SveuiliteuMostaru

Fakultetstrojarstvairaunarstva

IvoDijan

MEHANIKAFLUIDA
PREDAVANJA

Mostar,2016

SADRAJ
1. Uvod............................................................................................................................ 1
1.1. Osnovne veliine s dimenzijama i jedinicama u mehanici fluida ..................... 1
1.2. Fluid ili tekuina ................................................................................................ 2
1.3. Hipoteza kontinuuma ......................................................................................... 6
2. Statika fluida ........................................................................................................... 11
2.1. Sile u fluidu ..................................................................................................... 11
2.1.1. Masene sile ......................................................................................... 11
2.1.2. Povrinske sile .................................................................................... 12
2.2. Osnovna jednadba statike fluida .................................................................... 14
2.3. Promjena tlaka u kapljevini konstantne gustoe.............................................. 16
2.4. Hidrostatski manometar ................................................................................... 19
2.5. Sila tlaka na ravne povrine ............................................................................. 22

2.5.1. Sila F0 konstantnog manometarskog tlaka pM0 konst. na ravnu

povrinu .............................................................................................. 23

2.5.2. Sila Fh hidrostatskog tlaka ph gh na ravnu povrinu ................ 24

2.6. Sila tlaka na zakrivljene povrine .................................................................... 34

2.6.1. Iznosi komponenti sile F0 konstantnog manometarskog tlaka

pM0 konst. na zakrivljenu povrinu ................................................ 36

2.6.2. Iznosi horizontalnih komponenti Fhx i Fhy sile Fh hidrostatskog tlaka

ph gh na zakrivljenu povrinu ..................................................... 37

2.6.3. Iznos vertikalne komponente Fhz sile Fh hidrostatskog tlaka

ph gh na zakrivljenu povrinu ..................................................... 40
2.7. Sila uzgona ...................................................................................................... 42

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

POPIS NAJVANIJIH OZNAKA

Oznaka

Dimenzija

Jedinica u
SI sustavu

A, S

L2

m2

LT-1

m/s

D, d

sila

MLT-2

ubrzanje Zemljine sile tee

LT-2

m/s2

volumenski modul elastinosti

ML-1T-2

Pa

Fizikalna veliina
povrina
brzina zvuka
promjer

-1

maseni protok

MT

kg/s

moment sile

ML2T-2

Nm

snaga

ML2T-3

tlak

ML-1T-2

Pa

volumenski protok

L3T-1

m3/s

potencijal masene sile

L2T-2

m2/s2

specifina unutranja energija

L2T-2

J/kg

volumen fluida

m3

brzina strujanja fluida

LT-1

m/s

rad sile, energija

W, E

ML2T-2

geodetska visina

gustoa fluida

ML-3

kg/m3

kinematika viskoznost

L2T-1

m2/s

dinamika viskoznost

ML-1T-1

Pas

kutna brzina

T-1

rad/s

koeficijent otpora trenja

ML-1T-2

N/m2

rad

naprezanje
kut

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

PREPORUENA LITERATURA
Virag, Z.: Mehanika fluida odabrana poglavlja, primjeri i zadaci, Sveuilite u
Zagrebu, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2002.
Fancev, M.: Mehanika fluida, Tehnika enciklopedija, 8, Hrvatski leksikografski zavod,
Zagreb, 1982.
Munson, B. R., Young, D. F., Okiishi, T. H.: Fundamentals of Fluid Mechanics, John
Wiley&Sons, Toronto, 1990.
White, F. M.: Fluid Mechanics, McGraw-Hill, 2003.
Cengel, Y. A., Cimbala, J. M.: Fluid Mechanics Fundamentals and Applications,
McGraw-Hill, 2006.

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

XI

1. UVOD
Mehanika fluida je dio fizike koji se bavi gibanjem fluida i silama koje djeluju na
fluid.
Mehanika fluida se dijeli na

statiku fluida koja prouava ravnoteu fluida u mirovanju,

kinematiku fluida koja se bavi zakonima gibanja fluida, i

dinamiku fluida koja se bavi silama koje djeluju na fluid i gibanjima koja nastaju
djelovanjem tih sila te interakcijama izmeu vrstih tijela i fluida.

1.1. Osnovne veliine s dimenzijama i jedinicama u mehanici fluida

Tablica 1.1 Osnovne dimenzije u mehanici fluida

Veliina

Oznaka

Oznaka dimenzije

Jedinica u SI sustavu

masa

kg

duljina

vrijeme

temperatura

Dimenzije svih ostalih veliina mogu se prikazati produktom potencija osnovnih

veliina.
Primjeri:

dr
brzina
v
dt

koliina gibanja p mv

dv
a
ubrzanje
dt

sila
F ma

rad

Ivo Dijan

dW F d s

v =

L
=LT -1
T

p =MLT-1

a =LT-2

F =MLT -2

W =ML2T -2

m
s
kgm

=Ns
p SI =
s
m

a SI = 2
s

kgm
F = 2 =N
SI
s
kgm 2
W SI = 2 =Nm=J
s

v SI =

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

1. Uvod

snaga
tlak

dW
dt
dF
p
dA

P =ML2T -3

kgm 2 Nm J
=
= =W
s
s
s3
kg
N
p SI = 2 = 2 =Pa
ms
m

P SI =

p =ML-1T-2

Sve teorijski izvedene fizikalne jednadbe moraju biti dimenzijski homogene, to znai
da svaki aditivni lan u jednadbi mora imati istu dimenziju.

1.2. Fluid ili tekuina

Fluid ili tekuina je tvar koja se pod djelovanjem ma kako malog sminog
(tangencijalnog) naprezanja neprekidno deformira, to se naziva strujanjem ili teenjem.
Iz definicije fluida slijedi da u fluidu u mirovanju nema sminih naprezanja.
Fluidi se dijele na:

1)

kapljevine

2) plinove

tee se stlauju, poprimaju oblik posude i ine razdjelnu povrinu

lake se stlauju, poprimaju oblik posude i ire se po itavom
dostupnom volumenu

Neke tvari se do odreenog sminog naprezanja ponaaju poput vrstih tvari, a nakon
toga ponu tei poput fluida, npr. plastika.

Elastino tijelo

Slika 1.1 Deformacija elastinog tijela

Ako gornju krutu plou vuemo silom u elastinom tijelu izmeu ploa se javlja
deformacija ija posljedica je pojava unutarnjeg naprezanja.

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

1. Uvod

Svakoj vrijednosti sile F odgovara neka vrijednost kutne deformacije , pa kaemo da

je smino naprezanje razmjerno kutnoj deformaciji

(1.1)

Hookeov zakon uspostavlja linearnu vezu izmeu naprezanja i deformacije elastinog

tijela. Prema Hookeovom zakonu smino naprezanje elastinog tijela je linearno
proporcionalno kutnoj deformaciji , s modulom smicanja G kao koeficijentom
proporcionalnosti, prema izrazu

(1.2)

Fluid

Slika 1.2 Deformacija fluida

Ako gornju krutu plou vuemo silom, fluid izmeu ploa se neprekidno deformira,
odnosno struji ili tee, to za posljedicu ima pojavu unutarnjeg naprezanja.
Svakoj vrijednosti sile F

odgovara neka vrijednost brzine kutne deformacije

d dt , pa kaemo da je smino naprezanje razmjerno brzini kutne deformacije

F

A

(1.3)

Za sluaj linearnog profila brzine, prema slici, brzina kutne deformacije je

tg d d

dx Udt

h
h

d U

dt h

(1.4)
(1.5)

Za sluaj opeg profila strujanja brzina kutne deformacije je

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

1. Uvod

u
Slika 1.3 Brzina kutne deformacije fluida

u du

y 0 y
dy

lim

T 1 ; SI

(1.6)

1
s

Newtonov zakon viskoznosti uspostavlja linearnu vezu izmeu naprezanja i brzine

deformacije fluida. Prema Newtonovom zakonu viskoznosti je smino naprezanje u

fluidu linearno proporcionalno brzini kutne deformacije d dt , s (dinamikom)
viskoznosti fluida kao koeficijentom proporcionalnosti, prema izrazu

du
dy

(1.7)

ML-1T -2

SI Pa

ML-1T-1

SI Pa s

U sluaju kapljevina koje imaju konstantnu gustou , esto se koristi i kinematika

viskoznost

L2T-1

(1.8)

m2
s

Fluidi ije je ponaanje opisano Newtonovim zakonom viskoznosti nazivaju se

newtonski fluidi.

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

1. Uvod

Za sluaj linearnog profila brzine je

F
d du U
pa je uz izraz za silu

dt dy h
A

kojom se vue ploa

U
A
h

(1.9)

Viskoznost fluida je fizikalno svojstvo koje pokazuje otpor fluida k teenju.

Viskoznost zavisi od tlaka i temperature, s tim da je utjecaj temperature vei.

