Cac Bai Toan PT - HPT Thi HSG 2010 - 2011 PDF

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 67

TUYN CHN CC BI TON

PHNG TRNH, H PHNG TRNH, BT PHNG TRNH


TRONG THI HC SINH GII CC TNH, THNH PH
NM HC 2010 - 2011
(L Phc L - tng hp v gii thiu)
Bi 1.
1/ Gii phng trnh

x 2 x 1 x 3 4 x 1 1 .

2/ Gii phng trnh vi n s thc 1 x 6 x 5 2 x


( thi HSG tnh Vnh Long)
5

Bi 2. Gii phng trnh x x x 11x 25 x 14 0


( thi HSG tnh ng Nai)
2 x 2 y 4
Bi 3. Gii h phng trnh
2 x 5 2 y 5 6

( HSG B Ra Vng Tu)

1
x x y 3 3
y

Bi 4. Gii h phng trnh sau


2 x y 1 8

( thi HSG Hi Phng, bng A)

4 x 2 y 4 4 xy 3 1
Bi 5. Gii h phng trnh 2
2
4 x 2 y 4 xy 2
( thi HSG tnh Lm ng)
4
x 5 y 6
Bi 6. Gii h phng trnh trn tp s thc 2 2
x y 5 x 6

( thi chn i tuyn ng Nai)


1

3
2y

x2 y 2 1 x 1

Bi 7. Gii h phng trnh


x2 y2 2x 4

y
( thi HSG H Tnh)
Bi 8. Gii phng trnh

x 6 x2 7 x 1
( thi chn i tuyn Lm ng)

x x y 1 1
Bi 9. Gii h phng trnh
2
2
y x 2 y x y x 0
( thi HSG tnh Qung Bnh)
Bi 10.
1/ Gii bt phng trnh ( x 2 4 x) 2 x 2 3 x 2 0 .
xy y 2 x 7 y

2/ Gii h phng trnh sau x 2


y x 12

( thi HSG in Bin)

x 6 y 8 z10 1
Bi 11. Gii h bt phng trnh 2007
.
2009
2011
x y z 1
( thi chn i tuyn Bnh nh)
Bi 12.
1/ Gii phng trnh

x 1
1
x
2
x 1 3 x

x 2 x 2 y
2/ Gii h phng trnh 2
y y 2 x
( thi HSG tnh Bn Tre)
2

Bi 13.
1/ Gii phng trnh x 2 4 x 3 x 5 .
2/ Gii phng trnh x 3 x 2 3x 1 2 x 2 trn [2, 2]
( thi HSG tnh Long An)
1
y 2 x

2

y
Bi 14. Gii h phng trnh sau x x

2
2
y ( x 1 1) 3 x 3

( chn i tuyn trng Chuyn L Qu n, Bnh nh).

2 x 2 y 3 xy 4 x 2 9 y
Bi 15. Gii h phng trnh sau
2
7 y 6 2 x 9 x
( thi chn i tuyn Nha Trang, Khnh Ha)
Bi 16.
1/ Gii phng trnh x 2 7 x 2 x 1 x 2 8 x 7 1
2 2 x y 3 2 x y
2/ Gii h phng trnh
3
x 6 1 y 4

( thi HSG tnh Vnh Phc)


Bi 17. Gii phng trnh sau x 4 2 x 3 2 x 2 2 x 1 ( x 3 x)

1 x2
x
( thi HSG tnh H Tnh)

Bi 18. Gii phng trnh 2 sin 2 x 3 2 sin x 2 cos x 5 0 .


( thi chn i tuyn trng THPT chuyn L Khit, Qung Ngi)
Bi 19.
1/ Gii phng trnh x 4 x 2 2 x 4 x 2 .
3

2
2
2 y ( x y ) 3x
2/ Gii h phng trnh 2
2
x( x y ) 10 y

( thi chn i tuyn THPT Chuyn Lam Sn, Thanh Ha)


Bi 20. Gii phng trnh

x 6 x2 7 x 1 .
( thi HSG tnh Lm ng)

5( x y )
6( x z )
x y 6 xy x z 5 xz 4

6( z y )
4( x y )
Bi 21. Gii h phng trnh

5
z y 4 zy x y 6 xy
4( x z )
5( y z )

x z 5 xz y z 4 yz
( chn i tuyn trng PTNK, TPHCM)
Bi 22.
1/ Gii phng trnh

x 2 y 1 3 z 2

1
( x y z 11)
2

x
2
121
2
27
x 2x
2/ Gii h phng trnh
9
x 2 y 2 xy 3x 4 y 4 0

( thi HSG tnh Qung Nam)


Bi 23.
1/ Tm tt c cc gi tr ca a, b phng trnh

x 2 2ax b
m c hai nghim phn bit vi
bx 2 2ax 1

mi tham s m.

y xy 2 6 x 2
2/ Gii h phng trnh
3 3
3
1 x y 19 x
( thi HSG vng tnh Bnh Phc)
Bi 24.
4

2
2
2
2
x y z 2010
1/ Gii h phng trnh 3
3
3
3
x y z 2010

2/ Gii phng trnh 32 x

x2

3x

2x

x3 3x 2 0
( thi chn i tuyn Ninh Bnh)

Bi 25.
2 x y x 1 2( x 1) 2(2 x y ) 2
1/ Gii bt phng trnh sau
2
y 4 x x 1 17 0

2/ Vi n l s nguyn dng, gii phng trnh

1
1
1
1

...
0.
sin 2 x sin 4 x sin 8 x
sin 2 n x

( thi HSG tnh Khnh Ha)


Bi 26.
1/ Gii phng trnh sau

2/ Gii phng trnh log 3

3 sin 2 x cos 2 x 5sin x (2 3) cos x 3 3


1.
2 cos x 3

2x 1
3x2 8x 5
2
( x 1)
( thi HSG tnh Thi Bnh)

Bi 27.

x 2 1 y 2 xy y

1/ Gii h phng trnh


y
x y 2 1 x2

2/ Gii phng trnh lng gic

2 2
2 2 sin 2 x
tan x cot 2 x
( thi HSG tnh Ph Th)

Bi 28. Gii phng trnh 24 x 2 60 x 36

1
1

0
5x 7
x 1
( thi HSG tnh Qung Ninh)
5

Bi 29. Gii phng trnh

3 x 3 2 x 2 2 3 x 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2 x 2
( thi chn i tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)

2
2
(2 x 3 x 4)(2 y 3 y 4) 18
Bi 30. Gii h phng trnh 2
2
x y xy 7 x 6 y 14 0

( thi chn i tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)


2(2 x 1)3 2 x 1 (2 y 3) y 2
Bi 31. Gii h phng trnh
4 x 2 2 y 4 6

( thi chn i tuyn trng THPT chuyn Lng Th Vinh, ng Nai)


4
3
3
2 2
x x y 9 y y x x y 9 x
Bi 32. Gii h phng trnh 3 3
x( y x ) 7

( thi chn HSG tnh Hng Yn)


2 y 3 2 x 1 x 3 1 x y
Bi 33. Gii h phng trnh
2
y 2 x 1 2 xy 1 x
( thi chn i tuyn chuyn Nguyn Du, k Lk)

x 3 y 3 35
Bi 34. Gii h phng trnh 2
2
2 x 3 y 4 x 9 y
( thi HSG tnh Yn Bi)
Bi 35. Gii phng trnh 2 3 2 x 1 27 x 3 27 x 2 13x 2
( thi HSG Hi Phng, bng A1)

1 1
2
2
x 2 y 2( x y )

Bi 36. Gii h phng trnh


1 1 y2 x2
x 2 y
( thi chn i tuyn Qung Ninh)
6

x 3 3 x 12 y 50

Bi 37. Gii h phng trnh y 3 12 y 3 z 2


z 3 27 x 27 z

( thi chn i tuyn trng THPT Phan Chu Trinh, Nng)

Bi 38. Gii phng trnh

x9 9 x 2 1
2x 1
3
( thi chn i tuyn Ph Yn)

Bi 39.
1/ Gii phng trnh sau x 1 x 1 2 x x 2 2
y 3 y x 3 3x 2 4 x 2
2/ Gii h phng trnh sau
2
1 x y 2 y 1

( thi HSG tnh Ngh An)


Bi 40.
3
3
2
x 8 y 4 xy 1
1/ Gii h phng trnh 4
4
2 x 8 y 2 x y 0

2/ Chng minh phng trnh sau c ng mt nghim ( x 1) 2011 2( x 1) 3 x 3 3 x 2 3 x 2 .


( d b thi HSG tnh Ngh An)
x 3 y x 3 12

Bi 41. Gii h phng trnh sau y 4 z y 3 6

3
9 z 2 x z 32

( thi chn i tuyn KHTN, vng 1)

y 2 x2 x 2 1
2
e
Bi 42. Gii h phng trnh
y 1
3 log ( x 2 y 6) 2 log ( x y 2) 1

2
2
7

( thi chn i tuyn trng THPT Cao Lnh, ng Thp)


Bi 43. Gii phng trnh sau

x2 x 2
2

x2 x
2

x2 1

1 x x 2 1 x x 4
( thi HSG tnh Bnh Phc)
Bi 44.
1/ Gii phng trnh

3x 4 x3 3x 2 x 2

2/ Tm s nghim ca phng trnh


(4022 x 2011 4018 x 2009 2 x) 4 2(4022 x 2011 4018 x 2009 2 x) 2 cos 2 2 x 0
( thi chn i tuyn Chuyn Nguyn Du)

(2 x)(1 2 x )(2 y )(1 2 y ) 4 10 z 1


Bi 45. Gii h phng trnh sau 2
2
2
2 2
x y z 2 xz 2 yz x y 1 0
( thi chn i tuyn H Tnh)
Bi 46.
1/ Gii phng trnh sau 2010 x ( x 2 1 x) 1 .

y 4 4 x 2 xy 2 x 4 5
2/ Gii h phng trnh x
3
3
y
2 x y 2
( thi chn i tuyn trng THPT So Nam, tnh Qung Nam)
x11 xy10 y 22 y12
Bi 47. Gii h phng trnh
4
4
2
2
7 y 13x 8 2 y 3 x(3x 3 y 1)

( thi chn i tuyn TP.HCM)


2009 x 2010 y ( x y ) 2

Bi 48. Gii h phng trnh 2010 y 2011z ( y z ) 2

2
2011z 2009 x ( z x )

( thi chn i tuyn chuyn Quang Trung, Bnh Phc)


8

1
2
2
x y 5
Bi 49. Gii h phng trnh sau
4 x 2 3 x 57 y (3 x 1)

25
( thi chn i tuyn Ngh An)
Bi 50. Cho cc tham s dng a, b, c . Tm nghim dng ca h phng trnh sau :
x y z a b c

2
2
2
4 xyz a x b y c z abc

( kim tra i tuyn Ninh Bnh)

3x y

x x2 y 2 3

Bi 51. Gii h phng trnh sau trn tp hp s thc


y x 3y 0

x2 y 2
( thi chn i tuyn Chuyn Vnh Phc, tnh Vnh Phc)
4
4
x 2 x y y
Bi 52. Gii h phng trnh 2
2 3
( x y ) 3

( kim tra i d tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)


Bi 53. Gii phng trnh 2 x 2 .sin x x.cos x 3 2 x 1 x 3 x 5 x 1
( thi chn i tuyn H Ni)
( x 2)2 ( y 3) 2 ( y 3)( x z 2)

Bi 54. Gii h phng trnh x 2 5 x 9 z 7 y 15 3 yz


2
2
8 x 18 y 18 xy 18 yz 84 x 72 y 24 z 176
( thi chn i tuyn HSP H Ni, ngy 2)

Bi 55.
2 z ( x y ) 1 x 2 y 2

Tm x, y, z tha mn h y 2 z 2 1 2 xy 2 zx 2 yz

2
2
y (3x 1) 2 x ( x 1)

( thi chn i tuyn trng H KHTN H Ni, vng 3)

LI GII CHI TIT V NHN XT


Bi 1.
1/ Gii phng trnh

x 2 x 1 x 3 4 x 1 1 .

2/ Gii phng trnh vi n s thc 1 x 6 x 5 2 x


( thi HSG tnh Vnh Long)
Li gii.
1/iu kin x 1 . Phng trnh cho tng ng vi
( x 1 1)2 ( x 1 2) 2 1

-Nu

x 1 1

x 1 2 1 (*)

x 1 1 th (*) ( x 1 1) ( x 1 2) 1 3 2 x 1 1 x 1 1 , loi.

-Nu 1 x 1 2 2 x 5 th (*) ( x 1 1) ( x 1 2) 1 1 1 , lun ng.


-Nu

x 1 2 th (*) ( x 1 1) ( x 1 2) 1 2 x 1 3 1 x 1 2 , loi.

Vy phng trnh cho c nghim l mi x thuc 2;5 .


2/ iu kin x

5
. Phng trnh cho tng ng vi
2

1 x 5 2 x 6 x
(1 x ) (5 2 x ) 2 (1 x)(5 2 x ) 6 x
(1 x )(5 2 x ) x 5 (1 x)(5 2 x) x 2 10 x 25
x 2 7 x 30 0 x 3 x 10
Th li, ta thy ch c x 3 l tha mn.

Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 3 .


Nhn xt. Cc dng ton phng trnh v t ny kh c bn v quen thuc, chng hon ton c
th gii bng cch bnh phng kh cn m khng cn lo ngi v tnh gii c ca phng
trnh hay khng. n gin trong vic xt iu kin, ta c th gii xong ri th li cng c.
10

Bi 2. Gii phng trnh x 5 x 4 x 3 11x 2 25 x 14 0


( thi HSG tnh ng Nai)
Li gii.
Phng trnh cho tng ng vi
( x 5 2 x 4 ) ( x 4 2 x3 ) ( x3 2 x 2 ) ( 9 x 2 18 x) (7 x 14) 0
( x 2)( x 4 x 3 x 2 9 x 7) 0
x 2
4
3
2
x x x 9x 7 0
Phng trnh th hai trn c th vit li l
( x 4 x3 x 2 9 x 6) 1 0 ( x 4 x 3 2 x 3 2 x 2 3x 2 3 x 6 x 6) 1 0
( x 1)2 ( x 2 3 x 6) 1 0

Do ( x 1)2 ( x 2 3 x 6) 1 0, x nn phng trnh ny v nghim.


Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 2 .
Nhn xt. y l mt phng trnh a thc thng thng, c nghim l x 2 nn vic phn tch
thnh nhn t kh n gin; ci kh l bit nh gi phng trnh cn li v c nn tip tc tm
cch gii n hay khng hay tm cch chng minh n v nghim. Trng hp bi cho phn
tch thnh cc a thc khng c nghim n gin, bi ton tr nn kh khn hn rt nhiu; thm
ch l ngay c vi nhng a thc bc bn. Chng hn nh khi gii phng trnh
2 x 4 3x 3 10 x 2 16 x 3 0 , nu tnh ton trn giy th khng phi d dng m c c phn
tch (2 x 2 5 x 1)( x 2 x 3) 0 gii tng phng trnh tch.
2 x 2 y 4
Bi 3. Gii h phng trnh
2 x 5 2 y 5 6

( HSG B Ra Vng Tu)


Li gii.
iu kin: x, y 0 . Cng tng v hai phng trnh ca h, ta c:
( 2 x 5 2 x ) ( 2 y 5 2 y ) 10

Tr phng trnh th hai cho phng trnh th nht, v theo v, ta c:


11

( 2x 5 2x ) ( 2 y 5 2 y ) 2

5
2

2
2x 5 2x
2y 5 2y

t a 2 x 5 2 x 0, b 2 y 5 2 y 0 . Ta c h sau:

a b 10
b 10 a
b 10 a
a 5

5 5
5

2
b 5
50 20a 2a
a b 2
a 10 a 2
Xt phng trnh
2 x 5 2 x 5 2 x 5 (5 2 x ) 2 2 x 5 25 2 x 10 2 x 2 x 2 x 2 .

Tng t, ta cng c y 2 .
Vy h phng trnh cho c nghim l ( x, y ) (2, 2) .
Nhn xt. Ngoi cch gii tn dng tnh cht ca cc cn thc, ta cng c th t n ph ri bin
i; trong phng trnh th hai, cc s hng t do c th khc nhau m li gii vn c tin
hnh tng t. Chng hn, gii h phng trnh sau
2 x 2 y 6

2 x 5 2 y 9 8

Bi 4. Gii h phng trnh sau

1
x x y 3 3
y

2 x y 1 8

( thi HSG Hi Phng, bng A)


Li gii.
iu kin y 0, x

1
0, x y 3 .
y

1
t a x , b x y 3, a, b 0 . H cho vit li l
y

a b 3
a 2, b 1

2
2
a 1, b 2
a b 5

-Vi a 2, b 1 , ta c
12

x
4
1
1

x 2, x y 3 1 x 4, x y 4
4 x

y
y
y 4 x
1

x 2 8 x 15 0, x 4
x
4
x 3, y 1

4 x

x 5, y 1
y 4 x
y 4 x

-Vi a 1, b 2 , ta c

x
1
1
1

x 1, x y 3 2 x 1, x y 7
7 x

y
y
y 7 x
x 4 10, y 3 10
x 2 8 x 6 0, x 7

y 7 x
x 4 10, y 3 10
Th li, ta thy tt c u tha.
Vy h phng trnh cho c 4 nghim l
( x, y ) (3,1), (5, 1), (4 10, 3 10), (4 10,3 10) .

Nhn xt. Dng h phng trnh gii bng cch t n ph ny thng gp nhiu k thi, t
H-C n thi HSG cp tnh v khu vc. Chng ta s cn thy n xut hin nhiu cc thi
ca cc tnh c nu di y.

4 x 2 y 4 4 xy 3 1
Bi 5. Gii h phng trnh 2
2
4 x 2 y 4 xy 2
( thi HSG tnh Lm ng)
Li gii.
Ly phng trnh th nht tr phng trnh th hai, v theo v, ta c:
y 4 2 y 2 4 xy 3 4 xy 1 0 ( y 2 1) 2 4 xy ( y 2 1) 0 ( y 2 1)( y 2 1 4 xy ) 0
y 1 y 1 y 2 1 4 xy 0

-Nu y 1 , thay vo phng trnh u tin, ta c:


4 x 2 1 4 x 1 x( x 1) 0 x 0 x 1 .
Th li, ta thy c hai nghim u tha mn.
13

-Nu y 1 , thay vo phng trnh u tin, ta c:


4 x 2 1 4 x 1 x ( x 1) 0 x 0 x 1 .
Th li, ta thy c hai nghim u tha mn.
-Nu y 2 1 4 xy 0 x

1 y2
(d thy trong trng hp ny y 0 ), thay vo phng trnh
4y

u tin, ta c:
2

1 y2
1 y2 3
4
2 2
4
2
2
2
4
y 4
y 1 (1 y ) 4 y 4(1 y ) 4 ( y 1)(5 y 7) 0 .
4y
4y
Suy ra y 1, x 0 v hai nghim ny nu trn.
Vy h phng trnh cho c 4 nghim phn bit l ( x, y ) (1,1), (0,1), (1, 1), (0, 1) .
Nhn xt. y l mt dng h phng trnh a thc kh kh, r rng nu phng trnh th hai,
ngi ta chia hai v cho 2 th kh c th t nhn bit gi tr ny m nhn vo ri tr tng v nh
trn. Vic pht hin ra gi tr 2 nhn vo c th dng cch t tham s ph ri la chn.
4
x 5 y 6
Bi 6. Gii h phng trnh trn tp s thc 2 2
x y 5 x 6

( thi chn i tuyn ng Nai)


Li gii.
Tr tng v hai phng trnh ca h, ta c
x 4 x 2 y 2 5( y x) 0 ( x y ) x 2 ( x y ) 5 0 x y x 2 ( x y ) 5
-Nu x y , t phng trnh th nht ta c
x 4 5 x 6 0 ( x 2 x 3)( x 2)( x 1) 0 x 2 x 1 , tng ng vi y 2 y 1 .
Th li thy tha, ta c hai nghim ( x, y ) (2, 2), (1,1) .
-Nu x 2 ( x y ) 5 y

5
x , thay vo phng trnh th nht ca h, ta c
x2

x 4 5 2 x 6 x 6 5 x 3 6 x 2 25 0
x

14

ng thi, t h cho ta cng c 5 x 6 x 2 y 2 6 x


3

6
.
5

216 96 312
6
6
Do 5 x 4 x 5. 4.

25 x 6 5 x 3 6 x 2 25 0 .
5
5
25
25


3

Suy ra trong trng hp ny, h v nghim.


Vy h cho c hai nghim l ( x, y ) (2, 2), (1,1) .

3
2y

2
2
x y 1 x 1

Bi 7. Gii h phng trnh


x2 y2 2x 4

y
( thi HSG H Tnh)
Li gii.
iu kin: xy 0, x 2 y 2 1 . t a x 2 y 2 1, b

x
, ab 0 .
y

2
3 2
3
1 b 2b 3 0
b 1, a 1
1

H cho tr thnh a b
2b 3 b

b 3, a 9
a 2b 3
a 2b 3 a 2b 3
-Vi a 1, b 1 , ta c x 2 y 2 2, x y , ta tm c hai nghim l ( x, y ) (1, 1), (1,1) .
-Vi a 9, b 3 , ta c x 2 y 2 10, x 3 y , ta tm c hai nghim l ( x, y ) (3,1), (3, 1) .
Th li, ta u thy tha mn.
Vy h cho c 4 nghim phn bit l ( x, y ) (1, 1), (1,1), (3,1), (3, 1) .
Bi 8. Gii phng trnh

x 6 x2 7 x 1
( thi chn i tuyn Lm ng)

Li gii.
iu kin x 1 .
15

Ta c

( 3 x 6 2) ( x 2 4) ( x 1 1) 0
x2
x2

( x 2)( x 2)
0
2
3
x 1 1
( x 6) 2 3 x 6 4

1
1
( x 2)
x2
0
x 1 1
3 ( x 6) 2 2 3 x 6 4
x 2

1
1

x2
0
3 ( x 6)2 2 3 x 6 4
x 1 1
D thy phng trnh th hai v nghim v v tri lun dng nn phng trnh cho c
nghim duy nht l x 2 .
Nhn xt. Cch n gin hn dnh cho bi ny l chng minh hm ng bin, tuy nhin, cn
ch xt x 1 trc khi o hm.
x x y 1 1
Bi 9. Gii h phng trnh
2
2
y x 2 y x y x 0
( thi HSG tnh Qung Bnh)
Li gii.
iu kin x, x y 1 0 .
Phng trnh th nht ca h tng ng vi

x x y 1 1 x x y 1 2 x y 1 1 y 2 x y 1
y 2 4( x y 1) ( y 2)2 4 x y 2 2 x
Phng trnh th hai ca h tng ng vi
y 2 x 2 y x y 2 x 0 ( y x )2 xy 2 y x y x

y 1

x 1
y 2 2 x
y 2 2 x
y 2 2 x
Ta c h mi l

2

4
y2
2 y ( y 2) y ( y 2)
y y 2 0
y x y x

x 4
16

So snh vi iu kin ban u, ta thy c hai nghim trn u tha mn.


1
Vy h phng trnh cho c hai nghim l ( x, y ) ( , 1), (2, 4) .
4

Bi 10.
1/ Gii bt phng trnh ( x 2 4 x) 2 x 2 3 x 2 0 .
xy y 2 x 7 y

2/ Gii h phng trnh sau x 2


y x 12

( thi HSG in Bin)


Li gii.
1/ iu kin 2 x 2 3x 2 0 x

1
x 2 . Ta c
2

x 4 x 0
x2 4x 0
( x 4 x) 2 x 3 x 2 0 2

1
x x 2
2 x 3x 2 0

2
2

Kt hp cc iu kin trn, ta c x 2 x

1
x 4.
2

Vy bt phng trnh trn c nghim l x (,

1
] {2} [4, ) .
2

x y y 7

2/ iu kin y 0 . H cho tng ng vi


( x y ) x 12

y
t u x y, v

x
, ta c h
y

u v 7
u 3, v 4

uv 12
u 4, v 3

-Vi u 3, v 4 , ta c x y 4,

x
3 x 3, y 1 , tha iu kin.
y

17

-Vi u 4, v 3 , ta c x y 3,

x
12
3
4 x , y , tha iu kin.
y
5
5

12 3
Vy h cho c hai nghim l ( x, y ) (3,1), ( , ) .
5 5

x 6 y 8 z10 1
Bi 11. Gii h bt phng trnh 2007
.
2009
2011
x y z 1
( thi chn i tuyn Bnh nh)
Li gii.
T bt phng trnh th nht ca h, ta c 1 x, y, z 1 .
T hai bt phng trnh ca h, ta c
x 2007 y 2009 z 2011 x 6 y 8 z10 x 6 (1 x 2001 ) y 8 (1 y 2001 ) z10 (1 z 2001 ) 0
T iu kin 1 x, y, z 1 , ta d dng thy rng x 6 (1 x 2001 ), y 8 (1 y 2001 ), z10 (1 z 2001 ) 0 .
Do , phi c ng thc xy ra, tc l
x 6 (1 x 2001 ) y 8 (1 y 2001 ) z10 (1 z 2001 ) 0 x, y , z 1 x, y , z 0 .
Kt hp vi iu kin x 6 y 8 z10 1 , ta thy h bt phng trnh cho c cc nghim l

( x, y , z ) (1, 0, 0), (0,1, 0), (0, 0,1) .


Bi 12.
1/ Gii phng trnh

x 1
1
x
2
x 1 3 x

x 2 x 2 y
2/ Gii h phng trnh 2
y y 2 x
( thi HSG tnh Bn Tre)
Li gii.
1/ iu kin x 1,3 x 0, x 1 3 x 1 x 3, x 1 .
18

Phng trnh cho tng ng vi


2 x 1
1 ( x 1) (3 x)
x 1 3 x

x 1 3 x
( x 1 3 x )( x 1 3 x )
x 1 3 x

x 1 3 x 0

( x 1 3 x ) 2 1
D thy phng trnh th nht v nghim nn ta ch xt
( x 1 3 x ) 2 1 ( x 1) (3 x ) 2 ( x 1)(3 x) 1 3 2 ( x 1)(3 x)
9 4( x 1)(3 x ) 4 x 2 8 x 3 0 x

2 7
2

Vy phng trnh cho c hai nghim l x

2 7
.
2

2/ iu kin x, y 0 . D thy nu x 0 th y 0 v ngc li nn h c nghim ( x, y ) (0, 0) .

t2 t
1
0, t 0 nn y l
Ta xt x, y 0 . Xt hm s f (t )
, t 0 , ta thy f (t ) t
2
4 t
hm ng bin.
x f ( y)
H cho c vit li l
. Suy ra x y , thay vo h cho, ta c
y f ( x)
x 1
x x 2 x x x 1 2 x ( x 1)( x x 1) 0
x 3 5

2
2

y 1
Tng ng vi hai gi tr ny, ta cng c
y 3 5

2
Vy h cho c ba nghim l ( x, y ) (0, 0), (1,1), (

3 5 3 5
,
).
2
2

Nhn xt. Bi phng trnh th nht nu khng c bin i ph hp m t n ph th li gii s


kh di dng v rc ri, chng ta cn ch tn dng nhng tnh cht ca cn thc, lng lin
hp khai thc c im ring ca bi ton.
19

Bi 13.
1/ Gii phng trnh x 2 4 x 3 x 5 .
2/ Gii phng trnh x 3 x 2 3x 1 2 x 2 trn [2, 2]
( thi HSG tnh Long An)
Li gii.
1/ iu kin x 5 .
Phng trnh cho tng ng vi
x 4
( x 2 4 x 3)2 x 5 ( x 4)( x 3 4 x 2 6 x 1) 0 3
2
x 4x 6x 1 0

Ta xt phng trnh x 3 4 x 2 6 x 1 0 (*)


Hm s f ( x) x 3 4 x 2 6 x 1 c f ( x) 3 x 2 8 x 6 0 nn l ng bin; hn na,

f (0). f (1) (1).2 0 nn phng trnh f ( x ) 0 c ng mt nghim thuc (0,1) .


