Bursali Rahmi Divani e Kitap

BURSALI RAHM VE DVNI
Yard. Do. Dr.
Mustafa Erdoan
2011
ZGEM
Mustafa Erdoan, 1971 ylnda Yozgatta dnyaya geldi. lk ve ortarenimini Yozgatta tamamlad. 1990 ylnda Yozgat Lisesinden, 1994
ylnda Gazi niversitesi Gazi Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnden mezun oldu. 1997 ylnda Krkkale niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal'nda yksek lisansn; 2008
ylnda Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Eski Trk Edebiyat
Bilim Dalnda doktorasn tamamlad. Dumlupnar niversitesinde ve
Gazi niversitesinde aratrma grevlisi olarak alt. Halen Krehirde
bulunan Ahi Evran niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr.
Mustafa Erdoann alannda yaynlanm drt kitab, ayrca muhtelif dergilerde km makaleleri ve ilmi toplantlarda sunduu bildirileri
bulunmaktadr. Yaynlanm kitaplar unlardr:
Trk Edebiyatnda Muhammes, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara,

2002, XIV+342 s.
Abdlbk Baykara Dede Hayat, ahsiyeti, Eserleri ve iirleri, Dergh Yaynlar, stanbul, 2003, 416 s.
Osmanl iirinde Mevln vgleri ve Mevlevlik Unsurlar, TDV

Yaynlar, Ankara, 2009, 728 s. (A. Mermer, A.S. Hidayetolu ve
N.K. Keskin ile birlikte).
Bursal Rahm ve Dvn, Dergh Yaynlar, stanbul, 2011, 410 s.
ZET
(BURSALI RAHM VE DVANI)
Bu kitapta XVI. yzyl airlerinden olan Bursal Rahmnin hayat,
edeb kiilii ve eserleri hakknda bilgi verilecek, Divan tantlp incelenecek ve ilgili Divann evriyazl metni sunulacaktr.
Rahmnin asl ad Pr Mehmeddir. Bursal Nakka Blnin oludur. Kaynaklarda doum tarihi gememektedir. Kk yata stanbula
gelmi ve ilim tahsiline balamtr. Rahm; nce Defterdar skender elebiye balanm, daha sonra onun vastasyla Sadrazam brahim Paa ve
Kanun ile tanm, onlarn meclislerinde iirler okuyup cizeler almtr.
Ancak hmleri olan skender elebi ve brahim Paann lmnden sonra
skntya dmtr. Bu dnemde tahsilini tamamlayan Rahm, Yeniehire
kad olarak atanm, bu grevdeyken H. 975 (M. 1567/1568) ylnda vefat
etmitir.
XVI. asrn dikkate deer sanatlarndan biri olan Bursal Rahm;
Gelibolulu lye gre yaad dnemdeki Bursa airlerinin en iyisi, dier
kaynaklara gre de deeri yeterince bilinmemi, kabiliyetli bir sanatdr.
Nect, Ahmet Paa ve zellikle Haylnin edeb anlayn devam ettiren,
Fuzl ile birok ortak noktas olan Rahm; devrin ilimlerine vkf, bir kuyumcu titizliiyle Trkeyi ileyen, zarf, k tabiatl ve daha ok ak terennm eden, duygusal bir airdir. Divan ile Gl-i Sad-berg, h u Ged
ve Yeniehir ehrengizi isimli mesnevleri bulunmaktadr.
Bursal Rahmnin Divan orta hacimli bir eserdir. Tarafmzdan
hazrlanan eserde 13 kaside, 34 musammat, 232 gazel, 3 kta ve 1 rubai
olmak zere toplam 295 manzme bulunmaktadr. Eserin muhtevasnda
kne syleyilerin arl oluturduu grlmektedir. Ayrca eserde
sosyal hayatla ilgili pek ok unsura yer verildii gibi, deyimlerin de sk sk
kullanld fark edilmektedir. Divanda ummiyetle sade saylabilecek
zarif bir Trke kullanlmtr.
ABSTRACT
In this book we are dealing with biography, literary personality and
works of Rahmi of Bursa who is one of the XVIth century poets of
Ottoman era. Later we are studying and introducing his diwan collection
of his poems- . Lastly we are editing the text of his divan critically.
Rahmi is penname of Pir Mehmed . His father is known as Nakka
Bali of Bursa. Biographical sources do not mention his date of birth. In his
young ages he went to stanbul and started to education. He firstly lives
under the patronage of Defterdar skender elebi who introduce him later
to Sadrazam brahim Pasha and Suleyman the magnificient. He reads his
poems in brahim Pasha and Suleyman the Magnificients courts. After
death of his patrons skender elebi and brahim Pasha he lives financial
problems. After that he completes his education he is appointed to Yeniehir as a judge. While carriying out this mission he dies in 1567/1568.
According to l who is one of the biographical sources of XVIth
century Rahm is one of the most important poets of the century.
According to other biographical sources he is a talented poet who is
underrated in his life. He continious literary intelligence of poets like Nect , Ahmet Paa and particularly Hayl Bey. In his poetry there are a lots of
common points with Fuzls poetry. He is the knowing person the
sciences of his period. He is a poet who has arefined personality and writes
amorous poems. He has a Diwan collection of poems- and mathnawis
named Gl-i Sadberg the rose that has a hundred leaf, h u Ged Shah
and the Beggar, Shahr-Engeez of Yeniehir.
In the diwan that critical edition of it is prepared by us 134 qasidah,
34 musammat, 232 ghazal, 3 qtah, 1 rub totally 295 poems are found. If
we have a look to the content of the diwan we see that amorous poems are
attract our attentions. Moreover the diwan is important in terms of social
life and usage of idioms today not used in modern Turkish. Generally he
uses unsophisticated language.
N SZ
Bilindii zere Trk edebiyat tarihi iinde XVI. asrn ayr bir yeri
vardr. Bu yzyl bir anlamda eski Trk edebiyatnn zirve dnemidir. Bu
yzylda Zt, Hayl, Bk, Fuzl gibi byk airlerin yetimesinin tesinde; Trk iiri ses, ekil ve muhteva asndan en baarl, en gzel rneklerini vermitir. Belki de XVI. yzyln ikinci, nc derecede saylan sanatlar, dier yzyllarn birinci derecede sanatlar deerindedir. Ancak bu
asr airleri iinde de gnmzde fazla tannmayan, eserleri bilinmeyen,
hak ettii deeri grememi sanatlar bulunmaktadr. Bize gre bunlardan
biri de Bursal Rahmdir. Rahm, belki byk airlerin glgesinde kalmasndan, belki de bugne kadar Divannn elde olmamasndan dolay yeterince ilgi ve deer bulamam airlerden biridir.
Bursal Rahmnin ilk dikkatimizi ekmesi 2000li yllarn banda
oldu. O srada doktora tezi konusu ararken Ankara Milli Ktphanede bulunan Rahm Divanna rastladk. iirlerini okuduumuzda ve hakknda
biraz bilgi topladmzda; Bursal Rahmnin deeri bilinmemi, baarl
bir air olduunu, fakat Divannn bilinmediini, bu yzden iirleri zerinde fazla almann yaplmadn anladk. Bu air ve eseri zerinde almaya karar verdik. Divann tek nsha olmas ve fazla hacimli olmamas
bizim ilgili konuyu doktora tezi olarak almamza mani olduysa da biz
yine de Rahm ile ilgimizi kesmedik. Bir taraftan Divan metnini Latin harflerine aktarrken bir taraftan da konuyla ilgili malzeme toplamaya, yazma
iir mecmualarn bu adan da taramaya devam ettik. Geen sre iinde
Bursal Rahmnin Divann tantan bir makale yaynladk. Ayn zamanda
baka aratrmaclar tarafndan da Rahm ile ilgili farkl seviyelerde almalar yapld. Hatta bunlardan bazlarn ilk duyduumuzda bir hayli canmzn skldn itiraf edebiliriz. Ancak bu eserlerin tam metnini elde edip
incelediimizde almalarn yetersiz olduunu, zellikle Bursal Rahm
Divan adyla yaplan iki yksek lisans tezinin birok eksik ve yanlla dolu
5
olduunu grdk. Bunlar da bize konuyla ilgili almamz tamamlama

konusunda cesaret verdi. Maksadmz insanlarn eksik ve yanllarn gstermek olmadndan biz bu tezlerdeki problemlere fazla iaret etmedik.
Nihayet yaklak on yllk bir dostluk ve emek bir nevi ete, kemie
brnd, kitap olarak grnd. Amacmz; bize gre hakikaten klasik bir
air olan Bursal Rahmnin daha iyi tannmasn ve edebiyat tarihimizdeki
hak ettii yeri almasn salamaktr. nk Rahm, bugne kadar ya bilinen
az saydaki iirinden ya da mesnevlerinden hareketle ve bize gre eksik
olarak deerlendirilmitir. Bu almayla Rahmnin edeb kiiliini en iyi
yanstabilecek olan Divan ortaya konulmu olmaktadr.
almamzn Giriinde Trk edebiyatnda Rahm mahlasn kullanan airler ele alnmtr. Kitabmz temelde Bursal Rahm ve Rahm
Divannda ekil ve Muhteva ve Bursal Rahm Divannn Metni olmak
zere ana blmden meydana gelmektedir. I. Blmde Bursal Rahmnin hayat, eserleri ve edeb kiilii konular daha alt balklara ayrlarak
mmkn olduunca detayl bir ekilde incelenmitir. Bu ksmlar; kaynaklardaki ve airin kendi eserlerindeki bilgilerin birlikte deerlendirilmesiyle
oluturulmutur. Bu blmlerde airin biyografisi, eserleri ve edeb kiiliiyle ilgili mevcut bilgiler derlenip toparlanm, deerlendirilmi; ayrca
bunlara birok yeni bilgi ilave edilmitir. Kitabmzn II. Blm Divann
ekil ve muhteva asndan incelendii blmdr. Bu blm kendi iinde;
Nazm akilleri, henk Unsurlar, Muhtev zerine Notlar ve Dil
ve slup zerine Notlar alt blmlerine ayrlm, ayrca bunlar da daha alt
balklar halinde detaylandrlmtr. Divann muhtevasnda ak ve sosyal
hayatla ilgili unsurlarn youn olarak bulunduu dikkati ektiinden, muhteva ksmnda yalnz bunlar zerinde durulmutur. almamzn nc
blmn Divann metni oluturmaktadr. Bu ksmda manzmelerin sralanmasnda mevcut Divan nshas esas alnm, bu eserde bulunmayp farkl kaynaklardan tespit edilen manzmeler de ilgili ksmlara ilave edilmitir.
Kitabmzn en sonunda ise, alma srasnda yararlanlan kaynaklar topluca gsterilmitir.
Bursal Rahm Divannn birden fazla ve tam bir nshasnn olmamas nemli bir skntdr ve bu da bizi dier kaynaklar, zellikle yazma
mecmualar taramaya sevk etmitir. Ancak bu tip taramaya dayal almalarn da ucunun ak olduu, her an yeni bir malzemenin, yeni bir manzmenin ortaya kma ihtimalinin olduu ilgilenenlerin malumudur. Bu bakmdan bizim almamzn da eksiklerinin, kusurlarnn olmas mmkndr. Bunlar iyi niyetli olarak bize ifade edeceklere minnettar olacamz
6
belirtmek isterim.
Son olarak almam okuyup tenkit eden deerli hocalarm ve meslektalarm Prof. Dr. Kenan Erdoan, Prof. Dr. M. Fatih Kksal, Do. Dr.
Glgun Erien Yazc, Yard. Do. Dr. Said Okumu, Yard. Do. Dr. Abdullah Aydn, Dr. Ersen Ersoya ve katkda bulunan dier arkadalarma en
iten teekkrlerimi sunarm.
Mustafa ERDOAN
Krehir-2011
NDEKLER
N SZ, 3
NDEKLER, 7
KISALTMALAR, 11
GR, 13
Trk Edebiyatnda Rahm Mahlasl airler, 13
I. BLM: BURSALI RAHMNN HAYATI, ESERLER VE EDEB
KL, 23
I.1. HAYATI, 25
I.1.1. Ad ve Mahlas, 25
I.1.2. Doum Yeri ve Tarihi, Memleketi, 27
I.1.3. Ailesi, 30
I.1.4. Tahsili, 36
I.1.5. Meslei ve Vazifesi, 40
I.1.6. Vefat, 42
I.1.7. evresi, 44
I.1.8. Dier Baz zellikleri, 58
I.2. ESERLER, 63
I.2.1. Dvan, 63
I.2.2. Gl-i Sad-berg, 67
I.2.3. h u Ged, 70
I.2.4. Yeniehir ehr-engizi, 73
I.3. EDEB KL, 77
I.3.1. Kaynaklara Gre Rahmnin iiri ve airlii, 77
I.3.2. Rahmnin iirle lgili Grleri ve Kendi iirine/airliine Bak,
80
I.3.3. Rahmnin iirinin zellikleri, 87
I.3.4. Rahmnin Etkilendii airler, 92
I.3.5. Rahmden Etkilenenler, 100
II. BLM: RAHM DVANINDA EKL VE MUHTEV, 109
II.1. NAZIM EKLLER, 111
II.1.1. Kasideler, 113
II.1.2. Ktalar, 118
II.1.3. Musammatlar, 118
II.1.4. Gazeller, 123
9
II.1.5. Rubai, 127

II.1.6. Beyitler, 127
II.2. HENK UNSURLARI, 129
II.2.1. Vezin, 129
II.2.2. Kafiye ve Redif, 133
II.3. MUHTEV ZERNE NOTLAR, 137
II.3.1. Ak Anlay, k, Sevgili ve Rakip, 139
II.3.2. Sosyal Hayat zleri, 154
II.3.2.1. detler, 155
II.3.2.2. letler, 157
II.3.2.3. Giyecekler, 157
II.3.2.4. Gndelik Hayat, 158
II.3.2.5. nanlar ve nanlar, 160
II.3.2.6. Kitap Adlar, 161
II.3.2.7. Mekn, 162
II.3.2.8. Meslekler, 162
II.3.2.9. Oyunlar, 163
II.3.2.10. Sosyal Tenkit, 163
II.3.2.11. Tipler, 166
II.3.2.12. Yiyecekler, 171
II.4. DL VE SLUP ZERNE NOTLAR, 173
II.4.1. Dil, 173
II.4.2. Arkaik ekiller, 175
II.4.3. Ataszleri ve Deyimler, 176
II.4.4. slup, 181
II.4.5. Edeb Sanatlar, 189
III. BLM: BURSALI RAHM DVANININ METN, 201
Metnin Kuruluunda ve Yazmnda Dikkat Edilen Hususlar, 203
DVN-I RAHM, 207
Kasdeler, 207
Ktalar, 250
Musammatlar, 252
Gazeller, 305
Rubai, 450
Beyitler, 451
KAYNAKLAR, 455
9
KISALTMALAR
06 Mil: Ankara Mill Ktphane
age : ad geen eser
agm : ad geen makale
agt : ad geen tez
AKM : Atatrk Kltr Merkezi
D
: Dvn- Rahm, 06 Mil Yz A 6803/1.
B
: Beyit
FT: : Fatih Tl, Bursal Rahm elebi ve Divn, stanbul niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2006.
G
: Gazel
GSBE: Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
K
: Sabahattin Kk, 16. Yzyl irlerinden Bursal Rahmi elebi ve
iirleri, MFEF Trklk Aratrmalar Dergisi, mil elebiolu
Armaan, S. 7 (1993), s. 423-472.
KB : Kltr Bakanl
KTB : Kltr ve Turizm Bakanl
Ks : Kaside
Kt : Kta
MN : M. Fatih Kksal, Edirneli Nazm Mecman-Nezir (ncelemeTenkitli Metin), Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 2001.
Ms : Musammat
PB : Pervane Bey Nazre Mecmuas, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Badat Blm, Yz 406.
R
: Rubai
s.
: sayfa
S
: Say
SBE : Sosyal Bilimler Enstits
SK : Sleymaniye Ktphanesi
9
: Ali Nihad Tarlan, iir Mecmualarnda XVI ve XVII. Asr Divan

iiri Rahm ve Fevr, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk
Dili ve Edebiyat Dal, Seri 1, Fasikl 1, stanbul, 1948, s. 1-52.
TB : Turan Boranolu, Bursal Rahm elebi Divannn Tahlili, Frat
niversitesi, SBE, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Elaz, 1997.
TDEA: Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Dergh Yaynlar
TDK : Trk Dil Kurumu
TDVA
: Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi
TTK : Trk Tarih Kurumu
vr. : varak
Yz : Yazma
T
11
TRK EDEBYATINDA RAHM MAHLASLI ARLER

Klasik Trk edebiyat yzyllarca Trk insannn duygu ve dncelerini dile getirmede en nemli vasta olmutur. Olduka uzun bu sre zarfnda, kimi zaman airlerin mterek mahlaslar kullandklar bilinmektedir.
Ayn mahlasn kullanlmas, zaman zaman airlerin ve iirlerin birbirine
kartrlmasna zemin hazrlamtr1. Rahm mahlas da Trk edebiyatnda
ok kullanlan mahlaslardan biridir. Aratrmalarmz sonucunda Trk edebiyatnda 13 farkl Rahm mahlasl air bulunduu tespit edilmitir2. Ancak
bunlardan bazlar hakkndaki bilgiler olduka snrldr. Rahm mahlasl
airler aada, mmkn olduunca tarih srasna gre yazlm, ardndan
haklarnda ok ayrntl olmayan bilgiler verilmitir. Daha sonra da, varsa,
airle ilgili karklklara iaret edilmitir.
1. Bursal Rahm (. 1567): almamzn asl konusunu oluturan
Bursal Rahmnin hayat hakknda ileride ayrntl bilgi verilecektir.
2. Kubr-zde Rahm/Hevy (. 1715): Asl ad Abdurrahman olup
Kubr-zde diye mehur olmutur. stanbul'da domu olan ir, ehid Ali
Paann yardmlarna mazhar olmu, ktiplik yapmtr. Edirneyi ok seven ve uzun sre Edirnede yaayan air, bir rivayete gre hacca giderken
Kahirede, bir rivayete gre de stanbulda vefat etmitir. nceleri Hevy
mahlasn kullanan air, daha sonra Rahm mahlasn almtr. Hevy mah1
Konuyla ilgili geni bilgi ve tartmalar iin bk. Mustafa Erdoan, Divan iirinde Ortak
Mahlas Sorunu ve Kabl rnei, Erdem, S. 53, 2009, s. 55-81.
2
Trk edebiyatnda; Tuhfe-i Nilye gre 12, Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler
Szlne ve bundan hareketle yazlan Divan Edebiyatnda Mahlasda airler balkl
makaleye gre 5 Rahm vardr. Bk. Mehmet Nil Tuman, Tuhfe-i Nil Divan airlerinin
Muhtasar Biyografileri I, Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tat, Bizim Bro Yaynlar, Ankara, 2001, s. 327-329; Haluk pekten-vd, Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl, KTB Yaynlar, Ankara, 1998, s. 362-363; Mustafa sen, Divan Edebiyatnda
Mahlasda airler, telerden Bir Ses Divan Edebiyat ve Balkanlarda Trk Edebiyat
zerine Makaleler, Aka Yaynlar, Ankara, 1997, s. 202. A. Hayyampurun yazd
Ferheng-i Shanvern isimli esere gre ran edebiyatnda Rahm Buhary ve Rahm
Lhic olmak zere 2 Rahm bulunmaktadr. Bununla birlikte ayn eserde 8 Rahmet, 12
Rahm, 7 Rahm mahlasl air gemektedir. A. Hayyampur, Ferheng-i Shanvern, Tebriz, 1340, s. 225-226.
lasyla syledii manzmelerinden oluan bir Divan bulunan airin, kaynaklarda ayrca Vmk u Azr, Ysuf u Zleyh ve Hezliyyt olduu nakledilmektedir3. Bu airle ilgili bilgi veren tarih kaynaklardan smail Beliin eserinde, Bursal Rahmye ait olduunu kesin olarak bildiimiz bir
beyit (G 176/1) Kubr-zde Rahmninmi gibi gsterilmitir4. Hlbuki
ilgili beytin matla olduu gazel; Seh Bey, k elebi, Knal-zde gibi
yazarlarn tezkirelerinde Bursal Rahmnin olarak kaytldr. Yine bir baka
kaynakta da Bursal Rahmye ait olduu kesin olarak bilinen bir gazel
Kubr-zdenin iirlerine rnek olarak yazlmtr5. Halbuki ilgili gazel
Bursal Rahmnin Divannda gemekte (G 213), Kubr-zdenin Divannda ise bulunmamaktadr. Zaten Kubr-zdenin mevcut Divanndaki btn manzmeler Hevy mahlasn tamaktadr6. lgili gazelde ise Rahm mahlas bulunmaktadr.
3. Krml Rahm (. 1751): Asl ad Mustafadr. Krma bal Bahesarayda domutur. lk bilgileri amcas Hseyin Efendiden aldktan
sonra stanbula gelmi ve o srada sadrazam olan Damad brahim Paaya
bir kaside sunmutur. Bu yolla brahim Paaya intisab ve bir sre hizmet
eden Mustafa Efendi, sonra brahim Paann olu Mehmed Paa vezir
olunca onun katiplii vazifesine atanmtr. Ardndan Tersne-i mire katipliine getirilen Krml Rahm, daha sonra rana sefir olarak giden
Kesriyeli Ahmed Paann maiyetinde vakanvs olarak rana gitmitir.
Dnnde tekrar tersane katipliine atanan Rahm bu grevdeyken 19
Austos 1751de vebadan vefat etmi ve Edirnekap haricine defnedilmitir.
Krml Rahmnin Divan ve Sefret-nmesi vardr7.
3
Mustafa Safy Efendi, Tezkire-i Safy (Nuhbetl-sr Min-Fevidil-Er) ncelemeMetin-ndeks, Haz. Pervin apan, AKM Yaynlar, Ankara, 2005, s. 230-231; Adnan nce, Tezkiret-uara Slim Efendi, AKM Yaynlar, Ankara, 2005, s. 338, 342; smail
Beli, Nuhbetl-sr Li-Zeyli Zbdetil-Er, Haz. Abdulkerim Abdlkadirolu, Gazi
niversitesi Yaynlar, Ankara, 1985, s. 140; pekten-vd, age, s. 363. Kubur-zde Rahmnin Hevy mahlasl Divan zerine bir yksek lisans tezi almas yaplmtr: Zehra Vildan akr, Hevy (Abdurrahman, Kubr-zde) Dvnnn Tenkidli Metni ve ncelenmesi, Trakya niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Edirne, 1998.
4
smail Beli, age, s. 142.
5
Rdvan Canm, Edirne irleri, Aka Yaynlar, Ankara, 1995, s. 349.
6
Bk. akr, agt.
7
nce, age, s. 343; Rmiz ve db- Zurafs, Haz. Sadk Erdem, AKM Yaynlar, Ankara,
1994, s. 120-121 (Rmiz, airin Krmn Akkirman kazasndan olduunu sylemekte-
13
Rahm mahlasl airler iinde Divan en yaygn olan Rahm, Krml

Rahmdir. Bu airin Divannn yurt iinde ve yurt dnda birok nshas
vardr8. Hatta baz kataloglarda airler kartrlm ve Krml Rahmya ait
Divan, Bursal Rahm adna kaydedilmitir9. Dier taraftan Bursal Rahm
ile iirleri en ok kartrlan Rahm de Krml Rahmdir. Nitekim eitli
eserlerde, yaplan kimi tezlerde bu iki airin ismi ve eserleri birbirine kartrlmtr. Mesela E. J. Wilkinson Gibb tarafndan yazlan Osmanl iir
Tarihi isimli eserde aslnda Bursal Rahmye ait olan bir gazel Krml
Rahmninmi gibi gsterilmitir10. Halbuki ilgili gazel tarafmzdan hazrlanan Bursal Rahm Divannda bulunduu gibi (G 73), Sevgi Elmas tarafndan hazrlanan Krml Rahm Divannda da gememektedir11. Bunlardan da te manzme, XVI. yzyl tezkirelerinden olan Knal-zde Tezkiresinde de Bursal Rahmnin iirlerine rnek olarak gsterilmektedir ki bu
dir); Mehmed Sreyya, Sicill-i Osman, Yayna Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakf Yurt
Yaynlar, stanbul, 1996, C. 4, s. 1343; Bursal Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri,
Haz. Mustafa Tat-Cemal Kurnaz, Bizim Bro Basmevi, Ankara, 2000 (stanbul,
1333ten tpkbasm), C. III, s. 57-58; Tuman, age., C. I, s. 327; emseddin Sami, Kmsul-Alm, Kagar Yaynlar, Ankara, 1996, C. 3, s. s. 2270; TDEA, stanbul, 1990, C.
7, s. 271; Haluk pekten-vd, Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl, KTB
Yaynlar, Ankara, 1988, s. 363. Krml Rahmnin Divan ve Sefaret-nmesi zerine
birer yksek lisans tezi hazrlanmtr. Bk. Sevgi Elmas, Rahm (Krml, Mustafa) Hayat Edeb ahsiyeti, Eserleri ve Divannn Tenkidli Metni, Trakya niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi,
Edirne, 1997; Fatma Kele nder, Krml Rahm Efendi Sefaretname-i ran(1747)n
Transkripsiyonu ve Deerlendirmesi, Krkkale niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
Tarih Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Krkkale, 2002.
8
Nitekim Sevgi Elmas tarafndan kurulan Divann Tenkitli Metninde sekiz nsha kullanlmtr. Bk. Elmas, agt, s. XLI. Ancak bunlar sadece stanbuldaki nshalardr. Ankara,
Erzurum gibi farkl ehirlerdeki, ayrca Msr, ran, Suudi Arabistan gibi d lkelerdeki
yazma divan nshalar tespit edilmemi ve kullanlmamtr. Bunlar da gz nnde tutulursa Krml Rahm Divannn nsha saysnn olduka artaca rahatlkla sylenebilir.
9
Mesela Msrda bulunan iki nsha ve randa bulunan bir nsha bu szlere rnek olarak
gsterilebilir. Bk. Msr Mill Ktphanesi Yazma Eserler Katalogu, Kahire, 1989, C. II,
s. 68-69; Kitab-hane-i Ayetullah el-uzma el-Mar'ai el-Necefi (ran), Haz. Hseyin Muttaki, ?, 2002, C. I, s. 119.
10
E. J. Wilkinson Gibb, Osmanl iir Tarihi A History of Ottoman Poetry III-V, Tercme:
Ali avuolu, Aka Yaynlar, Ankara, 1999, s. 320.
11
Bk. Elmas, agt.
14
da konuyu daha da net hale getirmektedir12. Yine Bursal Rahmye ait olan
bir gazel (G 70) Krml Rahmnin zannedilmi, hatta Krml Rahm Divannn alt yazma nshasnda da yer bulmutur13. Ancak, ilgili gazelin Bursal Rahm Divannda bulunmas bir tarafa, XVI. yzylda derlenmi olan
Pervne Bey Mecmuasnda, stelik zemin iir olarak ve Ez-n- Rahm
elebi Bursavdr balyla yazlm olmas (vr. 163b) bu konudaki pheleri gidermekte ve iirin Bursal Rahmye it olduunu kesin olarak ortaya koymaktadr.
Buna karlk Krml Rahmnin iirlerinin Bursal Rahmye izafe
edildii de olmutur. Mesela, Hz. Mevlnnn Trk edebiyatndaki tesirini
anlatan baz kaynaklarda Krml Rahm Divannn ba taraflarnda bulunan ve
Medr- ems-i Hddur cenb- Mevln
Rumz- vahy-i Huddur kitb- Mevln14
beytiyle balayan manzme, doal olarak Rahm mahlasn tadndan,
Bursal Rahmnin zannedilmi, stelik buna dayanlarak Bursal Rahmnin
Mevlev olduu bile sylenmitir15. Hlbuki bu manzme Bursal Rahm
Divannda yer almad, eski yaz baz eserlerde sadece Rahm mahlasyla
kaytl olduu gibi16, Krml Rahm Divannn da be yazma nshasnda
gemektedir. Benzer ekilde Bursal Rahm hakknda hazrlanan bir yksek
lisans tezinde, aslnda Krml Rahm Divannda kaytl olan, fakat Bursal
Rahmnin Divannda bulunmayan, ayrca Bursal Rahmye ait olmad
slubundan kolayca anlalan iki gazel de Bursal Rahmnin iiri olarak
12
Knal-zde Hasan elebi, Tezkiret-uar, Haz. brahim Kutluk, TTK Yaynlar,

Ankara, 1989, C. 1, s. 403.
13
Elmas, agt, s. 67.
14
Elmas, agt, s. 3-4.
15
rnek olarak bk. Emine Yeniterzi, Mevln Celleddin Rm, Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, Ankara, 1995, s. 98.
16
Mesela XIX. yzyln sonunda Dervi Vsf Efendi tarafndan yazlm olan Mecmua-i
Medyih-i Mevln isimli olduka hacimli ve Trkiye ktphanelerinde alt yazma nshas olan iir mecmuas bunlardan biridir. Konuyla ilgili bk. Ahmet Mermer-vd, Osmanl
iirinde Mevln vgleri ve Mevlevlik Unsurlar, TDV Yaynlar, Ankara, 2009.
Rahmnin ilgili iiri iin bk. age, s. 78-80.
15
gsterilmitir17. Bunlarn dnda da bize gre hangi Rahmya ait olduu

tartmal iirler de vardr18.
4. Abdurrahm Rahm (1769da hayatta): Hoca Sadeddin Efendinin
neslinden gelen Mehmed Sadeddin Efendinin oludur. Medreseden mezun
olduktan sonra Mesih Paa Medresesi, Davut Paa Medresesi, Ayasofya ve
Sleymaniye Medresesi gibi eitli medreselerde mderrislik ve Selanik
kadl yapmtr19.
5. Tatar Rahm (. 1773): Asl ismi Abdurrahmdir. Tatar Rahm diye tannmtr20.
6. Erzurumlu Rahm (. 1808): Asl ad Abdurrahmdir. Erzurumda
domutur. Mderris olup tasavvufla da ilgilenmitir. Hoca Rahm diye
tannmtr. Tezkire yazar eyhlislam rif Hikmet Beyin babasna hocalk yapmtr. Ksm Hnnin Seyr-i Slk l-Melikil-Mlk isimli eserini Refk-i Tark ismiyle tercme etmi, ayrca Avmil-i Atki de nazmen
tercme etmitir21.
7. Badatl Rahm (d. 1779/1780): Asl ad Abdurrahmandr. Abbas
Efendinin oludur. Badatta domu, tahsilini tamamladktan sonra
1812de stanbula gelerek eyhlislm Drr-zde Seyyid Abdullah Efen17
Turan Boranolu, Bursal Rahm elebi Divannn Tahlili, Frat niversitesi, SBE,
Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Elaz, 1997, s.
348, 360.
18
Mesela tarafmzdan tespit edilen, tamam on yedi beyitlik, ancak vezin ve imla ynyle
olduka problemli bir manzme udur: Mecmua-i Er, TDK Ktphanesi, Yz A 419,
19b-20a (Kenarlarda ve kimi zaman ters vaziyette yazlmtr). Yine Boranolunda geen baz manzmeler de bize gre tartmaldr. Bk. Boranolu, agt, s. 330-331, 366. Ayrca, hazrlanan bir yksek lisans tezinde Resm mahlas yanllkla Rahm eklinde okunarak iirin Bursal Rahmye ait olduu zannedilmitir. Betl Gndodu, Pervne Beg
Nazire Mecmuas (30a-67b) Transkripsiyonlu ve Edisyon Kritikli Metin, Marmara niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2002, s. 346. Bu manzmeler tarafmzdan hazrlanan Bursal Rahm Divanna dahil edilmemitir.
19
Mustafa Safy Efendi, age, s. 233; nce, 344-345; Rmiz ve db- Zurafs ncelemeTenkidli Metin-ndeks-Szlk, Haz. Sadk Erdem, AKM Yaynlar, Ankara, 1994, s.
121-122; Tuman, age, C. I, s. 329; TDEA, C. 7, s. 270.
20
Tuman, C. I, s. 327; pekten-vd, age, s. 363.
21
M. Nuri narc, eyhlislm rif Hikmet Beyin Tezkiret-uars ve Transkripsiyonu, Gaziantep niversitesi, SBE, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam
Yksek Lisans Tezi, Gaziantep, 2007, s. 58; Bursal Mehmed Thir, age, C. I, s. 316;
emseddin Sami, age, C. 3, s. s. 2270; Tuman, age, C. I, s. 327-328; TDEA, C. 7, s. 270;
pekten-vd, age, s. 363.
16
diye balanm ve onun iaretiyle 1813te ulem snfna dahil olmutur.

Baz ehirlerde niblik yapmtr. dilde nazma ve nesre kdir biridir.
Badatl Rahm diye tannmtr22.
8. Antepli Rahm (1783te hayatta): Antepte domu ve Glahmetzde diye tannmtr. yi derecede Farsa bildii, ayrca attar ve hattat olduu sylenmektedir23.
9. Harputlu Rahm (1802-1883): Harput limlerinden Houlu Hoca
Ahmed Efendinin oludur. Houda (Yurtba) domu, ilk derslerini babasndan almtr. Daha sonra muhtelif hocalardan dersler alarak kendini
yetitirmi ve Kayserili lim Hoca Kasmdan ilmiye iczeti almtr. Bundan sonra Houda dersler vermeye balayan air, mrnn sonuna kadar
bu meguliyeti devam ettirmi ve Hoca Rahm diye tannmtr. 1884te
vefat eden Harputlu Rahm, kynn mezarlna defnedilmitir. inde
Farsa manzmelerin de bulunduu Trke ve matb bir Divan vardr.
Ayrca Sad-i iraznin Bostnn tercme ettii nakledilmektedir24.
10. Kandiyeli Rahm (1839-1894): Asl ad brahimdir. Girit yarmadasna bal Kandiyedendir. Bural olan Abdlhamid Aann oludur. lk
tahsilini memleketinde yaptktan sonra ktiplik mesleine ynelmi, ardndan tahsilini de ilerleterek zmir, Edirne, Girit gibi muhtelif yerlerde gmrk mdrlnde (rsmt umrunda) alm, 1894te skenderun gmrk mdr iken vefat etmi ve buraya bir saat uzaklktaki Bilana defnedilmitir. dilde nazm ve nesre muktedir biri olduu sylenen brahim
Efendinin Arapadan tercme ve matbuVastats-Slk F-SiysetilMlk, gayr- matb Feridl-Fevid isimli Hfz Divan erhi, mam-
Gazlnin Bidyetl-Hidye isimli risalesinin tercmesi olan db- nsn
ve Mevln Hlid-i Badadnin bir risalesinin tercmesi olan Tercme-i
Risle-i Rbtas vardr. Ayrca hyul-Ulm da tercmeye balamsa
da tamamlamaya mr vefa etmemitir25.
22
Esad Mehmed Efendi ve Bae-i Saf-Endzu, Haz. Rza Ora, Kltr ve Turizm
Bakanl, e-kitap, www.kulturturizm.gov.tr, Burdur, 2001, s. 126; Tuman, age, C. I, s.
329.
23
narc, agt, s. 59; Tuman, age, C. I, s. 329; pekten-vd, age, s. 363.
24
Bursal Mehmed Thir, age, C. II, s. 206; bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk
airleri, AKM Yaynlar, Ankara, 2002, C. IV, s. 1775-1776 (lgili cildi haz. brahim
Batu); Tuman, age, s. 328; ; TDEA, C. 7, s. 270; Halil Erdoan Cengiz-Gnl Hatay
Eren, Rahm-i Harput Divan, KB Yaynlar, Ankara, 1996, s. 1-3.
25
Bursal Mehmed Thir, age, C. II, s. 207-208; nal, age, C. IV, s. 1778-1780; Tuman,
age, C. II, s. 329; TDEA, C. 7, s. 271.
17
11. Sivasl Rahm (1874-1908): Glhaolu ailesinden brahim

Sadeddin Efendinin oludur. Sivasta domutur. Pek fazla tahsil grmemi, daha ok hece vezniyle manzmeler syleyen bir ktr. Ancak bununla birlikte aruz vezniyle ve divan iiri tarznda iirler de syledii rivayet edilmektedir. Sivas ve evresinde olduka mehur olmutur. Genliinde olduka dindar ve Hak olan, o yolda iirler syleyen Rahm, daha
sonra bir gzele k ve bu yzden ikiye mbtela olmu, nihayet derbeder
bir halde otuz be yanda vefat etmitir.26.
12. Mehmed Rahm Bey (1864-1924): Muhasebeci Trabzonlu Ahmed
Hilm Efendinin oludur. stanbulda domu, Mlkiye Mektebini bitirmitir. ura-y Devlette alm, Temyiz Dairesi yeliinde bulunmu,
ayrca Drlelhan Musiki Encmeninde grev almtr. Kk yata iir ve
musiki ile tanan Rahm Bey, iirle de megul olmusa da zellikle musiki
alannda ok mahirdir. Gzel bir sese sahip, ayn zamanda iyi bir neyzen
olan Rahm Beyin ok gzel arklar besteledii nakledilmektedir. alt
dairenin lavedilmesiyle madd skntya den Rahm Bey 1924 ylnda
vefat etmi ve Eyup mezarlna defnedilmitir27.
13. Kerkkl Rahm (XIX. YY): Asl ad Abdurrahman olup Kerkkldr28.
26
nal, age, C. IV, s. 1781-1782; Tuman, age, C. II, s. 328; ; TDEA, C. 7, s. 270.
Ankara Milli Ktphanedeki aratrmalarmz srasnda bir yazma eserin iinde (06 Mil
Yz FB 423, 17b-18b) Rahmnin Nashat Destn balkl, 14 drtlkten oluan bir
manzmeye rastladk. Halk iiri tarznda yazlm olan bu manzmenin yukarda sz
edilen Sivasl Rahmye ait olmas mmkndr. Ancak manzmenin sonunda Rahmiy
evld- Alidir dirler/Bize bundan zge iftir olmaz msralar gemektedir. Bu msralardan airin Hz. Alinin neslinden geldii anlalmaktadr. Bu bakmdan Nashat Destnnn sahibi olan Rahmnin, Sivasl Rahmden farkl bir halk airi olmas da mmkndr. Dier taraftan mil elebiolu Kekeme Dili (Lisn- Pepeg) le iirler balklk
makalesinde Rahm mahlasn tayan bu dille yazlm alt beyitlik bir manzmeye yer
vermitir. Bk. Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, MEB Yaynlar, stanbul, 1998, s. 500.
Ancak ilgili makalede mahlas geen Rahmnin hangi Rahm olduu konusunda herhangi bir bilgi verilmemitir. Zaten o hliyle bunu tespit etmek de mmkn deildir. Ancak
ilgili manzmenin tarafmzdan hazrlanan Bursal Rahmnin Divannda bulunmadn
ifade edebiliriz.
27
nal, age, C. IV, s. 1785-1786; Tuman, age, C. II, s. 329; TDEA, C. 7, s. 271; Refik
Ahmed Sevengil, Eski iirimizin Ustalar, Atlas Kitabevi, stanbul, 1964, s. 292; Nuri
zcan, Rahmi Bey, TDVA, C. 34, stanbul, 2007, s. 422-423.
28
narc, agt, s. 59; Tuman, age, C. I, s. 329; pekten-vd, age, s. 363.
18
Doan Kaya tarafndan yaynlanan ve daha ziyade halk airlerini ieren airnmeler
isimli eserde (Kltr Bakanl Halk Kltrn Aratrma Dairesi Yaynlar, Ankara,
1990); farkl yerde Rahm mahlas gemektedir. lki Ak mer (. 1707)'in iirinde
ve u ekilde gemektedir: Abd'nin tahmisi cmleye glib/Him mseddes yapmaa
Tlib/Rahm'nin szleri hle mnsib/Okunsa dinlenir ehl-i irfn (age, s. 28). Rahm
mahlas ikinci olarak Hzr (. XIX. yzyln ilk yars)'nin iirinde ve u ekilde gemektedir: ...Adl Rahm Ayn Srr Avn/Avn-i inayeti buldu Dehcet (Kaya, s. 33).
nc olarak ise, Glhan (d. 1940)'nin "Sivas airleri" balkl iirinde u ekilde gemektedir: ... Sz gibi yre haber sala m/Turgut, Rh, Rahm, Meftn'si var (Kaya, s.
68). airnamelerde geen bu Rahmlerden ilk ikisinde bahsedilenin Bursal Rahm olmas muhtemeldir. ncs ise yukarda bahsedilen Sivasl Rahmdir.
19
I. BLM
BURSALI RAHMNN HAYATI,
ESERLER VE EDEB KL
I.1. HAYATI
I.1.1. Ad ve Mahlas
Kaynaklarda Rahm, Bursal Rahm, Rahm elebi gibi farkl ekillerde anlan airin asl ad Pr Muhammeddir. Bu hususu, onu yakndan
tanyan, hatta Rahm ile aralarnda hemehrilikten baka ok byk bir sevgi ve kardelik ba olduunu syleyen yakn dostu, tezkire yazar k
elebi Rahm elebin ad Pr Mehemmeddr. diyerek aka ifade
etmektedir1. Ayrca dier tezkirelerde ve tarih kaynaklarda da bu bilgi teyit
edilmektedir2. k elebi Tezkiresinde geen, ayn devir airlerinden
Natye ait aadaki beyitlerde ise Rahmden Pr, Pr h diye bahsedilmektedir: Ol zamnda ehr hre-i diyr u mehr- rzgr dilberleri ki Rahm elebi ve Astarsuz-zde ve Kanl Musli idi bir gazelde bu
vech ile cem itmidr. Gazel:
Melhat kiverin sanem shib-serridr
Biri Nakk Bl ogldur ki nm Prdr
1
2
Filiz Kl, Meair-uara, nceleme Tenkitli Metin, GSBE, Trk Dili ve Edebiyat
Anabilim Dal, Doktora Tezi, Ankara, 1994, C. II, s. 748.
Knalzde Hasan elebi, Tezkiret-uara, Haz. Aysun Sungurhan Eyduran, KTB Yaynlar,
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizade-hasan-celebi--tezkiretus-suara.html (Eriim Tarihi: 17/04/2011), Ankara, 2009, C. 1, s. 329; Beyn,
Tezkiret-uar,
Haz.
Aysun
Sungurhan
Eyduran,
KTB,
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html (Eriim
Tarihi: 17/04/2011), Ankara, 2008, s. 70; Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, Haz. Mustafa sen, AKM Yaynlar, Ankara, 1994, s. 218; Riyz Mehmed Efendi, Riyz-uar,
Millet Ktphanesi, Ali Emr Tarih Blm, 765, vr. 67a; Kaf-zde Fiz, ZbdetlEr, Millet Ktphanesi, Ali Emr Manzm Eserler Blm, 1325, vr. 45b (kenarda);
smail Beli, Gldeste-i Riyz- rfn, SK, Lala smail Blm, 366, 160b; Ktib elebi,
Kefz-Znn an Esml-Ktb vel-Fnn, Beyrut, 1992, C. 1, s. 789; Badatl smail Paa, zhul-Meknn fiz-Zeyli al-Kefiz-Znn, Beyrut, 1992, C. 3, s. 504;
Badatl smail Paa, Hediyyetl-rifn Esml-Mellifn ve srul-Musannifn,
Beyrut, 1992, C. 6, s. 249-250; Bursal Mehmed Thir, age, C. II, s. 180; Mehmed Sreyy, Sicill-i Osmn 4, Yayna Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1996, s. 1344; Tuman, age, C. II, s. 329; Kadir Atlansoy, Bursa airleri, Asa
Kitabevi, Bursa, 1998, s. 295.
21
Biri Astarsuz ogldur birisi Kanl Muslidr

Pr h ilerinde pdih anlar vezridr3
Yine Bursal air Laminin Bursa ehrengizinde Rahmden Nakk Bl ogl h Mehemmed elebi olarak bahsedilmektedir4.
Anlald kadaryla asl ad Pr Muhammed olan air, kimi zaman da
Pr, Pr ah, h Muhammed olarak anlmtr5. h kelimesinin kullanlma sebebi ise Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szlndeki u ifadeler okunduktan sonra anlalmaktadr: Hicr dokuz yz tarihinden
sonra (mahbup)lara h derlerdi. simlerinin sonuna Ahmet h, Ali h
tarznda getirirlerdi6 Ancak air, manzmelerinde daima Rahm mahlasn kullanm, bu mahlasla mehur olmutur. Kelime olarak rahm; acma,
koruma, esirgeme, efkat etme ve hsmlk, karabet, akrabalk anlamlarna
gelen rahm ile ilgilidir ve rahmete mensup, rahmetle alakal anlamlarna
Kl, agt, C. I, s. 470. Bu manzme, tezkirede Nat maddesinde bulunmaktadr. Ayrca,

Rahm maddesinde Rahm elebin ad Pr Mehemmeddr. ir bu iri davya
seneddr ifadesinden sonra da tekrarlanmtr. Baz aratrmaclar bu manzmenin
Rahmye ait olduunu zannetmilerdir. Mesela bk. Sevim Birici, h u Ged (h u
Derv) Mesnevleri ve Bursal Rahmnin h u Geds, Manas Yaynclk, Elaz,
2007, s. 21. Hlbuki burada beyitlerin sahibi olarak herhangi bir air ismi aka sylenmedii gibi, Rahmnin kendi gzelliini ven byle bir manzme sylemesi de pek yakk alacak bir i deildir. Zaten k elebi Tezkiresinde beyitlerin Natye ait olduu
da aka sylenmitir. Dier taraftan manzmede ismi geen kiiler Yahya Beyin stanbul ehrengizinde de anlatlmaktadr. Bk. Yahy Bey, Dvan, Haz. Mehmed
avuolu, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1977, s. 254255.
4
Nuran Tezcan, Gzele Bir ehrengizden Bak, Trkoloji Dergisi, C. XIV, S. 1, Ankara, 2001, s. 187.
5
Yahya Beyin stanbul ehrengizinde de Rahmden sz edilmekte, ancak gerek ad
sylenmeyip sadece mahlas ve babasnn ad anlmaktadr. Bk. Yahya Bey, age, s. 254.
Ayn ehrengizin ilerleyen sayfalarnda ayrca Pr diye birisi vlmektedir. Bk. age, s.
262-263. Ancak bu ahs Rahmden farkl birisi olmaldr. nk eserde her bir ahs
er beyitle tavsf edildii ve zellikleriyle Rahm ikinci srada anlatld iin tekrara
gerek olmad gibi, bu Prnin Rahmyi hatrlatr bir zellii de yoktur.
6
Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB Yaynlar,
stanbul, 1993, C. I, s. 29. k elebinin Yahya Bey iin syledii u cmle de bunu
teyit eder niteliktedir: Badehu blge slk idp siph oglan olup Ahmed-nm
h-lakab bir kapuc sevp Kl, agt, C. I, s. 338.
22
gelmektedir7. Arapa olan ve merhamet ile ayn kkten gelen kelimeye yine
Arapa nispet, itlik eki () getirilmek suretiyle oluturulmutur. Bilindii
gibi divan iirinde mahlas almak bir gelenektir. Ancak bu mahlaslar
rastgele alnmamakta, bilerek seilmekte, ayrca airin karakterini veya
nde gelen bir eilimini, yahut da gnlnde yaatt bir vasf aksettirmesine dikkat edilmektedir8. Bu anlamda Pr Muhammed de Rahm
mahlasn zellikle, seerek alm olmaldr. Ancak bununla ilgili Divannda herhangi bir ifade gememektedir. airin bu mahlas alma gerekesi konusunda tezkirelerin ise benzer yorumlar yaptklar grlmektedir.
Bu konuda Knal-zde Uka rahmi glib dil-ber-i ran olmagn
mahlas- mezbr ile hsn-i b-hem-ts gibi hre-i dny olmdur9,
Beyn Bir dil-dr- vefdr u ukna rahmi b-mr olmagla Rahm
mahlasyla itihr bulmdur10, Beli Uk- b-dilna rahmi galib
dil-ber-i ser-med olmagn unfuvn- cvnde Rahm mahlasyla hrebend olmdur demektedir11. Grld zre bu kaynaklarda Rahmnin
klara kar merhametli oluundan dolay bu mahlas ald sylenmektedir. Gelibolulu Mustafa l ise bunlarn aksine irin her ne kadar bu mahlas almsa da acmasz biri olduunu sylemektedir: Egeri ki Rahm
tahallus itmidr. Lkin cevvr u b-rahm idgi tevtre yitmi idi12.
Buna karlk k elebi ise, onun ok iyi ahlakl bir insan olduunu ve
hi kimseyi incitmediini zellikle belirtmektedir13.
I.1.2. Doum Yeri ve Tarihi, Memleketi
Kaynaklarn hibirinde Rahmnin Bursada doduuna dair ak bir
ifade yoktur. Buna karlk btn kaynaklar Rahmnin Bursal olduu konusunda birlemekte ve Burusal, Burusaldur, Burusavdr, ehr-i
7
Osmanlca-Trke Ansiklopedik Byk Lgat, Haz. Abdullah Yein-vd., Trdav, stanbul, 1985, s. 815, 816.
8
Mahlasla ilgili geni bilgi iin bk. mer Faruk Akn, Divan Edebiyat, TDVA, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul, 1994, C. 9, s. 394-396.
9
Knalzde, age, s. 329. Knalzde ve Beyn tezkireleri tam evriyazl olarak yaynlanmamtr. Metinler arasnda birliktelii salamak iin bu eserlerden alnan ksmlar da
tam evriyazl hale getirilmitir.
10
Beyn, age, s. 70.
11
Atlansoy, 295.
12
Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, s. 218.
13
Kl, agt, C. II, s. 750.
23
Burusadandur gibi ifadelerle bunu aka belirtmektedirler14. Rahm muhtemelen Bursada domu, fakat burada fazla kalmam, kk yalarda o
devrin sanat, edebiyat ve cazibe merkezi olan stanbula gelmitir. air,
memleketi olan Bursadan bir beytinde u ekilde sz etmektedir:
Vucdum Rahmiy sahr-y gamda ehr-i Bursadur
Revn olup kesilmez san ki emmdr Parba (G 214/5)
airin doum tarihi konusunda kaynaklarda dorudan bir bilgi bulunmamaktadr. Tezkirelerde bulunan dolayl ifadelerden hareketle Rahmnin 1514-151915 veya 1510-151916 yllar arasnda domu olabilecei
sylenmitir. Bu konuda; airin 1538de yazlan Seh Bey Tezkiresinde
nev-niyz olan yigitler ksmnda anlatlm olmas, 1546da yazlan Latf
Tezkiresinde talebe tifesindendr diye anlatlmas, k elebi Tezkiresinde Rahmnin ehzade Mustafann snnetinde ocuk denilebilecek
yata iir sunduunun belirtilmesi ve Knhl-Ahbrda vefat ettiinde elli
altm yalarnda olduunun sylenmesi hareket noktas olmutur. Biz bunlarla birlikte baka bir noktaya daha dikkati ekmek istiyoruz. k elebinin bahsedilen ifadesi u ekildedir: Sultn Sleymn- merhm sene
14
Gnay Kut, Het Bihit Seh Beg Tezkiresi, Harvard niversitesi, Harvard, 1978, s. 299;
Rdvan Canm, Latf Tezkiret-uara ve Tabsratn-Nuzam, AKM Yaynlar, Ankara, 2000, s. 270; Kl, agt, C. II, s. 748; Knalzde, age, s. 329; Beyn, age, s. 70; Sleyman Solmaz, Ahd ve Glen-i uars, AKM Yaynlar, Ankara, 2005, s. 311; Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, s. 218; Riyz, age, vr. 67a; Kaf-zde Fiz, age, vr. 45b
(kenarda); Bursal Mehmed Thir, age, C. II, s. 180; Mehmed Sreyy, age, s. 1344;
Tuman, age, C. II, s. 329. Daha sonra yazlan pek ok kaynakta da bu bilgi yer almaktadr. Bunlardan baka, Kanuninin bendelerinden Pervane Bey tarafndan tertiplenen ve
Pervane Bey Mecmuas diye mehur olan nazire mecmuasnda da Rahmnin iirlerinin
stnde sk sk Burusavdr notu bulunmaktadr. Mesela bk. PB, vr. 8a, 54b, 112a
15
Ali Nihad Tarlan, iir Mecmualarnda XVI ve XVII. Asr Divan iiri Rahm ve Fevr,
stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Dal, Seri 1, Fasikl 1,
stanbul, 1948, s. 1.
16
Glgun Erien, Bursal Rahm ve Gl-i Sad-bergi, Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1990, s. 3; ayn yazar, Bursal
Rahm ve Gl-i Sad-bergi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Trk
Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, C. X, S. 1, Ankara, 1992, s. 285-286. Ayrca Cahit Kavcar ve Ahmet Atilla entrk ise hibir aklama yapmadan Rahmnin doum tarihini 1514 ve 1518-20 olarak gstermilerdir. Cahit Kavcar, Rahmi, Trk Ansiklopedisi, MEB Yaynlar, Ankara, 1978, C. XXVII, s. 209; Ahmet Atill entrk,
Osmanl iiri Antolojisi, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1999, s. 347.
24
sitte ve selsn ve tisa miede Sultn Mustaf-y merhm snnet itdkde

kudem-y uar kasdeler virp Rahmn evrk- gl-i ruhsr gerd-i hr gubrdan sde yani yne-i talat jeng-i reng-i hatdan cilde idi. Belki
henz sinn-i blga blig olmam ve lub u lehv-i sbdan frig olmam
idi ki ol srr-bah sra kasde virp manzr- iltift- h ve mstehakk-
cize-i dil-hh ile behre-mend old17 Baka bir tarih belgede, Kanun
devrine ait bir inmt defterinde de buna benzer bir bilgi bulunmaktadr.
lgili defterde olayn getii yl ve ay belirtilmekte, daha sonra kaside sunan
airler ve bunlara yaplan ihsanlar sralanmaktadr. Burada aralarnda Zt,
Hayl, Fign, Deli Birader Gazlnin de bulunduu yirmi be airin mahlas gemektedir. airlerden on dokuzuna elbise, altsna ise ake ihsan
edilmitir. Elbise alan airlerden biri de Rahmdir. lgili inmtn bandaki ifade u ekildedir:
F-sene seba ve selsne ve tisa mie der-stanbul f-ehri Muharremil-harm.
nmt- mezkrn be-cemaat-i uar-y mezkrn ki kasde ddeend.
Defterde Rahmnin ald ihsan ise Rahm, ir. Cme mislehu
ifadesiyle belirtilmitir18.
Grld gibi ummiyetle iki kaynaktaki bilgiler rtmektedir.
ehzde Mustafann snneti 1530da yaplmtr. k elebi bu olay srasnda Rahmnin henz ayvatyleri kmam, blu yana ulamam,
oyundan kopamam bir ocuk olduunu sylemektedir. Burada bir para
mbalaa bulunduu farzedilse bile Belki henz sinn-i blga blig olmam ifadesi aslnda airin yayla ilgili ok ciddi bir ipucudur. Bilindii
zere blu; erginlik, olgunluk, ocukluk devresini tamamlayp ergenlie
gei, namaz ve oru gibi farzlarla mkellef (ykml) olmaya balama
demektir19. Blu ya demek olan sinn-i bluun erkekler iin ba on iki
sonu on betir. On be yan bitirmi kimse bli saylr20. Bu hkm gz
17
Kl, agt, C. II, s. 750.

smail E. Ernsal, Trk Edebiyat Tarihinin Ariv Kaynaklar II Kanun Sultan Sleyman Devrine Ait Bir nmt Defteri, Osmanl Aratrmalar, 1984, S. IV, s. 10, 11.
Defterde Rahmden ilk olarak bu vesileyle bahsedilmi, daha sonra iki defa daha ihsan
ald kaydedilmitir.
19
Osmanlca-Trke Ansiklopedik Byk Lgat, s. 133.
20
mer Nasuhi Bilmen, Byk slam lmihali, Bilmen Basm ve Yaynevi, stanbul, 1991,
s. 49.
18
25
nnde tutulursa, 1530 ylnda Rahmnin on be yandan kk olmas

gerektii ortaya kar. Eer bu snnet dnnde airin on iki-on drt yalar civarnda olduu farzedilirse o zaman doum tarihinin de 1516-1518
olduu tahmin edilebilir. Zaten o vakitte airin yann epeyce kk olduu k elebinin ifadelerinin devamndan da anlalmaktadr. Mealen
ifade edilecek olursa, k elebi, Rahmnin bu enlikte padiahn iltifatna mazhar olduktan sonra, Sadrazam brahim Paann huzurunda Defterdar
skender elebinin meclisinde bir nevi imtihana tabi tutulduunu ve cevaplarnn beenilmesi zerine bzrgne cizelerle behremend olduunu nakletmektedir21. Bzrgne; byke, bykler gibi, byklere yakr
ekilde anlamndadr. Dier taraftan lnin Veft itdgi zamndaki
sinn-i azzi m-beyn-i hamsn sittn idi22 yani vefatnda (1567-1568)
elli altm arasnda idi beyan bize gre olduka genel bir tahmindir ve netlik ifade etmemektedir. Yine Laminin 1523-1526 yllar arasnda yazd23
Bursa ehr-engzinde de Rahmden
Bugn almaduk ter goncedr ol
diye bahsedilmektedir24 ki bunun da ayn ekilde olduka genel bir ifade
olduu sylenebilir.
I.1.3. Ailesi
Rahmnin ailesiyle ilgili bilgiler de snrldr. Bu konuda en yaygn
bilgi, babasnn ad ve meslei konusundadr. Kaynaklarda babasnn Nakk Bali olduu aka sylenmektedir: Nakk Bali ogl dimekle itihr
u itibr bulmdur...25, Nakk Bl ogldur ki babas fenninde erbb-
naku p-revi ve kiver-i resm hsrevidr26, Nakk Blzdedr27, Nakk Bln ferzendidr 28. Yine Yahya Beyin ve
21
Kl, agt, C. II, s. 750.

23
Tezcan, agm, s. 164.
24
agm, s. 188.
25
Kut, age, s. 299.
26
Kl, agt, C. II, s. 748.
27
28
Riyz, age, vr. 67a.
22
26
Laminin ehrengizlerinde de babasnn ad zikredilmektedir:

Biri Nakk Bl-ogl Rahm29
Kan Nakk Bl ogl dil-ber30
Lami, ehr-engizinde ayrca Nakk Mahmd isimli birini tantrken de yine Nakk Blden sz etmitir. lgili ksmn bal u ekildedir:
tavsf-i mh- melek-tezyn gayret-i nigristn- n Nakk Mahmd
gird-i Nakk Bl elebi31. Bu cmlede, o devir Bursasnn mhir nakkalarndan biri olan Nakk Mahmudun Rahmnin babas Nakk
Blnin talebesi olduu belirtilmektedir.
Yukarda bulunan ifadelerden, zellikle k elebinin szlerinden,
Rahmnin babas Nakk Blnin nak ve resim konusunda std ve ok
mehur birisi olduu, hatta nl renciler de yetitirdii anlalmaktadr.
Nitekim air Rahmnin de bu konuda babasndan ders ald, nak ve resim iinde uzmanlat k elebi Tezkiresinde kaytldr: el-veledu
srr ebh mcebince sanat- nakda hayli bk-dest ve nak u irde iki
Mnn bile kadri bunu pyesi yannda pest idi32
Dier taraftan Rahmnin Sultan II. Selime sunduu Gl-i Sad-berg
isimli eserinde geen
Midhat olsa nola evrdumuz
Old kapu bendesi ecddumuz
beytinden airin atalarnn devlet hizmetinde bulunduu ortaya kmaktadr33.
Rahmnin ailesiyle ilgili en geni bilgi, Bursal air Lmi elebinin
mektuplarndan meydana gelen Mnetnda bulunmaktadr. lk olarak,
Gl Camii imam Neccr Muslihiddne yazlan bir cevap-nmede Rahmnin babas Nakk Blnin ismi aka zikredilmektedir. Burada Lmi,
olu Ebubekirin Nakk Blnin hizmetinde olduunu sylemektedir.
29
Yahya Bey, age, s. 254.

Tezcan, agm, s. 188.
31
agm, s. 184.
32
Kl, agt, C. II, s. 749.
33
Erien, agt, s. 4.
30
27
Anlalan air bir nevi olunu Nakk Blnin yanna rak olarak vermitir. Eserdeki ilgili ksm yledir: Bade[hu], Eb Bekr bendez mbrek elz per. Eger ahvlinden istihbr olnursa, Nakk Bl elebi
hizmetinde olur. ledgmz ilere hezr drl naklar gep sanatnda
pergr-vr bir nokta zerine dner old. Biz dah l-bd medr- mdrda
sz merkezin gzleyp yolndan kmasun diy dyire izer olduk34
Lminin mektuplarndan birinde ise Bl elebi isminde bir hattattan uzunca bahsedilmektedir. Bu ahsn da Rahmnin babas Nakk
Bl elebi olmas kuvvetle muhtemeldir. Lmi elebinin Defterdar skender elebiye yazd bu mektupta35; Bursada ok sratli ve doru bir
ekilde yaz yazan Bl elebi adnda bir kimsenin olduu, fakat olduka
yal ve fakir olduundan geimini temin etmek iin ocuklara yaz dersi
verdii, bunun iin de eser yazamad sylenmektedir. Mektuptan anlald kadaryla Lmi, daha nceden yazdrlmas emredilen ve on bin beyte
yakn olan klliyat- dvnn, ayrca otuz kadar kitap ve risalesini bu hattata yazdrm ve stanbula gndermitir. Adgeen ktip kuloludur. Atas
dizdarlktan emekli olup Bursada Hazret-i Sultan (padiah yahut Emir Sultan?) trbesinde trbedarlk vazifesi yapmtr. Bunu gsteren berat da
mektupla birlikte skender elebiye gnderilmitir. Lmi bunlar syledikten sonra, skender elebiden Bl elebiye atasnn grevinin verilmesini arz etmekte, eer bu olmazsa devlet hizmetinden bir yaz vazifesi
ihsan edilmesini istemektedir. Ayrca ilgili ktibin defter slbunu bilen,
muhasebede de mhir biri olduunu ilave etmektedir. Lmi mektubun devamnda, padiahn yazmasn emrettii ve -drt bin beyit olacak olan
Kssa-i Heft Peyker ve Hikye-i Seb Manzara balayp bin beyit kadar
yazdn, eserin tamamlanmas iin Bl elebinin yardmna ok fazla
ihtiyac olduunu sylemektedir. Bl elebinin elinde maa yeterli bir ii
olursa, ocuklara ders vermeyi brakacak, padiahn yaz hizmetiyle megul
olacaktr. Mektubun sonunda Lmi bu konuda ok sze gerek olmadn,
Bl elebiye yaplacak ihsann kendisine yaplm olacan sylemeyi de
ihmal etmez. Mektubun ilgili ksmlar u ekildedir:
34
Hasan Ali Esir, Mnet- Lmi (Lmi elebinin Mektuplar) nceleme-Metin-ndeksSzlk, Karadeniz Teknik niversitesi Rektrl, Rize Fen-Edebiyat Fakltesi Yaynlar, Trabzon, 2006, s. 198-199.
35
Daha sonraki yllarda Nakk Blnin olu Rahmnin stanbuldaki en nemli hmsinin de skender elebi olaca grlecektir.
28
Allml-guyb, ki nzr- haby-y zevy-y kulbdur ve

kef bihi ehden36, hliyen mahrsa-i Burusada bir srat-i benn ve
shhat-i beynla kitbet eyler hemn Bl elebi dimekle marf ve
dv-destlikle mevsf bir kimesne vardur, ol dah pr ve gayetde fakr
olmdur. Kt- l-yemt in, talm-i sbyn ve tedb-i vildn idp
kitbet sremez old. saf- azam, shibl-kadril-muazzam hazretleri, l zlet drer gureri merebihi muntazamaten fi silkil-murdi,
bi-hrmetil-aktbi vel-evtdi37, nsha-i klliyyt- dvn- bendeg
alet-tertb on bi beyte karbdr, yazdurlmas emr olmd, mezbra
yazdurlup bil-fil irsl olnd. Bundan gayr mesfru hattyla il
yevmin hz bid-defet otuz mkdr ktb resyil-i marif
vesyil sitne-i siydet-nineye gnderilmidi. Mezkr ktib
bendez kul ogldur. Atas dizdrlkdan tekd idp Burusada Hazret-i Sultn, aleyhir-rahmeti vel-gufrn38, trbesine trbedrlk zerine gemidr. zz-i huzr- fyizn-nruuza anu bertlar bilece
irsl olnd. nyet-i mile ve inet-i kmilezden tazarru olnur
ki mesfra yine atas yercgezi himmet buyrla. Eger ol olmazsa
muktat- sultnden bir hizmet-i kitbet ihsn olna ki slb- deftere kdir ve fenn-i muhsebede mhir kimesnedr.
Dergh- lem-penh ve brgh- gerdn-itibhdan ilm-i
erfz muhtdr ki bu bende-i drne ve devlet-hh- kemneye, ki
tze bir nazm- ho-yende ve bir efsne-i tarab-efzyende dinilmesi
in fermn- hmyn, enfezehullhu tel fir-rubil-meskni39,
vrid sdr olmdur, ol emr-i l mcebince Kssa-i Heft Peykere
ve Hikye-i Seb Manzara r olnd
Vel-hsl ol nshanu kerrtla kitbetinde mrn ileyh ktibe
min kllil-vch ihtiyc- tm ve iftikr- m vardur. yle ki elinde
keff- ma ola hizmet-i talmden temm fergat ider ve kitbet-i
sultnde gayra ihtiyc komayup kifyet eyler. Hakkatde aa olan ihsn bu hakre yiddr. Bu bbda ziyde kelimt zyiddr. H ki tazarru- fakrn yanuuzda merdd ve bb- kerem mesdd ola.
Hemn sadet-i dreyn yevmen-fe-yevmen der-terakk bd!
36
ahit olarak o yeter. Ahkaf, 46/8.

Yce ahsiyetlerin hrmetine, murat ipliinde isteinin parlak incileri dili olduu srece
38
Rahmet ve af zerine olsun.
39
Allah, dnyann drt bir kesinde nfuzunu artrsn.
37
29
Bin-nn ves-sd!40
Ed-diyl-fakr Lmiiyyl-hakr.4142
Eer bu mektupta ad geen Bl elebi, Rahmnin babas olan Nakk Bl ise, ki biz yle olduunu sanyoruz, o zaman Rahmnin ailesi hakkndaki bilgiler daha da artmaktadr. Buna gre Rahmnin babas air
Lminin yakn arkadalarndan, hzl ve doru yaz yazan bir hattattr.
Mektubun yazld zamanda, ki bu mehuldr, yal ve fakir bir durumdadr. ocuklara muhtemelen yaz dersi vererek geimini temin etmektedir.
Rahmnin dedesi ise bir kuloludur. Bilindii zere kulolu; bir manada
emekli olduktan sonra evlenen ve len yenierilerin ocuklarna denmektedir43. Bu doruysa irin dedesinin babas bir yenieri olmaldr. Zaten
mektupta da dizdarlktan emekli olup trbedarlk yapt sylenmektedir.
Bu noktada biraz daha yukarda yazdmz, Rahmnin Sultan II. Selime
sunduu Gl-i Sad-berg isimli eserinde geen beyit de bylece anlam kazanmaktadr. Lminin Bl elebi iin istediklerinin gerekleip gereklemediine, ona bir devlet grevi verilip verilmediine dair imdilik elimizde herhangi bir bilgi bulunmamaktadr44.
40
Daima iki dnyann mutluluu gnden gne artmaya devam etsin! Nun ve sad hrmetine!
41
Fakir duac, deersiz Lmi.
42
Esir, age, s. 342, 343, 344.
43
Harun Tolasa, Seh, Latf, k elebi Tezkirelerine Gre 16. Y.Y.da Edebiyat Aratrma ve Eletirisi I, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, zmir, 1983, s. 110;
Komisyon, rnekleriyle Trke Szlk, MEB Yaynlar, stanbul, 2002, C. 2, s. 1781;
Ahmet Talt Onay, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar, Haz. Ceml Kurnaz, TDV Yaynlar, Ankara, 1992, s. 264.
44
Glgun Erien, lnin Menkb- Hnervern isimli XVI. asr nakkalarndan bahseden
eserinde Hseyin Bali adnda birinden sz ettiini belirtir ve bu kiinin Rahmnin babas
Nakk Bl olabileceini syler. Bk. Erien, agt, s. 4; Erien agm, s. 286. Ancak bu gr, Fatih Tl gibi, bize de pek isabetli grnmemektedir. Bk. Fatih Tl, Bursal Rahm elebi ve Divn, stanbul niversitesi, SBE, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2006, s. 8. nk ncelikle adgeen Hseyin Blnin Nakk Bl olabileceine
dair elde ciddi, net bir delil, bir tutar nokta yoktur. Zaten mevcut hibir kaynakta Rahm
ile Hseyin Bl ismi yan yana gememektedir. Dier taraftan o devirlerde Bl isminin
ok yaygn olarak kullanld tarih kaynaklardan da anlalmaktadr. Mesela Yahya
Beyin stanbul ehrengizinde Safer Bl, sa Bl, Kurt Bl, Hamza Bl gibi muhtelif
ahslardan bahsedilmektedir. s. 255-vd. Dier taraftan Rahmyi tanyan ve KnhlAhbrnda onu tantan l, bu eserinde Burusal Nakk Bl-zdedr demekle yetinmi, Hseyin ismini anmamtr. Bk. Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, s. 218. Ayrca
30
Ayrca Rahmnin daha sonraki hayatnda evlenip evlenmediine, ocuunun olup olmadna dair de kaynaklarda hibir bilgi yoktur. airin,
iirlerinde zaman zaman yalnzlk ve kimsesizlikten ikayet ettii grlmektedir.
Hare dek var ola lemde felek
Ol durur stme ancak dnerm (G 140/5)
Bunun dnda Rahm bir iirinde
Ysufumdan ayr ddm nitekim Yakb- zr (Ms 14/III/1)
demektedir. air gerekten ocuu oldu da ondan ayrld m, yoksa bunu
iir icab m syledi bunu bilemiyoruz.
I.1.4. Tahsili
Kaynaklarda Rahmnin kk yalarda ilim tahsline balad sylenmekle birlikte, bu ifadelerin genellikle umm ifadeler olduu grlmektedir: 1538de yazlan Seh Bey Tezkiresinde lm-i zhire megl
denilirken45, 1546da yazlan Latf Tezkiresinde Ulem zmresinden
Nakk Blyi, olunu yanna rak verecek derecede iyi tand anlalan Lminin ne
ehrengizinde ne de Mnetnda Nakk Bl getii halde Hseyin ismi gememektedir. Dier taraftan baz kaynaklarda XVI. asrda yaam bir Kara Bl ve Kara Blzdeden bahsedilmektedir. Mesela bk. Kl, agt, C. II, s. 660, 661, 662, 698, 742, 783;
Knalzde, age, C. I, s. 129, 350. Bu kiilerin Rahm ve babasyla bir ilgisi yoktur. Kara
Bl; Aydnl, Sinan Paann talebesi olmu, h, shak elebi gibi isimlerin hocas olan
bir mderristir. Kara Bl-zde (1537) ise XVI. asrda tannm, Kanunnin sevgisini kazanm, mukataaclktan emekli, konanda iret meclisleri dzenleyen, cmert, air hamisi olan biridir. Fign gibi baz airleri himaye etmitir. Geni bilgi iin bk. Kl, agt,
C. II, s. 660-662; Haluk pekten, Divan Edebiyatnda Edeb Muhitler, MEB Yaynlar,
stanbul, 1996, s. 33, 34, 76, 150, 243. Deli Birader diye nl olan Gazlnin Mekkeden
stanbula yollad manzm mektupta ve Ztnin ona yazd manzm cevapta da Kara
Bl-zde ve Rahmnin isimleri birlikte gemektedir. Gazlnin Kara Blogl kurva
karnu/Ak kz Rahm-i nigr ey mi diye sorusuna Zt, Kara Bloglna kar dime
sen/Koca dirse nola ne var eydr/Gricek u kara yzin ksine/Ak kz Rahm-i nigr
eydr diye cevap vermitir. Gnay Kut, Yazmalar Arasnda Eski Trk Edebiyat Aratrmalar 1, Simurg, stanbul, 2005, s. 103, 109.
45
Kut, Het Bihit Seh Beg Tezkiresi, s. 299.
31
kesb-i ilm irfnda dnimend dni-gzn idi olduu belirtilmektedir. Ancak bu tezkirenin farkl nshalarnda talebe tyifesindendr,
talebe tayifesinden bu devr uarsndandur ifadeleri de gemektedir46. 1568de tamamlanan k elebi Tezkiresinde Amm uluvv-i
himmeti sanyi-i cziyyeye ve bedyi-i sriyyeye olmayup nakd-i evkt girn-myeyi tahsl-i ulm u marife sarf iderdi. Ve hsn-i kbiliyyet
keml-i ehliyyetden hurf- teheccye baladug gibi Acem fzllarna ve
Rm monllarna harf atard denmektedir47. Knal-zde Tezkiresinde
konuyla ilgili u cmleler gemektedir: Henz ruhsr- rengn ve ry-
nzenni hatt- siyhdan sde ve serv-i ran ve kmet-i bls bg- letfet
glen-i melhatda serv-i zde iken ire gi ve bu fenne hayli verzi
idp vze-i nm u nin inzimm- hsn-i b-nazr ile lem-gr olm
idi48
Bu ifadelerden de anlald gibi, Rahmnin ilk tahsil yllaryla ilgili
bilgiler ok net deildir. Hangi hocalardan ders ald, hangi ilimleri okudu,
bunlar tam olarak bilinememektedir. Ancak geleneksel Osmanl eitim sistemi dnlrse, Rahmnin ilk hocasnn byk bir ihtimalle babas Nakk Bl olduu sylenebilir. Yine sarf, nahiv, kraat, Kuran, ilmihal bilgilerini de ocukluunda alm olmas kuvvetle muhtemeldir. Dier taraftan
Rahm, Gl-i Sad-berg isimli eserinde eitimiyle ilgili unlar sylemektedir:
Tlib idm kesb-i keml itmege
Rgb idm ghi sul itmege
Nice zamn kesb-i keml eyledm
Bahsde dnlar ll eyledm
Bir nice dem okuyuban nahv u sarf
Dikkat ile bahis idp harf-be-harf
Mantkum iitse ger ehl-i kelm
Bile rsm ile nedr hadd-i tm
46
Canm, age, s. 270, 687.

Kl, agt, C. II, s. 749.
48
Knalzde, age, s. 329.
47
32
Cins ile keyfiyet-i hayvn nedr

Fasl ile mhiyyet-i insn nedr
Knhiyile her biri idrk olup
Gerd-i cehilden dil cn pk olup49
Bu beyitlere dayanlarak Rahmnin sarf ve nahiv, mantk, kelm,
usl (rsm) gibi ilimleri okuduu sylenebilir. Ali Nihad Tarlan tezkirelerdeki bilgilere dayanarak, Talebe taifesinden dendiine nazaran, devrinde revata olan ulmu ve bilhassa eserlerinde de grld zere edeb
ilimleri tahsil etmi olduu kanaatine varmtr50. Bize gre de bu doru
bir tespittir. Rahm, muhtemelen, sbyan mektebinde temel eitimini aldktan sonra, devrin gzde ilimlerini tahsil etmeye balam, biraz da kabiliyetinin ynlendirmesiyle edeb ilimlere ynelmi, kendini bu alanda yetitirmitir. Nitekim k elebinin, zellikle Hasan elebinin yukardaki ifadeleri de bunu dorulamaktadr. Rahm, yine Gl-i Sad-bergindeki u beyitlerle bize man, beyn ve bed gibi edeb ilimleri de tahsil ettiini aka ifade etmektedir:
Cmle fnn ire bugn fikam
Her ne ki ben himmet ola lykam
Fenn-i man v bed beyn
Su gibi dil tfl klupdur beyn51
Rahm, Divanndaki bir beyitte de fen sahibi olduunu syleyerek
vnmekte, ancak nazmla hret bulduunu, iir ve inann kendi yannda
fenn-i edna, pek aa yahut pek cz'i bir fen olduunu sylyor. Buradan,
iir ve inann onun iin kolay ilimler olduu da anlalabilir.
Z-fnnam nazm ile buldum cihnda itihr
Fenn-i edndur yanumda ir ile in benm (G 133/5)
49
Erien, agt, s. 5.
Tarlan, age, s. 1.
51
Erien, agt, s. 6.
50
33
Rahmnin balad bu eitimini, o devirde, hangi aamaya kadar devam ettirdiini bilemiyoruz. Ancak bu ilk genliinde eitimini tamamlayamad, medreseden mezun olamad anlalmaktadr. Bu konuda belki
ok erken yata hreti yakalamasnn ve caizeler yoluyla bir para paray
da bulmasnn olumsuz tesiri olmu olabilir. air, bu ilk genliinde skender elebinin, brahim Paann, Kanunnin ilgisine mazhar olmu, onlardan cizeler alm, himaye grmtr. Ancak skender elebi (. 1535) ve
brahim Paann (. 1536) lmleriyle birden bire hmsiz kalm, sknt
iine dm ve biraz da geimine vesile olaca iin, yarm brakt eitimine yeniden balamtr. Rahm, eitli skntlar sonunda nihayet devrin
nemli limlerinden Cell-zde Slih elebiden mlzm olarak eitimini
tamamlamtr. Knal-zde btn bunlar, biraz da ssl bir dille u ekilde
anlatmaktadr:
Ve bu itibr ile gi-i bisyr u say-i b-umr idp shib-i
itihr ir-i nmdr olm idi. Badehu rzgr- zrkr
mrebblerin her birin kkl-i dil-dr gibi tr u mr ve hl-i k-
dil-figr gibi pern- rzgr idp cmlesin blni zemn bisteri
hr oldukda hr u zr olup sipir-i b-mihr ket-i hlini ummn-
lm u melle salm idi ve mnend-i tc- pr-ibtihc ba zre yir itmi iken misl-i zer halhl ayakda kalm idi. hir hezr krbet
iddetle dnimendlikde nihyet-i hareketi Cell-zde Slih elebide
mnteh oldukda ry- vcd devlet mlzemeti ile handn u beh
olup52
Bu konuda k elebi de Egeri tlii tarki emrinde bir mikdr
avk itdi ve her tarkle ki sy- selmete dmen dogrultd rzgr- ber-bd
mevc-i hayr sevk itdi. El-hamd lillh ki msra:
Pyn- eb-i siyeh sefd est53

mcebince seyr gzr Cell-zde Slih elebi Efendide nihyet buld ve
anlardan mlzemet myesser old demektedir54.
52

Siyah gecenin sonu beyazdr/Karanlk gecenin sonu aydnlktr.
54
Kl, agt, C. II, s. 750.
53
34
Bu hususta tezkire yazar Ahd sadece, Mlzmn zmresinden demekle yetinmitir55. Daha sonraki kaynaklardan smail Belgin
Gldeste-i Riyz- rfn isimli eserinde de Knal-zdenin verdii bilgiler
tekrar edilmitir: Ve ol ahdde sadr-nin-i erbb- ch u cell her
birinden iltifat grmi idi. Badehu mntesib oldg kibr- sudrn cmlesin gerdi-i n-hem-vra rzgr- gaddr pern itmekle hezr krbet ile
dnimendlikde nihyet Cell-zde Slih elebiden ahz- mlzemet
idp56
Bilindii zere Cell-zde Slih elebi (. 1566). XVI. asrn en
nemli lim ve mderrislerinden biridir. Rahm ondan mlzm olmutur.
Slih elebi, brahim Paann lmnden sonra sadrazam olan Ayas Paa
zamannda Sahn mderrisliine getirilmitir57. Rahm de bu devirde medrese tahsilini tamamladna gre, Salih elebinin mderris olduu Sahn
Medresesinden mezun olmu olabilir. Bilindii gibi Fatih tarafndan kurulmu olan bu medrese, Osmanlnn en byk ve nemli medreselerinden
biridir.
Bahsedilen resm eitimin tesinde Rahmnin de gayret ederek kendini yetitirdii, ayrca byklerin, mesela skender elebinin, meclislerine girip bu edeb muhitlerden de istifade ettii rahatlkla sylenebilir. Dier
taraftan ranl air Hillnin Farsa h u Gedsn Trkeye tercme etmesi onun Farsay da iyi derecede bildiini gstermektedir. Divannda da
Farsa bir rubai bulunmaktadr. Yine Divannda yer yer Arapa msra/beyitlerin bulunmas Arapay da bildiini gstermektedir.
Bunlarn tesinde Rahm kimi zaman iirlerinde bu zhir ve madd
eitimin tesinde mnev eitimin, tarikat eitiminin de gerekliliini vurgulamtr.
Nie bir medresede eyleyelm kl ile kl
Nie bir mzi v mstakbel ola dilde makl
Eyleyp fenn-i kelm ire nie bahs cidl
Zhir olmaz saa bir zerrece keyfiyyet-i hl
Hall olunsun dir ise saa ser--ser ikl
Yri bir rh-nmya iriigr abdl (Ms 1/II/1-6)
55
Solmaz, age, s. 311.

Atlansoy, age, s. 295.
57
Slih elebiyle ilgili geni bilgi iin bk. Kl, agt, C. II, s. 702-707.
56
35
I.1.5. Meslei ve Vazifesi

Rahm, hocas Cell-zde Slih elebiden mlzm olduktan sonra
ilmiyye snfna dhil olmu ve mderrislik yolunu semitir. Ancak vazife
almas biraz ge ve g olmutur. Bu konuda Seh, Latf, Ahd ve Rahmnin yakn arkada olan k elebinin tezkiresinde hibir bilgi yoktur.
Riyz, tezkiresinde Cell-zde Slih elebiden mlzemetle km-rev
olup Anatolda Yeiehr nm kasabada mutasarrf- mansb- tedrs
olmdur58 diyerek onun grev yerine ve grevine deinirken, smail
Belg hezr krbet ile dnimendlikde nihyet Cell-zde Slih elebiden ahz- mlzemet idp Yeiehrde yigirmi ake ile mderris olm
idi59 bilgisini vermi ve bylece maan da belirtmitir. Knal-zdenin
ifadeleri bu mevzdaki bilgiyi biraz daha geniletir niteliktedir: lm-
b-encm ve b-rahm-i sipihr-i n-fercm ile sene erbaa ve sebn ve
tisamiede Yeiehrde yigirmi ake mderris iken60 Grld gibi
yazar burada Rahmnin 974te (M. 1566/1567) Yeniehirde mderris olduunu belirtmektedir. Bu hususta en detayl bilgi Gelibolulu lnin Knhl-Ahbrnda bulunmaktadr:
Rzgr- gaddr kendye leyl nehr sitemkr olup y kaht erbb- keremden y nhset-i baht- pr-elemden hir-i mrinde
bi belyla yigirmi ake medreseye mutasarrf old. Anda dah beynel-ulem makbl olan medrisden virilmeyp bir merchna kanati taayyn buld. Garbet bundadur ki ol pye-i sfile nice yllar
mlzemetle kendye el virmedi. drd kitb telifi ile nmdr ve
Rahm nmna bir ir-i shir-i pesendde-gftr iken rustylere lyk grilen mertebelerle riyeti ciz grilmedi. Bil-here sene
sebn ve tisa mie esnlarnda eh-zde-i km-bn ve vris-i taht u
tc u nign olan Sultn Selm Hn- Cemd-yn atebe-i ulysna
vard. Tr kemn evsfnda bir kasde ile arz- hl kld. Hatt bu
makle bir ka ile sarhaten arz- hle dah muhtc old. T ki bir
efat-nme virilp yigirmi ake medreseye dest-res buld61
58
Riyz, age, vr. 67a.

60
61
59
36
Anlald zere burada l, Rahmnin talihsizliinden dem vurarak

sze balamakta, ya cmert insanlarn yokluundan ya da bahtszlndan
uzun sre grev alamadn, ancak mrnn sonlarnda bin bela ile yirmi
akelik medreseye atandn sylemektedir. lye gre, stelik airin grev yapaca medrese, devrin limleri arasnda gzde olan, geliri yksek
olan medreselerden biri de deildir. in garibi bunu bile almak iin yllarca
beklemitir. drt kitabyla tannm olan byle deerli bir aire kyllere
bile lyk grlen mertebeler uygun grlmemitir. Nihayet Rahm 970 (M.
1562/1563) yl civarnda ehzde Selmin huzuruna varp bir kaside ile
(bk. Divan, Ks. 5) hlini arz etmi ta ki ondan sonra kendisine bir efaatnme verilmi ve yirmi akelik bir medreseye atanmtr.
lnin yukardaki ifadeleri bu konuda baka sze ihtiya brakmamaktadr. Yalnz burada Selm Handan ehzde diye bahsedildiine gre,
Rahmnin greve atanmas, Selmin padiahlndan yani 1566dan nce
olmaldr. Yine l, onun 1562-1563 yl civarnda ehzdenin yanna varp
efaat-nme aldn ve atandn sylemektedir. Bunlar gz nne alnrsa, Rahmnin mderrislie 1562-1565 yllar arasnda atand tahmin edilebilir. Dier taraftan Rahmnin brahim Paann 1536da ldrlmesinden sonra medrese eitimine devam ettii hatrlanr ve kaba bir tahminle
1540l yllarda mlzm olduu farzedilirse, mderrislie atanncaya kadar, yaklak yirmi yl vazife alamad ortaya kmaktadr. airin bu sre
iinde ne ile megul olduu, ne gibi skntlar ektii mehuldr62.
I.1.6. Vefat
Hemen hemen btn kaynaklar brahim Paann lmnden (1536)
sonra Rahmnin elinden tutan olmadn ve eitli skntlar ektiini belirtirler. Yer yer, airin Divannda da yaad yalnzln ve kimsesizliin,
zilletin izlerini grmek mmkndr. Buna ramen Rahm hibir zaman
62
Glgun Erien, bir iirinin balndan hareketle onun Malta seferine katlm olabilecei
ihtimali zerinde durmusa da deerlendirme sonucunda bunun pek mmkn olamayacan ifade etmitir. Bk. Erien, agt, s. 13. Bize gre de bu mmkn deildir. nk ne
ilgili manzmede, ne baka manzmelerde, ne de biyografik kaynaklarda airin bu sefere
katldna dair bir iaret yoktur. lgili manzmede, eitli benzetmelerle sadece padiahn gemisi vlmektedir. Baln ise iire sonradan konulmu olmas muhtemeldir. Bahsedilen manzme iin bk. G 76.
37
istina ve kanaati terk etmediini sylemektedir. Mesela aadaki beyitler

bu balamda deerlendirilebilir:
Gep zevk u safdan knc-i uzlet ihtiyr itdm
Giderdm kesret-i yrn vahdet ihtiyr itdm
Azz olmaga bis Ysufa h- mezelletdr
Anun lem ire ben de zillet ihtiyr itdm
Vcd- lemi ketm-i adem fehm eyleyp Rahm
Bugn ank-sfat Kf- kanat ihtiyr itdm (G 138/1-2, 5)
Rahm bu beyitlerde zetle, zevk ve safadan geip yalnzlk kesini,
kalabalklardan uzaklap birlii setiini syler. air, Hz. Yusufun aziz
olmasnn sebebi zillet kuyusudur, onun iin dnyada ben de zillet yolunu
setim, der. Son beyitte ise, lemin varlnn yoklukta gizli olduunu anlayp anka kuu gibi kanaat dan setiini belirtir.
Nihayet air bin bir zorlukla, lnin tabiriyle bin bel ile Yeniehirde kk bir medreseye mderris olmutur. Fakat kt talihi burada da
peini brakmaz ve bu greve atanmasndan birka yl sonra vefat eder.
Kaynaklar onun Yeniehirde yirmi akeyle mderris iken vefat ettii konusunda mttefiktir. Seh, Latf ve k elebi tezkireleri yazldnda air
hayatta olduundan, bu eserlerde onun lmyle ilgili bilgi bulunmamaktadr. Ayn asr kaynaklarndan Ahdnin Glen-i uarsnda Rahm maddesi olduu halde, bu konuda hibir bilgi yoktur. lnin Knhl-Ahbrnda
lm yl belirtilmemi, ancak Vefat itdgi zamndaki sinn-i azzi mbeyn-i hamsn sittn idi denilmek suretiyle ldnde 50-60 yalar
arasnda olduu sylenmitir63. Knalzde Tezkiresinde ise, sene
erbaa ve sebn ve tisa miede Yeiehrde yigirmi ake mderris iken sarsar- fen ile glistn- mrine hazn irp evrk- ecere-i pr-semere-i
vcd berg-i rezn gibi rzn old64 diyerek onun 974te (M.
1566/1567) vefat ettiini sylemektedir. Beyn Tezkiresinin bir nshasnda fevt 975 (M. 1567/1568) kayd bulunmaktadr65. Riyz, Rahmnin
63

65
Eyduran tarafndan hazrlanan tezkire metninde bu not yoktur. Bk. Beyn, Tezkiretuar, Haz. Aysun Sungurhan Eyduran, s. 70. Hlbuki bundan daha evvel brahim Kut64
38
975te fn cihana veda ettiini syledikten sonra, Bursal Cinnnin onun

vefatn u msra ile tespit ettiini belirtmitir:
Bd rahmet-i Rahm mezd66
Kaf-zde Fiznin Zbdetl-Ernda Tokuz yz yetmi bede
fevt olmdur denildikten sonra, airi belirtilmeden
Cn- Rahmye rahmet
msrann vefat tarihini karlad ifade edilmitir67. Yine smail Beli de
Gldestesinde 975te airin vefat ettiini syleyip ardndan nce
Cinnnin beytini, daha sonra da dier beyti nakletmitir68. Muahhar kaynaklardan Kmsul-Almda 974, Osmanl Mellifleri, Sicill-i Osmn ve
Tuhfe-i Nilde de 975 tarihi verilmektedir69. Rahm hakknda yaplan bilimsel almalarda da ummiyetle 975 tarihi zerinde birleilmitir70.
Kaynaklarn ounlukla 975 zerinde ittifak etmelerinden, zellikle
de yukarda yazlan tarih msralarndan Rahmnin 975 (1567-1568)te vefat ettii anlalmaktadr. Son msra yukarda belirtilen Cinnnin
hemehrisi Rahm iin syledii Farsa tarih manzmesinin tam metni u
ekildedir:
Rahm elebi Merhmu Veftna Trhdr
[filtn filtn filn]

luk tarafndan yaynlanan metinde buna iaret edilmitir. Beyn Mustafa bin Crullah,
Tezkiret-uar, Haz. brahim Kutluk, TTK Yaynlar, Ankara, 1997, s. 100 (dipnotta).
66
Riyz, age, vr. 68a.
67
Kaf-zde Fiz, age, vr. 45b.
68
69
emsettin Smi, Kmsul-Alm, C. 3, s. 2270; Bursal Mehmed Thir, age, C. II, s.
180; Mehmed Sreyya, age, C. 4, s. 1344; Tuman, age, C. I, s. 330.
70
Tarlan, age, s. 2; Erien, agt, s. 14; Sabahattin Kk, 16. Yzyl irlerinden Bursal
Rahmi elebi ve iirleri, MFEF Trklk Aratrmalar Dergisi, mil elebiolu Armaan, S. 7 (1993), s. 426; Erien, agm, s. 288; Boranolu, agt, s. 4; Tl, agt, s. 9-10;
Sevim Birici, h u Ged (h u Derv) Mesnevleri ve Bursal Rahmnin h u Geds, Manas Yaynclk, Elaz, 2007, s. 25.
39
Rahmi-i ir ki der-bezm-i fen

Cm-i telh-i merg-r n-geh ed
Behr-i trh-i Cinn-i ged
Goft bd rahmet-i Rahm mezd

Sene 97571
Bursal smail Beli, onun Yeniehirde gml olduunu sylemektedir72 .
I.1.7. evresi
Rahmnin hayatn, evresini, psikolojisini ve iirlerini daha iyi anlamak bakmndan byle bir alt balk almas uygun grlmtr. Dier
taraftan, Osmanldaki himaye (patronaj) sisteminde Rahmnin bulunduu
yeri tespit etmek de bylece mmkn olacaktr.
Rahmnin evresindeki ahslarn banda Defterdar skender elebi
(. 1535) ve Sadrazam brahim Paa (. 1536) saylabilir. Kendileri de iirden anlayan, zenginlik ve cmetlikleriyle tannan bu iki nl ynetici, grevde bulunduklar on yl boyunca ir ve limleri himaye etmilerdir.
evrelerinde ir ve limlerden oluan byk bir topluluk vardr73. Hayl
Bey, Yahy Bey, Cell, Gazl, Nihl gibi pek ok iri, ilk kef edip, himaye eden, onlar dier devlet bykleriyle tantran isim skender elebidir. Bu durumdaki irlerden biri de Rahmdir. ok gen bir yata stanbula gelerek ilim tahsiline ve iirle megul olmaya balayan Rahm, ilk
olarak bir anlamda skender elebiye intisap etmitir. elebinin de onu
ok sevdii, tezkire yazar k elebinin Egeri yne-i hsn cemlde kendin grmidi amm pklkde skender elebi gibi nice klar e71
Cihan Okuyucu, Cinn Hayat Eserleri Divannn Tenkidli Metni, Ankara, 1994, s. 718.
Bu manzme, Dvn- Rahmde de gemektedir. vr. 1a. Son msrdaki bd kelimesi
Dvn- Rahm de yr olarak yazlmtr. Ayrca Rahm-i kelimesi Cinn Divannda Rahmi-yi gibi yazlmtr. Manzme u ekilde Trkeye evrilebilir: ir
Rahm, yokluk meclisinde (dnyada) lmn ac kadehini anszn tatt (iti). Fakir Cinn
tarih iin, Rahmnin rahmeti oalsn (bol olsun), dedi.
72
73
Konuyla ilgili geni bilgi iin bk. pekten, Divan Edebiyatnda Edeb Muhitler, s. 143vd.
40
me-i b- hayt- vaslna mh-i nm-mrde-i tabde-dil iken suya iletp

susuz getirmidi74 cmlesinden anlalmaktadr. Ondaki kabiliyeti fark
eden skender elebi, onu himyesi altna alm, daha sonra brahim Paa
ve Kann ile tantrm, Rahmnin onlarn meclislerine girmesine ve cizeler almasna vesile olmutur. Hatt Rahmnin skender elebi ve brahim Paann huzurunda akranlaryla mnazaralar ettii, cevap ve nazirelerinin beenilmesi zerine kendisine epeyce nemli cizeler verildii de
k elebi tarafndan nakledilmektedir: Kezlik ehl-i kadr u shib-sadr
olan penh- ehl-i marifet ve halvetgh- ashab- fazlet brhm Paa
huzrnda mare ve mecma- rindn u menba- irfn olan skender
elebi meclisinde akrn- asr ile mnzaralar idp nezir cevblar dilpesend old ve bzrgne cizelerle behre-mend old75 Daha sonra yine
bu insanlar vastasyla padiahn huzuruna kma ans yakalayan Rahm,
1530 ylnda ehzadelere yaplan snnet dnnde Kannye bir kaside
sunmu ve cize alm, bundan sonra daha da mehur olmutur. Rahmnin
bu tarihten sonra, hmleri olan ilgili kiilerin vefatna (1535-1536) kadar
rahat bir hayat srd tahmin edilebilir. Ancak bu kiilerin vefatndan
sonra Rahmnin sknt iine dt anlalmaktadr. Nitekim btn bunlar devrin tezkirecilerinden Knal-zde Hasan elebi yle anlatmaktadr:
Mrebb-i ashb- hner olan zt- stde-siyer merhm skender elebi mezbr saf- pr-saf (Hazret-i] brhm Paaya terbiye ve nihl-i
marif-itimlinden b- cd u nevli ile temniyye itmekle sohbet-i saf-
mezbra dhil ve ceviz-i mevfre ve eltf- n-mahsresine vsl u nil olm
idi. Hatt himmet inyet-i vezr-i mezkr ile shib-krn- cihn merhm Sultn Sleymn Hna ogl Sultn Mustafnu snneti srnda kasde diyp ol
pdh- hbn ve sultn- meh-ryn meclis-i h- cihnda kasde-i belgatnvnn okmagla emsl akrn miynnda hayli nm u nin buldgndan
gayr drc-i dendn gibi nie drr-i b-kern ve uka itdgi cefdan efzn
ceviz ihsn- b-pyna mazhar olup ars- memli menassa-i huslde
cilveger olm idi ve ol dil-ber-i ran matlb u mahbbn der-g idp dest-i
sk-i inmndan nie dost-km n itmi idi. Ve bu itibr ile gi-i bisyr ve
say-i b-umr idp shib-i itihr ir-i nmdr olm idi ve st u sads vsl-
etrf u aktr olup gulgule-endz- felek-i devvr olm idi. Badehu rzgr-
zr-kr mrebblerin her birin kkl-i dildr gibi tr u mr ve hl-i k- dilfigr gibi pern- rzgr idp cmlesin blni zemn bisteri hr oldukda
hr u zr olup sipihr-i b-mihr ket-i hlini ummn- lm u melle salm idi
74
75
Kl, agt, C. II, s. 749.