Slika 1.4 Zavisnost viskoznosti kapljevina i plinova od temperature

U kapljevinama su za viskoznost odgovorne meumolekularne sile, koje su u

kapljevinama jake. S obzirom da s porastom temperature te sile slabe, viskoznost
kapljevina e s porastom temperature opadati.
U plinovima su meumolekularne sile slabe, a viskoznost je posljedica sudara molekula
u kaotinom gibanju. Budui da porastom temperature brzina gibanja molekula raste,
poveava se broj sudara, pa raste i viskoznost.
Reciprona vrijednost viskoznosti se naziva fluidnost. Fluidnost pokazuje sklonost
fluida ka teenju. Dio fizike koji se bavi razliitim modelima tvari prema odnosu
izmeu naprezanja i deformacije, odnosno brzine deformacije, naziva se Reologija.

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

1. Uvod

Slika 1.5 Modeli tvari prema odnosu izmeu naprezanja i deformacije

Idealni fluid se definira kao fluid u kojem nema sminih naprezanja, odnosno idealni
fluid je neviskozni fluid.

1.3. Hipoteza kontinuuma

Svaka se materija sastoji od atoma i molekula, a ovi su sastavljeni od jo sitnijih estica.
S obzirom da vrlo mali volumen fluida (npr. 10-3 mm3) sadri jo uvijek veliki broj
molekula (za plinove oko 1015, a za kapljevinu 1018), opravdano je uvesti hipotezu
kontinuuma. Kontinuum je matematiki model materije prema kojem je ona neprekidno
rasporeena po prostoru i u potpunosti ispunjava volumen kojeg zauzima. estica
kontinuuma (materijalna toka) ima infinitezimalno malu masu dm i infinitezimalno
mali volumen dV, tako da se gustoa estice fluida izraava derivacijom

Dm dm
kg
=
, ML3 ; SI 3
DV 0 DV
dV
m

r = lim

(1.10)

U svakoj toki prostora ispunjenog fluidom se nalazi jedna (materijalna) estica fluida.
Uvoenjem hipoteze kontinuuma materija zadrava svoja fizikalna svojstva pri
smanjivanju volumena u toku, pa je dozvoljen granini prijelaz V 0 , to
omoguuje primjenu integralnog i diferencijalnog rauna u mehanici fluida.
6

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

1. Uvod

1. Primjer
Newtonska kapljevina gustoe = 920 kg/m3, kinematike viskoznosti = 510-4 m2/s

struji uz nepominu stijenku. Profil brzine uz stijenku dan je izrazom

u 3 y 1 y

U 2 2

gdje je y udaljenost od stijenke, a udaljenost na kojoj je brzina u U . Odredite

veliinu i smjer tangencijalnog naprezanja na povrini stijenke, u zavisnosti od U i .
y

U
d

u(y)

Rjeenje:

Smino naprezanje na povrini stijenke je

du
dy

y 0

du
dy

(a)
y 0

3 1 3 y2
du
U 3
dy
2 2

du
dy

y 0

3U
2

3U
2

(b)

(c)

Ako se eli zavisnost samo od U i , onda se uvrste vrijednosti za i , pri emu se

mora naglasiti u kojim jedinicama se uvrtavaju preostale fizikalne veliine

N/m

N/m

3 U m/s
920 5 104
2 m

0, 69

U m/s
m

(d)

(e)

Napomena: Tangencijalno naprezanje fluida na stijenku djeluje u smjeru relativne

brzine fluida u odnosu na stijenku.

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

1. Uvod

2. Primjer
Blok mase m = 10 kg klie po glatkoj povrini kosine nagnute pod kutom = 20.

Odredite brzinu U bloka koja e se ustaliti, ako se izmeu bloka i kosine nalazi uljni
film debljine h = 0,1 mm. Dinamika viskoznost ulja je = 0,38 Pas, a povrina bloka
u dodiru s uljem A = 0,15 m2. Pretpostavite linearni profil brzine u uljnom filmu.

U=?

m
m

Rjeenje:

F
h

mg
ina
mg s

Newtonov zakon viskoznosti za linearni profil brzine daje

U
h

(a)

Smino naprezanje je konstantno, pa je ukupna smina sila na donjoj povrini bloka

F A

(b)

Blok klie konstantnom brzinom, pa ravnotea sila u pravcu kosine daje

F mg sin

(c)

Zamjenom se dobije

U
A mg sin
h

mg sin h 10 9,80665 sin 20 0,1 10 3 m

U

0, 0588 m/s
0, 38 0,15
s
A

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

(d)
(e)

Ivo Dijan

1. Uvod

3. Primjer
U cilindrinoj posudi polumjera R0 = 220 mm, nalazi se cilindar polumjera

R = 216 mm koji rotira stalnom brzinom vrtnje n = 200 o/min za to se troi snaga
P = 46 W. Odredite dinamiku viskoznost kapljevine koja ispunjava prostor izmeu
cilindra i posude u kojem pretpostavite linearni profil brzine, a utjecaj dna zanemarite.
Zadano je: h = 20 cm.
g

POSUDA

n=konst

cilindar

m=?
R
R0

Rjeenje:

Kutna brzina vrtnje se rauna prema

(a)

30

a obodna brzina prema

u R

(b)

Smino naprezanje je prema Newtonov zakonu viskoznosti za linearni profil brzine

u
R0 R

(c)

Smino naprezanje je konstantno, pa je ukupna smina sila na plat cilindra

F 2 R h

(d)

Moment smine sile je

M FR

(e)

a snaga koja se troi na vrtnju cilindra

P M

Ivo Dijan

(f)

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

1. Uvod

Zamjena prethodnih izraza daje

P F R 2 R 2 h 2
P 2

2 R3
R0 R

h 2

u
R 2 h
R0 R

3n2 R3

900 R0 R

(g)
(h)

Iz gornjeg izraza se moe izraunati traena dinamika viskoznost

10

450P R0 R
3n2 R3h

(i)

450 46 0, 220 0, 216

Pa s 0,0331 Pa s
3 2002 0, 2163 0, 20

(j)

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. STATIKA FLUIDA

2.1. Sile u fluidu

2.1.1. Masene sile
Masene sile su posljedica poloaja mase u polju masene sile. Raspodijeljene su po

prostoru i djeluju na svaki element mase fluida.

x
Slika 2.1 Ilustracija uz definiciju masenih sila

Masena sila se definira specifinom masenom silom f , odnosno masenom silom po

jedinici mase

m
f , f LT 2 , f 2
SI
s

Masena sila dFm na esticu fluida mase dm dV je

dFm = f dm = f rdV
Oznaka, dimenzija i jedinica u SI sustavu za silu su

F , F MLT 2 , F N
SI

Masena sila Fm na ukupni volumen V je

Fm = f rdV

(2.1)

(2.2)

(2.3)

(2.4)

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

11

2. Statika fluida

Primjeri masene sile:

sila gravitacije:

inercijska sila:

f = g = -gk

f = -a

U inercijskom koordinatnom sustavu, koji se koristi u ovom kolegiju, jedina masena sila
je gravitacija

f = g = -gk
Dogovorena

(2.5)

standardna

vrijednost

konstantnog

gravitacijskog

ubrzanja

je

g 9,80665 m/s 2 .

Masena sila dFm na esticu fluida mase dm dV tada je jednaka teini estice fluida

(2.6)
dFm = dFG = -k r g dV
a ukupna masena sila na volumen V ispunjen fluidom konstantne gustoe konst.
jednaka je teini fluida u tom volumenu

Fm = FG = - k r g dV = -k r g dV = -k r gV
V

(2.7)

2.1.2. Povrinske sile

Povrinske sile su sile dodira po povrini izmeu estica fluida ili izmeu estica fluida

i stijenke.

z
S

x
Slika 2.2 Ilustracija uz definiciju povrinskih sila

12

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Povrinska sila se definira specifinom povrinskom silom, odnosno vektorom

naprezanja

(2.8)
, ML-1T 2 , SI Pa .

Povrinska sila dFS na elementarnu povrinu dS s jedininim vektorom vanjske

normale n je (specifina povrinska sila s = s (n ) zavisi od jedininog vektora vanjske

normale n )

(2.9)
dFS = s dS

Povrinska sila FS na ukupnu povrinu S

FS = sdS
(2.10)
S

Za specifine povrinske sile (vektore naprezanja) vrijedi III Newtonow zakon (princip
akcije i reakcije), tj.


s (n ) = -s (-n )

(2.11)

to znai da je vektor naprezanja na povrini orijentiranoj jedininim vektorom normale

n jednak po veliini i suprotan po smjeru vektoru naprezanja na povrini orijentiranoj

normalom -n .
Specifina povrinska sila (vektor naprezanja) moe se rastaviti na specifinu tlanu silu

- pn , gdje p predstavlja termodinamiki tlak i vektor viskoznog naprezanja s f

s = - pn + s f

(2.12)

Ukupna povrinska sila se zbog toga moe rastaviti na silu tlaka Fp i viskoznu silu F f

FS = sdS = - pndS + s f dS = Fp + Ff
S

(2.13)

U mirujuem fluidu (kao i kod idealnog (neviskoznog) fluida) nema viskoznih

naprezanja s f = 0 pa je vektor naprezanja ( s = - pn + s f ) jednak specifinoj tlanoj

sili s = - pn , te je povrinska sila dFS na elementarnu povrinu dS s jedininim

vektorom vanjske normale n jednaka elementarnoj sili tlaka

(2.14)
dFS = dFp = -n pdS

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

13

2. Statika fluida

Elementarna sila tlaka dFS u nekoj toki povrine djeluje okomito prema povrini (s

obzirom da je tlak p pozitivna veliina), a njena vrijednost je jednaka za bilo koju

orijentaciju povrine dS, tj. bilo koji pravac vektora jedinine vanjske normale n na
povrinu.
Ukupna povrinska sila na povrinu S je jednaka sili tlaka

