PITANJA IZ OPE HISTORIJE NOVOG VIJEKA 1815. 1878.

1. AMERIKI GRAANSKI RAT

Godine 1858. na izborima za senat Linkoln je odrao vie govora protiv Stefana
Daaglasa, sjevernog demokrata, privremenog pristalice robovlasnika. Linkoln se izjasnio
protiv ropstva ali nije traio da se ono odmah ukine. Linkoln je smatrao da je njegov glavni
zadatak jedinstvo Saveza. Na predsjednikim izborima pobijedila je republikanska stranka a
Linkoln je izabran za predsjednika.
To je izazvalo neraspoloenje na jugu te su se robovlasnici poeli buniti. Plantatori u
junim dravama odluili su da se otcjepe od SAD-a i da obrazuju posebnu dravu 20. 12.
1860.g. Juna Karolina je izjavila da istupa iz saveza. Ubrzo za njom se odcjepilo jo 6
robovlasnikih drava. Otcjepljene drave donijele su svoj ustav i izabrale svog predsjednika
Devisa.
Junjaci su protestovali protiv visokih carina. Pravi uzrok je bio sukob dva sistemarobovlasnikog i kapitalistikog. Dok se Jug pripremao za rat, buroazija na Sjeveru ivjela je
u nadi da e se konflikt rijeiti mirnim putem. Prije Linkolnova stupanja na predsjedniki
poloaj, preanji predsjednik, robovlasnik Bjukenen iskoristio je vrijeme izmeu Linkolnova
izbora i njegova stupanja na dunost i pomogao junjacima.
Bjukenovi i njegovi ministri Vojni Flojd i Finansija Kob prebacili su na Jug vojne
jedinice, prenijeli topove i granate, prebacili velike novane svote i u isto vrijeme izdajniki
sabotirali poslove na Sjeveru.
Za glaven slojeve buroazije na sjeveru ukidanje ropstva bilo je ivotno pitanje. Na
poetku graanskog rata Sjevru su pripojene neke pogranine robovlasnike drave
Kentaki, Misuri i druge. Engleska i Francuska ostale su prijateljskii neutralne prema junim
dravama. etri mjeseca poslije junjaci su proglasili da se odvajaju od Sjevera.
Linkoln je vodio pregovore sa Junjacima 15.aprila, etri dana prije nego e Junjaci
poeti bombardovati vladinu tvravu Samter, blizu arlstona. Linkolnova vlada je objavila da
su se june drave pobunile i pozvala je 75 hiljada dobrovoljaca u vojsku.
Strane Sjevera i Juga
Na strani Sjevera bile su 23 drave a na strani juga 11 drava. U poetku rata Sjever je
trpio poraz za porazom. Na jugu su plantatori zaveli stroge diktature a u julu 1861.g
sjevernjaci su izgubili veliku bitku kod Manasasa blizu Vaingtona. Samo je neodlunost
junjaka spasila sjevernu vojsku od potpunog uniptenja.
Poraz kod Manasasa izazvao je buru nezadovoljstva. Pod pritiskom javnosti Linkoln je
izdao zapovijed da se pripremi nova opta ofanziva te je u januaru 1862.g ona i poela.
Ofanzivu su povele dvije armije jedna pod komandom generala Granta koja je trebala
zauzeti tok Misisipija, dok se druga pod komandom generala Batlera uputila morem u

Meksiki zaljev sa zadatkom da dodje do Novog Orleana. Armije su uspijeno obavile svoj
zadatak te su u maju 1862.g uspijele zauzeti Novi Orlean.
Ratna vojna komanda nastojala je istovremeno da ostvari dva plana plan unitenja
protivnika i plan krunog opkoljavanja konfederacije. Radi ostvarivanja tog plana objavljena
je blokada teritorije Konfederacije.
Engleska je nastojala da uniti svakog suparnika u industriji sjeverne, istone i
zapadne amerike drave. U sluaju da Jug pobijedi Sjever SAD bi opet postale Engleska
kolonija. Francuska je teila za novim osvajanjima u Americi, 1862.g vlada Napoleona III
preduzela je avanturu u Meksiku, dok je vlada SAD-a potpomagala meksikanske radikale i
Ituareza.
Rukovodioci konfederacije su gledali da dou do rjeenja brzim udarcem te su u
novembru 1861.g poslali dva bogata plantatora, Mezana i Slajdela, u diplomatsku misiju u
Evropu, ne bi li pridobili Englesku i Francusku za intervenciju.
Uspijeh generala Granta na zapadnom frontu
U poetku rata Sjever je imao nekoliko uspijeha ali samo na zapadu gdje se istakao i
general Grant. U julu 1861.g postavljen je za pukovnika Ilinojskog puka a posliej samo
mjesec dana dobio je in generala-majora dok je na kraju rata postao glavnokomandujui
saveznike vojske.
Veliki Grantov uspijeh bio je osvajanje tvrave Donelson u Tenesiju. Tom prilikom
zarobljeno je 15 hiljada ljudi. Stanje na istonom frontu u Virginiji nije bilo dobro za Sjever.
Poto je bila odbijena druga ofanziva pod komandom junjacima naklonjenog generala Mak
Klelona sjeverna vojska je ostavila topove i komoru te se povukla prema Vaingtonu.
Grantovi i Batlerovi uspijesi bili su svedeni skoro na nulu, a Novi Orlean se opet naao
u rukama robovlasinika. Dana 3. Maja 1862.g Linkolnova vlada je objavila optu vojnu
obavezu u itavoj zemlji. Glavna masa republikanaca gledala je ne da se ukine robstvo nego
da se savez vrati na preanju osnovu. Farmersko krilo republikanske stranke trailo je da se
crnci oslobode, da se zemlja podjeli siromanim farmerima, da se zabrani prodaja farmerski
parcela i da se uklone iz vojske i vlade reakcionarni elementi.
Prelaz na revolucionarni rat se ispoljio na dvije vane socijalne mjere ukidanje
ropstva i ruenju agrarnog pitanja. Godine 1862 donijeta je uredba o dodjeljivanju zemlje po
kome je svako mogao dobiti parcelu zemlje pod odreenim sulovima.
Prelom u toku ratnih operacija
Godine 1863 zaprijetila je velika opasnost prijestolnici saveza. Glavnokomandujui
robovlasnike vojske, general Li, naredio je Deksonu da napadne na sjevernu vojsku koja je
bila rasporeene u Virdiniji i anstorvilu. Bitka kod anstorvila trajala je od 2 do 5 maja
1863.g.

Komadant sjeverne vojske Guker odbioje napad a u tom boju poginuo je Dekson, dok
je juna vojsa pretrpjela poraz. Iako poraen Li je odluio da krene brzim marem prema
sjeveru s ciljem da opustoi Merilend i Pensilvaniju. Linkoln je istovremeno naredio Gukeru
da krene prema sjeveru kako bi se njegova vojska nalazila izmeu generala Lija i Vaingtona.
U trodnevnoj bitci kod Gotersbila od 1 do 3 jula 1863.g general Mid je nanio poraz Liju pa se
ovaj povukao u Virdiniju.
Sa juga je stigla depea da je 4 jula general Grant zauzeo Viksburg te da je zatim po
drugi put zauzeo Novi Orlean. Sada je teritorija Juga bila presjeena na dvije povrine koje je
opkolila Saveznika vojska. Od tog trenutka su se junjaci poeli povlaiti.
Godine 1864. zavravao se Linkolnov prvi mandat. Na novim izborima ponovo je
pobijedio te je nastavio borbu protiv ropstva. Iste godine sjevernjaci usvajaju i novi
strategijski plan. Dana 16.11. 1864.g erman je sa vojskom poeo mar do prijestolnice
Dordije Atlante. Dok je erman napredovao u svom zadatku, general Grant je u maju
1864.g opsjeo prijestolnicu Konfederacije Rimond.
Li je jo jednom pokuao da zauzme Vaington ali je odbijen dok je ermanova i
Grantova arimija napadala preostale snage Konfederacije. Dana 03.aprila 1865.g zauzet je
Rimond a est dana kasnije Li se predao Grantu.
Rezultati graanskog rata
Rezultati pobjede Sjevera u graanskom ratu bio je uspostavljanje Saveza pod
vladavinom krupne buroazije Sjevera i Zapada. Pobjeda buroasko-demokratske revolucije
bila je u isti mah pobjeda amerikog kapitalizma u poljoprivredi. U toku rata ropstvo je
ukinuto revolucionarnim putem dok je znatan dio robovlasnikih latifundija ukinut.
Dolazi do breg razvoja kapitalizma koji je predstavljao jedan od preduslova da se
SAD krajem 19 vijeka pretvore u prvu industrijsku zemlju u svijetu, u veliku imperijalistiku
silu. Godine 1866 u SAD je osnovan Nacionalni radniki savez koji je odluio da se pripoji I
internacionali. Plantatori poto su ubili Linkolna poveli su estoku borbu protiv republikanske
buroazije Sjevera.
Borba je poela nakon to je za predsjednika doao Endrju Donson. On je u maju
1865.g objavio djelominu amnestiju za uesnike u kontrarevolucionarnoj pobuni. On je u
veini junih drava uveo od 1865-1866 godine crne kodekse s ciljem da se uspostavi
ropstvo. Zabranjeni su skupovi crnaca, u nekim zemljama zabranjeno im je da imaju zemlju,
brak izmeu crnkinje i bjelca je kanjavan itd.
Grantovo predsjednitvo (1869.-1872.)
Na predsjednikim izborima 1868.g birai su izabrali Granta, generala u graanskomr
atu. Za vrijeme Grantova predsjednitva podmiivanje, potkupljivanje, kraa dravnih
prihoda i pekulacija uzeli su velike razmjere. Obje stranke i republikanci i dekokrate trgovali
su mjestima u saveznoj vladi i u mjesnim organima vlasti.

Za Grantova predsjednitva republikanske stranke su pljakale Jug. Agenti su dolazili

na Jug pa su tamo dobijali mjesta u administraciji i zloupotrebama sa zemljom brzo sticali
velika imanja. Godine 1868 kongres je usvojio novu (14) izmjenu ustava po kojoj su crnci
dobili pravo glasa. Vojna diktatura u junim dravama ukinuta je tek kada je ovu ispravku
usvojila drava.
Politiko ureenje poslije graanskog rata
U doba graanskog rata od 1861 do 1865.g SAD su se faktiki bile raspale na dvije
drave. Posliej pobjede sjevera i savlaivanjem otpora plantatora na Jugu sve drave su
ponovo ule u savez. Naizad je uspostavljena federacija tj. savez suvjereih drava koji djele
vlast sa federalnom (centralnom) vladom.
Jedna od karakteristika amerikog ustava sastoji se u tome to je u njemu tano
pobrojano po kakvim pitanjima Kongres ima pravo da donosi zakone. Ako bi se pojavilo
pitanje koje nije predvieno ustavom, smatralo se da se tim pitanjem gazi ustav. Pravo
presude o tome da li je neki zakon zasnovan na ustavu bila je data Vrhovnom sudu od 9
lanova koji je na neodreeno vrijeme postavljao predsjednik u sporazumu sa senatom.
2. REVOLUCIJA U PANIJI 1820. G. I FRANCUSKA INTERVENCIJA 1823. G.
Prvi korak koji je uinio kralj Ferdinand VII po svom povratku u paniju 1814.g bilo
je ukidanje ustava iz 1812.g i ponovno zavoenje apsolutizma. Ukinute su sve liberalne
reforme koje su proveli kortesi od 1810. do 1813.g. Kao odgovor na tu u paniji su uslijedili
veliki protesti koji su zemlju doveli do potpunog ekonomskog i politikog zastoja te su
ubrzali odvajanje panskih kolonija u Americi.
Ve 1814.g general Mina je podigao ustanak u Navari koji je ipak brzo uguen, dok je
1815.g general Porle objelodanio ustav u Korunji, meutim nije naiao na podrku mjesnog
garnizona te je ubrzo pogubljen. Dana 01.01. 1820.g pukovnik Riego, koji se sa svojim
pukom nalazio na ostrvu Leonu objelodanio je ustav iz 1812.g te krenuo sa manjim odredom
u Andaluziji s ciljem da podigne itavu zemlju u borbu protiv apsolutizma. Meutim u tome
nije imao uspijeha te je morao da raspusti svoj odred.
Pod pritiskom ustanka u Madridu 09.marta 1820.g kralj je primoran da objavi kako e
ponovo biti uveden ustav iz 1812.g. Na taj nain vlast prelazi u ruke liberala, kortesi, koji su
ponovo sazvani, donose niz zakona protiv feudalizma i gospodarenja katolike crkve, ali
glavno pitanje koje se ticalo interesa graanskih masa, pitanje agrara, rijeeno je samo
djelomino.
Poetak graanske revolucije u paniji imao je svog odjeka na borbu protiv
apsolutizma u drugim zemljama. Tako je ubrzao izbijanje revolucije u Portugalu (1820), gdje
je takoe zaveden ustavni poredak. Naao je odjeka i u Italiji i Francuskoj. U Rusiji a vrijeme
nemira u Semjonskovome puku 1820.g moga se vidjeti uticaj revolucije u paniji itd.
Godine 1822 vlast u paniji prelazi iz ruku umjerenih liberala u ruke radikala. panska
revolucija nije imala graanski karakter, nego vie vojni, dinastiki i graansko liberalni
4