Kl, agt, C. II, s. 750.
41

ve mnend-i tc- pr-ibtihc ba zre yir itmi iken misl-i zer halhl ayakda
kalm idi76
Dier taraftan bunlara karlk Rahmnin mevcut Divannda brahim

Paa ve skender elebi iin yazlm manzme bulunmamaktadr. Her ne
kadar bir kasidenin (Ks 11) maksudunda saf- zaman ve Hazret-i Paa diye
biri vlmekte ise de bunun kim olduu net olarak belli deildir. Burada
vlen kii brahim Paa olabilecei gibi baka bir sadrazam da olabilir.
Rahmnin evresine girme ansn yakalad en nemli isim phesiz Kann Sultan Sleymandr. Daha nceden de belirtildii zere, Rahm
ok gen bir yata, daha on be yana ulamadan skender elebi ve brahim Paa vastasyla Kannnin huzuruna kp kasidesini ona bizzat okumak erefine nail olmutur77. 1530 ylndaki ehzadelerin snnet dnnde
gerekleen bu olay sonrasnda Rahmye ssl bir elbise verildii tarih bir
vesikada da kaytldr78. Rahm ayrca evval 937 (Mays 1531) ve Muharrem 940 (Temmuz 1533)ta olmak zere iki defa daha Kanunye kaside
sunmutur. Bayramlar vesilesiyle sunduu bu kasidelerden sonra Rahmye
ilkinde 500, ikincisinde ise 700 ake cize verilmitir79. Ancak dier airlere verilen cizelerle karlatrldnda bu miktarlarn dk olduu grlmektedir. Mesela ilkinde Hayl, Necm, Sabr gibi airlere 1000er ake,
ikincisinde de Hayl, Edb, Iyn, Makm gibi airlere yine 1000er
ake cize verilmitir. Rahmye verilen bu cize miktarnn fazla yksek
olmamas, ayrca brahim Paa ve skender elebinin lmlerinden sonra
Rahmnin sarayla irtibat kuramamas, airin Kann tarafndan ok da fazla
takdir edilmediini gstermektedir. Dier taraftan Rahmnin Divannda da
Kanunye hitaben sylenmi adet kaside bulunmaktadr (Bk. Ks. 1, 2,
12). Srasyla 36, 48 ve 30 beyitten oluan bu manzmelerin maksud blmlerinde Kann vlmtr. Bunlarda airin padiah geleneksel ekilde
vd grlmektedir. Onun bykl, kahramanl, adaleti, dmanlarna kar ezicilii, heybeti, evresine himmetli, fakirlere merhametli, akll
oluu, gzel ahlak, cmertlii gibi zellikleri eitli benzetmelerle anlatlmaktadr. Bunlardan baka, bu klasik vglerden farkl olarak, padiahn
airlii zerinde de durulmakta ve bu zellii de vlmektedir (Ks. 2/2176
Knalzde, age, C. I, s. 330-331.

Riyz, age, vr. 67a.
78
Ernsal, agm, s. 11.
79
agm, s. 12, 17.
77
42
22). Bu kasidelerden zellikle ikincisi uzunluuyla dikkati ektii gibi, ayn

manzumede Rahmnin, uzunca ve samimi bir biimde durumunun ktlnden yaknp padiahtan yardm istedii grlmektedir.
Rahm ayrca, Kann'nin farkl gazelini tahmis etmitir. Bunlar
arasnda nl
Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihnda bir nefes shhat gibi
diye balayan gazeli de vardr. Rahm bu manzmede geen
zzet-i bk hemn bir hdan himmet gibi
msrayla padiahtan yardm beklediini de belirtmitir (Ms 24/I/3). Ayn
manzmenin sonunda, iirinin padiahn kulana ularsa kabul edilmeye
layk olduunu syler (Ms 24/V/1-2).
Rahm, Muhibb'nin bir baka gazelini daha tahmis etmi ve ilgili
manzmenin sonunda; "ey Rahm, o iyi huylu padiah her kime iltifat ederse onun talihi alr, nitekim reyhanlar rengini ve kokusunu gneten alr"
diyerek padiahtan dolayl yoldan yardm talebinde bulunmaktadr (Ms
29/V/1-3). Rahmnin tahmis ettii Kanunnin nc gazeli
Nakd-i mrm vireyin zlf-i muanber yolna
Aslayn leyin ko beni dil-ber yolna
matlan tamaktadr ve yaynlanan Muhibb Divannda bulunamamtr80.
Bir baka deyile Muhibbnin ilgili gazeli ilk defa bu almada yaynlanmaktadr. Rahm bu tahmisin sonunda; ey Rahm, eer bu manzme hazretine (Kanun'ye) arz olunursa, cihan padiah sana soluna bakmayp (aldrmayp) ben kuluna bir nazar eylerdi, diyerek bu tahmis vastasyla Kanun'den yardm istemektedir (Ms 30/V/1-3)81. Yine Rahmnin baz gazelle-
80
81
Bk. Cokun Ak, Muhibb Divan, KTB Yaynlar, Ankara, 1987.

Buradan belki, evredeki insanlar arasnda Rahmyi ekemeyen, onu kskanan ve padiaha ktleyenler olduu sonucu da karlabilir. Dier taraftan Riyz Tezkiresinde geen skender elebi vesteti ile sitne-i brhm Paaya intim idp ol dest-nin-i
vezret-i umnu dest-yriyy-i himmet-i b-hemtlar ile sr- Suln Musafya olan
43
rinin Muhibb mahlasl Kanunnin manzmelerine nazire olmas ihtimali

de vardr.
Rahmnin tant ve yardmn grd bir dier padiah da Kanunnin olu olan Sultan II. Selmdir. Kaynaklarda da belirtildii zere
Rahm medreseden mlazm olduktan sonra uzun bir sre grev alamamtr. Nihayet 970 (M. 1562/1563) yl civarnda ehzde Selmin huzuruna
varp bir kaside ile (bk. Divan, Ks. 5) halini arz etmi ve ondan sonra kendisine bir efaat-nme verilmi ve yirmi akelik bir medreseye atanmtr82.
tr redifli ve 30 beyitten meydana gelen bu kasidenin 15. beytinde
h- yegne Hazret-i Sultn Selm Hn
Peyk-i perindedr o eh-i kmrne tr
diyerek Selm Han vmeye balayan Rahm, sonlara doru
At arha h okn idp kaddi kemn
Bir gn ola ki irie Rahm nina tr
Devlet kemn elde kepde ola eh

Ola medr nite ki emn emna tr
diyerek ehzdeden dolayl olarak yardm istemitir. Rahm ayrca, Selm
mahlasl bir gazeli de tahmis etmitir (Ms 31). Bilindii zere, o dnemde
Selm mahlasn kullananlardan biri de II. Selmdir. Rahm ile ayn dnemde yaamalarndan ve tanmalarndan, ayrca manzmenin sonunda
geen hsrev-i mlk-i shan sz lkesinin pdih ifadesinden hareketle
bu manzmenin de II. Selme ait olmasnn kuvvetli bir ihtimal olduu
sylenebilir.
Rahmnin tanmas muhtemel nl isimlerden biri de Kanunnin en
byk olu ehzde Mustafadr. ehzde Mustafayla Rahmnin tanklklar byk bir ihtimalle 1530 ylnda ehzde Mustafa, Mehmed ve Selim iin yaplan snnet dnne dayanmaktadr. Daha nce sylendii
gibi Rahm bu dnde bir kaside sunarak kendini tantmtr. Kendi ismiyle yahut Muhlis/Muhlis mahlaslaryla iir syledii rivayet edilen, etrafna
kasdesini bi-t hur- salanata takdm itmekle mahsd- akrn ve ciz-icevyiz-i
b-kern olmd ifadesi de bunu dorular niteliktedir. Riyz, age, vr. 67a.
82
44
hner sahiplerini toplamay seven ve onlara iltifat eden83 ehzde ile Rahmnin mnasebetleri hakknda pek bilgi yoktur. Bu isimler ikinci defa ehzdenin ldrlmesi hadisesinden sonra yan yana anlmtr. Bilindii zere ehzde Mustafa, Hurrem Sultann entrikalar sonucu, 1553 ylnda Kanun tarafndan bodurulmak sretiyle ldrtlmtr. Halk ve askerler
tarafndan ok sevilen ve Osmanl tahtnn da en byk vrisi olan ehzdenin bu fec kbeti zerine bata Yahy Bey olmak zere birok air mersiye yazmtr84. te bu mersiye yazan airlerden biri de Bursal Rahmdir.
Rahmnin ehzde Mustafann bir snnetinde bir de lmnde iir sylemi olmas ilgintir. Rahmnin manzmesi Mersiye-i Rahm elebi
Bery- Merhm Sultn Mustafa Tbe Serahu baln tamaktadr.
Terkb-bend nazm eklinde olan, 16ar msralk 5 bentten oluan manzme hakknda Prof. Dr. Mehmet avuolu u deerlendirmede bulunmaktadr: Bu mersiye, Rahmye yakacak ekilde sanatkrne ve klasik
mersiye slbunda olup III. bendin bend beytindeki:
Hatm itdilerse nola an rsmn ile
msrnda kemend ile katl edildiine ve sonuncu benddeki:
Kim kld ise hazret-i ehden an cd
Y Rabbi an iki cihnda czm kl
beytinde arada fesdlk edene veya edenlere iaret vardr. Rahm yalnz
teessrn belirtmekle kalm, mnfklar rahatsz etmemek iin olmal,
bana derd aacak ifadelerden kanmtr.85 Rahm bu manzmede genel
olarak felekten ikayet etmekte, ehzdenin lmnden duyduu znty
dile getirmekte ve sonunda ehzdeye dua, olaya sebep olanlara beddua
etmektedir. Manzmede geen
p takd gerdenine bogld o dem eker
83
pekten, age, s. 191.

Bu konuda bk. Mehmed avuolu, ehzde Mustafa Mersiyeleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Enstits Dergisi, S. 12 (Tayyip Gkbilgin Hatra Says),
stanbul, 1982, s. 641-686.
85
avuolu, agm, s. 651-652.
84
45
msra da ehzdenin boulmasna iaret saylabilecei gibi; yukarya alnan beyitte geen, ya Rabbi onu padiahtan kim ayrdysa onu iki dnyada
czzam et, ifadesi de belki ehzdenin katlinde dahli bulunduu sylenen
ve hakknda daha nceden czzaml olduu dedikodusu geen Sadrazam
Rstem Paaya iaret olabilir. Ayrca manzmenin en son msranda da
hurrem kelimesi gemektedir.
Prof. Dr. Haluk pekten, Divan Edebiyatnda Edeb Muhitler isimli
eserinde Rahmnin skender elebi ve brahim Paann ldrlmelerinden
sonra yeni sadrazam Rstem Paa tarafndan himaye edilmeye devam ettiini sylemektedir86. Biz grebildiimiz kaynaklarda aka byle bir bilgiye rastlamadk. Rahmnin Divannda da buna dair net bir iaret bulunmamaktadr. Rahmnin Divannda ksmen tam tersine yorumlanabilecek
bir gazel bulunmaktadr. Bu manzmede Rahm hmsizlikten ikyet ederken pdihn himmeti olmadn, paada da himye detinin olmadn,
zamann Sleymannn yzn/mhrn Ehrimene (Ateperestlerin er
ilhnn ismi; btl bir ilh ismi) verdiini sylemekte ve dnya byle iken
uzlete ekilmeyi tavsiye etmektedir. Rstem Paann da sadrazamlk makamna geldiinde ben ortas ak yazy sevmem diyerek airlere devlet
tarafndan verilen ihsan ve caizeleri kestii, nceki Sadrazam brahim Paaya gre ok snrl sayda airle ilgilendii bilinen bir husustur87. Zaten
air ehzade Mustafa Mersiyesinde (bk. Ms 3) de Rstem Paaya, onun
czaml oluu dedikodusuna temas etmitir. Bunlara dayanarak airin belki
de yn-i vef kidesi olmayan paa ve Ehrimen ile Rstem Paay kastetmi olabilecei tahmin edilebilir. lgili gazelin metni aadadr.
86
87
h- dehre nola ba egmez isem dnyda

imdi dvne gl lem-i istignda
Yapmad hne-i mmdmi benn-y zamn

Kki gelmeye idm bu harb-bda
Neyleyin marifeti olmaycak himmet-i h

Yokdur yn-i vef kidesi paada
pekten, Divan Edebiyatnda Edeb Muhitler, s. 148, 154.

Mustafa sen, Ben Ortas Ak Yazy Sevmem, telerden Bir Ses, Aka Yaynlar,
Ankara, 1997, s. 332-337.
46
Htemin Ehrimene virdi Sleymn- zamn

Pyesin eyledi ednda iken alda
Leb-i rnini Pervze virp zl-i zamn

Telh-km itdi sunup zehr-i gam Ferhda
Rahmiy hl-i cihn byle ise uzlet idp

nziv kl yri bir ge bulup tenhda (G 196)88
Rahmnin tanp grt insanlardan biri de Cell-zde Slih elebidir (. 1566). XVI. asrn en nemli lim ve mderrislerinden olan Slih
elebi, Rahmnin medreseden hocasdr. Rahm ondan mlzm olmutur.
Slih elebi, brahim Paann lmnden sonra sadrazam olan Ayas Paa
zamannda Sahn mderrisliine getirilmitir89. Rahm de bu devirde medrese renimini tamamladna gre, air byk bir ihtimalle, Sahn Medresesinden mezun olmu olabilir. Bilindii gibi bu medrese o dnemde Osmanlnn en byk medreselerinden biridir. Aslnda Rahm ile Slih elebinin
tanklklarnn daha eski zamanlara dayand tahmin edilebilir. nk her
ikisi de skender elebi ve brahim Paa meclislerinin mdavimleridir. Dier taraftan, k elebi ve Nev-zde Atnin beynlarna gre, Slih
elebi mrnn byk bir ksmn bekr olarak geirmi ve altm yana
vardnda validesi tarafndan hediye edilen bir cariyeden ocuu olmutur.
Talebesi air Rahm de bu olaya tarih drmtr. k elebi bunu yle
dile getirmektedir: (Merhmu mri tecerrd ile gep sinleri sittne
vardukda Haleb kas olmazdan mukaddemce vlidesi bir criye hbe(?)
idp andan bir ogullar old. El-hamd lillhil-lez vehebe l alel-kibere
smale ve shk yetine iktiden shk ad virdiler idi ve kirdlerinden
Rahm vildetine bu trihi dimidi:
Halef-i Slih ide Celle Cell
88
Bununla birlikte, Rahmnin kasidelerinden birisinin (Ks 4) Rstem Paann zerinde

etkili olan Rzay mahlasl, Baba Efendi olarak bilinen Filibeli Mahmud Efendi(.
1580)ye sylenmi olmas ihtimali vardr. Net olmamakla birlikte byle bir iliki varsa,
Rstem Paann bu zatn etkisiyle Rahmyi himaye etmi olmas da mmkndr.
89
Slih elebiyle ilgili geni bilgi iin bk. Kl, agt, C. II, s. 702-707; Canm, age, s. 348349.
47
Hakk ey trhdr ve mverrihlere bis-i nvhdr90

Dier taraftan Rahm, hocas Slih elebinin ihtiyarlnda, dnyadan el, etek ektiinde syledii nl imden gir redifli gazelini de tahmis etmitir. Bu tahmisin sonunda Rahm, Slih elebiyi slik-i rh-
Hud olarak nitelemektedir (bk. Divan, Ms 22).
Rahmnin tant nl simalardan biri de devrin unutulmaz eyhlislam Ebussuud Efendi (1490-1574)dir. 1545ten lmne kadar eyhlislamlk makamnda oturan Ebussuud Efendi, din ve ilim adamlnn yannda airlii de olan biridir. Onun baka iirlerinin yannda manzm fetvalar da vardr91. te air Rahm ile Ebussuud Efendinin temas ettiklerini
biz de byle bir vesileyle renmekteyiz. Rahm bir manzme ile eyhlislamdan devrin tabiriyle istift etmi, yani fetva istemi, Ebussuud da bu
istee yine bir manzme ile cevap vermitir. Her iki manzme de kta nazm ekliyle sylenmitir ve 8er beyitten olumaktadr. Rahm ilgili manzmede faiz yiyen imamn hkmn sormakta, eyhlislam da buna cevap
vermektedir. lgili manzmeler aadadr.
SUL- RAHM92
1
[feiltn mefiln feiln]

Ey yakin ehl[i] mfti saa selm
Mkilm var disem hat ola m
cret ile immet eyleyene
90
Kl, agt, C. II, s. 704-705. yet; ihtiyar halimde bana smail'i ve shak' ihsan eden
Allah'a hamdolsun anlamnda Hz. brahimin bir duasdr. Kurn- Kerm, 14/39. At,
Slih elebinin iki olu dnyaya geldiini, Rahmnin birine tarih sylediini belirtmektedir ki bu ifade, iki farkl isimden bahseden yete de anlamca uymaktadr. (Eyym-
prde iki veled-i necbi zuhr eyledi. El-hamd lillhil-lez vehebe l alel-kibere
smale ve shk yet-i kermesine iret in bu iki ism-i cell ile tebcl eyledi. Rahm
elebi mahdm- evvel in msra alef-i Slih ide Celle Cell msran b-bedel trh
itmidr Nevzde At, Hadikul-Hakik f Tekmileti-akik (akaik-
Numaniye ve Zeyilleri), Nere Haz. Abdlkadir zcan, a Yaynlar, stanbul, 1989,
C. 2, s. 48.
91
Ebussuud Efendi ve edeb ynyle ilgili bilgi iin bk. mil elebiolu, Kann Sultn
Sleymn Devri Trk Edebiyat, MEB Yaynlar, stanbul, 1994, s. 53-58; pekten, age,
s. 89-90.
92
Manzmeler iin bk. Mecmua-i Er ve Fevid, 06 Mil Yz A 42, vr. 3a.
48
Yevm-i dn olcak cez ola m

3
creti bir immu olsa rib

Aa uymak aceb rev ola m
Ake asssn hell diyben

Yise be vakte mukted ola m
Minbere ksa halka vaz itse

Nsa Hak yola pv ola m
Vaz[] tesr ider mi yise harm

Yoldan azma reh-nm ola m
Bu kasvetle kalbi tre iken

Gl ynesi saf ola m
Aceb algl dgn mi harm

Yoksa bundan eed rib ola m
CEVB-I EBUS-SUD

n rib hlini sul itd
Hak kelmyla dile aa cevb
Didi Kurnda Hak ribya harm

Nass- ktdur ala ibu hitb
Ger ribdan yise imm cret

Fsid olur namz hli harb
algl davet aa gre dgn

Ki rib-hradur eedd-i azb
Vaz itmez kulb- nsa eser

Kendi kim olmasa ulul-elbb
49
93
lm ile mil olmayan lim

Har gibi b-temz yki kitb
kbet menzili harb olsar

Her kime rehber olsa yolda gurb
Yoldan azma l-cerem uralar

Ktegi men teu bi-gayri hisb93
mil elebiolu adgeen almasnda, stanbul niversitesi Ktphanesi, TY, No:

3701, vr. 30ay kaynak gstererek Ebussuudun bu fetvasnn be beytini yaynlamtr.
Ancak baz farkllklar vardr. Age, s. 57.
50
Rahm'nin Suali ve Ebussuud Efendi'nin Cevab

Mecmua-i Er ve Fevid, 06 Mil Yz A 42, vr. 3a.
Rahmnin tanp grtn anladmz bir dier isim de Manastrl Hseyin Cell Bey (. 1574)'dir. skender elebinin kendi olu gibi
bytt Cell Bey; eyhlislam Ebussuud Efendi ile anlamazla dnceye kadar, hem ehzdelii hem de padiahl devrinde II. Selim'in en
yakn adamlarndan birisi olmutur. Ayn zamanda devrin nl airlerinden
olan Cell, ayrca birok airi himaye etmi ve II. Selmle tantrmtr1.
Bu airlerden birinin de Rahm olmas kuvvetle muhtemeldir. nk, Rahmnin ehzde Selmin yanna giderek bir kaside sunduu ve bunun
zereine mderrislik ald daha nce sylenmiti. Belki de bu olaya Cell
Bey vesile olmutur. Rahm, Cell Beye "ruze" redifli bir kaside sunmutur (Divan, Ks 3). Bu kasidede Rahm, Cellden yle bahsetmektedir:
Mahrem-i Hazret-i Sultn Selm an Cell
Gicesi Kadr olur irse idi her rze (Ks 3/14)
28 beyitlik bu manzmede sadece ramazan tasviri ve arkasndan Cell'in
vgs bulunmaktadr. Herhangi bir istek gememektedir.
Rahmnin Divannda Nianc Beg diye bahsedilen birine sunulmu bir kaside bulunmaktadr (Ks 9). Bahsedilen Nianc Bey byk bir
ihtimalle Rahmnin hocas Cell-zde Slih elebinin kardei Cell-zde
Mustafa elebi (. 1567)dir. Uzun yllar Kanunye nianclk yapan ve
inas ile tannan Mustafa elebi, Nin mahlasyla iirler de sylemitir.
Mustafa elebi; nfuz sahibi, kendisine hrmet edilen, ayn zamanda zengin ve cmert bir ahsiyettir. Pek ok airi himaye etmitir2. Rahmnin de
bu airlerden olmas muhtemeldir. Zaten o devirde nl biri, stelik Rahmnin hocasnn kardei olan Mustafa elebi ile Rahmnin tanmas gayet
doaldr. Rahm ilgili kasidesinde muhatabndan
Mr-i iklm-i shan yani Ninc Beg kim
Yd- lutfyla gzin aa der her nergis (Ks 9/20)
diye sz etmektedir. air, Nianc Beyi vdkten sonra
Gzlerm terbiyet gzler ise nola mdm
Pertev-i mihr ile gler alur nergis
1
2
Kl, agt, C. I, s. 226-233; pekten, age, s. 121, 195.

Canm, age, s. 529-531; Kl, C. II, s. 461-464; Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, s. 278;
pekten, age, s. 85-86, 159.
Mihnet derd ile ben zerd zaf oldugum

Hl diliyle diye sorar ise her nergis
Bir nazar nola bu ben haste[y]i ho-hl itse
Terbiyet eyleyicek dah og artar nergis (Ks 9/42, 45-46)
diyerek ondan yardm istemitir.
Dier taraftan Rahmnin o devrin nl airleri Zt (. 1546), Hayl
Bey (. 1557), Yahya Bey (. 1582) ve Deli Birader diye tannan Gazal (.
1535) ile de tanp grt sylenebilir. Zira bunlar da Rahm gibi skender elebi ve brahim Paa meclislerinin mdavimi olduu gibi, farkl
zaman ve meknlarda da yollarnn kesitii tahmin edilebilir. Nitekim ehzdelerin snnet dnnde Rahmden baka birok air kaside sunmutur
ki bunlar arasnda Zt, Hayl ve Gazal de vardr. Yine Mays 1530daki
bayram kutlamasnda kaside sunan airler listesinde, baka airlerle birlikte,
Rahm ve Hayl mahlaslarn da grmek mmkndr3. Gazlnin Mekkeden stanbula yazd ve Ztnin ona cevaben stanbuldan Mekkeye
gnderdii manzm mektupta, devrin tannm isimleri anlrken Rahm de
unutulmam, ondan Rahm-i nigr diye bahsedilmitir4. Hayl Bey ve
Yahy Bey de eserlerinde Rahmyi gzellii dolaysyla anmlardr. zellikle Yahya Bey Rahmyi hem stanbul ehrengizinde hem de Divannda
uzunca vmtr5. Buna karlk Rahm de dnemin kdemli airlerinden
olan Ztnin iirlerine nazireler sylemi (mesela G 4, G 5, G 82), dehr
shandn dedii (Ms 23/V/3) Haylyi stad olarak tanmtr. Rahmnin
iir anlay ve pek ok iiri stnde Hayl tesiri bariz olarak anlald
gibi, Rahm ayrca Haylnin 5 gazelini de tahmis etmitir (Ms 18-21, 23).
Yahya Beyin ise bir gazelini tesdis, bir gazelini de tahmis etmitir (Ms 12,
23).
Bu ahslardan baka Rahmnin XVI. yzyln nl tezkire yazar
k elebi ile de ok samimi olduklar k elebinin u ifadesinden
Ernsal, agm, s. 10, 11, 12.

Kut, Yazmalar Arasnda, s. 103, 109.
5
Hayl Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka Yaynlar, Ankara, 1992, s. 232; Yahy
Bey, Dvan, s. 254, 599.
53
anlalmaktadr: Hakr ile hem-ehrilk rbtsndan gayr mahabbet

uhuvvet belki rtbe-i vahdet mertebesine varmagn6
Yine kaynaklarda Rahmnin Bursal airlerden Selman ile de akran
ve yakn arkada olduu bilgisi bulunmakta7, ayrca devrin tannm airlerinden Fevrnin de Rahmyi meclislerine kabul ettii, ona iltifat ettii nakledilmektedir8.
I.1.8. Dier Baz zellikleri
Rahmnin kaynaklarda airlii ile birlikte anlan zelliklerinden birisi
de gzelliidir. Seh Tezkiresinde bu konuya gzel yigitdr diye ksaca
iaret edilirken9, Latf Tezkiresinde bu ifade biraz daha alr: Hsn-i
vicheti ve sm ve kyfeti hb ve zhir btn ceml keml ile mzeyyen mergb ve mahbb-ve gzel yigitdr. Zamn- hsninde hsn
cemlle gzde ve gzn ve kesb-i ilm irfnda dni-mend dni-gzn
idi10 Bu konuda en uzun bilgiyi airin yakn dostu k elebi vermektedir: Deh-sle oldukdan sora hsn ceml ile tk- e-derde mh-
ehr-deh rzeyi kamer itdi ve st u sadsn sebeb-i gulgul- heft-kiver
itdi. Hsni bir mertebede idi ki akl- kll mecnn ve ftb ser-gerdn u
meftn idi. b- hayt rek-i zll-i lalinden delkden delge bucakdan
bucaga girp kimesneye grinmeye yzi yog idi ve mihr mh knda biri
birine rakb olup biri birini grecek gzi yog idi. Mevl-i ulemdan el-i
merdan zuref-y erkndan uar-y ehl-i irfndan lezzet-i k u ri-i
evk dadn bilenlerden bir kimesne yo idi ki defter-i knda ismi mersm
olmaya ve ol kitb- merkmda alemi malm olmaya Egeri yne-i
hsn cemlde kendin grmidi amm pklkde skender elebi gibi nie
klar eme-i b- hayt- vaslna mh-i nm-mrde-i tpde-dil iken
suya iletp susuz getrmidi. Kimesne anula sne-be-sne olmamd.
Meger mecma-i erda olan mahlas- uar kimesne anula hem-pehl
olmamd11 k elebi, Tezkiresinin Nat maddesinde ise unlar
6
Kl, agt, C. II, s. 750-751.

Kl, agt, C. II, s. 544; Knalzade, age, C. I, s. 394; Beyani, age, s. 90; pekten, age, s.
114.
8
pekten, age, s. 83.
9
Kut, Het Bihit Seh Beg Tezkiresi, s. 299;
10
Canm, age, s. 270.
11
Kl, agt, C. II, s. 749.
7
54
sylemektedir: Ol zamnda ehr hre-i diyr u mehr- rzgr dilberleri ki Rahm elebi ve Astarsuz-zde ve Kanl Musli idi bir gazelde bu
vech ile cem itmidr. Gazel:
Melhat kiverin sanem shib-serridr
Biri Nakk Bl ogldur ki nm Prdr
Biri Astarsuz ogldur birisi Kanl Muslidr
Pr h ilerinde pdih anlar vezridr12
Knal-zde Tezkiresinde de gzelliiyle mehur olduundan bahsedilmekte13, Knhl-Ahbrda ise, bunlardan fazla olarak, vefat ettiinde
bile yznn gzel olduuna iaret edilmektedir. Hsn cemlle itihr
bulup kalar hilli mh- bedr hased-kerdesi idi. Sinni r-deh slde iken
gl-be-eker gy ki leb-i lalin perverdesi idi Veft itdgi zamndaki
sinn-i azzi m-beyn-i hamsn sittn idi. Yine ruhsre-i gze-rzi rek-i
gl-i nesrn idi14 Ahdnin Glen-i uarsnda, yukardaki bilgilere
ilve olarak, Rahmnin her gn renk renk ve eit eit elbiseler giydii ve
sslendii bilgisi bulunmaktadr: heme uar-y rzgrdan ve urefy l-mikdrdan ranlkla mmtz ve allkla ser-efrz ve her gn gn-gn ve reng--reng libslar ile rste ve env- zb znetle prste15
Daha sonraki kaynaklardan Gldestede dil-ber-i ser-med 16 ve Kmsul-Almda da Genliginde hsn ceml ile mehr olup17 denilerek bu konuya deinilmitir. Dier taraftan Rahmnin ismi XVI. yzyln
ehrengizlerinde de gemektedir. Bu balamda Lminin Bursa
ehrengizinde Rahm u ekilde anlmakta ve vlmektedir:
Nakk Bl ogl h Mehemmed elebi
12
Kl, agt, C. II, s. 470. Bu manzme Rahm maddesinde de kaytldr.

Knalzde, age, C. I, s. 329.
14
15
16
Atlansoy, s. 295.
17
emseddin Sm, age, C. 3, s. 2270.
13
55
Kan Nakk Bl ogl dil-ber

Gzi h bei cz sitem-ger
Bugn almaduk ter goncedr ol
Nice vasf eylesem yz oncadur ol1
Yahya Beyin stanbul ehrengizinde de anlatlan gzeller arasnda
Rahmye rastlanmaktadr:
Rahm dimekle mevsf gavvs- bahr-i er nak gzel bir hb- zbdur
Biri Nakk Bl ogl Rahm
Dil-i b-reme olmad rahm
Olupdur kulzm-i nazm ire gavvs
Szi bahr-i gazelde gevher-i hs
Nazar kl ol gz ile ka gzle
Bu nak fikr idp nakk gzle2
Dier taraftan Rahmnin bu gzelliinin zt yahut rz olup olmad da airler arasnda tartlmtr. Bu noktada Hayl Bey Rahmnin
gzelliinin zt olduu grndedir:
Dzme v koma degl nazm- Hayl olal
Kad ruhsre-i Rahm gibi rengn mevzn3
Yahya Bey ise bu konuda biraz pheli olduunu Rahmnin gzelliini ven uzun bir manzmeyle aklamtr. k elebi bu manzmeyi
yle takdim etmidir: Rahm elebin hsni zamnnda reng ry al
oldugndan reng l olmak thmetin idp rzndaki humret zt olmayup
rz olmak ihitmlin virrdi. Yahy Beg aa binen bu rengi virmidr.
Kta4:
Rahm didkleri dil-rnu
Reng-i ryna k ola her br
1
Tezcan, agm, s. 187-188.

Yahy Bey, Dvan, s. 254.
3
Hayl Divan, s. 232.
4
Kl, agt, C. I, s. 342.
Gle bakmag in kamu uk

Gl gl olm safdan ol ruhsr
Yzine bakcak gzm kamaur
Aklug old gn gibi hemvr
rz rengine kim itse nazar
rzdr sanur bu nak- nigr
Msr- hsn ire ta m olsa azz
ihresinde hsn-i Ysuf var
Ol sanem bilmezz ne sihr eyler
Srete gelmez old hatt- gubr
Ne aceb yol durur ki varlmaz
Esb-i fikretle eylese reftr
Hnesinde erzil ile ip
Ne revdur ki ola mest-i humr
Uyur ardnca uyanuk okdur
ret ehline uymasun zinhr
Bildrrler kiiye mikdrn
Ehl-i irfna itmesn inkr
Gam yime il szinden ey Yahy
Olmad nki bir gl-i b-hr
Subh-ve mihr-i yra sdksn
Eksk olmaz advet-i eb-i tr5
5
Yahy Bey, Dvan, s. 599. Bu manzme, yukarda yazlan takdim cmlesiyle k elebi
Tezkiresinin Yahy Bey maddesinde de verilmektedir. Ancak kk baz farklar vardr.
Bk. Kl, agt, C. I, s. 342-343.
57
Ayrca devrin nl isimleri olan Deli Birader Gazl ve Ztnin manzm mektuplarnda da Rahmden ak kz ve nigr diye bahsedilmektedir:
Kara Blogl kurva karnu
Ak kz Rahm-i nigr ey mi
Kara Bloglna kar dime sen

Koca dirse nola ne var eydr
Gricek u kara yzin ksine
Ak kz Rahm-i nigr eydr6
Rahmnin kaynaklarda bahsedilen dier bir zellii de nakkaldr.
Nakkalk Rahmnin baba mesleidir. lgili ksmda Rahmnin babas
Nakk Blnin nak ve resim konusunda std ve ok mehur birisi olduu, hatta nl renciler de yetitirdii ifade edilmiti. air Rahmnin de
bu konuda babasndan ders ald, nak ve resim iinde uzmanlat k
elebi Tezkiresinde kaytldr: el-veledu srr ebh mcebince sanat-
nakda hayli bk-dest ve nak u irde iki Mnn bile kadri bunu pyesi yannda pest idi7 Dier taraftan Rahm Divanndaki baz beyitlerde
resim temylnn olduu grlmektedir. Konuyla ilgili ileride bilgi verilecektir.
Rahmyi yakndan tanyan k elebi, onun iyi ahlakl, kimseyi incitmeyen bir insan olduunu sylemektedir: Kendi dah bir mertebe
stde-hsl ve pesendde-ahlkdur ki malm degldr ki kalb-i kdan
gayr kimesne andan rencde ve murg- htr- ehl-i evkden zge nesne
remde olm ola girih-i ebrsndan gayr kimesne andan ukde ve ikenc-i
zlfinden zge derhemlik grmi ola8
Bunlarn tesinde Rahmnin Divanndaki iirlerine dayanarak onun
k tabiatl, mtevaz, mstani, mtevekkil, riyy sevmeyen, yalnz, garip, biraz derbeder (melm) ve rint bir ahs olduu sylenebilir.
Kut, Yazmalar Arasnda, s. 103, 109.

Kl, agt, C. II, s. 749.
8
Kl, agt, C. II, s. 750.
7
58
I.2. ESERLER
I.2.1. Dvan
Rahmnin yaad XVI. yzylda yazlm tezkirelerde, irin iirlerinden vgyle sz edilmekle, kimi zaman dier eserlerinin ad verilmekle
birlikte, divan olduuna dair hibir kayt yoktur. Rahmnin yaad devirde yazlan bu tezkirelerde divanndan bahsedilmemesi, onun muhtemelen divann toplayamadn gstermektedir. irin divanndan ilk olarak
XVII. yzyln banda yazlan Kaf-zde Fiznin Zbdetl-Er isimli
tezkiresinde bahsedilmektedir. Fiz, bu ebyt divanndan intihb olnd
diyerek irin bir divan olduunu haber vermektedir1. irin divanndan
sz eden dier bir nemli kaynak da yine XVII. yzylda Ktip elebi (.
1657) tarafndan kaleme alnm olan Kefz-Znndur. Bu eserde Rahmnin Trke bir divan olduu aka zikredilmektedir. Ayn kaytlar,
Badatl smail Paann zhul-Meknn ve Hediyyetl-rifn isimli eserlerinde de bulunmaktadr2. Bu ifadelerden Rahm Divannn XVII. yzylda tertip edildii ya da ortaya kt anlalmaktadr. Ancak daha sonra
kaleme alnan Kmsul-Alm, Osmanl Mellifleri, Sicill-i Osmn ve
Kaf-zde Fiz, Zbdetl-Er, Millet Ktphanesi Ali Emiri Manzum, Nu. 1325, vr.
45b. Bu eserde Rahmnin iirlerine rnek olarak yazlan 18 beyitten 14 zerinde durduumuz divan nshasnda yer almaktadr. Ancak tezkiredeki 4 beytin elimizdeki nshada olmamas, Kaf-zdenin farkl bir nshay grd ve ondan semeler yaptn dndrmektedir.
2
Ktip elebinin ve smail Paann eserleri erafeddin Yaltkaya ve Kilisli Rifat tarafndan hazrlanarak yaynlanmtr. Ktib elebi, Kefz-Znn an Esml-Ktb velFnn, Beyrut, 1992, C. 1, s. 789; Badatl smail Paa, zhul-Meknn fiz-Zeyli alKefiz-Znn, Beyrut, 1992, C. 3, s. 504; Badatl smail Paa, Hediyyetl-rifn
Esml-Mellifn ve srul-Musannifn, Beyrut, 1992, C. 6, s. 249-250.
Tuhfe-i Nil gibi nemli biyografik kaynaklarda divandan sz edilmemesi3

ad geen divann belki de daha sonra ortadan kaybolduunu gstermektedir.
Bunlardan baka Cumhuriyet dneminde yaplm almalarda da
Rahmnin divanndan pek bahsedilmez. Dier taraftan zellikle yurt dnda hazrlanan baz yazma kataloglarnda Divan- Rahm isimli eserlere rastlanmakta ve bu divanlardan bazlar Bursal Rahmye aitmi gibi gsterilmektedir. Ancak metinler incelendiinde bu divanlarn Bursal Rahmye
deil, Krml Rahmye ait olduu anlalmaktadr4.
Rahmnin divan yahut divannda bulunan iirleri zerine yaplm
belli bal almalar unlardr:
- Ali Nihad Tarlan, iir Mecmualarnda XVI. ve XVII. Asr Divan iiri
Rahm ve Fevr, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve
Edebiyat Dal, Seri 1, Fasikl 1, stanbul, 1948, s. 1-52.
- Sabahattin Kk, 16. Yzyl irlerinden Bursal Rahmi elebi ve iirleri, MFEF Trklk Aratrmalar Dergisi, mil elebiolu Armaan, S. 7 (1993), s. 423-472.
- Turan Boranolu, Bursal Rahm elebi Divannn Tahlili, Frat niversitesi, SBE, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Elaz, 1997.
- Fatih Tl, Bursal Rahm elebi ve Divn, stanbul niversitesi, SBE,
Trk Dili ve Edebiyat Aabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi,
stanbul, 2006.
- Mustafa Erdoan, Bursal Rahmnin Divan zerine, Atatrk niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, Yl 14, S. 34, Erzurum,
2007, s. 21-45.
Bu almalar ksaca yle deerlendirilebilir: lk ikisi, daha ok, stanbul ktphanelerindeki yazma mecmualarda bulunan Rahmye it iirlerin tespit ve yaynndan olumaktadr. Bu almalar, bilhassa birincisi,
Rahm gibi deerli bir aire dikkatleri ekmesi ve konuda ilk almalar
3
emseddin Sami, Kmsul-Alm, C. 3, s. 2270; Bursal Mehmed Thir, age, C. II, s.

180; Mehmed Sreyy, Sicill-i Osmn 4, s. 1344; Tuman, Tuhfe-i Nil, C. 1, s. 329330.
Mesela bk. Msr Mill Ktphanesi Yazma Eserler Katalogu, Kahire, 1989, C. II, s. 6869; Kitab-hane-i Ayetullah el-uzma el-Mar'ai el-Necefi (ran), Haz. Hseyin Muttaki,
basm yeri yok, 2002, C. I, s. 119.
60
olmas ynyle nemlidir. nc alma, Rahm Divannn mstakil bir

nshasna dayanmamaktadr. almada, Tarlan ve Kkn yaymladklar iirler ile tezi hazrlayann tespit ettii az saydaki iir esas alnm ve bu
iirlerin tahlili yaplmtr. Son iki alma ise, Rahm Divannn hl-i hzrda bilinen bilinen tek nshas olan Ankara Milli Ktphanedeki nshasna dayanmaktadr. Tlnn tezinde her ne kadar Divann tam metni yazlm ise de, dikkatle incelendiinde bu tezde incelemenin ok yetersiz ve
kimi zaman yanl olduu, zellikle pek ok okuma ve vezin hatasnn bulunduu grlmektedir. Tl ayrca Divana baz iirler ilve etmekle birlikte bunlar da dahil olmak zere, Divandaki manzmelerin hibirinde
kaynak gstermemitir. Son alma ise Divann tantm ve deerlendirmesini iermektedir.
Bursal Rahm Divannn bugn itibariyle bilinen tek nshas, Ankara Mill Ktphane yazmalar arasnda, numara A 6803/1de bulunmaktadr. 28 Ocak 1992 tarihinde Abdullah ztemizden satn alnan eserin fizik
zellikleri u ekildedir:
Ak kahverengi mein srtl, siyah bez kapl cilt; 220x150-180x72
mm. llerinde; cedd kt; muhtelif satr; ounlukla ift, bazen tek stun; bozuk talk yaz; mstensih ismi, istinsah yeri ve tarihi yok. Divan-
Rahm yazmann 1b-46b varaklar arasndadr. Yazmada 49b-57b yapraklar arasnda Saynin gazelleri bulunmaktadr.
Ba (vr. 1b):
eh-i gabr sipihr zre nitekim Rm sultn

Kevkib askeriyle menzil itdi hveristn
Son (vr. 46b):
B-basret olmaz mdrik-i feyz-i ddr

Herkese nr grnmez Cebel-i Msden5
Divann ba ksmnda, iirlerden nce (vr. 1a), Divandaki ile ayn

hatta, kim tarafndan yazld belli olmayan Rahmyi vc nitelikte, sonunda sah kayd olan mensur bir ksm; ardndan da Rahmnin vefatna
Cinnnin yazd tarih manzmesi yer almaktadr. Bu mensur ksm u
ekildedir:
Mill Ktphane Yazmalar Katalogu-VI (Trke Divanlar), Haz. Mjgan Cunbur-vd.,

Ankara, 2001, s. 61.
61
F-Hakk Rahm elebi

Feshat mlkin pdh v belgat diyrnu h v letfet
glzrnu gl-i rans v zarfet derysnu drr-i yekts meydn-
ku merdnesi v dery-y mahabbet dr-dnesi v k sarrfnu
gevher-i vls ve sahrsnu serv-i bls v sebzezr- hsn dil-bendi
v hblk madenin gevher-i ercmendi yani Rahm elebi Efendi.1
Divandan sonra (vr. 47b) ise Latin harfleriyle u kayt bulunmaktadr: Mretteb Divan- Rahm elebi (Rahm-i Kadm) (Nakka Bali olu
Pr Mehmed) lm: 1566 Bursa-Yeniehir. imdiye dek yeryznde ele
geen tek nsha, geen yzylda istinsah edilmi yahut bu yzyl balarnda Yine ayn sayfada, ayn yaz ile Divanda geen manzmelerin nazm
ekillerinin ve saylarnn dkm, Rahmnin bir beyti ve bu konuda kaynak olabilecek baz eserlerin bir listesi de yer almaktadr.
Divann muhtev dkm u ekildedir:
Nazm ekli
Kasdeler
Kta (tarih)
Musammatlar
Gazeller
Kta
Beyitler
Says
12
1
23
160
1
14
Bulunduu varaklar
1b-11a
11a
11b-21a
21b-46a
46a
46a-46b
Bu noktada Rahmnin Divannda olmas muhtemel iirleri zerine

yaplm daha nceki yaynlarla, mevcut Divan nshas ve tarafmzdan
hazrlanan Bursal Rahm Divan toplamda manzme eidi ve says bakmndan karlatrlacak olursa yle bir tablo ortaya kmaktadr2.
1
2
Rahm hakkndaki bu ifadeler Ankara Mill Ktphanede Yz A 7077de kaytl ve

1596da yazlm olan Mecmua-i Er iinde de bulunmaktadr (vr. 51a).
Dier baz yaynlarda da yer yer Rahmnin iirleri bulunmaktadr. Mesel; Mehmed
avuolu, ehzde Mustafa Mersiyeleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Enstits Dergisi, S. 12 (Tayyip Gkbilgin Hatra Says), stanbul, 1982, s. 665-668;
M. Fuad Kprl, Divan Edebiyat Antolojisi, Yayna Haz. Ahmet Mermer, Ankara,
2006, s. 148-149, 170. Ancak, tabloda zellikle Rahmnin Divan ile ilgili almalar
deerlendirilmitir.
Nazm
ekli
Kaside
Musammat
Gazel
Kta
Rubai
Beyit
Toplam
Tarlan
Kk Boranolu
1
8
412
22
72
3
2
41
46
4
11
863
1
-5
22
124
Divan
Tl
12
23
160
2
14
211
12
291
2114
1
96
262
Erdoan
13
34
232
3
1
12
295
Burada son olarak, tarafmzdan tespit edilen ve metni verilen manzme saylarnn zamanla deimesinin mmkn ve muhtemel olduu sylenebilir. Yukardaki rakamlardan da anlalaca zere Rahm Divan gazel
arlkl bir divandr. Divann ekil ve ierik zellikleri, dier hususiyetleri
ileride genie incelenecektir.
I.2.2. Gl-i Sad-berg
Tezkirelerde ismi gemeyen bu esere ilk olarak XVI. asr airlerinden
zer iaret etmitir. zer, Nak- Hayl isimli mesnevsinin htime blmnde, ranl ir Nizmnin Mahzenl-Esrr adl eserinden ve onun nazirelerinden bahsederken zellikle Yahy Bey ve Rahmnin ismini anm ve
bu airlerden vgyle sz etmitir. lgili beyitler u ekildedir:
Milket-i Rm ire shan-pervern

Bir nice std- feshat-krn
1
Gelibolulu lnin Rahmnin gazeline syledii tahmis, Rahmnin iiri zannedilerek

tahmisler iine alnmtr ki bu manzme deerlendirme d braklmtr.
2
Tarlan yaynnda gazel says 40 gibi grnyorsa da, ilgili yaynn sonundaki ket
vasfnda didgi gazeldr balkl 3 beyitlik manzme de tarafmzca gazel saylm,
bylece gazel says bir artarken, beyit says azalmtr. Nitekim bu gazelin metni
Ak elebi Tezkiresinde 8 beyit olarak yer almaktadr. Bk. Kl, age, C. II, s. 752-753.
3
Tezde 93 gazel yazlmsa da bunlardan 6s (G 31, 32, 38, 41, 42, 85) Krml Rahmnin, 1i (G 66) de Rahmnindir.
4
lgili tezde 212 gazel grnyorsa da 177 ve 187 nolu gazeller ayn olduundan bir mkerrer gazel bulunmaktadr.
5
Tezde bir rubai yazlmsa da bu rubai aslnda Krml Rahmnindir.
6
Her ne kadar 14 beyit grnyorsa da 5 beyit daha nceden gazeller iinde getiinden
mkerrerdir.
Nazm klup her birisi bir kitb

tdi nazre reviin irtikb
Hsa iki ir-i ir-iktidr
Birisi Yahy biri Rahm-i zr
kisi de didi birer nazm- hb
Old pesendde-i ehl-i kulb7
Nak- Hayle nazire olarak sylenen Cinnnin Riyzl-Cinn adl

eserinin sonunda da Mahzenl-Esrra nazire syleyen airlerden sz edilirken Rahm anlm ve vlmtr:
Bunlara nazm ile olan c-nin

Rahmi-i ren-dil sihr-fern
Zhir idp ve-i Faslul-Hitb
Ravza mislinde dimi bir kitb8
Daha sonraki biyografi yazarlarndan smail Beli, emseddin Sami,
Mehmed Sreyya ve Bursal Mehmed Thir de Rahmnin Molla Cmnin
Tuhfetl-Ahrr mesnevisini tercme ettiini belirtmilerdir9.
Yukarda sz edilen eserin Rahmnin Gl-i Sad-bergi olmas kuvvetle muhtemeldir10. nk bu eser, bir taraftan ranl nl mesnev yazar
Nizmnin Mahzenl-Esrr isimli mesnevsine nazire olarak sylendii
gibi, dier taraftan da Molla Cmnin Tuhfetl-Ahrr mesnevsinin etkisi
altnda yazlmtr11. Eserin bilinen tek yazma nshas Erzurum Atatrk
7
Agh Srr Levend, Trk Edebiyat Tarihi, C. I, TTK Yaynlar, Ankara, 1988, s. 72-73;
Ahmet Mermer, zer brahim elebi ve Nak- Hayli, Marmara niversitesi FenEdebiyat Fakltesi Trklk Aratrmalar Dergisi, Yl 1997-92, S. 7 (mil elebiolu
Armaan), s. 480.
8
Levend, age, s. 73-74.
9
Atlansoy, age, 295; emseddin Sami, age, C. 3, s. 2270; Mehmed Sreyya, age, C. 4, s.
1344; Bursal Mehmed Thir, age, C. II, s. 180.
10
Gl-i Sad-berg isimli eserlerle ilgili umm bilgi iin bk. . etin Derdiyok, Gl-i Sadberk, TDVA, TDV Yaynlar, C. 14, stanbul, 1996, s. 225-226.
11
Erien, agm, s. 315.
64
niversitesi Agh Srr Levend Yazmalar arasnda 17 numaradadr.

200x125-140-60 mm ebatlarnda, 13 satr ve 2 stun halinde talik yaz ile
1574te istinsah edilmi olan bu nshada, batan iki yapran eksik olduu
anlalmaktadr. Mevcut haliyle 63 yaprak ve 1498 beyit olan eserin tamamnn 1550 beyit olduu tahmin edilmektedir. Sultan II. Selime sunulmu
olan Gl-i Sad-bergin 1567 ylnda yazld anlalmaktadr.
Gl-i Sad-berg; din, tasavvuf ve ahlak bir mesnevdir. Mahzen'lEsrr gibi aruzun mfteiln mfteiln filn kalbyla yazlan ve yedi
blmden (ravza) meydana gelen eserde, her blmden sonra bir hikyeye
yer verilmitir. Eser, ba taraf eksik bir besmele manzmesiyle balamakta,
ardndan 1. ravza gelmektedir. Allmn dnda sebeb-i tahrr blm
ise bundan sonra gelmektedir. Bu blmde Rahm eserin yazl sebebini
yle anlatmaktadr: Rahm bir gece ryasnda kendisini Nizam,
Abdurrahman Cm, Emr Hsrev-i Dihlev ve Ali r Nev'nin bulunduu
bir mecliste grr. Bu airlerin iltifatlarna mazhar olan ve onlarn sunduu
sz kadehinden ien Rahm, Molla Cm'nin elini perek ondan pri olup
kendisini irat etmesini ister. Cm ise onu vdkten sonra Rahmye Nizmnin Mahzenl-Esrrna bir nazire sylemesini tavsiye eder. Bundan
sonra uykudan uyanan Rahm, bylece eserini yazmaya balar. Mesnevnin
ilk ravzas Hz. Muhammedin mira mucizesi hakkndadr. Arkasndan
gelen ilk hikye de yine mirala ilgilidir. 2. ravza sz ve kalemin nemine
dairdir. 2. hikye ise Sad ile ilgilidir. 3. ravza insan tabiatnn Allahn
ztnn aynas olduu konusundadr. 3. hikye Hz. Yusufla ilgilidir. 4.
ravza dnyadan el etek ekip erbabndan himmet isteyen bir n gnlnden hicap perdesinin kaldrlmas, 4. hikye ise Hz. Ali hakkndadr. 5.
ravza hkmdarlarn adaleti ve dnya malna gvenmemek konusundadr.
Devamndaki hikye Nuirevanla ilgilidir. 6. ravza ak ve n halleri
hakkndadr. Sonrasnda mecz aktan hakik aka ulaan bir n hikyesi vardr. 7. ravza sonbaharla ilgilidir. Bu blmden sonra ise Hz. Musann Allahtan dnyada zulm ve adaletin rneklerini gstermesini istemesi anlatlr. Eser bunlarn ardndan Meviza balkl nasihatlar ve
Htimetl-Kitb blmyle sona erer.
Gl-i Sad-berg, Nizamnin Mahzenl-Esrrna yazlm bir nazire
olmakla birlikte, tertip ve muhteva asndan bu eserle tam bir benzerlik
gstermez. Daha ok Molla Cmnin Tuhfetl-Ahrr ile ortak noktalara
65
sahiptir12.
Eser zerinde Pervin Aynagz ve Glgn Erien almalar yapm13
lardr .
I.2.3. h u Ged
Bursal Rahmnin ranl air Hillnin ayn isimli eserinden tercme
yoluyla yazd ak mesnevsidir. Bu eserden ilk sz eden Latfdir:
Rengn elfz ve nzk ed ile kitb- h u Geds ve istim u pesende
kbil er- dil-gs vardur14 k elebi de eserin varlndan haber
vermekte ve beenildiine iaret etmektedir: h u Derv nm kitb
vardur ol dah makbl-i lemdr15 Knal-zde Hasan elebi Ve manzm h u Geds vardur. Egeri terceme-i h u Derv-i Hilldr lkin
bahr-i belgatdan ihrc olnm lel-i mtelldr. diyerek Rahmnin bu
eserinin her ne kadar tercme de olsa bir hayli beli olduunu sylemektedir16. Ahd de alel-huss vd-i mesnevde peyrev-i Hill olup h u
Ged rakam itmi ifadesiyle yukardaki bilgileri teyit etmektedir17. Tezkire yazar Riyz konuyla ilgili biraz daha geni bilgiler vermektedir:
Hilln h u Dervini terceme itmidr. Mervdr ki Yahy Beg h
u Ged nazmna gz itdikde bunlar dah h u Derv tercemesine tahrk-i
hme-i sihr-perdz itmiler idi. Badel-itmm kitblarn ittifkla karmlar idi. Yahy Beg tabrt zebn-zed olmagla kitb nazar- itibrla
manzr ve kendin telfi rtbe-i iltiftdan skt u mehcr oldugndan
itizr-gne idp dirmi ki Yahy Beg ile bir nina ok atduk ol egri atm
12
Erien, agm, s. 308-314.

Pervin Aynagz, Bursal Rahm: Gl-i Sad-berg, Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat
Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Lisans Tezi, Erzurum, 1985; ayn yazar, "Bursal Rahmi'nin Gl-i Sad-bergi zerine Bir Deerlendirme", Frat niversitesi Dergisi
(Sosyal Bilimler), C. 3, S. 1, Elaz, 1989, s. 1-27; Glgun Erien, Bursal Rahm ve Gli Sad-bergi, Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans
Tezi, Ankara, 1990; ayn yazar, Bursal Rahm ve Gl-i Sad-bergi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, C.
X, S. 1, Ankara, 1992, s. 285-315.
14
Canm, age, s. 270.
15
Kl, agt, C. II, s. 753.
16
Knalzade, age, C. I, s. 332.
17
Solmaz, age, s. 311-312.
13
66
iken nina urd ben togr atdum uramadum18 Gelibolulu l de eserden

bahsedip birka beyit rnek nakletmitir19.
Grld zere eserin ismi baz kaynaklarda h u Ged baz kaynaklarda ise h u Derv eklinde gemektedir. Bu biraz da airin eserine
verdii ismi net bir ekilde sylememesinden kaynaklanmtr. Eserin bir
yerinde air
Bilmek istersen k hletini
Dile h u Ged hikyetini
diyerek h u Ged ismini kullanmtr. Ancak balklarda ve metinde
k iin hem Ged hem de Derv ismi kullanlmaktadr20. Eser her ne
kadar Hillden tercme olsa da Rahm, eski elbisesinden karp ona ho,
Rm bir elbise giydirdiini ve bir anlamda ahs damgasn vurduunu
yle ifade etmektedir:
Cme-i khneden olup r
Geydi bir ho kab-y zer-kr
Gl gibi geydi Rmiyne kab
Old bir dil-bere-i cihn-r
Geri yok halka-i zarr ile nefim

Old her beyti zde-i tabum21
Eserin yazl tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 944-945 (M.
1537-1538) yllar civarnda yazld tahmin edilmektedir. 58 beyitlik bir
tevhidle balayan h u Ged, sonrasnda 47 beyitlik mnct, 37 beyitlik
nat ve 5 beyitlik drt halife vgsyle devam etmektedir. Ardndan gelen
Sebeb-i Nazm- Kitb blmnde eserin yazl sebebi belirtilmekte,
uzunca devrin padiah vlmekte ve ondan yardm istenmektedir. smi
18
Riyz, age, vr. 67a-67b.

20
Sevim Birici, h u Ged (h u Derv) Mesnevileri ve Bursal Rahmnin h u Geds, Manas Yaynclk, Elaz, 2007, s. 30, 90, 110, 134, 156
21
Birici, age, s. 29-30.
19
67
aka belirtilmese de bu padiahn Kanun olduu, eserin Kanunye

ithafen yazld anlalmaktadr. 291. beyitten 324. beyte kadar umm
olarak ak konusu ilenmektedir. 324. beyitten itibaren Derviin hlinin
tasviriyle asl konuya giri yaplmakta ve eserin sonuna kadar ayn konu
devam ettirilmektedir. Eserin tamam 1734 beyittir. Eserin yazl sebebi ise
yle anlatlmaktadr: Bir bahar sabahnda btn lem ve dostlar zevk ve
safada olduu halde air, zntl bir ekilde uzlet kesine ekilmitir.
nk bir taraftan ak, ayrlk elemi ekmekte bir taraftan da zamann skntlar cann skmaktadr. Dier yandan kendi gibi hner ve irfan ehlinin
deeri bilinmemekte, cahiller el stnde tutulmaktadr. Nihayet airin sekin bir yrn yanna gelir ve kendisiyle konumaya balar. Ona niin byle
gonca gibi gnln kapal diye sorar. Daha sonra da gnlndeki atei aklamasn, ak meclisinin rasn yakmasn ister. Madem hazinen mcevherle dolu, onu cihana arz et; Hsrev, Hasan, Nevy, Hkn, Cm gibi
sz lkesini tazele ve hnerini gster, ak konusunda bir eser yaz, hnerleri
gren zamann padiahna iini a der. Bunun zerine air de eserini yazmaya balar. Eserde ksaca in lkesinde yaayan gzelliklere dkn, fakir bir dervile h adl bir gzelin ak anlatlmaktadr. Ancak bu ak; bayala dmeyen, madd hazlarn stne karlm bir aktr. Eserde zaman zaman lah duygularn da ilendii grlmektedir. Yine de eserin tam
bir lh ak ruhuyla yazldn sylemek zordur. Dier taraftan eserde
Rahmnin zarif ve sanatkrne slubu da kolaylkla fark edilmektedir22.
h u Gednn ikisi yurt iinde, biri de yurt dnda olmak zere toplam yazma nshas vardr. Bu nshalarn bulunduu ktphaneler ve
numaralar u ekildedir:
1. Atatrk niversitesi Seyfettin zege Ktphanesi Agh Srr
Levend Kitaplar, Nu: 18, vr. 64a-127b.
2. Manisa l Halk Ktphanesi, Nu: 2711, 58 vr.
3. British Museum Library, Or. 7183, 58 vr23.
22
Kk, agm, s. 436. Rahm bu ak tarzn Divannda Gara bir ha- rhn durur
mahbb sevmekden diyerek zetlemitir (Ms. 16/I/5).
23
h u Gednn nshalar ile Erzurum ve Manisa nshalar zerinden kurulan metni iin
bk. Birici, age. Eserin Manisa ve British Museum nshalar hakknda bilgi iin bk. Kut,
Kut, Yazmalar Arasnda, s. 63, 169. Bu nshalardan baka, Manisa l Halk Ktphanesi
2686 numarada Rahmnin h u Gedsnn bir nshas daha olduu syleniyorsa da bu
eserin Yahy Beye ait olduu Birici tarafndan tespit edilmitir. Age, s. 18.
68
I.2.4. Yeniehir ehr-engizi

Tezkirelerde ve dier tarih kaynaklarda hi bahsedilmeyen bu eserden ilk olarak Agh Srr Levend sz etmi, eserin ksaca plann ve zetini
yaynlamtr24. ehr-engiz, Rahmnin mderris olarak atand Yeniehirle ilgilidir. Her ne kadar eserin telif tarihi kesin olarak bilinmiyorsa da,
airin 1562-1565 yllar yllar arasnda mderris olarak atand hatrlanrsa, ilgili eserin de bu tarihlerde yazlm olduu ortaya kar. Zaten ehrengizde de air, mderris olmadan evvelki gaml zamanlarndan balayarak
mderris oluunu, Rumelide bulunan Yeniehire gidiini ve orada grdklerini anlatmaktadr. Eser mesnevi nazm ekliyle yazlmtr ve 277 beyitten meydana gelmektedir 25. Aruzun hezec bahrinin mefln mefln
feln kalbyla yazlan eser Yap Kredi nshasnda ehr-engz-i
Yeiehr Rahm Efendi Fermyed baln tamaktadr26. lk 24 beyitlik
bu giri ksmnda Rahm, du ederek sze balamakta, daha sonra kintn
yaratl hakkndaki daha ok tasavvuf nitelikteki grlerini dile getirmektedir. Daha sonra ak konusuna deinip okuyucuya nce mecz aka
talip olmay daha sonra naktan nakka, eserden messire gemeyi tavsiye etmektedir.
Temevvc eyleyp dery-y vahdet
Vcda geldi bu emvc- kesret
Gel evvel tlib-i k- mecz ol

Saflar kesb idben pk-bz ol
Ruh- dil-berde gz ka seyr it

Bu sretle yri nakk seyr it
Ceml-i dil-rby kl tem
24
Agh Srr Levend, Trk Edebiyatnda ehr-engizler ve ehr-engizlerde stanbul, stanbul Fethi Dernei stanbul Enstits Yaynlar, stanbul, 1958, s. 36-37.
25
Bu say, Levend tarafndan incelenen Abdlbaki Glpnarl nshasna ve tarafmzdan
incelenip yeni yazya aktarlan Yap Kredi nshasna gredir. Bunlarn tam knyeleri konunun sonunda yazlacaktr. Fatih Tl, hangi nsha olduunu belirtmeden, eserin 300
beyitten olutuunu sylemektedir. Rahm, TDVA, C. 34, stanbul, 2007, s. 422.
26
Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, Nu: 597, vr. 71b.
69
Eserden t messir ola peyd (7, 21, 23, 24. beyitler)

25. beyitten itibaren Mnct bal altnda kusurlarn itiraf edip
Allaha yalvaran air, 51. beyitte mahlasn sylemektedir. 53. beyitle sona
eren bu blm toplam 29 beyitten olumutur. Ardndan 54. beyitten itibaren Sebeb-i Telf-i Kitb bal altnda eserin yazl sebebi izah edilmektedir. Bu blm ksmen otobiyografik bir tarzdadr denilebilir. air
burada Maksd, Mevkf gibi eserleri, usul, fr, kelm, bed, beyn gibi
bilimleri okuyup nice ilimleri tahsil ettikten sonra, kaz yani kadlk yolunu
tercih ettiini, grev alamamaktan dolay zntl ve inzivda iken bir pirin kendisine gelerek mderris olduunu mjdelediini, dostlarnn mbrek olsuna geldiklerini syler. Bundan sonra air hazrlklarn tamamlayp
yollara dtn, zahmetli ve uzun bir yolculuktan sonra Rumelini geip
Yeniehire ulatn belirtir ve daha sonra bu ehri vmeye balar. 94.
beyitten itibaren 106. beyte kadar eski bir ehir oluu, yaplarnn salaml, evlerinin ve ahalisinin gzellii gibi farkl ynleriyle Yeniehir vlmtr. Daha sonra, ehirde gezintiye kt bir gn bir ahsla karlap
tantklarn, samimi olduklarn, onun rehberliinde ehri gezdiklerini ifade eden air Kprba denilen yerde yerlemeye karar verdiini belirtip
ardndan uzunca o blgeyi anlatr, ver. Yeillik ve deniz kenar olan bu
blgenin ve buradakilerin gzellii airin akln bandan alr. Bunun zerine arkada ona sen airsin, akln bana topla, ehrimizi ve gzellerini
tarif et der. Dier yrnn da bu konudaki srar, bir ehrengiz yaz, ta ki
kararszlarn bir eglencesi olsun ve senden burada ydigr kalsn demeleri
zerine air eseri yazmaya karar verir ve tefekkr denizine dalp gzelleri
vmeye balar.
Dirp aklu ien b-h olma
Sze gel gl gibi hm olma
Bu ehre yani ehr-engz syle

Kymet dil-rbsn medh eyle
Ola eglencesi her b-karru

Bu yirlerde kala t ydigru (183, 190, 197. beyitler)
Toplam 151 beyitten oluan bu blmden sonra asl konunun ilendi70
i Der-Vasf- Cvnn balkl blm gelmektedir. 205. Beyitten balayan bu blmde Ferhd-zde, Nzr-zde, Ktib-zde, Nib olu Mustafa,
Serrc idem-zde, Bosnav olu, Sad-zde, Sancakdar olu Pr Ali,
Boyac-zde, Emine olu, Ali bn-i Bekta, Ases-zde Hzr Bl, Dutan
olu, Bakkal-zde, Rh, Suykd(?) olu, Ali f olu, Baba-zde Yusuf,
Hzr Bl olu Mehemmed, Ebubekir olu Alem h, Kums-zde ve ismi
verilmeyen iki veya (ok net deil) ahs daha anlatlmaktadr. ncelenen
nshada ahslarn er beyitle vldkleri grlmektedir. Yalnz bu konuda sonda biraz karklk vardr. Adgeen kiiler daha ziyde kne bir
tarzda anlatlmakta, gzellikleri vlmektedir. Bu blmn mstehcenlie,
bayala dlmeden, seviyeli bir slupla ve kiilerin isimleri yahut meslekleriyle ilgi kurularak ilendii grlmektedir. Eserin en sonundaki
beyit sanki biti blm gibidir. Burada air, bu ehrin gzellerinin ok
olduunun sylendiini, ancak kendi bildiklerinin bunlar olduunu syleyerek sz tamamlar.
Rahmnin Yeniehir ehrengizinin bilindii kadaryla, yurt
iinde, biri de yurt dnda olmak zere toplam drt yazma nshas vardr.
Bu nshalarn bulunduu ktphaneler ve numaralar u ekildedir:
1. Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, Nu: 597, vr.
71b-77b.
2. Nuruosmaniye Ktphanesi, Nu: 4962, vr. 202a-205b.
3. Mevlana Mzesi Ktphanesi, Abdlbaki Glpnarl Kitaplar, Nu:
124, 31b-36a.
4. Berlin Ktphanesi, Nu: 40727.
27
W. Pertsch, Die Turkischen Handschriften der Kniglischen Bibliothek zu Berlin, Berlin

1889, s. 406; Levend, age, s. 36; Erien, agt, s. 26; Tl, agm, s. 422.
71
Rahm'nin ehrengiz'inden rnek Bir Yaprak (YK S. ifter Ar.

Ktp. 597, vr. 71b-72a).
72
I.3. EDEB KL
I.3.1. Kaynaklara Gre Rahmnin iiri ve airlii
Rahmnin yaad devirden itibaren btn kaynaklar onun iiri ve
airliini vme konusunda birlemektedir. Nitekim airin ilk genliinde
yazlan Seh Tezkiresinde bu konuda tab selm zihni mstakm ire
myil nev-niyz- kbil tarz- gazelde b-bedel gzel yigitdr denilerek
onun kabiliyetli bir gen ve zellikle gazelde baarl olduu ifade edilmektedir1. Latf Tezkiresinde geen Rengn elfz ve nzk ed ile kitb-
h u Geds ve istim u pesende kbil er- dil-gs vardur. Bu matla- mergb anu kelm- erfinden ve kelimt- rengnindendr ifadesi ise daha ziyade onun slbuyla alakaldr. Latfye gre Rahmnin szleri parlak, ho, eds naziktir, dinlenip beenilmeye deer, gnl aan iirleri vardr2. Rahmnin yakn dostu olan k elebinin bu konudaki grleri ise daha uzundur: Ve hsn-i kbiliyyet keml-i ehliyyetden
hurf- teheccye baladug gibi Acem fzllarna ve Rm monllarna harf
atard ve selka-i selmesi vezn-i tab- belgat-ir zre mecbl oldug
sebebden ak u karaya ur oldug gibi ruh u zlf-i yr vasfnda irlere
r eyledi ve mark- hsn cemlde hill zuhr lmi olmadan ufk-
dernndan cebn ebr medhinde matlalar tul eyledi. Mh- nev grse
ebr-y yr htra idinp msra dirdi. Subh-dem ruh- dildr nazar salsa
gne tognca nie matla dirdi. Gonca gibi htr derhem olsa gline dehn- dil-berden rz gelrdi. Derse mtlaa iderken hatt- yr ydna gelse
fenn-i kdan gline nie bb alup kitb- ilmden vaz gelrdi. Beyt
Elifden kadd-i dildr aard
Redfi serv nie ir dirdi
Kitb- nesr eline alsa el kaldrup ilh sahyif-i ruhsrn nuk- hatdan
1
2
Kut, Het Bihit, s. 299.

Canm, age, s. 270.
sde eyle diy du iderdi. Mecma-i nazm eline alsa her beyt dest-i evk
ile girbnn k idp snesine elifler ekp noktalar dg komagla lisnlhl entaka min lisnil-kl diy arz- k u vil iderdi Ol vaktden ber
zamnu ir-i sihr-ferni ve uarnu gznidr. Er bl-i verka-i varaka ile ekz-i bilda perrn olm ve gazelleri zb znet-i her defter
dvn olm idi. Harbtda mutrblar anu nazmyla terne baglard ve
ribttda sfler anu iriyle sem eylerdi3 Ksacas k elebi onun
kbiliyetli ve k birisi, iirlerinin de kne olduunu sylemekte, ayrca
airlerin sekinlerinden olup iirlerinin ok yayldn, elence meclislerinde ve tekkelerde okunduunu belirtmektedir.
Devir tezkirecilerinden Knal-zde Hasan elebi ise Rahmnin airlii ve iiri konusundaki kanaatlerini yle dile getirmektedir: Hakk ki
uar-y Rmu tamm be-nmndan ve bu zmre-i izmu nihyetde
fehhmndan belgat kiverin r-i garbi ve feshat meydnnu merd-i
gzni uar-i belgat-iru ir-i sihr-ferni ve selset-i ed ve letfet-i
many cem itmekle bu frkanu b-adl karnidr. nki hasb- hl-i
uk olan ear mehr- fk revih-i tayyibe-i er fevih-i d-
kamr gibi etrf u eknfa mnteir olmagla mem- halk- cihn muattar
klmdur ve ftb- gftr- belgat-nisb miyn- eyh u bda mtehir
olmagla zevy ve erkn- zemni v zamn mnevver itmidr. L-cerem
bleg-i sihr-nmna nmne olsun diy ol blbl-i glen-i shen ve tti-i
eker-iken baz- er- belgat-ir kalem-i anber-br ile bu cerdeye
nak u nigr olnd4 Knal-zde, Rahmnin o dnemde belgatli iirler
syleyen Osmanl airlerinin nde gelenlerinden biri olduunu, edsndaki
henk ve akclkla anlam gzelliini birletirdiini ifade etmekte, ayrca
klarn hlini anlattndan onun beli iirlerinin mehur, ihtiyar ve genler arasnda yaygn olduunu, zaviyelerde ve farkl yerlerde okunduunu
belirtmektedir. Beyn de onun naml airlerden olduunu, zellikle mseddes, msemmen, msebba gibi iirlerde baarl olduunu sylemektedir5.
XVI. yzyln bir dier tezkire yazar Badatl Ahd de Rahm ile ilgili vg dolu szler sarfetmektedir: Tab- mstakmi ve zihn-i selmi
nazma myil ve esnf- ire std- kmil kimesnedr. El-hak ir-i zarf
ve nedm-i latf ve heme uar-y rzgrdan ve uraf-y l-mikdrdan
3
Kl, agt, C. II, s. 750.

5
Beyn, age, s. 70.
4
74
teshr-i ebkr- man itmede shir ve her vechile aksm- ire kdir
alel-huss vd-i mesnevde peyrev-i Hill olup h u Ged rakam itmi
ve tarz- gazelde tevemn- Hayl ve slb- kasdede mnend-i sml-i
Isfahn belki Rmda Selmn- sn olup taklid-i uar-y Acem klm.
El-hsl bu devrde rzgr- bed-kirdr- ke-reftrdan tarknda ber-hurdr
olmayan erbb- marifetdendr. Ol blbl-i glen-i suhen ve tt-i ekeriken er b-hadd gftr l-yuaddur. Cmlesi mehr- fk ve
hasb-i hl-i dil-i uk- pr- itiyk vk olmdur6 Grld zere
bu ifadelerde Ahd; Rahmnin iirin her snfnda stat birisi, ayrca zarif
bir air ve rif olduunu, mesnev alannda Hill, gazelde Hayl ve kasidede smail ve Selman yolunu takip ve ran airlerini taklit ettiini, iirlerinin ok ve mehur olduunu sylemektedir.
Ayn yzyln ir ve yazarlarndan Gelibolulu lnin deerlendirmesi de ayn tarzdadr. Knhl-Ahbr isimli eserinde Rahm iin nce
drt kitb telfi ile nm-dr ve Rahm nmna ir-i shir-i
pesendde-gftr diyerek onun mehur ve iirleri beenilen bir air olduunu syleyen l, daha sonra da El-hak ir-i brik-hayl ve gazel
kasid mesnevde mahreti ber-keml asrnu memdh u gzdesi
zamnnu mevsf u pesenddesi idi.7 hkmn vererek Rahmnin ince
hayaller sahibi ve her nazm eklinde mhir bir air olduunu belirtmektedir. Bunlarn tesinde l, ayn eserinde Lmi hakknda bilgi verirken
al-klli hl Rahmden sora Burusa uarsnu gzdesi tutlmak
cizdr diyerek Rahmyi Bursa airlerinin en iyisi saymaktadr8.
Bazlar Rahmyi yakndan tanyan kiiler tarafndan yazlm bu
eserlerin dnda, Rahm hakknda malmat bulunan eski ya da yeni kaynaklarda ummiyetle bu bilgi ve deerlendirmeler tekrar edilmitir9.
Bunlardan baka Rahmnin hem arkada, hem de bir anlamda rakbi
olan Yahya Bey, airi gavvs- bahr-i er yani iir denizinin dalgc
olarak tantmakta ve
Solmaz, age, s. 311-312.

Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, s. 218, 219.
8
9
Atlansoy, age, 295; emsettin Smi, age, C. 3, s. 2270; Bursal Mehmed Thir, age, C. II,
s. 180; Mehmed Sreyya, age, C. 4, s. 1344; Tuman, age, C. I, s. 330; Tarlan, age, s. 2-3;
Erien, agt, s. 28-32; Kk, agm, s. 427-428; Erien, agm, s. 291-292; Boranolu, agt, s.
10-27; Tl, agt, s. 10; Birici, age, s. 26-28. Bu konuda, Boranolunun almasndaki
deerlendirmenin dier kaynaklardan biraz daha geni olduunu sylemek mmkndr.
75

Szi bahr-i gazelde gevher-i hs
diye vmektedir10. Yine XVI. yzyl airlerinden Snnin mizah tarzda
yazd manzm mektubunda Rahmnin iiri muhayyel ve mesel-mz
yani hayal ve meselleri bol olarak anlatlmakta, air de Arap airi Hassan
bin Sabite benzetilmektedir:
Muhayyel hem mesel-mz er u gazel dir mi
O Rahm-i shan-perdz- Hassnul-beyn neyler11
Burada son olarak, Rahm ile ilgili aratrmalarda gz ard edilen bir
noktaya dikkati ekmek faydal olacaktr. XVI. yzyln nl tezkire yazar
k elebi, eserinde Hayl hakknda bilgi verirken ran ah Tahmasbn,
meclisinde Haylnin beyti okunduu zaman Haylnin akna dolu
iip onu vdn nakleder. Ardndan da Kezlik Rahmn bu beytin
dah iidp istihsn idp tolu imidr diyerek Rahmnin bir beytini (G
163/1) nakleder12. Buradan hareketle Rahmnin hretinin Anadolu dna
tat, ran saraylarna kadar yayldn sylemek mmkndr13.
I.3.2. Rahmnin iirle lgili Grleri ve Kendi iirine/airliine Bak
Bu blmde Rahmnin Divanndan hareketle iirle ilgili baz grleri ve kendi iirine bak zerinde durulacaktr. Rahm, umm olarak iirle ilgili ok fazla gr belirtmemitir. Ancak iirleri arasnda geen birka
beyit bu konuda bize ipucu olabilecek niteliktedir. rnein aadaki beyitte Rahm, dolayl olarak bir kelmda olmas gereken vasflardan bahsetmektedir. Bunlar beyn, fesahat ve belagattr. air, bir anlamda bunlarn
10

Tarlan, age, s. 3.
12
Kl, agt, C. II, s. 883.
13
M. Fuat Kprl, kaynak belirtmeden Bursal Rahm zarif gazellerile Safev saraylarna
kadar hreti yaylm bir airdir der. Kprlnn bu gr de muhtemelen k elebinin yukarda bahsedilen anekdotuna dayanmaktadr. Bk. Kprlzade Mehmet Fuat,
Eski airlerimiz Divan Edebiyat Antolojisi XVI nc Asr, Muallim A. Halit
Kitaphanesi, Basm Yeri ve Tarihi Yok, s. 135; M. Fuad Kprl, Divan Edebiyat Antolojisi, Yayna Haz. Ahmet Mermer, Aka Yaynlar, Ankara, 2006, s. 128.
11
76
kendi iirinde bulunduunu ifade etmekte ve szn beli, kendini de fesahat ehli olarak takdim etmektedir.
Rahm hads-i lali klsa nola beyn
Zr kelm- ehl-i feshat olur belg (G 107/5)
Rahm baka bir beytinde ise, gazelde sevgilinin dudayla yanaklarnn anlatlmas gerektiini, ayrca selset ve hsn-i ednn bulunmasnn
lzumunu dile getirmektedir. Buradan hareketle Rahmye gre gazelin asl
konusunun sevgilinin gzelliklerinin anlatlmas olduu, hem szn hem de
anlamn baarl ekilde kullanlmas gerektii sylenebilir.
Gazelde Rahmiy laliyle yr ruhlarn yd it
Dimilerdr selsetle olur hsn-i eddan haz (G 106/5)
Dier bir beytinde de Rahm papaan manadan habersiz sz sylemekle itham etmekte, dolaysyla iirde manann ok nemli olduunu ifade
etmektedir. Bu ynyle papaann kendiyle boy lemeyeceini sylemektedir.
Nice dem-sz olasn tab- Rahmyile ey bebg
Shan-gsn manden velkin b-habersin sen (G 146/6)
Rahm'ye gre, gzel ve gsterili szler sylemek geri insana ok
eref verir. Ancak ihtiya miktarnca syleyip sonra susmak daha akllcadr. Yani air bir nevi az ama z sylemek taraftardr denilebilir. Aslnda
bu ifade Rahm'nin edeb anlayn da zetler gibidir. Nitekim airin Divan da sanki bu szn ispatlar niteliktedir. Eserin ok hacimli olmad,
ancak keyfiyet asndan olduka dolgun, edeb ifadeler tad grlr.
lgili beyitler u ekildedir:
Tumturak- mehsin-i elfz
Virr insna ok eref amm
77
Kadr-i hcetce syleyp de skt

Eylemek klnedr amm (Kt 2)
iirle ilgili bu umm ifadelerinin azlna mukabil Rahm, Divannn birok yerinde kendi iiri ve airlii konusundaki grlerini dile
getirmitir. Bu grler, birok divan airinde olduu gibi, ummiyetle gazellerin son beytinde ve vnme eklinde karmza kmaktadr. Kendini
Hsrev-i milket-i shan (G 79/5, 167/5, 192/6), emr-i mlk-i nazm (G
100/5), yani sz ve nazm lkesinin padiah; gavvs- bahr-i shan (Ks.
13/26) sz/iir denizinin dalgc; bahr-i mande inver (Ks 2/33) manalar denizinde yzen, dalg olarak tanmlayan Rahm; Hkn, Keml, Selman gibi nl ranl airlerin iirini dinleseler kendine hak vereceklerini,
hatta sz lkesini terk edeceklerini iddia eder.
ol emr-i mlk-i nazmam kim shanverler benm
Nlem eyler Rahmiy her defter dvna nak (G 100/5)
diyerek dier airlerin kendi iirleriyle defter ve divanlarn ssleyeceklerini
syleyen air, kimi zaman da belgat lkesini dil klcyla fethettiini, fesahat lkesinin de emri altna girdiini syler (G 51/7). Rahm; bazen kendini
"ir-i nzk" (G 68/7), "ehl-i hner" (G 83/5) diye nitelendirirken, bazen
de ftratn, tabiatn konuan bir papaana benzetir, sz (iir) lkesinin beli papaan olarak tantr (G 53/6, 61/5, 103/5, 117/6).
Kand-i lalle ruhu ynesin vasf itmege
Tab- Rahm gibi yokdur tti-i rn-makl (G 124/5)
Rahm bir beytinde ise, gzellerin eker gibi kendi iirini okuduunu
syleyerek kendini tatl szl bir papaana, iirini de ekere benzetmektedir.
Olur her ruhlar yne gy kand-i irle
Meger kim Rahmiy bir tti-i rn-shansn sen (G 145/5)
Bu dnya gleninde, mana kuunu avlamak iin Rahm'nin yaratl
gibi bir doan gelmez (G 176/5) diyen air, dier taraftan ilimle mehur
olduunu, iir ve innn kendi yannda fenn-i edn olduunu syler (G
78
133/5). air belki de burada iir ve innn kendi iin kolay ilimler olduunu sylemek istemitir.
Rahm, sevgilinin dudaklarnn vasfnda syledii iirlerini mcevher
olarak niteler (G 39/5). Hatta bu mcevherin padiah kulana layk bir
mcevher olduunu syler (G 63/5). Yine iir-mcevher benzetmesini kulland baka bir beyitte ise; bazen mcevherler de topraa der (ama deerinden birey kaybetmez), ehliyetsiz insanlar da senin iirini grp beenmeseler buna hi zlme, der (G 74/7). Kendini mcevher saan olarak
gren air, kalemini de bir Hindistan papaanna benzetir (G 129/5). Szlerinin deerli bir mcevher gibi kervanlarla lkeden lkeye gideceini, yaylacan belirtir.
Met- kelmum u gevher misli
Gider krbn ile kiver-be-kiver (Ks 2/35)
Rahm baka bir kasidesinde vnrken szlerini bdr ve tze mnl olarak nitelemektedir.
Bu nazm- bdra virdi sret tze manler
Deiz mlikleriyle buld gy zb fer dery (Ks 6/24)
Rahm, sevgilinin eli, parmaklar konusunda syledii be beytin sonunda, szlerini Musa peygamberin beyaz eline benzetir ve sihir olarak
niteler (G 113/5).
Bir kasidesinin sonunda, iirini mana gllerinden oluan, solmayacak
renkli bir nahla (gelinler iin yaplan ss aac) benzeten Rahm, belgat
bahesinden renkli bir gl kopardn ve fakirane padiaha arz ettiini ifade eder.
Man gllerinden bagladum bir nahl-i rany
Hazn irmez bahrna nitekim cennet-i sn
Belgat glsitnndan kopardum bir gl-i ran
Fakrne tekellf eyler isem ha erzn (Ks 1/34-35)
Gnl ehli insanlar Rahmnin taze divann grnce, onu nazm
glbahesi iindeki bir goncaya benzeteceklerdir.
79
Glen-i nazm ire tebh itdiler bir goncaya

Ehl-i diller Rahmiy bu tze dvnu grp (G 13/5)
Rahm, kendi iirini letfette akar su gibi grr ve plere benzettii
bakalarnn iiriyle kyaslanamayacan belirtir.
ir-i Rahm ki letfetde akar su gibidr
He lillah ki berber ola hk hasa (G 194/6)
Rahm'nin, sevgilinin yanandan bahseden her sz renkli bir risaledir. Bunun iin airin iirini gl iitse yakasn yrtar (G 54/5). air, sevgilinin tatl duda hakknda bir gazel sylediini, gzellerin de sanki helva
gibi bunu birbirlerinden kaptklarn syler. Bu yolla iirlerinin ok tatl
olduunu ve ok okunduunu ifade eder.
Leb vasfnda bir rn gazel didm bugn cn
Gzeller birbirinden kapurlar sanki halvdur (G 87/4)
Sz ehlinin, sevgilisinin dudandan bahseden iirine, ekere en
sinekler gibi meyl edeceini syler.
Meyl ider vasf- leble grse irm ehl-i kl
Rahmiy kand-i nebta nitekim er meges (G 98/5)
air, o gzel sevgiliyi anlattndan beri szleri hep sekin hale gelmitir. Burada air, iirinin baarsn sevgiliden bahsetmesine ve sevgilinin
gzelliine balamaktadr.
Vasf idelden o yr- zby
Rahmiy old her sz mmtz (G 93/5)
aire, sevgilinin hayali o kadar arkada, yakn olmutur ki air, konumak istediinde baka sz syleyemez, sevgilinin dudaklarndan bahsetmeye balar (G 136/4). Rahm, iirinin sevgilinin gzellii gibi, her an
bahar (taze) olduunu syler.
80
Glen-i tabuda alm man glleri

Hsn-i dil-ber gibi ir Rahmiy her dem bahr (G 42/7)
Can artran, canlandran nitelikteki Rahmnin iirine, Mesih (Hz. sa)

bile grse cann verir.
Bu ir-i cn-fez-y grrse Mesh dir
Olsun kelm- Rahmiye bi bi fed-y rh (G 27/5)
Rahm, iirini tantrken zellikle rengn-ed ve pr-hayl tabirlerini kullanmaktadr.
Rahm leble ruhlaruu vasfn eyleyp
Rengn edyile gazelin pr-hayl ider (G 35/5)
Sevgilinin dudaklarna benzer nazik haylleri olduunu syleyen
Rahm; ayrntlar, incelikleri bilmeyenlerin bunlar anlayamayacan syler.
Rumzn hurde-dnlar idemezler zerrece idrk
Dehn- yre bezer yine bir nzk haylm var (G 57/4)
Hayllerle dolu iirimden eer Hasan (Hassan bin Sabit) haberdar olsayd, nezketten hi dem vurmazd, diyen Rahm, burada da iirlerindeki
hayl ve nezket zelliklerine deinmitir (G 182/5).
Aadaki beyitte ise Rahm slbunu, Selman (ve Keml) slbu
olarak tanmlar. Ayrca hayl temeline dayandna da iaret eder.
Keml ile yarad diyeler slb- Selmna
Haylin zevk idenler Rahmiy bu tarz- eru (G 122/5)
Hsrev tarzna benzer, kendine has bir tarz olduunu syleyen Rahm; Anadoluda Acem tarzn ortaya koymakla vnr (G 7/5).
Bu tarz- hs [byle] Rahmiy ancak diye Husrev
Diyr- Rm iinde old bu tarz- Acem peyd (G 7/5)
81
Rahm, gzel szleri Selman'n kulana gitse, onun, Nizm'nin nazmna benzer diyeceini iddia eder (G 136/5). Ayrca sz meclisinde iirinin
kalitesini ancak Molla Cm'nin bileceini, szlerindeki haylleri ise ancak
Keml-i Isfahan'nin anlayacan syleyerek kendini onlarla kyaslar ve bir
tutar.
Shan bezminde Cmdr bilen keyfiyyet-i irm
Haylt- kelmum Rahmiy ancak Keml alar (G 70/7)
Hatta Rahm, sz meclisinde Acemlerle konumaya balaynca yahut
iir alannda Acem airleriyle iddialamaya balaynca, onlarn her birinin
kendini (Rahmyi) zamann Cmsi sandklarn belirtir. Bu ifade ayn
zamanda, airin hedefi konusunda bilgi veren bir beyit olarak da deerlendirilebilir.
Rahm[y]i sand her biri Cm-i rzgr
Bezm-i shanda bahs idicek ok Acemle ben (G 152/5)
Kendi iddiasna gre Rahm, nazm baharistann yle sslemitir ki
Sad bile bu glistan seyr etse bir blbl olacaktr. lgili beyitte air
Sad-i irznin Glistan ve Molla Cmnin Baharistan isimli eserlerine
iaret etmekte ve bir anlamda onlar getiini sylemektedir. Hatta iirlerini
Sad okusa, onlara hayran olacaktr (Ks 1/32). Rahmnin nazmnn sesi
havay yle doldurmutur ki artk bu alanda Hsrevin ve Hknnin davullar alnmaz olmutur diyen air, bu beyitte de nl ranl airler Hsrev
ve Hknyi iir alannda getiini iddia etmektedir.
Hev-y st- nazmum yle pr itmidr fk
alnmaz old tabl- nazm- Hsrev ks- Hkn(Ks 1/33)
Dier taraftan Rahm, fikret (dnme, tefekkr, teemml) doanyla
anlam kularn avladn ve onun iin de iirinin kabul grdn sylemekte; bir baka deyile dnerek, tefekkrle iir yazdn ifade etmektedir.
Man murgn sayd eyled eh-bz- fikretle
Anun Rahmiy ir cihn ire msellemdr (G 75/6)
82
Baz mddelerin kendi iiri iin "mecz" dediklerini syleyen air,

bu ifadeyi kabul etmemekte; hakikatte benim iirim Allah'n bir lutfudur,
demektedir. Buradan ncelikle Rahmnin iiri Allahn bir lutfu olarak
grd ortaya kmaktadr. Ayrca iirde mecazlii ret ve hakklii kabul
ettii grlmektedir. Mecz ve hakk tabirlerinin en fazla ak iin kullanld malumdur. Buradan hareketle belki de Rahmnin iirlerinde mecz/dnyev akn deil de hakk/lh akn ilendii/ilenmek istendii
sylenebilir. lgili beyit u ekildedir:
Mecz dirler imi mddeler ir-i Rahmyi
Hakkatde anu iri vel lutf- lhdr (G 82/5)
air kendi iiri zerine hibir dedikodunun olmadn, olamayacan
iddia etmektedir. iirinin konusu ise sevgilinin beli ve azdr (G 127/5).
Dnyaya nice air gelip gitmitir, ancak zamanenin gz Rahm'nin benzerini grmemitir (G 44/7). Bunun iin air, iirinin kalabalklar iinde her
kssahan tarafndan okunmasn ister (G 56/5). Aslnda onun ateli, yakc
iirleri dert ehlinin halini anlatmaktadr (G 59/5), sevgilinin akyla sylenmitir (Ms 4/V/1), riya deildir (G 179/5).
I.3.3. Rahmnin iirinin zellikleri
Aslnda bir nceki maddede ksmen air bu konuda ipular vermitir.
Burada onlar toparlanp zetlenecek, ayrca baz noktalar ilave edilecektir.
ncelikle, k elebi gibi baz tezkirecilerin de belirttii zere,
Rahmnin iirlerinin belki de en nemli zellii kne oluudur.
arb- k ile ser-mest olnca ey zhid
Baa ne tane idersin ki kam k (G 114/4)
Cn u serden gemiem ben k- rdeyem
Yolua baum fed cnum da kurbnu sen (G 119/4)
beyitlerinde olduu gibi, Divannda birok yerde zaten k ftratl bir insan olduunu srarla syleyen Rahm; Allah'n, kendisini yaratrken varln sevgili akyla mayaladn, yourduunu, bir baka deyile znde,
83
mayasnda ak olduunu (G 16/2), klnn ezel ve ihtiyr deil,

ztrr, zorunlu olduunu (Ms 19/IV/1, G 135/4) sylemektedir. Bu zelliinin iirlerine de yansmas kanlmazdr. Rahmnin iirleri ed olarak
kne olduu gibi, muhtev olarak da knedir. Nitekim Rahmnin gazellerinin ok byk bir ksmnda (% 76,94) ak konusu ilenmitir. Bu
akn kimi zaman beer, kimi zaman platonik, ama daha ok da lah olduunu sylemek mmkndr. airin Divannda
b u hkm k- cnneyle tahmr eylemi
Cevher-i cismm ki cd itdi Hayy- l-yemt (G 16/2)
beytinde olduu gibi beer akla yorumlanabilecek beyitler de vardr;
Musahhir olmak isterse gzm ol yr- rhn
Sirik dne dne sbha-i mercnu olsun hep (G 11/4)
ifadesinde olduu gibi platonik saylabilecek syleyiler de vardr. Dier
yandan
beytinde belirtildii gibi, kimi zaman mecaz/beer gibi grnse de hakikatte lah ak anlatan beyitler de vardr. Aadaki beyitlerde ise airin
lah ak iledii grlmektedir.
Benem o sadr-nin-i mahabbet-i cnn
ine girmedi Mansr dr grmidr (G 41/3)
Kbe kavseyn rumzn bilmiz rz- ezel

Rahmiy anun ol iki hille myilz (G 89/5)
Baa ddr- cnn zhide hri ile glmn
Kimi sretden eyler kimisi suret-nmdan haz (G 106/2)
Rahmnin iirlerinin konusu ummiyetle ak, ak yznden ekilen
skntlar, ayrlk, hasret, sevgili ve sevgilinin duda, yana gibi gzellik
84
unsurlardr (G 93/5).
Latf, zarf oluu Rahmnin iirinin bir baka zelliidir. Rahm, neredeyse btn Divannda ak ve sevgili konusunu ilemekle birlikte hibir
zaman bayala dmemi, mstehcenlie tenezzl etmemitir. Tam tersine beer ak iledii yerlerde bile bir nezket, bir incelik vardr. Nitekim
air kendi de letafet ve nzik kelimeleriyle bunu zellikle dile getirmitir (G
194/6, G 182/5, G 57/4).
Rahmnin iirinde, tpk Fuzlde olduu gibi, anlam gzellii, dolgunluu daha n planda olmakla birlikte, ekil de ihmal edilmemi, ok
baarl bir ekilde kullanlmtr. Vezin, kafiye, redif, dil gibi d unsurlarda da Rahm olduka baarldr.
Rahm, bir anlamda iir vadisinde stad olarak tand Hayl gibi,
iirde hayl unsuruna ok nem vermi ve bu unsuru ok youn bir ekilde
kullanmtr. Mesela G 17'de ayrlk ve hasret zerine hayller ar basmaktadr. Ayrlk ve hasret, airin/n biri maara arkada, biri dert ortadr. n harap gnlnn bunlar eski akrabalardr, srasyla biri gelir biri
gider. n yaral vcdunu, tpk bir elbise gibi, ayrlk klc para para
ettiinde, hasret onu kirpik ipleriyle diker... Rahm; ince, kimi zaman da
mbalaal hayaller kurmay ok sever. Zaten bir nceki maddede sylendii gibi, air kendisi de iiri iin hayl kelimesini kullanmaktadr (G
182/5).
Rahm, haylle birlikte tasvir unsuruna da ok nem vermitir. Rahm'nin hayallerinin ve tasvirlerinin olduka zengin, renkli ve canl olduunu
sylemek mmkndr. rnein u beyitte jaleyi gn grmedik bir geline
benzeten air, imenlikte jalenin kimi zaman iine dt krmz bir laleyi
de o gelinin krmz gecelii olarak hayal eder.
Gn grmedk ars durur jle Rahmiy
Old emende lle aa cme-hb- srh (G 28/5)
Yine bir baka beytinde ise, ayrlk akamnda n sevgilinin kvrm kvrm kkllerinin hayliyle ettii ve halka halka gkyzne doru
ekilen ateli hlar ejderha eklinde tahayyl eder.
Hayl-i kkliyle dd- hum m- hecrinde
ekilr halka halka arha gy ekl-i ejderdr (G 39/3)
85
u beyitte ise sevgilinin siyah salarnn iinde grnen siyah gzlerini iki siyah geyie benzetir. Otlaklar ise snbldr.
Zlf iindeki grinen nergis-i siyh
Snbldr otlag iki miskn gazledr (G 54/3)
Rahm'nin hayllerinin olduka ince ve renkli, hatta bir ksmnn zor
akla gelebilecek, u hayaller olduunu sylemek mmkndr. Mesela air
u beyitte gnei gkyzndeki bir pencere olarak hayal etmitir:
Dd- hum tk- zer-krn siyh eyler diy
Revzen-i mihri sipihr irise eb muhkem kapar (G 68/5)
Rahm u beyitte ise, meclis mumunu sevgilinin kakllerini grnce
deli olan biri, mumun kvrm kvrm dumanlarn ise o delinin zincirleri
olarak hayal etmitir:
em-i meclis gricek cn mselsel kkl
Ddeden zencri var dvne eklin baglam (102/3)
Rahm'nin iirlerinin ok nemli zelliklerinden biri de sanatkrne
oluudur. Bu iki anlamda dnlebilir. ncelikle Rahm iirlerini byk
bir titizlikle ilemitir. ok kk yalarda Kanunnin huzurunda okunabilecek nitelikte iirler sylemesinden onun doutan bir iir yeteneine sahip
olduu anlalmaktadr. Ancak air bununla yetinmemi, kendisi de alp
gayret ederek bir anlamda bu cevheri ilemitir. Nitekim air bir beytinde
dnerek, tefekkrle iir yazdn ifade etmektedir (G 75/6). Sanatkrlnn ikinci yn de bu syleneni destekler niteliktedir ki o da iirlerinin edeb sanatlarla dolu olmasdr. Rahm'nin edeb sanatlar hi zorlanmadan,
rahatlkla ve bol bol kulland sylenebilir. Ancak bu bol sanatl syleyi
iirde hemen hemen hi srtmaz, gayet tabi bir haldedir. rnein u beyitte
tebih, telmih, tenasp, mbalaa, nida gibi sanatlarn baarl ve tabi bir
ekilde kullanld grlmektedir:
Hk-i kyu ire ek-i emm ey Ysuf-ceml
Msr iinde fil-mesel ayndur anu cy- Nl (G 127/3)
86
Sz sanatlarn da yer yer kullanmakla birlikte, Rahmnin ummiyetle anlam sanatlarn kulland grlmektedir. Rahm'nin en fazla kulland
sanatn tebih olduu rahatlkla sylenebilir. Bunun yannda srasyla leff
ner, tehis, hsn-i talil, telmih ve tenasp de onun sk kulland sanatlardandr. Rahm, klasik divan iiri kltrn ve tebihlerini ok iyi derecede
bilmekte ve baarl bir ekilde kullanmaktadr.
Dikmek in tg-i gamze kini hurdle
Rite-i zerrn ile s virr szen baa (G 1/5)
Rahmnin iirlerinin ummiyetle gsteriten, aaadan uzak, sade ve
samm olduu sylenebilir. Zaten air de az ve z sylemek taraftardr (Kt
2). rnein aadaki beyitte bu syleyi rahatln ve samimiyeti bulmak
mmkndr:
yle tolmdur gzm glm hayl-i yr ile
Kanda kim baksam grinen nak- cnndur baa (G 6/3)
Rahm'nin iirlerinin nemli bir ksmnda anlam derinlii bulunmaktadr. air bunu bazen tasavvufi manalarla temin ederken bazen tasavvufa
bile gerek duymaz. Tabii ki anlam derinliini salamada tevriye, iham-
tenasp, iham- tezat gibi sanatlarn nemli bir katks vardr. rnein
Ne kanlar dkdgin arz itse emm yre l alar
Tenm gamdan hille dndi dirsem bir hayl alar
beytinde bunu grmek mmkndr. Mecazi ak erevesinde sylenmi bu
beyitte air ncelikle sevgilisinin kendi szlerine inanmadn ifade etmektedir: "Gzm sevgiliye ne (kadar ok) kanlar dktn arz etse (o sevgili) hile, yalan anlar (zanneder, diye dnr). Vcudum gamdan, elemden
hille dnd (hill gibi zayflad, incecik kald) dersem bir hayl anlar (hayali bir sz sylediimi zanneder)." Bunlarn tesinde Rahm, beyitte geen
"l" ve "hayl" kelimelerinden yararlanarak dkt gzyalarnn krmz
yani kanl olduuna, vcudunun ise gam ekmekten hayl gibi olduuna,
varlyla yokluunun ayn olduuna iaret etmitir.
87
I.3.4. Rahmnin Etkilendii airler

Rahmnin etkilendii airler bahsinde, ncelikle iirlerde ad anlan
airler ve tahmis, tesdis gibi manzmeler gz nne alnacak, daha sonra
nazireler ve baka benzerlikler zerinde durulacaktr.
Rahmnin Divannda Arap airlerinden yalnz Hassan bin Sbitin
ad anlmaktadr (G 182/5). Ancak bu bir etkiden ziyade, Hassann ismi
nl bir air olarak anlmakta, hatta Rahm, Hassan ismini vnmek iin
kullanmakta, ona stnlk iddiasnda bulunmaktadr. Dier taraftan Kaynaklarda Rahmnin iiri ve airlii bahsinde, XVI. asr airi Snnin
manzm mektubunda da Rahmnin Hassan bin Sabite benzetildii sylenmiti.
Daha nce de belirtildii zere Rahm, ran airlerinden daha ok kasidelerinin fahriye blmlerinde ve gazellerinin son beytinde kendini verken bahsetmektedir. Bu ksmlarda artk nazm sahasnda onlar getiini,
onlarn davullarnn alnmadn, adlarnn anlmadn syleyen Rahm,
ran airlerinden Hsrev, Kemal, Selman, Cm, Nizam, Hakan ve
Sa'dnin adn anarak kendini onlara benzetmekte, onlarla bir tutmaktadr.
(Mesela bk. Ks. 1/32, 33. Geni bilgi iin bk. Rahmnin iirle lgili Grleri ve Kendi iirine/airliine Bak Blm). Rahm iirini; Keml ve
Selman slbu (G 122/5), Hsrev tarz (G 7/5), Nizmnin nazmna benzer
(G 136/5) olarak nitelemekte, kendini de zamann Cmsi saymaktadr (G
152/5). Dier taraftan Rahmnin ranl air Hillden h u Ged isimli
mesnevyi genileterek tercme ettii gz nnde tutulursa yukardaki isimler arasna Hill de eklenmelidir. Ayrca Rahmnin Gl-i Sad-berg isimli
eserini Nizamnin Mahzenl-Esrrna nazire olarak yazd, bununla birlikte eserde tertip ve muhteva asndan Molla Cmnin Tuhfetl-Ahrr
ile daha ok benzerlik bulunduu hatrlanrsa (bk. Eserleri Blm) Rahmnin en fazla Molla Cm ve Genceli Nizmden etkilendii rahatlkla
anlalacaktr.
Rahmnin etkilendii Trk airleri konusunda ncelikle airin gazelini tahmis, tesdis haline getirdii airlerin bir listesini vermek faydal olacaktr. Rahm; Shr, Yahya Bey, Ahmet Paa, shak elebi ve Nect
Beyin birer gazelini/beytini tesdis haline getirmitir (Srasyla Ms. 10, 12,
13, 14, 15). Ayrca Hayalnin be (Ms. 18, 19, 20, 21, 23), Nectnin
(Ms. 26, 27, 28), Muhibbi'nin (Ms. 24, 29, 30), Ahmed Paa'nn (Ms.
88
33), Yahya Beyin (Ms. 25), Celal-zde Salihin (Ms. 22), Selmnin (Ms.
31) ve Seyyidin (Ms. 32) birer gazelini tahmis etmitir. Bunlar toplu olarak
deerlendirildiinde Rahmnin en fazla Haylnin iirini kendine rnek
aldn sylemek mmkndr. Bu noktada Haylnin hemen ardndan
Necat gelmektedir. Bunlardan sonra Rahmnin Ahmet Paa ve Yahya
Beyin manzmelerini rnek ald grlmektedir.
Bilindii zere bu konuda ipucu olabilecek dier bir husus da nazirelerdir. Eldeki mevcut verilerden hareketle Rahmnin 32 gazelinin nazire
olduu tespit edilmitir1. Yaplan deerlendirmede Rahmnin en fazla Ahmet Paa, Ahmed ve Ztnin gazellerine nazire syledii anlalmaktadr.
Bu balamda Rahm; Ahmet Paann drt (G 86, 104, 108, 222);
Ahmednin drt (G 9, 12, 127, 227); Ztnin (G 4, 5, 82); Sf (G 136,
177), Nect (G 58, 131), Hayret (G 18, 31), h (G 80, 200) ve Revn (G
97, 197)nin iki; hid (G 9), Nizm (G 115), Cem Sultan (G 178), Mesih
(G 226), shak elebi (G 87), Ulv (G 148), Firk (G 225), Zihn (G 223) 2,
Sad (G 121), Kdir (G 186), Hzr/m (G 8)3 ve Muhibb (G 81)nin
birer gazeline nazire sylemitir. Grld zere Rahm; Ahmet Paa,
Nect, Zt gibi ummiyetle XV ve XVI. yzyln nde gelen, klasik airlerinin gazellerine nazireler sylemi, bir ynyle onlarn iirlerini kendine
rnek alm, bir baka adan bakldnda da onlarla bir nevi iir yarna
girimitir.
1
Bu konuda Pervne Bey Mecmuas (PB) ve Mecmaun-Nezir (MN)deki notlar ile Prof.
Dr. Ali Nihat Tarlan (T) ve Prof. Dr. Sabahattin Kk(K)n daha nceden knyeleri
yazlan Rahm ile ilgili makalelerindeki bilgilerden yararlanlmtr. Pervane Bey Nazre
Mecmuas, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Badat Blm, Yz 406; M. Fatih Kksal, Edirneli Nazm Mecman-Nezir (nceleme-Tenkitli Metin), Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 2001.
2
Bilindii zere Pervne Bey Mecmuas, Mecmaun-Nezir gibi nazire mecmualarnda
dorudan kimin kime nazire yazd belirtilmemekte, nce zemin iir yazlp ardndan
bilinen btn nazireler sralanmaktadr. Bu arada nc, beinci sradaki bir airin zemin iire deil de ondan sonra yazlm baka bir iire nazire sylemi olmas da mmkndr. Nitekim Rahmnin ilgili gazelinin bulunduu yerde zemin iir Zihnye ait olarak gsterilmi, ardndan Hayl, h ve Rahmnin nazireleri yazlmtr. Rahmnin
byk bir oranda Haylnin tesirinde kald, ayrca Hayl ile Rahmnin gazelleri arasnda muhteva asndan byk bir benzerlik bulunduu gz nne alnrsa, ilgili gazelin
Zihnnin deil de Haylnin gazeline nazire olarak sylenmi olmas ihtimali ortaya kar. lgili nazireler iin bk. PB, 617a-617b.
3
Bu manzmenin bulunduu ksmda, zemin iir PBde Yenihisarl Hzr, MN'de ise
mnin olarak gsterilmektedir. PB, 6b; MN, 393-vd.
89
Bize gre Rahmnin edeb kiilii zerinde en fazla etkili olan air,
Rahmnin yaad devrin en gzde airi olan Hayl Beydir. Yukarda
sylendii zere Haylnin be gazelini tahmis etmesi bunun delillerindendir. Her iki airin de skender elebi ve brahim Paa tarafndan himaye
edildikleri, onlarn konaklarnn mdavimleri olduklar, bu bakmdan tank olmalarnn ok kuvetli bir ihtimal olduu daha nce belirtilmiti (bk.
evresi). Dier taraftan her iki airin de yaplar birbirine benzemektedir.
Her ikisi de doutan air, biraz rint, derbeder, rif, bunlarn tesinde tam
anlamyla k insanlardr. Bu yzden her ikisinin de iirlerinde, zellikle
de gazellerinde en fazla ak konusu ilenmitir. Ayrca sluplarnda da kne ve zarf olma bakmndan byk benzerlik vardr. Nitekim tezkire
yazar Ahd, Hayl ile Rahm arasndaki bu benzerlikten dolay Rahm iin
tarz- gazelde tevemn- Hayl demitir4. Rahm de Haylyi dehr
shandn dnyann (en nde gelen) airi diyerek vmektedir (Ms
23/V/3). ki airin iirleri arasndaki benzerliklere aada baz rnekler
verilmitir. Bu rneklerin daha da artrlmas mmkndr.
Hayl:
Kosam emende net bahr neyleyeym
Seherde imez isem ya humr neyleyeym
Eger ki itmez isem zhid ayak seyrin
Taraf taraf alan lle-zr neyleyeym
Gzm yayla harbt iinde dem sreyin
Bir iki gn bu kur itibr neyleyeym
Ayakda seyr-i habb itmek elmde iken
Muht iinde dr-i h-vr neyleyeym
Hayl vize bak baa viz uyd vel
u bir mry-i dn ydigr neyleyeym5
Rahm:
4
5

Hayl Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka Yaynlar, Ankara, 1992, s. 231. Yaynda
evriyaz iaretleri yoktur. Bunlar tarafmzdan ilave edilmitir.
90
Firk- yr ile zrem bahr neyleyeym

Grince te olur lle-zr neyleyeym
Grinmez ise baa kkli pernum
emende snbl-i zlf-i nigr neyleyeym
Ne ho zamn idi eyym- vuslat- cnn
Sonda hecr gibi zehr-i mr neyleyeym
Gzellere dah dil virmeyem direm amm
Sever grince gzm ztrri neyleyeym
Ne krum idi benm Rahmiy gzel sevmek
Gl didkleri b-ihtiyr neyleyeym (G 135)
Hayl6:
Lleler sahn- glistnda kadeh-n oldular
Gft gy- blble gller kamu g oldular
Hakk biz bulduk deyu zann etmesin ashb- kl
Cylar n erdiler deryya hm oldular
Rahm:
Ski-i bkden anlar kim kadeh-n oldlar
T-ebed bezm-i fenda mest-i b-h oldlar (G 48/1)
Hayl:
Grd Mecnn kim beni-demde yok resm-i vef
Vard ol dvne vahlerle lfet balad
Rahm:
Sret-i resm-i vef yne-i lemde yok
Grdi sf-diller anun nemed-p oldlar (G 48/3)
Hayl:
6
Haylnin burada verilecek beyitleri iin bk. Hayl Divan, s. 106, 301, 176.
91
Elmde l tt-ve meyi grdi didi sf

Be bu kend ayagyla ele gelmi ikr ancak
Rahm:
Baa bir ruhlar al bu gn gsterdiler grdm
Didm glini Rahmn be vallahi alan budur (G 80/7)
Bursal Rahmnin edeb kiilii zerinde Ahmet Paann ve Nectnin de etkisi olmutur. Nitekim Rahm, emr-i nazm ve server dedii
(Ms 33/VII) Ahmet Paann bir beytini tesds, bir gazelini tahms, drt
gazelini de tanzr etmitir. Nectnin ise bir beytini tesds, gazelini tahms, iki gazelini de tanzr etmitir. Bunlarn tesinde kimi zaman benzer
syleyileri de bulunmaktadr.
Bu konuda Fuzlyi de anmadan gemek yanl olacaktr. Burada
belki etkilenme kelimesini kullanmak ok doru olmayabilir. Ancak u bir
hakikat ki Rahm'nin iir ve ak anlay Fuzli'ye olduka benzemektedir.
Nitekim her iki air de kne tarzda younlam ve baarl olmulardr.
Dier taraftan Rahm de Fuzli gibi ak hep ayrlk, zdrap, bela, gzya
gibi kelimelerle ilemitir. Mesela u beyit bunu ok gzel ifade etmektedir:
Beldur hsr berg br mihnet gamdur
Draht- k dirler bg- dilde bir nihlm var (G 57/2)
Ayrca bk. G 7/3-4, G 17, G 57. Yine benzer muhteval 72. gazel "kan alar" redifi etrafnda oluturulmutur. Bir baka benzerlik ise Fuzl gibi
Rahmnin de sevgiliye vuslat istememesi, hicrana raz olmasdr. Fuzlnin bu zellii malumdur. Rahm de bu konuda unlar sylemektedir:
Her visl hiri lemde ger hicrn ise
te-i frkat hakyn vasl- cnn istemem (G 137/4)
Cefya yle mutdem ki ger arz itseler gh
Dil-i dvne itmez old vasl- dil-rbdan haz (G 106/4)
Ben ol murgam ikeste-bl olur sanma havdisden
Hev-y vasl klmaz hr- hasret ynumdur (G 43/5)
92
Fuzl-Rahm benzerlikleri bunlardan ibaret deildir. Rahm ile Fuzlnin iirleri arasnda yer yer syleyi, ses, yap ve anlam bakmndan da
benzerlikler bulunduu grlmektedir. Nitekim Fuzlnin bir gazelinden
alnan aadaki beyitler ile Rahmnin bir gazeli arasndaki hem yap hem
ierik benzerlii hemen dikkati ekmektedir.
Fuzl:
Mukavves kalaru kim vesme birle reng tutmlar
Kllardur ki kanlar dkmek ile jeng tutmlar
Gl mirtn eyler mkedder akl teklfi

Ho ol b-bkler kim terk-i nm neng tutmlar
Beni kim seng-sr- mihnetem bzr-i k ire

Bel dgn eken Ferhd ile hem-seng tutmlar
Seher blbller efgn deil b-hde gl-ende

Fuzl nle-i dil-szuna heng tutmlar7
Rahm:
Hill ebrlaru kim vesme birle reng tutmdur
ki emrdr kan eylemekde ceng tutmdur
Ferdn- zamn ol nefs-i Dahhkn helk eyle
Bu hatt ile gedlar h olup evreng tutmdur
Yakasn k idp Ferhdu eyler mtemin khsr
Elinde snesini dgmek iin seng tutmdur
Ezel bezminde ben mestem arb- l-yezliden
Kimi hayrn bu esrr ile kimin neng tutmdur
Gamuliig evtr itdi kaddin eng idp Rahm
Felek bezminde h Zhreye heng tutmdur (G 85)
Fuzl Divan, Haz. Kenan Akyz-vd., Aka Yaynlar, Ankara, 1990, s. 164. Yaynda
evriyaz iaretleri yoktur. Bunlar metne tarafmzdan ilave edilmitir.
93
Yine Rahmnin
Ne dil-i haste-i mecrhuma merhem bulnur
Ne zaman gussalar define hem-dem bulnur
Ne pernlgn htr- sevd-zeden
Merhamet eyleyben bir sorar dem bulnur
Ne gam- k- nigr ile peran dilm
Rzn sylemege mnis mahrem bulnur
Bulmazam nie kim say iderem dlg
dlk ister iken belki nie gam bulnur
Rahmiy yr visline karb olduka
h kim her yaadan mni-i muhkem bulnur (G 69)
gazeli ed ve muhteva asndan bize Fuzlnin nl gayr redifli gazelini hatrlatmaktadr.
Yitdi b-kesligm ol gyete kim evremde
Kimse yoh izgine gird-b- beldan gayr
Ne yanar kimse baa te-i dilden zge
Ne aar kimse kapum bd- sabdan gayr8
Ayrca Fuzl ile Rahmnin u beyitlerinde de benzerlikler vardr9:
Fuzl:
Saa gl-ende nisr itmek in her nergis
Gtrpdr baa altun dolu bir sm tabak
Rahm:
Nev-ars- gl ardna dp criye-vr
Gtrr banu zre legen-i zer nergis (Ks 9/4)
Fuzl:
8
9
age, s. 264.
Fuzlnin beyitleri iin bk. age, s. 202, 303, 31, 32, 243.
94
Pehlevnlar bd-plar segridende her taraf

Tfl hem cevln ider amm agadan at var
Rahm:
u tfl- nevrese bezer ki ola ba svr
kfe h- tekverde kim ola pyn (Ks 8/7)
Fuzl:
Men leb mtkyam zhhd kevser tlibi
Nitekim meste mey imek ho gelr hyra su
Rahm:
n kura sald sf hr ile geldi kevser
Mahbb u bde ey dil ehl-i mezka ddi (G 210/4)
Fuzl:
Dest-bs rzsyla lrsem dstlar
Kze eyle topragum sunu anula yre su
Rahm:
yle mestem ger lp hkmden olursa seb
b ien andan ola t hare dek mest harb (G 12/2)
Fuzl:
Dost b-perv felek b-rahm devrn b-skn
Derd oh hem-derd yoh dmen kav tli zebn
Rahm:
Yr zlim k ktil sabr ise emr-i muhl
Vdi-i hayretde kaldum h kim Mecnn-misl (Ms 5/V/3-4)
Bunlardan baka Rahmnin, Fuzlnin nl Su Kasidesi ile ayn vezin, kafiye ve redifte bir "su" redifli gazeli vardr (G 171). lk beyti yledir:
Her habb ddedr bakmaga ry- yra su
Tolanup kyn olur bir k- vre su
Bu gazelin Fuzlye nazire olmas mmknse de baka bir Anadolu
airine nazire olmas daha kuvvetli bir ihtimaldir. nk Prof. Dr. Mehmet
avuolu konuyla ilgili bir yazsnda Anadoluda yazlm 35 adet su
95
redifli gazel olduunu sylemektedir. Bu gazellerin sahibi airler arasnda

Hayl (2 adet), Yahya Bey, Zt, Hayret gibi Fuzlye nispetle mekn
asndan Rahmye ok daha yakn olanlar vardr10. Bu bakmdan ilgili
gazelin Su Kasidesine nazire olmas zayf bir ihtimaldir.
Bu rneklerde grld zere, Fuzl ile Rahmnin ak ve iir anlaylar benzer olduu gibi, iirleri arasnda da yer yer benzerlikler bulunmaktadr. 1556da vefat eden Fuzl ile 1567/68de len Rahmnin birbirlerinin eserlerini okuyup okumadklar mehuldr. Ancak bildiimiz bir ey
var ki o da, her iki irin de Nect ve Haylnin iirlerini okuyup onlardan
etkilendikleridir11.
Son olarak Knal-zadenin verdii bir bilgiyi aktarmak uygun olacaktr. Knal-zade Rahmnin
Gle yir yok meger yapduram penbeyle dvra (G 206/1)
msrann aslnda Kastamonulu avur'a ait olduunu, Rahm'nin mezkur
msra ondan aldn sylemektedir12.
I.3.5. Rahmden Etkilenenler
Bursal Rahmnn etkisi konusundaki bilgiler snrldr. Bu mevzuda
ncelikle Rahmnin iirlerine muhtelif airler tarafndan sylenen tahmisler
ve nazireler deerlendirilecektir. Her ne kadar air olarak deeri bilinmese
de Rahmnin iirleri daha yaad dnemde belagati ve gzellii ile dikkati ekmitir. Bunun doal sonucu olarak onun iirlerine tahmisler ve tazminler sylenmitir. imdilik mevcut bilgilere gre Gelibolulu Mustafa l,
Beyn ve Badatl Rh Rahmnin gazellerini tahmis etmilerdir. Bilindii
zere bu isimler yaadklar devrin nemli airleridir. Rahmnin gazelini
tahmis etmekle onu beendiklerini, takdir ettiklerini gstermilerdir. Beyn
ve Rhnin ayn gazeli, Rahmnin
Zafdan knc-i anda kim dil-i eyd yatur
10
Mehmed avuolu, Fuzl ve Anadolu irleri, Osmanl Aratrmalar, XXV (M.

avuoluna Armaan-I), stanbul, 2005, s. 57-68.
11
Fuzlnin Anadolu airleriyle mnasebeti konusunda bk. agm.
12
96
Ger ecel gelseydi grmez yle n-peyd yatur (G 73/1)

matlal gazelini tahmis ettikleri grlmektedir. Badatl Rhnin tahmsinde geen bir msra dikkat ekicidir:
Gr ne dir std- kmil ey gl g it szin (III/3)
Grld zere bu msrada Rh, Rahm iin std- kmil demektedir. Bu ifade airin Rahmyi nasl grdnn iaretidir.
Bahsedilen tahmslerin tam metinleri aadadr. Rahmnin msralar
eik olarak yazlm, ayrca bu yazmlarda manzmelerin alnd kaynaa
tabi olunmutur.
[GAZEL- RAHM TAHMS- L]
1
2
3
4
5
[filtn filtn filtn filn]

I
Ben ki ey dil skin-i peygle-i mey-hneyin
Bde-i tecrd ier pr-evk bir mestneyin
Pre-zen-i dehre hi ba egmeyen merdneyin
Tk- kasr neyleyem ben skin-i vrneyin
Ta ta zre komaz bir k- dvneyin
1
2
3
4
5
II
Ger eb-i hecrinde yru eylesem bir kerre h
Nr- humdan yanar eflk mnend-i giyh
Havfdan lerzn olur klsam ncma bir nigh
eh-perm salsam syinr sarsarndan em-i mh
Bezm-i evk- yrda ol ten pervneyin
1
2
3
4
5
III
Olal mey-hne-i k ire ben ehl-i niest
Ehl-i bezm-i mihnet cmna irgrd ikest
Toludur cn dernum bde-i bezm-i elest
Zevk iden keyfiyyet-i hlm olur gyetde mest
Sk-i bezm-i kaz destinde bir peymneyin
97
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
IV
Dil virelden sen meh-i b-mihre ben ey mhtb
Bdedr baa afak peymne-i zer fitb
Zhre mutrib dem-be-dem h u fignumdur rebb
Ehl-i tecrdem erg- bezmm olmdur ihb
Trem-i lda s ile hem-kneyin
V
Geri oldum nie yl puyn- kuhsr- fen
Olmadum der-kr bir sat cihnda liy
Komadum bir pi bir p zre mnend-i sab
Yapd rn kasrn Ferhd geri Rahmiy
Ta ta zre komazn k- dvneyin13
***
GAZEL- RAHM TAHMS- BEYN
13
1
2
3
4
5

I
Sanma rhat hb- gafletde gl tenh yatur
Mest olup cm- gam ile vlih rsv yatur
Heyeti tehs olnmaz b-ser b-p yatur
Ger ecel gelseydi grmez yle n-peyd yatur
1
2
3
4
5
II
Bahr-i k sanmauz kim ola mnend-i Furat
Degme bir ket-i ten bulmaz bu bahr ire nect
Mevcin her katresinde gark olur bu mmkint
Ca gelse kem habbdur rsm- kayint
Ikdur nm fez-y dilde bir dery yatur
III
Nice bir uyhudasn bdr kl gayret gzin
Gelibolulu Mustafa Ali, Divan I, Haz. . Hakk Aksoyak, Harvard, 2006, s. 316. Bu
manzme, FTde belki de son bendi grlemediinden Rahmnin iiri zannedilerek Divana alnmtr. FT, s. 114-115. Bu almada manzmenin son bendi yoktur.
98
2
3
4
5
Gzi auk olanu almaz dil gaflet gzin

Gitmedin dr- bekya yummadn halvet gzin
Var fen detin tem kl aup ibret gzin
Nice skender trb olm nice Dr yatur
1
2
3
4
5
IV
Reh-revn- vdi-i hayret olanlar cn ile
Bir degl zll- mugaylnda yatur hayrn ile
Nice nsiyyet klur hyvn gr insn ile
Pynu harn karm szen-i mjgn ile
Detde Mecnn grince nka-i Leyl yatur
1
2
3
4
5
V
Husrev-i ku mut olan eh fermnna
Minnet itmez bende olmaz saf- devrnna
Ser-fr klmaz Beyn mr-i l-nna
h- lem gelse ekmez pyn dmnna
Knc-i istignda Rahm yle b-perv yatur14
***
GAZEL- RAHM TAHMS- SHB- DVN
14
1
2
3
4
5

I
Yek-dil olup Kays u Leyl Vmk u Azr yatur
leminde her kii yriyle b-perv yatur
Nice yldur fernler sabrna eh yatur
Ger ecel gelse grinmez yle n-peyd yatur
1
2
3
4
II
Ik cmn n iden bulmaz hakkatda memt
Ikdur aynel-yakn ser-eme-i b- hayt
Ika inkr itme ey dery-nihd- pk-zt
eh gelse kem habbdur rsm- kayint
Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1641, 176a.
99
1
2
3
4
5
III
Niceler skender Dr yirine kor zin
Devlete magrr olanu grmemek yegdr yzin
Gr ne dir std- kmil ey gl g it szin
Var fen detin tem kl aup ibret gzin
1
2
3
4
5
IV
Hkden ref eyleyp alm ele bi cn ile
Yaykam fil-hl b- dde-i giryn ile
Hline rahm eyleyp ikdm- b-pyn ile
Pynu harn karm szen-i mjgn ile
1
2
3
4
5
V
Bak ged-y ky- ku Ruhiy nvnna
Ser-fr itmez olursa lem sultnna
Duhter-i rez meyl idp anu gelelden yanna
Knc-i istignda Rahm yle b-perv yatur15
Rahmnin etkisini, onun manzmelerinin ne kadar beenildiini gsteren bir baka delil ise onun gazellerine sylenen nazirelerdir. Takdir edilecei zere bu konu hem ucu ak hem de mphem bir konudur. nk
bilindii zere Pervne Bey Mecmuas gibi nazire mecmualarnda zemin
iirden sonra o konuda yazlm btn nazireler ard ardna sralanmaktadr.
Nazire manzmelerin hepsinin zemin iire nazire olduu konusu phelidir.
Ancak baka bir ipucu olmad srece byle kabul etmekten baka are de
yoktur.
Rahmnin iirine nazire syleyerek onu takdir eden airlerin banda
devrin iir stadlar Bk, Zt ve Hayl gelmektedir. XVI. yzyln nl
15
Cokun Ak, Badatl Rh Dvn, Uluda niversitesi Yaynlar, Bursa, 2001, C. 1, s.

295; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1641, 292b. Son bentteki olursa kelimesi belki
lrse eklinde de okunabilir.
100
airi Bk, Rahmnin iirini beenen ve ona nazire yazan airlerdendir16.

Pervne Bey Mecmuasndan anlaldna gre Rahmnin
Mni olmaz mjeler yana ben mahznu
Hr u hasler yoln baglaymaz Ceyhnu (G 118/1)
matlal gazeli o devirde mehur olmu ve dnemin birok airi bu gazele
nazire sylemitir. Nazire syleyen airlerin banda Zt ve Hayl gelmektedir. Bu byk airler bahsedilen gazele ikier nazire sylemilerdir. Bu
zemin iire ayrca XVI. asr airlerinden em (2 adet), Kef (2 adet),
Ahmed Beg, Hayret(2 adet), Nazm(3 adet), uhd, Mahv, Feyz, Sun,
Muti, Fris, Km, Fikr, Hfz, Behit, Nat, Kenz, Sebz, Bk, n,
Helk, Ceml, Sbt, Hver, Nikb, Sihr, Rahm, Tlib, Hitb ve
Kurb nazire sylemilerdir17. Bu durum aslnda tezkirelerde sylenen
Rahmnin yaad devrin nl airlerinden biri olduu sz ile de rtmektedir.
Ayn mecmuaya gre Rahmnin
Tenm gamdan hille dndi dirsem bir hayl alar (G 70/1)
beytiyle balayan gazeline de Kmil, Feny, ems, Meb, Mut,
Sbir, Livy (2 adet) ve Ehl mahlasl airler nazire sylemilerdir18. Bunlarn dnda Ali Nihat Tarlana gre
Ysuf- gl-ihresz glzr zindndur baa
Bezm-gh- kasr- iret beytl-ahzndur baa (G 6/1)
matlal gazele Cell ve Kerm;
Gam- hicrn ile ol del zaf old tenm
sthna sarlu riteye dndi bedenm (G 136/1)
16
Sabahattin Kk, Bk ve Dvnndan Semeler, KTB Yaynlar, Ankara, 1988, s. 3132.

17
PB, vr. 326a-329b.
18
PB, vr. 163b-164a.
101
matlal gazele de em nazire sylemitir19.

Rahmnin iirine nazire syleyen airlerden biri de Nldir. Bu air,
Rahmnin
Beni zlfle kadd ldrrse derd gamlarla
Mezrum hep mzeyyen ola Abbs alemlerle (G 172/1)
beytiyle balayan gazeline nazire sylemitir20.
19
T, s. 28, 39. Tarlan, aslnda ikinci srada yazlan gazele Mesh(. 1512), h(. 1517) ve
em(. 1530)nin nazire sylediini sylemektedir. Ancak lm tarihlerine dikkat edildiinde, Mesh ve hnin Rahmye nazire sylemesinin mmkn olmad hemen anlalmaktadr. Gzden kaan bu nokta, nazire silsilesindeki bir hatadan yahut zemin iirin
deil de bir nceki iirin zemin olarak kabulnden kaynaklanm olabilir.
20
Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 485, 17a. Kaynaklarda Nl mahlasl be air bulunmaktadr. lgili nazirenin bu airlerden hangisine ait olduu imdilik net olarak belli deildir.
Bunlarn iinde en mehuru ve Rahmye de tarihe en yakn Tuhfetl-Emsl sahibi
Konyal Mehmed Nl Efendi (. 1675)dir. Nazirenin de ona ait olmas muhtemeldir.
Konuyla ilgili bk. Tuman, Tuhfe-i Nil, C. II, s. 1022-1023.
102
Rahm'nin iirlerinin Getii Mecmualardan ki rnek (Sadaki: Mecmua-i Er,

06 Mil Yz A 485, vr. 17a. Soldaki: Mecmua-i E'ar, 06 Mil Yz A 1641, vr. 277a).
103
II. BLM:
RAHM DVANINDA EKL VE MUHTEV
II.1. NAZIM EKLLER

Bursal Rahmnin Divan ok hacimli bir divan deildir. Bununla
birlikte yine de bu eserde birok nazm ekline rnek bulmak mmkndr.
Bu Divanda bulunan nazm ekilleri, bunlarn saylar ve eserdeki kullanm
oranlar aada tablo halinde gsterilmitir.
Sra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Nazm ekli
Kaside
Kta
Onbeli musammat
Ondrtl musammat
Terkb-bent
Msemmen
Mseddes
Tesds
Muhammes
Tahms
Murabba
Gazel
Rubai
Matla
Mfret
TOPLAM
Manzme Divandaki KullaSays

nm Oran (%)
13
4,40
3
1,01
1
0,33
1
0,33
1
0,33
1
0,33
4
1,35
7
2,37
2
0,67
16
5,42
1
0,33
232
78,64
1
0,33
8
2,71
4
1,35
295
Bu tabloya gre Bursal Rahm Divannda toplam 295 manzme bulunmaktadr. Bunlar 15 farkl nazm ekline uygun olarak yazlmtr. Buradan hareketle, nazm ekilleri asndan bir eitlilik olduunu sylemek
mmkndr. Ancak terkb-bent, msemmen, rubai gibi baz nazm ekille-
rinin kullanm say ve oranlar asgari snrdadr. Buna karlk gazel nazm
eklinin eserde ok fazla kullanld, Divann yaklak % 80inin gazel
olduu grlmektedir. Bunun ardndan tahms ve kaside nazm ekillerinin
Divanda ok kullanldklar ortaya kmtr.
Ancak manzme saylar esas alnarak yaplan yukardaki tablo ve
tasnif, Divann muhtevas konusunda ksmen yanltc olabilir. nk kimi
zaman bir nazm eklinin kullanm says az olmakla birlikte msra/beyit
says olduka fazladr. Terkb-bent gibi. Kimi zaman da beyitlerde olduu
gibi bunun tam tersi olmaktadr. Bu bakmdan manzmelerin msra saylar
esas alnarak yaplan aadaki tabloda nazm ekillerinin Divandaki oran
daha net grlecektir.
Nazm ekli
Msra Says
Kaside
906
Kta
26
Onbeli musammat
75
Ondrtl musammat
70
Terkb-bent
80
Msemmen
48
Mseddes
114
Tesds
234
Muhammes
50
Tahms
415
Murabba
36
Gazel
2476
Rubai
4
Matla
16
Mfret
8
TOPLAM
4558
Kullanm Oran (%)

19,87
0,57
1,64
1,53
1,75
1,05
2,50
5,13
1,09
9,10
0,78
54,32
0,08
0,35
0,17
Bu veriler nda nazm ekilleri asndan Divann genel yaps

aadaki grafikte daha net grlebilir.
106
imdi bu nazm ekilleri hakknda biraz daha ayrntl bilgi vermek

faydal olacaktr.
II.1.1. Kasideler
Yukarda da sylendii zere Bursal Rahmnin Divannda toplam
13 adet kaside bulunmaktadr. Bunlarn beyit saylar u ekildedir: Ks 1:
36, Ks 2: 48, Ks 3 28, Ks 4: 35, Ks 5: 30, Ks 6: 27, Ks 7: 34, Ks 8: 40, Ks
9: 51, Ks 10: 33, Ks 11: 30, Ks 12: 29, Ks 13: 32.
Grld gibi Rahmnin kasideleri 27 beyitle 51 beyit arasnda deimektedir. Bu kasidelerin 4nde feiltn feiltn feiltn feiln,
3nde mefl mefl mefl feln, 2sinde mefln mefln
mefln mefln, 2sinde mefl flt mefl filn, 1inde
mefiln feiltn mefiln feiln, 1inde ise feln feln feln
feln kalb kullanlmtr. Kasidelerde yarm, tam ve zengin kafiye gibi
farkl seviyelerde kafiyeler, ayrca 13 kasidenin 7sinde redif kullanlmtr.
Bu rediflerden 1i ek (-, Ks 1), dierleri kelime eklindedir. evresinde
kaside yazlan kelime eklindeki redifler unlardr: rze (Ks 3), tr (Ks 5),
dery (Ks 6), nevrz (Ks 7), nergis (Ks 9), karanfl (Ks 12).
107
Kasidelerin hepsinde Rahm mahlas getii gibi, sonuncusu hari

hepsinde de balk bulunmaktadr. Bu kasidelerin balklar u ekildedir:
Kasde-i Rahm Li-Medhi Sultn Sleymn Hn (Ks 1, 2), Kasde-i Rahm
elebi (Ks 3, 5, 7, 11), Kasde-i Rahm elebi Li-Medhi Hvce-i Sultn
Selm (Ks 4), Kasde-i Rahm Li-Medhi Sultn Selm Hn (Ks 8), Kasde-i
Rahm (Ks 9, 10), Kasde (Ks 6, 12).
Rahmnin kasidelerinin hepsinde kasidenin genel planna uyulmu ve
kaside det olduu zere giri (nesib/tebib), maksud, methiye, fahriye ve
dua gibi blmden olumutur. Ancak bunlarn oranlar deiebilmektedir.
Dier taraftan Rahm kasidelerinden ikisinde (Ks 4 ve 9) tegazzl blmne yer vermi, kasidenin iinde gazel sylemitir.
Kasidelerin muhtevalarna bakldnda bunlarn hepsinin de methiye
muhteval olduklar grlmektedir. Kasidelerde kimi zaman vgnn yannda, giri ksmlarnda ramazaniyye (Ks 3), bahariyye (Ks 4, 11, 13),
nevrziyye (Ks 7), ydiyye (Ks 10) konusu da ilenmitir.
Rahmnin kasideleri sunulduklar ahslar asndan deerlendirildiinde; bunlardan nn Kanunye (Ks 1, 2, 12), ikisinin II. Selime (Ks 5,
8) hitaben sylendii, onu vd anlalmaktadr. Birinin maksdunda
Sultan II. Selim'in mahremi Cell Bey (Ks 3), birinin maksdunda II. Selim'in hocas1 (Ks 4), birinin maksdunda sz ikliminin sultan denilen Nianc Beg (muhtemelen Celal-zde Mustafa) (Ks 9) vlmektedir. Baz
iaretler bulunmakla birlikte dier kasidelerdeki muhatap ve memdhlar net
deildir. Ks 10da vlen ahsn Hz. Peygamberle ayn adda olduu sylenmekte, Ks 11de saf- zaman ve Hazret-i Paa diye biri vlmektedir.
Bu kii belki de brahim Paadr. Ks 13 iirden de anlad sylenen Hazret-i Aa diye birine hitaben sylenmitir. Ks 6 ve 7nin muhataplar konusunda hibir iaret bulunmamaktadr.
Rahmnin kasideleri genel olarak deerlendirildiinde, bunlarn olduka baarl olduu rahatlkla sylenebilir. Sanatkrne ve zarf bir slup1
Bu kiinin ismi manzmede aka gememektedir. Bu ahs; kasidenin balnda Sultan

Selimin hocas olarak nitelenmekte, kasidenin iinde de erat hmsi, lim, fzl, rif
diye vlmektedir. Prof. Dr. Sabahattin Kk tarafndan yaynlanan Bk Divannda
ce-i Suln Selm baln tayan iki kasidede ilgili kii Baba Efendi diye bilinen
Filibeli Mahmud Efendi (. 1580) olarak deerlendirilmitir. Rahmnin kasidesindeki
memdhun da ayn ahs olmas mmkndr. Bk. Bk Dvn, TDK Yaynlar, Ankara,
1994, s. 55-61; Sabahattin Kk, Bk ve Dvnndan Semeler, KTB Yaynlar, Ankara, 1988, s. 37. Baba Efendi hakknda bk. Kl, agt, C. II, s. 760-766.
108
la yazlm bu kasidelerde bol bol tabiat tasvirlerine bavurulmu, edeb

sanatlar ve sosyal hayat unsurlar da ska kullanlmtr. rnein giriinde
bir bahar tasviri yaplan 4. kaside gerekten gzel hayaller ve sanatlarla
rlmtr. Bu kasidede Rahm, bahar mevsiminde bitkilerin gne na
olan meylini, bir bebein ste uzanmasna benzeterek, tebih, tensp, tezat
gibi sanatlarn da yardmyla, yle anlatmaktadr:
Leben-i mihr akcak burc- hamelden hke
Tfl-ve meyl ider evce nebt- esfel (Ks 4/3)
Yine bahar mevsiminde dalarn bir anlamda elbise deitirmesini ir hsn-i tall sanatyla yle ifade etmektedir:
Giydigi kakum sad pre idince khsr
Virdi bir atlas- ser-sebz bahr aa bedel (Ks 4/16)
Rahm Divanndaki beinci kasde, tr redifi etrafnda yazlmtr ve

manzmenin 15. beytinden itibaren Sultan II. Selim vlmektedir. Gelibolulu l, Rahmnin hayatn anlatrken Bi'l-hare sene sebn ve
tisamie esnlarnda ehzde-i km-bn ve vris-i taht u tc ngn olan
Sultn Selm Hn- Cemd-yn atebe-i ulysna vard. Tr kemn evsfnda bir kasde ile arz- hl kld. Hatt bu makle bir kta ile sarhaten
arz- hle dahi muhtc old. T ki bir efat-nme virlp yigirmi aka
medreseye dest-res buld demektedir ki bahsedilen kaside bu olsa gerektir2. Buradan kasidenin 970 (1562) yl civarnda ve airin vefatndan be yl
kadar nce yazld ve o yllarda henz ehzde olan II. Selime sunulduu, bunun zerine Rahmnin yirmi ake maala mderrislie tayin olunduu ortaya kmaktadr. air kasidenin 25, 26. beyitlerinde hem mahlasn
syler hem de sz- dilden dem vurur ve dolaysyla Sultan Selimden
yardm ister:
Bir emdr ucndaki peykn uledr
h- cihna sz- dilm t ki yana tr
2
109
Divandaki altnc kaside olan dery redifli kaside, ummiyetle denizle ilgili hayller, tebih ve tehis sanatlar zerine kurulmutur. ir kimi
zaman denizle ilikilendirerek kendi kt hlinden de ikyet eder:
Dern lal ykt ile mercn ile pr sanma
Benm gibi elinden rzgru kan yutar dery
Degldr huk-leb bir ter-tabat hbdur gy
Geh sincbi gh mi hrlar geyer dery
Sab zencr urup gmgk del dvne olmdur

Grnce kef geer cnn kendinden geer dery
Bandan gemedk bir nesne yokdur rzgr ile

Gzm ya gibi grm hezrn r u er dery (Ks 6/4-5,
7, )
Nevrz redifli yedinci kasidenin giriinde, Trkler iin nemli bir gn

olan nevrzun gelii, geliiyle tabiatta meydana gelen deiiklikler vs. edeb bir slupla anlatlmaktadr. Nevrzun gl bahesine ylda bir kez geliinin ve geliiyle (21 Martta) gece gndzn eit olmasnn anlatld beyitleri rnek olarak aaya yazlmtr.
Ylda bir kerre ider Kabe-i glzr tavf
Say idp nr gren hcya bezer nevrz
Makdeminden nola alsa benefeyle semen
Gelse olur gice gndzle berber nevrz (Ks 7/13-14)
40 beyitten oluan sekizinci kasdede 17. beyitten itibaren Sultan II.
Selmin vlmektedir. Bu kasdenin son ksmnda Rahm yle feryat etmektedir:
Fign iderse nola Rahm andelbs
Zamne gonca-i maksdn itmedi handn
110
Bu enbuh kafes iinde blbl-i zrem

ikeste-bl idpdr havdis-i devrn
Ne rzgr msid ne baht- devlet yr
Aceb mi rad gibi dyim eylesem efgn
Felek sitzesi bir yaa tane-i ad
Diyr- gurbet-i krbetle gayret-i akrn (Ks 8/34-37)
Burada zellikle ikinci beyitte airin kalabalk, okluk kafesi iinde
inleyen bir blbl olduunu ve olaylarn kolunu kanadn krp kendini aresiz braktn sylemesi ilgintir. ir kalabalklar iindeki yalnzln
ve aresizliini byle dile getirmitir. Ayrca akranlarnn kendini kskandn ifade etmektedir. Bu kasdenin baz beyitlerinde ayrca gndelik hayatla, detlerle ilgili syleyilere de rastlanmaktadr. Mesel, aadaki iki
beyitte; ocuklarn deynekten atlara binmeleri ve kurban kannn ocuklarn
alnna srlmesi deti grlmektedir.
kfe h- tekverde kim ola pyn
Gl itdi haner-i hr ile blbli kurbn
Cebni zre kod tfl- gonca katre-i kn (Ks 8/7, 13)3
Rahm Divanndaki nergis redifli dokuzuncu kasdede de yer yer

gnlk hayattan sahnelere rastlanmaktadr. Mesel aadaki beyitlerde
bandaki altn leenle gelinin ardndan giden bir criye ve uyuklayan bir
insann elindeki tesbihini drmesi haylleri fark edilmektedir.
Gtrr banu zre legen-i zer nergis
Hvb glibdi anun drr destinden
3
Bu aa at ve kurban kannn divan iirindeki kullanm konusunda bk. Ahmet Talt

Onay, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah, Haz. Cemal Kurnaz, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1992, s. 20-21, 267.
111
Jleden geri alur sbha-i gevher nergis (Ks 9/4, 12)

II.1.2. Ktalar
Bursal Rahmnin iirleri iinde 3 adet kta nazm ekline uygun
manzme bulunmaktadr. xa-xa eklinde kafiyelenen bu manzmeler
srasyla 9, 2, 2 beyitten olumaktadr. Bunlardan ilki feiltn feiltn
feiltn feiln, ikincisi feiltn mefiln feiln, ncs de filtn
filtn filn kalbna uygun olarak sylenmitir. Ktalardan ilki Trhi Rahm Bery- Cls- Vezret-i Mehemmed Paa, ikincisi ise Kta
baln tamaktadr. ncsnde balk bulunmamaktadr.
Ktalardan ilki methiye/tarih ieriklidir. Manzmede Muhammet Paa'nn Kanuni'ye vezir (sadrazam?) oluuna tarih drlm ve ilgili kii
vlmtr. Bu kta,
Tarh idp srrn devrn didiler trhin
Lyk- mhr-i Sleymn Mehemmed Paa (Kt 1/9)
beytiyle sona ermektedir. kinci msradaki harflerin ebced hesabna gre
rakam deerlerinin toplam 973 kmaktadr. Bylece burada sz edilen
Mehmet Paann H. 972/M. 1565te veziriazam olan Sokollu Mehmet Paa
olduu anlalmaktadr.
kinci ktada Rahm, bir anlamda edeb grn dile getirmekte ve
parlak, tumturakl szlerin insana eref verse de ihtiya kadar syleyip sonra susmann daha akllca olduunu belirtmektedir.
nc ktada Rahm; nazm arsas iinde nice pehlivann klla
merhale katettiini, kendisinin de bu meydanda tr (redifli kaside) ile menzil alrsa buna almamas gerektiini ifade etmektedir. Gelibolulu l,
yukarda metni verilen beyannda, airin bu kta (ve peinden sunduu tr
kasidesi) ile II. Selimin derghna aka halini arz ettiini sylemektedir.
II.1.3. Musammatlar
Bursal Rahm Divannda toplam 34 adet musammat bulunmaktadr.

Bunlardan 1i onbeli musammat, 1i ondrtl musammat, 1i terkb-bend,
1i msemmen, 4 mseddes, 7si tesds, 2si muhammes, 16s tahmis, 1i
112
de murabbadr. Grld zere musammatlarn nemli bir ksmn (% 47)

tahmisler oluturmaktadr.
Tamam da aruz vezniyle yazlm bu musammatlarda 5 farkl aruz
kalb kullanlmtr. 34 musammatn 18inde filtn filtn filtn
filn; 8inde mefln mefln mefln mefln; 5i feiltn
feiltn feiltn feiln; 2sinde mefl filt mefl filn; 1inde
de mefl mefln mefl mefln kalb kullanlmtr. lk kalp
zaten Trk iirinde yaygn olarak kullanlan kalplardr.
Bahsedilen musammatlarn yalnz ikisinde (Ms. 8, 9) mahlas bulunmazken, geriye kalan 32 musammatta Rahmnin mahlas gemektedir. 34
musammattan 6snda (Ms. 8, 9, 15, 31, 32, 33) balk yoktur. Geriye kalan
28 musammattan 12si Tahms (Ms. 18-29), 2si yanllkla Tercbend (Ms 1-2), 1i Mersiye-i Rahm elebi Bery- Merhm Sultn Mustafa Tbe Serahu (Ms 3), 1i Msemmen olmas gerekirken yanllkla
Terc-Bend-i Rahm (Ms 4), 2si Mseddes (Ms 5, 6), 1i Mseddes-i
Rahm (Ms 7), 2si Tesds (Ms 11, 12), 1i Tesds olmas gerekirken
Gazel-i Yahy Tahms-i Rahm (Ms 12), 1i Tesds-i Rahm (Ms 13),
1i Tesds-i Rahm elebi (Ms 14), 1i Muhammes-i Rahm elebi (Ms
16), 1i Muhammes (Ms 17), 1i Tahms-i Rahm Li-Gazeli Sultn Sleymn Hn (Ms 30), 1i de Murabba- Rahm elebi (Ms 34) bal
altnda yazlmtr.
Ummiyetle ilenen konuya gre deerlendirildiinde 34
musammatn 19unda ak (Ms 4-6, 8, 10, 11, 16, 17, 19-21, 25-31, 33),
3nde tasavvuf (Ms 12, 18, 23), 3nde hikmet (Ms 2, 22, 24), 2sinde
mnacat (Ms 7, 32), 1inde mersiye (Ms 3), 1inde nasihat (Ms 1), 1inde
bahariye (Ms 9), 1inde ikayet (Ms 14), 1inde methiye (Ms 34), 2sinde
ise sevilen bir kiiye tekrar kavumaktan duyulan memnuniyet (Ms 13, 15)
konusu ilenmitir. Bu noktada en fazla (% 55,8) ak konusunun ilendii
hemen dikkati ekmektedir.
Rahm Divannda bulunan ilk musammat kaynaklarda Terc-bent
olarak isimlendirilmitir4. Ancak ilk bentteki btn msralar birbiriyle kafiyeli olduundan bu manzme, terc-bent deil de her bir bent onbeer msradan olutuundan onbeli musammat olarak deerlendirilmelidir5. lk
4
5
D, vr. 18b; T, s. 11.

Cemal Kurnaz ve Halil eltik tarafndan yazlan Divan iiri ekil Bilgisi isimli eserde de
ayn kanaat grlmektedir. H Yaynlar, Ankara, 2010, s. 277. Adgeen eserde bu manzme yanllkla Fevrnin olarak gsterilmitir.
113
bendin sonundaki msra, daha sonraki bentlerde aynen tekrar edilmektedir.

lk bentten sonraki bentlerde, mtekerrir olan vasta msrann dndaki
msralar kendi iinde kafiyelidir. Bu bakmdan manzme, bir msra
mtekerrir onbelidir. Kafiye dzeni ise aaaa...A-bbbA-cccA- eklindedir. Manzme onbeer msradan oluan 5 bentten meydana gelmitir.
Pk-r pk-nazar k- ddr olalum
msra etrafnda ekillenen manzmede Rahm, kendi gnlne kne ve
tasavvuf nasihatta bulunmaktadr. Ayrca manzmede Matla- Envr, Glen-i Rz, Mahzenl-Esrr, Mantkut-Tayr isimli eserlere gndermede
bulunulmutur.
Ayn ekilde Divandaki ikinci musammat da kaynaklarda Tercbent olarak isimlendirilmitir6. Halbuki bu manzmede de vasta beyti
olacak msralar da dahil olmak zere ilk bentteki btn msralar birbiriyle
kafiyelidir. Bu bakmdan manzme terc-bent deil, bentleri ondrder msradan olutuundan ve bent sonlarnda vasta beyti tekrar edildiinden
mtekerrir ondrtl olmaldr7. Tamam 5 bentten oluan bu musammatta
ilk bentten sonraki bentlerde msralar birbirleriyle kafiyelidir. Kafiye rgs u ekilde gsterilebilir: aaaaAA-bbbAA-cccAA-
Cem cmn n itdi srdi nie dem Rstem
Bu bezm gir bk lem yine bu lem
mtekerrir msralar etrafnda sylenmi olan manzme daha ok hikem
denilebilecek bir muhtevadadr. Yer yer nasihatlar verilmitir.
Terkb-bent nazm ekliyle yazlm olan nc musammat, onaltar
msradan oluan toplam 5 bentten meydana gelmitir. Vasta beyitleri hari
bentler gazel tarznda kafiyelenmitir. lk bent ile bu bendin sonundaki vasta beytinin kafiye asndan herhangi bir ilgisi yoktur. Bu musammatn
kafiye dzeni yle gsterilebilir: aaxaxaBB-ccxcxcDD-eexexeFF Bu manzme, Kanunnin ldrtt olu ehzde Mustafa iin yazlm bir mersiyedir.
6
D, vr. 19b; T, s. 8; Karaelebi-zde Abdlazz, Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 240, 33a;

Fahir z, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, Aka Yaynlar, Ankara, 1995, C. 1, s. 511.
7
Kurnaz-eltik, age, s. 274.
114
Ey dil bu ittisl nedr m-siv ile

Kat- taalluk it yri mkrz- l ile
beyti ile balayan mersiye; genel mersiye formatna uygun, sanatkrne bir
tarzda sylenmi, samimi, lirik bir manzmedir.
Divandaki drdnc musammat, bentleri sekizer msradan oluan
toplam 6 bentten meydana gelen iki msra mtekerrir bir msemmendir.
Kafiye dzeni u ekilde gsterilebilir: aaaaaaAA-bbbbbbAA-aaaaaaAAbbbbbbAA- Ak konulu manzmenin ilgin taraf bentlerin srasyla ve
dnerli bir ekilde didm-didi redifleri etrafnda, bir baka deyile
mracaa tarznda sylenmi omasdr.
Mevcut bilgilere gre Bursal Rahm Divannda drt adet mseddes
bulunmaktadr (Ms 5-8)8. Bentleri altar msradan oluan bu mseddeslerden 3 5, 1i de 4 bentten meydana gelmitir. Hepsinin de kafiyeleni tarz
ayndr. lk bentteki btn msralar birbiriyle kafiyeli, sonraki bentlerin ilk
drt msra kendi iinde, sonraki iki msra ise ilk bendin son iki msrann
aynen tekrar eklindedir. Bu bakmdan mseddeslerin hepsi de iki msra
mtekerrir mseddes biimindedir. Kafiye rgleri u ekilde gsterilebilir:
aaaaAA-bbbbAA-ccccAA- Mseddeslerden ilkinde ak yznden ekilen skntlar, ikincisinde muhtemelen bir devlet byne kavumaktan
dolay duyulan memnuniyet, onu vme ve ondan yardm isteme, ncsnde kne bir mnacat, drdncsnde ise sevgiliden ikyet konusu
ilenmitir.
Rahm Divannda yedi adet tesds yer almaktadr (Ms 9-15). Bentleri
altar msradan oluan bu manzmelerden sadece ilki 4, dierleri 5er bentlidir. Tesdslerden sadece bir tanesi iki msra mzdevic tarzndadr (Ms.
12). Bunun kafiye rgs aaaaaa-bbbbba-ccccca- eklinde gsterilebilir.
Dierleri iki msra mtekerrir eklindedir. Bunlarn kafiye dzenlerini de
aaaaAA-bbbbAA-ccccAA- eklinde gstermek mmkndr. Tesdslerden ilkinde bahar/ak, iki ve ncsnde ak, drdncsnde tasavvuf, be
ve yedincisinde sevilen birine tekrar kavumaktan duyulan memnuniyet,
altncsnda ise talihten, ayrlk ve felekten ikyet sz konusu edilmitir.
Tesds edilen beyitlerden ikisinin sahibi belli deildir. Beyti/gazeli tesds
8
FTde 6 mseddes gsterilmitir. Ancak bunlar arasnda tesdis olduunu kesin olarak
tespit ettiklerimiz de (Mesela bu Divandaki Ms 9, 13, 14, 15, ) vardr. Dier taraftan bu
manzmelerde de hibir zaman konuyla ilgili kaynak gsterilmemitir. Bk. FT, s. 88-96.
115
edilen airler unlardr: Shr (Ms 9), Yahya Bey (Ms 12), Ahmet Paa (Ms
13), shak elebi (Ms 14), Necat Beydir (Ms 15).
Tarafmzdan hazrlanan Rahm Divannda iki muhammes bulunmaktadr (Ms 16, 17)9. Bentleri beer msradan oluan bu manzmelerin her
ikisi de beer bentlidir. Birincisi bir msra mzdevic (aaaaa-bbbbacccca), ikincisi ise bir msra mtekerrir (aaaaA-bbbbA-ccccA) muhammes eklindedir. Muahameslerin her ikisi de ak konuludur.
Rahmnin musammatlar arasnda ounluu tahmsler oluturmaktadr (% 47). Divanda 16 adet tahms bulunmaktadr (Ms 18-33). Bentleri
beer msradan oluan bu tahmslerden sadece biri 6 (Ms 25), dieri 7 (Ms
33) bentlidir. Geriye kalan 14 tahmsin hepsi de beer bentten meydana
gelmitir. Btn tahmslerin kafiye yaplar klasik mzdevic tahms tarzndadr (aaaaa-bbbba-cccca). Tahmslerin 10 tanesi ak, 1i ak/tasavvuf
(Ms 19), 2si tasavvuf (Ms 18, 23), 2si hikmet (Ms 22, 24), 1i de mnct
(Ms 32) konuludur. Rahm; Haylnin 5 (Ms 18-21, 23), Nectnin 3 (Ms
26-28), Muhibbnin 3 (Ms 24, 29, 30), Cell-zde Salih (Ms 22), Yahya
Bey (Ms 25), Selm (Ms 31), Seyyid (Ms 32) ve Ahmet Paann (Ms 33)
birer gazelini tahms etmitir.
Rahm Divannda bulunan son musammat bir murabbadr (Ms 34).
Bentleri drder msradan meydana gelen manzme, toplam 9 bentten olumutur. lk bentte btn msralar birbiriyle kafiyeli, sonrakilerinde ilk
msra kendi iinde kafiyeli, drdnc msra ilk bendin son msrann aynen
tekrar eklindedir. Bir msra mtekerrir bu murabban kafiye yaps aaaAbbbA-cccA eklinde gsterilebilir. vg muhteval olan manzmenin
kime hitaben sylendii net olarak belli deildir.
II.1.4. Gazeller
Bursal Rahmnin Divannda, imdiki bilgilerimize gre, 232 adet
gazel bulunmaktadr. Toplam 2476 msra, 1238 beyitten oluan gazellerin,
msra saylar baz alnarak yaplan hesaplamada, Divann en hacimli blmn oluturduu grlmtr (% 54,18). Gazellerin harflere gre dalm
u ekildedir:
9
FTde bir muhammes vardr. Dier muhammes (Ms 15) Sabahattin Kk tarafndan
daha nceden muhammes olarak yaynland ve tahmis olduuna dair herhangi bir iaret
olmad halde, FT tarafndan sebebi aklanmadan tahmisler arasnda dahil edilmitir.
FT, s. 115-117.
116
8
5
9
1
2
2
1
4
56
9
1
6
1
1
2
3
3
8
5
17
24
3
36
25
Tabloda da grld zere en fazla gazel , , ve harfleriyle

yazlmtr. Buna karlk baz harflerde sadece birer gazel bulunmakta, ,
, harflerinde ise hi gazel bulunmamaktadr. Bu haliyle Rahm
Divannn tam ve mrettep bir divan olduunu sylemek zordur.
Rahm Divanndaki gazeller beyit saylar asndan deerlendirildiinde, eserdeki gazellerin byk bir ksmnn 5 beyitten olutuu anlalmaktadr. Divandaki gazellerin beyit saylarn, o sayda ka gazel olduunu ve o beyit saysyla yazlm gazellerin btn gazeller iindeki kullanm
orann gsteren tablo aadadr.
Beyit
Says
3
4
5
6
7
8
9
Toplam
Gazel
Says
1
1
184
16
26
3
1
232
Gazel Saysna
Gre Kullanm
Oran (%)
0,43
0,43
79,31
6,89
11,2
1,29
0,43
Grld zere Rahmnin gazelleri 3 ile 9 beyit aras uzunluundadr. Divanda en fazla 5 beyitli gazeller tercih edilmi ve kullanlmtr (%
79,31). Nitekim irin yaad XVI. yzylda da 5 beyitli gazellerin kullanm oran yksektir (% 72,3)10. Divanda 5 beyitli gazellerden sonra en
10
Gazellerin XVI. yzyldaki uzunluu ile ilgili bk. Edith Glin Ambros, Osmanl Gazelinin Uzunluunda Grlen Gelimeler: 16. Yzylda Durum, Journal of Turkish
117
fazla 7 beyitli gazeller bulunmaktadr (% 11,2). Bunlar 6 beyitli (% 6,89)

gazeller takip etmektedir.
Bilindii zere gazellerde ummiyetle son beyitte irin mahlasn
sylemesi dettendir. Rahm de oklukla bu gelenee tabi olmutur. Rahmnin 232 gazelinden 226snda Rahm mahlas geerken (% 97,41), sadece 6snda mahlas bulunmamaktadr (G 116, 126, 133, 202, 225, 228).
Mahlasl gazellerde mahlas hemen hemen her zaman en son beyitte kullanlmtr. Bu noktada bir gazel (G 146) istisnadr. 7 beyitlik bu gazelde
mahlas 6. beyitte bulunmaktadr. Mahlas kullanlmayan 6 gazelden 4 5,
1i 6, 1i de 3 beyitlidir.
Rahmnin gazellerine kullanlan vezinler asndan bakldnda,
bunlarn hepsinin de aruz veznine uygun olarak sylendii grlmektedir.
Bu gazellerde aruz vezninin 14 farkl kalbnn kullanld tespit edilmitir.
Bu kalplar kullanm sklklarna gre aada sralanmtr.
Bahir
hezec
remel
remel
muzari
hezec
mctes
hafif
muzari
hezec
remel
remel
recez
recez
remel
Kalp
mefln mefln mefln

mefln
filtn filtn filtn filn
feiltn feiltn feiltn feiln
mefl filt mefl filn
mefl mefl mefl feln
mefiln feiltn mefiln feiln
feiltn mefiln feiln
mefl filtn mefl filtn
mefln mefln feln
filtn filtn filn
feiltn feiltn feiln
mstefiltn mstefiltn
mfteiln mefiln mfteiln
mefiln
filtn filtn filtn filtn
TOPLAM GAZEL SAYISI
Gazel
Says
Kullanm
Oran (%)
79
34,05
59
35
23
12
9
5
4
1
1
1
1
25,43
15,08
9,91
5,17
3,87
2,15
1,72
0,43
0,43
0,43
0,43
0,43
1
232
0,43
Studies Trklk Bilimi Aratrmalar, Abdlbaki Glpnarl Hatra Says II, Volume: 20,
Harvard University, 1996, s. 5.
118
Bu tabloya gre Rahm, gazellerinde 14 farkl aruz kalb kullanm,

en fazla srasyla mefln mefln mefln mefln, filtn
filtn filtn filn, feiltn feiltn feiltn feiln ve mefl
filt mefl filn kalplarn tercih etmitir.
Dier taraftan Rahmnin aruz bahirleri iinde en fazla remel ve hezec
bahrini kulland grlmektedir. Gazellerin bahirlere dalm; remel 97,
hezec 92, muzari 27, mctes 9, hafif 5, recez 2 gazel biimindedir.
Rahmnin gazellerinden yalnz 35inde redif kullanlmam, geriye
kalan 197 gazelde (% 84,91) redif bulunmaktadr. Bu mreddef gazellerdeki redifler; ek, ek+kelime, ek+kelime+kelime, kelime, kelime+kelime eklinde olabilmektedir. G 60ta olduu gibi baz redifler cinasl olacak ekilde
kullanlmtr.
Rahmnin gazellerinden biri (G 139) musammat gazel tarznda dzenlendii gibi, baz gazellerin de yek-heng olduu, batan sona ayn konuyu iledii grlmektedir. Baz yek-heng saylabilecek gazeller unlardr: G 64, G 69, G 76, G 91, G 114, G 211. Yine gazellerden birinde (G
168) redd-i matla yapld grlmektedir.
Yine Rahmnin gazelleri iinde mlemma saylabilecek, TrkeArapa kark olanlar vardr. Mesela G 14te 1, 2 ve 5. beyitlerin ilk msralar Trke, ikinci msralar Arapadr. Yine G 24te mlemma saylabilecek ksmlar vardr.
Rahmnin gazellerinden bazlarnn XV ve XVI. asrn nde gelen airlerinin gazellerine nazire olduu daha nce sylenmi, konuyla ilgili edeb
kiilii bahsinde bilgi verilmiti.
Gazeller blmnn, Rahm Divanndaki en sanatkrne iirlerden
oluan blm olduu sylenebilir. Buradaki manzmeler ince hayller ve
edeb sanatlarla bezenmi, ounlukla zenilerek sylenmitir. Zaten kaynaklarda da Rahm, gazel alanndaki baarsyla vlmektedir. rnein
devrin airlerinden Yahya Bey, Rahmyi yle vmektedir:

Szi bahr-i gazelde gevher-i hs11
11
119
Rahmnin gazellerine ilenen konular asndan gz atmadan evvel,

gazelin beyitleri arasnda konu birlii artnn olmad ve bir gazelde kimi
zaman birden fazla konunun ilendii/ilenebilecei hususunu hatrlamak
gerekir. Rahm Divanndaki gazeller konularna gre kabaca tasnif edildiinde; Divandaki gazellerin ok byk bir ksmnn ak konusunda sylendii grlmektedir. Gazellerde ilenen konular yle sralanabilir: Aksevgili-akn halleri-ayrlk (197 gazel, % 84,91), tasavvuf (12 gazel, %
5,17), ikyet (6 gazel, % 2,58), rintlik (3 gazel, % 1,29), bahariye (2 gazel,
% 0,86), methiye (2 gazel, % 0,86), nasihat (2 gazel, % 0,86), tenkit (2 gazel, % 0,86), ferd ahval (1 gazel % 0,43), hikmet (1 gazel, % 0,43), mersiye (1 gazel, % 0,43), shhat-nme (1 gazel, % 0,43), sosyal hayat (1 gazel,
% 0,43), tabiat (1 gazel, % 0,43).
Grld gibi, Rahmnin gazellerinde ok yksek bir oranda, gelenee de uygun olarak, ak ve akla ilgili konularn ilendii grlmektedir.
Bu durum Rahmnin k tabiatnn ve gazel anlaynn da gstergesidir.
Aka oranla ok dk olmakla birlikte, aktan sonra gazellerde en fazla
ilenen konular tasavvuf ve ikyettir. Bununla birlikte, bu deerlendirmenin gazellerin geneli zerinden yaplan ok kaba bir deerlendirme olduunu hatrlatmak isteriz. Ancak btn beyitler gz nne alnp ayrntl bir
deerlendirme yapldnda da akn orannn pek deieceini sanmyoruz.
Belki sosyal hayat ve rinlik gibi baz konularn oranlarnn biraz ykselmesi
mmkndr.
Rahmnin akla ilgili gazellerinde; akn ve n trl halleri, sevgilinin zellikleri, rakip/ayr gibi konular divan iirinin genel anlay erevesinde dile getirilmitir. Bu gazellerde akn her trl; beer, platonik
ve lah yansmalarn okumak mmkndr.
Yukarda sralanan konularn her biri, ileride ayr ayr ele alnp deerlendirileceinden burada bunlar zerinde ayrca durulmayacaktr. Yine
Rahmnin gazellerinde birok edeb sanat, deyim, arkaik ekil ve sosyal
hayat unsuru bulunmaktadr ki bunlar da ileride ayr balklar altnda incelenecektir.
II.1.5. Rubai
Rahmnin iirleri iinde Farsa bir rubai bulunmaktadr. Ancak bu
manzmenin hem ekil hem de ierik asndan biraz sorunlu olduunu
sylemek mmkndr. nk rubainin ilk iki dizesinde vezin karken
120
(mefl mefl mefln f), sonraki dizelerde aksamaktadr. Ayrca

anlam noktasnda da manzme sanki eksik, yahut zorlama gibi grnmektedir. Rubaide ak konusu ilenmeye allmtr.
II.1.6. Beyitler
Rahm Divannn sonunda, imdilik baka manzmelere dahil edemediimiz 12 adet beyit bulunmaktadr. Beyitlerden 5i mefln
mefln mefln mefln, 3 filtn filtn filtn filn, 2si
feiltn feiltn feiltn feiln, 2si de mefl filt mefl filn
kalbyla sylenmitir. Beyitlerden 8 tanesi kendi iinde kafiyeli (matla), 4
tanesi ise kafiyesizdir (mfret). Ayrca 6 tanesinde eitli seviyelerde redif
varken, 6snda redif yoktur. Beyitlerin hibirinde mahlas gememektedir.
Beyitlerin ikisi (B 1, 8) hikmet, dierleri ak konuludur. Bu beyitler arasnda bize gre berceste saylabilecek nitelikte baarl olanlar vardr.
121
II.2. HENK UNSURLARI

II.2.1. Vezin
Bilindii zere vezin iirde hengi salayan nemli unsurlardan biridir. Onun baarl ekilde kullanlmas iirin hengini ve akcln artrmaktadr. Rahmnin, vezin konusunda ummiyetle baarl olduu, pek
fazla aruz hatas yapmad, Trkeyi aruzla kullanma konusunda sknt
ekmedii rahatlkla sylenebilir.
Rahm Divanndaki btn manzmelerde aruz vezni kullanlmtr.
Rubainin iki msra istisna kabul edilirse, Divanda bulunan manzmelerin
hepsinin dzgn ekilde vezni tespit edilebilmektedir. Divandaki manzmelerin aruz bahirlerine ve kalplarna dalm aada tablo halinde, ayrntl olarak gsterilmitir.
1
-
2
-
5
-
- - 1 10 - - - 2 1
- - - - - - - - - - -
1
59
1
35
1
5
9
1
3
2
-
1 0,3
80 27,1
2 0,6
47 15,8
1 0,3
6
2
1 0,3
10 3,3
1 0,3
79
94 31,8
2
3
-
1
-
1
-
23
4
12
-
2
-
29
4
15
1
9,8
1,3
5
0,3
0,3
13
- - - - 2 16 1
124
1
1
232 1
Kullanm
Oran (%)
Toplam
1
-
Murabba
1
1
1
-
Tahmis
4
1
1
-
Muhammes
Beyit
16 recez
17 ahreb
Rubai
15 recez
Gazel
muzari
muzari
hezec
hezec
Tesdis
11
12
13
14
Mseddes
10 hezec
Msemmen
filtn filtn filtn filtn

filtn filtn filn
feiltn feiltn feiln
feiltn mefiln feiln
feln feln feln feln
mefln mefln feln
mefln mefln mefln
mefln
mefl filt mefl filn
mefl filtn mefl filtn
mefl mefl mefl feln
mefl mefln mefl mefln
mfteiln mefiln mfteiln
mefiln
mstefiltn mstefiltn
rubai kalb
TOPLAM
Terkib-bent
remel
remel
remel
remel
remel
hafif
mtekarib
mctes
hezec
Ondrtl
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Onbeli
Vezinler
Kta
Bahirler
Kaside
Sra no
- 1 0,3
- 1 0,3
12 295
Tablodan da anlalaca zere Rahm, Divannda 9 farkl bahir ve

17 farkl aruz kalb kullanmtr. Bahirler iinde en fazla tercih edilen 132
manzme ile remel (% 44,5), daha sonra 95 manzme ile hezec (% 32) ve
33 manzme ile muzari (% 11,1) olmutur. Aruz kalplar iinde en fazla
kullanlanlar ise srasyla aada daha sade bir tablo ile gsterilmitir.
Sra
no
1
2
3
4
5
6
Manzme Kullanm
Says Oran (%)
mefln mefln mefln mefln
94
31,8
80
27,1
47
15,8
mefl filt mefl filn
29
9,8
mefl mefl mefl feln
15
5
10
3,3
Aruz Kalb
Aruz kalplarnn Divandaki genel kullanm dalm grafik halinde

u ekilde gsterilebilir:
125
Bu istatistik bilgilerin tesinde, Rahm'nin iirlerinde ok fazla aruz

kusurunun olmad sylenebilir. Birka yerde Trke seslerin vezin gerei
uzun okunarak imale yaplmasna rastlanrsa da bunlar kula trmalamaz.
Bunlarn bir kusur deil, tam tersine hem syleyi hem de anlam iin olumlu bir taraf olduunu sylemek mmkndr. Mesela u beyitteki "al" buna
rnektir:
Burada "al" kelimesinin uzun sylenmesi grnte bir vezin kusuru
olsa da hakikatte hem syleyie hem de anlama bir gzellik katmaktadr.
Yine baka bir beyitte air, istisna olarak, normalde bir kapal hece saylan
zamn kelimesindeki mn hecesini bir kapal bir ak hece olarak deerlendirmitir (G 83/5). Ara sra imale ve zihaflar bulunmakla birlikte, Rahmnin iirlerinde aruzun baarl bir ekilde uyguland sylenebilir. Mesela aadaki beyitte air, n ak yolunda kimi zaman bir ileri bir geri
gidiini, belki kararszln, bu yolda neler ektiini, adm adm ilerleyiini
inili, kl bir vezni baarl bir ekilde kullanarak ok tabi bir ekilde
dile gitirmitir.
Neler eker gzelm nerdbn- kuda
knca kasr- visle kadem kadem k (G 114/2)
Yine u beyitte de sade, tabi ve ritmik saylabilecek bir syleyi gze
arparken, yne kelimesinin isindeki zihaf dnda hi aruz kusuru bulunmamaktadr.
Geh saf buld gl yinesi gh keder
lem hli budur byle gelr byle gider (B 1)
Ancak Rahm Divannn ok salam bir nshasnn olmamas, metinlerin eitli kaynaklardan farkl kiiler tarafndan tespiti ve baz mecmualardan alnan manzmelerde kelime eksikliklerinin bulunmas vezin konusunda baz sorunlara sebep olmutur. Bu skntlar tarafmzdan mmkn
olduunca giderilmeye allm, giderilemeyenlere metnin altnda iaret
edilmitir.
126
II.2.2. Kafiye ve Redif

iirdeki nemli henk unsurlarndan biri olan kfiye, en az iki msra
sonunda olan, anlamca ayr ses benzerliidir. Kfiye her eyden nce sesin
yinelenmesi esasna dayanr. Ancak divan iirinde kimi zaman kelimelerin
ses deerleri zerinde durulmamas, kfiyenin bir izgi ve resim sanat gibi
gze ynelmesi sonucunu dourmu, bu yzden divan iirindeki kfiyeye
gz kfiyesi denilmitir1. Nitekim baz kaynaklarda divan iirinde kfiye
konusu anlatlrken sesin deil, harf ve harekenin esas alnd grlmektedir2.
Rahm Divanndaki manzmeler kfiyeleri asndan incelendiinde,
Rahmnin farkl yapdaki kfiyeleri rahatlkla kulland ortaya kmaktadr. Rahm Divannda en ok kullanlan kfiye tr; b, d, k, m, n, r,
t, n, r, b, d, l, n, , t gibi rev ve ncesindeki uzun nlden oluan kfiye-i mrdefedir. Divanda ok kullanlan kfiye trlerinden biri de
, ; b, l, m, n, r, , z; ag, ec, er, en, em, er, es, et, k, ib, il, in, ok, l gibi
yalnzca rev harfi ve eer harekeli ise revden nceki harfin harekesinden
oluan kfiye-i mcerrededir. Divanda ayrca; erk, eng, eyn, and, end
gibi revden nce harekesiz bir harfin gelmesiyle oluan kfiye-i
mukayyede ve da/de, ne, re, ye, li, h tarznda rev ile aralarnda
harekeli bir harf bulunan eliften oluan kfiye-i messeseye de rastlanmaktadr3.
Rahmnin iirlerinde yer yer kafiye tekrar hatasna rastlanmaktadr.
Mesela G 41de 2. beyitte kafiye kelimesi yaplan nigr kelimesi 5. beyitte de ayn anlamda tekrar edilmitir. Yine hm kelimesi G 48de
hem 2, hem de 5. beyitte; msellemdr G 153te hem 3, hem 5. beyitte;
ydgr G 200in hem 3, hem 4. beytinde kafiye kelimesi yaplmtr.
Bilindii zere kafiye kelimesinin rev harfinden sonra gelen ve iir
boyunca aynen tekrarlanan harf, ek ya da kelimelere redif denilmektedir.
Redif esas itibariyle bir henk ve ekil unsuru olmakla birlikte, anlam da
ok etkileyen bir edir. Tanpnarn tabiriyle, redifin bir henk gesi ol1
Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, TDK Yaynlar, Ankara, 1983, s. 59; Doan
Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynevi, Ankara, 1999, s. 188.
2
Tahirl-Mevlev, Edebiyat Lgat, Enderun Kitabevi, stanbul, 1973, s. 76.
3
Eski Trk edebiyatnda kullanlan kafiye trleri konusunda bilgi iin bk. M. A. Yekta
Sara, Klasik Edebiyat Bilgisi Biim-l-Kafiye, 3F Yaynevi, stanbul, 2007, s. 267,
272.
127
mas yannda iirde temay belirleyici bir ilevi de vardr4. Redifin nemi
konusunda mer Faruk Akn de unlar sylemektedir: (Divan iirinde)
Kfiyenin btnleyicisi ve zenginletiricisi olarak ona ok yer verilmitir.
Redif, simetrik tekerrr ile iiri belirli bir kavram veya bir konu etrafnda
toplayan, bir atmosfer yaratan mihver olmutur. Ustaca kullanldnda iiri
bir atmosfer iine alr, onu bir dizi arma aar. Redifin matladan itibaren peinden getirdikleri ve manzmenin devam boyunca st ste hazrlad srprizler ile kendisine mahsus bir zevk yaratr. ok defa iirde belirli
bir duygu ve dnceye zemin hazrlayan redif ona yek-henk diye vasflandrlan konu btnl kazandrr5
Rahmnin manzmelerinden yalnz 51inde (% 17,2) redif kullanlmam, geriye kalan 245 (% 82,7) manzmede redif kullanlmtr. Bu olduka yksek bir rakamdr. Nitekim gazellerin incelendii blmde Rahmnin baz gazellerinin yek-henk olduu sylenmiti. Bu konuda rediflerin nemli bir katksnn olduu muhakkaktr.
Rahmnin iirlerinde kulland redifler yap bakmndan farkl ekillerde olabilmektedir. Bir ek (-a, -e, -, -i, -da, -n, -si, -u, -, -m, -y, dan, -dur/-dr, -lar, -muz, -suz), birden fazla ek (-layup, - umdan, -nda, umdur, - mezsin, - zededr), bir kelime (rze, tr, dery, nevrz, nergis,
karanfl, ile, olalum, idelm, imi, kl, didm, didi, eylemez, beni, idp,
imi, dimi, ider, baglad, sandlar, ider, olsun, baa, ad, tenh, peyd,
saa, glib, it, hasret, himmet, bahs, kadeh, meded, pister, ider, ditrer, virr,
geer, bahr, ister, gtrr, oldlar, getrr, okdur, gsterr, eyler,
virmezler, kapar, bulnur, alar, neyler, yatur, der, dirler, geer, dirler,
tutmdur, kalmaz, imi, nak, itmi, te, hayf, vakf, gark, k, sen,
itmek, ol, sandum, ekdm, kblem, benm, neyleyeym, istemem, itdm,
yoln, in, diyen, terkin, su, tze, gele, ile, iinde, geh, anda, syle, zre,
eline, stine, olsa, inde, ire, zre, old, ddi, yazd, geydi, itdi, dah,
ekdiidi, baed, gitmez, ser), bir ek+bir kelime (-sn sen, -dur baa, -u
grp, -den haber, - grmidr, -a deger, -m var, -lk sever, -e berber, -e
myilz, -a sarmam, -dan haz, -u sen, -a dil, -e ddm, -a
bezetdm, -sin sen, -sin sen, -le ben, -dr cihn, -y ben, -dr bu, -u aynna, -dr imdi, -ye dndi, -u mevsimi, -e geldi, -in bilmedm, - y bil4
5
A. Hamdi Tanpnar, 19uncu Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan Kitabevi, stanbul,
1988, s. 20.
mer Faruk Akn, Divan Edebiyat, TDVA, TDV Yaynlar, stanbul, 1994, C. 9, s.
402.
128
mezler), bir ek+iki kelime (-u olsun hep, -a azm idelm, - terk eyle, -
seyr eyle, -um var imi, -n seyr idp), bir ek+ kelime (-mek diler cn
gl, -ler grd mi hi), iki kelime (imden gir, ey mdde, bir yaa,
itd baa, gelr geer, yir yir, kan aglar, eklin baglam, ile zabt, ile
geldk, ihtiyr itdm, ber gelsn, ile eglen, dndrdi yzin, olm yatur),
tamlama ye'si+bir kelime (-i devlet, - mahabbet, -y rh, - srh, - zlf),
kelime (ikiden hal degl, bir yzden dah), bir ek+ kelime (-mek diler
cn gl, - ler grd mi hi) ve drt kelime (beni terk itme sultnum)
eklinde olabilmektedir. Yukardaki rneklerden de anlalaca zere
Rahm kelime eklindeki redifi daha ok tercih etmi ve kullanmtr.
Kafiye ve redif konusuna Rahm Divannda bulunan kafiye ve redif
asndan ilgin bir gazelle son verilecektir. lgili gazelde (G 147) bir anlamda ift kafiye ve ift redif bulunmaktadr. iirle ilgili konumadan evvel
metnin grlmesinde fayda vardr.
1
[mefln mefln mefln mefln]