FS = Fp = - n pdS

(2.15)

2.2. Osnovna jednadba statike fluida

Promjena tlaka izmeu bilo koje dvije toke mirujueg fluida se moe dobiti analizom
ravnotee infinitezimalno malog elementa fluida koji je izdvojen iz mirujueg fluida. Na
taj fluidni element djeluju povrinske i masene sile. Po povrinama fluidnog elementa
djeluju sile tlaka (vrijednost tlaka u centru fluidnog elementa je p), a u teitu fluidnog
elementa djeluje sila teine fluida.
z

O
y
x
Slika 2.3 Ravnotea sila na elementu u mirujuem fluidu

Sumiranjem svih sila u pravcu osi Oy Kartezijevog koordinatnog sustava Oxyz se dobije

14

(2.16)

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

p dy
p dy
p
dxdz p
dxdz 0
y 2
y 2

p
dxdydz 0 :dxdydz dV 0
y

p
0
y

(2.17)
(2.18)
(2.19)

Slino se sumiranjem u pravcu osi Ox

(2.20)

dobije

p
0
x

(2.21)

Sumiranjem svih sila u pravcu osi Oz Kartezijevog koordinatnog sustava Oxyz se dobije

(2.22)

p dz
p dz

p
dxdy p
dxdy gdxdydz 0
z 2
z 2

p
dxdydz gdxdydz 0 :dxdydz dV 0
z

p
g
z

(2.23)
(2.24)
(2.25)

Jednadbe (2.19), (2.21) i (2.25) se mogu zapisati u saetom obliku

p p p
i
j
k gk
x
y
z

Uz pomo vektorskog operatora nabla

j k
i
x y
z
jednadba (2.26) se moe krae zapisati kao

p gk
odnosno
grad p gk

(2.26)

(2.27)

(2.28)

Dakle, u mirujuem fluidu u polju gravitacije tlak zavisi samo od visine z, tj. p p z ,
pa se jednadba (2.25) moe pisati kao

dp
g
dz

(2.29)

Izrazi (2.26), (2.28) ili (2.29) su diferencijalni oblici osnovne jednadbe statike fluida.

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

15

2. Statika fluida

2.3. Promjena tlaka u kapljevini konstantne gustoe

Za mirujuu kapljevinu konstantne gustoe konst. se izraz (2.29) moe integrirati

od toke O koja se nalazi na slobodnoj povrini kapljevine gdje je z = 0 iznad koje vlada
konstantni apsolutni tlak p0 konst. (tada taj tlak vlada i na slobodnoj povrini) do
neke toke unutar kapljevine na visini z gdje vlada apsolutni tlak p
p

dp g dz

p0

(2.30)

Nakon integracije se dobije izraz za promjenu tlaka u mirujuoj kapljevini

p p0 gz

(2.31)

Dijeljenjem izraza (2.31) s konstantom g dobije se

p
p
z 0 konst.
g
g

(2.32)

gdje su:
p
g
p
z
g

p
p
g L, g m stupca fluida

SI

visina tlaka, a

piezometrika visina.

Jednadba (2.32) pokazuje da je piezometrika visina u svim tokama mirujue

kapljevine konstantna.
Uvoenjem dubine h z izraz (2.31) se moe napisati kao

p p0 gz p0 gh p0 ph

(2.33)

gdje je ph gh hidrostatski tlak koji je na slobodnoj povrini (i iznad nje) jednak

nuli i linearno se poveava s dubinom h kapljevine gustoe konst. Hidrostatski tlak
moe biti pozitivan ph gh 0 (hidrostatski pretlak) ili negativan ph gh 0
(hidrostatski podtlak).
Gustoa plinova je mala u odnosu na gustou kapljevina pa je i promjena tlaka koja bi
se u plinu izraunala prema izrazu (2.33) pri malim visinskim razlikama (koje se
pojavljuju u problemima koji se prouavaju u okviru kolegija Mehanike fluida) takoer
mala, te se moe zanemariti. Dakle, tlak u plinu se smatra konstantnim.

16

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Na sljedeoj slici je prikazana raspodjela tlaka u plinu (zraku) iznad slobodne povrine i
u kapljevini (vodi) konstantne gustoe u sluaju kada je tlak zraka jednak atmosferskom
tlaku p0 = pa.
z
p=pa-rzgz pa

zrak
rz<<r
slobodna
povrina

p=pa=konst.

x
p=pa+rgh

voda
r

h=-z
Slika 2.4 Raspodjela tlaka u plinu i kapljevini

U mirujuem fluidu razlikujemo sljedee tlakove:

apsolutni tlak se mjeri od apsolutne nule (100% vakuum).

pa

atmosferski tlak je apsolutni tlak atmosferskog zraka.

pM

manometarski tlak je razlika apsolutnog p i atmosferskog pa tlaka

Veza meu njima je dana izrazom

pM p pa

(2.34)

Dakle, manometarski tlak pM je relativni tlak koji se mjeri u odnosu na atmosferski tlak
i moe biti pozitivan pM 0 (manometarski pretlak) i negativni pM 0 (manometarski
podtlak).
Ako se konstantni apsolutni tlak p0, koji vlada iznad slobodne povrine, prikae kao
zbroj konstantnog manometarskog tlaka pM0 i atmosferskog tlaka pa

p0 pM0 pa

Ivo Dijan

(2.35)

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

17

2. Statika fluida

onda se manometarski tlak pM u opem sluaju moe prikazati kao zbroj konstantnog
manometarskog tlaka pM0 i hidrostatskog tlaka ph.

pM pM0 ph

(2.36)

Sada se apsolutni tlak p moe prikazati kao

p p0 ph pM pa pM0 ph pa

(2.37)

Primjer raspodjele tlaka po ravnim povrinama vertikalne pregrade unutar zatvorenog

spremnika u kojem u lijevom dijelu spremnika vlada konstantni manometarski podtlak
pM0 prikazan je na sljedeoj slici.

Slika 2.5 Raspodjele tlaka po ravnim povrinama unutar zatvorenog spremnika

Tlakovi u karakteristinim tokama 1 i 2 s prethodne slike definirani su na sljedeoj

slici.

18

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

p
p1
pa
p0
p2

pa p0 p1 p2
0
Slika 2.6 Tlakovi u karakteristinim tokama ravnih povrina

Princip spojenih posuda

Slika 2.7 Primjer spojenih posuda

Ako homogena kapljevina miruje u vie meusobno spojenih posuda, tada e slobodne
povrine otvorene prema istom atmosferskom tlaku p0 leati u istoj izobari (za mirujui
fluid to je horizontalna ravnina).

2.4. Hidrostatski manometar

Manometar je instrument za mjerenje tlaka. Postoje razliite izvedbe hidrostatskih

manometara koji se zovu jo i fluidni ili tekuinski manometri.
Promjena tlaka izmeu dvije toke koje se meusobno mogu spojiti kroz fluid se rauna
postavljanjem jednadbe manometra. Jednadba manometra se pie tako da se krene s
Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

19

2. Statika fluida

tlakom u jednoj toki i tom se tlaku dodaju sve promjene u obliku hidrostatskog tlaka

gh , (idui od jedne do druge razdjelne povrine) i to s pozitivnim predznakom ako se

ide prema dolje, a s negativnim ako se ide prema gore. Kada se doe do druge toke
tako dobiveni izraz se izjednauje s tlakom u toj toki.
Jednadba manometra se moe postaviti s apsolutnim tlakovima u krajnjim tokama ili
s manometarskim tlakovima u krajnjim tokama.
Diferencijalni manometar u obliku U cijevi

Postupak za postavljanje jednadbe manometra moe se pokazati na primjeru

diferencijalnog manometra u obliku U cijevi ispunjenim fluidom velike gustoe zbog
poveanja mjernog podruja (obino je to iva).

Slika 2.8 Primjer diferencijalnog manometra

Jednadba manometra od toke A do toke B

pA 1gh1 0 gh0 2 gh2 pB

(2.38)

odnosno s manometarskom tlakovima

pMA 1 gh1 0 gh0 2 gh2 pMB

(2.39)

Jednadba manometra od toke B do toke A

pB 2 gh2 0 gh0 1gh1 pA

(2.40)

odnosno s manometarskom tlakovima

pMB 2 gh2 0 gh0 1 gh1 pMA

20

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

(2.41)

Ivo Dijan

2. Statika fluida

ivin barometar

ivin barometar je instrument za mjerenje atmosferskog tlaka (apsolutnog).