karakter. Slaba aktivnost narodnih masa je omoguila poraz revolucije im se ona sukobila sa
vojnim snagama svete alijanse.
U oktobru 1822.g u Veroni je otvoren kongres Svete alijanse upravo radi donoenja
odluke o mijeanju u unutranje poslove panije. Glavnu ulogu na kongresu imala je Rusija
pored koje je za organizovanu intervenciju u paniji bila i Austrija, Pruska i Francuska.
Veronski kongres je zakljuen 14. Decembra 1822.g poto je prihvaen manifest ruskog i
austrijskog kralja i pruskog cara, po kojem je osuena revolucija u paniji i revolucionarna
aktivnost u drugim zemljama.
Dana 05. Januara 1823.g u Madridu su primljene note Rusije, Austrije, Pruske i
Francuske kojima se traila, pod prijetnjom prekida diplomatskih odnosa, izmjena ustava koji
je bio na snazi u paniji i da se kralju Ferdinandu vrati njegova suvjerena vlast. panska vlada
je odgovorila da nee trpjeti nezakonito mijeanje stranih drava u njene unutranje poslove i
da nee odustati od svog ustava. Nakon ovoga diplomatski predstavnici naputaju Madrid te
je rat bio neizbjean.
Iste godine 07. Aprila Francuska vojska pod komandom vojvode od Anguelma ulazi
na prostor panije. panska vlast na elu sa umjerenim liberalima nije znala da organizuje
otpor te da za borbu mobilie velike narodne mase stanovnitva. Francuska cojska u svom
pohodu do Madrida nije naila skoro ni na kakav otpor tako da je Madrid zauzet 23. Maja.
Centar otpora postao je Kadiks, tamo su preli kortesi, tamo se nalazio i kralj koji je silom
odveden iz Madrida.
Tokom augusta zauzeta su utvrenja Trokadero i Sen Lui, a u septembru francuski
brodovi bombarduju Kadiks tako da je 01. Oktobra na zahtijev vojvode od Anguwlma
osloboen kralj Ferdinand i odveden u francuski logor a 04. Novembra 1823.g kapitulirala je i
Barcelona. Rat je zavren dok je graanska revolucija unitena.
3. SVETA ALIJANSA I REPUBLIKE LATINSKE AMERIKE
Poto je uguila revoluciju u paniji, Sveta alijansa je namjeravala da poalje
francusku vojsku kako bi uguila oslobodilaki pokret u bivim panskim kolonijama
Centralne i June Amerike koje su tamo obrazovale vie samostalnih republika ( Meksiko,
Argentina, Kolumbija itd.)
Francuska vlada bila je spremna da preuzme tu intervenciju, raunajui da e dobiti
nove kolonije. Ali osvajaki pohod protiv republika Latinske amerike, iji je glavni inicijator
bila Rusija, preduhitrile su vlade Engleske i SAD.
Naime, Engleska je bila prva meu evropskim dravama koja je priznala te republike i
tako dobila nova trita. Kada je engleski ministar vanjskih poslova Kaning zauzeo to mjesto
1822.g zaprijetio je Francuskoj napadom engleske flote. Sa svoje strane predsjednik SAD,
Monro; izjavio je da nee trpjeti mjeanje evropskih drava u amerike poslove (Amerika
Amerikancima). Francuska monarhija i Rusija koja joj je pruala podrku morale su se povui
iz daljih akcija te e to biti i prvi neuspijeh u politici Svete alijanse.
5

4. GRKI USTANAK
Godine 1821 izbio je ustanak Grka pritiv osmanske vlasti. Grci su u ovom periodu bili
najizraeniji u isticanju svog kulturnog i ekonomskog razvitka. Pojava elemenata kapitalizma
kao i veliki uticaj francuske graanske revolucije dali su podstreka ovom ustanku.
Grci su polagali velike nada u Beki kongres, meutim kada je odlukama kongresa
ona ostala u sastavu Osmanske vlasti, oni poinju pripreme za ustanak i svoje osloboenje.
Ustanak iz 1821.g organizovalo je tajno udruenje Heterija, koje je 1814.g godine osnovano
na jugu Rusije (Odesi). Ustanak je poeo u podunavskim kneevinama (Moldaviji i Vlakoj)
pod vodstvom Aleksandra Ipsilantija, meutim ve u junu je doivio potpuni poraz. Ipak
ustanak je zahvatio ire podruje Grke, tako da 1822.g narodna skuptina sa sjeditem u
Epidauru proglaava nezavisnost Grke.
Osmanska vlast odgovara surovim mjerama. Istambulski patrijarh zajedno sa drugim
episkopima je javno objeen. Poloaj grkih ustanika bio je otean i zbog razdora izmeu
njihove centralne vlade i mjesnih uprava. Ta borba dovesti e 1823.g i do graanskog rata koji
e trajati sve do 1825.
Iste godine stanje grkog ustanka je bilo beznadno. Ustanak je ugaen skoro u svim
aritima, osim u Moreji (Peloponezu), na ostrvima i u centralnoj Grkoj. Godine 1826.
Poloaj ustanika je jo vie otean dolaskom Ibrahim-pae iz Egipta, koji je uspio da zauzme
cijelo podruje Moreje.
Meutim, upravo u tom trenutku grkim ustanicima stiu podrke od pristalica iz
Engleske, Francuske i drugih drava. Kada je u pitanju Sveta alijansa, suprotnosti izmeu
interesa njenih lanica onemoguile su njihovo zajedniko istupanje u vezi grkog pitanja.
Rusija je prva pokrenula pitanje o istupanju u korist Grka. Naime, oni su eljeli iskoristiti
Grki ustanak kako bi doveli do daljeg slabljenja Osmanskog carstva i zauzeli Istambul. Tako
je 1821.g ruski izaslanik opozvan iz Osmanskog carstva. Meutim, poto su ustanici proglasili
svoju nacionalnu nezavisnost i usvojili liberalni ustav 1822.g, ruski car im je okrenuo lea.
Ovakav stav Rusije iskoristiti e Engleska. U tenji da sprijei izbijanje Rusije na
Sredozemno more, engleska vlada je teila da u nezavisnoj Grkoj obezbjedi sebi oslonac
protiv ruskih interesa. Austrija je podravala engleske planove jer se bojala ruskih zahtijeva
po pitanju Moldavije i Vlake.
Sve ovo je odgovaralo grcima tako da je 06. Juna 1827.g u Londonu potpisan sporazm
Engleske, Francuske i Rusije kojim se one obavezuju da e priznati nezavisnost Grke pod
sultanovom vlau. Meutim Osmansko carstvo je odbilo posredovanje velikih sila i odustalo
je od zakljuenja mirovnog sporazuma sa Grcima. Pokuaj da se osmanlije primoraju na
zaustavljanje ratnih operacija dovele su do bitke kod Navarina u kojoj je egipatsko
osmanska flota sasvim unitena od strane Francuske i Engleske flote (20.10.1827).
Navarinska bitka bila je odluujua za izhod borbe koju su vodili Grci. Jo prije bitke
skuptina u Trezenu je proglasila potpunu nezavisnost Grke. Za privremenog upravljaa
6

imenovan je Kapadostrija. Poraz koji e O.C doivjeti u ratu sa Rusijom nagnalo je sultana da
prizna nezavisnost Grke(jedrenskim mirom od 1829. g).
Na londonskoj konferenciji od 03. Februara 1830.g Grka je proglaena za nezavisnu
dravu. Ali u njen sastav nisu ule velike teritorije sa grkim stanovnitvom. Ostrvo Krit
ostalo je pod sultanovom vlau, kao i Epir i Tesalija. Jonska ostrva ostala su pod engleskim
protektoratom.
6. UJEDINJENJE ITALIJE
Poslije poraza revolucije iz 1848.g Italija je i dalje ostala rasparana. U sjevernoj Italiji
nalazili su se Austrijanci, u Rimu se osim austrijske nalazila, francuska i papin anajamnika
vicarska garda. Pedesetih godina u Italiji su osnovana udruenja sa ciljem ujedinjenja Italije.
Savez na ijem elu je bio Macini zalagao se za republiku. On je bez uspijeha 1852.g pokuao
da digne ustanak u Mantovi a 1853. u Milanu. Za ustanak se zalagao i Kavur koji je napustio
slubu u vojsci i otiao u Francusku i Englesku gdje je prouavao ustav.
Poslije revolucije iz 1848.g Kavur je poeo uvoditi nove poljoprivredne metode, kao
dobar govorni istakao se u turinskom parlamentu. Njegova glavna politika ideja bila je
ujedinjenje cijele Italije pod vodstvom sarinske dinastije uz pomo velikih sila. Ako zamjenu
za pomo u osloboenju italijanskih oblasti Lombardije i Venecije, od austrijske vlasti
Napoleon III je traio Savoju i Nicu. Tako je 1858.g na sastanku Kavura i Napoleona rijeeno
pitanje o ratu a Kavur se obavezao da e predati Nicu i Savoju.
Rat iz 1859.
Napoleon III objavljuje rat Aurstiji a u aprilu 1859. godine udruena vojska francuske
i Sardinije odnijela je pobjedi ko Maente i Soferina (24 juna). U ratu je uestvovao i
Garibaldi sa svojim dobrovoljcima. Pobjede kod Maente i Soferina bile su signal za ustanak
protiv asutrijske vladavine.
Ipak mogunost ujedinjenja svih italijanskih dravica i obrazovanje Italije koja bi
mogla postatu suparnica Francuske plaili su Napoleona III. Tako se on tajno sastao sa
austrijskim carem Franjom Josipom (11. Jula 1859.) i zakljuili su mir. Francuska je dobila
Savoju i Nici te istupila iz rata ne ispunivi obavezu oslobaanja Lombardije i Venecije.
Poslije rata Venecija i utvrenja u sjevernoj Italiji ostala su u rukama Austrije.
Napuljska kraljevina je ostala pod vlau Burbona a Rim pod papinom vlau. Pijemontu su
dodane Lombardija i centralne talijanske oblasti. Godinu dana kasnije napravljen je veliki
korak ka ujedinjenju jer je iz Napuljske kraljevine otjerana burbonska dinastija.
Trei rat za ujedinjenje
Godine 1860. na Siciliji su izbile seljake bune, a u Palermu je dat signal za opti
ustanak. Garibaldi je 05. Maja zauzeo 2 broda te se uputio prema Siciliji. Iskrcao se u Marsali
gdje mu prilazi veliki broj seljaka nakon ega on odnosi pobjedu nad burbonskom vojskom i
oslobaa cijelo ostrvo.
7

Nakon ovoga Garibaldi odlazi u Napulj gdje je doekan sa velikim uzbuenjem.