Elin ekmezse rz dil ol iki ebruvn benden
Mjen trini at cna kemn senden nin benden
Tenmde zahm- tgden meded ayrma peyknu

Dernum erhasn erhe zebn senden dehn benden
Melmet arsa-ghnda aceb b-ahd dil-bersin

Vef v mihrbnlklar nihn senden ayn benden
Cef kasrn yk idp vef knesin bd

Sakn hl kalur cn zamn senden cihn benden
Du-y seyf hakkyn ekerse Rahmiy tg

Dirg itmeye cnn amn senden revn benden
Grld zere bu gazelde bir ana kafiye (n: ebruvn-nin-dehnayn-cihn-revn) ve ana redif (benden) yannda, ilk beytin ikinci msrandan itibaren ikinci bir kafiye ve ikinci bir redif olduu grlmektedir. Bu
ikinci redif senden kelimesidir. Kafiye kelimeleri ise unlardr: kemnzebn-nihn-zamn-amn. ift kafiye olduundan bu manzmeye z-
129
kafiyeteyn de denilebilir6. Muhtemelen hner gstermek maksadyla sylenmi bu gazelde, ayn seslerin ve kelimelerin tekrar ile gzel bir ahenk
yakalanm, ayn zamanda anlam da ihmal edilmemitir. Ayrca bu manzme Trk iirinde msra ortasnda kafiye ve redife de rnek olabilecek niteliktedir.
Sara, age, s. 268-269.
130
II.3. MUHTEV ZERNE NOTLAR

Divan iirine ait manzmelerde; kimi zaman konu birlii varsa da
ummiyetle byle bir artn olmad malumdur. Bir manzmede bazen
birden fazla farkl konu ilenebilmektedir. rnein divanlarn byk bir
ksmn oluturan kaside ve gazellerde oklukla durum byledir. Manzmelerde bazen akla rintliin, tasavvufun, nasihatla hikmetin vs. birlikte ilendii, i ie getii grlebilir. Rahm Divannda da durum bu ekildedir.
Mesela 3 nolu kasidede girite ramazan konusu anlatlmakta, daha sonra ise
bir ahs vlmektedir. Yine 206 nolu gazel de tr ve konularn i ieliine
gzel bir rnektir. 5 beyitlik bu gazelin ilk iki beytinde bahar, 3 ve 5. beytinde kanaatkrlk, 4. beyitte ise bir ahsn vgs konusu ilenmitir. Bu
rnekte olduu gibi baz manzmeler iin tek bir konu tespiti yapmak zor
olduu gibi, genel olarak Divandaki manzmelerin konularyla ilgili net
rakamlar vermek, tasniflerde bulunmak da yzde yz doru deildir. Bununla birlikte, Divann muhtevasyla ilgili genel bir deerlendirme yapabilmek ve bir fikir edinebilmek iin de byle bir tasnife ve rakamlara ihtiya vardr. Bu sebeple aada arz edilecek verilerin yzde yz doru olduunu sylemek zordur. Ufak tefek baz kaymalarn, deerlendirme deiikliklerinin olmas mmkndr. Bunun iin veriler biraz ihtiyatla deerlendirilmelidir. Ancak yine de bunlarn sonucu ok fazla etkileyeceini, deitireceini sanmyoruz.
Rahm Divan, manzmelerde ilenen konular asndan deerlendirildiinde, yle bir tablo ile karlalmaktadr:
Sra
no
1
2
3
4
5
Konu
ak
bahar
ferd ahval
edeb gr
hikmet
Manzme
Says
227
4
3
2
6
Kullanm Oran (%)

76,94
1,35
1,01
0,67
2,03
6
methiye
7
mersiye
8
mnacat
9
nasihat
10 rintlik
11 shhat-name
12 sosyal hayat
13 ikayet-tenkit
14 tabiat
15 tasavvuf
TOPLAM
16
2
2
3
3
1
1
9
1
15
295
5,42
0,67
0,67
1,01
1,01
0,33
0,33
3,05
0,33
5,08
Bu tablodaki verilerin grafik hlindeki grnm u ekildedir1:
Yukardaki tabloya ilk bakta bir konu eitlilii var gibi grnyorsa da, dikkatlice incelendiinde aslnda hep belli bal konularn (aslnda
1
Grafikte, kullanm oran % 1in altnda olan konular birletirilerek dierleri bal
altnda gsterilmitir.
132
konunun da denilebilir) ilendii grlmektedir. Nitekim bu durum yukardaki grafikten de anlalmaktadr. Bu bilgilere gre Rahm Divannda en
fazla ilenen konular; ak, methiye ve tasavvuftur. Ancak manzmeler ilenen konular asndan burada olduu gibi umm olarak deil de ayrntl
bir ekilde deerlendirilirse, ak konusunun arln korumakla birlikte,
dier konular arasnda baz deiikliklerin olmas muhtemeldir. Mesela
tabloda kullanm oran % 0,33 olarak gsterilen sosyal hayat konusunun
oran daha fazla olacaktr. nk manzme aralarnda, zellikle kaside ve
gazellerde pek ok sosyal hayatla ilgili beyit vardr. Dier taraftan tabloda
en fazla ilenen ikinci konu olarak grnen methiye konusunun orannn da
tersine deieceini, deceini sanyoruz. nk umm ekilde methiye
olarak deerlendirilen manzmelerde, zellikle kasidelerin girilerinde bahar, bayram, nevruz, ramazan gibi vg ile ilgisi olmayan konular ilenmektedir.
Burada ncelikle Divanda en fazla ilenen ak konusu ve ak anlay
zerinde durulacak, ardndan eserdeki sosyal hayat unsurlarndan bahsedilecektir.
II.3.1. Ak Anlay, k, Sevgili ve Rakip
Bursal Rahm Divannda % 77 gibi ok yksek bir oranla en fazla

ilenen konu aktr. Bu biraz da airin k ftratndan kaynaklanmaktadr.
Tpk Fuzlnin
Men kam heme szm knedr
dedii gibi, Rahm de k bir insandr ve iirlerinde de ounlukla ak konusunu ilemitir. Rahm,
Yolua baum fed cnum da kurbnu sen (G 119/4)
Baa ne tane idersin ki kam k (G 114/4)
beyitlerinde olduu gibi, Divannda birok yerde zaten k ftratl bir insan olduunu srarla dile getirmitir. Hatta Rahm; Allah'n, kendisini yara133
trken varln sevgili akyla mayaladn, yourduunu, bir baka deyile znde, mayasnda ak olduunu (G 16/2), stelik klnn ezel ve
ihtiyr deil, ztrr, zorunlu olduunu (Ms 19/IV/1, G 135/4) sylemektedir. Tabii ki bu zelliinin iirlerine de yansmas kanlmazdr. Rahmnin iirleri hem ed hem de muhtev olarak knedir. Rahmnin iirlerinin konusu ummiyetle ak, ak yznden ekilen skntlar, ayrlk, hasret, sevgili ve sevgilinin duda, yana gibi gzellik unsurlardr (G 93/5).
ncelikle Rahm akn bir aln yazs olduuna inanmaktadr. Bu yaz
alnna ezelde Allah tarafndan yazlmtr:
Gam- hatt- ruh- cnne n bauma yazudur
Bu hatt alnuma rz- ezelde dest-i Hak ekdi (G 218/4)
Hatta bir anlamda insann topra ezelde ak tabiatl yaplm, akla
yorulmutur:
Hk-i dem t-ezel k ile olmdur sirit (G 24/4/1)
Daha hibir ey yaratlmadan nce Allah sevgilinin eklini n
gnlnde naketmitir:
ekl-i yri dilde nak itmidi nakk- hayl
Olmadan zer emsesi mihr tokuz eyvna nak (G 100/3)
Rahmye gre ak; kara topra altn haline getiren bir kimya, bir iksirdir.
Aceb mi ka dirsem kmy ey sm-ber dyim
Kara hak[dr] dir idm imdi amm eylemidr zer (G 38/4)
Ak, vahdet (teklik) meclisi iinde (yaklm) lah bir mumdur ki o
muma Cebrail bile kanadn yakar da pervane olamaz.
Bezm-i vahdet ire bir em-i lhdr ki k
Per yakar ol eme Cibrl olmaz pervnesi (G 223/2)
134
Ak bir deryaya benzeten air, bu deryann gnl fezasnda yattn

ve cotuunda kk bir kabarcndan kinattaki ekillerin meydana geldiini syler.
Ca gelse kem habbdur rsm- kyint
Ikdur nm fez-y dilde bir dery yatur (G 73/2)
Habb ayn zamanda son derece muhabbet anlamna da gelmektedir. u
msralar da ayn paraleldedir:
Ik bir deryyimi ek-i gher-pum gibi
Her habbdur anu bagrumdaki baum gibi
C idicek mevcler peyd olur yaum gibi (Ms 28/IV/1-3)
Sevgi; farkl bedenlerin giydii bir elbise gibidir. Onu bazen Vamk,
bazen Mecnun, bazen de Ferhat giymitir.
Mahabbet bir kab-y riyetdr nie ten geydi
An geh Vmk u Mecnn gh Khken geydi (G 212/1)
Rahmye gre ak yalnzl sever. Akta utanma da olmaz.
Vdi-i hayretde benden olu ey akl u heves
Bir aceb halet durur bu k tenhlk sever (G 78/3)
Ikuu kr degldr gzelm r didm (Ms 4/V/2)
Rahm, akn insan genletirdiine inananlardandr.
Egeri sret Rahm gam u gussayla pr old
Vel mande dyim k- dil-ber nev-cvn eyler (G 62/5)
Divan iirinin genel anlayna uygun olarak Rahm de n payna
niyaz (yalvarma, dua) dtn, sevgilinin gereinin ise ive ve naz olduunu syler.
ku pesi niyz old
135
Dil-ber muktezs ve v nz (G 93/4)

Rahm, tpk Fuzl gibi ak hep elem, ayrlk, gzya gibi ifadelerle
ilemitir. rnein aadaki beyitte Rahm; gnl bahesinde dallar bela,
meyvesi sknt ve gam olan adna ak aac denilen bir fidann bulunduunu sylemektedir:
Draht- k dirler bg- dilde bir nihlm var (G 57/2)
Ak yznden an sinesi def, boyu ise eng gibi olmutur (G
118/3). air; ak hlini, daha dorusu n yapmas gerekeni, iki kelime
ile ifade etnektedir: Ya sabr ya tahamml. Yani ya k sevgilinin cevr
cefasna sabr etmelidir, ya da o diyar terk etmelidir.
Dn ki ehl-i derde ku hlini sordum didi
Ya seferdr ya tahamml ikiden hal degl (G 126/4)
k, ak vadisi iinde ekilip giden bir kafileye dhildir. Yk elem,
an inleyileri, mealesi ise gnl ateidir.
Br gam nle ceres te-i dil mealemz
ekilr vdi-i k ire gider kfilemz (G 97/1)
Rahm, bela ehrinde ak taciri olduundan beri az keder, binei
dert ve sknt olmutur.
Tcir-i k olal Rahmi bel ehrinde
Zdumuz gussa durur mihnet gam rhilemz (G 97/5)
Rahmye gre, akn ba melmet sonu nedmettir. Yani balangc
knanmlk, rsvaylk; sonu pimanlktr.
Evveli ku melmetdr nedmet hiri
Sen gerek agla gerek gl ikiden hal degl (G 126/5)
Ayrlk ve hasret; n gzyan krmz, vcudunu sapsar etmitir.
Bunlar n bana ok belalar amtr. Ama ayn zamanda n biri
136
maara (en samimi) arkada, biri dert ortadr. n harap gnlnn

bunlar eski akrabalardr, srasyla biri gelir biri gider. n yaral
vcdunu, tpk bir elbise gibi, ayrlk klc para para ettiinde, hasret
onu kirpik ipleriyle diker....
Sirikm al idp frkat vcdum itdi zer hasret
Ne reng itdi baa frkat neler gedi neler hasret
Birisi yr- grumdur birisi gam-gsrumdur
Meded bende helk itdi eger frkat eger hasret
Kadm hnedndur bugn bu devr-i hdisde
Dil-i vrnuma dyim konar frkat ger hasret
Ten-i pr-yremi ger tg-i frkat k k itse
An ser-rite-i mjgn ile ol dem diker hasret (G 17/1-4)
k, ak pazar iinde tpk elinde ksesiyle dilenen bir dilenci gibidir. Ama sevgilinin mahallesinin dilencisidir.
Ged-y ky- yrem cerr in bzr- k ire
ikest olm elmde kse-i serden siflm var (G 57/3)
Fuzl ile Rahm arasndaki bir baka benzerlik ise Fuzl gibi Rahmnin de sevgiliye vuslat istememesi, hicrana raz olmasdr. Fuzlnin bu
zellii malumdur. Rahm de zaman zaman ayn gr dile getirmitir.
Rahm, bu dnyada her kavumann sonunun mutlaka bir ayrlk olacan
bildii iin sevgiliye vuslat istemez.
te-i frkat hakyn vasl- cnn istemem (G 137/4)
d olma vasla hiri hicrn imi anu
Evvel bahru hiri hir hazn imi (Ms 3/II)
Rahmye gre gzel sevmekten maksat visal arzusu deildir. Ruhan,
manev bir haz elde etmektir.
137
Temenn-y visl itmek degldr hb sevmekden

Garaz bir hazz- rhn durur mahbb sevmekden (Ms 16/I)
k sevgilinin cefalarna o kadar almtr ki sevgiliye kavuma
gereklese bile n divane gnl visalden hazzetmez, zevk almaz. Hatta
vuslat mit bile etmez.
Dil-i dvne itmez old vasl- dil-rbdan haz (G 106/4)
Gama mutd olan glm aceb dvnedr imdi
md-i vuslat itmez minneti hicrnadur imdi (G 209/1)
Rahm, kendini vuslat hevesinde umayan, yuvas hasret dikeni olan
bir kua benzetir.
Hev-y vasl klmaz hr- hasret ynumdur (G 43/5)
Bununla birlikte, nceki ifadelerden daha az olmakla birlikte, Divanda yer yer vuslat istei, midi de dile getirilmitir. Nitekim aadaki
beyitte ayrlktan korkan bir k hayli bulunmaktadr.
Uyurken bsesin almak olurd imdi mahbbu
Uyanup frkati trin ura bu cna korhudur (G 80/5)
Aadaki msralarda k, sevgilisinden verdii sz unutmamasn,
kavuma vaadini yerine getirmesini istemektedir.
Gelmed yanuma gitd kan ikrr didm
Ahd peymnua gel eyleme inkr didm
Meded Allah severse meded ey yr didm
Vade-i vasla hilf eyleme her br didm (Ms 4/I)
Ayn manzmenin devamnda air n azndan konumaya devam
etmektedir. Hasret kesinde dertle, hasta bir biimde yatan k, k arsz
138
gerektir diyerek sevgilinin akyla iirler sylemeye, sevgiliden vuslat talep etmeye balar.
Sylesem ku ile ta mdur er didm
Ikuu kr degldr gzelm r didm
Knc-i hasretde yatur derd ile bmr didm
Vasl ile eyler ise derdme tmr didm
Gelesn seni diy cn kat umar didm (Ms 4/V)
k, mutlaka bir gn sevgiliye kavuaca midindedir (G 165/4).
Hatta sevgiliye bir kere kavumutur, ayrlk onu korkutmaz.
Vasl- yre irdi dil hicrndan bm eylemez
r nden nitekim Behrm tc- Cem kapar (G 68/2)
Divan iirinde pek rastlanmayan bir ey de olmu, k vuslat bana
girmitir. Bunun nasl olduunu ise air altnda aklar. Gnl kuu sevgilinin kara salarnn ana dmtr.
Hzr- vakt oldum girp n-gh vuslat bgna
Ddi murg- dil kara kkllerin agna (Ms 29/IV)
Tpk Fuzlnin iirlerinde olduu gibi Rahmnin iirinde de akn
her trls ilenmitir. Kimi zaman beer, kimi zaman platonik, ama daha
ok da lah ak. Mesela aadaki ifadelerde beer bir akn ilendii grlmektedir.
d-gehde ol hill-ebry grdm d-km
Serv gibi salnup agyr ile eyler hrm
Sye-ve pyna ddm h idp ben mstedm (Ms 5/II)
Yakasn k k itmi yrr mestne mestne
Bu gn ol h- b-perv yigitdr l-ubldr (G 59/2)
Biraz daha yukarda metni verilen, ayrlktan korkan k haylinin
bulunduu beyit de ayn erevededir (G 80/5). Rahm, beer ak anlatt
iirlerinde hep bir seviyeyi yakalamay baarm, hibir zaman ten zevkin139
den bahsetmemi, baya ifadeler kullanmamtr. rnein aadaki beytinde air, gzellere artk gnl vermemeye karar verdiini, ancak onlar
gz grnce gnlnn de mecburen onlara meylettiini ok tabi ve bize
gre baarl bir ekilde dile getirmitir:
Sever grince gzm ztrri neyleyeym (G 135/4)
air, n sevgiliye olan bu gayr- ihtiyar meyline airce bir gereke de bulmutur: Allah sevgilinin yzne bir ekim koymutur da k o
yzden meyletmektedir. Yoksa meyl etmezdi.
Meyl ider her k- rde-dil b-ihtiyr
Ry- dil-berde cyib czibe koym lh (G 178/4)
Meyl itmez idi k- rde-dil mdm
Olmasa ry- yrda ger cezbe-i lh (G 184/3)
Buna karlk yukarda sylendii gibi, Rahmnin iirlerinde kimi
zaman da vuslattan uzak, idealist, platonik bir ak ilendii grlr. Aadaki dize bunun gzel bir ifadesidir. Gzel sevmekten maksat ruhan, manev bir haz almaktr.
Garaz bir hazz- rhn durur mahbb sevmekden (Ms 16/I)
Aadaki beyitte de air gnlne yr- rhn yani manev sevgili
olmay ve gzyalar iinde sevgiliyi oka anmay tavsiye etmektedir.
Dier yandan Rahm, baz iddiaclarn kendi iiri iin mecz dediklerini, ancak aslnda iirinin lah bir ltuf olduunu, m yoluyla da hakk
ak anlattn syler.
140
Kimi zaman beer, dnyev ak ilese de Rahm bunlara taklp kalmamak gerektii grndedir. Onun iin asl olan sretten srete, naktan
nakka gemektir.
Rhni nazar eyle grse ruh- zby
Sretde yrr kalma fehm eyle bu many (Ms 2/IV)
Nitekim ir ayn hususu Yeniehir ehrengizinde de dile getirmitir:
Gel evvel tlib-i k- mecz ol
Saflar kesb idben pk-bz ol
Sevp bir dil-beri rde-hl ol
Yolnda sye gibi py-ml ol
Ruh- dil-berde gz ka seyr it
Bu sretle yri nakk seyr it
Ceml-i dil-rby kl tem
Eserden t messir ola peyd2
Rahm, Divannn birok yerinde gizli yahut ak olarak lah ak ilemitir. Mesela 1 ve 7 numaral musammatlarda lah ak ve vuslat arzusunu dillendirmitir. Aadaki msralarda da air ezel meclisinde ebed skden arap iip onunla sarho olduunu sylemektedir.
N idp sk-i bkden ezel bezminde cm
Hsl old cna anu neesinden zevk-i tm
yle mestem ky- yr iinde eylerken hrm
Rst gelsem pdih- leme virmem selm (Ms 10/III)
Rahmye gre kimi zaman irin, kimi zaman Azra (kimi zaman Leyla) eklinde tecell eden hep ayn gzeldir.
2
Rahm, ehrengiz-i Yeniehir, Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, Nu:
597, vr. 71b.
141
lem-i vahdet diyen ka aceb zb dimi

Zhir egeri kimi rn kimi Azr dimi
Hayretinden dehete varup kimi Mevl dimi (Ms 15/II)
Bu msralar bize Sezai Karakoun
Btn iirlerde sylediim sensin
Suna dedimse sen Leyla dedimse sensin
Seni saklamak iin grntlerinden faydalandm
Salome'nin Belks'n
Bounayd saklamaya almam ylesine ikrsn bellisin
dizelerini hatrlatmtr.
Aadaki beyitte de Rahm ak, tasavvuf ak anlamnda kullanmakta ve kendine bir mride ulap geici sultanlklar terk etmeyi ve ak tacn giymeyi tavsiye etmektedir.
Rahm yri bir mride ir Edhem-i vakt ol
Gey efser-i k baa sultnlg terk it (G 15/5)
Ak srlarn elde etmek iin de insann kendi znden geip varln
mahv etmesi gerekmektedir.
Vcdu mahv kl esrr- k isterse ey abdl
An kend zinden gemeyen hayrna virmezler (G 65/3
Ynus'un "Gnl alabn taht" dedii gibi, Rahmye gre de gnl
sevgilinin taht, mekn, saraydr. Sevgilinin haylinin oraya gelmesi iin
orann temizlenmesi lazmdr.
Pk it sary- kalbi geldi hayl-i yr
d ol dil ki tahtna sultn gelr geer (G 44/3)
k ezelde hakk gzel ile yaknlam, Kbe kavseyn srrn renmitir. Onun iin o iki hilale (sevgiliye) meyillidir.
142

Rahmiy anun ol iki hille myilz (G 89/5)
Kimi yzden, kimi yz gsterenden (aynadan) haz alr. Aynen bunun gibi, cennette k sevgilinin cemlini, zahit ise huri ile glman ister.
Hatta k cennette ddrsz, yani lah sevgilinin yzn grmeden
yapamaz, grmezse oras bile k iin cehennem gibi olur.
Ky ire yri grmezsem olur lem cahm
Rahmiy cennetde k olamaz ddrsuz (G 95/5)
Bilindii zere klasik iirde ak; k, sevgili ve rakip ls etrafnda gelien bir maceradr. Rahmnin iirlerinde bu tip ummiyetle klasik
erevede tarif edilmitir. k; sevgiliden uzak iken vcudu hasta, gnl
yaral, akl danktr (Ms 5/IV). Onun ayrlk ateiyle lle gibi gnl yanm, mit ipini murat aacna balam, her dem dalar banda bulut gibi
alam, kanl yalar rmak gibi alamtr (Ms 6/III). Bazen sarho, bazen
hayran olan n en yakn arkada dert ve beladr (Ms 10/I). Ayrlk leminde n zevki, sevgiliyi dnmektir (Ms 15/I). Gurbette hemdemi
kendi hdr, ak yolunda arkada bazen ayrlk, bazen hasret, bazen gam,
bazen elemdir (Ms 17/III). Ona sevgili hi acmaz, sevgilinin cevriyle dnya a zindandr. Onun iin sevgilinin hayliyle ayrlk da kavuma da
birdir. Bazen ayrlk, bazen hasret, bazen gam, bazen elem gece sabaha kadar onun misafiridir (Ms 17/IV). Muhabbet caddesinden mihnet diyarna
gitmi, sevgilinin aznn hasretiyle akl sermayesini kaybetmitir (Ms
21/III).
k; gzeller yoluna varn veren, altn ve gmn harcayan, gerekirse tacn terk eden, hatta bu yolda iki cihandan el ekip ban verendir
(Ms 30/I). ki cihandan el ekmek tabirinden hareketle airin burada Hak
an tarif ettii anlalmaktadr. k iin, sevgilinin mahallemin kpeidir demesi bile bir iltifat, izzettir (G 5/5). k hastalandnda onu iyiletiren sevgilinin oku (oka benzeyen baklar yahut kirpikleri) olur (G
21/5). k iin sevgiliden ayrlk Nemrud'un atei gibidir. Ona kavuma
143
ise Halil'in iine dt gl bahesine benzer (G 29/5). Devaml ba dnen, gzlerinden ya dken, inleyen k bu hliyle bir dolaba (su deirmenine benzer).
Dner baum akar her dem bu emm gzesinden ya
Gl glzr- kyu ire bir dlb olup iler (G 38/2)
n sevgilinin akyla sinesi gam vadisi, gsndeki gz gz yanklar da sanki o vadide yer yer gezen ahular gibidir (G 88/4). k, ak
yolunda arsz olmaldr.
Bauma ursa melmet talarn dnmez yzm
Bu meseldr dstum k gerekdr rsuz (G 65/2)
Gurbettekiler bir tandk grnce nasl holanrsa, k da gam leminde sevgilinin haylinden yle haz alr.
der gam leminde dil hayl-i dil-rbdan haz
Nitekim ehl-i gurbet grse eyler indan haz (G 106/1)
k, sevgilinin aznn hayliyle yok yere kendini yok etmitir (G
114/1). n vcudundaki dlar, gz gz yaralar, yanklar bir eraa,
elifler ise bir fitile benzetilir. Bunlar an btn vcunun yandna parlak
bir delil saylr (G 127/1).
Daha nceden, n vuslat bahesine girdiinden (n gnl kuu
sevgilinin kara salarnn ana dmesi) sz edilmiti (Ms 29/IV). Divanda bir vuslat tasviri daha gemektedir. Buna gre, hasret kadehi iinde
ayrlk orucunu ektii bir zamanda, bir seher vakti a sevgilinin vuslat
meclisine girmek nasip olur. Bu srada yakalar yrtlr, mestlerin naralar
gkyzne kar. Bir anlamda o vakit n bayram olmutur.
ekerken cm- hasret ire Rahm rze-i hicrn
Nasb old seher-geh aa bezm-i vuslat- cnn
Yakalar k olup arha iridi nara-i mestn
eb-i d eyledi gerdn hill cmn gerdn
Hayl dahi imez zhid-i perhz-gr ancak (Ms 21/V)
144
Grld zere Rahm Divannda k tipi ummiyetle klasik erevededir. Sevgili tipinin de ummiyetle gelenekte olduu gibi tasvir edildii sylenebilir. Mesela 8 numaral musammatta batan sona klasik sevgili
tipi anlatlmaktadr. Sevgili tarif edilirken kimi zaman edeb sanatlardan
yararlanlmtr. rnein sevgilinin duda arap, sa snbl, yz gl-nar
gibidir (Ms 4/IV). Nazeninler naz fennini sevgiliden renmitir (Ms 11/34). Nazar ehli; sevgilinin gzn nergise, dudan mime, zlfn cim ve
lya benzetmilerdir (Ms 26/III). Sevgilinin boyuna kimi servi, kimim
arar demitir; ancak ona lemi ssleyen, gzelletiren bir fidan diyen daha
gzel sylemitir.
Kadd-i yre Rahmiy kim serv kim arar didi
Lk nahl-i lem-rdur diyen ho-ter didi (Ms 33/VII)
Sevgiliden ayrlk vaktinde, a elence olarak sevgilinin hayali
yetmektedir (G 1/1). Riyazete girmi kiiye nasl ki badem gda olursa, ten
maarasndaki rha da gzelin (bademe benzeyen) gzlerinin dncesi
gdadr. n rhu onunla beslenir.
Gr- tende rha fikr-i em-i dil-berdr gd
Rahmiy olur riyzet-pervere bdm kt (G 16/5)
n gnl kay/iesi, sevgilinin ene ukurunu dmtr, oradan bir trl kamaz. Onun iin oraya muhabbet girdb denilirse almamal (G 22/5). Sevgilinin yana zerine dklen anber kokulu sa, tpk
ate stndeki duman gibi grnr (G 29/1). Onun duda benzersiz bir
mcevher gibidir (G 29/2). Mahallesine dmanlardan yaklalmaz, onun
iin n emel kaps kapaldr (G 29/4). Sevgilinin salar vava, kalar
mede benzer. Bunlarn hasretiyle, daima n beli bklr (G 30/4).
Onun yzn grmek, k iin btn dnyaya bedeldir. Ona kavumak ise
iki dnya mutluluudur (G 51/3). O hill kalnn gne yzller iinde
benzeri yoktur. Beli kl kadar anlalmaz, az zerreden kktr (G 51/5).
Akama doru gne batmaya meylettii gibi, sevgili de ayva tyleri ktnda (biraz ya ilerlediinde) yabanclara meyleder (G 54/2). Sevgilinin
gamzesi (yan bak), yanak meclisinde naz arab iip sarho olmu ve
(bunun etkisiyle) bazen (n canna kasdetmek iin) eline haner alm,
bazen de (a) dayak ekmitir (G 218/3). k, sevgiliye, (ak urunda)
145
ne kadar kan(l gzyalar) dktn arz etse, sevgili bunu bir hle, oyun
olarak alglar. k, zntden vcudum hille dnd derse, sevgili onu da
bir hayl (hayl bir sz) olarak anlar. Ksacas sevgili a inanmaz.
Tenm gamdan hille dndi dirsem bir hayl alar (G 70/1)
O pdih insann gzne grnmez, gizlenirse buna almaz. nk
o bir insan deil, melek yzl bir peridir.
Aceb mi em-i insna grinmezse nihn ol eh
Perdr ol melek yzli dil sanma ki demdr (G 75/5)
Teri inci gibi olan (G 84/1) o sevgilinin ka hill, bilekleri kalem,
gerdan tomar, yana gonca ve mum, burnu zambak gibidir (G 113/4). Zlf Hz. Musann asasna, ayva tyleri Hzra benzer. Dudaklar ikinci Mesih, benleri buhuru meryemdir (G 128/4).
Rahm, zaman zaman sevgiliye nasihat etmekten de geri durmaz: Gzellik geici bir elbisedir. Sevgili buna magrur olmamal, bir gn gelir onu
kacan bilmelidir.
Kab-y msterdr melhat olmasun magrr
karur bir gn an olsun ol nzk-beden geh (G 182/3)
Ayrca, gzelliinin czibesine gvenip, gururlanp a cevr etmemelidir. nk bu irinlik, gzellikle o czibe de gelip geicidir.
Cevr itme baa grre olup n- hsne
Bu behcet melhat ol n gelr geer (G 44/6)
Kimi zaman Rahm, sevgili ile ilgili pek allmam benzetmeler
yapmtr. rnein aadaki beyitte; sevgilinin salarnn iinde grnen
siyah nergise benzer gzleri, otla snbl olan iki misk ceylanna benzetilmitir.
146
Yine aadaki beyitte de deiik bir syleyi bulunmaktadr. Sevgili

eline ayna alp o aynada yanann grnts yansdnda, bu hli gren,
be hillin ortasnda bir gne (var) diyecektir.
Ele mirt alup aks-i ruhudan irse ger revnak
Gren dir be hill ortasnda bir gne ancak (G 113/1)
Pek fazla olmamakla birlikte, Divanda yer yer sra d sevgili tipine
de rastlanmaktadr. rnein aadaki beyitte sevgili bir gece n evine
varacan ve onu peceini sylemektedir.
Varayum hnee bir eb yiter ol zr didi
Sunayn agzua ho lal-i eker-br didi (Ms 4/II)
Yine u msralarda da sevgili a vuslat sz vermektedir.
Yiter oldu Rahmiy hecr ile gam-hr didi
Hne-i kalbi teng itmesn efgr didi
Bu gice arz iderem eme ddr didi
Szmi eyleme tek kimseye izhr didi
Varasun bekleyesn dr ile dvr didi
Subha dek saa klam vaslum sr didi (Ms 4/VI)
Bilindii zere ak konusunda etkili olan nc tip de rakiptir. Rakip, Rahm Divannda klasik iire uygun olarak hep olumsuz bir tip olarak
ilenmitir. Kimi zaman ad, ad (dman) kelimeleriyle ifade edilen (G 2,
15/4) rakip ounlukla seg, kelb, it (ms 4/IV, G 2/1, 8/3) kelimeleriyle
anlmtr.
k, sevgiliyle sohbette olan rakibe zamann sksinin ecel arabn
iirip, onu lm arabnn sarhou yapmasn ksacas rakibin lmesini ister
(G 15/4). Sevgilinin yannda rakibi gren k, ateli hlar eder. Bu sanki
eytana gkyznden kvlcmlar saan gktalarnn atlmas gibidir. Burada Kurnda geen bir yete (Mlk, 67/5) telmihte bulunulduu ve rakibin eytana benzetildii grlmektedir (G 58/4). O it ile sevgilinin avlandn gren k, rakibe sevgilinin kapsnda her zaman ulu demektedir. Burada ulu kelimesinin hem yce, hem de ulumak anlamnda ift manada kullanld dikkati ekmektedir. k, bir taraftan rakibe iltifat eder gibi gr147
nrken aslnda ona hakaret etmektedir. Ayrca beyitte sosyal hayatta grlen kpekle avlanma geleneine iaret edilmektedir.
stnuda rakbe dir idm her dem ulu
Ol it ile ey gzi h eger olsa ikr (G 86/3)
Aadaki beyitte ise rakip, dev olarak nitelenmektedir. O peri gibi
gzel sevgili, a ayda bir grnmezken, dev rakibi insan sanp onunla
her gn yiyip imektedir.
Ay ider dem sanup her gn rakb-i dv ile
Geri ay olur grinmez ol per-behcet baa (G 5/4)
Yine rakip iin kullanlan bir sfat da siyah yzl ve kargadr (G
199/6). Rakip ile ilgili Rahmnin burada son olarak anlacak beytinde ise
rakibin varl normal karlanmaktadr. air bu beyitte kendi gnlne teselli vermekte ve ey gnl, yrin rakibe hemdem olduysa zlme, nk bu
dnyada rakipsiz bir gzel olmaz demektedir.
Yr ey dil hem-dem oldysa rakbe gam yime
Var m lem ire bir smn-beden agyrsuz (G 95/4)
II.3.2. Sosyal Hayat zleri
Edebiyatn hayatn ve toplumun bir aynas olduu bilinen bir husustur. Sanatkr reel bir ortamda ve ummiyetle sosyal bir evrede yaadna
gre, ister istemez bunlar sanat eserine de yansyacaktr. En idealist, soyut
edebiyatlarn mahsullerinde bile yer yer sanatkrn iinde yaad hayattan
ve toplumdan izler bulmak mmkndr. Divan iiri de bu dzlemde deerlendirilebilir. Her ne kadar ummiyetle soyut bir edebiyat olsa da beslendii sosyal hayat ve topluma da zaman zaman ayna olmutur. Bunun lsn belirleyen nemli oranda airin tercihi ve alkanlklardr. Kimi air
sosyal hayat eserine az yanstrken, kimisi de daha ok yanstmay tercih
etmitir. Bursal Rahmyi de ikinci gruba dhil etmek mmkndr.
Sosyal hayat, Rahmnin iirlerinde oklukla dorudan deil, dolayl
bir ekilde ilenmitir. Bir baka deyile, air asl derdini anlatrken zaman
zaman sosyal hayattan yararlanmtr. Mesela sevgili ve onun gzelliklerinden yahut kendi ak ve hlinden bahsederken veya memdhunu verken
148
sosyal/gnlk hayat kaynandan devirdii haylleri, imajlar bu konular

daha iyi ilemeye vesile olarak kullanmtr.
Rahmnin iirlerinde sosyal hayattan olduka fazla izler bulmak
mmkndr. Bunlar aada alt balklar halinde gruplandrlarak anlatlacaktr.
II.3.2.1. detler
Bursal Rahmnin Divannda toplumda yaygn hle gelmi birok
det ve uygulamaya iaret edilmitir. Bunlardan tespit edilebilenler unlardr: Kumaa damga vurulmas (Ks 10/5), mektuba damga vurulmas (Ks
10/20), papaana eker yedilerek konuma retilmesi (Ks 10/17, G 18/3,
G 53/6, G 134/4), kadehin etrafna beyit yazlmas (Ms 2/III), bayramlama
(Ms 5/II), ele kna yaklmas (G 91/1), fal/remil baklmas (Ms 14/II, G
33/2, G 144/3, G 232/4), mehter vurulmas (Ms 14/II), av/avlanma (G 9/2,
G 108/7, G 186/5), vakf kurulmas (G 111), hediye verilmesi (G 37/2),
sihir yapma, sihir iin kimi zaman kara biber tanelerinden yararlanma, atee
nal atma (G 47/1, G 88/2, G 109/5), zlem eken insanlarn karlanca
birbirine sarlmas (G 102/3), klcn arka tutulmas (G 120/3), vazoya iek konulmas (G 122/4), sara snbl taklmas (G 180/2), yakaya karanfil dikilmesi (Ks 12/4), yeni gelinin ardndan cariyelerin bata leen gtrmesi (Ks 9/4), sa (Ks 13/2, Ks 12/9), sevilen birinin hastalktan iyilemesi
zerine kurban kesilmesi (G 21/2), kan davas (G 158/1), kan alma/aldrma
(Ks 7/11, G 42/6, G 61/4), bir haber duyulduunda kulak ekilmesi (G
218/5), kan yalap kan kardei olma (G 123/6, G 152/3).
rnek vermek gerekirse, mesela aadaki beyitte fetih haberi zerine
ehirdeki dkknlarn sslenmesine iaret edilmektedir.
Brc- arh ser-t-ser tonand tb- mihr ile
Nitekim mjde-i feth ile yir yir ehr dkkn (Ks 1/7)
u beyitte, bugn bile ksmen devam eden, ocuklarn alnna kurban
kannn srlmesi deti bulunmaktadr.
Cebni zre kod tfl- gonca katre-i kn (Ks 8/13)
149
Aadaki beyitte ise, hrszn yzne kan srlmesi deti gemektedir.

Gl zer ksesin aldu diy ugr gibi bga
Siyset itdi devrn srdi ry- zerdine kann (G 149/3)
Baka bir beyitte de bugn iin pek bilinmeyen avc kuun, doann
gznn dikilmesi detine iaret edilmektedir3.
Ayb-bn olup itme ddei bz
Dik gz ignelerle ey eh-bz (G 93/1)
Rahm Divannda en fazla yas ve cenaze detlerinden bahsedilmektedir. ounluu ehzde Mustafa iin sylenen mersiyede geen bu detler bilinen, baka metinlerde de karlalabilecek detlerdir: Kara giymek,
salarn zmek, eski kilim brnmek, sal vermek (Ms 3/I), mavi giymek
(Ms 3/II), salarn kesmek, gzya dkmek, mezarn yannda beklemek,
tabutun zerine siyah rt rtlmesi (Ms 3/III), feryat edip vcunu yaralamak, san yolmak, kendini yere atmak, ban talarla dvmek, inlemek
(Ms 3/IV).
Gk geyse smn nola mtem zamndur (Ms 3/II)
Nitekim aadaki beyitte de dalar, tehis ve hsn-i talil sanatlar
kullanlarak, Ferhat iin mtem tutan, yakasn yrtan ve elinde gsn
dvmek iin talar tutan varlklar olarak gsterilmitir.
Elinde snesini dgmek iin seng tutmdur (G 85/2)
II.3.2.2. letler
Prof. Dr. Ahmet Atilla entrk de kendisiyle yaplan bir konumada bundan bahsetmektedir. Bk. Nilay zer (Dosya Editr), Reddedilen Mirasn Zor Anahtar: Divan iiri
II, Yasakmeyve, Yl 2, S. 12 (Ocak-ubat 2005), s. 45.
150
Rahm Divannda geen letler snrldr. Bunlar; samur yatak (G

34/5), gelberi/keke (G 43/3), gzlk (G 49/1), deirmen (G 77/4, G 216/2),
sapan/mancnk (G 124/2), baz nemli bekilerin elinde olan firuze asa (Ks
12/20) olarak saylabilir. Ayrca saltanat almetleri olan sancak, davul,
alem (G 116/4) de burada anlabilir. rnein aadaki beyitte keke/kege
yahut gelberi denilen ve ucu kanca eklinde olan, ounlukla yukardaki
dallardan meyveleri toplamada kullanlan eri denek gemektedir4:
Leb eftlusn degrmek ister bgbn- cn
Kekedr kim ham olm tende sanma sthnumdur (G 43/3)
II.3.2.3. Giyecekler
Divan, giyecekler asndan olduka zengin saylabilir. Eserde tespit
edilebilen giyecekler unlardr: Yakas altn ilemeli deerli gmlek (Ks
10/7), gm dmel mavi hr (Ms 34/VI), glgn elbise (G 28/2),
cme-hb- srh (krmz gecelik) (G 28/5), keeden mamul elbise (G
30/5), gk prehen (mavi gmlek) (G 36/3), h atlas elbise (G 65/4, G
144/5), mavi renkli sincb hilat (G 67/3, Ks 6/5), ems destar (G 68/4),
siyah kab, misk atlas (G 90/2), altn skf, altn (ilemeli) klah (Ks
1/19), altn kemer (Ks 1/20), gm dmeli altn yakal elbise (Ks 1/25),
yeil elbisenin iinde krmz gmlek (G 212/3), h elbise, kefen (G
212/5), Rstem (adl) yemyeil elbise (Ks 7/12), krmz elbise (Ks 8/9),
Fireng apka (Ks 8/10), bayramlk altn damgal krmz atlas elbise (Ks
10/5), glgn fireng (Ks 12/3), al fireng (Ks 12/10), krmz atlas, sade
elbise (Ks 12/7). Bunlara ilave ve rnek olmak zere aadaki beyitler
yazlabilir.
Mesela aadaki beyitte esirlerin siyah hrka giydiklerine iaret edilmektedir.
Hrkamuz nola siyh olsa esr-i kuz
Zlfi zencrine zr irir silsilemz (G 97/2)
Aadaki beyitlerde de dervi mereplilerin ve Hristiyan ruhbanlarnn siyah giydii ifade edilmektedir.
Yeni Tarama Szl, Dzenleyen: Cem Dilin, TDK Yaynlar, Ankara, 1983, s. 132.
151
Ten-i lgarla nola dd- humdan saf sorsam

Fen ehli siyeh l ile eyler buriydan haz (G 106/3)
Grindi ebr-i bahr iinde kulle-i kh
Siyh lla deyr ire nitekim ruhbn (Ks 8/3)
Buna karlk u beyitte ise ilim, irfan ehlinin h atlas, yani deerli
elbise giymeyecekleri belirtilmektedir.
Marif ehli geymezmi kab-y atlas- h
Anun Rahmiy ben de libsum khne l itdm (G 144/5)
Aadaki beyitte ise, karanfilden hareketle, biraz mizah bir tarzda
bir kalender (dervii grnml) Karun tasviri vardr. Bu ahsn banda
altn tac vardr ancak vcudu plaktr.
Bada tc- zeri egninde vel cmesi yok
Old bezer yine Krn- kalender nergis (Ks 9/13)
Son olarak yazlacak u beyitte de o devrin yiitlerinin balarna beyaz kanatlar taktklar sylenmektedir:
Merdne takup bana bir perr-i sefdi
ster ki kaddi eke meydna karanfl (Ks 12/23)
II.3.2.4. Gndelik Hayat
Rahm Divannda kimi zaman gndelik hayatta rastlanabilecek durumlara, olaylara, varlklara iaret edilmektedir. Bunlardan tespit edilebilenler unlardr: Gece vakti bir derbent iinde kalma (Ms 3/II, G 203/2),
derbent iinde kaybolma (Ms 21/IV), derbende grevli gzc, nbeti,
karakol gnderme (G 213/2), bir sinein rmcek ana yakalan (G 16/1,
G 123/4), davann iki ahitle ispatlanmas (G 16/4), konar gerler (G
17/3), krmz kafes iinde blbl gtren bir insan (G 47/4), gsz birinin
asaya dayanmas (G 77/3), gemite daha sk yaanan sel olay (G 66/5),
tarla, ba ve bahelerin mdavimi ylann kimi zaman kular yakalamas
(G 109/2) yahut bir aaca sarlmas (G 129/3), birinin eilip baka birinin
152
kulana bir eyler fsldamas (G 63/4), kara kargalarn bir servi aacna
toplanmalar (G 129/4), nevruzda gece gndzn eit oluu (Ks 7/14), bir
devlet bynn baheyi seyre gelmesi ve onun etrafnda toplanan halk
datmak iin avuun eline topuz alp savulun diye barmas (Ks 9/23),
suyla dolu bir vazoya nergis konulmas (Ks 9/39), girdaba kaplan geminin
oradan kamamas (G 22/5).
Divanda gndelik hayat unsurlarnn nasl kullanldna rnek olmak zere, yukardakilerden farkl birka beyit yazmak faydal olacaktr.
Aadaki beyitte vazosuna karanfil gtren bir bahvandan sz edilmektedir.
Zeyn ider d ile dil sne-i b-smn
Bgbndur ki sifline karanfl gtrr (G 47/3)
u beyitte ise sanki uyuklayan bir insann elindeki tespihini drmesi resmedilmektedir:
Jleden geri alur sbha-i gevher nergis (Ks 9/12)
Osmanl devrinde zaman zaman rastlanan bir olay da harm basknlardr. te aadaki beyitte bu konudan bahsedilmektedir.
Kalb-i uk nola srsa harm emi
Hatt dn basknn itdi kuban pusudan (G 162/2)
Osmanl Devletinde baz dnemlerde, mesela Rahmnin de yaad
Kanun devrinde ikinin aka satna yasak konduu, hatta arap gemilerinin Galata nnde yakld bilinmektedir. Tabi bu yasak dnemlerinde
satlar el altndan ve gizlice yaplmtr. Rahm bu olaya yle deinmektedir:
153
Diy ki duhter-i rez ddi kald ayakda

Harm-zde ba rtli satlmakda (G 187/1)
Gnlk hayatta insann cannn ok skkn olduu yahut korktuu
zamanlarda bazen dudanda uuklar oluur. Bu kk mesele dahi Rahm
Divannda aksini bulmutur. air aadaki beyitte, sevgilisinin dudann
kenarnda oluan bir uuktan bahsetmekte ve onu glsuyu iesine benzetmektedir.
Hatt- leb yannda teb-hle mi nigr
Y Hzr eline alm bir e-i gl-b (G 216/3)
II.3.2.5. nanlar ve nanlar
Rahm Divannda bu balk altnda deerlendirilebilecek malzeme

fazla yoktur. ki beyitte o devirde baz dou toplumlarnda var olan atee
tapma (mecslik) inancna iaret edilmektedir (G 88/1, G 109/3). Onlardan
biri udur:
Hl-i ruhsru durur bir Hindu-y te-perest
Deyr-i hsninde miyn-bendi geer znnr- zlf (G 109/3)
Divanda ayrca, o gnn toplumunda var ve bir ksm bugn dahi

yaygn olan baz inanlara da iaret edilmektedir. rnein aadaki beyitte, birisi gyaben anldnda yahut arkasndan dedikodusu yapldnda
ilgili kiinin kulann nlayaca, yznn kzaraca eklindeki inanca
deinilmektedir.
Bu gn agyr ile yrm yine hem-kse gibi
layup kulagumuz def gibi kzd yzmz (G 94/2)
u beyitte ise bugn bile halk arasnda yaygn olan su iene ylan
(bile) demez inanc dile getirilmitir:
Dil lebden bse alurken ider zlf hcm
Geri dirler su ierken demi sokmaz ylan (G 148/3)
Yamurlarn bol olduu bahar vaktinde insann uykudan haz alaca
inanc da yle ilenmitir:
Devr-i hsninde ne gam yr beni itse hill

Hazz ider vakt-i bahr olsa kii uykudan (G 162/4)
Yine Divanda yanksn bulan bir inan da lmek zere olan hastann can verirken sohbet isteyecei ynndedir.
Dem-i hicrnda Rahm vasl- yri rz eyler
Nitekim sohbet ister cn virrken licek sayru (G 170/5)
II.3.2.6. Kitap Adlar
Rahm Divannda Osmanl toplumunda yahut dou toplumlarnda

gnlk hayatta yaygn olarak okunan kitaplara da deinilmektedir. Bu dorudan eserin isminin anlmas eklinde olabilecei gibi bunlara dolayl iaret eklinde de olabilmektedir1. Divanda geen kitap isimleri unlardr:
Matla- Envr (Hsrev-i Dihlevnin), Glen-i Rz (eyh Mahmd-
ebsternin), Mahzen-i Esrr (Nizmnin), Mantkut-Tayr (Attr'n) (Ms
1/I), ebistn- Hayl (Fetthnin, Ms 29/III, G 124/3), hy (hyu
Ulmid-Dn, mam- Gazlnin) (G 57/5, G 144/4), Glistn (Sad-i
irznin, Ks, 1/32, Ks 8/11, G 60/1, G 124/3, G 198/5, G 209/3),
Baharistn (Molla Cmnin, Ks 1/32, Ks 8/11, G 209/3), Zav (Celleddn-i
Devvnnin, Ks 10/25, Ks 13/17), Teressl (Ahmed-i Dnin, G 52/7).
Grld zere eserde en fazla Glistn ve Bostn isimli kitaplar anlmtr. Dier taraftan Rahmnin iirlerinde bahsedilen kitap adlar; adgeen
kitaplar ve sahipleriyle ilgili bilgi vermek iin deil, metindeki anlam gzelletirmek, arm zenginletirmek, iin sadece bir malzeme olarak
kullanlmtr. Aada bu isimlerin getii iki beyit rnek olarak yazlmtr.
Mekteb-i bgda gl blble destn okdur
ol muallim gibi kim tfla Glistn okdur (G 60/1)
Bu konuda geni bilgi ve farkl rnekler iin bk. Onay, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar, s. 257-260; Kurnaz, Trkden Gazele, s. 511-528.
155
Muallim old sab mekteb-i glistnda

Oktd goncanu etfline Bahristn (Ks 8/11)
II.3.2.7. Mekn
Rahm Divannda mektep (Ks 8/11, G 60/1), gurbet (G 10/5) gibi

umm meknlar yannda baz madd ve husus meknlara da yer verilmitir. Bunlar u ekilde sralanabilir: Beytl-Harm (Ms 33/II), Bursa (G
214/5), stanbul (G 112/2, G 225/1), Kbe (G 51/6, G 75/1, G 131/1-7),
Kzlrmak (Ms 31/IV), Merve-Saf (Ms 33/II, G 51/6, G 131/2), Msr-Nil
(G 84/2, G 127/3), Pnarba (G 214/5), Rumeli (G 52/3), Tozkoparan (G
45/2). Mesela bunlarn iinde stanbul aadaki beyitte yangna boulmu
bir ehir olarak anlmaktadr.
Yakd nr- ka ruhsru dernum kiverin
ehr-i stanbla dndi te-i szna gark (G 112/2)
stanbulla ilgili dier beyitte ise, stanbul gzellerinin cevr edici ve
nazl olduklar ifade edilmektedir.
Ey baa cevr idici Sitanbul dilveri
Nz eyleme iende hey fet gel e beri (G 225/1)
II.3.2.8. Meslekler
Bursal Rahm Divannda yer yer gnlk hayatta icra edilen mesleklere ve bunlar yapan insanlara da iaret edilmitir. Bunlar; bahvan (G
52/2), berber (Ks 9/7), ieki (G 52/1), denizcilik (G 110/3), esirci (G
52/3), kasap (G 21/2, G 37/4). rnein aadaki beyitte bir kasabn kediye
et vermesi dile getirilmektedir.
Devleti tz felek virse nola n-dna
Gh olur pre-i lahm sege kassb virr (G 37/4)
u beyitte ise altn tasla sslenmi bir berber dkkn gemektedir:
Ts- zerrnle ryi-i dkkn itdi
Old bzr- emende yine berber nergis (Ks 9/7)
II.3.2.9. Oyunlar
Divanda zaman zaman gnlk hayatta oynanan oyunlara da yer verilmitir. Bunlar; ak oyunu (G 15/2), enber oyunu (G 61/3), evgn (Ks
1/18, Ks 8/4), pe kse dizme (Ks 12/12), gre (Kt 3/3), okuluk (Ms
13/I, Kt 3/3, G 208/5), tavla (G 32/2), yzk oyunu (G 33/4, G 68/6)1.
Mesela aadaki beyitte yzk oyunundan bahsedilmektedir. Bilindii zre bu oyun topluluk halinde oynanmaktadr. Beyitteki oyun yeri ise
sevgilinin gzellik meclisidir. Yzk, ebe olduu anlalan sevgili tarafndan saklanmtr, nerede olduu belli deildir. Ancak biraz sonra sevgili
glmseyince dudaklar alr ve hem mhr/yzk olan az ve dudaklar
grnr hem de oyundaki yzn sevgilinin aznda gizlendii ortaya
kar.
Bezm-i hsninde gm olmd nign-i lal-i yr
Hande itdi lebleri virdi o htemden haber (G 33/4)2
u beyitte ise, karanfil tpk bir ocuk gibi dnlmtr. Bahede,
grltl bir biimde bir pe kse dizip oyun oynamaktadr.
Bir ba nie kse dizp bze eyler
Hengme kurup geldi glistna karanfl (Ks 12/12)
II.3.2.10. Sosyal Tenkit
Divanda fazla olmamakla birlikte sosyal tenkit denilebilecek syleyilere de rastlanmaktadr. Mesela Rahm Kanunye hitaben syledii bir
kasidesinde zamann ktlnden bahsederken; dnyada yolda olacak
sdk ve vefl bir kimsenin bulunmadn, insanlarn szlerinde durmadn, zamnenin alak olduunu syledikten sonra, dnyada alak ve rezil1
Konuyla ilgili bk. Yunus Kaplan-Yakup Poyraz, Divan iirine Kaynaklk Etmesi Bakmndan Oyunlar, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi, Klsik Trk Edebiyatnn
Kaynaklar
zel
Says
-Prof.
Dr.
Turgut
Karabey
Armaan-,
http://www.sosyalarastirmalar. com/cilt3/sayi15pdf/kaplan_yunus_yakuppoyraz.pdf (Eriim Tarihi: 17/04/2011), Volume: 3, Issue: 15, s. 151-175.
Yzk oyunuyla ilgili ilgili bk. Cemal Kurnaz, Yzk Oyunu, Trkden Gazele, s.
445-456.
157
lerin sayg grdn, yce insanlarn ise hor grldn ifade eder. Mcevher gibi iyi cins olan insanlarn yerinin alakta olduunu belirtir.
Edn erzil muazzez cihnda
El ahl olupdur muhakkar
Yiri nev-i sfil mislidr esfel
u kim cins-i l durur misl-i cevher (Ks 2/7-8)
air dnyann bu hlini grp uzlet kesine ekilmiken, bir seher
anszn bir ses duyar. Bu ses kendisine, Araptan Rum lkesine sefer etmesini sylemektedir.
Arabdan sefer kl yri mlk-i Rma
inver olup sal bu bahr ire lenger (Ks 2/14)
Ayn kasidenin devamnda yle bir beyit daha vardr:
Kamu ber-murd old ben n-murdam
Arabdan Acemden gelen her shan-ver (Ks 2/38)
Bu beyitlerde dorudan bir tenkit olmamakla birlikte, dolayl bir dokundurmann olduu aktr. nk XV ve XVI. yzyllarda tabiri caizse
stanbula byk bir beyin gnn olduu bilinmektedir. Bu dnemde
zellikle Arap ve ran lkelerinden gelenlere byk bir deer verildii, buna karlk kimi zaman Anadolu ve Rumelinin yerli sanatlarnn ihmal
edildii anlalmaktadr. Nitekim devir airlerinden Mesh de
Mesh gkden inse saa yer yok
Yri gel var Arabdan y Acemden3
diyerek bu durumdan rahatszln dile getirmitir. Anlalan doudan gelenlere ok fazla rabet olmas Rahmnin de dikkatini ekmitir ki byle
bir ifadeyi kullanmtr4.
3
4
Mesh Dvn, Haz. Mine Mengi, AKM Yaynlar, Ankara, 1995, s. 231.
Bu konuda ayrca bk. Mustafa sen, Yr Var Gel Araptan Ya Acemden, telerden Bir
Ses, s. 305-315.
158
Yine muhtemelen Nianc Cell-zde Mustafa Paaya sylenen kasidede de ehil olan insanlarn ortada kald, cahillerin el stnde tutulduundan ikyet edilmektedir.
Ehl olan bde-ve ac ekp ayakda kalur
Chil olan tutlur bada sgar nergis (Ks 9/43)
Rahm baka bir manzmesinde de her trl mutluluun ehil olmayanlara ksmet olduunu, talihin alaklarn ayana vardn, lim ve kmillerin ise sknt ektiini sylemekte ve bunlar kyamet almeti olarak
deerlendirip acaba cahillere bu kadar iltifat neden diye sormaktadr (Ms
2/V).
Bursal Rahm, Kanunnin olu ehzde Mustafann ldrlmesi
olayndan sonra bir mersiye yazm ve bir anlamda ayn konuda yazan dier
airler gibi halkn hislerine tercman olmutur. Rahm, bu manzmede ehzdenin kaybndan dolay duyduu znty sanatkrne bir ekilde dile
getirmekte, ayrca bu manzmenin son bendinde sebep olanlarn czzam
olmalar iin beddua etmektedir. lgin olan, bu ite dahli olan Rstem Paa
iin de czzam olduu yolunda bir dedikodunun var olmasdr (Bk. Ms 3).
Rahm, Divannda geen bir beyitte, felein devleti cahillerin eline
verdiini ifade etmektedir (G 37/4).
air gsteri iin ssl elbiseler giyen, sslenenleri ise aalara sarlm ylanlara benzeterek tenkit etmektedir:
Ribyile ridlarla vcdn zeyn iden ehs
u efler gibidr Rahmiy ecra sarmam (G 102/5)
Baka bir beytinde de yine riykrlara sataarak, riy iin mabet kurup vakfetmektense riysz bir ekilde meyhane yapp vakfetsen daha iyidir
demektedir:
Ey riy ile klan lemde mabed-hne vakf
Yegdr andan b-riy klsa eger mey-hne vakf (G 111/1)
Rahm baka bir gazelinde ise, himmeti olmayan padiah, vefsz
olan paay ne yapaym demektedir. Zamann Sleyman mhrn Ehrimene vermi, bylece makamn yksekte iken aaya drmtr. Za159
mann zli tatl dudan Pervize vermi, Ferhada ise ac gam zehrini sunmutur. Bu haldeki bir dnyada inzivaya ekilmekten baka are yoktur (G
196).
II.3.2.11. Tipler
Rahm Divan incelendiinde, o devrin sosyal hayatnda karlalabilecek farkl insan tiplerinin bu esere yansd grlmektedir. Divan, tipler
asndan bize gre olduka zengindir. Abdl-kalender-k, viz-zhid-sf
gibi yakn tipler birletirildiinde Divanda toplam dokuz farkl insan tipinden bahsedildii ortaya kmaktadr. Bunlar; abdl-kalender-k, cad, ocuk, deli, dilenci, sarho, tccar, u beyi-aknc, viz-zhid-sfdir.
Rahmnin yaad XVI. yzyln en renkli tiplerinden biri abdldr.
Divanda geen kalender ve k kelimeleri de hemen hemen ayn tipi ifade
etmektedir. Nitekim aada metni yazlacak bir beyitte (G 179/3) bunlarn
ayn anlamda kullanld grlmektedir. Eserde ummiyetle bu tiplerin
bilinen zelliklerine gndermede bulunulmaktadr. Abdl; ak esrar ile
vcudunu mahvetmi, kendi znden geip hayran olmutur. Burada baz
abdllarn esrar iip kendilerinden getiklerine de iaret edilmektedir.
An kend zinden gemeyen hayrna virmezler (G 65/3)
Ba plak olan abdl ayn zamanda tekkede yaayan ve era tayan biridir (G 82/3). Abdllarn dier bir zellii de vcutlarn dalamalar
yahut vcutlarna dvme yaptrmalardr. Aadaki beyitte abdllarn bu
vcutlarn dalama zelliklerine gndermede bulunulmakta ve ortas siyah
olan da llesi (gelincik) abdla benzetilmektedir.
Lle bir abdldur devr-i ruhuda dil-ber
Snesine nr- kula kom dg- siyh (G 178/6)
Kalender; kimi zaman tekkede yaayan, kimi zaman da douya batya
seyahat eden, gezgin, banda tc olan, bekr biridir (G 64/2). Kalenderin
bazen banda altn ta vardr, fakat srtnda giyecek bir elbisesi yoktur (Ks
9/13).
160
Ik ise Divanda boynunda gerdanlk/tasma olan, elindeki eralarla

dilenen bir tip olarak tavsif edilmektedir (G 186/2). Bu tipin ortak zellii, dnyaya nem vermemeleri, onu manen terketmeleridir.
Kalender ol k ol p-brehne abdl ol
Cihn didkleri khne sary terk eyle (G 179/3)
Cad, bilindii zere sihirle uraan bir tiptir. Divanda da bu ynyle
anlmakta ve sevgilinin gz ve beni, sihriyle ay (sevgilinin hill ka) bile
tutan bir cadya benzetilmektedir (G 88/2).
Divanda olduka fazla anlan bir tip ocuktur. Eserde ocuk o devrin
artlar iinde dnlm ve farkl zellikleriyle iirlerde kullanlmtr.
Divanda ocuun ste meyli (Ks 4/3), annesinin gsnde alamas (Ks
8/5), aatan ata binmesi (Ks 8/7), mektebe gidip orada muallimden
Baharistn okumas (Ks 8/11), alnna kurban kannn konulmas (Ks 8/13),
bayramda bana altnl teller raknp sslenmesi (Ks 9/6), nal verip helva
almas (Ks 13/24), okumak zere hocasna kitap gtrmesi (G 52/7), mektepte muallimden ders okumas (G 60/1), stannesi olmas, beikte yatmas
(G 206/4), bazen alayp bazen glmesi (bu hallerin abucak deimesi, G
146/2), korku nedir bilmemesi, silahn zerine plak varmas (G 189/3),
evkle Glistan okuyup Baharistna gemesi (G 209/3) zellikleri anlatlmtr. rnek olmak zere aada yazlan ilk beyitte, banda telleriyle
bahar mevsiminde ortaya kan bir nergis, bayram yerine bana altnl tellerini takp sslenerek gelen bir ocua benzetilmitir.
d-gh- emen iinde yine tfl gibi
Taknur bana altunluca teller nergis (Ks 9/6)
u beyitte ise gnl muhabbet mektebinde Glistn okuyup
Baharistna gemek zere olan bir ocua benzetilmitir.
Debistn- mahabbetde ruhu evkiyle dil tfl
Glistn okyup meyli Bahristnadur imdi (G 209/3)
Eski toplumlarn, mahalle ve kylerin olmazsa olmaz tiplerinden biri
de delidir. Bu tipin Rahm Divanna yansmamas dnlemez. Deli tipi;
dvne, mecnn, cnn kelimeleri etrafnda ve farkl zellikleriyle Rah161
mnin iirlerinde ilenmitir. Tespit edilebilen zellikleri yle saylabilir:

Bazen kendi kendine, bazen de duvarla konumas (Ms 5/III), zincire vurulmas, baharda zincirini sryerek dolamas (Ms 5/IV), ilkbaharda deliliinin artmas (Ms 14/I), ak yznden deli olmas, deliliinin ezelde yazlmas, vcudundaki kllarn zincire benzemesi (Ms 19/IV), kendi evini
harap etmesi (G 9/1), ak yznden deli olup evini barkn terk etmesi (G
25/3), knanmas ve ocuklar tarafndan talanmas (G 50/4), sevgiliyi grnce deli olmas (G 58/2, G 183/3), vurulan talarla vcudunun germesi
(G 67/3), onunla alay edilmesi (G 100/1), sevgiliye kavumadan hazzetmemesi (G 106/4), ak yznden deli ve ok zayf olmas, knanmas ve
talanmas (G 132/2), sevgilinin bulunduu yeri kble edinip oraya secde
etmesi (G 158/6), kkleri brakp viranelerde yaamas, ta ta stne
koymamas (G 168/1), cihan padiahna bile ba ememesi (G 196/1), kularn ba stnde yuva yapmas (G 214/2), talihsiz olmas (G 219/2), sevgiliyi grnce kendinden gemesi (Ks 6/7).
Grld zere Rahmnin iirlerinde deli tipinin en fazla dile getirilen zellii; sevgili/ak yznden deli oluu, zincire vurulmas ve ocuklar tarafndan talanmasdr. Bunlar kimi zaman Divanda benzer ekilde
tekrar edilmise de yukarda tekrar tekrar yazlmamtr. Mesela aadaki
msralarda delinin bazen kendi kendine ve bazen de duvarla konumas
zellii grlmektedir.
Tekye-gh- gmda ben dvne oldum ilerem
Gh kendmle geh dvra derdm sylerem (Ms 5/III)
u beyitte ise air; meslisteki mumun bile sevgiliye k ve bu yzden
deli, halka halka ykselen dumanlarnn da onun zinciri olduunu sylemektedir.
Ddeden zencri var dvne eklin baglam (G 101/3)
Divanda grlen deiik bir tip de dilencidir. Dilenci tipi; kimi zaman plak bir vaziyette cmert birinden gmlek ister (G 46/1), kimi zaman
sevgilinin mahallesinin fakiridir, ak pazar iinde elinde krk bir kseyle
dolanr durur (G 57/3). Bazen sevgilinin dudandan pck dilenir (G
94/4), bazen de elinde bir kse bir byn cmertliine snr (Ks 6/21).
162
Bir beyitte k dervii sretindedir. Boynunda gerdanl, elinde erayla

dilenmektedir (G 186/2). Baka bir beyitte ise nergis bir dilenciye benzetilir. Bu dilenci mflis biridir, elindeki altn ve gm kaybetmi, stelik
m olmutur. O da eline kse alp dilenme yolunu tutmutur (Ks 9/18). Bu
tipin getii beyitlere rnek aada yazlmtr.
ikest olm elmde kse-i serden siflm var (G 57/3)
Var ise sm zeri kalmad am old
Eline kse alup gelmi ide cer nergis (Ks 9/18)
Eserde zaman zaman tasvir edilen tiplerden biri de sarhotur. Bu tip
Divanda mest, rind, kadeh cerrr, mahmr gibi kelimelerle ifade edilmitir. Ayrca getii alt beyitten drdnde nergis ile ilikilendirilmitir ki
bilindii zre bu geleneksel bir syleyitir. Nergis bir sarhoa benzemektedir. Bu sarho, nceleri kesesini inci ve mcevherle doldurmuken, daha
sonra btn varn verip kadeh (iki) almtr (Ks 9/8). Yine nergis, tpk
bir sarho gibi, bir zamanlar hayli zenginletii halde, varn araba verip
kadeh dilencisi olmutur (Ks 9/11). Sarho nergis, iki sonras ektii ba
ars ve sersemlii ise eline bir narenc (portakal, turun) ve altn bir kadeh
alarak gidermeye almaktadr (Ks 9/14). Mest ve mahmurdur, gzn
amaya derman yoktur. Buna ramen kadehi bann stnde tutmaktadr
(Ks 9/29). Geriye kalan iki beyitten birinde, lle bir sarho olarak deerlendirilmitir. Llenin, tpk bir sarho gibi, ba eiktir. Elindeki kadehini de
eik olarak tutmaktadr (G 101/2). Dier beyitte ise sevgilinin gamzesi bir
sarho gibi dnlmtr. Bu sarho, mecliste (yanak meclisinde) arap
(naz arab) imitir. Onun iin hareketleri de kontrolszdr. Bazen eline
haner almakta, bazen de dayak atmaktadr (G 218/3). rnek beyitler aadadr.
163
Varn virdi meye old kadeh cerrr

Geri olmd ezel hayli tvnger nergis (Ks 9/11)
arb- nz ip bezm-i ruhnda gamzesi cna
Ele geh haner ald mest olup gh tayak ekdi (G 218/3)
Rahm Divannda bahsedilen tiplerden biri de tccardr. Daha ok

hce, bir beyitte de tcir eklinde anlan zengin tccar tipi; bazen bir mcevhercidir, Hindistana gidip (muhtemelen oradan mcevher alp) daha
sonra Anadoluya doru yola kar (Ks 6/26). Bazen de akelerini hesaplayan biri olarak kullanlmtr. Bu ynyle gme benzer gz ya dken
gzn benzetilenidir (G 58/5). Bir beyitte, nevruz bir tccara benzetilir.
Devletli birinin cmertlik bahesinde ykn tutmu, kesesini altnla doldurmutur (Ks 7/31). Bir beyitte ise air kendini tcir olarak nitelemektedir.
Ancak, ak tciri. Bel ehrinde ak tciri olann az tasadr, yk ise gam
ve elemdir (G 97/5). Baka bir beyitte de air, gnln bir tccara benzetir.
Fakat iflas etmi bir vaziyette bir kede kalm, neesi gitmi, gam denizine dmtr (G 187/3). Son olarak bahsedilen iki beytin metni u ekildedir:
Zdumuz gussa durur mihnet gam rhilemz (G 97/5)
Aceb mi bahr-i gama dse dil saf gitdi
u hcedr ola mflis ki kala bucakda (G 187/3)
Rahmnin iirleri arasnda bulunan bir beyitte, sevgiliden sz edilirken dolayl olarak u beyi/aknc tipinden de bahsedilmektedir. Sevgilinin
bir oka benzeyen ve n canna gemi olan kirpikleri, aire u ilinde
bulunan bir kahraman hatrlatmtr. Bu snrdaki aknc sanki bir vilyete
dil, yani esir almaya gelmitir.
U ilin dilveridr cndag mje
Geldi dil almaga sanasn bir vilyete (G 195/3)
Divan iirinin vazgeilmez tiplerinden biri de zhiddir. Bu tip Divanda ayrca viz ve sf kelimeleriyle de anlmaktadr1. Zhid; szleriyle
klar rahatsz eder (Ms 1/I), souk szldr (G 24/5), ak yangnndan
nasipsiz, cahil ve hayvandr (G 65/1), aktan habersiz ve cahildir (G 70/2, G
151/4). Rahm; ey zhid, riyay terk et, asa, ta, din kisve gibi gsteri unsurlarn da brak diye ona nasihatte bulunur (G 179/1). Viz ise kendi dilinde olmas gereken evrdn brakm, devaml arap imeden, onun haramlndan bahsetmektedir (G 23/1). Ayn zamanda lim olan viz, cenneti
yle anlatmtr ki sanki sevgilinin mahallesinin bahesini grm gibidir
(G 41/5). Sf kelimesi de Divanda ham sofu, zahid anlamnda kullanlmtr. Sf; ezeldeki rintler meclisine gelmemi, safa kadehinden ak arabn imemi, n zevk ve safasn grp onu knamtr (Ms 21/II). Misvak ile hurilerin dudaklarna di bileyen sf (G 11/3), arap imeye
tevbelidir, ak davas ederse o da yalandr (G 99/1). Elinde asas, banda
tac ve srtnda gsteri iin giydii yamal dervi elbisesi vardr (G 146/5).
Mahabbet sziinden zhid-i n-dna virmezler
Gd-y rh- insndr ol hayvna virmezler (G 65/1)
Leb-i havrya misvk ile sf di biler amm
Baa cnne besdr varsun ol ndnu olsun hep (G 11/3)
II.3.2.12. Yiyecekler
Rahm Divannda fazla olmamakla birlikte yer yer yiyeceklerden de

bahsedilmitir. Badem riyazete girmi insana gda olmaktadr (G 16/5).
Cier kebab tandrda pimektedir. n gzleri de bu tandra benzetilmektedir (G 28/4). Helva ok sevilen, kaplan bir tatl eididir. Sevgilinin
tatl duda hakknda sylenmi gazeller de bunun gibidir (G 87/4). Bir
tepsi iinde bulunan baklava, ramazan aynn yiyeceklerindendir ve daha
ok nemli insanlarca yenilir (Ks 3/13).
Bu tiple ilgili bk. Ahmet Atilla entrk, Klsik Osmanl Edebiyat Tiplerinden Sf Yahut Zhid Hakknda, Enderun Kitabevi, stanbul, 1996.
165
II.4. DL VE SLUP ZERNE NOTLAR

II.4.1. Dil
Rahm'nin dili olduka baarl bir ekilde kullandn sylemek
mmkndr. air pek dil hatas yapmad gibi, Trkenin inceliklerine
vakf olduunu da her vesile ile gstermektedir. Mesela,
Klca ben bmr by- zlf ile yd itmed
Ey sab ol sag esen dyim kalursa bu saa (G 8/2)
beyinde "klca" kelimesiyle hem kendisinin kl kadarck bile hatrlanmad
ifade etmekte, hem de kendisinin kl kadar olduunu, kaldn, inceldiini
sylemektedir. Yine "esen" kelimesi de bu adan dikkati ekmektedir. Bu
kelime ncelikle "sa esen olmak" deyimini ifade ederken, dier taraftan da
beytin znesi olan sabnn bir zellii olan esmek fiili hatrlatlmaktadr.
Yine beyitte geen "bu" bir taraftan iaret zamiri vazifesi grmekte, ayn
zamanda vezin gerei biraz uzun okunduunda beyitte de zaten geen koku
(b) manasn hissettirmektedir.
Rahm'nin dili, devrine gre orta bir karardadr. Ne ok fazla ar ve
adal, ne de ok sadedir. Rahm, yaad dnemin artlarna uyarak iirlerinde sk sk Farsa yapl ikili tamlamalara yer vermi, l tamlamalar
daha az kullanmtr. Onun iirlerinde daha uzun tamlamalara ise ender
olarak rastlanmaktadr. Hatta Rahm'nin dilinin ounlukla sade olduunu
sylemek de mmkndr. Mesela u beyitler bu konuya rnek olabilecek
niteliktedir:
Gel bezmme idem seni dil mlkine sultn
Ak oyunn oynayalum dmeni terk it (G 15/2)
Gnde bi kez ta urursam bana lmez hasd

Grmedm lemde bir seg anclayn cn pek
Bau in zlfe irmek diler glm didm
Gldi didi hey kademsz var eli ipe ek (G 121/2, 4)
Dglar gller elifler old yir yir servler
Seyr-i bg neyleyem snem glistndur baa(G 6/2)
Rahmnin olduka akc bir dilinin olduunu sylemek mmkndr.
G 118, G 121, G 128, G 141 vb. birok manzme bu sze delil olarak gsterilebilir. Bunun yannda Trkenin aruz veznine uyumu konusunda da
Rahmnin olduka baarl olduu, pek fazla hataya dmedii, dilin tabi
akn fazla zorlamad sylenebilir.
Rahm Divannda, kimi zaman, baka divanlarda olduu gibi, vezni
denk getirebilmek iin baz Arapa yahut Farsa kelimelerin telaffuzunda
deiiklik yaplm, ses ilave edilmitir. ebr/ebir (G 36/5) rneinde olduu gibi.
Eserde yer yer halk syleyii denilebilecek ifadeler de bulunmaktadr.
Mesela aadaki beyitlerde bulunan berk it, deli glm, ul, bamak gibi kelimeler buna rnek saylabilir.
Cnneye bak yum gz ey dil bu cihndan
Ad yzini grmeyelm revzeni berk it (G 15/3)
Ey pr-i harbt humrum var deli glm
Mahabbet bezm-ghnda iilen bdeden ister (G 46/2)
Seg-i kyu uln dil cn in nola cerr itse
Garb lse kii hem-syesi ilden kefen ister (G 46/4)
Kevkib kebkeb-i smn gne ser-mze-i zern
Meh-i nev ey hill-ebr sen bamagua degmez (G 91/3)
Bunlarn dnda, Divandaki bir musammat (Ms 4), halk edebiyatnda da yaygn bir syleyi biimi olan, dedim-dedi/mracaa eklinde kurgulanmtr.
168
II.4.2. Arkaik ekiller
Divanda bugn iin kullanmdan dm, arkaik saylan eitli ek ve

kelimeler de bulunmaktadr. Bunlar ok fazla olmayp devri iin normal
saylabilecek bir orandadr.
Eserdeki arkaik ekler, kelimelere nispeten daha azdr. Bunlar u ekilde saymak mmkndr: -eyin (G 168/1-5), -din (Ms 4/III, G 7/1), -gl/gil (Ms 23/V, Ms 32/I, G 139/4), -cak/-icek (G 5/5, G 22/2), -uban/-ben
(Ms 19/III, Ms 20/IV, Ms 25/I, G 150/2, G 3/2, G 52/5), -vuz (G 94/3).
Divandaki arkaik kelimeler ile bugnk karlklar ve getikleri yerler u ekildedir1:
birle: le. G 153/4.
ak: Tam, tamam. G 40/5.
degrmek: [dirrmek] Derlemek, toplamak, bir araya getirmek. G 43/3.
ditremek: Titremek. G 74/4.
dymemek: Dayanamamak, katlanamamak, tahamml edememek. G 74/4,
G 199/7.
durur: -dur ekinin kelime halindeki eski ekli. Ms 34/VII, G 41/2, 4, G
78/3.
egin: Srt, arka. Ms 34/VI/2.
geyrmek: [giyrmek] Giydirmek. G 18/5.
rmak: Ayrmak, cda klmak. Ms 1/I, G 152/2.
ilmek: Dokunmak, gemek, ilimek, etkilemek, taklmak. Ks 5/24, Ms
26/II.
iltmek: iletmek. Ms 3/I, Ms 25/I, G 131/3.
ien: ok, pek, daha ok, gayet, ziyade. G 80/2, G 91/4, G 225/1.
irgrmek: [irrmek] Ulatrmak, eritirmek. G 24/3.
iik: Eik. G 115/3.
ivmek: Acele etmek. Ms 12/II.
kaan: Ne zaman, ne zaman ki, her ne zaman, vatka ki. G 54/2, G 76/5,
G 84/1, G 200/4.
kanda: Nerede, nereye. G 45/4, Ks 6/16, Ms 4/IV, G 6/3, G 186/4.
1
Kelimelerin bugnk karlklarnn bulunmasnda Yeni Tarama Szlnden yararlanlmtr. Derleyen: Cem Dilin, TDK Yaynlar, Ankara, 1983.
169
kan: Hani, nerede. Ms 32/IV.

karava: Cariye, hizmeti. Ms 3/V.
kayurmak: Hazrlamak. G 18/4.
kendz: [kendzi] Kendisi, zt, ahs, nefsi. G 94/3.
komak: Kucaklamak, sarlmak. G 27/2, G 102/4, G 128/2.
nidg: Ne olduu. G 164/5.
okmak: armak, davet etmek. G 60/4.
yknmek: Taklit etmek, taklide almak, zenmek. G 103/2, G 170/2, G
192/5.
sanclmak: Batmak, saplanmak. G 206/2.
sayru: Hasta. G 170/5.
smak: Krmak, ykmak, harap etmek. G 162/2.
syinmek: Snmek, parlakl gemek. Ks 8/23, G 1/4, G 168/2,
tab: [tap] Doru, yanlsz; hemen, derhal. G 188/2.
tamzurmak: Damlatmak. G 171/3.
taa kalmak: aa kalmak, dona kalmak. Ks 10/25.
tolmak: Dolmak. G 6/3.
toptolu: Dopdolu. G 54/4.
tgme: Dme. G 149/2.
mek: Toplanmak, mek. G 98/5.
yab yab: [yap yap] Yava yava. G 188/1.
yal: plak, ak, rtsz. G 189/3, G 218/2.
yalman: Klcn, kamann, ban, mzran, sngnn az ya da ucu. Ks
1/26.
yarag/yarak: hazrlk, tehizat; silah. G 189/3, G 218/2.
yasdanmak: [yastanmak] Yaslanmak, dayanmak. G 142/3.
yitmek: yetmek, ulamak. Ms 21/III.
ygrk: Yrk, hzl giden, ok koan, ilek. G 118/4, G 205/1.
II.4.3. Ataszleri ve Deyimler
Grebildiimiz kadaryla Rahm Divannda atasz fazla
kullanlmamamtr. Tespit edebildiimiz atasz niteliindeki szler unlardr:
Altnl eli bak kesmez.
170
Bu meseldr bak altunlu eli kesmez imi

Ele ba ald gelp ka berber nergis (Ks 9/15)
k utanmaz olur.
Bu meseldr dstum k gerekdr rsuz (G 95/2)
Dikensiz gl olmaz.
Blbl-i dil bg- dehri get idelden yrsuz
Bulmad lemde bir gl kim ola ol hrsuz (G 95/1)
Kendi den alamaz.
Bel-y ka n dd dil feryd u h itme
Meseldr aglamaz kend den kend densin sen (G 145/3)
Bunlara karlk Divan deyimler asndan olduka zengindir. Divanda 128 farkl deyimin 204 defa kullanld tespit edilmitir. Tespit
edilen deyimler ve getikleri yerler aada alfabetik olarak gsterilmitir2.
ac dil vermek G 188/5.
az amak G 48/4, G 62/4, Ms 30/III.
az amamak G 215/3.
azn silmek Ks 5/10.
azn yummak Ks 12/27.
lem eylemek G 42/1.
aln yazs G 218/4.
arka virmek Ks 5/6.
ayaa salma(ma)k Ms 34/V.
ayana ba koy- Ks 6/25.
2
Deyimlerin tespitinde u eserlerden yararlanlmtr: mer Asm Aksoy, Ataszleri ve

Deyimler Szl, TDK Yaynlar, Ankara, 1971-1977, 3 C.; E. Kemal Eybolu, On
nc Yzyldan Gnmze Kadar iirde ve Halk Dilinde Ataszleri ve Deyimler, stanbul, 1973-1975, 2 C.; M. Ali Tanyeri, rnekleriyle Divan iirinde Deyimler, Aka
Yaynlar, Ankara, 1999.
171
ayana dmek Ks 4/27, G 210/2.

ayana kara sular inmek G 88/3.
ayana su koyamamak G 91/1.
ayana yzler srmek G 193/3.
ayana yzler srmek Ms 1/I.
ayak basmak Ms 1/V.
ayak basmamak Ks 12/21.
ayakda kalmak Ks 9/43, G 31/5, G 187/1.
barna ta basmak G 50/2.
barn delmek G 59/5.
ba emek G 88/1.
ba ememek Ks 5/24, Ks 10/16, Ks 12/1, G 196/1, G 198/4, G
209/4.
ba koymak Ms 15/IV.
ba zre gtrmek Ks 11/21.
baa kmak G 58/1.
bada tutulmak Ks 9/43.
bana gn domak G 4/7.
bana kavga getirmek G 52/4.
bana ta vurmak G 95/2.
bana toprak dkmek Ms 12/IV.
banda sevda olmak Ms 24/II.
ban ele almak Ks 9/15, Ms 6/I, G 124/1, G 130/5.
ban ortaya koymak Ms 9/IV.
ban talara dgmek Ms 3/IV.
bel balamak Ks 4/5.
byk altndan glme (r-hand itme) G 8/3.
bin ayak bir ayak zre turmak G 189/4.
bir gz yumup ama G 44/5.
bir iim su G 8/4.
boyu/beli iki bklm ol- Ms 2/I.
buluttan nem kapmak G 42/2, G 68/7.
can verme Ks. 1/26, Ms 31/III, G 21/4, G 40/1, G 84/3.
can kmak G 90/1.
cieri yanmak G 50/1.
da st ba olmak G 108/3.
defteri drlmek Ks 10/31, Ks 13/32.
172
dem vurmak G 48/2.

dem lahm olmak G 72/2.
devlet el vermek Ms 26/V, Ms 29/V, G 5/1, G 20/5.
dil uzatmak Ks 5/22.
di bilemek G 11/3.
dmesi dklmek G 149/2.
eri oturup doru konumak G 158/1.
el amak Ks 12/16, 12/25.
el ekmek G 18/4, G 20/4, Ms 30/I.
el gtrmek Ks 11/7, Ms 3/V.
el karmak G 110/5.
el stnde tutmak G 216/5.
el vurmak (urmak) G 220/2.
eline almak G 192/5.
elini almak Ks 5/6, G 181/6, G 203/4.
eiine yz srmek G 162/5.
etek ekmek G 149/1.
gam yememek G 21/1, G 55/8, G 57/6, G 95/4, G 128/2.
ge yaka G 53/3.
gnl almak Ms 25/V, G 80/7.
gnl vermek G 43/6.
gz eylemek Ks 9/17.
gz kulak urmak G 100/2.
gz yummak G 9/4, G 15/3, G 18/4.
gzden kmak Ms 3/IV.
gzine grinmez olmak G 13/3.
gz srmak G 27/4.
gzne grnmemek Ms 5/I.
gzn amak Ms 9/II, G 18/4, G 73/4.
gznn stnde ka olmak G 214/3.
gler yz gstermek G 8/3.
gn grmemek G 28/5.
hrkay suya salmak G 167/2.
himmet kemerini beline balamak G 15/1.
kabay k itmek Ms 22/I.
kan alamak Ms 3/IV, G 10/5, G 72/1-5.
kan etmek/eylemek Ms 30/III, G 33/5, G 201/4.
173
kan tutmak G 10/4, G 61/4.

kan yalamak G 123/6, G 152/3.
kan yutmak Ks 6/4, G 151/1.
kara haber G 208/4.
kef gemek G 52/6, Ks 6/7.
kol kanat olmak Ks 5/14.
kula nlamak G 94/2.
kulak (v)urmak G 63/5.
kulak ekmek G 218/5.
kulak tutmak G 108/6.
kurban etmek G 21/2.
kurban olmak G 21/1.
nak balamak G 100/2.
nak gemek G 100/1.
nak itmek G 163/5.
parman dilemek Ks 5/21.
reng gemek G 17/1, G 72/4.
saman altndan su yrtmek G 150/4.
sine dvmek Ms 16/V, G 85/3, G 130/1.
szn iki etmemek G 94/4.
su gibi ezberlemek Ks 9/30.
suya gtrp susuz getirmek G 150/3
tacn bana oldurmak Ks 1/16.
tacn havaya atmak Ks 1/9.
ta stnde ta kalmamak G 153/2.
ta ta stne koymamak G 168/1.
ter dmek Ks 6/9, G 26/4, G 74/1.
ter olmak Ks 9/10.
toprak (trb) olmak G 73/4.
var ise Ks 9/14, Ks 9/18, Ms 2/V, G 226/2.
yad olmak Ms 13/III.
yaka yrtmak Ms 1/V, Ms 21/V, Ms 23/III, G 24/2, G 53/3, G 54/5, G
59/2, G 85/3, G 149/2.
yanp yaklmak G 103/4, G 153/5.
yele vermek Ms 2/II.
yere almak G 208/2.
yere yz (v)urmak/srmek G 48/5, G 161/6.
174
ykn tutmak Ks 7/31.

ykn yukar ymak G 107/2.
yz dndrmek G 161/1-7.
yz suyu dkmek B 2.
yz srmek Ks 12/21, Ms 11/II, Ms 25/I, Ms 29/II.
yz vermek G 175/2.
yz vermemek G 150/3.
yz kzarmak G 94/2.
yzn kzartmak G 23/3.
II.4.4. slup
Bursal Rahmnin Divanndan hareketle slubu hakknda sylenebilecek szlerin banda, onun iirlerinin kne olmas gelmektedir. O, Divanndaki iirlerin byk bir ksmnda ak konusunu iledii gibi, syleyi
tarz da knedir. Rahmnin iirlerinin konusu ummiyetle ak, ak yznden ekilen skntlar, ayrlk, hasret, sevgili ve sevgilinin duda, yana gibi gzellik unsurlar, n zellikleridir. Rahm, tpk Fuzl gibi, bu
konular ilerken de meseleye hep menf bir adan yaklamtr. Yani ak
hep ayrlk, gzya, elem, hasret, cevr cefa, yara gibi kelimelerle dnm ve ilemitir. Bu konuyla ilgili Muhteva/Ak Anlay ksmnda geni bilgi verildiinden sz fazla uzatlmayacaktr.
Rahmnin iir slubunda anlam n planda olmakla birlikte, hibir
zaman d yap, ekil de ihmal edilmemitir. Buna paralel olarak onun manzmelerinde anlam sanatlar sz sanatlarndan ok daha fazla ve baarl bir
ekilde kullanlmtr. Bize gre Rahm geleneksel, klasik slubun iinde
kalarak baarl syleyiler yakalamay baarm bir airdir.
Rahmnin iirlerinde nemli bir oranda resim temayl fark edilmek3
tedir . Buna belki tasvir kabiliyeti de denilebilir. Bu konuda, resmin baba
meslei olmasnn ve kendisinin de o ile megul olmasnn pay olabilir.
Bu resim ve tasvir ynne dair Divanda epeyce rnek bulmak mmkndr.
Onlardan bazlar burada deerlendirilecektir.
lk rnek Rahmnin ehzde Mustafann lm zerine yazd
mersiyeden alnmtr:
3
Umm olarak divan iirindeki resim temaylyle ilgili bilgi ve rnekler iin bk. Kurnaz,
Divan iirinde Resim Temayl, Trkden Gazele, s. 529-577.
175
Celld- dehr ktil-i halk- cihn imi

