Professional Documents
Culture Documents
Cac Bai Toan PT - HPT Thi HSG 2010 - 2011 PDF
Cac Bai Toan PT - HPT Thi HSG 2010 - 2011 PDF
Cac Bai Toan PT - HPT Thi HSG 2010 - 2011 PDF
x 2 x 1 x 3 4 x 1 1 .
1
x x y 3 3
y
4 x 2 y 4 4 xy 3 1
Bi 5. Gii h phng trnh 2
2
4 x 2 y 4 xy 2
( thi HSG tnh Lm ng)
4
x 5 y 6
Bi 6. Gii h phng trnh trn tp s thc 2 2
x y 5 x 6
3
2y
x2 y 2 1 x 1
y
( thi HSG H Tnh)
Bi 8. Gii phng trnh
x 6 x2 7 x 1
( thi chn i tuyn Lm ng)
x x y 1 1
Bi 9. Gii h phng trnh
2
2
y x 2 y x y x 0
( thi HSG tnh Qung Bnh)
Bi 10.
1/ Gii bt phng trnh ( x 2 4 x) 2 x 2 3 x 2 0 .
xy y 2 x 7 y
x 6 y 8 z10 1
Bi 11. Gii h bt phng trnh 2007
.
2009
2011
x y z 1
( thi chn i tuyn Bnh nh)
Bi 12.
1/ Gii phng trnh
x 1
1
x
2
x 1 3 x
x 2 x 2 y
2/ Gii h phng trnh 2
y y 2 x
( thi HSG tnh Bn Tre)
2
Bi 13.
1/ Gii phng trnh x 2 4 x 3 x 5 .
2/ Gii phng trnh x 3 x 2 3x 1 2 x 2 trn [2, 2]
( thi HSG tnh Long An)
1
y 2 x
2
y
Bi 14. Gii h phng trnh sau x x
2
2
y ( x 1 1) 3 x 3
2 x 2 y 3 xy 4 x 2 9 y
Bi 15. Gii h phng trnh sau
2
7 y 6 2 x 9 x
( thi chn i tuyn Nha Trang, Khnh Ha)
Bi 16.
1/ Gii phng trnh x 2 7 x 2 x 1 x 2 8 x 7 1
2 2 x y 3 2 x y
2/ Gii h phng trnh
3
x 6 1 y 4
1 x2
x
( thi HSG tnh H Tnh)
2
2
2 y ( x y ) 3x
2/ Gii h phng trnh 2
2
x( x y ) 10 y
x 6 x2 7 x 1 .
( thi HSG tnh Lm ng)
5( x y )
6( x z )
x y 6 xy x z 5 xz 4
6( z y )
4( x y )
Bi 21. Gii h phng trnh
5
z y 4 zy x y 6 xy
4( x z )
5( y z )
x z 5 xz y z 4 yz
( chn i tuyn trng PTNK, TPHCM)
Bi 22.
1/ Gii phng trnh
x 2 y 1 3 z 2
1
( x y z 11)
2
x
2
121
2
27
x 2x
2/ Gii h phng trnh
9
x 2 y 2 xy 3x 4 y 4 0
x 2 2ax b
m c hai nghim phn bit vi
bx 2 2ax 1
mi tham s m.
y xy 2 6 x 2
2/ Gii h phng trnh
3 3
3
1 x y 19 x
( thi HSG vng tnh Bnh Phc)
Bi 24.
4
2
2
2
2
x y z 2010
1/ Gii h phng trnh 3
3
3
3
x y z 2010
x2
3x
2x
x3 3x 2 0
( thi chn i tuyn Ninh Bnh)
Bi 25.
2 x y x 1 2( x 1) 2(2 x y ) 2
1/ Gii bt phng trnh sau
2
y 4 x x 1 17 0
1
1
1
1
...
0.
sin 2 x sin 4 x sin 8 x
sin 2 n x
2x 1
3x2 8x 5
2
( x 1)
( thi HSG tnh Thi Bnh)
Bi 27.
x 2 1 y 2 xy y
2 2
2 2 sin 2 x
tan x cot 2 x
( thi HSG tnh Ph Th)
1
1
0
5x 7
x 1
( thi HSG tnh Qung Ninh)
5
3 x 3 2 x 2 2 3 x 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2 x 2
( thi chn i tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)
2
2
(2 x 3 x 4)(2 y 3 y 4) 18
Bi 30. Gii h phng trnh 2
2
x y xy 7 x 6 y 14 0
x 3 y 3 35
Bi 34. Gii h phng trnh 2
2
2 x 3 y 4 x 9 y
( thi HSG tnh Yn Bi)
Bi 35. Gii phng trnh 2 3 2 x 1 27 x 3 27 x 2 13x 2
( thi HSG Hi Phng, bng A1)
1 1
2
2
x 2 y 2( x y )
x 3 3 x 12 y 50
x9 9 x 2 1
2x 1
3
( thi chn i tuyn Ph Yn)
Bi 39.
1/ Gii phng trnh sau x 1 x 1 2 x x 2 2
y 3 y x 3 3x 2 4 x 2
2/ Gii h phng trnh sau
2
1 x y 2 y 1
3
9 z 2 x z 32
y 2 x2 x 2 1
2
e
Bi 42. Gii h phng trnh
y 1
3 log ( x 2 y 6) 2 log ( x y 2) 1
2
2
7
x2 x 2
2
x2 x
2
x2 1
1 x x 2 1 x x 4
( thi HSG tnh Bnh Phc)
Bi 44.
1/ Gii phng trnh
3x 4 x3 3x 2 x 2
y 4 4 x 2 xy 2 x 4 5
2/ Gii h phng trnh x
3
3
y
2 x y 2
( thi chn i tuyn trng THPT So Nam, tnh Qung Nam)
x11 xy10 y 22 y12
Bi 47. Gii h phng trnh
4
4
2
2
7 y 13x 8 2 y 3 x(3x 3 y 1)
2
2011z 2009 x ( z x )
1
2
2
x y 5
Bi 49. Gii h phng trnh sau
4 x 2 3 x 57 y (3 x 1)
25
( thi chn i tuyn Ngh An)
Bi 50. Cho cc tham s dng a, b, c . Tm nghim dng ca h phng trnh sau :
x y z a b c
2
2
2
4 xyz a x b y c z abc
3x y
x x2 y 2 3
x2 y 2
( thi chn i tuyn Chuyn Vnh Phc, tnh Vnh Phc)
4
4
x 2 x y y
Bi 52. Gii h phng trnh 2
2 3
( x y ) 3
Bi 55.
2 z ( x y ) 1 x 2 y 2
Tm x, y, z tha mn h y 2 z 2 1 2 xy 2 zx 2 yz
2
2
y (3x 1) 2 x ( x 1)
x 2 x 1 x 3 4 x 1 1 .
-Nu
x 1 1
x 1 2 1 (*)
x 1 1 th (*) ( x 1 1) ( x 1 2) 1 3 2 x 1 1 x 1 1 , loi.
x 1 2 th (*) ( x 1 1) ( x 1 2) 1 2 x 1 3 1 x 1 2 , loi.
5
. Phng trnh cho tng ng vi
2
1 x 5 2 x 6 x
(1 x ) (5 2 x ) 2 (1 x)(5 2 x ) 6 x
(1 x )(5 2 x ) x 5 (1 x)(5 2 x) x 2 10 x 25
x 2 7 x 30 0 x 3 x 10
Th li, ta thy ch c x 3 l tha mn.
( 2x 5 2x ) ( 2 y 5 2 y ) 2
5
2
2
2x 5 2x
2y 5 2y
t a 2 x 5 2 x 0, b 2 y 5 2 y 0 . Ta c h sau:
a b 10
b 10 a
b 10 a
a 5
5 5
5
2
b 5
50 20a 2a
a b 2
a 10 a 2
Xt phng trnh
2 x 5 2 x 5 2 x 5 (5 2 x ) 2 2 x 5 25 2 x 10 2 x 2 x 2 x 2 .
Tng t, ta cng c y 2 .
Vy h phng trnh cho c nghim l ( x, y ) (2, 2) .