Garibaldi je postao diktator June Italije. U to vrijeme Macini je najavljivao proglaenje
republike ali Garibaldi nije dovoljno razumio politika pitanja te je podlegao politici
sardinske buroazije koja je izjavila da prilazi narodnom pokretu. Garibaldi je pristao da se
odrekne diktature i da sprovede plebiscit kojeg su u Napuljskoj kraljevini provodili sardinski
agenti te se zavrio pripajanjem Pijemontu.
Tako je 1861.g bila ujedinjena cijela Italija osim Mletake oblasti i Rima. Garibaldi je
1862.g napravio ekspediciju sa ciljem da zauzme Rim ali ga je zadrala vojska Vitora
Emanuela. Garibaldi je protjeran na ostrvo Kapreru. Ipak kada je 1866.g Pruska napala
Austriju u borbi aktivno uestvuje i italijanska vlada tako da je Garibaldiju doputeno da se
vrati iz prognanstva te je imao velikih uspijeha u borbi sa Austrijancima.
Rat se zavrio pobjedom Pruske, Austrija je Predala Mletaku Napoleonu III a on je
predao Italijanskoj kraljevini. Garibaldi je 1867.g pokuao opet da zauzme Rim ali su ga
porazili papini najamnici i francuska vojska.
7. FEUDALNO-APSOLUTISTIKA REAKCIJA U NJEMAKOJ
NAPOLEONOVIH RATOVA (Meternihov program 1815.-1848)

POSLIJE

Na ostacima svete Rimske imperije ponikla je u njemakom narodu federacija dravaNjemaki savez. U sastavu Njemakog saveza ulo je 38 odvojenih drava, ali jedinstvo je jo
uvijek bilo daleko. Organizator Svete Alijanse Meternih je preko austrijskog predstavnika u
Frankfurtskoj skuptini, postao gospodar cijele Njemake. Meternihova politika se svodila na
uguivanje svake slobodne misli. Oslanjajui se na meternihovu potporu, njemake vojvode i
kneevi su u svojim zemljama uspostavili apsolutistiki reim.
U dravama june zapadne Njemake koje su bile pod jakim uticajem Francuske
revolucije, su uvedeni cenzovni ustavi sa dvodomnim sistemom vlasti, ali bez odgovornosti
ministra pred domovima. Glavnu ulogu u tim domovima imali su plemiki poslanici.
Zategnuto stanje je vladalo i u Prusiji. Fridrih Vilhelem III nije ni pomiljao da ispuni
obeanje iz 1815.g o sazivu narodnog predstavnitva.
Jedino to je uinio bio je saziv pokrajinskih landstaga. U sastav tih pokrajinskih
skuptina uglavnom su ulazili plemii. Jaanje reakcije u prusiji se odrazilo na poloaj
seljaka. Prirodna posljedica uvrivanja reakcije je ogranienje agrarnog zakonodavstva.
U njemakoj se moglo zapaziti jaanje demokratskog pokreta. Centar studentskog
pokreta postala je Jena. Na inicijativu jenskih studenata 17. Augusta 1817.g prireena je
sveanost na dan jubileja reformacije i godinjice bitke kod Lajpciga. Sveanost e se
pretvoriti u protest protiv vlade.
Ovakvo istupanje je uznemirilo Meterniha. Godine 1819 odran je sastanak vladara u
Karlobadu gdje su doneene odluke protiv naruilaca mira (karlobadske odluke). Na osnovu
ovih odluka predavanja na univerzitetima su podvrgnuta strogom dravnom nadzoru a
sloboda tampe je ograniena.
8

9. OSMANSKO AUSTRIJSKI RAT 1877.-1878. (SANSTEFANSKI MIR)

Istono pitanje ponovno se aktualizira ustankom u BiH 1875. g. Kako sredinja vlast u
Carigradu nije uspjela obuzdati samovolju spahija, begova i dravnih inovnika, pogorava se
poloaj seljaka, posebno nemuslimana, osobito nakon nerodne 1874. g. kada je zavladala
glad. Pritisnuti obvezama i obespravljeni, seljaci se 1875. g. bune, a buna se uskoro pretvara u
ustanak. Ustanak diu Hrvati na podruju mjesta Gabele uz Neretvu. Velike europske drave,
ali i male balkanske dravice (Srbija i Crna Gora) nastoje ustanak iskoristiti za svoje interese.
Rusija se na raun O.C nastoji proiriti na Balkan i osigurati davni san izlazak na
Sredozemlje. Austro-Ugarska pak turskim posjedima na Balkanu eli nadoknaditi izgubljeni u
ratovima s Italijom i Pruskom, dok VB i FRA nastoje sauvati svoje pozicije. Balkanske
drave tee potpunom osamostaljenju od OC, dok se Srbija eli jo i proiriti teritorijalno na
raun svojih susjeda, posebno BiH. 1876. g. stoga Srbija i Crna Gora objavljuju rat OC uz
izliku pomou ustanicima.
Srbija je u ratu bila poraena, ali se 1877. na zahtjev Rusije ponovno ukljuuje u rat.
Ruska vojska je preko Bugarske uspjeno prodirala prema Carigradu (osvojili su Sofiju i
Edirne). Turci su pred porazom zatraili primirje u San Stefanu 1878. g. Mirom u San Stefanu
1878. g. Turska je morala pristati na osnivanje Velike Bugarske (od istone Trakije do
Albanije s dijelom Makedonije i Srbije). Tim mirom priznata je nezavisnost Srbije, Crne Gore
i Rumunjske, a Rusija se teritorijalno proirila u Besarabiji i Aziji. Odredbe mira nisu
odgovarale europskim velikim silama, pa se saziva Berlinski kongres koji je trebao revidirati
Sanstefanski mir. Potvrena je nezavisnost Srbije, Crne Gore i Rumunjske, a umjesto Velike
Bugarske uspostavljena je Kneevina Bugarska i autonomna Istona Rumelija u sastavu
Turske.
Ostali teritoriji Velike Bugarske vraeni su Turskoj. Austro-Ugarska je dobila pravo
okupacije BiH, gdje je trebala provesti reforme. Srbija se 1881. tajnim trgovinskim
sporazumom s A-U odrekla tenji prema BiH i ograniila se na teritorijalni irenje na jugu.
Time je bilo zakljueno kratkotrajno saveznitvo A-U i Srbije, koje je trajalo do ruenje
dinastije Obrenovia 1903. i dolaska Karaorevia, kada Srbija mijenja svoj oslonac prema
Rusiji.
10. VELIKA ISTONA KRIZA
Pod istonim pitanjem podrazumijeva se opstanak OC koje se postavljalo u 19. st.
Brojne europske drave bile su zainteresirane za teritorij Turske, ponajvie VB, RU, FRA i
HM, a kasnije i drave koje su nastale unutar OC kao Srbija, Crna Gora, Grka i kasnije
Bugarska i Rumunjska.
Istono pitanje poelo se rjeavati ratovima. Najistaknutiji njihov pokreta bila je
Rusija, koja nastoji zagospodariti Crnim morem i dobiti slobodan izlaz na Sredozemlje, te
stei odluujui utjecaj na Balkanu. Nakon rusko-turskog rata 1768-1774. Rusija je dobila
pravo slobodne plovidbe Crnim morem i pravo prolaska trgovakih brodova kroz tjesnace, te
pravo zatite pravoslavnog stanovnitva u OC. Krajem 18. st. najvei takmac Rusiji u
rjeavanju istonog pitanja je Francuska (Napoleon zauzima Maltu, dio Sirije, Egipat, ali je
njegovu flotu porazila VB kod Abukira 1789.).
Do kraja 18. st. Rusija je oduzela OC Krim i cijelu sjevernu crnomorsku obalu.
Istono pitanje aktualizira se nakon Bekog kongresa u grkom ustanku i srpskim ustancima.
Za vrijeme napada egipatskog vezira Muhamed-Alija na Carigrad 1833. g. Sultanu pomae
9

Rusija, koja u Carigrad iskrcava svoje jedinice. No Francuzi i Britanci inzistiraju da Rusi
napuste Carigrad, to je i ostvareno. OC je pristalo Rusima ipak dati pravo prolaza ratnim
brodovima kroz tjesnace i to pravo ograniiti samo na njih.
Nova etapa u rjeavanju istonog pitanja pokrenuta je ponovno ustankom egipatskog
vezira Muhamed-Alija 1839. g. Turskoj stiu u pomo Rusija i VB, a kasnije i FRA. Nakon
poraza Muhamed-Alija u Londonu je 1841. g. dogovoreno da Turska zabrani prolaz svim
ratnim brodovima kroz tjesnace. Od 1844. u diplomaciji se sve vie za Tursku upotrebljava
naziv "bolesnik na Bosporu" (Nikola I. u posjetu Viktoriji).
12. SVETA ALIJANSA
U Parizu je 26. Septembra 1815.g zakljuen ugovor o savezu izmeu ruskog i
austrijskog cara i pruskog kralja koji je nazvan Svetom Alijansom. Ta alijansa do koje je dolo
na inicijativu ruskog cara Aleksandra I imala je za cilj uzajamnu pomo evropskih monarha
radi odranja odredbi iz 1815.g i protiv borbi sa revolucionarnim pokretima bilo gdje i kada bi
se god pojavio.
Svetoj alijansi su se pridruili gotovo svi evropski vladari. Meutim, odluujuu ulogu
u njoj imala je Rusija, koja je nastojala da se uplete u sva tadanja evropska deavanja.
Zavrne odredbe o svetoj alijansi su doneene na njenom prvom kongresu u Ahenu 1818.g.
Ahenski kongres je doni odluku o prestanku strane okupacije Francuske, koja je u to vrijeme
isplatila obaveze koje su joj bile nametnute po parikom ugovoru o miru iz 1815.g
Prvu primjenu kontrarevolucionarnih principa Svete alijanse predstavljale su odluke
doneene na konferenciji opunemoenih njemakih drava u Karlsbadu 1819.g odluke su bile
uperene protiv liberalnog pokreta i dovele su do zavoenja opte cenzure i do obrazovanja
opteg komiteta za borbu protiv demagogije.
U austrijskom gradu Tropau je 20. Oktobra 1820 godine otvoren drugi kongres svete
alijanse koji je okonan 1821.g u Ljubljani. Ovaj kongres je bio sazvan rad preduzimanja
mjera protiv graanske revolucije koja je izbila 1820.g u Napulju i koja je natjerala kralja
Ferdinanda VI da donese ustav. Bez obzira na proteste Engleske i Francuske, kongres je donio
odluku o mijeanju u unutranje poslove Napuljske Kraljevine. U martu 1821.g austrijska
vojska je ula u Napulj i uspostavila je raniji apsolutistiki reim.
13. KRIMSKI RAT
Nezadovoljna rjeavanjem istonog pitanja Rusija ponovno pokree to pitanje,
obnavljajui zahtjev o osiguravanju prava kranskog klera u svetim mjestima koja su bila u
sastavu OC. Iako je sultan popustio Rusiji, ona mu je objavila rat 1853. g. Rusi su zauzeli
Vlaku i Moldaviju, a admiral Stepanovi-Nahimov porazio je tursku flotu kod Sinope.
Ponovno, bojei se ruske prevlasti u rjeavanju istonog pitanja, OC se pridruuju VB i FRA,
objavljujui 1854. g. rat Rusiji.
Borbe su se vodile na Krimu, a najea je bila za Sevastopolj kojeg je opkolilo
1000000 vojnika. Opsada je trajala 11 mjeseci i na kraju je Rusija morala kapitulirati i
napustiti Vlaku i Moldaviju. Mirom u Parizu 1856. g. Rusija se odrekla prava na Carigrad i
izgubila je pravo da na obalama Crnog mora podue utvrde. Izgubila je i dio Besarabije.
10