Hn- afakla dmeni toptolu kan imi
Mirrh-vr haner-i zerrn ile hill
Bir ba kesici kan dkici cn-sitn imi (Ms 3/II)
Anlald zere air burada, dnyay bir cellt gibi tasavvur etmektedir. nsanlar katleden bu celldn, zellikle afak vakitlerinde etei kanla
dolmaktadr. Bir ba kesici, kan dkc, can alc olan bu celldn elinde de
bir haner bulunmaktadr. Grld zere beyitte renk unsuruyla birlikte
ksmen hareket de bulunmaktadr.
u beyitte bir k resmi grlmektedir.
Seyr-i bg neyleyem snem glistndur baa (G 6/2)
Bilindii gibi n vcudunda iki eit yara bulunur. Biri kl yaras
sonucu oluan ve elif harfine benzeyen dikine izgi eklindeki yaralardr.
Dieri ise gz gz dalama yahut ok yaralardr. te Rahm n vcudundaki dlar gllere benzetmektedir. nk her ikisinin rengi de krmzdr. Elif eklindeki dik yaralar ise a servileri andrmaktadr. Bu bakmdan k glistan kendi gsnde seyretmekte, hatta yaamakta, ayrca
glistana gitmeye ihtiya duymamaktadr.
Aadaki beyitte de yine d-gl benzerliinden ve krmz renk unsurundan yararlanlmtr. Beyitte, bir meclise gl gtren bahvan tablosu
grlmektedir:
Bezm-i dil-berde gl dg- dilin arz eyler
Bgbn nite ki bir encmene gl getrr (G 52/2)
Eski dou masallarnn, mitolojisinin ve resminin nemli bir unsuru
ejderhadr. Rahm, aadaki beyitte deta ejderhalarn resmini yapmtr.
Ejder-i hum ekilr gge her dem ey melek
Genc-i ruhsrudaki bu zlf-i subnu grp (G 13/4)
air burada sanki iki ejderhann karlamasn ve birinin daha sonra
(belki de malubiyeti kabul ederek) gkyzne doru ekilmesini resmet176
mektedir. Bunlardan ilki n hdr. n hnn ateli olmas ve gkyzne doru ykselmesi divan iirinde yaygn bir syleyitir. air bu zelliklerinden dolay h dumanlar iinde azndan alevler saan bir ejderha
olarak hayl etmitir. kinci ejderha ise, sevgilinin bir hazine gibi olan yanann zerinde yatan salardr. air ekli ve belki de rengi dolaysyla
sevgilinin kvrm kvrm salarn bir hazineyi bekleyen ejderhaya benzetmitir. te h ejderhas, sa ejderhasn grnce gkyzne doru ekilmektedir. Beyitte ayrca nuran bir varlk olan melek de gemektedir. Bilindii gibi meleklerin de gkyznde olduu inanc yaygndr.
Aslnda bu ejderha imajnn Rahm'nin iirlerinde zaman zaman kullanld grlmektedir. Hatta baka airlerde bu kadar olmadn tahmin
ediyoruz. Nitekim yaplan taramada ejder/ejderha kelimesinin Fuzl Divannda 3, Bk Divannda 5, Hayl Divannda ise 6 defa getii tespit
edilmitir4. Bunlara karlk tarafmzdan hazrlanan Rahm Divannda bu
kelime 9 defa gemektedir. Rahmnin bu imaj sk kullanmasnn sebeplerinden biri de ressaml olabilir. Mesela u beyitte de air klc bir ejderhaya benzetmektedir:
Kmuht gr iinde dehnn aup yatur
Bezerse nola ejder-i te-zebna tr (Ks 5/3)
Bu ejderha (kl), deriden bir maara iinde azn ap yatmaktadr
ve azndan ateler kmaktadr.
Rahm gemi zerine syledii bir gazelde de yine ejderha imajn kullanmaktadr:
Ady Rahmiy bir lokma eyler ekse bir demde
Srinr snesi stine gy ekl-i ejderdr (G 76/8)
Bu ejderha(ya benzeyen gemi) dmanlar bir nefeste yutabilecek niteliktedir ve gsnn stnde srnmektedir. Eskiden baz gemilerin n
ksmlarnn bir ejderha eklinde yapld bilinen bir husustur. air
filimlerde yahut resimlerde grlen bu ejderha motifli gemiyi okuyucuya
4
Fuzl Divan, Haz. Kenan Akyz-vd., Aka Yaynlar, Ankara, 1990, s. 166, 174, 246;
Bk Dvn, Haz. Sabahattin Kk, TDK Yaynlar, Ankara, 1994, s. 46, 63, 213, 311,
423; Hayl Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka Yaynlar, Ankara, 1992, s. 30, 116,
156, 261, 301.
177
kelimelerle tasvir etmektedir. air baka bir beyitte de ejderhalarn ormanda

yaad inancna gndermede bulunmutur (G 130/4).
Rahmnin iirlerindeki resim temaylne baka rnekler de verilebilir. Mesela aadaki beyitte air bir aa resmi izmitir. Beytin metni u
ekildedir:
Draht- k dirler bg- dilde bir nihlm var
Ancak, anlalaca zere, bu allmn dnda, farkl bir aatr.
Ak aacdr. Bu aacn dallar bela, yaprak ve meyveleri ise sknt ve
zntdr. Rahm burada farkl bir ey yapm, mutluluk gibi soyut bir kavram olan akn resmini izmeye alm, soyutu somutlatrmaya gayret
etmitir. Bu, bir sonraki yzylda Fehm, Nil gibi Sebk-i Hind airlerinde
daha ok grlecek bir syleyi tarzdr. Rahmnin baka bir ifadesinde de
ayn syleyi tarz grlmektedir.
evku odn cn u dile yr- gr idp (Ms 6/I)
Burada da itiyak, arzu atei, n en yakn, samimi arkada olarak
gsterilmektedir. Soyut bir kavram olan sevgiliye kavuma istei, tehis
yoluyla insan gibi dnlm ve n en yakn arkada olarak hayl
edilmitir.
Rahmnin kelimelerle resim yapma temayln u beyitte de grmek
mmkndr. Hatta beyitte hareket unsuru da nemli bir yer tutmaktadr.
Bu beyitte yaka, bar ak, sallan sallana yryen, h bir sevgili
tasvir edilmektedir. Beytin tasvir asndan olduka baarl olduunu sylemek mmkndr. Hatta air sanki kamerayla gsterir gibi anlattn zihinde canlandrmaktadr. mestne mestne tekririyle tabloya hareket unsuru, k k ile ses unsuru katlmtr.
Ayn ekilde u beyitte de resme hareket ve sesin dhil edildii grlmektedir:
178
Bg seyr eylemege gelse idi avu-vr

Halka savul diy ala ele e-per nergis (Ks 9/23)
air burada da, deta kamerada gsterir gibi sosyal hayattan bir tabloyu okuyucunun haylinde canlandrmaktadr. Beyitte zne olan nergis, bir
avua benzetilmektedir. Nianc paa baheyi seyr etmeye geldiinde nergis avu gibi eline e-per alp halka savulun diye barmaktadr.
Rahm aadaki beyitte de canl bir tablo izmekte ve okuyucuya
seyret demektedir.
Nigru zlfi ebrsyla ey dil muttasl seyr it
Kulagna egilp fitneler talm eylerler (G 63/4)
Burada sanki birbirini hatrlatan iki tablo var gibidir. Birincisinde
sevgilinin salar, kalarnn zerine doru inmi, neredeyse onunla birlemitir. Burada tehis yoluyla sevgilinin salar ve kalar birer insan gibi
izilmitir. air bundan ikinci bir tabloya gemi, bu grnty hsn-i talil
yoluyla bir insann baka bir yaknnn kulana eilip bir eyler fsldamas
olarak yorumlamtr. Maksad ise ona fitneler talim etmek, retmektir.
Burada, sosyal hayatta karlalan, bir insann bir yaknnn kulana fsr
fsr bir eyler sylemesi manzaras baarl bir ekilde canlandrlmtr. lk
msrada defa s sesi gemektedir ki sanki bununla da ses unsuru, fsrt
hissettirilmeye allmtr.
u beyitte de sanki birbini hatrlatan iki farkl tablo bulunmaktadr.
Ser-fr grdm emen bezminde n-geh lleyi
Elde cmn kec tutup mestne eklin baglam (G 101/2)
Birinci tabloda ba bir tarafa hafif eilmi, krmz bir lle resmi bulunmaktadr. Bu tabiatta grd tablo aire ikinci bir tabloyu ilham etmitir. kinci tabloda ise bir sarho portresi yer almaktadr. Bu sarho ylesine
sarhotur ki elindeki krmz renkli kadehini bile eik tutmaktadr. airin
burada da renk ve hareket unsurlarn baarl ekilde kulland grlmektedir. Rahm, baka bir beyitte de nergisten hareketle bir sarho resmi izmitir. stelik bize gre bu sarhoun halini ok da baarl bir ekilde tasvir
etmitir. Divan iirinde nergisle gz arasnda her zaman bir iliki dnld malumdur. air buradan hareketle ve tehis sanat yardmya bir sar179
ho portresi izmektedir. Bu sarho, halk tabiriyle krktk sarhotur. Gzn bile amaya derman yoktur. Fakat bu halde bile elindeki kadehi brakmaz, hatta onu ba stnde tutmaya alr. airin burada resmi hareket
unsuruyla destekledii destekledii grlmektedir. Beytin metni aadadr.
Mest mahmr gzin amaga yok dermn
Sgar yine ba stine tutar nergis (Ks 9/29)
Bu kelimelerle resim yapma konusunda sarmam redifli gazel
zellikle anlmaldr. Bu gazelin her beytinde air ayr bir tablo izmektedir.
rnein aadaki ilk beyitte, n sararm vcudundan hareketle, sararm ve duvara sarlm yapraklar resmedilmektedir. Bu resimde sar rengin
hakim olduu fark edilmektedir.
Tenmde reglerm yir yir ki cism-i zra sarmam
Sararm sarmaklardur kur dvra sarmam (G 102/1)
Ayn gazeldeki u beyitlerde ise, birbiyle hasretle kucaklaan iki tandk ve hastasna sarlm bir doktor resmi vardr.
emende ysemen servi der-g idicek sandum
Biri biriyle hasretle iki b-re sarmam (G 102/3)
Ruhnda zlf-i anber-br kom em-i cnn
Tabb-i haste-perver gibidr bmra sarmam (G 102/4)
Rahmnin iirlerinde ylan imgesinin de zaman zaman bu tasvirlerde
yer ald grlmektedir. Ylan; kimi zaman bir aacn zerinde halka olmu, avn yakalamak iin frsat bekler vaziyette (G 109/2), kimi zaman
siyah renkli ve bir aaca sarlm durumda (G 129/3), kimi zaman da bir ok
gibi hedefine atlrken (Ks 5/20) resmedilmitir.
Rahmnin iirleri iinde bazen, bir servi zerinde toplanm kara kargalar (G 129/4), bazen de rzgrn sndrmek zere olduu bir mum ve
onun snmemesi iin zerine tutulan bir etek (Ks 8/23) tablosu grlr.
Bu konuda son olarak yazlacak aadaki beyitlerin ilkinde; elindeki
mcevher tesbihiyle uyuklayan, fakat biraz fazla dalnca elindeki tesbihi
dren bir insan tablosu yer almaktadr. kincisinde ise; banda altn bir
180
ta tayan, fakat srtnda giyecek bir elbisesi olmayan bir kalender derviinin resmi izilmitir.
Jleden geri alur sbha-i gevher nergis (Ks 9/12)
Old bezer yine Krn- kalender nergis (Ks 9/13)
Rahmnin iirlerinde tasvirle birlikte ara sra tahkiye tarznn da kullanld grlmektedir. Bu ksmlarda slup daha da hareketlenmekte, akclk kazanmaktadr. Ayrca bu tarz syleyilerin daha ok musammatlarda
grld dikkati ekmektedir. Bize gre Rahm tahkiye konusunda da
olduka baarl bir airdir.
Seher nezzre-i ebr-y yr- dil-sitn itdm
Nihn itdi yzin burka salup bilsem aa nitdm
Bir h- sz-nk idp cihn pr-duhn itdm
Yzme dest-mlm ebr-ve dutdum fign itdm
Hill-s bugn bir hid-i mahcb sevmekden (Ms 16/III)
Glene arz eyleyelden dil-ber ddru
Lle hacletden kzard gricek ruhsru
Gonalar dem-beste kald idp gftru (Ms 27/II)
Baka rnekler iin bk. Ms 5/II, Ms 6/II, Ms 6/III, Ms 21/II-V, Ms 26/III
Rahmnin slubuyla alakal dikkati eken dier bir husus da, onun iirlerinde denizle ilgili unsurlarn, hayallerin olduka fazla kullanlmasdr.
Nitekim airin 27 beyitlik "dery" redifli bir kasidesi bulunmaktadr (Ks 6).
Yine G 64'te batan sona bir gemi tasviri yaplmaktadr. Malta seferi dolaysyla batan sona "ket-i h"yi yani padiah gemisini anlatan 8 beyitlik
bir gazel sylemitir (G 76). Zaten air kendini de mana denizinden vg
incileri karan bir yzc (dalgc) olarak tantmaktadr (Ks 2/33). Ayrca
dier manzumeleri iinde de zaman zaman bu konulara temas etmitir.
Vcdum keti-i bahr-i mahabbet bdbn hum
Stn dd- dil cismmde regler rsmn yir yir
181
Dernum bahr-i mihnetdr tenm girdb- hayretdr

Anu emvcdur cn degldr sthn yir yir (G 55/5-6)
Ayrca bk. G 64/1, G 117/5. air hatta kimi zaman sevgiliye kavuma
isteini bile denizle ilgili unsurlar yardmyla dile getirmitir. Rahmye
gre, maksat gemisi, olaylarn dalgalar iinde talara arpm ve denizde
kaybolmutur. Fakat ak denizi iinde kavuma gemisi elbet bir gn gelecek, kenara kacaktr (kavuma midi).
Dery-y ku ire visl sefnesi
Bir gn kenr olur gzelm rzgrdur (G 66/2)
ald emvc- havdis talara dil kmad
Keti-i maksdumuz gark old ol umma hayf (G 110/3)
Dier taraftan sevgiliye ancak gzyalarn denize dndrenler kavuabilecektir. nk dnya su stne kurulmutur.
Sirikin bahr iden irse yiridr vasl- dil-dra
Ki zr lem bnyd b zre karr itdi (G 215/2)
Rahm'nin iirlerindeki dikkat ekici bir nokta da zaman zaman "be,
bre" gibi ifadelerin kullanlm olmasdr. Bilindii zere bu ifadeleri umumiyetle Rumeli airleri kullanmaktadr. Ancak Rumelili olmamakla birlikte,
zaman zaman Rahmnin manzmelerinde de bu syleyi tarznna rastlanmaktadr. Rahmnin bu tarz syleyileri stanbuldaki iir evresinin, zellikle de ok etkilendii Hayal Bey'in etkisiyle kulland tahmin edilebilir.
Beni gerek sever ise bire b-kr didi (Ms 4/IV)
Rahm'nin iirlerinde ok sk geen unsurlar arasnda iekler, bitkiler, aa, meyve, bahe vs. de vardr. air sk sk, her mnasebet dtnde bu kelimeleri kullanmakta, hatta kimi zaman akn bile bu kelimelerden
istifade ederek anlatmaktadr. rnein aadaki beyitte n yaral ve
182
kanl vcudu bir gl dalna, gam ekmekten bklm beli/boyu ise bir
servi dalna benzetilmitir.
Vcdum dg- hnnmle gy gl nihlidr
Ham olm br- gamdan kmetm bir serv daldur (G 59/1)
II.4.5. Edeb Sanatlar
Edebiyatn, zellikle de iirin ayrlmaz bir paras olan edeb sanatlar
bilindii gibi manay ve sz glendirmek, gzelletirmek gibi gayelerle
yaplmaktadr. XVI. asr bir anlamda divan iirinin zirve dnemi olduundan bu asrda edeb sanatlar da ok sk ve baarl bir ekilde kullanlmtr.
Bu balamda Rahmnin iirlerinde de edeb sanatlarn ok yaygn olduu grlmektedir. Rahm iirlerinde edeb sanatlar kullanmay ok seven
bir airdir. Hemen hemen her edeb sanata rnek vermitir. Ancak bunu
yaparken hi yapmackla, zorlamaya girmedii; tam tersine sanatlar iirine tabi bir ekilde yerletirdii grlmektedir. Dier taraftan onun iirlerinde sanatlarn hibir zaman ereti bir ekilde durmad, srtmad da
rahatlkla sylenebilir.
Rahm, btn edeb sanatlar kullanmakla birlikte, daha ok anlam
sanatlarna rabet etmitir. Bu balamda onun en fazla kulland edeb
sanatlar srasyla; tebih, leff neir ve hsn-i talildir. Tenasbn zaten
divan iirinin hemen hemen btn rnlerinde olduu gz nnde tutulursa,
Rahm'nin de bu sanat oka kullandn sylemeye pek gerek kalmaz.
Yine tehis, mbalaa, tezat, cinas ve irsal-i mesel de onun zaman zaman
kulland edeb sanatlardandr.
airin kimi zaman bir beyitte birden fazla sanat baaryla kulland
ortaya kmaktadr. rnein aadaki beyitte hsn-i ta'lil, tehis, tebih-i
beli, mbalaa ve tenasp sanatlarn bir arada bulmak mmkndr.
Gelr ol gona-leb bg ire diy intizr ile
ner serv-i dil-rnu ayagna kara sular (G 88/3)
Aadaki beyit de Rahm'nin edeb sanatlar ne kadar rahat ve bol
kullandnn bir baka delilidir. Bu beyitte tebih, telmih, tenasp, mbalaa gibi sanatlarn baarl ekilde kullanld grlmektedir.
183

Msr iinde fil-mesel ayndur anu cy- Nl (G 127/3)
u beyitte de tenasp, telmih, tehis, hsn-i ta'lil, mbalaa, hm-
tenasp sanatlar birlikte kullanlmtr:
Diyeli rn leb vasfn bu arh- pre-zen
Kendyi Ferhd-ve tagdan atar b-re su (G 171/2)
Yukarda da sylendii gibi Rahmnin en fazla sevdii ve kulland
sanat tebihtir. Rahm tebihin tam ve beli ekillerini kullanm, ayrca
istire sanatlarndan da yararlanmtr. Rahm tebih yaparken kimi zaman
kelimelerden (benzetdm, benzer, gibi, dndi, nitekim), kimi zaman eklerden (-ve, -vr), kimi zaman Farsa tamlamalardan (mkrz- l, vd-i gam,
celld- felek, ejder-i h), kimi zaman Trke tamlamalardan (hecr tei,
meh sgar, hecr sahrs, nefs ejderi) istifade etmitir.
Kimi zaman Rahm, irne gerekelerle klasik benzetmelere kar
kar:
Ruhnda hl-i cnna seni kimdr iden tebih
Yri ey nfe-i misk-i Hoten hn- cigersin sen (G 146/3)
Miskin rengi ve kokusu ynyle sevgilinin benine benzetilmesi bilinen bir husustur. Burada air bu tebihe kar kmakta ve miskin bir cier
kanndan ibaret olduunu ve bu yzden sevgilinin benine benzeyemeyeceini sylemektedir.
Burada Rahmnin yapt tebihleri tek tek sayp dkmek imknsz
olduundan bize deiik, ho gelen baz benzetmeleri belirtilmekle yetinilecektir. Mesela aadaki beyitte farkl, bize gre orijinal bir benzetme vardr.
Grdkde tb- hsn teb tutd ftb
Def-i harret eyler gnlk idp sehb (G 216/1)
Gnei, sevgilinin gzelliinin parlakln grnce hararet basmtr.
Bu hararetini gidermek iin de bulutu gneliini nne ekmitir. Burada
bulutun bir gnelie benzetilmesi ve bunun da Trke sade bir kelime olan
184
gnlkle ifade edilmesi bize olduka orijinal ve baarl bir syleyi gibi
gelmitir. Dier taraftan beyitte, gayet tabi olarak bazen gnein nne bir
bulutun gelmesi olay, gnein, sevgilinin gneten daha parlak gzelliinden gizlenmek iin nne gnelik ekmesi eklinde yorumlanarak hsn-i
talil yaplmtr. Gne bir insan gibi dnlerek tehis, sevgilinin gzelliinin parlakl gneten daha stn gsterilerek mbalaa, tb-ftb/tbteb kelimeleriyle cinas, tb-teb-ftb-harret-gnlk-sehb kelimeleriyle
tenasp sanat da yaplmtr. Ayrca, zellikle ocukluk dneminde Hz.
Peygamberi bir bulutun takip ettii, l gneinin yakclndan koruduu
hatrlanacak olursa, belki de beyitte bahsedilen sevgilinin Hz. Peygamber
olabilecei dnlebilir.
Y Hzr eline alm bir e-i gl-b (G 216/3)
Ey gzel sevgili, dudann stndeki ayva tylerinin yannda bulunan bir uuk mu, yoksa Hzrn eline ald bir glsuyu iesi midir? Bu
beyitte air, sevgilisinin dudann kenarnda oluan ve aslnda bir su kabarcndan ibaret olan uuktan bahsetmekte ve onu belki de lmszlk
baheden bir glsuyu iesine benzetmektedir. Beytin geri plannda yer alan
ayva tyleri karanlklar lkesine, dudak ise Hzra kar gelmektedir.
Gl glzr- kyu ire bir dlb olup iler (G 38/2)
Her an bam dner, bu gzmn gzesinden de ya akar. (Ey sevgili
bu yzden) Gnl senin mahallenin glbahesi iindeki bir dolap olmu
inlemektedir. Burada k/ir kendini bir bahe iindeki dolaba, yani su
deirmenine benzetmektedir. Devaml dnen ban deirmenin ta, her an
gzlerinden dklen yalar ise deirmenin dnn salayan sular gibi
dnmtr. Her bir gzn bir eme gzesine benzeten k bir taraftan
da inlemektedir. Bu inleyileri de deirmenin almas srasndaki grltsn andrmaktadr. Gzel bir ifade olmakla birlikte, aslnda bu syleyi
Rahmye has deildir. Baka airlerde de rastlanabilecek bir benzetmedir.
Nitekim byk air Yunus bunu
Dolap niin inilersin
185
Derdim vardr inilerim

Ben Mevlya k oldum
Onun iin inilerim
diye ifade etmitir.
(Ey) gzm, (o sevgiliyi) etkileyen, teshir eden olmak istersen ruhn
sevgili ol. Gzyan tane tane hep mercan tesbihin olsun. k, sevgiliyi
etkileme yollarn aratrmaktadr. Bunun iin kendi gzyle konuur ve ey
gzm, o sevgiliyi etkilemek istiyorsan ncelikle madd beklentiler iinde
olan biri olmaktan vazge, ruhn bir sevgili ol der. Ardndan da tane tane,
bol bol gzya dkmesini ve bu gzya tanelerini birer mercan tesbih tanesi haline getirmesini ister. Aslnda ksaca istenilen, sevgilinin gzyalar
iinde ok ok anlmasdr. air bunu bir mercan tesbihten hareketle kurmu, gzylarn tesbih tanelerine benzetmitir. Bilindii gibi tesbih Allah
anlrken kullanlan bir alettir. zellikle Mslmanlar namaz sonrasnda
tesbih eker ve ektikleri her tanede Sbhanallah, El-hamd lillah ve
Allahu Ekber ifadelerinden birini sylerler. Yani bir bakma tesbih zikre
vesiledir. Aynen onun gibi gzyalar da birer tesbih tanesi gibi sevgiliyi
anmaya vesile olmaldr. Dier taraftan musahhir kelimesi sihir kknden
gelmektedir. Buradan hareketle belki baz insanlarn tesbih zerinden okuyup fleyerek sihir yaptklarna da gndermede bulunuluyor olabilir.
Bd- gamdan tende synmezse nola em-i cn
Al fns rtsidr kanlu prhen baa (G 1/4)5
Can mumu bedende gam rzgrndan (dolay) snmezse buna alr
m? (nk) kanl gmlek bana krmz fanus rtsdr. air burada birka
benzetme birden yapmtr. Gam rzgra, can muma, tenini fanusa, kanl
vcudunu da krmz bir gmlee ve rtye benzetmitir. air burada belki
de sosyal hayatta grd rzgrda pr pr eden bir mum ve onun zerine
5
kinci msrada veznin doru kmas iin al kelimesinin l eklinde okunmas gerekir.
186
geirilmi bir fanus gereinden hareket ederek konuyu n haline ve

ektii zdraba getirmitir. Elemler kuvvetli bir rzgr gibi her taraftan
n zerine gelmekte ve n bir mum gibi kendi kendine yanan ve
gittike eriyen cann tamamen yok etmek, yani ldrmek iin oalmaktadr. Fakat bunlara ramen n can mumu bir trl snmez, yani
k bir trl lmez. Bunun sebebi ise n kanl bedenidir. Tpk rzgrda
snmek zere olan bir mumun zerine krmz bir fanus konduunda onu
koruduu gibi, n sevgili yznden yaralanm, kanl bedeni de n
can mumunu snmekten, yani lmekten korur. Bir bakma n sevgili urunda ald yaralar, dkt kanlar yine onun koruyucusu olmutur.
Bu syleyiin de Rahmye has olduunu sylemek zordur. Gamn rzgra,
cann muma benzetilmesi bilinen benzetmelerdir. Fakat Rahmnin bilinen
bu tebihleri gzel bir syleyi ve hayalde birletirdii sylenebilir. Nitekim bu can mumu ve fanus tebihlerini nl air eyh Galib
Bir ulesi var ki em-i canu
Fnsna sgmaz smnu
eklinde daha kmil bir ekilde dile getirmitir.
Kat- taalluk it yri mkrz- l ile (Ms 3/I)
Anlald zere bu beyitte air kendi gnlne seslenmektedir: Ey
gnl bu varlk lemiyle bu derece birleme (karma) ne(den)dir? (Ne ie
yarar? Nereye kadar gidecek?) Yr, l makasyla (dnya ile) alkan kes.
Rahm burada l ile Kelime-i Tevhid denilen L lhe llallah kastetmektedir. Hem gnlne hem de okuyucuya bunu okumay/hissetmeyi ve
Onun dndaki her eyin yok olacan idrak ederek dnyev olan her eyden uzaklap hakk tevhde ynelmeyi tavsiye etmektedir. Fakat burada
dikkati eken nokta lnn bir makasa benzetilmesidir. Bu ifadenin eski
harflerle yazm dnldnde hakikaten lnn bir makasa benzedii
grlmektedir: Bir baka deyile air beyitte ly hem anlam hem de ekil
olarak dnm ve bize gre, baarl bir ekilde kullanmtr.
Genc-i ruhsrudaki bu zlf-i subnu grp (G 13/4)
187
Ey melek (gibi gzel sevgili), her an yanann hazinesi (zeri)ndeki

ejderha (gibi) salarn grp hmn ejderi ge ekilir. Beyitte ksaca sevgilinin simsiyah salarnn yzn kapatt ve sevdiinin yzn gremeyen n da bu yzden ateli hlar ektii sylenmektedir. Burada iki
farkl ejderha benzetmesi vardr. Bunlardan ikinci msrada olan san ylana, ejderhaya benzetilmesi yaygn bir benzetmedir. Ancak ilk msrada geen n hnn bir ejderhaya benzetilmesi, bildiimiz kadaryla, pek yaygn bir benzetme deildir.
Merdm-i emmle her reg old tr- ankebt
Aks-i hl bir meges gibidr olm aa kt (G 16/1)
Gzmn bebeiyle her damar rmcek a, beninin yansmas da
ona gda olmu bir sinek gibidir. Anlald zere air burada bir rmcek
a ve ona yakalanm bir sinek haylinden hareket etmektedir. yice zayflam, kan ekilmi olan damarlarn rmcek ana, sevgilinin siyah benlerini ise o aa taklm ve rmcee yem olmu sineklere benzetmektedir.
Rahmnin kimi zaman leff neir yoluyla tebih yapt grlmektedir.
zruda bu zlf-i anber-ld
Grinr te zre nitekim dd (G 29/1)
Grsem ol lle-ruh dn dil seyr eyler
Bgbn vakt-i seher ki gl-i handna deger (G 49/4)
lk beyitte leff neir yoluyla sevgilinin yana atee, yanan zerindeki salar da dumana benzetilmitir. kinci beyitte ise, n gnl bir
bahvana, vcudundaki dlar ise bir gle tebih edilmitir.
Rahm'nin en fazla kulland sanatlardan birincisi tebihse, ikincisi
de leff neirdir. Zaten bu sanatlarn da birbiriyle alakal olduu malumdur.
Yukarda olduu gibi, kimi zaman leff neir yoluyla tebih yaplmaktadr.
Anlalan air leff neir sanatn da ok sevmektedir. O kadar ki bu sanat
kullanmad gazeli neredeyse yok gibidir. Hatta bazen bir gazelde birka
defa bu sanat kulland grlmektedir. Mesela be beyitlik bir gazel olan
188
G 61'de beyitte bu sanat kullanmtr (G 61/1, 2, 5). Bunun baka rnekleri de vardr. Mesela bk. G 55/1, 3, 4; G 63/1, 2, 5.
Dgum tuhfe diy yre nola arz itsem
Gh olur ha ged bir gl-i srb virr (G 37/2)
Burada k konumaktadr: Dm (vcudumdaki gz gz, kanl yaralar) hediye diye sevgiliye arz etsem buna alr m, almamal. Bazen
fakirin, dilencinin padiaha bir sulu gl verdii (de) olur. Beyitteki d ve
tuhfe gl-i srba, yr ha, geri planda olan k da gedya karlk gelmektedir. Yine bunlar arasnda benzetme sz konusudur. Dier taraftan
beyitte h-ged tezad da vardr.
Grsem rakbi h iderin ky- yrda
eytna sanki gkden atld ihblar (G 58/4)
Bu beyitte rakb-eytan, h-ihb ve ky- yr-gk arasnda bir iliki
ve benzerlik kurulduu grlmektedir.
Zlf ruhsrn ol mhve grmeyeli
Rahmiy old berber gicemz gndzmz (G 94/5)
Burada zlfn geceye, ruhsarn da gndze karlk geldii ortadadr.
Sevgilinin gne gibi yzn grnce n gn aydnlanmakta, gremedii zaman da sevgilinin simsiyah salar gibi kararmaktadr. k gecesi ve
gndznn eit olduunu sylediine gre, belki okuyucuya dolayl olarak
olayn gerekletii zaman da haber vermektedir. Gece gndzn eit olduu zamanlar 23 Eyll ve 21 Marttr. Nevruz bayramnda, belki de enlikler srasnda n sevgilisini grmeyi umduu, ancak buna nail olamad tahmin edilebilir.
Leff neir sanatnda dizeler arasnda en az ikier kelimenin birbiriyle alakal olmas gerektii bilinen bir husustur. Rahm kimi zaman bu asgari
snrn stne km, drtl beli gruplarn olduu leff neir rnekleri
vermitir. Aadaki rnekler bu tarzdadr.
Kad ruhsru aup bga varursam olur klhan
Grinr serv dd u lle ahker glsitn te (G 104/3)
189
Kaula sid hem gerden ruhsr u bndr

Hill hme v tmr u em-i gona v zanbak (G 113/3)
lk beyitte; kad-serv, ruhsr-lle, klhan-ate/ahker ve b-glsitn
arasnda olmak zere drtl bir leff neir vardr. kinci beyitte ise kahill, sid-hme, gerden-tumar, ruhsr-gonca, bn-zanbak olmak zere beli mrettep bir iliki kurulmutur.
Yazlan rneklerden de anlalaca zere Rahm, hem mrettep hem
de mevve leff neir sanatn ok baarl bir ekilde kullanmtr. Btn
rnekleri burada yazmak gereksiz olduundan burada konuyu noktalyoruz.
Baka leff neir rnekleri iin bk. G 10/1, 16/5, 44/1, 46/1, 58/5, 102/1,
106/2, 134/3, 176/2, 177/4, 205/4
Rahmnin ok sevdii ve kulland sanatlardan biri de hsn-i
talildir. Bilindii zere bu sanat; olaylar, durumlar, varlklar normal,
tabi sebeplerinden farkl bir sebebe balama ve hoa gidecek bir sebep
bulma, gzel yorumlama esasna dayanmaktadr.
Rahmnin gzel yorumlarndan bazlar aada sralanmtr.
Zayf blbln emen alannda cefa dikenini ektiini gren gl
utancndan kpkrmz olmutur (Ks 10/6). Serviler kinattaki yaratl grdklerinden hayrete varm, bu yzden yrmeyi bile unutmulardr (Ms
1/IV). Gller sevgiliyi dinleyince yakalarn yrtar (Ms 2/II), arap sevgiliyle iretini hatrlaynca aclar (Ms 3/IV), lle sevgilinin yzn grnce
utancndan kzarr (Ms 27/II). Goncalar sevgilinin konumasn iitince konuamaz (Ms 27/II), Rahmnin hndan dolay dnya yerinde duramaz
olmutur (Ms 27/V). Blbln kan tuttuundan dolay gln yz kpkrmzdr (G 10/4). Sabah rzgr, mavi renkli elbisesiyle sevgilinin boyundan bir sr sylediinden zayf susamn germi (morarm) boyu tir tir
titremektedir (G 36/3). Meneke, sevgilinin snble benzer salarn grdnden yaral ve perian halli olmutur (G 41/2). Sevgilinin salarnn, kalarna doru eilmesinin sebebi onlara fitne retmektir (G 63/4). Gne,
sevgilinin alayan, zayf bir olduundan sevgilinin gneinin (yznn) parlaklna dayanamaz, bu yzden gkyznden titreyip der (G
74/4). Ak padiah olduundan beri derd ve gam Mecnunun askeridir.
Onun banda grnen yuva ise onun padiahlk tcdr.
eh-i k olal Mecnna derd gam siphdr
190
Grinen yn banda anu tc- hdr (G 82/1)

Gkyznde grnenlerin gne ve ay olduu zannedilmemelidir.
Onlar bir abdala dnen gnln gkyz tekkesindeki iki parlak eradr.
Grinen mihr meh sanma iki ren erg olm
Gl abdlnu arh- felek bir tekye-ghdur (G 82/3)
emen stnde grnenler menekeyle snbl deil, gl devrinde zavall blbln hnn dumandr.
emen zre benefeyle grinen sanma snbldr
Ki gl devrinde miskn andelb dd- hdur (G 82/4)
Dalar, (hl) yakasn yrtp Ferhdn mtemini tutmaya devam
eder, elinde gsn dvmek iin ta tutmaktadr (G 85/3). Ayrlk gecesinde a her nefeste arkadalk yaptndan dolay hn felek damndaki
yeri ycedir.
Baa hem-demlik itmidr eb-i frkatde her demde
Anun hum ey meh-r felek sakfnda aldur (G 87/3)
O gonca dudakl sevgili belki baheye gelir diye beklemekten servinin ayana kara sular inmitir (G 88/3). Mecnun, Leylann mektubunu
getirip, halini akladndan dolay banda kua yer am, yuva yaptrmtr (G 103/1). Sevgilinin kalarnn eilmesi, gamzeye fettanl retmek iindir (G 162/3). k, mecliste sevgilinin dudaklarn ptrd iin
saf arab el stnde tutar (G 216/5).
Rahmnin sk kulland sanatlardan biri de tehistir. Onun tehis sanatn zellikle kasidelerinde ok kulland sylenebilir. Karanfl, derya,
nevrz, nergis gibi rediflerle sylenmi kasidelerin neredeyse batan sona
tehis sanat zerine kurulduunu sylemek mmkndr.
eb kara geydi zdi san ebr-i tre-reng
emle sarnd ems-i cihn gkde a(y) ile
hum menr- arha kup eyledi nid
Kaldurmaga cenze-i h sal ile (Ms 3/I)
191
Dvnedr kad greli serv bgda

Zencre ekdi servi ayagndan blar (G 58/2)
Girite de sylendii zere, Rahmnin iirlerinde hemen hemen btn edeb sanatlara rastlamak mmkndr. Bunlar uzun uzun yazmak ve
izah etmek mmkn olmadndan, aada dier edeb sanatlara sadece
birer beyit rnek olmak zere yazlmtr.
Ak istiare:
Cinas:
Erbb- vef irmez idi kasr- visle
Bu zmreye yol virmese ger bb- mahabbet (G 22/4)
hm- tenasp:
Mjesin hatt- ruhndan sorcak yr didi
Menzile toz koparan atdug peykn okdur (G 60/2)
hm- tezat:
Btn dny deger grmek yzini yrm geri
Cihnda vaslna bir kerre irmek iki lemdr (G 51/3)
ktibas:
Nola ll olsa akl- Rahmi vasf- ebruvnuda
Per-i Cibrl pervz ursa irmez kbe kavseyne* (G 191/5)
ntak:
Tek tur yirde ben yiterin dmene diy
Dik geldi hayli rz- vegda sinna tr (Ks 5/23)
rsl-i mesel:
*
ki yay mikdar, mira srasnda Hz. Peygamberin Allaha yaknln anlatmak iin
kullanlr. Allaha yaknlktan kinayedir. Kuran- Kerm, Necm (53)/9.
192
Meseldr aglamaz kend den kend densin sen (G

145/3)
stifham:
Kf kef gee eger kh- gamum ekse revn
Kan bir bencileyin aa tahamml getrr (G 52/6)
tikak:
em-i pr-ek ider ehre-i cnna nazar
ol mneccim gibi kim necm-i drahna deger (G 49/2)
Mbalaa:
Ger ecel gelseydi grmez yle n-peyd yatur (G 73/1)
Nida:
Var m lem ire bir smn-beden agyrsuz (G 95/4)
Tars:
193
Bir yaa derd bel v bir yaa zehr elem

Bir yaa cevr cef v bir yaa hecr sitem (Ms 17/I)
Tecrd:
ekdigm gam f ola lemlere n-geh diy
Ek-i emm ekdi ry- zerdme gl-gn nikb (G12/4)
Tekrr:
Telmih:
Zlf as-y Ms Hzra ebh hattu
Lal Mesh-i sn hl buhr- Meryem (G 128/4)
Tenasp:
Rite-i zerrn ile s virr szen baa (G 1/5)
Tevriye:
Temenn klsa derd ehli nola ger vasl- cnn
Tahayyr bahrine gark-b olanlar n ister (G 53/2)
Tezat:
Derd-i ku mkilin hall itmege ey dil mdm
Dnyede dn geer her chil mikdrsuz (G 95/3)
III.
BLM:
BURSALI RAHM DVANININ METN
Metnin Kuruluunda ve Yazmnda Dikkat Edilen Hususlar

1.
2.
a.
b.
c.
d.
Divan metninin oluturulmasnda 06 Mil Yz A 6803/1 numaradaki

nsha esas alnm, dier kaynaklarda bulunan manzmeler buna ilave edilmitir. Manzmelerin sralanmasnda da ummiyetle bu nshaya uyulmu, burada bulunmayan manzmeler Divandaki ilgili
ksmn sonuna ilave edilmitir.
Divan metni oluturulurken eski yaz iir mecmualarndan ok yararlanlmtr. Mecmualarda bulunan Rahm mahlasl manzmelerin
Bursal Rahmye ait olup olmad konusunda u kstaslar dikkate
alnmtr:
ncelikle XV, XVI ve XVII. yzylda yaayan baka Rahm mahlasl
air olmadndan eer mecmua XVIII. yzyl ncesine aitse ilgili
mecmuadaki Rahm mahlasl manzme, kuvvetli bir ihtimale gre
Bursal Rahmye ait kabul edilmitir. Mesela sadece XVI. yzyl airlerinin iirlerini ieren mecmualar bu balamda deerlendirilmitir.
nk Bursal Rahmye tarih itibariyle en yakn Rahm, Krml
Mustafa Rahmdir. Onun da hem vefat 1752 ylndadr hem de divannn tenkitli metni elimizdedir. Tespit edilen manzmelerin bu divanda bulunup bulunmad da mutlaka kontrol edilmitir. Nitekim
daha evvel Bursal Rahmye ait olarak gsterilen bir manzmenin
Krml Rahmye ait olduu net olarak ortaya karld gibi, Bursal
Rahmnin olduunu kesin olarak bildiimiz bir gazelin de bu Divanda yer ald grlmtr.
Hangi asra ait olduu net olarak belli olmayan mecmualarda ise,
mecmuada birden fazla Rahm mahlasl manzme varsa ve bunlardan
bir ya da birden fazlas elimizdeki Bursal Rahm Divannda bulunuyor, Krml Rahm Divannda da bulunmuyorsa, bu durumda mecmuadaki dier Rahm mahlas manzmeler de Bursal Rahmye ait
olarak deerlendirilmitir.
Yine baz mecmualarda ise, Bursal Rahm Divannda yahut tezkireler gibi baz tarih kaynaklarda matlalar bulunan gazeller gemektedir ki bunlarn da Bursal Rahmye aidiyeti kesin olarak grlmtr.
Bursal Rahm dndaki Rahmlerin XVIII. asr ve sonrasnda younlat grlmektedir. Bu bakmdan eski iir mecmualarnda bulunan Rahm mahlasl iirlerin Bursal Rahmye ait olmas kuvvetli bir
196
e.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
ihtimal olarak kendini gstermektedir.

Kimi kaynaklarda Bursal Rahmye ait olarak gsterildii halde Krml Rahm Divannda bulunan, ayrca dil ve slup asndan Bursal
Rahmye pek uymayan baz manzmeler Bursal Rahm Divanna
dhil edilmemitir. Bu tarz iirlere rnek olarak bk. Mecmua-i Er,
TDK Ktphanesi, Yz A 419, 19b-20a (Kenarlarda ve kimi zaman
ters vaziyette yazlmtr); TB, s. 330-331, 348, 360, 366, 368.
Dier kaynaklarda bulunmayan, sadece FT ve TBde geen, Bursal
Rahmye it olmas kuvvetle muhtemel manzmeler de almamza
dhil edilmi, ancak bu manzmelerde zaman zaman dzeltmeler ve
deiiklikler yaplmtr. rnein G 200/1de geen gzde kelimesi, TBde gzden eklindedir. Ancak vezin ve anlam faktrleri gz
nnde tutularak gzde olarak dzeltilmitir. Yine 200/2de geen
murd kelimesi TBde murd-, yahut G 111/5te geen sem
FTde semh olarak okunmutur ki kanaatimizce bunlar da yanltr. Bu rneklerin daha da arttrlmas mmkndr. Bunlardan bize
gre bariz yanl olanlar (murd, semh gibi) hibir izaha gerek
grlmeden dzeltilerek metne dhil edilmitir. FTde iirlerin alnd kaynaklar belirtilmediinden, metinlerin asllarna ulalamam, bu
yzden de FTdeki kimi yanllklar, tahmin olarak dzeltilmitir. rnek G 113/3, 113/5.
Manzmelerin hangi yazmann hangi yapranda getii, iirin sra
numarasyla ayn olan dipnotta gsterilmitir.
Birden fazla kaynakta bulunan manzmelerde metin tenkide tabi tutulmutur. Nshalar arasnda fark bulunan yerlerde, yap (vezin, kfiye, redif) ve anlam gz nnde bulundurularak tercih yaplm ve
metne alnmayan ekil vezne uygun ve anlaml ise dipnotta gsterilmitir.
Farklar gsterilirken nce beyit numaras, sonra metne alnan ekil
yazlm, ardndan iki nokta st ste (:) konularak karsna tercih
edilmeyen ekil ve bu eklin getii nshann ksaltmas yazlmtr.
Ayn msrada birden fazla nsha fark varsa bu farklar eik izgiyle
(/) birbirinden ayrlm, bir beytin deiik msralarna ait nsha farklar ise aralarna ift eik izgi (//) konularak ayrlmtr.
Divanda veznin bozuk olduu msralarn, mmknse tamiri yoluna
gidilmi, vezni dzeltilemeyen msralara dipnotta iaret edilmitir.
Metne tarafmzdan yaplan ilaveler keli ayra ([ ]) iinde gsteril197
9.
10.
11.
12.
13.
14.
mi, pheli olunan yerlerin sonuna yay ayra iinde soru iareti (?)
konulmutur.
Metinde, vezin gerei tarafmzdan yaplan kelime birletirme ve nl
dmesi durumunda, den nlnn yerine ayra konulmutur. ki
old-kold rneindeki gibi.
Tesdis, tahmis gibi manzumelerde Rahm'ye ait olmayan msralar,
tespit edilebildii lde, eik olarak yazlmtr.
Metnin yazmnda, mmkn olduunca, Prof. Dr. smail nver tarafndan evriyazda Yazm Birlii zerine neriler balkl yazda
belirtilen kurallara uyulmutur1. Mesela zel isimler yazlrken byk
harfle balatlm, ancak bu isimler ek aldnda ayra kullanlmamtr.
Aslnda uzunluk bulunup da vezin gerei ksa olmas gereken , ,
sesleri, Prof. Dr. Tunca Kortantamer tarafndan Gen Edebiyat Aratrmacsnn Yanllar yazsnda belirtildii gibi, metinde ksa olarak
gsterilmitir2.
Divanda bulunan Arapa ve Farsa ifade ve manzmeler de metinde
evriyazl olarak verilmi, bunlarn nsha farklar ve Trke anlamlar dipnotta belirtilmitir. Ayrca kimi zaman aynen eviri yaplmam, biraz daha geni ve mana esasl bir eviri yaplmtr.
Metnin yazmnda aada gsterilen evriyaz (transkripsiyon) iaretleri kullanlmtr.
smail nver, evriyazda Yazm Birlii zerine neriler, Ankara niversitesi Dil ve
Tarih-Corafya Fakltesi Trkoloji Dergisi, C. XI, S. 1, Ankara, 1993, s. 51-89.
2
Tunca Kortantamer, Gen Edebiyat Aratrmacsnn Yanllar, Marmara niversitesi
Fen-Edebiyat Fakltesi Trklk Aratrmalar Dergisi, Yl 1991-92, S. 7 (mil
elebiolu Armaan), stanbul, 1993, s. 350.
198
a, e,
a,
, z
k,g ,
v, o, , , u, ,
h,a ,e
y, , i,
199
DVN-I RAHM
KASDELER
BSMLLHR-RAHMNR-RAHM
1
KASDE- RAHM L-MEDH SULTN SLEYMN HN
1

eh-i gabr sipihr zre nitekim Rm sultn
Kevkib askeriyle menzil itdi hveristn
Ele yne-i gt-nm alup seher eflk

Sikender-vr t andan tem ide devrn
Krn itdi sitre askeriyle burc- arh zre

ekp shib-krn gibi gne bir tg-i brrn
Neberd in seher cnd-i Habele pehlevn- subh

Sokund nice zerrn per yannda arh kalkn
afak sanma ki gr- arh iinde Rstem-i hurd

Dkp zeng-i mu kann al old dmn
1 D 1b-2b.
200
Zmrrd kubben zerrn klh mihr-i lem-tb

Kl- zeng-br subh-dem feth eyledi an
Brc- arh ser-t-ser tonand tb- mihr ile

Nitekim mjde-i feth ile yir yir ehr dkkn
Gelp peyk-i beret mrde diller tze cn buld

Nitekim cism-i nmye iricek rh- hayvn
Hevya atd tcn bu haberden hsrev-i hver

Felekde arh urup kerrbiyn- mlk-i rhn
10
Revdur bu gazyin kl- tk- gerdndan

alnsa ks- sultn urlsa tabl- hkn
11
Ki yani h- bahr u ber Sikender-der Ferdn-fer

eh-i kiver-g bebr-i veg v zll-i Yezdn
12
ehenh- yegne Hazret-i Sultn Sleymn Hn

erg- tde-i hkn hidv-i l-i Osmn
13
Neyistn old yir yir nze det-i rezm-gh ire

Dilverler olupdur ol meknu bebr rn
14
u eyh-i mttehdr tekke-i heycda tg kim

Ad-y n-tvn kurbn getrmidr aa cn
15
Draht- bg- nusret old tgu peremi zre

Hm-y himmet h idinmi iyn an
16
Bana tcn oldurdu eh grdk kzlbau

Nola rbha saymazsa sezdur h- rn
17
u resme lle-ve tg yire dkdi ad kann

An pk itmeye olsa hezrn Nh Tfn
201
18
Sen ey h- r-efgen olupdur devr-i adlde

Hezrn kellesi grg bugn brde evgn
19
Gne bir altun skfl kuludur sitnuda

Gulm- zer-klhu bende itdi mh- tbn
20
Kuatdu zer kemer zeyn eyled altun beeklerle

Yanuda pdihum tg gibi nie ryn
21
Vcd safhasna yazd adnu ney-i tr

Midd- srh ile feth yetini hatt- mrn
22
erat genc-i mahfdr an hfz in adya

Klcu heft-ser ejderdr olmdur nigehbn
23
Ne hid-bz olupdur perr-i nusret rz- heycda

Kenr itdi liv-y eh gibi serv-i hrmn
24
Adnu hne-i kalbi nin trk olur h

Oku bir emdr anu ucnda ule peykn
25
Kaz bir cme-bah hid-i kadr kaddine rst

Gmden tgmesi encm hill altun girbn
26
Meger bir Smir mahbb olupdur tg-i hun-rz

Grrse cn virr aa ad yalman yalman
27
Sadetle sirit olm ezelden tnet-i pk(?)

Dahi sretle terkb olmadan cism-i heyln
28
Felekde adl olmasa eger mazlmu hndan

Tutard mihr meh ynesini jeng-i zulmn
27 Divanda bu beyte benzer bir beyit yledir: Devletle sirit olm idi net-i pk/
Mevcd degl iken da mhiyyet-i ey (Ks. 13/20).
202
29
Medr- devlet merkezlerine irmeye pergr

Tolansa henn py ile ger gerdn- gerdn
30
eh ry- cihn-rya arz- hl ider Rahm

Diler kef eyleye dilde olan her rz- pinhn
31
Hakkatle baa malm olur mhiyyet-i ey

Huds ile kdemden bahs idp bildm imkn
32
Bahristn- nazma yle virdm zb znet kim

Ola bir blbli seyr itse Sad bu glistn
33
Hev-y st- nazmum yle pr itmidr fk

alnmaz old tabl- nazm- Hsrev ks- Hkn
34
Man gllerinden bagladum bir nahl-i rany

Hazn irmez bahrna nitekim cennet-i sn
35
Belgat glsitnndan kopardum bir gl-i ran

Fakrne tekellf eyler isem ha erzn
36
Ne sm zerle dnem ne bir mansbla handnem

Beryz cmle hazlardan ne cismn ne rhn
2
KASDE- RAHM L-MEDH SULTN SLEYMN HN*

1
[feln feln feln feln]

Meger bir seher ki dil-i zr muztar
Has u hr klmd bln bister
2 D 2b-3b, K 444-448.
BALIK: KASDE- RAHM ELEB BERY-I SULN SLEYMN N K.
1 zr muar: zr u muar K.
203
Reg-i ddeden kan revn idi dem dem

Vcdumda olmd her my neter
Kaz trin atdukda kavs-i kaderden

Vcdum ezelden nin itmek ister
Tenm erha erha kh- melmet

Dilm pre pre ekl-i sanavber
u resme yakupdur beni nr- hasret

Getrmeye tkat bu nra semender
Cihnda bulnmaz refk olmag in

Ne bir merd-i sdk ne bir yr- yver
Cihn halk bed-ahd gerdn dndur

Zamne dendr felek sifle-perver
Edn erzil muazzez cihnda

El ahl olupdur muhakkar
Yiri nev-i sfil mislidr esfel

u kim cins-i l durur misl-i cevher
10
Leked-kb- dehr-i sitemkr oluban

ikest olmaduk kan bir p v y ser
11
Bu hlini grdkde dil dehr-i dnu

dinmidi bir gr kncin mukarrer
12
Cihnda fen ihtiyr eyleyben

Kihn u mihn idi yanumda yekser
3 ezelden: ezelde K.
5 hasret: hayret K // getrmeye: gtrmeye K.
7 dndur: dn D.
9 - K.
10 olupdur: oluben K.
204
13
Nid irdi bir subh-dem n-gehn

Didi ey husf- kamer gibi b-fer
14
Arabdan sefer kl yri mlk-i Rma

inver olup sal bu bahr ire lenger
15
Zamne gamndan dilerse rehy

Bir ulu harme yz sr ser--ser
16
Gumm u hmm yri ref kl ki

Diyem saa kimdr o merd-i hnerver
17
Ferdn-heybet Tehemten-salbet
Nermn u Rstem misli dilver
18
Sadkatle B Bekr Osmn-haydur

Muhammed-iyemdr sehyile Hayder
19
Hidv-i sadet Sleymn- dil

Aa ins cinn olupdur musahhar
20
Cihn mlki tgle kim olupdur

Arazla nitekim heyl-y cevher
21
Keml ehli grp haylt- nazmu

Didiler olupdur Nizmye hem-ser
22
Eger Cm n ide ir arbn

Yata mest b-h t rz- maher
12 idi: - D.
16 gumm u hmm: gumm hmm D / kl ki: klgl K // diyem: disem K.
18 : - D // iyemdr: nesebdr D / seyile: sesiyle K.
19 dil: lem K.
20 arala: garala K.
21 aylt: kemlt K.
22 b-h t: medh ola K.
205
23
Selmetde aklu letfetde tabu

Sadetle devlet saa iki ker
24
Gl elde zer ile ider vasf- cdu

Kef-i Ahmed ire nitekim hacerler
25
Semend-i cell ayagnda nali

Revdur ola halka-i g- Kayser
26
Eger det taga ire by- hulku

Ola lle nfe vire by- anber
27
Revdur disem hid-i kadre ben

Meh-i mihr-gster gl-i sye-perver
28
Peleng kablarla ey eh-svrum

Seh me-zrnda sensin gazanfer
29
ebistn- kadrde micmer bu gerdn

Buhr itmek in kevkibdr ahker
30
afak lle-gn mey gne zer tabakdur

Felek bezm-i cduda bir khne sgar
31
Krn eyleseydi sitrele Bircs

eref burc zre ola sad- ekber
32
Gamum gitdi kll grp zt- pk

Hallullaha san selm old zer
23 ker: cevher K.
24 - K.
27 - D.
31 ola: ola bir D.
32 zer: ezber K.
206
33
kard kenra sen drlerinden

Olup bahr-i mande Rahm inver
34
Benm vasfum ile sen by- hulku

Mem- cihn klupdur muattar
35
Met- kelmum u gevher misli

Gider krbn ile kiver-be-kiver
36
Gl kim safyla san cm- Cemdr

Olupdur gubr- havdisle mugber
37
Rev m ki devrde ey h- lem

Meh-i nev gibi ben olam zerd lgar
38
Kamu ber-murd old ben n-murdam

Arabdan Acemden gelen her shan-ver
39
Ben ol bgbnem bu bg ire dyim

Shan gleninden dirp tze gller
40
Kelmum ehenha arz eylemeklik

Cinna iletmek gibidr gl-i ter
41
Olurd ger aa nigh eyleyeyd

sretger-i hne-i n d peyker
42
Man gliyle bu bir nahl olupdur

Hazndan berdr imd u arar
33 en drlerinden: inverlerinden D.
35 gevher: cevher K // gider: gezer K.
37 zerd: zr K.
41 - K.
42 - K.
207
43
Blend stnua urdum yzmi

Gelp bir seher-geh ki ol sye-gster
44
Gtr zerre gibi an hk-i rehden

Nitekim budur n- hurd-i hver
45
Uzatma kelmu mutavvel kluban

Szi muhtasar kl virp zb zver
46
Nitekim bu menzilde sultn- gerdn

ekp askerini kura etr der
47
Hud devlet nigehdr olsun

Ne mlke ki dyim idesin seferler
48
Sadetle dyim olup cilve-ghu

Bu tk- zer-endd u frze-manzar
3
KASDE- RAHM ELEB*
1
2
[feiltn feiltn feiltn feiln]

Olcak tg-i riyzetle dil-ver rze
Asker-i nefsi syup old muzaffer rze
Pr-i pruz gibi hrmetle tutup halk- cihn
Lyk eylerse gllerde eger yer rze
43 seher-geh ki ol: seher ki olup K.

45 virp: diyp D.
46 etr der: ayme aver D.
47 ud-y d-gt nigehdru: ud devlet nigehdr D // idesin: iderse K.
48 olup: ola D // k: k D.
3 D 3b-4a, T 6-7.
*
KASDE- RAHM ELEB: KASDE- RZE T.
2 - T.
208
Mahzen-i genc-i lhye olupdur mazhar

Mhr urursa nola her agza yekser rze
ekl-i kandl gibi ehl-i riyzet geinr

Dilde Nr yetini eyledi ezber rze
Mh- nev sanma alupdur eline haner-i tz

Kesmege halkn halku meger ister rze
Eline sbha-i billr alup cmle menr

tdi her mescidi nryla mnevver rze
Tk- arh zre degldr grinen ekl-i hill

Der-i fsk zre kod kufl- mdevver rze
Tkda mhr-i Sleymnn bend itdgi bu

Mescide halk diler ide musahhar rze
Ham klup virmez iken halka dahi togr selm

Zhid kmetini eyledi enber rze
10
Nev-ars old ebistna meger ekl-i menr

Gerden gna virmi zer zver rze
11
Zeyn ider sanma kandl an mta-vr

Hl-i zerrn kod ruhsrna yer yer rze
12
Hayrete vard gricek an dmd- hayl

Ascak boynna meftl mcevher rze
3 agza: ere D.
6 sbha: sebha T.
8 itdgi: idgi D.
10 ebistna: ebistnda T.
209
13
Baklava sretidr tepsi ile hlede mh

Hazrete tume in m-hazar eyler rze
14
Mahrem-i Hazret-i Sultn Selm an Cell

Gicesi Kadr olur irse idi her rze
15
Hdmete bendeler gibi turur cmle menr

Kuadur her birine bir kemer-i zer rze
16
Kerem-i n- erfe ebh olmdur

Ho tutuldgna illet budur ekser rze
17
Mh- nev gnden alup nr kemle irir

Nola virrse cemle sen fer rze
18
Dmanu tut diy bir kerre eger emr itse

Mh- nevden eke katl itmege haner rze
19
Ztua fazl ile lemde bulunurd nazr

Sir eyym ile ger ola berber rze
20
Rifat kasrn seyr eylemege bldan

Hleden ad felek tkna manzar rze
21
Mh- nev sanma alupdur eline kse-i sm

Kapua geldi ged gibi ide cer rze
22
Ylda bir kerre gelp hdmete ihsnu in

Gark olup nimete old tvnger rze
23
Elem-i fakr gren mazhar- ihsnu olur

d irise olur ardnca mukarrer rze
17 (b): Kapua geldi ged gibi ide cer rze D.

18-21: - D.
210
24
Rahmiy altun ezp kse-i kandl ire

Var ise szler altun ile yazar rze
25
hid-i medhi bir vech ile tezyn itdm

Kod tahsnler idp ayagna ser rze
26
Nitekim d irip bula cihn revnak- tm

Zevk u dye nitekim ola mazhar rze
27
Ztu mri hem izzeti hameti

Ber-devm ide Hud ger irie her rze
28
El aup cmle menr ide melekler mn

Devlete ide her demde dular rze
4
KASDE- RAHM ELEB L-MEDH HVCE- SULTN SELM

1

Nev-bahr irdi diy glene hayyt- ezel
hidn- emene dikdi nie sebz-i hulel
Har irp pr cvn olmag m eyler

hir-i devr-i it old bahr- evvel
Leben-i mihr akcak burc- hamelden hke

Tfl-ve meyl ider evce nebt- esfel
Varak- goncadaki mesele-i rengn

tdi tafsl sab komad cmle mhmel
Bir ayag zre turup h- gl karusna

Servler hdmete crb gibi baglad bel
evk u dye: evk- dye D.

4 D 4a-5a.
211
Dest-i mahmr gibi encmen-i glende

Ditreyp old enr- emen elleri tel
Lle-i dil-i siyeh lal-i kab harda

Sret-i m- afak heyet-i Mirrh Zuhal
Bezm-i glende seher blbl olup gyende

Baglad h- gl ydna nevrzi amel
Hsrev-i gl yzine blbl-i rn-heng

Okd savt- Nigs gibi bir tze gazel
10
Eyledi gl tabak- lal ile altunn hal

Al evrka diler kim eke zerrn cedvel
11
Safha-i gldeki rengn szi fehm eyleyicek

Blbl-i shte zga didi var ey echel
12
Lleler al tutuk old ebistn kum

Nev-ars- gl in nergis olup altun tel
13
Ysemen aksini grdke Sreyy sandum

Havza yne gibi bd uraldan saykal
14
Gz aup hid-i glzra seher itdi nazar

Nergise virmi iken hvb- it hayli kesel
15
Derd-i ser virdi gl bana gavg-y hezr
9 Yazmada, beyit sonunda kafiye kelimesi olarak amel bulunmaktadr. Ancak bu kelimenin, hem daha nceki beyitte gemesinden hem bu beyitten hemen sonra gazel balamasndan hem de manaca metne daha uygun olmasndan dolay aslnda gazel olmas
gerektii dnlebilir.
10 kinci msrada veznin doru kmas iin al kelimesinin l eklinde uzatlarak, bir
buuk hece deerinde okunmas gerekmektedir.
12 lk msrada veznin doru kmas iin al kelimesindeki a sesinin uzun okunmas
gerekmektedir.
212
Srmege old cebnine kfe sandal

16
Geydgi kkum sad pre idince khsr

Virdi bir atlas- ser-sebz bahr aa bedel
17
Psbn blbl olup servler alm ele b

Goncalar tk- zebercedde yapup lal kulel
18
Cem gibi taht- zmrrdde oturd gl-i bg

Kod kec lle eh-i(?) efser-i lali Hirkil
19
Gona-leblerle ekp cm- meyi glende

Celes hayru celsi amil hayra amelin
20
Gonanu agzn yur gonca gl-b ile ki t

Midhat- zt efendiye diler ola mahal
21
lim fzl- dn-dil dni-perver

Menba- cd [u] seh rif-i ahkm- milel
22
Hem at-bah hat-p u kerml-ahlk

Hmi-i memleket-i er-i Nebiyy-i mrsel
23
zzet devlet ikbl aa yr u karn

Hem-dem-i ehl-i hner mahrem-i erbb- dvel
24
Kyil olursa kelmua sezdur ulem

Eyled mantk- hikmetle nice mkili hal
25
Marifet glenini klmaga ser-sebz mdm

Feyz-i kalb ile ebnem gibi olur menzil
26
Fikret hikmet ile klmasa ger terbiyeti

Ola hep heyet-i eflk [] ansr muhtel
19 (b) Arkadalarmn en hayrlsyla oturdular ve en hayrl ameli ilediler.

20 lk msradaki goncalardan birinin yanl olduu tahmin edilebilirse de, sonuta mevcut tek nshada ilgili msra ak ekilde okunmaktadr.
213
27
emene gelse id pye der glzr

Aks-i hurd-i cihn-tbla zerrn mahmil
28
Hk-i py gzine khl diy srme ider

h- tby dilermi ide nergis mikhal
29
Vasf- ztu sorcak Hteme erbb- seha

Dil olup her emen-i hki diye l-ysel
30
Sadef-i bahr-i marifde dr-i yektsn

rmesn gevhere seng-i havdisle halel
31
Rahm ihlsn arz itmez idi hazrete

Gevher-i medhi eger olmasa esbb- ilel
32
Cebr yok fil-i muhtra ey menba- cd

Aa ihsn ider ise nola in-i efal(?)
33
Kand-i nazmum ki gre myil olurlar uar

eker stine er nite ki zenbr- asel
34
Rite-i rz u ebi arhla ger zl-i zamn

Nitekim eyleye geh nks u gh atvel
35
eb rzu gee izzetle ezel t-be-ebed

Mihr mha nitekim ola mahal burc- hamel
32 kinci msrada geen in-i efal ifadesi hem vezin hem de anlam bakmndan sorun
oluturmaktadr.
214
5
KASDE- RAHM ELEB
1
[mefl filt mefl filn]

rdi adya rezm deminde yegne tr
Bezer revide atlan ince ylana tr
Bir murgdur ki asa kaan perr blini

Kalb-i ady eyler o dem iyne tr
Kmuht gr iinde dehnn aup yatur

Bezerse nola ejder-i te-zebna tr
Minkr- henn ile derrinde bzdur

Alur ikrn kaan olsa revne tr
Barmagyla gsterp eyler ireti

Rz- vegda kasa ad cn-sitne tr
Alur elin yabne atar b-vef durur

Arka virp tayanmasun eyd kemna tr
rr yiter garmine lk cstdr

Meydn virr ince egeri kaana tr
Bada per-i siyh irr kalbler yarar

Heyc deminde dndi hemn mihr-bna tr
Kej-ry olma sadra gep gzle yiri

Gsterse yoln nola togr varana tr
10
Agzn silp cigerde karr eylese nola

Dil mahzenini yard irp nakd-i cna tr
5 D 5a-5b.
215
11
Bir sille geldi agzn toldurd kan ile

Bilmez kimesne neyledi nitdi zamna tr
12
Togrulug ile hdmet iden irdi menzile

Bu nkte-i zebn ile geldi beyna tr
13
Bir kez elin pem diy hu kemn-vr

Ortaya atd kendyi itdi bahne tr
14
Kasd- ad iderse o dem kol kanad olur

Sunarsa yayn nola h- cihna tr
15
h- yegne Hazret-i Sultn Selm Hn

Peyk-i perindedr o eh-i kmrne tr
16
Cibrl grdi astn havf ile dkdi per

Ol eh-peri getrse virr armagne tr
17
Kilk idine debr-i felek nh kbbda

Atsa kemn- kadrini ger smne tr
18
Var cevheri dilinde v bir togr yrdur

Kalmaz yolnda dmen ba u cne tr
19
Tg alnca cevher-i rhn dmen

Bir cnibinden iledi ho nzikne tr
20
Her ne hevya salsa olur mr-ve revn

Togrulug ile hdmet ider sdkne tr
21
Zahmn grince sne-i adda tg

Hayrn olup aa kod parmak dehna tr
22
Agzn ad dil uzadup rz- rezmde

Hn- ad n ider kana kana tr
216
23
Tek tur yirde ben yiterin dmene diy

Dik geldi hayli rz- vegda sinna tr
24
Bg- dil-i adda meger ilmeden geer

Ba egmez ise ger nola serv-i revne tr
25
Bir emdr ucndaki peykn uledr

h- cihna sz- dilm t ki yana tr
26

27
ok pehlevn bu arsada kaddin kemn idp

rmez bu menzile ata ger b-bahne tr
28
Sund kemn- kadrini dest-i kaz baa

Sencileyin sunlmad bir pehlevna tr
29
Ser-menzil-i semda seher eh-svrumuz

Kaddin kemn idp ata ger kehkena tr
30
Devlet kemn elde kepde ola eh

Ola medr nite ki emn emna tr
6
KASDE
1
2

Meger bir dileri dr lal-leb dil-ber sever dery
Dern- dilden iler gzden ac ya dker dery
Karr yok hev ehli gibi rde-merebdr
Sabnu c idp tahrkine her dem uyar dery
6 D 6a-6b.
217
u del rzgru acsn tatlusn itmi dn

Ne del tz olursa yine an da geer dery
Dern lal ykt ile mercn ile pr sanma

Benm gibi elinden rzgru kan yutar dery
Degldr huk-leb bir ter-tabat hbdur gy

Geh sincbi gh mi hrlar geyer dery
Zemn gencne-i zerdr ki hikmetle tlsm olm

Nigehbn anu bir ejdeh-y heft-ser dery
Sab zencr urup gmgk del dvne olmdur

Grince kef geer cnn kendinden geer dery
i pr-drr gevherdr ta ser-sebze-i terdr

Leb-i dil-ber gibi cn-perver pkze-ter dery
Gezer her cy v her-cy dil-ber gibi geldikce

Yzin pr-n idp bd- sabya ter der dery
10
Dehn amaz sadef-ve gayra dil rzn ayn itmez

Kenr itmi dr-i maksdn bezer meger dery
11
Bandan gemedk bir nesne yokdur rzgr ile

Gzm ya gibi grm hezrn r u er dery
12
Gz aup makdemin gzler bugn bir merd-i meydnu

Habb ddesi olm zih shib-nazar dery
13
Hasan-sret Hseyn-sret olmdur Al-heybet

Nazar eylerse kahrndan ola zr zeber dery
14
Hill aksidr sanma grinen belki adu

afak-ve dkmege kann ekmi tg-i zer dery
218
15
Neberd in veg hengm gelse ekl-i mhden(?)

Taknm sagl soll yanna tg teber dery
16
Habb- bahr sanma aks-i mehtb ile her eb ol

Sefne kanda gitse gsterr ce fener dery
17
Sleymn gibi tahtu yil gtrse rzgr ile

Sab-ve zr-i destde olupdur ser-te-ser dery
18
Gam- dmen gzer klmazsa lyk zt- pkden

Be-gyet sf-dildr n kabl itmez keder dery
19
Neberd olsa kefde nzei seyrn iden ider

Ne hletdr bu kim dyim bitrdi ney-eker dery
20
Bahdrlk dilverlik ezelden eski krudur

Dell isterse aa gn gibi brhn yiter dery
21
Hemn ol syile bezer ki dyim ebr-i cdudan

Sadefden kse alm eline ki ide cer dery
22
dinmi lciverd kgd zre mevcden mstar

Meger kim Rahm-i eyd gibi medh yazar dery
23
Gzm merdmleri fer bulsa lyk ebr-i cdudan

Dr-i pkzeye olur mukarrerdr makar dery
24
Bu nazm- bdra virdi sret tze manler

Deiz mlikleriyle buld gy zb fer dery
25
Cevhirle u del bahr-i medh eyledm tezyn

Kod tahsn idp her beytin pyna ser dery
26
Nitekim cevher bir hvce gibi azm-i Hind idp

Diyr- Rm seyrin eyleyp ide sefer dery
219
27
Ayagua nisr eyleye mervr tabaklarla

Hezrn ll-i ll ile drr gher dery
7
KASDE- RAHM ELEB

Sahn- gabry gelp eyledi zver nevrz
Old harda meger Hzr ile hem-ser nevrz
Cylar sanma ki glzra seher old revn

ekdi Yecc diye sedd-i Sikender nevrz
Lle sanma ki dr-i jle ile zeyn old

Cem gibi ald ele cm- mcevher nevrz
Aks-i gllerle degldr leb-i cy zre habb

Hayme-i aln arz eyledi yer yer nevrz
Eline lal teber ald degl tc- hors

Olcak h- gle peyk-i teberder nevrz
Jleden hid-i gl gna nzklk ile

Zeyn idp takd nice drr mcevher nevrz
Sret tze cvn hare degin zinde vel

Old mande vel pr-i muammer nevrz
Bir nefesle emene mrde iken virdi hayt

Old s gibi bir rh- musavver nevrz
Pte-i emsde kl itdi zerin zerger-vr

hid-i nergis in dzdi zer-efser nevrz
7 D 6b-7a.
220
10
Cevher-i nmiye ahkmn ibrz itdi

Taht- unsurda idi geri ki muzmer nevrz
11
Hr sanma ki diler sid-i glden ala kan

Ald fassd gibi destine neter nevrz
12
Rstem cme-i ser-sebz geyer serv enr

Cer idp bd ile dmnn silker nevrz
13
Ylda bir kerre ider Kabe-i glzr tavf

Say idp nr gren hcya bezer nevrz
14
Makdeminden nola alsa benefeyle semen

Gelse olur gice gndzle berber nevrz
15
Sye sultn emen seyrini eyler tenh

Cme-i sebz geyer niteki dil-ber nevrz
16
Glene geldigi budur o azm-nu

Bg- icllini seyr eylemek ister nevrz
17
Rifat bgn seyr eylemege bldan

Rahne-i ebrden ad nie manzar nevrz
18
Tk- rengn ile ber-aks durur kavs-i kuzah

Kasru syesine olmaya hem-ser nevrz
19
Bg- cdu gibi seyr itmedi bir glzr

Glen-i lemi get eyledi yek-ser nevrz
20
Gtrr ni devt ile kalem ssen-i bg

Vasf- eltfu klmaga muharrer nevrz
221
21
Al evrk ile gl olmasa defterdru

Arz ider miydi gelp kapua defter nevrz
22
Lle-ve kann dkmege yire adu

Ssen takd miyn-bendine haner nevrz
23
ltiftula terakkde bulur ehl-i keml

Gl-i glzra virr niteki zver nevrz
24
Gl-bahr ad kenzek saa h glen

Zeyn ider bgu bir ker-i ahkar nevrz
25
Sen ehe hdmete tonansa nola her ecr

Hilat- tze geyer gelse bekler nevrz
26
Bu kasdemle nola kapua ger ge gelsem

Ylda bir kerre gelr glene ekser nevrz
27
Aks-i gllerle emen sahn glistn kuma

Glene gelse id pye der nevrz
28
Cd [u] ihsnua Rahm nola olsa mazhar

Hr u hke bahr ile virr fer nevrz
29
Gzlerm gzlese nola nazar- ihsnu

Nergis ddesini itdi mnevver nevrz
30
em-i nergisde degldr grinen jle-i ter

Rzgrum grp cn ile aglar nevrz
31
Bg- cduda ykin tutd olup hvce-misl

Goncanu ksesini eyledi pr-zer nevrz
21 Msrada veznin doru kmas iin al kelimesinin bir buuk hece deerinde uzun
okunmas gerekmektedir.
222
32
Nev-ars- gl-i glzra virp znet-i tm

Nitekim ihresini hall ile yazar nevrz
33
Goncalar agz aup el gtre serv enr

Nitekim devlete ide dular nevrz
34
Glbn-i mri Hak eylese ser-sebz mdm

Sahn- gabry nitekim ide ahar nevrz
8
KASDE- RAHM L-MEDH SULTN SELM HN

1
[mefiln feiltn mefiln feiln]

Sepde-dem yine ibd- lem-i imkn
Vcd hilatn itdi nmeye ihsn
Sahfe-i emene yazd hme-i kudret

Huds- dehre dell olmaga nie brhn
Grindi ebr-i bahr iinde kulle-i kh

Siyh lla deyr ire nitekim ruhbn
letdi gy- ity bu arsadan tara

Eline kavs-i kuzahdan felek alup evgn
Sad-y radla kh zre sanki ebr-i teng

u tfldur ki ide d- mderinde fign
kfe penbe-i gaflet durur ki gndan

kard hu an dest-i kudret-i Yezdn

kfe h- tekverde kim ola pyn
8 D 7b-8a.
223
Hev-y mihrle germ old bezm-i glende

Diline evk ile dg urd lale-i numn
Libs- al ile gl hr u haslara mahrem

Aceb mi blbl-i zr olsa hecr ile nln
10
Fireng abka geyer lle dil-ber-i ters

Sanemler ile mzeyyen olup bu deyr-i cihn
11
Muallim old sab mekteb-i glistnda

Oktd goncanu etfline Bahristn
12
Nihl-i serv emende bu matlau makar

Rumzn eyledi ezhr- bg [u] rga beyn
13

Cebni zre kod tfl- gonca katre-i kn
14
Bahr- nev irip zeyn olund meh-rlar

Niteki ravza-i ulyda hrla glmn
15
u resme buld perlerle her emen sret

Niteki btler ile zeyn ola nigristn
16
Bahr- tze virpdr cihna revnak- tm

Meger ki seyre kar ol eh-i azm-n
17
Hidv-i kiver-i izzet nizm- devlet dn

erg- tde-i hn- neyyire-i Osmn
18
Ki yani Hazret-i Sultn Selm ol hnu

Kemne bendesi Fagfr [u] Hsrev Hkn
17 kinci msran sonunda vezin bozulmaktadr.
224
19
Nin- nali semendidr efser-i ikbl

Gubr- dergehidr khl- dde-i ayn
20
Sarr-i hmesi halll-i mkilt- umr

Zamr-i renidr kif-i rumz- cihn
21
Sadet ile vcd- erfi olmdur

Makarr- gevher-i cd u hazne-i irfn
22
Vcdu ile cihn mlkine hayt irdi

Niteki cevher-i cisme irince nee-i kn
23
erg- mri syindrmez idi bd- fen

Eger ki hfzu eli tutsa stine dmn
24
Nesm-i terbiyet lutfla gzer klsa

Biterdi sahre-i sammda snbl reyhn
25
Hezr em-i mnevver uyard cdu eli

Cihnda mh gibi hare dek olur tbn
26
Blend-himmet ol bzdur hm-pervz

Firz- kngre-i ara gh ider tayern
27
rete mfevvez tekallbt- umr

nyete ment intizm- kr- cihn
28
Sen ol emr-i eklm-i evc-i izzetsin

Sary- kadr iinde felek tokuz eyvn
29
Du-y devleti ben nice idem tahrr

Devt beste-dehn u kalem ikeste-zebn
30
Elm nice ire takrz-i vasf- ztua kim

O mlki peyk-i hayl itmedi dahi seyrn
225
31
Hayl gllerini dirdi bg- medhde

Bu bgbn- tefekkr girp bu bga revn
32
Zamnede yine bir nahl bagladum tze

Kad-i nigr misli gren olur hayrn
33
Ne bgdur bu ki hergiz aa hazn irmez

Ne nahldr bu ki her demde glleri dn
34
Fign iderse nola Rahm andelb-s

Zamne gonca-i maksdn itmedi handn
35
Bu enbuh kafes iinde blbl-i zrem

ikeste-bl idpdr havdis-i devrn
36
Ne rzgr msid ne baht- devlet yr

Aceb mi rad gibi dyim eylesem efgn
37
Felek sitzesi bir yaa tane-i ad

Diyr- gurbet-i krbetle gayret-i akrn
38
Zamneden nice ekv idersin ey dil-i zr

Du-y devletin eyle heme vird-i zebn
39
Niteki hid-i gl karusnda glende

Fign u nle ide andelb-i pr-efgn
40
Serr-i evc-i selmetde ber-karr olasn

Sadet-i ebed ile ho ger devrn
226
9
KASDE- RAHM
1

Yine olmaga emen mlkine server nergis
ekdi her cnibe arz eyledi leker nergis
Taht urup sahn- zebercedde karr eyleyeli

Old mlk-i emen h mukarrer nergis
Kurd glende seher-geh tenefi krmz gl

Bana geydi bir altun sulu migfer nergis

Gtrr banu zre legen-i zer nergis
Kadeh etrfna yah-prelerin zeyn itmi

N ider ghi hakmnece sgar nergis
d-gh- emen iinde yine tfl gibi

Taknur bana altunluca teller nergis
Ts- zerrnle ryi-i dkkn itdi

Old bzr- emende yine berber nergis
Rinddr akesini cmle virr bir kadehe

Ksesin klm iken pr-dr gevher nergis
Bahr-i harda emen ire it kasdn idp

Cmesin bana sard inver nergis
9 D 8a-9a.
2 sahn- yerinde Dde taht- bulunmaktadr. Ancak kelime msra banda kullanldndan ayn msrada ikinci defa kullanlmas zayf bir ihtimaldir. FTde bunun yerinde
sahn bulunmaktadr (s. 55). Fakat kaynak belirtilmemitir.
227
10
Koydlar gice meger gc ile agzna arb

Ki seher old yine jle ile ter nergis
11
Varn virdi meye old kadeh cerrr

Geri olmd ezel hayli tvnger nergis
12

Jleden geri alur sbha-i gevher nergis
13

Old bezer yine Krn- kalender nergis
14
Nm-nrencle alm eline sgar- zer

Var ise def-i humr eylemek ister nergis
15
Bu meseldr bak altunlu eli kesmez imi

Ele ba ald gelp ka berber nergis
16
Kse bzr- emen ire kurup hengme

Bir anak zre nice kseler oynar nergis
17
Gep ahama yakn hid-i gl karusna

Sanma gzini yumar aa gz eyler nergis
18
Var ise sm zeri kalmad am old

Eline kse alup gelmi ide cer nergis
19
Nice gndr gz aup hk-i rehini gzler

Bulcak khl gibi gzine srer nergis
20
Mr-i iklm-i shan yani Ninc Beg kim

Yd- lutfyla gzin aa der her nergis
21
Ey ki by- keremle ireli bd- sab

lem kld dimgn muattar nergis
228
22
leme ayn- inyetle nigh eyler ise

Hli yir kalmaya tola kamu kiver nergis
23
Bg seyr eylemege gelse idi avu-vr

Halka savul diy ala ele e-per nergis
24
Rz- rezmde eger hm ile klsa nazar

Yidi balu grine dmene ejder nergis
25
Glen-i dehre irerse nazar- kahru eger

Hare dek eylemeye bir dahi ser-ber nergis
26
Hm- esb gricek gkde gne lerze ider

Sarsar ugrarsa emen mlkine ditrer nergis
27
Kesse baum eger gzleri dem mi grr

Hak-i py ideli bana efser nergis
28
Altun skfle emen mlkini seyr eyler iken

Rzdur olmaga saa yine ker nergis
29
Mest mahmr gzin amaga yok dermn

Sgar yine ba stine tutar nergis
30
Bir gazel didm idi gice seher evknden

Okuyup su gibi itmi yine ezber nergis
31
Yd- lalle alursa ele sgar nergis

Komaya elden an t-dem-i maher nergis
32
Bg- kadrde anu mihr ile hem mh- mnr

Bir sifl ire olupdur iki asfer nergis
33
Ttiydur ayagu toz ey rh- revn

Her dem anula ider dde mnevver nergis
229
34
Zeri devrde siperlerle ledirdi gle

Tcn anu in eyledi pr-zer nergis
35
Lle-ve kann dkmege yire adu

Berg-i ssenden alup destine haner nergis
36
Yzi grmeyicek iki gzm grmez olur

Nitekim gn gricek gzini yumar nergis
37
Bg- dehr bilrz geri ki grr gzidr

Ha lillah ki diyem eme bezer nergis
38
Sensizin ey yzi gl seyr-i glistn itsem

Lleler od grinr emme ahker nergis
39
Gzlermde gricek aksi anu ayndur

Tolu b ile sifl ire ki korlar nergis
40
Vasfu ile bu kasdem benm ol ravza durur

Cmle etrf anu ola ser--ser nergis
41
Subh-dem jle degldr grinen emmde

Hl-i devrna nazar eyleyp aglar nergis
42
Gzlerm terbiyet gzler ise nola mdm

Pertev-i mihr ile gler alur nergis
43
Ehl olan bde-ve ac ekp ayakda kalur

Chil olan tutlur bada sgar nergis
44
Bu kasde nola benden eger eylerse zuhr

Hkden zhir olup buld nm her nergis
39 Bu beyitten sonra FTde farkl bir beyit bulunmaktadr. Hlbuki ilgili beyit mevcut
yazma Divanda yoktur. FTde ise hibir kaynak belirtilmemitir. Beyit yledir: Iy u
nu demi gl kan bahr eyym/Gezdirr bezm-i emende yine micmer nergis Bk.
FT, 59.
230
45
Mihnet derd ile ben zerd zaf oldugum

Hl diliyle diye sorar ise her nergis
46
Bir nazar nola bu ben hasta[y] ho-hl itse

Terbiyet eyleyicek dah og artar nergis
47
Nice kim encm ile zeyn ola bu sahn- felek

Nitekim bg- cihna vire zver nergis
48
Glen-i devlet-i mri Hak itsn ser-ber

Bgda eyledgince yine ser-ber nergis
49
Zeri hal itdigi bu kse-i zerrn ire

Rahmiy szler altun ile yazar nergis
50
Ddeden gerd-i gam silse nola cdu eli

ftb ile ider emini enver nergis
51
Pr-gubr old meded gerd-i havdisle gzm

Sarsar irseydi olur niteki mugber nergis
10
KASDE- RAHM
[mefl mefl mefl feln]

Ddr- felek old mirt- mcell
Ruhsrn d itdi yine anda tem
Zerrn tabak ire grinen ekl-i meh-i nev

Dndi u horsa kola engti muhann
n grdi ars meh-i nev d-i cemlin

Prze tabakdan nie dr eyledi yagm
10 D 9b-10a.
231
Y Msr- felekde meh-i nev Ysuf- de

Arz eyledi ruhsrn mnend-i Zleyh
d old diy geydi afak krmz atlas

Kim olm aa mh- nev altun ile tamg
Hsn felege nal-i zeri urd meh-i nev

Mihr ola svr eyleye t d tem
Altunlu girbn ile gy ki sipihr

Geydrdi afak egnine prhen-i vl
N eyle mey-i srh diy kld cihna

Pr-i felek eylerdi sepdi ile m
Hercy gzeller gibi geldi bir iki gn

Mahlk tonatmaga yine d-i dil-r
10
dm benm oldur ki cemlin grem anu

Kold ulemya eigi maksad- aks
11
h- bleg ema-i eyvn- feshat

Mr-i ukel yani ki ser-leker-i dn
12
Mn-i ezel eyledi mevzn u murakka

Ser-nme-i tabu idicek lutf ile in
13
Bir bahr durur nrdan ol tab- latf

Kim iki habb meh [] mihr-i felek-r
14
Hikmet gzini asa eger fikr yznden

Ekl-i semvt olna cmle tem
15
Ren gre hurd-i izrndaki hli

Ger hk-i reh khl idine dde-i am
16
Ba egmese ger kadre destindeki dri

232
tmezdi felek farkna sr- sreyy

17
Medhde ekerler yidi tt gibi Rahm

Dirlerse revdur aa bebg-y eker-h
18
tdi yine ol glen-i vasfuda terennm

Olursa lakab nola aa blbl-i gy
19
Gn gibi ergun oluben dehre vire nr

Ger bir nazar itse aa ey kadri muall
20
Yaza nitekim hkm-i Hudyile meh-i nev

Menr- sipihr stine altun ile tamg
21
Ey arh felek gibi bugn mesned-i l

Fazl ehli in old kapu maksad- aks
22
lemde sftu kamu ahlk- Muhammed

Oldu nitekim ztnu ismiyle msemm
23
Bir yne-i gayb-nmdur ki zamr

Ekl-i cihn gn gibi hep anda hveyd
24
Tabua nola ger dir isem bahr-i man

Rengn kelmua ya hod lal gher-s
25
Zav okur iki shtedr imdi kapuda

Hurd-i sipihr ile mh- felek-r
26
Bir lahzada bi cilve klur hid-i man

Mirt- dil olaldan pk-i mcell
27
eh-bz- man olal tab- latf

Kyil sze cmle sen zmre-i dn
27 Bu beyit, bir beyit sonra tekrar yazlmtr. Sadece, tek bir kelime fark vardr (laf:
blend). Bu durum muhtemelen mstensihten kaynaklanan bir hata olduundan, ilgili
mkerrer beyit metne dahil edilmemitir.
233
28
Gencne-i kalb gher-i sdk ile prdr

Mirt- dil nr- yakn ile musaff
29
Resm itdi bugn nak- murdtu ren

Meh cebhesine bu felek-i yne-sm
30
Ne lutf ola kim tapua Hak itmedi ihsn

El-minnet lillh tebrek tel
31
Olsun drilp dmen defter-i mri

nvn- ebed-nme-i ikblle tugr
32
Dvn- kaz ire tutup hme Utrid

tdke her ahkm kader levhine imz
33
di mbrek ide Hak kadri al

Her gn saa sermye-i izzet ola in
11
KASDE- RAHM ELEB*

Bg- cihna irdi saf-y ferah-fez
Demdr ki ehl-i diller ide irete sal
Zeyn old drl reng ile fer-i zmrridn

Sald leme yine gencne-i Hud
h ile alup bu dil-i mbtel mdm

Gl goncasn niteki her dem aar sab
30 Bereketli ve yce olan Allaha kr olsun.

11 D 10a-10b; K 441-444.
*
BALIK: - K.
234
Blbl ider fign Zleyh gibi her n

Msr- emende Ysuf- gl arz ider lik
Glen iinde b- revn gren sanur

yne-i musaykal- cm- cihn-nm
Hr- cefy grdi eker blbl-i nahf

Sahn- emende gl kzarup eyledi hay
Bd- hazn irimeye bu glene diy

Serv enr elin gtrp eyledi du
Ssen eline tgin alup yrdi hemn

Glende b- ebnem ile eyledi cil
Grz-i girn dna alup benefeler

Gller siper taknd ekp servler liv
10
Cem old yir yirin yriyp asker-i bahr

Ol saf- zamn ile t eyleye gaz
11
Yani cihnda Hazret-i Paa mun-i halk

Mesned-nin-i mlk-sitn memleket-g
12
Gelmez vakr- hilmine bir zerrece halel

Lev tebbetil-ciblu ve en-akkatis-sem
13
fk tutd adl ile envr- himmeti

Hurd-rtbet oldugna bu yiter gv
4 her n: mdm K.
8 tgin: aner K.
9 dna: destine K.
11 Bu beyit Kda 12. sradadr.
12 Bu beyit Kda 11. sradadr. (b) Dalar kurusa ve gk yarlsa.
235
14
Bir ptedr bu beyza-i zerrn ki tre

Bir halka old nzee nh enber-i d-t
15
Devlet yzine gerd-i reh vireli cil

Ayn gzine hk-i der old ttiy
16
Menr- rifat yazcak mni-i ezel

nvnn itdi dme lekel-izzu vel-bek
17
Dmen ne del olur ise kh- b-kh

Kahru yili irince ider cismini heb
18
Sen ol hm-y evc-i erefsin ki arhda

Kasr- kebdu zre kebter gibi sem
19
Rek itdi gn yze zin bilmeyp kamer

ynesinde anu in yok durur saf
20
Kaldurd parmagn yze karu didi em

ment billez halakan-nra vez-zy
21
Nal-i sm-i semende bezemese hill

arh- felek ba zre gtrmezdi dyim
22
Lutfu tabbi her dile tmr gsterr

Dr-y himmetle bulur hastalar if
23
Ehl-i niyz shil-i nz u niamdadur

Ztu olal bahr-i seh ile n
24
Ey ftb pertev-i adl amm iken

Zulm eylemek rev m baa arh- b-vef
14 zerrn ki: smn K.

15 - K.
16 lekel-izzu vel-bek: Kalc olman, izzetin dim etti.
20 (b) Nru ve ziyay yaratana inandm.
236
25
Devrde ekdigm gricek acd arb

Bezmde sgar agzn aup kalur taa
26
Mihnet ebinde kalmam ey em-i madelet

Zulmetde koma lutfu kl baa reh-nm
27
Fazl- Hud v himmet itmezse terbiyet

Akrnum ire fazl u hner ayb olur baa
28
Halk iiginde nie kym u kud idem

Cz stn- tu ne-buved secdegh- m
29
Arz- hner degl garazum bu kasdeden

Belki devm- izze ihls ile du
30
Rahm dusn eyle gel ol drr-i devlet

Bulmad bahr-i medhine hod kimse intih
12
KASDE

Glende geyp efser-i hne karanfl
Ba egmedi tc- ser-i hkna karanfl
Dg stine dg urd yakup sne kat kat

k gibi bir gonca-i handna karanfl
Glgni firengler ile cilveler eyler

Dil-ber gibi boynca girp kana karanfl
28 - K. (b) Senin eiinden baka secdeghmz olmaz.