Ta s gii phng trnh (*) bng phng php Cardano.
4
2
61
t x y , ta c (*) y 3 y
0 . t y u v , ta c
3
3
27
(u 3 v3

61
2
) (3uv )(u v) 0 .
27
3

61
3 3
u v 27
Chn u v v sao cho
.

2
uv

9
Gii h phng trnh ny, ta chn nghim u

1
2
(61 3 417), v
.
54
9u

T , ta tm c nghim ca phng trnh (*) l

x x0

1
(61 3 417)
54

2
93

1
(61 3 417)
54

4
0.189464
3

20

Vy phng trnh cho c hai nghim l x 4, x x0 .


2/ iu kin x 2 .
Phng trnh cho tng ng vi

( x 3 x 2 3x 1)2 4( x 2) ( x 1)( x5 x 4 6 x3 2 x 2 9 x 7) 0
x 1
5
4
3
2
x x 6x 2 x 9x 7 0
Phng trnh x 5 x 4 6 x 3 2 x 2 9 x 7 0 c ng mt nghim thuc [2, 2] v n c gi tr
gn ng l x x0 1.916086228 .
Vy phng trnh cho c hai nghim phn bit l x 1, x x0 .
Nhn xt. R rng phng trnh bc ba trn phi gii trc tip bng cng thc tng qut, iu
ny t khi xut hin cc k thi HSG. i vi phng trnh th hai, vic xt x [2, 2] nu trong
bi c th gi dng lng gic; tuy nhin, cch t x 2 cos cha c kt qu, mong cc
bn tm hiu thm. Mt bi tng t xut hin trong k thi HSG BSCL nh sau
Gii phng trnh 32 x 5 32 x 4 16 x3 16 x 2 2 x 1 0 .
Phng trnh ny c gii bng cch t n ph y 2 x ri bnh phng ln, nhn vo hai v
cho y 2 a v phng trnh quen thuc y 3 3 y

y2.

Bi ton nh th ny kh nh v phc tp!


1
y 2 x

2

y
Bi 14. Gii h phng trnh sau x x

2
2
y ( x 1 1) 3 x 3

( chn i tuyn trng Chuyn L Qu n, Bnh nh).


Li gii.
iu kin xc nh: x 0, y 0 .
Phng trnh th nht ca h tng ng vi
1
x

y 2 x

2 y x y 2 2 x x 2 xy y 2 y( x 2 x) 2 x x 0
x
y
21

Xem y l phng trnh bc hai theo bin y, ta c

x ( x 2 x)2 8 x x x 4 x x 4 x 2 ( x 2 x )2 0 .
Do , phng trnh ny c hai nghim l

y1

(2 x x ) ( x 2 x )
(2 x x ) ( x 2 x)
x , y2
2 x, .
2
2

Xt hai trng hp
-Nu y x , thay vo phng trnh th hai ca h, ta c:

x ( x 2 1 1) 3 x 2 3 .
D thy: x ( x 2 1 1) 0 3 x 2 3 nn phng trnh ny v nghim.
-Nu y 2 x , thay vo phng trnh th hai ca h, ta c:
2 x( x 2 1 1) 3 x 2 3 x 2 1.(2 x 3 ) 2 x

2x

x2 1

(*)

2x 3

3
3
khng tha mn ng thc nn ch xt x
v php bin i trn l ph
2
2
2x
hp). Xt hai hm s: f ( x ) x 2 1, x 0 v g ( x )
,x 0.
2x 3
(d thy x

Ta c: f ( x )

0 nn l hm ng bin, g ( x )

x2 1
Suy ra phng trnh (*) c khng qu mt nghim.

2 3
(2 x 3 )2

0 nn l hm nghch bin.

Nhm thy x 3 tha mn (*) nn y cng chnh l nghim duy nht ca (*).

Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y ) ( 3 , 2 3 ) .

Nhn xt. Quan h ca x v y c che giu ngay trong phng trnh u tin, nu nhn thy
iu th cc bc tip theo s rt d nhn bit. Bi ny tnh ton tuy rm r nhng hng
gii rt r rng nn khng qu kh.
22

2
2
2 x y 3 xy 4 x 9 y
Bi 15. Gii h phng trnh sau
2
7 y 6 2 x 9 x

( thi chn i tuyn Nha Trang, Khnh Ha)


Li gii.

4x2
2 x2 9 x 6
T phng trnh th nht, ta c y 2
, t phng trnh th hai, ta c y
.
2 x 3x 9
7
Suy ra
4 x2
2x2 9x 6

28 x 2 (2 x 2 9 x 6)(2 x 2 3 x 9)
2
2 x 3x 9
7
( x 2)(2 x 1)(2 x 2 9 x 27) 0 x 2 x

-Nu x 2 , ta c y

-Nu x

1
9 3 33
x
2
4

2 x 2 9 x 6 16
2 x 2 9 x 6 1
1

; nu x , ta c y

.
7
7
2
7
7

9 3 33
2x2 9x 6
vi 2 x 2 9 x 27 th y
3.
4
7

Vy h phng trnh cho c bn nghim l ( x, y ) (2,

16 1 1 9 3 33
), ( , ), (
,3) .
7
2 7
4

Nhn xt. Bi ny c th cn nhiu bin i n gin hn nhng r rng cch rt y ra ri thay


vo mt phng trnh nh trn l t nhin hn c.
Bi 16.
1/ Gii phng trnh x 2 7 x 2 x 1 x 2 8 x 7 1
2 2 x y 3 2 x y
2/ Gii h phng trnh
3
x 6 1 y 4

( thi HSG tnh Vnh Phc)


Li gii.
1/ iu kin 1 x 7 . t a 7 x , b x 1, a, b 0 ab x 2 8 x 7 .
23

Phng trnh cho tr thnh b 2 2a 2b ab (a b)(b 2) 0 a b b 2 .


-Nu a b th

7 x x 1 7 x x 1 x 3 , tha iu kin bi.

-Nu b 2 th

x 1 2 x 3 .

Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 3 .


2/ iu kin 2 x y 0, y 1 . Phng trnh th nht ca h tng ng vi
(2 x y ) 2 2 x y 3 0 2 x y 1 2 x y 3 2 x y 1 y 1 2 x .

Thay vo phng trnh th hai ca h, ta c

x 6 2x 4 .

D thy v tri tng theo bin x nn phng trnh trn c khng qu mt nghim. Ta thy x 2
tha mn, suy ra x 2, y 3 .
Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y ) (2, 3) .

Bi 17. Gii phng trnh sau x 4 2 x 3 2 x 2 2 x 1 ( x 3 x)

1 x2
x
( thi HSG tnh H Tnh)

Li gii.
iu kin x (, 1] (0,1] .
Nu x 1 th x 4 2 x 3 2 x 2 2 x 1 ( x 2 x) 2 ( x 1) 2 0, x 3 x x( x 2 1) 0 nn phng
trnh trn khng c nghim tha x 1 .
ng thi x 1 khng l nghim ca phng trnh nn ta ch xt x (0,1) .
Phng trnh cho tng ng vi
2

( x 1) 2 x(1 x ) ( x 1) x (1 x )

t t

x2 1
x (1 x 2 )

2 x(1 x 2 )

1
x2 1
x (1 x 2 )
x2 1

0 , phng trnh trn tr thnh t

2
1 t 2 t 2 0 t 2 (do t 0 ).
t

Khi
24

x2 1
2

2 ( x 2 1)2 4 x (1 x 2 ) x 4 2 x 2 1 4 x 4 x3 0

x(1 x )
( x 2 2 x 1)2 0 x 2 2 x 1 0 x 1 2
So snh vi iu kin nu, ta thy phng trnh trn c nghim duy nht l x 1 2 .

Bi 18. Gii phng trnh 2 sin 2 x 3 2 sin x 2 cos x 5 0 .


( thi chn i tuyn trng THPT chuyn L Khit, Qung Ngi)

Li gii.
t a sin x, b cos x 1 a, b 1 . T phng trnh cho, ta c h sau:
4ab 3 2a 2b 5 0
2
2
a b 1
Ta c:

4ab 3 2a 2b 5 0 4ab 3 2a 2b 5 0
(4ab 2 2a 2 2b 3) ( 2a 2b 2) 0
2(a b)2 2 2 (a b) 1 2 (a b 2 ) 0

( 2a 2b 1)2 2 (a b 2 ) 0
Mt khc: a 2 b 2 1 nn a b 2(a 2 b 2 ) 2 a b 2 0 .

ng thc xy ra khi v ch khi a b

2
.
2

2a 2b 1 0
( 2a 2b 1)2 0

Do , t (*), suy ra:

2
2
(
a

2
)

0
a b

2
D thy h ny v nghim.
Vy phng trnh cho v nghim.
25

Nhn xt. y l dng phng trnh lng gic gii bng cch nh gi quen thuc. Ngoi cch
t n ph a v i s hon ton nh trn, ta c th bin i trc tip trn phng trnh ban
u, tuy nhin iu d lm chng ta lc sang cc hng thun ty lng gic hn v vic gii
bi ton ny gp nhiu kh khn hn.
Bi ny chnh l thi Olympic 30-4 nm 2000, lp 10 do trng L Hng Phong TP.HCM
ngh. Li gii chnh thc cng ging nh trn nhng nguyn a sin x, b cos x .
Bi 19.
1/ Gii phng trnh x 4 x 2 2 x 4 x 2 .
2
2
2 y ( x y ) 3x
2/ Gii h phng trnh 2
2
x( x y ) 10 y

( thi chn i tuyn THPT Chuyn Lam Sn, Thanh Ha)


Li gii.
1/ iu kin 2 x 2 . Phng trnh cho tng ng vi

( x 2) ( x 1) 4 x 2 ( x 2) 2 ( x 1) 2 (4 x 2 ) x( x 2)( x 2 2) 0
x 0 x 2 x 2
Th li ta thy tha.
Vy phng trnh cho c 4 nghim l x 0, x 2, x 2 .
2/ Ta thy nu x 0 th y 0 v ngc li nn h phng trnh cho c nghim ( x, y ) (0, 0) .
Xt trng hp xy 0 .
Chia tng v phng trnh th nht cho phng trnh th hai, ta c
2 y( x 2 y 2 ) 3x

20 y 2 ( x 2 y 2 ) 3 x 2 ( x 2 y 2 ) 3 x 4 17 x 2 y 2 20 y 4 0
x( x 2 y 2 ) 10 y
5
( x 2 4 y 2 )(3 x 2 5 y 2 ) 0 x 2 4 y 2 , x 2 y 2
3

2 y.3 y 2 3 x
2 y 3 x
2 y 3 x
x 2
-Nu x 2 4 y 2 , h cho tr thnh

2
4
y

1
xy

2
2
y

2
x.5 y 10 y

26

-Nu x 2

5 2
y , h cho tr thnh
3

15

2 2
x 4
2
y
.
y

3
x
3
3

4 y 9 x
2 135
3
4 y 9 x

4
4
8
4
xy

15
16
y

135
2

135

x. y 10 y

y
3

2
Vy h cho c 5 nghim l ( x, y ) (0, 0),(2,1), ( 2, 1), (

Bi 20. Gii phng trnh:

4
4
15
135
15
135
,
),
(

).
4
4
2
2
2 135
2 135

x 6 x2 7 x 1 .
( thi HSG tnh Lm ng)

Li gii.
iu kin x 1 .
D thy x 1 khng l nghim ca phng trnh nn ta ch xt x 1 .
Ta c

x 6 x 2 7 x 1 3 x 6 x 2 x 1 7 (*)

Xt hm s f (t ) 3 t 6 t 2 t 1, t 1 f (t )

1
3 2 (t 6)2

2t

1
0, t 1 . Do
2 t 1

hm ny ng bin. T suy ra phng trnh (*) trn c khng qu mt nghim; mt khc


f (2) 7 nn phng trnh cho c nghim duy nht l x 2 .

5( x y )
6( x z )
x y 6 xy x z 5 xz 4

6( z y )
4( x y )
Bi 21. Gii h phng trnh

5
z y 4 zy x y 6 xy
4( x z )
5( y z )

x z 5 xz y z 4 yz
( chn i tuyn trng PTNK, TPHCM)
Li gii.
t a

x y
yz
zx
,b
,c
. H cho tr thnh
x y 6 xy
y z 4 yz
z x 5 zx
27

4 5a
a

5a 6c 4

b
6b 4a 5 4a 6b 5
4
4c 5b 6

4 5a

9
5b 4

6
c 16
6

1
x y
1 1 6
1 33
14

x y 6 xy 8
x y 7
x 14
x 33

7( x y ) 6 xy

3
14
yz

1 1
1 45

Do
y z 12 yz 12
y
45
y z 4 yz 4
7( z x) 45 zx
y z
y 14

14
zx
1 1 45
1 123



z 124

z 14
z x 5 zx 16
z x 7
14 14 14
, ,
).
33 45 123
Nhn xt. Bi ny c hnh thc kh phc tp v cc h s xem ra rt khc nhau; tuy nhin, nu
quan st k, chng ta s d dng tm ra cc n ph cn thit lm n gin ha bi ton.