Nhn xt. Ngoi cch gii tn dng tnh cht ca cc cn thc, ta cng c th t n ph ri bin
i; trong phng trnh th hai, cc s hng t do c th khc nhau m li gii vn c tin
hnh tng t. Chng hn, gii h phng trnh sau
2 x 2 y 6
2 x 5 2 y 9 8
1
x x y 3 3
y
2 x y 1 8
1
0, x y 3 .
y
1
t a x , b x y 3, a, b 0 . H cho vit li l
y
a b 3
a 2, b 1
2
2
a 1, b 2
a b 5
-Vi a 2, b 1 , ta c
12
x
4
1
1
x 2, x y 3 1 x 4, x y 4
4 x
y
y
y 4 x
1
x 2 8 x 15 0, x 4
x
4
x 3, y 1
4 x
x 5, y 1
y 4 x
y 4 x
-Vi a 1, b 2 , ta c
x
1
1
1
x 1, x y 3 2 x 1, x y 7
7 x
y
y
y 7 x
x 4 10, y 3 10
x 2 8 x 6 0, x 7
y 7 x
x 4 10, y 3 10
Th li, ta thy tt c u tha.
Vy h phng trnh cho c 4 nghim l
( x, y ) (3,1), (5, 1), (4 10, 3 10), (4 10,3 10) .
Nhn xt. Dng h phng trnh gii bng cch t n ph ny thng gp nhiu k thi, t
H-C n thi HSG cp tnh v khu vc. Chng ta s cn thy n xut hin nhiu cc thi
ca cc tnh c nu di y.
4 x 2 y 4 4 xy 3 1
Bi 5. Gii h phng trnh 2
2
4 x 2 y 4 xy 2
( thi HSG tnh Lm ng)
Li gii.
Ly phng trnh th nht tr phng trnh th hai, v theo v, ta c:
y 4 2 y 2 4 xy 3 4 xy 1 0 ( y 2 1) 2 4 xy ( y 2 1) 0 ( y 2 1)( y 2 1 4 xy ) 0
y 1 y 1 y 2 1 4 xy 0
1 y2
(d thy trong trng hp ny y 0 ), thay vo phng trnh
4y
u tin, ta c:
2
1 y2
1 y2 3
4
2 2
4
2
2
2
4
y 4
y 1 (1 y ) 4 y 4(1 y ) 4 ( y 1)(5 y 7) 0 .
4y
4y
Suy ra y 1, x 0 v hai nghim ny nu trn.
Vy h phng trnh cho c 4 nghim phn bit l ( x, y ) (1,1), (0,1), (1, 1), (0, 1) .
Nhn xt. y l mt dng h phng trnh a thc kh kh, r rng nu phng trnh th hai,
ngi ta chia hai v cho 2 th kh c th t nhn bit gi tr ny m nhn vo ri tr tng v nh
trn. Vic pht hin ra gi tr 2 nhn vo c th dng cch t tham s ph ri la chn.
4
x 5 y 6
Bi 6. Gii h phng trnh trn tp s thc 2 2
x y 5 x 6
5
x , thay vo phng trnh th nht ca h, ta c
x2
x 4 5 2 x 6 x 6 5 x 3 6 x 2 25 0
x
14
6
.
5
216 96 312
6
6
Do 5 x 4 x 5. 4.
25 x 6 5 x 3 6 x 2 25 0 .
5
5
25
25
3
3
2y
2
2
x y 1 x 1
y
( thi HSG H Tnh)
Li gii.
iu kin: xy 0, x 2 y 2 1 . t a x 2 y 2 1, b
x
, ab 0 .
y
2
3 2
3
1 b 2b 3 0
b 1, a 1
1
H cho tr thnh a b
2b 3 b
b 3, a 9
a 2b 3
a 2b 3 a 2b 3
-Vi a 1, b 1 , ta c x 2 y 2 2, x y , ta tm c hai nghim l ( x, y ) (1, 1), (1,1) .
-Vi a 9, b 3 , ta c x 2 y 2 10, x 3 y , ta tm c hai nghim l ( x, y ) (3,1), (3, 1) .
Th li, ta u thy tha mn.
Vy h cho c 4 nghim phn bit l ( x, y ) (1, 1), (1,1), (3,1), (3, 1) .
Bi 8. Gii phng trnh
x 6 x2 7 x 1
( thi chn i tuyn Lm ng)
Li gii.
iu kin x 1 .
15
Ta c
( 3 x 6 2) ( x 2 4) ( x 1 1) 0
x2
x2
( x 2)( x 2)
0
2
3
x 1 1
( x 6) 2 3 x 6 4
1
1
( x 2)
x2
0
x 1 1
3 ( x 6) 2 2 3 x 6 4
x 2
1
1
x2
0
3 ( x 6)2 2 3 x 6 4
x 1 1
D thy phng trnh th hai v nghim v v tri lun dng nn phng trnh cho c
nghim duy nht l x 2 .
Nhn xt. Cch n gin hn dnh cho bi ny l chng minh hm ng bin, tuy nhin, cn
ch xt x 1 trc khi o hm.
x x y 1 1
Bi 9. Gii h phng trnh
2
2
y x 2 y x y x 0
( thi HSG tnh Qung Bnh)
Li gii.
iu kin x, x y 1 0 .
Phng trnh th nht ca h tng ng vi
x x y 1 1 x x y 1 2 x y 1 1 y 2 x y 1
y 2 4( x y 1) ( y 2)2 4 x y 2 2 x
Phng trnh th hai ca h tng ng vi
y 2 x 2 y x y 2 x 0 ( y x )2 xy 2 y x y x
y 1
x 1
y 2 2 x
y 2 2 x
y 2 2 x
Ta c h mi l
2
4
y2
2 y ( y 2) y ( y 2)
y y 2 0
y x y x
x 4
16
Bi 10.
1/ Gii bt phng trnh ( x 2 4 x) 2 x 2 3 x 2 0 .
xy y 2 x 7 y
1
x 2 . Ta c
2
x 4 x 0
x2 4x 0
( x 4 x) 2 x 3 x 2 0 2
1
x x 2
2 x 3x 2 0
2
2
Kt hp cc iu kin trn, ta c x 2 x
1
x 4.
2
1
] {2} [4, ) .
2
x y y 7
y
t u x y, v
x
, ta c h
y
u v 7
u 3, v 4
uv 12
u 4, v 3
-Vi u 3, v 4 , ta c x y 4,
x
3 x 3, y 1 , tha iu kin.
y
17
-Vi u 4, v 3 , ta c x y 3,
x
12
3
4 x , y , tha iu kin.
y
5
5
12 3
Vy h cho c hai nghim l ( x, y ) (3,1), ( , ) .
5 5
x 6 y 8 z10 1
Bi 11. Gii h bt phng trnh 2007
.
2009
2011
x y z 1
( thi chn i tuyn Bnh nh)
Li gii.
T bt phng trnh th nht ca h, ta c 1 x, y, z 1 .
T hai bt phng trnh ca h, ta c
x 2007 y 2009 z 2011 x 6 y 8 z10 x 6 (1 x 2001 ) y 8 (1 y 2001 ) z10 (1 z 2001 ) 0
T iu kin 1 x, y, z 1 , ta d dng thy rng x 6 (1 x 2001 ), y 8 (1 y 2001 ), z10 (1 z 2001 ) 0 .
Do , phi c ng thc xy ra, tc l
x 6 (1 x 2001 ) y 8 (1 y 2001 ) z10 (1 z 2001 ) 0 x, y , z 1 x, y , z 0 .
Kt hp vi iu kin x 6 y 8 z10 1 , ta thy h bt phng trnh cho c cc nghim l
x 1
1
x
2
x 1 3 x
x 2 x 2 y
2/ Gii h phng trnh 2
y y 2 x
( thi HSG tnh Bn Tre)
Li gii.
1/ iu kin x 1,3 x 0, x 1 3 x 1 x 3, x 1 .
18
x 1 3 x
( x 1 3 x )( x 1 3 x )
x 1 3 x
x 1 3 x 0
( x 1 3 x ) 2 1
D thy phng trnh th nht v nghim nn ta ch xt
( x 1 3 x ) 2 1 ( x 1) (3 x ) 2 ( x 1)(3 x) 1 3 2 ( x 1)(3 x)
9 4( x 1)(3 x ) 4 x 2 8 x 3 0 x
2 7
2
2 7
.
2
t2 t
1
0, t 0 nn y l
Ta xt x, y 0 . Xt hm s f (t )
, t 0 , ta thy f (t ) t
2
4 t
hm ng bin.
x f ( y)
H cho c vit li l
. Suy ra x y , thay vo h cho, ta c
y f ( x)
x 1
x x 2 x x x 1 2 x ( x 1)( x x 1) 0
x 3 5
2
2
y 1
Tng ng vi hai gi tr ny, ta cng c
y 3 5
2
Vy h cho c ba nghim l ( x, y ) (0, 0), (1,1), (
3 5 3 5
,
).