12 D 11a; FT 67-68. Bu manzmenin ilk 15 beyti Divanda bulunmamaktadr. FTden
alnmtr. Ancak FTde kaynak gsterilmemitir.
237
Her goncas bir dgme-i ykta dnpdr

Dikse nola ger an girbna karanfl
veyle sokup bana bir ak hilli

Hbn- zamn gibi zarfne karanfl
San smiridr glguni destr ile yhud

Ters-beedr gelmedi mna karanfl
Geh gh geyer krmz atlaslar kat kat

Geh sde geyer niteki cnne karanfl
Evreng-i zebercedde yine niteki Dr

Hkm itdi emen mlkine mrne karanfl
Her bergi yeil kanlu birer hanere bezer

Takup biline dndi Nermna karanfl
10
Sandkn aup geydi seher al fireng

Tan itse nola behcet-i hbna karanfl
11
Ykt kadehden pr idp lal-i mzb

N itdi seher-gh hakmne karanfl
12
Bir ba nie kse dizp bze eyler

Hengme kurup geldi glistna karanfl
13
Laln kadehin bde-i ebnemle pr itdi

Mahmrlgn yazmaga mestne karanfl
14
Bir hokka-i frze midr lal ile yhud

Ykt ile pr eyledi peymne karanfl
15
Hdmet kemerin muhkem idp bir nice yirden

ker geinp bir eh-i devrna karanfl
238
16
Hkn- cihn Hazret-i Sultn Sleymn

El ad gelp cerre o sultna karanfl
17
Kne-i kudretde felek mihr ile hem mh

Bir khne sifl ire iki dne karanfl
18
Sahbya viren zneti laln siperdr

Virr nitekim revnak bustna karanfl
19
Pyua nisr itmege jleyle getrdi

Bir lal tabakda nice drdne karanfl
20
Alur myd destine prze asy

Rek itmese kapudaki derbna karanfl
21
Yz srmek in geldi eh ravzaa yoksa

Basmazd kadem lem-i imkna karanfl
22
Glzra gelp dse eger aks-i ceml

Yir gk ola dne meh-i tbna karanfl
23
Merdne takup bana bir perr-i sefdi

ster ki kaddi eke meydna karanfl
24
Sahn- emene klsa gzer te-i mihr

Gller kl olup ahker olup yana karanfl
25
Dmen-i gli cdu eli ideli pr-zer

Rahm gibi el ad bu ihsna karanfl
26
Arz eyle dil gel bu kelmu uarya

Olursa tekellf nola yrna karanfl
27
Yum agzu gel gonca gibi hatm-i kelm it

Niteki gele glen-i devrna karanfl
239
28
Gn pertevi neyleye nitekim kn- ademden

Renk ala dne lal-i Bedehna karanfl
29
Hk-i rehe tuhfe diy klmaga sr

Ykt koya hokka-i mercna karanfl
13
[KASDE]

Hazrdaki gl old mirt- mcell
Gabr gibi nergis gz aup itdi tem
Sultn- bahr irdi diy glene gerdn

Frze tabakdan nie dr eyledi yagm
Ser-asker olup h- gl ince akyk

Sahrya irp kurd seher hayme-i vl
Bir h gibi ha kup ysemen-i ter

Uryn oluban havza ider kendyi ilk
Blblleri iletdi olup hr ile mahrem

Glende iki yzllik itdi gl-i ran
San ne durur bl u per-i blbl-i ser-mest

imd ider turrasn anula mutarr
Her lle geyer bana bir tc- Keyn

Ol reng-i zebercedde yine niteki Dr
Boynn egp kald benefe gle kar

Dil-drna karu nitekim k- eyd
13 K 439-441.
Zerrn kadehin bde-i ebnemle idp pr

T kim yaza mahmrlgn nergis-i ehl
10
Blbl iiler hasret ile niteki Vmk

Gonca kzarup nz ider niteki Azr
11
Gller glp d olup gonca ald

Raks urd saf kesb idben serv-i dil-r
12
Bir glene irdm seher bd- sab-ve

Mnend-i cinn belki cinndan dah zb
13
Didm ki nedr bisi bu zevk u safnu

Bi evk ile didi iidp blbl-i gy
14
Kim geldi yine devlet ile merd-i yagne

Anun olupdur bu kadar evk hemn
15
Burc- shanu emsi bugn Hazret-i Aga

Erbb- safya iigi maksad- aks
16
Bir yne-i gayb-nmdur ki zamr

Ekl-i cihn gn gibi hep anda hveyd
17
Zav okur iki suhte der-i cerre gelpdr

Kapuda bugn mihr ile mh- felek-r
18
Cd u kerem ebri eger itse tereuh

Pr-mve-i mn ola bu nahle-i mn
19
mmdi budur kim ola zr-i kademde

Katuda kara kulu olup anber-i sr
20
Devletle sirit olm idi tnet-i pk

Mevcd degl iken dah mhiyyet-i ey
21
Medhle felek gna takdum nie gevher

arh zre degldr grinen ekl-i Sreyy
22
Mihr yinesi aslal tk- sipihre

Gstermedi bir ahs dah ztua hem-t
23
Rhum yirine geldi grp zt- erf

Dirsem saa ger rh- musvver nola cn
24
Medhe felek old hill ile hardr

ol tfl durur kim ala ol nal ile helv
25
B-h ola t hare degin bezm-i shanda

Keyfiyyet-i mazmn ki ire Cmye cn
26
Pye nisr itmek in geldi kapua

Gavvs- dr-i bahr-i shan Rahmi-i eyd
27
Kld yine ol glen-i vasfuda terennm

Olursa lakab nola aa blbl-i gy
28
Bu drr-i girn-myeyi gavvs- tabat

Pye nisr eyler ise lyk u al
29
Bir yaa gam- gurbet ile gayret-i akrn

Bir yaa felek cevri ile tane-i ad
30
Ahvl-i dil-i gam-zedeyi klmaga ilm

Besdr bu kadar merd-i shandna hemn
31
Dvn- kaz ire tutup hme Utrid

tdke her ahkm kader levhine imz
32
Olsun drilp dmen defter-i asr

nvn- ebed-nme-i ikble tugr
242
KITALAR
1
TRH- RAHM BERY-I CLS-I VEZRET- MEHEMMED PAA
1

Bir seher ibret ile eyler iken dehre nazar
Gaybdan guma iridi o demde bu nid
saf- h- cihn old didi ragbetle

Bir kerem kn ki hem n at k- seh
Ts- arh yiridr rasa vzesi ger

Su gibi sald bugn gnbed-i gerdna sad
Cmle esrr zamrine olupdur malm

stn nola olursa medr- ulem
Kevkeb-i bahtna hem burc- sadet menzil

mrini devlet ile t ki ziyd ide Hud
ltiftyla eref bulsa nola ehl-i keml

Pertev-i mihr ile glzr bulur nev nem
Sadef-i bahr gibi g idicek bu gheri

Ca geldi dil cn niteki kar- dery
1 D 11a.
243
Nie dr her biri bir necm-i drahende durur

Pertevi sald gl lemine hayli ziy
Tarh idp srrn devrn didiler trhin

Lyk- mhr-i Sleymn Mehemmed Paa
2
KITA
1
2

Tumturak- mehsin-i elfz
Virr insna ok eref amm
Kadr-i hcetce syleyp de skt
Eylemek klnedr amm
3
1
2
[filtn filtn filn]

Arsa-i nazm ire nice pehlevn
Kld kat- merhale emr ile
Server Rahm de bu meydnda
Menzil alursa aceb mi tr ile
2 D 46a.
3 Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, Haz. Mustafa sen, AKM Yaynlar, Ankara, 1994, s.
219.
MUSAMMATLAR
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15

I
Gam- dnyyile ey dil nice bir zr olalum
Varalum mutekif-i ge-i hammr olalum
Ski v mutrib-i gl-ihre ile yr olalum
Zhid-i huk szinden yri b-zr olalum
Ik evsfna gel mazhar- sr olalum
te-i ka yanup matla- envr olalum
Glen-i Rz okuyup mahzen-i esrr olalum
Mantkut-Tayr bilp mahrem-i Attr olalum
Yine bir serv-i hev-baha hevdr olalum
Pyna su gibi yzler srben zr olalum
Nakd-i cn ile visline hardr olalum
Boynumuzdan ralum yki sebkbr olalum
Akl terk eyleyben mni-i agyr olalum
Lle-ve dg- mahabbetle dil-efgr olalum
1 D 18b-19b, T 11-13. Metinlerde, msralarn sralarnda baz deiiklikler varsa da bunlar

yap ve anlam ok fazla etkilemediinden gsterilmemitir. Manzme nshalarda Terc-Bend balyla yazlmtr. Ancak bize gre, ilk bentteki btn msralar birbiriyle
kafiyeli olduundan onbeli musammattr.
I-6 ka: evke D.
I-7 Rz bilp: Rz okuyup D.
I-8 Manku-ayr okuyup: Manku-ayr bilp D.
I-10 pyna su gibi yzler srben: su gibi pyna yzler sryp T.
245
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
II
Nie bir medresede eyleyelm kl ile kl
Nie bir mzi v mstakbel ola dilde makl
Eyleyp fenn-i kelm ire nie bahs cidl
Zhir olmaz saa bir zerrece keyfiyyet-i hl
Hall olunsun dir ise saa ser--ser ikl
Yri bir rh-nmya iriigr abdl
Gstere t ki saa kande durur rh- all
karup cme-i zerki geyegr bir kara l
Hk-i pyine virp olsa hezrn miskl
Pte-i kda evk teiyile ol kl
Makar itdiyise mirt- dili jeng-i mell
Bir nazarla an pk eyleye yne-misl
Anda aks eyleye geh gh tecell-i ceml
ule-i hsnine karu yakalum perr ile bl
III
Nie bir kh- fen ire ikmet idelm
nki bk deglz nie gflet idelm
Nie bir nefs hevsna itat idelm
Cme-i zerki geyp nie zarfet idelm
Gel ber terk-i hev itmege himmet idelm
M-sivdan geben klli fergat idelm
Gezelm lem-i tecrdi seyhat idelm
Mihr-i lem gibi bir kursa kanat idelm
Gh geh bahr-i uhd ire sibhat idelm
Snemz evk ile pr-dg- mahabbet idelm
Arsa-i kda rne ecat idelm
II-10 kda evk: evkde k T.

III-3 hevsna: murdna D.
III-6 geben: ekp el D.
III-9 sebhat: seyhat D.
III-10 Tde bu msradan sonra, fazladan iki msra bulunmaktadr. Ancak, ilgili msralarn
Dde bulunmay, ayrca dier bentlerin hepsinin 15er msradan meydan geliyor olmas
bizi bu msralar dipnota almaya sevk etmitir. lgili msralar u ekildedir: Varalum trbe-i Mecnn ziyret idelm/Hlet-i derd-i dili anda hikyet idelm
246
12
13
14
15
Terk idp vaheti dvneye nisbet idelm

Yr in nr- gama yanmaga minnet idelm
Yrsuz gir diseler cennete nefret idelm
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
IV
Bir seher yile virp bd- sab glzr
Prehensz kod glende kamu ecr
Ad ayn- emen ibret ile enzr
Grdiler var bu cihn ire huds sr
Servler hayrete vard unudup reftr
Cylar nleler itdi tolanup kuhsr
Ssen lerzeler itdi ggerp ruhsr
Seyr idp srat-i seyr-i felek-i gaddr
Gonen sylemez old dehen-i dr-br
Nergis tc- zerin kapd felek-i ayyr
Hrhr itdi dili gone-i dehr hr
Kendye pend idben dir idi bu gftr
Nr- evke salalum cbbe ile destr
Terk tecrd olalum yani Kalender-vr
1
2
3
4
5
6
7
V
Rahmiy ger bize nz eyler ise cnne
Vuslat terk idelm kyil olup hicrne
Ski-i ku elinden ielm peymne
Delm ky- harbta olup mestne
Yakamuz k idelm irie t dmne
M-siv terkin urup bakmayalum devrna
Bir leked-kb gelp saltanat- hkna
III-12 vaheti dvneye: ayeti pervneye D.

IV-1 sab: fen D.
IV-2 ecr: ezhr D.
IV-6 itdi: ile D.
IV-7 itdi: ile D.
IV-12 pend idben: yr edinb T.
V-3 ku: k D.
247
8
9
10
11
12
13
14
15
ltic itme vezr ile der-i sultna

Yri var bas kadem dyire-i irfna
rif-i vahdet ise gel ber bu meydna
Bize Mecnn ile Ferhd durur hem-hne
Varalum tekye-i Vmkda olan akrna
Hsl cmle sal eyleyelm yrna
P-brehne gezelm lemi dervne
2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
[mefl mefln mefl mefln]

I
Ey dil nice bir dehr derdin ekesin muhkem
Bu br- girn itdi kaddini sipihr ham
Yd eyleyeyin g it bir hdise-i muzam
Bu kssa beynnda old nie dil ebkem
Bir gevher-i yek-tdan halk old kamu lem
Cehl ile kimi chil ilm ile kimi alem
Vasl ile kimi dn hecr ile kimi pr-gam
Kimisi ged olm kimisi eh-i ekrem
Gafletle nazar klma a gzi gel bir dem
Bu mesele bahsinde kllar olur mlzem
Bu bezm-i tarab-sza geh gh oluban mahrem
Tcn idp kej-rev ay eyler idi hurrem
V-7 gelp: gelr T.

V-8 itme vezr ile: etmeyelm zr-i T.
V-10 ise: olup D.
V-12 akrna: yrana D.
2 D 19b-20b, T 8-10; Karaelebi-zde Abdlazz, Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 240, 33a33b; Fahir z, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, Aka Yaynlar, Ankara, 1995, C. 1, s.
511-513. Manzme nshalarda Terc-Bend balyla yazlmtr. Ancak bize gre, ilk
bendin btn msralar birbiri ile kafiyeli olduundan ondrtl musammattr.
I-8 ekrem: lem T.
I-12 kej-rev: ke-rev T / idi: iken T.
I-14 yine: gir D (btn bentlerde).
248
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
II
cd idicek Vcib bu lem-i imkn
Bir gevher-i pk itdi mhiyyet-i insn
Derc eyledi kalbinde gencne-i pinhn
Nefs ejderidr anu her lahza nigeh-bn
Dil kiverin olm her biri birer hn
ll nidelm lem olmasa eger fn
Ayyr- felek kapd tc- ser-i hkn
N itmedi skender ser-eme-i hayvn
So uc yile virdi evreng-i Sleymn
Get itmege azm itdm etrf- glistn
Bu beyti okur grdm blbl idp efgn
G eyleyicek gller k itdi girbn
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
III
Celld- felek her dem ger ekse dil emr
Tut gerden-i teslm yok gayr dah tedbr
Ne yazd ise baa bir bir getrr takdr
Ger nk eger beddr olmaya kaz tagyr
Bir yaada hr- gam old baa dmen-gr
lm- ser-encmum seyrn idicek bir pr
Bir cm sunup kld sz- dilme tesr
San b- hayt ile klmd an tahmr
Vasfnda hred ciz diller idemez tabr
Old dil-i vrnum anula o dem tamr
Ol cm- saf-bahu etrfna b-taksr
Bu beyt-i dil-vzi klmlar idi tahrr
II-9 uc: demde D.

II-10 erf-: n-gh T.
III-1 dil: saa D.
III-6 ser-encmum: ser-encmun T.
III-8 klmd: klmlar D.
III-12 idi: aa D.
249
14
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
IV
Seyrn ideyin dirse pr-hn ser-i Dry
Var det-i fen ire gr lle-i hamry
Dnyya kys itse ger fshat-i ukby
Seyr eyle msellesde ekl-i zevyy
Bir ski-i mehveden n it yri sahby
D ky- harbta ol k- rsvy
Rhni nazar eyle grse ruh- zby
Sretde yrr kalma fehm eyle bu many
Bu pendi iitdkde ol dem dil-i eydy
Mey-hneye azm itdi get eyledi her cy
Bir encmene irdm grdm nie dny
Her biri tutar elde cm- tarab-efzy
Bu beyti okur grdm bagrn delp ny
evk ile sem eyler ol dem nie Molly
1
2
3
4
5
6
7
8
V
Rahm nola tliden eylerse ikyetler
ekdi bu feleklerden ok drl felketler
N-ehle myesserdr her drl sadetler
Dn-dil kmiller ekmekde melletler
kl ola dvne fikr olsa bu hletler
N-dna neden bilsem y bu riyetler
Bir gn beni hk eyler hir bu kasvetler
Sifle olanu varur ayagna devletler
IV-5 yri sahby: mey-i amry D.

IV-8 yrr: yri D.
IV-9 ol dem: n-geh T / eydy: rsvy D.
IV-10 mey-neye azm itdi: azm itdi arbta T.
IV-14 eyler: itdi D / Molly: Mevly D.
V-3 n-ehle: n-dna D / her: ok D.
V-4 melletler: nedmetler D.
V-8 sifle olanu: her ehrimen D.
250
9
10
11
12
13
14
Cn ile per-rlar eyler nie hdmetler

Var ise kymetden old bu almetler
Zevk ile srr ile itdi nie iretler
Dny gibi ukbda srsn nie rhatlar
3
MERSYE- RAHM ELEB BERY-I MERHM SULTN MUSTAFA

TBE SERAHU
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16

I
Kat- taalluk it yri mkrz- l ile
Ank-y Kf- kudret olanlar zebn iken
Kim basa vara heft-ser-i ejdeh ile
Dyim kaz vcdumuz hr u has misl
ltr adem diyrna seyl-i fen ile
Rhu beden ki riyet bir libsdur
kl gurr ider mi bu khne kab ile
eb kara geydi zdi san ebr-i tre-reng
emle sarnd ems-i cihn gkde a(y) ile
hum menr- arha kup eyledi nid
Kaldurmaga cenze-i h sal ile
Ol Mehdi-i zamna varup yr- gr olup
Gitdi cinna zmre-i l-i Ab ile
Old ehd Hazret-i Sultn Mustafa
Yr old aa h- ehdn- Kerbel
V-11 itdi: srdi T.

V-12 srsn nie: bulsan yine T.
3 Mehmed avuolu, ehzde Mustafa Mersiyeleri, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Tarih Enstits Dergisi, S. 12 (Tayyip Gkbilgin Hatra Says), stanbul, 1982,
s. 665-668den naklen Nuruosmaniye Ktphanesi, 4962, 175b; Topkap Saray Mzesi
Ktphanesi, Revan, 1207, 31a.
251
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
II
Celld- dehr ktil-i halk- cihn imi
Hn- afakla dmeni toptolu kan imi
Mirrh-vr haner-i zerrn ile hill
Bir ba kesici kan dkici cn-sitn imi
bretle kl nazar ki kamu halk- kint
Derbend iinde gice kalan kr-bn imi
d olma vasla hiri hicrn imi anu
Evvel bahru hiri hir hazn imi
Bir nokta ile zillet imi devlet-i cihn
Sultnlgu nihyeti lemde n imi
Bu dehr-i dn didikleri mekkre pr-fsn
Bir zulmi ok mrvveti yok b-emn imi
ret-fez-y glenin sret cihn
Mande hr ile tolu gl-sitn imi
Olmasa dlk nola ger gam zamndur
Gk geyse smn nola mtem zamndur
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
III
Fn olup zamnede bu hayl u bu haem
rdi bekya ol eh-i b-tabl u b-alem
eb tg-i ftb ile gssn itdi kat
Mhu ihta itdi cemlin gamm- gam
Bu katre katre sbha-i mercn durur yaum
Girmege mezrnu stinde dem-be-dem
Tbt zre dse nola dd- hlar
Olur siyh Kaben rtsi l-cerem
bret-nm-y yine-i mihr-i hver
Gstermedi anu gibi bir zt- muhterem
r-i ecel kemn-i kazdan kup hemn
Ser-penesiyle kld vcdn o dem adem
Tvs- bstn- risletle yr olup
Mirkt- himmeti kod ar stine kadem
Gencne-i sadet iken cismi cn ile
Hatm itdilerse nola an rsmn ile
IV
252
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Yd eyleyince iretini acd arb

Gzden knca aglad kan dde-i habb
Zerrn tabakla gn gibi sr iderdi sm
Meh sgarn tolu ierken ol ftb
fgr kld cismini ny eyleyp enn
Yold san nle klup eng ile rebb
Ser-t-kadem olursa nola ger kebd-p
Gkden gtrdi kendyi atd o dem sehb
Zikr eyleyp anu cereyn- kelmn
Dgdi ban talara ok nle kld b
Zencr-i zer asarsa nola tkna gne
Kandl old trbesi stinde mhtb
Ol ftb koynna koydkda zr-i hk
Kerrbiyn didi ki y leyten trb
Kand-i lebinde gerd-i fendan bulup eser
p takd gerdenine bogld o dem eker
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
V
Y Rab cinnda ol ehi l-makm kl
Knesini ravza-i Dar-selm kl
Havry aa cmle karava eyleyp
Glmn- bg- cenneti aa gulm kl
Seyr eyledke glen-i adni Burk ile
Ser-kelik itse vah gibi aa rm kl
Glmn- adn ile idicek ay u ireti
Bu bezm iinde mihr mehi iki cm kl
Kim kld ise hazret-i ehden an cd
Y Rabbi an iki cihnda czm kl
Ol yirde yatdugnca anu h-zdesin
Evreng-i saltanatda ebed mstedm kl
El gtrp sensna hu enr-vr
Rahm du-y devletini ihtitm kl
Bd- fen ham itmeye ol serv daln
Ser-sebz hurrem eyleye kaddi nihlini
14 Keke toprak olsaydm, Kurn- Kerm, 78/40.
253
4
[MSEMMEN]*
1
2
3
4
5
6
7
8

I
Grdm ol dil-beri olsun bire gubr didm
Gelmed yanuma gitd kan ikrr didm
Ne revdur takla sen gle her hr didm
desn cn u cihndan beni b-zr didm
Blbl zrn iit ey yzi gl-zr didm
Ahd peymnua gel eyleme inkr didm
Vade-i vasla hilf eyleme her br didm
1
2
3
4
5
6
7
8
II
Kahr idp dndi baa hm ile ol yr didi
Ya ne vird alamazsun u baa(?) var didi
Sen in baa ok tan ider agyr didi
Varayum hnee bir eb yiter ol zr didi
Sunayn agzua ho lal-i eker-br didi
Dehenden bu haber kmaya zinhr didi
Vade-i vasla hilf eyleme zinhr didm
1
2
3
4
5
6
7
III
Ey lebi ml sa snbl yzi gl-nr didm
.. .. gamu dnyeleri tar didm
ekerem nki sen cevri bisyr didm
Kademde kuluam bir dilegm var didm
Hasret eylemedin cn u dile kr didm
Merhem-i snei ben haste-dile sar didm
Meded Allah severse meded ey yr meded
4 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 3940, 89a-89b.

lgili mecmuada, manzmenin stnde Terc-bend-i Rahm bal bulunmaktadr.
III-2 Msra bandaki ksmlar ilgili yaprak kesik olduundan okunamamtr. Bu ksmn
tdi bauma eklinde olmas muhtemeldir.
254
Vade-i vasla hilf eyleme her br meded
1
2
3
4
5
6
7
8
IV
Beni gerek sever ise bire b-kr didi
Seg rakbe dilek eyle yri yalvar didi
Gndere saa beni yed o murdr didi
Ya hod ol iti sen ldr beni kurtar didi
Gresn mihr vef kanda olsar didi
Nice sayd olur imi ka dil-dr didi
1
2
3
4
5
6
7
8
V
Sylesem ku ile ta mdur er didm
Ikuu kr degldr gzelm r didm
Knc-i hasretde yatur derd ile bmr didm
Vasl ile eyler ise derdme tmr didm
Gelesn seni diy cn kat umar didm
Gzlerm subha degin her gice bdr didm
1
2
3
4
5
6
7
8
VI
Yiter oldu Rahmiy hecr ile gam-hr didi
Hne-i kalbi teng itmesn efgr didi
Bu gice arz iderem eme ddr didi
Szmi eyleme tek kimseye izhr didi
Varasun bekleyesn dr ile dvr didi
Subha dek saa klam vaslum sr didi
Vade-i vasla hilf eyleme zinhr meded
255
5
MSEDDES*
1
2
3
4
5
6

I
h elinden tlim d itmedi bir dem beni
Vuslat- dil-drum ile eylemez hurrem beni
Gark ider seyl-b- ek-i dde-i pr-nem beni
Hey meded devrn neye saklar aceb bilmem beni
ldrr hir bellarla dirg gam beni
Gzme lem grinmez seyr ider lem beni
1
2
3
4
5
6
II
d-gehde ol hill-ebry grdm d-km
Serv gibi salnup agyr ile eyler hrm
Sye-ve pyna ddm h idp ben mstedm
Okudum bu matla g eyledi her hs u m
1
2
3
4
5
6
III
Ol geen lemleri cnn ile yd eylerem
Ol haylt ile dyim zr glm eglerem
Tekye-gh- gmda ben dvne oldum ilerem
Gh kendmle geh dvra derdm sylerem
1
2
3
IV
Gitdi eyym- it iridi hengm- bahr
imdi zencrin srr dvnedr her cy-br
Her kii bir servi boyly idpdr der-kenr
D 20b-21a, T 18-19; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb 110, 58a; Mecmua-i Er, Yap
Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, Yazma Eserler, 1083, 27a-27b.
*
Balk: Mseddes-i Rahm, Mecmua (06 Mil).
I-4 bilmem: bilsem T.
256
4
5
6
Yrsuz ten haste dil efgr u aklum tr-mr

1
2
3
4
5
6
V
Bir hill-ebr gamndan Rahmiy oldum hayl
arh- kej-rev gibi olsam yiridr ser-gete-hl
Yr zlim k ktil sabr ise emr-i muhl
Vdi-i hayretde kaldum h kim Mecnn-misl
6
MSEDDES*
1
2
3
4
5
6

I
Rah- azmet zre vcdum svr idp
Himmet innn aa o dem stvr idp
Aldum elme baum terk-i diyr idp
evku odn cn u dile yr- gr idp
Nakd-i hayt hk-i derde nisr idp
Geldm kapua hdmeti ihtiyr idp
1
2
3
4
5
6
II
Evc-i sipihri menzil idp ftb-vr
Geh kulleler nimen idindm sehb-vr
Gh hazz semtine ddm arb-vr
hum irr arha atld ihb-vr
6 D 11b-12a; T 14-15.
Balk: Tesds D.
I-4 odn: o demde D.
II-2 arbvr: serbvr D.
257
1
2
3
4
5
6
III
Hecr teiyle lle gibi sne taglayup
Nahl-i murda rite-i mmdi baglayup
Taglar banda ebr gibi her dem aglayup
Kanlu yaum emenlere cy old aglayup
1
2
3
4
5
6
IV
Ey cd ile yegne v halll-i mkilt
Yzin srer cenbua env- mmkint
tse nola fakre geh gh iltift
Ddi garb eyledi terk-i taallukt
1
2
3
4
5
6
V
hsnu ile Rahmi-i n-d eyle d
Ol n-murd lutfu ile eyle ber-murd
Erbb- kle old der-i devlet gd
mr tavl eyleye Hak izzet ziyd
7
MSEDDES- RAHM
1
2
3

I
Bulan buld seni cn ire bir genc-i nihnsn sen
Bilen bildi seni cn nice cn- cihnsn sen
Bu mrde cismm hakk ki cn ire cnsn sen
III-2 murda: mde T/ mmdi: maksdu T.

IV-1 cd ile yegne v: ndir-i zamne-i T.
V-4 eyleye Hak: ola sen T.
7 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4277, 9b-10a.
258
4
5
6
Revn olsun saa rhum aceb rh- revsn sen

Ayn it kendi cn ne cevhersin ne knsn sen
Meknu kandedr bildr ne kn- l-meknsn sen
1
2
3
4
5
6
II
Adem sahrlar ire ekp ok zahmet-i rh
rp mlk-i vcda istedm ok yirde sen h
Ceml nola olsa bu dil cnu nazar-gh
Sen hecrle ser-gerdn-dilem vallhi billhi
1
2
3
4
5
6
III
Eger olmasayd nr- hsn lema-i tbn
Kalurdum zulmet-bd- ademde zr u ser-gerdn
eb-i hecrde koma em-i hsn arza kl ey cn
Ceml cndan ey cn- cihnum eyleme pinhn
1
2
3
4
5
6
IV
Visl kasrna her kim ki ku idine reh-ber
Virr evvel kademde sad hezrn evk ile o ser
ren ser virmek ile irdi ise vasla ey dil-ber
Benm cum fed olsun ceml tek baa gster
1
2
3
4
5
6
V
Harm-i vaslua derd bulnmaz dogr rh ey h
Ulu yollarda ger ku baa olmaz ise hem-rh
eh acz niyz ile benm budur szm her gh
Bu Rahm bendei srr- mahabbetden idp gh
III/1 ademde yazmada ademden eklindedir.
259
8
[MSEDDES]
1
2
3
4
5
6

I
Bi sul itsem birine gelmez ol mihrden cevb
Tlib olduka aa ol benden eyler ictinb
H bir vech ile olmaz iiginde feth-i bb
Derd mihnet b-kys u dg- hasret b-hisb
Yr b-perv dirg gussadan hlm harb
Sevmesn clemde kimse dil-ber-i l-cenb
1
2
3
4
5
6
II
Htr- gamgnmi rahm eyleyp d eylemez
Cnum bir lahza bend-i gamdan zd eylemez
Bu dil-i vrnum lutf idp bd eylemez
Aylar u yllar geer bir gn beni yd eylemez
1
2
3
4
5
6
III
Haftada bir gn baa carz- ceml itmez o mh
Ben ged-y b-nevyam ol serr-i hsne h
Hasret derd ile cmrm hecrde old tebh
Neyleyem ben haste y Rab bu gam u mihnetle h
1
2
3
4
IV
Old gitdke ess- ck dilde stvr
Benden ol frig benm derd-i dernum b-umr
Sne szn dde giryn ten zacf [] cn figr
Kalmad sabr u karrum olmam hayrn u zr
8 FT 95-96.
260
5
6

9
[TESDS]
1
2
3
4
5
6

I
it hengm gedi imdi nevbet nev-bahrudur
Olupdur yemyeil nehr ile ber clem kenrudur
Saln dery-y cka nki ol mh ikrudur
Tevekkl ber-Hud ile oarmak Kirdgrudur
Vcdu zevrakn sal bahr-i cka rzgrudur
Hudnudur oarmak sanma ey dil rzgrudur
1
2
3
4
5
6
II
Bu gl-zr- fenda bir seh-kmet ele girmez
Bu yolda virmeyince bau devlet ele girmez
Ganmet bil bu devri mevsim-i vuslat ele girmez
Gz a dem bu demdr bide bir fursat ele girmez
1
2
3
4
5
6
III
Ald gl gibi gl-zr- clem sebze-zr old
alnd serv-kadler seyr-i bga der-kenr old
Nevya balad blbl emende sad-hezr old
Havalar ictidl zre muvfk rzgr old
IV
Bugn meydn- k ire hnerverlik idem dirse
c
9 FT 94-95. FTde ilgili manzme mseddesler arasnda gsterilmitir. Halbuki, manzmenin mtekerrir beyti, Ahd Tezkiresinde Shr mahlasl bir aire ait olarak gsterilmektedir. Solmaz, age., s. 355.
261
2
3
4
5
6
Bau ortaya koyup tgi serverlik idem dirse

Bu arh- pre-zende ben de bir erlik idem dirse
Bu dery-y hakkatde inverlik idem dirse
10
TESDS*
1
2
3
4
5
6

I
Bulmayaldan vuslat- cnneye hergiz vsl
Hayretm grse ola dvne erbb- ukl
Mahremm derd beldur her tarafdan sag u sol
Gh mestem gh hayrn meskenm knc-i haml
Gh sagan gh hasta gh d u geh mell
Gh sultn- cihnam gh bir zde kul
1
2
3
4
5
6
II
Cevr idp gzden brakd h kim cnn beni
Tg-i gamla gnde bi kez ldrr hicrn beni
Prsi-i hl itmeseydi ey sanem yrn beni
N-murd itdi murdumdan meded devrn beni
1
2
3
4
5
6
III
N idp sk-i bkden ezel bezminde cm
Hsl old cna anu neesinden zevk-i tm
yle mestem ky- yr iinde eylerken hrm
Rst gelsem pdih- leme virmem selm
10 D 11b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 3940, 93b-94a.

Mecmuada Tesds-i Rahm bal vardr.
262
1
2
3
4
5
6
IV
Dr olaldan hasretiyle benden ol Ysuf-ceml
Olmam Yakb-ve Kenn- gamda py-ml
Hey birder sorma hlm eyleyp benden sul
h- hayretde kalaldan oluban ser-gete-hl
1
2
3
4
5
6
V
Ehl-i ku kimisi itmi melmet ihtiyr
tdi Ferhd ile Mecnn det-i hasret ihtiyr
rif oldur kim ide kesretde vahdet ihtiyr
Rahmiy ben eyledm cndan fergat ihtiyr
11
TESDS
1
2
3
4
5
6

I
Knc-i gamda cna eglence hayldr sen
Mrdeler ihy iden zevk- visldr sen
Seyr-i bg u det iden kadd-i nihldr sen
Fitne-sz olan ruhuda hatt u hldr sen
Fer viren mha ceml-i b-kemldr sen
Mihre hanerler eken iki hilldr sen
1
2
3
4
II
Hsne fte-hl olm gzeller gibi hep
Vlih eyd olup kudan irmi tb u teb
Zerd-r olup visl matlabn eyler taleb
Yz srerse kyua geldikce nola rz u eb
11 D 12a-12b.
263
5
6

1
2
3
4
5
6
III
Hlmi bilmem nie arz eyleyem dildruma
Bir nazar klmaz benm bu dde-i girynuma
Gamzesi tgin ekerken sne-i efgruma
Okudum bu matla geldi o dem gftruma
1
2
3
4
5
6
IV
Saf ekp karuda mjgnu gibi ehl-i niyz
Cn revn itmek diler olm kamu pr-sz u sz
Hsn hulkyla gzellerden bulaldan imtiyz
Gamze-i hn-hvru olm dil-ber bir mest-i nz
1
2
3
4
5
6
V
Rahmi-i zru dular eyleyp saa hemn
Mha bezer dir isem ebrlaru itme kn
Fenn-i nz senden grendi nola her nzenn
Dil-rblk nua gelmidr ey zhre-cebn
III-2 Msra sonunda olan girynuma kelimesi aslnda kafiyeyi bozmaktadr. Bunun
yerinde dr-bruma gibi bir kelime olsa kafiye dzelir.
264
12
[TESDS]
1
2
3
4
5
6

I
Ne cnda m-siv kayd ne dilde kl klm var
Dem--dem zikr-i Hakk ile ne rn hasb- hlm var
Ne dnydan ne ukbdan cevb ile sulm var
Lednn ilmine ddm benm gizl maklm var
Gandr glm k ile ne ml ne menlm var
Ne vasl- yre handnam ne hicrndan mellm var
1
2
3
4
5
6
II
Helk-i cn in gamze baa haner sunar cnum
Hemn teslm-i rh idp tahallfden geer cnum
u cd gzlerden gayr kimse yok sorar cnum
Bist- kurba kurbiyyet bulam diy iver cnum
Ne sag olmak murdumdur ne lmekden kaar cnum
Cihanda haste-i k olal bir hoca hlm var
1
2
3
4
5
6
III
Klup bu ek-i hnnm tenm hkin ser galtn
Vcdum var btn kll kabya virmiem eln
arb- k ile semm-i (?) gl fte v hayrn
Kanat Kfna ank olup dil mlkine sultn
Ne meyl-i Klbe-i Ahzn ne seyr-i sohbet-i yrn
Ne tan- zhid-i n-dn ne ceng ne cidlm var
12 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 2860, 66b. Manzmenin stnde Gazel-i Yahy Tahms-i Rahm bal vardr. Ancak manzme msra saysndan anlalaca zere tahms
deil tesdstir. Yahyann gazeli iin bk. Yahya Bey, Dvan, Haz. Mehmed avuolu,
stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1977, s. 318. Gazelin buradaki ile Dvandaki metni arasnda baz kk farklar bulunmaktadr.
III-1 Bu msrada, muhtemelen yazm yanlndan kaynaklanan bir anlam problemi vardr.
Msran doru ekli, Klup bu ek-i nnm tenm k serm galtn eklinde olabilir.
III-5 ahzn kelimesi, Mecmuada ivn eklinde ise de Divandaki eklinin metne
daha uygun olduu grlmektedir.
265
1
2
3
4
5
6
IV
Benem ol merd-i meydnu hakkat cst lki
Fed-y k klmam cihnda ml emlki
Melmet ehliyem nola dkersem bauma hki
Kim aar ge-i gamda yaturken zr u gam-nki
Ben ol hayrn- kam kim yitrdm akl u idrki
Ne lemden haberdram ne kendmden haylm var
1
2
3
4
5
6
V
Getr sk mey-i nb bu dem mest eyle uk
Hemn tevhd-i zt olsun unutsun cmle fk
Nazar kl hline her gh esirge saa mtk
Ferm eyle bu halk aup ey Rahmi uk
Cihan fndr ey Yahy Hvel-Hayy [u] Hvel-Bk
Degimem atlas- arha benm bir khne lum var
13
TESDS- RAHM
1
2
3
4
5
6

I
Kabza-i kudretde himmetden kemnum var imi
Menzil aldum tr-ve al ninum var imi
Mihr ile burc- erefde iktirnum var imi
Tli-i ferhunde mr-i cvidnum var imi
Devlet [] ikbl baht- kmrnum var imi
Kim seni grmege bir dah zamnum var imi
13 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz 3940, 98a. Dde bulunmayan bu manzme FTde de vardr
(s. 93-94). Ancak FTde hem kaynak gsterilmemitir hem de manzme mseddesler
bal altnda yazlmtr. Halbuki tesds olmaldr. Tesdis edilen beyit iin bk. Ahmet
Paa Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka Yaynlar, Ankara, 1992, s. 181. Ahmet Paann bu beyitle balayan gazeline ayrca Tc-zde Cafer elebi ve Tlib de nazre
sylemilerdir. Bk. Pervne Beg Nazre Mecmuas, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi,
Badat Blm, Yz 406, 272b.
I-4 li-i: lim FT.
266
1
2
3
4
5
6
II
tr-i gerdna br- k mahmil eyledm
Pertev-i hurdden zerrn selsil eyledm
Beyza-i(?) smnini mhu aa zl eyledm
Gn gibi her rz [u] eb kat- menzil eyledm
[Devlet ikbl baht- kmrnum var imi
Kim seni grmege bir dah zamnum var imi]
1
2
3
4
5
6
III
Nie eyym idi geri hdmetden dr idm
Yd olup her ndan halkdan mehcr idm
Tan- ad ile kahr- dehr ile makhr idm
ttisl geri yd itdike key mesrr idm
1
2
3
4
5
6
IV
Ben ki bir seyyh- kam gam diyrn seyr idp
Yr- gruz Khkenle khsrn seyr idp
Kesb-i hlet eyledm Mecnun mezrn seyr idp
Hsl dehr ser--ser get-zrn seyr idp
1
2
V
Tengn-y gamda iken Rahmi n-geh bir seher
Peyk-i d irip virdi kudmudan haber
I-6 Msra, Ahmet Paa Divannda Kim seni bir dahi grmege zamnm var imi eklindedir. FTde ise Kim seni grmeklge dai zamanum var imi biimindedir. Bk.
Ahmet Paa Divan, s. 181; FT, s. 93-94.
II-1 Mecmuada tr-i gerdn br- ka eklindedir. Ancak byle olunca anlam ok
uygun olmamaktadr.
II-2 Mecmuada, beya-i kelimesinin yerinde nre-i gibi bir kelime gemekteyse de
ok net deildir.
III: Bu bent Mecmuada yoktur.
V-1 tengn-y, Mecmuada neng nm- eklindedir.
267
3
4
5
6
Hasb- hl old zmde ibu beyt-i muteber

Okudum bu beyti tahsn itdi erbb- hner
14
TESDS- RAHM ELEB*
1
2
3
4
5
6

I
Nev-bahr olup iridi yine hengm- cnn
Dg- snem gibi sahrlar olupdur lle-gn
Yrsuz emm dker her lahzada seylb- hn
h elden kime feryd ideyin ey dehr-i dn
Htrum mahzn u bagrum hn u bahtum ser-nign
Sabra tkat kalmad gyet zebn oldum zebn
1
2
3
II
Bir seher glzra azm idp nice shib-keml
Sundlar destme bir dvn- glzr- hayl
Kevkeb-i ikblmi yd idp adum anda fl
V-2: Hasb-i hlm old ol demde bu ir-i pr-gher FT.

14 D 17b-18a; T 16-17; Mecmua-i Er, SK, Halet Efendi Mlhak, 245, 86a-86b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 3940, 91b-92a; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 796, 10a. Manzme; D, T, FT, TB ve ilk srada gsterilen mecmuada mseddes olarak gsterilmitir.
Halbuki manzme tesds olmaldr. nk mtekerrir msralar shak elebi Divanndaki
bir gazelin matla beytidir. Bk. skbl shk elebi, Divan, Haz. Mehmed avuoluM. Ali Tanyeri, Mimar Sinan niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1990,
s. 256. Ayrca mtekerrir msralardan ikincisi Rahm Divannda da aynen gemektedir.
Bk. Ahmet Mermer, Ktahyal Rahm ve Dvn, Sahhaflar Kitap Saray, stanbul, 2004,
s. 97. Nitekim manzme 3940 nolu mecmuada Tesds-i Rahm baln tamaktadr.
Ayrca SKde bulunan mecmuann ilerleyen yapraklarnda da (87b) ilgili beytin shak
elebinin olduu Mseddes-i Hadd(?) elebi Matla- shk balyla teyit edilmektedir.
*
Manzmenin bal D, T, FT, TB ve ilk srada gsterilen mecmuada Mseddes biimindedir.
I-2 lle-gn: ser-nign D.
I-5 rum mahzn: lim magbn D (btn bentlerde).
268
4
5
6
N-gehn geldi bu matla o demde hasb- hl

1
2
3
4
5
6
III
Ysufumdan ayr ddm nitekim Yakb- zr
Krbn- derd gamla eyledm terk-i diyr
Hrhr- gam vcdum eyledi zr u nizr
Kirm-i mihnet snemi ifgr idp Eyyb-vr
1
2
3
4
5
6
IV
Tg-i hasret cme-i cismm idpdr k k
Nze-i tan- addan h kim oldum helk
Knc-i gamda sne pr-dg u dernum derdnk
Elde bd u gzde b u dilde nr u bada hk
1
2
3
4
5
6
V
Rahmiy devrn beni Mecnn- ka yr idp
Sald sahr-y belya menzilm kuhsr idp
Kim gelrse yanuma hlmden istifsr idp
Okurum bu matla derdm aa tekrr idp
III-1 lk msra Dde 3. sradadr. / Yakb- zr: Yakbvr D.

III-2 Bu msra Dde 4. msra olarak yazlmtr. / eyledm: eyleyp D.
IV-1 hasret: sabrum D.
IV-3 sne pr-dg u: sne-i dg D.
V-4 tekrr: ir D.
269
15
[TESDS]
1
2
3
4
5
6

I
Zevk-i k lem-i frkatde fikr-i yr imi
Hlet-i vuslat hemn bir pertev-i ddr imi
Cn u dil bir lemasndan cmle pr-envr imi
em-i bahtum t ezel bu evkden bdr imi
Hk-i pyu tty-y dde-i hnbr imi
Hamd lillah kim grecek gzlermz var imi
1
2
3
4
5
6
II
lem-i vahdet diyen ka aceb zb dimi
Zhir egeri kimi rn kimi Azr dimi
Hayretinden dehete varup kimi Mevl dimi
Nka-i Leyly grmi Kays- b-perv dimi
Hk-i py tty-y dde-i hnbr imi
1
2
3
4
5
6
III
Cn- uka cefy geri kim cnn ider
Her ne eylese bu ben dil-hasteye hicrn ider
Dmen-i arh afak gibi dernum kan ider
Ky- dil-berde gl bu vech ile efgn ider
15 D 21a. Manzme Dde eksik olarak yazlm, FTde kaynak belirtilmeden tamamlanmtr. Biz de FTden yararlanarak manzmeyi tamamladk. Bk. FT, s. 91-92. Ayrca
manzme FTde mseddes olarak deerlendirilmitir. Halbuki tesds olmaldr. Tesds
edilen beyit iin bk. Ali Nihat Tarlan, Necat Beg Divan, MEB Yaynlar, stanbul,
1997, s. 297. Nectnin bu beyti ayrca XVI. yzyl airlerinden Gedizli Kabl (.
1591) tarafndan da tesds edilmitir. Bk. Mustafa Erdoan, Kabl brahim Efendi, Hayat, Edeb Kiilii ve Divan (nceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Gazi niversitesi, Sosyal
Bilimler Enstits, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, Baslmam Doktora Tezi, Ankara,
2008, C. I, s. 498-499.
270
1
2
3
4
5
6
IV
h kim sald beni hicrna arh- knever
Derd mihnetde diyr- gurbete kldum sefer
Sag esen cnna irdm nitekim bd- seher
Ba koyup destin pp didm aa ey ive-ger
1
2
3
4
5
6
V
Rahne sanma hk-i Rahm zre kim olm ayn
Grinen yir yir degl seng-i mezrndan nin
Birisi gy zebn olm biri gy dehn
Makdem-i yri grp bu vech ile eyler fign
16
MUHAMMES- RAHM ELEB*
1
2
3
4
5

I
Garaz szi durur bir mh- ehr-b sevmekden
Talebdr tlibe maksd olan matlb sevmekden
Hakkatdr bilr k olan mergb sevmekden
Temenn-y visl itmek degldr hb sevmekden
Garaz bir hazz- rhn durur mahbb sevmekden
1
2
3
4
5
II
Kul oldum sky cm- arb- ho-gvr in
Meded ddm saf-y lal-i cn-bah- nigr in
Esr-i bgbn oldum hev-y lle-zr in
Mrd-i pr-i k olsam aceb mi ydigr in
Kii bir cezbe hsl itmedr meczb sevmekden
16 K 449-450; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1641, 340a.

Balk, Mecmuada Muammes-i Rahm eklindedir.
271
1
2
3
4
5
III
Seher nezzre-i ebr-y yr- dil-sitn itdm
Nihn itdi yzin burka salup bilsem aa nitdm
Bir h- sz-nk idp cihn pr-duhn itdm
Yzme dest-mlm ebr-ve dutdum fign itdm
Hill-s bugn bir hid-i mahcb sevmekden
1
2
3
4
5
IV
Nazardan gib old gn gibi ol ksm- hver
eb-i mihnetde kald dil gam u gussa ile muztar
erg- dde old giryeden b-lema v b-fer
Bel v derd-i hecre bakmayup dil nleler eyler
All old nitekim Ysuf Yakb sevmekden
1
2
3
4
5
V
Glden k- ser-gete-i k- nigr olup
Sarardum n-tvn oldum gam- hecr ile zr olup
Tolanup tarf- kyu arh gibi b-karr olup
Dgersem Rahmiy snem aceb mi zerd zr olup
Bugn bir sm-ten garr gzel mahbb sevmekden
17
MUHAMMES
1
2
3
4
5

I
Bir yaa derd bel v bir yaa zehr elem
Bir yaa cevr cef v bir yaa hecr sitem
Kldlar trc ile dil mlkini rh- adem
Hne-i dilde ider cisr ile dav-y kadem
Gh frkat gh hasret gh mihnet gh gam
17 D 14b-15a; Mecmua-i Er, Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, Yazma
Eserler, 1083, 12a-12b.
272
1
2
3
4
5
II
Sret nakn grp kmaz gl bt-hneden
Cm- lal ydna dil gitmedi mey-hneden
Eksk olmaz h kim her dem dil-i dvneden
Mest-i k olup gl ol nergis-i mestneden
1
2
3
4
5
III
Hem-demmdr gurbet ire her nefes hum benm
Devletde sanma tenh bendei hum benm
Sal adem mlkine ben mehcr Allhum benm
Kim tark- k iinde old hem-rhum benm
1
2
3
4
5
IV
Zerrece mihr itmeyen ol mh- tbndur baa
Kim fez-y dehr anu cevriyle zindndur baa
Frkat [] vuslat hayl birle yeksndur baa
Her gice t subha dek gurbetde mihmndur baa
1
2
3
4
5
V
Vdi-i snemde Rahm leker-i hicrn olur
Gelmesn sabrum sakn dil hnesi vrn olur
Cn u dil mlki tenmden kbet tln olur
Bir dem ire geri kim dil tahtna sultn olur
273
18
TAHMS
1
2
3
4
5

I
lem-i tecrdde syiken hem-zdumuz
Mder-i dehri uyutmazd bizm ferydumuz
Rh- kudsler srer her subh-dem evrdumuz
Kurs- mehle he-i pervn olaldan zdumuz
Ehl-i fakr ire tenaumla kupdur adumuz
1
2
3
4
5
II
d olup sanma bu dehr-i b-sebta mlikz
Hzr-ve ilm-i lednle kyinta mlikz
Kimse hall itmez rumz- mkilta mlikz
Bir snuk sgarda seyr-i mmkinta mlikz
Biz harbt ehliyz byle olur irdumuz
1
2
3
4
5
III
Ger habb- cy-s gnbed cd eylesek
Y Hall-i vakt olup bir Kabe bnyd eylesek
Bir iki dem ay idp gamgn dili d eylesek
Tfl gibi lub ile bir hne bd eylesek
Girmeden iine vrn eylerz bdumuz
1
2
3
4
5
IV
Kurmadan dm- ecel her ku tende kl
Cevher-i cism dahi madm- mahz iken dili
Olmadan nr- vcd ile bu lem mncel
Saydumuz murgn- kuds-iyndur olal
Ankebt dm ile nr- basar sayydumuz
18 D 12b-13a. Tahmis edilen iir iin bk. Hayl Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka
274
1
2
3
4
5
V
Kmetm itdi felek Rstem kemn gibi ham
ol kadar tr-i kazdan Rahmiy ekdm elem
Ten hisrn ser-te-ser devr eyledi cey-i sitem
Cism-i pr-peyknumuz grp Hayl didi gam
Almaz d u ferah bu kala-i pldumuz
19
TAHMS*
1
2
3
4
5

I
Cihn gark-b olupdur dde-i ek-i revnumdan
Felekler Nl-reng olm durur dd- duhnumdan
Melekler bl per yakm durur sz- nihnumdan
Delden ayru eyd dil meh-i n-mihribnumdan
Kevkib her gice yummaz gzin h u figanumdan
1
2
3
4
5
II
Bugn Ferhd-ve bir kam mihnet diyrnda
Gli rsvy ider dg- tenm gam hsrnda
Mekn itsem aceb midr melmet khsrnda
Ben ol bz- hm-saydem ki lem murg-zrnda
Nie ank gibi yavru uurdum ynumdan
V-5 almaz d u ibaresi Hayl Divannda alamaz h- biimindedir. Bk. age, s.

157.
19 D 13a; Mecmua-i Er, SK, Halet Efendi Mlhak, 245, 87a-87b; Mecmua-i Er, 06
Mil Yz A 803, 72b-73a; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4277, 3a-3b; Yap Kredi Sermet
ifter Aratrma Ktphanesi, Yazma Eserler, 1083, 13b-14a. Tahmis edilen iir iin bk.
Hayl Divan, s. 223. Gazelin Hayal Divanndaki ile buradaki ekli arasnda baz kk farklar vardr.
*
Balk: Tahmis-i Rahm Beg Gazel-i Hayl, Mecmua (SK); Gazel-i Hayl Tahmis-i
Rahm, Mecmua (06 Mil Yz A 803, 4277).
II Bu bentteki msralarn sonunda geen bulunma hal eki (-da), Rahm Divannda uzaklama hal eki (-dan) olarak yazlmtr. Ancak ek Hayl Divannda bulunma hli eklindedir ve bu ekil iire de anlamca daha uygundur.
275
1
2
3
4
5
III
Devt- gam olupdur geri kim bu em-i girynum
Midd- srhdr anu iinde ek ile kanum
Yazuban mcer-y derd-i k kilk-i mjgnum
Mahabbet-nmelerdr kim saa irsl ider cnum
Ben ldkde seg-i kyu gtrse sthnumdan
1
2
3
4
5
IV
Nola Mecnn- k olsam ezel takdridr nkim
Tenmde mlarum yir yir cnn zencridr nkim
Bu yolda cn-fenlk ku tedbridr nkim
Sanavber gibi bagrum balu olsa yiridr nkim
Murdum mvesi bitmez nihl-i ergavnumdan
1
2
3
4
5
V
Dernu Rahmiy lyi-i gamdan klup hl
Yri bir ihtiyru ol reh-i knda p-mli
Kalender-ve tr it levh-i dilden hatt- mli
Hayl tekye-i ku olup meczb- abdl
Gedlar gibi gemek isterem nm u ninumdan
20
TAHMS
1
2
3
4
5

I
T-ezel hkm ki tahmr old tnet baglad
Cevher-i ka mahal in liykat baglad
Unsur- pkmde kudret bunca hikmet baglad
Ana rahminde tenm ol dem ki sret baglad
Bir sanem yadna znnr- mahabbet baglad
20 D 13b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 3682, 57b. Tahmis edilen iir iin bk. Hayl
Divan, s. 301. Gazelin Hayl Divanndaki ekli ile Dvn- Rahmdeki ekli arasnda
baz kk farklar vardr.
276
1
2
3
4
5
II
Cevher-i akl ile halk oldukda ayn- cihn
Mahzen-i dilde karr itdi nie genc-i nihn
Hfz ider agyrdan her dem an tg-i zebn
Genc-i cna nefs ejderhsn itdi psbn
n tlsm- demi std- hikmet baglad
1
2
3
4
5
III
Tengn-y dehrde derd ehli ekdi ok bel
Ik- Azryile Vmk old p-ml-i an
B-stnda Khken rne kld cn fed
Grdi Mecnn kim ben-demde yok resm-i vef
Vard ol dvne vahlerle lfet baglad
1
2
3
4
5
IV
Dehre erbb- nazar dirse nola dr- mihen
Py-ml-i det-i mihnetdr nice nzk beden
Harc idben yok yire nakd-i haytn cmleten
Mahmil-i tbtda olur met bir kefen
ol ki birka gn fen dnyda hret baglad
1
2
3
4
5
V
Gark- hn-b olsa lyk Rahmiy bu em-i ter
hid-i maksda irgrmez sipihr-i knever
Pisteri hr- bel blnidr seng-i meder
Yd- lalle Hayl n idp hn- ciger
Gr tabb-i hecr aa cn ne erbet baglad
277
21
TAHMS
1
2
3
4
5

I
Mahabbet arsasnda nie serler hk-sr ancak
Kimi olm ged-y k kimi ehryr ancak
Grp hatt- gubrn kkl ile b-karr ancak
Sabnu htr kynda yr pr-gubr ancak
Benm gibi o dahi bir pern rzgr ancak
1
2
3
4
5
II
Ezel bezminde rindn meclisine gelmedi sf
Mahabbet bdesin cm- safdan imedi sf
Saf v zevkum seyr eyleyp tan eyledi sf
Elmde l tt-ve meyi grdi didi sf
Be bu kend ayagyla ele gelmi ikr ancak
1
2
3
4
5
III
Mahabbet h-rhndan diyr- mihnete gitdm
Dehn hasretiyle nakd-i aklum bilmezem nitdm
Adem mlkini terk idp vcd iklmine yitdm
letdm tuhfe-i cn- hakrm yre arz itdm
Glp nz ile ol gl-ruh didi bu ydigr ancak
1
2
3
4
5
IV
Bel derbendi ire krbn- dil olaldan gm
Felek tabln her dem b- hum gmledr gm gm
Hilli snem nalin kys itdm seher grdm
Kamer bir penbe-i dgum durur arh zre encm hem
Dern- tenmden kan birka irr ancak
V
21 D 13b-14a; Mecmua-i E'ar, 06 Mil Yz A 1641, 285a. Tahmis edilen iir iin bk. Hayl
Divan, s. 176.
278
1
2
3
4
5
ekerken cm- hasret ire Rahm rze-i hicrn

Nasb old seher-geh aa bezm-i vuslat- cnn
Yakalar k olup arha iridi nara-i mestn
eb-i d eyledi gerdn hill cmn gerdn
Hayl dahi imez zhid-i perhz-gr ancak
22
TAHMS*
1
2
3
4
5

I
Slik-i rh- hakkat ol dil imden gir
k idp zerrn kaby gey ab imden gir
Mesken olsa nola knc-i fen imden gir
hir old n mr gedi hev imden gir
Nideyin el virdgin dny baa imden gir
1
2
3
4
5
II
Gitdi eyym- cvn old her mihnet fzn
Dd- hum eklidr elde as-y reh-nmn
Anberm kfr olup old elif kaddm nn
Prlik hengmdur gelmidr eyym- skn
Su gibi dil tfl akmaz her yaa imden ger
1
2
3
4
5
III
Ehl-i vahdet old dil terk itdi bu kesret gamn
Mlk-i lhtu btn dnyya virmez bir demin
Gh rhn geh s idpdr mahremin
Tyir-i kudsde nefs ad tecerrd lemin
Cfe-i dny gam dmez aa imden ger
22 D 14a-14b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1641, 173a-b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A

3291, 74a. Tahmis edilen gazel iin bk. Divan- Slih elebi (Cell-zde), Nuruosmaniye
Ktphanesi, Yz 3846, 49b. Salih elebinin bu gazeli ayrca, Gedizli Kabl (. 1591)
tarafndan da tahmis edilmitir. Bk. Erdoan, agt, C. I, s. 520-521.
*
Balk: Gazel-i Slih Tahms-i Rahm, Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1641, 173a.
279
1
2
3
4
5
IV
Hubb- dny ddede olur sebel ey mdde
em-i cna irr andan halel ey mdde
Mazhar- mecl-y Hak kl kalbi gel ey mdde
Ben cihn sevdlarndan ekdm el ey mdde
Ser-te-ser gavg-y dehri al saa imden gir
1
2
3
4
5
V
Merd-i dn-dil nazar klmaz cihna Rahmiy
B-bekdur krgh- leme irer fen
bu mande dimidr slik-i rh- Hud
Bir gn gh olmadu d gibi gedi m-mez
Slih hl nolur bri a a imden gir
23
TAHMS
1
2
3
4
5

I
Olanlar srete myil nedr many bilmezler
Hakkat gzlese mhiyyet-i eyy bilmezler
Bu bahr ire sadefde ol dr-i yekty bilmezler
Cihn-r cihn iindedr ry bilmezler
O mhler ki dery iredr deryy bilmezler
1
2
3
4
5
II
bdetden ubdiyyet durur maksd ey bid
Hakk Kabeye secde ider manda her scid
Ezelden mest klmken arb- em ile hid
Harbt ehline dzah azbn ama ey zhid
Ki bunlar ibn-i vakt old gam- ferdy bilmezler
23 D 14b; K 448-449; Mecmua-i Er, Millet Ktphanesi, Ali Emiri Manzum Eserler
Blm, 547, 43a-43b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 3128, 4b-5a. Tahmis edilen iir iin
bk. Hayl Divan, s. 107.
II-3 klmken: kalmken K / hid: - K.
280
1
2
3
4
5
III
Mahabbet cmn n itdi gedi nie fyklar
Bu bezme mest olan gelsn yaramaz bunda ayklar
Yakasn subh-ve k eyleyp mestne sdklar
afak-gn kan iinde dgn seyr itse klar
Gnede zerre grmezler felekde ay bilmezler
1
2
3
4
5
IV
Melmet detini get eyleyp hayretle mecnnlar
Ged old bu yolda nie Dr v Ferdnlar
Fen ser-menzilinde ddelerden dkdiler hnlar
Hamde kadlerine rite-i eki takup bunlar
Atarlar tr-i maksd nedendr yay bilmezler
1
2
3
4
5
V
Bek yok Rahmiy fn tasavvur eyle devrn
Gedya h- lemdr anu kim ola irfn
Ne syler h ile g eylegil dehr shandn
Hayl fakr alna ekenler cism-i uryn
Anula fahr iderler atlas u dby bilmezler
IV-1 melmet: mahabbet D, K. Melmet kelimesi, yukarda ilk srada gsterilen Mecmuada gemektedir (43b). FTde de bu kelime melmet olarak alnm, ancak herhangi bir kaynak gsterilmemitir.
V-1 bek: vef K.
V-2 gedya: ged-y K.
V-3 h ile g eylegil dehr: evk ile g it bu dehr her K.
281
24
TAHMS
1
2
3
4
5

I
Ay u iret rife olmaz dem-i vuslat gibi
Saltanat iki cihn iinde bu hlet gibi
zzet-i bk hemn bir hdan himmet gibi
Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihnda bir nefes shhat gibi
1
2
3
4
5
II
Kays kim det-i gamu peyk-i cihn-peymsdur
T-ezelden Leylin fte-i eydsdur
kbet baudaki bir dil-ber sevdsdur
Saltanat didkleri ancak cihn gavgsdur
Olmaya baht u sadet dnyede vahdet gibi
1
2
3
4
5
III
Mesken lemde bir mihnet-serdur kbet
Pister hk-i an mr hebdur kbet
Bau zre seng-i hasret mttekdur kbet
Ko bu ay u ireti nkim fendur kbet
Yr- bk ister ise olmaya tat gibi
1
2
3
4
5
IV
Ger Sleymn gibi bir sra sary ey hred
Eyleyp mesken as-y shhati idp sened
Yir an kirm-i ecel irp fen hayf meded
Olsa kumlar sgnca mre hadd aded
Gelmeye bu e-i arh ire bir sat gibi
24 D 15a-15b. Muhibbnin tahmis edilen bu iirini Cokun Ak tarafndan hazrlanan

Muhibb Divannn gazeller blmnde bulamadk (KTB Yaynlar, Ankara, 1987). Bu
gazel, ilgili almann ba tarafndaki inceleme blmnde yer almaktadr (s. 4). Fakat
almann giriinde kullanlan baz manzmelerin Divandaki sra numaras belirtildii
halde bu iirin numaras da belirtilmemitir.
282
1
2
3
4
5
V
Rahmiy nakd-i kelmu hazrete bulsa vsl
Lyk oldur kim an redd itmeye dest-i kabl
G idp bu nkte[y]i hayretde kalmdur ukl
Ger huzr itmek dilerse ey Muhibb frig ol
Olmaya vahdet makm ge-i uzlet gibi
25
TAHMS
1
2
3
4
5

I
Terahhum eyleyp ben n-tvn u hr u dil-zra
Sevbn kasd idben eyleye hem derdme re
Srben yzmi yirlere iltp ky- dil-dra
Beni bir kimse olsa kapusnda klsa bi pre
Bahne olsa izhr- mahabbet itmege yre
1
2
3
4
5
II
Dilerse fenn-i k ire olasn ey gl fyk
Cef-y yre sabr itmek gerekdr nitekim Vmk
Eger kim hlet-i k sorarsa baa ey k
Cefya sabr ider lp gidince k- sdk
Advet idemez yra mahabbet itmez agyra
1
2
3
4
5
III
Belya ugrad yine benm bu omaduk baum
Yiridr ya yirine kan dke em-i gher-pum
Baa hem-dem geerken olmadlar yine srdaum
Dirg iki hid old yre h ile yaum
Tuyuld k- pinhnum mecl olmad inkra
25 D 15b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4277, 23a-23b. Tahmis edilen iir iin bk. Yahy
Bey, Dvan Tenkidli Basm, Haz. Mehmed avuolu, stanbul, 1977, s. 511-512.
283
1
2
3
4
5
IV
Nie gnm gee bilmem benm h u fign ile
Y nie derdnk olam bu derd-i cvidn ile
Bilenler hlet-i k o yr- nkte-dn ile
Saa yr selm itdi iy bir ho kelm ile
Sevbn kasr idben eglese glmi bir pre
1
2
3
4
5
V
Benm glm alan bir nev-cvn- mh-peykerdr
Keml-i izz u evketle serr-i dilde serverdr
O mhu vasf- ruhsr dem--dem dilde ezberdr
Hayl-i yr bir hicrn yok mahbba bezerdr
Anula eglenr her k- mahzn- vre
1
2
3
4
5
VI
Sorarsa hl-i Rahmden egeri kim melmetde
Gzi pr-nem dili pr-gam teni derd felketde
Bel-y hecr b-pyn firk ise nihyetde
Mkedder old Yahy derdmend hli gyetde
Meger Allhdan olur olursa derdine re
26
TAHMS*
1
2
3

I
Baa bir ge mi var knc-i fendan gayr
Baa mahrem kim olur derd andan gayr
Ger sorarlarsa dil bunca beldan gayr
26 D 16a, T 24-25; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 803, 70b-71a; Mecmua-i Er, 06 Mil
Yz A 1641, 264a; Mecmua-i Er, SK, Halet Efendi Mlhak, 245, 99b-100a; Mecmua-i
Er, TDK Ktphanesi, Yz 503, 73b-74a; Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, Yazma Eserler, 1083, 5a-5b. Tahmis edilen gazel iin bk. Tarlan, Necati Beg Divan, s. 520-521.
*
Balk 803 nolu mecmuada Gazel-i Nect Beg Tams-i Rahm Efendi; 503 nolu
mecmuada Tams-i Rahm Gazel-i Nect eklindedir.
284
4
5
Dime kim yrda yok cevr cefdan gayr

Ne dilerse bulunur mihr vefdan gayr
1
2
3
4
5
II
erha erha dilmi tg-i bellar dilicek
Siper-i snemi de tr-i havdis delicek
Hr- sahr-y ecel dmen-i mre ilicek
Beni agla beni kim stme gelmez licek
Bir avu toprak atar bd- sabdan gayr
1
2
3
4
5
III
eme ehl-i nazar nergis-i ehl didiler
Mme bezer diyicek lale zb didiler
Cme tebh idicek zlfi l l didiler
ol elif kmet ile kaua r didiler
Beni kim egleye lemde bu rdan gayr
1
2
3
4
5
IV
Neyleyem pertev-i hurdi ceml var iken
Bakmazam mh- neve iki hill var iken
Gayr agyr durur dilde hayl var iken
Ne md eyleye uk visl var iken
Ne garaz eyleye bmr devdan gayr
1
2
3
4
5
V
Rahmiy virmeyicek yr bize vuslat elin
Virmeye hid-i maksd bize devlet elin
h u zr ile urup bir birine hasret elin
Yzine tutsa Nect ne aceb haclet elin
Nesi var yze gelr dest-i dudan gayr
II-2 snemi de: snemizi D.

IV-4 Necati Beg Divannda md yerinde gara vardr.
IV-5 Necati Beg Divannda gara yerinde murd vardr.
V-3 hasret: hayret D.
285
27
TAHMS*
1
2
3
4
5

I
Vakt-i glzr irdi blbl old gy bir yaa
Salnur ranlanup her serv-i bl bir yaa
Ehl-i diller kldlar glget-i sahr bir yaa
Halk- lem bir yaa b-re tenh bir yaa
Cennet-i kyu komazam olsa dny bir yaa
1
2
3
4
5
II
Glene arz eyleyelden dil-ber ddru
Lle hacletden kzard gricek ruhsru
Gonalar dem-beste kald idp gftru
Bulmadlar arayup ve-i reftru
Gitdi Tub bir yaa serv-i dil-r bir yaa
1
2
3
4
5
III
Boynuma zencr-i zlfin ideli ol yr bend
Halka halka dd- hum arha salmdur kemend
Fyide itmez ne lzm k- eydya pend
Ika mni olmaz zhid kelm- hmend
Kimsene karu durmaz aksa dery bir yaa
IV
Ehl-i dnynu dil g itme kl klini
27 D 16a-16b; T 20-21; Mecmua-i E'ar, 06 Mil Yz A 1641, 277a; Divan- Maksad ve

Mecmua-i E'ar, 06 Mil Yz A 2745, 23b-24a; Mecmua-i E'ar, 06 Mil Yz A 4277, 117a;
Mecmua-i E'ar, TDK Ktphanesi, Yz A 503, 30b. Tahmis edilen gazel iin bk. Tarlan,
Necati Beg Divan, s. 146; Ayrca bk. Mecmua-i Ear, 06 Mil Yz A 3291, 74b, 14a (Ba
taraf 74a, sonu 14ada).
*
Balk, 4277 nolu mecmuada Tahms-i Rahm Gazel-i Fevr; 503 nolu mecmuada ise
Tesds-i Rahm Mala- Nect eklindedir.
III-3 lzm k-: lzmdur dil-i D.
III-5 kimsene karu durmaz: kimse mni ola m ger D, kimse karu durmad ger T.
286
2
3
4
5
Gel kalender ol bulup bir Rm ili abdln

Kr-br terk idp brin melmet ln
Ml- dny ile erh eyler tecerrd hlini
Yirde Krn bir yaa gkde Mesh bir yaa
1
2
3
4
5
V
h- Rahmden nola gerdn olursa b-karr
Gerd-i mihnet kld n mirt- kalbin pr-gubr
rzndan zhir olaldan bu hatt- mg-br
Cnna old Nectn havle em-i yr
Ey ecel sen de gelp itme tekz bir yaa
28
TAHMS
1
2
3
4
5

I
Ehl-i dny kim cihn zevkin dem--dem sandlar
Veh ki bu mtem-sary cy- hurrem sandlar
B-bekyiken ess- dehri muhkem sandlar
Bir dem iken devlet-i dnyy her dem sandlar
Bu fen glzrnu ayn lem sandlar
1
2
3
4
5
II
Yd idp blbl gibi dil serv-i gl-ruhsrn
Snesin lleye arz eyledi efgrn
Dmen-i glde gricek glen her hrn
Ol kadar zrlg itdm kim cihn glzrn
Hnkh- ven [] eyvn- mtem sandlar
V-2 kld n: eyledi D.

V-4 em-i: k- D, T.
28 D 16b-17a, T 22-23. Tahmis edilen gazel iin bk. Tarlan, Necati Beg Divan, s. 191.
I-4 her yerinde Necati Beg Divannda bir gemektedir.
II-1 dil: bir T.
II-5 ven []: veni T, ven D. Nitekim Necati Beg Divannda da ven- eklindedir.
287
1
2
3
4
5
III
Ey Mesh-dem nola arh zre itse yiri
Mrde-diller cn bulur g itseler takrri
Deyr-i dilde her sanem nak eyledi tahrri
Ehl-i diller gricek ynede tasvri
Bagrna basm durur sy Meryem sandlar
1
2
3
4
5
IV
Ik bir deryyimi ek-i gher-pum gibi
Her habbdur anu bagrumdaki baum gibi
C idicek mevcler peyd olur yaum gibi
Srdiler yzin yire actdlar yaum gibi
Bilmezem dery-y Ummn benm nem sandlar
1
2
3
4
5
V
Rahmiy glzrda bir nie serv-i ho-hrm
Ay iderken n idp cm- arb- lle-fm
Her biri turd ayag zre hemn dem d km
Sundlar bir cra kim bi yl yaar ien temm
Bu per-rlar Nect bizi dem sandlar
III-1 itse: klsa T.

III-2 itseler: edicek T.
III-5 Necati Beg Divannda durur yerinde yatur bulunmaktadr. Ancak Divanda
ilgili kelimenin farknda yatur kelimesi bulunmaktadr.
IV-3 yaum: kaum T.
IV-4 yzin yire: yere yzn T / actdlar: aktdlar D. Msra, Necati Beg Divannda
Yzine kefler urup yire srp actdlar eklindedir. Bu msran yukarya alnmas uygun deildir, nk, bentteki kafiye dzeni bozulmaktadr. Ayrca Divandaki msran
farknda yukardaki ekil de vardr.
288
29
TAHMS
1
2
3
4
5

I
Halka halka kklin ol h kim pr-tb ider
Seyr iden arha kemend-i hn pertb ider
Ek-i hasret lle gibi pisterin hn-b ider
Gam ebinde cn u dil sanma ki bir dem hb ider
Gzlerm ya cihn belki gark- b ider
1
2
3
4
5
II
k- sdk gep sehv eylese farz ki sen
Hk-i py-i yre yz srmek durur saa hasen
Mezhebi budur ey allme-i rn-shan
Cmi-i hsninde yr tk- ebrsn gren
Secdeden kaldurmayup ban an mihrb ider
1
2
3
4
5
III
Zlf-i dil-ber bir ebistn- hayldr meger
Mkil olmdur an hall idemez nev-i beer
Metn-i hsnin geri hattt- ezel evvel yazar
Znet virp safha-i kfra yir yir misk-i ter
Soradan hatt gelp erh eyleyp irb ider
1
2
3
4
5
IV
Hzr- vakt oldum girp n-gh vuslat bgna
Cm bir bdeyle bezetdm hayt rmgna
Ddi murg- dil kara kkllerin agna
Cn nisr itsem aceb mi skin ayagna
Bir kadeh meyle nie eyh olan ol b ider
29 D 17a. Tahmis edilen iir iin bk. Ak, age, s. 278.

I-4 bir: her D.
III-4 Msra Muhibb Dvnnda u ekildedir: Metn-i hsn egeri a- ezel evvel
yazup.
289
1
2
3
4
5
V
Her kime kim iltift itse o h- nk-h
Rahmiy devlet aa el virp olur bahtlu
Nitekim hurdden alur reyhn reng b
Glen-i hsni nigru tze ter olsun diy
Bu Muhibb gzyan su snesin dolb ider
30
TAHMS- RAHM L-GAZEL SULTN SLEYMN HN
1
2
3
4
5

I
k oldur vire varn gzeller yolna
Harc idp sm zerin terk ide efser yolna
El ekp iki cihndan vireyin ser yolna
Nakd-i mrm vireyin zlf-i muanber yolna
Aslayn leyin ko beni dil-ber yolna
1
2
3
4
5
II
Tg-i kyla ekp snemze yreleri
Get [ider] mastabe-i cm- mey vreleri
Sihr idp fitne ider gamzesi sehhreleri
Nice badan karur k- b-releri
Sag olanlar gre ol sa muanber yolna
1
2
3
4
6
III
Gamzesi tgi gelr sneye kan eylemege
Mjesi tr eker cn nin eylemege
erhalar agz aar derdi beyn eylemege
Klca kald yregm cn revn eylemege
O boy serv-kad serv-i sanavber yolna
30 D 17a-17b. Tahmis edilen gazel, Cokun Ak tarafndan yaynlanan Muhibb Dvnnda bulunamamtr. lk defa yaynlanmaktadr.
III-2 cn nin FTden alnmtr (s. 112). Dde bunun yerinde rz ayn bulunmaktadr.
290
1
2
3
4
5
IV
stese nakd-i dili cn ile cnn vireyin
Kfr-i zlfini eger arz ide mn vireyin
d-i vasla dilese cnum kurbn vireyin
Yolna lme degl mi ben aa cn vireyin
Andan ol lebleri ml kkli anber yolna
1
2
3
4
5
V
Rahmiy ger bu gazel hazretine arz olna
Bir nazar eyler idi h- cihn ben kulna
Bakmayup devlet ile geh sagna geh solna
Ne aceb cn revn itse Muhibb yolna
lmeyp pes dah lemde ya neyler yolna
31
[TAHMS]
1
2
3
4
5

I
Ey gzellik bg ire tze serv-i ser-blend
Grmedm nahl gibi clemde hi bir nahl-bend
T mucanber kkl hurde salmdur kemend
Zlf her [bir] klnda bagldur bi mstemend
Baglamdur boynum zencr-i zlf bend bend
1
2
3
4
5
II
Ttiye taclm ider nzk leb gftrda
gredr tvsa cilve kmet reftrda
k-i sne shtedr lle-ve khsrda
Kadd-i dil-cyu nihlin grdi n glzrda
Durd ayag stine tazm ider serv-i blend
III
igde ba u cn virmek diler cn gl
31 FT 113-114.
291
2
3
4
5
Anber-efn zlfe irmek diler cn gl

Lebler eftlusn dirmek diler cn gl
Vasluu glzrna irmek diler cn gl
Allah Allah ne uzun sevdya dmi derd-mend
1
2
3
4
5
IV
Bagrn hn itdi frkat bu dil-i vren
Her birinde bir Kzlrmak revndur yren
Alamazsn nki derdin k- b-ren
Nsih men eyleme mihrinden ol meh-pren
yle kalmdur gl ki kaplamdur cy- bend
1
2
3
4
5
V
Rahmiyi ger haner-i hicrnla ol smn-beden
Kat iderse bau kat yz dndrme sen
Anu in gr ne dir ol hsrev-i mlk-i shan
Ey Selm hatt- sevdsnda anu ba eker
Prelensin tg-i mihnetle kalem tek bend bend
32
1
2
3
4
5

I
B-kes hr u hakr ftde kaldum b-meded
Zr-i pya dmiem y Rab baa olgl sened
Sen kabl eyle beni bu halk u lem kld red
Fazlua bel bagladum y Vhid Ferd Ehad
Cmlen mabd sensin dim Hayyul-ebed
1
2
3
4
II
Sdk u ihls ile virdm old esm-i Kadm
Her nefesde zikrm old y Kerm y Halm
Yol bulmaz kalbme vesvs- eytnir-racm
Okurum ismde bismillahir-Rahmnir-Rahm
32 Divan- Maksad ve Mecmua-i E'ar, 06 Mil Yz A 2745, 30a. Manzmenin stnde

Rahm bal vardr.
292
Hem sftudur sftu kul huvallahu Ehad
1
2
3
4
5
III
Emr ile ins cin vah u tuyr u gl u gt
Pl pee zib bebr mr mr u ankebt
Zinde old cmlesi senden umar y Rabb kt
Evvel hir hvel-Hayyullezsin l-yemt
Zhir Btn hvel-Bksin Allahus-Samed
1
2
3
4
5
IV
Knhiyile ztuu vasfnda bir dn den
Y sftu medhini nazm itmege tkat kan
n kelmuda gpsin y lh sen seni
Lem yelid sensin okurlar ey ve lem yled seni
Lem yekn zt u sftudur lehu kfven Ehad
1
2
3
4
5
V
Rahmin gli gandr ku ile mla tok
Razdur nimetlere ne virrse az u ok
Hem dilinde ol fakr senden zge kimse yok
Seyyid gnlinde dim Hakdan zge nesne yok
Y Azz y Gafr [u] y Vedd [u] y Ehad
II-4 bismillahir-Rahmnir-Rahm vezni bozmaktadr. bismillahi Rahmnir-Rahm

olursa dzelmektedir.
II-5 De ki O, Allah birdir. Kurn- Kerm ve Aklamal Meli, Haz. Hayrettin Karaman-vd, TDV Yaynlar, Ankara, 2006, 112/1.
III-5 Allah Sameddir. (Samed hibir eye muhta olmayan, aksine her ey kendisine
muhta olan demektir.) Kurn- Kerm, 112/2.
IV-4 O (Allah), dourmam ve domamtr. Kurn- Kerm, 112/3.
IV-5 Onun hibir dengi yoktur. Kurn- Kerm, 112/4.
293
33
1
2
3
4
5

I
Dagdup zlf beni fte-hl itmek neden
Ben pern-rzgr py-ml itmek neden
Nz ile gamze szp feth-i(?) zll itmek neden
ol kara kau atup glm mell itmek neden
Hey el gzlm bizmle mekr l itmek neden
1
2
3
4
5
II
n harm-i kyu Beytl-Harm itd baa
Merve hakyn Saf rknin makm itd baa
yet-i hsnle sen vaslu harm itd baa
Lk sora hecr ile ho intizm itd baa
Ben harm eme kanum hell itmek neden
1
2
3
4
5
III
Olal ol sun- Hlk mazhar- sr- k
Zhir old halk iinde gn gibi esrr- k
Klmaga nr- dil cn cismini envr- k
Hsn kandlin uyarm nr- Hakdan nr- k
Zhid inkr- nr- Zl-Cell itmek neden
1
2
3
4
5
IV
Glmi zlf havs eyledi eyd benm
Cnum mest itdi lal evk b-sahb benm
Hlme klmaz nazar ol gzleri ehl benm
lem glin yapar ol seng-dil ill benm
Sra glm sndugnca py-ml itmek neden
33 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4453, 133a-133b; Mecmua-i Er, Yap Kredi Sermet
ifter Aratrma Ktphanesi, Yazma Eserler, 1083, 14a-14b. Tahmis edilen iir iin bk.
Ahmet Paa Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka Yaynlar, Ankara, 1992, s. 231.
III-3 : Yakmaga enver dil cn mlkini envr- k Mecmua-i Er, Yap Kredi.
IV-1 benm mecmuada beni eklinde yazlmtr. Ancak redif olan bu kelimenin
benm olmas gerekmektedir.
294
1
2
3
4
5
V
Leblerin sordum ekerden drcdr told didi
Zlfin adum snbl-i terdr semen old didi
Ruhlarna lle didm hm ile .d didi
Leblerinde hat grp kan agladum gldi didi
Sye-i ebrm in yal hayl itmek neden
1
2
3
4
5
VI
Grdm ol meh gsterr zlfiyle ekl-i lm u dl
Didm ey cn dilmi dilersin al meh eyleml
Didi dil nolur var ey b-re alagl mel
Didm hir cn ise maksd nzudan mel
Didi evvel ka fikr-i muhl itmek neden
1
2
3
4
5
VII
Kadd-i yre Rahmiy kim serv kim arar didi
Lk nahl-i lem-rdur diyen ho-ter didi
Ben sul itdm emr-i nazma ol server didi
Kmetin sordum rakbe iidp dil-ber didi
Ahmed iblse kymetden sul itmek neden
34
MURABBA-I RAHM ELEB
1
2
3
4

I
Gelmedi ideli bu arsada eyym mrr
Yiridr arh- khen ztu ile itse gurr
ntisb eyleyen itdi saa ok drl huzr
Ey tapu maksad- aks v kapu dr- srr
V Mecmua-i Er, 06 Mil.

VI Mecmua-i Er, 06 Mil.
VII-5 Mecmuada (06 Mil) sul itmek yerinde aber sormak yazlmtr. Ancak
kafiye ve redif asndan bu ekil uygun deildir. Ayrca Ahmet Paa Divannda da
sul itmek eklinde gemektedir.
34 D 18a-18b.
295
1
2
3
4
II
ig olsa nola melce-i erbb- himem
Ztu eref-i halk eyledi Dr-y kdem
Akl- kl czi sulle olupdur mlzem
1
2
3
4
III
Eyledi akl- selm u kadar kesb-i keml
Kyil olurd kelmu iitseydi Cell
Akl- kl vasfu itmekde olur ciz ll
1
2
3
4
IV
Fikret eyler ise lem-i esrra ubr
Kalmaya perde-i imknda bir sr mestr
Hce-zde gibi itse nola fazl ile zuhr
1
2
3
4
V
Salmadan dehr beni ayaga sen eyle nazar
Pertev-i mihr ile gr ebnemi eflke irer
Seng-i hry gne terbiyeti lal eyler
1
2
3
4
VI
Reaht- yem-i ihsnua irmi dery
Geymi egnine gm tgmel m hr
Sensin ol bahr-i kerem ebr-i hay kn- seh
1
2
3
4
VII
Midhat-i nu vasf eyleyemez ehl-i beyn
Akla yok varmaga ol araya hergiz imkn
Yok durur zt- erf gibi bir l-n
296
1
2
3
4
VIII
Kevkeb-i burc- eref zre dil efrz olsun
Her gice kadr gn d ile nev-rz olsun
Tli baht- blend gibi frz olsun
1
2
3
4
IX
Tab- Rahm yine c eyledi mnend-i bihr
Hk-i pye nie gevher idpdr sr
Terbiyetle nola klsa an drr-i eh-vr
297
GAZELLER
[HARFL-ELF]
1
1

Yrsuz peygle-i hecr old n mesken baa
Ey hayl-i dost eglence yetersin sen baa
Bezm-i glende arb- lle-gn n itmege

Lciverd ksedr her gonca-i ssen baa
ster ise hl-i Cemden ger haber n eyle cm

Ad bu rz seher-geh gonca-i glen baa
Bd- gamdan tende syinmezse nola em-i cn

Al fns rtsidr kanlu prhen baa

Rite-i zerrn ile s virr szen baa
1 D 21b.
4 kinci msrada veznin doru kmas iin al kelimesinin l eklinde okunmas gerekir.
298
n- hsn seyr idp gitdi karr- akl u h

Dmen itmez dostlar an ki itdm ben baa
Bu hasen tarzu keml ile haylatn grp

Rahmiy tahsn idp Hsrev ide ahsen baa
2

Kilb- ky- yre eyleyp n-geh haber ad
ekp her biri dmnum neler itdi neler ad
Gubr- hatt- miskn irdi dirler ry-i cnna

Meded yne-i maksduma virdi keder ad
Mjem ser-tzi szenler dkp pyin figr itsn

derse bir dah ky- habbmden gzer ad
Harm-i Kabede idem ikmet niyyetin bi yl

Der-i cnneden bir gn iderse ger sefer ad
Benmle yr-i cnum Rahmiy tek yr-i cn olsun

Felekde aynuma gelmez tolarsa bahr u ber ad
3
1
2

Yiterdi cevr-i yr cef-y zamn baa
Bu ser de old bir yaa br- girn baa
Mihnet ebinde zlf-i siyhu kat idp
Ey em mtem eyleyben agla yan baa
2 D 21b.
5 (b) D. Msra, kaynak gsterilmeden FTde bu ekilde tamamlanmtr. FT, 121.
3 D 21b.
299
Geysem aceb mi eb-pere gibi siyhlar

Gstermez old mihr yzin smn baa
Dery grince kanlu yaum acm dil

Syler bu srr remz ile b- revn baa
Hsrev gibi zamnede Rahm ferd olam

Himmet iderse hazret-i h- cihn baa
4

Karr u sabr gitdi kald bk cism cn tenh
Dpdr san ki yrndan cd bir n-tvn tenh
Degl peyknlaru yir yir bu cism-i n-tvnumda

Saa erh-i gam in her biridr bir zebn tenh
ilder bezm-i gamda sthnum ney gibi her dem

elden sen adlarla arb- ergavn tenh
Gl ile nergis ey dil glen ire gz kulag olm

Bugn gl-get idermi diy ol serv-i revn tenh
Felekde zerre-ve ey meh aceb mi b-karr olsam

Cihn syelerle seyr idersin her zamn tenh
Dile peyknu gnder baa dil yardmn itsn

Nice erh eylesn derd-i dern bir zamn tenh
4 D 22a; PB 36a-36b; T 28. Ztnin gazeline naziredir.

1 bk cism : cism iinde D // yrndan: yrinden D
2 D.
4 T.
5 D.
6 T.
300
Togard bauma burc- erefden gn benm Rahm

Geleydi hcreme bir eb ger ol mh- cihn tenh
5

Bir ayak teklf iderse ol elif-kmet baa
Bezm-i devrn ire sk el virr devlet baa
Ger grrse ehl-i diller hlme hayrn ola

Dil-ber esrr- ku virdi bir hlet baa
Tabl- k nie yl Ferhd ald geri kim

Mehter-i kam degpdr imdilik nevbet baa
Ay ider dem sanup her gn rakb-i dv ile

Geri ay olur grinmez ol per-behcet baa
Acak kyum itidr dir imi dil-ber mdm

Rahmiy yiter cihn iinde bu izzet baa
6

Ysuf- gl-ihresz glzr zindndur baa
Bezm-gh- kasr- iret beytl-ahzndur baa
7 eb: gn D.
5 D 22a; PB, 25a-25b; MN 384; T 29; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 801, 60b; Mecmua-i
Er, 06 Mil Yz A 4277, 114b. Ztnin evk ile bir gn eger kim ol kamer-alat baa
diye balayan gazeline naziredir. T, 29.
1 ayak: kadeh T / elif-kmet: kamer-alat D.
4 gn: dem T.
5 itidr: itmdr D.
6 D 22a-22b; T 28. Tarlana gre bu gazele Cell ve Kerm nazire sylemilerdir. T, 28.
301

Seyr-i bg neyleyem snem glistndur baa
yle tolmdur gzm glm hayl-i yr ile

Kanda kim baksam grinen nak- cnndur baa
Mey arb- Kevser ski-i gl-ruh hrdur

Ge-i hum-hne zhid bg- Rvndur baa
Rind-i rsvyem bugn devr-i felekde Rahmiy

r u nms u salh u zhd bhtndur baa
7

Dehnu hasretiyle olm idi dilde gam peyd
Vcda gelmedin ten olmadn nm- cadem peyd
arb- k ile mestem yoluda ger gubr olsam

Sermden hk olup hkmden ola nie Cem peyd
Sunarsa b- hayvn gne zerrn piyleyle

Glde gussa v dilde bel emmde nem peyd
Bek mlkine cazm it kim fen detinde ok hu

Ne nmndan haber zhir ne hayl [ne] haem peyd
Bu tarz- hs [byle] Rahmiy ancak diye Hsrev

Diyr- Rm iinde old bu tarz- Acem peyd
7 FT 124-125.
2 olup kelimesi FTde olupdur eklindedir, ancak bu durumda vezin bozulmaktadr.
302
8
1

Kl idp eczm yakmak old nkim h saa
Lutfu b skin itmezse begm y h saa
Klca ben bmr by- zlf ile yd itmed

Ey sab ol sag esen dyim kalursa bu saa
Sanma gl gibi gler yz gsterr ey seg rakb

R-hand ider mdm ol gzleri h saa
yle b-rahm old yr lebleri ey tene-dil

M dimez ldm meded dirse bir im su saa
Mest olup dvne oldu Rahmiy mey isteme

Hrmet itmez n bilrsin ol delkanlu saa
HARFL-B
9
1
2

Ik teine snemi dil eyledi kebb
Dvnedr ki kend evin eyledi harb
Sal h-bzu elde iken al ikru
Her cfe zre konma sakn nitekim gurb
8 PB 8a; MN 402; K 450. Bu gazel PBde Yenihisarl Hzrnin, MN'de mnin gazeline
nazire olarak gsterilmektedir. Bk. PB, 6b; MN, 393-vd. Manzmenin stnde PBde
Nare-i Rahm elebi Bursavdr dnimend ksmndandur bal bulunmaktadr.
4 ldm yerinde MN'de oldum, Kde ol dem bulunmaktadr.
9 D 22b; PB 61a, 109b (mkerrer); K 451-452; Mecmua-i Gazeliyyt, SK, Hlet Efendi
lvesi, 172, 28b. hidnin gazeline naziredir.
1 dvnedr ki kend evin: dvnevr kendzini D.
303
Dehr karr yok diy feryd itdi c

G idicek bu nkteyi arh urd syb
Drr-i beky bulmaga gavvs- dil gibi

Gz yumd ddi yine fen bahrine habb
Yr hev-y zlfi ile Rahmiy gl

Ne yirde v ne gkde durur nitekim sehb
10

Dil diler tgi ger olsa mahabbet glib
Meyl ider ba kime olsa harret glib
Msiv mahv olur dilde mahabbet ide c

Olmaz mevc urcak bahre kdret glib
Akl u fikrm taglur veh ne temenn-y visl

Gricek yri olur cmleye hayret glib
Blbl kan meger tutd gl-i rany

Nazar it rz- zbsna humret glib
Kyu aup nola kan aglar isem glende

Gurbete dse olur deme rikkat glib
Rahmiye yr vislin nola ihsn itse

Lyk oldur ki ola beglere himmet glib
10 D 22b.
304
11
1

it ebri gibi diller yeter girynu olsun hep
Bahr- hsni arz eylegil handnu olsun hep
Gam- emle lsem hkm zre alan nergis

Gubr- hattua nzr olup hayrnu olsun hep
Leb-i havrya misvk ile sf di biler amm

Baa cnne besdr varsun ol ndnu olsun hep

Sirik dne dne sbha-i mercnu olsun hep
Gl yne-i lem-nmdur pr-mcell kl

Nuk- dehr andan Rahmiy seyrnu olsun hep
12

Ehl-i dil dny deger dirse nola cm- arb
Kanu zre kubbe-i eflke bezer her habb
yle mestem ger lp hkmden olursa seb

b ien andan ola t hare dek mest harb
Sald pertev mh- ruhsru ikf- sneme

Hnem san revzeninden ddi aks-i ftb
ekdigm gam f ola lemlere n-geh diy

Ek-i emm ekdi ry- zerdme gl-gn nikb
11 D 22b-23a.
12 PB 54b, 529b (mkerrer); MN 530-531; K 451. PBye gre Ahmednin (51a), MN'ye
gre Nesmnin gazeline naziredir (489).
1 dny deger: dnyda ger MN.
2 lp: benm PB / ien: in MN.
305
Kr u bru bd- gam dirse ki ber-bd itmeye

Bdeden bau gtrme Rahmiy hem-n habb
13

Dil perndur sen zlf-i pernu grp
Lle-ve yakd ciger bu verd-i handnu grp
Blbl ey dil haylice dn germ idi glzrda

Sklg didi bugn feryd u efgnu grp
Gzine grinmez old nergis kadd-i enr

Bgda ey gonca-leb serv-i hrmnu grp

Genc-i ruhsrudaki bu zlf-i subnu grp
Glen-i nazm ire tebh itdiler bir goncaya

Ehl-i diller Rahmiy bu tze dvnu grp
HARFT-T
14

ig kble itdi ehl-i nect
Refeallahu kadrehum derect
13 PB 529b; K 452.
2 sklg didi: soklug degdi K.
5 dvnu: eru PB, K. dvnu kelimesi FTden alnmtr (129). Her ne kadar ilgili
almada iir iin kaynak gsterilmese de bu kelime kafiye yaps itibariyle metne daha
uygundur.
14 D 23a.
1 (b) Allah onlarn mevkilerini, konumlarn ykseltsin.
306
Kabe-i kyua gelen gitmez

L-yurdel-vukfe bil-Araft
Bah iderse zekt- hsni ger

Ben fakrem mstehakk- zekt
Lebler vasfn yazarken dil

Old hmem elmde b- nebt
Rahmiy tevbe klma n it meyi

Etbiis-seyyiti bil-hasent
15

Himmet kemerin tg gibi bile berkit
Gey efser-i k baa sultnlg terk it
Gel bezmme idem seni dil mlkine sultn

Ak oyunn oynayalum dmeni terk it
Cnneye bak yum gz ey dil bu cihndan

Ad yzini grmeyelm revzeni berk it
Sohbetde ad yr ile ey ski-i devrn

Sun aa ecel cmn mest-i mey-i merg it
Rahm yri bir mride ir Edhem-i vakt ol

Gey efser-i k baa sultnlg terk it
2 (b) Arafatta durmay istemez.

