Univerzitet u Sarajevu

Graevinski fakultet
2013/14 godina

Profesor:
Doc.dr Suvada Jusi dipl.ing.gra.

1. UVOD
1.1. Namjena kanalizacije
1.2. Istorijski razvoj

2. VRSTE OTPADNIH VODA I NJIHOVI IZVORI

3. SISTEMI KANALIZACIJE
3.1. Osnovne karakteristike
3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije
3.3. Dispoziciona rjeenja kanalizacionih sistema
3.4. Regionalni kanalizacioni sistemi

4. KOLIINE OTPADNIH VODA

4.1. Upotrijebljene vode
4.2. Vode od padavina
4.2.1. Intenzitet i jaina kie

I PREDAVANJA

4.2.2. Mjerodavne padavine za dimenzioniranje kanalizacije

4.2.3. Prostorna neujednaenost intenziteta padavina
4.2.4. Koeficijent oticanja
4.2.5. Zakanjenje u oticanju voda

4.3. Strane vode

4.4. Odnos koliina upotrebljenih i voda od padavina

5. KANALIZACIJA ZGRADA

II PREDAVANJA

6. ODVOENJE OTPADNIH VODA SA ULICA

7. KANALIZACIONA MREA
7.1. Poloaj i dubina kanala
7.2. Padovi kanala i brzine teenja u kanalima
7.3. Prikljuivanje kanala
7.4. Oblici kanalskih profila
7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree
7.5.1. Hidrauliki proraun kanalskih profila

III PREDAVANJA

7.5.1. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.6. Izvoenje kanala

7.6.1. Materijali za izradu kanalizacionih vodova
4.6.2. Radovi na izvoenju kanala

8. POSEBNI OBJEKTI I UREAJI U KANALIZACIJI

8.1. Reviziona okna
8.2. Spojevi kanala
8.3. Kaskade
8.4. Sifonski prelazi
8.4. Kini prelivi

IV PREDAVANJA

8.5. Retenzioni bazen

8.6. Graevine na ispustu vode u recipijent
8.7. Pumpne stanice

9. ODRAVANJE I IENJE KANALIZACIJE

10. PREIAVANJE OTPADNIH VODA

10.1. Kvalitativne osobine otpadnih voda
10.2. Uslovi isputanja otpadnih voda u prijemnike
10.3. Metode preiavanja otpadnih voda

V PREDAVANJA

10.4. Postupci preiavanja otpadnih voda

10.5. Ureaji za preiavanje otpadnih voda
10.5.1. Primarno preiavanje otpadne vode
10.5.2. Sekundarno preiavanje otpadne vode
10.5.3. Tercijarno preiavanje otpadne vode
10.5.4. Obrada mulja
10.5.5. Tehnoloke eme postrojenja za preiavanje otpadnih voda

VI PREDAVANJA

1. UVOD
1.1. Namjena kanalizacije
1.2. Istorijski razvoj

2. VRSTE OTPADNIH VODA I NJIHOVI IZVORI

3. SISTEMI KANALIZACIJE
3.1. Osnovne karakteristike
3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije
3.3. Dispoziciona rjeenja kanalizacionih sistema
3.4. Regionalni kanalizacioni sistemi

4. KOLIINE OTPADNIH VODA

4.1. Upotrijebljene vode
4.2. Vode od padavina
4.2.1. Intenzitet i jaina kie

I PREDAVANJA

1.1. Namjena kanalizacije

Objekti i ureaji koji slue da se upotrijebljene otpadne vode iz
naselja i industrije, kao i vode od padavina sa tih prostora, skupe,
odvedu i po potrebi preiste, a zatim uvedu u neki prijemnik,
zajedniki predstavljaju
sistem odvoenja otpadnih voda / kanalizaciju naselja i/ili industrije.

Kanalizacioni sistemi se grade za:

Pojedinane objekte,
Gradska i seoska naselja,

Industriju, turistike komplekse,

Poljoprivredna dobra...
Vie naselja i industrija REGIONALNI SISTEMI.