Vy h cho c nghim l ( x, y , z ) (

Bi 22.
1/ Gii phng trnh

x 2 y 1 3 z 2

1
( x y z 11)
2

x
2
121
2
x

2
x

27

2/ Gii h phng trnh


9
x 2 y 2 xy 3x 4 y 4 0

( thi HSG tnh Qung Nam)


Li gii.
1/ iu kin x 0, y 1, z 2 . Phng trnh cho tng ng vi

2 x 4 y 1 6 z 2 x y z 11
( x 1) ( y 1 2) 2 ( z 2 3) 2 0
x 1

y 1 2 z 2 3 0 x 1, y 5, z 11

Vy phng trnh cho c nghim l ( x, y , z ) (1,5,11) .

28

2/ Phng trnh th hai ca h tng ng vi y 2 ( x 4) y x 2 3x 4 0 .


y l phng trnh bc hai theo bin y nn cn c iu kin
4
( x 4) 2 4( x 2 3x 4) 3 x 2 4 x 0 0 x .
3
x
2
4
4
16 24
121
Do x 2 2 x 27 2 ( )2 2. 27 3
9
3
3
9 9
9

T bt ng thc trn v phng trnh th nht ca h, ta suy ra x

4
.
3

4
4
4
8
16
4
4
Do y 2 ( 4) y ( ) 2 3.( ) 4 0 y 2 y 0 ( y ) 2 0 y
3
3
3
3
9
3
3

Vy h cho c nghim l x y

4
.
3

Bi 23.

x 2 2ax b
1/ Tm tt c cc gi tr ca a, b phng trnh 2
m c hai nghim phn bit vi
bx 2ax 1
mi tham s m.
2
2
y xy 6 x
2/ Gii h phng trnh
3 3
3
1 x y 19 x

( thi HSG vng tnh Bnh Phc)


Li gii.
1/Trc ht, ta s tm nghim chung, nu c, ca hai phng trnh bc hai sau:

x 2 2ax b 0 v bx 2 2ax 1 0 . Gi s x0 l nghim chung , ta c:


x02 2ax0 b 0 v bx02 2ax0 1 0 . Tr tng v hai phng trnh ny, ta c:
(1 b)( x02 1) 0 b 1 x0 1 .

x 2 2ax 1
m 1 m, x 2 2ax 1 0 . D thy
x 2 2ax 1
nu m 1 th phng trnh ny v nghim, nu m 1 th phng trnh ny c v s nghim,
khng tha mn bi.
-Nu b 1 th phng trnh cho tr thnh

29

-Nu b 1 th x0 1 , tng ng vi 1 2a b 0 hoc 1 2a b 0 .


Do , khi 1 2a b 0 hoc 1 2a b 0 th tng ng hai phng trnh cho c nghim
chung l x0 1 v x0 1 .
Phng trnh ban u tng ng vi

x 2 2ax b
x 2 2ax b m(bx 2 2ax 1)

0
bx 2 2ax 1
bx 2 2ax 1

hay (1 bm) x 2 2(a am) x b m 0 (*) v bx 2 2ax 1 0 .


Ta thy rng phng trnh (*) c khng qu hai nghim nn mun phng trnh cho c hai
nghim phn bit vi mi m th hai phng trnh x 2 2ax b 0 v bx 2 2ax 1 0 khng c
nghim chung, ng thi phng trnh (*) phi c ng hai nghim phn bit, tc l

1 2a b 0,1 2a b 0

1 bm 0, m
(a am)2 (1 bm)(b m) 0, m

T iu kin th hai, ta thy b 0 , khi , h iu kin trn tr thnh

1
1

1 2a 0,1 2a 0
a
a

2
2

2
(a am) m 0, m
a 2 m 2 (2a 2 1)m a 2 0, m
(2a 2 1)2 4a 4 0, a 0

1
1
a , a 0

a a
2
2
2
4 a 2 1 0

Vy cc gi tr a, b tha mn bi l a

1
1
a v b 0 .
2
2

y xy 2 6 x 2
2/ Gii h phng trnh
3 3
3
1 x y 19 x
Ta thy y 0 khng l nghim ca h phng trnh nn ta ch xt y 0 , ta c bin i sau

x 2
x 2
1
1
y x 6( y )
y x 6( y )

1 x3 19( x )3
( x 1 )3 3 x ( x 1 ) 19( x )3
3
y

y
y
y
y
y
30

1
x
x 6( )2 vo phng trnh th hai, ta c
y
y
x
x
x
x
x
x
x 1
216( )6 18( )3 19( )3 216( )6 ( )3 0 .
y
y
y
y
y
y
y 6

Thay

-Nu

x
0 x 0 , thay vo h cho, ta thy khng tha mn.
y

-Nu y 6 x , thay vo phng trnh th nht ca h, ta c


1
1
6 x 36 x3 6 x 2 6 x3 x 2 x 0 x(3x 1)(2 x 1) 0 x x .
3
2
1
1
Vi x , ta c y 6 x 2 ; vi x , ta c y 6 x 3 .
3
2

Th li u thy tha.
1
1
Vy h cho c hai nghim phn bit l ( x, y ) ( , 2), ( ,3) .
3
2

Nhn xt. bi 1, bc tm nghim chung ca hai phng trnh lm n gin ha vic xt


iu kin ca nghim xem c tha mn phng trnh hay khng, v r rng
f ( x) mg ( x) 0
f ( x)
f ( x ) mg ( x)
nn nu x l nghim ca phng trnh
m
0
g ( x)
g ( x)
g ( x) 0
cho m li khng tha mn iu kin xc nh ca mu th n l nghim chung ca f ( x ), g ( x ) (
y l xt vi mi m nn c c nhng gi tr m khc 0). Bi 2 xut hin kh nhiu trong cc ti
liu luyn thi H v vic tm ra cch chia nh th cng kh l m mn, chng ta c th rt y t
phng trnh di thay ln ri nh gi phng trnh mt n x thu c.
Bi 24.

x 2 y 2 z 2 2010 2
1/ Gii h phng trnh: 3
3
3
3
x y z 2010
2/ Gii phng trnh: 32 x

x2

3x

2x

x3 3x 2 0
( thi chn i tuyn Ninh Bnh)

Li gii.
1/ T phng trnh th nht ca h, ta c x , y , z 2010 .
31

Suy ra x 3 y 3 z 3 x 3 y 3 z 3 2010( x 2 y 2 z 2 ) 20103 .


T phng trnh th hai suy ra ng thc phi xy ra, tc l
x 2 (2010 x) 0
x 0 x 2010
2

y (2010 y ) 0 y 0 y 2010
2
z 0 z 2010

z (2010 z ) 0

Kt hp vi phng trnh th nht, ta thy h cho c ba nghim phn bit l

( x, y , z ) (2010, 0, 0), (0, 2010, 0), (0, 0, 2010) .

2/ Phng trnh cho tng ng vi


32 x

x2

2 x3 x 2 3 x

2x

x3 2 x

Xt hm s f (t ) 3t t , t , ta c f (t ) 3t .ln 3 1 0, t nn y l hm ng bin.
Phng trnh trn chnh l

f (2 x 3 x 2) f ( x 3 2 x) 2 x 3 x 2 x3 2 x
x3 3x 2 0 ( x 2)( x 1) 2 0 x 2 x 1

Vy phng trnh cho c hai nghim l x 2, x 1 .


Bi 25.
2 x y x 1 2( x 1) 2(2 x y ) 2
1/ Gii bt phng trnh sau
2
y 4 x x 1 17 0

2/ Vi n l s nguyn dng, gii phng trnh

1
1
1
1

...
0.
sin 2 x sin 4 x sin 8 x
sin 2 n x

( thi HSG tnh Khnh Ha)


Li gii.
1/ iu kin x 1 . Bnh phng hai v ca bt phng trnh th nht ca h, ta c
(2 x y )2 x 1 2(2 x y ) x 1 2( x 1) 2(2 x y ) 2
(2 x y )2 x 1 2(2 x y ) x 1 0 (2 x y x 1) 2 0
2 x y x 1 0 y 2 x x 1
32

Thay vo phng trnh th hai ca h, ta c

(2 x x 1)2 4 x x 1 17 0 4 x ( x 1) 4 x x 1 4 x x 1 17 0
9
4 x 2 x 18 0 x 2 x
4
Ta thy ch c x 2 l tha mn, khi , tng ng ta c y 3 .
Vy h bt phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y ) (2,3) .
2/ iu kin 2i x k 2 , i 1, 2,3,..., n; k x k

, i 0,1, 2,..., n 1 .
2i

Trc tin, ta s rt gn v tri ca phng trnh cho.


Ta c bin i sau cot a cot 2a

cos a cos 2a 2cos2 a cos 2a


1

.
sin a sin 2a
sin 2a
sin 2a

Do
1
1
1
1

...
0
sin 2 x sin 4 x sin 8 x
sin 2n x
n
n
1

(cot 2i 1 x cot 2i x) 0 cot 2n x cot x

i
i 1 sin 2 x
i 1
k
2 n x x k x n , k
2 1

D thy nghim ny tha mn iu kin ban u.


Vy phng trnh cho c nghim l x

k
,k .
2n 1

Bi 26.
1/ Gii phng trnh sau

2/ Gii phng trnh log 3

3 sin 2 x cos 2 x 5sin x (2 3) cos x 3 3


1.
2 cos x 3

2x 1
3x2 8x 5
( x 1) 2
( thi HSG tnh Thi Bnh)
33

Li gii.
1/ iu kin cos x

3
5
x
k 2 .
2
6

Phng trnh cho tng ng vi

3 sin 2 x cos 2 x 5sin x (2 3) cos x 3 3 2 cos x 3


3 sin 2 x cos 2 x 5sin x 3 cos x 3 0
2 3 sin x.cos x 1 2sin 2 x 5sin x 3 cos x 3 0
2sin 2 x sin x(2 3 cos x 5) 3 cos x 2 0
t t sin x, t 1 . Ta c 2t 2 t (2 3 cos x 5) 3 cos x 2 0 (*)
y l phng trnh bc hai bin t c
(2 3 cos x 5) 2 8( 3 cos x 2) 12 cos 2 x 12 3 cos x 9 (2 3 cos x 3) 2

Do , phng trnh (*) c hai nghim l

(2 3 cos x 5) (2 3 cos x 3) 1
(2 3 cos x 5) (2 3 cos x 3)
t
3 cos x 2
4
2
4

-Nu t

1
1

7
sin x x k 2 x
k 2 , k (tha mn).
2
2
6
6

-Nu t 3 cos x 2 sin x 3 cos x 2 sin( x ) 1 x k 2 , k (tha mn).


3
6
Vy phng trnh cho c ba h nghim l x

k 2 , x
k 2 , x k 2 , k .
6
6
6

1
2/ iu kin 2 x 1 0, x 1 0 x , x 1 .
2

Phng trnh cho tng ng vi


2 x 1
log 3
3 x 2 8 x 4 log 3 (2 x 1) log 3 3( x 1) 2 3( x 1) 2 (2 x 1)
2
3( x 1)
log 3 (2 x 1) (2 x 1) log3 3( x 1) 2 3( x 1) 2

34

Xt hm s f (t ) log 3 t t , t 0 , ta c f (t )

1
1 0, t 0 nn y l hm ng bin.
t ln 3

Phng trnh trn chnh l


f (2 x 1) f (3( x 1)2 ) 2 x 1 3( x 1) 2 3 x 2 8 x 4 0 x

2
x2.
3

2
Ta thy hai nghim ny u tha mn nn phng trnh cho c hai nghim l x , x 2 .
3

Nhn xt. bi phng trnh lng gic, n lc rt gn c thnh mt phng trnh ch cha
sin x, cos x ; ta thng dng cch t n ph nh trn i s ha vic gii bi ton, khng phi
d dng c th tm ra cch phn tch nhn t nh trn, nht l nhng bi ton di dng hn.
Nu t t sin x khng thnh cng, ta hon ton c th chuyn sang t cos x th v chng
hn, nh bi ton trn, nu t t cos x th li gii s khng cn d dng na.
Trong thi H khi B nm 2010 cng c mt bi tng t, gii phng trnh sau
sin 2 x cos 2 x 3sin x cos x 1 0 . Bng vic p dng cng thc nhn i a phng
trnh v dng f (sin x, cos x ) 0 , ta tin hnh t n ph t sin x phn tch thnh nhn t, li
gii kh r rng v t nhin.

Cc bn th gii thm bi ton sau


4sin 3 x sin x.cos x(7 sin x 3cos x ) (sin 2 x cos 2 x) 5(sin x cos x) 2 cos 2 x 0 .
Bi 27.

x 2 1 y 2 xy y

1/ Gii h phng trnh


.
y
x

1 x2

2/ Gii phng trnh lng gic

2 2
2 2 sin 2 x
tan x cot 2 x
( thi HSG tnh Ph Th)

Li gii.
1/ Ta thy h phng trnh ny khng c nghim tha y 0 nn ta ch xt y 0 , khi ,

x2 1
phng trnh th nht ca h tng ng vi
x y 1.
y
35

x2 1
t u
, v x y . Ta c h
y

a b 4
b 4 a
b 4 a
b 4 a
b 3

1
1

2
2
a 1
2a a 1 (a 1) 0
b 2 a
2 a a
x 1
x2 1

1 x2 1 3 x
x2 x 2 0

y 2
Ta c y

x 2
y 3 x
y 3 x
x y 3

y 5
Vy h phng trnh cho c hai nghim l ( x, y ) (1, 2), (2,5) .
2/ iu kin
cos x 0,sin 2 x 0, tan x cot 2 x 0 sin x.cos x 0,

sin x cos 2 x

0
cos x sin 2 x

2 sin 2 x 1 2 sin 2 x
sin x.cos x 0,
0 sin x cos x 0
sin 2 x

x (k 2 , k 2 ) ( k 2 , k 2 ), k
2
2

Ta bin i phng trnh cho tng ng vi

2 1
1 2 sin 2 x ( 2 1) sin 2 x 1 2 sin 2 x
1
sin 2 x
t t sin 2 x , 0 t 1 . Phng trnh trn chnh l

( 2 1)t 1 2t 2 (t 1)( 2t 1) 0 t 1 t

-Nu t 1 sin 2 x 1 x

-Nu t

1
(tha iu kin).
2

k , k .
4

1
1

5
sin 2 x x k
k , k .
2
12
12
2

So snh vi iu kin ban u, ta thy phng trnh cho c ba h nghim l


36

5
k 2 , x k 2 , x
k 2 , k .
4
12
12

Bi 28. Gii phng trnh: 24 x 2 60 x 36

1
1

0
5x 7
x 1
( thi HSG tnh Qung Ninh)

Li gii.
iu kin: x

f (t ) 2t

1
7
, t 1 . Ta c:
. Xt hm s f (t ) t 2
5
t 1

1
0, t 1 nn hm ny ng bin.
2(t 1) t 1

7
7
1 v 5 x 6 5. 6 1 nn phng trnh cho tng ng vi
5
5
1
1
3
(5 x 6)2
x2
f (5 x 6) f ( x) 5 x 6 x x .
2
5x 7
x 1

Do x

Th li ta thy tha iu kin bi.


Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x
Bi 29. Gii phng trnh

3
.
2

3 x 3 2 x 2 2 3 x 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2 x 2
( thi chn i tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)

Li gii.
3
2
3 x 2 x 2 0
iu kin xc nh
3
2
3x x 2 x 1 0

Theo bt ng thc AM GM th

3 x 3 2 x 2 2 1. 3 x 3 2 x 2 2
ng thc xy ra khi v ch khi

1 (3 x3 2 x 2 2) 3x 3 2 x 2 3

2
2

3 x 3 2 x 2 2 1 x 1 .

37

1 (3 x3 x 2 2 x 1) 3 x3 x 2 2 x
3 x x 2 x 1 1. 3 x x 2 x 1

2
2
3

ng thc xy ra khi v ch khi

3x 3 x 2 2 x 1 1 x 1 .

3 x 3 2 x 2 3 3 x 3 x 2 2 x 3 x 2 2 x 3
3 x 2 x 2 3 x x 2 x 1

2
2
2
3

3x 2 2 x 3 (3x 2 2 x 3) ( x 1)2

2x2 2 x 2
2
2
ng thc xy ra khi v ch khi ( x 1)2 0 x 1 .
Do , ta lun c

3 x 3 2 x 2 2 3 x 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2 x 2 .

ng thc phi xy ra, tc l x 1 . Th li thy tha.


Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 1 .

Nhn xt. Bi ny khng qu kh v ch p dng cc nh gi rt quen thuc ca BT. Tuy


nhin, xc nh c hng i ny cng khng phi n gin; thng thng sau khi nhm ra
c nghim l x 1 v ng trc mt phng trnh v t c cha cn th ny, ta hay dng
cch nhn lng lin hp; th nhng, cch ri cng s i vo b tc cng nhng tnh ton
phc tp.

(2 x 2 3 x 4)(2 y 2 3 y 4) 18
Bi 30. Gii h phng trnh 2
2
x y xy 7 x 6 y 14 0
( thi chn i tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)

Li gii.
Xt ng thc x 2 y 2 xy 7 x 6 y 14 0 (*)
Ta xem (*) l phng trnh bc hai theo bin x, vit li l x 2 x( y 7) y 2 6 y 14 0 .

38

Phng trnh ny c nghim khi

y ( y 7)2 4( y 2 6 y 14) 0 3 y 2 10 y 7 0 1 y

7
.
3

Hon ton tng t, xem (*) l phng trnh bc hai theo bin y, vit li l
y 2 y ( x 6) ( x 2 7 x 14) 0 .

Phng trnh ny c nghim khi

x ( x 6)2 4( x 2 7 x 14) 0 3 x 2 16 x 20 0 2 x
Ta xt hm s f (t ) 2t 2 3t 4, t f (t ) 4t 3 0 t

10
.
3

3
1.
4

Suy ra, trn [1, ) , hm s ny ng bin. Ta c

f ( x ) f (2) 6, f ( y ) f (1) 3 f ( x). f ( y ) 3.6 18 .


T phng trnh th nht ca h th ta thy ng thc phi xy ra, tc l x 2, y 1 .
Thay hai gi tr ny vo (*), ta thy khng tha.
Vy h phng trnh cho v nghim.
Nhn xt. tng gii ca bi ny khng kh v cng kh quen thuc khi ch cn tm min xc
nh ca bin thng qua vic tnh Delta ca mt phng trnh bc hai; tuy trong li gii trn c
kho st hm s nhng thc ra cc kt qu c th chng minh bng bt ng thc i s thun
ty nn cng c gii chnh ca bi ny l i s. V do vic hai biu thc ca x v y phng
trnh u ca h ging nhau c th dn n nh gi sai hng m dng gii tch, xt hm s
khai thc phng trnh u tin trong khi iu khng em li kt qu g. Cc h s c chn
ra s rt p chnh l u im ni bt ca bi ton ny.

2(2 x 1)3 2 x 1 (2 y 3) y 2
Bi 31. Gii h phng trnh
4 x 2 2 y 4 6

( thi chn i tuyn trng THPT chuyn Lng Th Vinh, ng Nai)

Li gii.
39

iu kin xc nh: x

1
, y 2.
2

Xt hm s: f (t ) 2t 3 t , t (0; ) .
Suy ra: f (t ) 6t 2 1 0 nn y l hm ng bin.
T phng trnh th nht ca h, ta c: f (2 x 1) f ( y 2 ) 2 x 1 y 2 .
Thay vo phng trnh th hai, ta c:
4

4 y 8 2 y 4 6 (*)

Ta thy hm s: g ( y ) 4 4 y 8 2 y 4 6, y (2, ) c o hm l:

g ( y )
4

(4 y 8)3

0, y (2, ) nn ng bin.

2y 4

Hn na: g (6) 4 4.6 8 2.6 4 6 0 nn (*) c ng mt nghim l y 6 .


Vi y 6 , ta c x

1
.
2

1
Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y ) ( , 6) .
2
Nhn xt. Dng ton ng dng trc tip tnh n iu vo bi ton n gin ha biu thc rt
thng gp. Hng gii ny c th d dng pht hin ra t phng trnh th nht ca h, x v y
nm v mi v ca phng trnh v quan st k hn s thy s tng ng ca cc biu thc v
dn n xt mt hm s nh nu trn. tng bi ny hon ton ging vi bi 5 thi H
mn ton khi A nm 2010.
(4 x 2 1) x ( y 3) 5 2 y 0
Gii h phng trnh
.
2
2
4 x y 2 3 4 x 7

x 4 x 3 y 9 y y 3 x x 2 y 2 9 x
Bi 32. Gii h phng trnh 3 3
x( y x ) 7
40

( thi chn HSG tnh Hng Yn)


Li gii.
Ta c
x 4 x 3 y 9 y y 3 x x 2 y 2 9 x ( x 4 xy 3 ) ( x 3 y x 2 y 2 ) 9( x y ) 0
( x y ) x( x 2 xy y 2 ) x 2 y 9 0 ( x y ) x( x y )2 9 0
T phng trnh th hai ca h, ta thy x y nn t bin i trn, suy ra:
x( x y )2 9 0 x( x y )2 9 (*)

Ta c: x( y 3 x 3 ) 7 y 3 x 3

7
7
y 3 x3 .
x
x

7
Thay vo (*), ta c: x( x 3 x 3 )2 9 .
x
Ta s chng minh rng v tri l mt hm ng bin theo bin x. Tht vy:
2

7 2
7 3 3 7
2
3

3
x( x x ) x x 2 x x x

x
x
x

7
7
x 2 x . x x 3 x3 x3 2 x 3 x6 7 x2 3 x x 4 7
x
x

2 3

T (*) suy ra x 0 v trong biu thc trn, cc s m ca bin x u dng nn y l hm


ng bin; suy ra n c khng qu mt nghim.
Thay trc tip x 1 vo biu thc, ta thy tha.
Vy h cho c ng mt nghim l: ( x, y ) (1, 2) .
Nhn xt. im c bit ca bi ny l x l c h phng trnh mi sau khi bin i, nu nh
ta dng cch i s trc tip, phn tch ra c mt nghim x = 1 th phng trnh bc cao cn
li kh m gii c. Cch lp lun theo tnh n iu ca hm s th ny va trnh c iu
va lm cho li gii nh nhng hn.
2 y 3 2 x 1 x 3 1 x y
Bi 33. Gii h phng trnh
2
y 2 x 1 2 xy 1 x
41

( thi chn i tuyn chuyn Nguyn Du, k Lk)


Li gii.
iu kin 1 x 1 . t a 1 x 0 x 1 a 2 .
Phng trnh th nht ca h tng ng vi
2 y 3 2(1 a 2 )a 3a y 2 y 3 y 2a 3 a
D thy hm s f (t ) 2t 3 t , t c f (t ) 6t 2 1 0, t nn ng thc trn c vit li
l f ( y ) f (a ) y a y 1 x .
Thay vo phng trnh th hai ca h, ta c
1 x 2 x2 1 2 x 1 x2

t x cos t , t 0, , phng trnh trn tr thnh

1 cos t 2 cos 2 t 1 2cos t 1 cos 2 t


t
t

cos 2t sin 2t 2 sin 2 sin(2t )


2
2
4

4
t

t k
2t k .2

6
3
4 2
sin sin(2t )
,k
,k
2
4
2t t k .2
t 3 k 4

4
2
5
10
2sin 2

Do t 0, nn t hai h phng trnh trn, ta ch nhn gi tr t

Khi x cos

3
.
10

3
3
3
, y 1 cos
2 sin
.
10
10
20

Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y ) (cos

3
3
, 2 sin ) .
10
20

3
3
x y 35
Bi 34. Gii h phng trnh: 2
2
2 x 3 y 4 x 9 y

( thi HSG tnh Yn Bi)


42

Li gii.
Phng trnh th hai ca h tng ng vi (6 x 2 12 x 8) (9 y 2 12 y 27) 35
Thay vo phng trnh th nht ca h, ta c:
x 3 y 3 (6 x 2 12 x 8) (9 y 2 12 y 27) ( x 2) 3 ( y 3) 3 x y 5
Li thay vo phng trnh th hai ca h, ta c:
2( y 5)2 3 y 2 4( y 5) 9 y 5 y 2 25 y 30 0 ( y 2)( y 3) 0 y 2 y 3 .
Vi y 2 , ta c x 3 , vi y 3 , ta c x 2 .
Th li ta thy tha.
Vy h phng trnh cho c hai nghim l ( x, y ) (2, 3), (3, 2) .
Nhn xt. Dng ton da trn hng ng thc ny xut hin kh nhiu, chng hn trong thi
VMO 2010 va qua; nu chng ta thy cc biu thc ca x v y trong h phng trnh cha y
cc bc th kh nng gii theo cch dng hng ng thc l rt cao.
3
3
x y 9
Mt bi ton tng t, gii h phng trnh sau 2
.
2
x 2 y x 4 y

Bi 35. Gii phng trnh 2 3 2 x 1 27 x 3 27 x 2 13x 2


( thi HSG Hi Phng, bng A1)
Li gii.
Phng trnh cho tng ng vi (3 x 1)3 2(3 x 1) (2 x 1) 2 3 2 x 1 .
Xt hm s f (t ) t 3 2t , t . Ta thy f (t ) 6t 2 1 0, t nn y l hm ng bin.
Phng trnh trn chnh l
f (3 x 1) f ( 3 2 x 1) 3 x 1 3 2 x 1 (3x 1)3 2 x 1
27 x 3 27 x 2 7 x 0 x (27 x 2 27 x 7) 0 x 0

Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 0 .


43

1 1
2
2
x 2 y 2( x y )

Bi 36. Gii h phng trnh


1 1 y2 x2
x 2 y
( thi chn i tuyn Qung Ninh)
Li gii.
iu kin x, y 0 . Cng tng v ca hai phng trnh, ta c

2
x 2 3 y 2 2 x 3 3xy 2
x

Ly phng trnh th nht tr phng trnh th hai, v theo v, ta c


1
3x 2 y 2 1 3x 2 y y 3
y
Do
3

3 1
x

2 x 3 3xy 2
3 x3 3 xy 2 y 3 3 x 2 y
3 ( x y )3
x y 3 3

3
2
3
2
3
2
3
3
1 y 3 x y
1 x 3 xy y 3 x y
1 ( x y )
x y 1
y 3 1

Th li, ta thy nghim ny tha.


3

Vy h phng trnh cho c nghim l x

3
3 1
3 1
,y
.
2
2

Nhn xt. Dng ton ny cng xut pht t vic khai trin cc hng ng thc, nhng y l
da trn tnh i xng tm ra s bt i xng nhm sng to ton th v. Cch gii bi ny
theo hng trn l quen thuc v tt hn c, mt bi tng t trong thi HSG ca TPHCM l

1 1
4
4
x 2 y 2( y x )

Gii h phng trnh


1 1 (3x 2 y 2 )( x 2 3 y 2 )
x 2 y
Bi ny to ra t khai trin nh thc Newton bc nm, nu ta xt khai trin bc by th bi ton
thu c s rt n tng.

Bi 37. Gii h phng trnh


44

x 3 3 x 12 y 50
3
y 12 y 3 z 2
z 3 27 x 27 z

( thi chn i tuyn trng THPT Phan Chu Trinh, Nng)


Li gii.
Ta c
x 3 3 x 12 y 50 48 12 y x3 3x 2 12(4 y ) ( x 2)( x 1)2

(1)

y 3 12 y 3 z 2 3z 18 y 3 12 y 16 3( z 6) ( y 4)( y 2)2

(2)

z 3 27 x 27 z 27 x 54 z 3 27 z 54 27( x 2) ( z 6)( z 3)2

(3)

-Nu x 1 th ( x 2)( x 1)2 0 , t (1) suy ra y 4 hay ( y 4)( y 2)2 0 , t (2) suy ra
z 6 hay ( z 6)( z 3)2 0 , t (3) suy ra x 2 , mu thun.