Godine 1859. dolo je do unije dviju kneevine Moldavije i Vlake izborom moldavskog
kneza Cuze za vladara. Time je stvorena jedinstvena rumunjska drava koju 1861. priznaje
OC i europske sile.
Parikim mirom Rusija gubi utjecaj na Dunavu, tjesnacima i Balkanu, a Crno more
proglaeno je neutralnim. Tjesnaci se zatvaraju za ratne flote svih zemalja, dok su FRA i VB
dobile pravo kontrole turske banke. Turski dravni dug iznosio je 1874. g. 5 milijardi zlatnih
franaka. Strane banke dobile su u zalog prikupljanje daa vazalnih drava, carine i monopol
duhana i soli. U Carstvu se sve vie formira oporba sultanu koju vode mladoturci
(inteligencija kolovana na zapadu, asnici i trgovci) koji trae uvoenje liberalnih reformi i
demokratski parlamentarizam. Voa ima je Midhat-paa. Mladoturci su 1876. svrgnuli
Abdulaziza i postavili Abdulhamida II. na vlast. On je 1876. proglasio Ustav, no ve ga je
1878. ukinuo i zavladao apsolutistiki.
14. TAJNI SPORAZUM U BUDIMPETI 1877.G
Budimpetanska konvencija, tajni ugovor izmeu Rusije i Austro-Ugarske iz 1877,
kojim se odreuje stav obiju zemalja glede predstojeeg rusko-turskog rata. Austro-Ugarska je
obeala neutralnost i ometanje u sluaju stranog upletanja u rat protiv Rusije; zauzvrat je
dobila odrijeene ruke za okupaciju BiH. Ugovor je ostao u tajnosti do 1917.
15. AUSTROUGARSKO NACIONALNO PITANNJE
Austrougarska je bila mnogonacionalna drava. Bila je to graanska drava u kojoj je
bilo puno ostataka feudalizma. Klasne suprotnosti potencirane su nacionalnim suprotnostima.
Krupno graanstvo je uglavnom bilo njemaka, a takoe i zemljoposjednika aristokracija. U
Galiciji su aristokrate bili Poljaci. Seljaci su uglavnom bili tlaeni dio stanovnitva.
Kapitalizam je pojaavao nacionalno pitanje.
Borba se vodila izmeu vladajui klasa i potinjenih nacija. Borbu su obino vodi ili
gradska sitna buroazijan protiv krupne buroazije gospodaree nacije. U vladajuim klasama
njemake narodnosti postojalo je suparnitvo izmeu buroazije i aristokrata. Aristokrati su
odravali prisne veze sa katolikom crkvom iji uticaj je bio velik.
16. GARIBALDIJEVA EKSPEDICIJA NA SICILIJU
Godine 1860. godine isplovio je Giuseppe Garibaldi na misiju ujedinjenja prema
junoj Italiji. Zajedno sa svojim suborcima, koje su nazivali Tisua (tal. I Mille), jer ih je
bilo neto vie od 1,000, isplovio je Garibaldi iz Genove na jug. Tu Garibaldijevu ekspediciju
u Italiji nazivaju i Ekspedicijom tisue (tal. Spedizione dei Mille).
Nakon vie dana plovidbe Garibaldi i njegovi suborci prispjeli su na Siciliju, a iskrcali
su se 11. svibnja u Marsali, najzapadnijoj luci na Siciliji. Marsala se nalazi na stratekom
poloaju na isturenom rtu, a doslovno ini najzapadniju toku Sicilije, najveeg otoka u
cijelom Sredozemlju. Po Marsali je ime dobila i jedna vrsta desertnog vina.
Garibaldijeva je ekspedicija bila uspjena. Njegovi su ljudi zauzeli otok pa se Garibaldi
proglasio ak i diktatorom Sicilije (u ime kralja iz savojske dinastije, dodue). Zatim je
zauzet i ostatak june Italije, to je u konanici dovelo do talijanskog ujedinjenja.
17. UZEPE GARIBALDI
U mladosti je bio mornar. Dok je sluio vojni rok (1833. - 1834.) u
mornarici Kraljevine Sardinije i Pijemonta potpao je pod utjecajGiuseppea Mazzinija,
11

predvodnika talijanskog nacionalizma, i postao pripadnik drutva Mlada Italija. Poslije

neuspjele oruane pobune uSavoji 1834. godine kada je osuen na smrtnu kaznu bjei u Junu
Ameriku gdje se bori za nezavisnost Brazila. Sudjelovao je i uurugvajsko-argentinskom
ratu na strani Urugvaja. U poetku je zapovijedao urugvajskom mornaricom da bi kasnije
postao zapovijednik Talijanske legije u Montevideu. U tim borbama stekao je svjetsku slavu.
U domovinu se vraa u travnju 1848. kako bi sudjelovao u borbi za nezavisnost Italije
i ratu protiv Austrije. Borbe protiv Austrijanaca uMilanu i protiv francuskih snaga
kod Rima 1849. za Rimsku republiku donijele su mu nacionalnu slavu. Ipak 1849. godine kod
Rima je natjeran na povlaenje kroz sredinju Italiju. U tom povlaenju poginula je Anita njegova supruga i suborac. Poslije pada Rimske republike doao je u pomo Veneciji s 4.000
dobrovoljaca. No, monarhisti su ga uhitili i prognali. Garibaldi je raspustio svoju vojsku i
potraio utoite prvo u sjevernoj Africi, potom u Sjedinjenim Dravama, a nakon toga
u Peruu. Junak dva svijeta - kako su ga zvali nije se mogao vratiti u Italiju sve do 1854.
godine.
Godine 1854. pomogao je Pijemontu u ratu protiv Austrije, predvodei dobrovljake
jedinice. U tim ratnim sukobima njegove snage zauzele su mjesta Varese i Como. U svibnju
1860. Garibaldi izvodi svoj najvei poduhvat i legendarni pohod: osvajanje Sicilije i Napulja.
Ovoga puta nije imao vladinu podrku, ali premijer Cavour i kralj Viktor Emanuel II. nisu se
usudili zaustaviti popularnoga junaka. Kralj i premijer bili su mu spremni pomoi, ali samo
pod uvjetom da se poduhvat pokae uspjenim. Dana 6. svibnja s 1.000 crvenih koulja
(pripadnika Gaibaldijevih dobrovoljakih snaga) ulazi u mjesto Marsala na Siciliji, a 11.
svibnja Garibaldi se proglasio diktatorom Siclije u ime kralja Victora Emmanuela II. U bici
kod Clatafimija 30. svibnja njegove gerilske snage porazile su regularnu vojsku napuljskoga
kralja. Nakon osvajanja Palerma premijer Cavour odluio je Garibaldiju pruiti pomo, ali tek
tajnu pomo.
Nakon osvajanja Sicilije prelazi na kontinentalni dio Italije i 7. rujna 1860. trijumfalno
ulazi u Napulj. Tad uvodi politike reforme, dijeli zemlju seljacima ali umjesto proglaavanja
republike dobrovoljno ustupa vlast monarhistima u uvjerenju kako e Savojska
dinastija ujediniti Italiju. Meutim njegova vojska je rasputena, a on udaljen na
otoi Caprera. No, Garibaldi nije prestao s borbom. Godine 1862. i 1867. u nekoliko navrata
pokuava zauzeti Rim i osloboditi ga papinske vlasti. U prvom je pokuaju ranjen, a u oba
uhien. U prvom pokuaju 1862. talijanska vlada morala je zaustaviti Garibaldija u strahu od
meunarodnih posljedica koje bi uslijedile nakon svrgavanja papinske vlasti. Sudjeluje i
ufrancusko-pruskom ratu (1870. - 1871.) kada predvodi skupinu dobrovoljaca (u kojoj su bili
i njegova dva sina) koji podravaju novu francusku republiku.
Garibaldi pozdravlja Pariku komunu, a u odsutnosti izbaran je za lana CK parike
Narodne garde. U Rim se vraa 1871. godine. Razoaran u politiku, proglasio se socijalistom.
Preminuo je 1882. godine u mjestu Caprera, na istotimenom otoiu u 75-oj godini ivota.
Danas se svi povjesniari slau da bez Garibaldijeve podrke ne bi bilo mogue ujedinjenje
Italije. Daroviti lider i ovjek iz naroda puno je bolje od Cavoura i Mazzinija znao kako
okupiti mase. U spomen na njega mnoge revolucionarne jedinice u panjolskom graanskom
ratu, talijanskom pokretu otpora i hrvatskom NOP-u (1941. - 1945.) nosile su Garibaldijevo
ime.
18. SPORAZUM IZ 1876.G U RAJHTATU
U uslovima dubokog vojnog poraza, srpsko je nacionalno piptanje dalje zavisilo od
sporazuma velikih sila. Na prvom mestu su se pokuale da sporazumeju Rusija i
12

Austrougarska. Jedan nacrt sporazuma je napravljen u razgovoru ruskog i austrijskog cara u

vozu izmeu Berlina i Rajhtata 8. jula 1876. Po tom sporazumu Srbija je dobijala mali
komad zemlje u pravcu reke Lima, Crna Gora jedan deo istone Hercegovine i izlaz na more
kod Spia. Kako je sporazum sainjen usmeno i u ruskoj verziji predviao znatno
nepovoljnija reenja za Austrougarsku, konani je sporazum postignut u Budimpeti 15.
januara 1877. (Budimpetanske konvencije).
19. BITKA KOD KUSTOCE
Bitka kod Kustoce voena je 23-25. jula 1848. godine izmeu vojske Austrijskog
carstva sa jedne i vojske Sardinije sa druge strane. Dio je Italijanskih ratova za nezavisnost, a
zavrena je pobjedom Austrijanaca. Poslije zauzea Vience i dobijenih pojaanja, austrijski
feldmaral Radecki je 22. jula ponovo krenuo u ofanzivu. Sardinska vojska pod
kraljem Karlom Albertom je sredinom jula bila razvuena od Governola do Rivolija. etiri
divizije pod generalom Bavom stajale su pred Mantovom; 2. korpus pod generalom De
Sonacom kod Somakampanje; konjica i Toskanci juno od Vilafranke, a lombardijske trupe na
predjelima Mina. Sardinska vojska brojala je ukupno oko 77.000 ljudi.
Radecki je rijeio da probije neprijateljsku sredinu kod Sone i Somakampanje.
Austrijanci su 23. jula kod ovih mjesta udarili na dijelove sardinskog 2. korpusa. De Sonac je
svoj korpus poveo na desnu obalu Mina. Austrijski 2. korpus je uvee bio kod Kastelnuova,
1. korpus u prostoru Oliozi, Salionce, Kustoca, a 1. rezervni korpus generala Vohera kod San
ora. Austrijska brigada generala Zimbena novoobrazovanog 4. korpusa stigla je sa
jugoistoka u Butapijetru.
Radecki je namjeravao da nastavi proboj i da sa 2. korpusom pree Mino, a 1. korpus
da titi juni blok. Na drugoj strani, sardinski 1. korpus nije preao Mino da bi se spojio sa 2.
korpusom, pa je kralj kod Vilafranke prikupio 4 brigade i konjiku diviziju da bi napao
neprijatelja. Sardinski napad od Vilafranke prema visovima Kustoca-Somakampanja 24. jula
pogodio je brigadu Zimben, koja je od Butapijetre nastavila mar prema sjeveroistoku.
Uvee su Sardinci bili za leima austrijskih glavnih snaga. U meuvremenu je Radecki
24. jula kod Salionca forsirao Mino i prebacio ukupno etiri brigade 1. i 1. rezervnog
korpusa na zapadnu obalu. One su se osigurale prema Peskijeri i pole za sardinskim 2.
korpusom koji je sa glavninom krenuo prema Volti. Ostale brigade austrijskog 1. i 1.
rezervnog korpusa bile su 24. jula uvee u Valeu i Olioziju. Armija Radeckog se dakle
nalazila na objema obalama Mina, ali u jednoj grupi, dok je sardinska bila austrijskom
armijom pocjepana na dva dijela, a trei se nalazio kod Mantove.
Uspjehom Sardinaca protiv brigade Zimben austrijska armija je ugroena s boka i
lea, a veza sa Veronom bila je u opasnosti. Radecki je oekivao da e poraz sardinskog 2.
korpusa privui ostale sardinske snage da se povuku na zapadnu obalu Mina. Meutim, kralj
je preduzeo uspjean protivudar i Radecki je odustao od nadiranja prema zapadu.
Zadravajui osvojene dijelove preko Mina, rijeio je da sa glavninom napadne protivnika
kod Kustoce i Somakampanje. Karlo Albert, neznajui nita o dogaajima na Minu zapadno
od njega, rijeio je da idueg dana nastavi napad u bok i lea Austrijanaca. Na pojaanja nije

