. Nu khng c s lin minh cht ch gia cng nhn v nng dn th hai
ngnh kinh t ny khong th pht trin c. Cng nghip to ra nhng sn phm phc v cho nng
nghip v b con nng dn. Nng nghip to ra lng thc, thc phm phc v cho ton x hi, to
ra nng sn phc v cho cng nghip. Lnin khng nh: Cng xng x hi ha s cung cp
nhng sn phm ca mnh cho nng dn v nng dn s cung cp li la m. l hnh thc tn ti
119
duy nht c th c ca x hi x hi ch ngha, l hnh thc duy nht xy dng ch ngha x

hi .
. Xt v mt chnh tr - x hi giai cp cng nhn, giai cp nng dn v nhng ngi lao
ng khc l lc lng chnh tr to ln trong xy dng, bo v chnh quyn nh nc, trong xy
dng khi on kt dn tc. Do vy, c th ni giai cp nng dn l ngi bn t nhin , tt yu
ca giai cp cng nhn.
b. Ni dung v nguyn tc c bn ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng
dn
- Ni dung lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn
Lin minh v chnh tr: Gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong thi k u
tranh ginh chnh quyn l nhm ginh ly chnh quyn v tay giai cp cng nhn cng vi nhn
dn lao ng. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi lin minh v chnh tr gia giai cp cng
nhn vi giai cp nng dn l cng nhau tham gia vo chnh quyn nh nc t c s n trung
ng, cng nhau bo v ch x hi ch ngha v mi thnh qu cch mng, lm cho nh nc x
hi ch ngha ngy cng vng mnh. Tuy nhin, lin minh v chnh tr gia giai cp cng nhn vi
giai cp nng dn khng phi l s dung ha lp trng t tng gia cng nhn vi nng dn m
phi trn lp trng chnh tr ca giai cp cng nhn. C nh vy giai cp nng dn mi i ln sn
xut ln x hi ch ngha c.
Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn tr thnh c s vng chc cho nh
nc x hi ch ngha, to thnh nng ct trong mt trn dn tc thng nht.
Lin minh v kinh t: y l ni dung c bn nht, quyt nh nht, v c lin minh v kinh
t cht ch mi thc hin c lin minh trong cc lnh vc khc.
Lnin ch ra ni dung ch yu ca giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong qu
trnh xy dng ch ngha x hi l phi kt hp ng n li ch gia hai giai cp. Hot ng kinh
t phi va bo m li ch ca nh nc, ca x hi, ng thi phi thng xuyn quan tm ti li
ch ca cc giai cp trong x hi. Nu kt hp ng n cc li ch kinh t ca cc giai cp trong x
hi, n s tr thnh mt ng lc to ln thc y x hi pht trin, ngc li, n tr thnh lc cn
i vi s pht trin ca x hi.
Mun thc hin c s lin minh v kinh t gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn,
ng ca giai cp cng nhn v nh nc x hi ch ngha phi thng xuyn quan tm ti xy
dng mt h thng chnh sch ph hp i vi nng dn, nng nghip v nng thn.
Lnin cng cho rng thng qua s lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn
v kinh t tng bc a nng dn i theo con ng x hi ch ngha bng cch tng bc a h
vo con ng hp tc x vi nhng bc i ph hp.
Tin hnh xy dng ch ngha x hi nc Nga X vit, Lnin khng ch quan tm ti xy
dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn, m ng cn quan tm ti xy
dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi tng lp tr thc. Lnin cho rng: nu khng
quan tm ti iu th khng th xy dng c mt nn sn xut cng nghip hin i v khng
th ng vng c trong cuc u tranh chng ch ngha t bn. V trc s lin minh ca cc
i biu khoa hc, giai cp v sn v gii k thut, khng mt th lc en ti no ng vng c
Lin minh v vn ha - x hi: Ni dung vn ha x hi l mt ni dung quan trng trong
xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn. iu c ct ngha bi
cc l do sau:
. Ch ngha x hi c xy dng trn mt nn sn xut cng nghip hin i. Nhng ngi
m ch, nhng ngi c trnh vn ha thp khng th to ra c mt x hi nh vy. V vy,
cng nhn, nng dn, nhng ngi lao ng khc phi thng xuyn hc tp nng cao trnh vn
ha.
. Ch ngha x hi vi mong mun xy dng mt x hi nhn vn, nhn o, quan h gia
con ngi vi con ngi, gia dn tc ny vi dn tc khc l quan h hu ngh, tng tr gip
ln nhau. iu ch c th c c trn c s mt nn vn ha pht trin ca nhn dn.
120
. Ch ngha x hi to iu kin cho qun chng nhn dn lao ng tham gia qun l kinh t,
qun l x hi, qun l nh nc. Nhn dn mun thc hin c cng vic qun l ca mnh cn
phi c trnh vn ha, phi hiu bit chnh sch, php lut.
Mun nng cao trnh vn ha, trnh hiu bit cho nhn dn, chng ta cn phi thng
xuyn gio dc ch ngha Mc-Lnin trong cng nhn, nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng;
phi khc phc tm l tiu nng v nhng t tng phn ng, lc hu. Theo Lnin, cuc u tranh
khc phc nhng t tng lc hu, bo th, tr tr, thi quan liu ca quyn l mt cng vic kh
khn, v k th ngay chng ta l ch ngha t bn v chnh ph v vic trao i hng ha v
chnh ph . y l k th du mt, chng ta kh nhn ra v phi tri qua mt thi k lu di
khng th thc hin nhanh c nh nhim v chnh tr v nhim v qun s
- Nhng nguyn tc c bn trong xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai
cp nng dn
Mun xy dng c khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn vng
chc, mun a nng dn i ln ch ngha x hi cng vi giai cp cng nhn, cn phi m bo
nhng nguyn tc sau:
. Phi m bo vai tr lnh o ca giai cp trong khi lin minh cng - nng: Lnin cho
rng xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn khng c ngha l chia
quyn lnh o ca hai giai cp ny m phi i theo ng li ca giai cp cng nhn. Giai cp
nng dn l giai cp gn vi phng thc sn xut nh, cc b, phn tn, khng c h t tng c
lp. Do , ch i theo h t tng ca giai cp cng nhn mi c th tin ln nn sn xut ln x
hi ch ngha. Lnin khng nh: ch c s lnh o ca giai cp v sn mi c th gii phng
qun chng tiu nng thot khi ch n l t bn v dn h ti ch ngha x hi
. Phi m bo nguyn tc t nguyn: Lnin nhiu ln nhc nh nhng ngi cng sn
Nga l phi bng nnhng vic lm c th cho giai cp nng dn thy rng i vi giai cp v sn
c li hn i vi giai cp t sn, t , h t nguyn i vi giai cp cng nhn. C thc hin trn
tinh thn th nguyn th khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn mi bn vng
v lu di.
. Phi kt hp ng n cc li ch ca giai cp cng nhn v giai cp nng dn: Giai cp
cng nhn v giai cp nng dn c nhng li ch c bn l thng nht: h u l nhng ngi lao
ng, u b bc lt di ch ngha t bn. S thng nht li ch ny to iu kin thc hin s lin
minh gia h. Song gia giai cp cng nhn v giai cp nng dn l nhng ch th kinh t khc
nhau. Giai cp cng nhn i din cho phng thc sn xut mi cng sn ch ngha. Giai cp nng
dn gn vi ch t hu nh. M ch t hu nh th mu thun vi phng thc sn xut cng
sn ch ngha l xa b ch t hu v t liu sn xut. Do vy cn phi quan tm gii quyt mu
thun ny, phi thng xuyn pht hin nhng mu thun ny sinh v gii quyt kp thi, phi ch
ti nhng li ch thit thc ca nng dn. Sau ni chin Nga, Lnin p dng chnh sch kinh t
mi, thay chnh sch trng thu lng thc tha bng chnh sch thu lng thc. Nh nc qui nh
ngha v ng thu lng thc cho nng dn, sau khi hon thnh ngha v thu - ngi nng dn c
th t do trao i phn lng thc tha. iu pht huy c tnh tch cc ca ngi nng
dn, nhanh chng a nc Nga thot khi nhng kh khn sau thi k ni chin. Lnin cho
rng: chng ta phi cho nng dn, vi t cch l ngi sn xut nh, c c mt phm vi t
do kh ln. Khng nng cao kinh t nng dn, chng ta khng th gii quyt c tnh hnh lng
thc, cn phi c nhng nhng b nht nh i vi nng dn v trong mt chng mc nht nh
.
III. HNH THI KINH T - X HI CNG SN CH NGHA

1. Xu hng tt yu ca s xut hin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha
Mc v ngghen vn dng mt cch trit quan im duy vt v lch s nghin cu
x hi loi ngi, t xy dng nn hc thuyt hnh thi kinh t - x hi, phn tch mt cch
khoa hc s chuyn bin t hnh thi kinh t - x hi thp ln hnh thi kinh t - x hi cao hn v
coi l mt qu trnh lch s - t nhin. Tuy nhin, qui lut x hi mun pht huy tc dng phi
thng qua hot ng ca con ngui. Tp trung vo nghin cu k lng hnh thi kinh t - x hi t
121
bn ch ngha Mc v ngghen a ra nhng d bo v s ra i ca hnh thi kinh t - x hi

cng sn ch ngha.
Trong nhiu tc phm ca mnh, c bit l trong hai tc phm tuyn ngn ca ng cng
sn, chng uyrinh Mc v ngghen khng nh s ra i ca ch ngha t bn l mt giai on
pht trin mi ca nhn loi: giai cp t sn, trong qu trnh thng tr giai cp cha y mt th
k, to ra nhng lc lng sn xut nhiu hn v s hn lc lng sn xut ca tt c cc th
h truc kia gp li .
Mc v ngghen cng ch ra rng: trong x hi i khng giai cp , con ngi cng
chinh phc thin nhin, ci to t nhin th tnh trng ngi p bc, bc lt ngui cng c m
rng. S pht trin v kinh t - x hi di ch ngha t bn cng gia tng th s suy i v o c,
v li sng ca mt s ngi c ca, s ngho kh ca giai cp cng nhn, nguy c mt vic lm
ca giai cp cng nhn ngy cng gia tng.
Lc lng sn xut ca ch ngha t bn ngy cng pht trin n trnh x hi ha cao th
cng lm cho mu thun gia nhu cu pht trin ca lc lng sn xut vi s km hm ca quan h
sn xut mang tnh t nhn t bn ch ngha cng thm su sc. Trong tc phm Tuyn ngn ca
ng cng sn Mc v ngghen nhn nh: T hng chc nm nay, lch s cng nghip v
thng nghip khng phi l ci g khc hn l lch s cuc ni dy ca lc lng sn xut hin i
chng li quan h sn xut hin i .
Tnh mu thun gay gt trong lnh vc kinh t ca ch ngha t bn biu hin trn lnh vc
chnh tr - x hi l mu thun gia giai cp cng nhn, nhn dn lao ng vi giai cp t sn ngy
cng tr nn quyt lit.
Cuc u tranh gia giai cp cng nhn v giai cp t sn xut hin ngay t khi ch ngha t
bn hnh thnh, ngy cng tr nn cng thng. Qua thc tin cuc u tranh dn ti cng nhn
nhn thc c mun ginh thng li phi tip thu ch ngha x hi khoa hc, hnh thnh chnh
ng ca giai cp mnh. Khi ng cng sn ra i, ton b hot ng ca ng u hng vo lt
nh nc ca giai cp t sn, xc lp nh nc ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng. Vic
thit lp nh nc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng l s m u ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha.
Nh vy, c th ni s xut hin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha phi c nhng
iu kin nht nh, l s pht trin ca lc lng sn xut di ch ngha t bn t n mt
mc nht nh, lc lng giai cp cng nhn tr nn ng o, mu thun gay gt vi giai cp t
sn. Mt khc, t thc tin cch mng, giai cp cng nhn phi gic ng cch mng, phi xy dng
c chnh ng cch mng, phi kin quyt u tranh ginh ly chnh quyn t tay giai cp t sn
khi c thi c cch mng. Cch mng khng t din ra, ch ngha t bn khng t sp .
Mc v ngghen d bo s ra i ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha t nhng
nc t bn ch ngha pht trin. Sng trong thi i quc ch ngha, khi m giai cp t sn
tr thnh lc lng phn ng, tin hnh nhng cuc chin tranh xm lc cc nc lc hu,
bin cc nc thnh thuc a, khi m lc lng cng nhn pht trin mnh m, Lnin d
bo s xut hin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha e cc nc t bn c trnh pht
trin trung bnh v nhng nc thuc a sau khi c gii phng do giai cp cng nhn lnh o.
Tuy nhin, hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha xut hin cc nc tin t bn,
phi c nhng iu kin nht nh, l:
. Do chnh sch xm loc ca ch ngha t bn i vi cc nc thuc a, trn th gii
xut hin nhng mu thun mi (1)Mu thun gia giai cp t sn v giai cp cng nhn; (2)Mu
thun gia chue ngha quc xm lc vi cc quc gia dn tc b xm lc; (3)Mu thun gia
cc nc t bn quc vi nhau; (4)Mu thun gia a ch v nng dn, t sn v nng dn
cc nc thuc aNhng nc b xm lc ni ln mu thun ch yu gia mt bn l ch ngha
quc xm lc, tay sai phong kin, t sn phn ng mt bn l c dn tc gm: cng nhn,
nng dn, tr thc v nhng lc lng yu nc khc.
. H t tng ca ch ngha Mc-Lnin phi c truyn b rng ri, thc tnh tinh thn yu
nc ca nhn dn lao ng cc nc ph thuc, cc nc thuc a. giai cp cng nhn cc
122
nc kinh t t bn cn km pht trin; giai cp cng nhn cc nc thuc a gic ng cch

mng, xy dng chnh ng cch mng, ng ln tp hp nhn dn thc hin p tan nh nc ca
giai cp bc lt, giai cp thng tr, thit lp nh nc ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng,
thc hin cuc cch mng dn ch t sn kiu mi hay cch mng dn tc dn ch nhn dn sau
i ln ch ngha x hi.
Ngy nay, vi s pht trin mnh m ca cuc cch mng khoa hc cng ngh, lc lng
sn xut ca ch ngha t bn c tnh cht x hi ha cao mang tnh cht ton cu ngy cng mu
thun vi quan h sn xut t nhn t bn ch ngha. Phn no thc c mu thun , giai cp
t sn dng rt nhiu bin php nh tng cng s can thip ca nh nc vo kinh t, thnh lp
cc tp on t bn,vi mong mun lm gim nhng mu thun gia t sn v v sn. Song s
hu nh nc trong ch ngha t bn thc cht ch l giai cp t sn li dng nh nc, nhn danh
nh nc nm t liu sn xut. Do vy, mu thun i khng trong kinh t v trong lnh vc x
hi khng h suy gim. Mu thun ch c th gii quyt bng mt cuc cch mng x hi ch
ngha, thit lp hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha vi quan h sn xut x hi ch ngha
nhm m ng cho lc lng sn xut pht trin.
Mc t vn ch ngha cng sn ging nh mt nh t nhin hc t, chng hn, vn
tin ha ca mt ging sinh vt mi, mt khi bit ngun gc ca n, nhng cng khng nh
hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha ra i l kt qu hot ng t gic ca giai cp cng
nhn, bng hnh ng u tranh cch mng ca giai cp ny bi v ch t bn ch ngha s
khng t n sp . Ngy nay, ch ngha t bn li thi, nhng giai cp t sn vn kin quyt
bo v ch t hu t nhn t bn ch ngha bng mi th on, mi phng tin chng c trong
tay.
Trong khi nhn mnh vai tr tch cc ca nhn t ch quan trong tin trnh cch mng xa
b ch t bn ch ngha, xc lp ch mi x hi ch ngha, cc nh sng lp ch ngha x hi
khoa hc cng cng quyt u tranh chng li khuynh hng cch mng phiu lu, khng tnh n
trnh pht trin ca hin thc cch mng, khng xem xt ti trnh gic ng ca nhn dn,
thiu s chun b chu o.
2. Cc giai on pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha
Da trn quan im khoa hc, trn c s pht trin ca lc lng sn xut, Mc v ngghen
khng ch phn chia lch s pht trin x hi loi ngi thnh cc hnh thi kinh t - x hi m cn
chia hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha thnh cc giai on khc nhau. Mi giai on li
chia thnh cc thi on khc nhau. Theo quan im ca Mc v ngghen, hnh thi kinh t - x hi
cng sn ch ngha pht trin t thp n cao, t giai on x hi x hi ch ngha ln x hi cng
sn ch ngha.
Trong ch ngha x hi, ch kinh t v s pht trin kinh t mi t ti gii hn m bo
cho x hi thc hin nguyn tc phn phi lm theo nng lc, hng theo lao ng . Khi ni v
giai on thp ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha, Mc khng nh: ci x hi m
chng ta ni y khng phi l mt x hi cng sn ch ngha pht trin trn nhng c s ca
chnh n, m tri li l mt x hi cng sn ch ngha va thot thai t x hi t bn ch ngha, do
l mt x hi v mi phng din - kinh t, o c, tinh thn - cn mang nhng du vt ca x
hi c m n lt lng ra .
Giai on cao ca ch ngha cng sn l giai on x hi cng sn ch ngha. giai on
ny, con ngi khng cn l thuc mt cch phin din v cng nhc vo phn cng lao ng x
hi; ng thi, lao ng trong giai on ny khong ch l phng tin kim sng m n cn tr
thnh nhu cu s mt ca con ngi nh nhu cu cm n, nc ung. Khi , con ngi thc hin
nguyn tc phn phi lm theo nng lc, hng theo nhu cu .
Mc cn khng nh, gia x hi t bn ch ngha v x hi x hi ch ngha c mt thi k
qu t x hi n sang x hi kia, l thi k ci bin cch mng mt cch ton din trn tt c cc
lnh vc ca i sng x hi.
Sau ny, trong tc phm Ch ngha Mc v vn nh nc, trn c s din t t tng
ca Mc, Lnin chia hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha thnh: (1) nhng cn au
123
ko di; (2) giai on u ca x hi cng sn ch ngha; (3) giai on cao ca x hi cng sn ch

ngha.
Nh vy, theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, th hnh thi kinh t - x hi cng sn
ch ngha c th chia thnh ba thi k:
a. Thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi
- Tnh tt yu ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi.
chuyn t x hi t bn ch ngha ln x hi x hi ch ngha, l x hi m ch ngha x
hi pht trin trn chnh c s vt cht k thut ca n, cn phi tri qua mt thi k qu nht
nh.
Tnh tt yu ca thi k qu ln ch ngha x hi c l gii t cc cn c sau y:
. Ch ngha t bn v ch nghi x hi khc nhau v bn cht. Ch ngha t bn c xy
dng trn c s ch t hu t bn ch ngha v t liu sn xut, da trn ch p bc, bc lt
v bt cng. Ch ngha x hi c xy dng trn c s ch cng hu v t liu sn xut di
hai hnh thc l nh nc v tp th, khng cn cc giai cp i khng, khng cn tnh trng p
bc, bc lt. Mun c x hi nh vy cn phi c mt thi k lch s nht nh.
. Ch ngha x hi c xy dng trn nn sn xut i cng nghip c trnh cao. Qu
trnh pht trin ca ch ngha t bn to ra c s vt cht, k thut nht nh cho ch ngha x
hi, nhng mun cho c s vt cht k thut phc v cho ch ngha x hi cn c thi gian t
chc, sp xp li.
i vi nhng nc cha tng tri qua qu trnh cng nghip ha tin ln ch ngha x hi
th thi k qu cho vic xy dng c s vt cht k thut cho ch ngha x hi cng c th ko
di vi nhim v trng tm ca n l tin hnh cng nghip ha x hi ch ngha.
. Cc quan h x hi ca ch ngha x hi khng t pht ny sinh trong lng ch ngha t
bn, chng l kt qu ca qu trnh xy dng v ci to x hi ch ngha. S pht trin ca ch
ngha t bn, d trnh cao cng ch c th to ra nhng iu kin, tin cho s hnh thnh
cc quan h x hi mi x hi ch ngha. V vy cng cn phi c thi gian xy dng v pht
trin nhn quan h .
. Cng cuc xy dng ch ngha x hi l mt cng vic mi m, kh khn v phc tp, phi
c thi gian giai cp cng nhn tng bc lm quen vi nhng cng vic .
Thi k qu ln ch ngha x hi cc nc c trnh pht trin kinh t - x hi khc
nhau c th din ra vi khong thi gian di ngn khc nhau. i vi nhng nc tri qua ch
ngha t bn pht trin trnh cao khi tin ln ch ngha x hi thi k qu c th tngi
ngn. Nhng nc tri qua giai on pht trin ch ngha t bn trnh trung bnh, c bit l
nhng nc cn trnh pht trin tin t bn, c nn kinh t lc hu th thi k qu thng
ko di vi rt nhiu kh khn, phc tp.
- c im v thc cht ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi.
c im ni bt ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi l s tn ti
nhng yu t ca x hi c bn cnh nhng nhn t mi ca ch ngha x hi trong mi quan h
va thng nht va u tranh vi nhau trn tt c cc lnh vc ca i sng kinh t - x hi v pht
trin theo nh hng x hi ch ngha.
Trn lnh vc kinh t: Thi k qu l thi k tt yu cn tn ti mt nn kinh t nhiu
thnh phn trong mt h thng kinh t quc dn thng nht, vn ng theo nh hng x hi ch
ngha. y l bc qu trung gian tt yu trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, khng th
dng ch xa b ngay kt cu nhiu thnh phn ca nn kinh t, nht l i vi nhng nc cn
trnh chua tri qua s pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha.
Vn dng t tng v tnh tt yu ca s tn ti nn kinh t nhiu thnh phn vo qu trnh
ch o xy dng ch ngha x hi nc Nga x vit, Lnin phn tch kt cu nn kinh t nc
Nga lc vi 5 thnh phn, c xp theo trnh pht trin ca chng t thp n cao trong lch
s, l: kinh t nng dn kiu gia trng, khinh t hng ha nh, kinh t t bn, kinh t t bn nh
nc v kinh t x hi ch ngha. Cc thnh phn kinh t ny tn ti trong mi quan h va thng
124
nht va mu thun v u tranh vi nhau. Mu thun gia cc thnh phn kinh t ch c th

c gii quyt trong tin trnh xy dng ch ngha x hi.
Nn kinh t nhiu thnh phn trong thi k qu ln ch ngha x hi c xc lp trn c
s khch quan ca s tn ti nhiu loi hnh s hu v t liu sn xut vi nhng hnh thc t chc
kinh t a dng, an xen hn hp v tng ng vi n l nhng hnh thc phn phi khc nhau,
trong hnh thc phn phi theo lao ng tt yu ngy cng gi vai tr l hnh thc phn phi ch
o.
Trn lnh vc chnh tr: Do kt cu kinh t ca thi k qu ln ch ngha x hi a dng,
phc tp, nn kt cu giai cp x hi trong thi k ny cng a dng, phc tp. Thi k ny bao
gm: giai cp cng nhn, giai cp nng dn, tng lp tri thc, nhng ngi sn xut nh, tng lp t
sn. Cc giai cp; tng lp ny va hp tc, va u tranh vi nhau. Trong mt giai cp, tng lp
cng c nhiu b phn c trnh , c thc khc nhau. Giai cp cng nhn c mt b phn lm
trong doanh nghip nh nc, mt b phn lm trong cc x nghip nh, cng ty t nhn; mt b
phn lm trong cc doanh nghip c vn u t nc ngoi. Tr thc cng vy. Mt b phn lm
trong cc c quan nh nc, mt b phn lm trong cc cng ty t nhn, cc cng ty c vn u t
nc ngoi. Thu nhp, thc chnh tr ca cc b phn khc nhau c s khc nhau.
Trn lnh vc t tng vn ha - x hi: Trong thi k qu ln ch ngha x hi cn tn
ti nhiu t tng v vn ha khc nhau. Bn cnh t tng x hi ch ngha, l ch ngha McLnin gi vai tr thng tr cn tn ti t tng t sn, tiu t sn, tm l tiu nngLnin cho rng,
tnh t pht tiu t sn l k th du mt ht sc nguy him, nguy him hn c bn phn cch
mng cng khai. Trn lnh vc vn ha cng tn ti vn ha c, vn ha mi, chng thng xuyn
u tranh vi nhau.
Thc cht ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi l thi k din ra
cuc u tranh giai cp gia gia cp t sn b nh bi khng cn l giai cp thng tr v nhng
th lc chng ph ch ngha x hi vi giai cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. Cuc
u tranh giai cp din ra trong iu kin mi l giai cp cng nhn cm quyn, qun l tt c
cc lnh vc i sng x hi. Cuc u tranh giai cp vi nhng ni dung, hnh thc mi, din ra
trong lnh vc chnh tr, kinh t, vn ha, t tng, bng tuyn truyn vn ng l ch yu, bng
hnh chnh v lut php.
- Ni dung kinh t, chnh tr v vn ha, x hi ca thi k qu ln ch ngha x hi.
Trong lnh vc kinh t:
Ni dung c bn trong lnh vc kinh t ca thi k qu ln ch ngha x hi l thc hin
vic sp xp, phi tr li cc lc lng sn xut hin c ca x hi; ci to quan h sn xut c, xy
dng quan h sn xut mi theo hng to ra s pht trin cn i ca nn kinh t, m bo phc
v ngy cng tt i sng nhn dn lao ng.
Vic sp xp, phi tr li cc lc lng sn xut ca x hi nht nh khng th theo mun
ch quan, nng vi m phi tun theo tnh tt yu, khch quan ca cc qui lut kinh t, c bit l
qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut.
Vn dng t tng vo qu trnh xy dng ch ngha x hi nc Nga, Lnin chng
nhng coi trng cc chnh sch pht trin mt nn kinh t nhiu thnh phn m cn coi trng cc
quan h kinh t hng ha - tin t, ch trng coi trng thng nghip, coi d l mt xch cc k
quan trng trong iu khin hot ng ca nn kinh t m chnh quyn nh nc v sn v ng
cng sn ang nm quyn lnh o phi em ton lc ra nm ly , nu khng nh vy chng ta
s khng t c nn mng ca nhng mi quan h kinh t v x hi trong x hi x hi ch
ngh". Chnh sch kinh t mi (NEP) do Lnin a ra l mt trong nhng chnh sch in hnh ca
vic tn trng v vn dng qui lut pht trin kinh t trong thi k qu nc Nga, ph hp vi
bi cnh lch s lc .
i vi nhng nc cha tri qua qu trnh cng nghip ha t bn ch ngha, tt yu phi
tin hnh cng nghip ha x hi ch ngha nhm to ra c s vt cht, k thut ca ch ngha x
hi. i vi nhng nc ny, nhim v trng tm ca thi k qu phi l tin hnh cng nghip
ha, hin i ha nn kinh t theo nh hng x hi ch ngha.
125
Qu trnh cng nghip ha, hin i ha x hi ch ngha din ra cc nc khc nhau vi

nhng iu kin lch s khc nhau c th c tin hnh vi nhng ni dung c th v hnh thc,
bc i khc nhau. cng l qun trit quan im lch s, c th trong vic xc nh nhng ni
dung, hnh thc v bc i trong tin trnh cng nghip ha x hi ch ngha thi k qu ln
ch ngha x hi.
Trong lnh chnh tr:
Ni dung c bn trong lnh vc chnh tr ca thi k qu ln ch ngha x hi l tin hnh
cuc u tranh chng li nhng th lc th ch, chng ph s nghip xy dng ch ngha x hi,
cng c nh nc v nn dn ch x hi ch ngha ngy cng vng mnh, m bo quyn lm ch
trong hot ng kinh t, chnh tr, vn ha x hi ca nhn dn lao ng; xy dng cc t chc
chnh tr - x hi thc s l ni thc hin quyn lm ch ca nhn dn lao ng; xy dng ng
cng sn ngy cng trong sch, vng mnh ngang tm vi cc nhim v ca mi thi k lch s.
Trong lnh vc t thng, vn ha v x hi:
Ni dung c bn trong lnh vc t tng vn ha ca thi k qu ln ch ngha x hi l:
thc hin tuyn truyn, ph bin nhng t tng khoa hc v cch mng ca ch ngha Mc-Lnin
trong ton x hi; khc phc nhng t tng v tm l c nh hng tiu cc i vi tin trnh xy
dng ch ngha x hi; xy dng nn vn ha mi x hi ch ngha m bn sc dn tc, tip thu
nhng gi tr tinh thn ca cc nn vn ha th gii.
Trong lnh vc x hi:
Ni dung c bn trong lnh vc x hi ca thi k qu ln ch ngha x hi phi thc
hin vic khc phc nhng t nn x hi do x hi c li; tng bc khc phc s chnh lch
pht trin gia cc vng min, cc tng lp dn c trong x hi nhm thc hin mc tiu, l tng
t do ca ngi ny l iu kin, tin cho s t do ca ngi khc.
Tm li, thi k qu ln ch ngha x hi l mt thi k lch s tt yu trn con ng
pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha. l thi k lch s c c im ring
vi nhng ni dung kinh t, chnh tr, vn ha v x hi c th m giai on x hi x hi ch
ngha trn con ng pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha ch c th c c
trn c s hon thnh cc ni dung .
b. X hi x hi ch ngha
- Nhng c trng c bnca x hi x hi ch ngha
X hi x hi ch ngha l mt x hi c nhng c trng c bn sau:
. C s vt cht k thut ca x hi x hi ch ngha l nn i cng nghip.
Mi ch x hi u c mt c s vt cht k thut tng ng ca n, phn nh trnh
pht trin kinh t - k thut ca ch . Cng c th cng l c trng cho c s vt cht k
thut ca cc x hi tin t bn ch ngha. Nn i cng nghip c kh l c s vt cht k thut cho
ch ngha t bn. Ch ngha x hi ny sinh vi tnh cch l mt ch x hi ph nh ch t
bn ch ngha, do vy, c s vt cht k thut ca n phi l nn sn xut i cng nghip c trnh
cao hn so vi trnh ca x hi t bn ch ngha. Xut pht t mt nc lc hu v kinh t i
ln ch ngha x hi, sau cch mng thng Mi Lnin ra k hoch in kh ha ton nc
Nga, ng nu ln quan nim: Ch ngha x hi = chnh quyn x vit + in kh ha ton quc.
ngy nay, c s vt cht k thut ca ch ngha x hi phi c trnh cao hn nhiu, phi l t
ng ha.
. Ch ngha x hi xa b ch t hu t bn ch ngha, thit lp ch cng hu v t
liu sn xut
Trong tc phm Tuyn ngnca ng Cng sn Mc v ngghen ch r: Giai cp v sn
s dng s thng tr chnh tr ca mnh tng bc ot ly ton b t bn trong tay giai cp t
sn, tp trung tt c cng c sn xut vo trong tay nh nc
Giai cp v sn phi tng bc ot ly t liu sn xut t trong tay giai cp t sn, tp
trung nhng t liu y vo trong tay nh nc phc v cho ton x hi. Do vy, ch n x hi x
hi ch ngha th quan h sn xut x hi ch ngha mi c xc lp y . Ti thi k ny t
126
liu sn xut cn hai hnh thc s hu l s hu tp th v s hu ton dn, ngi lao ng lm ch

cc t liu sn xut ca x hi; khng cn tnh trng ngi bc lt ngi.
. X hi x hi ch ngha l mt ch x hi to ra c cch t chc lao ng v k lut
lao ng mi.
Ti x hi x hi ch ngha t liu sn xut mang tnh x hi ha, khng cn ch t
hu v t liu sn xut, do vy, to iu kin cho ngi lao ng kt hp hi ha gia li ch c
nhn, li ch tp th, li ch ton x hi. Thi k ny ch ngha x hi ch ngha x hi cng to ra
cch t chc lao ng mi da trn tinh thn t gic ca nhn dn, di s lnh o, hng dn ca
ng cng sn v nh nc x hi ch ngha.
Ch ngha x hi c xy dng trn c s vt cht k thut l nn i cng nghip trnh
cao, do vy, i hi mt k lut lao ng cht ch trong tng khu, tng lnh vc, trong sn xut
ca ton x hi theo nhng qui nh chung ca lut php.
Mc, ngghen, Lnin cho rng: lao ng c t chc c k hoch, trn tinh thn t gic, t
nguyn l c trng ca x hi x hi ch ngha. ng nhin, c mt kiu t chc lao ng k
lut v t gic cao nh vy, mt mt i hi chng ta phi y mnh hot ng tuyn truyn, vn
ng, mt khc phi y mnh cuc u tranh khc phc t tng, tc phong ca ngi sn xut
nh.
. X hi x hi ch ngha l mt ch x hi thc hin nguyn tc phn phi theo lao
ng, coi l nguyn tc c bn nht
Trong x hi x hi ch ngha, tuy sn xut pht trin, nhng vn cn c nhng hn ch,
v vy, thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng l c bn nht. Mi ngi lao ng s nhn
c t x hi mt s lng sn phm tiu dng c gi tr tng ng vi s lng, cht lng,
hiu qu lao ng m h to ra cho x hi, sau khi tr i mt s khon ng gp chung cho x
hi. Ngoi phn phi theo lao ng l c bn nht, ngi lao ng cn c phn phi theo phc
li x hi. Bng thu thu, nhng ng gp khc ca x hi, nh nc x hi ch ngha xy dng
trng hc, bnh vin, cng vin, ng giao thng,nhng cng trnh phc li chung phc v
mi ngi trong x hi. Nguyn tc ny va ph hp vi trnh pht trin kinh t - x hi trong x
hi x hi ch ngha, va th hin tnh u vit ca ch ngha x hi. Thc hin nguyn tc phn
phi theo lao ng l c bn nht, l mt ni dung quan trng trong thc hin cng bng x hi
trong giai on ny.
. X hi x hi ch ngha l mt x hi m nh nc mang bn cht giai cp cng
nhn, c tnh nhn dn rng ri, tnh dn tc su sc; thc hin quyn lc v li ch ca nhn dn.
Nh nc x hi ch ngha mang bn cht giai cp cng nhn v nh nc l c quan quyn
lc tp trung ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng, t di s lnh o ca ng cng sn
nhm bo v li ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng; thc hin trn p nhng th lc
phn ng, nhng lc lng chng i ch ngha x hi.
Nh nc x hi ch ngha mang tnh nhn dn rng ri. Nh nc ny tp hp i biu cc
tng lp nhn dn, nhm bo v nhng li ch chnh ng ca nhn dn, to iu kin nhn dn
tham gia ngy cng nhiu vo cng vic ca nh nc vi tinh thn t gic, t qun. Nh nc ngy
cng thc hin tt hn quyn t do, dn ch ca nhn dn. Nh nc x hi ch ngha khng cn
nguyn ngha nh nh nc t bn ch ngha m l nh nc na nh nc , vi tnh t qun, t
gic ngy cng cao ca nhn dn, quyn t do, dn ch ca nhn dn ngy cng c m rng; bin
php bo lc trn p ngy cng gim i.Tt c nhng iu nhm chun b cho s t tiu vong
ca nh nc trong giai on cao l ch ngha cng sn.
Nh nc x hi ch ngha mang tnh dn tc su sc. Thi i ngy nay, giai cp cng nhn
l ngi i din chn chnh cho dn tc, c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca dn tc.
Nh nc x hi ch ngha phi on kt c cc dn tc, to nn s bnh ng v mi mt gia
cc dn tc c trn c s php l v trong thc tin cuc sng, u tranh bo v nhng li ch chn
chnh ca dan tc, khng ngng pht huy nhng gi tr ca dn tc, nng chng ln ngang tm vi
yu cu ca thi i
127
. X hi x hi ch ngha l mt x hi thc hin c s gii phng con ngi khi ch

p bc, bc lt; thuc hin quyn bnh ng x hi, to iu kin cho con ngi pht trin ton din
Mc tiu cap nht ca ch ngha x hi l gii phng con ngi khi s bc lt v kinh t,
no dch v tinh thn, to iu kin cho con ngi pht trin ton din. Ti x hi x hi ch ngha
thc hin xa b ch chim hu t nhn i vi t liu sn xut, cng vi s pht trin ca
lc lng sn xut thc hin vic xa b i khng giai cp, xa b bc lt, con ngi c iu
kin pht trin ti nng c nhn, mang ti nng ng gp cho x hi; thc hin c cng bn,
bnh ng x hi, trc ht l bnh ng v a v x hi ca con ngi. X hi x hi ch ngha
thc hin c bnh ng nam n, bnh ng gia cc dn tcS bnh ng trong x hi x hi
ch ngha l s bnh ng trong iu kin x hi vn cn giai cp, cn nh nc; trnh kinh t x hi c s pht trin song vn cn hn ch v nhiu mt, do vy mi l bnh ng gia cc ch
th kinh doanh. Trn thc t cha th c bnh ng thc s .
Nhng c trng trn tng bc c hnh thnh v hon thin trong qu trnh xy dng
ch ngha x hi.
c. Giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha
Mc trn c s nghin cu qu trnh pht trin lc lng sn xut ca x hi loi ngi
c nhng d bo v s xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha (
giai on cao ca ch ngha cng sn ).
V mt kinh t: Lc lng sn xut pht trin v cng mnh m, ca ci x hi tun ra do
dt, thc con ngi c nng ln, khoa hc pht trin, lao ng ca con ngi c gim nh,
lc nhn loi mi thc hin c nguyn tc lm theo nng lc hng theo nhu cu. Trong tc
phm Ph phn cng lnh Gta Mc vit: Khi m lao ng tr thnh khng nhng l mt
phng tin sinh sng m bn thn n cn l mt nhu cu bc nht ca i sng, khi m cng
vi s pht trin ton din ca cc c nhn, sc sn xut ca h ngy cng tng ln v tt c cc
ngun ca ci x hi u tun ra di do - ch khi ngi ta mi c th vt hn ra khi gii hn
cht hp ca php quyn t sn v x hi mi c th ghi trn l c ca mnh: lm theo nng luc
hng theo nhu cu.
V mt x hi: Trnh x hi ngy cng pht trin, con ngi c iu kin pht trin nng
lc ca mnh, tri thc ca con ngi c nng cao, khng cn s khc bit gia thnh th v nng
thn, ti khi bn t sn tiu tan i ri v khng cn giai cp na. Ch lc nh nc mi
khng cn na v mi c th ni n t do. ch lc , mt nn dn ch thc s hon b, thc s
khng hn ch mi c th c c v c thc hin. Ch lc ch dn ch mi bt u tiu
vong v l do n gin l mt khi thot khi ch n l t bn ch ngha, thot khi nhng s
khng khip, nhng s d manth ngi ta s dn dn quen vi vic tn trng cc qui tc s thiu
ca i sng chung x hi .
Qua phn tch ca Lnin cho thy, khi x hi t c trnh pht trin cao nh vy, th
dn ch mi thc hin y , dn ch cho mi ngi, khng cn i tng b hn ch dn ch, do
vy, dn ch cng khng cn; nh nc lut php t tiu vong, v lc ny khng cn ti s trn p
ca nh nc, php lut tr thnh phong tc, tp qun, thnh quan nim o c, mi ngi t gic
thc hin.
Ti giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha, con ngi c gii
phng hon ton, chuyn t vng quc ca tt yu sang vng quc ca t do, c iu kin pht
trin ton din nng lc, v mang ht ti nng, tr tu cng hin cho x hi
Lnin cng cho rng, khng phi nh nc tiu vong ngay mt lc, m l mt qu trnh.
ng vit: Chng ta ch c quyn ni rng nh nc tt nhin s tiu vong ng thi nhn mnh
vo tnh cht lu di ca qu trnh y, s ph thuc ca qu trnh y vo tc pht trin ca giai
on cao ca ch ngha cng sn, rng khng mt ngi x hi ch ngha no li i ha rng,
giai on cao ca ch ngha cng sn s n m ch d kin giai on cao ca ch ngha cng
sn s n, th vic gi nh rng nng sut lao ng lc s khc nng sut lao ng ngy nay
v s khng cn ngi tm thng nh hin nay na. Ti khi khng cn tnh trng con ngi
128
suy b kho khng li lm nhiu hn anh bn bn cnh ta na gi, kho khng li lnh lng t
hn anh ta .
c giai on cao ca ch ngha cng sn, i hi giai cp cng nhn v nhn dn lao
ng phi n lc phn u, phi khng ngng nng cao nng sut lao ng, pht trin lc lng sn
xut, ci to quan h sn xut theo ch ngha x hi, khng ngng nng cao thc ca con ngui,
phi kim sot tht nghim ngt mc lao ng v tiu dng. C thc hin nh vy mi tng
bc xy dng c k lut t gic trong x hi, tng bc xy dng c thi quen t nguyn
tun th nhng qui nh trong dn c.
Qua phn tch, cho chng ta thy nhng nhn thc ng n v giai on hin nay:
. Mc, ngghen, Lnin d bo v giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi khi c nhng
iu kin kinh t - x hi m bo cho s xut hin ca giai on ny.
. S xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha l mt qu
trnh lu di, bng vic khng ngng pht trin mnh m lc lng sn xut, t chc x hi v mi
mt, gio dc nng cao tinh thn t gic ca con ngui. Nu khng c qu trnh cng khng th
xut hin c giai on .
. Qu trnh xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha cc
nc khc nhau din ra vi nhng qu trnh khc nhau ty thuc vo s n lc phn u v mi
phng din. Khi cha xut hin giai on cao th trong mt thi gian nht nh, di ch cng
sn, khng nhng vn cn php quyn t sn m vn cn c nh nc kiu t sn nhng khng c
giai cp t sn. Khi cha t n giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha,
trong iu kin vn cn ch ngha t bn, ch ngha quc trn th gii th nhng vn l lun
ca ch ngha Mc v nh nc, v dn ch vn cn nguyn gi tr. Tnh cht giai cp ca nh
nc, ca dn ch vn tn ti.
****
*
Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin a ra cc d bo v lun gii v s ra i, pht
trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha trn c s phn tch qui lut pht trin khch
quan ca x hi, c bit l qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng
sn xut, qui lut kinh t ca s vn ng ca ch ngha t bn. Th nhng, lch s pht trin ca x
hi lun lun chu s tc ng ca nhiu nhn t khch quan v ch quan trong nhng iu kin xc
nh, t to nn tnh phong ph, a dng ca tin trnh lch s pht trin ca mi cng ng
ngi cng nh ton b lch s nhn loi. Do vy, tin trnh pht trin ca lch s khng bao gi l
con ng thng, tri li n c th phi tri qua nhng bc thng trm vi nhng con ng vng,
thm ch phi tri qua nhng bc khng hong v tht li tm thi trn con ng pht trin ca
n. l bin chng ca lch s.
----@----
129
Chng 8
NHNG VN CHNH TR - X HI C TNH QUI LUT

TRONG TIN TRNH CCH MNG X HI CH NGHA
Tin trnh cch mng x hi ch ngha l mt tin trnh lch s lu di, kh khn v gian kh
vi mc ch cui cng l bo m thnh cng s nghip xy dng ch ngha x hi v ch ngha
cng sn. Trong tin trnh tt yu xut hin cc vn kinh t, chnh tr, vn ha x hi cn phi
c gii quyt mt cch khoa hc trn lp trng th gii quan v phng php lun ca ch
ngha Mc- Lnin, vn dng sng to nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong cc
iu kin lch s c th ca mi quc gia, dn tc nhng thi k nht nh. l nhng vn
chnh tr - x hi c tnh qui lut trong tin trnh cch mng x hi ch ngha.
I. XY DNG NH NC X HI CH NGHA
V NN DN CH X HI CH NGHA
1. Xy dng nh nc x hi ch ngha
a. Nh nc x hi ch ngha
Nh nc x hi ch ngha l t chc m thng qua , ng ca giai cp cng nhn thc hin
vai tr lnh o ca mnh i vi ton x hi; l mt t chc chnh tr thuc kin trc thng tng
da trn c s kinh t ca ch ngha x hi; l mt kiu nh nc mi, thay th cho nh nc t
sn nh kt qu ca cuc cch mng x hi ch ngha; l hnh thc chuyn chnh v sn c thc
hin trong thi k qu ln ch ngha x hi.
Theo quan im ca ch ngha Mc-lnin, v cn bn c s thng nht gia nh nc x hi
ch ngha v nh nc chuyn chnh v sn. S thng nht ny c th hin c v bn cht, mc
tiu v chc nng, nhim v cng nh phng thc hot ng ca n.
Vi t cch l mt trong nhng t chc c bn nht ca h thng chnh tr x hi ch ngha, nh
nc x hi ch ngha l t chc th hin v thc hin ch quyn lc ca nhn dn. l mt
cng c qun l do chnh ng ca giai cp cng nhn lnh o nhn dn t chc ra nhm thc hin
quyn lc v li ch ca nhn dn, v cng thng qua , giai cp cng nhn v chnh ng ca
mnh thc hin s lnh o i vi ton x hi trong qu trnh bo v v xy dng ch ngha x hi.
Chnh v vy, nh nc x hi ch ngha va l q quan quyn lc, va l b my hnh chnh, va
l t chc qun l kinh t, vn ha x hi ca nhn dn, c th hin tp trung qua hai chc nng
ch yu ca n, l chc nng thng tr giai cp v chc nng x hi.
b. c trng, chc nng v nhim v ca nh nc x hi ch ngha
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin th bt k nh nc no cng c ba chc nng c
bn: qun l dn c trn mt vng lnh th nht nh; c mt h thng cc c quan quyn lc
chuyn nghip mang tnh cng ch i vi mi thnh vin trong x hi; hnh thnh h thng thu
kha nui b my nh nc. Tuy nhin, do bn cht ca nh nc x hi ch ngha va mang
bn cht ca giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc nn nh nc
x hi ch ngha cn c nhng c trng ring ca n, l nhng c trng c bn sau y:
. Nh nc x hi ch ngha khng phi l cng c n p mt giai cp no , nh nc
thc hin mt chnh sch giai cp v li ch ca tt c nhng ngi lao ng nhng ng thi vai tr
lnh o ca giai cp cng nhn thng qua chnh ng ca n i vi nh nc vn c duy tr.
. Nh nc x hi ch ngha c c trng v nguyn tc khc hn vi nh nc t sn. Cng l
cng c ca chuyn chnh giai cp, nhng v li ch ca tt c nhng ngi lao ng tc l tuyt i
a s nhn dn, nh nc chuyn chnh v sn thc hin s trn p nhng k chng i, ph hoi s
nghip cch mng x hi ch ngha.
130
. Trong khi nhn mnh s cn thit ca bo lc v trn p, cc nh kinh in ca ch ngha

Mc-Lnin vn xem mt t chc, xy dng l c trng c bn ca nh nc x hi ch ngha, ca
chuyn chnh v sn. Lnin cho rng: chuyn chnh v sn khng phi ch l bo lc i vi bn
bc lt, v cng khng phi ch yu l bo lc m mt c bn ca n l t chc xy dng ton din
x hi mi x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha.
. Nh nc x hi ch ngha nm trong nn dn ch x hi ch ngha, v theo Lnin, con ng
vn ng, pht trin ca n l: ngy cng hon thin cc hnh thc i din nhn dn, m rng dn
ch nhm li cun ng o qun chng nhn dn tham gia qun l nh nc, qun l x hi.
. Nh nc x hi ch ngha l mt kiu nh nc c bit, nh nc khng cn nguyn ngha
, l na nh nc . Sau khi nhng c s kinh t - x hi cho s tn ti ca nh nc mt i th
nh nc cng khng cn, nh nc t tiu vong . y cng l mt dc trng ni bt ca nh
nc v sn.
Vi nhng c trng , chc nng, nhim v ca nh nc x hi ch ngha biu hin tp
trung vic qun l x hi trn tt c cc lnh vc bng php lut.
Chc nng giai cp ca nh nc x hi ch ngha c thc hin c bng t chc c hiu qu
cng vic xy dng ton din x hi mi, v bng vic xy dng nhng cng c bo lc p tan
s phn khng ca k th chng li s nghip xy dng ch ngha x hi, bo v c lp, ch quyn
ca t nc, gi vng an ninh x hi.
Bo lc, trn p l ci vn c ca mi nh nc, do , bo lc, trn p cng l ci vn c ca
nh nc x hi ch ngha. Tuy nhin cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin u cho rng vi
bn cht ca nh nc v sn, th vic t chc, xy dng mang tnh sng to nhm ci bin x hi
c, xy dng x hi mi x hi ch ngha v cng sn ch ngha l chc nng cn bn, ch yu ca
nh nc x hi ch ngha.
Khi xc nh nhng nc thang, nhng giai on pht trin ca mt cuc cch mng x hi do
giai cp cng nhn lnh o nhm i ti gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v pht
trin ton din con ngi, Mc v ngghen u cho rng, vic cng nhn ginh ly quyn lc nh
nc mi ch l giai on u tin. Giai on tip theo l, phi s dng quyn lc nh nc
tng tht nhanh s lng nhng lc lng sn xut . Nh vy, r rng chc nng t chc v xy
dng phi l chc nng ch yu ca nh nc ca giai cp cng nhn.
Pht trin quan im ca Mc, Lnin khng nh, vic tch cc xy dng ch ngha cng sn,
sng to ra mt x hi mi, l chc nng quan trng ca nh nc x hi ch ngha, quan trng
hn c vic p tan s phn khng ca giai cp t sn.
T hai chc nng trn, nh nc x hi ch ngha c nhng nhim v chnh l: qun l kinh t,
xy dng v pht trin kinh t; ci thin khng ngng i sng vt cht v tinh thn cho nhn dn;
qun l vn ha x hi, xy dng nn vn ha x hi ch ngha, thc hin gio dc o to con
ngi pht trin ton din, chm sc sc khe nhn dnNgoi ra, nh nc x hi ch ngha cn
c chc nng, nhim v i ngoi nhm m rng quan h hp tc, hu ngh, bnh ng, tn trng
ln nhau v s pht trin v tin b x hi i vi nhn dn cc nc trn th gii.
T thc t xy dng xy dng x hi mi nc Nga X vit, Lnin lm r nhim v ca
nh nc v sn trn hai lnh vc kinh t v x hi.
i vi lnh vc kinh t: nh nc v sn phi nhanh chng pht trin mnh s lng sn phm,
cng c k lut lao ng mi v nng cao nng sut lao ng c xem l nhim v quan trng.
i vi lnh vc x hi: Phi xy dng c quan h x hi mi, hnh thnh nhng t chc lao
ng mi, tp hp c ng o nhng ngi lao ng c kh nng vn dng nhng thnh tu ca
khoa hc k thut vo sn xut, thc hin tng bc ci to nhng ngi tiu sn xut hng ha
thng qua nhng t chc thch hp.
c. Tnh tt yu ca vic xy dng nh nc x hi ch ngha
Mc v ngghen cho rng, giai cp cng nhn khi thc hin s mnh lch s ca mnh, xa b
tnh trng ngi bc lt ngi v mi s tha ha ca con ngi do ch t hu sn sinh ra, th
trc ht h phi cng vi nhn dn lao ng ph hy nh nc t sn chim ly chnh quyn,
thit lp chuyn chnh v sn. Bi v, gia x hi t bn ch ngha v x hi cng sn ch ngha l
131
mt thi k ci bin cch mng t x hi n sang x hi kia. Thch ng vi thi k y l mt thi

k qu chnh tr v nh nc ca thi k y khng th l ci g khc hn l nn chun chnh cch
mng ca giai cp v sn .
Sau khi tr thnh giai cp cm quyn, giai cp cng nhn phi nm vng cng c chuyn chnh,
phi xy dng nh nc x hi ch ngha vng mnh, tr thnh mt cng c trn p cc th lc i
ngc li li ch ca nhn dn bo v thnh qu cch mng ca giai cp v sn.
S cn thit tt yu phi xc lp chuyn chnh v sn, xy dng nh nc x hi ch ngha vng
mnh cn xut pht t thc tin ca thi k qu ln ch ngha x hi l thi k cn tn ti cc
giai cp bc lt, chng hot ng chng li s nghip xy dng ch ngha x hi. iu khin cho
giai cp cng nhn v nhn dn lao ng thng qua nh nc phi trn p bng bo lc khi cn
thit. Lnin xem du hiu tt yu, iu kin bt buc ca chuyn chnh l trn p bng bo lc
nhng k bc lt, phn ng vi tnh cch l mt giai cp. ng thi, trong thi k qu cng cn
c cc giai cp, tng lp trung gian khc, v do a v kinh t - x hi vn c, cc giai cp ny
thng dao ng, h khng th t mnh i ln ch ngha x hi. Trc thc t , giai cp cng
nhn phi tuyn truyn, thuyt phc, li cun h i theo mnh trong cng cuc xy dng x hi mi.
Do , nh nc x hi ch ngha ng vai tr l thit ch cn thit m bo s lnh o ca giai
cp cng nhn i vi ton x hi.
m rng dn ch ti mc ti a vi mi tng lp nhn dn, kin quyt u tranh chng li
mi hnh vi i ngc li nhng chun mc dn ch, vi phm nhng gi tr dn ch chn chnh ca
nhn dn i hi phi c mt thit ch nh nc ph hp. Chnh v vy, trong nn dn ch x hi
ch ngha, nh nc phi c cng c, xy dng tr thnh cng c bo v v pht trin thnh
qu ca dn ch. Dn ch cn phi c chuyn chnh gi ly dn ch, nhng hnh vi gy tc
hi ti quyn dn ch ca nhn dn c x l kp thi.cc quyn phi c th ch ha trong
hin php, php lut v c thc hin bng nhng thit ch tng ng ca nh nc x hi ch
ngha. Do , qu trnh xy dng nh nc x hi ch ngha l qu trnh tt yu gn lin vi qu
trnh xy dng nn dn ch x hi ch ngha. Qu trnh ny cho thy, dn ch v php lut, dn ch
v k cng khng bi tr v ph nh nhau, tri li, chnh l s thng nht bin chng, l iu
kin, tin tn ti v pht trin ca nhau.
Xy dng ch ngha x hi l qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi trn tt c cc lnh
vc kinh t, chnh tr, vn ha, t tng. Vi ngha , nh nc x hi ch ngha l phng thc,
phng tin; l mt cng c ch yu ca nhn dn trong s nghip xy dng v bo v t quc. Bi
vy, m bo cho s nghip xy dng ch ngha x hi thnh cng th vic xy dng v khng
ngng hon thin nh nc x hi ch ngha - mt trong nhng cng c ch yu ca qu trnh ci
to x hi c, xy dng x hi mi l mt yu cu tt yu khch quan trong tin trnh cch mng x
hi ch ngha.
2. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha
a. Quan nim v dn ch v nn dn ch
Dn ch v thc hin dn ch l nhu cu khch quan ca con ngi. Ngay t x hi cng x
nguyn thy, duy tr s tn ti ca mnh, con ngi bit t t chc ra nhng hot ng c tnh
cng ng, cc thnh vin cng x u bnh ng tham gia vo mi cng vic ca x hi. Vic c ra
nhng ngi ng u cc cng ng v ph b nhng ngi ng u nu khng thc thi ng
nhng qui nh chung c giao cho mi thnh vin cng x quyt nh thng qua i hi nhn
dn. y c coi l hnh thc dn ch s khai, cht phc ca nhng t chc cng ng t qun
trong x hi cha c giai cp.
Trong ngn ng Hy Lp c i, khi nin dn ch c hiu l: vic c ra v ph b ngi
ng u , l quyn v sc lc ca nhn dn . Nh vy, ngay t bui s khai ca lch s nhn
loi, dn ch c hiu vi t cch l quyn lc ca nhn dn.
Khi ch chim hu t nhn v t liu sn xut ra i, giai cp v bt bnh ng xut hin, cc
hnh thc t qun ca x hi trc y khng cn thch hp, x hi cn n nhng t chc chnh
tr vi nhng cng c bo lc, cng bc iu chnh hot ng ca x hi, giai cp v cng dn.
Trong iu kin nh vy mt t chc c bit ra i l nh nc. Trong x hi chim hu n
132
l, giai cp ch n lp ra c quan quyn lc nhm trc ht bo v li ch ca mnh v sau na

