Podstawowe informacje o funkcjach wykadniczej i logarytmicznej

Jakub Zieliski
W opracowaniu zostay przedstawione podstawowe waciwoci funkcji
wykadniczej i logarytmicznej wraz z przykadami zastosowa w medycynie.
Informacje o zastosowaniach oraz przykady wystpuj bezporednio
po odpowiednim fragmencie teorii.

1. Funkcja wykadnicza
Funkcja wykadnicza zmiennej x to dowolna staa dodatnia podniesiona do potgi x.
Najczciej sta t jest liczba e = 2,71 Funkcja wykadnicza przybiera wic posta ex.

Rys. 1 Wykres funkcji ex

Prostym uoglnieniem jest funkcja postaci eax lub e-ax, gdzie a jest sta dodatni.
Zamiana dowolnej funkcji f(x) na f(ax) powoduje jedynie zmian skali na osi poziomej.

Rys. 2 Wykres funkcji e2x

Rys. 3 Wykres funkcji e0.5x

Z powyszych rysunkw wida, e im staa a jest wiksza, tym wykres funkcji eax jest
bardziej stromy. W szczeglnym przypadku gdy a=0 funkcja eax jest funkcj sta,
gdy e0x = 1.

Natomiast funkcja e-ax jest malejca. Jej wykres jest odbiciem zwierciadlanym funkcji eax
wzdu osi OY.

Rys. 4 Wykres funkcji e-x

Jak wida z powyszych wykresw, funkcja wykadnicza przybiera jedynie wartoci
dodatnie.
Przykadem zastosowania w medycynie, jest zanik monochromatycznej wizki
promieniowania Roentgena w materii lub rozpad promieniotwrczy pierwiastkw.
W pierwszym przypadku natenie promieniowania I dane jest wzorem:
I(x)=I(0)e-kx,
gdzie I(0) to natenie wychodzce z lampy Rentgenowskiej, k liniowy wspczynnik
pochaniania promieniowania w materii, x grubo warstwy pochaniajcej.
Jednostk liniowego wspczynnika pochaniania (absorpcji) jest [1/m].
Natomiast w przypadku rozpadu promieniotwrczego, liczba nietrwaych atomw spada
wykadniczo z czasem:
N(t)=N(0)e- t,
gdzie N(0) to pocztkowa liczba atomw, - staa rozpadu, t czas.
Jednostk staej rozpadu jest [1/s]. atwo si domyli, e ma ona cisy zwizek z czasem
poowicznego rozpadu. Jaki? Na pewno s to wielkoci odwrotnie proporcjonalne (wynika to
z ich jednostek). Na dokadniejsz odpowied musimy jeszcze poczeka potrzebna nam
bdzie znajomo logarytmw.
Dziki temu, e:
xnxm=xn+m,
iloczyn dwch funkcji wykadniczych te jest funkcj wykadnicz:
eaxebx=e(a+b)x.

Natomiast suma dwch funkcji wykadniczych funkcj wykadnicz ju nie jest!