1.1. Namjena kanalizacije

1.2. Istorijski razvoj

Razvoj gradova, koji je praen poveanom potronjom vode i

koncentracijom otpadnih voda, i zagaenjem okolia, uslovio je
izgradnju kanala za odvodnju tih voda izvan naseljenih mjesta.

Ostaci izgraenih kanala za odvoenje voda iz naselja potiu iz

drevne istorije:
Izgraeni kanali u Vavilonu (Irak) i Memfisu (Egipat) oko 2500 god. pr.n.e,
U Jerusalemu su osim kanala postojale i talonice,
U Grkoj, u Atini, u 8 v.pr.n.e, postojali su kanali od keramike na koje su bile

prikljuene kanalizacije ispirane vodom,

Rimljani su vodili brigu o javnoj higijeni sabitni kanal otpadnih voda u Rimu,
uvena cloaca maxima, izveden je u duini 738 m. Zidovi ovog kanala
pravougaonog oblika dimenzija 4x5 m izraeni su od neke vrste betona

1.2. Istorijski razvoj

1.2. Istorijski razvoj

U srednjem vijeku prisutne su brojne pojave katastrofalnih epidemija

(kuga, kolera i dr) zbog loeg stanja line i komunalne higijene
otpadne vode su tekle otvorenim kanalima ulicama.

Sredinom XIX vijeka, intenzivnije organizovano rjeavanje odvoenja

otpadnih voda zapoinje u Evropi, u veim gradovima, ipak znatno
iza izgradnje vodovoda.

Treba napomenuti i da je ovo period intenzivnije industrijalizacije, to

ima za posljedicu produkciju veih koliina zagaene/otpadne vode.
Tako je u Engleskoj ve 1861.godine doneen zakon o preiavanju
zagaenih voda prije uputanja otpadnih voda u rijeke.

1.2. Istorijski razvoj

1.2. Istorijski razvoj

1.2. Istorijski razvoj

U SAD 1902.godine bilo je vie od 1000 gradova sa izgraenom

kanalizacijom. Osim sistema odv.otp.voda intenzivno se grade i
postrojenja za preiavanje otpadnih voda, mada ne prate intenzitet
zagaivanja voda u vodotocima. Posljednjih decenija taj se nesklad
smanjuje.

U pogledu odvoenja otpadnih voda, a naroito preiavanja,

situacija u naoj zemlji je znatno loija u odnosu na razvijene zemlje.
Dok je u tim zemljama na kanalizaciju prikljueno 90 do 95 %
stanovnitva, kod nas taj dio iznosi oko 40 %. to se tie
preiavanja otpadnih voda pokrivenost je nepovoljnija.

1.2. Istorijski razvoj

U SAD 1902.godine bilo je vie od 1000 gradova sa izgraenom

kanalizacijom. Osim sistema odv.otp.voda intenzivno se grade i
postrojenja za preiavanje otpadnih voda, mada ne prate intenzitet
zagaivanja voda u vodotocima. Posljednjih decenija taj se nesklad
smanjuje.

U pogledu odvoenja otpadnih voda, a naroito preiavanja,

situacija u naoj zemlji je znatno loija u odnosu na razvijene zemlje.
Dok je u tim zemljama na kanalizaciju prikljueno 90 do 95 %
stanovnitva, kod nas taj dio iznosi oko 40 %. to se tie
preiavanja otpadnih voda pokrivenost je nepovoljnija.

Terminologija (neujednaena)
otpadne prljave neiste potrone splavine....

Otpadne vode podrazumijevaju sve one vode koje su

zaprljane/ oneiene raznim primjesama otpacima, bilo
tetnim bilo neutralnim, te se moraju ukloniti iz ljudske
sredine.