Zamislimo da je cjevica u trenutku uranjanja u posudu na sljedeoj slici bila potpuno
ispunjena ivom, gustoe 0. Nakon uspostavljanja ravnotee visina ive e se u cjevici
ustaliti na visini ha, a iznad ive, u zatvorenom dijelu cjevice bi teorijski bio vakuum.
Realno e zbog vakuuma doi do isisavanja molekula ive koje e se slobodno gibati
u prostoru iznad kapljevite faze, inei ivinu paru. Naravno, itavo vrijeme e neki
atomi iskakati iz kapljevite faze, a neki slobodni bivati privueni u kapljevitu fazu, a
kada se brojevi tih molekula izjednae, postii e se ravnoteno stanje, pri emu e u
prostoru iznad ive vladati tlak ivinih para (tlak zasienja) pv.

pv 0
g
0

Slika 2.9 Shematski prikaz ivinog barometra

Jednadba manometra od slobodne povrine u cijevi do slobodne povrine posude, uz

oznake prema slici glasi:

pa pv 0 gha

(2.42)

Tlak zasienja ovisi o temperaturi (raste s temperaturom), a za ivu on iznosi 0,021 Pa

kod temperature 0C, te 0,841 Pa pri temperaturi 40C, to je zanemarivo u odnosu na
mjereni atmosferski tlak koji je reda veliine 100000 Pa. Zbog toga se tlak zasienja
ive zanemaruje pv 0 , tj. vrijedi

pa 0 gha

Ivo Dijan

(2.43)

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

21

2. Statika fluida

Kao to je uvedena dogovorena (standardna) vrijednost ubrzanja Zemljine sile tee

(g = 9,80665 m2/s), tako se uvodi i dogovoreni (standardni) atmosferski tlak
pa,st = 101325 Pa koji se rauna iz pa,st = Hg g hHg,st s gustoom ive Hg = 13595 kg/m3 i
hHg,st = 760 mmHg.

2.5. Sila tlaka na ravne povrine

Ravna povrina A ima konstantan jedinini vektor vanjske normale n , te opi izraz za
silu tlaka na ravnu povrinu postaje

Fp pndS n pdA
S

(2.44)

Slika 2.10 Sila tlaka na ravnu povrinu

Sila tlaka na ravnu povrinu se moe raunati s apsolutnim ili relativnim tlakom. Iz
izraza (2.44) za silu tlaka na ravnu povrinu se vidi da sila od apsolutnog tlaka (

22

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

p, p0 , pa ) djeluje okomito prema povrini (u pravcu vanjske normale i u suprotnom

smjeru od vanjske normale). Kada je relativni tlak ( pM , pM0 , ph ) pozitivan sila tlaka
djeluju okomito prema povrini, a kada je negativan sila tlaka djeluju okomito od
povrine. Na taj nain je definiran smjer sile tlaka, pa preostaje samo izraunati
njen iznos

Fp Fp n pdA pdA
A

(2.45)

Apsolutni tlak p u bilo kojoj toki okvaene ravne povrine A uronjene u kapljevinu
gustoe konst. iznad ije slobodne povrine vlada konstantni (apsolutni) tlak

p0 konst. , u opem sluaju se moe prikazati zbrojem tog konstantnog tlaka

p0 konst. i hidrostatskog tlaka ph gh , koji je na slobodnoj povrini jednak nuli i
linearno se poveava s dubinom h kapljevine gustoe

p p0 ph p0 gh

(2.46)

Konstantni tlak p0 konst. se moe prikazati kao zbroj atmosferskog tlaka pa i

konstantnog manometarskog tlaka pM0 konst. , koji vlada iznad slobodne povrine.

p0 pa pM0

(2.47)

Ukupni tlak p u bilo kojoj toki okvaene ravne povrine je

p pa pM0 ph

(2.48)

S obzirom da s druge strane ravne povrine djeluje atmosferski tlak pa, a djelovanje
konstantnog tlaka na zatvorenu povrinu daje rezultantnu silu jednaku nuli, preostaje
izraunati silu konstantnog manometarskog tlaka i silu hidrostatskog tlaka.

2.5.1. Sila F0 konstantnog manometarskog tlaka pM0 konst. na ravnu

povrinu

F0 n pM0dA

(2.49)

F0 pM0dA pM0 dA pM0 A

(2.50)

gdje je:
Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

23

2. Statika fluida

pM0 konst. konstantni manometarski tlak iznad slobodne povrine

dA A

plotina povrine A

F0 pM0 A iznos sile konstantnog manometarskog tlaka na ravnu povrinu

Sila F0 konstantnog manometarskog tlaka pM0 konst. na ravnu povrinu

po iznosu je jednaka umnoku tog konstantnog manometarski tlaka pM0 i njene

plotine A,

djeluje u teitu C ravne povrine,

djeluje paralelna s pravcem normale, tj. okomito na ravnu povrinu i

djeluje u suprotnom smjeru u odnosu na smjer normale, tj. prema ravnoj

povrini, ako je pM0 0 , i obratno.

2.5.2. Sila Fh hidrostatskog tlaka ph gh na ravnu povrinu

Fh n ph dA

(2.51)

Fh ph dA ghdA

(2.52)

Uvoenjem koordinate y, koja lei u ravnini ravne povrine A tako da je na slobodnoj

povrini y 0 i pokazuje prema dolje, dubina h se moe prikazati kao h y sin pa je

Fh g sin ydA

(2.53)

Uz poznatu relaciju za statiki moment inercije (tromosti) povrine A

ydA yC A

(2.54)

gdje je yC udaljenost na kojoj se nalazi teite C ravne povrine A (udaljenost OC

prema slici), dolazimo do

Fh g sin yC A

(2.55)

Sa slike se vidi da je hC yC sin , pa se dobije

Fh ghC A phC A

24

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

(2.56)

Ivo Dijan

2. Statika fluida

gdje je:

hC

dubina na kojoj se nalazi teite C ravne povrine

phC ghC

hidrostatski tlak u teitu C ravne povrine

Fh phC A ghC A iznos sile hidrostatskog tlaka na ravnu povrinu

Sila Fh hidrostatskog tlaka ph na ravnu povrinu

po iznosu je jednaka umnoku hidrostatskog tlaka phC u teitu C ravne povrine

i plotine povrine A,

djeluje u hvatitu sile H(xH, yH),

djeluje paralelna s pravcem normale, tj. okomito na ravnu povrinu i

djeluje u suprotnom smjeru u odnosu na smjer normale, tj. prema ravnoj

povrini, ako je phC 0 , i obratno.

Poloaj hvatita sile H(xH, yH) se odreuje iz uvjeta da je moment rezultante jednak

sumi momenata komponenti s obzirom na neku os. Ovdje to znai da moment sile Fh

mora biti jednak sumi momenata elementarnih sila dFh koje sumirane ine silu Fh .

Suma momenata elementarnih sila dFh u odnosu na os Ox je

M hx = y dFh y g sin y dA g sin y 2 dA g sin I xx

A

(2.57)

mora biti jednak momentu rezultantne sile Fh s obzirom na istu os Ox

M hx =yH Fh yH g sin yC A

(2.58)

Iz jednakosti momenata slijedi

yH

I xx
yC A

(2.59)

gdje je

I xx y 2dA osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) povrine A oko horizontalne

A

osi Ox
Primjenom Steinerovog pravila I xx yC2 A I dobiva se
yH yC

Ivo Dijan

I
yC A
Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

(2.60)

25

2. Statika fluida

Pomak y hvatita H sile Fh u odnosu na teite C ravne povrine se mjeri u ravnini

ravne povrine u pravcu osi 0y, u smjeru osi 0y ako je yC 0 , i obratno, i iznosi
yH yC y

(2.61)

yC A

gdje je

I 2dA teini osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) povrine A oko

A

horizontalne teine osi Cx.

Analognim postupkom se dobije i poloaj hvatita s obzirom na os Oy. Suma momenata

elementarnih sila dFh u odnosu na os Oy je

M hy = x dFh x g sin y dA g sin xy dA g sin I xy

A

(2.62)

jednaka je momentu rezultantne sile Fh s obzirom na os Oy

M hy =xH Fh xH g sin yC A

(2.63)

Iz jednakosti momenata slijedi

xH

I xy

(2.64)

yC A

gdje je

I xy xydA centrifugalni (devijacijski) moment tromosti (inercije) povrine A oko osi

A

Ox i Oy.
Primjenom Steinerovog pravila I xy xC yC A I dobiva se
xH xC

(2.65)

yC A

Pomak x hvatita H sile Fh u odnosu na teite C ravne povrine se mjeri u ravnini

ravne povrine u pravcu osi 0x, u smjeru osi Ox ako je yC 0 , i obratno, i iznosi
xH xC x

I
yC A

(2.66)

gdje je

26

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

I dA teini centrifugalni (devijacijski) moment tromosti (inercije) povrine A

A

oko teinih osi Cx i Ch, jednak je nuli za svaku povrinu kojoj je barem jedna teina
os os simetrije.