13

mogao raunati. Svoju rezervu ostavio je u Vilafranki, a 1. korpus je trebalo da nastupa prema
Valeu.
Ove obostrane odluke dovele su 25. jula do nastavka bitke. Sardinske brigade koje su
napadale na liniju Valeo-Kustoca-Somakampanja baene su ubrzo u odbranu. Austrijanci,
zatim, prelaze u napad. Uzdrmali su cijeli sardinski front. Sardinci se povlae u toku noi.
Gubici: Austrijanci: 2838, Sardinci 1139 ljudi. Vei gubici Austrijanaca objanjavaju se
porazom brigade Zimben.
20. JEDRENSKI MIR
Mir u Jedrenima bio je ugovor kojim je okonan Rusko-Osmanski rat 1828.-1829.
Ugovor je potpisan 14. septembra 1829. u Drinopolju (Jedrenu, Odrinu, Adrianopolu). S ruske
strane potpisnici su bili Aleksej Orlov i Fjodor Palen, a s Osmanske Mehmed Sadik i beg
Abdul Kadir. Ugovor je imao 16 taka.
Njime je okonana ruska vojna intervencija protiv O.C.[1] Loa osmanska uprava i
grubo nasilje tjerali su Bugare u Bugarskoj na bijeg iz gradova i sela u nepristupane planine.
Prema ugovoru je Osmansko carstvo moralo Rusiji dati deltu Dunava, a Rusija je vratila
gradove Ahalcihe i Ahalkalaki, kao i dio obale Crnog mora od delte rijeke Kuban. Rusiji je
priznato pravo na dio Gruzije s Imeretijom, Mingrelijom i Gurijom te dio Armenije, kanati
Erevan i Nahievan, koje je Sultan ustupio Perziji ugovorom iz Turkmanana godinu dana
ranije.
Ugovorom je O.C takoer morala dozvoliti ruskim graanima pravo slobodne trgovine
na svom teritoriju. Plovidba Dardanelima i Bosporom otvorena je svim trgovakim
brodovima. Turska je morala isplatiti Rusiji u roku od 18 mjeseci svotu od 1,5 milijuna
nizozemskih guldena, na ime ratne odtete.
Sultan je takoer morao dati autonomiju Srbiji i kneevinama Moldaviji i Vlakoj,
koje su formalno ostale pod O.C, ali je Sultan morao jamiti njihov napredak i punu slobodu
trgovine. Ruska vojska je ostala u Moldaviji i Vlakoj kako bi nadgledala proces reformi. O.C
se takoer obvezala dati autonomiju Grkoj.
21. OPSADA SEVASTOPOLJA
Saveznika strana je poela stavljati teite opsade Sevastopolja na desni bok, protiv
utvrde kod Malakova. U martu, francuske snage su se borile kod utvrde Mamelon, na brijegu
ispred Malakova. Nekoliko sedmica borbe doveo je do malo promjena na bojitu, tako da je
Mamelon ostao u ruskom vlasnitvu.
U aprilu 1855., saveznici su otpoeli drugo bombardiranje, zbog ega je nastao dvoboj
sa ruskim topovima, ali nije bilo kopnene bitke. Dana 24.5. 1855., ezdeset brodova sa 7.000
francuskih, 5.000 turskih i 3.000 britanskih vojnika pokrenulo je napad na Ker, istono od
Sevastopolja kako bi otvorili drugo bojite na Krimu i presjekli ruske linije zaliha. Iako su se
saveznici uspjeno iskrcali na kopno, napravili su jako malo napretka nakon toga. U junu je
uslijedilo tree bombardiranje i uspjeni napad na Mamelon, ali je juri na Malakov podbacio
14

uz teke gubitke. Tijekom tog razdoblja, komandir garnizona, admiral Pavel Nakimov, je
ubijen 30.6. 1855.
U augustu, ruske snage su opet napale bazu kod Balaklave. Bitka kod rijeke orne bila
je poraz za Ruse, koji su pretrpjeli teke gubitke. Septembar je oznaio posljednji juri. 5.9.
jo jedno francusko bombardiranje, esto po redu, pratio je francuski juri 8.9. te rezultirao
zauzimanjem Malakova od Francuza i raspadom ruske odbrane. Britanci su osvojili Veliki
Redan, juno od Sevastopolja. Grad je pao 9.9. 1855. nakon opsade duge godinu dana. Nakon
toga, obje strane su bile iscrpljene, te vie nije bilo vojnih operacija na Krimu sve do zime.
22. REFORME DINASTIJE MEDI U JAPANU
Godine 1867. na vlast dolazi Princ Mutsuhito koji uzima ime Meiji, to znai
Prosvjetljena vladavina. U isto vrijeme formira se grupa sposobnih i odlunih ljudi koji ele
reformirati zemlju tako da ona u svakom pogledu bude ravnopravna zapadnim silama.
Slijedee godine sa vlasti je skinut Tokugawa ogunat koji je vladao od poetka 17 stoljea.
Njihovi ciljevi su u principu bili isti, meutim nain njihovog ostvarnja je bio razliit.
Razlika se vidi u sloganima koji je uzeo Tokugawa ogunat: Potuj Cara, i izbaci Barbare.
i Car Meiji: Civilizacija i prosvjetljenje. Pripadnici Tokugawa ogunata bili su vrlo
agresivni i eljeli su odmah stupiti u rat sa zapadom, dok se grupa Meiji oligarha zalagala sa
snaenje zemlje, i tek onda suprostavljanje zapadu. Iste godine Car se iz Kyota gdje je bio
dran kao u zlatnom kavezu u prijstolnicu Edo, koji je preimenovan u Tokio.
Odmah sa dolaskom Meiji oligarhije na vlast poinju drastine reforme. Organizirana
je jedinstvena vojska sa vojnom obavezom svih graana. Samurajima je zabranjeno noenje
maa, te je cijeli njihov stale bio ukinut, za uzvrat su dobili neku vrstu dravnih obveznica.
Feudalci daimiyo bili su prisiljeni predati zemlju dravi koja provodi agrarnu reformu.
Dravna uprava je organizirana u sustav prefektura koji omoguava veu kontrolu centralne
vlasti. Posebno je poticano oboavanje Cara u skladu sa Shinto filozofijom koja se izrazito
promovira. Prije su seljaci bili prvotno lojalni svom daimiyo feudalcu, pa tek onda caru. Car
tada dolazi na prvo mjesto.
Godine 1871. iz Japana je krenula diplomatska misija na elu koje je bio Tomomi
Iwakura. Cilj joj je bio prouavanje zapadnih zemalja i revizija nametnutih ugovora
pregovaranjem. Ljudi iz misije na zapadu su prouavali sve od: policijskog sustava,
zdravstvene zatite, pa sve do trivijalnih stvari poput zoolokih vrtova. U svakoj zemlji ostalo
je po nekoliko studenata koji su izuavali: tehnologiju, modernu vojnu vjetinu, medicinu ,
itd. Misija se u Japan vratila 1873. ugovori nisu revidirani, ali su steena mnoga iskustva, koja
su ljudi iz misije na visokim poloajima u Japanu koristili u budunosti. Tih godina zaposleno
je oko 2000 zapadnjaka koji pomau u izgradnjih prvih eljeznica, telegrafa, brodogradilita.
Od tadanje Pruske uzeta je vojna organizacija i taktika, od Britanije organizacija
mornarice,trgovake flote i eljeznice, od Francuske bankarski sustav.
Godine 1874 organizacija vojske se relativno ustabilila, te je Japan pod vlast gotovo
potiho stavio sjeverni otok Hokaido koji je do tada bio izvan dosega centralne vlasti i na
15

kojem je bila druga etnika grupa tzv. Ainu, te otoke Okinawu i Ryuku. Sa Rusijom su se
dogovorili oko raspodjele teritorija tako da je Rusija dobila Sahalin, a Japan Kurilske otoke.
Hokaido je bio posebno vaan zbog mogunosti razvoja intenzivne poljoprivrede i drvne
industrije.
Korea je u to doba bila polu-nezavisna drava sa vazalnim ugovorom koji ju je vezao
za Kinu. 1875. g. izmeu Japana i Kine dolazi do sukoba oko tog podruja. Sukob se zavrava
mirno, poputanjem Kine. Japan je dobio pravo da Koreu prizna kao nezavisnu dravu. Dobio
je i trgovinski ugovor slian onim koji koje i sam trebao prije potpisati za zapadnim silama.
Tokom sukoba jedna je frakcija u vojsci zagovarala vojnu intervenciju, meutim bili su
sprijeeni. U to vrijeme vojska jo nije bila spremna za takav pothvat, tako da bi ishod bio
neizvjesan.
Sve vrijeme unutar zemlje raste nezadovoljstvo jednog dijela samuraja koji su
nezadovoljni stanjem i reformama koje provodi Meiji oligarhija. Velik dio njih nenaviknut na
novi poloaj je potroio svu novanu podrku koju im je vlada pruala. Tako se stvorio jedan
sloj prije ponosnih ratnika koji je ivio u potpunom siromatvu. Seljacima opet nije bila jasna
njihova uloga u vojsci, poto je prije ratnika vjetina bila iskljuivo povezana sa
samurajskom kastom.
Kruila je pria da novaenje u vojsku odnosno porez u krvi kako se to onda zvalo
slui zapravo za podmazivanje telegrafskih stupova krvlju kako bi oni mogli prenositi poruke.
1876. g. izbija tzv. Satsuma ustanak. U tom ustanku samurajska vojska starog se Japana
sukobila sa novo organiziranom vojskom masovno regrutiranih seljaka. Bio je to sukob starog
i novog Japana. Bitka je bila krvava, meutim pobuna je bila brzo uguena. Postalo je u
potpunosti vidljivo da vojska samuraja nema nikakvih izgleda protiv velike, moderno
opremljene i obuene carske vojske. Voe ustanaka jedni od zadnjih pravih samuraja poslije
izgubljene bitke poinili su sepuku. Car ih je posmrtno pomilovao, vjerovatno zbog vane
uloge na poetku vladavine u sukobu sa Tokugawa klanom. Postali su nacionalni junaci.
23. BITKA KOD SOLFERINA
Kako bi vratile prijanje pozicije, austrijske snage su reorganizirane. Pod osobnim
zapovjednitvom cara Franje Josipa I. ponovno su zapoele pokret u dubinu talijanskog
prostora preavi rijeku Mincio, pa je dolo do najveeg sukoba u II. talijanskom ratu za
ujedinjenje - bitke kod Solferina 24. lipnja 1859. Obje sukobljene strane su u toj bitki
angairale vie od 70% vlastitih vojnih potencijala, zbog ega su gubici na obje strane bili
iznimno veliki. Austrijanci su imali vie od 2300 poginulih i vie od 10 600 ranjenih vojnika i
asnika, a Francuzi i Pijemontezi oko 2200 poginulih i 11 000 ranjenih vojnika.
Bitka kod Solferina bila je kljuna bitka II. rata za ujedinjenje i kljuni dogaaj u
europskoj historiji koji je jednog od sudionika te bitke Jean-Henry Dunanta inspirirao na
stvaranje meunarodne organizacije Crvenog kria. No, bila je i ideoloka te politika
prekretnica u cijelom Risorgimentu. Ova je bitka dodatno pridonijela slavi ve nadaleko
poznatog Giuseppe Garibaldija, koji je s "Alpskim lovcima" pobijedio Austrijance kod
Varezea i Coma i time pridonio potpunom slomu austrijskih snaga.
16