Rys. 5 Wykres funkcji e-5x+e-0.2x

Dlatego promieniowanie hamowania emitowane przez lamp rentgenowsk nie zanika
wykadniczo w materii. Jest ono bowiem mieszanin fal o rnej dugoci, z ktrych kada
jest w rnym stopniu absorbowana przez materi. Zazwyczaj1 im fala rentgenowska jest
krtsza tym lepiej przenika przez orodek materialny. Dusze dala s wic silniej
pochaniane od krtszych. Zatem, w miar propagacji w orodku zmniejsza si rednia
dugo fali. W rezultacie, mierzony wspczynnik absorpcji spada wraz z gruboci
absorbentu. Efekt ten nazywa si utwardzaniem promieniowania.
Czy w ten sposb mona promieniowanie uczyni dowolnie przenikliwym? Nie. Widmo
lampy rentgenowskiej jest bowiem ograniczone (dla danego napicia lampy istnieje
minimalna dugo emitowanej przez ni fali). Zatem promieniowanie stanie si z dobrym
przyblieniem monochromatyczne zaczn dominowa najkrtsze fale. Dla
monochromatycznego promieniowania, absorpcja jest ju wykadnicza.
Zatem obserwowany, wraz ze wzrostem gruboci absorbentu, spadek wspczynnika
pochaniania przy pewnej gruboci ustaje.
Podobnie, wbrew powszechnej opinii, skaenie terenu substancj promieniotwrcz nie
zanika wykadniczo.
Po pierwsze, niemal zawsze teren jest skaony wieloma izotopami. Kady z nich rozpada si
z inn szybkoci. O zaniku wykadniczym moemy mwi, dopiero gdy zostanie ju tylko
jeden izotop.
Po drugie, produkty rozpadu promieniotwrczego zazwyczaj nie s trwae (oczywicie czstki
alfa, beta i gamma s trwae ale nietrwae mog by pozostae produkty rozpadu). Dlatego
liczba niektrych nietrwaych atomw najpierw zwiksza si by nastpnie zmale do zera.
Oczywicie natenie promieniowania wie si z atomami, ktre wanie si rozpady, a nie
atomami nietrwaymi, ktre dopiero czekaj na swoj kolej. Dlatego, przy tej samej liczbie
atomw, jeli ich czas poowicznego rozpadu jest krtszy to natenie promieniowania jest
wiksze ni w sytuacji gdy jest on duszy.
1

Dokadna zaleno wspczynnika pochaniania od dugoci fali jest bardzo skomplikowana. Fale
rentgenowskie rzeczywicie tym lepiej przenikaj przez materi im s krtsze. Ale ju fale radiowe (rnice si
od rentgenowskich wanie dugoci) zazwyczaj tym lepiej si rozchodz im s dusze. Podobnie jest w
przypadku ultradwikw. Im s krtsze tym pycej penetruj ciao pacjenta. Sytuacj komplikuj jeszcze
zjawiska rezonansowe jeli foton ma energi zblion do rnic energii poziomw energetycznych (powok
elektronowych, orbitali) w substancji na ktr padaj to wysoce prawdopodobne jest jego pochonicie.
Rwnoczenie czsteczka (atom) ktra pochona foton przeskakuje na wyszy dozwolony poziom
energetyczny. Jest to sytuacja podobna do generowania promieniowana charakterystycznego w mammografach.

Ze szkoy redniej wiemy, e

(xm)n=xm n.
Oznacza to, e kwadrat funkcji wykadniczej nie jest jakim nowym rodzajem funkcji tylko
funkcj wykadnicz o dwa razy wikszym wspczynniku:
(ex)2=e2x.
Co wicej moemy w ten sposb zamienia podstaw funkcji wykadniczej:
(3x)2=32x=(32)x=9x.
Wiemy wic, jak przej od funkcji wykadniczej o podstawie 3 do funkcji o podstawie 9.
Podobnie, potrafimy zamieni funkcj wykadnicz o podstawie 4 na funkcj wykadnicz o
podstawie 2 lub 16. Ale jaki jest zwizek funkcji wykadniczej o podstawie 2 z funkcj o
podstawie 10 lub e? Do tego te bdziemy potrzebowa logarytmw. Czas wic najwyszy
si z nimi zapozna.

2. Funkcja logarytmiczna
Funkcja logarytmiczna o danej podstawie jest odwrotnoci odpowiedniej funkcji
wykadniczej (tak jak pierwiastek jest odwrotnoci funkcji potgowej).
Czyli logab = x ax = b.
Zazwyczaj uywa si funkcji logarytmicznych o podstawach 10 lub e. Stosowane s wic dwa
uproszczone oznaczenia logarytmw tych podstawach: log10(x)=log(x) oraz loge(x)=ln(x).
Zatem:
log2(2x)=x, ln(ex)=x, eln(x)=x, log(10x)=x, 10log(x)=x, itd.
Zatem logarytm naturalny (o podstawie e) z x odpowiada na pytanie do jakiej potgi trzeba
podnie e aby otrzyma x? Analogiczn interpretacj maj wartoci pozostaych logarytmw.
Zatem:
log(100) =2, log(10)=1, log(1)=0, log(1/10)=-1, itd.
Dla wprawy podam jeszcze kilka przykadw: log2(16)=4, ln(e)=1, ln(e2)=2.
W praktyce, poza logarytmem naturalnym i dziesitnym, mona si spotka jeszcze z
logarytmem o podstawie 2. S one do czsto stosowane w informatyce komputery
uywaj systemu dwjkowego. Podobnie, dla ludzi wygodny jest logarytm dziesitny.
Dlaczego wic logarytm o niewymiernej podstawie e jest nazywany naturalnym? Na
odpowied musimy jeszcze poczeka.
Pamitamy, e funkcja wykadnicza przybieraa jedynie wartoci dodatnie. Oznacza to, e
logarytm jest zdefiniowany jedynie dla dodatnich wartoci x. Nie umiemy np. odpowiedzie
na pytanie do jakiej potgi trzeba podnie 10 aby otrzyma -2?.