Vrste otpadnih voda:

upotrijebljene vode naselja

upotrijebljene vode industrije

kanalizirane oborinske vode (od kie i topljenja snijega)
ostale vode

upotrijebljene vode naselja obuhvataju:

otpadne vode iz stambenih, javnih i drugih zgrada, koje sadre vode od

pranja, kuhanja i fekalne vode;

otpadne vode od polijevanja i pranja ulica i drugih urbanih povrina,
vode od komunalnih ureaja (javnih esama i fontana), voda od gaenja
poara i ispiranja komunalnih sistema..

otpadne vode industrija obuhvataju vode nastale u proizvodnom

procesu, vode od pranja prostorija, od hlaenja, kao i upotrijebljene vode
od zaposlenih radnika.

vode od padavina - od kie i topljenja snijega, a negdje i sam snijeg.

ostale vode drenane vode, u kanalizaciju uvedeni potoci, infiltrirane /

procjedne vode...

3.1. Osnovne karakteristike

Zavisno od naina prikupljanja i odvoenja otp.voda

razlikujemo dva osnovna tipa sistema odvoenja otp.voda:
mjeoviti (skupni, zajedniki, opti) i
razdjelni (dvojni, separacioni..)

3.1. Osnovne karakteristike

Zavisno od naina prikupljanja i odvoenja otp.voda

razlikujemo dva osnovna tipa sistema odvoenja otp.voda:
mjeoviti (skupni, zajedniki, opti) i
razdjelni (dvojni, separacioni..)

3.1. Osnovne karakteristike

Mjeoviti sistem:
PREDNOSTI:

- u mrei se izvodi samo po jedan podzemni kanal jednostavnije i

jeftinije graenje i odravanje;
- prve zagaene oborinske vode idu na preiavanje;
NEDOSTACI:

- u sunom periodu neiskoritenost profila i mogue taloenje i

truljenje;
- otean rad na ureaju za preiavanje zbog varijacija u protoku, kao i
zbog naglog snienja temp. u sluaju nailaska kinog vala;
- u sluaju velikih oborina postoji mogunost plavljenja niskih podruja i
podruma ...

3.1. Osnovne karakteristike

30

3.1. Osnovne karakteristike

31

3.1. Osnovne karakteristike

Na izbor sistema kanalizacije utiu tehniki, ekonomski i

higijenski faktori.

Separatni / razdjelni sistem:

PREDNOSTI: jasno definisane koliine i sastav otpadnih voda koje dotiu

na postrojenje za preiavanje; zbog manjih kapaciteta trokovi

preiavanja su nii; nema opasnosti od plavljenja to smanjuje
opasnost od zaraza,
NEDOSTACI: Komplikovanija izgradnja i odravanje jer je potreban

dvostruku broj kanala i ureaja/objekata, kao i vei broj krianja;

oborinske vode isputaju se u recipijent bez preiavanja (prve
oborinske vode su prilino zagaene) ...

3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije (separatni sistem)

33

3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije (mjeoviti sistem)

3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije (razdjelni sistem)

kanalizacija u zgradama i dvoritima sadri dvojne prikljuke (1);

ulini kanali za upotrijebljene (2) i za kine vode (2);
kolektor za upotrijebljene vode (3) i kolektori za kine vode (3);
postrojenje za preradu otpadnih voda (4);
glavni odvodni kanal upotr. voda (5);
retenzioni bazen (6);
postrojenje za prethodno preiavanje industrijskih otpadnih voda (7).

3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije

38

3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije

Kini prelivi

3.2. Dijelovi kanalizacije i njihove funkcije

Kini prelivi

3.3. Dispoziciona rjeenja sistema odvoenja otpadnih voda

Oblik sistema odvoenja otpadnih voda i raspored u

prostoru objekata sistema uslovljen je:
Konfiguracijom terena na kom je smjeteno naselje;

Urbanim ureenjem naselja (saobraajne infrastrukture i

objekata);
Poloajem recipijenta;
Primjenjenim sistemom kanalizacije.

3.3. Dispoziciona rjeenja sistema odvoenja otpadnih voda

3.3. Dispoziciona rjeenja sistema odvoenja otpadnih voda

....

3.3. Dispoziciona rjeenja sistema odvoenja otpadnih voda

....

3.3. Dispoziciona rjeenja sistema odvoenja otpadnih voda

....