Sile konstantnog manometarskog tlaka F0 i hidrostatskog tlaka Fh su paralelne sile ija

je rezultantna sila FR F0 Fh takoer paralelna s komponentama. Mjesto djelovanja

rezultantne sile FR za sluaj istosmjernih i mimosmjernih sila F0 i Fh se rauna iz

uvjeta da je moment rezultantne sile jednak zboju momenata komponentni sila oko neke

toke. Ako se odabere teite C, za koje je y0 0 jer sila F0 prolazi teitem, onda je

FR yR Fh y .

y
D

yR
D

y
D

yR
D

F0

F0
FR= Fh+F0

Fh
H

DyR=Dy

Fh

Fh

FR= Fh -F0

DyR=Dy

Fh+F0

a)

Fh
Fh -F0

b)

Slika 2.11 Poloaj rezultantne sile: a) sluaj istosmjernih sila; b) sluaj mimosmjernih sila

Zavisnost pomaka hvatita hidrostatske sile o njenom poloaju, odnosno kutu u odnosu
na slobodnu povrinu najbolje ilustrira Slika 2.12. Za vertikalno uronjenu povrinu,

prema Slika 2.12 a), je 90 pa vrijedi yC = hC, te se pomaci hvatita H sile Fh

raunaju prema y

I
hC A

i x

I
hC A

. Za horizontalno uronjenu povrinu, prema Slika

2.12 b), je 0 pa vrijedi yC te su prema gornjim izrazima x = y = 0, to

znai da e sila Fh djelovati u teitu C povrine A, kao i sila konstantnog tlaka F0 .

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

27

2. Statika fluida

a)

b)

Slika 2.12 Hvatite sile hidrostatskog tlaka: a) vertikalna ravna povrina; b) horizontalna ravna
povrina

Hidrostatski paradoks predstavlja injenica da sila hidrostatskog tlaka na horizontalno

dno posude ne zavisi o oblika posude nego samo od dubine fluida u posudi i plotine
dna posude. Tako su sile hidrostatskog tlaka Fh gHA na dna svih posuda, prema
Slika 2.13, jednake. Sila hidrostatskog tlaka na dno posude u svim je sluajevima
jednaka teini fluida koji bi se nalazio u volumenu AH od dna posude do slobodne
povrine (bez obzira to u treem sluaju toliko fluida niti nema u posudi).

Slika 2.13 Hidrostatski paradoks

Hidrostatski paradoks se najbolje oituje na primjeru sa Slika 2.14 u kojem se vidi

veliko poveanje sile hidrostatskog tlaka na poklopac spremnika ulijevanjem malog
volumena vode u vertikalnu cjevicu. Ako se u primjeru uzmu sljedei podaci:

1000 kg m3 , g 10 m s 2 , H 1 m , A 0,5 m 2 , dobije se sila na poklopac

Fh gHA 5000 N .

28

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Fh gHA

Fh 0

Slika 2.14 Primjer primjene hidrostatskog paradoksa

Momenti Mhx i Mhy sile hidrostatskog tlaka u odnosu na teite C ravne povrine A ne
zavise od dubine na kojoj se teite, odnosno sama povrina, nalazi jer je
M hx Fh y ghC A
M hy Fh x ghC A

Ivo Dijan

I
yC A
I
yC A

gI sin

(2.67)

gI sin

(2.68)

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

29

2. Statika fluida

U izrazima za pomake hvatita hidrostatske sile se pojavljuju geometrijska svojstva

ravne povrine. Definicije svojstava ravne povrine na Slika 2.15 su:
y

dA
C
A

yC
O

xC

Slika 2.15 Svojstva ravne povrine

A dA

plotina povrine A

yC A ydA statiki moment inercije (tromosti) povrine A

A

I xx y 2dA osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) povrine A oko horizontalne

A

osi Ox

I 2dA teini osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) povrine A oko

A

horizontalne teine osi Cx.

I xy xydA centrifugalni (devijacijski) moment tromosti (inercije) povrine A oko

A

osi Ox i Oy.

I dA teini centrifugalni (devijacijski) moment tromosti (inercije) povrine A

A

oko teinih osi Cx i Ch, jednak je nuli za svaku povrinu kojoj je barem
jedna teina os os simetrije.
I xx yC2 A I

I xy xC yC A I

Steinerovo pravilo

Izrazi za izraunavanje poloaja teita, povrine i momenata tromosti (inercije) za

uobiajene geometrijske likove su dani u sljedeoj tablici.

30

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

31

2. Statika fluida
Tablica 2.1 Svojstva geometrijskih likova

Geometrijski lik

Povrina

A ab

ba 3
12

ab3
12

A R 2p

pR4
4

pR4
4

0,1098R 4

0,3927 R 4

h
b/2

b/2

C
h

C
R

4R
3p

1 2
Rp
2

ab
2

ba
36

1 2
Rp
4

0,05488R 4

x
a
3

h
b+d
3

ba 2
b 2d
72

4R
3p
4R
3p

C
R

32

0,05488R 4

0,01647 R 4

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Fiktivna slobodna povrina

Ako iznad slobodne povrine vlada konstantni manometarski tlak

pM0 konst.

(zatvoreni spremnik), onda se moe uvesti fiktivna slobodna povrina na kojoj vlada
atmosferski tlak. Fiktivna slobodna povrina je udaljena od stvarne slobodne povrine
za visinu manometarskog tlaka hf pM0 g (za sluaj pretlaka je iznad, a za sluaj
podtlaka ispod stvarne slobodne povrine). Uvoenjem fiktivne slobodne povrine na
dijelu povrine koja je okvaena nije vie potrebno raunati i silu konstantnog
manometarskog tlaka i silu hidrostatskog tlaka nego samo hidrostatsku silu s dubinom
mjerenom od fiktivne slobodne povrine. Ako fiktivna slobodna povrina padne ispod
teita C povrine, dubina h postaje negativna. U sluaju da fiktivna slobodna povrina
prolazi teitem povrine, sila hidrostatskog tlaka jednaka je nuli, ali moment sile
hidrostatskog tlaka nije nula (ostaje spreg sila).

Slika 2.16 Fiktivna slobodna povrina

Fiktivna slobodna povrina se moe uvesti i za sluaj mirovanja dvaju fluida razliitih
gustoa prema sljedeoj slici.

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

33

2. Statika fluida

Slika 2.17 Fiktivna slobodna povrina za sluaj dvaju fluida razliitih gustoa

2.6. Sila tlaka na zakrivljene povrine

Slika 2.18 Sila tlaka na zakrivljenu povrinu

34

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Sila tlaka na zakrivljenu povrinu uronjenu u nestlaivi fluid u mirovanju je definirana

opim izrazom

Fp pndS

(2.69)

Sila tlaka na zakrivljenu povrinu se razlae na komponente u pravcima osi pravokutnog

koordinatnog sustava i to na dvije horizontalne komponente Fpx , Fpy i jednu vertikalnu

komponentu Fpz

Fp Fpx Fpy Fpz

(2.70)
Iznos horizontalne komponente u pravcu osi 0x sile tlaka na zakrivljenu povrinu se

dobije kao apsolutna vrijednost skalarnog umnoka ukupne sile i jedininog vektora i

Fpx Fpx Fp i pi ndS p cos(i , n )dS pdS x
S

Sx

pdS x (2.71)

Sx

Slino se dobiju i izrazi za ostale komponente sile tlaka na zakrivljenu povrinu

Fpy

pdS y

Fpz

Sy

p dS z

(2.72)

Sz

U gornjim izrazima su projekcije infinitezimalno male zakrivljene povrine dS na

koordinatne ravnine definirane kao


dS x dS cos( j , n )
dS x dS cos(i , n )

dS z dS cos( k , n )

(2.73)

Iznosi projekcija ukupne zakrivljene povrine S na koordinatne ravnine su

Sx

dS x

Sy

dS y

Sy

Sx

Sz

dS z

(2.74)

Sz

Komponente sile tlaka na zakrivljenu povrinu se mogu raunati s apsolutnim ili

relativnim tlakom. Poto apsolutni tlak ( p, p0 , pa ) u svakoj toki djeluje okomito prema
povrini (u pravcu vanjske normale i u suprotnom smjeru od vanjske normale), onda e
i komponente sile tlaka takoer djelovati prema povrini. Kada je relativni tlak (

pM , pM0 , ph ) pozitivan komponente sile tlaka djeluju prema povrini, i obratno, kada je
negativan komponente sile tlaka djeluju od povrine. Na taj nain su definirani
smjerovi komponenti sile tlaka na zakrivljenu povrinu, pa preostaje samo
izraunati njihove iznose.

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

35

2. Statika fluida

Apsolutni tlak p u bilo kojoj toki okvaene zakrivljene povrine S uronjene u

kapljevinu gustoe konst. iznad ije slobodne povrine vlada konstantni (apsolutni)
tlak p0 konst. , u opem sluaju se moe prikazati zbrojem tog konstantnog tlaka

p0 konst. i hidrostatskog tlaka ph gh , koji je na slobodnoj povrini jednak nuli i

linearno se poveava s dubinom h kapljevine gustoe

p p0 ph p0 gh

(2.75)

Konstantni tlak p0 konst. se moe prikazati kao zbroj atmosferskog tlaka pa i

konstantnog manometarskog tlaka pM0 konst. , koji vlada iznad slobodne povrine.

p0 pa pM0

(2.76)

Ukupni tlak p u bilo kojoj toki okvaene zakrivljene povrine je

p pa pM0 ph

(2.77)

S obzirom da s druge strane zakrivljene povrine djeluje atmosferski tlak pa, a

djelovanje konstantnog tlaka na zatvorenu povrinu daje rezultantnu silu jednaku nuli,
preostaje izraunati silu konstantnog manometarskog tlaka i silu hidrostatskog
tlaka.