nhm p ng nhu cu n nh trt t x hi. C quan quyn lc chnh l nh nc dn ch i
vi ch n, thc hin s thng tr i vi a s nhng ngi lao ng, tc nhng ngi n l. Khi
ngi ta ghp hai t trong ting Hy Lp c l demos v kratos din t ni dung ca
dn ch. Nh nc ch n chnh thc s dng thut ng dn ch vi ngha l nh nc dn ch
ch n c quyn lc ca dn . Nhng cng t y nh nc do giai cp ch n nm gi qui
nh dn bao gm ch n, qu tc, tng l, thng gia, mt s tr thc v ngi t do, cn tuyt i
a s n l th khng c coi l dn.
Nh vy, v thc cht ngay t th k th VIII ( trc CN ) vi nh nc u tin trong lch s,
giai cp t hu, p bc bc lt, giai cp ch n dng php lut v b my thng tr ca mnh
chim mt quyn lc ca ng o qun chng nhn dn lao ng l ngi n l.
Sau hng ngn nm lch s, cc giai cp cha t phong kin v giai cp t sn bng mi
cch tip tc chim ot quyn lc ca nhn dn lao ng.
Cch mng Thng Mi Nga thnh cng v m ra mt thi i mi: ln u tin trong lch
s, nhn dn lao ng ginh li c quyn lc thc s ca mnh. Nh nc x hi ch ngha do
giai cp cng nhn lnh o thng qua chnh ng ca n tr thnh nh nc u tin thc hin
quyn lc ca nhn dn.
T thc tin lch s xut hin, tn ti v pht trin ca dn ch, ch ngha Mc-Lnin nu ra
nhng quan nim c bn v dn ch nh sau:
. Dn ch l sn phm tiwns ha ca lch s, l nhu cu khch quan ca con ngi. Vi t cch
l quyn lc ca nhn dn, dn ch l s phn nh nhng gi tr nhn vn, l kt qu ca cuc u
tranh lu di ca nhn dn chng li p bc, bc lt, bt cng.
. Dn ch vi t cch l mt phm tr chnh tr gn vi mt kiu nh nc v mt giai cp cm
quyn th s khng c dn ch phi giai cp, dn ch chung chung.
Trong x hi c giai cp, vic thc hin dn ch cho nhng tp on ngi ny loi tr hay
hn ch dn ch ca tp on ngi khc. Mi ch dn ch gn lin vi nh nc u mang bn
cht ca giai cp thng tr. iu ny l tt yu cho mi ch dn ch, k c ch dn ch x hi
ch ngha.
. Dn ch cn c hiu vi t cch l mt h gi tr phn nh trnh pht trin c nhn v
cng ng x hi trong qu trnh gii phng x hi, chng p bc bc lt v n dch tin ti t
do, bnh ng. Theo Lnin: dn ch l bnh ng. R rng l cuc u tranh ca giai cp v sn
ginh quyn bnh ng c mt ngha rt ln, ngha l phi hiu bnh ng cho ng, hiu theo
ngha xa b giai cp.
Trong x hi c giai cp v nh nc, quyn lc ca nhn dn c th ch ha bng ch nh
nc, php lut v cng t khi x hi c giai cp, dn ch c thc hin di hnh thc mi hnh
thc nh nc vi tn gi l chnh th dn ch hay nn dn ch.
Bc chuyn t x hi cng x nguyn thy sang x hi chim hu n l nh du bc
ngot quan trng ca dn ch. Dn ch l quyn lc ca nhn dn c thc hin bi nhng t chc
t qun mt cch t nguyn theo truyn thng chuyn sang mt hnh thc mi gn vi nh nc.
T y, dn ch c th ch ha bng ch nh nc, bng php lut ca giai cp thng tr ch
n v c thc hin ch yu bng cng ch. nn dn ch hay ch dn ch u tin trong lch
s ca x hi c giai cp xut hin.
Nn dn ch hay ch dn ch l hnh thi dn ch gn vi bn cht, tnh cht ca nh nc, l
trng thi c xc nh trong nhng iu kin lch s c th ca x hi c giai cp. Nn dn ch do
giai cp thng tr t ra c th ch ha bng lut php.
Lnin cho rng: ch dn ch l mt hnh thc nh nc, mt trong nhng hnh thi ca nh
nc. Cho nn cng nh mi nh nc, ch dn ch l vic thi hnh c t chc, c h thng s
cng bc i vi ngi ta . Do , nn dn ch lun gn vi nh nc nh l c ch thc thi
dn ch v mang bn cht giai cp ca giai cp thng tr. Chnh v vy, k t khi nn dn ch ra i
th dn ch tr thnh mt phm tr lch s, phm tr chnh tr, phm tr a ngha.
133
T trc cch mng Thng Mi Nga, x hi loi ngi tri qua cc nn dn ch: ch n,
phong kin v t sn. Sau cch mng Thng Mi, mt nn dn ch mi ra i, l nn dn ch
x hi ch ngha.
b. Nhng c trng c bn ca nn dn ch x hi ch ngha
Phn tch thc tin qu trnh xut hin, tn ti v pht trin ca cc nn dn ch trong lch s,
c bit l nhng qui lut ca nn dn ch ch n, dn ch t sn, cc nh kinh in ca ch ngha
Mc-Lnin khng nh rng: u tranh cho dn ch l mt qu trnh lu di v khng th dng
li dn ch t sn. S tt yu din ra v thng li ca cch mng x hi ch ngha cng l s tt
yu ra i ca mt nn dn ch mi dn ch x hi ch ngha. Qu trnh gn lin vi qu trnh
ra i ca ch ngha x hi.
S hnh thnh dn ch x hi ch ngha nh du bc pht trin mi v cht ca dn ch. Ln
u tin trong lch s, ch dn ch cho tuyt i a s nhn dn c hnh thnh.
Tuy nhin, s hnh thnh v pht trin ca nn dn ch x hi ch ngha l mt qu trnh lu di.
Cch mng x hi ch ngha to ra nhng iu kin cn thit gii phng qun chng nhn dn
lao ng, m rng dn ch v trn c s cch mng x hi ch ngha cng li cun nhn dn
lao ng vo cng cuc ci to x hi, xy dng nn dn ch mi.
Chnh v vy, dn ch va l mc tiu, va l ng lc ca tin trnh cch mng x hi ch
ngha v dn ch x hi ch ngha s c hnh thnh, pht trin dn dn, tng bc ph hp vi
qu trnh pht trin ca kinh t, chnh tr v vn ha-x hi
Trong qu trnh hnh thnh v pht trin, dn ch x hi ch ngha c nhng c trng c bn
sau y:
. Vi t cch l ch nh nc c sng to bi qun chng nhn dn lao ng di s lnh
o ca ng cng sn, dn ch x hi ch ngha m bo mi quyn lc u thuc v nhn dn.
Nh nc x hi ch ngha l thit ch ch yu thc thi dn ch do giai cp cng nhn lnh o
thng qua chnh ng ca n. Nh nc m bo tha mn ngy cng cao cc nhu cu v li ch ca
nhn dn, trong c li ch ca giai cp cng nhn. y cng chnh l c trng bn cht chnh tr
ca dn ch x hi ch ngha. iu cho thy dn ch x hi ch ngha va c bn cht giai cp
cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc.
. Nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t l ch cng hu v nhng t liu sn xut
ch yu ca ton x hi. Ch s hu ph hp vi qu trnh x hi ha ngy cng cao ca sn
xut nhm tha mn nhu cu khng ngng tng ln v vt cht v tinh thn ca tt c qun chng
nhn dn lao ng. y l c trng kinh t ca nn dn ch x hi ch ngha. c trng ny c
hnh thnh v bc l ngy cng y cng vi qu trnh hnh thnh v hon thin ca nn kinh t
x hi ch ngha. l qu trnh ci to v xy dng lu di k t khi bc vo thi k qu ln
ch ngha x hi cho n khi ch ngha x hi tht s trng thnh.
. Trn c s ca s kt hp hi ha li ch c nhn, li ch tp th v li ch ca ton x hi ( do
nh nc ca giai cp cng nhn i din ), nn dn ch x hi ch ngha c sc ng vin, thu ht
mi tim nng sng to, tnh tch cc x hi trong s nghip xy dng x hi mi. Trong nn dn
ch x hi ch ngha, tt c cc t chc chnh tr-x hi, cc on th v mi cng dn u c
tham gia vo cng vic ca nh nc ( bng tho lun, gp kin xy dng chnh sch, hin php,
php lut). Mi cng dn u c bu c, ng c v c vo cc c quan nh nc cc cp.
. Nn dn ch x hi ch ngha cn c v phi c nhng iu kin tn ti vi t cch l mt nn
dn ch rng ri nht trong lch s nhng vn l nn dn ch mang tnh giai cp. Thc hin dn ch
rng ri vi ng o qun chng nhn dn, ng thi hn ch dn ch v thc hin trn p vi
thiu s giai cp p bc, bc lt v phn ng. Trong nn dn ch , chuyn chnh v dn ch l
hai mt, hai yu t qui nh ln nhau, tc ng, b sung cho nhau. y chnh l chuyn chnh kiu
mi v dn ch theo li mi trong lch s.
c. Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu ca s nghip xy dng ch ngha
x hi, ch ngha cng sn.
134
Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin th ng lc ca qu trnh pht trin x hi,

ca qu trnh xy dng ch ngha x hi l dn ch. Dn ch phi c m rng pht huy cao
tnh tch cc, sng to ca nhn dn, nhn dn tham gia vo cng vic qun l nh nc, qun l
v pht trin x hi. vi vic pht trin dn ch mt cch y , ngha l vic lm cho ton th
qun chng nhn dn thang gia thc s bnh ng v thc s rng ri vo mi vic qun l nh
nc
Nh vy, thc hin dn ch y , rng ri tr thnh mt yu cu khch quan, mt ng lc
ca s nghip xy dng ch ngha x hi. Ch ngha x hi ch c th c c bng phng php
thc hnh dn ch mt cch rng ri trong mi lnh vc ca i sng x hi. Ch ngha x hi
khng phi l kt qu ca nhng sc lnh t trn ban xung ch ngha x hi sinh ng, sng to
l s nghip ca bn thn qun chng nhn dn. Thc hnh dn ch rng ri trn mi lnh vc ca
i sng x hi cng chnh l qu trnh xy dng nn dn ch x hi ch ngha, mt nn dn ch
mi m bo cho s thnh cng ca ch ngha x hi. Bi v, nn dn ch x hi ch ngha bt
ngun t bn cht ca ch x hi ch ngha. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qui lut
ca s hnh thnh v t hon thin ca h thng chuyn chnh v sn, h thng chnh tr x hi ch
ngha. Dn ch va l mc tiu, va l ng lc, ca cng cuc xy dng ch ngha x hi.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng l qu trnh vn ng v thc hnh dn ch, l qu
trnh vn ng bin dn ch t kh nng thnh hin thc trong mi lnh vc ca i sng x hi, l
qu trnh a cc gi tr, chun mc, nguyn tc ca dn ch vo thc tin xy dng cuc sng mi.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha thc s tr thnh mt cuc cch mng ca ng o qun
chng nhn dn lao ng di s lnh o ca ng cng sn. Cuc cch mng thc hin chuyn
giao quyn lc thc s v cho nhn dn vi mc ch li cun nhn dn vo qu trnh sng to x
hi mi.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu din ra nhm xy dng, pht trin v
hon thin dn ch, p ng nhu cu ca nhn dn. Trc ht, n tr thnh iu kin, tin thc
hin quyn lc, quyn lm ch ca nhn dn, l iu kin cn thit, tt yu mi cng dn c
sng trong bu khng kh thc s dn ch.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng chnh l qu trnh thc hin dn ch ha i sng
x hi di s lnh o ca giai cp cng nhn thng qua ng cng sn. y cng l nhn t quan
trng chng li nhng biu hin ca dn ch cc oan, v chnh ph, ngn nga mi hnh vi coi
thng k cng, php lut.
Tm li, xy dng nn dn ch x hi ch ngha l mt qu trnh tt yu ca cng cuc xy
dng ch ngha x hi, ca qu trnh vn ng bin dn ch t kh nng tr thnh hin thc, nn
dn ch ngy cng tin ti c s hin thc ca n, ti con ngi hin thc, nhn dn hin thc v
c xc nh l s nghip ca bn thn nhn dn.
II. XY DNG NN VN HA X HI CH NGHA

1. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha
a. Khi nim vn ha v nn vn ha
Vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra bng lao ng v
hot ng thc tin trong qu trnh lch s ca mnh. Vn ha l biu hin ca trnh pht trin x
hi trong tng thi k lch s nht nh.
Khi nghin cu qui lut vn ng v pht trin ca x hi loi ngi, Mc v ngghen khi
qut cc loi hnh hot dng ca x hi thnh hai hot ng c bn l sn xut vt cht v sn
xut tinh thn. Vi ngha , theo ngha rng, vn ha bao gm c vn ha vt cht v vn ha
tinh thn.
Vn ha vt cht l nng lc sng to ca con ngi c th hin v kt tinh trong sn phm
vt cht.
Theo ngha hp, vn ha c hiu ch yu l vn ha tinh thn.
Vn ha tinh thn l tng th cc t tng, l lun v gi tr c sng to ra trong i sng tinh
thn v hot ng tinh thn ca con ngi. l nhng gi tr cn thit cho hot ng tinh thn,
135
nhng tiu ch, nguyn tc chi phi hot ng ni chung v hot ng tinh thn ni ring, chi phi
hot ng ng x, nhng tri thc, k nng, gi tr khoa hc, ngh thut c con ngi sng to v
tch ly trong lch s ca mnh. L nhu cu tinh thn, th hiu ca con ngi v nhng phng thc
tha mn nhu cu .
Nh vy, ni vn ha l ni ti con ngi, l ni vic pht huy nhng nng lc thuc bn cht
ca con ngi nhm hon thin con ngi, hon thin x hi. Do , vn ha c mt trong mi hot
ng ca con ngi, d l hot ng trn cc lnh vc kinh t, chnh tr-x hi, hay trong t
tng, tinh thn
Tuy nhin, vi t cch l hot ng tinh thn, thuc v thc ca con ngi nn s pht trin
ca vn ha bao gi cng chu s qui nh ca c s kinh t, chnh tr ca mi ch x hi nht
nh. Tch ri khi c s kinh t v chnh tr y s khng th hiu c ni dung, bn cht ca vn
ha. Do , vn ha trong x hi c giai cp bao gi cng mang tnh giai cp. y cng l qui lut
ca x hi c giai cp, v rng phng thc sn xut tinh thn, vn ha khng th khng phn nh
v khng b chi phi bi phng thc sn xut vt cht. iu kin sinh hot vt cht ca mi x hi
v ca mi giai cp khc nhau, c bit l ca giai cp thng tr l yu t quyt nh hnh thnh cc
nn vn ha khc nhau.
Ni n vn ha l ni n kha cnh thc h ca vn ha, tnh giai cp ca vn ha v trn c
s hiu r s vn ng ca vn ha trong x hi c giai cp. Vi cch tip cn nh vy, c th
quan nim: Nn vn ha l biu hin cho ton b ni dung, tnh cht ca vn ha c hnh thnh
v pht trin trn c s kinh t-chnh tr ca mi thi k lch s, trong thc h ca giai cp
thng tr chi phi phng hng pht trin v quyt nh h thng cc chnh sch, php lut qun l
cc hot ng vn ha.
Mi nn vn ha trong x hi c giai cp bao gi cng c tnh giai cp v gn vi bn cht ca
giai cp cm quyn. Vn ha lun c tnh k tha, s k tha trong vn ha lun mang tnh giai cp
v c biu hin nn vn ha ca mi thi k lch s trn c s kinh t-chnh tr ca n.
Mt nn kinh t lnh mnh, c xy dng trn nhng nguyn tc cng bng, khng c s phn
ha d di, mt nn kinh t tht s v i sng ca ngi lao ng s l iu kin xy dng mt
nn vn ha tinh thn lnh mnh, v ngc li, mt nn kinh t c xy dng trn c s bt bnh
ng ca ch t hu vi s phn ha su sc th s khng c c nn vn ha lnh mnh.
Nu kinh t l c s vt cht ca nn vn ha th chnh tr l yu t qui nh khuynh hng pht
trin ca mt nn vn ha, to nn ni dung thc h ca vn ha. Chnh v vy, mt nn chnh tr
phn ng khng th to ra nn vn ha tin b, mc d trong cc ch chnh tr li thi, phn
ng vn xut hin nhng tc phm tin b. Do , nn vn ha ca bt k thi k no ca lch s
cng ng thi c s k tha, s dng nhng di sn ca qu kh v sng to ra nhng gi tr vn
ha mi.
Trong x hi c giai cp v quan h giai cp, cc giai cp thng tr ca mi thi k lch s u
in du n ca mnh trong lch s pht trin ca vn ha v to ra nn vn ha ca x hi , to ra
nhng giai on khc nhau trong lch s pht trin vn ha.
b. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha
Cng nh mi hin tng x hi khc, vn ha lun trong qu trnh pht trin v c s bin i
khng ngng theo qui lut vn ng, pht trin t thp n cao. S thay i t mt nn vn ha ny
bng mt nn vn ha khc lun din ra v l mt hin tng thng xuyn trong lch s x hi. S
ra i ca nn vn ha x hi ch ngha l mt tt yu trong qu trnh pht trin ca lch s.
Nn vn ha x hi ch ngha l s pht trin t nhin, hp qui lut khi phng thc sn xut t
bn ch ngha li thi v phng thc sn xut mi x hi ch ngha hnh thnh. Theo Lnin,
vn ha v sn khng phi bng nhin m c, n khng phi do nhng ngi t cho mnh l
chuyn gia v vn ha v sn pht minh ra. Vn ha v sn phi l s pht trin hp qui lut ca
tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly c di ch thng tr ca x hi t bn, x hi ca
bn a ch v x hi ca bn quan liu.
Ch mi x hi ch ngha c xc lp vi hai tin quan trng l tin chnh tr ( sau
khi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng ginh c chnh quyn ) v tin kinh t ( ch s
136
hu x hi v t liu sn xut ch yu c thit lp ). T hai tin chnh tr v kinh t , tin

trnh cch mng x hi ch ngha tip tc c pht trin trn mi lnh vc ca i sng x hi,
trong c lnh vc i sng tinh thn v nn vn ha v sn hay cn gi l nn vn ha mi x
hi ch ngha c xy dng.
Nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha c xy dng v pht trin trn nn tng h t
tng ca giai cp cng nhn, do ng cng sn lnh o nhm tha mn nhu cu khng ngng
tng ln v i sng vn ha tinh thn ca nhn dn, a nhn dn lao ng tr thnh ch th sng
to v hng th vn ha.
Cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng ton din, trit trn tt c cc lnh vc t
kinh t, chnh tr, vn ha chnh v vy, Lnin khng nh s thay th nn vn ha t sn bng
nn vn ha v sn l mt s thay i ln v t tng, lch s t tng l lch s ca qu trnh thay
th ca t tng, do l lch s ca u tranh t tng
c. c trng ca nn vn ha x hi ch ngha
Nn vn ha x hi ch ngha c nhng c trng c bn sau y:
. Ch ngha Mc-Lnin vi t cch l h t tng ca giai cp cng nhn, gi vai tr ch o v
l nn tng t tng, quyt nh phng hng pht trin ni dung ca nn vn ha x hi ch
ngha.
T tng, thc h ct li ca mi nn vn ha. Trong mi thi i, t tng ca giai cp
thng tr l t tng thng tr ca thi i . Chnh v vy, sau khi giai cp cng nhn tr thnh
giai cp cm quyn th ch ngha Mc-Lnin gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi
l mt tt yu. Vai tr ch o ca ch ngha mc-Lnin i vi nn vn ha x hi ch ngha l
iu kin quyt nh a nhn dn lao ng thc s tr thnh ch th t gic sng to v hng th
vn ha ca x hoi mi.
c trng ni trn phn nh bn cht ca giai cp cng nhn, v tnh ng cng sn ca nn vn
ha x hi ch ngha. Mi s coi nh, xa ri ch ngha mc-Lnin u nht nh dn n kt cc l
khng th xy dng c nn vn ha v sn, vn ha x hi ch ngha theo h t tng ca
giai cp cng nhn.
. nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha coa tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc.
c trng ny th hin mc ch v ng lc ni ti ca qu trnh xy dng nn vn ha x hi ch
ngha, qu trnh xy dng x hi mi. Trong cc x hi c, giai cp thng tr bc lt c quyn
chim hu t liu sn xut v trn c s cng c quyn chi phi i sng tinh thn, nn vn ha
x hi. Chng c quyn mi phng tin sng to v sn phm ca hot ng tinh thn nhm mt
mt to ra ci gi l vn ha thng lu phc v giai cp thng tr, p bc bc lt; mt khc nhm
n dch tinh thn, thc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng, giam hm h trong tnh trng
tm ti v n l.
Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, xy dng ch nghi x hi, hot ng sng to v
hng th vn ha khng cn l c quyn c li ca thiu s giai cp bc lt. Giai cp cng nhn,
nhn dn lao ng v ton th dn tc l ch th sng to v hng th vn ha. Cng cuc ci bin
cch mng ton din trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha tng bc to ra tin vt cht,
tinh thn ng o nhn dn lao ng tham gia xy dng nn vn ha mi. Chnh trong qu trnh
, vn ha hng ti nhn dn, dn tc v mi thnh tu vn ha tr thnh ti sn ca nhn dn.
Vn ha lun c s k tha, trong bt c thi i no ca lch s, vn ha u ng thi bao
gm vic k tha, s dng di sn qu kh v sng to ra nhng gi tr mi. S k tha v sng to
ca nn vn ha x hi ch ngha lun mang tnh giai cp cng nhn vi t tng chnh tr tin tin
ca thi i v hng ti nhn dn, dn tc. ng o nhn dn v c dn tc l ch th ca vn
ha. Do , nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha mang tnh nhn dn rng ri v tnh dn
tc su sc
. Nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha c hnh thnh, pht trin mt cch t gic, t
di s lnh o ca giai cp cng nhn thng qua t chc ng cng sn, c s qun l ca nh
nc x hi ch ngha.
137
Nn vn ha x hi ch ngha khng hnh thnh v pht trin mt cch t pht. Tri li n phi
c hnh thnh v pht trin mt cch t gic, c s qun l ca nh nc v c s lnh o ca
chnh ng ca giai cp cng nhn. Mo s coi nh hoc ph nhn vai tr lnh o ca ng cng
sn v vai tr qun l ca nh nc i vi i sng tinh thn ca x hi, i vi nn vn ha x
hi ch ngha u nht nh s lm cho i sng vn ha tinh thn vn ha ca x hi mt phng
hng chnh tr.
2. Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha
Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha xut pht t nhng cn c sau y:
. Tnh trit , ton din ca cch mng x hi ch ngha i hi phi thay i phng thc sn
xut tinh thn, lm cho phng thc sn xut tinh thn ph hp vi phng thc sn xut mi ca
x hi x hi ch ngha.
Tn ti x hi quyt nh thc x hi, phng thc sn xut vt cht quyt nh phng thc
sn xut tinh thn, do , khi phng thc sn xut c, phng thc sn xut t bn ch ngha b
xa b, phng thc sn xut mi x hi ch ngha ra i th vic xy dng nn vn ha mi x hi
ch ngha cng ng thi din ra nhm thay i bn cht ca thc x hi, xy dng thc x hi
mi ph hp vi s thay i v cht to ra vi vic xc lp quyn lc kinh t v quyn lc chnh
tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh ci to tm l, thc v i
sng tinh thn ca ch c li nhm gii phng nhn dn lao ng thot khi nh hng t
tng, thc ca x hi c lc hu, Mt khc, xy dng nn vn ha x hi ch ngha cn l mt
yu cu cn thit trong vic a qun chng nhn dn thc s tr thnh ch th sn xut v tiu
dng, sng to v hng th vn ha tinh thn. l mt nhim v c bn, phc tp, lu di ca
qu trnh xy dng nn vn ha mi x hi ch ngha. V thc cht, y cng chnh l cuc u
tranh giai cp trn lnh vc vn ha, u tranh gia hai h t tng t sn v h t tng v sn
trong qu trnh pht trin x hi.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh nng cao trnh vn ha
cho qun chng nhn dn lao ng, khc phc tnh trng thiu ht vn ha. y l iu kin cn
thit ng o nhn dn lao ng chin thng ngho nn, lc hu, nng cao trnh v nhu cu
vn ha ca qun chng.
Trong qu trnh ch o thc hin xy dng ch ngha x hi hin thc Nga, Lnin ch ra ba
k th ca ch ngha x hi, l bnh kiu ngo cng sn, nn m ch, nn hi l v ng thi
ngi cng khng nh rng: ch c lm cho tt c mi ngi u phi c vn ha, phi nng cao
trnh vn ha ca qun chng nhn dn th mi c th chin thng c nhng k th mt
cch cn bn.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu xut pht t yu cu khch quan: vn ha
va l mc tiu, va l ng lc ca qu trnh xy dng ch ngha x hi.
Xy dng v pht trin kinh t - x hi trong x hi x hi ch ngha phi nhm mc tiu vn
ha, v mt x hi cng bng, dn ch, vn minh, v s pht trin t do, ton din ca con ngi.
iu cho thy vn ha l kt qu ca nn kinh t x hi ch ngha, nhng ng thi cc nhn t
vn ha khc cng lun lun gn b vi i sng kinh t - x hi v tr thnh ng lc ca s pht
trin kinh t - x hi.
Nn vn ha mi x hi ch ngha to nhng tin quan trng nng cao phm cht, nng lc,
hc vn, gic ng chnh tr cho qun chng nhn dn lao ng, to c s nng cao nng sut lao
ng.vn ha x hi ch ngha vi nn tng l h t tng ca giai cp cng nhn tr thnh iu
kin tinh thn ca qu trnh xy dng ch ngha x hi, l ng lc v mc tiu ca ch ngha x
hi.
3. Ni dung v phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha
a. Nhng ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha
Vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha bao gm nhng ni dung chnh sau y:
. Cn phi nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc ca x hi mi.
138
Lnin ni: ch ngha x hi sinh ng, sng to l s nghip ca qun chng nhn dn.
Nh vy, xy dng ch ngha x hi l mt qu trnh hot ng t gic, sng to ca qun chng
nhn dn. Qun chng nhn dn cng c chn b tt v tinh thn, tr lc, t tngcng c nh
hng tch cc n tin trnh xy dng ch ngha x hi. Do , nng cao trnh dn tr, hnh
thnh i ng tr thc mi tr thnh ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha. Bi v, tr
tu l yu t quan trng i vi cng cuc xy dng ch ngha x hi. iu khng nh rng,
nng cao dn tr va l nhu cu cp bch, va l nhu cu lu di ca s nghip xy dng ch ngha
x hi, ch ngha cng sn. Nng cao dn tr tr thnh mt iu kin ch quan tip nhn, k tha
tng s tri thc m nhn loi c th c c xy dng x hi mi x hi ch ngha.
Nng cao dn tr gn lin vi s nghip o to, bi dng, hnh thnh i ng tr thc mi.
Mun vy, cn hnh thnh trong cc th h thanh nin, c bit l trong cc th h sinh vin mt h
thng tri thc hin i, mt tm hn thm m gi tr vn ha dn tc.
. Xy dng con ngi mi pht trin ton din.
Con ngi l sn phm ca lch s, nhng chnh hot ng ca con ngui sng to ra lch s.
Ni mt cch c th hn, con ngi l sn phm ca x hi v cng chnh con ngi to nn x
hi. Thc tin lch s cho thy trong mi thi i, s hnh thnh v pht trin con ngi gn lin
vi s hnh thnh v pht trin ca x hi. Mi x hi vi nhng nc thang pht trin khc nhau ca
s tin b u cn n nhng mu ngi nht nh, c nng lc p ng nhu cu ca s pht trin.
Chnh v vy, mi giai cp cm quyn ca mi thi k lch s khc nhau khi thc c v x
hi m mnh to dng, th iu trc tin giai cp cn phi quan tm n vic xy dng con
ngi.
Khi giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn, th vic xy dng con ngi mi p ng
nhu cu ca s nghip xy dng ch ngha x hi tr thnh mt nhu cu tt yu. Do , xy dng
con ngi mi pht trin ton din ca x hi mi l mt trong nhng ni dung c bn ca vn ha
v sn, ca nn vn ha x hi ch ngha.
Con ngi mi x hi ch ngha c xy dng l con ngi pht trin ton din. l con
ngi c tinh thn v nng lc xy dng thnh cng ch ngha x hi; l con ngi lao ng mi; l
con ngi c tinh thn yu nc chn chnh v tinh thn quc t trong sng; l con ngi c li
sng tnh ngha, c tnh cng ng cao.
. Xy dng li sng mi x hi ch ngha
Li sng l du hiu biu th s khc bit gia nhng cng ng ngi khc nhau; l tng th
cc hnh thi hot ng ca con ngi, phn nh hot ng vt cht, tinh thn v x hi ca con
ngui; l sn phm tt yu ca mt hnh thi kinh t-x hi v c tc ng n hnh thi kinh t - x
hi . Li sng mi x hi ch ngha l mt c trng c tnh nguyn tc ca x hi x hi ch
ngha v vic xy dng li sng mi tt yu tr thnh mt ni dung ca nn vn ha x hi ch
ngha.
Li sng mi x hi ch ngha c xy dng, hnh thnh trn nhng iu kin c bn ca n,
l: ch cng hu v t liu sn xut, trong s hu ton dn gi vai tr ch o; nguyn tc
phn phi theo lao ng; quyn lc nh nc thuc v nhn dn; ch ngha Mc-Lnin gi vai tr
ch o trong i sng tinh thn ca x hi; xa b tnh trng bt bnh ng dn tc, gii tnh, th
hin cng bng, m rng dn ch
. Xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha.
Gia nh l mt hnh thc cng ng c bit, con ngi chung sng vi nhau bi hai mi
quan h c bn l quan h hn nhn v quan h huyt thng. Khi nghin cu v cc phng thc
tn ti ca con ngi, Mc vit hng ngy ti to ra i sng ca bn thn mnh, con ngi
bt u to ra nhng ngi khc, sinh si, ny n - l quan h gia chng v v, cha mv con
ci, l gia nh.
Nh vy, quanh tnh cm tm l (hn nhn) v quan h huyt thng (cha, m v con ci) l hai
mi quan h bn cht ca gia nh. Tuy nhin, gia nh cn c nhng quan h khc khin n tn ti
khng ch l t chc cng ng tnh cm - huyt thng m cn l cng ng kinh t, vn ha gio
dc c mt c cu - thit ch v cch thc vn ng ring.
139
Nu vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra, nhm tha
mn nhu cu ca mnh, th gia nh l mt gi tr vn ha ca x hi. Vn ha gia nh lun gn b,
tng tc vi vn ha cng ng dn tc, giai cp v tng lp x hi trong mi thi k lch s nht
nh ca mi quc gia dn tc nht nh. Do , c th quan nim gia nh l mt hnh thc t chc
c bn trong i sng cng ng ca con ngi, mt thit ch vn ha-x hi c th c hnh
thnh, tn ti v pht trin trn c s ca quan h hn nhn, quan h huyt thng, quan h nui
dng v gio dc gia cc thnh vin.
Thc t lch s cho thy: nhng iu kin kinh t-x hi khc nhau l nhn t qui nh nn
cc hnh thc t chc gia nh khc nhau. X hi loi ngi tri qua cc hnh thc cng ng:
gia nh huyt tc, gia nh i ngu, gia nh mt v mt chng.
Cch mng x hi ch ngha la ftin quan trng xy dng gia nh vn ha mi x hi ch
ngha. mun xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha th iu trc tin l phi xy dng
cho c c s kinh t-x hi ca n.
Gia nh vn ha x hi ch ngha tng bc c xy dng cng vi tin trnh pht trin ca
cng cuc cch mng x hi ch ngha. Trong qu trnh cch mng x hi ch ngha trn lnh
vc t tng v vn ha c tc dng trc tip v nn vn ha x hi ch ngha c nhim v quyt
nh nht n vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha.
Trong qu trnh xy dng x hi ch ngha, c bit l trong thi k qu , cc yu t gia nh
mi v c cn tn ti an xen vo nhau. X hi vi c cu kinh t nhiu thnh phn v c cu giai
cp khng thun nht, nn gia nh chu s chi phi bi nhiu yu t khc nhau t tm l, tnh cm,
t tng ca cc giai tng khc nhau trong x hi. Do , gia nh cng c vai tr khng ging nhau
n s pht trin ca cng cuc xy dng ch ngha x hi.
Thc cht ca vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha l nhm gp phn xy dng
nn vn ha x hi ch ngha. Quan im ny xut pht t mi quan h gia gia nh v x hi. Gia
nh l t bo ca x hi, mi gia nh ha thun, hnh phc, n nh s gp phn cho s pht
trin n nh ln mnh ca x hi; v ngc li, x hi pht trin n nh, lnh mnh s li to iu
kin cho gia nh m no, hnh phc. Hn th na, xt v mi quan h li ch th trong ch ngha x
hi, li ch ca gia nh v li ch ca x hi l c bn c s ph hp.
Gia n vn ha mi x hi ch ngha l gia nh c xy dng, tn ti v pht trin trn c s
gi gn v pht huy gi tr vn ha tt p ca dn tc, xa b nhng yu t lc hu, nhng tn tch
ca ch hn nhn v gia nh phong kin, t bn ch ngha, ng thi tip thu nhng gi tr tin
b ca nhn loi v gia nh.
Gia nh vn ha mi x hi ch ngha l gia nh tin b, nh du bc pht trin ca cc
hnh thc gia nh trong lch s nhn loi. Xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha em li
li ch cho c cac nhn v x hi. Con ngi mi ca x hi mi khi to dng cho hnh phc gia
nh cng l gp phn cho s pht trin ca x hi. Vi ngha , vic xy dng gia nh vn ha
mi x hi ch ngha tr thnh mt ni dung quan trng ca nn vn ha x hi ch ngha. L s
th hin tnh u vit ca nn vn ha y so vi cc nn vn ha trc n.
C nhiu ni dung quan trng cn phi c thc hin trong qu trnh xy dng gia nh vn
ha mi x hi ch ngha. Tuy nhin vi tnh cht c bn ca gia nh trong ch nghi x hi, th
vic xy dng mi quan h gia cc thnh vin trong gia nh v gia gia nh vi x hi l ni
dung quan trng nht. Mi quan h trong gia nh l mt b phn ca quan h x hi, ng thi l
biu hin ca quan h x hi. Phi to dng mi quan h v chng bnh ng, thng yu gip
nhau v mi mt. Bnh ng, thng yu, tn trng nhau l nhng yu t gn b mt thit vi nhau
trong quan h v chng. Mi quan h gia cha m v con ci, gia anh ch em trong gia nh l mi
quan h huyt thng, tnh cm ca tnh thng yu v trch nhim.
X hi x hi ch ngha lun to iu kin vt cht v tinh thn tt nht trong iu kin c th
mi gia nh m no hnh phc v cng i hi gia nh cung cp cho x hi nhng ngi cng
dn c sc khe tt, c tr tu pht trin. To dng c mi quan h tt p gia cc thnh vin
trong gia nh v gia gia nh v x hi l yu t c bn xy dng gia nh no m, bnh ng,
140
tin b v hnh phc, lm cho gia nh thc s l t bo lnh mnh ca x hi, l t m ca mi

con ngi, gp phn trc tip xay dng cuc sng mi, x hi mi.
b. Phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha
thc hin c nhng ni dung chnh yu ca nn vn ha x hi ch ngha cn phi thc
hin cc phng thc c bn sau y:
. Gi vng v tng cng vai tr ch o ca h t tng giai cp cng nhn trong i sng
tinh thn ca x hi.
Qu trnh t tng din ra khng ngng cng vi qu trnh sn xut vt cht. Trong i sng
vn ha tinh thn hin thc, qu trnh din ra vi tt c tnh a dng, phc tp ca n. Chnh v
th, trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, giai cp cng nhn vi t cch l giai cp cm
quyn, phi bng mi phng php thng qua i ng nhng nh t tng v cc thit ch t tng
ca mnh tc ng, chi phi cc quan h t tng, qu trnh t tng nhm gi vng, tng cng
vai tr ch o ca h t tng ca mnh trong i sng tinh thn x hi, bi nhng t tng
thng tr ca mt thi i bao gi cng ch l nhng t tng ca giai cp thng tr.
Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l hot ng c mc ch ca giai cp cng nhn thng
qua ng cng sn v nh nc x hi ch ngha, nhm xy dng v pht trin h t tng x hi
ch ngha - h t tng ca gia cp cng nhn tr thnh h t tng ch o trong x hi. Do ,
gi vng v tng cng vai tr ch o ca h t tng giai cp cng nhn trong i sng tinh thn
x hi l phng thc quan trng xy dng nn vn ha x hi ch ngha. y l phng thc c
bn gi vng c trng, bn cht ca nn vn ha . Phng thc ny c tin hnh thng qua
vic truyn b h t tng ca giai cp cng nhn trong cc tng lp nhn dn bng nhng phng
php v hnh thc thch hp.
. Khng ngng tng cng s lnh o ca ng Cng sn v vai tr qun l ca nh nc x
hi ch ngha i vi hot ng vn ha.
S lnh o ca ng Cng sn v qun l ca nh nc x hi ch ngha i vi mi hot
ng vn ha l phng thc c tnh nguyn tc, l nhn t quyt nh thng li s nghip xy dng
nn vn ha x hi ch ngha. Phng thc ny c coi l s m bo v chnh tr, t tng
nn vn ha xy dng trn nn tng ca h t tng ca giai cp cng nhn i ng qu o v mc
tiu xc nh. Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin, thc cht y l s tng cng
chuyn chnh v sn trong hot ng vn ha. Thit lp chuyn chnh v sn th mi c tin
chnh tr cho vic xy dng nn vn ha v sn. Gi vng v khng ngng tng cng chuyn
chnh v sn l s m bo cho thng li ca qu trnh xy dng nn vn ha v sn.
ng lnh o xy dng nn vn ha bng cng lnh, ng li, chnh sch vn ha ca mnh
v s lnh o ca ng phi c th ch ha trong hin php, php lut, chnh sch. Nh nc
thc hin qun l vn ha theo ng cc nguyn tc, quan im, ch trng ca ng Cng sn.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha phi theo phng thc kt hp vic k tha nhng gi
tr trong di sn vn ha dn tc vi tip thu c chn lc nhng tinh hoa ca vn ha nhn loi.
Nn vn ha x hi ch ngha khng hnh thnh t h v, tri li, n c hnh thnh trn c s
k tha nhng gi tr vn ha ca dn tc. Vn ha dn tc l nn mng v trn c s tip thu
tinh hoa vn ha nhn loi, Lnin tng ni: Vn ha v sn l s pht trin hp qui lut ca tng
s nhng kin thc m loi ngi tch ly c, l con ng ang v s tip tc a vn ha
v sn, cng nh chnh tr kinh t hc do Mc hon chnh li
S gn kt gia gi gn, k tha vn ha dn tc, tip thu gi tr vn ha nhn loi vi qu trnh
sn sinh gi tr mi, to nn s thng nht bin chng ca hai mt gi gn v sng to vn ha. y
c coi l phng thc nhm xy dng nn vn ha x hi ch ngha phong ph, a dng. cng
vi qu trnh ny l nhng phng php thch hp nhm a nhng gi tr vn ha vo i sng x
hi ng o nhn dn c hng th vn ha do mnh sng to ra.
. T chc v li cun qun chng nhn dn vo cc hot ng v sng to vn ha
Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, trong s nghip xy dng ch ngha x hi, nhn
dn lao ng tr thnh ch th sng to v hng th vn ha. Tuy nhin, pht huy ti a tnh
141
ch ng, sng to ca qun chng, ng Cng sn v nh nc x hi ch ngha cn phi t chc

nhiu phong tro nhm li cun ng o nhn dn tham gia vo cc hot ng v sng to vn ha.
III. GII QUYT VN DN TC V TN GIO

1. Vn dn tc v nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mac-Lnin trong vic gii
quyt vn dn tc
a. Khi nim dn tc
dn tc l mt hnh thc t chc cng ng ngi c tnh cht n nh c hnh thnh trong
lch s; l sn phm ca qu trnh pht trin lu di ca lch s x hi.
Lch s x hi cho thy, trc khi cng ng dn tc ra i, loi ngi tri qua nhng
hnh thc cng ng: th tc, b lc v b tc. Nhng hnh thc cng ng ny c s pht trin t
thp n cao theo s bin i ca phng thc sn xut.
S hnh thnh cng ng dn tc trn th gii din ra khng u nhau. cc nc phng Ty,
s hn thnh dn tc gn lin vi qu trnh hnh thnh v pht trin ca phng thc sn xut t bn
ch ngha. Theo Lnin, cc nc phng Ty ch khi ch ngha t bn ra i cng ng b tc
mi pht trin thnh cng ng dn tc. Bi v, do s pht trin ca lc lng sn xut v trn c s
nn sn xut hng ha t bn ch ngha m rng ph v tnh trng ct c phong kin, th
trng c tnh a phng khp kn b xa b v th trng dn tc xut hin. Cng vi qu trnh
kinh t l s pht trin ngy cng chn mui cc nhn t thc tc ngi, vn ha, ngn ng
tc ng hnh thnh dn tc trn c s mt b tc hoc do nhiu b tc hp nht li. y l loi
hnh dn tc chu nh hng ca h t tng t sn, do giai cp t sn lnh o, nn c gi l dn
tc t sn. Trong khi phn ln cc nc phng ng, s hnh thnh cng ng dn tc chu
s tc ng ca hon cnh lch s c tinhd c th, trong , cc yu t c kt t nhin-x hi, qu
trnh u tranh dng nc v gi nc hnh thnh nn dn tc. Do , cng ng dn tc ra
i trc khi ch ngha t bn c xc lp. c th coi y l loi hnh dn tc tin t bn hnh
thnh trn c s mt nn vn ha, mt thc, tm l dn tc pht trin chnh mui nhng li c mt
c s kinh t cha pht trin.
Khi nim dn tc thng c dng vi hai ngha:
. Dng ch cng ng ngi c th no c nhng mi lin h cht ch, bn vng, c sinh
hot kinh t chung, c ngn ng chung ca cng ng v trong sinh hot vn ha c nhng nt c
th so vi nhng cng ng khc; xut hin sau cng ng b lc; c s k tha v pht trin hn
nhng nhn t tc ngi cng ng b lc, b tc v th hin thnh thc t gic ca cc thnh
vin trong cng ng .
. Dng ch mt cng ng ngi n nh, bn vng hp thnh nhn dn ca mt quc gia, c
lnh th chung, nn kinh t thng nht, quc ng chung, c truyn thng vn ha, truyn thng u
tranh chung trong qu trnh dng nc v gi nc.
Nh vy, v khi nim dn tc, nu theo ngha th nht, dn tc l b phn ca quc gia, l
cng ng x hi theo ngha l cc tc ngi, cn theo ngha th hai th dn tc l ton b nhn dn
mt nc, l quc gia-dn tc. Vi ngha nh vy cho thy: khi nim dn tc v khi nim quc
gia c s gn b cht ch vi nhau, dn tc bao gi cng ra i trong mt quc gia nht nh v
thc tin lch s chng minh, nhng nhn t hnh thnh dn tc chn mui thng khng tch ri
vi s chn mui ca nhng nhn t hn thnh quc gia. y l nhng nhn t b sung v thc y
ln nhau trong qu trnh pht trin.
b. Hai xu hng pht trin ca dn tc v vn dn tc trong xy dng ch ngha x hi
Khi nghin cu v dn tc v phong tro dn tc trong ch ngha t bn, Lnin phn tch v
ch ra hai xu hng pht trin c tnh khch quan ca dn tc:
Xu hng th nht: Do s chn mui ca thc dn tc, s thc tnh v quyn sng ca mnh,
cc cng ng dn c mun tch ra thnh lp cc quc gia dn tc c lp. Thc t ny din
ra nhng quc gia, khu vc ni c nhiu cng ng dn c vi ngun gc tc ngi khc nhau
trong ch ngha t bn. Xu hng ny biu hin thnh phong tro u tranh chng p bc dn tc
hng ti thnh lp cc quc gia dn tc c lp v c tc ng ni bt trong giai on u ca
142
ch ngha t bn. Trong xu hng , nhiu cng ng dn c thc c rng, ch trong cng
ng dn tc c lp h mi c quyn quyt nh con ng pht trin ca dn tc mnh.
Xu hng th hai: Cc dn tc tng quc gia, k c cc dn tc nhiu quc gia mun lin
hip li vi nhau. S pht trin ca lc lng sn xut, ca giao lu kinh t, vn ha trong ch
ngha t bn to nn mi lin h quc gia v quc t m rng gia cc dn tc, xa b s bit
lp, khp kn, thc y cc dn tc xch li gn nhau.
Trong iu kin ch ngha quc, s vn ng ca hai xu hng trn gp rt nhiu kh khn,
tr ngi. Xu hng cc dn tc xch li gn nhau trn c s t nguyn v bnh ng b ch ngha
quc ph nhn, thay vo l nhng khi lin hip vi s p t, thng tr ca ch ngha quc
nhm p bc, bc lt cc dn tc cn ngho nn v lc hu.
Sau thng li ca cch mng thng Mi Nga, mt thi i mi xut hin - thi i qu t
ch ngha t bn ln ch ngha x hi. C th ni y cn l mt s qu ln mt x hi trong
cc quyn t do, bnh ng v mi quan h on kt, hu ngh gia ngi c thc hin. Giai cp
cng nhn hin i vi s mnh lch s ca mnh, cng vi nhn dn lao ng s sng to ra x hi
.
Khi nghin cu v dn tc, quan h dn tc v nhng xu hng pht trin ca n, ch ngha
Mc-Lnin khng nh rng, ch trong iu kin ca ch ngha x hi, khi tnh trng p bc giai
cp, tnh trng ngi bc lt ngi b th tiu th tnh trng p bc dn tc cng b xa b.
Vi thng li ca cch mng v sn, giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn to tin
cho tin trnh xy dng ch ngha x hi, ng thi cng m ra qu trnh hnh thnh v pht trin
ca dn tc x hi ch ngha.
Tuy nhin, dn tc x hi ch ngha ch xut hin khi s ci to, xy dng tng bc cng ng
dn tc v cc mi quan h x hi, quan h dn tc theo cc nguyn l ca ch ngha x hi khoa
hc. ng thi, dn tc x hi ch ngha cng ch c th ra i t kt qu ton din trn mi lnh
vc ca cng cuc xy dng ch ngha x hi t kinh t, chnh tr, x hi v vn ha t tng.
Dn tc trong tin trnh xy dng ch ngha x hi c s vn ng mi theo xu hng ngy
cng tin b vn minh. Trong , hai xu hng khch quan ca s pht trin dn tc s pht huy
tc dng cng chiu, b sung, h tr cho nhau v din ra trong tng dn tc, trong c dn tc, quc
gia. Quan h dn tc l biu hin sinh ng ca hai xu hng trong iu kin ca cng cuc xy
dng x hi mi x hi x hi ch ngha.
Tin trnh xy dng ch ngha x hi to ra nhng iu kin thun li xy dng quan h
dn tc bnh ng, hp tc gip nhau cng tin b gia cc dn tc. S xch li gn nhau trn c
s t nguyn v bnh ng s l nhn t quan trng cho tng dn tc nhanh chng i ti phn vinh,
hnh phc. Mi dn tc khng nhng c iu kin khai thc ti a tim nng ca dn tc mnh
pht trin m cn nhn c s gip , da vo tim nng ca dn tc anh em pht trin nhanh
chng.
S xch li gn nhau gia cc dn tc trong tin trnh xy dng ch ngha x hi trong mt quc
gia s lm cho nhng gi tr, tinh hoa ca cc dn tc ha nhp vo nhau, b sung cho nhau lm
phong ph thm gi tr chung ca quc gia dn tc. nhng gi tr chung s li l c s lin kt
cc dn tc cht ch, bn vng hn.
Tm li, dn tc v quan h dn tc trong tin trnh xy dng x hi x hi ch ngha l mt ni
dung quan trng trong ton b ni dung ca s nghip xy dng x hi mi. X hi mi tng bc
to ra nhng tin , iu kin xy dng quan h hp tc gia cc dn tc. S pht trin mi mt
ca tng dn tc gn vi s pht trin ca c cng ng cc dn tc. S tng cng tnh thng nht
cc dn tc tr thnh mt qu trnh hp qui lut. Tuy nhin, tnh cng ng chung, tnh thng nht
vn trn c s gi gn v pht huy tinh hoa, bn sc ca tng dn tc.
c. Nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc
Cng vi vn giai cp, vn dn tc lun lun l mt ni dung quan trng c ngha chin
lc ca cch mng x hi ch ngha. Gii quyt vn dn tc l mt trong nhng vn c
ngha quyt nh n s n nh, pht trin hay khng hong, tan r ca mt quc gia dn tc.
143
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, vn dn tc l mt b phn ca nhng vn

chung v cch mng v sn v chuyn chnh v sn. Do , gii quyt vn dn tc phi gn vi
cch mng v sn v trn c s ca cch mng x hi ch ngha. ch ngha Mc-Lnin cng nhn
mnh rng, khi xem xt v gii quyt vn dn tc phi ng vng trn lp trng giai cp cng
nhn. iu c ngha l phi trn c s v v li ch c bn lu di ca dn tc.
Gii quyt vn dn tc, thc cht l xc lp quan h cng bng, bnh ng gia cc dn tc
trong mt quc gia, gia cc quc gia dn tc trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, x hi v
ngn ng.
Trn c s t tng ca Mc, ngghen v vn dn tc v giai cp; cng vi s phn tch hai
xu hng ca qu trnh dn tc, Lnin nu ra cng lnh dn tc vi ba ni dung c bn: cc
dn tc hon ton bnh ng; cc dn tc c quyn t quyt; lin hip cng nhn tt c cc dn
tc li. y c coi l cng lnh dn tc ca ch ngha Mc-Lnin, ca ng Cng sn.
Cng lnh dn tc ca ch ngha Mc-Lnin l mt b phn khng th tch ri trong cng
lnh cch mng ca giai cp cng nhn, l tuyn ngn v vn dn tc ca ng Cng sn trong
s nghip u tranh gii phng dn tc, gii phng giai cp v gii quyt ng n mi quan h dn
tc. cng lnh tr thnh c s l lun cho ch trng, ng li v chnh sch dn tc ca cc
ng Cng sn v nh nc x hi ch ngha.
- Cc dn tc hon ton bnh ng.
y l quyn thing ling ca cc dn tc. Tt c cc dn tc, d ng hay t ngi, c trnh
pht trin cao hay thp u c quyn li v ngha v nh nhau, khng c c quyn, c li v kinh
t, chnh tr, vn ha, ngn ng cho bt c dn tc no.
Trong mt quc gia c nhiu dn tc, quyn bnh ng dn tc phi c php lut bo v v
trong thc t phi c thc hin, trong vic khc phc s chnh lch v trnh pht trin kinh
t, vn ha gia cc dn tc do lch s li c ngha c bn.
Trong quan h gia cc quc gia dn tc, quyn bnh ng dn tc gn lin vi cuc u tranh
chng ch ngha phn bit chng tc, ch ngha svanh nc ln, chng s p bc, bc lt ca cc
nc t bn pht trin i vi cc nc lc hu, chm pht trin v kinh t. Mi quc gia u bnh
ng trong quan h quc t.
- Cc dn tc c quyn t quyt.
V thc cht, quyn dn tc t quyt l quyn lm ch ca mi dn tc, quyn t quyt nh con
ng pht trin kinh t, chnh tr - x hi ca dn tc mnh. Quyn dn tc t quyt bao gm quyn
t do phn lp thnh cng ng quc gia dn tc c lp ( v li ch ca cc dn tc, ch khng phi
v mu v li ch ca mt nhm ngi no ) v quyn t nguyn lin hip li vi cc dn tc
khc trn c s bnh ng.
Khi xem xt gii quyt quyn t quyt ca dn tc cn ng vng trn lp trng ca giai cp
cng nhn: ng h cc phong tro tin b, kin quyt u tranh chng li nhng mu toan li dng
quyn dn tc t quyt lm chiu bi can thip vo cng vic ni b cc nc, i ly khai chia r
dn tc.
- Lin hip cng nhn tt c cc dn tc.
y l t tng, ni dung c bn trong cng lnh dn tc ca Lnin. T tng ny l s th
hin bn cht quc t ca giai cp cng nhn, phong tro cng nhn v phn nh tnh thng nht
gia s nghip gii phng dn tc vi gii phng giai cp.
on kt giai cp cng nhn cc dn tc c ngha ln lao i vi s nghip gii phng dn
tc. N c vai tr quyt nh n vic xem xt, thc hin quyn bnh ng dn tc v quyn dn tc
t quyt. ng thi, y cng l yu t to nn sc mnh m bo cho thng li ca giai cp cng
nhn v cc dn tc b p bc trong cuc u tranh chng ch ngha quc.
2. Tn gio v nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt
vn tn gio
a. Khi nim tn gio
Tn gio l mt hin tng x hi ra i rt sm trong lch s nhn loi v tn ti ph bin
hu ht cc cng ng ngi trong lch s hng ngn nm qua. Ni chung, bt c tn gio no, vi
144
hnh thi pht trin y ca n, cng u bao gm: thc tn gio ( th hin quan nim v cc
ng thing ling cng nhn tn ngng tng ng ) v h thng t chc tn gio cng vi nhng
hot ng mang tnh cht nghi thc tn ngng ca n.
Khi phn tch bn cht tn gio vi t cch l mt hnh thi thc x hi, ngghen cho rng:
tt c mi tn gio chng qua ch l s phn nh h o vo trong u c ca con ngi - ca nhng
lc lng bn ngoi chi phi cuc sng ca h; ch l s phn nh trong nhng lc lng trn
th mang nhng hnh thc ca lc lng siu trn th.
Tn gio l sn phm ca con ngi, gn vi nhng iu kin t nhin v lch s c th, xc
nh. V bn cht, tn gio l mt hin tng x hi phn nh s b tc, bt lc ca con ngi trc
t nhin v x hi. Tuy nhin, tn gio cng cha ng mt s gi tr ph hp vi o c, o l
con ngi. Trong h thng nhng li rn dy ca gio l tn gio cng c nhng li rn m trong
chng mc no khi qun chng chp nhn vn c tc dng iu chnh, nh khuyn lm iu tt,
rn b iu c i vi h. Bi vy khi tham gia sinh hot tn gio, ngi ta c cm nhn nh lm
cng vic tch c, tu thn.
Trong lch s x hi loi ngi, tn gio xut hin t rt sm. N hon thin v bin i ca
nhng iu kin kinh t-x hi, vn ha, chnh tr. Tn gio ra i bi nhiu ngun gc khc nhau
nhng c bn l t cc ngun gc kinh t-x hi, nhn thc v tm l.
b. Vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha, tn gio vn cn
tn ti. C nhiu nguyn nhn cho s tn ti ca tnh ngng tn gio, trong c nhng nguyn
nhn ch yu sau:
- Nguyn nhn nhn thc.
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha vn cn nhiu hin
tng t nhin, x hi v ca con ngi m khoa hc cha l gii c, trong khi trnh dn tr
li vn cha thc s c nng cao. Do , trc nhng sc mnh t pht ca gii t nhin v x
hi m con ngi vn cha th nhn thc v ch ng c khin cho mt b phn nhn dn i
tm s an i, che ch v l gii chng t sc mnh ca thn linh.
- Nguyn nhn kinh t.
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi nn kinh t vn cn tn ti nhiu thnh phn kinh t
vi nhng li ch khc nhau ca cc giai cp, tng lp x hi. Trong i sng hin thc, s bt bnh
ng v kinh t, chnh tr, vn ha, x hi vn cn din ra, s cch bit kh ln v i sng vt cht
v tinh thn gia cc nhm dn c cn tn ti ph bin. Do , nhng yu t may ri, ngu nhin
vn tc ng mnh m n con ngi, lm cho con ngi d tr nn th ng vi t tng nh
cy, cu mong vo nhng lc lng siu nhin.
- Nguyn nhn tm l.
Tn ngng, tn gio tn ti lu i trong lch s nhn loi, tr thnh nim tin, li sng,
phong tc, tp qun, tnh cm ca mt b phn ng o qun chng nhn dn qua nhiu th h.
Bi vy, cho d trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha c
nhng bin i mnh m v kinh t, chnh tr - x hi, th tn gio vn khng th bin i ngay
cng vi tin ca nhng bin i kinh t - x hi m n phn nh. iu cho thy, trong mi
quan h gia tn ti x hi v thc x hi th thc x hi thng c tnh bo th hn so vi s
bin i ca tn ti x hi, trong , thc tn gio thng li l yu t mang tnh cht bn vng
nht trong i sng tinh thn ca mi con ngui, ca x hi.
- Nguyn nhn chnh tr - x hi
Xt v mt gi tr, c nhng nguyn tc ca tn gio l ph hp vi ch ngha x hi, vi ch
trng ng li, chnh sch ca nh nc x hi ch ngha. oa l nhng gi tr o c, vn ha
vi tinh thn nhn o, hng thin, p ng c nhu cu ca mt b phn qun chng nhn
dn. Chnh v th, trong mt chng mc nht nh, tn gio c sc ht mnh m i vi mt b
phn qun chng nhn dn.
- Nguyn nhn vn ha.
145
Trong thc t sinh hot vn ha x hi, sinh hot tn ngng tn gio p ng c phn no
nhu cu vn ha tinh thn ca cng ng x hi v trong mt mc nht nh, c ngha gio dc
thc cng ng, phong cch, li sng ca mi c nhn trong cng ng. V phng din sinh hot
vn ha, tn gio thng c thc hin di hnh thc l nhng nghi l tn ngng cng vi
nhng li rn theo chun mc o c ph hp vi quan nim ca mi loi tn gio. Nhng sinh
hot vn ha c tnh cht tn ngng, tn gio y li cun mt b phn qun chng nhn dn
xut pht t nhu cu vn ha tinh thn, tnh cm ca h.
Trn y l nhng nguyn nhn c bn khin tn gio vn cn tn ti trong tin trnh xy dng
ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha. Tuy nhin, cng vi tin trnh , tn gio cng
c nhng bin i cng vi s thay i ca nhng iu kin kinh t-x hi, vi qu trnh ci to x
hi c, xy dng x hi mi.
qun chng nhn dn c o thc s tr thnh ch th ca x hi, i sng vt cht, tinh thn
ngy cng c nng cao. Trn c s h dn dn gii thot khi tnh trng m tn, d oan, ngy
cng c c i sng tinh thn lnh mnh.
Cc t chc tn gio khng cn l cng c ca bt c th lc no mun mu toan li dng p
bc, bc lt qun chng nhn dn nh trong cc x hi trc y. Nh nc x hi ch ngha hng
cc t chc gio hi vo qu o chuyn lo vic o cho tn , tham gia tch cc vo cc cng tc
x hi t thin; tnh trng xung t tn gio khng cn na.
ng o qun chng nhn dn c tn gio ngy cng c iu kin tham gia ng gp vo cng
cuc xy dng t nc, tinh thn yu nc x hi ch ngha c khi dy, to nn sc mnh
cng ton dn tc xy dng thnh cng ch ngha x hi.
c. Cc nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn tn gio
Tn ngng, tn gio l nhng vn nhy cm v phc tp. Do , nhng vn ny sinh t
tn gio cn phi c xem xt, gii quyt ht sc thn trng, c th v chun xc c tnh nguyn
tc vi nhng phng thc linh hot theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin.
Gii quyt vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi cn da trn nhng
nguyn tc sau y:
. Khc phc dn nhng nh hng tiu cc ca tn gio trong i sng x hi phi gn lin vi
qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi. l yu cu khch quan ca s nghip xy dng
ch ngha x hi.
. Khi tn ngng, tn gio cn l nhu cu tinh thn ca mt b phn nhn dn th nh nc x
hi ch ngha phi tn trng v bao m quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca mi cng
dn. Cng dn c tn gio hay khng c tn gio u bnh ng trc php lut, u c quyn li
v ngha v nh nhau. Cn pht huy nhng gi tr tch cc ca tn gio, nghim cm mi hnh vi vi
phm quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca cng dn.
. Thc hin on kt nhng ngi c tn gio vi nhng ngi khng c tn gio, on kt cc
tn gio, on kt nhng ngi theo tn gio vi nhng ngi khng theo tn gio, on kt ton
dn tc xy dn v bo v t nc. Nghim cm mi hnh vi chia r cng ng v l do tn
ngng, tn gio.
. Phn bit r hai mt chnh tr v t tng trong vn tn gio. Mt t tng th hin s tn
ngng trong tn gio. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, khc phc mt ny l vic lm
thng xuyn, lu di. mt chnh tr l s li dng tn gio ca nhng phn t phn ng nhm
chng li s nghip cch mng, s nghip xy dng ch ngha x hi. u tranh loi b mt chnh
tr phn ng trong lnh vc tn gio l nhim v thng xuyn, va phi khn trng, kin quyt,
va phi thn trng v phi c sch lc ph hp vi thc t.
. Phi c quan im lch s - c th khi gii quyt vn tn gio.
Trong mi thi k lch s khc nhau, vai tr v s tc ng ca tng tn gio i vi i sng
x hi cng khc nhau. Quan im, thi ca cc gio hi, gio s, gio dn v cc lnh vc, cc
vn ca x hi c s khc bit. Do , cn phi c quan im lch s - c th khi xem xt, nh
gi v gii quyt nhng vn ss lin quan n tn gio. ngi Macxit phi bit ch n ton b
tnh hnh c th l iu m Lnin tng nhc nh khi gii quyt vn tn gio. Nh nc
146
x hi ch ngha cn phi c quan im v phng thc ng x ph hp vi tng trng hp c th

khi gii quyt cc vn tn gio.
----@----
147
Chng 9
CH NGHA X HI HIN THC V TRIN VNG

Vi s ra i ca ch ngha Mc, ch ngha x hi t nhng l thuyt khng tng tr thnh
mt l lun khoa hc. Qu trnh thm nhp l lun khoa hc vo i sng thc tin phong tro
u tranh ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng dn n s ra i v pht trin ca ch
ngha x hi hin thc: t mt nc n nhiu nc v tr thnh mt h thng cc nc x hi ch
ngha hng mnh trn phm vi quc t th k XX vi nhiu thnh tu v i, in m du n khng
th phai m trong lch s pht trin ca x hi loi ngi.
Th nhng, vo nhng thp nin cui th k XX, do nhiu nguyn nhn khch quan v ch quan
dn n s khng hong v sp m hnh ch nghi x hi Lin X v ng u. Ch ngha
x hi hin thc tm thi lm vo tnh trng thoi tro. Cc nc x hi ch ngha cn li tin
hnh ci cch, m ca, i mi v tip tc pht trin. Thc t lch s t ra mt vn ln v
tng lai ca ch ngha x hi. Li gii p khoa hc chn chnh cho cu hi ny ch c th c c
trn c s nm vng nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin v vn dng sng to nhng
nguyn l vo vic phn tch bi cnh c th ca thi i ngy nay.
I. CH NGHA X HI HIN THC