Rys. 6 Wykres funkcji ln(x)

Jaki jest zwizek pomidzy logarytmami o rnych podstawach?
Najpierw policzmy logarytmy dla kilku najwaniejszych dla nas wartoci:
log2(2)=1,

log2(e)=1.443,

log2(10)=3.322,

ln(2)=0.693,

ln(e)=1,

ln(10)=2.303,

log(2)=0.301,

log(e)=0.434,

log(10)=1.

Wida, e log(2)*log2(10) = log(e)*ln(10) = ln(2)*log2(e) = 1.

Rzeczywicie, prawdziwy jest oglny wzr:
loga(b)*logb(a) =1.
Po prostu aby jeli an=b to b1/n=a. Powysz rwno moemy jeszcze sprawdzi na prostym
przykadzie: log(100) = 2 oraz log100(10)=1/2.
Dysponujemy wic pierwszym wzorem pozwalajcym zamienia podstawy logarytmw. Jak
jednak policzy logarytm o podstawie 2 korzystajc z kalkulatora, na ktrym dostpne s
jedynie logarytmy naturalny i dziesitny?
Skorzystamy w tym celu ze wzoru:
logab=(logcb)/(logca).
Sprawdmy na prostym przykadzie (a=100, b=10000, c=10):
2=log100(10000)=log(10000)/log(100)=4/2=2.
Oglnie log100(x)=log(x)/log(100)=log(x)/2. Wynik jest tak naprawd oczywisty jako, e
100=102 jasne jest, e 10 trzeba podnie do dwa razy wikszej potgi ni 100, eby
otrzyma t sam liczb.
Mamy wic sposb na obliczanie logarytmw o dowolnej podstawie majc do dyspozycji
jedynie logarytmy dziesitne lub naturalne, np. log2(x)=log(x)/log(2)=ln(x)/ln(2).
Zarwno log(2) jak i ln(2) to stae. Widzimy wic, e logarytmy o rnych podstawach rni
si tylko czynnikiem multiplikatywnym (czyli sta przez ktr trzeba pomnoy logarytm o
jednej podstawie aby otrzyma inny).

Jako wiczenie warto sprawdzi, np. e log2(16) = 4, korzystajc z logarytmw naturalnych