Do , x 1 khng tha mn h, ta ch xt x 1 ( x 1)2 0 .


Chng minh hon ton tng t, ta cng c: ( y 2)2 0,( z 3)2 0 .
T (2) suy ra y 4, z 6 cng du.
T (3) suy ra x 2, z 6 cng du.
T , ta c: x 2, y 4 cng du.
Hn na, t (1), ta thy x 2, ( y 4) cng du, tc l: 0 ( x 2)( y 4) 0 .
Do : x 2 hoc y 4 .
T cc phng trnh (1), (2), (3), d thy c hai trng hp trn u cho ta kt qu l:

x 2, y 4, z 6 .
Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y, z ) (2, 4, 6) .
Nhn xt. Mu cht ca bi ton l phi c c cc phn tch (1), (2), (3) trn. iu ny ch
c th thc hin c khi on c nghim ca bi ton l x 2, y 4, z 6 v c th tc
45

gi bi ton cng xut pht t cc ng thc bin i c nh trn. Dng ny cng


tng xut hin trong thi HSG ca TPHCM nm 2006 2007 vi cch gii tng t.
x3 y 3x 4

Gii h phng trnh 2 y 3 z 6 y 6


3 z 3 x 9 z 8

Bi 38. Gii phng trnh

x9 9 x 2 1
2x 1
3
( thi chn i tuyn Ph Yn)

Li gii.
Phng trnh cho tng ng vi
x 9 9 x 2 1 3(2 x 1)3 x 9 9 x 2 1 24 x 3 36 x 2 18 x 3
x 9 3x 3 (27 x 3 27 x 2 9 x 1) 9 x 3 x 9 3x 3 (3 x 1)3 3(3x 1)

Xt hm s f (t ) t 3 3t , t , ta c f (t ) 3t 2 3 0, t nn y l hm ng bin.
Phng trnh trn c vit li l f ( x 3 ) f (3x 1) x 3 3x 1 . (*)
Trc ht, ta xt cc nghim tha mn 2 x 2 ca (*). t x 2 cos , [0, ] , khi
(*) 8 cos3 6 cos 1 2 cos 3 1 cos 3 cos

2
x k
.
3
9
3

5
7
,
,
, tng ng, ta c
9
9
9

5
7
cc nghim ca (*) l x 2 cos , x 2 cos , x 2 cos
. R rng ba nghim ny l phn
9
9
9
bit v (*) l phng trnh bc ba, c khng qu ba nghim nn y cng chnh l tt c cc
nghim ca n.
M [0, ] nn ta ch chn 3 nghim ca h trn l

Vy phng trnh cho c cc nghim l x 2 cos

5
7
, x 2 cos , x 2 cos
.
9
9
9

Bi 39.

46

1/ Gii phng trnh sau x 1 x 1 2 x x 2 2


y 3 y x 3 3x 2 4 x 2
2/ Gii h phng trnh sau
2
1 x y 2 y 1

( thi HSG tnh Ngh An)


Li gii.
1/ iu kin 1 x 2 . t t x 1 2 x 0 , ta c

t 2 3 2 x2 x 2 (

t2 3 2
) x2 x 2 .
2

Phng trnh cho tng ng vi


( x 1 2 x ) ( x 2 x 2) 3 2 t (

t2 3 2
) 3 2
2

t 4 6t 2 4t (3 4 2) 0
t 4 (1 2)t 3 (1 2)t 3 (3 2 2)t 2 (2 2 3)t 2 (1 2)t (5 2)t (3 4 2) 0
(t 2 1)[t 3 (1 2)t 2 (2 2 3)t (5 2)] 0
t 2 1

t 3 (1 2)t 2 (2 2 3)t (5 2) 0
D thy phng trnh th hai khng c nghim dng nn ta ch xt t 2 1 . Khi
x 1 2 x 2 1 3 2 x 2 x 2 3 2 2 x 2 x 0 x 0 x 1 , tha.

Vy phng trnh cho c hai nghim l x 0, x 1 .

2/ iu kin 1 x 1, 0 y 2 .
Phng trnh th nht ca h tng ng vi y 3 y ( x 1)3 ( x 1) .
Xt hm s f (t ) t 3 t , t , ta c f (t ) 3t 2 1 0, t nn y l hm ng bin.
Phng trnh trn c vit li l f ( y ) f ( x 1) y x 1 . Thay vo phng trnh th hai
ca h, ta c 1 x 2 x 1 1 x 1 1 x 2 x 1 1 x 1 (*)
47

t2 2
t t x 1 1 x 0 t 2 2 1 x 1 x
.
2
2

Do (*)

t2 2
t 1 t 2 2t 0 t 2 .
2

Khi x 1 1 x 2 2 2 1 x 2 2 x 2 1 x 1 , tha iu kin. Tng ng vi


mi gi tr x, ta c y 0, y 2 .
Vy h phng trnh cho c hai nghim l ( x, y ) (1, 0), (1, 2) .
Nhn xt. bi 1, cch t n ph v phn tch nh th ch mang tnh cht tham kho v n kh
thiu t nhin. Ta hon ton c th kho st hm s f ( x ) x 1 x 1 2 x x 2 2 trn

[1, 2] , tnh o hm cp 2 chng minh phng trnh f ( x ) 0 c khng qu hai nghim


phn bit ri nhm nghim hoc ta cng c th dng phng php nhn lng lin hp gii
quyt cng kh thun tin.

Bi 40.

x 3 8 y 3 4 xy 2 1
1/ Gii h phng trnh 4
4
2 x 8 y 2 x y 0
2/ Chng minh phng trnh sau c ng mt nghim ( x 1) 2011 2( x 1) 3 x 3 3 x 2 3 x 2 .
( d b thi HSG tnh Ngh An)
Li gii.

x 3 t 3 xt 2 1
t 3 1 x(t 2 x 2 )
1/ t 2y t , h cho tr thnh 4 4

3
3
4 x t 4 x t 0 4 x ( x 1) t (t 1) 0
Thay t 3 1 x (t 2 x 2 ) t phng trnh th nht vo phng trnh th hai ca h, ta c
x 0
4 x( x 3 1) xt (t 2 x 2 ) 0 3
3
2
4( x 1) t tx 0

D thy x 0 khng l nghim ca h nn ta ch xt 4( x 3 1) t 3 tx 2 0 4 x 3 t 3 tx 2 4 .


Phng trnh th nht ca h c vit li l 4 x3 4t 3 4 xt 2 4 . Do
48

4 x3 4t 3 4 xt 2 4 x 3 t 3 tx 2 t 3 tx 2 t 0 t x .
D thy t 0 khng tha mn h cho nn ch xt t x .

x 3 x3 x.x 2 1
x 3 1
-Nu t x , ta c h 4
4
x 1.
4
4 x x 4 x x 0
5 x 5 x 0
Khi t x 1 y

1
1
, h cho c nghim ( x, y ) (1, ) .
2
2

x 3 x 3 x( x )2 1
x3 1
-Nu t x , ta c h 4
4
, h ny v nghim.
4
4 x ( x ) 4 x ( x) 0
5 x 3x 0
1
Vy h phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y ) (1, ) .
2

2/ Chng minh phng trnh sau c ng mt nghim ( x 1) 2011 2( x 1) 3 x 3 3 x 2 3 x 2 .


iu kin x 1 . Phng trnh cho tng ng vi ( x 1) 2011 2( x 1) 3 ( x 1)3 1 .
t t x 1 0 . Ta cn chng minh phng trnh t 2011 2t 3 t 6 1 c ng mt nghim
dng.
Xt hm s f (t ) t 2011 t 6 2t 3 1, t 0 . Ta c f (0) 1, lim f (t ) v f (t ) lin tc trn
x

(0, ) nn phng trnh f (t ) 0 c t nht mt nghim dng.


Ta c t 2011 2t 3 t 6 1 t 2011 (t 3 1)2 0 t 0 , m vi t 0 , ta c
t 2011 (t 3 1)2 1 t 1 .
Khi f (t ) 2011t 2010 6t 5 6t 2 1999t 2010 6(t 2010 t 5 ) 6(t 2010 t 2 ) 0 nn y l hm
ng bin, tc l n c khng qu mt nghim.
Kt hp cc iu ny li, ta thy rng phng trnh t 2011 2t 3 t 6 1 c ng mt nghim dng,
tc l phng trnh cho c ng mt nghim. Ta c pcm.
Nhn xt. Bi 2 tuy hnh thc kh phc tp nhng qua php t n ph a v mt phng
trnh a thc thng thng. tng gii nh trn tng xut hin trong B tuyn sinh ca
B GD T, l bi ton sau
Chng minh phng trnh x 5 x 2 2 x 1 c ng mt nghim.
49

x 3 y x 3 12

Bi 41. Gii h phng trnh sau y 4 z y 3 6

3
9 z 2 x z 32

( thi chn i tuyn H KHTN H Ni, vng 1)


Li gii.
3 y 6 x 3 x 6
3( y 2) ( x 2)( x 2 2 x 3)

H cho tng ng vi 4 z 16 y 3 y 10 4( z 4) ( y 2)( y 2 2 y 5)

3
2
2 x 4 z 9 z 28
2( x 2) ( z 4)( z 4 z 7)

Nhn tng v cc phng trnh ca h, ta c


24( x 2)( y 2)( z 4) ( x 2)( y 2)( z 4) ( x 2 2 x 3)( y 2 2 y 5)( z 2 4 z 7)
( x 2)( y 2)( z 4) 0
2
2
2
( x 2 x 3)( y 2 y 5)( z 4 z 7) 24

-Nu ( x 2)( y 2)( z 4) 0 x 2 y 2 z 4 .


Ta thy rng nu x 2 th theo phng trnh th nht, y 2 ; theo phng trnh th hai,
z 4 v h cho c nghim ( x, y , z ) (2, 2, 4) .
Tng t nu y 2 hoc z 4 .
-Nu ( x 2 2 x 3)( y 2 2 y 5)( z 2 4 z 7) 24 ( x 1)2 2 ( y 1)2 4 ( z 2)2 3 24
Ta thy rng ( x 1)2 2 ( y 1)2 4 ( z 2)2 3 2.3.4 24 nn ng thc phi xy ra, tc
l x 1, y 1, z 2 .
Th li, ta thy b ny khng tha mn h cho.
Vy h phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y , z ) (2, 2, 4) .
Nhn xt. Bi ny cng c dng tng t nh mt bi cp trn v ni chung th dng ny
kh quen thuc; tuy nhin, im mi ca bi ny l khng phi nhn c nghim
( x, y , z ) (2, 2, 4) thng qua cc bt ng thc so snh vi nghim na m l qua vic chng
minh b nghim qua vic chng minh n l duy nht vi vic dng cc tam thc bc hai.
50

y 2 x2 x 2 1
2
e
Bi 42. Gii h phng trnh
y 1
3 log ( x 2 y 6) 2 log ( x y 2) 1

2
2
( thi chn i tuyn trng THPT Cao Lnh, ng Thp)
Li gii.
x 2 y 6 0
iu kin xc nh
x y 2 0

Xt hm s: f (t ) et (t 1), t [0, ) . Ta c f (t ) et (t 1) et et (t 2) 0 nn y l hm
ng bin. Do
ey

x2

2
2
x2 1
e x ( x 2 1) e y ( y 2 1) f ( x 2 ) f ( y 2 ) x 2 y 2 x y .
2
y 1

Phng trnh th hai ca h tng ng vi


3 log 2 ( x 2 y 6) 2 log 2 ( x y 2) 1

log 2 ( x 2 y 6)3 log2 2( x y 2)2 ( x 2 y 6)3 2( x y 2)2 (*)


Xt hai trng hp
-Nu x y th thay vo (*), ta c (3 x 6)3 2(2 x 2)2 .
Theo iu kin ban u th 2 x 2 0 2 x 4 2 x 2 0 .
Hn na: (3 x 6)3 2(2 x 4)2 ( x 2)2 (27 x 46) 0 (3x 6)3 2(2 x 4)2 .
Do : (3 x 6)3 2(2 x 4)2 2(2 x 2)2 nn phng trnh ny v nghim.
-Nu x y , thay vo (*), ta c ( x 6)3 2(2)2 (6 x)3 8 6 x 2 x 4 .
Suy ra: y x 4 . Th li thy tha.
Vy h cho c nghim duy nht l ( x, y ) (4, 4) .
Nhn xt. H dng ny rt quen thuc vi tng chnh l dng tnh cht ca hm n iu:
f (a) f (b) a b . bi trn cng ch cc nh gi trong trng hp x = y, bi v khi
phng trnh bc ba thu c phi gii theo cng thc tng qut, iu thng b trnh cc k
51

thi HSG; do , vic tm mt nh gi thch hp chng minh nghim ca n khng tha


bi l mt iu kh t nhin.

x2 x 2

Bi 43. Gii phng trnh sau:

x2 x
2

x2 1

1 x x 2 1 x x 4
( thi HSG tnh Bnh Phc)
Li gii.
iu kin xc nh 0 x 2 x 2 4, 0 x 2 x 4 1 x

1 17
.
2

Phng trnh cho tng ng vi

x2 x 2
2

1 4 ( x x 2)
Xt hm s f (t )

x2 x
2

x2 1

1 4 ( x x)

t
, t 0, 4 , ta c
1 4 t

1 4 t
t
1
f (t ) (

)
0, t 0, 4 nn y l hm ng bin.
2 t
2 4 t (1 4 t ) 2

Phng trnh trn chnh l f ( x 2 x 2) f ( x 2 x) ( x 2 1) 0 (*).


Ta xt hai trng hp

1 17
x 2 x 2 x 2 x f ( x 2 x 2) f ( x 2 x ) , ng thi x 2 1 0 ,
2
khi f ( x 2 x 2) f ( x 2 x) ( x 2 1) 0 .
-Nu 1 x

-Nu 1 x 1 x 2 x 2 x 2 x f ( x 2 x 2) f ( x 2 x) , ng thi x 2 1 0 , khi


f ( x 2 x 2) f ( x 2 x) ( x 2 1) 0 .
Th trc tip thy x 1 tha mn (*)
Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 1 .