46

47

48

49

3.4. Regionalni sistemi odvoenja otpadnih voda

Regionalnim sistemima objedinjuju se u jednu tehnoloku cjelinu

kanalizacije vie naselja i /ili industrija. Sve sakupljene otpadne
vode putem kolektora regionalne kanalizacije odvode se do
jednog ili vie zajednikih postrijenja za preiavanje, a zatim
isputaju u recipijentjent.

Regionalnim sistemom po pravilu odvode se samo upotrijebljene

otpadne vode, zbog ega je povoljnije da su u naseljima
separatni sistemi odvoenja.. Ako su u naseljima ipak mjeoviti
sistemi, prije spajanja sa regionalnim sistemo vri se rastereenje
preko kinih preliva.

3.4. Regionalni sistemi odvoenja otpadnih voda

Dimenzije / kapaciteti i veliine objekata kanalizacije odreuju se na

osnovu koliina otpadnih voda

Kanalizacija predstavlja krute i skupe sisteme, koji se tee rekonstruiu

i dograuju pa im je i planski period dui (30 50 godina za vee
gradove)
Za potrebe na kraju vremenskog perioda planiranja projektuju se i grade

glavni kanali /kolektori, (projektuju se tako da se dimenzioniraju na koliinu

vode proraunatu za cjelokupni planski period); Graevinski dio pumpnih
stanica moe se odmah izvesti u konanim dimenzijama;
Pojedini objekti se mogu planirati na krai period (10-15 god), odnosno
grade se fazno sa kapacitetima u funkciji porasta koliina otpadnih voda.
Na primjer, sukcesivo se grade/ugrauju, pratei proirenje gradskog
podruja: kanalska mrea (tercijarni i sekundarni ogranci mree);
postrojenja za preiavanja otpadnih voda; kapaciteti pumpi...

4.1. Upotrijebljene vode

....razlike u koliinama voda vodovoda i kanalizacije

4.1. Upotrijebljene vode

....razlike u koliinama voda vodovoda i kanalizacije

4.1. Upotrijebljene vode

....

gdje je:
Qdn,sr - srednja dnevna potronja u toku godine (m3/dan),
Qdn,max - maksimalna dnevna koliina upotrijebljenih otp.voda (m3/dan),
Qh,max - maksimalno asovno oticanje upotrijebljenih otp.voda (m3/dan),
S
- broj snabdijevenih stanovnika,
q
- specifina potronja vode: potronja vode po jednom stanovniku u
jednim danu [l/stan,dan]
kd
- koeficijent dnevne neravnomjernosti oticanja upotrijebljenih voda
(priblino isti kao u vodovodu)

4.1. Upotrijebljene vode

kh - koeficijent satne neravnomjernosti oticanja upotrijebljenih voda

4.1. Upotrijebljene vode

....

4.1. Upotrijebljene vode

...

4.1. Upotrijebljene vode

Koliine otpadnih voda industrije

Zavise od tehnolokog procesa i od stepena primjene recirkulacije

vode u procesu proizvodnje.

Zavisno od tehnolokog procesa vremenski reim oticanja se moe

znaajno razlikovati od reima potronje vode. Na primjer:
Neke maine troe vodu kontinuirano, a isputaju je, kao otpadnu,

periodino u kraem vremenu, ali sa znatno veim protokom;

U prehrambenoj industriji, ili nekoj drugoj, vri se potapanje nekih
proizvoda. Potapanje se vri u bazenima, koji se pune vodom, a kasnije
se voda iz njih isputa u znatno kraem vremenu.
Reim moe biti i obrnut, ako se upotrijebljena voda po obavljenom
procesu zadrava u bazenima pa se iz njih postepeno isputa u
kanalizaciju...

4.2. Vode od padavina

...koliina vode od padavina, koja otie sa neke povrine, i koja

se zatim prikuplja i odvodi kanalizacijom, predstavljena je
izrazom:

4.2. Vode od padavina

4.2.1 Intenzitet i jaina kie

4.2. Vode od padavina

4.2.1. Intenzitet i jaina kie

4.2. Vode od padavina

4.2.1. Intenzitet i jaina kie

Odreivanje intenziteta padavina na osnovu ombrografskih podataka

Broj i gustina ombrografskih stanica

treba biti takva da omogui odreivanje
mjerodavnih padavina. Reim padavina
unutar neke vee teritorije moe se
znaajno razlikovati, pa je poeljan vei
broj ovih stanica.