1. Cch mng Thng Mi Nga v m hnh ch ngha x hi hin thc u tin trn th
gii
a. Cch mng Thng Mi Nga
Ngy 7 thng 11 nm 1917, di s lnh o ca ng Bnsvich Nga, ng u l Lnin
lnh o qun chng nhn dn khi ngha ph tan dinh ly cui cng ca chnh ph Lm thi t
sn, bo hiu s ton thng ca cuc khi ngha v trang ginh ton b chnh quyn v tay X
vit. Ln u tin trong lch s, Nh nc X vit do Lnin ng u ra i trong mi ngy
rung chuyn th gii.
Ch tch H Ch Minh nhn nh: ging nh mt tri chi li, Cch mng Thng Mi Nga
chiu sng khp nm chu, thc tnh hng triu ngi b p bc, bc lt trn tri t. Trong lch s
loi ngi cha tng c cuc cch mng no c ngha to ln v su xa nh th.
Cch mng Thng Mi Nga l thng li v i nht ca giai cp cng nhn, ca nhn dn lao
ng v cc dn tc b p bc do giai cp cng nhn v i tin phong ca h l ng Bnsvich
lnh o. Cch mng thng Mi dng bo lc cch mng nh giai cp t sn v giai cp a
ch phong kin, lp nn chnh quyn ca nhng ngi lao ng, xy dng mt x hi hon ton
mi, mt x hi khng c tnh trng ngi bc lt ngi.
Vi s thng li ca cch mng Thng Mi Nga, lch s m ra mt con ng mi cho s
gii phng cc dn tc b p bc ca ch ngha thc dn. N m u mt thi i mi trong lch
s - thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii.
b. M hnh ch ngha x hi u tin trn th gii
M hnh u tin ca ch ngha x hi ra i trong bi cnh ht sc c bit. T sau cch mng
Thng Mi n kt thc chin tranh th gii th hai, Lin X l nc x hi ch ngha duy nht.
iu kin xy dng mt ch mi cc k kh khn v phc tp: nn kinh t vn lc hu li b tn
ph nng n trong chin trang th gii th nht, sau l ni chin, tip l chin tranh can thip
ca 14 nc quc v b bao vy, cm vn v kinh t. T nm 1918 n ma xun 1921 m
bo cung cp lng thc cho qun i, cho tin tuyn, cho cng nhn v cho nhn dn thnh th
trong iu kin lng thc cc k khan him, ng Cng sn Nga, ng u l Lnin ra
Chnh sch cng sn thi chin, tin hnh quc hu ha ti sn, t liu sn xut quan trng nht ca
b t sn c quyn, i a ch v cc th lc chng ph cch mng khc. n thng 3 nm 1921,
sau khi ni chin kt thc, ti i hi X ng Cng sn Nga vi vic ra Chnh sch kinh t mi (
NEP ), Lnin ch r trong nhng iu kin mi, vic s dng nhng hnh thc qu ca ch
148
ngha t bn nh nc l mt b phn rt quan trng ca chnh sch ny. Thi k Chnh sch cng
sn thi chin kt thc, gi y, vi vic thc thi NEP th ch ngha t bn nh nc l mt
trong nhng hnh thc rt thch hp gip nc Nga Svit nhanh chng khc phc tnh trng suy
sp kinh t sau chin tranh v ngn chn nhng ny sinh t pht ca nn sn xut hng ha nh mm mng ca s phc hi ch ngha t bn. S d t bn nh nc di iu kin chuyn chnh
v sn c ngha quan trng v tc dng to ln nh vy v nh nh ngha ca Lnin l mt
thc ch ngha t bn c lin quan vi nh nc. Nh nc l nh nc ca giai cp v sn, l
i tin phong ca chng ta. Thng qua vic s dng ch ngha t bn nh nc, giai cp v sn c
th hc tp, k tha v pht huy c chn lc tt c nhng ti sn vt cht - k thut v tinh hoa cht
xm trong kinh nghim sn xut kinh doanh ca cc nh t bn cng nh tri thc khoa hc - k
thut v trnh khoa hc qun l kinh t ca cc chuyn gia t sn. Nh nc v sn c th s
dng ch ngha t bn nh nc nh l mt h thng cc chnh sch, cng c, bin php nhm iu
tit mi hot ng ca cc x nghip t bn cn tn ti trong thi k qu , nhm hng ti mc
ch va s dng va ci to bng phng php ha bnh i vi cc thnh phn kinh t ch ngha
t bn v sn xut nh. vi ngha , ch ngha t bn nh nc cn c th coi l mt trong nhng
phng thc, phng tin, con ng c hiu qu trong vic thc y x hi ha v lm tng nhanh
lc lng sn xut ca ch ngha x hi m kt qu cn bn ca s x hi ha ny l th hin s
pht trin ngy cng mnh m mt nn sn xut hng ha qu x hi ch ngha, giai on trung
gian ca nn sn xut hng ha x hi ch ngha trong tng lai.
Sau khi Lnin mt, ng li ng n ny khng c qun trit thc hin y . Hn na,
ng li c thc hin cha c bao lu th t cui nhng nm 20 u nhng nm 30 ca th
k XX, triu chng mt cuc chin tranh th gii ngy cng l r. Trong bi cnh y phi lm sao
nhanh chng bin nc Nga lc hu thnh cng quc cng nghip, va xy dng c s vt cht
ca ch ngha x hi, xa b ngho nn lc hu, va chun b i ph vi nguy c chin tranh.
Gii quyt nhim v ny trong mt thi gian ngn nht l vn sng cn t ra i vi vn mnh
ca t quc v ch x hi ch ngha nc Nga. Trong iu kin nh vy, gii quyt nhim
v lch s v cng kh khn ni trn, Nh nc X vit khng th khng p dng c ch k hoch
ha tp trung cao, mt c ch c th thc hin c khi chnh quyn thuc v giai cp cng nhn
v nhn dn lao ng. Thc t, Lin x thnh cng rc r trong s nghip cng nghip ha vi
thi giai cha y 20 nm, m trong hai thp k y, mt qu na thp k ni chin, chng chin
tranh can thip v khi phc kinh t sau chin tranh. Ch c ch ngha x hi mi c th cho php
pht huy cao tinh thn anh dng, hy sinh ca hng trm triu qun chng nhn dn, mi c th
thc hin c nhng k tch nh vy. Khng th ph nhn vai tr to ln c ngha lch s ca m
hnh u tin ny ca ch ngha x hi.
2. S ra i ca h thng x hi ch ngha v nhng thnh tu ca n
a. S ra i v pht trin ca h thng cc nc x hi ch ngha
Sau chin tranh th gii ln th hai, h thng x hi ch ngha th gii ra i bao gm cc nc
Lin x, cng ha dn ch c, Hunggari, Rumani, Tip Khc, Anbani, Mng c, Trung quc,
Triu tin, Vit nam ( sau ny thm Cuba ) i theo m hnh ch ngha x hi xvit. Nm 1960, ti
moscow, hi ngh 81 ng Cng sn v cng nhn ca cc nc trn th gii ra tuyn b v
khng nh: c im ch yu ca thi i chng ta l h thng x hi ch ngha th gii ang tr
thnh nhn t quyt nh s pht trin ca x hi loi ngi
b. Nhng thnh tu ca ch ngha x hi hin thc
Cho d lch s c bin ng th no, d ai c tnh xuyn tc lch s cng khng th ph nhn
c s tht l Lin X v cc nc ng u c mt thi pht trin rc r v t c nhng
thnh tu to ln sau y:
- Ch x hi ch ngha tng bc a nhn dn lao ng ln lm ch x hi, thc y tro
lu u tranh cho quyn t do dn ch trn ton th gii.
S ra i ca ch x hi ch ngha cng c ngha l ch dn ch c thit lp. Bt ngun
t bn cht giai cp ca n, ch dn ch x hi ch ngha, ch dn ch cho tuyt i a s
149
nhn dn lao ng, thc hin ngy cng y nhng quyn dn ch, ngn nga v trn p nhng
hnh vi xm phm quyn t do dn ch ca nhn dn.
Ch x hi ch ngha khng ch m bo quyn lm ch trn thc t cho nhn dn lao ng
cc nc x hi ch ngha, m hn th na n cn thc y tro lu u tranh cho nn t do dn
ch cc nc t bn ch ngha v trn ton th gii.
- Trong hn 70 nm xy dng ch ngha x hi, Lin X v cc nc x hi ch ngha t
c s pht trin mnh m v tim lc kinh t, xy dng c s vt cht ca ch ngha x hi trn
qui m ln vi trnh hin i, bo m ngy cng tt hn i sng vt cht v tinh thn ca nhn
dn. Nc Nga trc cch mng Thng Mi so vi cc nc pht trin khc b lc hu t 50 nm
n 100 nm. Khi bt tay vo xy dng ch ngha x hi, thu nhp quc dn tnh theo u ngi ch
bng 1/22 ca M cng thi. Nhng ch sau mt thi gian ngn Lin X tr thnh mt trong hai
siu cng ca th gii. nm 1985, thu nhp quc dn ca Lin X bng 66% ca M, sn lng
cng nghip bng 85% ca M. Vi cng cuc pht trin kinh t, vn ha, Lin X tr thnh mt
nc c trnh hc vn cao, thu c nhng thnh tu ng k trong vic chm sc sc khe,
pht trin y t v bo m phc li x hi cho nhn dn lao ng. Trc cch mng Thng Mi,
nhn dn Nga m ch, ch 20 nm sau, nn m ch xa xong. Vo cui nm 1980, Lin X l
mt trong nhng nc c trnh hc vn cao nht th gii. Lin X v cc nc x hi ch ngha
trc y t c nhng bc tin ln trong lnh vc nghin cu khoa hc, chinh phc v tr,
c tim lc qun s v cng nghip quc phng hng mnh. Trong cc lnh vc vn ha, ngh
thut, khoa hc v cng ngh cng c nhng thnh tu rt to ln.
- Vi s ln mnh ton din, ch ngha x hi c nh hng su sc trong i sng chnh tr th
gii, ng vai tr quyt nh i vi s sp h thng thuc a ca ch ngha quc, m ra k
nguyn mi, k nguyn c lp dan tc v thi i qu ln ch ngha x hi trn phm vi ton
th gii.
Ch x hi ch ngha c thit lp khng ch m ra mt xu th pht trin tt yu cho cc dn
tc l con ng x hi ch ngha, m bng s gip tch cc, c hiu qu v nhiu mt, cc nc
x hi ch ngha gp phn lm pht trin mnh m phong tro gii phng dn tc. nm 1919, cc
nc thuc a v na thuc a chim 72% din tch v 70% dn s th gii, ti nay ch cn 0,7%
din tch v 5,3% dn s th gii. Tnh n nay, hng trm noc ginh c c lp. Trn mt
trm nc tham gia vo Phong tro khng lin kt.
- Sc mnh ca ch ngha x hi hin thc ng vai tr quyt nh y li nguy c chin tranh
hy dit, bo v ha bnh th gii.
- ngay ti cc nc phng Ty, nhn dn lao ng c sc hp dn thc t ca ch ngha x
hi u tranh i cc quyn dn sinh, dn ch, cc phc li x hiVi sc p ca cc nc x
hi ch ngha, cc nc phng Ty phi nhng b v chp nhn thc t rt nhiu yu sch .
Tm li, t thng 11 nm 1917 cho n s kin thng 8 nm 1991, ch ngha x hi Lin X
tn ti hn 70 nm, cc nc ng u hn 40 nm k t nm 1945. Ch ngha x hi hin
thc tri qua mt thi k pht trin rc r, c nhng thnh tu to ln v pht huy tc dng
mnh m n tin trnh pht trin lch s ca loi ngi.
S pht trin nh v bo ca ba dng thc cch mng trong sut my thp k gn lin vi s
tn ti v pht trin ca ch ngha x hi hin thc, vi h thng x hi ch ngha.
II. S KHNG HONG, SP

CA M HNH CH NGHA X HI X VIT
V NGUYN NHN CA N
1. S khng hong v sp ca m hnh ch ngha x hi X vit
Lch s x hi loi ngi khng i theo con ng thng v phong tro cch mng cng
khng trnh khi sai lm v tht bi hay nhng thi k thoi tro.Khi ch ngha x hi cn l l
thuyt, vo nhng nm 70 ca th k XIX, sau tht bi ca cng x Paris, cuc khng hong u
150
tin xy ra. quc t I tan r (nm 1876 ). Nhng t trong khng hong, s pht trin ca l lun
ca thi k ny ph v s b tc trong phong tro cng nhn a n s thnh lp quc t II
(nm 1889).
n cui th k XIX, u th k XX, khi ch ngha t bn chuyn sang ch ngha quc, c
bit l t sau khi ngghen qua i, phong tro x hi ch ngha li lm vo khng hong ln th
hai. Quc t II phn r thnh phi hu, phi t v phi gia. T sau cch mng Thng Mi Nga
thnh cng, di s lnh o ca Lnin, Quc t III - quc t cng sn c thnh lp, chm dt s
khng hong ln th hai.
Bt u t cui nhng nm 60 ca th k XX, Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u
i vo thi k khng hong. T thng t nm 1989 tr i, s v din ra lin tip cc nc
ng u. Ch trong vng 2 nm, n thng 9 nm 1991, ch x hi ch ngha Lin X v su
nc ng u d sp hon ton. S sp cng din ra Mng C, Anbani, Nam T.
2. Nguyn nhn dn n khng hong v sp
a. Nguyn nhn su xa l nhng sai lm v m hnh pht trin ca ch ngha x hi X vit
Sau khi Lnin qua i, Lin X, chnh sch kinh t mi khng c tip tc thc hin m
chuyn sang k hch ha tp trung cao . Thi gian u, k hach ha tp trung pht huy tc
dng mnh m, song bin dng thnh k hoch ha tp trung quan liu bao cp. Sau chin tranh
th gii th hai, Lin X vn tip tc duy tr m hnh ny. Trong m hnh ny tuyt i ha c
ch k hoch ha tp trung cao, t b hay gn nh t b mt cch ch quan duy ch nn kinh t
hng ha, c ch th trng, thc hin ch bao cp trn lan, trit tiu tnh ch ng, sng to ca
ngi lao ng.
Do chm i mi c ch kinh t, h thng qun l, ni chung l chm i mi m hnh ca ch
ngha x hi, nn hu qu l Lin X ang rt ngn dn khong cch v trnh pht trin kinh t
so vi cc nc t bn pht trin th t gia nhng nm 70 ca th k XX tnh hnh din ra theo xu
hng ngc li. S thua km r rt ca Lin X th hin trong lnh vc cng ngh v nng sut lao
ng. M y li l yu t nh Lnin ni, xt n cng quyt nh thng li hon ton ca ch
mi.
Nhng sai lm ch quan nghim trng ko di ni trn cn tr s i mi ng n l
nguyn nhn su xa lm ch x hi ch ngha suy yu, ri vo khng hong. khng phi l
nhng khuyt tt do bn cht ca ch x hi ch ngha, m do quan nim gio iu v ch ngha
x hi. Cng lnh nm 1991 ca ang ta ch r: do duy tr qu lu nhng khuyt tt ca m hnh
c ca ch ngha x hi, chm tr trong cch mng khoa hc v cng ngh nn gy ra tnh trng tr
tr ko di v kinh t-x hi ri i ti khng hong.
b. Nguyn nhn ch yu v trc tip dn n s sp
S sp ch ngha x hi Lin X v ng u c hai nguyn nhn ch yu v trc tip sau:
. Trong ci t, ng Cng sn Lin X mc sai lm rt nghim trng v ng li chnh tr,
t tng v t chc. l ng li hu khuynh, c hi v xt li, th hin trueec ht nhng
ngi lnh o cao nht. Cuc ci t Lin X bt u t nm 1986 kt thc trong s v
hon ton nm 1991. V ng li ci t thc cht l ng li trt di t c hi, hu khunh n
xt li, n t b hon ton ch ngha Mc-Lnin. Nhng li tuyn b lc ban u: ci t c
nhiu dn ch hn, nhiu ch ngha x hi hn, chng ta s i ti ch ngha x hi tt p hn
ch khng i ra ngoi n, chng ra tm trong khun kh ca ch ngha x hi ch khng phi
ngoi gi hn ca n nhng cu tr li cho cc vn do cuc sng t ra,.ch l nhng tuyn
b sung ngy trang cho phn bi.
Nhng ngi lnh o ci t li dn tng bc, tng bc; thm ch ngy cng cng khai tuyn
b t b nhng mc tiu x hi ch ngha m h tng ha hn, t b ch ngha Mc-Lnin, t b
vai tr lnh o ca ng Cng sn.
Ch trng a ra lc u l tng tc v kinh t chm dt s tr tr. y mnh nhp pht
trin khng c g sai m l tt yu, bc bch. Vn l tng tc bng cch no th khng c cu tr
li ng n. i mi cng ngh bng cch no cng b tc. Ngi ta bn qui cho c ch qun l
kinh t, nhng ri cng try trt; ngi ta chuyn nhanh sang ci t chnh tr, coi y l ci cha
151
kha cho mi vn . Hi ngh ng ton quc ln th 19 (nm 1988) ch trng chuyn trng
tm sang ci t h thng chnh tr trn c s ci gi l t duy chnh tr mi. Thc cht l s
tha hip v nguyn tc, l s u hng, l t b lp trng giai cp, l s phn bi ch ngha McLnin, phn bi s nghip x hi ch ngha. Cuc ci cch chnh tr nh thng vo h thng chnh
tr ca ch ngha x hi trc ht l vo t chc ng. Nhm lnh o ci t tm cch loi b khi
y ban Trung ng ng hng lot nhng ngi khng tn thnh ng li sai lm ca ci t, kin
tr ng li ch ngha Mc-Lnin. Nhng ngi ngm ngm hoc cng khai th ch vi ch
ngha Mc-Lnin chim cc v tr ch cht trong b my ng v nh nc.
Bng pht sng lnh cng khai, dn ch, khng c vng cm, ci t nhanh chng to ra
ln sng ph phn, cng kch, bi en tt c nhng g gn vi 70 nm xy dng ch ngha x hi.
N gy hoang mang, xo ng n cc trong t tng x hi, ph v nim tin ca qun chng
i vi nhng gi tr ca ch ngha x hi. Ngi ta s dng ton b phng tin thng tin i
chng lm vic ny v chin dch tuyn truyn, o bi, ph nh qu kh c cc i bo
phng Ty tip sc mnh m v li theo nhng , mc ch en ti ca chng.
. Ch ngha quc can thip ton din, va tinh vi, va trng trn, thc hin c din bi
ha bnh trong ni b Lin X v cc nc ng u.
Ch ngha quc thng xuyn tin hnh mt cuc chin tranh khi bng sng n, khi bng
din bi ha bnh chng ch ngha x hi, chng Lin X. Ch ngha quc gy ra cuc
chin tranh lnh t sau th chin th hai. Cc chin lc gia phng Ty sm nhn ra ci gt chn
Asin ca ci t: l ng li xt li, l h t tng t sn, l chnh sch tha hip, nhn nhng
v nguyn tc vi M v phng Ty th hin tp trung t duy chnh tr mi. Cc th lc chng
ch ngha x hi bn ngoi theo st qu trnh ci t, tm mi cch li n theo ca h; tc
ng vo ci t c v t tng, chnh tr v t chc. Ha hn vin tr kinh t c dng lm mt
th v kh rt li hi li cuc ci t theo qu o m phng Ty mong mun. Ch ngha quc
y mnh thc hin din bin ha bnh trong ni b Lin X v cc nc ng u. Trong
cun sch Chin thng khng cn chin tranh, Nixon cho rng mt trn t tng l mt trn
quyt nh nht. Theo Nixon: Ton b v kh ca chng ta, cc hip nh mu dch, vin tr kinh
t s khng i n u nu chng ta tht bi trn mt trn t tng. Chin lc ca M trc sau
nh mt l a chin tranh vo bn trong bc mn st
Tm li s ph hoi ca ch ngha quc cng vi s phn bi t bn trong v t trn chp bu
ca c quan lnh o cao nht l nguyn nhn trc tip lm cho Lin X sp . Hai nguyn nhn
ny quyn cht vo nhau, tc ng cng chiu, to nn mt lc cng hng rt mnh v nhanh nh
mt cn lc chnh tr trc tip ph sp ngi nh x hi ch ngha. Tt nhin xt cho cng, chnh bn
c hi, xt li v phn bi, s mt cnh gic cch mng trong hng ng nhng ngi cng sn
to c hi bng vng cho ch ngha quc chin thng m khng cn chin tranh
Trong tnh hnh ch ngha x hi tr tr v khng hong do nhng sai lm ca m hnh c th ci
t, ci cch m ca, i mi l tt yu. V ch c mt cuc ci t, ci cch, i mi su sc, ton
din mi a ch ngha x hi thot khi khng hong bc vo thi k pht trin mi. Ci t,
ci cch, m ca, i mi l tt yu nhng sp th khng l tt yu. Vn ch: ci t, ci
cch, m ca, i mi th no, nhm mc ch g, theo ng li no.
III. TRIN VNG CA CH NGHA X HI

1. Ch ngha t bn khng phi l tng lai ca x hi loi ngi
a. Bn cht ca ch ngha t bn khng thay i
Ch ngha t bn c vai tr to ln i vi lch s pht trin ca x hi loi ngi. Trong my
thp k qua, do bit t iu chnh v thch ng ng thi s dng trit nhng thnh tu ca
cch mng khoa hc v cng ngh, cc nc t bn ch ngha vt qua mt s cuc khng
hong v vn cn kh nng pht trin. Nhng khng phi l ch tng lai ca nhn loi bi
bn cht bc lt, phn dn ch, v nhn o ca ch ngha t bn khng thay i. Chnh phng
thc sn xut da trn ch chim hu t nhn t bn ch ngha gy ra nhng ung nht khng th
cha khi.
152
Trong cun sch Ngoi vng kim sot (xut bn nm 1993)Bresinsky cay ng tha nhn
20 khuyt tt ca x hi M vo thi im v d bo M s mt vai tr siu cng vo th k
XXI. Trong 20 khuyt tt y c nhng khuyt tt tr thnh ph bin cc nc t bn, nh:
chm sc y t khng y , gio dc trung hc cht lng km, vn phn bit chng tc, ngho
i, ngy cng su sc, ti c bo lc trn lan, cm gic trng v tinh thnlm cho x hi lm vo
khng hong v v phng cu cha.
Trong khun kh ca ch ngha t bn, d l ch ngha t bn hin i, trn th gii hin nay
vn c n 1,2 t con ngi phi tip tc chu ngho i, tt bnh, m ch, chin tranh, hng mc
thu nhp di 1 USD/ngy; 2,5 t ngi ngho c tng thu nhp ch bng thu nhp ca 250 t ph,
triu ph ln nht th gii gp li; 1/3 lc lng lao ng ton th gii, tc l khong 1 t ngi b
tht nghip cc mc khc nhau; ti hn 100 nc ang hoc km pht trin, mc thu nhp bnh
qun u ngi gim i so vi thp nin trc, hng ngy c n 30.000 tr em cht bnh m l ra
c th c cu sng, v s ngi m ch ln n hn 800 triu ngi.
S kin gii cm quyn M, Anh tn cng Iraq nm 2003 cng khng nh bn cht hiu chin
ca chng.
Ch ngha t bn vi nhng mu thun bn trong khng th khc phc. X hi t bn khng d
bin mu bn cht ca mnh ch bng li xng danh mi phi h t tng ha nh x hi t bn,
x hi hu cng nghip, x hi tin ha, x hi kinh t tri thc ha. Nhiu hc gi t sn
cho rng, ch ngha t bn l khng th chp nhn c.
b. Cc yu t x hi ch ngha xut hin trong lng x hi t bn
Ch ngha t bn hin i s tip tc pht trin thng qua chnh nhng cuc khng hong, nhng
cuc ci cch thch ng, v qu trnh pht trin cng chnh l qu trnh qu sang mt x
hi mi. Trong khun kh ca ch ngha t bn xut hin nhng yu t ca x hi mi, nhng
yu t ca nn vn minh hu cng nghip, kinh t tri thc ny sinh v pht trin; tnh cht x hi
ca s hu ngy cng gia tng; s iu tit ca nh nc i vi th trng ngy cng hu hiu; tnh
nhn dn v x hi ca nh nc tng ln; nhng vn phc li x hi v mi trngngy cng
c gii quyt tt hn. Vi nhng c im trn y cng c th xem l nhng x hi qu ,
v n cha ng trong n c cc yu t ca ch ngha t bn v x hi tng lai.
2. Ch ngha x hi tng lai ca x hi loi ngi
a. Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u sp khng c ngha l s co chung ca
ch ngha x hi
K th v ang ra sc khai thc s kin Lin X v ng u sp ru rao v ci cht
ca ch ngha x hi v ch ngha Mc-Lnin ni chung . S sp ca Lin X v ng u l
s sp ca mt m hnh ca ch ngha x hi trong qu trnh i ti mc tiu x hi ch ngha.
N khng ng ngha vi s co chung ca ch ngha x hi vi t cch l mt hnh thi kinh t-x
hi m loi ngi ang vn ti. Tng lai ca x hi loi ngi vn l ch ngha x hi, l qui
lut khch quan ca s pht trin lch s. Tnh cht ca thi i hon ton khng thay i; loi
ngi vn trong thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii
m u bng cch mng thng Mi Nga v i. Cc mu thun ca thi i vn tn ti, ch thay
i hnh thc biu hin v t ra yu cu mi phi gii quyt.
b. Cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, m ca, i mi v ngy cng t
c nhng thnh tu to ln
Trong cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, m ca v khng ch ng vng m
cn tip tc pht trin. Trong , Trung Quc v Vit Nam l hai nc tin hnh cng cuc ci
cch, m ca v i mi tng i thnh cng nht. Trn c s vn dng sng to, pht trin ch
ngha mc-Lnin vo iu kin c th ca mi nc tm ra con ng i ln ch ngha x hi.
Tuy Trung Quc v Vit Nam khc bit nhau v qui m t nc, tm quan trng trn trng quc
t, v vn ha dn tc, nhng cng cuc ci cch, m ca Trung Quc v Vit Nam c nhng nt
tng ng sau y:
. t b m hnh kinh t k hoch tp trung chuyn sang kinh t th trng x hi ch ngha
(Trung Quc) hoc theo nh hng x hi ch ngha (Vit Nam). Vi nhng c trng: a dng
153
ha hnh thc s hu, trong quc hu gi vai tr ch th (Trung Quc), hoc cng hu l nn
tng (Vit Nam), kinh t nh nc l ch o; s hu c phn c xem l hnh thc ch yu ca
ch cng hu (Trung Quc), hoc doanh nghip c phn tr thnh hnh thc t chc kinh t ph
bin (Vit Nam); a dng ha hnh thc phn phi, xem trng phn phi theo lao ng, m bo
quyn kinh doanh bnh ng cho mi loi hnh doanh nghip khng phn bit i x; gi c, t gi,
li sut do th trng xc nh c s iu tit ca nh nc; pht trin ng b cc loi th trng t
hng ha n dch v, th trng chng khon; thc hin cc chng trnh phc li x hi rng ln,
xa i gim ngho, gi gn mi trng
. Xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha theo hng xy dng h thng lut php ngy
cng tng ng vi h thng lut php hin i, c bit l ph hp vi nhng cam kt quc t;
gim dn s can thip vi m, s can thip vo hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip, gia tng
qun l v m, gia tng s phn quyn cho cc a phng; thc hin ch dn ch ni chung, c
bit l cc c s theo hng cng khai, minh bch, gia tng s gim st ca cc cp, ca cng
lun, ca quc hi, ca hi ng nhn dn cc cp, ca cc t chc x hi, tinh gim b my v
bin ch,
. Xy dng cc t chc x hi phi chnh ph a dng gm cc hi ngh nghip, vn ha, tn
gio, x hi,cc t chc ny ngy cng c vai tr to ln trong cc lnh vc m nh nc khng
vi tay ti, nh t thin, cu tr ngi ngho,
. Hi nhp quc t su rng, tham gia vo hu ht cc t chc quc t; Lin hp quc, cc t
chc khu vc, c bit l gia nhp WTO, tr thnh nhng quc giai tch cc trong hi nhp khu
vc ASEAN, ng .
. m bo s cm quyn v lnh o ca ng Cng sn i vi cng cuc xy dng v pht
trin t nc trn tt c cc mt. S lnh o v cm quyn ca ng v ang c i mi
theo hng khoa hc, dn ch v hiu qu hn, ph hp vi iu kin c th ca tng nc.
Cng cuc ci cch ca Trung Quc v Vit Nam t c nhng thnh tu to ln c quc
t tha nhn. Nhng nh hng pht trin ca Trung Quc v Vit Nam cho thy l c Trung Quc
v Vit Nam u tn trng nhng gi tr tin b ca nhn loi c phng Ty v phng ng,
nghin cu, ng dng chng ph hp vi iu kin c th trn c s nhng gi tr nhn o c bn
ca ch ngha Mc-Lnin. ng thi s tin trin thc t ca nhng cuc ci cch trn y s ngy
cng lm sng t hn con ng i mi ch ngha x hi.
c. xut hin xu hng i ln ch ngha x hi
Trong tnh hnh ch ngha x hi tm thi lm vo thoi tro, nhiu ni trn th gii, c bit
l M Latinh, t nhng nm 1990 xut hin xu th thin t v ngy cng pht trin mnh ln
thnh mt tro lu vo u th k XXI. T 1998 n nay, thng qua bu c dn ch, cc chnh ph
cnh t, tin b ln cm quyn 11 nc M Latinh.
Trong s cc nc M latinh do cnh t cm quyn hin nay, nhiu nc tuyn b i ln ch
ngha x hi.
T nm 2005, tng thng Venezuela - Hugo Chavez - nhiu ln cng khai tuyn b mc tiu ca
cuc cch mng nc mnh l a t nc i ln ch ngha x hi. Trong bi pht biu ngy 3
thng 12 nm 2006, ngay sau khi ti c c, Chavez mt ln na khng nh: Venezuela s tip tc
con ng i ln ch ngha x hi th k XXI vi cc ni dung c bn sau y:
. V t tng: Ly ch ngha Mc, t tng cch mng v tin b ca Simon Bolivia, t tng
nhn o thin cha gio lm nn tng.
. V chnh tr: Nhn mnh t tng dn ch cch mng v chnh quyn nhn dn, theo
nhn dn c trch nhim cng tham gia quyt nh vn mnh ca t nc, tham gia vo cng vic
xy dng mt nh nc php quyn, thc hin cng bng x hi; xy dng mt m hnh x hi mi,
ni m mi ngi dn u c ch ng cho d l mt th dn.
. V kinh t: Ch trng thc hin kinh t nhiu thnh phn, trong kinh t nh nc v hp
tc x nm vai tr ch o; nhn mnh vic ginh li ch quyn quc gia dn tc i vi ti nguyn
thin nhin, c bit l du m, nc sch v mi sinh
154
. V x hi: Ch trng thc hin phn phi cng bng ca x hi gii quyt vn bt bnh
ng v phn ha x hi
. V i ngoi: Thc y khi on kt M Latinh v quan h hu ngh vi tt c cc nc, ly
hp tc thay th cnh tranh; ly hi nhp thay cho bc lt; u tranh cho mt th gii a cc, dn
ch.
. V cch lm, bc i: K tha nhng mt tt p ca ch ngha x hi Lin X, ng u
trc y; khng rp khun, sao chp m phi thng xuyn i mi v sng to; bn cnh pht
trin kinh t, coi trng cc gi tr o c, tinh thn; on kt dn tc; ch trng kinh nghim quc
t ca cc nc x hi ch ngha nh Cuba, Vit Nam, Trung Quc,
S xut hin ca ch ngha x hi M Latinh cn im ny, im khc phi tip tc nghin
cu v theo di, nhng r rng nhng biu hin v ang th hin s tc ng su xa v sc
sng mnh lit ca ch ngha x hi hin thc i vi cc dn tc M Latinh, th hin bc tin
mi ca ch ngha x hi trn th gii. l mt thc t lch s chng minh cho sc sng v kh
nng pht trin ca ch ngha x hi, cng c nim tin vo l tng cng sn ch ngha.
Tm li, t din bin ca tnh hnh th gii t cch mng Thng Mi Nga n nay c th khng
nh rng: ch ngha x hi trn th gii, t nhng bi hc thnh cng v tht bi v s thc tnh
ca cc dn tc, nht nh s c bc pht trin mi; theo qui lut khch quan ca lch s, loi
ngi nht nh s tin ti x hi ch ngha.
----@----
155
CU HI-TR LI PHN TRIT HC

Cu hi 1. Ch ngha Mc-Lnin v ba b phn l lun cu thnh ca n?
p. Cu tr li c hai ln
1) Ch ngha Mc-Lnin l
a) h thng quan im v hc thuyt khoa hc, gm trit hc, kinh t chnh tr
v ch ngha x hi khoa hc ca C.Mc v Ph.ngghen, V.I. Lnin bo v, vn
dng v pht trin;
b) c hnh thnh trn c s k tha v pht trin bin chng nhng gi tr lch
s t tng nhn loi gii thch, nhn thc thc tin thi i;
c) l th gii quan duy vt bin chng v phng php lun bin chng duy vt
ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng;
d) l khoa hc v s nghip t gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn
lao ng v gii phng con ngi, v nhng quy lut chung nht ca cch mng
x hi ch ngha, xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn;
) l h t tng khoa hc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
2) Ba b phn l lun c bn cu thnh ch ngha Mc-Lnin. Ch ngha McLnin bao gm h thng tri thc phong ph bao qut nhiu lnh vc, vi nhng gi
tr lch s, thi i v khoa hc to ln; nhng trit hc, kinh t chnh tr hc v ch
ngha x hi khoa hc l nhng b phn l lun quan trng nht.
a) Trit hc Mc-Lnin l h thng tri thc chung nht v th gii, v v tr, vai tr
ca con ngi trong th gii y.
b) Kinh t chnh tr Mc-Lnin l h thng tri thc v nhng quy lut chi phi qu
trnh sn xut v trao i t liu sinh hot vt cht trong i sng x hi m trng
tm ca n l nhng quy lut kinh t ca qu trnh vn ng, pht trin, dit vong
tt yu ca hnh thi kinh t-x hi t bn ch ngha cng nh s ra i tt yu ca
hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha.
c) Ch ngha x hi khoa hc l h thng tri thc chung nht v cch mng x hi
ch ngha v qu trnh hnh thnh, pht trin ca hnh thi kinh t-x hi cng sn
ch ngha; v s mnh lch s ca giai cp cng nhn trong s nghip xy dng
hnh thi kinh t-x hi .
Cu hi 2. S khc nhau tng i v s thng nht gia ba b phn cu
thnh ca ch ngha Mc-Lnin?
p.Cu tr li c hai ln
1) S khc nhau tng i gia trit hc, kinh t chnh tr v ch ngha x hi
khoa hc vi t cch l ba b phn l lun cu thnh ch ngha Mc-Lnin th
hin ch ch ngha x hi khoa hc khng nghin cu nhng quy lut x hi tc
ng trong tt c hoc trong nhiu hnh thi kinh t-x hi nh ch ngha duy vt
lch s, m ch nghin cu cc quy lut c th ca s hnh thnh, pht trin ca
hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha. Ch ngha x hi khoa hc cng
khng nghin cu cc quan h kinh t nh kinh t chnh tr, m ch nghin cu cc
quan h chnh tr-x hi ca ch ngha x hi v ch ngha cng sn.
2) S thng nht tng i gia trit hc, kinh t chnh tr v ch ngha x hi
2
khoa hc vi t cch l ba b phn l lun cu thnh ch ngha Mc-Lnin th

hin quan nim duy vt v lch s m t tng chnh ca n l do s pht trin
khch quan ca lc lng sn xut nn t mt hnh thi kinh t-x hi ny ny
sinh ra mt hnh thi kinh t-x hi khc tin b hn v chnh quan nim nh th
thay th s ln xn, ty tin trong cc quan nim v x hi trong cc hc thuyt
trit hc trc ; th hin vic C. Mc v Ph.ngghen vn dng th gii quan
duy vt bin chng v php bin chng duy vt vo vic nghin cu kinh t, t
sng to ra hc thuyt gi tr thng d nhn thc chnh xc s xut hin, pht
trin v dit vong tt yu ca ch ngha t bn. n lt mnh, hc thuyt gi tr
thng d cng vi quan nim duy vt v lch s a s pht trin ca ch ngha
x hi t khng tng n khoa hc.
Cu hi 3. Nhng iu kin, tin ca s ra i ch ngha Mc?
p. Cu tr li c ba ln
1) iu kin kinh t-x hi
a) Vo cui th k XVIII n gia th k XIX, cuc cch mng cng nghip xut
hin v lan rng ra cc nc ty u tin tin khng nhng lm cho phng thc
sn xut t bn ch ngha tr thnh h thng kinh t thng tr, tnh hn hn ca
ch t bn so vi ch phong kin th hin r nt, m cn lm thay i su
sc cc din x hi m trc ht l s hnh thnh v pht trin ca giai cp v
sn.
b) ng thi vi s pht trin , mu thun vn c, ni ti nm trong phng
thc sn xut t bn ch ngha ngy cng th hin su sc v gay gt hn. Mu
thun gia v sn vi t sn, vn mang tnh i khng, biu hin thnh u
tranh giai cp. Giai cp t sn khng cn ng vai tr l giai cp cch mng trong
x hi.
c) n nhng nm 40 ca th k XIX, giai cp v sn xut hin vi t cch l
mt lc lng chnh tr-x hi c lp v thc c nhng li ch c bn ca
mnh tin hnh u tranh t gic chng giai cp t sn.
2) Tin l lun
a)C.Mc v Ph.ngghen k tha trit hc c in c, c bit l php bin
chng duy tm v t tng duy vt v nhng vn c bn ca trit hc xy
dng nn php bin chng duy vt v m rng nhn thc sang c x hi loi
ngi, lm cho ch ngha duy vt tr nn hon b v trit .
b) Kinh t chnh tr hc Anh m c bit l l lun v kinh t hng ha; hc thuyt
gi tr thng d l c s ca h thng kinh t t bn ch ngha. cn l vic tha
nhn cc quy lut khch quan ca i sng kinh t x hi, t quy lut gi tr lm
c s cho ton b h thng kinh t v rng, do ch ngha t bn l vnh cu.
c) Ch ngha x hi khng tng Php vi nhng d on thin ti m trc ht l
lch s loi ngi l mt qu trnh tin ha khng ngng, ch sau tin b hn
ch trc; rng s xut hin cc giai cp i khng trong x hi l kt qu ca
s chim ot; ng thi ph phn ch ngha t bn l con ngi b bc lt
v la bp, chnh ph khng quan tm ti dn ngho. Khng nh x hi x hi
3
ch ngha l x hi cng nghip m trong , cng nng nghip u c khuyn

khch, a s ngi lao ng c bo m nhng iu kin vt cht cho cuc sng
v.v l c s ch ngha Mc pht trin thnh l lun ci to x hi.
3) Tin khoa hc t nhin. Trong nhng thp k u th k XIX, khoa hc t
nhin pht trin mnh vi nhiu pht minh quan trng, cung cp c s tri thc
khoa hc t duy bin chng tr thnh khoa hc.
a) nh lut bo ton v chuyn ho nng lng dn n kt lun trit hc l s
pht trin ca vt cht l mt qu trnh v tn ca s chuyn ho nhng hnh thc
vn ng ca chng.
b) Thuyt t bo xc nh s thng nht v mt ngun gc v hnh thc gia ng
vt v thc vt; gii thch qu trnh pht trin ca chng; t c s cho s pht
trin ca ton b nn sinh hc; bc b quan nim siu hnh v ngun gc v hnh
thc gia thc vt vi ng vt.
c) Thuyt tin ho khc phc c quan im cho rng gia thc vt v ng
vt khng c s lin h; l bt bin; do Thng to ra v em li cho sinh hc
c s khoa hc, xc nh tnh bin d v di truyn gia cc loi.
Ch ngha Mc ra i l mt tt yu lch s. S ra i ca n khng nhng do nhu
cu nhu cu khch quan ca thc tin x hi lc by gi, do s k tha nhng
thnh tu trong l lun v c kim chng bng cc thnh tu ca khoa hc, m
cn do bn thn s pht trin ca lch s to ra nhng tin khch quan cho
s ra i ca n. Bi vy, ch ngha Mc cung cp cho loi ngi v nht l cho
giai cp cng nhn, nhng cng c nhn thc v i v ng Cng sn Vit Nam
kin nh ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh l nn tng t tng, kim
ch nam cho hnh ng ca ng.
Cu hi 4. Ti sao chng ta gi ch ngha Mc l ch ngha Mc-Lnin?
p. Sau khi C.Mc v Ph.ngghen qua i, V.I.Lnin l ngi bo v, b sung,
pht trin v vn dng sng to ch ngha Mc. Ch ngha Lnin hnh thnh v
pht trin trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, xt li v gio iu; l
s tip tc v l giai on mi trong lch s ch ngha Mc gii quyt nhng
vn cch mng v sn trong giai on ch ngha quc v bc u xy dng
ch ngha x hi.
1) Nhu cu bo v v pht trin ch ngha Mc.
a) Nhng nm cui th k XIX, u th k XX, ch ngha t bn bc sang
giai on ch ngha quc. Bn cht bc lt v thng tr ca ch ngha t bn
ngy cng tinh vi, tn bo hn; mu thun c th vn c ca ch ngha t bn
ngy cng bc l su sc m in hnh l mu thun gia giai cp t sn v giai
cp v sn.
b) Nhng nm cui th k XIX, bc sang th k XX, c nhng pht minh vt l
mang tnh vch thi i, lm o ln cn bn quan nim ngn i v vt cht. y
l c hi ch ngha duy tm tn cng ch ngha Mc; mt s nh khoa hc t
nhin ri vo tnh trng khng hong v th gii quan, gy nh hng trc tip
n nhn thc v hnh ng ca phong tro cch mng.
4
c) Ch ngha Mc c truyn b vo nc Nga; nhng nhng tro lu nh

ch ngha kinh nghim ph phn, ch ngha thc dng, ch ngha xt li v.v
nhn danh i mi ch ngha Mc xuyn tc v ph nhn ch ngha .
Trong bi cnh nh vy, nhu cu khch quan v vic khi qut nhng thnh tu
khoa hc t nhin rt ra nhng kt lun v th gii quan v phng php lun
trit hc cho cc khoa hc chuyn ngnh; u tranh chng li nhng tro lu t
tng phn ng v pht trin ch ngha Mc c thc tin nc Nga t ra.
Hot ng l lun ca V.I.Lnin nhm p ng nhu cu lch s .
2) Qu trnh V.I.Lnin bo v v pht trin ch ngha Mc c chia thnh ba thi
k, tng ng vi ba nhu cu khch quan ca thc tin nc Nga.
a) Trong thi k 1893-1907, V.I.Lnin tp trung ph phn tnh duy tm ca phi
dn ty v nhng vn lch s-x hi v ch ra rng, qua vic xa nha ranh
gii gia php bin chng duy vt vi php bin chng duy tm ca Hghen, phi
dn ty xuyn tc ch ngha Mc. V.I.Lnin cng pht trin quan im ca ch
ngha Mc v cc hnh thc u tranh giai cp ca giai cp v sn trc khi ginh
c chnh quyn; trong cc vn v u tranh kinh t, chnh tr, t tng
c cp r nt; ng cng pht trin ch ngha Mc v nhng vn nh
phng php cch mng; nhn t ch quan v yu t khch quan; vai tr ca qun
chng nhn dn; ca cc ng chnh tr trong giai on quc ch ngha.
b) Trong thi k 1907-1917, V.I.Lnin vit tc phm Ch ngha duy vt v ch
ngha kinh nghim ph phn (1909)- tc phm khi qut t gc trit hc nhng
thnh tu mi nht ca khoa hc t nhin bo v v tip tc pht trin ch
ngha Mc; ph phn trit hc duy tm ch quan ang chng li ch ngha duy vt
ni chung v ch ngha duy vt bin chng ni ring. Trong tc phm, vn c
bn ca trit hc v phm tr vt cht c ngha h t tng v phng php lun
ht sc to ln. Bo v v pht trin ch ngha Mc v nhn thc, V.I.Lnin cng
ch ra s thng nht bn trong, khng tch ri ca ch ngha duy vt bin chng
vi ch ngha duy vt lch s; s thng nht ca nhng lun gii duy vt v t
nhin, v x hi, v con ngi v t duy ca n. Trong tc phm Bt k trit hc
(1914-1916), V.I.Lnin tip tc khai thc ht nhn hp l ca trit hc Hghen
lm phong ph thm php bin chng duy vt, c bit l l lun v s thng nht
gia cc mt i lp. Nm 1917, V.I.Lnin vit tc phm Nh nc v cch mng
bn v vn nh nc chuyn chnh v sn, bo lc cch mng v vai tr ca
ng cng nhn v con ng xy dng ch ngha x hi; a ra t tng v nh
nc Xvit, coi l hnh thc ca chuyn chnh v sn; vch ra nhng nhim
v chnh tr v kinh t m nh nc phi thc hin v ch ra nhng ngun gc
vt cht ca ch ngha x hi c to ra do s pht trin ca ch ngha t bn.
c) Thi k 1917-1924. Thng li ca cch mng x hi ch ngha Thng Mi
(Nga) nm 1917 m ra thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi.
S kin ny lm ny sinh nhng nhu cu mi v l lun m sinh thi C.Mc v
Ph.ngghen cha th hin; V.I.Lnin tip tc tng kt thc tin p ng nhu
cu bng cc tc phm m cc ni dung chnh ca chng cho rng vic thc
hin kim tra, kim sot ton dn; t chc thi ua x hi ch ngha l nhng iu
5
kin cn thit chuyn sang xy dng "ch ngha x hi k hoch". V.I.Lnin

cng ch ra rng, nguyn tc tp trung dn ch l c s ca cng cuc xy dng
kinh t; xy dng nh nc x hi ch ngha. ng nhn mnh tnh lu di ca thi
k qu , khng trnh khi phi i qua nhng nc thang trn con ng i ln
ch ngha x hi. V.I.Lnin khng nh vai tr kinh t hng ha trong iu kin
nn sn xut hng ho nh ang chim u th trong cng cuc xy dng ch ngha
x hi. Nhn thy s quan liu bt u xut hin trong nh nc cng nng non
tr, ng ngh nhng ngi cng sn cn thng xuyn chng ba k th chnh l
s kiu ngo, t hc v tham nhng. V.I.Lnin cng ch n vic chng ch
ngha gio iu khi vn dng ch ngha Mc nu khng mun lc hu so vi cuc
sng.
Di sn kinh in ca V.I.Lnin tr thnh c s cho vic nghin cu nhng vn
l lun v thc tin ca cc ng cng sn. Thin ti v l lun v thc tin ca
V.I. Lnin trong vic k tha, bo v v pht trin sng to ch ngha Mc c
nhng ngi cng sn nh gi cao. H t tn cho ch ngha ca mnh l ch
ngha Mc-Lnin.
Cu hi 5. Ch ngha Mc-Lnin vi phong tro cch mng th gii?
p. Ch ngha Mc-Lnin c nhng nh to ln ln thc tin phong tro cng
nhn v nhn dn lao ng th gii. Cch mng thng 3 nm 1871 Php c
coi l s kim nghim thc t u tin i vi ch ngha Mc-Lnin; nh nc
kiu minh nc chuyn chnh v sn u tin trong lch s nhn loi (Cng x
Pari) c thnh lp, l kinh nghim thc tin u tin c rt ra t l lun cch
mng. Thng 8 nm 1903, ng Bnsvch Nga c thnh lp theo t tng ca
ch ngha Mc; l ng ca giai cp v sn lnh o cuc cch mng 1905 Nga.
Ch sau 14 nm (nm 1917), ng lm nn Cch mng X hi ch ngha
Thng Mi (Nga) v i, m ra k nguyn pht trin mi cho nhn loi; chng
minh tnh hin thc ca ch ngha Mc-Lnin trong lch s. Nm 1919, Quc t
Cng sn c thnh lp; nm 1922, Lin bang Cng ha X hi ch ngha Xvit
(gi tt l Linx) ra i, nh du s lin minh giai cp v sn ca 12 quc gia v
nm 1940, Linx gm 15 nc hp thnh. Vi sc mnh ca lin minh giai
cp v sn , trong chin tranh th gii th II, Linx khng nhng bo v
c mnh, m cn gii phng cc nc ng u ra khi s xm lc ca phtxt
c. H thng x hi ch ngha c thit lp gm Anbani, BaLan, Bungari,
CuBa, Cng ha dn ch c, Hung gari, Nam T, Linx, Rumani, Tip Khc,
Cng ha dn ch nhn dn Triu tin, Trung Quc, Vit Nam. S kin ny
lm cho ch ngha t bn khng cn l h thng chnh tr x hi duy nht m nhn
loi hng ti; vai tr nh hng xy dng x hi mi ca ch ngha Mc-Lnin
c v phong tro cng nhn, phong tro u tranh gii phng dn tc v ha
bnh, dn tc, dn ch v tin b x hi. Do nhiu nguyn nhn khch quan v ch
quan, thng 12 nm 1991, ch ngha x hi hin thc Linx v ng u sp
; nhiu ng Cng sn ty u t b mc tiu ch ngha; tht bi ca kiu nh
nc phc li cc nc t bn i hi nhng ngi cng sn khng ch c lp
6
trng vng vng, kin nh, m cn phi ht sc tnh to, b sung, pht trin ch
ngha Mc-Lnin mt cch khoa hc.
Thi i ngy nay l thi i ca nhng bin ng su sc. Qu trnh to ra nhng
tin cho ch ngha x hi ang din ra trong x hi t bn pht trin l mt xu
hng khch quan. Thi i ngy nay cho thy vai tr ht sc to ln ca l lun,
ca khoa hc trong s pht trin ca x hi. Nhng iu tt yu i hi ch
ngha Mc-Lnin phi c b sung, pht trin v c nhng khi qut mi. Ch c
nh vy, ch ngha Mc-Lnin mi gi c vai tr th gii quan, phng php
lun trong quan h vi khoa hc c th v trong s nh hng pht trin ca x
hi loi ngi.
C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin khng li cho nhng ngi cng sn ni
chung, nhng ngi cng sn Vit Nam ni ring nhng ch dn c th v con
ng qu ln ch ngha x hi mi nc. Cc quc gia, dn tc khc nhau
c nhng con ng i khc nhau ln ch ngha x hi, bi l mi quc gia, dn
tc u c nhng c th ring v iu kin kinh t, chnh tr, x hi, lch s, vn
ho ring v con ng ring i hi phi p dng nhng nguyn tc ca ch
ngha cng sn sao cho nhng nguyn tc y c ci bin ng n trong nhng
vn chi tit, c lm cho ph hp, cho thch hp vi c im dn tc v c
im nh nc-dn tc. Trn c s kin tr ch ngha Mc-Lnin, t tng H
Ch Minh; xut pht t nhng bi hc ci to v xy dng ch ngha x hi t thc
trng kinh t-x hi t nc, ng ta ra ng li a t nc ta tng bc
qu ln ch ngha x hi. Thc tin ca qu trnh i mi ang t ra hng lot
vn mi m v phc tp v kinh t, chnh tr, vn ho; nhng vn khng
th gii quyt ch bng l lun, nhng chc chn khng th gii quyt c nu
khng c t duy l lun Mc-Lnin.
Cu hi 6. Mc ch v yu cu ca vic hc tp, nghin cu mn hc Nhng
nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin?
p. Hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca ch ngha McLnin cn phi theo phng php gn nhng quan im c bn ca ch ngha
Mc-Lnin vi thc tin t nc v thi i;
Hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin
cn phi hiu ng tinh thn, thc cht ca n; trnh bnh kinh vin, gio iu
trong hc tp, nghin cu v vn dng cc nguyn l trong thc tin;
Hc tp, nghin cu mn hc mi nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin
trong mi quan h vi cc nguyn l khc; mi b phn l lun cu thnh ny phi
gn kt vi cc b phn l lun cu thnh cn li thy s thng nht ca cc b
phn trong ch ngha Mc-Lnin; ng thi cng nn nhn thc cc nguyn l
trong tin trnh pht trin ca lch s t tng nhn loi.
Cu hi 7. Vn c bn ca trit hc?
p. Cu tr li gm ba ln
1) Khi nim vn c bn ca trit hc. Khi im l lun ca bt k hc thuyt
7
trit hc no u l vn v mi quan h gia t duy vi tn ti; gia ci tinh

thn vi ci vt cht; gia ci ch quan vi ci khch quan.
Vn c bn ca trit hc c c im a) l vn rng nht, chung nht
ng vai tr nn tng, nh hng gii quyt nhng vn khc. b) Nu khng
gii quyt c vn ny th khng c c s gii quyt cc vn khc, t
chung hn ca trit hc. c) Gii quyt vn ny nh th no th hin th gii
quan ca cc nh trit hc v th gii quan l c s to ra phng hng
nghin cu v gii quyt nhng vn cn li ca trit hc.
2) nh ngha. Theo Ph.ngghen, Vn c bn ln ca mi trit hc, c bit
l ca trit hc hin i, l vn quan h gia t duy v tn ti.
3) Hai ni dung (hai mt) vn c bn ca trit hc.
a) Mt th nht(mt bn th lun) vn c bn ca trit hc gii quyt mi quan
h gia thc vi vt cht. Ci g sinh ra v quy nh ci g- th gii vt cht sinh
ra v quy nh th gii tinh thn; hoc ngc li, th gii tinh thn sinh ra v quy
nh th gii vt cht- l mt th nht vn c bn ca trit hc. Gii quyt
mt th nht vn c bn ca trit hc nh th no l c s duy nht phn chia
cc nh trit hc v cc hc thuyt ca h thnh hai trng phi i lp nhau l
ch ngha duy vt v ch ngha duy tm trit hc; phn chia cc nh trit hc v
cc hc thuyt ca h thnh trit hc nht nguyn (cn gi l nht nguyn lun) v
trit hc nh nguyn (cn gi l nh nguyn lun).
b) Mt th hai (mt nhn thc lun) vn c bn ca trit hc gii quyt mi
quan h gia khch th vi ch th nhn thc, tc tr li cu hi liu con ngi c
kh nng nhn thc c th gii (hin thc khch quan) hay khng? Gii quyt
mt th hai vn c bn ca trit hc nh th no l c s phn chia cc nh trit
hc v cc hc thuyt ca h thnh phi kh tri (c th bit v th gii), bt kh tri
(khng th bit v th gii) v hoi nghi lun (hoi nghi bn cht nhn thc ca
con ngi v th gii).
Cu hi 8. Bn cht, ni dung ca ch ngha duy vt bin chng?
1) Ch ngha duy vt bin chng l c s l lun ca th gii quan khoa hc; l
khoa hc v nhng quy lut chung nht ca s vn ng v pht trin trong t
nhin, x hi v t duy. Trit hc Mc-Lnin l trit hc duy vt, bi trit hc
coi thc l tnh cht ca dng vt cht c t chc cao l b no ngi v nhim
v ca b no ngi l phn nh gii t nhin. S phn nh c tnh bin chng,
bi nh n m con ngi nhn thc c mi quan h qua li chung nht gia cc
s vt, hin tng ca th gii vt cht; ng thi nhn thc c rng, s vn
ng v pht trin ca th gii l kt qu ca cc mu thun ang tn ti bn trong
th gii ang vn ng .
2) Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc cao nht trong cc hnh thc ca ch
ngha duy vt. Bn cht ca n th hin a) Gii quyt duy vt bin chng vn
c bn ca trit hc. b) S thng nht gia ch ngha duy vt vi php bin chng
to nn ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt bin chng khng ch
8
l phng php gii thch, nhn thc th gii, m cn l phng php ci to th