24. FRANCUSKO-PRUSKI RAT

Francusko-pruski rat, ponekad poznat i kao Njemako-francuski rat je naziv za oruani
sukob koji se izmeu 19. jula 1870. i 10. maja 1871. godine vodio izmeu Francuske i saveza
njemakih drava na elu s Prusijom.
Uzrok rata bilo je jaanje uticaja Prusije u Njemakoj i Evropi nakon pobjede u
prusko-austrijskom ratu godine 1866. te stvaranje Sjevernonjemakog saveza koji je imao
potencijal da, ukoliko bude ujedinjen s junim dijelom Njemake, postane vea sila od do
tada dominantne Francuske.
Neposredan povod za rat bio je bezuspjeni pokuaj pruske dinastije Hohenzollern da
jednog svog lana postavi na pansko prijestolje. Hohenzollerni su odustali nakon francuskog
ultimatuma, ali je premijer Otto von Bismarck cijelu aferu objavio u tzv. Emskoj depei iji
je uvredljivi ton natjerao francusku vladu da pod pritiskom ovinistike javnosti Prusiji objavi
rat.
Francuska je u rat ula uvjerena u brzu pobjedu zbog postojanja profesionalne vojske
koja se bila proslavila u krimskom ratu, ratu s Austrijom godine 1859. te bezbrojnim
kolonijalnim pohodima. Francuzi su bili naoruani pukom Chassepot koja u to vrijeme bilo
najmodernije standarno streljako oruje na svijetu, a njihove snage su raspolagale i s
primitivnim mitraljezima. S druge strane su Prusi imali nadmo u artiljeriji, ali je glavna
prednost bila u postojanju generaltaba na elu s Helmuthom von Moltkeom - institucije koja
je godinama prije izraivala detaljne ratne planove i koordinirala pokrete vojske do u tanine,
u potpunosti koristei novostvorenu eljezniku mreu.
Ta se prednost pokazala ve na samom poetku rata kada su se obje vojske sudarile na
granici. Francuske snage nisu bile dovoljno koncentrirane, pa su Prusi i njihovi njemaki
saveznici u svim veim sudarima uspijevali postii lokalnu nadmo te tjerati na povlaenje u
tvrave. Nova francuska armija na elu s carem Napoleonom III, oformljena s ciljem da
oslobodi te snage, je umjesto toga 1. septembra 1870. godine opkoljena, teko poraena u
bitci kod Sedana i prisiljena na predaju.
Vijest u katastrofi je dovela do pada carske vlade i proglaenja francuske Tree
republike. Nova republikanska vlada je drala kako su vojni poraz rezultat nesposobnosti
starog reima, te da e, kao i 1793. godine, za vrijeme francuske revolucije revolucionarni
elan i stvaranje masovne vojske regruta uspjeti preokrenuti stanje na bojitu. No, prije nego
to se ta vojska mogla stvoriti, Prusi su uspjeli Pariz staviti pod opsadu, a ubrzo nakon toga
okupirati i vei dio sjeverne Francuske.
U pozadini njemakih snaga se stvorio partizanski pokret tzv. slobodnih strijelaca,
koga su Nijemci poeli guiti uzimanjem talaca i drugim represalijama. U meuvremenu se
teite ratnih operacija premjestilo na rijeku Loire, gdje su francuske snage, usprkos
povremenih lokalnih uspjeha, pokazale da nisu u stanju osloboditi Pariz od opsade.
Zbog svega toga je 28. januara 1871. potpisano primirje. Nekoliko dana ranije je u
okupiranom Versaillesu pruski kralj proglaen njemakim carem, ime je stvoren Drugi
17

Reich. Dok su trajali pregovori, radikalno raspoloeni elementi Nacionalne garde, lijevo
orijentirani politiari i gradska sirotinja u Parizu su se odbili pomiriti s porazom, te su podigli
pobunu koja e postati poznata kao Parika komuna. No taj pokret nije stekao simpatije van
podruja opkoljenog Pariza, te je uguen uz pomo Prusa koje su vladine snage propustili
kroz svoje redove.
Mirovnim ugovorom potpisanim 10. maja 1871. Francuska se obvezala platiti veliku
ratnu odtetu te Njemakoj predati pokrajine Alsace i Lorraine u kojima je postojala njemaka
nacionalna manjina. Od toga su mnogo vaniji rezultati bila pojava ujedinjene Njemake kao
najjae vojne sile u Evropi, a djelomino zahvaljujui ugljenu iz novih pokrajina nova je
drava postala i velikom industrijskom silom koja e s vremenom, poput SAD u isto vrijeme,
poeti ugroavati primat Britanskog Imperija kao jedine globalne supersile.
25. TROCARSKI SAVEZ
Trojni savez (skopljen 20. maja 1882), bio je blok drava koji su sainjavali (Italija,
Austro-Ugarska i Njemaka) i koji e u u prvom svjetskom ratu biti poznat pod nazivom
Centralne sile. Bugarska i Turska su naknadno ule u prvi svjetski rat na njihovoj strani, ali je
Italija ispoetka bila neutralna da bi se nakon potpisivanja Londonskog ugovora u zamjenu za
obeano teritorijalno irenje na Trst i Dalmaciju pridruila Antanti i objavila rat Centralnim
silama.
26. RUSKO-OSMANSKI RAT 1877.-1878.
Rusko-Osmanski rat 1877.-1878. bio je jedan u nizu ratova izmeu Carske Rusije i
Osmanskog carstva. Korijeni rusko-osmanskog rata 1877.-1878. bili su u nacionalnom
buenju meu balkanskim narodima, kao i nastojanju Rusije da izbije na Crno more, i da tako
nadoknadi teritorijalne gubitke koje je pretrpjela tijekom Krimskog rata. Neposredni rezultat
ovog rata bio je potpuna nezavisnost tadanjih kneevina; Rumunjske, Srbije i Crne Gore.
Nakon gotovo pet stoljea osmanske vladavine ponovno je uspostavljena bugarska
drava, i to kao Kneevina Bugarska, pokrivajui zemlje izmeu Dunava i Planine Balkan.
Indirektna posljedica rata bio je i Berlinski kongres, kojim je doputeno Austro-Ugarskoj da
okupira Bosnu i Hercegovinu, kao i Ujedinjenom Kraljevstvu da okupira Cipar, dok je
Ruskom Carstvu pripojena Juna Besarabija i kavkaska oblast Kars.
Za rjeavanje krize organizirana je 11. Decembra 1876. godine, Carigradske
konferencije velikih sila u Carigradu (na koju Turci nisu bili ni pozvani). Raspravljalo se o
jednom kompromisnom rjeenju, kojim bi se dala autonomija Bugarskoj i Bosni i
Hercegovini pod zajednikom kontrolom europskih sila. osmanlije su pronali nain da
diskreditiraju rezultate konferencije. Na dan zatvaranja konferencije 23. decembra, usvojili su
svoj prvi ustav kojim se garantiraju jednaka prava za vjerske zajednice unutar carstva, na
temelju toga O.C je donijela odluku da je rezultati konferencije uope ne zanimaju.
15. januara 1877. godine, Rusija i Austro-Ugarska potpisale su pismeni sporazum
kojim su potvrdili raniji usmeni dogovor iz Reichstadta, tim sporazumom je Austro-Ugarska
obeala svoju neutralnost u predstojeem ratu koju bi povela Rusija. 31. marta 1877. godine,
18

Rusija je uspjela uvjeriti europske sile da potpiu Londonsku Konvenciju, kojom se trailo od
O.C da uvede one reforme koje je sama najavila. Ali su europske sile bile te koje bi
nadgledale rezultate reformi, Na kraju je 24. Aprila 1877. godine, nakon gotovo dvije godine
uzaludnih pregovora, Rusija je objavila rat Osmanskom carstvu.
Ratne pripreme
12. aprila 1877. godine Rumunjska je dala dozvolu da ruske trupe prou preko njenog
teritorija i napadnu osmanlije, zbog tog su osmanlije granatirali rumunjske gradove na
Dunavu. Kao odgovor na to 10. maja 1877. godine Kneevina Rumunjska, koja je tad bila pod
formalnim osmanskim suverenitetom, proglasila je svoju nezavisnost.
Ishod ovog rata je bio nepredvidiv. Rusi su mogli poslati na Balkan veu vojsku: ak
oko 300.000 vojnika, jer im je to bilo na dohvat ruke. Osmanlije su pak imale oko 200.000
vojnika na Balkanskom poluotoku, od kojih su njih oko 100.000 bili posade utvrenih
garnizona, tako da im je ostajalo oko 100.000 vojnika za vojne operacije. Osmanlije su
nasuprot tome imali prednost dobro utvrenih gradova, zatim u potpunoj kontroli nad Crnim
morem, te u brojnim rijenim brodovima na Dunavu. Njihova prednost bila je i u vrlo
modernom oruju koju su kupili od Britanaca, Amerikanaca i Nijemaca.
Osmansko vojno zapovjednitvo u Carigradu vrlo je loe procijenilo stvarne ruske
namjere, oni su drali da e Rusi glavni udar izvriti kod delte Dunava i du crnomorske
obale, gdje je najblii i najlaki put prema Carigradu, unato tome to bi im na tom putu
stajale najsnanije i najbolje opskrbljene osmanske utvrde. Nasuprot tome u gornjem dijelu
Dunava, samo je utvrda Vidin imala znaajniju posadu na elu s Osman paom, koji se upravo
vratio u Vidin, nakon to je porazio Srbe u njihovu nedavnom ratu protiv Osmanskog carstva.
Ruska kampanja je bila bolje planirana, ali se previe oslanjala na tursku pasivnost.
Presudna ruska pogreka bila je previe slanja vojnika u poetku sukoba, ve u lipnju na
poetku rata, kad su preli Dunav, njihov ekspedicioni korpus brojao je oko 185.000, to je
bilo svega neto malo manje nego svih turskih snaga na cijelom Balkanu (oko 200.000 ljudi).
Nakon zastoja u srpnju (kod Plevena i Stare Zagore), ruski vojni stoer shvatio je da nema
rezerve za odranje napada te je preao na obranu.
Na poetku rata, Rusija i Rumunjska unitile su sve brodove du Dunava i minirale
rijeku, ime su htjele osigurati slobodan prijelaz Dunava ruskih snaga, bez otpora osmanske
mornarice. Osmanski stoer nije dobro procijenio znaaj ruske akcije.
Pod direktnom komandom general bojnika Mihajla Ivanovia Dragomirova, 1877.
godine ruski vojnici su izgradili pontonski most preko Dunava kod mjesta Svitov. Nakon
kratke borbe ruska vojska uspjela je ovladati drugom stranom Dunava i napala na osmansku
pjeadijsku brigadu koja je branila Svitov.
Nakon uspjenog ruskog prijelaza Dunava, Osmanski vrhovni stoer iz Carigrada
naredio je Osman Nuri Pai da kao protumjeru zaposjedne utvrdu Nikopol, zapadno od grada
Vidina i mjesta ruskog prelaska Dunava. Na maru za Nikopol, Osman Paa je saznao da su
19