2
2
Bi 13.
1/ Gii phng trnh x 2 4 x 3 x 5 .
2/ Gii phng trnh x 3 x 2 3x 1 2 x 2 trn [2, 2]
( thi HSG tnh Long An)
Li gii.
1/ iu kin x 5 .
Phng trnh cho tng ng vi
x 4
( x 2 4 x 3)2 x 5 ( x 4)( x 3 4 x 2 6 x 1) 0 3
2
x 4x 6x 1 0
61
2
) (3uv )(u v) 0 .
27
3
61
3 3
u v 27
Chn u v v sao cho
.
2
uv
9
Gii h phng trnh ny, ta chn nghim u
1
2
(61 3 417), v
.
54
9u
x x0
1
(61 3 417)
54
2
93
1
(61 3 417)
54
4
0.189464
3
20
( x 3 x 2 3x 1)2 4( x 2) ( x 1)( x5 x 4 6 x3 2 x 2 9 x 7) 0
x 1
5
4
3
2
x x 6x 2 x 9x 7 0
Phng trnh x 5 x 4 6 x 3 2 x 2 9 x 7 0 c ng mt nghim thuc [2, 2] v n c gi tr
gn ng l x x0 1.916086228 .
Vy phng trnh cho c hai nghim phn bit l x 1, x x0 .
Nhn xt. R rng phng trnh bc ba trn phi gii trc tip bng cng thc tng qut, iu
ny t khi xut hin cc k thi HSG. i vi phng trnh th hai, vic xt x [2, 2] nu trong
bi c th gi dng lng gic; tuy nhin, cch t x 2 cos cha c kt qu, mong cc
bn tm hiu thm. Mt bi tng t xut hin trong k thi HSG BSCL nh sau
Gii phng trnh 32 x 5 32 x 4 16 x3 16 x 2 2 x 1 0 .
Phng trnh ny c gii bng cch t n ph y 2 x ri bnh phng ln, nhn vo hai v
cho y 2 a v phng trnh quen thuc y 3 3 y
y2.
y
Bi 14. Gii h phng trnh sau x x
2
2
y ( x 1 1) 3 x 3
y 2 x
2 y x y 2 2 x x 2 xy y 2 y( x 2 x) 2 x x 0
x
y
21
x ( x 2 x)2 8 x x x 4 x x 4 x 2 ( x 2 x )2 0 .
Do , phng trnh ny c hai nghim l
y1
(2 x x ) ( x 2 x )
(2 x x ) ( x 2 x)
x , y2
2 x, .
2
2
Xt hai trng hp
-Nu y x , thay vo phng trnh th hai ca h, ta c:
x ( x 2 1 1) 3 x 2 3 .
D thy: x ( x 2 1 1) 0 3 x 2 3 nn phng trnh ny v nghim.
-Nu y 2 x , thay vo phng trnh th hai ca h, ta c:
2 x( x 2 1 1) 3 x 2 3 x 2 1.(2 x 3 ) 2 x
2x
x2 1
(*)
2x 3
3
3
khng tha mn ng thc nn ch xt x
v php bin i trn l ph
2
2
2x
hp). Xt hai hm s: f ( x ) x 2 1, x 0 v g ( x )
,x 0.
2x 3
(d thy x
Ta c: f ( x )
0 nn l hm ng bin, g ( x )
x2 1
Suy ra phng trnh (*) c khng qu mt nghim.
2 3
(2 x 3 )2
0 nn l hm nghch bin.
Nhm thy x 3 tha mn (*) nn y cng chnh l nghim duy nht ca (*).
Nhn xt. Quan h ca x v y c che giu ngay trong phng trnh u tin, nu nhn thy
iu th cc bc tip theo s rt d nhn bit. Bi ny tnh ton tuy rm r nhng hng
gii rt r rng nn khng qu kh.
22
2
2
2 x y 3 xy 4 x 9 y
Bi 15. Gii h phng trnh sau
2
7 y 6 2 x 9 x
4x2
2 x2 9 x 6
T phng trnh th nht, ta c y 2
, t phng trnh th hai, ta c y
.
2 x 3x 9
7
Suy ra
4 x2
2x2 9x 6
28 x 2 (2 x 2 9 x 6)(2 x 2 3 x 9)
2
2 x 3x 9
7
( x 2)(2 x 1)(2 x 2 9 x 27) 0 x 2 x
-Nu x 2 , ta c y
-Nu x
1
9 3 33
x
2
4
2 x 2 9 x 6 16
2 x 2 9 x 6 1
1
; nu x , ta c y
.
7
7
2
7
7
9 3 33
2x2 9x 6
vi 2 x 2 9 x 27 th y
3.
4
7
16 1 1 9 3 33
), ( , ), (
,3) .
7
2 7
4
-Nu b 2 th
x 1 2 x 3 .
x 6 2x 4 .
D thy v tri tng theo bin x nn phng trnh trn c khng qu mt nghim. Ta thy x 2
tha mn, suy ra x 2, y 3 .
Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y ) (2, 3) .
1 x2
x
( thi HSG tnh H Tnh)
Li gii.
iu kin x (, 1] (0,1] .
Nu x 1 th x 4 2 x 3 2 x 2 2 x 1 ( x 2 x) 2 ( x 1) 2 0, x 3 x x( x 2 1) 0 nn phng
trnh trn khng c nghim tha x 1 .
ng thi x 1 khng l nghim ca phng trnh nn ta ch xt x (0,1) .
Phng trnh cho tng ng vi
2
( x 1) 2 x(1 x ) ( x 1) x (1 x )
t t
x2 1
x (1 x 2 )
2 x(1 x 2 )
1
x2 1
x (1 x 2 )
x2 1
2
1 t 2 t 2 0 t 2 (do t 0 ).
t
Khi
24
x2 1
2
2 ( x 2 1)2 4 x (1 x 2 ) x 4 2 x 2 1 4 x 4 x3 0
x(1 x )
( x 2 2 x 1)2 0 x 2 2 x 1 0 x 1 2
So snh vi iu kin nu, ta thy phng trnh trn c nghim duy nht l x 1 2 .
Li gii.
t a sin x, b cos x 1 a, b 1 . T phng trnh cho, ta c h sau:
4ab 3 2a 2b 5 0
2
2
a b 1
Ta c:
4ab 3 2a 2b 5 0 4ab 3 2a 2b 5 0
(4ab 2 2a 2 2b 3) ( 2a 2b 2) 0
2(a b)2 2 2 (a b) 1 2 (a b 2 ) 0
( 2a 2b 1)2 2 (a b 2 ) 0
Mt khc: a 2 b 2 1 nn a b 2(a 2 b 2 ) 2 a b 2 0 .
2
.
2
2a 2b 1 0
( 2a 2b 1)2 0
2
2
(
a
2
)
0
a b
2
D thy h ny v nghim.
Vy phng trnh cho v nghim.
25
Nhn xt. y l dng phng trnh lng gic gii bng cch nh gi quen thuc. Ngoi cch
t n ph a v i s hon ton nh trn, ta c th bin i trc tip trn phng trnh ban
u, tuy nhin iu d lm chng ta lc sang cc hng thun ty lng gic hn v vic gii
bi ton ny gp nhiu kh khn hn.
Bi ny chnh l thi Olympic 30-4 nm 2000, lp 10 do trng L Hng Phong TP.HCM
ngh. Li gii chnh thc cng ging nh trn nhng nguyn a sin x, b cos x .
Bi 19.
1/ Gii phng trnh x 4 x 2 2 x 4 x 2 .
2
2
2 y ( x y ) 3x
2/ Gii h phng trnh 2
2
x( x y ) 10 y
( x 2) ( x 1) 4 x 2 ( x 2) 2 ( x 1) 2 (4 x 2 ) x( x 2)( x 2 2) 0
x 0 x 2 x 2
Th li ta thy tha.
Vy phng trnh cho c 4 nghim l x 0, x 2, x 2 .
2/ Ta thy nu x 0 th y 0 v ngc li nn h phng trnh cho c nghim ( x, y ) (0, 0) .
Xt trng hp xy 0 .