2.6.1. Iznosi komponenti sile F0 konstantnog manometarskog tlaka

pM0 konst. na zakrivljenu povrinu

Sila F0 konstantnog manometarskog tlaka pM0 konst. na zakrivljenu povrinu je

F0 pM0 ndS
(2.78)
S

Iznosi komponenti sile F0 konstantnog manometarskog tlaka

pM0 konst. na

zakrivljenu povrinu su

F0 x

M0

Sx

dS x pM0 dS x pM0 S x i slino F0 y pM0 S y , F0 z pM0 Sz

(2.79)

Sx

gdje je:

pM0 konst. konstantni manometarski tlak iznad slobodne povrine

36

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

F0 x pM0 S x , F0 y pM0 S y , F0 z pM0 S z

iznosi komponenti sile konstantnog

manometarskog tlaka na zakrivljenu povrinu

Komponente F0 x , F0 y i F0 z sile konstantnog manometarskog tlaka pM0 konst. na
zakrivljenu povrinu

po iznosu su jednake umnoku tog konstantnog manometarski tlaka pM0 i

plotine odgovarajue projekcije zakrivljene povrine

djeluju u teitu odgovarajue projekcije zakrivljene povrine,

djeluju u pravcu odgovarajuih osi,

djeluju prema zakrivljenoj povrini ako je pM0 0 , i obratno.

2.6.2. Iznosi horizontalnih komponenti Fhx i Fhy sile Fh hidrostatskog tlaka

ph gh na zakrivljenu povrinu

Sila Fh hidrostatskog tlaka ph gh na zakrivljenu povrinu je

Fh ph ndS

(2.80)

Postupak odreivanja iznosa horizontalnih komponenti Fhx i Fhy sile Fh hidrostatskog

tlaka ph gh na zakrivljenu povrinu S i pomaka hvatita tih komponenti u odnosu na

teita odgovarajuih projekcija je analogan postupku za ravne povrine, pri emu se
projekcije Sx ,i Sy tretiraju kao vertikalne ravne povrine.
Primjenom tog postupka u smjeru osi 0x se dobije

Fhx

p dS
h

Sx

hx

I
hCx S x

g hdS x ghCx S x phCx S x

(2.81)

Sx

hxy

I
hCx S x

(2.82)

U izrazima (2.81) i (2.82) za horizontalnu komponentu Fhx pojedine veliine su:

hCx

dubina na kojoj se nalazi teite Cx projekcije povrine Sx

phCx ghCx

hidrostatski tlak u teitu Cx projekcije povrine Sx

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

37

2. Statika fluida

Fhx phCx S x

iznos

horizontalne

komponente

sile

hidrostatskog

tlaka

zakrivljenu povrinu S
hx , hxy

pomaci hvatita Hx horizontalne komponente Fhx u odnosu na

teite Cx projekcije povrine Sx, mjere se u vertikalnoj ravnini
prema dolje i u smjeru osi Oy ako je hCx 0 , i obratno

I 2dA

teini osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) projekcije

povrine Sx oko horizontalne teine osi Cx.

I dA

teini centrifugalni (devijacijski) moment tromosti (inercije)

projekcije povrine Sx oko teinih osi Cxh i Cxc, jednak je nuli za

svaku povrinu kojoj je barem jedna teina os os simetrije.
Horizontalna komponenta Fhx sile hidrostatskog tlaka ph na zakrivljenu povrinu

po iznosu je jednaka umnoku hidrostatskog tlaka phCx u teitu projekcije Sx

zakrivljene povrine i plotine te projekcije,

djeluje u hvatitu sile Hx

djeluje u pravcu osi 0x,

djeluje prema zakrivljenoj povrini ako je phCx 0 , i obratno.

Primjenom istog postupka u smjeru osi 0y se dobije izrazi analogni izrazima (2.81) i
(2.82)
Fhy

p dS
h

Sy

hy

I
hCy S y

g hdS y ghCy S y phCy S y

(2.83)

Sy

hyx

I
hCy S y

(2.84)

Opis veliine u izrazima (2.83) i (2.84) za horizontalnu komponentu Fhy je slian onima
za komponentu Fhx .

38

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

U sluaju sloene zakrivljene povrine iznos horizontalne komponente Fhx sile

hidrostatskog tlaka se rauna na sljedei nain:

Rastaviti povrinu na dijelove koji su okvaeni samo s lijeve ili samo s desne
strane

Projicirati te dijelove u vertikalnu ravninu.

Projekcije zbrojiti odnosno oduzeti vodei rauna o smjerovima odgovarajuih

sila pri emu se preklapajue projekcije ponitavaju jer su odgovarajue
horizontalne komponente sila jednake po iznosu, a suprotnog smjera.

Ovim postupkom se dobije rezultirajua projekcija koja daje rezultirajuu horizontalnu

komponentu sile.
Isti postupak se koristi za raunanje iznosa druge horizontalne komponente Fhy sile
hidrostatskog tlaka, horizontalnih F0x, F0y i vertikalne F0z komponente sile
konstantnog manometarskog tlaka, s tim da se projiciranje sloene zakrivljene
povrine vri u odgovarajue ravnine.
Primjer raunanja horizontalnih komponenti sila tlaka na sloenu zakrivljenu povrinu
je prikazan na sljedeoj slici.

A
Cx

Sx

Hx
Cx1

Hx1
D
Slika 2.19 Primjer sloene zakrivljene povrine za raunanje horizontalnih komponenti sile tlaka

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

39

2. Statika fluida

2.6.3. Iznos vertikalne komponente Fhz sile Fh hidrostatskog tlaka ph gh

na zakrivljenu povrinu

Vertikalna komponenta Fhz sile Fh hidrostatskog tlaka ph gh na zakrivljenu

povrinu S je

Fhz

p dS
h

Sz

g hdS z g dV gV
Sz

(2.85)

gdje je:
V

volumenu izmeu zakrivljene povrine S i slobodne povrine,

Fhz gV

iznosi vertikalne komponente sile hidrostatskog tlaka na zakrivljenu

povrinu

Vertikalna komponenta Fhz sile hidrostatskog tlaka ph na zakrivljenu povrinu

po iznosu je jednaka teini fluida koji se nalazi ili bi se nalazio u volumenu V

izmeu zakrivljene povrine S i slobodne povrine,

djeluje u teitu volumena V,

djeluje u pravcu vertikalne osi 0z, i

djeluje prema zakrivljenoj povrini ako je volumen V ispod slobodne povrine,

tj. ako se zakrivljena povrina nalazi ispod slobodne povrine.

Slika 2.20 Smjer djelovanja vertikalne komponente sile tlaka na zakrivljenu povrinu

40

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

U sluaju sloene zakrivljene povrine iznos vertikalne komponente Fhz sile

hidrostatskog tlaka se rauna na sljedei nain:

Rastaviti povrinu na dijelove koji su okvaeni samo s donje ili samo s gornje
strane.

Oznaiti volumene izmeu tih dijelova zakrivljene povrine i slobodne povrine.

Volumene zbrojiti odnosno oduzeti vodei rauna o smjerovima odgovarajuih

sila pri emu se preklapajui volumeni ponitavaju jer su odgovarajue
vertikalne komponente sila jednake po iznosu, a suprotnog smjera.

Ovim postupkom se dobije rezultirajui volumen koji daje rezultirajuu vertikalnu

komponentu sile.
Na dijelu povrine S na kojem se vertikalne projekcije Sz povrine preklapaju, vertikalne
komponente Fhz sile hidrostatskog tlaka se samo djelomino ponitavaju tako da kao
rezultirajui volumen preostane volumen izmeu odgovarajuih dijelova zakrivljene
povrine.
Primjer raunanja vertikalne komponente Fhz sile hidrostatskog tlaka na sloenu
zakrivljenu povrinu je prikazan na sljedeoj slici.

V1

V2

Fhz1 gV1

Fhz 2 gV2

Fhz Fhz1 Fhz 2

gV1 gV2 g V1 V2
gV

Slika 2.21 Primjer sloene zakrivljene povrine za raunanje vertikalne komponente sile
hidrostatskog tlaka

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

41

2. Statika fluida

2.7. Sila uzgona

Sila uzgona je rezultat djelovanja sila ukupnog tlaka po povrini tijela potpuno
uronjenog u fluid.
Ako je ukupni tlak p pa pM0 ph , a S zatvorena povrina potpuno uronjenog tijela
volumena Vb, onda se uz primjenu Gaussove formule i osnovne jednadbe promjene

tlaka u mirujuem fluidu u polju gravitacije grad p gk , gdje je r gustoa fluida u

koji je uronjeno tijelo volumena Vb, dobije

Fb pndS gradp dV gk dV k gVb k Fb

S

Vb

(2.86)

Vb

gdje je:

Vb

volumen potpuno uronjenog tijela

Fb gVb

Fb k Fb

iznos sile uzgona na uronjeno tijelo, teina istisnine

sila uzgona na uronjeno tijelo

Sila uzgona Fb

po iznosu je jednaka teini fluida istisnutog tijelom (teini istisnine),

djeluje u teitu volumena Vb i

djeluje vertikalno

prema gore.