gii ca giai cp cng nhn trong qu trnh ci to v xy dng x hi. c) Quan
nim duy vt v lch s l cuc cch mng trong hc thuyt v x hi. d) S thng
nht gia tnh khoa hc vi tnh cch mng; l lun vi thc tin to nn tnh sng
to ca trit hc Mc.
3) Ni dung ca ch ngha duy vt bin chng gm nhiu b phn, nhng c bn
nht l bn th lun duy vt bin chng; nhn thc lun bin chng duy vt v duy
vt bin chng v x hi. Vi bn cht v ni dung nh vy, ch ngha duy vt
bin chng c chc nng th gii quan duy vt bin chng v chc nng phng
php lun bin chng duy vt, to c s cho s nh hng trong hot ng nhn
thc v hot ng thc tin.
Cu hi 9. Khi lc v vai tr (chc nng) th gii quan v phng php
lun ca ch ngha duy vt bin chng?
p.Ch ngha duy vt bin chng c nhiu chc nng, nhng c bn nht l
chc nng th gii quan duy vt bin chng v chc nng phng php lun bin
chng duy vt ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.
1) Th gii quan l h thng nhng nguyn tc, quan im, nim tin v th gii;
v bn thn con ngi, v cuc sng v v tr ca con ngi trong th gii y. Vai
tr c bn ca th gii quan l s nh hng hot ng v quan h gia c nhn,
giai cp, tp on ngi, ca x hi ni chung i vi hin thc.
H thng cc quan nim trit hc, kinh t v chnh tr-x hi l c s khoa hc ca
th gii quan duy vt bin chng v th gii quan duy vt bin chng trc ht th
hin cch gii quyt vn c bn ca trit hc; theo vt cht c trc v
quy nh thc (duy vt), nhng thc tn ti c lp tng i v tc ng tr
li vt cht (bin chng). Trong lnh vc kinh t, th gii quan duy vt bin chng
th hin ch lc lng sn xut (ci th nht) quy nh quan h sn xut (ci
th hai), c s h tng (ci th nht) quy nh kin trc thng tng (ci th hai);
nhng ci th hai lun tn ti c lp tng i v tc ng tr li ci th nht.
Trong lnh vc x hi, tn ti x hi (ci th nht) quy nh thc x hi (ci th
hai); nhng thc x hi tn ti c lp tng i v tc ng trc tip hay gin
tip tr li tn ti x hi.
2) Phng php lun l h thng nhng quan im, nhng nguyn tc xut pht
ch o ch th trong vic xc nh phng php cng nh trong vic xc nh
phm vi, kh nng p dng chng mt cch hp l, c hiu qu ti a. Phng
php lun l l lun v phng php, l khoa hc v phng php. Nhim v ca
phng php lun l gii quyt nhng vn nh phng php l g? Bn cht,
ni dung, hnh thc ca phng php ra sao? Phn loi phng php cn da vo
nhng tiu ch g? Vai tr ca phng php trong hot ng nhn thc v hot
ng thc tin? v.v.
Chc nng phng php lun bin chng duy vt th hin h thng cc nguyn
tc, phng php t chc v xy dng hot ng l lun v hot ng thc tin,
ng thi cng chnh l hc thuyt v h thng v l phng php lun chung
9
nht ca cc khoa hc chuyn ngnh. Phng php lun bin chng duy vt l s
thng nht bin chng gia cc phng php lun b mn, phng php lun
chung c c th ho trong cc lnh vc ca hot ng nhn thc v hot
ng thc tin. Vi t cch l h thng tri thc chung nht v th gii v v vai
tr, v tr ca con ngi trong th gii cng vi vic nghin cu nhng quy lut
chung nht ca t nhin, x hi v t duy, ch ngha duy vt bin chng thc hin
chc nng phng php lun chung nht. Mi lun im ca ch ngha duy vt
bin chng ng thi l mt nguyn tc trong vic xc nh, l lun v phng
php. Nhng chc nng trn to ra kh nng ci to th gii ca ch ngha duy vt
bin chng, tr thnh cng c hu hiu trong hot ng chinh phc t nhin v s
nghip gii phng con ngi.
Th gii quan duy vt bin chng v phng php lun bin chng duy vt trit
hc l c s l lun nn tng ca ch ngha Mc-Lnin. Nm vng chng chng
nhng l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng l lun ch ngha
Mc-Lnin, m cn l c s vn dng sng to v pht trin chng vo hot
ng nhn thc; gii thch, nhn thc v gii quyt nhng vn cp bch ca
thc tin t nc v thi i t ra.
Cu hi 10. nh ngha, ni dung v ngha nh ngha vt cht ca V.I.
Lnin?
p.Cu tr li gm bn ln
1) Cc quan nim v vt cht ca cc nh duy vt trc Mc hoc ng nht vt
cht vi cc dng vt cht c th (trit hc duy vt c i); hoc ng nht vt cht
vi cc dng vt cht c th v tnh cht ca chng (trit hc duy vt th k XVIIXVIII).
2) Cc pht minh ca ca vt l hc cui th k XIX, u th k XX bc b
quan nim ng nht vt cht vi cc dng c th ca vt cht hoc vi thuc tnh
ca vt cht ca cc nh trit hc duy vt c i v cn i. Tia X- l sng in t
c bc sng rt ngn; sau khi bc x ra ht Anpha, nguyn t Urani chuyn
thnh nguyn t khc; in t l mt trong nhng thnh phn to nn nguyn t;
khi lng ca cc in t tng ln khi vn tc ca in t tng. T gc trit
hc, ch ngha duy tm gii thch sai lch cc pht minh trn; thm ch cc nh
khoa hc cho rng vt cht (c h ng nht vi nguyn t v khi lng) tiu
tan mt do vy ch ngha duy vt mt c s tn ti. iu ny i hi khc
phc cuc khng hong phng php lun ca vt l; to cho pht trin tip
theo ca nhn thc duy vt bin chng v vt cht, v nhng tnh cht c bn ca
n.
3) nh ngha vt cht ca V.I.Lnin Vt cht l mt phm tr trit hc dng
ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm
gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm
gic.
Nhng ni dung c bn ca nh ngha vt cht ca V.I.Lnin
a) Vt cht l g? +) Vt cht l phm tr trit hc nn va c tnh tru tng va
10
c tnh c th. *) Tnh tru tng ca vt cht dng ch c tnh chung, bn

cht nht ca vt cht- l c tnh tn ti khch quan, c lp vi thc con
ngi v y cng l tiu ch duy nht phn bit ci g l vt cht v ci g
khng phi l vt cht. *) Tnh c th ca vt cht th hin ch ch c th nhn
bit c vt cht bng cc gic quan ca con ngi; ch c th nhn thc c
vt cht thng qua vic nghin cu cc s vt, hin tng vt cht c th. +) Vt
cht l thc ti khch quan c c tnh c bn l tn ti khng ph thuc vo cc
gic quan ca con ngi. +) Vt cht c tnh khch th- con ngi c th nhn bit
c vt cht bng cc gic quan.
b) thc l g? thc l s chp li, chp li, phn nh li thc ti khch quan
bng cc gic quan. Nh , con ngi trc tip hoc gin tip nhn thc c
thc ti khch quan. Ch c nhng s vt, hin tng ca thc ti khch quan cha
c con ngi nhn bit bit ch khng th khng bit.
c) Ni dung th ba c suy ra t hai ni dung trn xc nh mi quan h bin
chng gia thc ti khch quan (vt cht) vi cm gic ( thc). Vt cht (ci th
nht) l ci c trc, tn ti c lp, khng ph thuc vo thc v quy nh
thc. thc (ci th hai) l ci c sau vt cht, ph thuc vo vt cht v nh vy,
vt cht l ni dung, l ngun gc khch quan ca thc, l nguyn nhn lm cho
thc pht sinh. Tuy nhin, thc tn ti c lp tng i so vi vt cht v c
tc ng, thm ch chuyn thnh sc mnh vt cht khi n thm nhp vo qun
chng v c qun chng vn dng.
4) ngha th gii quan v phng php lun ca nh ngha i vi hot ng
nhn thc v thc tin.
a) nh ngha a li th gii quan duy vt bin chng v vn c bn ca trit
hc. V mt th nht vn c bn ca trit hc, nh ngha khng nh vt cht
c trc, thc c sau; vt cht l ngun gc khch quan ca cm gic, ca thc
(khc phc quan im v vt cht ca ch ngha duy vt c v cn i v vt cht).
V mt th hai vn c bn ca trit hc, nh ngha khng nh thc con
ngi c kh nng nhn thc c th gii vt cht (chng li thuyt khng th
bit v hoi nghi lun). Th gii quan duy vt bin chng xc nh c vt cht
trong lnh vc x hi; l tn ti x hi quy nh thc x hi, kinh t quy nh
chnh tr v.v v to c s l lun cho cc nh khoa hc t nhin, c bit l cc
nh vt l vng tm nghin cu th gii vt cht.
b) nh ngha a li phng php lun bin chng duy vtca mi quan h bin
chng gia vt cht vi thc. Theo , vt cht c trc thc, l ngun gc v
quy nh thc nn trong mi hot ng cn xut pht t hin thc khch quan,
tn trng cc quy lut vn c ca s vt, hin tng; ng thi cn thy c tnh
nng ng, tch cc ca thc pht huy tnh nng ng ch quan nhng trnh
ch quan duy ch m biu hin l tuyt i ho vai tr, tc dng ca thc, cho
rng con ngi c th lm c tt c m khng cn n s tc ng ca cc quy
lut khch quan, cc iu kin vt cht cn thit.
Cu hi 11. Phng thc, hnh thc tn ti ca vt cht?
11
p. Cu tr li gm hai ln
1) Vn ng l phng thctn ti ca vt cht. Ch ngha duy vt bin chng cho
rng, a) Vn ng, hiu theo ngha chung nht,- tc c hiu nh l phng thc
tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht,- th bao gm tt c mi
s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin
cho n t duy.
b) Cc hnh thc (dng) vn ng c bn ca vt cht. C nm dng vn ng c
bn ca vt cht; l vn ng c hc- s di chuyn v tr ca cc vt th trong
khng gian; vn ng vt l- s vn ng ca cc phn t, cc ht c bn, vn
ng in t, cc qu trnh nhit, in v.v; vn ng ho hc- s vn ng ca cc
nguyn t, cc qu trnh ho hp v phn gii cc cht; vn ng sinh vt- s trao
i cht gia c th sng v mi trng; vn ng x hi- s thay th nhau gia
cc hnh thi kinh t-x hi.
c) Nm dng vn ng ny quan h cht ch vi nhau. Mt hnh thc vn ng
no c thc hin l do c s tc ng qua li vi nhiu hnh thc vn ng
khc. Mt hnh thc vn ng ny lun c kh nng chuyn ho thnh hnh thc
vn ng khc, nhng khng th quy hnh thc vn ng ny thnh hnh thc vn
ng khc. Mi mt s vt, hin tng c th gn lin vi nhiu hnh thc vn
ng nhng bao gi cng c c trng bng mt hnh thc vn ng c bn.
d) Vn ng v ng im. Th gii vt cht bao gi cng trong qu trnh vn
ng khng ngng, trong s vn ng khng ngng c hin tng ng im
tng i. Nn hiu hin tng ng im ch xy ra i vi mt hnh thc vn
ng no ca vt cht trong mt lc no v trong mt quan h nht nh no
, cn xt n cng, vt cht lun lun vn ng. Nu vn ng l s tn ti
trong s bin i ca cc s vt, hin tng, th ng im tng i l s n nh,
l s bo ton qung tnh ca cc s vt, hin tng. Nh vy, ng im l tng
i; tm thi v l trng thi c bit ca vt cht ang vn ng khng ngng.
2) Khng gian v thi gian l hnh thc tn ti ca vt cht. Mi s vt, hin
tng tn ti khch quan u c v tr, hnh thc kt cu, di ngn, cao thp ca
n- tt c cc thuc tnh gi l khng gian v khng gian biu hin s cng tn
ti v cch bit gia cc s vt, hin tng vi nhau, biu hin qung tnh, trt t
phn b ca chng. Mi s vt, hin tng tn ti trong trng thi khng ngng
bin i, nhanh, chm, k tip nhau v chuyn ho ln nhau- tt c nhng thuc
tnh gi l thi gian v thi gian l hnh thc tn ti ca vt cht th hin
lu ca s bin i; trnh t xut hin v mt i ca cc s vt, cc trng thi khc
nhau trong th gii vt cht; thi gian cn c trng cho trnh t din bin ca cc
qu trnh vt cht, tnh tch bit gia cc giai on khc nhau ca qu trnh .
Tuy u l hnh thc tn ti ca vt cht, nhng khng gian v thi gian c s
khc nhau. S khc nhau nm ch, khng gian c ba chiu rng, cao v di;
cn thi gian ch c mt chiu tri t qu kh ti tng lai.
Cu hi 12. Tnh thng nht vt cht ca th gii?
p. Vn tnh thng nht ca th gii lun gn lin vi cch gii quyt vn
12
c bn ca trit hc. Ch ngha duy vt bin chng khng nh bn cht ca th

gii l vt cht; cc s vt, hin tng thng nht vi nhau tnh vt cht. Ch
ngha duy vt bin chng khng nh bn cht ca th gii l vt cht; cc s vt,
hin tng thng nht vi nhau tnh vt cht. iu ny c th hin
1) Mi s vt, hin tng ca th gii u c tnh vt cht l tn ti khch quan,
c lp vi thc ca con ngi.
2) Mi s vt, hin tng trong th gii u l nhng dng c th ca vt cht;
chng u mang c tnh chung ca vt cht (tn ti vnh vin, ngha l khng bao
gi tr v s 0, khng mt i); u c sinh ra t vt cht ( thc chng hn).
3) Th gii vt cht tn ti vnh vin v v tn. Trong th gii khng c g khc
ngoi vt cht ang vn ng, bin i v chuyn ho theo nhng quy lut khch
quan chung ca mnh.
4) Tnh thng nht vt cht ca th gii th hin s tn ti ca th gii thng qua
gii v c, gii hu c trong bc tranh tng th v th gii duy nht; gia chng
c s lin h tc ng qua li, chuyn ho ln nhau, vn ng v pht trin. Cc
qu trnh cho php thy y s thng nht vt cht ca th gii trong cc
hnh thc v giai on pht trin, t ht c bn n phn t, t phn t n cc c
th sng, t cc c th sng n con ngi v x hi loi ngi.
Quan im v bn cht vt cht v tnh thng nht vt cht ca th gii ca ch
ngha duy vt bin chng khng ch nh hng trong vic gii thch v tnh
phong ph, a dng ca th gii, m cn nh hng nhn thc v tnh phong ph,
a dng y trong qu trnh hot ng ci to t nhin hp quy lut.
Cu hi 13. Ngun gc ca thc?
1) Ngun gc t nhin ca thc (no ngi + s phn nh)
a) No ngi l sn phm qu trnh tin ho lu di ca th gii vt cht, t v c
ti hu c, cht sng (thc vt v ng vt) ri n con ngi- sinh vt-x hi. L
t chc vt cht c cu trc tinh vi; ch khong 370g nhng c ti 14-15 t t bo
thn kinh lin h vi nhau v vi cc gic quan to ra mi lin h thu, nhn a
dng no ngi iu khin hot ng ca c th i vi th gii bn ngoi.
Hot ng thc ca con ngi din ra trn c s hot ng ca thn kinh no b;
b no cng hon thin hot ng thn kinh cng hiu qu, thc ca con ngi
cng phong ph v su sc. iu ny l gii ti sao qu trnh tin ha ca loi
ngi cng l qu trnh pht trin nng lc ca nhn thc, ca t duy v ti sao
i sng tinh thn ca con ngi b ri lon khi no b tn thng.
b) S phn nh ca vt cht l mt trong nhng ngun gc t nhin ca thc.
Mi hnh thc vt cht u c thuc tnh phn nh v phn nh pht trin t hnh
thc thp ln hnh thc cao- ty thuc vo kt cu ca t chc vt cht.
Phn nh l s ti to li nhng c im, tnh cht ca dng vt cht ny (di
dng thay i) trong mt dng vt cht khc. Qu trnh phn nh bao hm qu
trnh thng tin, ci c phn nh (tc ng) l nhng s vt, hin tng c th
ca vt cht, cn ci phn nh (nhn tc ng) l ci cha ng thng tin v
13
nhng s vt, hin tng . Cc hnh thc phn nh. +) Phn nh ca gii v c
(gm phn nh vt l v phn nh ho hc) l nhng phn nh th ng, khng
nh hng v khng la chn. +) Phn nh ca thc vt l tnh kch thch +) Phn
nh ca ng vt c nh hng, la chn nh m ng vt thch nghi
vi mi trng sng. Trong phn nh ca ng vt c phn x khng iu kin
(bn nng); phn x c iu kin (tc ng thng xuyn) ng vt c thn kinh
trung ng to nn tm l. Hnh thc phn nh cao nht (phn nh nng ng,
sng to) l thc ca con ngi, c trng cho mt dng vt cht c t chc cao
l no ngi. Tm li, s pht trin ca cc hnh thc phn nh gn lin vi cc
trnh t chc vt cht khc nhau v thc ny sinh t cc hnh thc phn nh
.
Quan im trn ca trit hc ca ch ngha Mc-Lnin v thc chng li quan
im ca ch ngha duy tm tch ri thc khi hot ng ca no ngi, thn b
ho thc; ng thi chng li quan im ca ch ngha duy vt tm thng cho
rng no tit ra thc tng t nh gan tit ra mt.
2) Ngun gc x hi ca thc (lao ng + ngn ng)
a) Lao ng l hot ng c mc ch, c tnh lch s-x hi ca con ngi nhm
to ra ca ci tn ti v pht trin; ng thi lao ng cng to ra i sng tinh
thn v hn th na, lao ng gip con ngi hon thin chnh mnh. S hon
thin ca i tay, vic bit ch to cng c lao ng lm cho thc khng ngng
pht trin, to c s cho con ngi nhn thc nhng tnh cht mi ca gii t
nhin; dn n nng lc t duy tru tng, kh nng phn on, suy lun dn
c hnh thnh v pht trin.
b) Trong qu trnh lao ng con ngi lin kt vi nhau, to thnh cc mi quan
h x hi tt yu v cc mi quan h ca cc thnh vin ca x hi khng ngng
c cng c v pht trin dn n nhu cu cn thit phi trao i vi nhau iu
g y nn ngn ng xut hin. Ngn ng ra i tr thnh ci v vt cht ca
thc, thnh phng tin th hin thc. Nh ngn ng, con ngi khi qut ho,
tru tng ho nhng kinh nghim truyn li cho nhau. Ngn ng l sn phm
ca lao ng, n lt n, ngn ng li thc y lao ng pht trin.
Nh vy, b no ngi cng vi th gii vt cht tc ng ln b no l ngun
gc t nhin ca thc v vi quan im nh vy v thc, ch ngha duy vt
bin chng chng li quan im ca ch ngha duy tm tch ri thc ra khi
hot ng ca b no, thn b ho thc; ng thi chng li quan im ca ch
ngha duy vt tm thng cho rng no tit ra thc tng t nh gan tit ra mt.
Cu hi 14. Bn cht ca thc?
p. Bn cht ca thc th hin qua bn im
im xut pht hiu bn cht ca thc l s tha nhn thc l s phn nh,
l hnh nh tinh thn v s vt, hin tng khch quan. thc thuc phm vi ch
quan, khng c tnh vt cht, m ch l hnh nh phi cm tnh ca cc s vt, hin
tng cm tnh c phn nh. Bn cht ca thc th hin s phn nh nng
ng, sng to th gii khch quan vo b no ngi; l hnh nh ch quan v th
14
gii khch quan.

1) thc l hnh nh ch quan v th gii khch quan bi hnh nh y tuy b th
gii khch quan quy nh c v ni dung ln hnh thc th hin; nhng th gii y
khng cn y nguyn nh n vn c, m b ci ch quan ca con ngi ci bin
thng qua tm t, tnh cm, nguyn vng, nhu cu v.v. thc chng qua ch l
vt cht c em chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin i trong
. C th ni, thc phn nh hin thc, cn ngn ng th din t hin thc v
ni ln t tng. Cc t tng c tn hiu ho trong mt dng c th ca vt
cht- l ngn ng- ci m con ngi c th cm gic c. Khng c ngn ng th
thc khng th hnh thnh v tn ti c.
2) thc l s phn nh nng ng, sng to, th hin ch, thc phn nh th
gii c chn lc- ty thuc vo mc ch ca ch th nhn thc. S phn nh
nhm nm bt bn cht, quy lut vn ng v pht trin ca s vt, hin tng;
kh nng vt trc (d bo) ca thc to nn s lng trc nhng tnh hung
s gy tc ng tt, xu ln kt qu ca hot ng m con ngi ang hng ti.
C c d bo , con ngi iu chnh chng trnh ca mnh sao cho ph hp
vi d kin xu hng pht trin ca s vt, hin tng; xy dng cc m hnh l
tng, ra phng php thc hin ph hp nhm t kt qu ti u. Nh vy,
thc khng ch phn nh th gii khch quan, m cn to ra th gii khch quan.
3) thc l mt hin tng x hi v mang bn cht x hi. S ra i v tn ti
ca thc gn lin vi hot ng thc tin; chu s chi phi khng ch ca cc
quy lut sinh hc, m ch yu cn ca cc quy lut x hi; do nhu cu giao tip x
hi v cc iu kin sinh hot hin thc ca x hi quy nh. Vi tnh nng ng,
thc sng to li hin thc theo nhu cu ca bn thn v thc tin x hi.
cc thi i khc nhau, thm ch cng mt thi i, s phn nh ( thc) v cng
mt s vt, hin tng c s khc nhau- theo cc iu kin vt cht v tinh thn
m ch th nhn thc ph thuc.
4) C th ni qu trnh thc gm cc giai on.
a) Trao i thng tin hai chiu gia ch th vi khch th phn nh; nh hng
v chn lc cc thng tin cn thit.
b) M hnh ho i tng trong t duy dng hnh nh tinh thn, tc l sng to
li khch th phn nh theo cch m ho s vt, hin tng vt cht thnh tng
tinh thn phi vt cht.
c) Chuyn m hnh t t duy ra hin thc, tc l qu trnh hin thc ho t tng,
thng qua hot ng thc tin bin cc tng tinh thn phi vt cht trong t duy
thnh cc s vt, hin tng vt cht ngoi hin thc. Trong giai on ny, con
ngi la chn phng php, cng c tc ng vo hin thc khch quan nhm
thc hin mc ch ca mnh.
Cu hi 15. ngha phng php lun ca mi quan h gia vt cht vi
thc?
1) Vai tr quy nh ca vt cht i vi thc
15
a) Vt cht l ci th nht, thc l ci th hai, ngha l vt cht l ci c trc,

thc l ci c sau; Vt cht quy nh thc c v ni dung phn nh ln hnh thc
biu hin. iu ny th hin +) vt cht sinh ra thc ( thc l sn phm ca
no ngi; thc c thuc tnh phn nh ca vt cht) +) vt cht quyt nh ni
dung ca thc ( thc l s phn nh th gii vt cht; ni dung ca thc (k
c tnh cm, ch v.v) u xut pht t vt cht; s sng to ca thc i hi
nhng tin vt cht v tun theo cc quy lut ca vt cht).
b) Tn ti x hi (mt hnh thc vt cht c bit trong lnh vc x hi) quy nh
thc x hi (mt hnh thc thc c bit trong lnh vc x hi).
c) thc l s phn nh th gii vt cht vo no ngi trong dng hnh nh ch
quan v th gii khch quan; hnh thc biu hin ca thc l ngn ng (mt
dng c th ca vt cht).
2) Vai tr tc ng ngc tr li ca thc i vi vt cht
a) S tc ng ca thc i vi vt cht c th theo hng tch cc (khai thc,
pht huy, thc y c sc mnh vt cht tim tng hoc nhng bin i ca iu
kin, hon cnh vt cht theo hng c li cho con ngi) th hin qua vic thc
ch o con ngi trong hot ng thc tin. S ch o xut hin ngay t lc
con ngi xc nh i tng, mc tiu, phng hng v phng php thc hin
nhng mc tiu ra. Trong giai on ny, thc trang b cho con ngi nhng
thng tin cn thit v i tng, v cc quy lut khch quan v hng dn con
ngi phn tch, la chn nhng kh nng vn dng nhng nhng quy lut
trong hnh ng. Nh vy, thc hng dn hot ng ca con ngi v thng
qua cc hot ng m tc ng gin tip ln thc ti khch quan.
b) S tc ng ngc li ca thc i vi vt cht c th theo hng tiu cc,
trc ht do s phn nh khng y v th gii dn n nhng sai lm, duy
ch th hin qua vic thc c th km hm sc mnh ci to hin thc thc
khch quan ca con ngi, nht l trong lnh vc x hi (lm suy gim, hao tn
sc mnh vt cht tim tng, km hm qu trnh pht trin kinh t-x hi, gy nh
hng xu n i sng ca con ngi).
c) Nhng yu t nh hng n s tc ng ca thc i vi vt cht +) Nu
tnh khoa hc ca thc cng cao th tnh tch c ca thc cng ln. Trc ht
l thc phi phn nh ng hin thc khch quan; ngha l con ngi mun
pht huy sc mnh ca mnh trong ci to th gii th phi tn trng cc quy lut
khch quan, phi nhn thc ng, nm vng, vn dng ng v hnh ng ph
hp vi cc quy lut khch quan. +) S tc ng ca thc i vi vt cht cn
ph thuc vo mc ch s dng thc ca con ngi.
Nh vy, bn thn thc khng trc tip thay i c hin thc m phi thng
qua hot ng ca con ngi. Sc mnh ca thc ty thuc vo mc thm
nhp vo qun chng, vo cc iu kin vt cht, vo hon cnh khch quan m
trong thc c thc hin. Mun bin i v ci to th gii khch quan,
thc phi c con ngi thc hin trong thc tin v ch c nh vy, thc mi
tr thnh lc lng vt cht.
3) ngha phng php lun ca mi quan h gia vt cht vi thc. Nguyn
16
tc khch quan trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin. Nguyn tc
khch quan yu cu
a) Mc tiu, phng thc hot ng ca con ngi u phi xut pht t nhng
iu kin, hon cnh thc t, c bit l ca iu kin vt cht, kinh t; tun theo,
xut pht, tn trng cc quy lut khch quan (vn c) ca s vt, hin tng; cn
tm nguyn nhn ca cc s vt, hin tng trong nhng iu kin vt cht
khch quan ca chng; mun ci to s vt, hin tng phi xut pht t bn thn
s vt, hin tng c ci to. Chng t tng ch quan duy ch, nn nng,
thiu kin nhnm biu hin ca n l tuyt i ho vai tr, tc dng ca nhn t
con ngi; cho rng con ngi c th lm c tt c nhng g mun m khng
cn ch trng n s tc ng ca cc quy lut khch quan, ca cc iu kin vt
cht cn thit.
b) Pht huy tnh nng ng, sng to ca thc l nhn mnh tnh c lp tng
i, tnh tch cc v tnh nng ng ca thc i vi vt cht bng cch tng
cng rn luyn, bi dng t tng, ch phn u, vn ln, tu dng o c
v.v nhm xy dng i sng tinh thn lnh mnh. Chng thi th ng, trng
ch, li vo hon cnh khch quan v nh vy l h thp vai tr tnh nng ng
ch quan ca con ngi trong hot ng thc tin d ri vo ch ngha duy vt
siu hnh, ch ngha duy vt tm thng; tuyt i ha vt cht; coi thng t
tng, tri thc ri vo thc dng hng th v.v.
Cu hi 16. Ti sao ni siu hnh v bin chng l hai mt i lp ca phng
php t duy?
1) Thut ng Siu hnh c gc t ting Hy Lp metaphysica, vi ngha l
nhng g sau vt l hc. Vo th k XVI-XVII, phng php siu hnh gi vai
tr quan trng trong vic tch lu tri thc, em li cho con ngi nhiu tri thc
mi, nht l v ton hc v c hc; nhng ch t khi Bcn (1561-1626) v v sau
l Lcc (1632-1704) chuyn phng php nhn thc siu hnh t khoa hc t
nhin sang trit hc, th siu hnh tr thnh phng php ch yu ca nhn thc.
n th k XVIII, phng php siu hnh khng c kh nng khi qut s vn
ng, pht trin ca th gii vo nhng quy lut chung nht; khng to kh nng
nhn thc th gii trong chnh th thng nht nn b phng php bin chng duy
tm trit hc c in c ph nh. Hghen (1770-1831) l nh trit hc ph phn
php siu hnh kch lit nht thi by gi v l ngi u tin khi qut h thng
quy lut ca php bin chng duy tm, em n i lp vi php siu hnh.
Trong trit hc ca ch ngha duy vt bin chng, siu hnh c hiu theo ngha
l phng php xem xt s tn ti ca s vt, hin tng v s phn nh chng
vo t duy con ngi trong trng thi bit lp, nm ngoi mi lin h vi cc s
vt, hin tng khc v khng bin i. c th ca siu hnh l tnh mt chiu,
tuyt i ho mt ny hay mt kia; ph nhn cc khu trung gian, chuyn ho; do
kt qu nghin cu ch i ti kt lun hoc l ..., hoc l ..., phin din; coi
th gii thng nht l bc tranh khng vn ng, pht trin. Cc nh siu hnh ch
17
da vo nhng phn tuyt i khng th dung ho khng nh c l c,

khng l khng; hoc tn ti hoc khng tn ti; s vt, hin tng khng th va
l chnh n li va l ci khc n; ci khng nh v ci ph nh tuyt i bi tr
ln nhau.
2) Thut ng Bin chngc gc t ting Hy Lp dialektica (vi ngha l ngh
thut m thoi, tranh lun). Theo ngha ny, bin chng l ngh thut tranh lun
nhm tm ra chn l bng cch pht hin cc mu thun trong lp lun ca i
phng v ngh thut bo v nhng lp lun ca mnh. n Hghen, thut ng
bin chng c pht trin kh ton din v khi qut c mt s phm tr,
quy lut c bn; nhng chng cha phi l nhng quy lut chung nht v t nhin,
x hi v t duy, m mi ch l mt s quy lut ring trong lnh vc tinh thn.
C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin k tha, pht trin trn tinh thn ph phn v
sng to nhng gi tr trong lch s t tng bin chng nhn loi lm cho php
bin chng tr thnh php bin chng duy vt; thnh khoa hc nghin cu nhng
quy lut chung nht v mi lin h v s vn ng, pht trin ca cc s vt, hin
tng trong c ba lnh vc t nhin, x hi v t duy.
Phng php bin chng duy vt mm do, linh hot; tha nhn trong nhng
trng hp cn thit, bn cnh ci hoc l ... hoc l..., cn c c ci va l ...
va l.... Do vy, l phng php khoa hc, va khc phc c nhng hn
ch ca php bin chng c i, y li phng php siu hnh va ci to php
bin chng duy tm tr thnh phng php lun chung nht ca nhn thc v
thc tin.
Cu hi 17. Khi lc v php bin chng duy vt?
Trong lch s pht trin ca trit hc t thi c i n nay, vn tn ti ca cc
s vt, hin tng lun c quan tm v cn lm sng t. Cc s vt, hin tng
xung quanh ta v ngay c bn thn chng ta tn ti trong mi lin h qua li, quy
nh, chuyn ho ln nhau hay tn ti tch ri, bit lp nhau? Cc s vt, hin
tng lun vn ng, pht trin hay tn ti trong trng thi ng im, khng vn
ng? C nhiu quan im khc nhau v vn ny, nhng suy n cng u quy
v hai quan im chnh i lp nhau l siu hnh v bin chng.
1) nh ngha. Theo Ph.ngghen, Php bin chng l khoa hc v s lin h ph
bin, (...) l mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v s
pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy. Theo V.I.Lnin,
Php bin chng, tc l hc thuyt v s pht trin, di hnh thc hon b nht,
su sc nht v khng phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca
con ngi phn nh vt cht lun lun pht trin khng ngng. H Ch Minh
nh gi Ch ngha Mc c u im l phng php lm vic bin chng. C
th hiu php bin chng duy vt l khoa hc v mi lin h ph bin; v nhng
quy lut chung nht ca s vn ng, pht trin ca t nhin, x hi v t duy.
2) Ni dung ca php bin chng duy vt ht sc phong ph, ph hp vi i
tng nghin cu l s vn ng, pht trin ca cc s vt, hin tng trong c ba
18
lnh vc t nhin, x hi, t duy v t trong nhng lnh vc y rt ra c nhng

quy lut ca mnh. Ni dung ca php bin chng duy vt gm hai nguyn l, su
cp phm tr v ba quy lut c bn. S phn bit gia cc nguyn l vi cc cp
phm tr, quy lut c bn ca php bin chng duy vt cng lm r ngha c th
ca chng. Hai nguyn l khi qut tnh bin chng chung nht ca th gii; cc
cp phm tr phn nh s tc ng bin chng gia cc mt ca s vt, hin
tng, chng l nhng mi lin h c tnh quy lut trong tng cp; cn cc quy
lut l l lun nghin cu cc mi lin h v khuynh hng pht trin trong th
gii s vt, hin tng ch ra ngun gc, cch thc, xu hng ca s vn ng,
pht trin. iu ny ni ln nhng kha cnh phong ph ca s vn ng v pht
trin ca s vt, hin tng.
3) Php bin chng c vai tr phng php v phng php lun i vi hot
ng nhn thc khoa hc v thc tin cch mng ca con ngi.
Cu hi 18. Nguyn l v mi lin h ph bin ca php bin chng duy vt?
ngha phng php lun c rt ra t ni dung nguyn l ny?
1) Khi nim. Trong php bin chng duy vt, mi lin h ph bin dng khi
qut s quy nh, tc ng qua li, chuyn ho ln nhau gia cc s vt, hin
tng hay gia cc mt ca mt s vt, hin tng trong th gii. C s l lun
ca mi lin h ph bin l tnh thng nht vt cht ca th gii; theo cc s
vt, hin tng d c a dng, khc nhau n th no i chng na, th chng cng
ch l nhng dng c th khc nhau ca mt th gii vt cht duy nht.
2) Tnh cht ca cc mi lin h ph bin
a) Tnh khch quan. Php bin chng duy vt khng nh tnh khch quan ca cc
mi lin h, tc ng ca bn thn th gii vt cht. C mi lin h, tc ng gia
cc s vt, hin tng vt cht vi nhau. C mi lin h gia s vt, hin tng v
ci tinh thn. C ci lin h gia nhng hin tng tinh thn vi nhau, nh mi
lin h v tc ng gia cc hnh thc ca qu trnh nhn thc. Cc mi lin h,
tc ng , suy cho n cng, u l s phn nh mi lin h v s quy nh ln
nhau gia cc s vt, hin tng ca th gii khch quan.
b) Tnh ph bin. Mi lin h qua li, quy nh, chuyn ho ln nhau v tch bit
nhau khng nhng din ra mi s vt, hin tng trong t nhin, trong x hi,
trong t duy, m cn din ra i vi cc mt, cc yu t, cc qu trnh ca mi s
vt, hin tng.
c) Tnh a dng, phong ph. C nhiu mi lin h. C mi lin h v mt khng
gian v cng c mi lin h v mt thi gian gia cc s vt, hin tng. C mi
lin h chung tc ng ln ton b hay trong nhng lnh vc rng ln ca th gii.
C mi lin h ring ch tc ng trong tng lnh vc, tng s vt v hin tng
c th. C mi lin h trc tip gia nhiu s vt, hin tng, nhng cng c
nhng mi lin h gin tip. C mi lin h tt nhin, cng c mi lin h ngu
nhin. C mi lin h bn cht cng c mi lin h ch ng vai tr ph thuc
(khng bn cht). C mi lin h ch yu v c mi lin h th yu v.v chng gi
19
nhng vai tr khc nhau quy nh s vn ng, pht trin ca s vt, hin tng.
Do vy, nguyn l v mi lin h ph bin khi qut c ton cnh th gii trong
nhng mi lin h chng cht gia cc s vt, hin tng ca n. Tnh v hn ca
th gii khch quan; tnh c hn ca s vt, hin tng trong th gii ch c th
gii thch c trong mi lin h ph bin, c quy nh bng nhiu mi lin h
c hnh thc, vai tr khc nhau.
3) ngha phng php lun ca nguyn l v mi lin h ph bin. T nguyn l
v mi lin h ph bin ca php bin chng duy vt, rt ra nguyn tc ton
din trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin. Nguyn tc ny yu cu
xem xt s vt, hin tng a) trong chnh th thng nht ca tt c cc mt, cc b
phn, cc yu t, cc thuc tnh cng cc mi lin h ca chng. b) trong mi lin
h gia s vt, hin tng ny vi s vt, hin tng khc v vi mi trng xung
quanh, k c cc mt ca cc mi lin h trung gian, gin tip. c) trong khng
gian, thi gian nht nh, ngha l phi nghin cu qu trnh vn ng ca s vt,
hin tng trong qu kh, hin ti v phn on c tng lai ca n. d) Nguyn
tc ton din i lp vi quan im phin din ch thy mt ny m khng thy
cc mt khc; hoc ch n nhiu mt nhng li xem xt trn lan, dn u,
khng thy c mt bn cht ca s vt, hin tng ri vo thut ngu bin v
ch ngha chit trung.
Cu hi 19. Nguyn l v s pht trin ca php bin chng duy vt?
1) Trong php bin chng duy vt, pht trin l qu trnh vn ng i ln t thp
n cao, t km hon thin n hon thin hn. Qu trnh va din ra dn dn,
va nhy vt lm cho s vt, hin tng c mt i, s vt, hin tng mi v cht
ra i. Ngun gc ca s pht trin nm nhng mu thun bn trong ca s vt,
hin tng.
2) Tnh cht ca s pht trin. a) Tnh khch quan. Ngun gc v ng lc ca s
pht trin nm trong chnh bn thn s vt, hin tng. b) Tnh ph bin. S pht
trin din ra trong c t nhin, x hi v t duy. c) Tnh k tha. S vt, hin
tng mi ra i t s ph nh c tnh k tha. S vt, hin tng mi ra i t
s vt, hin tng c, v vy trong s vt, hin tng mi cn gi li, c chn lc
v ci to nhng mt cn thch hp ca s vt, hin tng c, chuyn sang s vt,
hin tng mi, gt b nhng mt tiu li thi, lc hu ca s vt, hin tng
c cn tr s pht trin. d) Tnh a dng, phong ph. Tuy s pht trin din ra
trong mi lnh vc t nhin, x hi v t duy, nhng mi s vt, hin tng li c
qu trnh pht trin khng ging nhau. Tnh a dng v phong ph ca s pht
trin cn ph thuc vo khng gian v thi gian, vo cc yu t, iu kin tc
ng ln s pht trin .
3) ngha phng php lun ca nguyn l v s pht trin. T nguyn l v s
pht trin ca php bin chng duy vt, rt ra nguyn tc pht trin trong hot
ng nhn thc v hot ng thc tin. Nguyn tc ny gip chng ta nhn thc
c rng, mun nm c bn cht ca s vt, hin tng, nm c khuynh
20
hng pht trin ca chng th phi xt s vt trong s pht trin, trong s t vn

ng, trong s bin i ca n.
Nguyn tc pht trin yu cu a) t s vt, hin tng trong s vn ng, pht
hin c cc xu hng bin i, pht trin ca n khng ch nhn thc s vt,
hin tng trng thi hin ti, m cn d bo c khuynh hng pht trin.
Cn ch ra ngun gc ca s pht trin l mu thun, cn ng lc ca s pht
trin l u tranh gii quyt mu thun gia cc mt i lp trong s vt, hin
tng .
b) Nhn thc s pht trin l qu trnh tri qua nhiu giai on, t thp n cao, t
n gin n phc tp, t km hon thin n hon thin hn. Mi giai on pht
trin c nhng c im, tnh cht, hnh thc khc nhau nn cn tm ra nhng hnh
thc, phng php tc ng ph hp hoc, thc y, hoc km hm s pht
trin .
c) Trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin phi nhy cm, sm pht
hin v ng h ci mi hp quy lut, to iu kin cho ci mi pht trin; phi
chng li quan im bo th, tr tr, nh kin v.v bi nhiu khi ci mi tht bi
tm thi, to nn con ng pht trin quanh co, phc tp. Trong qu trnh thay
th ci c bng ci mi phi bit k tha nhng yu t tch cc t c t ci
c v pht trin sng to chng trong iu kin mi.
Cu hi 20. Cp phm tr ci ring, ci chung ca php bin chng duy vt?
p.Cu tr li gm ba ln l nh ngha cc phm tr; nu mi quan h bin
chng gia cc phm tr v ngha phng php lun c rt ra t mi quan h
.
1) nh ngha. Ci ring (ci c th) l phm tr trit hc dng ch mt s vt,
mt hin tng nht nh. Ci n nht l phm tr trit hc dng ch nhng
mt, nhng c im ch vn c mt s vt, hin tng no m khng lp li
s vt, hin tng khc. Ci chung (ci ph bin) l phm tr trit hc dng
ch nhng mt, nhng thuc tnh khng nhng c mt s vt, mt hin tng,
mt qu trnh nht nh m chng cn c lp li trong nhiu s vt, nhiu hin
tng khc na.
2, 3) V ci ring gn b cht ch vi ci chung, tn ti trong mi lin h vi ci
chung cho nn gii quyt mt cch c hiu qu cc vn ring th khng th
lng trnh vic gii quyt nhng vn chung, ngha l phi gii quyt nhng vn
l lun lin quan n vn ring trnh sa vo tnh trng m mm, tu
tin, kinh nghim ch ngha.
V ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring th hin mnh nn
ch c th tm ci chung trong ci ring, trong cc s vt, hin tng, qu trnh
ring l, c th ch khng phi tm trong mun ch quan ca con ngi.
V ci chung tn ti trong ci ring nh mt b phn ca ci ring, b phn ny tc
ng qua li vi nhng mt cn li ca ci ring, tc l vi nhng mt khng gia
nhp vo ci chung, nn bt c ci chung no cng tn ti trong ci ring di
dng b ci bin.
21
V ci chung l ci su sc, ci bn cht chi phi mi ci ring, nn phi bit pht

hin ra ci chung, vn dng ci chung to ra ci ring. T iu ny rt ra kt
lun l bt k mt ci chung no khi c p dng vo tng trng hp ring
cng cn c c bit ho. Trong vic vn dng cc nguyn l ca ch ngha
Mc-Lnin vo hot ng nhn thc v hot ng thc tin, nu khng ch n
s c bit m p dng nguyn xi ci chung, tuyt i ho ci chung th s ri
vo bnh t khuynh, gio iu. Ngc li, nu b qun, xem thng ci chung, ch
tuyt i ho ci ring, ci n nht th s ri vo bnh hu khuynh, tu tin, kinh
nghim ch ngha.
V trong nhng iu kin nht nh, ci n nht c th chuyn ho thnh ci
chung v ngc li ci chung c th chuyn ho thnh ci n nht cho nn trong
hot ng l lun v hot ng thc tin, nu ci n nht l ci c li th to iu
kin thun li n chuyn ho thnh ci chung v ngc li, nu ci chung
khng cn l ci ph hp th tc ng ci chung chuyn ho thnh ci ring.
Cu hi 21. Cp phm tr ni dung-hnh thc ca php bin chng duy vt?
p.Cu tr li gm ba ln
1) nh ngha.Ni dung l tng hp tt c nhng mt, nhng yu t to nn s vt,
hin tng. Hnh thc l phng thc tn ti v pht trin ca s vt, hin tng,
l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca s vt, hin
tng v khng ch l ci biu hin bn ngoi m cn l ci biu hin cu trc bn
trong ca s vt, hin tng.
2,3) V ni dung v hnh thc lun gn b cht ch vi nhau nn trong hot ng
nhn thc v hot ng thc tin cn chng li c hai khuynh hng hoc tuyt
i ho ni dung m coi nh hnh thc, hoc tuyt i ho hnh thc m coi nh
ni dung.
V mt ni dung c th c nhiu hnh thc th hin v ngc li, nn cn phi s
dng mi loi hnh thc c th c, mi cng nh c, k c vic phi ci bin
nhng hnh thc vn c, ly ci ny b sung, thay th cho ci kia lm cho bt
k hnh thc no cng tr thnh cng c phc v cho ni dung mi. V.I.Lnin
kch lit ph phn thi ch tha nhn nhng hnh thc c, bo th, tr tr ch
mun lm theo ci c, ng thi ng cng ph phn thi ph nhn vai tr ca
hnh thc c trong hon cnh mi, ch quan, nng vi, thay i hnh thc c mt
cch tu tin, khng cn c.
V ni dung quy nh hnh thc nn phi cn c vo ni dung. Nu mun bin i
s vt, hin tng th trc ht phi tc ng, lm thay i ni dung ca chng.
ng thi, v hnh thc c tc ng ngc li ln ni dung, thc y hoc km
hm ni dung pht trin nn cn lun theo di kp thi can thip vo tin trnh
bin i ca hnh thc y nhanh hoc km hm s pht trin ca ni dung.
Cu hi 22. Cp phm tr tt nhin-ngu nhin ca php bin chng duy
vt?
22
1) nh ngha.Tt nhin do mi lin h bn cht, do nhng nguyn nhn c bn

bn trong ca s vt, hin tng quy nh v trong nhng iu kin nht nh phi
xy ra ng nh th ch khng th khc. Ngu nhin l ci do mi lin h khng
bn cht, do nhng nguyn nhn, hon cnh bn ngoi quy nh, c th xut hin,
c th khng xut hin, c th xut hin th ny hoc c th xut hin th khc.
2,3) V tt nhin, trong nhng iu kin nht nh, dt khot phi xy ra nh th
nn trong hot ng thc tin cn phi da vo tt nhin ch khng da vo ngu
nhin. Nhng v tt nhin bao gi cng vch ng i cho mnh thng qua v s
ngu nhin nn chng ta ch c th nhn thc, ch ra c tt nhin bng cch
nghin cu nhng ngu nhin m tt nhin phi i qua. Ngu nhin tuy khng chi
phi s pht trin ca s vt, hin tng nhng c nh hng n nhp pht
trin, thm ch i khi ngu nhin c th lm cho tin trnh pht trin ca s vt,
hin tng t ngt bin i, do vy, khng nn b qua ngu nhin m lun c
nhng phng n d phng trng hp cc s c ngu nhin xut hin bt ng.
V ranh gii gia tt nhin v ngu nhin ch l tng i, c ci ni ny, mt
ny, mi lin h ny l tt nhin nhng ni kia, mt kia, mi lin h kia li l
ngu nhin v ngc li, do vy cn lu n c im trnh s nhn nhn
cng nhc khi xem xt s vt, hin tng.
Khi nghin cu cc cp phm tr cn lin h chng vi nhau v vi cc quy lut
c bn ca php bin chng duy vt, bi th gii mun hnh, mun v, cho nn,
d quan trng n my, ch ring cc cp phm tr hoc cc quy lut c bn s
khng phn nh c cc mi lin h bn cht ca th gii mt cch y .
Cu 23. Ti sao ni quy lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp
nu ngun gc, ng lc vn ng, pht trin ca s vt, hin tng?
p. Cu tr li c ba ln
1) V tr, vai tr ca quy lut trong php bin chng duy vt. L mt trong ba quy
lut c bn ca php bin chng duy vt, quy lut thng nht v u tranh gia
cc mt i lp (quy lut mu thun) ch ra ngun gc, ng lc bn trong ca s
vn ng, pht trin. Nm vng c ni dung ca quy lut ny to c s cho vic
nhn thc cc phm tr v quy lut khc ca php bin chng duy vt; ng thi
gip hnh thnh phng php t duy khoa hc, bit khm ph bn cht ca s vt,
hin tng v gii quyt mu thun ny sinh.
2) Ni dung quy lut.
a) Cc khi nim ca quy lut. Mt i lp dng ch nhng mt, nhng yu t,
nhng thuc tnh khc nhau c khuynh hng bin i tri ngc nhau cng tn
ti khch quan trong cc s vt, hin tng ca t nhin, x hi v t duy. S tc
ng ln nhau gia cc mt i lp to nn mu thun bin chng v mu thun
bin chng quy nh s bin i ca cc mt i lp ni ring v ca s vt, hin
tng ni chung. Thng nht gia cc mt i lp l s khng tch ri nhau, cng
tn ti ng thi v mt i lp ny phi ly mt i lp kia lm c s cho s tn
ti ca mnh. S thng nht gia cc mt i lp cn gi l sng nht gia
chng do trong cc mt i lp cn tn ti nhng yu t ging nhau. Do s ng
23
nht gia cc mt i lp, nn trong nhiu trng hp, khi mu thun xut hin v
hot ng, trong nhng iu kin no , to s chuyn ho ln nhau gia cc mt
i lp. ng nht khng tch ri vi s khc nhau, vi s i lp, bi mi s vt
va l bn thn n, va l mt ci khc vi chnh bn thn n; trong ng nht
bao hm s khc nhau, i lp. Cc mt i lp lun tc ng qua li vi nhau
theo xu hng bi tr, ph nh ln nhau; ngi ta gi l u tranh gia cc
mt i lp v s u tranh khng tch ri vi s khc nhau, thng nht, ng
nht gia chng trong mt mu thun.
b) Vai tr ca mu thun bin chng i vi s vn ng v pht trin. Theo Ph.
ngghen, nguyn nhn chnh v cng l nguyn nhn cui cng to nn ngun
gc ca s vn ng, pht trin ca mi s vt, hin tng l s tc ng ln nhau
gia chng v gia cc mt i lp trong chng. C hai loi tc ng ln nhau dn
n vn ng. l s tc ng ln nhau gia cc s vt, hin tng v s tc
ng ln nhau gia cc mt i lp trong mt s vt, hin tng. C hai loi tc
ng ny to nn s vn ng; nhng ch loi tc ng th hai- loi tc ng ln
nhau gia cc mt i lp do mu thun gia chng to nn mi lm cho s vt,
hin tng pht trin.
c) Mt s loi mu thun. +) Cn c vo quan h gia cc mt i lp i vi mt
s vt, hin tng, ngi ta phn mu thun thnh mu thun bn trong- l s tc
ng qua li gia cc mt, cc khuynh hng i lp, l mu thun nm ngay
trong bn thn s vt, hin tng, ng vai tr quyt nh trc tip i vi qu
trnh vn ng v pht trin ca s vt, hin tng. Mu thun bn ngoi l mu
thun din ra trong mi lin h gia cc s vt, hin tng khc nhau c nh
hng n s tn ti v pht trin ca s vt, hin tng, nhng phi thng qua
mu thun bn trong mi pht huy tc dng.
+) Cn c vo s tn ti v pht trin ca ton b s vt, hin tng, ngi ta
phn mu thun thnh mu thun c bn- l mu thun quy nh bn cht ca s
vt, hin tng, quy nh s pht trin ca s vt, hin tng trong tt c cc giai
on, t lc hnh thnh cho n lc kt thc v mu thun ny tn ti trong sut
qu trnh tn ti ca s vt, hin tng. Mu thun khng c bn ch l mu thun
c trng cho mt phng din no ca s vt, hin tng, chu s chi phi ca
mu thun c bn; l mu thun ch quy nh s vn ng, pht trin ca mt hoc
vi mt no ca s vt, hin tng.
+) Cn c vo vai tr ca mu thun i vi s tn ti v pht trin ca s vt,
hin tng trong mt giai on nht nh,ngi ta phn mu thun thnh mu
thun ch yu- l mu thun ni ln hng u mt giai on pht trin nht nh
ca s vt, hin tng; c tc dng quy nh nhng mu thun khc trong cng
mt giai on ca qu trnh pht trin ca s vt, hin tng. Gii quyt mu
thun ch yu s to iu kin gii quyt nhng mu thun khc cng giai
on. S pht trin, chuyn ho ca s vt, hin tng sang hnh thc khc ph
thuc vo vic gii quyt mu thun ch yu. Mu thun th yu l nhng mu
thun khng ng vai tr quyt nh trong s vn ng, pht trin ca s vt, hin
tng. Tuy vy, ranh gii gia mu thun ch yu, th yu ch l tng i, tu
24
theo tng hon cnh c th; c nhng mu thun trong iu kin ny l ch yu,
song trong iu kin khc li l th yu v ngc li.
+) Cn c vo tnh cht ca cc li ch c bnl i lp nhau ca cc giai cp,
mt giai on nht nh, ngi ta phn mu thun x hi thnh mu thun i
khng- l mu thun gia nhng giai cp, nhng tp on ngi, gia nhng xu
hng x hi c li ch c bn i lp nhau v khng th iu ho c. l
mu thun gia cc giai cp bc lt v b bc lt; gia giai cp thng tr v giai
cp b tr. Mu thun khng i khng l mu thun gia nhng khuynh hng,
nhng giai cp, nhng tp on ngi, nhng xu hng x hi c li ch c bn
khng i lp nhau. Cc mu thun l cc b, tm thi.
c) Kt lun. Ni dung quy lutni ln rng, mu thun gia cc mt i lp trong
s vt, hin tng l nguyn nhn; gii quyt mu thun l ng lc ca s vn
ng, pht trin; s vn ng, pht trin ca cc s vt, hin tng l t thn. Qu
trnh t khc nhau, thng nht qua mu thun n u tranh gia cc mt i lp
m kt qu l mu thun gia chng c gii quyt; xut hin s thng nht mi
cng vi s hnh thnh mu thun mi trong mt s vt, hin tng dng thng
nht thng tri qua ba giai on chnh, mi giai on c nhng c im ring
ca mnh.
+) Giai oan mt (giai on khc nhau)- khi s vt, hin tng mi xut hin, mu
thun thng c biu hin s khc nhaugia cc mt i lp.
+) Giai on hai (giai on t khc nhau chuyn thnh mu thun)- trong qu trnh
vn ng, pht trin ca cc mt c khuynh hng pht trin tri ngc nhau v
bi tr, ph nh ln nhau giai on mt; s khc nhau chuyn thnh mu
thun.
+) Giai on ba (giai on gii quyt mu thun)- khi hai mt i lp xung t gay
gt vi nhau, nu c iu kin th hai mt s hoc chuyn ho ln nhau; hoc
trit tiu nhau; hoc c hai mt u b trit tiu; s vt, hin tng chuyn sang
cht mi. Mu thun c gii quyt vi kt qu l hai mt i lp c b ph hu,
s thng nht gia hai mt mi c hnh thnh cng vi s hnh thnh ca mu
thun mi. Mu thun ny li c gii quyt lm cho s vt, hin tng mi lun
xut hin thay th s vt, hin tng c. S u tranh gia hai mt i lp lm cho
s vt, hin tng khng tn ti vnh vin trong mt cht. l quan h gia mu
thun bin chng vi s vn ng, pht trin ca s vt, hin tng, trong mu
thun gia cc mt i lp l ngun gc, u tranh gia cc mt i lp l ng
lc bn trong ca s vn ng v pht trin.
+) S thng nht gia cc mt i lp c tnh tm thi, tng i, l c iu kin,
thong qua, ngha l s thng nht tn ti trong trng thi ng yn tng i
ca s vt, hin tng.
+) S u tranh gia cc mt i lp c tnh tuyt i, ngha l s u tranh ph
v s n nh tng i ca s vt, hin tng dn n s chuyn ho v cht ca
chng. Tnh tuyt i ca s u tranh gn lin vi s t thn vn ng, pht trin
din ra khng ngng ca cc s vt, hin tng trong th gii vt cht. Suy ra, s
vn ng, pht trin l tuyt i.
25
3) T ni dung quy lut mu thun ca php bin chng duy vt, rt ra mt s

nguyn tc phng php lun trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin.
a) Quy lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp gip chng ta nhn thc
ng bn cht ca s vt v tm ra phng hng, gii php ng cho hot ng
thc tin bng con ng i su nghin cu, pht hin ra mu thun ca s vt,
hin tng. Mun pht hin ra mu thun cn phi tm ra th thng nht ca
nhng mt, nhng khuynh hng tri ngc nhau, tc l tm ra nhng mt i lp
v nhng mi lin h, tc ng qua li ln nhau gia cc mt i lp trong s
vt, hin tng.
b) Quy lut mu tbun gip khi phn tch mu thun phi xem xt qu trnh pht
sinh, pht trin ca tng mu thun, xem xt vai tr, v tr v mi quan h ln nhau
ca cc mt mu thun; phi xem xt qu trnh pht sinh, pht trin v v tr ca
tng mt i lp, mi quan h tc ng qua li, iu kin chuyn ho ln nhau
gia chng. Ch c nh th mi hiu ng s vt, hiu ng xu hng vn ng
gii quyt mu thun.
c) Quy lut mu thun gip nhn thc c rng, thc y s vt, hin tng
pht trin phi tm cch gii quyt mu thun, khng c iu ho mu thun.
Mi mu thun ch c gii quyt khi c iu kin chn mui; khng nng vi
hay bo th, tr tr khi gii quyt mu thun.
Cu hi 24. Ti sao ni quy lut t nhng thay i v lng dn n nhng
thay i v cht v ngc li nu cch thc, tnh cht pht trin ca s vt,
hin tng?
p.Cu tr li c ba ln
lut c bn ca php bin chng duy vt. Quy lut v s chuyn ho t nhng
bin i v lng dn n nhng bin i v cht v ngc li (quy lut lng
i-cht i) ch ra cch thc chung nht ca s pht trin, khi cho rng s thay
i v cht ch xy ra khi s vt, hin tng tch lu c nhng thay i v
lng t n gii hn- n . Quy lut lng i-cht i cng ch ra tnh
cht ca s pht trin, khi cho rng s thay i v cht ca s vt, hin tng va
din ra t t, va c bc nhy vt lm cho s vt, hin tng c th va c
nhng bc tin tun t, va c th c nhng bc tin vt bc.
2) Ni dung quy lut.
a) Cc khi nim ca quy lut. Cht l tn gi tt ca cht lng dng ch tnh
quy nh khch quan vn c ca s vt, hin tng; l s thng nht hu c ca
cc thuc tnh, nhng yu t cu thnh s vt, hin tng lm cho chng l chng
m khng phi l ci khc (th hin s vt, hin tng l g v phn bit n vi
s vt, hin tng khc). Cht c c im c bn +) biu hin tnh n nh tng
i ca s vt, hin tng, ngha l khi s vt, hin tng ny cha chuyn ho
thnh s vt, hin tng khc th cht ca n cha thay i. Mi s vt, hin
tng u c qu trnh tn ti v pht trin qua nhiu giai on. Trong mi giai
on, s vt, hin tng li c cht ring giai on . Nh vy, +) mi s vt,
26
hin tng khng phi ch c mt cht m c nhiu cht.