Chia tng v phng trnh th nht cho phng trnh th hai, ta c
2 y( x 2 y 2 ) 3x
20 y 2 ( x 2 y 2 ) 3 x 2 ( x 2 y 2 ) 3 x 4 17 x 2 y 2 20 y 4 0
x( x 2 y 2 ) 10 y
5
( x 2 4 y 2 )(3 x 2 5 y 2 ) 0 x 2 4 y 2 , x 2 y 2
3
2 y.3 y 2 3 x
2 y 3 x
2 y 3 x
x 2
-Nu x 2 4 y 2 , h cho tr thnh
2
4
y
1
xy
2
2
y
2
x.5 y 10 y
26
-Nu x 2
5 2
y , h cho tr thnh
3
15
2 2
x 4
2
y
.
y
3
x
3
3
4 y 9 x
2 135
3
4 y 9 x
4
4
8
4
xy
15
16
y
135
2
135
x. y 10 y
y
3
2
Vy h cho c 5 nghim l ( x, y ) (0, 0),(2,1), ( 2, 1), (
4
4
15
135
15
135
,
),
(
).
4
4
2
2
2 135
2 135
x 6 x2 7 x 1 .
( thi HSG tnh Lm ng)
Li gii.
iu kin x 1 .
D thy x 1 khng l nghim ca phng trnh nn ta ch xt x 1 .
Ta c
x 6 x 2 7 x 1 3 x 6 x 2 x 1 7 (*)
Xt hm s f (t ) 3 t 6 t 2 t 1, t 1 f (t )
1
3 2 (t 6)2
2t
1
0, t 1 . Do
2 t 1
5( x y )
6( x z )
x y 6 xy x z 5 xz 4
6( z y )
4( x y )
Bi 21. Gii h phng trnh
5
z y 4 zy x y 6 xy
4( x z )
5( y z )
x z 5 xz y z 4 yz
( chn i tuyn trng PTNK, TPHCM)
Li gii.
t a
x y
yz
zx
,b
,c
. H cho tr thnh
x y 6 xy
y z 4 yz
z x 5 zx
27
4 5a
a
5a 6c 4
b
6b 4a 5 4a 6b 5
4
4c 5b 6
4 5a
9
5b 4
6
c 16
6
1
x y
1 1 6
1 33
14
x y 6 xy 8
x y 7
x 14
x 33
7( x y ) 6 xy
3
14
yz
1 1
1 45
Do
y z 12 yz 12
y
45
y z 4 yz 4
7( z x) 45 zx
y z
y 14
14
zx
1 1 45
1 123
z 124
z 14
z x 5 zx 16
z x 7
14 14 14
, ,
).
33 45 123
Nhn xt. Bi ny c hnh thc kh phc tp v cc h s xem ra rt khc nhau; tuy nhin, nu
quan st k, chng ta s d dng tm ra cc n ph cn thit lm n gin ha bi ton.
Vy h cho c nghim l ( x, y , z ) (
Bi 22.
1/ Gii phng trnh
x 2 y 1 3 z 2
1
( x y z 11)
2
x
2
121
2
x
2
x
27
2 x 4 y 1 6 z 2 x y z 11
( x 1) ( y 1 2) 2 ( z 2 3) 2 0
x 1
y 1 2 z 2 3 0 x 1, y 5, z 11
28
4
.
3
4
4
4
8
16
4
4
Do y 2 ( 4) y ( ) 2 3.( ) 4 0 y 2 y 0 ( y ) 2 0 y
3
3
3
3
9
3
3
Vy h cho c nghim l x y
4
.
3
Bi 23.
x 2 2ax b
1/ Tm tt c cc gi tr ca a, b phng trnh 2
m c hai nghim phn bit vi
bx 2ax 1
mi tham s m.
2
2
y xy 6 x
2/ Gii h phng trnh
3 3
3
1 x y 19 x
x 2 2ax 1
m 1 m, x 2 2ax 1 0 . D thy
x 2 2ax 1
nu m 1 th phng trnh ny v nghim, nu m 1 th phng trnh ny c v s nghim,
khng tha mn bi.
-Nu b 1 th phng trnh cho tr thnh
29
x 2 2ax b
x 2 2ax b m(bx 2 2ax 1)
0
bx 2 2ax 1
bx 2 2ax 1
1 2a b 0,1 2a b 0
1 bm 0, m
(a am)2 (1 bm)(b m) 0, m
1
1
1 2a 0,1 2a 0
a
a
2
2
2
(a am) m 0, m
a 2 m 2 (2a 2 1)m a 2 0, m
(2a 2 1)2 4a 4 0, a 0
1
1
a , a 0
a a
2
2
2
4 a 2 1 0
Vy cc gi tr a, b tha mn bi l a
1
1
a v b 0 .
2
2
y xy 2 6 x 2
2/ Gii h phng trnh
3 3
3
1 x y 19 x
Ta thy y 0 khng l nghim ca h phng trnh nn ta ch xt y 0 , ta c bin i sau
x 2
x 2
1
1
y x 6( y )
y x 6( y )
1 x3 19( x )3
( x 1 )3 3 x ( x 1 ) 19( x )3
3
y
y
y
y
y
y
30
1
x
x 6( )2 vo phng trnh th hai, ta c
y
y
x
x
x
x
x
x
x 1
216( )6 18( )3 19( )3 216( )6 ( )3 0 .
y
y
y
y
y
y
y 6
Thay
-Nu
x
0 x 0 , thay vo h cho, ta thy khng tha mn.
y
Th li u thy tha.
1
1
Vy h cho c hai nghim phn bit l ( x, y ) ( , 2), ( ,3) .
3
2
x 2 y 2 z 2 2010 2
1/ Gii h phng trnh: 3
3
3
3
x y z 2010
2/ Gii phng trnh: 32 x
x2
3x
2x
x3 3x 2 0
( thi chn i tuyn Ninh Bnh)
Li gii.
1/ T phng trnh th nht ca h, ta c x , y , z 2010 .
31
y (2010 y ) 0 y 0 y 2010
2
z 0 z 2010
z (2010 z ) 0
x2
2 x3 x 2 3 x
2x
x3 2 x
Xt hm s f (t ) 3t t , t , ta c f (t ) 3t .ln 3 1 0, t nn y l hm ng bin.
Phng trnh trn chnh l
f (2 x 3 x 2) f ( x 3 2 x) 2 x 3 x 2 x3 2 x
x3 3x 2 0 ( x 2)( x 1) 2 0 x 2 x 1
1
1
1
1
...
0.
sin 2 x sin 4 x sin 8 x
sin 2 n x
(2 x x 1)2 4 x x 1 17 0 4 x ( x 1) 4 x x 1 4 x x 1 17 0
9
4 x 2 x 18 0 x 2 x
4
Ta thy ch c x 2 l tha mn, khi , tng ng ta c y 3 .
Vy h bt phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y ) (2,3) .
2/ iu kin 2i x k 2 , i 1, 2,3,..., n; k x k
, i 0,1, 2,..., n 1 .
2i
.
sin a sin 2a
sin 2a
sin 2a
Do
1
1
1
1
...
0
sin 2 x sin 4 x sin 8 x
sin 2n x
n
n
1
i
i 1 sin 2 x
i 1
k
2 n x x k x n , k
2 1
k
,k .
2n 1
Bi 26.
1/ Gii phng trnh sau
2x 1
3x2 8x 5
( x 1) 2
( thi HSG tnh Thi Bnh)
33
Li gii.
1/ iu kin cos x
3
5
x
k 2 .
2
6
(2 3 cos x 5) (2 3 cos x 3) 1
(2 3 cos x 5) (2 3 cos x 3)
t
3 cos x 2
4
2
4
-Nu t
1
1
7
sin x x k 2 x
k 2 , k (tha mn).
2
2
6
6
k 2 , x
k 2 , x k 2 , k .
6
6
6
1
2/ iu kin 2 x 1 0, x 1 0 x , x 1 .
2
34
Xt hm s f (t ) log 3 t t , t 0 , ta c f (t )
1
1 0, t 0 nn y l hm ng bin.
t ln 3
2
x2.
3
2
Ta thy hai nghim ny u tha mn nn phng trnh cho c hai nghim l x , x 2 .
3
Nhn xt. bi phng trnh lng gic, n lc rt gn c thnh mt phng trnh ch cha
sin x, cos x ; ta thng dng cch t n ph nh trn i s ha vic gii bi ton, khng phi
d dng c th tm ra cch phn tch nhn t nh trn, nht l nhng bi ton di dng hn.