52

t
, t 0, 4 nh trn khng kh, c th thy
1 4 t
ngay t vic quan st biu thc v t iu kin xc nh; tuy nhin, vic ny cng d khin ta
lm tng n vic xt hm s no m khng ngh ra cch nh gi kiu nh trn.
Nhn xt. Vic pht hin ra hm s f (t )

Mt bi ton c cng cch nh gi nh trn l e x ( x 3 x) ln( x 2 1) e x .


Cc bn th gii thm bi ton sau

x2 x 2
1 x2 x 2

x2 x
1 x2 x 4

x 1.

Bi 44.
1/ Gii phng trnh

3x 4 x3 3x 2 x 2

2/ Tm s nghim ca phng trnh


(4022 x 2011 4018 x 2009 2 x) 4 2(4022 x 2011 4018 x 2009 2 x) 2 cos 2 2 x 0
( thi chn i tuyn Chuyn Nguyn Du)
Li gii.
1/ Phng trnh cho tng ng vi

3x 4 2 x 3 ( x 1) 3

( x 1)3 2 x y 4
t y 1 3x 4 . Ta c h phng trnh
3
( y 1) 3x 4
3

Tr hai phng trnh ca h, v theo v, ta c


( x y ) ( x 1) 2 ( x 1)( y 1) ( y 1) 2 y x
x y 0

xy
2
2
( x 1) ( x 1)( y 1) ( y 1) 1

Suy ra x 1 3 3x 4 ( x 1)3 3 x 4 x 3 3x 2 4 ( x 1)( x 2) 2 0 x 1 x 2 .


Th li ta thy tha.
Vy phng trnh cho c hai nghim phn bit l x 1, x 2 .
2/ t t 4022 x 2011 4018 x 2009 2 x . Ta c

53

t 2 1 sin 2 x
t 2 (sin x cos x ) 2
t 4 2t 2 cos 2 2 x 0 (t 2 1)2 sin 2 2 x 2
2
2
t 1 sin 2 x
t (sin x cos x)
Ta c bn phng trnh sau
t sin x cos x, t (sin x cos x ), t sin x cos x, t sin x cos x .
Ta thy hm s t ( x) 4022 x 2011 4018 x 2009 2 x l l nn ch cn xt cc phng trnh

t ( x) sin x cos x, t ( x ) cos x sin x .


Ta c
t ( x) sin x cos x 4022 x 2011 4018 x 2009 2 x sin x cos x .
Xt hm s g ( x ) 4022 x 2011 4018 x 2009 2 x (sin x cos x) c
g ( x ) 4022.2011x 2010 4018.2009. x 2008 2 (cos x sin x) 0 nn l hm ng bin.
Hn na g (0) 1, g (1) 0 g (0).g (1) 0 , ng thi g ( x) lin tc trn (0,1) nn phng
trnh g ( x) 0 c ng mt nghim thuc (0,1) , tc l phng trnh t ( x) sin x cos x c ng
mt nghim thc.
Tng t, phng trnh t ( x) cos x sin x cng c ng mt nghim thc thuc (0,1) .
Do , mi phng trnh t ( x) cos x sin x v t ( x) cos x sin x cng c mt nghim thc.
Vy phng trnh cho c ng 4 nghim thc.

(2 x)(1 2 x )(2 y )(1 2 y ) 4 10 z 1


Bi 45. Gii h phng trnh sau 2
2
2
2 2
x y z 2 xz 2 yz x y 1 0
( thi chn i tuyn H Tnh)
Li gii.
Ta c x 2 y 2 z 2 2 xz 2 yz x 2 y 2 1 0 ( x y z )2 ( xy 1)2 0 hay
1
1
x y z 0, xy 1 y , z ( x y ) ( x ) .
x
x

Thay vo phng trnh th nht ca h, ta c


54

1
2
1
(2 x)(1 2 x )(2 )(1 ) 4 1 10( x )
x
x
x
1 2x 2 x
1
(2 x)(1 2 x )(
)(
) 4 1 10( x )
x
x
x

(4 x 2 )(1 4 x 2 )
1
1
1
4 1 10( x ) 4( x 2 2 ) 17 4 1 10( x )
2
x
x
x
x

t t x

1
1
t 2 . Ta c t 2 2 x 2 2 , thay vo phng trnh trn, ta c
x
x

4(t 2 2) 17 4 1 10t 4t 2 25 4 1 10t (4t 2 25) 2 16(1 10t ) 0


7
(4t 2 20t 29)(2t 3)(2t 7) 0 t
2
Vi gi tr t ny, ta c x

1
7
7 33
2 x2 7 x 2 0 x
.
x
2
4

-Vi x

7 33
7 33
7
, ta tnh c y
,z .
4
4
2

-Vi x

7 33
7 33
7
, ta tnh c y
,z .
4
4
2

Th li ta thy tha.
Vy h cho c hai nghim phn bit l

( x, y , z ) (

7 33 7 33 7 7 33 7 33 7
,
, ), (
,
, ).
4
4
2
4
4
2

Nhn xt. Vic pht hin ra hng ng thc trn l khng kh nhng vic thay cc gi tr vo
v tm ra cch t n ph thch hp qu l khng n gin, cn c cch bin i chnh xc. Bi
ton c hnh thc v tng cng kh th v.
Bi 46.
1/ Gii phng trnh sau 2010 x ( x 2 1 x) 1 .

y 4 4 x 2 xy 2 x 4 5
2/ Gii h phng trnh x
3
3
y
2 x y 2
55

( thi chn i tuyn trng THPT So Nam, tnh Qung Nam)


Li gii.
1/ Phng trnh cho tng ng vi 2010 x x 2 1 x .
Ta s chng minh phng trnh ny c nghim duy nht l x 0 . Tht vy
Xt hm s f ( x) 2010 x ( x 2 1 x) , ta c f ( x) 2010 x.ln 2010 (

x
2

1)

x 1
1

-Nu x 0 th f ( x) ln 2010 (

1) 0 nn y l hm ng bin, m f (0) 0 nn
1
1 2
x
phng trnh ny c ng mt nghim x 0 vi x 0 .

-Nu x 1 , ta c
f ( x ) 2010 x.(ln 2010) 2

3
1
, f ( x) 2010 x.(ln 2010) 3 .
0.
2
2 ( x 1)5
( x 1)
2

Suy ra f ( x ) l hm ng bin nn f ( x ) f (1)

(ln 2010)2
1

0 nn f ( x ) l hm
2010
2 2

nghch bin, suy ra f ( x) lim f ( x ) lim [2010 x ( x 2 1 x)] 0 nn phng trnh f (0) 0
x

khng c nghim vi x 1 .

1
1
5 1
1
5 1
1
th x 2 1 x ( ) 2 1
, 2010 x

nn trong
2
2
2
2
2
2010
trng hp ny phng trnh v nghim.
-Nu 1 x

1
x
x 0 th f ( x) 2010 x.ln 2010 (
1) 0 nn y l hm ng bin, suy ra
2
2
x 1
f ( x) f (0) 0 .

-Nu

Tm li, phng trnh cho c nghim duy nht l x 0 .

y 4 4 x 2 xy 2 x 4 5
2/ Gii h phng trnh x
3
3
y
2 x y 2
T phng trnh th hai ca h v tnh ng bin ca hm s f (t ) 2t t 3 , ta c x y .
56

Thay vo phng trnh th nht ca h, ta c

x4 4x 2x

2x4

5 5 x 4 4 x 2( x 1)

8 x4 4x 3 0

( x 1)2 ( x 2 2 x 3) 0 x 1
Th li, ta thy tha; tng ng vi gi tr x ny, ta c y 1 .
Vy h phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y ) (1,1) .

x11 xy10 y 22 y12


Bi 47. Gii h phng trnh
4
4
2
2
7 y 13x 8 2 y 3 x(3x 3 y 1)

( thi chn i tuyn TP.HCM)


Li gii.
Ta thy h ny khng c nghim tha y 0 nn ta ch xt y 0 , khi ta c

x
x
x11 xy10 y 22 y12 ( )11 y11 y .
y
y
Xt hm s f (t ) t11 t , t f (t ) 11t10 1 0, t nn y l hm ng bin.

x
x
ng thc trn chnh l f ( ) f ( y ) y x y 2 .
y
y
Thay vo phng trnh th hai ca h, ta c

7 x 2 13 x 8 2 x 2 3 x(3 x 2 3 x 1)

t t

7 13 8
3 1
2 3 23 3 2 .
x x
x
x x

1
0 . Ta c
x

7t 13t 2 8t 3 2 3 3 3t t 2 (2t 1)3 2(2 x 1) (3 3t t 2 ) 2 3 3 3t t 2


Xt hm s f (a) a3 2a, a 0 f (a) 3a 2 2 0 nn hm ny ng bin. Phng trnh
trn chnh l

f (2t 1) f ( 3 3 3t t 2 ) 2t 1 3 3 3t t 2 (2t 1)3 3 3t t 2 (t 1)(8t 2 5t 2) 0


Do t 0 nn khng c gi tr no tha mn.
Vy h phng trnh cho v nghim.
57

Nhn xt. Do phng trnh thu c sau khi tm ra quan h gia x v y khng c nghim dng
nn ta c th dng bt ng thc nh gi thay v dng hm s nh trn.
2009 x 2010 y ( x y ) 2

Bi 48. Gii h phng trnh: 2010 y 2011z ( y z ) 2

2
2011z 2009 x ( z x )

( thi chn i tuyn chuyn Quang Trung, Bnh Phc)


Li gii.
t 2009 a 0 , ta xt h tng qut hn l
ax (a 1) y ( x y )2

2
(a 1) y (a 2) z ( y z ) (*)

2
(a 2) z ax ( z x)

( x y ) 2 ( z x) 2 ( y z ) 2
Ta tnh c ax
( x y )( x z )
2
Tng t (a 1) y ( y z )( y z ), (a 2) z ( z x )( z y )
2

T y suy ra ax.(a 1) y.(a 2) z ( x y )( y z )( z x ) 0


Mt khc, t (*) ta thy rng tng ca tng cp trong ba gi tr ax, (a 1) y , (a 2) z u khng
m, ta s chng minh rng c ba gi tr ny u khng m.
Tht vy, gi s ax 0 x 0 , t phng trnh th nht v phng trnh th ba ca (*), suy ra
(a 1) y 0, (a 2) z 0 y , z 0 hay x y, x z 0 ax ( x y )( x z ) 0 , mu thun.
Do ax 0 . Tng t, ta cng c (a 1) y , (a 2) z 0 .
Nhng tch ca ba s ny li khng m nn ta phi c ax (a 1) y (a 2) z x y z 0 .
Th li thy tha. Vy h cho c ng mt nghim l x y z 0 .

Nhn xt. R rng cc h s ban u l chn da theo thi quen chn h s trng vi nm cho
nn ta hon ton c th xt bi ton tng qut vic bin i thun tin hn. Bi ton thc
s th v sau khi c ax ( x y )( x z ), (a 1) y ( y z )( y z ), (a 2) z ( z x)( z y ) . Nu
khng dng bt ng thc nh gi m c gng dng cc php th th kh c th thnh cng.
58

1
2
2
x y 5
Bi 49. Gii h phng trnh sau
4 x 2 3 x 57 y (3 x 1)

25
( thi chn i tuyn Ngh An)
Li gii.
10
2
5( x 2 y 2 ) 1
2( x y 2 )

25
H cho tng ng vi 2
57
4 x 3 x 3 xy y 25
2 x 2 2 y 2 3 x 3 xy y 47

25
Ta thy 2 x 2 2 y 2 3 x 3xy y

47
47
(2 x y )( x 2 y ) (2 x y ) ( x 2 y )
25
25

t 2 x y a, 2 x y b , ta c

7
a b 5

12

2
2
2
2
a b 1
(a b) 2ab 1
2ab (a b) 1 ab
25

47
94
144
2
a b 17
ab a b
2ab 2(a b)
(a b 1)

25

25

25

25

ab 132
25

Ta thy h phng trnh th hai v nghim, h th nht c hai nghim l
3 4
4 3
2 1 11 2
(a, b) ( , ), (a, b) ( , ) , tng ng l ( x, y ) ( , ), ( , ) .
5 5
5 5
5 5 25 25
2 1 11 2
Vy h phng trnh cho c hai nghim phn bit l ( x, y ) ( , ), ( , ) .
5 5 25 25

Nhn xt. Cch phn tch phng trnh th hai qu tht rt kh thy. Bi ton ny thc cht
xut pht t mt h i xng thng thng, nhng qua cc php th v tch biu thc, n tr nn
phc tp v vic bin i ngc li thng phi m mn. Ta cng c th nhn phng trnh th
nht vi 25 v phng trnh th hai vi 200 ri cng li, ta c 25(3 x y 1)2 144 , cc gi tr
25 v 50 ny chn bng phng php h s bt nh vi mong mun tm ra mt quan h p gia
x v y, nh bnh phng trn chng hn.
59

Bi 50. Cho cc tham s dng a, b, c . Tm nghim dng ca h phng trnh sau :


x y z a b c

2
2
2
4 xyz a x b y c z abc

( kim tra i tuyn Ninh Bnh)


Li gii.

a 2 b 2 c 2 abc
Phng trnh th hai ca h tng ng vi

4.
yz zx xy xyz
t x1

a
b
c
, y1
, z1
, suy ra x12 y12 z12 x1 y1 z1 4 (*).
yz
zx
xy

D thy 0 x1 , y1 , z1 2 nn tn ti cc gi tr u, v tha 0 u, v

v x1 2 sin u, y1 2sin v .
2

Thay vo (*), ta c z12 4 z1.sin u.sin v 4 sin 2 u 4sin 2 v 4 0 .


y l phng trnh bc hai theo bin z1 , ta c
(2sin u.sin v ) 2 (4 sin 2 u 4 sin 2 v 4) 4(1 sin 2 u )(1 sin 2 v) 4 cos 2 u.cos 2 v 0 .
z 2 sin u sin v 2 cos u cos v 0
Suy ra phng trnh ny c hai nghim l 1
z1 2 sin u sin v 2 cos u cos v 0

Do a 2 yz .sin u , b 2 zx .sin v, c 2 xy (cos u cos v sin u sin v) .