Lng dng ch tnh quy nh vn c ca s vt, hin tng v mt quy m,
trnh pht trin, cc yu t biu hin s lng cc thuc tnh, tng s cc b
phn, i lng, trnh quy m v nhp iu vn ng v pht trin ca s
vt, hin tng. Lng ca s vt, hin tng cn c biu hin ra kch thc
di hay ngn, quy m to hay nh, tng s t hay nhiu, trnh cao hay thp, tc
vn ng nhanh hay chm, mu sc m hay nht v.v. Lng c c im c
bn +) tnh khch quan v n l mt dng ca vt cht, chim mt v tr nht nh
trong khng gian v tn ti trong mt thi gian nht nh. +) C nhiu loi lng
khc nhau trong cc s vt, hin tng; c lng l yu t quy nh bn trong, c
lng ch th hin nhng yu t bn ngoi ca s vt, hin tng; s vt, hin
tng cng phc tp th lng ca chng cng phc tp theo. +) Trong t nhin v
x hi, c lng c th o, m c; nhng trong x hi v t duy li c nhng
lng kh o lng bng nhng s liu c th m ch c th nhn bit c bng
t duy tru tng. S phn bit gia cht v lng ch c ngha tng i. Tu
theo tng mi quan h m xc nh u l lng v u l cht. C ci l lng
trong mi quan h ny, li c th l cht trong mi quan h khc.
b) Mi quan h bin chng gia cht vi lng. Mi s vt, hin tng l +) mt
th thng nht gia hai mt cht v lng. Hai mt ny tc ng bin chng ln
nhau theo c ch khi s vt, hin tng ang tn ti, cht v lng thng nht vi
nhau mt nht nh. +) cng trong phm vi cht v lng tc ng
ln nhau lm cho s vt, hin tng dn bin i bt u t s thay i v lng.
Qu trnh thay i ca lng din ra theo xu hng hoc tng hoc gim nhng
khng lp tc dn n s thay i v cht ca s vt, hin tng. Ch khi lng
thay i n gii hn nht nh (n ) mi dn n s thay i v cht. Nh
vy, s thay i v lng to iu kin cho cht i v kt qu ca s thay i
l s vt, hin tng c mt i; s vt, hin tng mi ra i.
c) Khi nim , im nt, bc nhy. dng ch mi lin h thng nht v
quy nh ln nhau gia cht vi lng; l gii hn tn ti ca s vt, hin tng
m trong , s thay i v lng cha dn n s thay i v cht; s vt, hin
tng vn cn l n, cha chuyn ho thnh s vt, hin tng khc. im gii
hn m ti s thay i v lng t ti ch ph v c, lm cho cht ca s
vt, hin tng thay i, chuyn thnh cht mithi im, m ti bt u xy
ra bc nhy- c gi l im nt. c gii hn bi hai im nt v s thay
i v lng t ti im nt s dn n s ra i ca cht mi. S thng nht
gia lng mi vi cht mi to ra mi v im nt mi. Bc nhydng
ch giai on chuyn ho c bn v cht ca s vt, hin tng do nhng thay i
v lng trc gy ra; l bc ngot c bn trong s bin i v lng. Bc
nhy kt thc mt giai on bin i v lng; l s gin on trong qu trnh vn
ng lin tc ca s vt, hin tng. Trong s vt, hin tng mi, lng li bin
i, n im nt mi, li xy ra bc nhy mi. C nh th, s vn ng ca s
vt, hin tng din ra, lc th bin i tun t v lng, lc th nhy vt v cht,
to ra mt ng nt v tn, lm cho s vt mi ra i thay th s vt c. Quy lut
27
lng i-cht i khng ch ni ln mt chiu l lng i dn n cht i m

cn c chiu ngc li, ngha l khi cht mi ra i, n li to ra mt lng
mi ph hp vi n c s thng nht mi gia cht vi lng.
Mt s hnh thc ca bc nhy. Vic tha nhn c bc nhy hay khng cng l
c s phn bit quan im bin chng v quan im siu hnh.
+) Cn c vo quy m v nhp ca bc nhy, ngi ta chia thnh bc nhy
ton b l nhng bc nhy lm cho tt c cc mt, cc b phn, cc yu t ca s
vt, hin tng thay i. Bc nhy cc b l loi bc nhy ch lm thay i mt
s mt, mt s yu t, mt s b phn ca s vt, hin tng . S phn bit
bc nhy ton b hay cc b ch c ngha tng i, iu ng ch l d
bc nhy l ton b hay cc b th chng cng u l kt qu ca qu trnh thay
i v lng.
+) Cn c vo thi gian ca s thay i v cht v da trn c ch ca s thay i
, ngi ta chia bc nhy thnh bc nhy t bin khi cht ca s vt, hin
tng bin i mau chng tt c mi b phn c bn ca n. Bc nhy dn dn
l qu trnh thay i v cht din ra bng con ng tch lu dn nhng yu t ca
cht mi v loi b dn cc yu t ca cht c, lm cho s vt, hin tng bin i
chm.
d) Kt lun. Ni dung quy lut ch ra rng quan h lng-cht l quan h bin
chng; th hin +) nhng thay i v lng chuyn thnh nhng thay i v
cht v ngc li; cht l mt tng i n nh, lng l mt d bin i hn. +)
lng bin i, mu thun vi cht c, ph v cht c, cht mi hnh thnh vi
lng mi; lng mi li tip tc bin i, n mt mc no li ph v cht
c ang km hm n. +) qu trnh tc ng qua li ln nhau gia lng v cht to
nn con ng vn ng lin tc, t s bin i dn dn v lng tin ti nhy vt
v cht; ri li bin i dn dn v lng chun b cho bc nhy tip theo ca
cht, c th lm cho s vt, hin tng khng ngng vn ng, bin i v pht
trin.
3) T ni dung quy lut lng i-cht i ca php bin chng duy vt, rt
ra mt s nguyn tc phng php luntrong hot ng nhn thc v hot ng
thc tin. a) Quy lut lng i-cht i gip nhn thc c rng, s vn ng
v pht trin ca s vt, hin tng bao gi cng din ra bng cch tch lu dn v
lng n mt gii hn nht nh s thc hin bc nhy chuyn ho v cht.
Do , trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin, phi bit tng bc tch
lu v lng lm bin i v cht.
b) Quy lut lng i-cht i gip c rng, mc d cng mang tnh khch
quan, nhng quy lut x hi li din ra thng qua cc hot ng c thc ca con
ngi; do khi tch lu y v lng phi quyt tm tin hnh bc nhy,
kp thi chuyn nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht; chuyn
nhng thay i mang tnh tin ho sang thay i mang tnh cch mng. Ch c nh
vy mi khc phc c t tng bo th, tr tr, hu khuynh thng biu hin
ch coi s pht trin ch l thay i n thun v lng.
c) Quy lut lng i-cht i gip nhn thc c rng, s thay i v cht cn
28
ph thuc vo phng thc lin kt gia cc yu t to thnh s vt, hin tng.

Do , trong hot ng ca mnh, phi bit tc ng vo phng thc lin kt gia
cc yu t to thnh s vt trn c s hiu r bn cht, quy lut cc yu t to
thnh s vt .
Cu hi 25. Ti sao ni quy lut ph nh ca ph nh nu khuynh hng v
kt qu pht trin ca s vt, hin tng?
p. Cu tr li c ba ln
lut c bn ca php bin chng duy vt, quy lut ph nh ca ph nh (quy lut
ph nh) ch ra xu hng, hnh thc v kt qu ca s pht trin ca s vt, hin
tng thng qua s thng nht gia tnh thay i vi tnh k tha trong s pht
trin. S vt, hin tng mi ra i t s vt, hin tng c v pht trin theo
ng xoy c t thp n cao, t n gin n phc tp, t km hon thin n
hon thin hn; trong s xut hin ca ci mi c lp li tng i mt s c tnh
ca ci c v kt qu l trong ci mi tn ti mt s c tnh ca ci c c
ci to cho ph hp.
2) Ni dung ca quy lut
a) Cc khi nim ca quy lut
Ph nh bin chng l s thay th hnh thc tn ti ny bng hnh thc tn ti
khc ca mt s vt, hin tng no trong qu trnh hnh thnh, tn ti, pht
trin v dit vong ca n. Ni cch khc, ph nh bin chng l tin , iu kin
cho s pht trin; cho s vt, hin tng mi ra i thay th s vt, hin tng c
v l yu t lin h gia s vt, hin tng c vi s vt, hin tng mi; l qu
trnh t ph nh, t pht trin ca s vt, hin tng; l mt xch trong si xch
dn ti s ra i ca s vt, hin tng mi, tin b hn so vi s vt, hin tng
c. Ph nh bin chng c +) Tnh khch quan. S vt, hin tng t ph nh
mnh do cc mu thun bn trong chng gy ra. +) Tnh k tha. S vt, hin
tng mi ra i t s vt, hin tng c nn k tha bin chng l duy tr nhng
yu t tch cc ca s vt, hin tng b ph nh di dng lc b, nhng yu t
tch cc ca s vt, hin tng b ph nh c ci to, bin i ph hp vi
s vt, hin tng mi. Gi tr ca s k tha bin chng c quy nh bi vai
tr ca nhng yu t tch cc (ph hp) c k tha. Vic gi li nhng yu t
tch cc ca s vt, hin tng b ph nh l to ra tin cho s xut hin s
vt, hin tng mi.
ng xoy c. V cn nhng ni dung mang tnh k tha nn s pht trin ca s
vt, hin tng khng th pht trin theo ng thng m din ra theo ng xoy
c. ng xoy c l hnh thc din t r nht cc c trng ca qu trnh pht
trin bin chng l tnh k tha, tnh lp li, nhng khng quay li v tnh tin ln
ca s pht trin. S pht trin dng nh lp li, nhng trn c s mi cao hn l
c im quan trng nht ca quy lut ph nh ca ph nh. Mi vng mi ca
ng xoy c th hin trnh cao hn ca s pht trin v s ni tip nhau ca
cc vng ca ng xoy c th hin tnh v tn ca s pht trin t thp n cao.
29
b) Ni dung ca quy lut

+)Quy lut ph nh ca ph nh th hin s pht trin ca s vt l do mu
thun bn trong ca s vt, hin tng quy nh. Mi ln ph nh l kt qu ca
s u tranh v chuyn ho gia nhng mt i lp trong mt s vt, hin tng.
Ph nh ln th nht lm cho s vt, hin tng c chuyn thnh s vt, hin
tng i lp vi n. Ph nh ln th hai dn n s ra i ca s vt, hin tng
mi mang nhiu ni dung tch cc ca s vt, hin tng b ph nh, nhng cng
mang nhiu ni dung i lp vi s vt, hin tng . Kt qu l, v hnh thc,
s vt, hin tng mi (ra i do kt qu ca s ph nh ln th hai) s li tr
thnh s vt, hin tng xut pht (cha b ph nh ln no); nhng v ni dung,
khng phi tr li s vt, hin tng xut pht nguyn nh c, m ch l dng
nh lp li s vt, hin tng c nhng trn c s cao hn.
+) Ph nh bin chng ch l mt giai on trong qu trnh pht trin bi ch
thng qua ph nh ca ph nh mi dn n s ra i ca s vt, hin tng
mi, v nh vy, ph nh ca ph nh mi hon thnh c mt chu k pht
trin, ng thi li l im xut pht ca chu k pht trin tip theo.
+) S lng cc ln ph nh trong mt chu k tu theo tnh cht ca qu trnh
pht trin c th; nhng t nht cng phi qua hai ln mi dn n s ra i ca s
vt, hin tng mi, mi hon thnh c mt chu k pht trin. Sau mt s ln
ph nh, s vt, hin tng pht trin theo ng xoy c. Thc cht ca s pht
trin l s bin i, m giai on sau cn bo tn nhng g tch cc c to
ra giai on trc. l ni dung c bn ca ph nh bin chng. Vi c
im nh vy, ph nh bin chng khng ch l yu t khc phc s vt, hin
tng c, m cn gn s vt, hin tng c vi s vt, hin tng mi; s vt,
hin tng khng nh vi s vt, hin tng ph nh. V vy, ph nh bin
chng l vng khu tt yu ca s lin h v s pht trin.
+) Kt lun. *) Quy lut ph nh ca ph nh khi qut tnh cht tin ln ca s
pht trin. Ph nh bin chng l s thng nht ca yu t b loi b vi yu t
c k tha v pht trin. Mi ln ph nh bin chng c thc hin xong s
mang li nhng yu t tch cc mi. Do vy, s pht trin thng qua nhng ln
ph nh bin chng s to ra xu hng pht trin khng ngng ca s vt, hin
tng. *) Quy lut ph nh ca ph nh ni ln mi lin h, s k tha gia s
vt, hin tng b ph nh vi s vt, hin tng ph nh; do s k tha , ph
nh bin chng khng ph nh sch trn, loi b tt c cc yu t ca s vt,
hin tng c, m l iu kin cho s pht trin, duy tr v gn gi, lp li mt s
yu t tch cc ca s vt, hin tng mi sau khi c chn lc, ci to cho
ph hp v do vy, s pht trin ca cc s vt, hin tng c tnh tin ln theo
ng xoy c.
3) T ni dung quy lut ph nh ca ph nh ca php bin chng duy vt, rt ra
mt s nguyn tc phng php lun trong hot ng nhn thc v hot ng thc
tin.
a) Nm c khuynh hng tin ln ca s vn ng ca cc s vt, hin tng;
s thng nht gia cc tnh cht tin b v k tha ca s pht trin. Sau khi
30
tri qua cc mt xch ca s chuyn ho, chng ta c th xc nh c kt qu

cui cng ca s pht trin.
b) Quy lut ph nh ca ph nh gip nhn thc ng n v xu hng ca s
pht trin l qu trnh pht trin ca s vt, hin tng khng din ra mt cch
thng tp, ngc li, qu trnh din ra quanh co, phc tp.
c) Quy lut ph nh ca ph nh gip nhn thc y hn v ci mi. Ci mi
l ci ra i ph hp vi quy lut pht trin ca s vt, hin tng; n lun biu
hin l giai on cao v cht trong s pht trin. Trong gii t nhin, s xut hin
ci mi din ra mt cch t pht; nhng trong lnh vc x hi, ci mi xut hin
gn lin vi s nhn thc v hot ng c thc ca con ngi. Tuy ci mi
chin thng ci c, nhng trong mt thi gian no , ci c cn mnh hn ci
mi; v vy, quan im chung l ng h ci mi, to iu kin cho ci mi pht
trin hp quy lut, bit k tha c chn lc nhng yu t tch cc v hp l ca ci
c lm cho n ph hp vi xu th vn ng v pht trin ca ci mi.
Cu hi 26. Thc tin v vai tr ca thc tin i vi nhn thc?
p. Cu tr li c ba ln
Trit hc ca ch ngha Mc-Lnin cho rng con ngi t lm ra mnh v lch s
ca mnh bng hot ng thc tin (thc tin). l cch hiu v vai tr ca thc
tin vi t cch l im xut pht ca quan nim duy vt v lch s v cng l
im xut pht ca l lun nhn thc duy vt bin chng.
1) Thc tin l g.
a) nh ngha. Thc tin l ton b nhng hot ng vt cht c mc ch, mang
tnh lch s-x hi ca con ngi nhm ci bin t nhin v x hi. Thc tin l
hot ng khi con ngi s dng cng c tc ng vo i tng vt cht lm cho
i tng thay i theo mc ch ca mnh. L hot ng c trng ca bn
cht con ngi, thc tin khng ngng pht trin bi cc th h ca loi ngi qua
cc qu trnh lch s.
b) Cc hnh thc ca thc tin. Thc tin bao gm nhng hnh thc hot ng
khc nhau ca x hi nh a) Hot ng sn xut vt cht l hnh thc c bn, quan
trng nht ca thc tin; l c s vt cht cho cc loi hot ng khc ca con
ngi; l hot ng a con ngi t trng thi th vt ln trng thi con
ngi; l hot ng m bo cho s tn ti v pht trin ca con ngi ni ring
v x hi loi ngi ni chung. b) Hot ng ci to x hi l hot ng nhm ci
to hin thc x hi, ci bin nhng quan h x hi nn hot ng ci to x hi
c tc dng trc tip i vi s pht trin x hi. c) Thc nghim l hnh thc c
bit ca thc tin. Thc nghim bao gm thc nghim sn xut, thc nghim khoa
hc v thc nghim x hi v.v c tin hnh trong iu kin nhn to nhm rt
ngn thi gian ca cc qu trnh bin i da trn c s nhn thc th gii,
chng minh tnh chn thc ca nhn thc. d) Cc hot ng thc tin khng c
bn nh gio dc, php lut, o c v.v c m rng v c vai tr ngy cng
tng i vi s pht trin ca x hi.
31
c) Vai tr ca thc tin i vi nhn thc

+) Thc tin l c s ca nhn thc. Thng qua hot ng thc tin, con ngi
nhn bit c cu trc; tnh cht v cc mi quan h gia cc i tng hnh
thnh tri thc v i tng. Hot ng thc tin b sung v iu chnh nhng tri
thc c khi qut. Thc tin ra nhu cu, nhim v, cch thc v khuynh
hng vn ng v pht trin ca nhn thc. Chnh nhu cu gii thch, nhn thc
v ci to th gii buc con ngi tc ng trc tip vo i tng bng hot ng
thc tin ca mnh. Chnh s tc ng lm cho cc i tng bc l nhng
thuc tnh, nhng mi lin h v cc quan h khc nhau gia chng em li cho
con ngi nhng tri thc, gip cho con ngi nhn thc c cc quy lut vn
ng v pht trin ca th gii. Trn c s hnh thnh cc l thuyt khoa hc.
+) Thc tin l mc ch ca nhn thc. Nhn thc khng ch tho mn nhu cu
hiu bit m cn p ng nhu cu nng cao nng lc hot ng a li hiu qu
cao hn, p ng nhu cu ngy cng tng ca con ngi. Thc tin lun vn ng,
pht trin nh , thc tin thc y nhn thc vn ng, pht trin theo. Thc
tin t ra nhng vn m l lun cn gii quyt.
+) Thc tin l ng lc thc y qu trnh vn ng, pht trin ca nhn thc.
Hot ng thc tin gp phn hon thin cc gic quan, to ra kh nng phn nh
nhy bn, chnh xc, nhanh hn; to ra cc cng c, phng tin tng nng lc
phn nh ca con ngi i vi t nhin. Nhng tri thc c p dng vo thc
tin em li ng lc kch thch qu trnh nhn thc tip theo.
+) Thc tin l tiu chun kim tra chn l. Trong thc tin con ngi chng minh
chn l. Mi s bin i ca nhn thng xuyn chu s kim nghim trc tip
ca thc tin. Thc tin c vai tr l tiu chun, thc o gi tr ca nhng tri thc
t c, ng thi thc tin b sung, iu chnh, sa cha, pht trin v hon
thin nhn thc
Nh vy, thc tin va l yu t ng vai tr quy nh i vi s hnh thnh v
pht trin ca nhn thc, m cn l ni nhn thc phi lun hng ti th
nghim tnh ng n ca mnh. V th, thc tin l c s, ng lc, mc ch ca
nhn thc, va l tiu chun kim tra nhn thc.
3) Vai tr ca thc tin i vi nhn thc i hi chng ta phi lun qun trit
quan im thc tin. Quan im ny yu cu a) vic nhn thc phi xut pht t
thc tin, da trn c s thc tin, coi trng cng tc tng kt thc tin. b) vic
nghin cu l lun phi lin h vi thc tin; nu xa ri thc tin s dn n bnh
ch quan, duy ch, gio iu, my mc, quan liu; ngc li, nu tuyt i ho
vai tr ca thc tin s ri vo ch ngha thc dng, kinh nghim ch ngha.
Cu hi 27. Con ng bin chng ca nhn thc chn l?
p. Cu tr li c ba ln
1) Quan im ca V.I.Lninv con ng bin chng ca nhn thc chn l.T
trc quan sinh ng n t duy tru tng, t t duy tru tng n thc tin,
l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, nhn thc hin thc khch
32
quan. Nh vy, nhn thc l s phn nh th gii c thc hin trn c s thc
tin v con ng bin chng ca nhn thc gm hai giai on k tip, b sung
cho nhau.
2)Cc giai on ca qu trnh nhn thc
a) Nhn thc cm tnh (trc quan sinh ng) l nhng tri thc do cc gic quan
mang li. Nt c trng c bn giai on ny l nhn thc c thc hin trong
mi lin h trc tip vi thc tin thng qua cc nc thang cm gic, tri gic, biu
tng.
Nhng thnh phn ca nhn thc cm tnh
+) Cm gic l tri thc c sinh ra do s tc ng trc tip ca s vt, hin tng
ln cc gic quan ca con ngi. Cm gic phn nh tng mt, tng kha cnh,
tng thuc tnh ring l ca s vt, hin tng. Ngun gc v ni dung ca cm
gic l th gii khch quan, cn bn cht ca cm gic l hnh nh ch quan v th
gii .
+) Tri gic l s tng hp (s phi hp, b sung ln nhau) ca nhiu cm gic
ring bit vo mt mi lin h thng nht to nn mt hnh nh tng i hon
chnh v s vt, hin tng.
+) Biu tng c hnh thnh nh s phi hp hot ng, b sung ln nhau ca
cc gic quan v c s tham gia ca cc yu t phn tch, tru tng v kh
nng ghi nhn thng tin ca no ngi. y l nc thang cao v phc tp nht ca
giai on nhn thc cm tnh; l hnh nh cm tnh tng i hon chnh v s
vt, hin tng c lu li trong no ngi v do tc ng no c ti hin
li khi s vt, hin tng khng cn nm trong tm cm tnh. Trong biu tng
c nhng phn nh gin tip v s vt, hin tng v vi biu tng, con ngi
c th hnh dung c s khc nhau v mu thun nhng cha nm c s
chuyn ho t s vt, hin tng ny sang s vt, hin tng khc.
Kt qu ca nhn thc giai on trc quan sinh ng l khng nhng ch l nhn
thc b ngoi v s vt, hin tng, m c cht. Tuy vy, giai on trc
quan sinh ng cha a li nhn thc hon chnh, khi qut v s vt, hin
tng; cc nc thang khc nhau ca giai on ny trong qu trnh nhn thc mi
ch l tin cho nhn thc v bn cht s vt, hin tng.
b) Nhn thc l tnh (t duy tru tng) bt ngun t trc quan sinh ng v t
nhng l lun truyn li. Nhn thc l tnh phn nh su sc, chnh xc v y
hn v khch th nhn thc.
Nhng thnh phn ca nhn thc l tnh
+) Khi nim l hnh thc c bn ca t duy tru tng. Khi nim va c tnh
khch quan, va c tnh ch quan khi phn nh c mt tp hp nhng thuc tnh
c bn c tnh bn cht v chung nht ca s vt, hin tng nh s tng hp,
khi qut bin chng nhng thng tin thu nhn c v s vt, hin tng
thng qua hot ng thc tin v hot ng nhn thc. Cc thng tin, ti liu
cng nhiu, cng a dng th cc khi nim cng ngy mt nhiu v gia chng c
cc mi lin h qua li vi nhau trong s vn ng, pht trin khng ngng dn
n s hnh thnh nhng khi nim mi, phn nh su sc hn v bn cht ca s
33
vt, hin tng.

+) Phn on l hnh thc t duy lin kt cc khi nim li vi nhau khng nh
hoc ph nh mt c im, mt thuc tnh no ca s vt, hin tng; l hnh
thc phn nh mi lin h gia cc s vt, hin tng ca th gii khch quan vo
thc ca con ngi to nn vai tr ca phn on l hnh thc biu hin v din
t cc quy lut khch quan. C ba loi phn on c bn l phn on n nht;
phn on c th v phn on ph bin, trong phn on ph bin l hnh
thc din t tng i y cc quy lut.
+) Suy lun (suy l) l hnh thc ca t duy lin kt cc phn on li vi nhau
rt ra tri thc mi theo phng php phn on cui cng c suy ra t nhng
phn on tin (suy lun l qu trnh i t nhng phn on tin n mt
phn on mi). Suy lun c vai tr quan trng trong t duy tru tng, bi n th
hin qu trnh vn ng ca t duy i t ci bit n nhn thc gin tip ci
cha bit. C th ni rng, a s cc ngnh khoa hc c xy dng trn h thng
suy lun v nh , con ngi ngy cng nhn thc su sc hn, y hn hin
thc khch quan. Tu thuc vo tnh cht ca mi lin h gia cc phn on tin
vi phn on kt lun m suy lun c th l suy lun quy np hoc suy lun
din dch. Trong cc suy lun quy np, t duy vn ng t ci n nht n ci
chung, ci ph bin; trong cc suy lun din dch t duy i t ci chung n ci t
chung hn v n ci n nht. Cng nh khi nim v phn on, cc loi suy
lun u bin i, c lin h qua li vi nhau theo tin trnh pht trin ca nhn
thc.
Kt qu ca nhn thc trong giai on t duy tru tng l nh phng php tru
tng v khi qut ho cc thng tin, ti liu do trc quan sinh ng v t duy
tru tng cc th h trc li, t duy tru tng phn nh hin thc su sc
hn; phn nh c nhng thuc tnh v mi quan h bn cht mang tnh quy lut
ca s vt, hin tng.
S phn chia qu trnh nhn thc nh trn ch l s tru tng qu trnh vn ng
ca nhn thc; cn trn thc t, nhn thc cm tnh, nhn thc l tnh v cc nc
thang ca chng lun an xen nhau v thc tin l c s ca ton b qu trnh
nhn thc .
3) Mi quan h bin chng gia hai giai on nhn thc
a) Trc quan sinh ng v t duy tru tng l hai giai on ca mt qu trnh
nhn thc. Tuy c nhng s khc bit v mc phn nh hin thc khch quan,
nhng gia hai qu trnh c s lin h, tc ng qua li. Trn thc t, nhn thc
l tnh khng th thc hin nu thiu ti liu do nhn thc cm tnh mang li.
Nhn thc cm tnh l c s tt yu ca t duy tru tng v ngc li, nhn thc
l tnh s lm cho nhn thc cm tnh su sc v chnh xc hn.
b) Mi kt qu ca nhn thc, mi nc thang m con ngi t c trong nhn
thc th gii khch quan u l kt qu ca c trc quan sinh ng v t duy tru
tng c thc hin trn c s thc tin, do thc tin quy nh. Trong , trc
quan sinh ng l im khi u, t duy tru tng tng hp nhng tri thc ca
trc quan sinh ng thnh cc kt qu ca nhn thc v thc tin l ni kim
34
nghim tnh chn thc ca cc kt qu ca nhn thc . chnh l con ng

bin chng ca nhn thc.
c) Mi giai on nhn thc c nhng nt c trng ring. Nhn thc giai on
cm tnh gn lin vi thc tin, gn lin vi s tc ng trc tip ca khch th
nhn thc ln cc gic quan ca ch th nhn thc. Nhn thc giai on l tnh
thot khi s tc ng trc tip ca khch th nhn thc c th bao qut s
vt, hin tng. Tuy vy, nhn thc giai on ny nht thit phi c thc tin
kim nghim, chng minh nhm trnh nguy c tr thnh o tng, vin vng,
khng thc t. l thc cht ca mnh t t duy tru tng n thc tin.
d) Mi chu trnh nhn thc u phi i t thc tin n trc quan sinh ng ri
n t duy tru tng ri n thc tin. Trong , thc tin gi vai tr l im bt
u v khu kt thc ca chu trnh . Nhng s kt thc chu trnh nhn thc ny
li l s khi u ca chu trnh nhn thc mi mc cao hn, rng hn chu
trnh c v c th vn ng mi lm cho nhn thc ca con ngi ngy cng su
hn, nm c bn cht v quy lut ca th gii khch quan, phc v cho hot
ng bin i th gii.
e) Trn con ng nhn thc , c mi ln mu thun trong nhn thc c gii
quyt th li xut hin mu thun mi. Mi ln gii quyt mu thun ca nhn thc
l mt ln nhn thc c nng ln trnh mi, chnh xc hn. Qu trnh gii
quyt mu thun ca nhn thc cng l qu trnh loi b dn nhng nhn thc sai
lm phm phi. Kt qu ca qu trnh l hnh nh ch quan c to ra ngy
cng c tnh bn cht, c ni dung khch quan hn v c th hn. Trong qu trnh
khng ngng ny sinh, vn ng v gii quyt cc mu thun ca nhn thc
to ra cc khi nim, phm tr, quy lut nhm phn nh ng bn cht ca th gii
vt cht ang vn ng, chuyn ho v pht trin khng ngng.
Cu hi 28. Tn ti x hi, thc x hi v mi quan h bin chng gia
chng?
1) Tn ti x hil khi nim dng ch sinh hot vt cht v nhng iu kin
sinh hot vt cht ca x hi, l nhng mi quan h vt cht-x hi gia con ngi
vi t nhin v gia con ngi vi nhau; trong , quan h gia con ngi vi t
nhin v quan h vt cht, kinh t gia con ngi vi nhau l hai quan h c bn.
Nhng mi quan h ny xut hin trong qu trnh hnh thnh x hi loi ngi v
tn ti khng ph thuc vo thc x hi.
Tn ti x hi gm cc thnh phn chnh nh phng thc sn xut vt cht; iu
kin t nhin-mi trng a l; dn s v mt dn s v.v, trong phng
thc sn xut vt cht l thnh phn c bn nht. Cc quan h vt cht khc gia
gia nh, giai cp, dn tc v.v cng c vai tr nht nh i vi tn ti x hi.
2) thc x hi l mt tinh thn ca i sng x hi, bao gm tnh cm, tp qun,
truyn thng, quan im, t tng, l lun v.v ny sinh t tn ti x hi v phn
nh tn ti x hi trong nhng giai on pht trin khc nhau. Ni cch khc,
thc x hi l nhng quan h tinh thn gia con ngi vi nhau, l mt tinh thn
35
trong qu trnh lch s. thc x hi c cu trc bn trong xc nh, bao gm

nhng mc khc nhau ( thc x hi thng thng v thc l lun (khoa
hc); tm l x hi v h t tng) v cc hnh thi ca thc x hi ( thc
chnh tr, php lut, o c, tn gio, ngh thut, trit hc, khoa hc v.v).
Kt cu ca thc x hi gm a) Tm l x hi bao gm ton b tnh cm, c
mun, thi quen, tp qun v.v ca con ngi, ca mt b phn x hi hoc ca
ton x hi c hnh thnh di nh hng trc tip cuc sng hng ngy v
phn nh i sng . Qu trnh phn nh ny thng mang tnh t pht, ch ghi
li nhng biu hin b mt bn ngoi ca x hi. b) H t tng x hi (h t
tng) l trnh cao ca thc x hi c hnh thnh khi con ngi c c
nhn thc su sc hn cc iu kin sinh hot vt cht ca mnh; l nhn thc l
lun v tn ti x hi, l h thng nhng quan im, t tng (chnh tr, trit hc,
o c, ngh thut, tn gio v.v) kt qu s khi qut ho nhng kinh nghim x
hi. C hai loi h t tng l +) H t tng khoa hc- phn nh chnh xc,
khch quan tn ti x hi +) H t tng khng khoa hc- phn nh sai lm, h o
hoc xuyn tc tn ti x hi.
3) Mi quan h bin chng gia tn ti x hi vi thc x hi
a) Tn ti x hi quy nh thc x hi. +) Tn ti x hi l ci th nht, thc
x hi l ci th hai. Tn ti x hi quy nh ni dung, bn cht, xu hng vn
ng ca thc x hi; thc x hi phn nh ci lgc khch quan ca tn ti x
hi. +) Tn ti x hi thay i l iu kin quyt nh thc x hi thay i.
Mi khi tn ti x hi, c bit l phng thc sn xut bin i th nhng t
tng v l lun x hi cng dn bin i theo. +) Tn ti x hi quy nh thc
x hi khng gin n, trc tip m thng thng qua cc khu trung gian. Khng
phi bt k t tng, quan nim, l lun, hnh thi thc x hi no cng phn
nh r rng v trc tip nhng quan h kinh t ca thi i, m ch khi xt cho n
cng mi thy r nhng mi quan h kinh t c phn nh, bng cch ny hay
cch khc, trong cc t tng y. Nh vy, s phn nh tn ti x hi ca thc
x hi phi c xem xt mt cch bin chng.
b) Tnh c lp tng i v s tc ng ngc tr li ca thc x hi. Tnh c
lp tng i ca thc x hi th hin +) thc x hi thng lc hu so vi
tn ti x hi do khng phn nh kp nhng thay i ca tn ti x hi do sc
ca thi quen, truyn thng, tp qun v tnh bo th ca mt s hnh thi thc
x hi v.v tip tc tn ti sau khi nhng iu kin lch s sinh ra chng mt i
t lu; do li ch nn khng chu thay i. +) thc x hi c th vt trc tn
ti x hi. Do tnh nng ng ca thc, trong nhng iu kin nht nh, t
tng, c bit l nhng t tng khoa hc tin tin c th vt trc s pht trin
ca tn ti x hi; d bo c quy lut v c tc dng t chc, hng hot ng
thc tin ca con ngi vo mc ch nht nh. +) thc x hi c tnh k tha.
Quan im, l lun ca mi thi i c to ra trn c s k tha nhng thnh
tu l lun ca cc thi i trc. K tha c tnh tt yu khch quan; c tnh chn
lc v sng to; k tha theo quan im li ch; theo truyn thng v i mi. Lch
s pht trin ca cc t tng cho thy nhng giai on hng thnh v suy tn ca
36
t tng nhiu khi khng ph hp hon ton vi nhng giai on hng thnh v
suy tn ca nn kinh t.
d) S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi cng gy nh hng ti tn
ti x hi. Thng thng, trong mi thi i, tu theo nhng hon cnh lch s c
th, c nhng hnh thi thc x hi no ni ln hng u tc ng v chi phi
cc hnh thi thc x hi khc. iu ny ni ln rng, cc hnh thi thc x hi
khng ch chu s tc ng quyt nh ca tn ti x hi, m cn chu s tc ng
ln nhau. Mi lin h v tc ng ln nhau gia cc hnh thi thc x hi lm
cho mi hnh thi thc x hi c nhng tnh cht v nhng mt khng th gii
thch trc tip c bng cc quan h vt cht. d) S tc ng ngc tr li ca
thc x hi ln tn ti x hi l biu hin quan trng ca tnh c lp tng i
ca thc x hi i vi tn ti x hi. l s tc ng nhiu chiu vi cc
phng thc phc tp. S tc ng ny th hin mc ph hp gia t tng
vi hin thc; s xm nhp ca thc x hi vo qun chng c chiu su, chiu
rng v ph thuc vo kh nng hin thc ho thc x hi ca giai cp v ng
phi. Nh vy, thc x hi, vi tnh cch l th thng nht c lp, tch cc tc
ng ngc tr li ln tn ti x hi ni ring v ln i sng x hi ni chung.
Cu 29. Sn xut vt cht v vai tr ca n i vi s tn ti, pht trin ca
x hi?
1) Sn xut vt cht l hot ng khi con ngi s dng cng c lao ng tc ng
(trc tip hay gin tip) vo i tng lao ng nhm ci bin cc dng vt cht
ca t nhin, to ra ca ci cn thit m cc dng vt cht trong t nhin khng c
tho mn nhu cu tn ti v pht trin. Sn xut vt cht c tnh khch quan,
tnh x hi, tnh lch s v tnh sng to. Bt k mt qu trnh sn xut no cng
c to nn t ba yu t c bn l sc lao ng ca ngi lao ng, t liu lao
ng v i tng lao ng.
2) Phng thc sn xut biu th cch thc con ngi thc hin qu trnh sn xut
vt cht nhng giai on lch s nht nh ca x hi loi ngi; cch thc m
con ngi tin hnh sn xut l s thng nht gia lc lng sn xut mt trnh
nht nh v quan h sn xut tng ng. Mi phng thc sn xut u c yu
t k thut v kinh t ca mnh; trong yu t k thut l thut ng dng ch
qu trnh sn xut c tin hnh bng cch thc k thut, cng ngh no tc
ng bin i cc i tng ca qu trnh ; cn yu t kinh t ca phng thc
sn xut l thut ng dng ch qu trnh sn xut c tin hnh vi nhng
cch thc t chc kinh t no. Hai yu t trn ca phng thc sn xut vn ng
theo hng tch bit v ph thuc ln nhau to ra vai tr ca phng thc sn xut
l quy nh tnh cht, kt cu, s vn ng v pht trin ca x hi.
3) Vai tr ca sn xut vt cht i vi s tn ti v pht trin ca x hi
Sn xut vt cht lun gi vai tr quy nh s tn ti, pht trin ca con ngi v
x hi loi ngi; l hot ng nn tng lm pht sinh, pht trin nhng mi quan
h x hi; l c s ca s hnh thnh, bin i v pht trin ca x hi loi ngi
37
a) Mi thnh vin trong x hi u tiu dng (n, ung, , mc v.v). Nhng th c

sn trong t nhin khng th tho mn mi nhu cu ca con ngi, nn n phi
sn xut ra ca ci vt cht. Sn xut vt cht l yu cu khch quan c bn; l
mt hnh ng lch s m hin nay cng nh hng ngn nm trc y con ngi
vn phi tin hnh. Cng vi vic ci bin gii t nhin, con ngi cng ci bin
chnh bn thn mnh v ci bin c cc mi quan h gia con ngi vi nhau v
chnh vic ci bin lm cho vic chinh phc gii t nhin t hiu qu cao
hn.
b) X hi loi ngi tn ti v pht trin c trc ht l nh sn xut vt cht.
Lch s x hi loi ngi, do vy v trc ht l lch s pht trin ca sn xut vt
cht.
c) Sn xut vt cht l c s hnh thnh nn cc mi quan hxhi khc. X hi
loi ngi l mt t chc vt cht v gia cc yu t cu thnh n cng c nhng
kiu quan h nht nh. Cc quan h x hi v nh nc, chnh tr, php quyn,
o c, ngh thut, khoa hc v.v (ci th hai) u c hnh thnh v pht trin
trn c s sn xut vt cht (ci th nht) nht nh. Trong qu trnh , con ngi
ng thi cng sn xut ra v ti sn xut ra nhng quan h x hi ca mnh.
d) Sn xut vt cht l c s ca s tin b x hi.Sn xut vt cht khng ngng
c cc th h ngi pht trin t thp n cao. Mi khi phng thc sn xut
thay i, quan h gia ngi vi ngi trong sn xut cng thay i; v do vy,
mi mt ca i sng x hi u c s thay i theo s tin b ca phng thc
sn xut.
Cu 30. Phn tch ni dung quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh
pht trin ca lc lng sn xut?
1) S lin h, tc ng ln nhau gia quan h sn xut (ci th hai) vi trnh
pht trin ca lc lng sn xut (ci th nht) to nn quy lut v s ph hp
gia quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. Pht hin ra
quy lut ny, ch ngha duy vt lch s khng nh trong x hi cn i khng giai
cp, mu thun gia quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn
xut th hin l mu thun gia cc giai cp v ch bng u tranh giai cp m
nh cao l cch mng x hi th mu thun mi c gii quyt. Quy lut v
s ph hp gia quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut l
quy lut c bn th hin s vn ng ni ti ca phng thc sn xut v tnh tt
yu ca s thay th phng thc sn xut ny bng phng thc sn xut khc;
dn n hnh thi kinh t-x hi ny c thay th bng hnh thi kinh t-x hi
khc cao hn, tin b hn; ngha l x hi loi ngi pht trin t thp n cao l
mt qu trnh lch s-t nhin.
2) Khi nim lc lng sn xut, quan h sn xut. a) Lc lng sn xutl nn
tng vt cht-k thut ca hnh thi kinh t-x hi; l mi quan h gia con ngi
vi gii t nhin trong qu trnh sn xut vt cht, th hin nng lc thc t chinh
phc gii t nhin bng sc mnh ca con ngi trong qu trnh . S pht trin
38
ca lc lng sn xut quy nh s hnh thnh, tn ti v chuyn ho gia cc

hnh thi kinh t-x hi, t hnh thi thp, t tin b ln hnh thi cao, tin b hn.
Cc yu t ca lc lng sn xut +) T liu sn xut, gm cng c lao ng, i
tng lao ng v phng tin lao ng; trong , *) cng c lao ng (l nhng
vt th hay phc hp vt th ni con ngi vi i tng lao ng; truyn tc
ng t con ngi n i tng lao ng), l sc mnh ca tri thc c vt
th ho, c tc dng "ni di bn tay" v nhn sc mnh tr tu ca con ngi.
C.Mc coi cng c lao ng l b phn quan trng, ng nht trong quan h gia
con ngi vi t nhin. Trong mi thi i, vic ch to ra, ci tin v hon thin
cng c lao ng gy ra nhng bin i su sc trong t liu sn xut. T liu
sn xut c m rng th i tng lao ng cng c a dng ho; xut hin
ngnh ngh mi dn n s phn cng lao ng ngy cng cao. Trnh pht trin
ca cng c lao ng l thc o trnh chinh phc t nhin ca con ngi, s
pht trin ca sn xut; l tiu chun phn bit s khc nhau gia cc nc thang
kinh t ca x hi loi ngi. *) i tng lao ng l b phn ca gii t nhin
c a vo sn xut, chu s tc ng ca con ngi. Nhng sn phm c sn
nh t ai, sng ngi, bin, khong sn, lm sn, hi sn v.v v bng lao ng
sng to ca mnh, con ngi cn to ra nhng i tng lao ng mi; nhng sn
phm khng c sn trong t nhin nh si tng hp, ho cht, hp kim, cc
nguyn, nhin, vt liu v cy con mi v.v. *) Phng tin lao ng gm ng
x, cu cng, kho tng, bn bi, phng tin vn chuyn v thng tin lin lc v.v
+) Ngi lao ng l nhng ngi c th lc, k nng, kinh nghim lao ng v
bit s dng t liu sn xut to ra ca ci vt cht. Ngi lao ng khng ch
pht trin v th lc, m cn pht trin c v tr lc, nhy bn v tnh sng to
trong lao ng. Tr tu cao, trnh chuyn mn gii, o c ngh nghip trong
sng l nhng yu t quan trng ca ngi lao ng. Lao ng ngy cng c tr
tu v l lao ng tr tu. o c ngh nghip l tnh cht quan trng ca ngi
lao ng, l nn tng nh hng gi tr trong tng hnh ng c th ca ngi lao
ng i vi mnh v x hi; l mt trong nhng yu t thc y s pht trin ca
sn xut ni ring, x hi ni chung. Nhng tnh cht trn ca ngi lao ng c
c, mt mt nh nng khiu, mt khc do chnh sch o to, bi dng v nh
hng ngh nghip.
+) Khoa hc c coi l mt trong nhng yu t thnh phn ca lc lng sn
xut. Hin nay, khi nim khoa hc cn c m rng sang lnh vc cng ngh.
Khoa hc-cng ngh ang tr thnh "lc lng sn xut trc tip", tr thnh "lc
lng sn xut c lp" l c im thi i ca sn xut vt cht hin nay.
Trnh pht trin ca lc lng snxut c o bng trnh ca cng c lao
ng; trnh t chc v phn cng lao ng x hi; trnh ng dng cc thnh
tu khoa hc vo sn xut; kinh nghim, k nng lao ng th hin qua kh nng
chinh phc t nhin ca con ngi.
b) Quan h sn xut th hin mi quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn
xut (sn xut v ti sn xut x hi); l quan h c bn, quy nh mi quan h x
hi khc; ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, to thnh c s
39
h tng ca x hi v l tiu chun khch quan phn bit ch x hi. Trong

quy lut ny, quan h sn xut mang tnh th hai, do lc lng sn xut quy nh.
Cc yu t ca quan h sn xut. +) Quan h s hu i vi t liu sn xut- l
quan h s hu gia nhng nhm ngi; quy nh a v ca tng nhm ngi
trong sn xut x hi. a v li quy nh cch thc t chc, phn cng v qun
l sn xut; quy nh phng thc phn phi sn phm lao ng cho cc nhm
ngi theo a v ca h i vi sn xut x hi v cui cng, a v ca mi
nhm ngi to c s nhm ngi ny chim ot sc lao ng ca nhm
ngi khc. Nh vy, quan h s hu i vi t liu sn xut gi vai tr l quan
h xut pht, c bn, quy nh cc quan h khc. Trong lch s loi ngi t
nguyn thy n nay c hai hnh thc s hu t liu sn xut c bn l s hu
t nhn v s hu x hi. Trong , c ba hnh thc s hu t liu sn xut t
nhn c bn, tng ng vi ba hnh thc ngi bc lt ngi l s hu chim hu
n l, phong kin, t bn v hai hnh thc c bn s hu t liu sn xut x hi l
s hu nguyn thu (b tc, b lc) v s hu cng sn.
+) Quan h trong t chc, qun l v phn cng lao ng c kh nng quy nh
quy m, tc , hiu qu v xu hng ca sn xut vt cht c th. Quan h trong
t chc, qun l v phn cng lao ng lun c xu hng thch ng vi kiu quan
h s hu thng tr ca mi nn sn xut vt cht c th. Do vy, vic s dng
quan h ny, hoc to iu kin hoc lm bin dng quan h s hu t liu sn
xut, nh hng trc tip n s pht trin kinh t-x hi. Mi hnh thc quan h
sn xut c mt kiu t chc, qun l sn xut v phn cng lao ng ring. Quan
h s hu t liu sn xut quy nh kiu t chc, phn cng v qun l lao ng.
+) Quan h trong phn phi sn phm lao ng l khu cui cng ca qu trnh
sn xut vt cht. Tnh cht v hnh thc phn phi, mc thu nhp ca cc giai
cp v ca cc tng lp x hi u ph thuc vo quan h s hu t liu sn xut
v quan h t chc, qun l v phn cng lao ng. Mc d b ph thuc nhng do
c kh nng kch thch trc tip n li ch ca ngi lao ng, nn quan h trong
phn phi sn phm lao ng l cht xc tc ca sn xut vt cht. Quan h ny
c th thc y tc v nhp iu ca sn xut vt cht, lm ton b i sng
kinh t x hi nng ng, hoc km hm sn xut vt cht, km hm s pht trin
ca x hi.
Trong qu trnh sn xut vt cht, ba thnh phn c bn trn y ca quan h sn
xut c quan h hu c vi nhau to nn s n nh tng i so vi s vn ng
thng xuyn ca lc lng sn xut. Mi yu t ca quan h sn xut c vai tr
v ngha tc ng ln sn xut x hi khc nhau; trong quan h s hu t liu
sn xut ng vai tr quy nh i vi hai quan h cn li v quan h trong t
chc, qun l v phn cng lao ng v quan h trong phn phi sn phm lao
ng c th gp phn cng c, pht trin quan h sn xut v cng c th lm bin
dng quan h s hu t liu .
3) Mi quan h bin chng gia lc lng sn xut vi quan h sn xut. Nh trn
phn tch, trong qu trnh sn xut, con ngi ng thi chu s quy nh ca
hai mi quan h l quan h vi t nhin v quan h gia ngi vi ngi. Hai mi
40
quan h ny tc ng qua li ln nhau to nn quy lut c bn ca s vn ng,

pht trin ca x hi. Quy lut v s ph hp gia quan h sn xut vi trnh
pht trin ca lc lng sn xut ch r s ph thuc ca quan h sn xut vo
trnh pht trin ca lc lng sn xut v quan h sn xut tc ng ngc tr
li lc lng sn xut.
a) Lc lng sn xut quy nh quan h sn xut. Lc lng sn xut l yu t
ng v cch mng, l ni dung vt cht; quan h sn xut l yu t tng i n
nh, l hnh thc kinh t ca phng thc sn xut. Ni dung (lc lng sn xut)
l ci quy nh, thay i trc; hnh thc (quan h sn xut) ph thuc vo ni
dung, thay i sau.
b) Quan h sn xut tn ti c lp tng i v tc ng tr li lc lng sn
xut th hin quan h sn xut ph thuc vo thc trng pht trin thc t ca
lc lng sn xut trong mi giai on lch s nht nh, nhng lun c tc ng
tr li lc lng sn xut theo hng tch cc (ph hp) v hng tiu cc (khng
ph hp). Khi ph hp vi s pht trin ca lc lng sn xut, quan h sn xut
s to a bn, m ng v tr thnh ng lc c bn thc y v khi khng ph
hp, quan h sn xut s tr thnh xing xch tri buc, km hm s pht trin lc
lng sn xut. Quan h sn xut tn ti c lp tng i v tc ng tr li lc
lng sn xut cn th hin quan h sn xut quy nh mc ch sn xut; tc
ng ln thi ngi lao ng; ln t chc, phn cng lao ng x hi; ln
khuynh hng pht trin v ng dng khoa hc v cng ngh t hnh thnh
h thng yu t hoc thc y, hoc km hm s pht trin ca lc lng sn xut.
Thc tin cho thy, lc lng sn xut ch c th pht trin khi c quan h sn
xut hp l, ng b vi n.
c) Mi quan h gia quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn
xut bao hm s chuyn ha thnh cc mt i lp v pht sinh mu thun. Khi
phng thc sn xut mi ra i, quan h sn xut pht trin kp v thc y s
pht trin ca lc lng sn xut th c gi l s ph hp gia quan h sn xut
vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. S ph hp th hin ch, c ba
yu t ca quan h sn xut to a bn y cho lc lng sn xut pht
trin; ngha l quan h sn xut to iu kin s dng v kt hp ti u ngi lao
ng vi t liu sn xut, nh lc lng sn xut c c s pht trin ht kh
nng ca mnh.
Nhng trong qu trnh lao ng, con ngi lun tm cch ci tin, hon thin v
ch to ra nhng cng c lao ng mi, chi ph m nng sut, hiu qu lao
ng cao hn. Cng vi iu , kinh nghim sn xut, thi quen lao ng, tri
thc khoa hc cng tin b hn v pht trin hn. Trong qu trnh ny, quan h
sn xut thng pht trin chm hn nn s ph hp gia quan h sn xut vi
trnh pht trin ca lc lng sn xutkhng phi l vnh vin m khi ti giai
on, ni lc lng sn xut pht trin ln trnh mi, th tnh trng ph hp trn
s b ph v; xut hin mu thun gia quan h sn xut vi trnh pht trin ca
lc lng sn xut. Mu thun trn tn ti n mt lc no th quan h sn xut
s "tr thnh xing xch ca lc lng sn xut", nu ko s pht trin ca lc
41
lng sn xut, ngi ta gi l s khng ph hp (hay mu thun) gia quan h

sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. Nguyn nhn ca ph hp
hay khng ph hp gia quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn
xut l do tnh nng ng ca lc lng sn xut mu thun vi tnh n nh tng
i ca quan h sn xut.
Ph hp, khng ph hp c tnh bin chng, ngha l trong s ph hp c
nhng biu hin khng ph hp v trong khng ph hp cha ng nhng iu
kin, yu t chuyn thnh ph hp. Ti mt giai on pht trin no ca
chng, lc lng sn xut mu thun vi quan h sn xut hin c (...) trong t
trc n nay lc lng sn xut vn pht trin. T ch l hnh thc pht trin ca
lc lng sn xut, quan h y tr thnh nhng xing xch ca lc lng sn xut.
Khi bt u thi i mt cuc cch mng. Cch mng x hi, do vy c mc
ch c bn l gii quyt mu thun gia quan h sn xut vi trnh pht trin
ca lc lng sn xut bng cch xo b quan h sn xut c v thay vo mt
quan h sn xut mi, ph hp vi trnh pht trin mi ca lc lng sn xut;
m ng cho lc lng sn xut pht trin tip theo. C nh th, s pht trin
bin chng ca phng thc sn xut tun theo chui xch ph hp, khng ph
hp. Vic xo b quan h sn xut c, thay th bng quan h sn xut mi ng
ngha vi s xo b phng thc sn xut c, to iu kin cho s ra i ca
phng thc sn xut mi cao hn, tin b hn.
S tc ng tr li ca quan h sn xut i vi lc lng sn xut thng qua cc
quy lut kinh t x hi, c bit l cc quy lut kinh t c bn.
Cu hi 31. Phn tch ni dung mi quan h bin chng gia c s h tng
vi kin trc thng tng?
1) V tr, vai tr ca quy lut trong hc thuyt hnh thi kinh t-x hi. Mi x hi
c th u c mt kiu quan h vt cht, kinh t nht nh v ph hp vi n l
mt kiu quan h t tng, tinh thn (quan h v chnh tr, php lut, o c,
ngh thut, khoa hc v.v). Nhng quan h t tng, tinh thn ny c th hin
qua nhng t chc x hi tng ng (nh nc, ng phi chnh tr, to n, gio
hi v cc t chc chnh tr-x hi, t chc ngh nghip v.v). Mi lin h, tc ng
ln nhau gia quan h vt cht, kinh t (ci th nht) vi quan h t tng, tinh
thn (ci th hai) trong x hi c ch ngha duy vt bin chng phn nh trong
quy lut v mi quan h bin chng gia c s h tng vi kin trc thng tng.
2) Khi nim c s h tng, kin trc thng tng.
a) C s h tng(h tng cc mi quan h vt cht, kinh t) l khi nim dng
ch ton b nhng quan h sn xut to nn c cu kinh t ca mt x hi nht
nh.
Cc yu t ca c s h tng. Cc yu t c bn ca mt c s h tng c th gm
+) Quan h sn xut ca phng thc sn xut trc . +) Quan h sn xut ca
phng thc sn xut ang tn ti ch o. +) Quan h sn xut ca phng thc
sn xut tng lai. +) Nhng kiu quan h kinh t khc. Trong mt c s h tng
42
c nhiu thnh phn kinh t, nhiu kiu quan h sn xut th quan h sn xut ang
thng tr trong x hi gi vai tr ch o, chi phi cc kiu quan h sn xut
khc v cc thnh phn kinh t bi n quy nh tnh cht ca c s h tng. S i
khng giai cp v tnh cht ca s i khng bt ngun t c s h tng. Cc
yu t ca c s h tng- h thng cc quan h sn xut ca mt phng thc sn
xut nht nh- mt mt, trong quan h i vi lc lng sn xut, gi vai tr l
hnh thc kinh t cho s duy tr, pht huy v pht trin lc lng sn xut ang tn
ti; mt khc- trong quan h i vi cc quan h chnh tr-x hi, gi vai tr l c
s hnh thnh kt cu kinh t- c s cho s thit lp kin trc thng tng ca x
hi.
b) Kin trc thng tng (thng tng cc mi quan h t tng, chnh tr) l +)
ton b nhng quan im x hi (chnh tr, php lut, trit hc, o c, tn gio,
ngh thut, khoa hc v.v) vi +) nhng thit ch tng ng (nh nc, ng phi,
gio hi, cc on th x hi v.v) v +) nhng mi quan h ni ti gia cc yu t
ca kin trc thng tng. Ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu
kinh t ca x hi, tc l ci c s hin thc trn dng ln mt kin trc thng
tng php l, chnh tr v nhng hnh thi thc x hi nht nh tng ng vi
c s h tng hin thc .
Cc yu t c bn ca mt kin trc thng tng gm +) nhng quan im x hi
v thit ch tng ng ca giai cp ang thng tr. +) tn d nhng quan im x
hi ca x hi trc. +) quan im v t chc x hi ca cc giai cp mi ra i.
4) quan im v t chc x hi ca cc tng lp trung gian. Trong , nhng quan
im x hi v thit ch tng ng ca giai cp ang thng tr quy nh tnh cht
kin trc thng tng. B phn c quyn lc mnh nht ca kin trc thng tng
trong x hi c giai cp l nh nc; cng c vt cht c th ca giai cp thng tr
v mt kinh t, chnh tr v php lut. Nh c nh nc m t tng ca giai cp
thng tr mi c truyn b v thng tr c i sng x hi. Giai cp no thng
tr v mt kinh t v nm chnh quyn nh nc th h t tng v cc th ch giai
cp cng gi a v thng tr trong x hi.
3) Quan h bin chng gia c s h tng vi kin trc thng tng
a) C s h tng quy nh kin trc thng tng. +) Tnh cht ca kin trc thng
tng do tnh cht ca c s h tng quy nh. Trong cc quan h x hi, quan h
vt cht, kinh t (ci th nht) quy nh quan h tinh thn, t tng (ci th hai).
Mu thun trong i sng vt cht, kinh t, xt cho n cng, quy nh mu thun
trong i sng tinh thn, t tng. +) Nhng bin i trong c s h tng s dn
n nhng bin i trong kin trc thng tng. S pht trin ca lc lng sn
xut lm bin i quan h sn xut, ko theo s bin i ca c s h tng v
thng qua s bin i ny, lm bin i kin trc thng tng. Trong quan
im chnh tr, php lut v.v thay i trc; tn gio, ngh thut v.v bin i sau,
thm ch chng cn c k tha trong kin trc thng tng mi. S bin i
din ra trong tng hnh thi kinh t-x hi c th cng nh trong qu trnh chuyn
ho t hnh thi kinh t-x hi ny sang hnh thi kinh t-x hi khc, c ngha l
mi hnh thi kinh t-x hi u c kin trc thng tng v c s h tng ca
43
ring mnh (l tnh lch s-c th ca c s h tng v kin trc thng tng). +)
S ph thuc ca kin trc thng tng vo c s h tng phong ph v phc tp.
Bn trong kin trc thng tng cng c nhng mi lin h tc ng ln nhau, i
khi dn n nhng bin i trong kin trc thng tng m khng do c s h
tng gy nn. Nhng suy cho n cng, mi s bin i ca kin trc thng tng
u c c s t nhng s bin i trong c s h tng.
b) Kin trc thng tng tc ng tr li c s h tng. Trong i sng x hi, cc
yu t ca kin trc thng tng u tc ng, bng nhiu hnh thc khc nhau,
theo nhng c ch khc nhau, mc ny hay mc kia, vai tr ny hoc
vai tr khc i vi c s h tng. +) Trong mi kin trc thng tng cn k tha
mt s yu t ca kin trc thng tng trc. Cc yu t chnh tr, php lut tc
ng trc tip, cn trit hc, o c, tn gio, ngh thut, khoa hc v.v tc ng
gin tip i vi c s h tng, b cc yu t chnh tr, php lut chi phi. +) Trong
x hi c giai cp, nh nc l yu t vt cht c tc ng mnh nht i vi c s
h tng. Nh nc kim sot x hi v s dng bo lc, bao gm nhng yu t vt
cht nh cnh st, to n, nh t tng cng sc mnh kinh t ca giai cp
thng tr. S tc ng tch cc ca kin trc thng tng i vi c s h tng
c th hin chc nng x hi ca kin trc thng tng l bo v, duy tr,
cng c v pht trin c s h tng sinh ra n; u tranh xo b c s h tng v
kin trc thng tng c. Trong , nh nc, da trn h t tng, kim sot x
hi v s dng bo lc, bao gm nhng yu t vt cht nh qun i, cnh st, to
n, nh t, tng cng sc mnh kinh t ca giai cp thng tr.
Tc dng nhng tc ng ca kin trc thng tng ln c s h tng s l tch
cc khi tc ng cng chiu vi s vn ng ca cc quy lut kinh t khch
quan, nu tri li, th s gy tr ngi cho s pht trin sn xut, cn ng pht
trin ca x hi. Kin trc thng tng c tc ng mnh, nhng khng thay th
c yu t vt cht, kinh t; nu kin trc thng tng km hm s pht trin ca
kinh t-x hi th sm hay mun, bng cch ny cch khc, kin trc thng tng
s c thay th bng kin trc thng tng mi, thc y kinh t-x hi tip
tc pht trin.
Cu hi 32. Hnh thi kinh t -x hi?
1) Khi nim hnh thi kinh t-x hi. Hnh thi kinh t-x hi l phm tr ca ch
ngha duy vt bin chng v x hi dng ch x hi tng giai on lch s
nht nh, vi mt kiu quan h sn xut c trng cho x hi , ph hp vi mt
trnh nht nh ca lc lng sn xut v vi mt kin trc thng tng tng
ng c xy dng trn nhng quan h sn xut y.
2) Cu trc ca hnh thi kinh t-x hi l h thng hon chnh, phc tp, trong
lnh vc kinh t gm cc mt c bn l lc lng sn xut, quan h sn xut, kin
trc thng tng; ngoi ra, hnh thi kinh t-x hi cn bao gm cc lnh vc
chnh tr, lnh vc t tng v lnh vc x hi. Mi lnh vc ca hnh thi kinh tx hi va tn ti c lp vi nhau, va tc ng qua li, thng nht vi nhau;
44
chng gn b vi quan h sn xut v cng bin i vi s bin i ca quan h