lub dziesitnych. Mona te sprawdzi bezporednim rachunkiem, e ln(x) = log(x)/log(e)
oraz log(x) = ln(x)/ln(10).
Pamitamy (mam nadziej), e dla funkcji wykadniczej: ex ey = ex+y.
Dla logarytmw (jako funkcji odwrotnych) spenione jest analogiczne prawo:
ln(x y) = ln(x) + ln(y).
Jeeli przyjmiemy x = y to ln(x2) = 2 ln(x). Wzr ten moemy atwo uoglni:
ln(xn) = n ln(x).
Kadc n = -1 dostajemy :
ln(1/x) = - ln(x).
czc powysze wzory, dostajemy:
ln(x/y) = ln(x) ln(y).
Powysze wzory, zostay podane dla logarytmw naturalnych, ale s suszne dla logarytmw
o dowolnej podstawie. Sprawdmy:3 = log(1000) = log(100*10) = log(100) + log(10) = 2+1.
Waciwoci logarytmw s podstaw tak zwanej skali logarytmicznej. W przeciwiestwie do
skali liniowej, w rwnych odstpach s umieszczane nie wartoci interesujcej nas wielkoci
ale ich logarytmy. Przykadowo: 1/100, 1/10, 1, 10, 100, 1000
Dziki twemu mona umieci na jednej osi zarwno wielkoci bardzo mae jak i bardzo
due. Innym niezwykle wanym zastosowaniem skali logarytmicznej jest moliwo
wyprostowywania funkcji. Jak wiemy monochromatyczne promieniowanie rentgenowskie
zanika wykadniczo w materii: I(x) = I(0) e-kx. Jeli wic bdziemy mierzy, jak spada
natenie I(x) wraz z gruboci warstwy pochaniajcej x, powinnimy mc wyznaczy
warto wspczynnika pochaniania k, gdy jest on jedyn niewiadom. Problem w tym, e
trudno na oko oceni czy nasza funkcja wykadnicza to powiedzmy e-2.3 x czy moe e-2.5 x.
W tym celu musimy przeksztaci rwnanie opisujce zanik promieniowania. Policzmy
logarytm naturalny z obu stron: ln(I(x)) = ln(I(0)e-kx) = ln(I(0)) + ln (e-kx) = ln(I(0)) kx.
Widzimy wic, e logarytm naturalny z natenia jest liniow funkcj gruboci absorbentu, a
w wspczynnik pochaniania k jest wspczynnikiem proporcjonalnoci tej zalenoci. Jego
warto moemy ju atwo odczyta z wykresu lub obliczy stosujc wzory na regresj
liniow.
W podobny sposb mona rozwiza nastpujcy problem: wiemy, e pewna wielko y,
ronie wraz ze wzrostem innej wielkoci x, szybciej ni liniowo. Nie wiemy jednak czy y
zaley od drugiej czy moe trzeciej potgi x. Zapiszmy wic: y = A xn, gdzie stae A oraz n s
nieznane. Po obustronnym zlogarytmowaniu dostajemy: ln(y) = ln(A xn) = ln(A) + n ln(x).
Zatem jeli zarwno na obu osiach (OX i OY) umiecimy logarytmy odpowiednich wartoci,
funkcje liniowa, kwadratowa, szecienna, pierwiastek (n nie musi by przecie cakowite)
stan si prostymi. Wartoci ln(A) oraz n moemy odczyta z wykresu. W powyszym
problemie zamiast logarytmw naturalnych, moglibymy uy logarytmw dziesitnych.

Funkcja logarytmiczna wystpuje we wzorze Nersta okrelajcym potencja powstajcy

pomidzy dwoma stronami bony:
VN=RT/F ln(c2/c1),
gdzie R staa gazowa, F staa Faradaya (adunek jednego mola jonw), T temperatura w
Kelvinach, c1i c2 stenia jonw po obu stronach bony.
Wida, e potencja Nersta zaley tylko od ilorazu ste. Dla rwnych ste wynosi zero,
bo ln(1)=0. Jeli iloraz ste wzronie e-krotnie, potencja Nersta wzrasta o sta warto
RT/F. Zatem, dla c2/c1=e potencja wynosi VN=RT/F, dla dla c2/c1=e2 potencja wynosi
VN=2RT/F itd.
To bardzo specyficzna waciwo: potencja nie jest proporcjonalny do rnicy ste.
Dziki temu nawet niewielkie rnice ste jonw po obu stronach bony, powoduj
powstanie istotnego potencjau. Natomiast zwikszanie (nawet znaczne) rnicy ste nie
spowoduje powstania duego napicia pomidzy obiema stronami bony (rnica potencjaw
oczywicie bdzie rosa ale coraz wolniej).
Co si stanie jeli zamienimy miejscami stenia po obu stronach bony, czyli c2 zamienimy z
c1? Dziki temu, e ln(1/x) = - ln(x): ln(c2/c1)= - ln(c1/c2). Zatem zmieni si jedynie znak
potencjau. Jest to oczywicie zgodne ze zdrowym rozsdkiem.
Wzr Nersta dotyczy sytuacji, gdy w roztworze po obu stronach bony wystpuje tylko jeden
rodzaj jonw. Jeli tak nie jest, musimy korzysta z nieco bardziej skomplikowanych wzorw
Hendersona i Goldmana jednak i one zawieraj funkcj logarytmiczn.
Zwrmy uwag, e zamiast logarytmu naturalnego, we wzorze na potencja Nersta moemy
uy np. logarytmu dziesitnego: VN=RT/F ln(c2/c1)= RT/F log(c2/c1)/log(e)
=2.303 RT/F log(c2/c1).
Jak wida, wzr sta si nieco bardziej skomplikowany. Jest to istotne uzasadnienie
przedrostka naturalny dla logarytmu o podstawie e. Zazwyczaj, gdy staramy si powiza
wielkoci wystpujce w przyrodzie (naturze) i musimy uy logarytmu to jest to logarytm
naturalny.
Funkcja logarytmiczna wystpuje rwnie w prawie Webera-Fechnera: wielko wraenia
zmysowego jest proporcjonalna do logarytmu z natenia bodca.
W powyszym prawie nie sprecyzowano o jakie logarytmy chodzi. Nie jest to jednak
niedopatrzenie. Jak wiemy, zamiana podstawy logarytmu powoduje tylko przemnoenie
wyniku o sta. Zmienia si wic jedynie wspczynnik proporcjonalnoci, a nie posta prawa.
Przykadowo, poziom natenia dwiku (mierzony w belach) jest zdefiniowany jako:
L = log(I/I0) [B],
gdzie Io = 10-12[W/m2] przyjmuje si, e jest to najmniejsze natenie dwiku jaki moe
by usyszany przez czowieka.
Zazwyczaj jednak poziom natenia dwiku nie jest podawany w belach, a w jednostkach 10
razy mniejszych: decybelach. Zatem:
L = 10*log(I/I0) [dB].