Rusi ve zauzeli Nikopol, tako da mu nije preostalo nito drugo nego da zauzme grad Plevnu.
Rusi su stigli pred Plevna rano ujutro slijedeeg dana, tako je zapoela opsada utvrde Plevna.
Osman Paa uspio je dobro organizirati obranu i odbio dva ruska napada s velikim
brojem poginulih na ruskoj strani. U tom trenutku su se sukobljene strane izjednaile, a ruska
vojska je bila vrlo obeshrabrena brojnim neuspjelim juriima
Rusija nije imala vie vojnika za slanje na Plevnu, pa su Rusi grad opkolili i zatraili
od Rumunja dodatne snage. Ubrzo nakon toga, rumunjske snage prele su Dunav i pridruile
se opsadi grada. Rusi i Rumunji su se snano borili da osmanlijama ne doe pomo u Pleven,
tek nakon to su ruske i rumunjske snage uspjele presjei sve pravce opskrbe pao je Pleven.
Intervencija velikih sila
Zbog britanskog pritiska Rusija je prihvatila ponueno primirje Osmanskog carstva
31. januara 1878., ali su se ruske trupe nastavile kretati prema Carigradu. Zbog tog su Britanci
poslali flotu bojnih brodova, koja je trebala zastraiti Ruse i sprijeiti njihov ulazak u grad, i
privoliti ih da potpiu Sanstefanski mir. Na kraju je Rusija podpisala Ugovor iz San Stefana,
3. oujka 1878. godine. Po odredbama tog mirovnog sporazuma Otomansko carstvo moralo je
priznati neovisnost Rumunjske, Srbije, Crne Gore te dati autonomiju Bugarskoj.
Ruska ekspanzija na Balkan, uznemirila je velike sile, tako da je ubrzo dolo do
revizije San Stefanskog mira, kasnijim izmjenama klauzala mirovnog ugovora na Berlinskom
kongresu. Glavna promjena koju je donio Berlinski kongres, bila je u smanjenju Bugarske
(mnogi su se ipak preplaili tako velike slavenske drave), te je ona podijeljena u skladu s
ranijim sporazumima izmeu velikih sila koji nisu dozvoljavali stvaranje velike slavenske
drave. Tako su bugarski sjeverni i istoni dijelovi postali su (i ostali) Kneevina Bugarska i
Istona Rumelija, a Makedonija je vraena pod osmanski suverenitet.
27. AUSTRIJSKO-PRUSKI RAT
Austrijsko-pruski rat je rat koji je voen 1866. izmeu Austrijskog carstva i njegovih
nemakih saveznika sa jedne strane, i Pruske, njenih njemakih saveznika i Italije sa druge
strane. U procesu ujedinjenja Italije ovaj rat je nazvan Treim italijanskim ratom za
nezavisnost.
Posljedica ovog rata bila je dominacija Pruske u Njemakoj konfederaciji na raun
Austrije, to je bio veliki korak ka buduem ujedinjenju Njemake. Rat je uticao i na
kraljevstvo Hanover kojom su vladali engleski plemii. Naime, tokom rata Hanover je
ujedinjen sa Pruskom, a njeni vladari su izgubili.
Njemaki nacionalizam je postao veoma mona i vana sila tog vremena. Za sve
njemake nacionaliste krajnji cilj je postao ujedinjenje svih Njemaca u jednu dravu.
Postojale su dve glavne ideje tog ujedinjenja: Velika Nemaka koja bi ukljuivala sve
germanofone zemlje sa multinaciionalnom dravom Austrijom, i Mala Nemaka ideja koju je
promovisala Pruska i koja bi iskljuivala germanofone delove Austrije i kojom bi dominirala
Pruska.
20

Historiar A. D. P. Taylor smatra da Bismarck nije imao neki plan, ve je bio

oportunista koji je iskoristio povoljnu priliku koja mu se ukazala u korist Pruske. Tejlor
smatra da je tokom Njemako-danskog rata sa Austrijom napravio savez, jer je znao da e
njihove ujedinjene snage lako pobjediti Dansku i zauzeti teritoriju lezvig-Holtajn. Rat koji
je voen i savez koji je osnovan je prije posljedica pruske tenje za irenje svog uticaja, nego
provokacija rata sa Austrijom.
Bismarck je sklopio sporazum o savezu sa Italijom ako Pruska krene u rat u naredna
tri meseca. Ovo je Bizmarku dalo tri meseca da se spremi za rat sa Austrijom. Vrijeme
sporazuma nije moglo biti bolje, jer su sve vee sile bile nespremne da se upuste u rat.
Britanija nije imala nikakakve ekonomske ni politike veze sa Austrijom i Pruskom. Rusija ne
bi uopte bila na strani Austrije, jer su Austrijanci bili na anti-ruskoj strani tokom Krimskog
rata. Dok je Pruska zauzela neutralan stav tokom Poljskog ustanka, Austrija je bila na strani
Poljaka. Francuska ne bi ulazila u rat, jer je tokom posjete Bismarcka Francuskoj ona
garantovala da nee ulaziti u konflikt tokom eventualnog austrijsko-pruskog rata. Konano,
Italija je bila na pruskoj strani to znai da e se Austrija boriti sama protiv zajednikih snaga
saveza Pruske i Italije.
Tejlor smatra da je Bizmark okljevao da krene u rat jer bi time prepustio mo
upravljanja generalima u koje nije imao poverenja. Tejlor pie da je Bizmark htio da natjera
Austriju na ustupke u Nemakoj, a ne da izazove rat. Dvije najvanije linosti u pruskoj vojsci
su bili ministar rata Albreht fon Run i ef generaltaba Helmut fon Moltke.
Godine 1862. Fon Run je napravio nekoliko reformi u vojsci kojima je osigurao da
Bizmark postane kancelar. Run je uinio da svaki pruski graanin bude regrutovan u vojsku.
Prije ove reforme veliina vojske se odreivala po historijskim statistikama stanovnitva, to
je regrutovanje uinilo nepopularnim meu narodom.
Reforme su produile vojni rok sa 2 na 3 godine to je izuzetno uvealo prusku vojsku.
Ovo je u sutini dupliralo vojsku dajui Prusima rezervnu armiju jednaku onoj kojom bi
Moltke zapoeo rat sa Austrijom. Ako bi kojim sluajem Francuzi napali, Prusi bi im se
suprotstavili istim ili veim brojem trupa.
Veina njemakih drava je bila na austrijskoj strani iako je Austrija proglasila rat.
Neke njemake drave su bile na pruskoj strani.Kraljevina Italija je ratovala na pruskoj strani,
jer je Austrija drala Veneciju koja je bila klju italijanskog ujedinjenja. Zbog zahvalnosti za
italijansku pomo Bizmark je rekao da nee da sklopi mir dok Italija ne dobije Veneciju.
Nijedna druga vea sila nije uestvovala u ratu. Francuski car Napoleon III. oekivao je
pruski poraz, pa je hteo da ostane van rata da bi ojaao svoj poloaj za pregovore za teritorije
uz obalu Rajne, dok Rusi nisu hteli da ulaze, zbog poraza u Krimskom ratu.
Pruske trupe idu na front iz Breslaua.
Glavni dio kampanje je bio u Bohemiji. Pruski general Helmut fon Moltke detaljno se
je spremao za rat. Brzo je regrutovao svoje trupe i krenuo je ka granici u Bohemiju i
Saksoniju, dok su Austrijanci spremali invaziju na lesku. Tu je pruske trupe je lino
21

predvodio kralj Wilhem I i onda se 3.7. 1866. godine sukobila sa Austrijskom vojskom kod
Sadove. Superirorna organizacija pruske vojske i elan za pobjedom uspeli su da nadvladaju
brojniju austrijsku vojsku. Austrijanci su potueni do nogu, a broj mrtvih na njihovoj strani je
bio sedam puta vei. Austrija je ubrzo zatraila mir.
Austrijska pobeda u bici kod Visa
Pruska vojska se borila protiv Bavaraca kod reke Majne, stigavi do Nirnberga i
Frankfurta. Bavarsku tvravu Vircburg je razorila pruska artiljerija, ali su je preostali branioci
branili sve do primirja. Austrijanci su bili uspeniji protiv rata sa Italijom, porazivi Italijane
na kopnu u bici kod Kustoce (24. juna) i na moru u bici kod Visa (20. jul). Garibaldijevi
Lovci sa Alpa pobedili su Austrijance u bici Bezeka 21.7., zauzeli june delove Trentina i
pribliili se samom Trentu. Mir koji su Prusi zatraili 12.8., naterao je Italijane da i oni zatrae
primirje. Prema sporazumu iz Venecije Austrijanci su dali Veneciju Francuskoj, a Francuzi su
posle dali Veneciju Kraljevini Italiji.
Da bi osujetio eventualnu intervenciju Francuske ili Rusije, Bizmark je natjerao kralja
Vilhema da brzo sklopi mir sa Austrijom, radije nego da nastavi rat zbog daljih osvajanja.
Austrijanci su prihvatili posredovanje Napoleona III. Praki mir 23.8., 1866. rezultirao je
rasputanjem Nemake konfederacije, prikljuenje austrijskih saveznika Severnonemakoj
konfederaciji i trajno iskljuivanje Austrije iz nemake politike.
Ovo je dalo prostora Pruskoj da sledee godine formira Severnonemaku
konfederaciju u kojoj su ule sve nemake drave severno od reke Majne. Pruska je odluila
da ne trai nijednu teritoriju Austrije za sebe, da bi omoguilo eventualni savez izmeu Pruske
i Austrije u budunosti. Austrija je dobijala vee pretnje od Italije i Pan-slovenskog pokreta.
Rat je Prusku ostavio kao dominantnu silu u nemakim dravama. Rastui nemaki
nacionalizam e naterati da sve nemake drave uu u jedinstvenu dravu tokom Francuskopruskog rata 1870. Pruski kralja Wilhema I je krunisan za cara (kajzera) u Versaju sledee
godine. Ujedinjene nemake drave postae jedna od najdominantnijih sila u Evropi.
28. BIZMARKOVA POLITIKA GVOA I KRVI
Bizmarkov plan se sastojao u tome da se uklone glavni protivnici ujedinjenja
njemake pod hegemonijom Pruske a to su bili Austrija i Francuska. On je pokuavao da
iskoristi Austriju u svoje svrhe. Tako je 1864.g on zaratio sa Danskom a cilj tog rata je bio
zauzimanje lezvig-Holtajna Pruskoj. Za voenje tog rata dobio je podrku i Austrije. U
danskom ratu Pruska je prvi put isprobala svoju reorganizovanu vojsku ureenu po novim
principima i snedbjevena novim pukama.
Godine 1865 je zakljuena gatajnska konvencija po kojoj je Austrija dobila Holtajn a
Pruska lezvig sa lukom Kilom. Odmah poslije rata sa Danskom, Bizmark se poeo
pripremati za rat sa Austrijom. Pri tome je elio obezbjediti neutralnost Francuske i Rusije.
Bizmark je Napoleonu III za neutralnost obeao teritorijalno proirenje, a neutralnost ruskog
cara je bila obezbjeena sa potporom prilikom guenja poljskog ustanka 1863.g.