Na potpuno uronjeno tijelo u opem sluaju djeluje ukupni tlak p pa pM0 ph . Sile
konstantnog tlaka (bilo atmosferskog ili manometarskog) na zatvorenu povrinu
potpuno uronjenog tijelo meusobno se ponitavaju, a ponitavaju se i horizontalne
komponente sile hidrostatskog tlaka, pa na potpuno uronjeno tijelo preostane samo
vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka. Dakle, sila uzgona je vertikalna
komponenta sile hidrostatskog tlaka na potpuno uronjeno tijelo.
Ako tijelo pliva na slobodnoj povrini, sila uzgona se rauna s dijelom ukupnog
volumena tijela koji se nalazi ispod slobodne povrine. Taj se volumen i tada moe
smatrati potpuno uronjenim volumenom jer je hidrostatska sila na povrinu koja pripada
slobodnoj povrimi jednaka nuli.

42

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Slika 2.22 Sila uzgona

Sila uzgona na tijelo potpuno uronjeno u kapljevinu prema Slika 2.22 se moe dobiti
kao razlika vertikalnih komponente sile hidrostatskog tlaka Fhz1 gV1 (koja djeluje
prema gore) i Fhz 2 gV2 (koja djeluje prema dolje)

Fb Fhz1 Fhz 2 gV1 gV2 gV

(2.87)

Sila uzgona djeluje prema gore, a hvatite joj je u teitu volumena tijela.
Sila uzgona na granici dvaju fluida
Slika prikazuje sluaj plivanja tijela mase m , gustoe 0 na razdjelnoj povrini dvaju
fluida gustoa 1 i 2. Toke C1 i C2 su teita volumena istisnine V1 i V2, a T je teite
tijela.

Slika 2.23 Sila uzgona na granici dvaju fluida

Sila Fb uzgona je zbroj Fb Fb1 Fb2 1 gV1 2 gV2

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

43

2. Statika fluida

Uvjet plivanja (ravnotee) je da su rezultantna sila i rezultantni moment u odnosu na

teite tijela jednaki nuli.

Fb mg

1 gV1 2 gV2 0 g V1 V2

Fb1 x1 Fb2 x2

1 gV1 x1 2 gV2 x2

Jasno je da vrijedi 2 0 1 .
Sila uzgona na tijelo koje pliva na slobodnoj povrini
Ako se tijelo nalazi na slobodnoj povrini kapljevine konst. iznad koje je zrak
(granica dvaju fluida) zanemarivo male gustoe zr , sila uzgona zraka se
zanemaruje.
Dakle, za tijelo koje pliva na slobodnoj povrini, iznos sile uzgona je takoer

Fb gVb , gdje je Vb dio ukupnog volumena tijela koji se nalazi ispod slobodne
povrine. Taj se volumen moe smatrati potpuno uronjenim volumenom jer je
hidrostatska sila na povrinu koja pripada slobodnoj povrini jednaka nuli.

G Fb tijelo tone

G Fb tijelo lebdi

G Fb tijelo pliva

Slika 2.24 Odnos sile uzgona i teine tijela

44

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Areometar

Areometar je instrument za mjerenje gustoe kapljevine koji radi na principu

hidrostatskog uzgona.
Va
pa

0
r0

pa

r r0

r0

A
V0

Slika 2.25 Princip mjerenja gustoe uz pomo areometra

Prvo se postavi jednadba ravnotee areometra za sluaj kapljevine poznate gustoe 0

(slika lijevo)

mg 0 gV0 a gVa

(2.88)

a zatim jednadba ravnotee za sluaj kapljevine nepoznate gustoe (slika desno)

mg g V0 Ah a g Va Ah

(2.89)

Izjednaavanjem desnih strana ovih jednadbi ravnotee moe se dobiti izraz za visinu h
h

V0 0
A a

(2.90)

odnosno izraz za nepoznatu gustou

V0
0 a
Ah

V0
1
Ah

(2.91)

Mjerenjem visine h dodatnog izranjanja areometra u kapljevini nepoznate gustoe u

odnosu na kapljevinu poznate gustoe 0, uz poznatu geometriju areometra, moe se
izraunati gustoa nepoznate kapljevine prema izrazu (2.91).

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

45

2. Statika fluida

Primjer raunanja sila tlaka na sloenu zakrivljenu povrinu:

Definirajte izraze za horizontalnu i vertikalnu komponentu sile posebno uslijed

konstantnog tlaka pM0, a posebno uslijed hidrostatskog tlaka ph na zakrivljenu povrinu
krunog valjka jedinine irine, prema slici. Sve potrebne povrine i volumene oznaite
na slici. Ucrtajte sve sile.
Poznato je: R, h, a, B, .

g
pM0
a

pa

B=1m
h

Slika 2.26 Primjer sloene zakrivljene povrine za raunanje sile tlaka

Rjeenje:

U zadatku s dvije slobodne povrine, prvo se treba odluiti s kojoj slobodnom

povrinom e se raunati hidrostatska sila.
1. Varijanta rjeavanja
Ako se odlui kao slobodnu povrinu koristiti povrinu kapljevine s desne strane valjka
iznad koje vlada atmosferski tlak pa, onda na okvaenom dijelu zakrivljene povrine
valjka djeluje samo hidrostatski tlak.

46

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

F0z

pM0
F0x
h

a
S0x

Fhz1

hCx

V3

V1 R

Fhx

V2

Fhz2

Sx

pa

Fhz3

B=1m

S0z

Slika 2.27 Sila tlaka na sloenu zakrivljenu povrinu kad je slobodna povrina s desne strane

Konstantni manometarski tlak je negativan, tj. Podtlak

pM0 gh

(2.92)

Horizontalna komponenta sile konstantnog manometarskog tlaka

F0 x pM0 S0 x pM0 aB

(2.93)

Vertikalna komponenta sile konstantnog manometarskog tlaka

F0 z pM0 S0 z pM0 h a B

(2.94)

S obzirom da je konstantni manometarski tlak negativan komponente sile konstantnog

manometarskog tlaka djeluju od zakrivljene povrine.
Horizontalna komponenta hidrostatske sile
h
Fhx phCx S x ghCx S x g hB
2

(2.95)

Pomak hvatita horizontalne komponente hidrostatske sile u odnosu na teite projekcije

h3 B
I
h
hx
12
6
hCx S x h hB
2

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

(2.96)

47

2. Statika fluida

S obzirom da je teite projekcije iznad slobodne povrine, hidrostatski tlak je negativan

pa horizontalna komponenta hidrostatske sile djeluju od zakrivljene povrine, iznad
teita projekcije.
Vertikalna komponenta hidrostatske sile

Fhz gV gV1 gV2 gV3 Fhz1 Fhz 2 Fhz 3

(2.97)

Volumen V1 je rezultat oduzimanja veeg volumena koji daje silu prema gore (podtlak
iznad gornjeg dijela povrine vue povrinu prema gore) i manjeg volumena koji daje
silu prema dolje (podtlak ispod donjeg dijela povrine vue povrinu prema dolje).
Volumen V2 se nalazi ispod slobodne povrine, pa vertikalna komponenta hidrostatske
sile povezana s takvim volumenom uvijek djeluje prema zakrivljenoj povrini (na toj
povrini djeluje pretlak), dakle u ovom sluaju prema gore.
Volumen V3 se nalazi iznad slobodne povrine, pa vertikalna komponenta hidrostatske
sile povezana s takvim volumenom uvijek djeluje od zakrivljene povrine (na toj
povrini djeluje podtlak), dakle u ovom sluaju prema dolje.
2. Varijanta rjeavanja
g

F0z

pM0

a
hCx F0x
h Fhx

Fhz
h

R
V

pa

B=1m

S0x

Sx

S0z

Slika 2.28 Sila tlaka na sloenu zakrivljenu povrinu kad je slobodna povrina s lijeve strane

Ako se odlui kao slobodnu povrinu koristiti povrinu kapljevine s lijeve strane valjka
iznad koje vlada konstantni manometarski tlak pM0, onda na okvaenom dijelu

48

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

zakrivljene povrine valjka osim hidrostatskog tlaka djeluje i taj konstantni

manometarski tlak pM0.
Konstantni manometarski tlak je negativan, tj. podtlak

pM0 gh

(2.98)

Horizontalna komponenta sile konstantnog manometarskog tlaka

F0 x pM0 S0 x pM0 h a B

(2.99)

Vertikalna komponenta sile konstantnog manometarskog tlaka

F0 z pM0 S0 z pM0 aB

(2.100)

S obzirom da je konstantni manometarski tlak negativan komponente sile konstantnog

manometarskog tlaka djeluju od zakrivljene povrine.
Horizontalna komponenta hidrostatske sile
h
Fhx phCx S x ghCx S x g hB
2

(2.101)

Pomak hvatita horizontalne komponente hidrostatske sile u odnosu na teite projekcije

h3 B
I
h
hx
12
hCx S x h hB 6
2

(2.102)

S obzirom da je teite projekcije ispod slobodne povrine, hidrostatski tlak je pozitivan

pa horizontalna komponenta hidrostatske sile djeluju prema zakrivljenoj povrini, ispod
teita projekcije.
Vertikalna komponenta hidrostatske sile

Fhz gV

(2.103)

Volumen V se moe podijeliti na dva dijela.