Nu t t sin x khng thnh cng, ta hon ton c th chuyn sang t cos x th v chng
hn, nh bi ton trn, nu t t cos x th li gii s khng cn d dng na.
Trong thi H khi B nm 2010 cng c mt bi tng t, gii phng trnh sau
sin 2 x cos 2 x 3sin x cos x 1 0 . Bng vic p dng cng thc nhn i a phng
trnh v dng f (sin x, cos x ) 0 , ta tin hnh t n ph t sin x phn tch thnh nhn t, li
gii kh r rng v t nhin.
x 2 1 y 2 xy y
1 x2
2 2
2 2 sin 2 x
tan x cot 2 x
( thi HSG tnh Ph Th)
Li gii.
1/ Ta thy h phng trnh ny khng c nghim tha y 0 nn ta ch xt y 0 , khi ,
x2 1
phng trnh th nht ca h tng ng vi
x y 1.
y
35
x2 1
t u
, v x y . Ta c h
y
a b 4
b 4 a
b 4 a
b 4 a
b 3
1
1
2
2
a 1
2a a 1 (a 1) 0
b 2 a
2 a a
x 1
x2 1
1 x2 1 3 x
x2 x 2 0
y 2
Ta c y
x 2
y 3 x
y 3 x
x y 3
y 5
Vy h phng trnh cho c hai nghim l ( x, y ) (1, 2), (2,5) .
2/ iu kin
cos x 0,sin 2 x 0, tan x cot 2 x 0 sin x.cos x 0,
sin x cos 2 x
0
cos x sin 2 x
2 sin 2 x 1 2 sin 2 x
sin x.cos x 0,
0 sin x cos x 0
sin 2 x
x (k 2 , k 2 ) ( k 2 , k 2 ), k
2
2
2 1
1 2 sin 2 x ( 2 1) sin 2 x 1 2 sin 2 x
1
sin 2 x
t t sin 2 x , 0 t 1 . Phng trnh trn chnh l
( 2 1)t 1 2t 2 (t 1)( 2t 1) 0 t 1 t
-Nu t 1 sin 2 x 1 x
-Nu t
1
(tha iu kin).
2
k , k .
4
1
1
5
sin 2 x x k
k , k .
2
12
12
2
5
k 2 , x k 2 , x
k 2 , k .
4
12
12
1
1
0
5x 7
x 1
( thi HSG tnh Qung Ninh)
Li gii.
iu kin: x
f (t ) 2t
1
7
, t 1 . Ta c:
. Xt hm s f (t ) t 2
5
t 1
1
0, t 1 nn hm ny ng bin.
2(t 1) t 1
7
7
1 v 5 x 6 5. 6 1 nn phng trnh cho tng ng vi
5
5
1
1
3
(5 x 6)2
x2
f (5 x 6) f ( x) 5 x 6 x x .
2
5x 7
x 1
Do x
3
.
2
3 x 3 2 x 2 2 3 x 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2 x 2
( thi chn i tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)
Li gii.
3
2
3 x 2 x 2 0
iu kin xc nh
3
2
3x x 2 x 1 0
Theo bt ng thc AM GM th
3 x 3 2 x 2 2 1. 3 x 3 2 x 2 2
ng thc xy ra khi v ch khi
1 (3 x3 2 x 2 2) 3x 3 2 x 2 3
2
2
3 x 3 2 x 2 2 1 x 1 .
37
1 (3 x3 x 2 2 x 1) 3 x3 x 2 2 x
3 x x 2 x 1 1. 3 x x 2 x 1
2
2
3
3x 3 x 2 2 x 1 1 x 1 .
3 x 3 2 x 2 3 3 x 3 x 2 2 x 3 x 2 2 x 3
3 x 2 x 2 3 x x 2 x 1
2
2
2
3
3x 2 2 x 3 (3x 2 2 x 3) ( x 1)2
2x2 2 x 2
2
2
ng thc xy ra khi v ch khi ( x 1)2 0 x 1 .
Do , ta lun c
3 x 3 2 x 2 2 3 x 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2 x 2 .
(2 x 2 3 x 4)(2 y 2 3 y 4) 18
Bi 30. Gii h phng trnh 2
2
x y xy 7 x 6 y 14 0
( thi chn i tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)
Li gii.
Xt ng thc x 2 y 2 xy 7 x 6 y 14 0 (*)
Ta xem (*) l phng trnh bc hai theo bin x, vit li l x 2 x( y 7) y 2 6 y 14 0 .
38
y ( y 7)2 4( y 2 6 y 14) 0 3 y 2 10 y 7 0 1 y
7
.
3
Hon ton tng t, xem (*) l phng trnh bc hai theo bin y, vit li l
y 2 y ( x 6) ( x 2 7 x 14) 0 .
x ( x 6)2 4( x 2 7 x 14) 0 3 x 2 16 x 20 0 2 x
Ta xt hm s f (t ) 2t 2 3t 4, t f (t ) 4t 3 0 t
10
.
3
3
1.
4
2(2 x 1)3 2 x 1 (2 y 3) y 2
Bi 31. Gii h phng trnh
4 x 2 2 y 4 6
Li gii.
39
iu kin xc nh: x
1
, y 2.
2
Xt hm s: f (t ) 2t 3 t , t (0; ) .
Suy ra: f (t ) 6t 2 1 0 nn y l hm ng bin.
T phng trnh th nht ca h, ta c: f (2 x 1) f ( y 2 ) 2 x 1 y 2 .
Thay vo phng trnh th hai, ta c:
4
4 y 8 2 y 4 6 (*)
Ta thy hm s: g ( y ) 4 4 y 8 2 y 4 6, y (2, ) c o hm l:
g ( y )
4
(4 y 8)3
0, y (2, ) nn ng bin.
2y 4
1
.
2
1
Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y ) ( , 6) .
2
Nhn xt. Dng ton ng dng trc tip tnh n iu vo bi ton n gin ha biu thc rt
thng gp. Hng gii ny c th d dng pht hin ra t phng trnh th nht ca h, x v y
nm v mi v ca phng trnh v quan st k hn s thy s tng ng ca cc biu thc v
dn n xt mt hm s nh nu trn. tng bi ny hon ton ging vi bi 5 thi H
mn ton khi A nm 2010.
(4 x 2 1) x ( y 3) 5 2 y 0
Gii h phng trnh
.
2
2
4 x y 2 3 4 x 7
x 4 x 3 y 9 y y 3 x x 2 y 2 9 x
Bi 32. Gii h phng trnh 3 3
x( y x ) 7
40
Ta c: x( y 3 x 3 ) 7 y 3 x 3
7
7
y 3 x3 .
x
x
7
Thay vo (*), ta c: x( x 3 x 3 )2 9 .
x
Ta s chng minh rng v tri l mt hm ng bin theo bin x. Tht vy:
2
7 2
7 3 3 7
2
3
3
x( x x ) x x 2 x x x
x
x
x
7
7
x 2 x . x x 3 x3 x3 2 x 3 x6 7 x2 3 x x 4 7
x
x
2 3
4
t
t k
2t k .2
6
3
4 2
sin sin(2t )
,k
,k
2
4
2t t k .2
t 3 k 4
4
2
5
10
2sin 2
Khi x cos
3
.
10
3
3
3
, y 1 cos
2 sin
.
10
10
20
3
3
, 2 sin ) .
10
20
3
3
x y 35
Bi 34. Gii h phng trnh: 2
2
2 x 3 y 4 x 9 y
Li gii.
Phng trnh th hai ca h tng ng vi (6 x 2 12 x 8) (9 y 2 12 y 27) 35
Thay vo phng trnh th nht ca h, ta c:
x 3 y 3 (6 x 2 12 x 8) (9 y 2 12 y 27) ( x 2) 3 ( y 3) 3 x y 5
Li thay vo phng trnh th hai ca h, ta c:
2( y 5)2 3 y 2 4( y 5) 9 y 5 y 2 25 y 30 0 ( y 2)( y 3) 0 y 2 y 3 .
Vi y 2 , ta c x 3 , vi y 3 , ta c x 2 .
Th li ta thy tha.
Vy h phng trnh cho c hai nghim l ( x, y ) (2, 3), (3, 2) .
Nhn xt. Dng ton da trn hng ng thc ny xut hin kh nhiu, chng hn trong thi
VMO 2010 va qua; nu chng ta thy cc biu thc ca x v y trong h phng trnh cha y
cc bc th kh nng gii theo cch dng hng ng thc l rt cao.