Statistikom obradom podataka dobijenih

iz viegodinjih osmatranja utvrena je
opta zakonitost koja postoji izmeu:

Intenziteta (jaine) pojedinih kia (i),

Njihovog trajanja (t) i

Period uestalosti (ponavljanja)(p)

Uestalost kie (n)

n=1/p

Slika: Zavisnost i = f (t, p) (itp krive)

4.2. Vode od padavina

4.2.1. Intenzitet i jaina kie

Odreivanje intenziteta padavina na osnovu ombrografskih podataka

4.2. Vode od padavina

4.2.1. Intenzitet i jaina kie
Odreivanje intenziteta padavina na osnovu ombrometrijskih podataka

Na osnovu ombrometrijskih (kiomjernih) podataka mogue je samo

problino ocjeniti veliinu intenziteta kie. Za proraun se koriste
empirijske formule koje se baziraju na na mjerenim podacima iz drugih
zemalja, sa klimatskim uslovima razliitim u odnosu na nae prilike.

4.2.2. Mjerodavne padavine za dimenzioniranje kanalizacije

4.2.3. Prostorna neujednaenost intenziteta padavina
4.2.4. Koeficijent oticanja
4.2.5. Zakanjenje u oticanju voda (NE)

4.3. Strane vode

4.4. Odnos koliina upotrebljenih i voda od padavina

5. KANALIZACIJA ZGRADA

II PREDAVANJA

4.2. Vode od padavina

4.2.2 Mjerodavne padavine za dimenzioniranje kanalizacije

Kie velikog intenziteta javljaju se rijetko i kratko traju

Uestale kie kraeg perioda ponavljanja

4.2. Vode od padavina

4.2.2 Mjerodavne padavine za dimenzioniranje kanalizacije

Mjerodavna kia???

4.2. Vode od padavina

4.2.2 Mjerodavne padavine za dimenzioniranje kanalizacije

4.2. Vode od padavina

4.2.3 Prostorna neujednaenost intenziteta padavina

Koeficijent umanjenja raunskog intenziteta padavina () za prostor na kojem pada kia

pr edstavlja odnos stvarne koliine (kojoj odgovara neki srednji intenzitet) i koliine
predstavljene maksimalnim intenzitetom u sreditu pljuska.

4.2. Vode od padavina

4.2.3 Prostorna neujednaenost intenziteta padavina

4.2. Vode od padavina

4.2.4 Koeficijent oticanja

4.2. Vode od padavina

4.2.4 Koeficijent oticanja

4.2. Vode od padavina

4.2.4 Koeficijent oticanja

4.2. Vode od padavina

4.2.4 Koeficijent oticanja

4.2. Vode od padavina

4.2.4 Koeficijent oticanja

4.2. Vode od padavina

4.2.5 Koeficijent zakanjenja

4.3. Strane vode

....

4.4. Odnos koliina upotrijebljenih i voda od padavina

....

4.4. Odnos koliina upotrijebljenih i voda od padavina

....

.
....

.
....

Kuna kanalizacija
(sa prikljukom na
ulinu kanalizaciju
mjeovitog sistema)

.
....

.
....

.
....

.
....

Detalj ventilacione vertikale

.
....

Detalj ventilacione vertikale

.
....

Sifon ugraen u
klozetskoj olji

.
....
Pumpna stanica u zgradi
sa kanalizacijom ispod
nivoa ulinog kanala:
1 - dovodni kanal

2 sabirni kanal
3 pumpa
4 elektromotor
5 potisna cijev
6 ulini kanal

Koliina otpadnih voda :

Koliina otpadnih voda je direktno zavisna od dovoda vode, naina korienja i

ispusta upotrebljene vode iz sanitarnih objekata.