Prvi manji dio je isti kao volumen V1 iz 1. varijante rjeavanja, a on je u ovoj varijanti
rjeavanja rezultat oduzimanja veeg volumena koji daje silu prema gore (pretlak ispod
donjeg dijela povrine gura povrinu prema gore) i manjeg volumena koji daje silu
prema dolje (pretlak iznad gornjeg dijela povrine gura povrinu prema dolje).
Drugi vei dio se nalazi ispod slobodne povrine, pa vertikalna komponenta hidrostatske
sile povezana s takvim volumenom uvijek djeluje prema zakrivljenoj povrini (na toj
povrini djeluje pretlak), dakle u ovom sluaju prema gore.

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

49

2. Statika fluida

Najvanije Statika fluida

p gk

p0 pM0 pa 0

pM pM0 ph ph gh

pM p pa

p p0 ph pM pa pM0 ph pa 0

Fp = - n pdS

FG = -k r gV

F0 pM0 A

pM0 konst.

Fh phC A

phC ghC

F0 x pM0 Sx

pM0 konst.

F0 z pM0 Sz

pM0 konst.

Fhx phCx S x

phCx ghCx

Fhz gV

V volumen izmeu zakrivljene i slobodne povrine

Fb gVb

Vb volumen potpuno uronjenog tijela

hx

I
yC A

I
hCx S x

Napomene Statika fluida

Dubine teita povrina i projekcija povrina mogu biti pozitivne ili negativne.

Apsolutni tlakovi su pozitivni.

Relativni tlakovi mogu biti pozitivni ili negativni.

Iznosi sila tlaka i komponenti sila tlaka su pozitivni.

Sila uzgona djeluje vertikalno prema gore.

Vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka na zakrivljenu povrinu djeluje

prema zakrivljenoj povrini ako se zakrivljena povrina nalazi ispod slobodne
povrine.

Ostale sile i komponente sila djeluju prema povrini ako je pozitivan

odgovarajui tlak ija su posljedica.

50

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

Popis veliina Statika fluida

kg

masa

volumen

m2

zakrivljena povrina, otvorena ili zatvorena

dm

kg

infinitezimalno mala masa estice fluida

dV

m3

infinitezimalno mali volumen estice fluida

dS

m2

infinitezimalno mala povrina

= dm/dV
kg/m3 gustoa fluida

n
jedinina vanjska normala na infinitezimalno malu povrinu dS

f
N/kg = m/s2 specifina masena sila

g gk
N/kg = m/s2 specifina gravitacijska sila
g = 9,80665 m/s2
gravitacijsko ubrzanje

specifina povrinska sila, odnosno vektor naprezanja

s = - pn + s f N/m2 = Pa

N/m2 = Pa

vektor viskoznih naprezanja

p grad p

p p p
i
j k
x
y
z

jedinini vektor u pravcu osi Oz pravokutnog Kartezijevog koordinatnog

N/m2 = Pa

gradijent tlaka

sustava Oxyz usmjeren vertikalno prema gore

z

os pravokutnog Kartezijevog koordinatnog sustava Oxyz usmjerena

prema gore, tj. suprotno od vektora specifine gravitacijske sile g gk

h z m

dubina, os usmjerena prema dolje, tj. u smjeru vektora specifine

gravitacijske sile g gk i koja poinje na slobodnoj povrini

kapljevine
2

N/m = Pa

apsolutni (termodinamiki) tlak

p0

N/m2 = Pa

apsolutni tlak iznad slobodne povrine to znai i u toki O

smjetenoj na slobodnoj povrini

pa

N/m2 = Pa

(apsolutni) atmosferski tlak

pv

N/m2 = Pa

(apsolutni) tlak zasienja kapljevine pri odreenoj temperaturi

pM

N/m2 = Pa

manometarski tlak, relativni tlak mjeren od atmosferskog tlaka,

pM0 > 0 manometarski pretlak, pM0 < 0 manometarski podtlak

Ivo Dijan

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

51

2. Statika fluida

N/m2 = Pa

pM0

konstantni manometarski tlak, pM0 > 0 konstantni manometarski

pretlak, pM0 < 0 konstantni manometarski podtlak

ph = gh

N/m2 = Pa

hidrostatski tlak, ph > 0 hidrostatski pretlak, ph < 0

hidrostatski podtlak
phC = ghC

N/m2 = Pa

hidrostatski tlak u teitu C, phC > 0 hidrostatski pretlak u

toki C, phC < 0 hidrostatski podtlak u toki C

m

hC

dubina teita C ravne povrine

yC = hC / sin m

udaljenost teita C ravne povrine od slobodne povrine u

ravnini ravne povrine

hf = pM0 / ( g)m

udaljenost fiktivne slobodne povrine (na kojoj vlada atmosferski

tlak pa) od stvarne slobodne povrine iznad koje vlada konstantni

manometarski tlak pM0

Fm = f rdV

masena sila

sila teine

povrinska sila

Fp = - n pdS

sila tlaka

Ff = s f dS

viskozna sila

FG = -k r gV

FS = sdS FS
S

F0 = pM0 A

sila konstantnog manometarskog tlaka pM0 na ravnu povrinu A,

djeluje u teitu C ravne povrine, djeluje okomito prema ravnoj povrini

ako je pM0 > 0 (manometarski pretlak)
Fh = phC A

sila hidrostatskog tlaka ph na ravnu povrinu, djeluje u hvatitu

sile H ravne povrine, djeluje okomito prema ravnoj povrini ako je

phC > 0 (hidrostatski pretlak)
y = I / (yC A)

pomak hvatita H sile hidrostatskog tlaka Fh u odnosu na

teite C ravne povrine A, mjeri se u ravnini ravne povrine prema dolje

ako je yC > 0, tj. ako se teite povrine nalazi ispod slobodne povrine
52

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan

2. Statika fluida

m4

I > 0

teini osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) povrine A oko

horizontalne teine osi O

A>0

m2

veliina (plotina) ravne povrine A

F0x = pM0 Sx

horizontalna komponenta sile konstantnog manometarskog tlaka

pM0 na zakrivljenu povrinu S u pravcu osi Ox, djeluje u teitu Cx

projekcije povrine Sx u ravnini Oyz, djeluje prema zakrivljenoj povrini
ako je pM0 > 0 (manometarski pretlak)
F0y = pM0 Sy

horizontalna komponenta sile konstantnog manometarskog tlaka

pM0 na zakrivljenu povrinu S u pravcu osi Oy, djeluje u teitu Cy

projekcije povrine Sy u ravnini Oxz, djeluje prema zakrivljenoj povrini
ako je pM0 > 0 (manometarski pretlak)
F0z = pM0 Sz

vertikalna komponenta sile konstantnog manometarskog tlaka pM0

na zakrivljenu povrinu S u pravcu osi Oz, djeluje u teitu Cz projekcije

povrine Sz u ravnini Oxy, djeluje prema zakrivljenoj povrini ako je pM0
> 0 (manometarski pretlak)
Fhx = phCx Sx N

horizontalna

komponenta

sile

hidrostatskog

tlaka

ph

na

zakrivljenu povrinu S u pravcu osi x, djeluje u hvatitu sile Hx projekcije

povrine Sx, prema zakrivljenoj povrini ako je phCx > 0 (hidrostatski
pretlak)
Fhy = phCy Sy N

horizontalna

komponenta

sile

hidrostatskog

tlaka

ph

na

zakrivljenu povrinu S u pravcu osi y, djeluje u hvatitu sile Hy projekcije

povrine Sy, prema zakrivljenoj povrini ako je phCy > 0 (hidrostatski
pretlak)
Fhz = g V

vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka ph na zakrivljenu

povrinu S u pravcu osi z, djeluje u teitu volumena V izmeu

zakrivljene povrine i slobodne povrine, djeluje prema zakrivljenoj
povrini ako je volumen V ispod slobodne povrine, tj. ako se zakrivljena
povrina nalazi ispod slobodne povrine
V

m3

Ivo Dijan

volumen izmeu zakrivljene povrine S i slobodne povrine

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

53

2. Statika fluida

hx = I / (hCx Sx)

pomak

hvatita

horizontalne

komponente

sile

Fhx

hidrostatskog tlaka na zakrivljenu povrinu S u pravcu osi x, u odnosu na

teite Cx projekcije Sx, mjeri se prema dolje ako je hCx > 0
hy = I / (hCy Sy)

pomak

hvatita

horizontalne

komponente

sile

Fhy

hidrostatskog tlaka na zakrivljenu povrinu S u pravcu osi y, u odnosu na

teite Cy projekcije Sy, mjeri se prema dolje ako je hCy > 0
I > 0 m4

teini osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) projekcije Sx oko

horizontalne teine osi O

I > 0 m

teini osni (aksijalni) moment tromosti (inercije) projekcije Sy oko

horizontalne teine osi O

Sx > 0, Sy > 0, Sz > 0 m2

veliine (plotine) projekcija zakrivljene povrine S u

odgovarajue ravnine
Fb = g Vb

sila uzgona na potpuno uronjeno tijelo volumena Vb, odnosno sila

tlaka na zatvorenu povrinu potpuno uronjenog tijela volumena Vb,

odnosno vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka na potpuno
uronjeno tijelo volumena Vb, djeluje u teitu volumena Vb, djeluje
vertikalno prema gore
Vb

54

m3

volumen potpuno uronjenog tijela

Mehanika fluida predavanja, FSR Mostar

Ivo Dijan