3
3
x y 9
Mt bi ton tng t, gii h phng trnh sau 2
.
2
x 2 y x 4 y
1 1
2
2
x 2 y 2( x y )
2
x 2 3 y 2 2 x 3 3xy 2
x
3 1
x
2 x 3 3xy 2
3 x3 3 xy 2 y 3 3 x 2 y
3 ( x y )3
x y 3 3
3
2
3
2
3
2
3
3
1 y 3 x y
1 x 3 xy y 3 x y
1 ( x y )
x y 1
y 3 1
3
3 1
3 1
,y
.
2
2
Nhn xt. Dng ton ny cng xut pht t vic khai trin cc hng ng thc, nhng y l
da trn tnh i xng tm ra s bt i xng nhm sng to ton th v. Cch gii bi ny
theo hng trn l quen thuc v tt hn c, mt bi tng t trong thi HSG ca TPHCM l
1 1
4
4
x 2 y 2( y x )
x 3 3 x 12 y 50
3
y 12 y 3 z 2
z 3 27 x 27 z
(1)
y 3 12 y 3 z 2 3z 18 y 3 12 y 16 3( z 6) ( y 4)( y 2)2
(2)
(3)
-Nu x 1 th ( x 2)( x 1)2 0 , t (1) suy ra y 4 hay ( y 4)( y 2)2 0 , t (2) suy ra
z 6 hay ( z 6)( z 3)2 0 , t (3) suy ra x 2 , mu thun.
x 2, y 4, z 6 .
Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y, z ) (2, 4, 6) .
Nhn xt. Mu cht ca bi ton l phi c c cc phn tch (1), (2), (3) trn. iu ny ch
c th thc hin c khi on c nghim ca bi ton l x 2, y 4, z 6 v c th tc
45
x9 9 x 2 1
2x 1
3
( thi chn i tuyn Ph Yn)
Li gii.
Phng trnh cho tng ng vi
x 9 9 x 2 1 3(2 x 1)3 x 9 9 x 2 1 24 x 3 36 x 2 18 x 3
x 9 3x 3 (27 x 3 27 x 2 9 x 1) 9 x 3 x 9 3x 3 (3 x 1)3 3(3x 1)
Xt hm s f (t ) t 3 3t , t , ta c f (t ) 3t 2 3 0, t nn y l hm ng bin.
Phng trnh trn c vit li l f ( x 3 ) f (3x 1) x 3 3x 1 . (*)
Trc ht, ta xt cc nghim tha mn 2 x 2 ca (*). t x 2 cos , [0, ] , khi
(*) 8 cos3 6 cos 1 2 cos 3 1 cos 3 cos
2
x k
.
3
9
3
5
7
,
,
, tng ng, ta c
9
9
9
5
7
cc nghim ca (*) l x 2 cos , x 2 cos , x 2 cos
. R rng ba nghim ny l phn
9
9
9
bit v (*) l phng trnh bc ba, c khng qu ba nghim nn y cng chnh l tt c cc
nghim ca n.
M [0, ] nn ta ch chn 3 nghim ca h trn l
5
7
, x 2 cos , x 2 cos
.
9
9
9
Bi 39.
46
t 2 3 2 x2 x 2 (
t2 3 2
) x2 x 2 .
2
t2 3 2
) 3 2
2
t 4 6t 2 4t (3 4 2) 0
t 4 (1 2)t 3 (1 2)t 3 (3 2 2)t 2 (2 2 3)t 2 (1 2)t (5 2)t (3 4 2) 0
(t 2 1)[t 3 (1 2)t 2 (2 2 3)t (5 2)] 0
t 2 1
t 3 (1 2)t 2 (2 2 3)t (5 2) 0
D thy phng trnh th hai khng c nghim dng nn ta ch xt t 2 1 . Khi
x 1 2 x 2 1 3 2 x 2 x 2 3 2 2 x 2 x 0 x 0 x 1 , tha.
2/ iu kin 1 x 1, 0 y 2 .
Phng trnh th nht ca h tng ng vi y 3 y ( x 1)3 ( x 1) .
Xt hm s f (t ) t 3 t , t , ta c f (t ) 3t 2 1 0, t nn y l hm ng bin.
Phng trnh trn c vit li l f ( y ) f ( x 1) y x 1 . Thay vo phng trnh th hai
ca h, ta c 1 x 2 x 1 1 x 1 1 x 2 x 1 1 x 1 (*)
47
t2 2
t t x 1 1 x 0 t 2 2 1 x 1 x
.
2
2
Do (*)
t2 2
t 1 t 2 2t 0 t 2 .
2
Bi 40.
x 3 8 y 3 4 xy 2 1
1/ Gii h phng trnh 4
4
2 x 8 y 2 x y 0
2/ Chng minh phng trnh sau c ng mt nghim ( x 1) 2011 2( x 1) 3 x 3 3 x 2 3 x 2 .
( d b thi HSG tnh Ngh An)
Li gii.
x 3 t 3 xt 2 1
t 3 1 x(t 2 x 2 )
1/ t 2y t , h cho tr thnh 4 4
3
3
4 x t 4 x t 0 4 x ( x 1) t (t 1) 0
Thay t 3 1 x (t 2 x 2 ) t phng trnh th nht vo phng trnh th hai ca h, ta c
x 0
4 x( x 3 1) xt (t 2 x 2 ) 0 3
3
2
4( x 1) t tx 0
4 x3 4t 3 4 xt 2 4 x 3 t 3 tx 2 t 3 tx 2 t 0 t x .
D thy t 0 khng tha mn h cho nn ch xt t x .
x 3 x3 x.x 2 1
x 3 1
-Nu t x , ta c h 4
4
x 1.
4
4 x x 4 x x 0
5 x 5 x 0
Khi t x 1 y
1
1
, h cho c nghim ( x, y ) (1, ) .
2
2
x 3 x 3 x( x )2 1
x3 1
-Nu t x , ta c h 4
4
, h ny v nghim.
4
4 x ( x ) 4 x ( x) 0
5 x 3x 0
1
Vy h phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y ) (1, ) .
2
x 3 y x 3 12
3
9 z 2 x z 32
3
2
2 x 4 z 9 z 28
2( x 2) ( z 4)( z 4 z 7)
y 2 x2 x 2 1
2
e
Bi 42. Gii h phng trnh
y 1
3 log ( x 2 y 6) 2 log ( x y 2) 1
2
2
( thi chn i tuyn trng THPT Cao Lnh, ng Thp)
Li gii.
x 2 y 6 0
iu kin xc nh
x y 2 0
Xt hm s: f (t ) et (t 1), t [0, ) . Ta c f (t ) et (t 1) et et (t 2) 0 nn y l hm
ng bin. Do
ey
x2
2
2
x2 1
e x ( x 2 1) e y ( y 2 1) f ( x 2 ) f ( y 2 ) x 2 y 2 x y .
2
y 1
x2 x 2
x2 x
2
x2 1
1 x x 2 1 x x 4
( thi HSG tnh Bnh Phc)
Li gii.
iu kin xc nh 0 x 2 x 2 4, 0 x 2 x 4 1 x
1 17
.
2
x2 x 2
2
1 4 ( x x 2)
Xt hm s f (t )
x2 x
2
x2 1
1 4 ( x x)
t
, t 0, 4 , ta c
1 4 t
1 4 t
t
1
f (t ) (
)
0, t 0, 4 nn y l hm ng bin.
2 t
2 4 t (1 4 t ) 2
1 17
x 2 x 2 x 2 x f ( x 2 x 2) f ( x 2 x ) , ng thi x 2 1 0 ,
2
khi f ( x 2 x 2) f ( x 2 x) ( x 2 1) 0 .
-Nu 1 x
52
t
, t 0, 4 nh trn khng kh, c th thy
1 4 t
ngay t vic quan st biu thc v t iu kin xc nh; tuy nhin, vic ny cng d khin ta
lm tng n vic xt hm s no m khng ngh ra cch nh gi kiu nh trn.
Nhn xt. Vic pht hin ra hm s f (t )
x2 x 2
1 x2 x 2
x2 x
1 x2 x 4
x 1.
Bi 44.