Ove koliine su uglavnom poznate veliine, a neprikladnost cifara za praktinu

upotrebu uslovila je uvoenje bezdimenzionalnog broja nazvanog ekvivalentna
jedinica (EJ).

Ekvivalentna jedinica (EJ) je relativan broj, koji je definisan kao odnos izmeu
koliina otpadnih voda posmatranog i referentnog sanitarnog objekta.

Za referentni sanitarni objekat je usvojen umivaonik iz koga u normalnim

uslovima korienja istie 0,25 l/s vode.

.
....

.
....

.
....

.
....

.
....

.
....

.
....

.
....

.
....

ULINI SLIVNICI slue za prijem voda od padavina sa ulica, parkiralita,

trgova i dr. ureenih povrina naselja; voda od pranja tih povrina ... Te vode se
preko slivnika odvode u kanalizaciju.

Postavljanju se uz ivinjake, a na veim povrinama, kao to su trgovi, pijace i

parkiralita, rasporeuju se po toj povrini. Vee povrine se podijele na manje
slivne povrine, kojima pripadaju rasporeeni slivnici.

Uslov ispravnog funkcionisanja slivnika jeste da povrine budu izvedene u padu

prema slivniku: Popreni padovi ulica treba da omogue oticanje prema
rigolima, koji imaju poduni pad kao i ulice.

Na slivnim povrinama bez rigola, koje imaju vee nagibe, umjesto slivnika
postavljaju se KANALI SA REETKAMA, okomito na tok vode po cijeloj irini
ulice ili staze.

Na raskrima ulica slivnike treba postaviti izvan pjeakih prelaza.

Raspored ulinih slivnika na raskru ulica; 1 ulini slivnik;

2 ulini kanal; 3 kontrolno okno; 4 pjeaki prelaz.

ulini slivnik

ulini slivnik

Broj ULINIH SLIVNIKA zavisi od veliine povrine koja se odvodnjava i od

pada te povrine.

Rauna se da jedan slivnik prima vodu sa povrine 400 do 800 m2, prema
kojoj bi dotok vode u slivnik iznosio 5 do 10 l/s.

Razmak ULINIH SLIVNIKA du rigola uzima se 40 do 60 m.

7.0. Ogranienja projektnih parametara kanalizacijske mree

7.0. Ogranienja projektnih parametara kanalizacijske mree

7.1. Poloaj i dubina kanala

137

7.1. Poloaj i dubina kanala

138

7.1. Poloaj i dubina kanala

139

7.1. Poloaj i dubina kanala

7.1. Poloaj i dubina kanala

Zajedniki instalacioni kolektor:

1-vododvod; 2-elektrini kabl;
3-toplovod; 4-ptt linije; 5- kanal za
upotrijebljene vode

7.1. Poloaj i dubina kanala

7.1. Poloaj i dubina kanala

7.1. Poloaj i dubina kanala

7.2. Padovi kanala i brzine teenja u kanalima

7.1. Padovi kanala i brzine teenja u kanalima

7.2. Padovi kanala i brzine teenja u kanalima

7.2. Padovi kanala i brzine teenja u kanalima

7.2. Padovi kanala i brzine teenja u kanalima

7.3. Prikljuivanje kanala (i visina punjenja kanala/kolektora)

7.3. Prikljuivanje kanala (i visina punjenja kanala/kolektora)

7.3. Prikljuivanje kanala (visina punjenja kanala/kolektora)

7.4. Oblici kanalskih profila

7.4. Oblici kanalskih profila

7.4. Oblici kanalskih profila

7.4. Oblici kanalskih profila

7.4. Oblici kanalskih profila

7.4. Oblici kanalskih profila

7.4. Oblici kanalskih profila

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.5.1. Hidrauliki proraun kanalizacione mree

7.6. Izvoenje kanala

7.6.1. Materijali za izradu kanalizacionih vodova
4.6.2. Radovi na izvoenju kanala

8. POSEBNI OBJEKTI I UREAJI U KANALIZACIJI

8.1. Reviziona okna
8.2. Spojevi kanala
8.3. Kaskade
8.4. Sifonski prelazi
8.4. Kini prelivi

IV PREDAVANJA