sn xut.
3) Qu trnh lch s-t nhin ca s pht trin cc hnh thi kinh t-x hi. Cc
mt ca hnh thi kinh t-x hi tc ng qua li vi nhau to nn cc quy lut vn
ng, pht trin khch quan ca x hi. Chnh s tc ng ca cc quy lut khch
quan m s pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch st nhin. Lch s x hi do con ngi lm ra; con ngi to ra cc quan h x hi
ca mnh v l x hi. Nhng s vn ng ca x hi li tun theo quy lut
khch quan, khng ph thuc vo mun ca con ngi m ngun gc su xa ca
s thay th nhau gia cc hnh thi kinh t-x hi nm s pht trin ca lc
lng sn xut, gy nn s thay i ca quan h sn xut. n lt mnh, s thay
i ca quan h sn xut (vi t cch l c s h tng) s lm cho kin trc thng
tng thay i v do vy, hnh thi kinh t-x hi ny c thay th bng hnh thi
kinh t-x hi khc cao hn, tin b hn. S thay th nhau nh vy gia cc hnh
thi kinh t-x hi l con ng pht trin chung ca nhn loi.
Tuy nhin, con ng pht trin ca mi dn tc cn b chi phi bi cc yu t
khc nh iu kin t nhin, truyn thng vn ho, chnh tr, quc t c th v.v
khng ging nhau to nn s a dng trong s pht trin chung ca nhn loi. C
nhng dn tc tun t tri qua, c nhng dn tc b qua mt hay vi hnh thi kinh
t-x hi no . S bin i ca hnh thi kinh t-x hi khng chu s tc
ng ca con ngi m tun theo cc quy lut x hi khch quan trn; suy ra s
bin i ny l qu trnh lch s-t nhin theo con ng tun t hoc b qua mt
hay vi hnh thi kinh t-x hi no .
Cu hi 33. Giai cp v u tranh giai cp?
1) Giai cp l mt phm tr kinh t-x hi c tnh lch s; lun bin i cng vi
s bin i ca lch s. Hc thuyt v giai cp v u tranh giai cp ca ch ngha
Mc-Lnin l cng c l lun tm hiu bn cht x hi c giai cp v xy dng
x hi khng c giai cp. Ni dung l lun v giai cp v u tranh giai cp do
C.Mc a ra vo nm 1852, theo a) S tn ti ca cc giai cp ch gn lin vi
nhng giai on pht trin nht nh ca sn xut. b) u tranh giai cp tt yu s
dn n chuyn chnh v sn. c) Bn thn nn chuyn chnh ny ch l bc qu
tin ti th tiu tt c mi giai cp v tin ti x hi khng c giai cp. Nh
vy, cc giai cp ch tn ti trong nhng giai on nht nh ca lch s, trong mi
phng thc sn xut c th.
2) nh ngha giai cp."Ngi ta gi l giai cp nhng tp on ngi to ln gm
nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht
nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng th nhng quan h ny
c php lut quy nh v tha nhn) i vi t liu sn xut, v vai tr ca h
trong t chc lao ng x hi v nh vy l khc nhau v cch thc hng th v
v phn ca ci x hi t hay nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on
ngi m tp on ny c th chim ot lao ng ca tp on khc do ch cc
45
tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t-x hi nht nh". Nh

vy, s khc nhau v a v trong ch kinh t-x hi gia cc tp on ngi
dn n vic tp on ny dng a v ca mnh chim ot sc lao ng
ca tp on khc to nn bn cht nhng xung t giai cp trong x hi c i
khng giai cp.
Ngoi giai cp, trong x hi cn c tng lp, ng cp. Tng lp bnh dn trong x
hi n l; tng lp tiu t sn trong x hi t bn; tng lp tr thc lun c vai tr
quan trng v kinh t-x hi, chnh tr-vn ho trong tt c cc x hi trong lch
s. ng cp c phn chia t giai cp, khc nhau v a v thc t trong x hi
v a v php l trong nh nc. Nhng s phn chia tng lp, ng cp khng
th hin c bn cht ca nhng tp on ngi trong x hi.
3) Vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i
khng giai cp. Ch ngha duy vt lch s khng nh u tranh giai cp l quy
lut vn ng ca x hi c i khng giai cp. l cuc u tranh gia ngi b
p bc chng li k p bc; ngi b bc lt chng li k bc lt m nh cao l
cch mng x hi.
a) nh ngha u tranh giai cp.u tranh giai cp l u tranh ca mt b phn
nhn dn ny chng li b phn khc, cuc u tranh ca qun chng b tc ht
quyn, b p bc v lao ng chng li bn c c quyn, c li v bn n bm,
cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm thu hay nhng ngi v sn
chng nhng ngi hu sn hay giai cp t sn. Nh vy, thc cht u tranh
giai cp l cuc u tranh gia cc giai cp c li ch c bn i lp nhau (li ch
c bn l nhng gi tr vt cht v tinh thn tho mn nhu cu nht nh ca
mt giai cp). Do s i lp v li ch mang tnh i khng nn u tranh giai cp
l tt yu
b) Cc hnh thc u tranh giai cp l u tranh kinh t; u tranh t tng v u
tranh chnh tr. Mun gii phng v kinh t, phi u tranh t tng v tin ln
u tranh chnh tr ginh chnh quyn. Bt c cuc u tranh giai cp no cng
l mt cuc u tranh chnh tr. Trong cuc u tranh giai cp, mi giai cp u
mun tp hp quanh mnh nhng giai cp khc, ph hp v li ch c bn, lu di
hoc c th l nhng li ch khng c bn v tm thi. l lin minh giai cp
trong u tranh giai cp v lin minh giai cp l mt yu t tt yu trong u tranh
giai cp.
c) Vai tr ng lc thc y s pht trin x hi c i khng giai cp ca u
tranh giai cp. Chng ta thy rng, khi s pht trin ca lc lng sn xut tin ti
mc m quan h sn xut tr thnh vt cn ca s pht trin th xy ra mu
thun gia chng vi nhau. Trong x hi c i khng giai cp, do li ch giai cp,
giai cp thng tr bng mi cch bo v, duy tr quan h sn xut ang mang li
li ch cho mnh, nn giai cp dng mi bin php, trong c bin php s
dng b my nh nc trn p nhng giai cp mi i din cho lc lng sn
xut tin tin hn. Xy dng quan h sn xut mi, m ng cho lc lng sn
xut tip tc pht trin, l gii quyt mu thun trn; xc lp phng thc sn xut
mi, thc y x hi pht trin l mc ch ca u tranh giai cp. Mun thit lp
46
quan h sn xut mi, ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut th

phi thng qua u tranh giai cp. Cuc u tranh y s dn n cch mng x hi
xo b giai cp i din cho quanh sn xut ang thng tr. Vai tr ca u
tranh giai cp i vi s vn ng v pht trin ca x hi do tnh cht, trnh
pht trin ca u tranh giai cp quy nh. C cuc cch mng x hi ch thay th
hnh thc p bc, bc lt, cai tr; c cuc cch mng gii phng giai cp b bc lt,
cai tr khi ng thi gii phng c giai cp bc lt, cai tr, do gii phng ton x
hi khi bc lt, cai tr.
C th ni, cc cuc u tranh giai cp trong x hi c i khng giai cp u xut
pht t li ch kinh t, nhm gii quyt vn kinh t v t vn ny gii quyt
nhng vn khc thc y x hi pht trin. Bi vy, u tranh giai cp l
phng php c bn, l u tu ca lch s, l n by thay i hnh thi kinh
t-x hi, l ng lc thc y s pht trin cc mt khc nhau ca i sng x
hi.
Cu hi 34. Cch mng x hi?
p. Cu tr li gm bn ln
1) Cch mng x hi l khi nim dng ch s bin i c tnh bc ngot v
cn bn v cht trong mi lnh vc ca i sng x hi; l bc nhy trong s pht
trin ca x hi. Kt qu ca cch mng x hi l s thay th mt hnh thi kinh
t-x hi ny bng mt hnh thi kinh t-x hi khc cao hn, tin b hn. Cch
mng x hi c nguyn nhn t s pht trin khch quan ca lc lng sn xut,
con ngi tt yu phi xo b quan h sn xut c tr thnh xing xch ca lc
lng sn xut v thay th bng mt kiu quan h sn xut mi, ph hp vi trnh
pht trin ca lc lng sn xut thay i v m ng cho lc lng sn
xut pht trin. Vic xo b quan h sn xut c, thay th bng quan h sn
xut mi ng ngha vi s dit vong ca phng thc sn xut c, li thi v
s ra i ca phng thc sn xut mi, ph hp vi lc lng sn xut mi.
Phng thc sn xut mi ra i ko theo s thay i ca cc yu t ca kin trc
thng tng, trong c nh nc. Bi vy, cch mng x hi l bc pht trin
nhy vt cn bn khng nhng ch ca phng thc sn xut m cn ca ton b
cc lnh vc trong i sng x hi.
2) Hnh thc v phng php cch mng.Cch mng din ra di nhiu hnh thc
khc nhau nh u tranh giai cp dn ti thay i ch chnh tr; ni chin cch
mng; cch mng dn tc dn ch nhn dn v.v. Cch mng c nhiu phng
php, nhng bo lc cch mng (bo lc chnh tr, bo lc v trang) vn l
phng php cch mng ph bin v tt yu ca cch mng x hi. Trong khi
khng nh bo lc cch mng, l lun mcxt khng ph nhn kh nng a cch
mng x hi tin ln bng phng php ho bnh; k c vic s dng con ng
ngh trng; song thng li ca n ch c m bo khi c sc mnh ca phong
tro qun chng. Xu th t i u chuyn sang i thoi khng bc b quan im
mcxt v bo lc. Xu th c to ra bi chnh s ln mnh ca cc phong
tro v ho bnh; bi tng quan gia lc lng cch mng v phn cch mng
47
thay i.
3) Vai tr ca cch mng x hi i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i
khng giai cp. Ch c cch mng x hi mi thay th c quan h sn xut
li thi bng quan h sn xut tin b hn thc y lc lng sn xut pht trin
v do vy thay th hnh thi kinh t-x hi c bng hnh thi kinh t-x hi mi,
cao hn, tin b hn. Trong cch mng x hi, nng lc sng to ca qun chng
nhn dn c pht huy cao , tr thnh u tu ca lch s. Tnh cht ca mt
cuc cch mng x hi c xc nh bi nhim v gii quyt mu thun kinh t
v mu thun x hi tng ng; n quy nh lc lng v ng lc ca cuc cch
mng . Lc lng ca cch mng x hi l giai cp v nhng giai cp, cc tng
lp nhn dn c li ch gn b vi cuc cch mng x hi ; l nhng iu kin
lch s c th m trong cch mng x hi n ra. Lc lng lnh o cch mng
x hi thuc v giai cp ng v tr trung tm ca thi i, i biu cho phng
thc sn xut mi. ng lc ca cch mng x hi l giai cp c li ch c bn
gn lin vi mc tiu ca cuc cch mng x hi.
4) Cc cuc cch mng x hi trong lch s x hi loi ngi. Lch s nhn loi
tri qua bn cuc cch mng x hi a nhn loi tri qua nm phng thc sn
xut ni tip nhau, t nguyn thu ln chim hu n l, t n l ln phong kin, t
phong kin ln t sn v t t sn ln ch ngha x hi- giai on u ca hnh
thi kinh t cng sn ch ngha. Cch mng ca giai cp v sn l mt kiu cch
mng x hi mi v cht. Nu nh tt c cc cuc cch mng x hi trc ch
l s thay th cc hnh thc khc nhau ca ch chim hu t nhn, thay th cc
hnh thc khc nhau ca ch ngi bc lt ngi, th cch mng x hi ca giai
cp v sn c mc tiu l xy dng mt x hi mi khng c ngi bc lt ngi,
khng giai cp.
Cu hi 35. Vn con ngi trong ch ngha Mc-Lnin?
1) Trong ch ngha Mc-Lnin, con ng*i lun l ni dung c bn. Tm bn cht
con ngi gii phng con ngi khi x hi t bn c vi nhng giai cp v
nhng s i khng giai cp ca n; xy dng mt lin hp, trong , s pht trin
t do ca mi ngi l iu kin pht trin t do ca tt c mi ngi l mc ch
cui cng ca ch ngha Mc-Lnin v con ngi.
2) Bn cht con ngi a) Con ngi l thc th thng nht gia mt sinh vt vi
mt x hi. +) L sn phm ca qu trnh pht trin lu di ca gii t nhin; con
ngi c nhu cu t nhin nn phi tun theo s chi phi ca cc quy lut t
nhin. L mt thc th t nhin-sinh vt, con ngi cng tn ti vi nhng bn
nng v nhu cu t nhin nh n, ung, sinh con v.v v chu s chi phi ca quy
lut t nhin nh quy lut sinh hc (trao i cht, di truyn, bin d, thch nghi
mi trng sng v.v). +) Ci khc bit gia con ngi vi con vt l bn nng ca
con ngi c thc; quy lut tm l, thc ca con ngi c hnh thnh
t nn tng sinh hc nh tnh cm, kht vng, nim tin, ch v.v gip con ngi
khai thc, ci to t nhin v sng to thm nhng g m t nhin khng c
tho mn nhu cu sinh tn v pht trin ca mnh. Bn nng ca con vt l bn
48
nng sinh tn thun tu, cuc sng ca n hon ton ph thuc vo t nhin. yu
t t nhin-sinh vt con ngi l tin , l iu kin cn thit cho s hnh thnh
v hot ng ca con ngi. Yu t tn ti vnh vin bi n l ci sinh vt, ci
vt cht sinh l ca con ngi. X hi cng vn minh, con ngi cng pht trin
th bn nng ng vt ca n cng thu hp li, nhng ch cho nhng hnh vi t
gic. Con ngi l mt thc th x hi hot ng c thc v sng to. L sn
phm ca qu trnh x hi ha; c nhu cu x hi nn phi tun theo cc chun
mc x hi; con ngi c bn tnh x hi. Bn cht x hi ca con ngi c th
hin trong cc hot ng x hi m trc ht l trong sn xut vt cht duy tr
i sng ca mnh. Lao ng l hnh vi lch s u tin, l hot ng bn cht ca
con ngi m nh con ngi tch ra khi ng vt. Con ngi ch tn ti vi t
cch l con ngi trong quan h vi con ngi, vi th gii xung quanh. H thng
cc quan h x hi ca con ngi c hnh thnh trong qu trnh hot ng thc
tin v tham gia vo i sng x hi v n lt mnh, chng quy nh i sng
x hi, quy nh bn cht x hi ca con ngi. Nh vy, quan h x hi l yu t
cu thnh, l c trng bn cht ca con ngi. Bn cht x hi c xy dng
t c s thc th t nhin-sinh vt ca con ngi.
b) Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ho nhng quan h x
hi. V bn cht, con ngi khc vi con vt c ba mt, trong quan h gia con
ngi vi gii t nhin, quan h gia con ngi vi x hi v quan h gia con
ngi vi chnh bn thn mnh. Trong quan h gia con ngi vi x hi l
quan h bn cht nht. Khng c con ngi tru tng sng ngoi iu kin, hon
cnh lch s x hi, m ngc li trong iu kin, hon cnh v bng hot ng
thc tin ca mnh, con ngi to ra nhng gi tr vt cht v tinh thn tn ti
v pht trin v th lc, tr lc v ch trong cc mi quan h x hi trn v cc
quan h khc nh giai cp, dn tc, thi i, chnh tr, kinh t, c nhn, gia nh,
x hi v.v, con ngi mi th hin bn cht ca mnh. Nhn mnh mt x hi l
coi bn cht x hi ca con ngi l yu t c bn nht phn bit con ngi vi
ng vt v cng khc phc thiu st ca cc nh trit hc khng thy c
bn cht x hi ca con ngi. Hn na, bn cht trn mang tnh ph bin nhng
khng phi l ci duy nht; do vy, cng phi thy ci ring bit, phong ph v a
dng ca mi c nhn v phong cch, nhu cu, li ch v.v trong cng ng x hi.
c) Con ngi va l ch th va l sn phm ca lch s.Con ngi tc ng, ci
bin t nhin bng hot ng thc tin ca mnh, thc y s vn ng v pht
trin ca x hi. Lao ng va l iu kin cho s tn ti, pht trin ca con
ngi, va l phng thc lm bin i i sng x hi. Khng c con ngi th
cng khng tn ti cc quy lut x hi, khng c s tn ti ca ton b lch s x
hi.
Bn cht con ngi lun vn ng, thay i cng vi s thay i ca iu kin
lch s; bn cht l h thng m, tng ng vi iu kin tn ti ca con ngi.
Con ngi to ra hon cnh n mc no th hon cnh cng to ra con ngi
n mc y. Mi s vn ng v pht trin ca lch s quy nh s bin i bn
cht con ngi.
49
25 CU HI-TR LI PHN KINH T CHNH TR

Cu hi 1. Phn tch iu kin ra i, c trng v u th ca sn xut hng
ho?
1) iu kin ra i ca sn xut hng ho. Sn xut hng ho ra i, tn ti v
pht trin da vo hai iu kin
a) Phn cng lao ng x hi l s phn chia lao ng x hi thnh cc ngnh,
ngh khc nhau ca nn sn xut x hi. Ko theo s phn cng lao ng x hi l
s chuyn mn ho sn xut; mi ngi sn xut ch to ra mt vi loi sn phm
nht nh, nhng nhu cu ca cuc sng i hi phi c nhiu loi sn phm khc
nhau, do h cn n sn phm ca nhau, buc phi trao i vi nhau tho
mn nhu cu ca mi ngi. Phn cng lao ng x hi l c s v tin ca sn
xut hng ho. Phn cng lao ng x hi cng pht trin, th sn xut v trao i
hng ho cng m rng v a dng hn.
b) Ch t hu v t liu sn xut hay tnh cht t nhn ca qu trnh lao ng.
Ch t hu to nn s c lp v kinh t gia nhng ngi sn xut, chia ct
h thnh tng n v ring l, trong qu trnh sn xut nhng ngi sn xut c
quyn quyt nh v vic sn xut loi hng ho no, s lng bao nhiu, bng
cch no v trao i vi ai. Nh vy, ch t hu lm cho nhng ngi sn xut
hng ho c lp vi nhau, nhng phn cng lao ng li lm cho h ph thuc
vo nhau to thnh mu thun. Mun gii quyt mu thun ny phi thng qua
trao i, mua-bn sn phm ca nhau.
Trn y l hai iu kin cn v ca sn xut hng ho. Thiu mt trong hai
iu kin y th sn phm lao ng khng mang hnh thi hng ho.
2) c trng ca sn xut hng ho
a) Sn xut hng ho l sn xut trao i, mua-bn. Trong lch s loi ngi
tn ti hai kiu t chc kinh t khc nhau l sn xut t cung, t cp v sn xut
hng ho. Sn xut t cung, t cp l kiu t chc kinh t trong sn phm c
sn xut ra nhm p ng nhu cu tiu dng ca chnh bn thn ngi sn xut;
nh sn xut ca ngi nng dn trong thi k cng x nguyn thu, sn xut ca
nhng nng dn gia di ch phong kin v.v. Ngc li, sn xut hng ho l
kiu t chc kinh t, trong sn phm c sn xut ra bn, tc p ng
nhu cu tiu dng ca ngi khc, thng qua vic trao i, mua-bn.
b) Lao ng ca ngi sn xut hng ho va mang tnh t nhn, va mang tnh
x hi. Mang tnh cht x hi v sn phm lm ra cho x hi, p ng nhu cu
ca ngi khc trong x hi; mang tnh t nhn, v vic sn xut ci g, nh th
no l cng vic ring, mang tnh c lp ca mi ngi. Tnh cht t nhn c
th ph hp hoc khng ph hp vi tnh cht x hi. chnh l mu thun c
bn ca sn xut hng ho. Mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi l
c s, mm mng ca khng hong trong nn kinh t hng ho.
3) u th ca sn xut hng ho.Sn xut hng ho c nhng u th so vi sn
xut t cung, t cp
50
a) Sn xut hng ho khai thc c nhng li th v t nhin, x hi, k thut

ca tng ngi, tng c s sn xut cng nh tng vng, tng a phng. ng
thi, s pht trin ca sn xut hng ho li c tc ng tr li, thc y s pht
trin ca phn cng lao ng x hi, lm cho chuyn mn ho lao ng ngy cng
tng, mi lin h gia cc ngnh, cc vng ngy cng m rng, su sc. T , n
ph v tnh t cp, t tc, bo th, lc hu ca mi ngnh, mi a phng lm
cho nng sut lao ng x hi tng ln, nhu cu ca x hi c p ng y
hn. Khi sn xut v trao i hng ho m rng gia cc quc gia, th n cn khai
thc c li th gia cc quc gia vi nhau.
b) Trong sn xut hng ho, quy m sn xut khng cn b gii hn bi nhu cu
v ngun lc mang tnh hn hp ca mi c nhn, gia nh, mi c s, mi a
phng, m c m rng trn c s nhu cu v ngun lc ca x hi. iu li
to iu kin thun li cho vic ng dng nhng thnh tu khoa hc, cng ngh,
thc y sn xut pht trin
c)Trong sn xut hng ho, s tc ng ca quy lut vn c ca sn xut v trao
i hng ho nh quy lut gi tr, cung-cu, cnh tranh v.v buc ngi sn xut
hng ho phi lun nng ng, nhy bn, bit tnh ton, ci tin k thut, hp l
ho sn xut, nng cao nng sut, cht lng v hiu qu kinh t; ci thin hnh
thc v chng loi hng, gim chi ph sn xut, p ng ngy cng cao nhu cu,
th hiu ca ngi tiu dng.
d) Trong sn xut hng ho, s pht trin ca sn xut, m rng v giao lu kinh
t gia cc c nhn, gia cc vng, gia cc nc v.v khng ch lm cho i sng
vt cht, m c i sng vn ho, tinh thn cng c nng cao, phong ph, a
dng hn.
Cu hi 2. Phn tch hng ho v hai thuc tnh ca hng ho. ngha thc
tin ca vn ny i vi Vit Nam hin nay?
1) Phn tch hng ho. Hng ho l sn phm ca lao ng, c th tho mn nhu
cu no ca con ngi thng qua trao i, mua-bn. Khi nim trn cho ta thy
a) Hng ho phi l sn phm ca lao ng, cn nhng sn phm khng do lao
ng to ra, d rt cn thit cho con ngi u khng phi l hng ho. b) Sn
phm ca lao ng nht thit phi qua trao i mua bn. c) Hng ho phi c tnh
hu dng, c con ngi dng.
2) Phn tch hai thuc tnh ca hng ho. Hng ho c hai thuc tnh l gi tr s
dng v gi tr.
a) Gi tr s dng ca hng ho do cng dng v thuc tnh t nhin ca n quy
nh. Cng dng nhm tho mn mt nhu cu no ca con ngi, c th l
nhu cu cho tiu dng c nhn; cng c th l nhu cu cho tiu dng sn xut. Bt
c hng ho no cng c mt hoc mt s cng dng nht nh v chnh cng
dng lm cho hng ha c gi tr s dng; gi tr s dng ca hng ha c
pht hin dn trong qu trnh pht trin ca khoa hc, k thut v lc lng sn
xut (ngy xa than ch c dng nu, si m; khi ni spde ra i, than
51
c dng lm cht t; v sau n cn c dng lm nguyn liu cho cng

nghip ho cht v.v). Gi tr s dng ni y vi t cch l thuc tnh ca hng
ho, khng phi l gi tr s dng cho bn thn ngi sn xut hng ho, m l gi
tr s dng cho ngi khc, cho x hi thng qua trao i, mua-bn. Trong nn
kinh t hng ho, gi tr s dng l vt mang gi tr trao i. Trong bt k mt x
hi no, ca ci vt cht ca x hi u l mt lng nht nh nhng gi tr s
dng. X hi cng tin b th s lng gi tr s dng cng nhiu, chng loi gi
tr s dng cng phong ph, cht lng gi tr s dng ngy cng cao.
b) Gi tr ca hng ho. Mun hiu c gi tr ca hng ho phi bt u nghin
cu gi tr trao i. Gi tr trao i l quan h t l v lng m gi tr s dng
ny trao i vi gi tr s dng khc. V d, 1m vi c gi tr trao i bng 10 kg
thc. Vi v thc l hai hng ho c gi tr s dng khc nhau v cht, nhng
chng c th trao i vi nhau theo t l no l do gia chng c mt c s
chung l c vi v thc u l sn phm ca lao ng, u c lao ng kt tinh
trong . Nh c c s chung m cc hng ho c th trao i c vi nhau.
V vy, khi ngi ta trao i hng ho cho nhau v thc cht l trao i lao ng
ca mnh n du trong nhng hng ho y. Do vy c th ni, lao ng hao ph
sn xut ra hng ho l c s chung cho vic trao i v n to thnh gi tr ca
hng ho.
Nh vy, gi tr ca hng ho l lao ng x hi ca ngi sn xut ra hng ho
kt tinh trong hng ho. Cn gi tr trao i m chng ta cp trn, chng qua
ch l hnh thc biu hin ra bn ngoi ca gi tr, gi tr l ni dung, l c s ca
gi tr trao i. ng thi, gi tr biu hin mi quan h gia nhng ngi sn
xut hng ho. Cng chnh v vy, gi tr l phm tr ch tn ti trong kinh t
hng ho.
3) ngha thc tin i vi nc ta hin nay
a) y mnh phan cng lao ng pht trin kinh t hng ho, p ng nhu cu
a dng v phong ph ca x hi. b) Phi coi trng c hai thuc tnh ca hng ho
khng ngng ci tin mu m, nng cao cht lng, h gi thnh.
Cu hi 3. Phn tch tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ho v ngha
ca pht hin ny i vi vic xy dng l lun gi tr lao ng?
1) Lao ng sn xuthng ho c hai thuc tnh v lao ng c hai mt l lao
ng c th v lao ng tru tng.
a) Lao ng c th l lao ng c ch di mt hnh thc c th ca nhng ngh
nghip chuyn mn nht nh. Mi mt lao ng c th c mc ch, phng
php, cng c lao ng, i tng lao ng v kt qu lao ng ring. Chnh
nhng ci ring phn bit cc loi lao ng c th khc nhau. Chng hn, lao
ng ca ngi th may v lao ng ca ngi th mc l hai loi lao ng c th
khc nhau. Lao ng ca ngi th may c mc ch l lm ra qun o ch khng
phi l bn gh; cn phng php l may ch khng phi l bo, ca; c cng c
lao ng l kim, ch, my may ch khng phi l ci ca, ci bo v.v; cn lao
52
ng ca ngi th may th to ra qun o mc, lao ng ca ngi th mc th

to ra gh ngi v.v. iu c ngha l lao ng c th to ra gi tr s dng
ca hng ho.
Trong x hi c nhiu loi hng ho vi nhng gi tr s dng khc nhau l do c
nhiu loi lao ng c th khc nhau. Cc lao ng c th hp thnh h thng
phn cng lao ng x hi. Nu phn cng lao ng x hi cng pht trin th
cng c nhiu gi tr s dng khc nhau p ng nhu cu x hi.
Lao ng c th l iu kin khng th thiu trong bt k hnh thi kinh t-x hi
no. Nhng hnh thc ca lao ng c th ph thuc vo s pht trin ca k
thut, ca lc lng sn xut v phn cng lao ng x hi. Lao ng c th khc
nhau lm cho cc hng ho c s khc nhau v gi tr s dng. Nhng gia cc
hng ho c im chung ging nhau l gi tr ca chng u do lao ng tru
tng to nn, nh chng trao i c vi nhau.
b) Lao ng tru tng l lao ng ca ngi sn xut hng ho gt b hnh
thc biu hin c th ca n quy v cc chung ng nht, l s tiu ph sc
lao ng, tiu hao sc c bp, thn kinh ca con ngi.
Nu lao ng c th to ra gi tr s dng th lao ng tru tng to ra gi tr
hng ho. C th ni, gi tr ca hng ha l lao ng tru tng ca ngi sn
xut hng ho kt tinh trong hng ho. cng chnh l mt cht ca gi tr hng
ho.
2) ngha ca vic pht hin i vi l lun gi tr. Pht hin ra tnh hai mt ca
lao ng sn xut hng ho to nn s thnh cng trong vic xy dng l lun gi
tr.
a) Xc nh c cht ca gi tr l do lao ng tru tng kt tinh, biu hin
quan h x hi v l mt phm tr lch s.
b) Xc nh c lng ca gi tr l lng lao ng trung bnh hay thi gian lao
ng x hi cn thit.
c) Xc nh c hnh thi biu hin ca gi tr pht trin t thp ti cao, t hnh
thi gin n n hnh thi m rng, hnh thi chung v cui cng l hnh thi
tin.
d) Xc nh c quy lut gi tr- quy lut c bn ca sn xut hng ho. Quy lut
ny i hi ngi sn xut v trao i hng ho phi m bo thi gian lao ng
x hi cn thit.
Cu hi 4. Phn tch mi quan h gia hai thuc tnh ca hng ho vi tnh
hai mt ca lao ng sn xut hng ho?
1) Hng ho c hai thuc tnh l gi tr v gi tr s dng v lao ng ca ngi
sn xut hng ho c tnh hai mt l lao ng c th v lao ng tru tng. Hai
mt ca lao ng sn xut hng ho l lao ng c th v lao ng tru tng,
phn nh tnh t nhn v tnh x hi ca lao ng sn xut hng ho.
2) Mi quan h gia hai thuc tnh ca hng ha vi tnh hai mt ca lao ng sn
xut hng ha
53
? XXXX
Cu hi 5. Phn tch lng gi tr ca hng ho v cc yu t nh hng n
lng gi tr ca hng ho?
1) Lng gi tr ca hng ho. Gi tr ca hng ho l do lao ng x hi, lao ng
tru tng ca ngi sn xut hng ho kt tinh trong hng ho.
Lng gi tr ca hng ho c o bng lng lao ng tiu hao sn xut ra
hng ho . Trn thc t c nhiu ngi cng sn xut mt loi hng ho, nhng
iu kin sn xut, trnh tay ngh, nng sut lao ng khc nhau, do thi
gian lao ng sn xut ra hng ho khng ging nhau, tc hao ph lao ng c
bit khc nhau. V vy, lng gi tr hng ho khng phi tnh bng thi gian lao
ng c bit, m tnh bng thi gian lao ng x hi cn thit.
Thi gian lao ng x hi cn thit l thi gian lao ng cn sn xut ra mt
hng ho no trong nhng iu kin sn xut bnh thng ca x hi vi trnh
trang thit b trung bnh, vi trnh thnh tho trung bnh v cng lao
ng trung bnh trong x hi . a) Trnh thnh tho trung bnh tc trnh
ngh, trnh k thut, mc kho lo ca i a s ngi cng sn xut mt
hng no . b) Cng lao ng trung bnh l cng lao ng trung bnh
trong x hi, sc lao ng phi c tiu ph vi mc cng thng trung bnh,
thng thng. c) iu kin bnh thng ca x hi tc l mun ni dng cng c
sn xut loi g l ph bin, cht lng nguyn liu ch to sn phm mc
trung bnh.
Cng cn ch rng, trnh thnh tho trung bnh, cng trung bnh, iu
kin bnh thng ca x hi i vi mi nc, mi ngnh l khc nhau v thay
i theo s pht trin ca lc lng sn xut.
Thng thng, thi gian lao ng x hi cn thit gn st vi thi gian lao ng c
bit (mc hao ph lao ng c bit) ca ngi sn xut hng ho no cung cp i
b phn hng ho trn th trng. Thi gian lao ng x hi cn thit l mt i
lng khng c nh, do lng gi tr hng ho cng khng c nh. Khi thi
gian lao ng x hi cn thit thay i th lng gi tr ca hng ho cng thay
i.
Nh vy ch c lng lao ng x hi cn thit, hay thi gian lao ng x hi cn
thit sn xut ra hng ho, mi l ci quy nh i lng gi tr ca hng ho
y.
2) Cc yu t nh hng n lng gi tr ca hng ho
Do thi gian lao ng x hi cn thit lun thay i, nn lng gi tr ca hng
ho cng l mt i lng khng c nh. S thay i ny tu thuc vo nng sut
lao ng v mc phc tp hay n gin ca lao ng
a) Nng sut lao ng l sc sn xut ca lao ng c o bng lng sn phm
sn xut ra trong mt n v thi gian hoc lng thi gian lao ng hao ph
sn xut ra mt n v sn phm. Nng sut lao ng tng ln c ngha l cng
trong thi gian lao ng, nhng khi lng hng ho sn xut ra tng ln lm cho
54
thi gian lao ng cn thit sn xut ra mt n v hng ho gim xung. Do

, khi nng sut lao ng tng ln th gi tr ca hng ho t l nghch vi nng
sut lao ng.
Nng sut lao ng li ph thuc vo nhiu yu t nh trnh kho lo (s thnh
tho) trung bnh ca ngi cng nhn; mc pht trin ca khoa hc, cng ngh
v mc ng dng nhng thnh tu vo sn xut; trnh t chc qun l,
quy m v hiu xut ca t liu sn xut v cc iu kin t nhin. Mun tng
nng sut lao ng phi hon thin cc yu t trn.
b) Tng nng sut lao ng v tng cng lao ng c tc ng khc nhau i
vi lng gi tr hng ho. Cng lao ng l mc khn trng, nng nhc
ca lao ng trong cng mt thi gian lao ng nht nh v c o bng s tiu
hao nng lc ca lao ng trn mt n v thi gian v thng c tnh bng s
calo hao ph trong mt thi gian nht nh. Cng lao ng tng ln tc l mc
hao ph c bp, thn kinh trn mt n v thi gian tng ln, mc khn trng,
nng nhc hay cng thng ca lao ng tng ln. Nu cng lao ng tng ln
th s lng (hoc khi lng) hng ho sn xut ra tng ln v sc hao ph lao
ng cng tng ln tng ng cn lng gi tr ca mt n v hng ho vn
khng i. Tng cng lao ng thc cht cng nh ko di thi gian lao ng.
Tng nng sut lao ng v tng cng lao ng ging nhau ch chng u
dn n lng sn phm sn xut ra trong mt n v thi gian tng ln. Nhng
chng cng khc nhau ch tng nng sut lao ng lm cho lng sn phm
(hng ho) sn xut ra trong mt n v thi gian tng ln, nhng lm cho lng
gi tr ca mt n v hng ho gim xung. Hn na, tng nng sut lao ng c
th ph thuc nhiu vo my mc, k thut, do n gn nh mt yu t c sc
sn xut v hn; cn tng cng lao ng tuy c lm cho lng sn phm sn
xut ra tng ln, nhng khng lm thay i gi tr ca mt n v hng ho. Hn
na, tng cng lao ng ph thuc vo th cht v tinh thn ca ngi lao
ng, do n l yu t ca sc sn xut c gii hn. Chnh v vy, tng nng
sut lao ng c ngha tch cc hn i vi s pht trin kinh t.
b) Tnh cht ca lao ng. Lao ng gin n v lao ng phc tp
Lao ng gin n l lao ng m mt ngi lao ng bnh thng khng cn
phi qua o to cng c th thc hin c. Lao ng phc tp l lao ng i
hi phi c o to, hun luyn mi c th tin hnh c.
Trong cng mt thi gian, lao ng phc tp to ra nhiu gi tr hn lao ng gin
n. Tuy nhin tin hnh trao i hng ho, mi lao ng phc tp u c
quy thnh lao ng gin n trung bnh trn c s lao ng phc tp bng bi s
ca lao ng gin n.
Cu hi 6. Phn tch ngun gc v bn cht ca tin?
1) Ngun gc ca tin. Tin l kt qu qu trnh pht trin lu di ca sn xut v
trao i hng ho ca cc hnh thi gi tr hng ho. Cc hnh thi gi tr hng
ho
55
a) Hnh thi gin n hay ngu nhin ca gi tr l hnh thi phi thai ca gi tr,
n xut hin trong giai on u ca trao i hng ho, trao i mang tnh cht
ngu nhin, trc tip i vt ny ly vt khc. V d, 1m vi i ly 10 kg thc.
y, gi tr ca vi c biu hin thc. Cn thc l ci c dng lm phng
tin biu hin gi tr ca vi. Vi thuc tnh t nhin ca mnh, thc tr thnh
hin thn gi tr ca vi. S d vy v bn thn thc cng c gi tr. Hng ho
(vi) m gi tr ca n c biu hin mt hng ho khc (thc) th gi l hnh
thi gi tr tng i. Cn hng ho (thc) m gi tr s dng ca n biu hin gi
tr ca hng ho khc (vi) gi l hnh thi vt ngang gi.
Hnh thi vt ngang gi c ba c im +) gi tr s dng ca n tr thnh hnh
thc biu hin gi tr. +) lao ng c th tr thnh hnh thc biu hin lao ng
tru tng. +) lao ng t nhn tr thnh hnh thc biu hin lao ng x hi.
Hnh thi gi tr tng i v hnh thi vt ngang gi l hai mt lin quan vi
nhau, khng th tch ri nhau, ng thi, l hai cc i lp ca mt phng trnh
gi tr. Trong hnh thi gi tr gin n hay ngu nhin th t l trao i cha th
c nh.
b) Hnh thi gi tr y hay m rng. Khi lc lng sn xut pht trin hn,
chn nui tch khi trng trt, trao i tr nn thng xuyn hn, mt hng ho
ny c th quan h vi nhiu hng ho khc. Tng ng vi giai on ny l hnh
thi y hay m rng. V d, 1m vi = 10 kg thc, hoc = 2 con g, hoc = 0,1
ch vng. y l s m rng hnh thi gi tr gin n hay ngu nhin. v d
trn, gi tr ca 1m vi c biu hin 10 kg thc hoc 2 con g hoc 0,1 ch
vng. Nh vy, hnh thi vt ngang gi c m rng ra nhiu hng ho khc
nhau. Tuy nhin, vn l trao i trc tip, t l trao i cha c nh.
c) Hnh thi chung ca gi tr. Vi s pht trin cao hn na ca lc lng sn
xut v phn cng lao ng x hi, hng ho c trao i thng xuyn, a dng
v nhiu hn. Nhu cu trao i tr nn phc tp hn, ngi c vi mun i thc,
nhng ngi c thc li khng cn vi m li cn th khc. V th, vic trao i
trc tip khng cn thch hp m ngi ta phi i ng vng, ang hng ho ca
mnh i ly th hng ho c nhiu ngi a chung, ri em i ly th hng
ho mnh cn. Khi vt trung gian trong trao i c c nh li th hng ho
c nhiu ngi a chung, th hnh thi chung ca gi tr xut hin.
V d, 10 kg thc hoc 2 con g hoc 0,1 ch vng = 1 mt vi. y, tt c cc
hng ho u biu hin gi tr ca mnh cng mt th hng ho ng vai tr l
vt ngang gi chung. Tuy nhin, vt ngang gi chung cha n nh mi th
hng ho no; trong cc a phng khc nhau th hng ho dng lm vt ngang
gi chung cng khc nhau.
d) Hnh thi tin. Khi lc lng sn xut v phn cng lao ng x hi pht trin
hn na, sn xut hng ho v th trng ngy cng m rng, th tnh trng c
nhiu vt ngang gi chung lm cho trao i gia cc a phng vp phi kh
khn, xut hin i hi khch quan phi hnh thnh vt ngang gi chung thng
nht. Khi vt ngang gi chung c c nh li mt vt c tn v ph bin th
56
xut hin hnh thi tin t ca gi tr. V d, 10 kg thc; 1mt vi, 2 con g = 0,1
gr vng (vt ngang gi chung, c nh); trong trng hp ny, vng tr thnh tin
t.
Lc u c nhiu kim loi ng vai tr tin, nhng v sau c c nh li cc
kim loi qu nh vng, bc v cui cng l vng. Vng ng vai tr tin l do
nhng u im ca n nh thun nht v cht, d chia nh, khng h hng, vi
mt lng v th tch nh nhng cha ng c lng gi tr ln.
Tin xut hin l kt qu pht trin lu di ca sn xut v trao i hng ho, khi
tin ra i th hng ho c phn thnh hai cc; mt bn l cc hng ho thng
thng; mt bn l hng ho (vng) ng vai tr tin. n y gi tr cc hng ho
c mt phng tin biu hin thng nht. T l trao i c c nh li.
2) Bn cht ca tin. Tin l mt hng ho c bit c tch ra t hng ho lm
vt ngang gi chung cho tt c cc hng ha em trao i; n th hin lao ng x
hi v biu hin quan h gia nhng ngi sn xut hng ho.
Cu hi 7. Phn tch cc chc nng ca tin?
p. Thng th tin c nm chc nng
1) Thc o gi tr. Tin dng biu hin v o lng gi tr ca cc hng ho.
Mun o lng gi tr ca cc hng ho, bn thn tin phi c gi tr. V vy, tin
lm chc nng thc o gi tr thng l tin vng. o lng gi tr hng ho
khng nht thit phi l tin mt m ch cn so snh tng tng vi lng vng
no . S d c th lm c nh vy, v gia gi tr ca vng v gi tr ca hng
ho trong thc t c mt t l nht nh. C s ca t l l thi gian lao
ng x hi cn thit hao ph sn xut ra hng ho. Gi tr hng ho c biu
hin bng tin gi l gi c hng ho . Do , gi c l hnh thc biu hin bng
tin ca gi tr hng ho. Gi c hng ho do cc yu t sau y quyt nh +) Gi
tr hng ho; +) nh hng ca quan h cung-cu hng ho; +) Cnh tranh; +) Gi
tr ca tin.
lm chc nng thc o gi tr th bn thn tin cng phi c o lng; xut
hin n v o lng tin t. n v l mt trng lng nht nh ca kim loi
dng lm tin t. mi nc, n v tin ny c tn gi khc nhau; n v tin v
cc phn chia nh ca n l tiu chun gi c. Tc dng ca tin khi dng lm tiu
chun gi c khng ging vi tc dng ca n khi dng lm thc o gi tr. L
thc o gi tr, tin o lng gi tr ca cc hng ho khc; khi l tiu chun gi
c, tin o lng bn thn kim loi dng lm tin. Gi tr ca hng ho tin thay
i theo s thay i ca s lng lao ng cn thit sn xut ra hng ho .
Gi tr hng ho tin (vng) thay i khng nh hng g n chc nng tiu
chun gi c ca n, d gi tr ca vng c thay i nh th no.
2) Phng tin lu thng. Vi chc nng ny, tin lm mi gii trong qu trnh
trao i hng ho. lm chc nng lu thng hng ho phi dng tin mt. Trao
i hng ho ly tin lm mi gii gi l lu thng hng ho. Cng thc lu thng
hng ho l H-T-H; tin lm mi gii trong trao i hng ho lm cho hnh vi bn
v mua c th tch ri nhau c v thi gian v khng gian. S khng nht tr gia
57
mua v bn cha ng mm mng ca khng hong kinh t.

Trong lu thng, lc u tin xut hin di hnh thc vng thoi, bc nn. Dn
dn n c thay th bng tin c. Tin c dn b hao mn v mt mt phn gi
tr ca n nhng vn c x hi chp nhn nh tin c gi tr.
Nh vy, gi tr thc ca tin tch ri gi tr danh ngha ca n. S d c tnh
trng ny l v tin lm phng tin lu thng ch ng vai tr chc lt. Ngi ta
i hng ly tin ri li dng n mua hng m mnh cn. Lm phng tin lu
thng, tin khng nht thit phi c gi tr. Li dng tnh hnh , khi c tin
nh nc tm cch gim bt kim loi ca n v tin t lm gi tr thc ca tin
c ngy cng thp so vi gi tr danh ngha ca n. Thc tin dn n s ra
i ca tin giy mc d tin giy khng c gi tr m ch l du hiu ca gi tr v
c cng nhn trong phm vi quc gia.
3) Phng tin ct tr. Lm phng tin ct tr, tc l tin c rt khi lu
thng i vo ct tr. S d tin lm c chc nng ny l v tin l i biu cho
ca ci x hi di hnh thi gi tr, nn ct tr tin l mt hnh thc ct tr ca
ci. lm chc nng phng tin ct tr, tin phi c gi tr, tc l tin vng.
Chc nng ct tr lm cho tin trong lu thng thch ng t pht vi nhu cu tin
cn thit cho lu thng. Nu sn xut tng, lng hng ho nhiu th tin ct tr
c a vo lu thng. Ngc li, nu sn xut gim, lng hng ho t th mt
phn tin vng rt khi lu thng i vo ct tr.
4) Phng tin thanh ton. Khi lm phng tin thanh ton, tin c dng tr
n, np thu, tr tin mua chu hng v.v. Khi sn xut v trao i hng ho pht
trin n trnh no tt yu ny sinh vic mua bn chu. Trong hnh thc giao
dch ny trc tin tin lm chc nng thc o gi tr nh gi c hng ho.
Nhng v l mua bn chu nn n k hn tin mi c a vo lu thng
lm phng tin thanh ton. S pht trin ca quan h mua bn chu ny mt mt
to kh nng tr n bng cch thanh ton khu tr ln nhau khng dng tin mt.
Mt khc, trong vic mua bn chu ngi mua tr thnh con n, ngi bn tr
thnh ch n. Khi h thng ch n v con n pht trin rng ri, n k thanh
ton, nu mt khu no khng thanh ton c s gy kh khn cho cc khu
khc, ph v h thng, kh nng khng hong kinh t tng ln. Trong qu trnh
thc hin chc nng phng tin thanh ton, ngy cng xut hin nhiu hn cc
hnh thc thanh ton mi khng cn tin mt nh k s, sc, chuyn khon, th
in t v.v.
5) Tin th gii. Khi trao i hng ho vt khi bin gii quc gia th tin lm
chc nng tin th gii. Tin th gii cng thc hin cc chc nng thc o gi
tr, phng tin lu thng, phng tin thanh ton. Trong giai on u s hnh
thnh quan h kinh t quc t, tin ng vai tr l tin th gii phi l tin tht
(vng, bc). Sau ny, song song vi ch thanh ton bng tin tht, tin giy
c bo lnh bng vng, gi l tin giy bn v cng c dng lm phng tin
thanh ton quc t. Dn dn do s pht trin ca quan h kinh t-chnh tr th gii,
ch tin giy bn v vng b xo b nn mt s ng tin quc gia mnh c
cng nhn l phng tin thanh ton, trao i quc t, mc d phm vi v mc
58
thng dng c khc nhau. Nn kinh t ca mt nc cng pht trin, c bit trong
quan h kinh t i ngoi, th kh nng chuyn i ca ng tin quc gia cng
cao. Nhng ng tin c s dng lm phng tin thanh ton quc t phm vi
v mc thng dng nht nh gi l nhng ng tin c kh nng chuyn i.
Vic chuyn i tin ca nc ny ra tin ca nc khc c tin hnh theo t
gi hi oi. l gi tr ng tin ca nc ny c tnh bng ng tin ca
nc khc.
Tm li. Nm chc nng ca tin trong nn kinh t hng ho quan h mt thit vi
nhau. S pht trin cc chc nng ca tin phn nh s pht trin ca sn xut v
lu thng hng ho.
Cu hi 8. Phn tch ni dung v tc dng ca quy lut gi tr. ngha ca
vn ny i vi nc ta hin nay?
1) Phn tch ni dung v tc dng ca quy lut gi tr
a) Ni dung ca quy lut gi tr. Quy lut gi tr l quy lut kinh t c bn ca sn
xut hng ho; quy nh vic sn xut v trao i hng ho phi cn c vo hao
ph lao ng x hi cn thit.
Trong sn xut, tc ng ca quy lut gi tr buc ngi sn xut phi lm sao cho
mc hao ph lao ng c bit ca mnh ph hp vi mc hao ph lao ng x hi
cn thit c th tn ti; cn trong trao i, hay lu thng, phi thc hin theo
nguyn tc ngang gi- tc l gi c phi bng gi tr. Quy lut gi tr buc nhng
ngi sn xut v trao i hng ho phi tun theo mnh lnh ca gi c th
trng. Thng qua s vn ng ca gi c th trng s thy c s hot ng
ca quy lut gi tr. Gi c th trng ln xung t pht xoay quanh gi tr hng
ho v biu hin s tc ng ca quy lut gi tr trong iu kin sn xut v trao
i hng ho.
b) Tc dng ca quy lut gi tr. Trong sn xut hng ho, quy lut gi tr c ba tc
ng.
+) iu tit sn xut v lu thng hng ho. *) iu tit sn xut tc l iu ho,
phn b cc yu t sn xut gia cc ngnh, cc lnh vc ca nn kinh t. Tc
dng ny ca quy lut gi tr thng qua s bin ng ca gi c hng ho trn th
trng di s tc ng ca quy lut cung cu. Nu ngnh no khi cung nh
hn cu, gi c hng ho s ln cao hn gi tr, hng ho bn chy, li cao, th
ngi sn xut s x vo ngnh y. Do , t liu sn xut v sc lao ng
c chuyn dch vo ngnh y tng ln. Ngc li, khi cung ngnh vt qu
cu, gi c hng ho gim xung, hng ho bn khng chy v c th l vn. Tnh
hnh y buc ngi sn xut phi thu hp quy m sn xut li hoc chuyn sang
u t vo ngnh c gi c hng ho cao. *) iu tit lu thng ca quy lut gi tr
cng thng qua gi c th trng. S bin ng ca gi c th trng cng c tc
dng thu ht lung hng t ni gi c thp n ni gi c cao, do lm cho hng
ho gia cc vng c s cn bng nht nh. Nh vy, s bin ng ca gi c th
trng khng nhng ch r s bin ng v kinh t, m cn c tc ng iu tit
59
nn kinh t hng ho.

+) Kch thch ci tin k thut, hp l ho sn xut nhm tng nng sut lao ng.
Cc hng ho c sn xut ra trong nhng iu kin khc nhau, do c mc
hao ph lao ng c bit khc nhau, nhng trn th trng th cc hng ho u
phi c trao i theo mc hao ph lao ng x hi cn thit. Vy ngi sn xut
hng ho no c mc hao ph lao ng thp hn mc hao ph lao ng x hi cn
thit, s thu c nhiu li v cng thp hn cng li. iu kch thch nhng
ngi sn xut hng ho ci tin k thut, hp l ho sn xut, ci tin t chc
qun l, thc hin tit kim v.v nhm tng nng sut lao ng, h chi ph sn xut.
S cnh tranh quyt lit cng lm cho cc qu trnh ny din ra mnh m hn. Nu
ngi sn xut no cng lm nh vy th cui cng s dn n ton b nng sut
lao ng x hi khng ngng tng ln, chi ph sn xut x hi khng ngng gim
xung.
+) Thc hin s la chn t nhin v phn ho ngi lao ng thnh k giu
ngi ngho. Nhng ngi sn xut hng ho no c mc hao ph lao ng c bit
thp hn mc hao ph lao ng x hi cn thit, khi bn hng ho theo mc hao
ph lao ng x hi cn thit (theo gi tr) s thu c nhiu li, giu ln, c th
mua sm thm t liu sn xut, m rng sn xut kinh doanh, thm ch thu lao
ng v tr thnh ng ch. Ngc li, nhng ngi sn xut hng ho no c mc
hao ph lao ng c bit ln hn mc hao ph lao ng x hi cn thit, khi bn
hng ho s ri vo tnh trng thua l, ngho i, thm ch c th ph sn, tr
thnh lao ng lm thu v y cng l mt trong nhng nguyn nhn lm xut
hin quan h sn xut t bn ch ngha, c s ra i ca ch ngha t bn.
Nh vy, quy lut gi tr va c tc ng tch cc, va c tc ng tiu cc. Do
, ng thi vi vic thc y sn xut hng ho pht trin, nh nc cn c
nhng bin php pht huy tch cc, hn ch mt tiu cc ca n, c bit trong
iu kin pht trin nn kinh t hng ho nhiu thnh phn theo nh hng x hi
ch ngha nc ta hin nay.
2) ngha thc tin
a) Cn nhn thc s tn ti khch quan v phm vi hot ng rng ln, lu di ca
quy lut gi tr trong nn kinh t hng ho nhiu thnh phn nc ta hin nay.
b) Cn vn dng tt c ch th trng c s qun l ca nh nc pht huy vai
tr tch cc ca c ch th trng v hn ch mt tiu cc ca n thc y sn
xut pht trin, m bo s cng bng x hi.
Cu hi 9. Phn tch s chuyn ho ca tin t thnh t bn. Theo anh (ch)
iu kin g quyt nh tin t bin thnh t bn. V sao?
1) Phn tch s chuyn ho ca tin t thnh t bn. S chuyn ho tin t thnh t
bn c th hin trong cng thc chung ca t bn v mu thun ca cng thc
chung ca t bn. Ta c T-H-T (cng thc chung ca t bn) v H-T-H (cng
thc lu thng hng ho gin n).
a) Hai cng thc trn +) Ging nhau ch u dc to nn bi hai yu t hng
60
v tin; u cha ng hai hnh vi i lp nhau l mua v bn; u biu hin quan
h kinh t gia ngi mua v ngi bn. +) Khc nhau ch lu thng hng ho
gin n bt u bng hnh vi bn (H-T) v kt thc bng hnh vi mua (T-H);
im xut pht v kt thc u l hng ho, tin ch ng vai tr trung gian, mc
ch cui cng ca qu trnh ny l gi tr s dng. Ngc li, lu thng t bn
bt u bng hnh vi mua (T-H) v kt thc bng hnh vi bn (H-T); im xut
pht v kt thc u l tin, hng ho ch ng vai tr trung gian, mc ch cui
cng ca lu thng t bn l gi tr, v l gi tr ln hn. Trong cng thc T-H-T,
th T= T l s tin tri hn, c gi l gi tr thng d v k hiu l m. S tin
ng ra ban u vi mc ch thu c gi tr thng d tr thnh t bn. Do ,
tin ch bin thnh t bn khi c dng mang li gi tr thng d. Cng thc
T-H-T, vi T = T+m c coi l cng thc chung ca t bn. Mi t bn u
vn ng theo quy lut ny vi mc ch cui cng l em li gi tr thng d.
Nh vy, t bn l tin t ln ln hay gi tr sinh ra gi tr thng d.
b) Mu thun ca cng thc chung t bn. L lun gi tr khng nh, gi tr hng
ho l lao ng x hi kt tinh trong hng ho, ngha l n ch c to ra trong
sn xut. Nhng nhn vo cng thc T-H-T ta cm gic gi tr thng d c to
ra trong lu thng; vy, c phi lu thng to ra gi tr thng d?
+) Trong trng hp trao i ngang gi, ch c s thay i hnh thi ca gi tr, t
tin thnh hng v t hng thnh tin, tng gi tr trong tay mi ngi tham gia
trao i trc sau vn khng thay i. Tuy nhin, v mt gi tr s dng, th c hai
bn trao i u c li. +) Trong trng hp trao i khng ngang gi (hng ho
c th bn cao hn hoc thp hn gi tr), trong nn kinh t hng ho, mi ngi
sn xut u va l ngi bn, va l ngi mua. Ci li m h thu c khi bn
s b cho ci thit khi mua v ngc li. Cho d c ngi chuyn mua r, bn t
th tng gi tr ton x hi cng khng h tng ln, bi v s gi tr m ngi ny
thu c chng qua cng ch l s n chn s gi tr ca ngi khc m thi.
Nh vy, lu thng v bn thn tin t trong lu thng khng to ra gi tr mi
(gi tr thng d). Nu ngi c tin khng tip xc g vi lu thng, tc ng
ngoi lu thng, th cng khng th lm cho s tin ca mnh ln ln c.
Nh vy, mu thun ca cng thc chung ca t bn (T-H-T) biu hin ch, gi
tr thng d va khng c to ra trong lu thng va c to ra trong lu
thng v gii quyt mu thun ny phi tm trn th trng mt hng ha c
kh nng to ra gi tr mi ln hn gi tr bn thn n; C.Mc tm ra v gi
l hng ho sc lao ng.
2) iu kin g quyt nh tin bin thnh t bn. Ti sao?
Nghin cu cng thc chung ca t bn T-H-T cng chnh l nghin cu nhng
iu kin chuyn ho tin t thnh t bn; m thc cht l s chuyn ho quan h
sn xut gia nhng ngi sn xut hng ho n gin thnh quan h sn xut t
bn ch ngha. V khi hi hai iu kin tin bin thnh t bn l c
mt lp ngi c t do v thn th nhng li khng c t liu sn xut, v vy
mun sng h phi em bn sc lao ng ca mnh v mt s t ngi tp trung
c s tin lp x nghip, mua sc lao ng tin hnh sn xut nhm bc
61
lt lao ng lm thu.
Cu hi 10. Phn tch hng ho sc lao ng v ngha ca l lun ny i
vi l lun gi tr thng d?
p. Cu tr li gm hai
1) Phn tch hng ho sc lao ng
Sc lao ng l ton b nhng nng lc (th lc v tr lc) tn ti trong mt con
ngi v c ngi s dng vo sn xut. N l yu t c bn ca mi qu
trnh sn xut v ch tr thnh hng ho khi c hai iu kin +) ngi lao ng
c t do v thn th, c quyn s hu sc lao ng ca mnh v ch bn sc lao
ng y trong mt thi gian nht nh +) ngi lao ng khng c t liu sn xut
cn thit ng ra t chc sn xut, nn mun sng ch cn cch bn sc lao
ng cho ngi khc s dng.
Khi tr thnh hng ho, sc lao ng cng c hai thuc tnh nh cc hng ho
khc nhng c c im ring +) Gi tr ca hng ho sc lao ng cng do s
lng lao ng x hi cn thit sn xut v ti sn xut ra n quyt nh. Gi tr
sc lao ng c quy v gi tr ca ton b cc t liu sinh hot cn thit sn
xut v ti sn xut sc lao ng, duy tr i sng ca cng nhn lm thu v
gia nh h. Gi tr hng ho sc lao ng khc vi hng ho thng thng ch
n bao hm c yu t tinh thn v yu t lch s, ph thuc vo hon cnh lch s
ca tng nc, tng thi k, ph thuc vo trnh vn minh t c, vo
iu kin lch s hnh thnh giai cp cng nhn v c iu kin a l, kh hu. +)
Gi tr s dng ca hng ho sc lao ng th hin qu trnh tiu dng (s dng)
sc lao ng, tc l qu trnh lao ng sn xut ra mt hng ho, mt dch v
no .
Trong qu trnh lao ng, sc lao ng to ra mt lng gi tr mi ln hn gi tr
ca bn thn n; phn gi tr di ra so vi gi tr sc lao ng l gi tr thng d.
chnh l c im ring c ca gi tr s dng ca hng ho sc lao ng.
Hng ho sc lao ng l iu kin chuyn ho tin thnh t bn. Tuy nhin n
khng phi l ci quyt nh c hay khng c bc lt, vic quyt nh cn
ch gi tr thng d c phn phi nh th no.
2) ngha ca l lun hng ho sc lao ng i vi l lun gi tr thng d.
a) Vch ra ngun gc ca gi tr thng d, l lao ng khng cng ca ngi
cng nhn lm thu to ra trong qu trnh sn xut v b nh t bn chim ot
b) Ch r bn cht c bn nht ca x hi t bn l s bc lt ca t bn i vi
lao ng lm thu
c) Ch ra cc hnh thc biu hin ca gi tr thng d nh li nhun, li nhun
bnh qun, li tc, a t v.v
d) Ch ra c ngun gc, bn cht ca tch ly t bn v.v; v nh vy, l lun
hng ho sc lao ng ch ra qu trnh pht sinh, pht trin v dit vong ca ch
ngha t bn.
Cu hi 11. Phn tch qu trinh sn xut gi tr thng d v nhn xt qu
62
trnh sn xut ?
1) Phn tch qu trnh sn xut gi tr thng d. Qu trnh sn xut t bn ch
ngha l s thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng, gi tr v gi tr
thng d.
Qu trnh sn xut ny c hai c im l cng nhn lm vic di s kim sot
ca nh t bn; ton b sn phm lm ra thuc v nh t bn.
Nghin cu qu trnh sn xut trong x nghip t bn ch ngha, ta cn gi nh ba
vn l nh t bn mua t liu sn xut v sc lao ng ng gi tr; khu hao
my mc vt t ng tiu chun k thut v nng sut lao ng mt trnh
nht nh
V d gi nh. sn xut si, mt nh t bn chi ph cho cc yu t sn xut
nh mua 10kg bng ht 20USD; mua sc lao ng mt ngy (8 gi) l 5 USD;
hao mn my mc chuyn 10kg bng thnh si l 5 USD.
Gi nh trong 4 gi u ca ngy lao ng, bng lao ng c th ca mnh, ngi
cng nhn vn hnh my mc chuyn c 10kg bng thnh si c gi tr l 20
USD, bng lao ng tru tng ca mnh, ngi cng nhn to ra c mt
lng gi tr mi l 5 USD, khu hao my mc l 5 USD. Nh vt gi tr ca si
l 30 USD
Nu qu trnh lao ng dng li y th nh t bn khng c li g v ngi
cng nhn khng b bc lt. Theo gi nh trn, ngy lao ng l 8 gi nn ngi
cng nhn tip tc lm vic 4 gi na. Trong 4 gi ny, nh t bn ch cn u t
thm 10 kg bng ht 20USD v hao mn my mc 5 USD chuyn 10kg bng
na thnh si. Qu trnh lao ng tip tc din ra v kt thc qu trnh ny, ngi
cng nhn li to ra c s sn phm s c gi tr l 30 USD na.
Nh vy, trong 8 gi lao ng, ngi cng nhn to ra lng sn phm si c gi
tr bng gi tr ca bng 20kg thnh si l 40 USD + gi tr hai ln khu hao my
mc l 10 USD + gi tr mi do sc lao ng ca cng nhn to ra trong ngy l
10 USD. Tng cng l 60 USD;
Trong khi nh t bn ch u t 20kg bng c gi tr 40 USD + hao mn my
mc hai ln 10 USD + mua sc lao ng 5 USD. Tng cng l 55 USD;
So vi s t bn ng trc (55 USD), sn phm si thu c c gi tr ln hn l
5 USD (60USD 55USD). 5 USD ny l gi tr thng d m nh t bn thu c.
Vy, gi tr thng d l phn gi tr di ra ngoi gi tr hng ho sc lao ng do
ngi cng nhn lm thu to ra v b nh t bn chim ot, khng tr tin.
2) Mt s nhn xt qu trnh sn xut gi tr thng d
a) Phn tch gi tr sn phm c sn xut ra (20kg si), chng ta thy c 2 phn:
gi tr nhng t liu sn xut nh lao ng c th ca cng nhn m c bo ton
v di chuyn vo sn phm mi gi l gi tr c (trong v d l 50 USD). Gi tr do
lao ng tru tng ca cng nhn to ra trong qu trnh sn xut gi l gi tr
mi (trong v d l 10 USD). Phn gi tr mi ny ln hn gi tr sc lao ng, n
bng gi tr sc lao ng cng vi gi tr thng d.
b) Ngy lao ng ca cng nhn bao gi cng chia thnh hai phn l thi gian lao
ng cn thit v thi gian lao ng thng d
63
c) Sau khi nghin cu qu trnh sn xut gi tr thng d, chng ta thy mu thun