1/ Gii phng trnh
3x 4 x3 3x 2 x 2
3x 4 2 x 3 ( x 1) 3
( x 1)3 2 x y 4
t y 1 3x 4 . Ta c h phng trnh
3
( y 1) 3x 4
3
xy
2
2
( x 1) ( x 1)( y 1) ( y 1) 1
53
t 2 1 sin 2 x
t 2 (sin x cos x ) 2
t 4 2t 2 cos 2 2 x 0 (t 2 1)2 sin 2 2 x 2
2
2
t 1 sin 2 x
t (sin x cos x)
Ta c bn phng trnh sau
t sin x cos x, t (sin x cos x ), t sin x cos x, t sin x cos x .
Ta thy hm s t ( x) 4022 x 2011 4018 x 2009 2 x l l nn ch cn xt cc phng trnh
1
2
1
(2 x)(1 2 x )(2 )(1 ) 4 1 10( x )
x
x
x
1 2x 2 x
1
(2 x)(1 2 x )(
)(
) 4 1 10( x )
x
x
x
(4 x 2 )(1 4 x 2 )
1
1
1
4 1 10( x ) 4( x 2 2 ) 17 4 1 10( x )
2
x
x
x
x
t t x
1
1
t 2 . Ta c t 2 2 x 2 2 , thay vo phng trnh trn, ta c
x
x
1
7
7 33
2 x2 7 x 2 0 x
.
x
2
4
-Vi x
7 33
7 33
7
, ta tnh c y
,z .
4
4
2
-Vi x
7 33
7 33
7
, ta tnh c y
,z .
4
4
2
Th li ta thy tha.
Vy h cho c hai nghim phn bit l
( x, y , z ) (
7 33 7 33 7 7 33 7 33 7
,
, ), (
,
, ).
4
4
2
4
4
2
Nhn xt. Vic pht hin ra hng ng thc trn l khng kh nhng vic thay cc gi tr vo
v tm ra cch t n ph thch hp qu l khng n gin, cn c cch bin i chnh xc. Bi
ton c hnh thc v tng cng kh th v.
Bi 46.
1/ Gii phng trnh sau 2010 x ( x 2 1 x) 1 .
y 4 4 x 2 xy 2 x 4 5
2/ Gii h phng trnh x
3
3
y
2 x y 2
55
x
2
1)
x 1
1
-Nu x 0 th f ( x) ln 2010 (
1) 0 nn y l hm ng bin, m f (0) 0 nn
1
1 2
x
phng trnh ny c ng mt nghim x 0 vi x 0 .
-Nu x 1 , ta c
f ( x ) 2010 x.(ln 2010) 2
3
1
, f ( x) 2010 x.(ln 2010) 3 .
0.
2
2 ( x 1)5
( x 1)
2
(ln 2010)2
1
0 nn f ( x ) l hm
2010
2 2
nghch bin, suy ra f ( x) lim f ( x ) lim [2010 x ( x 2 1 x)] 0 nn phng trnh f (0) 0
x
khng c nghim vi x 1 .
1
1
5 1
1
5 1
1
th x 2 1 x ( ) 2 1
, 2010 x
nn trong
2
2
2
2
2
2010
trng hp ny phng trnh v nghim.
-Nu 1 x
1
x
x 0 th f ( x) 2010 x.ln 2010 (
1) 0 nn y l hm ng bin, suy ra
2
2
x 1
f ( x) f (0) 0 .
-Nu
y 4 4 x 2 xy 2 x 4 5
2/ Gii h phng trnh x
3
3
y
2 x y 2
T phng trnh th hai ca h v tnh ng bin ca hm s f (t ) 2t t 3 , ta c x y .
56
x4 4x 2x
2x4
5 5 x 4 4 x 2( x 1)
8 x4 4x 3 0
( x 1)2 ( x 2 2 x 3) 0 x 1
Th li, ta thy tha; tng ng vi gi tr x ny, ta c y 1 .
Vy h phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y ) (1,1) .
x
x
x11 xy10 y 22 y12 ( )11 y11 y .
y
y
Xt hm s f (t ) t11 t , t f (t ) 11t10 1 0, t nn y l hm ng bin.
x
x
ng thc trn chnh l f ( ) f ( y ) y x y 2 .
y
y
Thay vo phng trnh th hai ca h, ta c
7 x 2 13 x 8 2 x 2 3 x(3 x 2 3 x 1)
t t
7 13 8
3 1
2 3 23 3 2 .
x x
x
x x
1
0 . Ta c
x
Nhn xt. Do phng trnh thu c sau khi tm ra quan h gia x v y khng c nghim dng
nn ta c th dng bt ng thc nh gi thay v dng hm s nh trn.
2009 x 2010 y ( x y ) 2
2
2011z 2009 x ( z x )
2
(a 1) y (a 2) z ( y z ) (*)
2
(a 2) z ax ( z x)
( x y ) 2 ( z x) 2 ( y z ) 2
Ta tnh c ax
( x y )( x z )
2
Tng t (a 1) y ( y z )( y z ), (a 2) z ( z x )( z y )
2
Nhn xt. R rng cc h s ban u l chn da theo thi quen chn h s trng vi nm cho
nn ta hon ton c th xt bi ton tng qut vic bin i thun tin hn. Bi ton thc
s th v sau khi c ax ( x y )( x z ), (a 1) y ( y z )( y z ), (a 2) z ( z x)( z y ) . Nu
khng dng bt ng thc nh gi m c gng dng cc php th th kh c th thnh cng.
58
1
2
2
x y 5
Bi 49. Gii h phng trnh sau
4 x 2 3 x 57 y (3 x 1)
25
( thi chn i tuyn Ngh An)
Li gii.
10
2
5( x 2 y 2 ) 1
2( x y 2 )
25
H cho tng ng vi 2
57
4 x 3 x 3 xy y 25
2 x 2 2 y 2 3 x 3 xy y 47
25
Ta thy 2 x 2 2 y 2 3 x 3xy y
47
47
(2 x y )( x 2 y ) (2 x y ) ( x 2 y )
25
25
t 2 x y a, 2 x y b , ta c
7
a b 5
12
2
2
2
2
a b 1
(a b) 2ab 1
2ab (a b) 1 ab
25
47
94
144
2
a b 17
ab a b
2ab 2(a b)
(a b 1)
25
25
25
25
ab 132
25
Ta thy h phng trnh th hai v nghim, h th nht c hai nghim l
3 4
4 3
2 1 11 2
(a, b) ( , ), (a, b) ( , ) , tng ng l ( x, y ) ( , ), ( , ) .
5 5
5 5
5 5 25 25
2 1 11 2
Vy h phng trnh cho c hai nghim phn bit l ( x, y ) ( , ), ( , ) .
5 5 25 25
Nhn xt. Cch phn tch phng trnh th hai qu tht rt kh thy. Bi ton ny thc cht
xut pht t mt h i xng thng thng, nhng qua cc php th v tch biu thc, n tr nn
phc tp v vic bin i ngc li thng phi m mn. Ta cng c th nhn phng trnh th
nht vi 25 v phng trnh th hai vi 200 ri cng li, ta c 25(3 x y 1)2 144 , cc gi tr
25 v 50 ny chn bng phng php h s bt nh vi mong mun tm ra mt quan h p gia
x v y, nh bnh phng trn chng hn.
59
2
2
2
4 xyz a x b y c z abc
a 2 b 2 c 2 abc
Phng trnh th hai ca h tng ng vi
4.
yz zx xy xyz
t x1
a
b
c
, y1
, z1
, suy ra x12 y12 z12 x1 y1 z1 4 (*).
yz
zx
xy
D thy 0 x1 , y1 , z1 2 nn tn ti cc gi tr u, v tha 0 u, v
v x1 2 sin u, y1 2sin v .
2
z x sin v y sin u
Tng t, ta cng c y
a y a b
b x
ab
z
2
2 zx 2 yz 2 z
ca
bc
,x
.
2
2
60
bc ca ab
,
,
).
2
2
2
3x y
x x2 y 2 3
x2 y 2
( thi chn i tuyn Chuyn Vnh Phc, tnh Vnh Phc)
Li gii.
Ta s gii h phng trnh ny bng s phc.
Nhn phng trnh th hai ca h vi i (n v o i 2 1 ) ri cng vi phng trnh th nht,
3 x y xi 3 yi
3( x yi) i( x yi )
3 ( x yi) 2
2
0
ta c x yi
2
2
x y
x y2
x y2
1
x yi
2
. ng thc trn c vit li l
z x y2
3i
3 (1 2i )
z
0 z 2 3z 3 i 0 z
z 2 i z 1 i .
z
2
t z x yi
-Nu z 2 i , suy ra x yi 2 i x 2, y 1 .