5 (b) Ktlklerden sonra iyilik ediniz (Hads-i erf).
15 D 23a.
307
16
1

Merdm-i emmle her reg old tr- ankebt
Aks-i hl bir meges gibidr olm aa kt
b u hkm k- cnneyle tahmr eylemi

Cevher-i cismm ki cd itdi Hayy- l-yemt
Dilde ku genc-i mahfdr an gencr- k

Hfz idp urd dehnum stine mhr-i skt
Nakd-i aklum ald em ruhlaru aa gvh

ki hidle bulur dav mukarrerdr sbt
Gr- tende rha fikr-i em-i dil-berdr gd

Rahmiy olur riyzet-pervere bdm kt
17

Sirikm al idp frkat vcdum itdi zer hasret
Ne reng itdi baa frkat neler gedi neler hasret
Birisi yr- grumdur birisi gam-gsrumdur

Meded bende helk itdi eger frkat eger hasret
Kadm hnedndur bugn bu devr-i hdisde

Dil-i vrnuma dyim konar frkat ger hasret
16 D 23a-23b.
5 Dde bdm yerinde mdm bulunmaktadr. bdm kelimesi FTden alnmtr
(131). Her ne kadar FTde iir iin kaynak gsterilmese de bu kelime anlamca metne daha uygundur.
17 D 23b; T 30.
3 nedndur: nednudur D.
308
Ten-i pr-yremi ger tg-i frkat k k itse

An ser-rite-i mjgn ile ol dem diker hasret
Vcdum tg-i frkat Rahmiy k itse ser-t-ser

Aa karu kup bu snemi eyler siper hasret
18

Kamu grmedig ey dil cihn iinde grd tut
Bu fn soffanu zevk u safsn sen de srd tut
Seni arb basar dest-i ecel n dest-i enberden

Tutuban pene-i ri dil rne burdu tut
Kanat kfna ank olursa ey hm-himmet

Bu nefs ttisin kand-i mkerrerle toyurdu tut
El ek bu tamadan gel yumlmadan gzi a

Bu doymaz gzler in bir avu kum kayurdu tut
Zarr bir kefendr n libsu hr ey Rahm

Ten-i urynua db-y zby geyrd tut
4 diker: eker D.
5 frkat: hasret D.
18 D 23b; PB 81a; T 29. PBde bu gazel Hayretnin Cihn alkn hep bende bu fn
mlki yurdu ut matlal gazeline nazre olarak gsterilmektedir. Tarlan de ayn bilgi
kaytldr (s. 29). Bk. Hayret, Divan, Haz. Mehmed avuolu-M. Ali Tanyeri, stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1981, s. 147-148.
3 ank: ank D
309
19
1

Kadem bassa eger gam-hneme ey mye-i devlet
Kudmula olur mihnet-sermuz pye-i devlet
Nola bzr- hsn ire degerse agr altun

Olupdur nakd-i iffet Ysufa ser-mye-i devlet
Togup burc- erefde mderden ey yzi hurd

Sadetle seni perverde klm dye-i devlet
Ruhu meydn old cilve-gh- tir-i ikbl

Olaldan hl her dnesi prye-i devlet
Mahabbet mlkine h old Rahm ey hmyn-fer

Hev-y kkl sald bana sye-i devlet
20

Baa p-bsn dil-ber iderse nola ger himmet
Kulna h olanlar pye-i al ider himmet
Gneden nr alur irer kemle nki mh- nev

Umarsam nola erbb- safdan ben de ger himmet
Gubrum khl idine lem-i ulvde kudsler

derse ge-i em ile erbb- nazar himmet
19 D 23b; T 30; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 54, 66b.

1 mye-i: pye-i D
3 dye-i: vye-i D
20 FT 133-134.
310
ekem el bve-i Zl-i zamndan alel-tlk

derse hnkh- dehr iinde baa er himmet
Sadet el virp Rahm cihn ho gie syede

Hm-ve sye bauma ger asa bl per himmet
21

Ben gam yimezin irmese ger cnuma shhat
Kurbn olayn tek ire cnnuma shhat
Kassb- kaz itdi hamel kon kurbn

Haste olup itdkde o sultnuma shhat
Zer-rite bker gerdenine bend ide hurd

Tebden irie t meh-i tbnuma shhat
Cn vire tabb olmag in Hazret-i s

Hakdan ire ol fet-i devrnuma shhat
Tri ten-i mecrhuma Rahm kire yru

Dil zevk ide ol demde ire cnuma shhat
22

Gn ruhlaruu evk dile tb- mahabbet
Kkller her ham kullb- mahabbet
4 lk dizede, muhtemelen bir kelime eksikliinden dolay, vezinde de eksiklik vardr.

zamndan kelimesinden sonra dizeye kim gibi bir unsur eklenirse vezin dzelir.
21 FT 134.
1 ire kelimesi FTde irse eklindedir. Anca bu ekilde vezin bozulmaktadr.
5 lk msradaki, kire kelimesi FTde kirse eklindedir. Ancak bu durumda vezin
bozulmaktadr.
22 FT 134-135.
311
Sgar idicek kellemzi ski-i devrn

Ol dem yine pr ola mey-i nb- mahabbet
Yand gricek sz- dilm Vmk u Mecnn

Vicdn m zevk eyledi erbb- mahabbet
Erbb- vef irmez idi kasr- visle

Bu zmreye yol virmese ger bb- mahabbet
Dil zevrak ddi kamaz h- zekandan

Rahm nola dirse aa girdb- mahabbet
HARFS-S
23

Viz ki nukl- bdeden eyler mdm bahs
Evrd yok dilinde hell harm bahs
Akl- hakm devr [] teselsl diy mdm

Zlf ruhu grp ider subh u m bahs
Yzin kzardup pdi diy lal-i dil-beri

Meclisde itdi hayli piyleyle cm bahs
Hsni kitb mbhem iken geldi hatt- yr

Ahm iridi olmad hir tamm bahs
Keyfiyyet-i kelmum zevk itse Rahmiy

Bezm-i shanda eylemeye eyh-i cm bahs
23 D 24a.
312
HARFL-CM
24
1

Yr virmezse zekt- hsnini yokdur harec
Bu meseldr sabra es-sabru mifthul-ferec
Kabe-i kyuda k itdm girbnum seher

Nara-i lebbeyk irince n-gehn min klli fec
Yr rahm itdi baa grdkde snem kini

k ser-menzile irgrdi hr bu nehec
Hk-i dem t-ezel k ile olmdur sirit

nnem evlduhul-uku vel-bk
Tab- Rahm zhid brid szin g eylemez

Rst gelmezmi niyma olcak emr kec
25

Gnde yz bi cn alur cnneler grd mi hi
inlkdan kaar bgneler grd mi hi
Ey gl bi nz ile bi cn dili sayd idici

Bir blk ehl gzi mestneler grd mi hi
Dil-rblar kna bzr- gamda dem-be-dem

Hn-mn terk idici dvneler grd mi hi
24 D 24a.
1 es-sabru mifthul-ferec: Sabr, skntlarn anahtardr (Hads-i erf).
2 min klli fec: Her yoldan, her ynden
4 (b) Onun evlatlar ktr ve bk ise .
25 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 485, 97a.
313
Bezm-i hsn iinde em-i hsne yz bi evk ile

Bl [u] perler yakc pervneler grd mi hi
Ey [ki] Rahm k meydnnda klar gibi

Terk-i cn eyler yrr merdneler grd mi hi
HARFL-H
26

Skiy alsa ele bezm ire bir rengn kadeh
Aks-i ruhsrndan olur gn gibi laln kadeh
Glen ire lleye karu benefe imege

evresine ake virr eylemi zerrn kadeh
Bezm-i vasl- yre irmez kelle-i cm itmeyen

Byle vaz itmi kom gitmi evel yn kadeh
pdi diy dest-i sk[y]i srh l ile

Ter dp meclisde old dil-bere rengn kadeh
Ay u iret leminde Rahmiy skenderz

Devr idp destmde old cm- lem-bn kadeh
27
1
2

Cm- arb- cka ki dirler cil-y rh
Sf lebi sun baa oldur gd-y rh
Komak miynu leb pmek olup durur
Mihnet-zed-y kleb rhat-fez-y rh
26 D 24a.
27 FT 137-138.
314
Hattu visl-i dil-bere bezer disem nola

Olmaz latf nesne dah m-ver-y rh
Gzm srd lli grince n-gehn

Rz- ezelde olm imi in-y rh
Bu ir-i cn-fez-y grrse Mesh dir

Olsun kelm- Rahmiye bi bi fed-y rh
HARFL-H
28

Aglar Cem firkna acr arb- srh
Kanlu yan dkmege emi tnb- srh
Glgni cmesiyle grinse seher nigr

Gy afakda tli olur ftb- srh
Aks-i leble ddem olursa aceb mi al

Rengn olur cemli mey-i lal-i nb- srh
Mjgnum zre bu grinen pre-i ciger

Tennr- ddem ire olupdur kebb- srh
Gn grmedk ars durur jle Rahmiy

Old emende lle aa cme-hb- srh
28 D 24a-24b.
315
HARFD-DL
29
1
[mefln mefln feln]

zruda bu zlf-i anber-ld
Grinr te zre nitekim dd
Dehn vasf cn cevher-i ferd

Sz ketm-i ademden old mevcd
Buhr it nr- ka cism-i pk

Yannca tee ho-b olur d
Adlardan varlmaz kuy- yre

Der-i maksdumuz hayf ki mesdd
Visl olsa nola Rahmye hicrn

Halle glen old nr- Nemrd
30
[filtn filtn filn]

Hatt asker ekdi yr b-aded
Cmle dil ehri harb old meded
Virmesn diy harba lemi

Hali Yeccine hatt ekdi sed
Dglar snemdeki yir yir elif

Gyiy bir gonca-lebdr serv-kad
Dyim eyler muzaf kaddmi

Vv- zlf hasreti ey ka med
29 D 24b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 7131, 20b.

30 D 24b.
316
Penbe-i dg ile zeyn old tenm

Rahmiy gy ki geydm bir nemed
31

Derd-i hicrn ile kaldum nideyin h meded
re-sz ol baa ldm meded Allh meded
Mededm yok meded ldm turam ol yra varam

derem derd ile nle ki direm h meded
Subh-ve sdk iken ben reh-i kuda sen

Gelp ahamlamadu bir gice ey mh meded
Hey mselmnlar esirge reh-i dil-berde hasd

Yolum ald benm ol kfer-i gm-rh meded
Py-ml itme beni zulm ile Rahm kulua

Dest-gr ol baa ayakdayam ey h meded
32
[filtn filtn filtn filtn]

Bendesiyem bir eh lemde nmdur Kubd
Hk-i pyn tc- h ise lyk Keykubd
Nerd-i ku oynayaldan ey kamer-ruh fil-mesel

Zr olup ts- felekde olmad bir dem gd
Hk olcak derd ile Mecnn met- k ben

Olmam bzr- dehr ire olndukda mezd
31 PB 113a. PBye gre Hayretnin Nie bir aglayayn derd ile her gh meded eklinde
balayan gazeline naziredir. Bk. PB, 112b-113a. Hayretnin iiri iin bk. Hayret, Divan,
s. 159.
32 FT 140-141.
317
Hat mdur bu safha-i nr zre y kilk-i ezel

Hblk tugrsn misk ile klmdur sevd
Rahmiy yazmaga dil derdin ruhum evrkna

emm olmdur devt u erh-i ekmdr midd
HARFR-R
33

Nylar virr fen-y bezm-i lemden haber
Cmdan sorsa virr keyfiyet-i Cemden haber
Ukdemi hall itmedi ber-bd ola remml-i arh

Yr vaslndan haber sorsam virr gamdan haber
Ik hltn mahabbet ehline eyle sul

Mrid-i kmil bilr ol ism-i azamdan haber
Bezm-i hsninde gm olmd nign-i lal-i yr

Hande itdi lebleri virdi o htemden haber
Tr-i dil-ber geldi kan itdi fez-y snede

Nk- peyknn dil tut virr ol demden haber
Hatt- lal-i yr olm mazhar- esrr- gayb

Kimse bilmez Rahmiy bu rz- mbhemden haber
33 D 24b.
318
34
1

Old ben hasteye hk-i der-i dil-ber pister
Bakmayam arh eger olsa mcevher pister
Minnet eylerse felek ser komayam vallhi

Mihr bln ola ger mh- mnevver pister
Zlf-i misknine yr tayanur hl-i ruh

Rm h gibi kim ola muanber pister
Bir avuc hk yiter ky- fergatda baa

k- zr sakn sanma ki ister pister
Sen den pister-i semmr fergatla eh

ig hr u has Rahmiye yiter pister
35

Dil kim leb hayli in kl kl ider
Syil durur ki hl-i ademden sul ider
Bir manzar ad kasr- melhatda hsn-i dst

Bi sret ile ka arz- ceml ider
Abdl ise feny felekden kys it

Nrn kabsn karur khne l ider
Ndn olana hid-i maksd el virr

k hayl-i yr ile def-i mell ider
34 D 25a.
35 D 25a; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb 110, 23b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1998,
60b.
319
Rahm leble ruhlaruu vasfn eyleyp

Rengn edyile gazelin pr-hayl ider
36

Ne dem kim h idersem sthn stnde ten ditrer
Sabdan nitekim fns zre prehen ditrer
Gam- zlf kad [] ryula cn hayrete varup

Pern old snbl ney-ekerle ysemen ditrer
Ne rz ad sab gk prehenle kadd-i dil-berden

Ggermi ssen endm dir dir n-tvn ditrer
Grp reftrn glende ol serv-i hrmnu

Teb-i gamdan aa k olup serv-i emen ditrer
Nola ger Rahmiy geyse ebirden krk-i sincb

Kebd itmi tenin serm bu arh- pre-zen ditrer
37
1
2

Derlese yr ruh kkline tb virr
Bgbn nite ki ebbya seher b virr
Dgum tuhfe diy yre nola arz itsem
Gh olur ha ged bir gl-i srb virr
36 D 25a.
37 D 25a-25b.
1 Bu TBde yle okunmutur (s. 324): Dilesem yd- ru kkline tb virr/Bgbn ki
yine eb-bya seher b virr
320
Beni ldrdigini gamzesi dir emine san

Kendn z haberin Rsteme Shrb virr
Devleti tz felek virse nola n-dna

Gh olur pre-i lahm sege kassb virr
Tz olur Rahm dile alsa adnu haberin

ol dil-ver gibi kim tgine zehr-b virr
38

Tebessm itdgi vaktin leb-i cn-perver-i dil-ber
Dizilr rite-i al stine gy iki gevher

Gl glzr- kyu ire bir dlb olup iler
Cihn bgnda rek itdi grenler kmet-i serv

Dpdr bd-ve ey lle-had hanerlere arar
Aceb mi ka dirsem kmy ey sm-ber dyim

Kara hak[dr] dir idm imdi amm eylemidr zer
Fergat eyle esmdan riyzet ekme ey Rahm

Bilrsin ugramaz dyireye h ol per-peyker
39

Melhat tahtna eh kiver-i hsn ire Haydardur
Ki k Zl-fekryla gl mlki musahhardur
3 TBde 3 ve 4. beyitlerin yerinde u beyitler vardr (s. 324): Rz- hicrnla gamum g
iden old helk/dile efsne gice ddelere b virr//Tb- meyden nola ger gulgul olursa
ru- yr/Reng-i [Reng ] by gl-i nev-rzye meh-tb virr
38 D 25b.
39 D 25b.
321
Gam- k ile mihr meh tecerrd ihtiyr idp

Felekler tekye-ghnda bugn iki kalenderdr
Hayl-i kkliyle dd- hum m- hecrinde

ekilr halka halka arha gy ekl-i ejderdr
Gren kadd-i d-tm emm ile stnnda

Sor ol erbb- devletde bir iki halka-i zerdr
Lebi vasfyla yr ir-i Rahm silk-i nazm ire

Dizilmi rite-i al zre gy nie gevherdr
40

Gelse tr cn virr tazm ider tenden geer
Ey kemn-ebr hayl geri kim evden geer
Serv-i zd ol eh grse hrmn ola kul

Arar u imd grse hep o sancakdan geer
Ky- dil-berde seni yed grp ide nin

Tr-i hum ey rakb-i seg sakn seg-zen geer
Bu ne hletdr fen bezminde dyim skiy

Cm- ku kim ki n itdiyse kendinden geer
Sne-i Rahmye gnder tri ey ka y

r-ebr bir gzeldr ak glmden geer
40 D 25b.
322
41
1

Fign ider yine blbl bahr grmidr
Benm gibi o da bir gl-izr grmidr
Benefe pr-figen olm durur pern-hl

Meger ki snbl-i zlf-i nigr grmidr
Benem o sadr-nin-i mahabbet-i cnn

ine girmedi Mansr dr grmidr
Hezr murg uurm durur yuvasndan

Fign ki ol gl-i ran hezr grmidr
u del cenneti vasf itdi lim-i viz

Meger ki ravza-i ky- nigr grmidr
Vcd- leme Rahm adem dir ise nola

Umr- dnyede ok itibr grmidr
42

Nev-ars- bg ile olup yine mahrem bahr
Eyledi dmd-ve glende ok lem bahr
Gleni silse sprse nola ferr- sab

Yr- nzkdr kapar gkde bulutdan nem bahr
Cezb-i mey eyler bulutdan lle bir ykti cm

Ay u n eyler emen bezminde olup Cem bahr
41 D 26a; K 452-453.
5 - K.
42 D 26a.
323
Her emen olm durur bir szen-i mekkr- ky

Get-i bg it kim komaz her dilde hr- gam bahr
Sye salm kkl hl gelp ruhsrua

Gyiy glzra hem nev-rz iridi hem bahr
Katre katre ergavnu reglerinden akd kan

Neter-i srh ile ald hikmet ile dem bahr
Glen-i tabuda alm man glleri

Hsn-i dil-ber gibi ir Rahmiy her dem bahr
43

arb grse kaynar tende cnum yr- cnumdur
Nihl-i duhter-i rez hayliden htr-ninumdur
Sen dikme geer kanlu hadeng ey kemn-ebr

Fez-y bg- snemde nihl-i ergavnumdur
Leb eftlusn degrmek ister bgbn- cn

Kekedr kim ham olm tende sanma sthnumdur
Komaz dmnn elden kande gitse dd- humdur

Den ardnca sanma sye-i serv-i revnumdur

Hev-y vasl klmaz hr- hasret ynumdur
Bugn bir ha dil virdm grp Dvdi-elhnn

Rumz- k dilde Rahmiy vird-i zebnumdur
43 D 26a.
4 serv-i revnumdur yerinde Dde dd- siyhumdur bulunmaktadr. Ancak Ddeki
bu tamlama, hem kafiye hem de anlam asndan metne uygun deildir. FTde kaynak
gsterilmeden bunun yerine serv-i revnumdur yazlmtr ki bu ifade metne daha uygun grnmektedir.
324
44
1

Yr hayli dilde ki her n gelr geer
Bezer u hnkha ki mihmn gelr geer
mr-i azz tende ki her dem revn olur

Dndi ribt- khneye kervn gelr geer
Pk it sary- kalbi geldi hayl-i yr

d ol dil ki tahtna sultn gelr geer
Bend eyledm kafama siper ey ka kemn

Korkum budur ki sneme peykn gelr geer
Ay it nisr kl zer ey nergis-i emen

Bir gz yumup anca bu devrn gelr geer
Cevr itme baa grre olup n- hsne

Bu behcet melhat ol n gelr geer
em-i zamne grmedi Rahm nazri

Geri ki dehre nie shandn gelr geer
45
1
2

Yok bir kimesne bahr-i gamum shilin bilr
Sorsa sirikmi yidi dery dilin bilr
Hatt- lebini ol ka ydan sul id
Mjgn tri Tozkoparan menzilin bilr

2 kervn: krvn D.
45 D 26b.
325
Virmez selm kendyi yksek tutar o mh

ki hill kalar ise myilin bilr
Gizlendi tre kanum dkdi hadeng-i yr

Dil kanda ise grdgi dem kyilin bilr
Esrr- k Rahmi-i dndan it sul

Zr hezr mesele-i mkilin bilr
46

Koparmaga sab bg ire glenden semen ister
u uryn gibi bir shib-keremden prehen ister
Ey pr-i harbt humrum var deli glm

Mahabbet bezm-ghnda iilen bdeden ister
afak-gn mey hill cm u nukl encm gne sofra

Btn dny deger yr ile dil bir encmen ister
Seg-i kyu uln dil cn in nola cerr itse

Garb lse kii hem-syesi ilden kefen ister
Hazn-dde u blbldr bahrndan cd dmi

Ne seyr-i bg ider Rahm ne glget-i emen ister
47

Bada dil bgn ol kkl-i snbl gtrr
Hli sihr eylemege dne-i flfl gtrr
46 D 26b.
47 D 27a.
326
Katre katre gzm yan saklar dil-i zr

Samaga pyine yr bir avu kl gtrr
Zeyn ider dg ile dil sne-i b-smn

Bgbndur ki sifline karanfl gtrr
Snede kanlu eliflerle gl vlih zr

Rinddr san kafes-i al ile blbl gtrr
Rahmiy mkil imi hall idemez ehl-i hred

Ik ser-meselesi nie teemml gtrr
48

Ski-i bkden anlar kim kadeh-n oldlar
T-ebed bezm-i fenda mest-i b-h oldlar
Srr- vahdetden dem urd pr-i merdn- Hud

Katreler n irdiler deryya hm oldlar
Sret-i resm-i vef yne-i lemde yok

Grdi sf-diller anun nemed-p oldlar
Vasf- glzr- sft- zt- b-n itmege

Agz ad gonalar gller kamu g oldlar
Rahmiy iridiler hr bist- kurbna

Ehl-i dil sanma yz urup yire hm oldlar
3 sne-i yerinde Dde bse-i vardr. FTde kaynak gsterilmeden yazlan sne-i
metne anlamca daha uygun grnmektedir.
48 D 27a.
327
49
1

Dil bakup dgna hatt- ruh- cnne deger
Prdr aynek ile yet-i Kurna deger
em-i pr-ek ider ihre-i cnna nazar

ol mneccim gibi kim necm-i drahna deger
Leb-i laldeki cn grinen hatt- gubr

Bezer ol mreye mhr-i Sleymna deger
Grsem ol lle-ruh dgn dil seyr eyler

Bgbn vakt-i seher ki gl-i handna deger
Yr adyile azm itse eger seyrna

Rahmi-i zr rakdan an zindna deger
50

Lle-ve yand ciger dg- mahabbet-zededr
Dil figr old felek ire felket-zededr
Cn- rni revn itdi basup bagrna ta

Kh-ken gibi u kim k- mihnet-zededr
Kat idp my- sefdini siyeh-p old

Mder-i dehr benm gibi musbet-zededr
Seng-i tan ile helk eyledi etfl-i cihn

Dil-i dvne ki Mecnn- melmet-zededr
49 D 27a.
50 D 27a-27b; T 31.
3 musbet-zededr: mahabbet-zededr D
328
Hayretinden ser-i znda olur kmeti ham

Rahmiy kim ki benefe gibi gurbet-zededr
51

Hat- lali ki Hzru emesr anda mdgamdur
Mbihdr du-y nra yhud ismi-i azamdur
Nazar kl em-i ibretle emende lle v nergis

Biri tc- Keyndr birisi efser-i Cemdr
Btn dny deger grmek yzini yrumu geri

Cihnda vaslna bir kerre irmek iki lemdr
Cihndan eyleyp uzlet olup k ile hem-sohbet

Bugn Mecnn gibi halvet meknum vdi-i gmdur
Nazr yok gne yzller ire ey hill-ebr

Miynu klca fehm olmaz dehnu zerreden kemdr
Harm-i Kabe-i kyuda kblem Merve hakkyn

Leb evkiyle akar ek-i emm ayn- Zemzemdr
Belgat kiverin feth eyled tg-i zebnula

Yri mlk-i feshat Rahmiy saa msellemdr
51 D 27b.
3 Bu beyit, G 75/4te aynen tekrar edilmitir.
5 Bu beyit, G 75/3te aynen tekrar edilmitir. Burada, yazmada miynu ve dehnu
kelimeleri birbirinin yerine yazlmtr. Ancak bu durumda anlam tam oturmamaktadr.
Nitekim bu durum G 75/3te yukarda yazdmz biimdedir.
329
52
1

Leb-i cnne ki gl meclisine ml getrr
Zlfi reyhnc durur deste-i snbl getrr
Bezm-i dil-berde gl dg- dilin arz eyler

Bgbn nite ki bir encmene gl getrr
Ruhlarn seyr idicek zlfi esr itdi dili

Rm ilinden u dilver gibi kim kul getrr
h- kdur ider hsnini cnneye arz

Gller bana gavglar blbl getrr
Hatt ibtl idben mesele-i hsnini dir

Men idp zlf ruh devr-i teselsl getrr
Kf kef gee eger kh- gamum ekse revn

Kan bir bencileyin aa tahamml getrr
Ik destnn Rahm ki okur Mecnna

Tfldur hcesine sanki Teressl getrr
53
1
2

Gl ehl-i bek oldgn genc-i fen ister
Gerekmez hilat- h mcerred bir kab ister
Temenn klsa derd ehli nola ger vasl- cnn
Tahayyr bahrine gark-b olanlar n ister
52 D 27b.
53 D 28a.
330
Girbn- haytn k ider dest-i melmetle

Gl Ferhd-ve det-i belda ge yaka ister
Taalluk itmeyp dvne dil dvn- hye

Tecerrd leminde ge-i vrn-ser ister
Delden derd-i ka sz- dil dyim ziyd olsun

Tabb geri kim bmr olan dr-if ister
Nazar kl Rahmiy ddr- yre hsrev-i k ol

Sen bebg-y tabu nki mirt- saf ister
54

Mgn sau ki kalaru zre havledr
Mihrb- Kabe ire mukatta celledr
Agyra meyl iderse nola hatt gelse yr

Mihr kaan ki m ire azmi zevledr

Snbldr otlag iki miskn gazledr
Mey-gn afakla ski-i devrn elinde mh

Bezm-i fenda toptolu smn piyledr
G itse ir-i Rahm[y]i gl yaka k ider

Vasf- ruhula her szi rengn risledr
54 D 28a.
4 smn kelimesi Dde semn eklinde yazlmsa da smn metne anlamca daha
uygundur.
331
55
1

Degl ey lle-had glendeki serv-i revn yir yir
emen kadd grp h eyleyp kd duhn yir yir
Nasbm ehd-i iret olmayaldan n-i mihnetle

Tenm ol hne-i zenbra dnmidr hemn yir yir
Fen seyli getrmi hr u hasdur vdi-i ka

Degldr cism-i zrumda grinen sthn yir yir
Bel bezminde yanar micmer-i k olal baum

Degl mlar kupdur dil-ber miskn duhn yir yir
Vcdum ket-i bahr-i mahabbet bdbn hum

Stn dd- dil cismmde regler rsmn yir yir
Dernum bahr-i mihnetdr tenm girdb- hayretdr

Anu emvcdur cn degldr sthn yir yir
Vcd- dgdrum yand h- pr-errumdan

Nihl-i hsne dndi kim ol te-fen yir yir
Gubr olsa vcdum gam yimezdm Rahmiy gamdan

Kilb- ky- dil-ber eylese hkm mekn yir yir
55 D 28a, 29b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb A 13, 62b. Bu gazel Dde, iki ayr gazel
gibi iki defa yazlmtr. Ancak bu gazellerin 1., 2. ve son beyitleri tamamen birbirinin
ayndr. 28adaki ilk yazmda gazel 6 beyitlidir ve farkl 3 beyit vardr. 29bdeki ikinci
yazmda ise gazel 5 beyitlidir ve farkl 2 beyit bulunmaktadr. 3 beytinin ortak oluunu
gz nnde tutarak biz bu iki gazeli tek bir gazel saydk ve birletirdik. 28adaki farkl 2
beyti dier gazele ilave ettik. Byle olunca tabii ki baz kafiye tekrarlar ve syleyi benzerlikleri de ortaya kt. Ortak beyitlerin dndaki 3, 4, 5. beyit 28ada; 6 ve 7. beyit
29bdedir. Mecmuada sadece 3, 4 ve 5. beyitler vardr.
5 regler: bir bir D.
332
56
1

Semend-i yri grsem c ider ek-i revn yir yir
Sabdan mevc urur gy ki bahr-i b-kern yir yir
Dernum bahr-i hayretdr tenm gird-b- mihnetdr

Anu emvcdur cn degldr stn yir yir
eh-i uzlet-nin-i knc-i kam ankebt- gam

Bel kncinde kurd baum zre syebn yir yir
Ne tk- dil-gdur ebruvnu kmaga dil-ber

Muanber kkl salm mselsel nerdbn yir yir
Dilerse Rahmiy gussa cihnda dsitn itmek

Bu ir okusun hengmede her kssa-hn yir yir
57

Bugn Mecnn- kam devr elinden bir mellm var
Yrrem vdi-i hayretde bilmem kim ne hlm var

Draht- k dirler bg- dilde bir nihlm var

ikest olm elmde kse-i serden siflm var
Rumzn hurde-dnlar idemezler zerrece idrk

Dehn- yre bezer yine bir nzk haylm var
56 K 457; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb A 13, 62b. Mecmuada 2. beyit yoktur. Buna
karlk mecmuada, bu gazelin 4 beytine ilave olarak bir nceki gazelin 3 beyti vardr.
57 D 28b; PB 137a; T 32.
4 - T.
333
Cevbn viremez mft-i lem ey Mesh-dem

Kitb- ilm-i ihyda lebden bir sulm var
Beldan gam yimezdi arsa-i kuda hk olsa

Dise Rahm gibi bir k- rde-hlm var
58

Hem-reng olal bdeye ol lal-i nblar
Ser-kelik eyleyp baa kd arblar
Dvnedr kad greli serv bgda

Zencre ekdi servi ayagndan blar
Agyr olal hem-kadeh ol lal-i nb ile

vredr benm gibi sk habblar
Grsem rakbi h iderin ky- yrda

eytna sanki gkden atld ihblar
emm ki Rahmiy akdur sm-i ekini

Bir hcedr ki akelerini hisblar
59
1
2

Vcdum dg- hnnmle gy gl nihlidr
Ham olm br- gamdan kmetm bir serv daldur
Bu gn ol h- b-perv yigitdr l-ubldr
5 ihyda: ifda T.
58 D 28b; PB 185a; K 455. Nect Beyin gazeline naziredir. Bk. Tarlan, Necat Beg Divan, s. 209-210.
59 D 28b.
1 Bu beyit Tde mfredler arasnda yazlmtr (s. 50).
334
Sipihr zre gren ekl-i hilli m- hecrinde

Hayl eyler ki ey meh-r sen kyu siflidr
Fez-y ka dil murg nola urur ise pervz

Teninde her taraf tr-i bellar perr blidr
Ney bagrn delp mutrb terne kl ki Rahmn

Bu ir-i sznki ehl-i derd hasb- hlidr
60

Mekteb-i bgda gl blble destn okdur
ol muallim gibi kim tfla Glistn okdur
Mjesin hatt- ruhndan sorcak yr didi

Menzile toz koparan atdug peykn okdur
Snede nal elif sanma ki ol ka kemn

ekl-i sfri ile atdug hicrn okdur
Beni ldrse ider ehl-i dile yr sal

Nitekim hlar srna sultn okdur
Dmeni kr ider nvek-i h- Rahm

em-i Ryin-tene san Rstem-i destn okdur
60 D 29a.
3 Dde kafiye kelimesi olarak hicrn yerinde peykn bulunmaktadr. Halbuki
peykn nceki beyitte de gemektedir. Bu bakmdan burada, muhtemelen mstensihten
kaynaklanan bir kafiye hatas olduu ve 3. beyitteki peyknn yerinde baka bir kelimenin bulunmas gerektii dnlebilir. Nitekim FTde bu kelimenin yerinde hicrn
bulunmaktadr. Ancak bunun iin bir kaynak gsterilmemitir. Bk. FT, s. 160.
335
61
1

Yr ebrs arak-rz olsa hoter gsterr
Zglansa nitekim emr cevher gsterr
Aks-i lal skiy sgarda seyr itsem nola

Bir aceb ynedr rh- musavver gsterr
Gafil olma mh- nevden gh lubet-bz- dehr

Halk bir nev ile unutmaga enber gsterr
Blbl kan tutup glende gl bmrdur

Hr fassd old kan almaga neter gsterr
Rahmiyi nln idp agyr d eyler felek

Tti-i gy tururken zga ekker gsterr
62

Seher gn gibi dil-ber kendyi her dem ayn eyler
Kalan meh-rlar seyyre-ve ol dem nihn eyler
Degl jlde mlar grinen Mecnn- kam ben

Hev-y murg- mihnet baum zre yn eyler
Gzm ire hayl dil-ber ayndur ol murgu

Ney ire dem-be-dem bahr kenrnda mekn eyler
Tenmde zahm- tgu ire peyknu zebn old

Dehn ad gamum h eyleyp her dem fign eyler
61 D 29a; K 457.
62 D 29a.
336
Egeri sret Rahm gam u gussayla pr old

Vel mande dyim k- dil-ber nev-cvn eyler
63

Dernumda karr itdi hayl-i zlf-i dil-berler
Tutupdur gyiy vrnum bir nice ejderler
Sab ruhsru stinde pern klsa zlfi

Sanasn nie misknler durur sm zre ditrerler
Helk eylerse ey hn dil-i sad-premi gamze

Mezrumdan ka ssen yirine kanlu hanerler
Nigru zlfi ebrsyla ey dil muttasl seyr it

Kulagna egilp fitneler talm eylerler
Kulag ursa nola ol sm-ten erua Rahm

Yaraur g- ehde dyim zr ki gevherler
64

Felek-fers bu flk kim mekn bahr-i ahardur
Hill-s ceml-i mihr-i dil-berden mnevverdr
Bu lem tekye-ghnda gider geh arka geh garba

Banda tc var gy mcerred bir kalenderdr
Dkilmi deste deste salar yanna dmidr

Fen fillh olupdur imdi Cmlerle hem-serdr
63 D 29a-29b.
64 D 29b.
337
Yrr b zre b-perv kermet ehlidr gy

Sab-ve b-per b-p ter olmaz dmeni erdr
Menzil kat ider bir n iinde Rahmiy amm

Hzr at gibi her dem gds bd- sarsardur
65

Mahabbet sziinden zhid-i n-dna virmezler
Gd-y rh- insndr ol hayvna virmezler
Gurrn ref klsun cm- irfn isteyen rif

Bu meclisde u kim ser-mest ola peymne virmezler

An kend zinden gemeyen hayrna virmezler
Marif ehlin zevkine chil iremez zr

Kab-y atlas- hyi her uryna virmezler
Bek bul Rahmiy terk eyle varu zmre-i irfn

Fen peyglesini milket-i hkna virmezler
66
1
2

Yir yir elif ki snem stinde vardur
ehr-i belda her biri bir reh-gzrdur
Dery-y ku ire visl sefnesi
Bir gn kenr olur gzelm rzgrdur

66 D 30a; T 32.
1 reh-grdur: ydigrdur T.
338
Nakd-i cihn sfr gibi he say dil

Zr cef-y yr gibi b-mrdur
Mey-gn leb hevs ile dyim habb

Dmi arba bencileyin b-karrdur
Ykd vcd- Rahmyi seyl-b- gam vel

Dilde bin-y k henz stvrdur
67

Dil-i pr-derdm ser-menzili sahr-y gurbetdr
Ceresdr nleler feryd- snem ks- rhletdr
Sreyy sanma nak itdi girben kebkeb eklin

Felek haylice lemde nigr sikke-sretdr
Kebd itse nola cismm ser--ser seng-i mihnetle

Dil-i dvneme hum o bir sincbi hilatdur
Grp nal-i semend eklini ger nola h itsem

ikeste dillere ol eh-svrum dg- hasretdr
Sirik-i Rahmiye cn nazar klma hakretle

Hazer it ek-i emi ku dery-y rahmetdr
68

Dilleri ki n-gehn ol kkl-i pr-ham kapar
Ejdeh-y heft-serdr gnde bi dem kapar
3 cef-y: cefs D.
4 arba: kenra T.
5 bin-y: bek-y T.
67 D 30a; K 456.
68 D 30a.
339
Vasl- yre irdi dil hicrndan bm eylemez

r inden nitekim Behrm tc- Cem kapar
Ikdur cezb eyleyp ya dkdren klara

ftb- arh yirden nitekim ebnem kapar
Bu ne hikmetdr ki hurd dil ser-bz- dehr

ems destrn bandan olsa her aham kapar
Dd- hum tk- zer-krn siyh eyler diy

Revzen-i mihri sipihr irise eb muhkem kapar
Zlfe lal katnda gh tahrk itse bd

Gyiy dv-i Sleymn durur htem kapar
Kkl Rahm grp kyuda ya dkse nola

ir-i nzk olan gkde bulutdan nem kapar
69

Ne dil-i haste-i mecrhuma merhem bulnur
Ne zaman gussalar define hem-dem bulnur
Ne pernlgn htr- sevd-zeden

Merhamet eyleyben bir sorar dem bulnur
Ne gam- k- nigr ile peran dilm

Rzn sylemege mnis mahrem bulnur
Bulmazam nie kim say iderem dlg

dlk ister iken belki nie gam bulnur
69 D 30a-30b; K 453; z, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, C. 1, s. 284.

1 zaman: cihn K.
3 peran: ikeste D.
340
Rahmiy yr visline karb olduka

h kim her yaadan mni-i muhkem bulnur
70

Tenm gamdan hille dndi dirsem bir hayl alar
Gzm merdmlerin aksi dmidr letfetden

Ruhu mirtna nzr olanlar an hl alar
Hads-i k benden sor ne bilsn zhid-i n-dn

Rumzn bu muammnu mcerred ehl-i hl alar
Vcd- vcib mhiyyetin idrk iden rif

Hakkatde vcd- mmkint hep zll alar
Bel bezminde zr olsam aceb mi eng ny-s

Kan bir merd-i kbil bu cihnda kl kl alar
Fen bezminde Cem keyfiyyetin cm- mahabbetden

Harbta dp rde-hl olan ricl alar
Shan bezminde Cmdr bilen keyfiyyet-i irm

Haylt- kelmum Rahmiy ancak Keml alar
70 D 30b; PB 163b; T 34; Mecmua-i Er, 06 Ceb. A 13, 62b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz
A 4277, 141b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4468, 142a (4 ve 5. beyitler yok).
4 idrk: evreng D. // ll: all D.
5 D.
6 D.
7 irm: hlm D.
341
71
1

arb- lali n iden glinde gam neyler
Visl bezmin devrin srenlere elem neyler
Gl hecriyle blbl ldi diy mtem itmezse

emende nergis-i ehllaru eminde nem neyler
Seri devrn elinde bir ikeste cma dmidr

Sorarlarsa di ey lle emen bezminde Cem neyler
Nisr it varu sde ol devr-i havdisden

Tecerrd ehlin ceybinde ey hce direm neyler
Gam- dil-ber gibi olmaz vcd ehline eglence

Aceb knc-i fenda Rahmi erbb- adem neyler
72

Fen-y bezm-i Cem in arb kan aglar
Aup o demleri em-i habb kan aglar
Adyla dem lahm old diy meclisde

Firk tei zre kebb kan aglar
ehd-i k olagr kim emende lle v gl

Dem-i ar ola ol dem trb kan aglar
Ne reng gedgini grdi arh- bkalemn

afak degl benm in sehb kan aglar
71 D 30b.
72 D 30b.
342
Sorarlarsa Rahmi-i eydy zmre-i irfn

Firk- yr ile hli harb kan aglar
73

Ger ecel gelseydi grmez yle n-peyd yatur
Ca gelse kem habbdur rsm- kyint

Pynu hrn karm szen-i mjgn ile

Var fen detin tem it aup ibret gzin


Knc-i istignda Rahm yle b-perv yatur
74
1
2

hid-i gl zre blbl kim seher gler der
Jleler ekm gibi grdke an ter der
Ser-ke olma tc- devletdr melhat hsrev
Nice Drlar serinden gh olur efser der
73 D 31a; T 34; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 796, 58a. Bu gazel ayrca, 3. beyti hari,
Knal-zde Tezkiresinde de gemektedir. Bk. Knalzade, age, C. I, s. 331. Bu gazel
Beyn tarafndan tahmis edilmitir. Bk. Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1641, 176a.
1 Bu beyit Tde mfredler arasnda da yazlmtr (s. 51). / gelseydi grmez: erse idi
duymaz T (mfredde).
4 it: kl D.
5 gelse: gese D.
74 D 31a; T 31.
343
Arsa-gh- kda merd ol ki tg-i kahr ile

Nice serler hksr olup nice serler der
k- zr u nizr olm seher hurd-i arh

Tb- mihr-i yre dymez arhdan ditrer der
Nukre-gn efn ile gl-gn varakdur gyiy

ol araklar kim izr- dil-bere yer yer der
Glme gelse dehnu fikri dil nln olur

Bezmde gavg olur hk zre kim sgar der
Gam degl nazmu grp n-ehl klmazsa pesend

Gh olur kim hk-i rha Rahmiy gevher der
75

Gam- mihrb- ebrn ile kblem kmetm hamdur
Leb evkiyle yaum Kabe hakk ayn- Zemzemdr
Cihn-r iitdk k- dil-ber cismi pk eyler

Bu cevher kmy-y devlete ekber [] azamdur
Nazr yok gne yzliler ire ey hill-ebr

Miynu klca fark olmaz dehnu zerreden kemdr
2 serinden: serine D.
3 nice serler ksr: anca serler ksr T.
5 Dde yoktur. FTden alnmtr. s. 170.
6 Dde yoktur. FTden alnmtr. s. 170.
75 D 31a; T 33; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 796, 51a, 67b; TB 314-315. Manzme
mecmuada iki defa yazlmtr.
3 Bu beyit sadece TBde vardr. TBde iitdk: iitd, cevher: cevher-i, ekber []: ekberi olarak okunmutur. Bk. age, s. 315.
344
Btn dny deger grmek yzini yrumu geri

Cihnda vaslna bir kerre irmek iki lemdr
Aceb mi em-i insna grinmezse nihn ol eh

Perdr ol melek yzli dil sanma ki demdr
Man murgn sayd eyled eh-bz- fikretle

Anun Rahmiy ir cihn ire msellemdr
76
MALTA SEFERNDE KET VASFINDA DDG GAZELDR

1

Seher-geh keti-i h hill-i d-i ekberdr
Tul itdi sadet matlandan nr-gsterdr
Liv-y sebz ile bahr zre yrr Hzr- vakt olm

Gazya azm ider y hod yeil cmeyle Hayderdr
Yce pervz ider ank-y kf- nusret olmdur

Livlar her yaadan gyiy kim aa eh-perdr
ekilmi y atlm ok gibi der-dest-i kudretdr

Nin ider dil-i adt ekser kasd- kferdr
Uar kular hevda aa hergiz hem-cenh olmaz

Kaan sratle reftr eylese sad-p v yek-perdr
Grinr regleri yir yir riyzet-perver olmdur

Gds b- Hzr-s egeri bd- sarsardr
76 D 46a; T 51; Kl, agt, C. II, s. 752-753; FT 178-179.

2 (a) D // (b) : Livlar her yaadan gyiy kim aa eh-perdr FT.
3 (a): FT // 3(b), FTde 2(b)dedir.
4 D, T.
5 D, T.
6 D, T.
345
Giderdi zulmet-i kfri cihn eyledi ren

Ziy-bah old nr- Mustaf ince rehberdr
Ady Rahmiy bir lokma eyler ekse bir demde

Srinr snesi stine gy ekl-i ejderdr
77
[mefl filtn mefl filtn]

arh- felek ki dim kaddm gibi d-tdur
Bencileyin meger ol bir mhdan cddur
Ren-dil olsa dim Cem gibi nola eflk

Destinde mihr-i hver cm- cihn-nmdur
Tr hayli ile dil ddi rh- ka

Bir n-tvn durur kim tr aa asdur
Sengn dile cn seyl-b- ek-i emm

b- revna karu gy bir siydur
Hum-hne ire Rahm mestne bde-n ol

yne-ve dernu zr ki pr-safdur
78

N idp glm [arb-] k eydlk sever
Mest olup mecnn olan elbette rsvlk sever
7 D, T.
8 D, T.
3 (b) D.
77 T 33. Dde yoktur.
78 K 454; SK, Halet Efendi lavesi, 172, 31a.
346
Bu cihn didikleri khne sary neylesn

lem-i k ire ol kim det-peymlk sever
Vdi-i hayretde benden olu ey akl u heves

Bir aceb halet durur bu k tenhlk sever
Eylemez baa hill ebrsyile merhab

h kim gnden gne ol mh garrlk sever
Kyua geldikce Rahm nleler klsa nola

Blbl-i destn-ser glende gylk sever
79

Gamze-i yra tr-zen dirler
Lakabna ciger delen dirler
Grse uk em-i celldu

Meded lsn mi y seven dirler
Merd merdneler zebn idici

Kar dnyya pre-zen dirler
Beni hum-hnede grp rindn

Byle mest oldugu neden dirler
Rahmi-i kere pdiehm

Hsrev-i milket-i shan dirler
79 K 453-454; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 796, 17a.
347
80
1

Nigru yanag gldr sa reyhn- ho-bdur
Hem anu gamzesi fet hem anu emi czdur
Kymet kaddi arardur salnur san sanavberdr

Szi rn lebi skker ien ho-gft ho-gdur
Alur bi nz ile ol meh dem--dem ku gnlin

Cef v cevr ider cn vefs dim budur
Nola her yri grdke aa meyl eylese glm

Dili rifler cr yeilmez bir akar sudur
Uyurken bsesin almak olurd imdi mahbbu

Uyanup frkati trin ura bu cna korhudur
Ne var y h dise sf girp mey-hneye k

Mey ip mest-i k olm dilinde zikri hep sudur

Didm glini Rahmn be vallahi alan budur
81
1
2

klaru h kar eflke berber
Bu nh felegi itse nola hke berber
Cn ekerin sne-i sad-ke elifler
T kim ola ol kmet-i lke berber
80 PB 181a-b; K 454-455. hnin gazeline naziredir. Bk. Necati Sungur, h Divn, KB

81 PB 193a; K 456.
348
Bir grmeye agyr ile ftdei ey gl

Blblleri itmeye hke berber
Bir kerre grem diy hayliyle ceml

Kalbm olur yne-i idrke berber
Rahm o meh kyna her dem eser itmez

hum irrse ser-i eflke berber
82

eh-i k olal Mecnna derd gam siphdr
Grinen yn banda anu tc- hdr
Nola eksem elifler sneye kaddi hayliyle

Tark- k iinde ku bir togr rhdur
Grinen mihr meh sanma iki ren erg olm

Gl abdlnu arh- felek bir tekye-ghdur
emen zre benefeyle grinen sanma snbldr

Ki gl devrinde miskn andelb dd- hdur

Hakkatde anu iri vel lutf- lhdr
83

Ey ka y egeri per tz-per geer
Tr inde bl perini dker geer
82 PB 201b; K 458. Ztnin gazeline naziredir. Bk. Zt Divan, C. 1, s. 348.

83 FT 176-177.
349
Evrk- glden alad bgu fensn

Nergis gibi u kimse ki shib-nazar geer
Agyra atsa trini ol kalar kemn

Ben bilrem glden o demde neler geer
Eflke ksa ey ka y nola humuz

Tr-i kaz kader bu yidi kat siper geer
Ehl-i hner visle cnlar virrse ger

Rahm kulu zamnede ehl-i hner geer
84

Arak n eyleyp dil-ber kaan dr gibi der dirler
Melhat bahri c idp zuhr itdi gher dirler
Hayl-i kadd-i yri seyr idenler ek-i emmde

Kenr- Nl-i Msra sye salm ney-eker dirler
Hat- nev-restei grp nola cn virsem ey hn

Bahr- tze irdkde bahr gider sefer dirler
Hatum geldikde uka vef idem dimi dil-ber

Egeri sdka kizbe muhtemeldr bu haber dirler
Sirik-i nn- huke Rahmiy her kim ola kni

Fergat milketinde aa h- bahr u ber dirler
84 FT 177.
350
85
1

Hill ebrlaru kim vesme birle reng tutmdur
ki emrdr kan eylemekde ceng tutmdur
Ferdn- zamn ol nefs-i Dahhkn helk eyle

Bu hatt ile gedlar h olup evreng tutmdur

Elinde snesini dgmek iin seng tutmdur
Ezel bezminde ben mestem arb- l-yezlden

Kimi hayrn bu esrr ile kimin neng tutmdur
Gamula ekin evtr itdi kaddin eng idp Rahm

Felek bezminde h Zhreye heng tutmdur
86

Hatt- Yktu gren ruhsru zre ey nigr
Didi Mushafdur muhakkak olm yet ber-kenr
Dyim dirdm felek ire melekler kutbsn

Syelerle gezmeyp ey mh olsa ber-karr
stnuda rakbe dir idm her dem ulu

Ol it ile ey gzi h eger olsa ikr
Ey sa Leyl sen em hayliyle mdm

Det-i gamda old ben Mecnna h gam-gsr
85 FT 178.
5 ekin kelimesi FTde iig olarak kaytldr. Ancak bu durumda hem vezin hem de
anlam bozulmaktadr. Kelimenin ekin olmas kuvvetle muhtemeldir.
86 PB 158a; MN 789-790. Ahmet Paann Ey ars- hsne Hind gzm ynedr
msrayla balayan gazeline naziredir. Ahmet Paa Divan, s. 149.
351
Snem ire Rahmiy h eylesem odlar kar

Dd-gh ire kar bd olsa gy kim irr
87

Beni bmr iden cn felekde nm- sdur
Demde mrdeler ihy ider gy Meshdur
Nola syede ho gese nigr bu gl dyim

Bugn bg- cihn ire kad bir serv-i bldur
Baa hem-demlik itmidr eb-i frkatde her demde

Anun hum ey meh-r felek sakfnda aldur
Leb vasfnda bir rn gazel didm bugn cn

Gzeller birbirinden kapurlar sanki halvdur
Nola syede varup kaddi seyr eylese Rahm

Benm ok sevdgm men eyleme lem temdur
88

Ruhua ey sanem ban egpdr yine gslar
Sanasn tee secde ider Rm ire Hindlar
Gren hlle em zre ey hurd ebr

Hilli sihr ile tutm sanur bir iki cdlar
Gelr ol gona-leb bg ire diy intizr ile

ner serv-i dil-rnu ayagna kara sular
87 MN 1036-1037. shak elebinin Benm glm alan dil-ber be-gyet b u

randur msrayla balayan gazeline naziredir. Bk. shak elebi Divan, s. 158-159.
88 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1998, 60b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 6774, 13b-14a.
352
Delden kua gy ki snem vdi-i gamdur

Olupdur dglar yir yir anu iinde hlar
Egilmi bd- humdan melhat hsrdur

Nigru Rahmiy bg- ruh iinde ebrlar
HARFZ-Z
89

Seyr idelden y kau ekl-i hille myilz
M-miynu greli ince hille myilz
te-i pervneyz ulv-bahdur ulemz

em-ve nr- dil-efrz- cemle myilz
Minnet ile cm- Cem n itmezz ey pr-i dehr

B-tekellf geri bir snm sifle myilz
h- Tbya taalluk ritesin bend itmezz

Bg- dehr iinde bir nevres nihle myilz

Rahmiy anun ol iki hille myilz
90

Vuslat ebinde hayret ile ksa cnumuz
Kfri emalar yaka her sthnumuz
89 D 31a-31b.
5 kbe kavseyn, Hz. Muhammedin mirata Allah ile yaknlamasn ifade iin Kurn-
Kermde geen bir ifadedir. Bu suretle o (Hz. Peygamber) iki yay kadar yahut daha yakn oldu. Necm, 53/9.
90 D 31b; K 459.
353
Seyr ideli o mh kab-y siyh ile

Dndrdi miski atlasa arh duhnumuz
Dil ritesini kaddine peyvend eyledm

T gayra meyl klmaya serv-i revnumuz
Pr-ukdedr ceres gibi zlf gamyla dil

letse ts- arh yiridr fignumuz
At bu fezda hu okn Rahmiy seher

Bir gn ola ki menzile ire ninumuz
91

afakda mh- nev hnnlu bir parmagua degmez
Gne zer ts ile su koyamaz ayagua degmez
Kuak izmi degl merdnelerdr ey ars- dehr

Visl ummaz miynudan muakkad bgua degmez
Kevkib kebkeb-i smn gne ser-mze-i zerrn

Meh-i nev ey hill-ebr sen bamagua degmez
en germ olmasun ebr ire mihr mh ile gerdn

Dil penbeyle yir yir sne-i pr-dgua degmez
Hilli kaua Rahm nie tebh ide ey meh

Felek devrinde vallhi o bir barmagua degmez
91 D 31b.
354
92
1

Felek ber-bd olur h eylesem sakf- sem kalmaz
Ansr sz- dilden mahv olur nev nem kalmaz
Kemle gelmeyp bir dem sirikm cy-br itdm

Benm servm gelr hr yolua bu saa kalmaz
Akar yaum zebnum ll olur grsem ruh- yri

Dem-i hicrnda yd olmaz vel bir m-cer kalmaz
Leb srrn sab ger goncaya kef eylese n-geh

O dem k olmaduk bezm-i emende bir yaka kalmaz
ekp tg dkp kann Rahmyi helk itd

Hazer eyle yanuda bu sen ey b-vef kalmaz
93

Ayb-bn olup itme ddei bz
Dik gz ignelerle ey eh-bz
Gele ey h-bz- sidre-nin

Mlk-i lhta idelm pervz
eb-i hicrn garb mkilmi

Zlf-i dil-ber misli tl u drz
ku pesi niyz old

Dil-ber muktezs ve v nz
92 D 31b.
93 D 32a.
355
Vasf idelden o yr- zby

Rahmiy old her sz mmtz
94

Meh-liklar yolna kan ya akdur gzmz
yle bezer ki bizm Mteridr yldzumuz
Bu gn agyr ile yrm yine hem-kse gibi

layup kulagumuz def gibi kzd yzmz
Hey kymet mey-i ku sen n ideli

Hare dek bulmayavuz gibi gelr kendzmz
Bse cerr itse bu glm leb-i cn-bahndan

Bir adam-cn gzeldr iki itmez szmz
Zlf ruhsrn ol mhve grmeyeli

Rahmiy old berber gicemz gndzmz
95
1
2

Blbl-i dil bg- dehri get idelden yrsuz
Bulmad lemde bir gl kim ola ol hrsuz
Bu meseldr dstum k gerekdr rsuz
94 D 32a; PB 236b-237a; T 35; Mecmua-i Er, SK, Fatih, 4078, 100a PB ve Mecmuade
ilk beyitte farkllk vardr.
5 gicemz: gice ile T.
95 PB 248b; T 35; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4468, 116b.
1 bulmad: bulmadum T.
2 alarn dnmez yzm: oklarn dnmezem T / dstum: sevdgm PB.
356
Derd-i ku mkilin hall itmege ey dil mdm

Dnyede dn geer her chil mikdrsuz

Var m lem ire bir smn-beden agyrsuz
Ky ire yri grmezsem olur lem cahm

Rahmiy cennetde k olamaz ddrsuz
96

Kki seyl-i fen gark itse mihnet-hnemz
ekse t knc-i bekya rahtn vrnemz
Mey afak meh sgar- zerrn gne smn tabak

Devr ider her rz u eb arh- felek mey-hnemz
ol harbt ehliyz mey-hne-i k ire kim

Kse-i serdr bugn devr eyleyen peymnemz
Bu vcdum geri kim Ank-y k itdi adem

lem ire sylenr t Kfdan efsnemz
Krbn- gam kaan gelse diyr- kdan

Rahmiy mesken olur aa dil-i vrnemz
97

Br gam nle ceres te-i dil mealemz
ekilr vdi-i k ire gider kfilemz
96 K 458.
97 PB 246a. Revannin gazeline naziredir. PB, 246a; Ziya Avar, Revn Dvn, Sebat
Ofset Matbaaclk, Konya, 2007, s. 347-348.
357
Hrkamuz nola siyh olsa esr-i kuz

Zlfi zencrine zr irir silsilemz
Bezm-i gam ire dnen cm- mey-i gl-gndur

Ek-i pr-hnumuz ire grinen bilemz
Kaddm olmazd d-t y gibi bagrum kararup

Olsa yanuda eger tr kadar menzilemz

Zdumuz gussa durur mihnet gam rhilemz
HARFS-SN
98

Kanlu peyknu dern- dilde ey s-nefes
Gyiy bir al ttdr giriftr- kafes
Tc- ser klm degl Mecnn banda yn

Ek-i emi ky- Leylden getrmi hr u has
Arda olam melekler zmresiyle hem-nefes

Ger seg-i kyula hem-zn olursam bir nefes
Grdi br- k- Mecnn tahamml itmeyp

Ca geldi nka-i Leyl fign itdi ceres
Meyl ider vasf- leble grse irm ehl-i kl

Rahmiy kand-i nebta nitekim er meges
98 D 32a.
358
HARF-IN
99
1

Sfi imez arb tib imi
Davi-i k iderse kzib imi
tdi yn-i erini icr

Kiver-i dilde k nyib imi
F ider dilde k hsn-i nigr

Feth-i genc itmede metlib imi
T ezelden dehn lal-i dile

Hn- hsninde bah- gyib imi
Zt- bahtu hakktn bilmek

Rahmiy mmkinta vcib imi
100

Arz idp gl ruhlarn gedi baa cnne nak
kl iken eyledi bir reng ile dvne nak
Gl kulak urd ser-gzn diler g eyleye

Baglad gyendedr blbl bahristna nak
ekl-i yri dilde nak itmidi nakk- hayl

Olmadan zer emsesi mihr tokuz eyvna nak
99 D 32a-32b.
4 kinci msradaki n kelimesinin n olmas da mmkndr. Yazarken elif unutulmu olabilir.
100 D 32b.
359
Ddede yr hayltn mjem tasvr idp

Kl kalemle gyiy Erzeng ider kne nak
ol emr-i mlk-i nazmam kim shanverler benm

Nlem eyler Rahmiy her defter dvna nak
101

Mey afak devr-i felek mey-hne eklin baglam
Hle ire mh san peymne eklin baglam
Ser-fr grdm emen bezminde n-geh lleyi

Elde cmn kec tutup mestne eklin baglam

Ddeden zencri var dvne eklin baglam
Bir perdr her biri bg- remden geldiler

eme per yakmaga pervne eklin baglam
Bir bt-i Ferhr resmin dilde nak idp hayl

Rahmiy sne sen bt-hane eklin baglam
102

Tenmde reglerm yir yir ki cism-i zra sarmam
Sararm sarmaklardur kur dvra sarmam
101 D 32b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 54, 30b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1998,
60b (altta, kenarda); Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4277, 110b.
1 mh san: mh- nev Mecmua A 54, A 1998.
3 ddeden: devrden D.
5 resmin: eklin D, Mecmua A 54, A 4277 / ayl: nigr Mecmua A 54.
102 D 32b; T 36.
360
Dehnumda zebnum yand h- te-i dilden

Dern- emde ol nra bezer tra sarmam
emende ysemen servi der-g idicek sandum

Biri biriyle hasretle iki b-re sarmam
Ruhnda zlf-i anber-br kom em-i cnn

Tabb-i haste-perver gibidr bmra sarmam
Ribyile ridlarla vcdn zeyn iden ehs

u efler gibidr Rahmiy ecra sarmam
103

Getrmi nme-i Leyly ahvlin ayn itmi
Anun murga Mecnn ba zre yn itmi
Leb-i dendnua ykndigiyn jle-i hursend

ekp zer-rite ile goncann agzn kan itmi
kup kasr- dile cn nakdin ald eb-rev-i zlf

Nie miskn resenlerden mselsel nerdbn itmi
zru nrna yanup yakld em-i bezm-r

Gice t subha dek nr yetin vird-i zebn itmi
Belgat bg [u] rg ire tab- blbl-i Rahm

Leb vasf eyleyp rengn-edlarla beyn itmi
2 yand h-: kim yanupdur T // ol nra bezer tra: ol tra bezer nra T.
3 birine: biriyle D / b-re: gam-re T.
4 anber-br: anber-br T // gibidr: gibi kim D.
5 ribyile: riy-ple T // u: ol T / gibidr: gibi kim D.
103 D 33a.
361
104
1

Dehnumdan kar h eylesem dilde yanan te
Olur bd olsa klhan revzeninden san ayn te
Tem eylesem servi olur kum eh efzn

Ziyd olur has u hke irse n-gehn te
Kad ruhsru aup bga varursam olur klhan

Grinr serv dd u lle ahker glsitn te
derken rzu vasfn nola dil nle eylerse

Bilrsin stine su sepseler eyler fign te
Dil-i Rahm nola kadde cn olsa ger myil

Cihnda meyl ider blya zr her zamn te
HARFT-TI
105

Olsa dil mlki nola ger k- cnn ile zabt
Heft-kiverdr olur tedbr-i sultn ile zabt
Menzil k old dile gayret komazm anda fer

Nitekim olur harm-i h derbn ile zabt
Ey per lal yiter uk tahyr itmege

lemi itmek olur mhr-i Sleymn ile zabt
104 PB 284b; MN 1344. Ahmed Paann Bu glm ehrine ddi gzmden n-gehn
te msrayla balayan gazeline naziredir. Bk. Ahmet Paa Divan, s. 180.
2 servi olur kum eh: serv-i gli ku olur MN // as u: kor [kur] MN.
5 zamn: yanan MN.
105 D 33a.
362
Bend olup zencr ile sdedr r-i jiyn

Glmi klsa nola zlf-i pern ile zabt
Zlfdr ruhsr- yre Rahmiy znet viren

Nitekim olur riyz- ravza Rvn ile zabt
HARFZ-ZI
106

der gam leminde dil hayl-i dil-rbdan haz
Nitekim ehl-i gurbet grse eyler indan haz

Kimi sretden eyler kimisi suret-nmdan haz
Ten-i lgarla nola dd- humdan saf sorsam

Fen ehli siyeh l ile eyler briydan haz

Dil-i dvne itmez old vasl- dil-rbdan haz
Gazelde Rahmiy laliyle yr ruhlarn yd it

Dimilerdr selsetle olur hsn-i eddan haz
HARFL-GAYN
107

Dery-y k- dil-beri sandum grince sg
Engine sald felek dili n-gehn dirg
106 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb 110, 23b.

107 D 33a.
363
Meyl itmeyem mahabbete ey ars- dehr

Kat kat gerek ise yki sen yukar yg
Ber-bd kld sarsar- hum felekleri

Olur sabyile nitekim pre pre tg
ol ince belde haneri cnlar alup revn

Balar kesici kan dkci bir harmi tg
Rahm hads-i lali klsa nola beyn

Zr kelm- ehl-i feshat olur belg
108

Lleler abdla bezer tekyedr gy ki bg
Aka degmi jleler her nergis-i zerrn erg
Almazam b- hayt aynuma olsam helk

Ey Hzr-dem lebler evk virr andan ferg
Kulle-i kh- bel Ferhddur dvne dil

Gel gel ey rn-dehen t kim ola tag sti bg
Bahr-i ekm zre yir yir grinen sanma habb

h- ka kurd bu vre dil gl-gn otag
Gyiy b- zll zre dpdr berg-i gl

Sidinde grinen ol lle-hadd tze dg
Kt-gr-i k elinden n zebn oldu gl

Bu girift ger halsn ister ise tut kulag
108 MN 1437-1438. Ahmed Paann l ey gl yzl kom llen bagrnda dg

msrayla balayan gazeline naziredir. Bk. Ahmet Paa Divan, s. 186.
364
Halkadur zlfeyni yr hli yir yir dnedr

Murg- cnu Rahmiy sayd eyler ol iki duzag
HARFL-F
109

Mahzen-i dilden ekp cn nakdini ayyr- zlf
eb-revne bir kab geymi ruh tarrr- zlf
Ten nihlinden ikr itmek diler cn blblin

Halka olm serv-kadd zre miskn mr- zlf
Hl-i ruhsru durur bir Hindu-y te-perest

Deyr-i hsninde miyn-bendi geer znnr- zlf
Gndzin hurdi geh pister geh bln ider

Giceler mehtba karu oynamakdur kr- zlf
Snbl mi ruhlaruda y meger sehhrdur

Nal salm tee yir yir benmn tr- zlf
Akl- kl hayrn durur fikr olsa geri Rahmiy

Hatt- lal-i yre mahf olmad esrr- zlf
110

Ydlarla mahrem olmdur yine cnne hayf
nlk eylemez dim geer bgne hayf
109 D 33a-33b.
110 D 33b; T 36.
365
Grdi hl dil taalluk dmna kayd old h

h-bz- kuds iken old esr-i dne hayf
ald emvc- havdis talara dil kmad

Keti-i maksdumuz gark old ol ummna hayf
Pertev-i hsn grp dilde kodum bi dg- gam

Nr umarken nra yakd perin ol pervne hayf
Sneler sad-k olup diller pern-hl olup

Kkline ol per-nu karar el ne hayf
Yzi zre srinr ardnca diller sye-vr

Gayrlarla azm ider ol serv-kad seyrna hayf
Lal-i yri Rahmiy pdm dimi bir reng ile

N iderdm kann girse ele peymne hayf
111

Ey riy ile klan lemde mabed-hne vakf
Yegdr andan b-riy klsa eger mey-hne vakf
Bir ribt- khnedr lem gelen tutmaz karr

Yapcak benn-y kudret eylemi insna vakf
Hk olursam bde-i evk ile billah ey rakib

Hkmi peymne idp eylegil rindna vakf
sthnum ben fid itdm kilb- kyua

ldkden sora varum eyledm yrna vakf
2 taalluk: muallak D.
7 D.
111 FT 192.
2 FTde benn yerinde, vezin ve anlam asndan uygun olmayan bin gemektedir.
3 FTde peymne yerinde pmne ve eylegil yerinde eyle kl bulunmaktadr.
366
Rahmiy yru hayli hli olmasun diy

Eyledm tk- sem stinde bir kne vakf
HARFL-KF
112

Hk-i py-i yri kim ddem idpdr kana gark
Cevherin bir hcedr san eyledi ummna gark
Yakd nr- ka ruhsru dernum kiverin

ehr-i stanbla dndi te-i szna gark
arh urur gerdn afak iinde gy ftb

ems-i Tebrzdr elde kellesiyle kana gark
Aks-i dendnu gelp ddi sirikm mevcine

Hayf kim deryda old ol dr-i yek-dne gark
Bahr-i dilde pye sad man gevherin

Rahmiyi itse revdur kulzm-i ihsna gark
113

Ele mirt alup aks-i ruhudan irse ger revnak
Gren dir be hill ortasnda bir gne ancak
4 kinci msrada bu haliyle vezin bozulmaktadr. Pek allm olmasa da msradaki l

hecesinin uzatlarak bir buuk hece deerinde okunmas durumunda vezin dzelmektedir.
112 D 33b.
113 D 33b-34a; PB 325a; K 459.
1 dir be: dirmi D.
367
arb- lle-gn iinde aks-i desti skn

afakda pene-i hurde tebh eylesem elyak
Kaula sid hem gerden ruhsr u bndr

Hill hme v tmr u em-i gona v zanbak
Hilli bedr olur sanma gam- engt-i yr ile

Sarard kalmad kanmaga destinde bir trnak
Nigru penesi vasf ile Rahm bu be beyt

Yed-i beyz-y Ms-ve acyib sihrdr el-hak
114

Dehn- yr hayliyle dem-be-dem k
Vcdn eyledi yok yirlere adem k
Neler eker gzelm nerdbn- kuda

knca kasr- visle kadem kadem k
Rev m baa ki Mecnn-sfat bellar ile

Myesser olmaya vuslat lem gidem k

Baa ne tane idersin ki kam k
Tahamml eylemeye Rahmiy sipihr-i d-t

eker u del bellarla br- gam k
2 aks-i desti: aksi dest-i D.

4 hilli: hill PB, K // sarard: arr PB, K.
5 el-hak: mulak D.
114 D 34a; PB 322b; T 37.
2 Bu beyit, Mfred-i Rahm balyla Ankara Mill Ktphanedeki bir iir mecmuasnda da gemektedir. Fakat mecmuada kuda yerinde hecrde kelimesi bulunmaktadr. Bk. 06 Mil Yz A 7077, 4a.
4 k: derd D, T / zhid: nsih PB.
368
HARFL-KF
115
1

Kul oldum yine bir hsrev-i rn-dehen
Baa degdi yine mrs bugn Khken
Kad hattua mbih diyben bd- sab

Grleyp vay ki der stine serv [] emen
Ey gl yr iigin mesken idinrse eger

Yiridr sakf- sem olur ise ger vatanu
Servi dvne olup lle zin hk itdi

Greliden kad-i ran ile vech-i hasen
Tg-i hecr ile helk eyledgine seni yr

Lle-ve hid ola Rahmi bu kanlu kefen
116
[mfteiln mefiln mfteiln mefiln]

Sun ber skiy tolu tene-dilz kerem sen
Kiver-i aya hsn eldeki cm- Cem sen
5 br-: nr- D.
115 D 34a; MN 1618; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1998, 60a. Nizmnin utd mlk-i
oten erfn berg-i semen matlal gazeline naziredir. Bk. MN, 1605; Haluk pekten,
Karamanl Nizm Hayat, Edeb Kiilii ve Dvan, Atatrk niversitesi Yaynlar, Ankara, 1974, s. 178.
2 grleyp: gvleyp MN.
3 olur ise ger: zre klursa MN.
4 zin: yzin MN / k: k Mecmua // greliden: grmeyelden D.
5 eyledgine seni yr: itdgine ol n MN.
116 D 34a.
369
Tg-i mje dkerse ger kanum ite gerdenm

Shib-i tc u tahtsn seyf sen kalem sen
Yree dg urup dile nola dkerse dde nem

Nmu ile eref bulur sikke sen direm sen
Dg- elifle pr dil sne liv-y h ek

Hsrev-i mlk-i ksn tabl sen alem sen
Hayli ncm asker rah- felek tekver

Devlet ile kadem sen hamet ile haem sen
117

Dnyya ki biz sne delp vy ile geldk
Monlyilerz encmene ny ile geldk
Ferhd ile Mecnn ile ekdk gam- k

Bu marekeye bir nice alay ile geldk
Olsak nola gn gibi ger ol mha mukrin

Yollara dp hafta ile ay ile geldk
eftlu-y lal-i leb ey tze nihlm

Sunsa nola glzrua eyv[y]ile geldk
Ket-i vcd eyledi ok tayy- mertib

Emvc-sfat ci-i dery[y]ile geldk
Rahmye dinrse nola tt-i belgat

Msr- shana tab- eker-h[y]ile geldk
117 D 34b; T 37.

1 delp: dgp D.
370
118
1

Mni olmaz mjeler yana ben mahznu
Hr u hasler yoln baglaymaz Ceyhnu
Khsr ire degl lleler ey serv-hrm

Dg- hasretle den yalardur Mecnnu
Snemi def idben kmetmi eng itd

Hblar ire efendi bu mdur knnu
Hsn meydn iinde yaluz ygrkdr

Hat- ebdz ile imdi had-i Glgnu
Rahmi kim evku ile snesine dg urd

Sikke kod gzelm stine san altunu
119

Grmedm bir kerre togr ahd peymnu sen
Hey vefsuz bu mdur yn erknu sen
Andelb-i dil nie feryd u efgn itmes

Gl gibi her hr elinde grdi dmnu sen
Hlme kferler aglar rahm klmazsa baa

Yok mdur ey n-mselmn dn mnu sen
118 D 34b; PB 326a; T 38.

2 serv: Leyl PB.
3 itd: itdm D.
4 ygrkdr: yigrekdr D, T // ebdz: rn D / ad-i : ru- PB.
119 D 34b; T 38.
3 klmazsa: klmazsn T // yok: bu D.
371

Yolua baum fed cnum da kurbnu sen
Kim durur dirse bu Rahm stnuda eh

Bir ged-y b-nev medh sen-hnu sen
120

Tecerrd leminde her kim isterse ma itmek
Sirik ile mahabbet dg besdr aa a itmek
Dil alur tr-i dil-ber ba yill bir dil-verdr

Revdur cey-i hicrna an bagrumda ba itmek
Yiridr arha dutsa tg-i hn ger dil-i eyd

Rakb kellesini ister anula tr itmek
Nola cey-i mahabbet glib olsa dg- hicrna

Kzlba ile sn old Osmn fir itmek
Seg-i dil-ber gibi ky- belda Rahmiy her eb

Saa m kald sne nhun- gamla hr itmek
121
1
2

Bir hill-ebr nigru kul oldum ey felek
ftb- hsnine hayrn durur ins melek
Gnde bi kez ta urursam bana lmez hasd
Grmedm lemde bir seg anclayn cn pek
4 rdeyem: dvneyem T.
120 K 460.
121 PB 345b; MN 1497; K 460. Sadnin Bir pern zlfine olad dil olmaz dime
diye balayan gazeline naziredir.
2 kez: ger MN / ursam: urursa K / lmez: almaz K.
372
d-i vasl in iki kurbn iderdm bir degl

Ol kemn-ebr nigra yarayaydum bari tek
Bau in zlfe irmek diler glm didm

Gldi didi hey kademsz var eli ipe ek
Her zamn nergis gibi destinde ayak tutmaga

Rahmiy banda hum kiin devlet gerek
122

ki gndr ki gstermez yzin ol mh-ruhsru
Boyarsam kana dmnn yiridr arh- gaddru
Ruhu ynesi h- dernumdan tutupdur jeng

Degldr safha-i ruhsru zre hatt- jengru
Dimisin ldrem uk bir gn ey Mesh-dem

lml dirilr old iidenler bu gftru
anurlar cm iinde tze bir gonca konlmdur

Be hey aksin grenler em-i pr-hnumda dildru
Keml ile yarad diyeler slb- Selmna

Haylin zevk idenler Rahmiy bu tarz- ecru
3 iderdm: virdm PB, K.

122 FT 199-200.
1 FTde gaddru yerinde izru bulunmaktadr. Kelimenin gaddru olduu tahmin
edilebilir.
4 FTde be hey yerinde beh bulunmaktadr. Bunun be hey olmas muhtemeldir.
5 yarad kelimesinin yerinde FTde yeridi bulunmaktadr. Kelimenin yarad
olmas muhtemeldir.
373
HARFL-LM
123
1

Erbb- evk geri virr gze kaa dil
Ben virmiem zamnede bir nev-tra dil
Szin idp figr ide pyn adlaru

Bir kerre alsa e-i nms taa dil
Hem-pister old didiler agyr yr ile

h eyleyp bu derd ile ddi fira dil
ol ankebt dmna dmi meges durur

Hlin grp de zlf-i nigra tolaa dil
Bir n-kfte gonca sanur nahl-i evkde

Bakdukca ghi bagrnu stinde baa dil
Tg-i gam ile snesine erhalar eker

Bezm-i belda sgar ile kan yalaa dil
Dny met khne imi Rahmiy ezel

kl odur ki baglamaya bu kuma dil
124

em-i yre bir nazar her kim ola fte-hl
Ban alsun ele evvel-kadem nergis-misl
123 D 35a.
6 Bu beyit Dde yoktur. FTden alnmtr. Ancak FTde kaynak gsterilmemitir. Ayrca
erha yerinde erh bulunmaktadr. FT, s. 201.
124 D 35a; PB 366a-366b; K 461.
374
m- gamda baa pertb itmege bu dehr-i dn

Sengdr seyyreler gy felhndur hill
Hatt- reyhnu glistn- ruhuda dil-ber

Bir bahristndur etrf ebistn- hayl
Tr-i pr-hnu dern- dilde ey nvek-figen

Sanki bir fnsdur ren klupdur em-i al
Kand-i lalle ruhu ynesin vasf itmege

Tab- Rahm gibi yokdur tti-i rn-makl
125

Yak hrkan k teine rif-i cn ol
Ey dil yri ser-halka-i rindn- cihn ol
Kat itse gerek aglama mkrs- mahabbet

Vuslat gicesi em gibi hande-zenn ol
Gzden gtrp ebr-sfat kkl ey mh

lemlere hurd gibi nr-fen ol
Benden dili kessin dir ise zmre-i ad

Haner gibi badan ayaga tr-zebn ol
Hall eyleyigr mkil imi mesele-i k

Rahm yri bu arsada mft-i zamn ol
3 reyhnu: rusru D. Bu beyitte geen glist, bahristn ve ebistn- ayl

ayn zamanda divan edebiyatnda adlar ska geen Farsa eserlerin isimleridir.
5 : ruda a- rusru grp Rahm didi/ Gark idpdr suya san hikmet kitbn
Dnyl D.
125 D 35a.
375
126
1

Ysemendr haddi y gl ikiden hal degl
Zlfi ebbdur ya snbl ikiden hal degl
Aglar iler serv kaddin gl ruhn yd eyleyp

Dil ya kumrdr ya blbl ikiden hal degl
Akln alur ku fil-cmle reng lda

Berg-i gldr lali ya ml ikiden hal degl
Dn ki ehl-i derde ku hlini sordum didi

Ya seferdr ya tahamml ikiden hal degl
Evveli ku melmetdr nedmet hiri

Sen gerek agla gerek gl ikiden hal degl
127

Dg- gam snem ergdur elif aa fetl
Klli cismm yandugna old bu ren dell
te-i ruhsru zre hl kim tutm karr

Gyiy kim gleni mesken idinmidr Hall

Msr iinde fil-mesel ayndur anu cy- Nl
stnu cennetl-mevdur ey hr-lik

Kmet Tbdur anda leblerdr Selsebl
126 K 461.
127 PB 369b; MN 1696; K 462. Ahmednin Anu in virdi saa bu cemli ol Cell
msrayla balayan gazeline naziredir.
2 mesken: cennet PB, K.
376
Vasf ider my- miynyla dehnn dil-ber

Yok durur er- Rahm zre hergiz kl u kl
HARFL-MM
128

Sf arb zehre bezetse nola her dem
N-mutedil mizca b- hayt olur sem
Madm- mahz olursa gam yimezem vcdum

Kosam miyn- yri bir kez dehnn psem
Kavl-i rakb-i ahrak(?) illetl oldgyn

Kaddm muzaf old gam old anda mdgam
Zlf as-y Ms Hzra ebh hattu

Lal Mesh-i sn hl buhr- Meryem
Ol h- hsni grdi kynda didi Rahm

Ey devlet gninde ren ceml-i lem
129
1
2

Ruhum aksin grp yne ire zafern sandum
Sararm elde ol mirt bir berg-i hazn sandum
Okudum kssa-i Mecnn bildm hl-i Ferhd
Seni anlarla gam ekmekde ey dil tevemn sandum
128 D 35b.
129 D 35b.
1 zafern yazmada zagfern eklindedir.
2 kssa-i: kssa-i D.
377
Siyeh kkller pde klm kaddi cn

Sarlm bir nihl zre nie miskn ylan sandum
Kad zre zenahdnuda hl gricek yir yir

Nie zg- siyeh bir servde hem-yn sandum
Nedendr Rahmiy Rm ire bu gevher-fenlklar

Zebn- hmei bir tti-i Hindstn sandum
130

Dgp snem fign u h ile tabl u alem ekdm
Sipeh-slr- rh- k olup hayl haem ekdm
rince Kabe-i maksda mjgnumla szndan

Fen detinde pymden hezrn hr- gam ekdm
Serini lle-ve kaldurd elden seyr idp cmum

u del hk-i Mecnn zre vardum cm- Cem ekdm
Mahabbet me-zrnda benem ol ejder-i mihnet

Sipihr varn pr-nagme kldum yle dem ekdm
Baum alup ele vardum selmetle reh-i yre

Melmet gesinde Rahmiy n-geh kadem ekdm
4 yir yir yazmada bir bir eklinde yazlmtr.

5 Bu beyit Dde yoktur. FTden alnmtr. Ancak FTde nereden alnd gsterilmemitir. Bk. FT, s. 205.
130 D 35b.
378
131
1

Kara zlf yz zre hicb olsa nola kblem
Siyehdr Kaben rtsi zr dyim kblem
Saf v Merve hakk Kabe ire halkadur gy

Harm-i hsn iindeki zlf-i d-t kblem
Nola kyua iltrse dil-i dvnemi ku

Ki iltr Kabeye dyim gedy pd kblem
Grenler Tar hakk Kabe dvrn sanur her dem

Siyeh-p ideli dd- siyhum kyu a kblem
Ruh- zerd ile sm-i ek ile kyu tavf itdm

Sanasn hceyem hacc nasb itdi Hud kblem
Reh-i kyuda baa gam degl tan itseler dyim

Tark- Kabede hc eker derd bel kblem
Gricek Rahmi ruhsru Huddan vaslu ister

Bilr kim Kabeye karu kabl olur du kblem
131 D 35b; PB 403b; MN 1914-1915; K 463. Nectnin igden yzm dnerse dnsn bir yaa kblem diye balayan gazeline naziredir. Necati Beg Divan, s. 356-357.
1 kara zlf yz zre: ruu zre kara zlf D.
3 dvnemi: b-remi D // dyim: eker D.
4 PB, K. // Tar: kble D.
5 D.
6 D, PB, K.
7 bilr kim: bilrem PB, MN, K.
379
132
1

Zafdan prhenmde old n-peyd tenm
Veh ki bulmazd ecel olmasa h u venm
Dil cnn- k ile bir n-tvn Ferhddur

T melmet talaryla khsr old tenm
Znet-i gl-berg hk-i kabrme hcet degl

Tr-i mjgnu yiter snemde serv-i ssenm
Tutmam Mecnn gibi lemde vahet halkdan

Hecr sahrs makmum vdi-i gam meskenm
mr sahrsnda yok hsl emel kitinden h

Rahmiy ber-bd olur lemde bir gn hrmenm
133

Grdi dmen yrum ile lemm tenh benm
yle zevk itdm ki san old btn dny benm
Ol gne-ruhsr ile y Rab nice idem karr

Jle-ve grsem vcdum ola n-peyd benm
evk- ryula kapuda rhum itsem revn

Dgum yne hkm khl ide havr benm
Aynuma bir katrece gelmez dem-i hicrnda

Bahr-i ekmden dilin kessn yidi dery benm
132 D 36a.
133 D 36a.
380
Z-fnnam nazm ile buldum cihnda itihr

Fenn-i edndur yanumda ir ile in benm
134

d-gehde arz- ruhsr eyleyince bedr-i tm
Bildi alakdan gelp ekskligin bedr-i tamm
ihre-i zbsna hat gelmez ise vechi var

Bedr olcak mh- nev ekser hicb olmaz gamm
Ruhlarula kkl sevdsyla h kim

Sre-i Nr u Duhn virdm durur her subh u m
Tti-i dil sylesn gster dehnu ekkerin

Kim dimiler dstum evvel tam andan kelm
Mterye gyiy olur mukrin mh- nev

Yr kaddin ham idp Rahmye ki vire selm
135

Firk- yr ile zrem bahr neyleyeym
Grince te olur lle-zr neyleyeym
Grinmez ise baa kkli pernum

emende snbl-i zlf-i nigr neyleyeym
Ne ho zamn idi eyym- vuslat- cnn

Sonda hecr gibi zehr-i mr neyleyeym
134 D 36a.
135 D 36a; T 39; K 465.
1 grince: gzme T.
381

Sever grince gzm ztrri neyleyeym
Ne krum idi benm Rahmiy gzel sevmek

Gl didkleri b-ihtiyr neyleyeym
136

Gam- hicrn ile ol del zaf old tenm
sthna sarlu riteye dndi bedenm
Ger lem cennet-i kyuda gam- zlf ile

Hrlar hulle v sndsden iderler kefenm
Beni mecnn ideli turra-i leyli cn

Penbe-i dgum olupdur sanasn prehenm
yle ns old hayl baa ey mnis-i cn

Gayr sz syleyemem vasf- lebdr shanum
Rahmiy nazm- Nizmye mbih dir idi

G- Selmna irise kelimt- hasenm
4 T.
136 D 36b; MN 1870; T 39. Sfnin gazeline naziredir. MN'de gazelin stnde Nare-i
Rahm bal vardr. Ancak gazelin son beytinde, Rahm yerine yanllkla Nazm mahlas yazlmtr. Tarlana gre bu gazele Mesh, h ve em nazire sylemitir. T, 39.
Ancak bu bize gre mmkn deildir. Konuyla ilgili, almamzn Edeb Kiilii/Rahmden Etkilenenler blmne baklabilir.
1 gam- hicrn: teb-i hicrn D, hasret derd T // riteye: mrdeye D.
2 hrlar hulle v: hriler hulle-i T / iderler: ideler MN.
3 urra-i leyli: Leyl-i zlf T // dgum olupdur: dg olupdur MN, dg- gam oldu T.
5 nam-: ir-i T.
382
137
1

Knc-i uzlet meskenmdr taht- sultn istemem
Mlk-i ku hyam rn u Trn istemem
Ren itmidr dernum pertev-i envr- k

Direm devr itmesn hurd-i rahn istemem
N idelden ski-i devrn elinden cm- mey

Zulmet-i gamda lrsem b- hayvn istemem

te-i frkat hakyn vasl- cnn istemem
Glen-i mihnetde ben bir blbl-i rdeyem

Seyr-i bg u rg idp get-i glistn istemem
Mr-ve hir mukarrer meskenmdr zr-i hk

Rahmiy lemde evreng-i Sleymn istemem
138

Gep zevk u safdan knc-i uzlet ihtiyr itdm
Giderdm kesret-i yrn vahdet ihtiyr itdm
137 D 36b; T 40; Mecmua-i Er, SK, Fatih, 4078, 72a.

1 tat-: rat- D.
2 direm: dyire D.
3 mey: k D.
5 D.
6 Mecmuada bu beyit 7. sradadr. 6. srada yap ve anlam bakmndan sorunlu olan u
beyit vardr: Cmle var terk idp ky- bel-y mahabbetle/Kesb kr u sanat u
terbiyyet kn istemem
138 K 463; SK, Halet Efendi lavesi, 172, 31a.
383
Azz olmaga bis Ysufa h- mezelletdr

Anun lem ire ben de zillet ihtiyr itdm
Firk tgi cnnu elifler ekdi baumda

Gr ey hnkh ehli ne kisvet ihtiyr itdm
Gerekmez baa seyr-i bg u rg lle-ve dilde

Hayl-i hl ile dg- hasret ihtiyr itdm
Vcd- lemi ketm-i adem fehm eyleyp Rahm

Bugn ank-sfat Kf- kanat ihtiyr itdm
139

Benm ey yr- cnnum beni terk itme sultnum
Baa gldrme dmnum beni terk itme sultnum
Adlar herze yirlerse beni terk eyle dirlerse

Saa dnyy virlerse beni terk itme sultnum
Saa agyr yr itme beni derdle zr itme

Gel ayum zehr-i mr itme beni terk itme sultnum
Gzellik arhnu mh gzellik mlkin h

Baa itdrmegil h beni terk itme sultnum
Bakup agyr mlna sakn aldanma line

Nazar kl Rahm kulua beni terk itme sultnum
139 K 462; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb 110, 56a.
384
140
1
[feiltn feiltn feiln]

Sneye gelmeyeli sm-berm
Geldi ya yirine hn- cigerm
Tri gndericek ey ka ya
Snede dg- gamumdur siperm
Seg rakbi paralardum cn

Baa bir kerre dise r-i nerm
Nr- humla fen detinde

Yand kakns gibi bl perm
Hare dek var ola lemde felek

Ol durur stme ancak dnerm
Komad ek ile kyn sulayam

Yra ter dse nola em-i term
Kasr- eflki mebbek itdi

Rahmiy nvek-i h- seherm
141
1
2

Yrdan ayru gurbete ddm
Vdi-i derd mihnete ddm
Dr-i maksd in sadef-mnend
Kar- dery-y hayrete ddm
140 K 464; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 6774, 55a.

1 - Mecmua.
2 - Mecmua.
6 - K.
141 K 464-465.
385
Kavs- takdr idp beni pertb

Tr-ve hk-i zillete ddm
Benem ol katre-i sipihr-i bel

Lle-ve dg- hasrete ddm
Rahmiy p-brehne sne-figr

imdi ky- mellete ddm
142

Gne ruhsruu nrn cn nra bezetdm
Hatu evvel bahra karu km mra bezetdm
u resme snemi efgr idpdr n-i peyknu

Gricek an berber-hne-i zenbra bezetdm
ig yasdanuben hr u hasdan yle zevk itdm

Serr-i hi zre pister-i semmra bezetdm
Elinde nm nrenc ile nergis bezm-i glende

Humrn . vakt-i seher mahmra bezetdm
Vcdum penbe-ve o mhu aks-i ruhsr

Anun cism-i yri Rahmiy billra bezetdm
143

O gl-izrla seyr-i bahra azm idelm
Mdm iret idp lle-zra azm idelm
142 FT 213-214.
5 lk msrada vezin bozuktur.
143 FT 214.
386
Terne ile girp raksa gh mestne

Habb-var dnelm cy-bra azm idelm
Hezru uyhsn urup yuvasndan

Fign [u] zrla bir murg-zra azm idelm
Murd saydn kayd eyleyp kemendde

O eh-svrla Rahm kenre azm idelm
144

Miynu mya tebh eylemekde kl kl itdm
Hille bezedp ebrlaru egri hayl itdm
Banda devleti varm fen detinde Mecnnu

Seg-i Leyly buldum kellesinden bir sifl itdm
Talallah ne hikmetdr gelpdr sre-i Ysuf

Ruhu ydyla her Mushaf ki adum anda fl itdm
Aristo ll olup amad agzn ey Mesh-dem

Kitb- ilm-i ihyda lebden bir sul itdm
Marif ehli geymezmi kab-y atlas- h

Anun Rahmiy ben de libsum khne l itdm
387
HARFN-NN
145
1

Ruhum zerd eyleyen bir dil-ber-i smn-bedensin sen
Kimesne bilmedi hergiz ne cevhersin nedensin sen
Bahr old yine sahn- cihn iinde ey lle

ehd-i ka sarlmaga bir kanlu kefensin sen

Meseldr aglamaz kend den kend densin sen
Yzi hk dili pr-gam bel sahrlar ire

Nie kllar bir vech ile mecnn idensin sen
Olur her ruhlar yne gy kand-i irle

Meger kim Rahmiy bir tti-i rn-shansn sen
146

Bingnda yr ey gher kim cilvegersin sen
Sadefle bahr-i hsn iinde bir ll-i tersin sen
Ceml n-nn rle virmi gibi dye

Mdm ey tfl- nev-res gh aglar geh glersin sen
Ruhnda hl-i cnna seni kimdr iden tebih

Yri ey nfe-i misk-i Hoten hn- cigersin sen
emende hid-i gl hrlarla hem-nin olm

Yazklar saa ey blbl ki yannda uarsn sen

146 D 36b-37a.
388
As v tc- zerk ile mlemma delk ile sf

Srt ben de bildm yldrm gibi geersin sen
Nice dem-sz olasn tab- Rahmyile ey bebg

Shan-gsn manden velkin b-habersin sen
Belgat bg [u] rg ire ey kilk-i gher-efn

Marif mvesi senden biter bir nahl-i tersin sen
147

Elin ekmezse rz dil ol iki ebruvn benden
Mjen trini at cna kemn senden nin benden
Tenmde zahm- tgden meded ayrma peyknu

Dernum erhasn erhe zebn senden dehn benden
Melmet arsa-ghnda aceb b-ahd dil-bersin

Vef v mihrbnlklar nihn senden ayn benden
Cef kasrn yk idp vef knesin bd

Sakn hl kalur cn zamn senden cihn benden
Du-y seyf hakkyn ekerse Rahmiy tg

Dirg itmeye cnn amn senden revn benden
148

Gark olaldan kanlu yaum ire cism-i n-tvn
Vdi-i hayretde kaddm old h- ergavn
147 D 37a.
148 D 37a; PB 428b-429a; MN 1990-1991; T 40. Ulvnin gazeline naziredir.
1 Bu beytin yerinde PB ve MN'de u beyit vardr: Nal-i esbi kanlu yaum ire yr bgmn/Mh- nevdr kim afak iinde olmdur ayn
389
Oklar ile snemi zeyn eyledi ol ka y

Blbl-i dil gyiy ney ire kld yn
Dil lebden bse alurken ider zlf hcm

Geri dirler su ierken demi sokmaz ylan
Kande gitsem dmenm elden komaz Zl-i zamn

Derd mihnetle beni bezer togurd tevemn
Ry- zerdm srh-i ekmle mzeyyen olal

Rahmiy oldum bel bgnda mr-i kn
149

Hazn devrinde brn old serv eyle seyrnn
Bu b u gilde lyi grince ekdi dmnn
Biten gl sanma hnda kzarm gonca-i ser-mest

Dkildi tgme-i mercn k itdi girbnn
Gl zer ksesin aldu diy ugr gibi bga

Siyset itdi devrn srdi ry- zerdine kann
Gam- emle zr old olup togr hev-dr

Gzin yumnca nergis serv-i glen bekledi yann
Grp hatt- ruhu Rahm nola hayretle ll olsa

Hazn vaktinde blbl eylemez zr ile efgnn
4 Bu beytin yerinde PB ve MN'de u beyit vardr: a mdur bu safha-i nr zre y kilk-i

ezel/blk ugrsn misk ile klmdur nin
149 D 37a.
390
150
1

Ey blbl-i dil derd ile ok nle klursn
Glzr fignula yirinden grrsin
Yri grben hbda zr itme didi dil

Blbl didi kim ko dem uyur dde grrsin
Yz virmez ise hatta nola ey leb-i cnn

Hzr suya iltp yine susuz getrrsin
Ekm gtrr old ten-i zr u nizrum

Ey gam saman altnda ne sular yridrsin
Cm- tarabu gayra sun ey ski-i devrn

Rahmye yiter zehr-i helhil irrsin
151

Ne kanlar yutdgn gerdn elinden lle bilmezsin
Ne yalar dkdigin her dn elinden jle bilmezsin
Nie girsn ele ey dil [ol] drr-i girn-mye

Melhat bahrine gavvs gibi talabilmezsin
Gl eh-bz ise bz-y tenden umadan evvel

Murdu sayd-ghnda ikru alabilmezsin
150 D 37a-37b.
2 kinci msrada geen uyur kelimesi metne anlamca ok uygun dmemektedir. Yazl
itibariyle ksmen benzedikleri de gz nnde tutulursa, kelimenin belki de olur olduu,
mstensih tarafndan yanllkla uyur yazld dnlebilir.
151 D 37b.
2 melhat yerinde FTde melmet bulunmaktadr. FT, s. 219. Her ne kadar melmet anlamca daha uygun gibi grnyorsa da bu manzme iin eldeki tek kaynak olan
Dde aka melhat okunmaktadr.
391
Ayu on drdi gibi bir gzel sevdsna dmek

Bu bir lem durur ey zhid-i sad-sle bilmezsin
Ne keyfiyyetle vkf olasn esrr- Rahmye

Sen ey zhid varup Bengleden beng alabilmezsin
152

Gersem aceb mi snemi dg- sitemle ben
Aldum met- derd gamu bir diremle ben
Mnend-i serv rmaya sarsarsa rzgr

Bir gn kapuda sbit olam berd-i remle ben
Ten cbbesini nr- gamu ile nr idem

Bir encmende kan yalanup cm- Cemle ben
Burc- sipihre dikse nola tg- hn

h olmam diyr- gama bu alemle ben
Rahm[y]i sand her biri Cm-i rzgr

Bezm-i shanda bahs idicek ok Acemle ben
153
1
2

Halka halka heft-ser bir mr- pr-semdr cihn
Gnde bi dem gdsdur nie demdr cihn
Seyl-i ekmden yklsun kalmasun ta zre ta
Frig zdeyem ey dil benm nemdr cihn
152 D 37b.
153 D 37b.
392
Nakd-i mr harc idersin eylemez bir dem vef

B-veflkda o yr ile msellemdr cihn
Ddesin tr-i havdis birle n-bn idp

Nice Ryin-tenleri hk itdi Rstemdr cihn
em-ve yansam yaklsam Rahmiy mazrdur

te-i hicrn ile baa msellemdr cihn
154

lemde pr-i k bulayd bek yoln
Mansra gsterr midi dr- fen yoln
Ferhd gitdi menzil-i maksda irmedi

Tutd cihnda geri ki det-i bel yoln
Cn ne del tl u drz olsa komazn

Ser-menzil-i vefya irince cef yoln
Gitmez hayli ddeden ol serv-kmet

Hr- mjemle baglayal her yaa yoln
Gitdm adem diyrna dek Rahmiy vel

Bir kimse yok ki gstere idi baa yoln
155

ek elifler snee kadd-i blend-i yr in
Dg-dr ol lle-ve bir ten ruhsr in
154 D 38a.
155 D 38a.
393
hid-i glzra bir eyd-dili cezb itmege

Nola kullb- mahabbet dir isem her hr in
Kanlu yalar dkdigm mey-gn lebn grdiler

Yok yire kanlu didiler dde-i hnbr in
n-i zlf-i dil-ber byn alnca Rmdan

Kokuy gtr didiler nfe-i Ttr in
Bilmedi hatt- gubru hletin erbb- k

Nieler hayrn u ser-mest old bu esrr in
Drr-i nazmu kymeti yokdur marif bahrine

Rahmiy gavvs olma gevher-i er in
156

Tebh iden ebr hille ber gelsin
Tahsn idem itdgi hayle ber gelsn
Bir ayag zre dikilp yre dimi serv

Billh di ol kaddi nihle ber gelsn
Ney gibi ayn eyleyeyin srr- dern

Hem-dem olalum bir gice nle ber gelsn
Bedr oldg dem yknemez kaua cn

Gurre olcak syle hille ber gelsn
N eyleyelm Rahmiyile k arbn

Hem-reng olalum ski piyle ber gelsn
156 D 38a.
394
157
1

Hayl sne-i sznum eylerse nola mesken
Begm dny durur bu nie hid-cy olur klhan
Dil ol ka y ol del tr-i nvekin urd

Hisb olmaya rz- hare dek dil olsa her demren
eb-i gamda ne hcet ey melek meh emasn yakmak

Bu mihnet-hne[y]i hod ule-i hum ider ren
Grp envr- ruhsru dile k tei ddi

Tecellden tutumdur sanasn Vdi-i Eymen
u del cismme peyknlar urd ey kemn-ebr

Bel detinde oldum Rahmiy bir kulle-i hen
158

eme gamze durur haner ekp kanlu diyen
Kadde zlfdr egri oturup togru diyen
Neeyi zevk itmeden Mecnn bu iret-hnede

Ik cmn n idp evvel benem yh diyen
Bl aup bir zgdur pervz ider glzrda

Ebruvnu arasnda hl-i anber m diyen
Trk-i tr-endzdur em idpdr hb- nz

Ba stinde kemndur iki ebr diyen
157 D 38a-38b.
2 nvekin: nfekin D.
158 D 38b.
395
Haner-i hun-rze hum olaldan tene-dil

Sre-i Kevser hak kd gzmden su diyen
Secde idp bu dil-i dvne eyler kble-gh

igi tan baa atdkca ol bed-h diyen
Her gzi mekkra meftn olur b-ihtiyr

Rahmiy hl gibi sihr-fern cd diyen
159

Bulmag in yrum gezdm btn dnyy ben
Cnda buldum sora ol mh- cihn-ry ben
Dem gelr gam leminde ghi mjgnumda geh

Almazam bir katreye ey dil yidi deryy ben
Gerdiinden zhiren cismm olupdur pr-gubr

Cn gziyle grmiem ol nergis-i ehly ben
Gl ruhula lal-i rh-efz seyrn itmiem

Sanuram hem-syedr hurd ile sy ben
Ky- yru hletin zevk eyleyelden Rahmiy

Gzme gstermez oldum cennetl-mevy ben
160

Elden ne gelr ey dil hayl-i yr ile eglen
Cd dd yrden fign u zr ile eglen
159 D 38b.
160 D 38b; T 41.
396
Felek ayrd n ey dil beni ol sa Leyldan

Yri imden gir Mecnn gibi daglar ile eglen
Kulu zr ise blbl-ve miyn- hr- mihnetde

Gel ey gonca-dehen gl-ruh gl glzr ile eglen
Firkula hemn bir dem kalupdur tende cnumdan

Gel ey cnlar tabbi bir nefes bmr ile eglen
Nice bir yanasn Rahm firk- yr ile her dem

Yri imden gir dn gn gam- dil-dr ile eglen
161

Bse adum ol gl-i srb dndrdi yzin
Gitdi tli devlet-i n-yb dndrdi yzin
Gn yz aup untd sre-i Nr imm

Kbleden kau aup mihrb dndrdi yzin
eb gibi geysem kara dnsem hille ta degl

Benden ol hurd-i lem-tb dndrdi yzin
Tli-i n-d gr kim gerdi-i gerdn gibi

Grdi cy- ekmi tolb dndrdi yzin
Seyl-i eke n-gehn gark itdi knem diy

Gzlermden subh olnca hb dndrdi yzin
Gzlerm ser-emesi iken srp yz yire ya

Bahr-i ekm gricek girdb dndrdi yzin
161 D 39a.
6 Bu beyit Dde bulunmamaktadr. FTden alnmtr. Ancak FTde beytin hangi kaynaktan alnd belirtilmemitir (s. 226).
397
Ululanup Rahmiye bakmaz kilb- ky- yr

Nitekim Mecnndan ahbb dndrdi yzin
162

em altndaki hl grinr karudan
Bezer ol nfeye kim dmi ola hdan
Kalb-i uk nola srsa harm emi

Hatt dn basknn itdi kuban pusudan
Egilp gamzee fettnlg talm eyler

Togrulk alamazn ben hele ol ebrdan
Devr-i hsninde ne gam yr beni itse hill

Hazz ider vakt-i bahr olsa kii uykudan
ol kadar srdi yzin iige Rahmi-i zr

Kimse fark itmedi mjgnlarn crdan
163

Degl benden den yir yir arak em-i figrumdan
Grp mlar benm ahvlm aglar rzgrumdan
Tem itmege her lahza yri dde-i cndan

Alan nergis-i ehl degl hk-i mezrumdan
Vasiyyet eyledm kim ldigmden sora cnumn

Sifl eyle seg-i yre benm bu haksrumdan
162 D 39a; T 41.

163 D 39a.
3 cnumn kelimesi Dde hnumn biiminde yazlmtr. Ancak anlamca
cnumn kelimesinin metne daha uygun olduu grlmektedir. Metnin mstensih tarafndan yazlrken bir noktann unutulmu olmas muhtemeldir.
398
Bu em-i hn-fenumdan kenrum lle-zr old

Gel ey serv-i revn bir dem gzr it lle-zrumdan
Yiridr ilese Rahm felek feryd u zrumdan

Beni nerrd- dehr ayrd nak idp nigrumdan
164

Garka vardum nideyin dde-i girynumdan
Yandum odlara meded sne-i sznumdan
ekp alrsa okn sneden ol ka kemn

Yaralar acya kanlar dke her yanumdan
Bir yaa te-i ku dili biryn itdi

Bezm-i mihnetde yidi gam dah bir yanumdan
Gricek gn yzini sye gibi mahv oldum

Bl-aceb ayrlaman ol meh-i tbnumdan
Nidgm leme f eyledi ey Rahmi benm

Dd u feryd meded nle v efgnumdan
165
1
2

Beni emr-i gamze dil-figr itmez mi alarsn
Techl mi idersin yohsa kr itmez mi alarsn
Cefa sabra tkat kalmad hergiz vcdumda
Bu dil m u seher kula zr itmez mi alarsn
164 D 39a-39b.
165 T 42.
399
Egeri cevri ok kldu baa ey gzleri h

Bel sen vahiyi sayyad ikr itmez mi alarsn
Yiter baht- siyhudan dil ekv arturma

Felek bir gn o h saa yr itmez mi alarsn
derse kua her ne cevri eyle ey hum

Sen kula Rahm iftihr itmez mi alarsn
166

Dil budur bezm-i gam iinde srh gibi hn
Lutf it ey sk leb cmn gel agzuma sun
Zlfe bend itdi dili hline meyl eyler iken

Dm ile dneye al[dan]d bu bir murg- zebn
Leylin kelb[i] siflin eh-i k itmek in

Tc- devlet diy banda tutarm Mecnn
Ruhu zre elif-i bniyile nokta-i hl

Bir iken hsn-i ceml gzelm eyledi on
Sanma seyyre durur gam gicesinde grinen

Rahmiy arha kupdur erer-i h- dern
167

Ensm fikr-i cnndur idp her encmen terkin
Sipeh-slr- rh- k olup itdm vatan terkin
166 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4277, 120b.

4 Metinde bnyile kelimesinden sonra ol bulunmakta ise de vezin asndan fazla
gelmektedir.
400
arb i hrka suya sal gel habb-s

Sevp bir tze dil-ber eyle gel tc- khen terkin
Ruhu devrinde kyuda mukm olsam nola cn

Gl vnnda blbl eylemez seyr-i emen terkin
Nola ben mr dd itsem varup Sultn Sleymna

Per-zdum(?) baa rahm idp urmaz Ehrimen terkin
Man milketin hsreviyem Rahmiy imdi

Kemlm grse Hkn ider mlk-i shan terkin
168

Tk- kasr neyleyem ben skin-i vrneyin
Ta ta zre komaz bir k- dvneyin
eh-perm salsam syinr sarsarndan em-i mh

Bezm-i evk- yrda ol ten pervneyin
Zevk iden keyfiyyet-i hlm olur gyetde mest

Sk-i bezm-i kaz destinde bir peymneyin
Ehl-i tecrdem erg- bezmm olmdur ihb

Trem-i lda s ile hem-kneyin
Yapd rn kasrn Ferhd geri Rahmiy

Ta ta zre komazn k- dvneyin
2 Muhtemelen kelime eksikliinden dolay, ilk msrada vezin bozulmaktadr.

5 Beyitteki srev ile hem hkmdar anlam kastedilmekte, hem de ranl air srev-i
Dihlevye iaret edilmektedir.
168 Gelibolulu Mustafa Ali, Divan I, Haz. .Hakk Aksoyak, Harvard, 2006, s. 316. Gelibolulu Ali, Rahmnin bu gazelini tahmis etmi, bu gazel de oradan karlmtr.
401
HARFL-VV
169
1

Lebde nev-remde hat m y misk-i Hotendr bu
Kenr- eme-i hayvnda bitmi y emendr bu
Kadeh tut lle-ve cmn ikeste itmeden devrn

Nice Cem kellesin sgar iden bir encmendr bu
Bauda kkl mi y nihl-i serv-i bldan

Melhat glenine sye salm ysemendr bu
Reh-i mey-hneden gemem mey-i peymneden imem

u resme mest eyd oldugum bilmem nedendr bu
Siyeh sanma eb-s subh-ve my- sefd olm

Ars- nev degl lem bugn bir khne zendr bu
Sarlm zlfine grmi dinde Kays Leylsn

Dimi ben zr det-i gamda Mecnn eyleyendr bu
Bu tarz- hs grse Rahmiy el-hak diye Hsrev

Man cmn bezm-i shanda n idendr bu
170

Salnsa glen ire serv gibi ol kadi dil-c
Degldr sye ardnca gider bir ker-i Hind
169 D 39b.
3 ysemendr kelimesi y semendr eklinde de okunabilir.
170 D 39b.
402
Gne ruhsrua yknse nola ger fsn ire

Kamer ehre yei gelmi msfirdr gzi baglu
Gz mirrh-ve kan dkmege eylerse ger gz

Sunar tgin aa gamze virr tr kemn ebr
Dil gel pk-mereb ol kup h- tabatdan

Saf virmez trb-lde olsa cm- Cemdr bu
Dem-i hicrnda Rahm vasl- yri rz eyler

Nitekim sohbet ister cn virrken licek sayru
171

Her habb ddedr bakmaga ry- yra su
Tolanup kyn olur bir k- vre su
Diyeli rn leb vasfn bu arh- pre-zen

Kendyi Ferhd-ve tagdan atar b-re su
Cn virrsem gonca-ve hecr-i leble bgda

Penbe-i ebr agzum ire tamzura bir pre su
Snem zre dglar gller elifler servler

Cy- ekmden akar her demde ol glzre su
rzu vasfnda Rahm hlar ekse nola

Nleler peyd olur tokndgnca nra su
171 PB 468b; K 465-466.
403
[HARFL-HA]
172
1

Beni zlfle kadd ldrrse derd gamlarla
Mezrum hep mzeyyen ola Abbs alemlerle
Kad zlf dehn hasreti ol b-vef yr

Helk itse aceb midr beni her dem elemlerle
Kara yazlu dil ol del iler knc-i k ire

Sgmaz defter dvna yazlsa kalemlerle
Baa rahm eylemez demlik idp ol per-peyker

Rakb-i dvi geri yd ider lutf u keremlerle
itme tan- agyr felekden ilme ey Rahm

Yri ay it cihn ire melek-sm sanemlerle
172 D 40a; PB 556a-556b; K 468; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 485, 17a. Bu gazele Nl
elebi (. 1675?) tarafndan sylenen nazre iin bk. Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 485,
17a.
1 zlfle kadd: kaddle zlf PB, K.
2 A 485 nolu mecmuada bu beytin yerinde u vardr: Kad zlf dehnu hasreti lm
eyledi kaddm/ud bilr benm sag olacagum bu elemlerle
3 iler: aglar PB / k: gam PB // defter : defter-i D. A 485 nolu mecmuada bu beyit u
ekildedir: Kara yazulu baumn u del aglaram cn/Ki smaz defter dvna yazlsa kalemlerle
4 demlik idp: adum aup h D, demlik itmez A 485 nolu mecmua // rakb-i dvi geri
yd ider: rakbe geri yd ider hemn PB / geri: amm A 485 nolu mecmua / ider: idp
D.
5 Bu beyit A 485 nolu mecmuada u ekildedir: enme an- agyra felekde aglama
Rahm/Yri ay- mdm eyle per-manar sanemlerle
404
173
1

Khneyp geri olur glen-i lem tze
Hsn-i cnne gibi olmaya her dem tze
Ysemen gibi emende kan bir hid-i pk

Yud cy ire idp prehenin tam tze
Gam gidp kyua varsam iderin kesb-i huzr

Cennete girse olur nite ki dem tze
Tr zahm oulsun dir ise sneye gel

Ursalar tz olur yreye merhem tze
Sye-ve pyine d bir gzeli sev Rahm

Ser-firz ola v imd gibi hem tze
174

Hat- nev-reste sanma ol seh-kadd izrnda
Hzrdur hba varm eme-i hayvn kenrnda
Biten gller degldr hksr zre Ferhdu

Ald cnib-i rne revzenler mezrnda
ikest old murdum berg br seng-i mihnetle

Ben ol khne drahtam mihnet gam khsrnda
Sary- snesinde ankebt- k trdur

Sarlan reg degl derd ehlin cism-i figrnda
173 D 40a.
174 D 40a; T 44; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 54, 36a. Bu gazel ayn zamanda baz tezkirelerde de gemektedir. Bk. Kut, Het Bihit Seh Beg Tezkiresi, s. 299; Kl, agt, C. II,
s. 751; Knalzade, age, C. 1, s. 331-332 (Yalnz 3. beyit yoktur).
2 ksr: k-i kabri T.
405
Vcdum k- cnn ile yle n-tvn old

Beni syemle fark itmez grenler reh-gzrnda
Dernum gona-ve pr-hn olursa yiridr nkim

Gl-i maksdum almaz murdum hsrnda
Kenr- kulzm-i mihnetde gy h- mercndur

Grinen Rahmin mjgn- em-i ek-brnda
175

Cy- ekm akuban bezedi Nl Arasa
Deli vdi-i kuda hev v hevese
Nola dil blbli ferydn eylerse hezr

Yz virr gl gibi ol gona-dehen hr u hasa
Ol kadar snemi peyknlar ile zeyn itdm

Gyiy murg- dilm girdi demrden kafese
eh-svrum sanasn Rm ilin kegidr

Dneli nlelerm esbi yannca cerese
Dil-ber lebleri stindeki hl-i siyehi

Rahmiy bezedi skker zerinde megese
4 reg: bez T (Kl tarafndan hazrlanan tezde de kelime reg eklindedir).

175 D 40b; PB 551a; K 467.
2 yz virr gl gibi: gl gibi yz virr D.
3 demrden: mebbek PB, K.
4 esbi: at D.
406
176
1

Bga gir nz ile ol serv-i ser-efrz gele
Hayra makdem diy her geden vz gele
Gelmeye ekl-i rakb ile ruh- yre bedel

Nie klar gee lemde nie yaz gele
Kesb-i hl itse nola hl aldka gl

k oldur aa vz- meges sz gele
eng gibi ne d-t kaddme hem-t bulnur

Ney-sfat nle-i dil-szuma dem-sz gele
Klmaga murg- man[y]i bu glende ikr

Tab- Rahm gibi sen sanma ki eh-bz gele
177

Ol kadar told dernum fikr-i zlf-i yr ile
Fil-mesel bir kabre dnmidr ki prdr mr ile
em-ve par par yanardum karusnda t seher

Bir gice sohbet nasb olsa o gl-ruhsr ile
Dil nie cn virmesn lal-i leb-i cn-bahua

Mrdeler ihy ider s gibi gftr ile
Mescid-i hsnde ien uyd dil zlfeyne

Kfer itd bir mselmn iki znnr ile
176 D 40b; Mecmua-i Er, TTK Ktphnesi, Yz 460, 36a.

177 D 40b; PB 518b; MN 2300-2301; T 43; Mecmua-i Gazeliyyt, SK, Hlet Efendi lavesi, 172, 31b; z, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, C. 1, s. 285. Sfnin gazeline naziredir.
4 uyd dil zlfeyne: pdi dil zlfeyni D.
407
em-i Rahm aks-i ruhsrula ey nzk-beden

Bir gle bezer ki etrf mzeyyen hr ile
178

h- kam stme etr-i siyehdr dd- h
te-i dil ulesi baumda zerrn bir klh
Ik bahrinde bu arh- Nl-gn bir katredr

Anu stinde iki dne habb mihr mh
Davi-i kuda sdk olmaga ey lle-had

Dg ile snemdeki yir yir eliflerdr gvh
Meyl ider her k- rde-dil b-ihtiyr

Ry- dil-berde cyib czibe koym lh
Hrdan bir dyire ekdm gzm etrfna

Yrdan gayrya t bir lahza itmeye nigh
Lle bir abdldur devr-i ruhuda dil-ber

Snesine nr- kula kom dg- siyh
Gamzesi celld ldrse dil-i pr-hnum

ekl-i haner ola Rahm kabrm zre her giyh
178 D 40b; PB 515a; MN 2262; T 42; z, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, C. 1, s. 284-285.
Cem Sultann gazeline naziredir.
3 dg ile: dglar T.
4 PB.
5 D, T.
6 PB, D, T.
408
179
1

Nashatm saa zhid riyy terk eyle
Gtr asy bu tc u kaby terk eyle
Murd menzilini rah- himmetle alup

Semend-i arh gibi bd-py terk eyle
Kalender ol k ol p-brehne abdl ol

Cihn didkleri khne sary terk eyle
Mesh gibi dilerse makarru ola sem

Tecerrd zre olup m-sivy terk eyle
Riy degldr iit pend-i Rahmyi zhid

Kaby terk idben briyy terk eyle
180

Rst her elif stindeki dg- sne
Old cnne[y]i seyr itmege bir yne
Ikd-i destruu stinde zer-efn snbl

Mh- nevdr ki mukrin ola ol Pervne
Geldi cn acs halv-y ekerden tatlu

Khken cnn virdkde leb-i rne
ig hkini her kim ki idindi pister

Ser-i maksdn kor rhat ile blne
179 D 41a; T 43; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb 110, 23b.

5 briyy kelimesi b riyy eklinde okunup tevriyeli olarak dnlebilir.
180 D 41a.
409
Varak- l-i Semerkandme tahrr itdi

Her gazel kim didi Rahm o ruh- rengne
181

Pr-ukde gl zr ki old dil iinde
ol dil gibidr nleler eyler zil iinde
Ser-mest gz haner alupdur ele gamze

Cn kurtara m dil bu kadar ktil iinde
Cn nakdin alur dzd-i hev kse-i tenden

Gafletle u kim hb ide bu menzil iinde
Zlfeyni arasndaki gn ruhlar yr

ol Mushaf- Osmn gibidr mahfil iinde
Alnula ruhu hecr demde dile arz it

Zr ki iki d gelr bir yl iinde
Rahm[y]i grp hk-i mezelletde elin al

Ol gevher-i pkze kalupdur gil iinde
181 D 41a.
3 kse-i kelimesi Dde kiiye eklindedir. FTde (dier btn manzmeler gibi) bu
manzme iin hibir kaynak gsterilmemekte ise de; kse-i kelimesinin metne anlamca
dierinden daha uygun olmas ve metne ilve bir beytin bulunmasndan, her ne kadar belirtilmese de FTnin Dden baka bir kaynaktan da yararlandnn anlalmas sebebiyle
kse-i asl metne alnmtr. Bk. FT, s. 239.
5 D. Beyit sadece FTde gemektedir. Bk. FT, s. 239. Ancak almada herhangi bir
kaynak gsterilmemitir.
410
182
1

Kl itdi nr- hasret old lem cmleten geh
Degldr szi-i dilden o em-i encmen geh
Nezketle sarl p bd gibi sk- cnn

Ne dmen vkf- hl olsun u ne prehen geh
Kab-y msterdr melhat olmasun magrr

karur bir gn an olsun ol nzk-beden geh
Yeil hrkayla turm bir ayag zre sem eyler

Fen bgndan olmdur meger serv-i emen geh
Nezketden dem urmazd leb vasfyla cn hi

Hayl ir-i Rahmden olayd ger Hasan geh
183

emen bezminde her gl dndi bir em-i ebistna
kfe stine rzn olur mnend-i pervne
Leb-i cda nihl-i servi seyrn idicek sandum

Dikilmi nzesi Hzru kenr- b- hayvna
Degldr nahl-i gl bende ekpdr nahl-bend an

Ruh- yri grp evk ile gller old dvne
Saldukca gl evrk dem-i hicrnda uku

Dnpdr katre katre ddesinden dkilen kana
182 D 41a.
183 D 41b.
411
Bahru zneti v neesi mi n- hsn-i yr

Dirg Rahmiy bir n iinde irdi pyna
184

Mecnn gziydi Leyli hayliyle cilve-gh
Sahr-nin olanu olur hnesi siyh
h alemlerini ekp beglik eylemi

klm-i ka olm imi ol da pdh
Meyl itmez idi k- rde-dil mdm

Olmasa ry- yrda ger cezbe-i lh
Pervne gz gre oda atmazd kendyi

Almasa em bana nrenci eb-klh
ol drr-i pki buld ki Rahm olup durur

ki habb kudreti bahrinde mihr mh
185

Tenm glzr- gamdur her elifdr bir budag anda
Grinen ak gldr penbelerle tze dg anda
Ham- ebrda hl mi yahud bg- melhatda

Letfet hdur egmi karr itdkde zg anda
Ruhuda tb- hsn berk urur zlf-i siyhudan

Sanasn deyr-i Meryemdr ki yakmlar erg anda
184 D 41b.
185 D 41b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4228, 18b-19a.
1 kinci msrada veznin doru kmas iin ak kelimesindeki nlnn uzun ve kelimenin k eklinde okunmas gerekir.
412
Cihn bir bezm-i fndr elinden ski-i dehr

ilr bde-i gam geri devr itmez ayag anda
Vcd iklmini terk it adem vdsine azm it

Ki birdr Rahmiy ek yok yakn ile rag anda
186

Zeyn old sanma vdi-i dil tze dg ile
Seyrna kd h- gamu srh otg ile
Boynnda hle tavk- zeri mh k-sfat

Kyua geldi cerr ide altun erg ile
Ser-ke olan bezm-i cihnda habb-ve

Sk ykar elindeki laln ayag ile
Aks-i leble kanlu yaum dil arb idp

Kanda giderse gtrr iki kabag ile
Hliyle zlfi dne v dm eyleyp nigr

Sayd itdi Rahmi murg- dil ol duzg ile
187

Diy ki duhter-i rez ddi kald ayakda
Harm-zde ba rtli satlmakda
186 D 42a; PB 483a; K 468-469. Kdirnin gazeline naziredir.

1 vd-i: mrde-i PB.
3 laln: altun D.
4 giderse: olursa D.
5 : Rahm elifle snede dg- siyhlar/Bir servdr ki zeyn ola ol nie zg ile D.
187 D 42a.
413
arbsz gricek pyesini ednda

Kadeh srhiye didi gller alakda
Aceb mi bahr-i gama dse dil saf gitdi

u hcedr ola mflis ki kala bucakda
arb- lal ile ykt-reng zevrakda

Hum- arb ki gark old tozda toprakda
Meger ki fasl ide emr aramuz Rahm

Ad bag gibi yanna taklmakda
188

Dem-i vasl old dil hli yab yab syle
Gam- hecr ile neler ekdgi hep syle
Tapdugum sen saneme syleyeyin halka didm

Didi kim Tar hakyn bize gel tab syle
Zlfin adu gl hl hatn yd eyle

Ko pernlg her szi mretteb syle
Viz ahlku tehzb idebildse eger

Olma bed-baht yri halka mhezzeb syle
Ac diller vireyin Rahmiye dimi cnn

Aa ol tatlu gelr syle eker-leb syle
188 D 42a; Mecmua-i Er, TTK Ktphanesi, Yz 460, 29b.

4 bed-ulk: bed-bat D.
414
189
1

Grinen penbe sanma snede her tze dg zre
eb-i gamda per-i pervnedr yanm erg zre
Mey-i asferle cm- lle-gn dest-i skn

Gl-i ran durur gy alm bir budag zre
Gz n glm ald ekme cn tg-i mjgnu

Hemn ol tfla bezer kim varur yal yarag zre
Ser-i zlf elinden ekdigm erh eyleyem bir bir

Kaan maherde bi ayak turcak bir ayag zre
Hayl ekl-i kadd ddede kim eyledi tasvr

Nihl-i servdr nakk nak itmi kabag zre
Tenmde kalmad bir yir ki anda olmaya dgum

Yri var Rahmiy imden gir yak dg dg zre
190

Leb hayli gelicek bu em-i pr-hna
Nazarda ragbetm olmaz arb- gl-gna
Ezel musavviri hall ile ekl-i ebr

Yazar her ay ba cn bu tk- gerdna
Sirikm zre dnpdr habb- gl-gnum

akyk ile mzeyyen kenr- Ceyhna
189 D 42a-42b.
190 D 42b.
415
Sanurd tavk- zeridr kilb- Leyln

Grinse idi felekde hill Mecnna
Buhr- nazma cihnda egeri ok gavvs

Kimesne irmedi Rahm bu drr-i meknna
191

Hayl-i em hattu dil-ber geldkde ayneyne
Sanasn Hzrla Ms gelp iridi bahreyne
Makm- vahdeti kesretle bir sansa nola zhid

Tekessr gsterr vhidle ahvel baksa isneyne
Hayl ddeden hl deglken veh ki bir lahza

Sirikm irip cn brdet ddi m-beyne
Esr-i saltanat olup dil meyl itme dnyya

Odur rif ki bakmaz ge-i em ile kevneyne
Nola ll olsa akl- Rahmi vasf- ebruvnuda

Per-i Cibrl pervz ursa irmez kbe kavseyne*
192

Alsa ibrk-i zerin mihr-i drahn eline
Nz ile degmeye su dkmege cnn eline
191 D 42b.
2 keretle: kesretle D.
*
ki yay mikdar, mira srasnda Hz. Peygamberin Allaha yaknln anlatmak iin
kullanlr. Allaha yaknlktan kinayedir. Kuran- Kerm, Necm (53)/9.
192 D 42b-43a; T 44; Kl, agt, C. II, s. 751 (lk beyit vardr).
1 Bu beyit Tde ayrca mfredler arasnda da yazlmtr (s. 50). / dkmege: koymaga T.
416
Sne kini grp cn sorcak didi gl

Togr yoldur bu kar bir uc hicrn eline
Sunmad cm gl isteyicek pr-i mugn

Yok gibi bir virecek nesnesi oglan eline
Leb-i lal gibi seyr itmedi rengn gheri

Nie dem kanlu yaum ddi Bedehn eline
Nle v zruma ykndi diy fhteyi

Hm idp ald seher serv-i hrmn eline
Hsrev-i mlk-i shan oldugum vire haber

Rahmiy bu gazelm ger ire Selmn eline
193

Cn cil bulur ekp drdin arbu aynna
Cma ddi gz yumup dndi habbu aynna
Hyil olan ebr sanma grmeyelden ruhlaru

Giryeden irr kara su ftbu aynna
Yz srerse pye yollarda nola ftb

Ttydur hey benm rhum trbu aynna
2 Bu beyit Tde ayrca mfredler arasnda da yazlmtr (s. 50). / sne kini: sne-i ki
D // bu: ki T / hicrn: Kenn T (mfredde).
3 (b): H bir nesnesi yok vermege suln eline T.
4 - T.
5 - D.
6 vire: virdi T.
193 D 43a.
3 benm rhum trbu ifadesi FTde gemektedir (s. 248). Bunun yerinde yerinde
Dde begm rh- revnu bulunmaktadr. Ancak bu durumda kafiye bozulmaktadr.
Her ne kadar kaynak gsterilmese de FTdeki ifade kafiyeye uymaktadr.
417
Sh-i mjgnumdaki her katresi hn- ciger

Dde tennrnda dnmidr kebbu aynna
Snem stindeki ekl-i elifle tze dg

Bezm-i gamda Rahmiy dndi rebbu aynna
194

Ik- Leylyile ddke hev v hevese
Ek-i emm tauban bezedi Nl Arasa
Gyiy snede peykn- ciger-dz- nigr

Al tt-beedr girdi demrden kafese
Leb-i rn stindeki ol hl-i siyeh

Hsrev bezedi skker zerinde megese
Savm- hecrde gz glme dahl eylemesn

tibr olmaz imi n Ramaznda abese
Frs nazm ile nazm- eker-rz-i nigr

Bezer ol ttiye kim ola mmsil megese
ir-i Rahm ki letfetde akar su gibidr

He lillah ki berber ola hk hasa
4 FTde her karesi n- ciger yerinde her lat lat olm ciger bulunmaktadr. Ancak bunun iin kaynak belirtilmemitir.
5 FTde bu beytin yerinde u iki msra bulunmaktadr: Snem zre Rahmy ekl-i elif
stinde dil/Bezm-i gamda ileyp dndi rebbu aynna (s. 248).
194 K 466 .
2 kinci msrada veznin doru kmas iin, msradaki al kelimesinin l eklinde
okunmas gerekir.
5 bezer kelimesi Kde bezedi eklindedir. Ancak bu durumde vezin bozulmaktadr.
Aslnda; kafiye kelimesinin tekrar, nam kelimesinin ayn msrada tekrarlanmas, anlamn pek ho olmamas, kaynaktaki haliyle veznin bozulmas, gazelin 6 beyit olmas gibi istisna noktalar gz nne alnrsa bu beytin asl metne alnp alnmayaca konusu
biraz tartmal/tereddtl bir hale gelmektedir.
418
195
1

Her kim irerse zlf ile ol serv-kmete
mr-i drz ile irir ol kymete
erh ide dg- snemi ssen zebn olup

Ol lle-had gelrse mezrum ziyrete
U ilin dilveridr cndag mje

Geldi dil almaga sanasn bir vilyete
Dil hastedr gamula sen ey ka kemn

Peyknu aa gnder e lutf it ydete
Rahm karsa yiridr hum feleklere

Bir gn mukrin olmadum ol mh-talata
196

h- dehre nola ba egmez isem dnyda
imdi dvne gl lem-i istignda
Yapmad hne-i mmdmi benn-y zamn

Kki gelmeye idm bu harb-bda
Neyleyin marifeti olmaycak himmet-i h

Yokdur yn-i vef kidesi paada
Htemin Ehrimene virdi Sleymn- zamn

Pyesin eyledi ednda iken alda
195 PB 553b; K 467.

196 K 469.
419
Leb-i rnini Pervze virp Zl-i zamn

Telh-km itdi sunup zehr-i gam Ferhda
Rahmiy hl-i cihn byle ise uzlet idp

nziv kl yri bir ge bulup tenhda
197

Aks-i kau deli bu em-i pr-hn stine
Gyiy bir tk bnyd old Ceyhn stine
Kau zre dil-ber bu hl-i anber-bru

Dir gren bir noktadur konm durur nn stine
Det-i gamda hk idicek Leyli zlfi hasreti

Ebr-i gam san zp aglad Mecnn stine
Kmetm bir halka-i zer snem zre dg- srh

Gyiy bir laldr konmdur altun stine
Vasf- dendnyla yru Rahmiy erumuz

Ritedr gy dizilmi drr-i meknn stine
198

Leb hayli ile gzde kan seyr eyle
Piyle iirel ergavn seyr eyle
197 PB 495b-496a; MN 2397; K 469-470. Revnnin gazeline naziredir. Bk. Avar, age,
s. 488-489.
1 aks-i kau: kau aksi K.
2 durur: ser-i K.
3 Leyli zlfi: zlf-i Leyl K.
198 TB 350-351.
1 gzde kelimesi, TBde gzden biimindedir. Ancak bu durumda vezin ve anlam
bozulmaktadr.
420
Murd cmn sunmad ski-i gerdn

Beni ne derde gtrdi zamn seyr eyle
emende hattn asam glden h gelr

Diyr- gamdan iden kr-bn seyr eyle
Hille ge-i ebrs ile ba egmez

Dil o pr olsa nev-cvn seyr eyle
Mani gllerini Rahmiy virp yre

Revn- Sadi ile Glsitn seyr eyle
199
[mefl filt mefl filn]*

Oldum rbde-dil girih-i gsuvnna
Aklum dolad turra-i anber-fenna
Bir kl kadarca u diyecek ayb grmedm

Dikkatle bakdum ol sanem m miynna
Dndm kemna kemeke-i rz ile

Hamyze-rz-i hasret olup ebruvnna
f-y rza balad em-i gazl-i yr

Esrr- sne dndi Geyik Dstnna
Mahrem-sary- hs ile goncanu hezr

Kesb-i vukf itmedi rz- nihnna
Tutsun m cy- blbl-i zr gurb hayf

Alm rakb-i r-siyehi yr yanna
199 TB 358.
Manzmenin vezni TBde mefil felt mefl feiln olarak gsterilmitir.
421
Rahm-i zr u haste-dil n-tvn degl

Dg olsa dyemez feleg imtinnna
200

it devri gep ey dil yine lem bahr olsa
emende goncalar alsa blbller hezr olsa
Ruh- Gl-gnu ile zlf-i eb-dz koarsa ger

Yitimez hsn meydnnda yz bi eh-svr olsa
Elifler ekse snem zre ghi dglar yaksa

Baa o serv-i bldan cihnda ydgr olsa
Grenler ten siflinde karanfller sanur an

Kaan kim snem zre dg- ku ydgr olsa
Ne ho ay idecek bg idi Rahm glen-i dny

Hazn irimese hsnine yr ber-karr olsa
201

hum err her gice ol mh inde
ol mealedr ki ekilr h inde
Ser-askeriyem h- gamu haymemz eflk

Dikdm alem-i h o har-gh(?) inde
Hk ol gubru gzine kuhl ide hurid

Cnne gzer kldug dergh inde
7 dyemez, TBde doyamaz eklindedir.

200 MN 2529; FT 252. hnin gazeline naziredir.
4 MN.
5 ay:d FT / dny: zb FT // ber-karr: bir karr MN.
201 FT 252-253.
422
Kan eylemesn gamzeler yohsa lebden

Yarn sorlur itdgi Allh inde
Gn yzine hurd didm Rahmi-i ems

Ddi yzimz yirlere ol mh inde
202
[feiltn feiltn feiltn feiln]*

orma zhid ne bilr k sakn Ferhda
Ber gel sanat eger ister ise stda
Nice mest olsun ey fet-i cn em kim

Nazarndan leb-i nbu gibi gitmez bde
Sky sun ber bir iki kadeh n idelm

Virmeden ibu cihn hrmen-i mri bda
Elm almazsa ey serv-i ser-efrz eger

Kaluram sye-ve ayakda bu ben ftde
Blbl sklg glende dierdi her dem

Andelb-i dil cn gelse kaan feryda
203
1
2

Yr engti leb-i lal-i eker-hand ire
Bezer ol b- nebta ki ola kand ire
Kkl hecriyile vdi-i hicrnda gl
Rh-revdr gice kalm ola derbend ire
202 FT 253-254.
FTde vezin filtn filtn filtn filn olarak gsterilmitir.
2 lk msrada vezin bozulmaktadr.
203 FT 254.
423
Hb-rlardan nola hsnle mmtz olsa

h olan Ysufd nie [ki] ferzend ire
Mh- nevdr ki eref burcna salm pertev

Ukdeler kim sanem sardu o dlbend ire
Rahmi bir h- Acem sevdi lebi evkiyile

Dsitn old ne re o Semerkand ire
204

Melekler sidrede tahsn iderler arh- alda
Ser-gz eylese sz ile krsde Acem-zde
Ne hletdr ki Dvd nefesle klsa intk

dpdr su gibi szi siryet itse(?) plda
Hezrn mrde eyler bir nefesle ol per ihy

Mukarrerdr ki yokdur bu kermetler Meshda
u kim krssi yannda iderse evkle secde

Felek mescid olur aa per-i Cibrl seccde
Yrrem vdi-i hayretde Rahm vlih hayrn

Kul oldum bauma sultn iken ol serv-i zda
3 lk msran ikinci tefilesinde vezin aksamaktadr.

4 sanem FTde sanma eklindedir.
204 FT 254-255.
1 krsde yerinde FTde ger sepde ifadesi bulunmaktadr. Ancak bu ifade hem vezin
hem de anlam bakmndan skntldr. Kelimenin krsde olmas muhtemeldir.
2 ink: nuk FT.
424
205
1

Esb-i nz ile cihn seyr idp bir anda
Yalu ygrk geersin gn gibi seyrnda
Diller olmdur dernum tein erh itmege

Mylar [kim] grinr bu sne-i sznda
Msr- hsn m- zlf gren ey Ysuf-ceml

Grmedm didi nazrin milket-i Osmnda
n- hsn safha-i ryuda ey yr- azz

Sre-i Ysuf gibidr gyiy Kurnda
Kalb ynesin tutm yine jeng-i mell

[Hsn-i] hatt inmi meger Rahm ruh- cnnda
206

Bahr old ald gonca-lebler sahn- glzra
Gle yir yok meger yapduram penbeyle dvra
Grinen h- gldr n-gfte goncalar sanma

Dil-i pr-hn- blbldr ki sanclm durur hra
Gerekmez hilat- h baa bu penbe-i dgum

Ser--ser pi olmaga yiter bu cism-i efgra
Sen gibi togurmaz tfl- nrn zen-i eyym

Kamer dye olup sandka-i arh olsa gehvre
205 PB 195a. Gazelin, evresindeki manzmelerle kafiyece alakas yoktur. Mecmuaya

sonradan ilave edilmi olmas muhtemeldir.
206 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 54, 15b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4277, 43b;
Mecmua-i Er, SK, Fatih, 4078, 83a.
1 Bu beyit Ahd Tezkiresinde ve Tde de gemektedir (Solmaz, s. 313; T, s. 50).
425
Karr it Rahmiy ank-sfat kf- kanatde

Meges-vr olma myil hn- dny gibi murdra
207

ekl-i ebr-y siyh ruh- cnn zre
Gyiy besmeledr sre-i Rahmn zre
Hasret-i lal ile merdmek-i ddelerm

ki nokta gibidr kim yazlur kan zre
Enbatallhu nebten hasenen yazd hatu

Hat- Ykt ile ser-eme-i hayvn zre
Her ne tri ki dile gnderesin ey ka y

Sadr- snemde aa yir iderin cn zre
Hme-i zerle yazarsa yiridr ktib-i sun

Rahmiy bu gazel safha-i devrn zre
HARFL-Y
208

Sneme yara ekp yr eli kan old
Bahr-i hn ire o dem pene-i mercn old
4 sandka-i ar olsa: sandk- dehr olursa Mecmua, SK.

207 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb 110, 23b; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 1998, 61a;
Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 6774, 55a.
3 Enbatallhu nebten hasenen: Allah gzel bir ekilde bitkileri kard.
4 Bu beyit A 1998 nolu mecmuada u ekildedir: Devlet-i dehre irerse nola her dn u
den/Devler (Dvler olmal) gh kar taht- Sleymn zre.
208 D 43a; T 45; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4468, 141a. 5 ve 6. beyitler Mecmuada
yoktur.
426
Kymetin cevherm bilmedi sarrf- zamn

Yirlere ald felek hk ile yeksn old
Arz- hl idemedm yri grp aglamadan

Ylda bir d olup ol dah brn old
Hatt geldi diy hli viricek kara haber

Zlf-i dil-ber iidp hayli pern old
Ham idp kaddmi h oklarn atdum seher

rmedi menzil-i maksda nie n old
Sund bir cm- cihn-bni seher pr-i mugn

D cihn nak o mirt ile seyrn old
Dil-i Rahmde karr itmed ey genc-i murd

Yllar old ki anu htr vrn old
209
1
2

Gama mutd olan glm aceb dvnedr imdi
md-i vuslat itmez minneti hicrnadur imdi
arb- k unlar kim ekpdr cm- vahdetden
Fen bezminde l-yakl olup mestnedr imdi
2 zamn: cihn D // felek: zamn D.

3 olup: olup h D.
5 kaddmi: kaddini D.
209 D 43a; PB 608a; T 46; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 796, 66a; z, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, C. 1, s. 285.
1 minneti: niyyeti D.
2 unlar: anlar T // bezminde: kynda D, T.
427
Debistn- mahabbetde ruhu evkiyle dil tfl

Glistn okyup meyli Bahristnadur imdi
u eh kim efser-i Drya hergiz ban egmezdi

Fen detinde mra sthn hnedr imdi
Ferdem dirse lyk hrmen-i dehr ire Rahmn

Bu iri vasf- hl-i yr ile bir dnedr imdi
210

humdan smna yir yir tarka ddi
Nergis gibi her encm gz ad baka ddi
Kadd hayli ile bg ire ek-i emm

Serv ayagna ey gl su gibi aka ddi
Cismm hayl-i fnus cn anda ema bezer

Mihnet ebinde hum od gibi yaka ddi
n kura sald sf hr ile geldi kevser

Mahbb u bde ey dil ehl-i mezka ddi
em-i ruh- vislin agyra yandraldan

Hkister old Rahm nr- firka ddi
211

Debr-i sun kim tevk-i ebrsn ezel yazd
Bert- hsnin dvn her satrdan gzel yazd
3 debistn-: bu bustn- D, zemistn- T, dilistn- Mecmua.

4 ban: ba T, Mecmua // nedr PB, Mecmua: lnedr D, T.
5 vasf- l-i yr ile: l-i yr ile hemn D, T.
210 D 43b; PB 609a; T 46; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 796, 50b.
211 D 43b.
428
Zuhr- hatt- reyhnye talk eyleyp vasln

Cevb- rukamuz her nie vech-i muhtemel yazd
Muhakkak nesh ider mihr vef mekin ider yr

Gl levhine ok msvedde-i tl-i emel yazd
Dernum krmadan hum sakn defter-nvs-i k

Yirine Kays u Ferhdu beni nimel-bedel yazd
Leb-i ykt tarf- nsha-i hsn-i celsinde

Gubr- hatt ile gyet muhayyel bir mahal yazd
Sls hatla Utrid-safha zb-i ftb olsun

Ki kilk-i ve-zy- Rahmi byle bir gazel yazd
212

Mahabbet bir kab-y riyetdr nie ten geydi
An geh Vmk u Mecnn gh Khken geydi
Bahr irdi harretden arak-rz olcak glen

Sefd cmesin nzklk ile ysemen geydi
Glistn- emende nle eylerken ars- gl

Kab-y sebz iine al vl prehen geydi
Kab-y sebz dikdi serve hayyt- ezel amm

O hilat aa kteh geldi ol nzk-beden geydi
Grp erbb- ch Rahmiy meyl itme dnyya

kard hilat- hyi ol hir kefen geydi
2 talk metinde taalluk eklindedir. Ancak bu durumda vezin bozulmaktadr.

212 D 43b; T 45.
429
213
1

Seng-i sabr ile dile salm iken bnyd
Seyl-i gam eyledi vrn bu harb-bd
Asker-i gamla bel milketin hsreviyem

Ik derbendine saldum karavul Ferhd
Tekye-i gamda mrd olm idm Mecnna

Mrid-i k olup eyleyicek ird
Giceler tara gelp klbe-i ahznumdan

Hem-dem olup seg-i kyula idem feryd
Teng-dil kalm iken gonca gibi hr- cef

Glmi amaya sahn- emen imd
dem ldrmek in bde ile ey hn

Srh-pde olupdur gz celld
Rahmiy yre didm my- miynn grp

Bir kl stinde durur hblugu bnyd
214

Leb evkiyle ol del akar bu emm ya
Ki lal-i b-dr old ser--ser lem ta
213 D 44a; T 47.

2 karavul: kara-dil D.
3 mrd: ferd D.
5 D.
7 stinde: stne T.
214 D 44a; T 47.
430
Yapard yn murg- mahabbet baum stinde

Baa Mecnn diy etfl-i lem urmasa ta
Tr it levh-i dilden sret-i kayd kalender-vr

Ki saa dimesn kimse gzi stinde var ka
Tem itmedi mey-hne-ve bu iret-bd

Vel get itdi etrf cihnu rind kall
Vucdum Rahmiy sahr-y gamda ehr-i Bursadur

Revn olup kesilmez san ki emmdr Parba
215

Urup seng-i cef bir lle-ruh cismm figr itdi
Melmet gllerin hk-i vcdum kr itdi
Sirikin bahr iden irse yiridr vasl- dil-dra

Ki zr lem bnyd b zre karr itdi
Dehn amaz sadef-ve gayra dil rzn ayn itmez

Dr-i maksd her kim bahr-i k ire kenr itdi
Fergat sebze-zrn seyr iderken murg- vah-vr

Beni eh-bz- ku irdi cn ho ikr itdi
Vcd cevher Rahm mbihdr dimi mha

Hakkatde vel mhiyyet mihr itibr itdi
2 yn: yne T / mahabbet: mihnet T.

215 D 44a.
431
216
1

Grdkde tb- hsn teb tutd ftb
Def-i harret eyler gnlk idp sehb
Bir serv ayagna cy old ek-i emm

arhu o cy iinde var nice syb

Y Hzr eline alm bir e-i gl-b
Murg-b- diyin olmdur yne

Seyr eyle sgar ire her nabza-i(?) habb
Lal-i leb-i nigr pdrdi meclis ire

El zre tutsa Rahm nola arb- nb
217

Var iken hl-i ruhu geldi hat- ho-b dah
Mlk-i Rma fitne sald bir tarafdan bu dah
Llelerden al hargehler salnca h- gl

Kurd sahrda habb- cy bir ordu dah
Ik harfi dilde olmd ki nak- fil-hacer

Kilk-i kudret yazmadan levh stine yazu dah
Kmetm ham zerddr hem ebr-ve yaum revn

Bundan zge baa neyler ol kemn-ebr dah
216 D 44b.
217 D 44b.
432
Her shanver ll olur grse kelmu Rahmiy

Var m bir sihr-fern hme gibi cd dah
218

Gep meyden gl mey-hnede[n] geri ayak ekdi
Kemend-i evk ile yine harbta arak ekdi
eb-i gamda grp kynda yr eb-rev-i mha

Niym- sneden hum gice yal yarak ekdi
arb- nz ip bezm-i ruhnda gamzesi cna

Ele geh haner ald mest olup gh tayak ekdi
Gam- hatt- ruh- cnne n bauma yazudur

Bu hatt alnuma rz- ezelde dest-i Hak ekdi
Dr-i mengu Rahm emende yle vasf itdi

Kalender-vr gller g idp bir bir kulak ekdi
219

Meclisde piyle leb-i cnneye dndi
N eylemeden dil an mestneye dndi
Geh arh urur seng-i cefy geh etfl

Mecnn gibi dil arada dvneye dndi
Vrn ideli mlk-i dili seng-i havdis

Glm der dvr ykk hneye dndi
218 D 44b.
219 D 44b-45a; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 796, 50b.
3 seng-i: tr-i D.
433
ftde eger olmasa ey em-i eb-efrz

Pervne gice ste pes y neye dndi
Hl-i ruhuu vasf dil-i Rahmde cn

ol mr dehnna den dneye dndi
220

Yaum al itdgi bu hatt- yr mevsimi
Lleler peyd ider evvel-bahru mevsimi
Glen iinde miyn- serve el urm enr

Nkte ile dir aa geldi bahru mevsimi
Hsn-i yr hletin bir ka sordum didi

demi dvne eyler ol diyru mevsimi
Py- bde bir gm ts ile su dkp enr

Raks urup dir aa geldi cy-bru mevsimi
Sald girdb- belya bulmad hergiz kenr

Rahmiy dil zevrakn rzgru mevsimi
221
1
2

Cnneyi cn grmege kasr- tene geldi
Gz merdmi seyrna an revzene geldi
Hl-i lebi stindeki hatt- ruh- cnn
ol mr durur dne in hrmene geldi
220 D 45a.
221 D 45a.
1 Bu beyit, Ahd Tezkiresinden hareketle Tde mfredler arasnda yazlmtr (T, s. 50;
Tezkire iin bk. Solmaz, age, s. 313). / seyrna: grmege D.
434
lerse gl nr- gam snede dir cn

Od almaga abdl yine klhana geldi
Geri ki levendne revilerle gzel ok

Nazklk o serv-i kad-i smn-tene geldi
Blbl dicek haner-i hr stine gona

k itdi girbnn t dmene geldi
Iku ki ezel snemzi eyledi mesken

Gencne-i sultn idi mahzene geldi
Feryd-knn kyua get eyledi Rahm

ol blbl-i eyd gibidr glene geldi
222

gredr gamzeler eme sehhrlg
Adurur hl hatu turraa tarrrlg
Jle nakdin nola harc eylese mihre enr

Var durur devr-i haznda elin tarlg
Baum zre dikilrse nola hum alemi

Virdi sultn- mahabbet baa serdrlg
Nakd-i cn vir algr derdini dir glme dil

Pend idp oglana smarlad bzrlg
Virdi lal haberin ad seher bd- sab

Gonaya rz iken hayli gl tarlg
222 D 45a-45b; PB 575a; K 471. Ahmet Paann gazeline naziredir. PB, 574a.
5 PB, K.
435
Cm- Cemd fen buld diy bezmde ney

Dimedi subha degin nle klup zrlg
Sne-ber-sne idk yr ile tenh bu gice

Prehen itmese ger arada agyrlg
Mni-i vakt durur sret-i ir Rahm

fern destine gsterdi kalem-krlg
223

Toldur ku arbndan felek hum-hnesi
N idp Mecnn ile olduk anu mestnesi
Bezm-i vahdet ire bir em-i lhdr ki k

Per yakar ol eme Cibrl olmaz pervnesi
Nie sretden grinr cilve-gh- mmkint

Ik bir mahbbdur diller anu dvnesi
sthn- kelle-i Cemde bu sr mektb imi

Cm- lem-bn iken elde tol peymnesi
Bir sadefdr bahr- k iinde lem Rahmiy

Kimse bilmez kymetm anu benem dr-dnesi
6 ney: dil D.
7 D.
8 ir: namu D.
223 PB 617b; K 471-472; Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 4228, 20b. PBde zemin iir Zihnye ait olarak gsterilmi, ardndan Hayl, h ve Rahmnin nazireleri yazlmtr.
Hayl ile Rahmnin gazelleri arasnda muhteva asndan byk bir benzerlik vardr. Bu
husus gz nne alnrsa, ilgili gazelin Zihnnin deil de Haylnin gazeline nazire olabilecei sylenebilir. lgili nazireler iin bk. PB, 617a-617b.
4 sr: sz Mecmua.
436
224
1

Yed-i kudret ki ezel hkmi tahmr itdi
Ik bnydn ol hk ile tamr itdi
Cn- rne ruhu resmini gsterdi hayl

Sanki avur durur ol Hsrevi tasvr itdi
Taglar sanma grinen ger p asker-i gam

Yakd dil milk[et]ini cmle kara yir itdi
Mushaf- hsni derk itmez iken ehl-i ukl

Hiye yazd hatu yeti tefsr itdi
Her gazel kim didi evsf- hatuda Rahm

Safha-i bb- atdur an tahrr itdi
225

Ey baa cevr idici Sitanbul dilveri
Nz eyleme iende hey fet gel e beri
Gelmes[se] ksdi sanma ki bilmes oda yoln

Turma be-hey clbi yeti var al a beri
Var kyna fign idp ol dil-ber dil

T kim iide rahm ide yed gele beri
Gr kim ne hle irdi gzm grmeyp seni

Bir kez efendi gel nazar eyle hele beri
224 Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 2860, 70a. Manzmenin stnde Gazel-i Rahm
bal vardr.
3 lk msrada veznin doru kmas iin tag kelimesinin imaleli olarak bir buuk hece
deerinde okunmas gerekmektedir.
225 PB 632a. Firknin gazeline naziredir.
437
Sohbet yaragn yine hep hzr eyledk

Ser-kelik itmeyp yine gelse nola beri
Ol h- leme ielm ifte tolular

Sk oturma sgar toldur al a beri
226
[mstefiltn mstefiltn]
Tr urd cna kau kemn
Ok buld yirin dir gren an
Var ise ilm-i ihfy bilr

Grinmez old yru dehn
Hattu gricek gitdi haytum

El-hattu bk vel-mri fn
Dndm hayle hlm vasatdur

Fikrmde yru my- miyn
Rahm nigru ruhsr emin

Vasf eyler iken yand zebn
227
1
2

Ge bu dnydan myesser ola yru vuslat
Kesreti terk itmeyen bulmaz makm- vahdeti
Olmam man yzinde sanki fns- hayl
Nak olaldan levh-i dilde bir nigru sreti
226 PB 571a; MN 2992-2993; K 470. Meshnin gazeline naziredir.

3(b) izgi (yaz) kalc, mr geicidir.
227 PB 619a; MN 2656; K 472. Ahmednin gazeline naziredir.
2 nigru: pern PB, K.
438
ehr-i k ire bu snem san melmet tabldur

alnur her rz u eb derd gam ile nevbeti
Kr u brn lem terk eyleyp Ferhd-ve

Ik sahrsnda mesken eyle kh- mihneti
Hk olanu Rahmiy imd-kadler kna

Det-i gamda servler bitrdi yir yir trbeti
228

Msr- hsnde ki gm kld gl cn u seri
m- zlfde imi ald lebden haberi
Haber-i frkat-i glden ki kelm itdi sab

Blbl lle-sfat kan ile told cigeri
Cigeri gamze ok deldi v dilden gedi

Cnuma urd revn urmad snem siperi
229
1
2

Mecnn kaan ki k iline pdih idi
h alem fign tabl u gam siph idi
Mecnn bel vilyetinde ehriyr iken
Jlde-my stine etr-i siyh idi
3 melmet: mahabbet MN // derd : dest-i MN.

4(a): Kr-brn terk idp dil lem Ferhd-ve MN // eyle: itdi MN.
5 olanu: olanlar PB, K. // yir yir: k-i PB, K.
1 kinci msrada vezin bozuktur.
2 lk msrada vezin aksamaktadr.
439
Mecnn teninde tr yiter elif .. dil

Mihnet ebinde Leyli in ekl-i h idi
Mecnn banda kim var idi yn- murg

Ank-y ka kh- belda penh idi
Mecnn hayl-i Leyli gzer itmege mdm

Rahm teninde her bir elif togr rh idi
230

Nihl-i kmeti stinde yr [sebz] destr
Yeil tt durur kim mesken itmi ser-i glzr
Yzinde berk urur nr- Muhammed mihr meh-s

Dell old anu l-i ehil oldugna ruhsr
Tavf- Kabe isterse cemlin kble-gh eyle

Zuhr itmi durur anda siydet nr-
Meger kim ravza-i uly olayd hmi-i ekber

Salaldan gn gibi pertev anu envr- ddr
Nazrin grmeye mirt- hurde nazar klsa

Felek devr eyledkce Rahmiy bu arh- devvr

1 sebz kelimesi yazmada ok net okunamamaktadr. siper yahut seyr gibi okunabilecek biimde yazlmtr. Ancak kelimenin, anlamca sebz olmas gerektiini dnyoruz.
440
231
1

Zga arz eyleme blbl var iken gleni
Hr [u] hasdan sakn ey tze glm dmeni
Tri gndericek sneye ey ka kemn

Hayr makdem diy bagrna eker demreni
Mihr mh ile felek kyu tokuz tolanur

stnuda grem diy ruh- reni
Zer-i hlis gibi zerd itdi yzm te-i k

Sanem greli lemde bu smn teni
Tab- mevznua her vech ile tahsn eyler

Rahmiy her kim iitse gazel-i ahseni
232

Yr bakmaz hlme ahvl bir yzden dah
Tlim idbrda ikbl bir yzden dah
Nat- gerdn dehr-i lubet-bzin sandugdur

Halka her gn arz ider ekl bir yzden dah
Aklum alan sanma n- hsnidr cnnumu

Zlf bir yzden grinr hl bir yzden dah
Yri grsem diy reml atdum rakb iridi h

Tlimde geldi n-geh fl bir yzden dah

441
Ry- yre hatt- gevher-br gelmi didiler

Rahmiy dillerde bu akvl bir yzden dah
442
RUBA
RUB[-] RAHM*
[mefl mefl mefln f]

[mefl mefl mefln f]
n-r ki dil ez-k pr-te bed
Her kssa ki gyed heme dil-ke bed
Tu kssa-i kn hem kem inev
Binev binev ki kssa nihn ho bed248
Bu rubainin Bursal Rahmnin olmas ok kuvvetle muhtemeldir. nk ncelikle ilgili

mecmua 1596 tarihinde yazlmtr. Ayrca bu manzmenin biraz altnda ayn aire ait
olduunu kesin olarak bildiimiz bir beyit (G 114/2) gemektedir. Yine ayn yazmada
F-hakk Rahm elebi diye balayan ve Rahm elebi hakknda bilgi veren ibare de
gemektedir. 06 Mil Yz A 7077, vr. 51a. Rubai vezin ve anlam asndan biraz sorunludur. Konuyla ilgili Nazm ekilleri blmne baklabilir.
248
Onun iin ki aktan gnl atele dolsun [veya ak ile gnl pr-te olduu (olaca)
iin], syledii her kssa (ile) herkes dil-ke olur, sen klarn kssasn az dinliyorsun,
dinle dinle, zira gizli kssa ho olur.
BEYTLER*

Geh saf buld gl yinesi gh keder
lem hli budur byle gelr byle gider

Gzi nr geerken eme-i hurd-i eflk
Yzi suyn dkdi yirlere ry- araknk

Visl zevki dyim dilden ey rh- revn gitmez
Bu tenden nitekim har oldgndan sora cn gitmez

Urmam my- sefd ile reh-i cnne ser
Bir cvna k oldum dostlar prne-ser

Tc eylemi meded o eh hk-i rhn
Mhu bana oldurayn eb-klhn

Tg-i mihnetden ki snem zahmnk olm yatur
Hkdr seylb- gamdan k k olm yatur
Dde MEL- ZB bal vardr. Ancak beyitler iinde matla olmayanlar da olduundan bu balk tercih edilmemitir.
1 D 46a; T 51; Kl, agt, C. II, s. 752.
2 D 46a.
3 D 46a.
4 D 46a.
5 D 46a; T 50; Solmaz, age, s. 313.
6 D 46a; T 50; Solmaz, age, s. 313.

Verd-i ryu baa bir l itdi alin bilmedm
Kalaru kaddm hill itdi haylin bilmedm

B-basret olmaz mdrik-i feyz-i ddr
Herkese nr grinmez Cebel-i Msden

T-key drg bizlere ey b-vef yiter
mrm dkendi vade-i vuslat dkenmedi
10

Resen zre kup alsa ele gn gibi mzn
Terzdan iner cnnedr ol Ysuf- sn
11

Felekler sakfn ykmaga mh- nev teber alm
Ulamasun diy bm- sipihre nr- sznum
12

Ka yayn grp meydn- hsn ire neler ekdk
Hat- ebdzin p-mli ol da gresin toz
7 D 46a; T 50; Solmaz, age, s. 313.

l: el T.
8 D 46b.
9 Mecmua-i Ear, 06 Mil Yz Ceb A 13, 20a.
10 Riyz, Tezkire-i Riyz, 67a.
11 TB 370.
12 TB 369.
445
Divan- Rahm'nin balangc (06 Mil Yz A 6803/1, 1b-2a).
446
KAYNAKLAR
Ahmet Paa Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka Yaynlar, Ankara, 1992.
AK, Cokun, Muhibb Divan, KTB Yaynlar, Ankara, 1987.
AK, Cokun, Badatl Rh Dvn, Uluda niversitesi Yaynlar, Bursa,
2001, 2 C.
AKSAN, Doan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynevi, Ankara, 1999.
AKSOY, mer Asm, Ataszleri ve Deyimler Szl, TDK Yaynlar,
Ankara, 1971-1977, 3 C.
AKN, mer Faruk, Divan Edebiyat, TDVA, Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, stanbul, 1994, C. 9, s. 394-396.
AMBROS, Edith Glin , Osmanl Gazelinin Uzunluunda Grlen Gelimeler: 16. Yzylda Durum, Journal of Turkish Studies Trklk
Bilimi Aratrmalar, Abdlbaki Glpnarl Hatra Says II, Volume:
20, Harvard University, 1996, s. 1-8.
ATLANSOY, Kadir, Bursa airleri, Asa Kitabevi, Bursa, 1998.
AVAR, Ziya, Revn Dvn, Sebat Ofset Matbaaclk, Konya, 2007.
AYNAGZ, Pervin, Bursal Rahm: Gl-i Sad-berg, Atatrk niversitesi
Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Lisans Tezi,
Erzurum, 1985.
AYNAGZ, Pervin, "Bursal Rahmi'nin Gl-i Sad-bergi zerine Bir
Deerlendirme", Frat niversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), C. 3, S.
1, Elaz, 1989, s. 1-27.
Badatl smail Paa, Hediyyetl-rifn Esml-Mellifn ve srulMusannifn, Beyrut, 1992, 2 C.
Badatl smail Paa, zhul-Meknn fiz-Zeyli al-Kefiz-Znn, Beyrut,
1992, 2 C.
Beyn Mustafa bin Crullah, Tezkiret-uar, Haz. brahim Kutluk,
TTK Yaynlar, Ankara, 1997.
Beyn, Tezkiret-uar, Haz. Aysun Sungurhan Eyduran, KTB Yaynlar,
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani---tezkiretus-suara.html (Eriim Tarihi: 17/04/2011), Ankara, 2008.
BLMEN, mer Nasuhi, Byk slam lmihali, Bilmen Basm ve Yaynevi,

stanbul, 1991.
BRC, Sevim, h u Ged (h u Derv) Mesnevleri ve Bursal Rahmnin h u Geds, Manas Yaynclk, Elaz, 2007.
BORANOLU, Turan, Bursal Rahm elebi Divannn Tahlili, Frat niversitesi, SBE, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam
Yksek Lisans Tezi, Elaz, 1997.
Bursal Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri, Haz. Mustafa Tat-Cemal
Kurnaz, Bizim Bro Basmevi, Ankara, 2000.
CANIM, Rdvan, Edirne irleri, Aka Yaynlar, Ankara, 1995.
CANIM, Rdvan, Latf Tezkiret-uara ve Tabsratn-Nuzam, AKM
CENGZ, Halil Erdoan- Eren, Gnl Hatay, Rahm-i Harput Divan, KB
AKIR, Zehra Vildan, Hevy (Abdurrahman, Kubr-zde) Dvnnn
Tenkidli Metni ve ncelenmesi, Trakya niversitesi, SBE, Trk Dili
ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Edirne,
1998.
AVUOLU, Mehmed, ehzde Mustafa Mersiyeleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Enstits Dergisi, S. 12 (Tayyip
Gkbilgin Hatra Says), stanbul, 1982, s. 641-686.
AVUOLU, Mehmed, Fuzl ve Anadolu irleri, Osmanl Aratrmalar, XXV (M. avuoluna Armaan-I), stanbul, 2005, s. 57-68.
ELEBOLU, mil, Kann Sultn Sleymn Devri Trk Edebiyat,
MEB Yaynlar, stanbul, 1994.
ELEBOLU, mil, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, MEB Yaynlar,
stanbul, 1998.
INARCI, M. Nuri, eyhlislm rif Hikmet Beyin Tezkiret-uars
ve Transkripsiyonu, Gaziantep niversitesi, SBE, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Gaziantep,
2007.
DERDYOK, . etin, Gl-i Sad-berk, TDVA, Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, C. 14, stanbul, 1996, s. 225-226.
DLN, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, TDK Yaynlar, Ankara, 1983.
Dvn- Maksad ve Mecmua-i E'r, 06 Mil Yz A 2745.
Dvn- Rahm, 06 Mil Yz A 6803/1.
449
Dvn- Rahm[Krml], Msr Mill Ktphanesi Yazma Eserler Katalogu, Kahire, 1989, C. II, s. 68-69.
Dvn- Rahm[Krml], Kitab-hane-i Ayetullah el-uzma el-Mar'ai elNecefi, Haz. Hseyin Muttaki, ?, 2002, C. I, s. 119.
Dvn- Slih elebi (Cell-zde), Nuruosmaniye Ktphanesi, Yz 3846.
ELMAS, Sevgi, Rahm (Krml, Mustafa) Hayat Edeb ahsiyeti, Eserleri
ve Divannn Tenkidli Metni, Trakya niversitesi, SBE, Trk Dili ve
Edebiyat Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Edirne,
1997.
ERDOAN, Mustafa, Bursal Rahmnin Divan zerine, Atatrk niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, Yl 14, S. 34, Erzurum, 2007, s. 21-45.
ERDOAN, Mustafa, Kabl brahim Efendi, Hayat, Edeb Kiilii ve
Divan (nceleme-Tenkitli Metin-Dizin), GSBE, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 2008, 2 C.
ERDOAN, Mustafa, Divan iirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabl
rnei, Erdem, S. 53, 2009, s. 55-81.
EREN, Glgun, Bursal Rahm ve Gl-i Sad-bergi, Ankara niversitesi,
SBE, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1990.
EREN, Glgun, Bursal Rahm ve Gl-i Sad-bergi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
Trkoloji Dergisi, C. X, S. 1, Ankara, 1992, s. 285-315.
ERNSAL, smail E., Trk Edebiyat Tarihinin Ariv Kaynaklar II Kanun Sultan Sleyman Devrine Ait Bir nmt Defteri, Osmanl
Aratrmalar, 1984, S. IV, s. 1-17.
Esad Mehmed Efendi ve Bae-i Saf-Endzu, Haz. Rza Ora, KTB
Yaynlar, e-kitap, www.kulturturizm.gov.tr, Burdur, 2001.
ESR, Hasan Ali, Mnet- Lmi (Lmi elebinin Mektuplar) nceleme-Metin-ndeks-Szlk, Karadeniz Teknik niversitesi Rektrl,
Rize Fen-Edebiyat Fakltesi Yaynlar, Trabzon, 2006.
EYBOLU, E. Kemal, On nc Yzyldan Gnmze Kadar iirde ve
Halk Dilinde Ataszleri ve Deyimler, stanbul, 1973-1975, 2 C.
Fuzl Divan, Haz. Kenan Akyz-vd., Aka Yaynlar, Ankara, 1990.
Gelibolulu Mustafa Ali, Divan I, Haz. . Hakk Aksoyak, Harvard, 2006.
GBB, E. J. Wilkinson, Rahm, Osmanl iir Tarihi A History of Ottoman
Poetry III-V, Tercme: Ali avuolu, Aka Yaynlar, Ankara,
1999, s. 320.
450
Hayl Divan, Haz. Ali Nihat Tarlan, Aka Yaynlar, Ankara, 1992.
Hayret, Divan, Haz. Mehmed avuolu-M. Ali Tanyeri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1981.
HAYYAMPUR, A., Ferheng-i Shanvern, Tebriz, 1340.
NAL, bnlemin Mahmud Kemal, Rahm (Harputlu), Son Asr Trk
airleri, AKM Yaynlar, Ankara, 2002, C. IV, s. 1775-1776 (lgili
cildi haz. brahim Batu).
NCE, Adnan, Tezkiret-uara Slim Efendi, AKM Yaynlar, Ankara,
2005.
PEKTEN, Haluk, Karamanl Nizm Hayat, Edeb Kiilii ve Dvan, Atatrk niversitesi Yaynlar, Ankara, 1974.
PEKTEN, Haluk, Divan Edebiyatnda Edeb Muhitler, MEB Yaynlar,
stanbul, 1996.
PEKTEN, Haluk-vd, Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl,
KTB Yaynlar, Ankara, 1998.
SEN, Mustafa, telerden Bir Ses Divan Edebiyat ve Balkanlarda Trk
Edebiyat zerine Makaleler, Aka Yaynlar, Ankara, 1997.
smail Beli, Gldeste-i Riyz- rfn, SK, Lala smail Blm, 366.
smail Beli, Nuhbetl-sr Li-Zeyli Zbdetil-Er, Haz. Abdulkerim
Abdlkadirolu, Gazi niversitesi Yaynlar, Ankara, 1985.
Z, Fahir, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, Aka Yaynlar, Ankara, 1995,
2 C.
Kaf-zde Fiz, Zbdetl-Er, Millet Ktphanesi, Ali Emr Manzm
Eserler Blm, 1325.
KAPLAN, YunusPoyraz, Yakup, Divan iirine Kaynaklk Etmesi Bakmndan Oyunlar, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi, Klsik
Trk Edebiyatnn Kaynaklar zel Says -Prof. Dr. Turgut Karabey
Armaan-,
http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi15pdf/kaplan_yunus_yak
uppoyraz.pdf (Eriim Tarihi: 17/04/2011), Volume: 3, Issue: 15, s.
151-175.
Karaelebi-zde Abdlazz, Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 240.
Ktib elebi, Kefz-Znn an Esml-Ktb vel-Fnn, Beyrut, 1992,
2 C.
KAVCAR, Cahit, Rahmi, Trk Ansiklopedisi, MEB Yaynlar, Ankara,
1978, C. XXVII, s. 209.
451
KAYA, Doan, airnmeler, Kltr Bakanl Halk Kltrn Aratrma

Dairesi Yaynlar, Ankara, 1990.
KILI, Filiz, Meair-uara, nceleme Tenkitli Metin, GSBE, Trk Dili
ve Edebiyat Anabilim Dal, Doktora Tezi, Ankara, 1994, 2 C.
Knal-zde Hasan elebi, Tezkiret-uar, Haz. brahim Kutluk, TTK
Yaynlar, Ankara, 1989, 2 C.
Knalzde Hasan elebi, Tezkiret-uara, Haz. Aysun Sungurhan
Eyduran, KTB Yaynlar, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/183504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretus-suara.html (Eriim Tarihi:
17/04/2011), Ankara, 2009, 2 C.
Komisyon, rnekleriyle Trke Szlk, MEB Yaynlar, stanbul, 2002, 4
C.
KORTANTAMER, Tunca, Gen Edebiyat Aratrmacsnn Yanllar,
Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trklk Aratrmalar
Dergisi, Yl 1991-92, S. 7 (mil elebiolu Armaan), stanbul,
1993, s. 337-365.
KKSAL, M. Fatih, Edirneli Nazm Mecman-Nezir (ncelemeTenkitli Metin), Hacettepe niversitesi, SBE, Baslmam Doktora
Tezi, Ankara, 2001.
KPRL, M. Fuad, Divan Edebiyat Antolojisi, Yayna Haz. Ahmet
Mermer, Aka Yaynlar, Ankara, 2006.
Kprlzade Mehmet Fuat, Eski airlerimiz Divan Edebiyat Antolojisi
XVI nc Asr, Muallim A. Halit Kitaphanesi, Basm Yeri ve Tarihi
Yok.
Kurn- Kerm ve Aklamal Meli, Haz. Hayrettin Karaman-vd., TDV
KURNAZ, Cemal, Trkden Gazele Halk ve Divan iirinin Mterekleri
zerine Bir Deneme, Aka Yaynlar, Ankara, 1997.
KURNAZ, Cemal-eltik, Halil, Divan iiri ekil Bilgisi, H Yaynlar, Ankara, 2010.
KUT, Gnay, Het Bihit Seh Beg Tezkiresi, Harvard niversitesi,
Harvard, 1978.
KUT, Gnay, Yazmalar Arasnda Eski Trk Edebiyat Aratrmalar 1,
Simurg, stanbul, 2005.
KK, Sabahattin, Bk ve Dvnndan Semeler, KTB Yaynlar, Ankara, 1988.
452
KK, Sabahattin, 16. Yzyl irlerinden Bursal Rahmi elebi ve

iirleri, Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trklk Aratrmalar Dergisi, Yl 1991-92, S. 7 (mil elebiolu Armaan), s.
423-472.
KK, Sabahattin, Bk Dvn, TDK Yaynlar, Ankara, 1994.
Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, Haz. Mustafa sen, AKM Yaynlar, Ankara, 1994.
LEVEND, Agh Srr, Trk Edebiyatnda ehr-engizler ve ehr-engizlerde
stanbul, stanbul Fethi Dernei stanbul Enstits Yaynlar, stanbul, 1958.
LEVEND, Agh Srr, Trk Edebiyat Tarihi, TTK Yaynlar, Ankara,
1988, 1 C.
Mecmua-i Er ve Fevid, 06 Mil Yz A 42.
Mecmua-i Er, 06 Mil Yz A 54.
Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb 110.
Mecmua-i Er, 06 Mil Yz Ceb A 13.
453
Mecmua-i Er, Millet Ktphanesi, Ali Emiri Manzum Eserler Blm,

547.
Mecmua-i Er, Nuruosmaniye Ktphanesi, 4962.
Mecmua-i Er, SK, Fatih Blm, 4078.
Mecmua-i Er, SK, Halet Efendi Mlhak Blm, 245.
Mecmua-i Er, TDK Ktphanesi, Yz 503.
Mecmua-i Er, TDK Ktphanesi, Yz A 419.
Mecmua-i Er, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Revan Blm,
1207.
Mecmua-i Er, TTK Ktphanesi, Yz 460.
Mecmua-i Er, Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, Yazma
Eserler, 1083.
Mecmua-i Gazeliyyt, SK, Hlet Efendi lvesi Blm, 172.
Mehmed Sreyya, Sicill-i Osman, Yayna Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakf
Yurt Yaynlar, stanbul, 1996, 6 C.
MERMER, Ahmet, zer brahim elebi ve Nak- Hayli, Marmara
niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trklk Aratrmalar Dergisi,
Yl 1991-92, S. 7 (mil elebiolu Armaan), s. 473-500.
MERMER, Ahmet, Ktahyal Rahm ve Dvn, Sahhaflar Kitap Saray,
stanbul, 2004.
MERMER, Ahmet-vd, Osmanl iirinde Mevln vgleri ve Mevlevlik
Unsurlar, TDV Yaynlar, Ankara, 2009.
Mesh Dvn, Haz. Mine Mengi, AKM Yaynlar, Ankara, 1995.
Mill Ktphane Yazmalar Katalogu-VI (Trke Divanlar), Haz. Mjgan
Cunbur-vd., Ankara, 2001.
Mustafa Safy Efendi, Tezkire-i Safy (Nuhbetl-sr Min-FevidilEr) nceleme-Metin-ndeks, Haz. Pervin apan, AKM Yaynlar,
Ankara, 2005.
Nevzde At, Hadikul-Hakik f Tekmileti-akik (akaik-
Numaniye ve Zeyilleri), Nere Haz. Abdlkadir zcan, a Yaynlar, stanbul, 1989, 5 C.
OKUYUCU, Cihan, Cinn Hayat Eserleri Divannn Tenkidli Metni, TDK
ONAY, Ahmet Talt, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah, Haz.
Cemal Kurnaz, TDV Yaynlar, Ankara, 1992.
Osmanlca-Trke Ansiklopedik Byk Lgat, Haz. Abdullah Yein-vd,
Trdav, stanbul, 1985.
454
NDER, Fatma Kele, Krml Rahm Efendi Sefaretname-i ran(1747)n

Transkripsiyonu ve Deerlendirmesi, Krkkale niversitesi, SBE,
Tarih Anabilim Dal, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Krkkale,
2002.
ZCAN, Nuri, Rahmi Bey, TDVA, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, C.
34, stanbul, 2007, s. 422-423.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl,
MEB Yaynlar, stanbul, 1993, 4 C.
PERTSCH, W., Die Turkischen Handschriften der Kniglischen Bibliothek
zu Berlin, Berlin 1889.
Pervane Bey Nazre Mecmuas, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Badat Blm, 406.
Rahm, ehrengiz-i Yeniehir, Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi, 597.
Rahm (Harputlu), TDEA, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990, C. 7, s. 270.
Rahm Abdrrahm Efendi (Erzurumlu), TDEA, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990, C. 7, s. 270.
Rahm Abdrrahm Efendi, TDEA, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990, C.
7, s. 270.
Rahm Efendi (Klhaolu), TDEA, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990, C.
7, s. 270.
Rahm brahim Efendi, TDEA, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990, C. 7, s.
271.
Rahm Mehmed Bey, TDEA, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990, C. 7, s.
271.
Rahm Mustafa (Krml), TDEA, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990, C. 7,
s. 271.
Rmiz ve db- Zurafs nceleme-Tenkidli Metin-ndeks-Szlk, Haz.
Sadk Erdem, AKM Yaynlar, Ankara, 1994.
Riyz Mehmed Efendi, Riyz-uar, Millet Ktphanesi, Ali Emr
Tarih Blm, 765.
SARA, M. A. Yekta, Klasik Edebiyat Bilgisi Biim-l-Kafiye, 3F Yaynevi, stanbul, 2007.
SEVENGL, Refik Ahmed, Eski iirimizin Ustalar, Atlas Kitabevi, stanbul, 1964.
SOLMAZ, Sleyman, Ahd ve Glen-i uars, AKM Yaynlar, Ankara,
2005.
455
SUNGUR, Necati, h Divn, KB Yaynlar, Ankara, 1994.

emseddin Sami, Kmsul-Alm, Kagar Yaynlar, Ankara, 1996, 6 C.
ENTRK, Ahmet Atilla, Klsik Osmanl Edebiyat Tiplerinden Sf Yahut Zhid Hakknda, Enderun Kitabevi, stanbul, 1996.
ENTRK, Ahmet Atill, Osmanl iiri Antolojisi, Yap Kredi Yaynlar,
stanbul, 1999.
Tahirl-Mevlev, Edebiyat Lgat, Enderun Kitabevi, stanbul, 1973.
TANPINAR, A. Hamdi, 19uncu Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan
Kitabevi, stanbul, 1988.
TANYER, M. Ali, rnekleriyle Divan iirinde Deyimler, Aka Yaynlar, Ankara, 1999.
TARLAN, Ali Nihad, iir Mecmualarnda XVI ve XVII. Asr Divan iiri
Rahm ve Fevr, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili
ve Edebiyat Dal, Seri 1, Fasikl 1, stanbul, 1948, s. 1-52.
TARLAN, Ali Nihat, Necat Beg Divan, MEB Yaynlar, stanbul, 1997.
TEZCAN, Nuran, Gzele Bir ehrengizden Bak, Trkoloji Dergisi, C.
XIV, S. 1, Ankara, 2001, s. 161-194.
TILI, Fatih, Bursal Rahm elebi ve Divn, stanbul niversitesi, SBE,
Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2006.
TILI, Fatih, Rahm, TDVA, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, C. 34,
stanbul, 2007, s. 421-422.
TOLASA, Harun, Seh, Latf, k elebi Tezkirelerine Gre 16. Y.Y.da
Edebiyat Aratrma ve Eletirisi I, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, zmir, 1983.
TUMAN, Mehmet Nil, Tuhfe-i Nil Divan airlerinin Muhtasar Biyografileri, Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tat, Bizim Bro Yaynlar, Ankara, 2001, 2 C.
NVER, smail, evriyazda Yazm Birlii zerine neriler, Ankara
niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Trkoloji Dergisi, C.
XI, S. 1, Ankara, 1993, s. 51-89.
skbl shk elebi, Divan, Haz. Mehmed avuolu-M. Ali Tanyeri,
Mimar Sinan niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul,
1990.
Yahy Bey, Dvan, Haz. Mehmed avuolu, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1977.
Yeni Tarama Szl, Dzenleyen: Cem Dilin, TDK Yaynlar, Ankara,
1983.
456

Bursali Rahmi Divani e Kitap

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bursali Rahmi Divani e Kitap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BURSALI RAHM VE DVNI

Yard. Do. Dr.

Trk Edebiyatnda Muhammes, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara,

Osmanl iirinde Mevln vgleri ve Mevlevlik Unsurlar, TDV

Bursal Rahm ve Dvn, Dergh Yaynlar, stanbul, 2011, 410 s.

olduunu grdk. Bunlar da bize konuyla ilgili almamz tamamlama

BURSALI RAHM VE DVNI

II.1.5. Rubai, 127

BURSALI RAHM VE DVNI

: Ali Nihad Tarlan, iir Mecmualarnda XVI ve XVII. Asr Divan

TRK EDEBYATINDA RAHM MAHLASLI ARLER

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

Rahm mahlasl airler iinde Divan en yaygn olan Rahm, Krml

BURSALI RAHM VE DVNI

Knal-zde Hasan elebi, Tezkiret-uar, Haz. brahim Kutluk, TTK Yaynlar,

BURSALI RAHM VE DVNI

gsterilmitir17. Bunlarn dnda da bize gre hangi Rahmya ait olduu

BURSALI RAHM VE DVNI

diye balanm ve onun iaretiyle 1813te ulem snfna dahil olmutur.

BURSALI RAHM VE DVNI

11. Sivasl Rahm (1874-1908): Glhaolu ailesinden brahim

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

Biri Astarsuz ogldur birisi Kanl Muslidr

Kl, agt, C. I, s. 470. Bu manzme, tezkirede Nat maddesinde bulunmaktadr. Ayrca,

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

sitte ve selsn ve tisa miede Sultn Mustaf-y merhm snnet itdkde

Kl, agt, C. II, s. 750.

BURSALI RAHM VE DVNI

nnde tutulursa, 1530 ylnda Rahmnin on be yandan kk olmas

Kl, agt, C. II, s. 750.

BURSALI RAHM VE DVNI

Laminin ehrengizlerinde de babasnn ad zikredilmektedir:

Yahya Bey, age, s. 254.

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

Allml-guyb, ki nzr- haby-y zevy-y kulbdur ve

ahit olarak o yeter. Ahkaf, 46/8.

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

BURSALI RAHM VE DVNI

Canm, age, s. 270, 687.

BURSALI RAHM VE DVNI

Cins ile keyfiyet-i hayvn nedr

BURSALI RAHM VE DVNI

Pyn- eb-i siyeh sefd est53

Knalzde, age, s. 330.

BURSALI RAHM VE DVNI

Solmaz, age, s. 311.

BURSALI RAHM VE DVNI

I.1.5. Meslei ve Vazifesi

Riyz, age, vr. 67a.

BURSALI RAHM VE DVNI

Anlald zere burada l, Rahmnin talihsizliinden dem vurarak

BURSALI RAHM VE DVNI

istina ve kanaati terk etmediini sylemektedir. Mesela aadaki beyitler

Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, s. 218.

BURSALI RAHM VE DVNI

975te fn cihana veda ettiini syledikten sonra, Bursal Cinnnin onun

[filtn filtn filn]