Thay vo phng trnh th nht ca h, ta c

x y z 2 yz .sin u 2 zx .sin v 2 xy (cos u cos v sin u sin v)


( x cos v y cos u )2 ( x sin v y sin u z ) 2 0
x cos v y cos u x sin v y sin u z 0
Ta tnh c

z x sin v y sin u

Tng t, ta cng c y

a y a b
b x
ab

z
2
2 zx 2 yz 2 z

ca
bc
,x
.
2
2

60

Vy h phng trnh cho c nghim duy nht l ( x, y , z ) (

bc ca ab
,
,
).
2
2
2

Nhn xt. y l bi ton trong IMO Shortlist, bi v li gii thc s rt hay, l mt kt hp


p gia i s v lng gic. Ta cng c th gii bng bin i i s nh cch t n ph
bc
ca
a b
x
u, y
v, z
w v nh gi bng bt ng thc.
2
2
2

3x y

x x2 y 2 3

Bi 51. Gii h phng trnh sau trn tp hp s thc


y x 3y 0

x2 y 2
( thi chn i tuyn Chuyn Vnh Phc, tnh Vnh Phc)
Li gii.
Ta s gii h phng trnh ny bng s phc.
Nhn phng trnh th hai ca h vi i (n v o i 2 1 ) ri cng vi phng trnh th nht,
3 x y xi 3 yi
3( x yi) i( x yi )
3 ( x yi) 2
2
0
ta c x yi
2
2
x y
x y2
x y2

1
x yi
2
. ng thc trn c vit li l
z x y2
3i
3 (1 2i )
z
0 z 2 3z 3 i 0 z
z 2 i z 1 i .
z
2

t z x yi

-Nu z 2 i , suy ra x yi 2 i x 2, y 1 .
-Nu z 1 i , suy ra x yi 1 i x 1, y 1 .
Th li ta thy tha.
Vy h cho c hai nghim l ( x, y ) (2,1), (1, 1) .
Nhn xt. Dng ton ny cng kh ph bin v u chung tng l gii quyt bng s phc.
x 2y
3x 10 y

x x2 y 2 1 x x2 y 2 2

Cc bi ton tng t
,
( chn i tuyn H Ni 2007)
10
x

3
y
2
x

y
y
2 y 2
0

x2 y 2
x y2
61

Trn thc t, ta cng c th gii bng cch dng bin i i s, nhn x v y thch hp vo tng
v ca cc phng trnh ri tr li thu c quan h n gin hn gia cc bin ny.

Bi 52. Gii h phng trnh:

x 4 2 x y 4 y
2
2 3
( x y ) 3
( kim tra i d tuyn trng THPT Chuyn HSP H Ni)
Li gii.
t x y a, x y b, 3 c 3 .
T phng trnh th hai ca h, ta c

Ta c x

ab

c 3 ab c .

a b
ab
,y
. Suy ra
2
2

a b 2 a b 2 ab
x y ( x y )( x y )( x y ) ab
(a 2 b 2 ) , hn na:


2 2 2
4

(a b) a 3b a c 3b

2
2
2
Do , phng trnh th nht ca h cho tng ng vi
2 x y (a b )

ab 2
a c 3b
(a b 2 )
c(a 2 b 2 ) a c 3b
2
2
Ta c h mi l
c2
c4
c(a 2 b 2 ) a c 3b
c(a 2 2 ) a ca 4 c3 a3 ac 4 (ca 1)(a 3 c 3 ) 0

a
a
ab c

1
a a c.
c
1
Suy ra h ny c hai nghim l (a, b) (c,1);( , c 2 ) .
c
62

Xt hai trng hp
3
c 1 3 3 1
3 1
- Nu a c, b 1 th x

,y
.
2
2
2

1 c3
1 c3 1
1
11
2
11
- Nu a , b c 2 th x c 2

, y c2

3
3
c
2c
2c
2c
2c
3
3

3 3 1 3 3 1 2 1
Vy h cho c hai nghim l: ( x, y )
,
,
,
.
2
2 3 3 3 3

Bnh lun. y l mt h phng trnh rt p, hnh thc ca n d lm chng ta bi ri khi


khng th nhm c nghim no cng nh tm c mt hm s no kho st nh
tng thng thng. Li gii thun ty i s v cch t n ph nh bi cn phi ch , n
tng xut hin trong VMO 2005

x 3 3xy 2 49
2
2
x 8 xy y 6 y 17 x
3
1
4
4

x y
4 y 2x
Mt bi ton tng t nh trn cng c li gii rt th v
( x 2 y 2 )5 5 0

Bi 53. Gii phng trnh 2 x 2 .sin x x.cos x 3 2 x 1 x 3 x 5 x 1


( thi chn i tuyn H Ni)
Li gii.
Ta thy phng trnh khng c nghim x

1
1
nn ta ch xt x .
2
2

1
Xt hm s f ( x ) 2 x 2 .sin x x.cos x 3 2 x 1 x 5 x 3 x 1, x .
2

Ta c f ( x) 3 x.sin x (2 x 2 1) cos x
3

3 (2 x 1)

5 x 4 3x 2 1

Ta s chng minh nh gi mnh hn l 3 x.sin x (2 x 2 1) cos x 5 x 4 3 x 2 1 0, x (*)


63

Ta thy biu thc ny khng thay i khi thay x bi x nn ta ch cn xt x 0 .


Ta cn chng minh bt ng thc sau sin x x

x3
x2
, cos x 1 , x 0 .
6
2

x2
Xt hm s g ( x ) cos x 1 , x 0 , ta c
2
g ( x ) sin x x, g ( x ) cos x 1 0 g ( x ) sin x x g (0) 0 . Do , g ( x) l hm
ng bin trn [0, ) , suy ra g ( x ) g (0) 0 cos x 1

Tng t, ta cng c sin x x

x2
x2
0 cos x 1 .
2
2

x3
.
6

T hai nh gi ny, ta c

3 x.sin x (2 x 2 1) cos x 5 x 4 3 x 2 1 3 x( x

x3
x2
) (2 x 2 1)(1 ) 5 x 4 3x 2 1 .
6
2

Hn na, ta cng c

x3
x2
x4 3 2
7 x 4 3x2
2
4
2
2
4
4
2
3 x( x ) (2 x 1)(1 ) 5 x 3 x 1 3 x x x 1 5 x 3x 1
0
6
2
2 2
2
nn 3 x.sin x (2 x 2 1) cos x 5 x 4 3 x 2 1 0, x .
Do (*) ng hay f ( x) 0, x . Suy ra f ( x ) l hm ng bin nn phng trnh cho
c khng qu mt nghim. Mt khc f (0) 0 nn 0 l nghim ca phng trnh cho.
Vy phng trnh cho c nghim duy nht l x 0 .
Nhn xt. im quan trng nht ca bi ton l chng minh f ( x ) 0 , nhng l mt biu
thc va c cha c sin x, cos x v cn thc, ng thi s hng t do ca hm s li m nn tht
s rt kh d on c phi lm g trong trng hp ny. Vic b i biu thc cha cn trn
rt quan trng v n gip ta c c mt hm s chn v ch cn xt biu thc trn min [0, ) ;

x3
x2
, cos x 1
nn bi ton a v chng
6
2
minh bt ng thc thng thng. Nu khng a cc yu t lng gic v a thc th phi tip
tc o hm v cha chc iu ny kh thi. Bt ng thc (*) c th lm mnh thm na l
trn min , ta cn c thm hai nh gi sin x x

3 x.sin x (2 x 2 1) cos x

3 4 9 2
x x 1 0, x .
2
2
64

( x 2)2 ( y 3) 2 ( y 3)( x z 2)

Bi 54. Gii h phng trnh x 2 5 x 9 z 7 y 15 3 yz


2
2
8 x 18 y 18 xy 18 yz 84 x 72 y 24 z 176

( thi chn i tuyn HSP H Ni, ngy 2)


Li gii.
t a x 2, b y 3 .
Thay vo tng phng trnh ca h cho, ta c
( x 2)2 ( y 3)2 ( y 3)( x z 2) a 2 b 2 b(a z 4) a 2 ab b 2 bz 4b 0 ,
x 2 5 x 9 z 7 y 15 3 yz a 2 a 7b 3bz 0

8 x 2 18 y 2 18 xy 18 yz 84 x 72 y 24 z 176
8a 2 2a 18b 2 72b 18ab 18bz 30 z 94 0
8a 2 2a 18(b2 ab bz 4b) 30 z 94 0
a 2 ab b 2 bz 4b 0

Suy ra a 2 a 7b 3bz 0
(*)
2
2
8a 2a 18(b ab bz 4b) 30 z 94 0

T phng trnh th nht v phng trnh th ba, ta c

5a 2 a 47
8a 2a 18a 30 z 94 0 10a 2a 30 z 94 0 z
.
15
2

Thay vo phng trnh th hai, ta c


5a 2 a 47
5a 2 a 12
5(a 2 a)
2
.
a 2 a 7b b

5
5
5a 2 a 12

Nhn phng trnh th nht ca h (*) vi 3 ri tr cho phng trnh th hai, ta c

2a 2 a 3ab 3b 2 5b 0
Thay z

5a 2 a 47
5(a 2 a )
v b 2
vo phng trnh ny, ta c
15
5a a 12

65

5(a 2 a )
15a (a 2 a )
25(a 2 a)
2a a 2
3 2

5a 2 a 12 0
5a a 12
5
a

12

(2a 2 a )(5a 2 a 12)2 15a (a 2 a ) 25(a 2 a ) (5a 2 a 12) 75( a 2 a ) 2 0


50a 6 70a5 208a 4 94a3 482a 2 156a 0
a (a 2)(5a 2 14a 13)(5a 2 11a 3) 0
a 0 a 2 a

11 61
10

Tng ng vi cc gi tr ny, ta tm c bn nghim ca h cho l


( x, y , z ) (2, 3,
(

47
4 29
31 61 2 61 28 13 61
), ( 4, , ), (
,
,
),
15
3 15
10
15
15

61 31 2 61 28 39 61
,
,
)
10
15
15

Nhn xt. Vic t n ph a x 2, b y 3 lm cho h cho n gin i kh nhiu nhng


cc lin h phc tp gia cc bin th vn cn. Bi ton y c th c gii theo mt cch
nhn cc phng trnh cho mt i lng thch hp ri cng li nhng r rng iu ny khng
phi d dng thc hin c. Vic dng php th tuy phc tp nhng li rt t nhin v cng
may mn l phng trnh cui khng c cha cn g na. y tnh ton kh nng v cng
khng d dng m t tin bin i biu thc nhn c sau php th khi cha chc g n c
nghim p m nh gi.

Bi 55.
2 z ( x y ) 1 x 2 y 2

Tm x, y, z tha mn h y 2 z 2 1 2 xy 2 zx 2 yz

2
2
y (3x 1) 2 x ( x 1)

( thi chn i tuyn trng H KHTN H Ni, vng 3)


Li gii.
T phng trnh th ba ca h, ta c

2 x( x 2 1)
(3x 3 x) 2 x ( x 2 1)
x3 3x
y
x y
x y 2
.
(3x 2 1)
(3x 2 1)
3x 1
t x tan , (

tan 3 3 tan

, ) cos 0 . Ta c tan y
y tan 3 tan .
2 2
3tan 2 1
66

T phng trnh th nht ca h, ta c


x 2 y 2 1 (2 tan tan 3 ).tan 3 1 2 tan .tan 3 tan 2 3 1
z

2( x y )
2 tan 3
2 tan 3
tan 3 cot 3
1 sin 3 cos 3
1
tan
tan (

) tan
2
2 cos 3 sin 3
sin 6
T phng trnh th hai ca h, ta c
x 2 y 2 z 2 2 xy 2 zx 2 yz 1 x 2 ( y z x)2 1 x 2
(tan 3 tan tan

1
tan ) 2 1 tan 2
sin 6

sin 3
1
1
2sin 2 3 1
1

tan ) 2

(
tan ) 2
2
cos 3 2 sin 3 cos 3
cos
2sin 3 cos 3
cos 2
cos 6
1
cos 6 cos sin 6 sin 2
1
(
tan ) 2
(
)
2
sin 6
cos
sin 6 cos
cos 2
cos 5
1

(
)2
cos 5 cos sin 6 cos cos 5 cos( 6 )
2
sin 6 cos
cos
2
(

k 2

cos 5 cos( 2 6 )
5 ( 2 6 ) k 2
22 11 , 2 k 2

,k
cos 5 cos( 6 )
5 ( 6 ) k 2
k 2 , k 2

2
2
22 11
2
Do (

, ) nn hai h nghim k 2 , k khng tha mn.


2 2
2

k 2

, ta tm c tt c 10 gi tr tha mn l
22 11

3 5 7 9
, , ,
,
.
22 22 22 22 22

Vi hai h nghim

Vy h phng trnh cho c cc nghim l

( x, y , z ) (tan , tan 3 tan , tan

3 5 7 9
), , ,
,
,
.
sin 6
22 22 22 22 22

Nhn xt. Cch dng lng gic y c l l con ng duy nht gii bi ny bi v vi cc
nghim nh trn th khng th c cch i s no m tm ra c. tng quan trng nht ny
xut pht t biu thc ca x y hon ton ging h s ca khai trin tan 3 . Do , bi ny tuy
bin i phc tp nhng tng cng kh t nhin!

67

You might also like