-Nu z 1 i , suy ra x yi 1 i x 1, y 1 .
Th li ta thy tha.
Vy h cho c hai nghim l ( x, y ) (2,1), (1, 1) .
Nhn xt. Dng ton ny cng kh ph bin v u chung tng l gii quyt bng s phc.
x 2y
3x 10 y
x x2 y 2 1 x x2 y 2 2
Cc bi ton tng t
,
( chn i tuyn H Ni 2007)
10
x
3
y
2
x
y
y
2 y 2
0
x2 y 2
x y2
61
Trn thc t, ta cng c th gii bng cch dng bin i i s, nhn x v y thch hp vo tng
v ca cc phng trnh ri tr li thu c quan h n gin hn gia cc bin ny.
x 4 2 x y 4 y
2
2 3
( x y ) 3
( kim tra i d tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)
Li gii.
t x y a, x y b, 3 c 3 .
T phng trnh th hai ca h, ta c
Ta c x
ab
c 3 ab c .
a b
ab
,y
. Suy ra
2
2
a b 2 a b 2 ab
x y ( x y )( x y )( x y ) ab
(a 2 b 2 ) , hn na:
2 2 2
4
(a b) a 3b a c 3b
2
2
2
Do , phng trnh th nht ca h cho tng ng vi
2 x y (a b )
ab 2
a c 3b
(a b 2 )
c(a 2 b 2 ) a c 3b
2
2
Ta c h mi l
c2
c4
c(a 2 b 2 ) a c 3b
c(a 2 2 ) a ca 4 c3 a3 ac 4 (ca 1)(a 3 c 3 ) 0
a
a
ab c
1
a a c.
c
1
Suy ra h ny c hai nghim l (a, b) (c,1);( , c 2 ) .
c
62
Xt hai trng hp
3
c 1 3 3 1
3 1
- Nu a c, b 1 th x
,y
.
2
2
2
1 c3
1 c3 1
1
11
2
11
- Nu a , b c 2 th x c 2
, y c2
3
3
c
2c
2c
2c
2c
3
3
3 3 1 3 3 1 2 1
Vy h cho c hai nghim l: ( x, y )
,
,
,
.
2
2 3 3 3 3
x 3 3xy 2 49
2
2
x 8 xy y 6 y 17 x
3
1
4
4
x y
4 y 2x
Mt bi ton tng t nh trn cng c li gii rt th v
( x 2 y 2 )5 5 0
1
1
nn ta ch xt x .
2
2
1
Xt hm s f ( x ) 2 x 2 .sin x x.cos x 3 2 x 1 x 5 x 3 x 1, x .
2
Ta c f ( x) 3 x.sin x (2 x 2 1) cos x
3
3 (2 x 1)
5 x 4 3x 2 1
x3
x2
, cos x 1 , x 0 .
6
2
x2
Xt hm s g ( x ) cos x 1 , x 0 , ta c
2
g ( x ) sin x x, g ( x ) cos x 1 0 g ( x ) sin x x g (0) 0 . Do , g ( x) l hm
ng bin trn [0, ) , suy ra g ( x ) g (0) 0 cos x 1
x2
x2
0 cos x 1 .
2
2
x3
.
6
T hai nh gi ny, ta c
3 x.sin x (2 x 2 1) cos x 5 x 4 3 x 2 1 3 x( x
x3
x2
) (2 x 2 1)(1 ) 5 x 4 3x 2 1 .
6
2
Hn na, ta cng c
x3
x2
x4 3 2
7 x 4 3x2
2
4
2
2
4
4
2
3 x( x ) (2 x 1)(1 ) 5 x 3 x 1 3 x x x 1 5 x 3x 1
0
6
2
2 2
2
nn 3 x.sin x (2 x 2 1) cos x 5 x 4 3 x 2 1 0, x .
Do (*) ng hay f ( x) 0, x . Suy ra f ( x ) l hm ng bin nn phng trnh cho
c khng qu mt nghim. Mt khc f (0) 0 nn 0 l nghim ca phng trnh cho.
Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 0 .
Nhn xt. im quan trng nht ca bi ton l chng minh f ( x ) 0 , nhng l mt biu
thc va c cha c sin x, cos x v cn thc, ng thi s hng t do ca hm s li m nn tht
s rt kh d on c phi lm g trong trng hp ny. Vic b i biu thc cha cn trn
rt quan trng v n gip ta c c mt hm s chn v ch cn xt biu thc trn min [0, ) ;
x3
x2
, cos x 1
nn bi ton a v chng
6
2
minh bt ng thc thng thng. Nu khng a cc yu t lng gic v a thc th phi tip
tc o hm v cha chc iu ny kh thi. Bt ng thc (*) c th lm mnh thm na l
trn min , ta cn c thm hai nh gi sin x x
3 x.sin x (2 x 2 1) cos x
3 4 9 2
x x 1 0, x .
2
2
64
( x 2)2 ( y 3) 2 ( y 3)( x z 2)
8 x 2 18 y 2 18 xy 18 yz 84 x 72 y 24 z 176
8a 2 2a 18b 2 72b 18ab 18bz 30 z 94 0
8a 2 2a 18(b2 ab bz 4b) 30 z 94 0
a 2 ab b 2 bz 4b 0
Suy ra a 2 a 7b 3bz 0
(*)
2
2
8a 2a 18(b ab bz 4b) 30 z 94 0
5a 2 a 47
8a 2a 18a 30 z 94 0 10a 2a 30 z 94 0 z
.
15
2
5
5
5a 2 a 12
2a 2 a 3ab 3b 2 5b 0
Thay z
5a 2 a 47
5(a 2 a )
v b 2
vo phng trnh ny, ta c
15
5a a 12
65
5(a 2 a )
15a (a 2 a )
25(a 2 a)
2a a 2
3 2
5a 2 a 12 0
5a a 12
5
a
12
11 61
10
47
4 29
31 61 2 61 28 13 61
), ( 4, , ), (
,
,
),
15
3 15
10
15
15
61 31 2 61 28 39 61
,
,
)
10
15
15
Bi 55.
2 z ( x y ) 1 x 2 y 2
Tm x, y, z tha mn h y 2 z 2 1 2 xy 2 zx 2 yz
2
2
y (3x 1) 2 x ( x 1)
2 x( x 2 1)
(3x 3 x) 2 x ( x 2 1)
x3 3x
y
x y
x y 2
.
(3x 2 1)
(3x 2 1)
3x 1
t x tan , (
tan 3 3 tan
, ) cos 0 . Ta c tan y
y tan 3 tan .
2 2
3tan 2 1
66
2( x y )
2 tan 3
2 tan 3
tan 3 cot 3
1 sin 3 cos 3
1
tan
tan (
) tan
2
2 cos 3 sin 3
sin 6
T phng trnh th hai ca h, ta c
x 2 y 2 z 2 2 xy 2 zx 2 yz 1 x 2 ( y z x)2 1 x 2
(tan 3 tan tan
1
tan ) 2 1 tan 2
sin 6
sin 3
1
1
2sin 2 3 1
1
tan ) 2
(
tan ) 2
2
cos 3 2 sin 3 cos 3
cos
2sin 3 cos 3
cos 2
cos 6
1
cos 6 cos sin 6 sin 2
1
(
tan ) 2
(
)
2
sin 6
cos
sin 6 cos
cos 2
cos 5
1
(
)2
cos 5 cos sin 6 cos cos 5 cos( 6 )
2
sin 6 cos
cos
2
(
k 2
cos 5 cos( 2 6 )
5 ( 2 6 ) k 2
22 11 , 2 k 2
,k
cos 5 cos( 6 )
5 ( 6 ) k 2
k 2 , k 2
2
2
22 11
2
Do (
k 2
, ta tm c tt c 10 gi tr tha mn l
22 11
3 5 7 9
, , ,
,
.
22 22 22 22 22
Vi hai h nghim
3 5 7 9
), , ,
,
,
.
sin 6
22 22 22 22 22
Nhn xt. Cch dng lng gic y c l l con ng duy nht gii bi ny bi v vi cc
nghim nh trn th khng th c cch i s no m tm ra c. tng quan trng nht ny
xut pht t biu thc ca x y hon ton ging h s ca khai trin tan 3 . Do , bi ny tuy
bin i phc tp nhng tng cng kh t nhin!
67