ca cng thc chung ca t bn c gii quyt.
Cu hi 12. C s v ngha ca vic phn chia t bn thnh t bn bt bin
v t bn kh bin?
T bn l gi tr mang li gi tr thng d bng cch bc lt lao ng lm thu.
Nu hiu theo ngha ny th t bn l mt phm tr lch s biu hin quan h sn
xut gia giai cp t bn v giai cp cng nhn lm thu.
1) C s ca vic phn chia t bn thnh bt bin v kh bin.
tin hnh sn xut, nh t bn ng tin ra mua t liu sn xut v sc lao
ng, ngha l to ra cc yu t ca qu trnh sn xut. Cc yu t ny c vai tr
khc nhau trong vic to ra gi tr thng d.
a) T bn bt bin l b phn t bn tn ti di hnh thc t liu sn xut (nh
xng, my mc, thit b, nguyn liu, nhin liu, vt liu v.v) m gi tr ca n
c lao ng c th ca ngi cng nhn chuyn nguyn vn vo sn phm mi,
tc l gi tr khng thay i v lng trong qu trnh sn xut gi l t bn bt
bin (c).
b) T bn kh bin l b phn t bn tn ti di hnh thc sc lao ng trong qu
trnh sn xut c s thay i v lng. S tng ln v lng do gi tr s dng
ca hng ho sc lao ng c tnh cht c bit khi c tiu dng th n to ra
mt lng gi tr mi ln hn gi tr ca bn thn n, k hiu l (v).
2) ngha ca vic phn chia t bn thnh t bn bt bin v t bn kh bin.
Vic phn chia t bn thnh t bn bt bin v t bn kh bin l cng lao v i
ca C.Mc. S phn chia ny vch r ngun gc thc s ca gi tr thng d l
do t bn kh bin to ra, cn t bn bt bin tuy khng phi l ngun gc ca gi
tr thng d nhng l iu kin cn thit khng th thiu. Nh vy, C.Mc ch
ra vai tr khc nhau ca cc b phn t bn trong qu trnh hnh thnh gi tr nh
s phn chia ny.
Cu hi 13. Phn tch hai phng php sn xut gi tr thng d trong ch
ngha t bn. ngha l lun v thc tin ca vic nghin cu vn ny?
1) Hai phng php sn xut gi tr thng d
Di ch t bn ch ngha, ngy lao ng l thi gian cng nhn lm vic gm
hai phn l thi gian lao ng cn thit v thi gian lao ng thng d x nghip
ca nh t bn.
a) Phng php th nht. Gi tr thng d tuyt i l gi tr thng d thu c do
ko di thi gian lao ng vt qu thi gian lao ng tt yu, trong khi nng sut
lao ng, gi tr sc lao ng v thi gian lao ng tt yu khng thay i.
Phng php ny c p dng ch yu giai on u ca ch ngha t bn khi
cng c lao ng th cng thng tr, nng sut lao ng cn thp.
b) Phng php th hai. Gi tr thng d tng i l gi tr thng d thu c do
64
rt ngn thi gian lao ng tt yu bng cch nng cao nng sut lao ng trong
ngnh sn sut ra t liu sinh hot h thp gi tr sc lao ng nh tng thi
gian lao ng thng d ln ngay trong iu kin di ngy lao ng, cng
lao ng vn nh c.
c) Gi tr thng d siu ngch l phn gi tr thng d thu c do p dng cng
ngh mi sm hn cc x nghip khc lm cho gi tr c bit ca hng ho thp
hn gi tr thi trng ca n. Trong tng x nghip, gi tr thng d siu ngch l
mt hin tng tm thi, nhng trong phm vi x hi th n li thng xuyn tn
ti. Gi r thng d siu ngch l ng lc mnh nht thc y cc nh t bn
i mi cng ngh tng nng sut lao ng c bit, nh bi cc i th ca
mnh trong cnh tranh. C.Mc gi gi tr thng d siu ngch l hnh thc bin
tng ca gi tr thng d tng i.
2) ngha ca vic nghin cu vn ny
Nu gt b mc ch v tnh cht t bn ch ngha th cc phng php sn xut
gi tr thng d, nht l phng php sn xut gi tr thng d tng i v gi tr
thng d siu ngch c tc dng mnh m, kch thch cc c nhn v tp th ngi
lao ng ra sc ci tin k thut, ci tin qun l sn xut, tng nng sut lao
ng, lc lng sn xut pht trin nhanh.
Cu hi 14. So snh gi tr thng d vi li nhun, t sut gi tr thng d vi
t sut li nhun?
1) So snh gi tr thng d (m) vi li nhun (p)
Li nhun l gi tr thng d khi c quan nim l con ca ton b t bn ng
trc, l kt qu hot ng ca ton b t bn u t vo sn xut kinh doanh.
Cng thc tnh li nhun l p = W k
Li nhun l hnh thc bin tng ca gi tr thng d, n phn nh sai lch bn
cht bc lt ca ch ngha t bn. Ci khc nhau gia m v p ch, khi ni m l
hm so snh n vi v, cn khi ni p li hm so snh vi (c + v); p v m thng
khng ch bng nhau, m p c th bng, c th cao hn hoc thp hn m, ph
thuc vo gi c bn hng ho do quan h cung cu quy nh. Nhng xt trn
phm vi ton x hi, tng s li nhun lun ngang bng tng s gi tr thng d
2) So snh t sut gi tr thng d vi t sut li nhun
a) T sut gi tr thng d v t sut li nhun
T sut gi tr thng d (m) l t l phn trm gia s lng gi tr thng d (m)
vi t bn kh bin (v). Cng thc tnh t sut gi tr thng d lm=
[IMG]file:///C:/Users/PHAMQU%7E1/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/cli
p_image005.gif[/IMG]
T sut li nhun (p) l t l phn trm gia gi tr thng d v ton b t bn
ng trc. Cng thc tnh t sut li nhun l p =
b) So snh. V lng, t sut li nhun lun nh hn t sut gi tr thng d (p <
65
m). V cht, t sut gi tr thng d phn nh trnh bc lt ca nh t bn i

vi lao ng lm thu. Cn t sut li nhun ch ni ln mc doanh li ca vic
u t t bn. T sut li nhun ch cho cc nh u t t bn thy u t vo u
th c li hn. Do , t sut li nhun l mc tiu cnh tranh v l ng lc thc
y s hot ng ca cc nh t bn.
Cu hi 15. Phn tch thc cht v ng c tch lu t bn? Mi quan h v
s khc nhau gia tch t v tp trung t bn? Vai tr ca tp trung t bn
trong s pht trin ca ch ngha t bn?
1) Thc cht v ng c ca tch lu t bn. Mun ti sn xut m rng, nh t
bn khng s dng ht gi tr thng d cho tiu dng c nhn, m dng mt phn
gi tr thng d lm t bn ph thm. Thc cht ca tch lu t bn l bin mt
phn gi tr thng d thnh t bn ph thm; ng c ca tch lu t bn l nhm
thng trong cnh tranh v thu c nhiu gi tr thng d.
p_image008.gif[/IMG] Tiu dng c nhn 500
V d, mt nh t bn c quy m t bn ban u l 6000 USD, vi m = 100% s
thc hin tch lu vi quy m
Nm th nht 4000c + 1000v + 1000m
Tch lu 500
Tch lu 500
2) Mi quan h v s khc nhau gia tch t v tp trung t bn

Tch t t bn l s tng thm quy m t bn c bit bng cch t bn ho mt
phn gi tr thng d. N l kt qu trc tip ca tch lu t bn.
Tp trung t bn l s hp nht mt s t bn nh thnh mt t bn c bit ln
66
hn. Tp trung t bn thng din ra bng 2 phng php l t nguyn hay cng
bc
Tch t v tp trung t bn ging nhau ch chng u lm tng quy m t bn c
bit; khc nhau ch tch t t bn lm tng thm quy m t bn x hi, phn nh
mi quan h trc tip gia giai cp cng nhn v giai cp t sn. Tp trung t bn
ch phn phi v t chc li t bn x hi, n phn nh quan h trc tip gia cc
nh t bn.
Tch t v tp trung t bn c mi quan h vi nhau v tc ng thc y nhau.
Nu gt b tnh t bn ch ngha th tch t v tp trung t bn l hnh thc tch t
v tp trung sn xut, gp phn lm tng thu nhp quc dn v s dng hp l, c
hiu qu cc ngun vn x hi, y nhanh qu trnh x hi ho sn xut.
3) Vai tr ca tp trung t bn trong s pht trin ca ch ngha t bn
Tp trung t bn c ngha hon thnh nhng cng trnh to ln trong mt thi
gian ngn v to iu kin ng dng cc thnh tu khoa hc k thut vo sn xut
v i sng lm cho ch ngha t bn pht trin nhanh.
Cu hi 16. Phn tch nhng nhn t nh hng n quy m tch lu t bn?
ngha ca vic nghin cu vn ny?
1) Nhng nhn t nh hng n quy m tch lu t bn
Vi khi lng gi tr thng d nht nh th quy m tch lu t bn ph thuc vo
t l phn chia gia tch lu v tiu dng.
Nu t l gia tch lu v tiu dng c xc nh, th quy m tch lu t bn
ph thuc vo khi lng gi tr thng d. C bn y t nh hng n khi
lng gi tr thng d l trnh bc lt gi tr thng d (m); nng sut lao ng;
chnh lch gia t bn s dng v t bn tiu dng v i lng t bn ng trc.
2) ngha ca vic nghin cu vn ny
a) Tch lu va l iu kin va l quy lut ca ti sn xut m rng. Mun m
rng quy m sn xut phi khng ngng tng nng sut lao ng, tng sn phm
thng d, trn c s m tng quy m sn xut. b) Phi khai thc nhng nhn t
lm tng quy m tch lu. c) Gii quyt tt mi quan h gia tch lu v tiu dng
va m rng sn xut, va m bo n nh i sng x hi. d) Phi tin hnh
c tch t v tp trung lm cho quy m c tng x nghip cng nh ca ton x
hi u tng.
Cu hi 17. Trnh by khi nim chi ph sn xut t bn ch ngha, li nhun
v t sut li nhun. S xut hin cc khi nim trn che y bn cht v
ngun gc ca chng nh th no?
p. Cu tr li gm hai
1) Khi nim chi ph sn xut t bn ch ngha, li nhun v t sut li nhun
a) Chi ph sn xut t bn ch ngha. Nu gi gi tr hng ho l W th W = c + v
+ m. l nhng chi ph lao ng thc t ca x hi sn xut hng ho. Nhng
i vi nh t bn, h ch cn chi ph mt lng t bn mua t liu sn xut (c)
67
v mua sc lao ng (v) gi l chi ph sn xut t bn ch ngha, k hiu l k, (k =

c+d). T cng thc ny suy ra chi ph sn xut t bn ch ngha l phn gi tr b
li gi ca nhng t liu sn xut v gi sc lao ng tiu dng sn xut ra
hng ho cho nh t bn; khi , cng thc W = c + v + m s chuyn ho thnh W
= k + m.
b) Li nhun. Do c s chnh lch gia gi tr hng ho v chi ph sn xut t bn
ch ngha nn sau khi bn hng theo ng gi tr, nh t bn khng ch b li
s tin ng ra, m cn thu li c mt s tin li ngang bng m. S tin ny l
li nhun (k hiu l p); khi , cng thc W = k + m s chuyn thnh W = k + p.
T cng thc ny suy ra li nhun l hnh thc bin tng ca gi tr thng d, n
phn snh sai bn cht bc lt ca ch ngha t bn. Ci khc nhau gia m v p
l ch, khi ni m l hm so snh n vi v, cn khi ni p li hm so snh vi
(c + v); p v m thng khng bng nhau; p c th cao hn hoc thp hn m, tu
thuc v gi c bn hng ho do quan h cung-cu quy nh. Nhng xt trn phm
vi ton x hi, tng s li nhun lun ngang bng tng s gi tr thng d.
c) T sut li nhun. Khi gi tr thng d chuyn thnh li nhun th t sut gi tr
thng d chuyn ho thnh t sut li nhun. l t l phn trm gia tng s
gi tr thng d v ton b t bn ng trc; c k hiu l p. Khi , p =
T sut li nhun khc vi t sut gi tr thng d bi khi xt v lng, t sut li
nhun lun nh hn t sut gi tr thng d; cn khi xt v cht, t sut gi tr
thng d phn nh trnh bc lt ca nh t bn i vi lao ng lm thu. Cn
t sut li nhun ch ni ln mc doanh li ca vic u t t bn. T sut li
nhun ch cho cc nh u t t bn thy u t vo u th s thu c li nhun
ln hn (ngnh no c p ln hn). Do , t sut li nhun l mc tiu cnh tranh
v l ng lc thc y s hot ng ca cc nh t bn.
2) S xut hin cc khi nim trn che y bn cht v ngun gc gi tr thng
d
a) S hnh thnh chi ph sn xut t bn ch ngha ( c+ v) xo nha s khc
nhau gia c v v, iu ny lm cho ngi ta khng nhn thy c m sinh ra t v
m lm tng c cng to ra m.
b) Do k ca t bn ch ngha lun nh hn chi ph sn xut thc t, nn nh t bn
ch cn bn hng ho ln hn k t bn ch ngha v nh hn gi tr ca n l c
p. i vi nh t bn, h cho rng p l do vic mua bn, lu thng to ra, do ti
kinh doanh ca nh t bn m c. iu ny c th hin ch, nu nh t bn
bn hng ho vi Gi c = gi tr p=m; Gi c > gi tr p=m; Gi c < gi tr
p=m; nhng xt trong ton x hi th tng gi c = tng gi tr, nn tng p= tng
m. Chnh s thng nht v lng gia m v p nn cng che du thc cht bc lt
ca nh t bn.
Cu hi 18. Phn tch s hnh thnh t sut li nhun bnh qun v gi c
sn xut? ngha l lun v thc tin ca vic nghin cu vn ny?
68
1) S hnh thnh t sut li nhun bnh qun. Trong nn sn xut t bn ch
ngha c hai hnh thc cnh tranh ch yu l cnh tranh trong ni b ngnh v
cnh tranh gia cc ngnh.
a) Cnh tranh trong ni b ngnh l cnh tranh gia cc x nghip trong cng mt
ngnh, sn xut cng mt loi hng ho, nhm thu c li nhun siu ngch.
Hnh thc cnh tranh ny c thc hin thng qua cc bin php ci tin k
thut, hp l ho sn xut, nng cao cht lng hng ho, ci tin mu m v.v lm
cho gi tr c bit ca hng ho do x nghip sn xut ra thp hn gi tr x hi
thu c li nhun siu ngch. Kt qu cnh tranh trong ni b ngnh dn n
hnh thnh gi tr x hi ca hng ho.
b) Cnh tranh gia cc ngnh l cnh tranh gia cc x nghip t bn, kinh doanh
trong cc ngnh sn xut khc nhau nhm mc ch tm ni u t c li hn.
Trong x hi c nhiu ngnh sn xut khc nhau vi cc iu kin sn xut khc
nhau, do li nhun thu c v t sut li nhun khc nhau, m mc ch ca
cc nh t bn l li nhun cao nn h phi chn ngnh no c t sut li nhun
cao nht u t.
V d, trong sn xut t bn ch ngha c ba nh t bn u c 100 t bn u t
vo ba ngnh sn xut khc nhau. Ngnh A c P=20%, ngnh B c P= 30%,
ngnh C c P=10%. Mt s nh t bn ngnh C s chuyn sang kinh doanh
ngnh B lm cho cung hng ho ny tng ln dn ti P dn dn gim xung t
30% 20%, ngnh C do gim v sn xut nn cng t i lm cho P t 10% dn
dn ln n 20%. Kt qu l hnh thnh t sut li nhun bnh qun.
T phn tch trn cho thy, li nhun bnh qun l li nhun bng nhau ca t bn
bng nhau vo cc ngnh sn xut khc nhau. N l li nhun m cc nh u t
thu c cn c vo tng t bn u t, nhn vi t sut li nhun bnh qun,
khng k cu thnh hu c ca n nh th no.
2) S hnh thnh gi c sn xut. Trong sn xut t bn ch ngha, khi li nhun
(p) chuyn ho thnh li nhun bnh qun
([IMG]file:///C:/Users/PHAMQU%7E1/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/cl
ip_image016.gif[/IMG]) th gi tr hng ho chuyn thnh gi c sn xut. Gi tr
hng ho G = c + v + m chuyn thnh gi c sn xut (k +
p_image016.gif[/IMG]), tc gi c sn xut bng chi ph sn xut t bn ch ngha
cng vi li nhun bnh qun.
Gi tr l c s ca gi c sn xut, gi c sn xut l phm tr kinh t tng
ng vi phm tr gi c. Gi c sn xut l c s ca gi c trn th trng, gi
c sn xut iu tit gi c th trng, gi c th trng xoay xung quanh gi c
sn xut.
Khi gi tr hng ho chuyn thnh gi c sn xut th quy lut gi tr c hnh thc
biu hin l gi c sn xut; quy lut gi tr thng d c hnh thc biu hin l quy
lut li nhun bnh qun.
3) ngha l lun v thc tin ca vic nghin cu vn ny
69
a) Li nhun bnh qun, mt mt phn nh quan h cnh tranh gia cc nh t

bn trong vic ginh git li nhun vi nhau, mt khc vch r vic giai cp t sn
bc lt giai cp cng nhn. Mun ginh thng li, giai cp cng nhn phi on
kt li, u tranh vi t cch l mt giai cp, kt hp u tranh kinh t vi u
tranh chnh tr chng giai cp t sn.
b) Nghin cu vn ny c ngha quan trng l nh nc cn c chnh sch,
lut php khuyn khch cnh tranh lnh mnh c tc dng ci tin k thut,
qun l sn xut, nng cao nng sut lao ng, gim chi ph sn xut.
Cu hi 19. Phn tch nhng ni dung c bn v s hnh thnh cng ty c
phn v th trng chng khon? ngha thc tin ca vic nghin cu vn
ny nc ta hin nay?
1) Cng ty c phn l loi cng ty ln m vn ca n hnh thnh t vic lin kt
nhiu t bn c bit v cc ngun tit kim c nhn thng qua vic pht hnh c
phiu.
C phiu l loi chng khon c gi, bo m cho ngi s hu n c quyn
nhn mt phn thu nhp ca cng ty di hnh thc li tc c phiu (hay c tc).
Li tc c phiu khng c nh m ph thuc vo kt qu hot ng ca cng ty.
V nguyn tc, cng ty c phn khng hon vn cho ch c phiu; c phiu b mt
gi tr khi cng ty b ph sn. C phiu c nhiu loi l c phiu thng, c phiu
u i, c phiu ghi danh v c phiu v danh.
C phiu c mua bn trn th trng theo gi c gi l th gi c phiu. Th gi
ny lun bin ng, mt phn do s bin ng ca t sut li tc ngn hng, mt
phn v nhng nh gi v tnh hnh hot ng ca cng ty c phn, v li tc c
phiu d on s thu c.
Ngi mua c phiu gi l c ng. V mt t chc v qun l, i hi c ng l
c quan ti cao bu ra hi ng qun tr v quyt nh phng hng kinh doanh
cng nhng vn quan trng khc trong hot ng ca cng ty. Phiu biu quyt
trong i hi c ng c quy nh theo s lng c phiu, bi vy nhng nh t
bn nm c s c phiu khng ch c kh nng thao tng hot ng ca cng
ty.
Ngoi c phiu, khi cn vn cho hot ng kinh doanh, cng ty c phn cn pht
hnh tri phiu. Khc vi c phiu, tri phiu cho ngi s hu n c quyn c
nhn mt khon li tc c nh v c hon tr vn sau thi hn ghi trn tri
phiu. Ngi mua tri phiu khng c tham gia i hi c ng.
2) Th trng chng khon. Chng khon l cc loi giy t c gi tr nh c
phiu, tri phiu, cng tri, k phiu, tn phiu, vn t cm c, cc loi chng ch
qu u t v.v. Th trng chng khon l loi th trng mua bn cc loi chng
khon.
Th trng chng khon rt nhy cm vi cc bin ng kinh t, chnh tr, x hi,
qun s v.v, l phong v biu ca nn kinh t. Gi chng khon tng biu hin
nn kinh t pht trin; ngc li, biu hin nn kinh t ang sa st, khng hong.
70
3) ngha
a) Cng ty c phn v th trng chng khon c vai tr rt quan trng i vi nn
kinh t hng ho. N khng phi l sn phm ring ca ch ngha t bn
b) i vi Vit Nam, vic nghin cu vn ny s dng chng mt cch hiu
qu v ph hp l cn thit. N c tc dng l n by mnh tp trung cc
ngun vn cha s dng nm ri rc trong nhn dn, tp th v cc khu vc khc.
N to iu kin thc hin quyn t ch kinh doanh, cho php kt hp cc loi li
ch kinh t; l hnh thc x hi ho sn xut, kt hp ch cng hu vi cc hnh
thc s hu khc, l c s l lun tin hnh c phn ho mt b phn doanh
nghip nh nc.
Cu hi 20. Phn tch bn cht ca a t t bn ch ngha v cc hnh thc
a t? ngha thc tin ca vic nghin cu vn ny?
1) Phn tch bn cht ca a t t bn ch ngha. Nh t bn kinh doanh nng
nghip phi thu rung t ca a ch v thu cng nhn tin hnh sn xut.
Do nh t bn phi trch mt phn gi tr thng d do cng nhn to ra tr
cho a ch di hnh thc a t. Nh vy, a t t bn ch ngha l mt b phn
li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun ca t bn u t trong nng
nghip do cng nhn nng nghip to ra m nh t bn kinh doanh nng nghip
phi np cho a ch vi t cch l k s hu rung t.
2) Cc hnh thc a t t bn ch ngha
a) a t chnh lch l phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun thu
c trn rung t c iu kin sn xut thun li hn. N l s chnh lch gia
gi c sn xut chung c quyt nh bi iu kin sn xut trn rung t xu
nht v gi c sn xut c bit trn rung t tt v trung bnh (k hiu Rcl).
a t chnh lch c hai loi l a t chnh lch I v a t chnh lch II. a t
chnh lch I l loi a t thu c trn nhng rung t c iu kin t nhin
thun li. Chng hn, c mu m t nhin thun li (trung bnh v tt) v c v
tr gn ni tiu th hay gn ng giao thng. a t chnh lch II l loi a t
thu c nh thm canh nng sut, l kt qu ca t bn u t thm trn cng
n v din tch.
b) a t tuyt i l loi a t m cc nh t bn kinh doanh nng nghip tuyt
i phi np cho a ch, d t tt hay xu, gn hay xa.a t tuyt i l s
li nhun siu ngch di ra ngoi li nhun bnh qun, hnh thnh nn bi chnh
lch gia gi tr nng sn vi gi c sn xut chung ca nng phm.
V d, C hai t bn nng nghip v cng nghip u l 100, cu to hu c trong
nng nghip l 3/2, cu to hu c trong cng nghip l 4/1. Gi s m=100%, th
gi tr sn phm v gi tr thng d sn xut ra trong tng lnh vc s l, trong
cng nghip 80c + 20v + 20m = 120; trong nng nghip 60c + 40v + 40m = 140.
Gi tr thng d di ra trong nng nghip so vi trong cng nghip l 20. S
chnh lch ny khng b bnh qun ho m chuyn ho thnh a t tuyt i.
C s ca a t tuyt i l do cu to hu c ca t bn trong nng nghip thp
71
hn trong cng nghip. Cn nguyn nhn tn ti ca a t tuyt i l ch c

quyn s hu rung t ngn nng nghip tham gia cnh tranh gia cc ngnh
hnh thnh li nhun bnh qun.
c) a t c quyn l hnh thc c bit ca a t t bn ch ngha; n c th tn
ti trong nng nghip, cng nghip khai thc v cc khu t trong thnh th.
Trong nng nghip, a t c quyn c cc khu t c tnh cht c bit, cho
php trng cc loi cy c sn hay sn xut cc sn phm c bit. Trong cng
nghip khai thc, a t c quyn c khai thc kim loi, khong cht qu him,
hoc nhng khong sn c nhu cu vt xa kh nng khai thc chng. Trong
thnh th, a t c quyn c cc khu t c v tr thun li cho php xy dng
cc trung tm cng nghip, thng mi, dch v, nh cho thu c kh nng thu li
nhun cao.
Ngun gc ca a t c quyn cng l li nhun siu ngch do gi c c quyn
ca sn phm thu c trn t ai y, m nh t bn phi np cho a ch.
3) ngha. L lun a t ca C.Mc khng ch nu ra quan h sn xut t bn ch
ngha trong nng nghip, m cn l c s l lun nh nc xy dng cc chnh
sch thu i vi nng nghip v cc ngnh khc c lin quan n t ai, vic
s dng t ai c hiu qu hn.
Cu hi 21. Phn tch s hnh thnh a t chnh lch? Phn bit a t chnh
lch I v a t chnh lch II? ngha ca vic nghin cu a t chng lch
II?
1) Phn tch s hnh thnh a t chnh lch. a t chnh lch l a t siu ngch
thu c trn rung t c iu kin sn xut thun li hn ( mu m, v tr a
l v.v)
Li nhun siu ngch trong cng nghip v trong nng nghip ging nhau ch
chng u l s chnh lch gi c c bit ca x nghip c iu kin sn xut thun
li v gi c x hi; chng khc nhau ch, trong cng nghip ch c x nghip c
iu kin sn xut thun li nht (k thut cao nht chng hn) thu c v gi c
x hi hng cng nghip c quy nh x nghip c k thut trung bnh cn
trong nng nghip kinh doanh trn rung t tt v trung bnh cng thu c li
nhun siu ngch v gi c x hi hng nng nghip c quy nh rung xu
nht. Li nhun siu ngch trong cng nghip khng n nh, li nhun siu ngch
trong nng nghip n nh hn.
2) Phn bit a t chnh lch I v a t chnh lch II. a t chnh lch I l a
t gn lin vi rung t trung bnh v tt do t nhin tt. a t chnh lch II
l a t gn lin vi u t thm canh (bin rung t xu thnh rung t tt v.v)
3) ngha ca vic nghin cu a t chnh lch II. Nghin cu a t chnh lch
II l c s l lun nh nc ban hnh chnh sch khng thu thu vo a t
chnh lch II nhm khuyn khch nng dn u t thm canh.
Cu hi 22. Phn tch nguyn nhn ra i v bn cht ca ch ngha t bn
72
c quyn nh nc?
1) Nguyn nhn hnh thnh ch ngha t bn c quyn. Ch ngha t bn c
quyn xut hin vo cui th k XIX u th k XX do nhng nguyn nhn ch
yu
a) S pht trin ca lc lng sn xut di tc ng ca tin b khoa hc k
thut y nhanh qu trnh tch t v tp trung sn xut, hnh thnh cc x nghip c
quy m ln.
b) Vo ba thp k cui ca th k XIX, nhng ng dng thnh tu khoa hc k
thut mi xut hin nh l luyn kim mi Betsme, Mctanh, Tmt v.v to ra
sn lng ln gang thp vi cht lng cao. Pht hin ra ho cht mi nh axit
sunphuaric, thuc nhum v.v; my mc mi ra i, ng c iezen, my pht
in, my tin v.v; pht trin nhng phng tin vn ti mi nh xe hi, tu thu,
xe in, my bay v.v v c bit l ng st. Nhng ng dng khoa hc k thut
ny, mt mt lm xut hin nhng ngnh sn xut mi i hi x nghip phi c
quy m ln; mt khc, dn n tng nng sut lao ng, tng kh nng tch lu t
bn, thc y pht trin sn xut ln.
c) Trong iu kin pht trin ca khoa hc k thut nh vy, s tc ng ca cc
quy lut kinh t ca ch ngha t bn nh quy lut gi tr thng d, quy lut tch
lu v.v ngy cng mnh m, lm bin i c cu kinh t ca x hi t bn theo
hng tp trung sn xut quy m ln.
d) Cnh tranh khc lit buc cc nh t bn phi tch cc ci tin k thut, tng
quy m tch lu thng th trong cnh tranh. ng thi, Cuc khng hong kinh
t nm 1873 trong th gii t bn v cnh tranh gay gt lm cho cc nh t bn
va v nh b ph sn, cn cc nh t bn ln pht ti, lm giu vi s t bn tp
trung v quy m x nghip ngy cng ln.
) S pht trin ca h thng tn dng t bn ch ngha tr thnh n by mnh
m thc y tp trung sn xut, nht l vic hnh thnh cc cng ty c phn, to
tin cho s ra i ca cc t chc c quyn.
2) Bn cht ca ch ngha t bn c quyn
Ch ngha t bn cnh tranh t do pht trin n nht nh th xut hin cc t
chc c quyn. Lc u t bn c quyn ch c trong mt s ngnh, mt s lnh
vc ca nn kinh t v sc mnh kinh t ca cc t chc c quyn cng cha tht
ln. Sau ny, sc mnh ca cc t chc c quyn c nhn ln nhanh chng
v tng bc chim a v chi phi trong ton b nn kinh t. Ch ngha t bn
bc sang giai on pht trin mi- Ch ngha t bn c quyn xut hin.
Xt v bn cht, ch ngha t bn c quyn l nc thang pht trin mi ca ch
ngha t bn. Ch ngha t bn c quyn l ch ngha t bn trong hu ht
cc ngnh, cc lnh vc ca nn kinh t tn ti cc t chc t bn c quyn v
chng chi phi s pht trin ca ton b nn kinh t.
Nu trong thi k ch ngha t bn cnh tranh t do, s phn ho gia cc nh t
bn cha thc s su sc nn quy lut thng tr ca thi k ny l quy lut li
nhun bnh qun, cn trong ch ngha t bn c quyn, quy lut thng tr l quy
73
lut li nhun c quyn. S ra i ca ch ngha t bn c quyn vn khng

lm thay i c bn cht ca ch ngha t bn. Bn thn quy lut li nhun c
quyn cng ch l mt hnh thi bin tng ca quy lut gi tr thng d.
Cu hi 23. Ti sao ni ch ngha t bn trong giai on c quyn l ch
ngha t bn ca t bn ti chnh?
p. Cng vi qu trnh tch t v tp trung sn xut, trong cng nghip cng din
ra qu trnh tch t, tp trung t bn trong ngn hng, dn n hnh thnh cc t
chc c quyn trong ngn hng.
Cng ging nh trong cng nghip, quy lut tch t, tp trung t bn trong ngn
hng xut hin do trong qu trnh cnh tranh, cc ngn hng va v nh b thn
tnh, dn n hnh thnh nhng ngn hng ln. Khi sn xut trong cng nghip
tch t mc cao, th cc ngn hng nh khng tim lc phc v vic kinh
doanh ca cc x nghip cng nghip ln. Cc t chc c quyn ny tm n cc
ngn hng ln, thch hp vi cc iu kin ti chnh v tn dng ca mnh hn.
Khi , cc ngn hng nh phi t sp nhp vo cc ngn hng ln hn, hoc phi
chm dt s tn ti ca mnh trc quy lut cnh tranh khc lit. Qu trnh ny
thc y cc t chc c quyn ngn hng ra i.
S xut hin, pht trin ca cc c quyn ngn hng lm thay i quan h gia t
bn ngn hng v t bn cng nghip. Ngn hng bt u c vai tr mi, t ch
ch l ngi trung gian trong vic thanh ton v tn dng, nay nm c hu
ht t bn tin t ca x hi nn c quyn lc khng ch mi hot ng ca nn
kinh t. Da trn a v ngi cho vay, c quyn ngn hng c i din ca mnh
vo cc c quan qun l ca c quyn cng nghip theo di vic s dng tin
vay, hoc trc tip u t vo cng nghip. Trc s khng ch v chi phi ngy
cng xit cht ca ngn hng, mt qu trnh xm nhp tng ng tr li ca cc
c quyn cng nghip vo ngn hng cng din ra. Cc t chc c quyn cng
nghip cng tham gia vo cng vic ca ngn hng bng cch mua c phn ca
ngn hng ln chi phi hot ng ca ngn hng, hoc lp ngn hng hng
phc v cho mnh. Qu trnh c quyn ho trong cng nghip v trong ngn hng
xon xut v thc y ln nhau lm ny sinh mt th t bn mi, gi l t bn ti
chnh. T bn ti chnh l s thm nhp v dung hp vo nhau gia t bn c
quyn ngn hng v t bn c quyn cng nghip.
S pht trin ca t bn ti chnh dn n s hnh thnh mt nhm nh c quyn
chi phi ton b i sng kinh t v chnh tr ca ton x hi t bn- gi l u s
ti chnh. u s ti chnh thit lp s thng tr ca mnh thng qua ch tham
d m thc cht l mt nh ti chnh ln, hoc mt tp on ti chnh nh c s c
phiu khng ch nm c mt cng ty ln nht vi t cch l cng ty gc (hay
cng ty m); cng ty ny li mua c c phiu khng ch, thng tr c cng ty
khc, gi l cng ty con; n lt n cng ty con li chi phi cc cng ty chu
cng bng cch nh th. Nh c ch tham d v phng php t chc tp on
theo kiu mc xch nh vy, bng mt lng t bn u t nh, cc nh t bn
c quyn ti chnh c th khng ch v iu tit c mt lng t bn ln gp
74
nhiu ln. Ngoi ch tham d, u s ti chnh cn s dng nhng th on

nh lp cng ty mi, pht hnh tri khon, kinh doanh cng tri, u c chng
khon s giao dch, u c rung t v.v thu c li nhun c quyn cao.
Thng tr v kinh t l c s u s ti chnh thng tr v chnh tr v cc mt
khc. V mt chnh tr bn u s ti chnh chi phi mi hot ng ca cc c
quan nh nc, bin nh nc t sn thnh cng c phc v li ch cho chng. S
thng tr ca bn ti phit lm ny sinh ch ngha pht xt, ch ngha qun
phit v nhiu th ch ngha phn ng khc.
Cu hi 24. Th hin s hot ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr
thng d trong giai on c quyn ch ngha t bn?
Cc t chc c quyn hnh thnh do chnh s vn ng ni ti ca ch ngha t
bn. c quyn l biu hin mi, mang nhng quan h mi nhng khng vt ra
ngoi cc quy lut ca ch ngha t bn, m ch l s tip tc m rng, pht trin
nhng xu th su nht ca ch ngha t bn v ca nn sn xut hng ho ni
chung, lm cho cc quy lut kinh t ca nn sn xut hng ho v ca ch ngha t
bn c nhng biu hin mi.
1) S hot ng ca quy lut gi tr. Do chim c v tr c quyn nn cc t
chc c quyn p t gi c c quyn; gi c c quyn thp khi mua, cao
khi bn. Tuy nhin, iu khng c ngha l trong giai on quc ch ngha
quy lut gi tr khng cn hot ng. V thc cht, gi c c quyn vn khng
thot ly v khng ph nh c s ca n l gi tr. Cc t chc c quyn thi hnh
chnh sch gi c c quyn chng qua l nhm chim ot mt phn gi tr v gi
tr thng d ca nhng ngi khc. Nu xem xt trong ton b h thng kinh t t
bn th tng s gi c vn bng tng s gi tr. Nh vy, nu nh trong giai on
ch ngha t bn t do cnh tranh, quy lut gi tr biu hin thnh quy lut gi c
sn xut, th trong giai on quc ch ngha quy lut gi tr biu hin thnh quy
lut gi c c quyn.
2) S hot ng ca quy lut gi tr thng d. Trong giai on ch ngha t bn t
do cnh tranh, quy lut gi tr thng d biu hin thnh quy lut t sut li nhun
bnh qun. Bc sang giai on ch ngha quc, cc t chc c quyn thao
tng nn kinh t bng gi c c quyn v thu c li nhun c quyn cao. Do
, quy lut li nhun c quyn cao ch l hnh thc biu hin ca quy lut gi tr
thng d trong giai on quc ch ngha. Ngun gc ca li nhun c quyn
cao l lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip c quyn; mt phn
lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip khng c quyn; mt phn
gi tr thng d ca cc nh t bn va v nh b mt i do thua thit trong cnh
tranh; lao ng thng d v i khi c mt phn lao ng tt yu ca nhng ngi
sn xut nh, nhn dn lao ng cc nc t bn v cc nc thuc a, ph
thuc. Nh vy, s biu hin ca quy lut gi tr thng d trong giai on quc
ch ngha thnh quy lut li nhun c quyn cao ch l s phn nh quan h
thng tr v bc lt t bn c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x hi t
75
bn v trn ton th gii.
Cu hi 25. Phn tch nguyn nhn ra i v bn cht ca ch ngha t bn

c quyn nh nc? Nhng biu hin ch yu ca n?
1) Nguyn nhn ra i ca ch ngha t bn c quyn nh nc. u th k XX,
V.I.Lnin ch r, ch ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha t bn c
quyn nh nc l khuynh hng tt yu. Nhng ch n nhng nm 50 ca th
ky XX, ch ngha t bn c quyn nh nc mi tr thnh mt thc t r rng v
l mt c trng c bn ca ch ngha t bn hin i.
Ch ngha t bn c quyn nh nc ra i do nhng nguyn nhn ch yu sau
a) Tch t v tp trung t bn cng ln th tch t v tp trung sn xut cng cao,
do ra nhng c cu kinh t ln i hi s iu tit x hi i vi sn xut v
phn phi; ln k hoch ho tp trung t mt trung tm. Ni cch khc, s pht
trin hn na ca trnh x hi ho lc lng sn xut dn n yu cu khch
quan l nh nc phi i biu cho ton b x hi qun l nn sn xut. Lc lng
sn xut x hi ngy cng cao cng mu thun gay gt vi hnh thc chim hu t
nhn t bn ch ngha, do tt yu i hi mt hnh thc mi ca quan h sn
xut lc lng sn xut c th tip tc pht trin trong iu kin cn s thng
tr ca ch ngha t bn. Hnh thc mi l ch ngha t bn c quyn nh
nc.
b) S pht trin ca phn cng lao ng x hi lm xut hin mt s ngnh m cc
t chc c quyn t bn t nhn khng th hoc khng mun kinh doanh v u
t ln, thu hi vn chm v t li nhun, nht l cc ngnh thuc kt cu h tng
nh nng lng, giao thng vn ti, gio dc, nghin cu khoa hc c bn v.v.
Nh nc t sn m nhim kinh doanh cc ngnh , to iu kin cho cc t
chc c quyn t nhn kinh doanh cc ngnh khc c li hn.
c) S thng tr ca c quyn lm su sc thm s i khng gia giai cp t
sn vi giai cp v sn v nhn dn lao ng. Nh nc phi c nhng chnh sch
xoa du nhng mu thun nh tr cp tht nghip, iu tit thu nhp quc
dn, pht trin phc li x hi v.v.
d) Cng vi xu hng quc t ho i sng kinh t, s bnh trng ca cc lin
minh c quyn quc t vp phi nhng hng ro quc gia dn tc v xung t li
ch vi cc i th trn th trng th gii. Tnh hnh i hi phi c s iu
tit cc quan h chnh tr v kinh t quc t, trong khng th thiu vai tr ca
nh nc
) Vic thi hnh ch ngha thc dn mi, cuc u tranh vi ch ngha x hi hin
thc v tc ng ca cuc cch mng khoa hc v cng ngh hin i cng i hi
s can thip trc tip ca nh nc vo i sng kinh t.
2) Bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc
76
Ch ngha t bn c quyn nh nc l s kt hp sc mnh ca cc t chc c

quyn t nhn vi sc mnh ca nh nc t sn thnh mt c ch thng nht
nhm lm giu cho cc t chc c quyn v gip quan h sn xut t bn ch
ngha thch ng vi s pht trin nhanh chng ca lc lng sn xut do cuc
cch mng khoa hc-cng ngh to ra.
Ch ngha t bn c quyn nh nc l nc thang pht trin mi ca ch ngha t
bn c quyn. N l s thng nht ca ba qu trnh gn b cht ch vi nhau l
tng sc mnh ca cc t chc c quyn; tng vai tr can thip ca nh nc vo
kinh t; kt hp sc mnh ca c quyn t nhn vi sc mnh ca nh nc
trong mt c ch thng nht v b my nh nc ph thuc vo cc t chc c
quyn.
V.I.Lnin ch ra rng, Bn u s ti chnh dng mt mng li dy c nhng
quan h l thuc bao trm ht thy cc thit k kinh t v chnh tr ... l biu
hin r rt nht ca s c quyn y. Trong c cu ca ch ngha t bn c
quyn nh nc, nh nc tr thnh mt t bn khng l- cng l ch s hu
nhng x nghip, cng tin hnh kinh doanh, bc lt lao ng lm thu nh mt
nh t bn thng thng. im khc bit l ch, ngoi chc nng mt nh t
bn thng thng, nh nc cn c chc nng chnh tr v cc cng c trn p x
hi nh qun i, cnh st, nh t v.v Ph. ngghen cng cho rng nh nc
vn l nh nc ca cc nh t bn, l nh t bn tp th l tng v nh nc y
cng chuyn nhiu lc lng sn xut thnh ti sn ca n bao nhiu th n li
cng bin thnh nh t bn tp th thc s by nhiu.
Nh vy, ch ngha t bn c quyn nh nc l mt kiu quan h kinh t, chnh
tr, x hi ch khng phi l mt chnh sch trong giai on c quyn ca ch
ngha t bn. Bt c nh nc no cng c vai tr kinh t nht nh i vi x hi
m n thng tr, song mi ch x hi, vai tr kinh t ca nh nc c s bin
i thch hp i vi x hi . Cc nh nc trc ch ngha t bn ch yu can
thip bng bo lc v theo li cng bc siu kinh t. Trong giai on ch ngha
t bn t do cnh tranh, nh nc t sn trn, ngoi qu trnh kinh t, vai tr
ca nh nc ch dng li vic iu tit bng thu v php lut. Ngy nay vai tr
ca nh nc t sn c s bin i, khng ch can thip vo nn sn xut x hi
bng thu, lut php m cn c vai tr t chc v qun l cc x nghip thuc khu
vc kinh t nh nc, iu tit bng cc bin php n by kinh t vo tt c cc
khu ca qu trnh ti sn xut l sn xut, phn phi, lu thng, tiu dng. Ch
ngha t bn c quyn nh nc l hnh thc vn ng mi ca quan h sn xut
t bn ch ngha nhm duy tr s tn ti ca ch ngha t bn, lm cho ch ngha
t bn thch nghi vi iu kin lch s mi.
3) Nhng biu hin ca ch ngha t bn c quyn nh nc l s kt hp v con
ngi gia cc t chc c quyn v b my nh nc; s hnh thnh v pht trin
ca s hu nh nc.
S hu nh nc hnh thnh di nhng hnh thc sau +) Xy dng doanh nghip
nh nc bng vn ca ngn sch. +) Quc hu ho cc x nghip t nhn bng
cch mua li. +) Nh nc mua c phiu ca cc doanh nghip t nhn. +) M
77
rng doanh nghip nh nc bng vn tch lu ca cc doanh nghip t nhn. +)

S can thip ca nh nc vo cc qu trnh kinh t.
Cu hi 26. Phn tch vai tr v gii hn ca ch ngha t bn?
1) Vai tr ca ch ngha t bn. Ch ngha t bn pht trin qua hai giai on l
ch ngha t bn t do cnh tranh v ch ngha t bn c quyn m nc thang tt
cng ca n l ch ngha t bn c quyn nh nc. Trong sut qu trnh pht
trin, ch ngha t bn cng c nhng mt tch cc i vi pht trin sn xut.
l
a) Chuyn nn sn xut nh thnh nn sn xut ln hin i. S ra i ca ch
ngha t bn gii phng loi ngi khi nn kinh t t nhin, t tc, t cp;
chuyn sang pht trin kinh t hng ho t bn ch ngha, chuyn sn xut nh
thnh sn xut ln hin i. Di tc ng ca quy lut gi tr thng d v cc quy
lut kinh t ca sn xut hng ho, ch ngha t bn lm tng nng sut lao
ng, ti ra khi lng ca ci khng l hn nhiu x hi trc cng li
b) Pht trin lc lng sn xut. Qu trnh pht trin ca ch ngha t bn lm cho
lc lng sn xut pht trin mnh m vi trnh k thut v cng ngh ngy
cng cao; t k thut th cng ln ln k thut c kh, sang t ng ho, tin hc
ho v cng ngh hin i. Cng vi s pht trin ca k thut v cng ngh l
qu trnh gii phng sc lao ng, nng cao hiu qu khm ph v chinh phc
thin nhin ca con ngi.
c) Thc hin x hi ho sn xut. Ch ngha t bn thc y nn sn xut hng
ho pht trin mnh v t ti mc in hnh nht trong lch s, cng vi n l
qu trnh x hi ho sn xut c v chiu rng v chiu su. l s pht trin
ca phn cng lao ng x hi, sn xut tp trung vi quy m hp l, chuyn mn
ho sn xut v hp tc lao ng su sc, mi lin h kinh t gia cc n v, cc
ngnh, cc lnh vc ngy cng cht ch v.v lm cho cc qu trnh sn xut phn
tn c lin kt vi nhau v ph thuc ln nhau thnh mt h thng, thnh mt
qu trnh sn xut x hi.
Tuy nhin, nhng thnh tu ch ngha t bn t c trong s vn ng y mu
thun. iu th hin hai xu hng tri ngc nhau l xu th pht trin nhanh
v xu th tr tr ca nn kinh t t bn ch ngha.
V.I.Lnin nhn xt, s pht trin nhanh chng v s tr tr thi nt l hai xu th
cng song song tn ti trong nn kinh t ca ch ngha quc. chnh l mt
biu hin quan trng thuc bn cht ca ch ngha t bn c quyn. Ngy nay,
bn cht ny biu hin rt ni bt.
Xu th pht trin nhanh ca nn kinh t biu hin ch, sau chin tranh th gii
th II, c bit l vo nhng nm 50, 60 th k XX, trong nn kinh t t bn ch
ngha th gii xut hin thi k tng trng vi tc cao him thy. Trong
thi gian t 1948-1970, M, Anh, Php, CHLB c, Italia, Canaa, Nht bn v.v
t sut tng trng bnh qun trong tng gi tr thu nhp quc dn t 5,1%.
ng thi, vic nng cao hiu qu lao ng sn xut cng rt r rt.
78
Xu th tr tr (hay km hm) ca nn kinh t m VI.Lnin ch ra, c nguyn

nhn c bn l do s thng tr ca c quyn. c quyn to ra nhng yu t ngn
cn s tin b k thut v pht trin sn xut nh quy nh gi c c quyn, hn
ch sn lng v mua pht minh k thut. Ngy nay, cc yu t gy tr tr vn cn
v tip tc tc ng.
S tn ti song song ca hai xu th trn trong ch ngha t bn mt mt ni ln
rng ch ngha t bn vn cn sc sng, quan h sn xut t bn ch ngha cn c
th t iu chnh v trong gii hn nht nh cn c th thch ng vi nhu cu
pht trin ca lc lng sn xut v thc y x hi t bn ch ngha; ng thi
ch ngha t bn cng ang vp phi nhng gii hn nht nh, mu thun c bn
ca ch ngha t bn vn cha gii quyt c.
2) Gii hn lch s ca ch ngha t bn
Gii hn lch s ca ch ngha t bn bt ngun t mu thun c bn ca ch
ngha t bn; l mu thun gia tnh cht v trnh x hi ho cao ca lc
lng sn xut vi ch s hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut.
Mc d ch ngha t bn c iu chnh nht nh trong quan h s hu, qun l
v phn phi nhng khng th khc phc c mu thun ny.
Mu thun c bn ni trn biu hin thnh nhng mu thun c th sau y
+) Mu thun gia t bn v lao ng th hin s phn ha giu-ngho v tnh
trng bt cng trong x hi tng. S bn cng ho tuyt i ln tng i ca giai
cp cng nhn vn ang tn ti. Tuy i b phn tng lp tr thc v lao ng c
k nng c ci thin mc sng v gia nhp vo tng lp trung lu, nhng vn
khng xo c s phn ho giu-ngho su sc. Thu nhp ca 358 ngi giu
nht th gii ln hn thu nhp hng nm ca hn 45% dn s th gii. Tnh trng
cng nhn, ngi lao ng tht nghip ngy cng tng. Trong x hi t bn, s bt
bnh ng v cc t nn x hi vn tn ti ph bin, s suy i v x hi, vn ho
v o c ngy cng trm trng.
+) Mu thun gia cc nc chm pht trin, b l thuc vi cc nc quc tr
thnh mu thun gia cc nc v tng lp thng lu giu c phng Bc vi
cc nc v tng ln ngho kh phng Nam.
+) Mu thun gia cc nc t bn ch ngha vi nhau, ch yu l gia ba trung
tm kinh t, chnh tr hng u ca th gii t bn, gia cc tp on t bn xuyn
quc gia. Mu thun ny c phn du i trong thi k cn tn ti s i u gia
hai h thng th gii t bn ch ngha v x hi ch ngha, nay c chiu hng
phc tp sau khi chin tranh lnh kt thc. Mt mt, s pht trin ca xu th ton
cu ho v ca cch mng khoa hc v cng ngh khin cc nc phi lin kt
vi nhau. Mt khc, do tc ng ca quy lut pht trin khng u v li ch cc
b ca giai cp thng tr mi nc, cc nc tr thnh i th cnh tranh
vi nhau, tranh ginh quyn lc v phm vi nh hng trn th gii, nht l gia
ba trung tm M, Nht Bn v Ty u. Biu hin ca mu thun gia cc nc y
trc ht l cuc chin tranh thng mi, chin tranh v u t k thut, ti chnh
cng nh s cnh tranh gia TNCs di nhiu hnh thc.
+) Mu thun gia ch ngha t bn vi ch ngha x hi l mu thun xuyn sut
79
thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii.

Ch x hi ch ngha Linx v ng u sp khin ch ngha x hi tm
thi lm vo thoi tro, nhng bn cht thi i khng h thay i. Loi ngi vn
trong giai on qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi m u bng
Cch mng Thng Mi Nga v i. Tuy hnh thc biu hin c khc trc, nhng
u tranh gia ch ngha x hi v ch ngha t bn vn l cuc u tranh quyt
lit trn phm vi ton th gii.
Ch ngha t bn ngy nay- vi nhng thnh tu ca n, l s chun b nhng
iu kin, tin cho s ra i ca ch ngha x hi trn phm vi ton th gii.
Nhng bc chuyn t ch ngha t bn ln ch ngha x hi vn phi thng qua
cuc cch mng x hi v cuc cch mng ny din ra bng phng php ho
bnh hay bo lc, iu hon ton tu thuc vo nhng iu kin lch s-c th
ca tng nc v bi cnh quc t chung trong tng thi im, vo s la chn
ca cc lc lng cch mng.
20 CU HI-TR LI PHN CH NGHA X HI KHOA HC
Cu hi 1. Khi nim giai cp cng nhn?
p. Cu tr li gm hai
1) Cc nh sng lp ch ngha x hi khoa hc dng nhiu thut ng khc nhau
ch giai cp c li ch i lp trc tip vi giai cp t sn trong x hi t bn ch
ngha- l giai cp cng nhn, giai cp v sn, giai cp nhng ngi lao ng
lm thu v.v. Giai cp ny l sn phm ca nn i cng nghip t bn ch ngha
v cho d tn gi c khc nhau, nhng c hai tiu ch c bn xc nh giai cp
cng nhn, phn bit n vi cc lc lng x hi khc
a) V phng thc sn xut, giai cp cng nhn l nhng ngi lao ng trc tip
hay gin tip vn hnh cng c sn xut c tnh cht cng nghip, ngy cng hin
i v x hi ho cao. y cng l tiu ch c bn phn bit ngi cng nhn
hin i vi ngi th th cng thi trung c hay ngi th trong cng trng th
cng.
b) V v tr ca giai cp cng nhn trong quan h sn xut t bn ch ngha, giai
cp cng nhn l nhng ngi khng c t liu sn xut, phi bn sc lao ng
cho nh t bn v b nh t bn bc lt gi tr thng d. Chnh thuc tnh ny
bin giai cp cng nhn tr thnh giai cp i khng vi giai cp t sn v da
vo y m C.Mc v Ph.nghen cn gi giai cp cng nhn l giai cp v sn
trong x hi t bn.
Cng cn lu rng, giai cp cng nhn l giai cp ra i v pht trin gn vi s
ra i v pht trin ca nn i cng nghip, nn khi tm hiu giai cp cng nhn
cng cn thy rng y l mt khi nim m. S bin i ca giai cp cng nhn
din ra thng xuyn, lin tc, c v s lng, cht lng, c bit bin i v c
cu. Cng nhn hin nay khng ch bao gm nhng ngi i lm thu ( cc nc
t bn ch ngha), m mt b phn khng nh tr thnh ngi lm ch, nm
quyn lnh o x hi ( cc nc x hi ch ngha); h khng ch bao gm
nhng ngi lao ng chn tay m cn bao gm c nhng ngi lao ng sn xut
80
vi trnh tr tu cao; h khng ch gm nhng ngi lao ng cng nghip trc

tip to ra cc gi tr vt cht cho x hi m cn bao gm nhng ngi lao ng
trong nhng ngnh dch v hot ng theo li cng nghip.
Cu hi 2. Ni dung v iu kin khch quan quy nh s mnh lch s ca
giai cp cng nhn?
S mnh lch s ca mt giai cp l nhng nhim v lch s giao ph cho mt giai
cp (do a v kinh t-x hi khch quan ca giai cp quy nh) n thc hin
bc chuyn cch mng t hnh thi kinh t-x hi ang tn ti sang hnh thi
kinh t-x hi cao hn, tin b hn.
1) S mnh lch s ca giai cp cng nhn xut hin khi phng thc sn xut t
bn ch ngha khng khc phc c nhng mu thun c bn vn c ca n. Giai
cp cng nhn c s mnh lch s xo b phng thc sn xut t bn ch ngha,
xo b ch ngi bc lt ngi, gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao
ng v ton nhn loi khi mi s p bc, bc lt, ngho nn, lc hu, xy dng
x hi cng sn ch ngha cao hn, tin b hn.
V thc cht, ni dung s mnh lch s ca giai cp cng nhn, di s lnh o
ca ng Cng sn, l tin hnh cch mng x hi ch ngha, th hin qua hai giai
on l lt s thng tr ca giai cp t sn, ginh chnh quyn v tay giai cp
cng nhn v s dng chnh quyn ci to x hi c v xy dng x hi x
hi ch ngha v cng sn ch ngha. S mnh lch s ca giai cp cng nhn Vit
Nam l tin hnh cuc cch mng dn tc dn ch nhn dn, thit lp chnh quyn
ca nhn dn tin hnh ci to x hi c, xy dng x hi x hi ch ngha
Vit Nam.
2) iu kin khch quan quy nh s mnh lch s ca giai cp cng nhn
a) Xut pht t a v kinh t-x hi
+) giai cp cng nhn l b phn quan trng nht, cch mng nht ca lc lng
sn xut t bn ch ngha; i din cho lc lng sn xut hin i, c trnh x
hi ho cao; tiu biu cho xu hng pht trin ca x hi loi ngi; l nhn t
quyt nh ph v quan h sn xut chim hu t nhn t bn ch ngha, xy dng
phng thc sn xut mi tin b hn phng thc sn xut t bn ch ngha.
+) trong x hi t bn ch ngha, giai cp cng nhn khng c, hoc c bn l
khng c t liu sn xut; h bn sc lao ng cho giai cp t sn v b giai cp t
sn bc lt gi tr thng d; h b l thuc hon ton trong qu trnh phn phi cc
kt qu lao ng ca chnh h. V s sng cn ca mnh, giai cp cng nhn
khng th khng ng ln u tranh lt s thng tr ca giai cp t sn gii
phng mnh ng thi gii phng ton x hi.
+) giai cp cng nhn i din cho phng thc sn xut da trn ch s hu
x hi khng c bc lt, nn li ch c bn ca giai cp cng nhn ph hp vi li
ch c bn ca nhng ngi lao ng. Do , h c kh nng tp hp, lnh o
nhng ngi lao ng b p bc lm cch mng xo b ch ngi bc lt
ngi; xy dng x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha- ni khng cn p
81
bc, bc lt.
b) Xut pht t c im chnh tr-x hi ca giai cp cng nhn.
+) giai cp cng nhn l giai cp tin tin nht; l giai cp i biu cho lc lng
sn xut tin tin ngy cng hin i v mang tnh x hi ha cao. ng thi cuc
u tranh chng p bc, bc lt ti luyn v cung cp cho giai cp cng nhn
nhng tri thc x hi-chnh tr cn thit cho mt giai cp tin tin.
+) giai cp cng nhn l giai cp c tinh thn cch mng trit , th hin mc
tiu cch mng ca mnh l xa b tn gc ch ngi bc lt ngi, xo b
hon ton ch t hu, gii phng mnh v gii phng ton nhn loi khi mi
ch p bc, bc lt. Giai cp cng nhn hon ton c th thc hin c mc
tiu v n c nn tng l lun tin tin l ch ngha Mc-Lnin.
+) giai cp cng nhn l giai cp c thc t chc k lut cao; thc c
hnh thnh do lao ng trong nn cng nghip hin i, vi iu kin sn xut tp
trung, s phn cng lao ng t m nn buc cng nhn phi c tc phong cng
nghip v t tc phong cng nghp y m thc t chc k lut c hnh thnh.
Mt khc, do giai cp cng nhn thng xuyn phi ng u vi b my n p
khng l v nhiu th on thm c ca giai cp t sn, do vy, u tranh
chng li b my y, giai cp cng nhn phi on kt, t chc cht ch v c
thc t chc k lut cao. d) giai cp cng nhn l giai cp c bn cht quc t. Do
giai cp cng nhn tt c cc nc t bn ch ngha u c a v kinh t-x hi
ging nhau, v vy, h c mc tiu u tranh chung. Mt khc, ch ngha t bn
cng l mt lc lng quc t nn mun ginh c thng li, giai cp cng nhn
phi on kt quc t.
Cu hi 3. Quy lut hnh thnh, pht trin ca ng Cng sn v vai tr ca
n trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca giai cp cng nhn?
1) Quy lut hnh thnh, pht trin ng Cng sn. ng Cng sn l i tin
phong, l t chc chnh tr cao nht ca giai cp cng nhn. ng Cng sn bao
gm nhng ngi tin tin nht ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng; u
tranh trit v trung thnh v li ch ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng
v ca c dn tc. ng ly ch ngha Mc-Lnin lm nn tng t tng v kim
ch nam cho hnh ng.
a) ng Cng sn ra i l sn phm ca s kt hp ch ngha Mc vi phong tro
cng nhn.
+) c p bc giai cp th c u tranh giai cp. Ngay t khi mi ra i giai cp
cng nhn tin hnh nhng cuc u tranh chng p bc, bc lt ca giai cp t
sn. Nhng cuc u tranh ban u din ra l t v mang tnh t pht v mc ch
kinh t, do thiu mt l lun cch mng v mt t chc tin phong lnh o nn
u tht bi. Chnh s pht trin ca phong tro cng nhn t ra i hi phi c l
lun tin tin dn ng t chc, gio dc, gic ng giai cp cng nhn v s
mnh lch s ca mnh, vch cho giai cp cng nhn ng li v phng php
cch mng khoa hc. Ch ngha Mc ra i p ng c i hi ca phong
82
tro cng nhn.