22

Poslije zakljuivanja gatajnske konvencije Bizmark je provocirao sukob sa Austrijom,

neposredni povod za sukob je bilo to to je Pruska izbacila Austriju iz Holtajna i to je
Bizmark podnio prijekat za reformu Njemakog saveza kome je glavni zahtijev izbacivanje
Austrije iz saveza.
Austrijsko-pruski rat (1866) zavrio se pobjedom Pruske u bitci kod Sadove 3. Jula
1866.g. Glavni uzrok poraza Austrije je bila bolja vojna tehnika pruske vojske. Po ugovoru o
miru koji je zakljuen u Pragu 1866.g Pruska je dobila vie samostalnih njemakih drava.
Austrija je izgubila Veneciju koja je predata Italiji, te Holtajn i isplatila je kontribuciju
Pruskoj od 25 hiljada talira. Njemaki savez prestao je postojati a drave sjeverno od Majne
su ule u Sjevernoameriki savez pod vodstvom Pruske.
Pokuaj Napoleona III da dobije Luksemburg za svoju neutralnost je naiao na otpor
Bizmarka i pretrpio je neuspijeh (1867). Prema ustavu Sjevernonjemakog saveza ustanovljen
je Rajhstag koji se bira optim izbornim pravom. Bizmark je dao opte pravo glasa kako bi
zadovoljio buroaziju. Saveznog kancelara i ministre je postavljao kralj nezavisno od
parlamentarne veine. Sva vojna i diplomatska vlast je bila u rukama pruskog kralja.
Osnovano je i savezno vijee koje su inili predstavnici pojedinih drava. Pobjednikim ratom
od 1866.g i ujedinjenjem veeg dijela Njemake likvidiran je ustavni sukob i veina
buroazije se izmirila sa Bizmarkom.
32. RADNIKI POKRET U FRANCUSKOJ
Vlada drugog carstva je poduzimala sve mjere kako bi zaustavila politike aktivnosti
radnikih masa. Car se sluio raznim propagandama kako bi izigrao radnike. Godine 1863 su
odrani izbori za zakonodavno tijelo u kojem republikanci odnose pobjedu zahvaljujui
glasovima radnika. Radniki pokret uao je u novu fazu, na dopunskim izborima iz 1864.g
grupa parikih radnika je prvi put predstavila svog kandidata.
Vlada Napoleona III je pokuala da odvoji radnike od republikanaca. U maju je ukinut
i zakon o apsolutnoj zabrani trajkova (Le apelje), te trajk vie nije bio krivino djelo. U
septembru 1864.g pariki radnici uestvuju u organizovanju Meunarodnog udruenja radnika
(I Internacionala), a krajem godine poele su se javljati i prve sekcije Internacionale u
Francuskoj.
I Internacionala je osnovana 1864.g. Do ove godine brojni emigranti revolucionari su
pobjegli u SAD ili u Englesku. Tako su Marks i Engels, preselivi se u Englesku, napisali
sjajne radove i govorili o neizbjenosti novih revolucionarnih pokreta i kriza. Oni su
uspostavili veze sa revolucionarima iz 1848.g i podravali su artiste.
Od 1848.g porastao je uticaj proleterijata u Evropi. Jaanju svijesti doprinijeo je i
graanski ret u SAD. Otpor engleski radnika sprijeio je Palmertsona da organizuje evropsku
intervenciju u korist robovlasnikog Juga. Marks i Engels su pratili sve pojave radnikog
pokreta od meunarodnog znaaja. Jedan od tih dogaaja je i susret francuski i njemakih
radnika sa engleskim radnicima u Londonu 1862.g. U istom gradu e krajem septembra

23

1864.g biti prireen veliki zbor gdje su se okupili predstavnici engleskih, francuskih,
njemakih, italijanskih i irski radnika.
Osnivanje Meunarodnog udruenja radnika
Zbor je donio odluku da se organizuje Meunarodno udruenje radnika. Izabran je
privremeni komitet za izradu deklaracije i pravila udruenja. U komitet su uli: Oder, major
Volf, Marks i Ekarijus i drugi. Ipak prvi projekat deklaracije je bio nedovoljan nakon ega je
Maks napisao potpuno novu deklaraciju poznatu pod imenom Osnivaki manifest
Meunarodnog udruenja radnika. Mark je bio centralna linos internacionale. On je bio
njen organizator i voa u borbi za stvaranje revolucionarne partije.
U Manifestu je dat pregled stanja radnike klase 1848.g. Da bi se pomoglo
radnicima da se organizuju osnovano je Meunarodno udruenje radnika. Dok su u manifestu
bili istaknuti opti zadaci koji su bili pred radnicima. Pravila su upoznavala proletarijat sa
ciljevima koje je imala internacionala. Cilj Meunarodnog udruenja radnika je bio osvajanje
politike vlasti politikom borbom. Radnici se bore za unitenje svake klasne vladavine.
lanovi Meunarodnog udruenja duni su da rade na ujedinjavanju radnikih udruenju na
nacionalne organizacije. U projektu pravila je reeno da I kongres Internacionale treba da se
sastane u Belgiji 1865.g. Taj kongres je trabao da potvrdi pravila.
I Internacionala do enevskog kongresa
Krajem 1864.g dolazi do zbliavanja MUR i engleskih radnika. Engleski radnici su
zapoeli borbu za izborne reforme. Rezolucijom tred-juniona 1865.g porueno je svim
saveznicima da stupe u internacionalu. Ubrzo su se poele osnivati sekcije i na kontinentu.
Uspijeh internacionale u Njemakoj ometala je djelatnost Sveopteg njemakog radnikog
saveza, dok je u vicarskoj Internacionala imala veliki uspijeh.
I pored jaanja Internacionale, sam kongres je ipak odloen za 1866.g. Naime borba
engleskih radnika za izbornu reformu u Engleskoj i trajkovi u Njemakoj i Francuskoj su
oduzeli dosta vremena Generalnom savjetu. Generalni savjet je sa velikom panjom pratio
graanski rat u SAD. U Londonu je tokom septembra odrana konferencija. U radu
Konferencije uea su uzeli predstavnici Francuske, Engleske, Belgije i vicarske. Na
konferenciji je izraen poziv za naredni kongres u enevi 1866.g.
33. ENEVSKI KONGRES (od 3 do 8 septembra 1866.g)
Cilj enevskog kongresa je bio da se definitivno potvrde pravila Internacionale, da se
konkretno odrede zadaci Udruenja i da se izabere Centralni savjet. Ostala pitanja koja su bila
pokrenuta na kongresu su : smanjenje radnog vremena; rad ena i djece u industriji; radniki
savezi, njihova prolost, sadanjost i budunsot; kooperacija itd.
Na kongresu je dolo do sukoba sa prudonistima koji su se zalagali za to da se
inteligencija ne prima u Internacionalu. Po pitanju zadataka Internacionale, kongres je
potvrdio pravila koja je napisao Marks. Glavni zadatak internacionale sastoji se u tome da
proiri, povee i spoje jednu cjelinu svi razjedinjni pokreti.
24

Veina kongresa je smatrala da je uvlaenje ena u industriju depresivna pojava.

Znaaj enevskog kongresa se sastojao u sljedeem: preciziran je program rada
Internacionale i definisani su njeni ciljevi, kongres je izrazo povjerenje Generalnog savjeta
ije lanove je ponovo izabrao, prudonizam je pretrpio teak poraz a Marksovo uenje je
prodrlo u mase.
Kongres Internacionale u Lozani od 2 do 7 septembra 1867.g
Naredni kongres Internacionale je odran u Lozani. Na kongresu su uglavnom bili
prudonisti. Oni su pokrenuli pitanja koja su bila pretresana i rijeena enevskim kongresom.
Prudonisti nisu uspijeli u svom planu tako da je Lozanski kongres je samo potvrdio odluke
enevskog kongresa. U vezi pitanja asocijacijama nastaje rasprava oko pitanja o kolektivnom
vlasnitvu zemlje, te je odlueno da se ovo prenese na naredni kongres koji e biti u Briselu
1868.g.
34. REVOLUCIJA OD 18 MARTA
Sredinom februara je obrazovan Centralni komitet narodne garde u koji je ulo
nekoliko istaknutih socijalista i lanova Internacionale. Centralni komitet je brzo stekao veliki
autoritet meu vojnicima narodne garde. Poslije zakljuivanja primirja sa Prusima narodna
garda je postala gotovo jedina oruana sila u Parizu. Prema uslovima mira regularna vojska je
razoruana, a 10. Marta centralni komitet je uputio proklamaciju regularnoj vojsci pozivajui
ih na spas Republike.
Vlada je poslala vojsku 18. Marta kako bi zauzela topove koji su bili u rukama garde.
Meutim vojnici su preli na stranu garde te su se oni ujedinili. Nakon toga narodna garda po
nareenju Centralnog komiteta narodne garde je sila sa Monmartra u centar grada. Ustanak
18 Marta je bio odgovor parikog proleterijata na Tjerov pokuaj da pree u napad, te se tako
ovja dan biljei kao dan prve proleterske revolucije u svijetu.
Privremenom vladamo je postao Centralni komitet narodne garde. Tjer i njegovi
ministri su pobjegli u Versaj gdje su poeli pripreme za napad na Pariz. Tako e poeti
graanski rat. Greka Centralnog komiteta je bila to nije iskoristio do kraja pobjedu nad
Tijerom i to mu je dopustio da izvede regularnu vojsku iz Pariza. Centralni komitet je izjavio
da sva svoja ovlatenja smatra privremenim, i da e ostati na vlasti do izbora Komune ali Su
gubili vrijeme na organizovanje izbora.
35. DRUTVENO I POLITIKO UREENJE NJEMAKE CAREVINE. USTAV IZ
1871.G
Francusko-Pruskim ratom zavreno je ujedinjenje Njemake. U Versajskom dvoru
18.januara 1871.g Viljem I je proglaen za njemakog cara. Pobjeda nad Francuskom znaila
je ujedinjenje Njemake pod hegemonijom Pruske. Za osnovu vojne organizacije Njemake
Carevine uzeti je prustki vojni sistem. Junkeri su gospodarili u Pruskoj oslanjajui se na
reakcionarni ustav od 1850.g. Ustav za cijelu carevinu, koji je usvojio rajhstag 16.aprila
1871.g je obezbijedio hegemoniju junlkerske Pruske.
25

Carevina se smatrala kao Savez (federacija) njemaki drava. U Savez su ule 22

monarhije. Svaka je imala svoju dinastiju i svoj parlament-landtag. Psim toga u sastav
Carevine ula su i tri slobodna grada Hamburg, Lubek i Bremen i Elzas i Lotaringija, oblasti
koje su dodane poslije francusko-pruskog rata, nisu imale svoje samouprave. Njima je
upravljao namjesnik koga je postavljao car te je u njima zaveden reim poluvojne diktature.
Savezna dravna uprava se sastojala od ovih elemenata: nasljeenog cara kojim je
mogao postati samo pruski kralj, carskog kancelara kojeg je postavljao car, saveznog savjeta i
rajhstaga. Sva vlast je bila u carevim i kancelarovim rukama. Car je komandovao
cjelokupnom vojskom. Njemu je pripalo pravo da zakljuuje meunarodne ugovore osim
trgovaki i da postavlja sve dravne inovnike.
Kancelar koga je postavljao car bio je jedini carski ministar. Rukovodioci pojedini
resora bili su kancelarovi pomonici ali nisu bili odgovorne politike linosti. Tako ureenje
je smislio Bizmark radi uvrenja svog poloaja. Savezni savjet se sastojao od predstavnika
drave i oni su upravljali po neposrednim upustvima vlade.
Svi zakoni koje usvoji rajhstag morali su dobiti potvrdu Saveznog savjeta. Pravo
objave rata i zakljuenja mra imao je car ali je on bio duan da trai saglasnost Saveznog
savjeta. Zajedniki carski parlament je biran na 5 godina optim, neposrednim i tajnim
glasanjem. Glasati su mogli samo mukarci koji su navrili 25 godina.
36. SPORAZUM IZ 1867. G I DUALISTIKI SISTEM
Poslije dva uzastopna poraza u ratu sa Francuskom i Pijemontom 1859.g i u ratu sa
Pruskom i Italijom 1866.g Austrija je bila veoma oslabljena. Da bi ojaala svoj poloaj
austrija je odluila sklopiti sporazum sa Maarima. Tako je 1867.g izmeu austrijske vlade i
predstavnika maarskog parlamenta Deaka zakljuen sporazum po kojem je jedinstvena
Austrijska Carevina pretvorena u dualistiku Austro-Ugarsku.
Austrijska polovina Austro-Ugarske se zvala Cislajtanija a maarska Transjtanija. Po
sporazumu svaki od ova dva dijela je dobio zasebno dravno ureenje. Austrija je postala
ustavna monarhija. Parlament su inili 2 doma, Gornji dom i skuptina. U prvi su ulazili
poslanici koji nisu birani neposrednim glasanjem ve na oblasnim skuptinama. Careva vlast
je bila velika.
Od 1848. do 1916.g na austrijskom prijestolju je bio Franjo Josip I, obje drave su
imale jednog monarha Franju Josifa. Kao maarski kralj, on je morao vladati kao
parlamentarni monarh. Maarski ministri su bili odgovorni parlamentu koji se sastojao iz dva
doma. U dom magnata su ulazili predstavnici plemikih porodica. U skuptinu su birani
poslanici na osnovu imovinskog cenzusa. Austrija i Maarska su imale zajedniku vanjsku i
carinsku politiku, zajedniku vojsku i mornaricu. Tako su postojala i tri zajednika
ministarstva.

26