Zatem nateniu 10-12[W/m2] odpowiada poziom natenia 0[db]. Gdy natenie jest 10 razy
wiksze, poziom natenia wynosi 10[dB], dla natenia 100 razy wikszego ni I0, poziom
natenia wynosi 20[db], itd.
Podobnie, poziom nateenia -10[dB] oznacza dwik, o nateniu 10 razy mniejszym ni I0,
-20[dB] natenie 100 razy mniejsze od wzorcowego itp. Warto te zwrci uwag, e ciszy
absolutnej odpowiada poziom natenia -[dB].
Zalet stosowania dB jest to, e wyraony w nich poziom natenia jest w przyblieniu
proporcjonalny do intensywnoci wraenia suchowego. To e nasze zmysy logarytmuj
jest bardzo poyteczne. Dziki temu moemy odbiera zarwno dwiki ciche jak i bardzo
gone. Prg blu wystpuje typowo przy poziomie natenia 110[dB]. Jakie jest wtedy
natenie dwiku?
110 = 10 log(I/I0), czyli log(I/I0) = 11. Skorzystamy teraz z faktu, e logarytm dziesitny jest
funkcj odwrotn do funkcji 10x. Zatem: I/I0 = 1011.
Czyli ostatecznie: I = I0*1011 = 0.1 [W/m2].
Widzimy wic, e najwiksze natenie jakie jestemy w stanie zarejestrowa jest okoo 1011
(sto miliardw) razy wiksze od najmniejszego.
Niestety przez to, e wraenie suchowe nie jest proporcjonalne do natenia nie jestemy w
stanie precyzyjnie ocenia poziomu natenia dwiku. Podobnie, poziom natenia dwu
rde mierzony w decybelach nie jest sum poziomw natenia skadnikw. Wemy dwa
rda o poziomie natenia 10 [dB] kade. Ich natenia to: 10 = 10 log(I/I0).
Zatem log(I/I0) =1, wic I/I0 = 10. Czyli kade ze rde emituje dwik o nateniu
10-11[W/m2]. Sumaryczne natenie wynosi wic 2*10-11[W/m2]. Poziom natenia od obu
rde wynosi wic: L = 10 log(2*10-11/10-12) = 10 log(20) = 10 log(2*10) =
10 (log(2)+log(10)) = 10(log(2) +1) = 13.010.
Jeszcze mniej intuicyjny wynik otrzymujemy, gdy wyznaczamy sumaryczny poziom
natenia dwikw o skrajnie rnym nateniu. Jakie wic bdzie poziom natenia
dwiku jeli obok siebie stoj dwa rda generujce dwiki o poziomach natenia
100[dB] i 10[dB]?
Najpierw wyznaczmy natenia poszczeglnych dwikw.
100 [dB] = 10 log(I1/I0), wic I1/I0 = 1010. Zatem I1 = 10-2 [W/m2]. W analogiczny sposb
otrzymujemy natenie drugiego rda: I2 = 10-11[W/m2] (warto samemu to przeliczy).
Sumaryczne natenie wynosi wic I = I1 + I2 = 10-2 + 10-11 [W/m2]. Cakowity poziom
natenia dwiku bdzie wic rwny: L = 10 log((10-2 + 10-11)/10-12) [dB] =
10 log (1010 + 10) [dB] = 10 log(1010(1 + 10-9)) [dB] = 10( log(1010) + log(1 + 10-9)) [dB] =
100 + 10 log(1 + 10-9) [dB]= 100 + 4.343*10-9 [dB].
Wynik nie powinien tak naprawd zaskakiwa. Jeli obok siebie stoj rda dwikw o
nateniach rnicych si miliard razy, wpyw sabszego rda musi by znikomy. Dziwi
moe fakt i poziom natenia 100 [dB] odpowiada nateniu miliard razy wikszemu ni
poziom natenia 10 [dB]. Skala logarytmiczna z pewnoci nie jest intuicyjna rzecz w tym,
e tak wanie funkcjonuj nasze zmysy nawet osoby obdarzone suchem muzycznym s
wstanie precyzyjnie rozpoznawa wysoko (czstotliwo), a nie natenie dwiku.
W definicji decybeli uyto logarytmw dziesitnych, a nie naturalnych gdy poziom
natenia dwiku nie jest obiektywnie mierzaln wielkoci fizyczn jest ni natenie
mierzone w [W/m2]. Mona wic byo uy logarytmw o dowolnej podstawie to tylko
kwestia konwencji.

W decybelach mona wyrazi nie tylko poziom natenia dwiku ale w zasadzie dowoln
wielko dodatnio okrelon (nie istniej logarytmy z liczb ujemnych). Trzeba tylko przyj
jaki poziom odniesienia dla dwiku jest to umowny prg syszalnoci: 10-12 [W/m2].
Bardzo czsto w decybelach jest wyraany stosunek szumu do sygnau jako odniesienie
przyjmowane jest natenie szumu. Jeli wic stosunek sygnau do szumu wynosi 20 [dB] to
oznacza to, e natenie sygnau jest 100 razy wiksze od natenia szumu. Do czsto w
decybelach wanie podawane jest wzmocnienie sygnau uzyskiwane we wzmacniaczach.
Analogicznie, stukrotnie osabienie sygnau bdzie zapisane jako -20[dB].
Such nie jest jedynym logarytmujcym zmysem. Podobnie jest ze wzrokiem. Sytuacj
komplikuje zmienna w zalenoci od natenia wiata rednica renicy. Dlatego w
przypadku wiata nie uywamy decybeli do okrelenia poziomu natenia. Wraenie
jasnoci jest proporcjonalne do logarytmu natenia tylko przy zaoeniu staej rednicy
renicy. Dlatego tak trudno robi zdjcia aparatem fotograficznym starego typu bez
wbudowanego wiatomierza.

3. Funkcja wykadnicza raz jeszcze

Dziki znajomoci logarytmw bdziemy mogli powiza rne funkcje wykadnicze.
Wrmy do funkcji przedstawiajcej pochanianie promieniowania w materii.
Po przejciu przez warstw o gruboci x, natenie spada e-kx razy. Czy mona zapisa to
prawo za pomoc funkcji wykadniczej o podstawie 10? Jeli tak to: e-kx = 10-K10 x.
Poza podstaw zmieni si jeszcze wspczynnik: zamiast k jest K10. Nie powinno to
zaskakiwa wiemy przecie, e 4x = 22x, podobnie 1000x = 103x. Pozostaje tylko ustali jaki
jest zwizek pomidzy wspczynnikami k i K10. Obustronnie logarytmujemy rwnanie e-kx =
10-K10 x.
ln(e-kx) = -kx = ln(10-K10 x) = log(10-K10 x)/log(e) = - (K10 x)/log(e). Dzielc obustronnie przez
x dostajemy k = K10/log(e) = K10/0.434 = 2.303*K10.
Rachunek powyszy mona wykona dziaajc na obie strony rwnania logarytmem
dziesitnym, a nie naturalnym. Otrzymamy wtedy (polecam jako szybkie wiczenie!)
K10 = k/ln(10) = k/2.303. Czyli dokadnie ten sam wynik.
W podobny sposb mona zamienia funkcje wykadnicze o dowolnej podstawie. Zatem:
e-k x = 10-k/ln(10) x = 2-k/ln(2) x.
Pozostaje jednak pytanie: dlaczego wspczynnik przy e jest waciwy? Dlaczego to k jest
wspczynnikiem absorpcji, a nie np. K10 = k/ln(10)?
Argumentem funkcji wykadniczej (ale rwnie np. trygonometrycznej) musi by zawsze
wielko bezwymiarowa (nie posiadajca jednostek). Nie ma bowiem sensu wyraenie typu
sinus z jednego metra. Skoro grubo x mierzymy w metrach to jednostk wspczynnika
absorpcji k musi by [1/m]. Odwrotno tego wspczynnika ma wic sens pewnej gruboci.
Jakiej? Jeli x=1/k to e-kx = e-1 = 1/e. Zatem odwrotno wspczynnika absorpcji k to
odlego po przebyciu , ktrej natenie promieniowania spada e-krotnie. Natomiast
odwrotno wspczynnika K10 to droga po przebyciu ktrej natenie spada
dziesiciokrotnie. Przy jego uyciu prawo absorpcji przybiera posta: I(x) = I(0) 10-K10 x. Taka
posta bya powszechnie stosowana jeszcze kilkanacie lat temu gdy nie byo powszechnie
dostpnych kalkulatorw bya to posta zdecydowanie najwygodniejsza. Obecnie niekiedy
stosuje si spotyka si prawo absorpcji w postaci:
I(x) = I(0) 2-K2 x = I(0) 2- x/D.

Wystpujcy w powyszym wzorze K2 = k/ln(2), a D to po prostu jego odwrotno. Grubo

D nazywa si gruboci poowic po jej przebyciu natenie spada bowiem o poow.
Tylko pozornie jest ona jako szczeglnie wyrniona. Prawo poowicznego zaniku rwnie
dobrze mogo by si nazywa prawem poczwrnego zaniku z gruboci dwa razy wiksz
lub prawem decymacji z gruboci charakterystyczn rwn 1/K10. Jedynie z
psychologicznych powodw grubo absorbentu, po przebyciu ktrej natenie spada o
poow wydaje nam si wana.
Dlaczego wic wybrano liczb e jako podstaw funkcji wykadniczej? Czy grubo po ktrej
natenie spada e krotnie jest jako wyrniona? Tak! Grubo 1/k to rednia droga przebyta
przez promieniowanie. Wykazanie tego faktu jest bardzo proste ale wymaga znajomoci caek
dlatego nie zostao tu umieszczone.
Niestety, wykazywana przez ludzi, ch uatwienia sobie ycia wprowadzia pewne
komplikacje w rnych ksikach stosowane s rne oznaczenia obecnie niemal zawsze
stosowana jest funkcja o podstawie e, w starszych ksikach mona spotka funkcje o
podstawie 10 lub 2. Jeli korzystamy z kilku rde, trzeba upewni si, e termin
wspczynnik absorpcji oznacza dokadnie to samo. Jeli nie, musimy dokona
odpowiednich przelicze na szczcie wiemy ju jak.

Skrypt ten napisaem, gdy w ostatnich latach z programu nauczania w liceach usunito spor
porcj materiau z matematyki. Podczas studiw medycznych nie ma specjalnych zaj z
matematyki. W rezultacie, od studentw wymagana jest umiejtno posugiwania si
aparatem matematycznym, ktrego nie poznali. Niniejszy skrypt ma temu przynajmniej
czciowo zaradzi. Nie wiem niestety czy trafia w potrzeby zainteresowanych bd wic
wdziczny za wszelkie uwagi, ktre mona nadsya na adres jziel@fuw.edu.pl lub przekaza
osobicie.
Skrypt mona pobra ze strony http://www.fuw.edu.pl/~jziel/dydaktyka.html