+) Ch ngha Mc ra i nhanh chng thm nhp vo phong tro cng nhn,
tr thnh h t tng, v kh l lun ca giai cp cng nhn. Mt khc, thng qua
phong tro cng nhn ch ngha Mc c kim nghim, b sung, pht trin v
ngy cng hon thin. c) khi ch ngha Mc ra i ch c mt b phn u t nht
ca giai cp cng nhn tip thu c n. B phn ny tch cc truyn b ch
ngha Mc vo phong tro cng nhn, gio dc, gic ng v t chc cng nhn
u tranh, ng Cng sn ra i t qu trnh hot ng c th y.
b) ng Cng sn l sn phm ca s kt hp ch ngha Mc-Lnin vi phong
tro cng nhn; nhng trong mi nc, s kt hp y l sn phm ca lch s,
c thc hin bng nhng con ng c bit, tu theo iu kin c th. nhiu
nc thuc a, na thuc a, ng Cng sn ra i l sn phm ca s kt hp
ch ngha Mc vi phong tro cng nhn v phong tro yu nc.
2) Vai tr ca ng Cng sn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca giai
cp cng nhn.
a) ng Cng sn l nhn t bo m cho giai cp cng nhn hon thnh thng li
s mnh lch s ca mnh.
b) ng Cng sn l lnh t chnh tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao
ng. Nh c l lun tin phong ca ch ngha Mc-Lnin, ng vn dng vo
iu kin c th ra ng li chin lc, sch lc, mt cng lnh cch
mng ng n cho c qu trnh cch mng cng nh cho tng giai on cch
mng.
c) ng Cng sn i biu trung thnh cho li ch ca giai cp cng nhn, nhn
dn lao ng v ca c dn tc, v vy, di s lnh o ca ng Cng sn, giai
cp cng nhn mi tp trung c sc mnh trong nc v quc t trong cuc u
tranh thc hin s mnh lch s.
d) ng Cng sn l b tham mu chin u ca giai cp cng nhn. y l ni t
chc, li cun, gio dc, ng vin giai cp cng nhn v cc tng lp nhn dn
lao ng thc hin cng lnh cch mng ra.
Nh vy, ch c di s lnh o ca ng Cng sn, giai cp cng nhn v nhn
dn lao ng mi c c s thng nht v t tng, t chc v hnh ng; mi
chuyn t u tranh t pht sang u tranh t gic, m bo cho cch mng x hi
ch ngha thng li.
Cu hi 4. Cch mng x hi ch ngha v nguyn nhn ca n?
p. Cu tr li gm hai
1) Cch mng x hi ch nghal cuc cch mng nhm thay th ch t bn ch
ngha bng ch x hi ch ngha; trong cuc cch mng , giai cp cng nhn
l ngi lnh o v cng vi qun chng nhn dn lao ng khc xy dng mt
x hi cng bng, dn ch, vn minh.
a) Theo ngha hp, cch mng x hi ch ngha l cuc cch mng chnh tr, kt
thc bng vic giai cp cng nhn v nhn dn lao ng ginh c chnh quyn,
thit lp c nh nc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
83
b) Theo ngha rng, cch mng x hi ch ngha gm hai giai on; giai on giai
cp cng nhn ginh chnh quyn, t chc thnh giai cp thng tr v giai on
giai cp cng nhn s dng chnh quyn ca mnh ci to x hi c, xy dng
x hi mi trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi.
2) Nguyn nhn ca cch mng x hi ch ngha
Cng nh mi cuc cch mng din ra trong lch s, cch mng x hi ch ngha
l kt qu tt yu ca vic gii quyt mu thun i khng trong lng ch ngha t
bn:
a) Di ch ngha t bn, s pht trin mnh m ca khoa hc k thut, lc lng
sn xut t ti trnh x hi ho ngy cng cao lm cho quan h sn xut
da trn ch chim hu t nhn v t liu sn xut tr nn lc hu, li thi, km
hm s pht trin ca lc lng sn xut. iu ny t ra i hi phi tin hnh
mt cuc cch mng x hi xo b quan h sn xut li thi, thay th bng
quan h sn xut mi, m ng cho lc lng sn xut pht trin.
b) Mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut trong x hi t bn ch
ngha c biu hin v mt x hi l mu thun gia giai cp cng nhn v giai
cp t sn. Mu thun ny cng pht trin ngy cng gay gt v l mu thun i
khng khng th iu ho, n ch c th c gii quyt bng mt cuc cch mng
x hi cch mng x hi ch ngha.
c) Tuy nhin, nhng mu thun t n khng dn n cch mng m cch mng
x hi ch ngha mun n ra giai cp cng nhn cn phi nhn thc c s mnh
lch s ca mnh, bit nm bt tnh th, thi c cch mng t chc tin hnh
cch mng. Cch mng x hi ch ngha khng din ra t pht, m l kt qu ca
qu trnh u tranh t gic, lu di, gian kh ca giai cp cng nhn v nhn dn
lao ng chng li s thng tr ca giai cp t sn, di s lnh o ca ng
cng sn.
Cu hi 5. Ni dung ca cuc cch mng x hi ch ngha?
Cch mng x hi ch ngha l cuc cch mng ton din, su sc v trit trn
tt c cc lnh vc ca i sng x hi
1) Ni dung chnh tr ca cch mng x hi ch ngha l nhm a giai cp cng
nhn v nhn dn lao ng t a v n l, b p bc, bc lt ln a v lm ch x
hi. Mun vy:
a) Giai cp cng nhn di s lnh o ca ng Cng sn tin hnh cuc cch
mng lt s thng tr ca giai cp bc lt, ginh chnh quyn, thit lp nh
nc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
b) Nng cao trnh dn tr, to iu kin nhn dn lao ng tham gia vo vic
qun l nh nc, qun l x hi.
c) Tng bc xy dng v hon thin nn dn ch x hi ch ngha.
2) Ni dung kinh t ca cch mng x hi ch ngha. Cch mng x hi ch ngha
v thc cht c tnh kinh t. Ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn v nhn
dn lao ng mi ch l bc u. Nhim v trng tm c ngha quyt nh cho
84
s thng li ca cch mng x hi ch ngha l pht trin kinh t.

a) Trc ht, lm thay i v tr, vai tr ca ngi lao ng i vi t liu sn xut
bng cch xo b ch chim hu t nhn v t liu sn xut, thit lp ch
cng hu v t liu sn xut ch yu.
b) Pht trin lc lng sn xut, nng cao nng sut lao ng, ci thin i sng
nhn dn, khuyn khch kh nng sng to ca ngi lao ng.
c) Thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng, m bo cng bng x hi theo
tiu ch nng sut lao ng, hiu qu lao ng l thc o nh gi s ng gp
ca mi ngi cho x hi.
3) Ni dung vn ho-t tng ca cch mng x hi ch ngha l nhm xy dng
nn vn ho mi, h t tng mi v con ngi mi x hi ch ngha
a) Gio dc, truyn b h t tng ca giai cp cng nhn trong cc tng lp nhn
dn, i vi ton x hi, tng bc xy dng th gii quan v nhn sinh quan mi
cho ngi lao ng.
b) Xy dng nn vn ha mi trn c s k tha mt cch c chn lc v nng cao
cc gi tr vn ho truyn thng ca dn tc, tip thu cc gi tr vn ho tin tin
ca thi i, gii phng ngi lao ng v mt tinh thn.
c) Xy dng con ngi mi x hi ch ngha giu lng yu nc, c bn lnh
chnh tr, nhn vn, nhn o, c hiu bit, c kh nng gii quyt mt cch ng
n mi quan h c nhn, gia nh v x hi.
Nh vy, cch mng x hi ch ngha din ra ton din trn tt c cc lnh vc ca
i sng x hi. Cc ni dung ca cch mng c quan h gn kt vi nhau, tc
ng qua li ln nhau, to tin cho nhau, thc y nhau cng pht trin.
Cu hi 6. Tnh tt yu v c s khch quan ca lin minh gia giai cp cng
nhn vi giai cp nng dn?
1) Tnh tt yu ca lin minh cng nng
Qua thc tin cch mng chu u, c bit cch mng Php, C.Mc rt ra kt
lun, cuc u tranh ginh chnh quyn ca giai cp cng nhn s khng ginh
c thng li nu n khng c s ng h ca giai cp nng dn. Cng x Pari
(1871) l cuc cch mng v sn, thit lp nn nh nc chuyn chnh v sn u
tin, nhng nh nc ch tn ti trong 72 ngy. Khi phn tch nguyn nhn tht
bi ca cng x, C. Mc v Ph.ngghen ch r, do giai cp cng nhn khng lin
minh c vi giai cp nng dn nn khng to ra c c s chnh tr-x hi
rng ln v vng chc bo v chnh quyn ca giai cp cng nhn. V.I.Lnin
lm r hn ngha chin lc ca vn khi cho rng, nhn t cho s thng li
khng ch ch giai cp cng nhn c t chc v chim a s trong dn c, m
cn ch giai cp cng nhn c c s ng h ca nng dn hay khng. ng
c bit nhn mnh tnh tt yu ca lin minh cng nng trong giai on ci to v
xy dng ch ngha x hi.
Nh vy, xy dng khi lin minh cng nng l tt yu trong qu trnh cch mng
x hi ch ngha, c trong giai on ginh, gi v s dng chnh quyn xy
85
dng x hi mi x hi ch ngha.
2) C s khch quan ca lin minh cng nng
a) Lin minh cng nng l nhu cu ni ti ca cch mng x hi ch ngha, to
nn ng lc cch mng, m bo vai tr lnh o ca giai cp cng nhn, l iu
kin quyt nh thng li trong cuc u tranh ginh chnh quyn v cng cuc ci
to v xy dng x hi mi;
b) Lin minh cng nng xut pht t mi lin h t nhin gn b v s thng nht
li ch c bn ca giai cp cng nhn v giai cp nng dn. C hai giai cp u l
nhng ngi lao ng b p bc v vy c cng mc tiu, nguyn vng mun gii
phng khi p bc, bc lt, bt cng;
c) Lin minh cng nng l do s gn b thng nht gia sn xut cng nghip vi
sn xut nng nghip- hai ngnh sn xut chnh trong x hi. Nu khng c s lin
minh cht ch gia cng nhn v nng dn th hai ngnh kinh t ny khng th
pht trin c.
Cu hi 7. Ni dung v nguyn tc c bn ca lin minh gia giai cp cng
nhn vi giai cp nng dn?
1) Ni dung ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn:
a) Ni dung chnh tr ca lin minh:
+) Trong giai on u tranh ginh chnh quyn, lin minh cng nng nhm lt
chnh quyn ca giai cp thng tr c, ginh ly chnh quyn v tay giai cp cng
nhn v nhn dn lao ng.
+) Trong giai on xy dng ch ngha x hi, lin minh cng nng l c s chnh
tr-x hi vng chc ca chnh quyn nh nc, gi vng vai tr lnh o ca
ng Cng sn, pht huy quyn lm ch ca nhn dn, bo v nhng thnh qu
ca cch mng, bo v ch x hi ch ngha.
+) thc hin lin minh chnh tr cn xy dng v tng bc hon thin nn dn
ch x hi ch ngha.
b) Ni dung kinh t ca lin minh l ni dung c bn nht, quyt nh nht, l c
s cho lin minh trn cc lnh vc khc
+) Lin minh cng nng trn lnh vc kinh t l kt hp v gii quyt ng n
nhu cu, li ch kinh t ca hai giai cp v li ch ca x hi.
+) Lin minh kinh t th hin thng qua s hp tc, trao i v mt kinh t gia
kinh t cng nghip v kinh t nng nghip; qua vai tr ca nh nc vi h thng
chnh sch i vi nng nghip, cng nghip, i vi cng nhn, nng dn.
+) Thng qua lin minh cng nng v mt kinh t tng bc a nng dn i
theo con ng x hi ch ngha bng cch a h vo con ng hp tc x vi
nhng bc i ph hp.
c) Ni dung vn ho-x hi ca lin minh
+) Lin minh cng nng nhm xy dng mt nn vn ha tin tin, m bn
sc dn tc trn lp trng ca ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh, p
ng nhu cu tinh thn ngy cng cao ca cng nng.
86
+) Lin minh cng nng cn nhm xo b bt cng, bt bnh ng x hi, xy

dng cc chun mc x hi trn lp trng ca giai cp cng nhn, to mi trng
thun li cho cng, nng v cc tng lp nhn dn lao ng hot ng t hiu
qu cao.
2) Nhng nguyn tc c bn ca lin minh cng nng
+) m bo vai tr lnh o ca giai cp cng nhn trong khi lin minh. y l
vn c tnh nguyn tc c th tng bc thc hin mc tiu, li ch ca lin
minh trn lp trng ca giai cp cng nhn.
+) m bo nguyn tc t nguyn khi lin minh bn vng, lu di.
+) Kt hp v gii quyt ng n li ch ca c hai giai cp, v xt cho cng quan
h gia cng nhn v nng dn l quan h gia hai ch th li ch, m trong h
thng li ch kinh t l c s quyt nh nht v nhy cm nht. H lin kt vi
nhau trc ht l nhm tho mn cc nhu cu kinh t, mu cu s sng, thot khi
ngho nn.
Cu hi 8. Cc giai on pht trin ca hnh thi kinh t-x hi cng sn ch
ngha?
1) Quan im ca C.Mc v Ph.ngghen. Hnh thi kinh t-x hi cng sn ch
ngha ra i sau thng li ca cch mng x hi ch ngha, tri qua hai giai on
c bn pht trin t thp n cao
+) Giai on thp ca x hi cng sn l giai on mi c thot thai, lt
lng t ch ngha t bn, cn mang du vt ca x hi t bn. y l thi k
qu v chnh tr, l thi k ci bin cch mng ton din trn tt c cc lnh vc
ca i sng x hi. Trong giai on ny, ch kinh t v s pht trin vn ha
mi t ti gii hn m bo cho x hi thc hin nguyn tc phn phi lm theo
nng lc, hng theo lao ng.
+) Giai on cao ca x hi cng sn l giai on ch ngha cng sn c xy
dng hon ton. giai on ny con ngi khng cn l thuc phin din v cng
nhc vo phn cng lao ng x hi; lao ng trong giai on ny khng ch l
phng tin kim sng m n tr thnh nhu cu ca con ngi. Trnh pht trin
ca x hi cho php thc hin nguyn tc phn phi theo nhu cu.
2) Quan im ca V.I.Lnin. V.I.Lnin pht trin v c th ho quan im phn
k hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha ca C.Mc v Ph.ngghen. ng
gi giai on thp l x hi x hi ch ngha (hay ch ngha x hi), giai on cao
l x hi cng sn ch ngha (hay ch ngha cng sn). c bit, ng pht trin l
lun v thi k qu lu di t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. Theo ,
hnh thi kinh t-x hi cng sn chia lm ba giai on c bn
+) Nhng cn au ko di (thi k qu ln ch ngha x hi). V.I.Lnin mt
mt tha nhn quan im ca C.Mc v Ph.ngghen v thi k qu theo ngha
rng- t x hi t bn ch ngha ln x hi cng sn- qu trc tip t nhng
nc t bn ch ngha pht trin cao ln x hi cng sn. Mt khc t thc tin
lch s, V.I.Lnin cn ni n hnh thc qu c bit, gin tip ca cc nc t
87
bn pht trin mc trung bnh v qu b qua giai on pht trin t bn ch

ngha ca nhiu nc vn l nc nng nghip lc hu, cc nc tin t bn ln
ch ngha x hi (qu c bit ca c bit);
+) X hi x hi ch ngha- giai on u ca hnh thi kinh t-x hi cng sn;
+ X hi cng sn ch ngha- giai on cao ca hnh thi kinh t-x hi cng sn.
Cu hi 9. Tnh tt yu, c im v thc cht ca thi k qu ln ch
ngha x hi?
1) Tnh tt yu ca thi k qu ln ch ngha x hi:
a) Ch ngha x hi v ch ngha t bn l hai ch x hi khc nhau v bn
cht. Ch ngha t bn c xy dng trn c s ch t hu t bn ch ngha
v t liu sn xut, y l c s ca ch p bc, bc lt, bt cng. Ch ngha x
hi c xy dng trn c s ch cng hu v t liu sn xut ch yu, to ra
c s vt cht cho vic xo b ch ngi bc lt ngi, xy dng x hi cng
bng, bnh ng. Mun c mt x hi nh vy cn phi c mt thi gian nht nh.
b) Ch ngha x hi c c s vt cht k thut l nn sn xut cng nghip hin
i. Vi nhng nc qua ch t bn ch ngha, s pht trin ca ch ngha
t bn to ra c s vt cht k thut nht nh cho ch ngha x hi nhng
mun c s y phc v cho ch ngha x hi cn c thi gian t chc, sp xp li.
Vi nhng nc b qua ch t bn ch ngha, tin thng ln ch ngha x hi
cng cn c mt thi gian lu di thc hin nhim v tin hnh cng nghip
ho x hi ch ngha.
c) Cc quan h x hi ch ngha cng khng t ny sinh trong lng ch ngha t
bn, chng l kt qu ca qu trnh xy dng v ci to x hi ch ngha. V vy,
cng cn c thi gian xy dng v pht trin nhng quan h .
d) Xy dng ch ngha x hi l cng vic mi m, kh khn v phc tp, phi
cn c thi gian giai cp cng nhn tng bc lm quen vi nhng cng vic
.
2) c im ni bt ca thi k qu ln ch ngha x hi l thi k m trong
cn tn ti an xen gia nhng yu t ca x hi mi vi nhng tn d ca x hi
c. Chng u tranh vi nhau trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi.
a) Trn lnh vc kinh t, tt yu tn ti nn kinh t nhiu thnh phn vn ng theo
nh hng x hi ch ngha;
b) Trn lnh vc chnh tr, tng ng vi nn kinh t nhiu thnh phn l mt c
cu x hi-giai cp a dng, phc tp. Cc giai cp, tng lp ny va hp tc, va
u tranh vi nhau;
c) Trn lnh vc x hi cn c s khc bit kh c bn gia thnh th v nng
thn, gia ng bng v min ni, gia lao ng tr c v lao ng chn tay;
d) Trn lnh vc vn ho-t tng, bn cnh nn vn ha mi, h t tng mi,
cn tn ti nhng tn d ca nn vn ha c lc hu, thm ch phn ng.
3) Thc cht ca thi k qu ln ch ngha x hi l thi k u tranh gia giai
cp cng nhn lin minh vi cc tng lp lao ng khc ginh c chnh
88
quyn nh nc ang thc hin nhim v a t nc ln ch ngha x hi, vi

mt bn l cc giai cp bc lt b nh , nhng cha b tiu dit hon ton.
Cuc u tranh giai cp din ra trong iu kin mi, vi nhng hnh thc v ni
dung mi.
Cu hi 10. c trng, chc nng, nhim v ca Nh nc x hi ch ngha?
Nh nc x hi ch ngha l t chc m thng qua , ng Cng sn thc hin
vai tr lnh o ca mnh i vi x hi; l t chc chnh tr thuc kin trc
thng tng c xy dng ln t c s vt cht, kinh t x hi ch ngha; l nh
nc kiu mi thay th nh nc t sn; l hnh thc chuyn chnh v sn trong
thi k qu ln ch ngha x hi.
1) c trng ca nh nc x hi ch ngha. Theo quan im ca ch ngha McLnin, bt k nh nc no cng c cc c trng c bn l qun l dn c trn
mt vng lnh th nht nh; c h thng cc c quan quyn lc chuyn nghip
mang tnh cng ch i vi mi thnh vin trong x hi; c h thng thu
nui b my nh nc. Tuy nhin, do bn cht ca Nh nc x hi ch ngha va
mang bn cht ca giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn
tc su sc, nn Nh nc x hi ch ngha cn c nhng c trng ring ca n
a) Nh nc x hi ch ngha khng phi l cng c n p mt giai cp no
, m l cng c thc hin li ch cho nhng ngi lao ng; nhng vai tr lnh
o ca giai cp cng nhn thng qua chnh ng ca n i vi nh nc vn
c duy tr.
b) Nh nc x hi ch ngha c c trng v nguyn tc khc hn vi Nh nc
t sn. Cng l cng c ca chuyn chnh giai cp, nhng v li ch ca nhng
ngi lao ng, tc tuyt i a s nhn dn; v chuyn chnh, trn p i vi
thiu s nhng k bc lt, i ngc li vi li ch ca giai cp cng nhn v nhn
dn lao ng.
c) Trong khi nhn mnh s cn thit ca bo lc trn p, cc nh kinh in ca
ch ngha Mc-Lnin vn coi mt t chc xy dng l c trng c bn ca Nh
nc x hi ch ngha.
d) Nh nc x hi ch ngha nm trong nn dn ch x hi ch ngha; l phng
thc th hin v thc hin dn ch. Theo V.I.Lnin, con ng vn ng v pht
trin ca n l ngy cng hon thin cc hnh thc i din nhn dn, m rng dn
ch, nhm li cun ngy cng ng o nhn dn tham gia qun l nh nc, qun
l x hi.
) Nh nc x hi ch ngha l mt kiu nh nc c bit, nh nc khng cn
nguyn ngha, nh nc "na nh nc. Sau khi c s kinh t-x hi cho s tn
ti ca nh nc mt i, th nh nc cng khng cn, nh nc t tiu vong.
y cng l c trng ni bt ca Nh nc x hi ch ngha.
2) Chc nng, nhim v ca nh nc x hi ch ngha
a) Chc nng t chc, xy dng c C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin coi l c
tnh sng to ca Nh nc x hi ch ngha nhm ci bin trt t ch ngha t
89
bn v hnh thnh trt t ch ngha x hi v y l chc nng cn bn nht trong

hai chc nng ca Nh nc x hi ch ngha.
b) Chc nng trn p nhm chng li s phn khng ca k th giai cp ang
chng ph cng cuc t chc, xy dng x hi mi ca giai cp cng nhn v
nhn dn lao ng.
Nh nc x hi ch ngha c nhng nhim v chnh l qun l t nc trn tt
c cc lnh vc. V.I.Lnin c bit ch n nhim v qun l, m c bn nht l
qun l kinh t, coi l v kh duy nht giai cp v sn c th chin thng giai
cp t sn.
Cu hi 11. Tnh tt yu ca vic xy dng Nh nc x hi ch ngha?
p. Cu tr li gm hai
Tng kt kinh nghim lch s ca cc cuc cch mng x hi, ch ngha McLnin ch r vn nh nc l vn c bn ca mi cuc cch mng x hi.
Nh nc x hi ch ngha cng l vn c bn ca cch mng x hi ch ngha,
l mt trong nhng thit ch quan trng bc nht ca qu trnh thc hin s mnh
lch s ca giai cp cng nhn.
1) Tnh tt yu ca nh nc x hi ch ngha cn bt ngun t mi quan h bin
chng gia thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi v chuyn
chnh v sn (tc nh nc x hi ch ngha). Bn cht ca thi k qu y l
qu v chnh tr, v vy, chuyn chnh v sn l bn cht ca thi k qu . Do
, thi k qu tt yu nh th no th chuyn chnh v sn tt yu nh th.
2) Tnh tt yu phi c Nh nc x hi ch ngha cn c lun gii bng thc
tin ca thi k qu ln ch ngha x hi.
a) Trong thi k ny, cc giai cp bc lt tuy b xa b v phng din chnh
tr, nhng cha b xo b hon ton v mt giai cp. Chng vn cn c nhng m
mu hot ng chng s nghip xy dng ch ngha x hi. iu ny i hi giai
cp cng nhn v nhn dn lao ng cn phi nm vng cng c chuyn chnh l
Nh nc x hi ch ngha trn p mi s phn khng ca cc th lc i ngc
li li ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
b) Trong thi k qu cng cn cc giai cp, tng lp trung gian khc. Do a v
kinh t-x hi ca mnh, cc giai cp, tng lp ny khng th t mnh i ln ch
ngha x hi. Nh nc x hi ch ngha ng vai tr l thit ch cn thit m
bo s lnh o ca giai cp cng nhn i vi ton x hi, m bo cho lc
lng x hi to ln ny thnh lc lng c t chc.
c) m rng dn ch, chng li mi hnh vi ngc li nhng chun mc dn
ch, vi phm nhng gi tr dn ch ca nhn dn, cng i hi phi c mt thit
ch nh nc ph hp.
Cu hi 12. Dn ch l g? Nhng c trng c bn ca nn dn ch x hi
ch ngha?
1) Dn ch l g?
90
a) Dn ch l sn phm tin ha ca lch s x hi loi ngi; l nhu cu khch

quan ca con ngi. Vi t cch l quyn lc ca nhn dn, dn ch l s phn
nh nhng gi tr nhn vn; l kt qu ca cuc u tranh lu di ca nhn dn lao
ng chng li p bc, bt cng v bc lt.
b) Dn ch vi t cch l mt phm tr chnh tr, gn vi mt kiu nh nc v
mt giai cp cm quyn th s khng c dn ch phi giai cp, dn ch chung
chung. Tri li, mi ch dn ch gn vi nh nc u mang bn cht giai cp
thng tr x hi.
c) Dn ch cn l sn phm ca qu trnh vn ln ca con ngi trong qu trnh
lm ch t nhin, x hi v bn thn. Dn ch phn nh trng thi, mc gii
phng con ngi trong tin trnh pht trin ca x hi, th hin thc cht mi quan
h gia ngi vi ngi c duy tr theo quan nim v nguyn tc bnh ng.
Xt gc ny, dn ch phn nh nhng gi tr nhn vn, nhn o trong qu
trnh gii phng con ngi v tin b x hi.
2) c trng ca dn ch x hi ch ngha
a) Vi t cch l mt ch c sng to bi qun chng nhn dn lao ng
di s lnh o ca ng Cng sn, dn ch x hi ch ngha m bo mi
quyn lc thuc v giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. V vy, dn ch x
hi ch ngha va mang bn cht giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng
ri v tnh dn tc su sc.
b) Nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t l ch cng hu v nhng t
liu sn xut ch yu ca ton x hi. y l c trng kinh t ca nn dn ch x
hi ch ngha. c trng ny c hnh thnh v bc l ngy cng y cng
vi qu trnh hnh thnh v hon thin nn kinh t x hi ch ngha.
c) Trn c s s kt hp hi ho li ch c nhn, li ch tp th v li ch ca ton
x hi (do nh nc ca giai cp cng nhn i din), nn dn ch x hi ch
ngha c sc ng vin, thu ht mi tim nng sng to, tnh tch cc x hi ca
nhn dn trong s nghip xy dng x hi mi
d) Dn ch x hi ch ngha l nn dn ch rng ri nht trong lch s nhng vn
l nn dn ch mang tnh giai cp ca giai cp cng nhn- dn ch i i vi k
cng, k lut, vi trch nhim ca cng dn trc php lut.
Cu hi 13. Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha?
p. Cu tr li gm nm
1) Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin, mc tiu v ng lc ca qu
trnh pht trin x hi, ca qu trnh xy dng ch ngha x hi l dn ch.
2) Vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha nhm m rng dn ch, to iu
kin lin tc pht trin nhn cch, pht trin thc x hi, nng cao tnh tch
cc chnh tr-x hi ca qun chng, lm bc l v huy ng cc nng lc t chc,
tr tu ca nhn dn.
3) Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l quy lut ca s hnh thnh v t
hon thin ca h thng chnh tr x hi ch ngha.
4) Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu din ra nhm xy
91
dng, pht trin, hon thin dn ch, p ng nhu cu ca nhn dn. Trc ht n
tr thnh iu kin, tin thc hin quyn lc, quyn lm ch ca nhn dn, l
iu kin cn thit v tt yu mi cng dn c sng trong bu khng kh thc
s dn ch.
5) Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng chnh l qu trnh vn ng v
thc hnh dn ch, bin dn ch t kh nng thnh hin thc trong mi lnh vc
ca i sng x hi, l qu trnh a cc gi tr, chun mc, nguyn tc ca dn
ch vo thc tin xy dng cuc sng mi, chng cc biu hin ca dn ch cc
oan, v chnh ph, ngn nga mi hnh vi coi thng k cng, php lut.
Cu hi 14. Nhng c trng ca nn vn ho x hi ch ngha?
p. Cu tr li gm ba
1) Ch ngha Mc-Lnin vi t cch l h t tng ca giai cp cng nhn, l nn
tng t tng v gi vai tr ch o quyt nh phng hng pht trin ni dung
ca nn vn ho x hi ch ngha. Vai tr ch o ca ch ngha Mc-Lnin i
vi nn vn ho x hi ch ngha l iu kin quyt nh a nhn dn lao ng
thc s tr thnh ch th t gic v hng th vn ho ca x hi mi. c trng
ny phn nh bn cht giai cp cng nhn v tnh ng ca nn vn ho x hi ch
ngha.
2) Nn vn ho x hi ch ngha c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc.
Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, hot ng sng to v hng th vn
ho khng cn l c quyn, c li ca thiu s giai cp bc lt. Cng cuc ci
bin cch mng ton din trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ho, x hi
tng bc to ra tin vt cht v tinh thn ng o nhn dn tham gia xy
dng nn vn ho mi v hng th nhng gi tr ca nn vn ho .
3) Nn vn ho x hi ch ngha t di s lnh o ca giai cp cng nhn
thng qua t chc ng Cng sn v qun l ca Nh nc x hi ch ngha. y
l vn c tnh nguyn tc, l nhn t quyt nh trc tin i vi vic xy
dng nn vn ho x hi ch ngha. Nn vn ho x hi ch ngha khng hnh
thnh v pht trin mt cch t pht, tri li, n phi c hnh thnh v xy dng
mt cch t gic, c s qun l ca Nh nc v s lnh o ca ng Cng sn.
Mi s coi nh hoc ph nhn vai tr lnh o ca ng Cng sn v vai tr qun
l ca Nh nc i vi i sng tinh thn ca x hi, i vi nn vn ho x hi
ch ngha s dn n lm mt phng hng chnh tr ca nn vn ho- nn tng
tinh thn ca x hi.
Cu hi 15. Trnh by tnh tt yu v nhng ni dung c bn trong xy dng
nn vn ha x hi ch ngha?
1) Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ho x hi ch ngha
a) Xut pht t tnh trit , ton din ca cch mng x hi ch ngha i hi phi
thay i phng thc sn xut tinh thn, lm cho phng thc sn xut tinh thn
ph hp vi phng thc sn xut mi ca x hi x hi ch ngha.
92
b) Xy dng nn vn ho x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh ci to tm l,

thc v i sng tinh thn ca ch c li nhm gii phng nhn dn lao
ng thot khi nh hng t tng, thc ca x hi c lc hu. Mt khc, xy
dng nn vn ho x hi ch ngha cn l mt yu cu cn thit trong vic a
qun chng nhn dn thc s tr thnh ch th sn xut v tiu dng, sng to v
hng th vn ho tinh thn.
c) Xy dng nn vn ho x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh nng cao trnh
vn ho cho qun chng nhn dn lao ng, khc phc tnh trng thiu ht vn
ha. y l iu kin cn thit ng o nhn dn lao ng chin thng ngho
nn, lc hu, nng cao trnh v nhu cu vn ho ca qun chng.
d) Xy dng nn vn ho x hi ch ngha l tt yu xut pht t yu cu khch
quan: vn ho va l mc tiu, va l ng lc ca qu trnh xy dng ch ngha
x hi.
2) Nhng ni dung c bn ca nn vn ho x hi ch ngha
a) Nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc ca x hi mi. y l
iu kin khng th thiu xy dng nn dn ch x hi ch ngha, qun
chng c nhn thc ng v tham gia trc tip vo qun l nh nc.
b) Xy dng con ngi mi pht trin ton din. Con ngi l sn phm ca lch
s nhng ng thi con ngi cng chnh l ch th qu trnh pht trin ca lch
s. V vy, vic o to con ngi mi vi t cch l ch th sng to c thc
ca x hi ch ngha v cng sn ch ngha, l mt yu cu tt yu.
c) Xy dng li sng mi x hi ch ngha. Li sng mi x hi ch ngha c
xy dng, hnh thnh trn nhng iu kin c bn ca n, l: ch cng hu
v t liu sn xut, trong s hu ton dn gi vai tr ch o; nguyn tc phn
phi theo lao ng; quyn lc nh nc thuc v nhn dn; ch ngha Mc-Lnin
gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi v.v
d) Xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha. Gia nh vn ho x hi ch ngha
c tng bc xy dng cng vi tin trnh pht trin ca cuc cch mng x hi
ch ngha. Xut pht t mi quan h bin chng gia gia nh v x hi (gia nh
c xem l t bo ca x hi), c th ni, thc cht ca vic xy dng gia nh
vn ho l nhm gp phn xy dng nn vn ho x hi ch ngha.
Cu hi 16. Dn tc l g? Ni dung Cng lnh dn tc ca ch ngha McLnin?
1) Dn tc l g? Dn tc l mt khi nim a ngha, a cp , c xc nh tu
tng tnh hung c th. Hin nay c th hiu khi nim dn tc theo hai ngha, dn
tc l dn tc-quc gia vi t cch l mt cng ng chnh tr-x hi rng ln v
dn tc c hiu l cng ng dn tc-tc ngi.
a) Dn tc-quc gia l mt cng ng ngi n nh, hnh thnh trong lch s, c
chung mt ngn ng, mt lnh th, cng chung mt vn mnh lch s, c nhng
li ch chung (v kinh t, chnh tr), c chung nn vn ho (th hin trong phong
tc tp qun, tn ngng, tm l, li sng v.v)
93
b) Dn tc-tc ngi l mt cng ng ngi n nh hoc tng i n nh, c

chung mt ngn ng, mt nn vn ho, c thc t gic tc ngi. Vi ba tiu ch
ny to ra s n nh trong mi dn tc trong qu trnh pht trin. R rng l c
nhng khi c s thay i v lnh th hay thay i v phng thc sinh hot kinh
t, cng ng dn tc vn tn ti trn thc t.
2) Ni dung Cng lnh dn tc ca ch ngha Mc-Lnin
C s xy dng Cng lnh l nhng t tng ca C.Mc v Ph.ngghen v vn
dn tc; l s tng kt kinh nghim u tranh ca phong tro cch mng th
gii v cch mng Nga; phn tch su sc hai xu hng khch quan ca phong tro
dn tc. Ni dung Cng lnh gm
a) Cc dn tc hon ton bnh ng c ngha l cc dn tc ln hay nh (k c b
tc v chng tc) khng phn bit trnh pht trin cao hay thp, u c ngha
v v quyn li ngang nhau trong cc sinh hot kinh t, chnh tr, vn ho-x hi;
khng mt dn tc no c gi c quyn c li v c quyn i p bc bc lt
dn tc khc, th hin trong lut php mi nc v lut php quc t.
V.I.Lnin trin khai ni dung bnh ng hai cp l bnh ng gia cc quc
gia dn tc v bnh ng gia cc dn tc-tc ngi trong mt quc gia a dn
tc.
+) Trong mt quc gia c nhiu dn tc, quyn bnh ng gia cc dn tc phi
c php lut bo v v c th hin trong mi lnh vc ca i sng x hi,
trong vic phn u khc phc s chnh lch v trnh pht trin kinh t, vn
ho do lch s li c ngha c bn;
+) Trn phm vi gia cc quc gia dn tc, u tranh cho s bnh ng gia cc
dn tc trong giai on hin nay gn lin vi cuc u tranh chng ch ngha phn
bit chng tc, ch ngha dn tc ln, ch ngha dn tc hp hi; gn lin vi cuc
u tranh xy dng trt t kinh t th gii mi; chng s p bc bc lt ca cc
nc t bn pht trin i vi cc nc chm pht trin v kinh t.
Thc hin quyn bnh ng gia cc dn tc l c s thc hin quyn dn tc
t quyt v xy dng mi quan h hu ngh gia cc dn tc.
b) Cc dn tc c quyn t quyt trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi,
nhng thc cht l t quyt v chnh tr. Quyn dn tc t quyt l quyn lm ch
ca mi dn tc i vi vn mnh ca dn tc mnh, quyn t la chn ch
chnh tr-x hi v con ng pht trin ca dn tc mnh. Quyn t quyt bao
gm quyn t do c lp v chnh tr tch ra thnh mt quc gia dn tc c lp v
li ch ca cc dn tc v cng bao gm quyn t nguyn lin hip vi cc dn tc
khc trn c s bnh ng.
V.I.Lnin khng nh mt trong nhng nguyn tc ca vn dn tc t quyt l
phi c quan im lch s-c th khi nghin cu v gii quyt vn dn tc. Khi
xem xt, gii quyt vn dn tc t quyt ca dn tc cn ng trn lp trng
ca giai cp cng nhn. Ch ng h s phn lp mang li li ch cho giai cp cng
nhn, nhn dn lao ng v ca dn tc, ng h cuc u tranh gii phng trong
phm vi y. Kin quyt u tranh chng li mi m mu, th on ca cc th lc
quc v phn ng li dng chiu bi dn tc t quyt can thip su vo
94
cng vic ni b ca cc nc.

c) Lin hip cng nhn tt c cc dn tc phn nh bn cht quc t ca phong
tro cng nhn, phn nh s thng nht gia s nghip gii phng dn tc v gii
phng giai cp. N m bo cho phong tro dn tc c sc mnh ginh
thng li.
Lin hip cng nhn tt c cc dn tc quy nh mc tiu hng ti, quy nh
ng li, phng php xem xt, cch gii quyt quyn dn tc t quyt, quyn
bnh ng dn tc. ng thi n l yu t sc mnh m bo cho giai cp cng
nhn v cc dn tc chin thng k th ca mnh. on kt, lin hip cng nhn
cc dn tc l c s vng chc on kt, tp hp cc tng lp nhn dn lao
ng rng ri thuc cc dn tc trong cuc u tranh chng ch ngha quc, v
c lp dn tc v tin b x hi.
Cu hi 17. Phn tch bn cht, ngun gc ca tn gio?
1) Phn tch bn cht ca tn gio. Trong tc phm Chng uyrinh, Ph.ngghen
lm r bn cht ca tn gio trn c s xem tn gio l mt trong nhng hnh
thi thc x hi, ng vit, tt c mi tn gio chng qua ch l s phn nh h
o- vo trong u c ca con ngi- ca nhng lc lng bn ngoi chi phi
cuc sng hng ngy ca h; ch l s phn nh trong nhng lc lng trn
th mang hnh thc nhng lc lng siu trn th.
a) Tn gio l sn phm ca con ngi, gn vi nhng iu kin lch s t nhin
v lch s x hi xc nh. Xt v mt bn cht, tn gio l mt hin tng x hi
tiu cc. Tuy nhin, tn gio cng cha ng mt s gi tr vn ho ph hp vi
o c, o l ca x hi. Ch ngha Mc-Lnin v nhng ngi cng sn, ch
x hi ch ngha lun tn trng quyn t do tn ngng v khng tn ngng
ca nhn dn.
b) Tn gio c to thnh bi ba y t c bn l thc tn gio (gm tm l tn
gio v h t tng tn gio), h thng nghi l tn gio (trong hot ng th
cng l yu t c bn), t chc tn gio (thng c h thng t trung ng n c
s). V vy, tn gio l mt lc lng x hi trn th, c tc ng khng nh n
i sng x hi.
2) Ngun gc ca tn gio:
a) Ngun gc kinh t-x hi. Trong x hi cng sn nguyn thu, tn gio ra i
do trnh lc lng sn xut thp, km lm cho con ngi khng nm c
thc tin nhng lc lng t nhin, m cm thy yu ui v bt lc trc t
nhin rng ln v b n, v th, h gn cho t nhin nhng sc mnh, quyn lc
to ln, thn thnh ha nhng sc mnh . l hnh thc tn ti u tin ca tn
gio.
Khi x hi xut hin nhng giai cp i khng, bn cnh cm gic yu ui trc
sc mnh t pht ca t nhin, con ngi li cm thy bt lc trc nhng sc
mnh t pht ca x hi hoc ca mt th lc no ca x hi. Khng gii thch
c ngun gc ca s phn ho giai cp v p bc bc lt, ca nhng ngu
95
nhin, may ri, con ngi li hng nim tin vo th gii bn kia di hnh thc
cc tn gio.
b) Ngun gc nhn thc. nhng giai on lch s nht nh, nhn thc ca con
ngi v t nhin, x hi v bn thn mnh l c gii hn. Lun c khong cch
gia ci bit v ci cha bit; bi vy, trc mt con ngi, th gii va lun l
ci hiu c, va lun l ci b n. Do khng gii thch c ci b n y nn con
ngi d xuyn tc n, iu g khoa hc cha gii thch c, iu d b tn
gio thay th.
S xut hin v tn ti ca tn gio cn gn lin vi c im nhn thc ca con
ngi. Con ngi ngy cng nhn thc y hn, su sc hn th gii khch
quan, khi qut ho thnh cc khi nim, phm tr, quy lut. Nhng cng khi
qut ho, tru tng ha n mc h o th s vt, hin tng c con ngi
nhn thc cng c kh nng xa ri hin thc v d phn nh sai lc hin thc.
c) Ngun gc tm l l nh hng ca yu t tm l n s ra i ca tn gio.
c bit l nhng trng thi tm l tiu cc.
Trong cuc sng, nhng trng thi tm l mang tnh tiu cc nh s bt hnh, au
kh, ni kinh hong, s hi v.v d dn con ngi n vi tn gio mong c
s an i, che ch, gip lm gim ni kh au ca con ngi trong cuc sng
hin thc.
Khng ch vy, nhng trng thi tm l tch cc nh s hn hoan, vui sng, mn
nguyn v.v i khi cng c th l mt nguyn nhn dn con ngi n vi tn
gio. Ngoi ra, cc yu t nh thi quen, truyn thng, phong tc, tp qun cng l
nhng nguyn nhn tm l dn n s hnh thnh, duy tr v pht trin nim tin
tn gio.
Cu hi 18. Nguyn nhn tn ti ca tn gio trong ch ngha x hi? Nhng
nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn tn
gio?
1) Nguyn nhn tn ti ca tn gio trong ch ngha x hi
a) Nguyn nhn nhn thc. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi nhiu hin
tng t nhin, x hi v ca con ngi m khoa hc cha th l gii c. Do
trc nhng sc mnh t pht ca gii t nhin v x hi m con ngi vn cha
th nhn thc v ch ng c khin mt b phn nhn dn i tm s an i, che
ch v l gii t sc mnh ca ng siu nhin.
b) Nguyn nhn kinh t. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, vi s tn ti
ca nn kinh t nhiu thnh phn vi nhng li ch khc nhau ca cc giai cp,
tng lp x hi, vi nhng s bt bnh ng nht nh v kinh t, chnh tr, vn
ho, x hi mang n cho con ngi nhng yu t ngu nhin, may ri, lm
cho con ngi d tr nn th ng vi t tng nh cy, cu mong vo nhng lc
lng siu nhin.
c) Nguyn nhn tm l. Tn gio l mt trong nhng hnh thi thc x hi bo
th nht, in su vo i sng tinh thn, nh hng kh su m n np ngh,
96
li sng ca mt b phn nhn dn qua nhiu th h. V vy, d c th c nhng

bin i ln lao v kinh t, chnh tr, x hi th tn gio cng khng thay i ngay
theo tin ca nhng bin i kinh t-x hi m n phn nh.
d) Nguyn nhn chnh tr-x hi. Tn gio c nhng im cn ph hp vi ch
ngha x hi, vi ng li, chnh sch ca Nh nc x hi ch ngha. Gi tr o
c, vn ho ca tn gio p ng c nhu cu ca mt b phn nhn dn. Chnh
v vy, trong mt chng mc nht nh, tn gio vn c sc thu ht mnh m i
vi mt b phn qun chng.
) Nguyn nhn vn ho. Trong thc t, sinh hot tn gio p ng c phn
no nhu cu vn ho tinh thn ca cng ng x hi v trong mt mc nht
nh, c ngha gio dc thc cng ng, phong cch, li sng ca c nhn
trong cng ng. V vy, sinh hot tn gio li cun mt b phn nhn dn
xut pht t nhu cu vn ho tinh thn, tnh cm ca h.
T nhng nguyn nhn trn dn n s tn ti ca tn gio trong qu trnh xy
dng ch ngha x hi. Song cng cn nhn thc c rng tn gio cng c
nhng bin i cng vi s bin i ca nhng iu kin kinh t-x hi ca qu
trnh ci to v xy dng x hi mi.
2) Cc nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn
tn gio
a) Khc phc dn nh hng tiu cc ca tn gio trong i sng x hi gn lin
vi cng cuc ci to x hi c v xy dng x hi mi.
b) Tn trng, m bo quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca cng dn.
Mi cng dn theo tn gio hoc khng theo tn gio u bnh ng trc php
lut, u c ngha v v quyn li nh nhau.
c) Thc hin on kt gia nhng ngi theo vi nhng ngi khng theo mt tn
gio no, on kt cc tn gio hp php, chn chnh, on kt ton dn tc xy
dng v bo v T quc. Nghim cm mi hnh vi chia r v l do tn ngng, tn
gio.
d) Cn phn bit r hai mt chnh tr v t tng trong vic gii quyt vn tn
gio.y l vic cn thit, bi bn thn tn gio no cng gm hai mt ny v
phn bit trnh hai khuynh hng hu khuynh hoc t khuynh trong gii quyt
vn tn gio.
) Phi c quan im lch s-c th khi gii quyt vn tn gio. nhng thi k
lch s khc nhau, vai tr, tc ng ca tng tn gio i vi i sng x hi
khng ging nhau. V vy, cn c quan im lch s c th khi xem xt, nh gi
v ng x i vi nhng vn c lin quan n tn gio.
Cu hi 19. S ra i h thng x hi ch ngha v nhng thnh tu ca n?
1) S ra i v pht trin ca h thng x hi ch ngha
a) Trong chin tranh th gii th II, ng Cng sn nhiu nc chu u v chu
lnh o qun chng nhn dn phi hp vi Hng qun Linx thnh mt
trn chng phtxt. ng Cng sn nhiu nc ng ln lnh o qun chng
97
nhn dn v trang ginh chnh quyn thnh lp nh nc dn ch nhn dn.

b) Trong thi gian 5 nm (t nm 1944 n nm 1949) chu u v chu c
13 nc do ng Cng sn lnh o bng ba phng thc ginh c chnh
quyn v sau i ln ch ngha x hi.
+) Phng thc ch yu da vo lc lng v trang ca nhn dn nc mnh, xy
dng cc cn c a cch mng, khi thi c n lnh o nhn dn ng ln
ginh chnh quyn nh Cng ho nhn dn lin bang Nam T (1944), nc Vit
Nam Dn ch cng ho (1945), Cng ho nhn dn Anbani (1946) v Cng ho
nhn dn Trung Hoa (1949).
+) Phng thc ch yu da vo Hng qun Linx gii phng ng thi phi
hp v trang ca nhn dn nc mnh nh Cng ho nhn dn BaLan (1945),
Bungari (1946), Rummani (1948), Hunggari v Tip Khc (1946) nhng sau
phi u tranh trong ni b chnh ph trc xut cc phn t t sn, tr thnh
nc cng ho dn ch nhn dn do ng Cng sn lnh o (Hunggari 1947;
Tip Khc 1948) v Cng ho dn ch nhn dn Triu Tin (1948).
+) Phng thc hon ton do Hng qun Linx gii phng v Linx gip
ln con ng ch ngha x hi nh Cng ho dn ch c (10/1949).
Vy l sau chin tranh th gii th II, ch ngha x hi t mt nc m rng ra
13 nc chu u v chu ; vi thng li ca cch mng dn ch Cu Ba nm
1959, nc cng ho Cu Ba chuyn sang ch ngha x hi. Nh vy ch ngha x
hi khng ch chu u, chu m cn m rng n chu M Latinh. Ch
ngha x hi tr thnh h thng tn ti song song vi h thng t bn ch ngha.
2) Nhng thnh tu ca ch ngha x hi hin thc
Tri qua hn 74 nm tn ti v pht trin, ch ngha x hi hin thc Linx v
ng u em li nhng thnh tu to ln
a) V chnh tr.Thng li ca Cch mng Thng Mi Nga nm 1917 v cc cuc
cch mng x hi ch ngha cc nc t sau chin tranh th gii th II lm
thay i cn bn trong qu trnh pht trin ca th gii, m ra mt thi i mithi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi.
b) Vkinht. T nhng im xut pht ph bin l nn kinh t nng nghip lc
hu, trnh pht trin thp, ch sau 20 nm Linx v cc nc x hi ch ngha
ng u tr thnh nhng nc cng nghip ho, c tc pht trin cao. S
ln mnh v kinh t to iu kin pht trin cng nghip quc phng, m bo
cho Linx c iu kin bo v vng chc T quc x hi ch ngha v gp phn
quyt nh vo vic chin thng ch ngha pht xt trong chin tranh th gii th
hai.
c) V vn ho-x hi. Xo b c giai cp bc lt, khc phc c nhng bt
cng x hi, gii phng hng trm triu ngi ra khi tnh cnh n l, ph thuc.
Gii quyt cn bn nn tht nghip v m ch, tht hc. Chm sc y t v bo
him, tr cp x hi c thc hin. Pht trin mnh m gio dc ph cp v nng
cao trnh hc vn cho nhn dn. t nhiu thnh tu v vn ti nh cao trong
khoa hc, vn hc, ngh thut.
Vi sc mnh tng hp ca mnh, h thng x hi ch ngha c nh hng to
98
ln n i sng chnh tr th gii. Ch ngha x hi tr thnh ch da ca phong

tro gii phng dn tc, phong tro bo v ho bnh th gii. Cng chnh s ln
mnh ca ch ngha x hi, s pht trin ca phong tro gii phng dn tc v
cuc u tranh ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng nhng thp nin 50,
60 v 70 ca th k XX buc cc nc t bn ch ngha mun tn ti phi c
nhng iu chnh nht nh.
Cu hi 20. Nguyn nhn dn n khng hong v sp ca m hnh ch
ngha x hi Xvit?
p. Cu tr li gm hai
1) Nguyn nhn su xa l nhng sai lm thuc v m hnh pht trin ca ch ngha
x hi Xvit. Nu nh m hnh t chc x hi da trn k hoch ho tp trung
pht huy c sc mnh cho cuc chin tranh i quc v i th trong iu kin
ho bnh, xy dng ch ngha x hi, m hnh ny t ra khng ph hp. C ch k
hoch ho tp trung lm mt i tnh ch ng sng to ca ngi lao ng, chm
tr trong vic tip thu nhng thnh tu ca cuc cch mng khoa hc, cng ngh.
Trong nhng iu kin lch s mi, m hnh ch ngha x hi Xvit t ra khng
cn ph hp, l nguyn nhn su xa lm cho x hi ch ngha lm vo khng
hong dn ti sp Linx v ng u.
2) Nguyn nhn ch yu v trc tip dn n s sp
Chung quy li, vn ny sinh t ni b ng cm quyn v sai lm, s phn bi
ca nhng ngi lnh o cao nht. Trong ci t, ng Cng sn Linx mc
sai lm nghim trng v ng li chnh tr, t tng v t chc.
a) ng khng coi trng kt hp ch ngha Mc-Lnin vi thc tin nc mnh v
c im thi i; khng coi trng vic k tha, b sung v pht trin l lun
mcxt. Hoc gio iu, dp khun my mc, khng cn c vo tnh hnh mi
pht trin sng to. nh gi khng cng bng vi lch s, t ch ph phn sai lm
ca c nhn i n ph nhn ton b lch s ca ng v Nh nc, ph nh ch
x hi ch ngha, ph nh ch ngha Mc-Lnin cui cng i theo con
ng ch ngha dn ch x hi.
b) Ch tp trung trong ng b ph hoi, khng nhng lm cho ng mt kh
nng ca b ch huy chin u m ngay mu thun trong ng cng khng gii
quyt ni. Tnh quan liu, gio iu bo th rt nng n b phn lnh o cp
cao ca ng v Nh nc tc ng to ln n i sng x hi. S phn lit ng
Cng sn thnh cc phe nhm chnh tr khc nhau, nhiu t chc, ng phi chnh
tr ra i u tranh ginh quyn lc chnh tr. Khuynh hng dn tc ly khai ny
sinh, nhng cuc xung t m mu xy ra to mi trng cho cc lc lng phn
ng tri dy, x hi mt phng hng, gy thm ho cho nhn dn.
c) Lc lng phn bi trong nc tm ch da t cc chnh ph t sn bn ngoi,
cc th lc chng ch ngha x hi cng xem y l c hi tt thc hin
din bin ho bnh. Chng ra sc c v li ko nhng phn t c hi, phn bi
gi a v cao cc c quan ng, Nh nc a t nc theo xu hng t
bn. Khi b phn lnh o ti cao lin kt vi lc lng quc bn ngoi th
99
ch ngha x hi theo m hnh Xvit d dng sp .

Tuy nhin, s sp ca ch ngha x hi khng th l tt yu v thc t nhng
nc x hi ch ngha khc qua ci cch i mi a t nc tng bc thot
khi kh khn, khng hong nh Trung Quc, Vit Nam, Cu Ba. Vn l ch
ci cch, ci t. i mi nh th no, cn phi gi vng nguyn tc no m thi.
100

Giaotrinh-Nhungnguyenlycoban Cua Chunghiamaclenin PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giaotrinh-Nhungnguyenlycoban Cua Chunghiamaclenin PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NHNG NGUYN L C BN CA

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

NHP MN NHNG NGUYN L C BN

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

mng cng nghip khng nhng nh du bc chuyn ha t nn sn xut th cng t bn ch

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

lao ng trong nn sn xut t bn ch ngha v a ra nhiu quan im su sc v qu trnh

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

phng ton th nhn loi. Vi nhng quan im c bn ny, Mc v ngghen sng lp ra ch

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

d. Ch ngha Mac-Lnin v thc tin phong tro cch mng th gii

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

- Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin p ng nhng

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

CH NGHA DUY VT BIN CHNG

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

ngghen vit: Cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Phn nh l s ti to nhng c im ca dng vt cht ny dng vt cht khc trong

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

ch l kh nng huy ng sc mnh bn thn vt qua nhng cn tr trong qu trnh

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

ng ca con ngi i ngc li cc qui lut. Hnh ng y s c tc dng tiu cc i vi

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

PHP BIN CHNG DUY VT

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

cho nn h hy cn quan nim gii t nhin l mt chnh th v ng v mt ton b m xt

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

b. Quan h bin chng gia tt yu v ngu nhin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

- Bn cht: Phm tr dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Mt khc, cht ca s vt, hin tng khng nhng c xc nh bi cht ca cc yu t

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

c. ngha phng php lun

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

va l n nhng va l mt ci khc. Nh vy, s sng cng l mt mu thun tn ti trong bn

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

IV. L LUN NHN THC DUY VT BIN CHNG

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

CH NGHA DUY VT LCH S

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin