1.

TERMODINAMIKI SISTEM
Termodinamiki sistem je neka koliina materije, konstantna ili promjenjiva odvojena stvarnim ili
zamisljenim granicama od drugih sistema i okoline. Termodinamiki sistem moe biti:
1.Zatvoren nema razmjene mase preko granica, ali postoji razmjena energije.
m=0
Sistem

2.Izolovan njegove granice su nepropusne i za razmjenu mase i za razmjenu energije

m=0
Sistem

E=0

3.Otvoren sistem ima i razmjenu masi i razmjenu energije

m

Sistem
E

4.Homogen sistem ima ista svojstva u svim takama (voda, gas...)

5.Heterogen sistem ine ga dvije ili vie faza i iz njeg ne moemo dobiti homogen sistem
Okolina okruuje sistem i uestvuje u razmjeni energije i mase.
2.KAKVI MOGU BITI PARAMETRI STANJA, STANJE SISTEMA? TERMODINAMIKI
PARAMETRI, KAKO SE DEFINIE PROCES?
Parametri sistema :
1.Unutranji (temperatura, pritisak, gustoca)
2.Vanjski (zapremina)
Stanje sistema:
1.Stacionarno (parametri sistema se ne mijenjaju u vremenu)
2.Nestacionarno (promjena parametara sistema u vremenu)
*Stacionarno stanje u kome nema vanjskih tokova je ravnomjerno stanje, tj. stanje
termodinamike ravnoteze.

Termodinamiki parametri:
1.Intenzivni ne zavise od mase (p,v,t)
2.Ekstenzivni zavise od mase (ukupna energija E, ukupna zapremina V...)
Veliine stanja: definiu sistem (unutranja energija)
Promjena veliina stanja u toku razmjene energije sa okolinom ima za posljedicu proces.
Proces:
1.Kvazistatiki (sistem prolazi kroz niz ravnoteznih stanja)
2.Nekvazistatiki
a.Otvoren

b.Zatvoren

PRVI POSTULAT TERMODINAMIKE

Izolovani sistem nakon odreenog vremena dolazi u stanje termodinamike ravnotee i sam od
sebe ne moe iz njega izai.
NULTI ZAKON TERMODINAMIKE
Adijabatski zid (nema razmjene toplote)

Dijatermiki zid
(postoji
razmjena
toplote)

Izolovan sistem

A u ravnotei sa C

A u ravnotei

B u ravnotei sa C

sa B

Parametar koji odreuje termodinamiku ravnoteu sistema je temperatura.

Temperatura je stepen zagrijanosti nekog tijela (sistema)
Toplota je razmjena energije izmeu dva sistema razliitih temperatura.

ENERGIJA, PODJELA, UNUTRANJA ENERGIJA, PRELAZNA ENERGIJA ?

Energija je spsobnost materije da daje upotrebljiv efekat, tj. rad.
Podjela energije:
1.Akumulirana
a) Potencijalna
b) Kinetika
c) Unutranja
2.Prelazna
a) Mehaniki rad
b) Toplota
Unutranja energija
L=

U = U U - promjena unutranje energije

1
2

Ep - izvreni rad jednak promjeni energije

Toplotna unutranja energija je zbir potencijalnih i kinetikih energija pojedinih molekula od kojih
se sastoji materija.
Unutranja energija je veliina stanja.
Prelazna energija:
1. Mehaniki rad : dL = Fxdx
Rad ne moe biti pohranjen u tijelu.
2. Toplota je energija u prelazu

t1

t2

; t1 > t2

Vidovi prenosa toplote

a) Kondukcija
b) Konvekcija
c) Zraenje
Toplota prelazi sa toplijeg tijala na hladnije.
NORMALNI METAR KUBNI
Koliina gasa koja pri temperaturi 0

i pritisku 1,013 bar zauzima zapreminu od 1m3 naziva

se normalni metar kubni.

TOPLOTNI KAPACITET? SPECIFINA TOPLOTA?

Toplotni kapacitet je koliina toplote koju treba dovesti nekom tijelu da mu temperatura poraste
za 1

TC =

(1K).

dQ
dT

J
K

J
( )

Specifina toplota je toplotni kapacitet jedinice mase

c=

dq
dt

q=

Q
m

J
kg

- jedinina toplota

Molarna specifina toplota

C = M c ; M, kg /kmol molekularna masa
ZATO JE cp > cv? POKAZATI.

cp > cv jer se u sluaju a) sva dovedena toplota troi na porast temperature, dok je u sluaju b)
potrebno dovesti koliinu toplote potrebnu za porast temperature, ali i za irenje plina, tj. dizanje
tereta m.
Zato je qp > qv => cp > cv
POKAZATI DA RAD NIJE VELIINA STANJA
Sistem vri rad prema okolini ako u toku procesa ostvaruje efekt podizanja tereta.

L = mgh ; p =

mg
r2

L = p r2 h = p

- pritisak

dL = pdV
v2

L=

pdV
v1

- rad po jedinici mase

Pritisak, osim o v zavisi i o temperaturi. Posljedica toga je da rad nije veliina stanja. Pored toga
kriva P(v) u opem sluaju moe biti bilo koja krivulja, zavisno od naina kompresije. Zbog toga
nije isto da li e se obaviti rad po krivulji a ili po krivulji b.
PRVI ZAKON TERMODINAMIKE
Suma svih energija prije procesa jednaka je sumi energija poslije procesa.
Epo + Eul. sis = E izl. sis + Ekrajnje

U1 + L + Q = U 2
Tehnika termodinamika:

Q = U2 U1 + L =

U + L - prvi zakon TD u tehnikoj termodinamici

12

Dovedena toplota nekom sistemu (tijelu) troi se na poveanje unutranje energije.

-Za zatvorene procese:

Princip ekvivalentnosti toplote i rada. Bez toplote nema rada. Ne postoji perpetuum mobile prve
vrste.

-Za zatvoreni proces polazei od toga da vrijedi princip ekvivalentnosti

toplote i rada

Q1a2 L1a2 =

Us1a2

Q 1b2 L1b2 =

Us1b2

Q2b1 L2b1 =

Ciklus 1a2b1

Us2b1
dQ= dL

Q 1a2 + Q2b1 = L1a2 + L2b1

Q1a2 L1a2 = -Q2bq + L2b1
L1b2 = - L2b1

Q2b1 = - Q1b2
Q1a2 L1a2 = Q1b2 L1b2

Us1a2 = Us1b2
Unutranja energija je veliina stanja.

PRVI ZAKON TD diferencijalni oblik :

dq = du + dl

-Rad nije veliina stanja jer zavisi od puta kojim se iz stanja 1 dolazi u stanje 2.
JEDNAINA STANJA IDEALNOG GASA, IZVESTI, POLAZEI OD OSNOVNIH
PRETPOSTAVKI IDEALNOG GASA
Osnovne pretpostavke za idealan gas su:
1.Meumolekularne sile su jednake ili priblino jednake nuli
2.Zapremina estica gasa u odnosu na zapreminu kroz koju se gas kree je zanemariva
*Idealan gas je po definiciji onaj:
-Koji u potpunosti zadovoljava jednainu stanja pv = RT
-Kojem je unutranja energija funkcija samo temperature
Jednaina stanja idealnog gasa:

p [Pa] pritisak gasa

v [m3/kg] specifina zapremina
v = V/m
V zapremina gasa, m- masa gasa
R [J/kg K] gasna konstanta
T [K] apsolutna temperatura
POLAZEI OD PRVOG ZAKONA TD IZVESTI MAYEROVU FORMULU
c = dq / dt
prvi zakon TD :
dq = du + dl = du + pdv
c = du / dT + p dv /dt
kada je v = const cv = du /dT

u = u -u = c (T -T ) = c ( t - t )
12
2
1
v
2
1
v
2
1
- vrijedi jer je energija velicina stanja
Kada je p= const
cp = du/dT + pdv/dT
pv = RT
v = RT/ p
dv /dt = R/p
cp = cv +pR/p
cp = cv + R

cp cv = R Mayerova relacija
PROMJENE STANJA IDEALNIH GASOVA, PRIKAZATI U p-v DIJAGRAMU, DA LI SE
ODVODI TOPLOTA, DOBIJA ILI TROI RAD?
Izobara, p = const.

u = c (T T )
12
v
2
1
q = cp (T2 T1)
l < q - poveava se unutranja
energija.
Izohora, v = const.

Sva toplota se troi na promjenu unutranje energije

Izoterma, T = const.

Nema promjene unutranje energije. Rad je jednak koliini toplote.

Adijabata, q = 0

jednaina adijabate

Politropa, (opta promjena stanja)

c n = const. politropska specifina toplota
dq = du + pdv
dq = cn dT

du = cv dT

cn dT = cvdT + pdv
(cv cn) dT + pdv = 0
(cv cn)(pdv + vdp)

pvn = const. jednaina politrope

PRVI ZAKON TD ZA OTVORENI SISTEM, KOJE SU VELIINE STANJA I KAKO SE
RAUNAJU?
q = i2 i1 + lt
odnosno Q =

I +L
12
t

vdp

lt =

Veliine stanja su:

1.Unutranja energija
2

u=

cvdT
1

(du = cvdT)

2.Entalpija
i = u + pv - suma unutranje energije i rada
3.Entropija
ds = dq / T
ZATO SE VRI DVOSTEPENA I VIESTEPENA KOMPRESIJA, KADA I TA SE POSTIE?
Viestepena kompresija se vri ukoliko je pritisak sa kojeg se kompresuje mnogo manji od
pritiska na koji se kompresuje, odnosno ako vai relacija
Postie se:

Entalpija :

Za idealan gas:
i = u + pv
di = du + pdv + vdp
pv = RT
pdv + vdp = RT
du = cvdT
di = cvdT + RdT = (cv + R) dT = cp dT
di = cpdT
ako je: p1 = p2 = p

p2
> 10
p1

q=

u + p (v v ) = u + p v p v
12
2
1
12
1 1
2 2

q = i2 i1
ODNOS IZMEU APSOLUTNOG I TEHNIKOG RADA

jednaina adijabate

jednaina politrope

po analogiji na adijabatu koja je specijalan sluaj politrope

KARAKTERISTIKE PROCESA PRIGUIVANJA

Na mjestu suenja poprenog presjeka dolazi do pojave vrtloenja.

Q = U2 U1 + p2V2 p1V1
Q = 0 U2 + p2V2 = U1 + p1V1
I2 = I1
Kod procesa priguivanja entalpija ostaje konstantna.

Idealan gas : cp T2 = cp T1
T2 = T1
KARAKTERISTIKE KRUNIH PROCESA, RAZLIKA IZMEU TOPLOTNOG MOTORA I
RASHLADNE MAINE
Da bi se mogao dobijati rad neprekidno, treba ostvariti kruni proces (ciklus)

1a2 ekspanzija
2b1 kompresija
Qd : QB1A - dovedena toplota
Qod : QA2B

- odvedena toplota
- jer je unutranja energ. veliina stanja.

Rad se dobija na raun razmijenjene toplote. Radni medij je posrednik u pretvorbi toplote u rad.

RAZLIKA IZMEU TOPLOTNOG MOTORA I RASHLADNE MAINE

Toplotni motor dobijeni rad

Stepen iskoritenja pokazatelj uink ciklusa

rashladna maina utroen rad

Rashladni koeficijent ciklusa

gdje je qd - toplota odvedena od hladnog izvora.

CARNOTOV CIKLUS, PRIKAZATI U p-v DIJAGRAMU, IZVESTI STEPEN ISKORITENJA

Sastoji se od dvije adijabate i dvije izoterme

Povratni je ciklus.
Rad ostvaren u toku ovog ciklusa je maksimalan mogui rad jednog termodinamikog
ciklusa.

STEPEN ISKORITENJA CARNOTOVOG CIKLUSA

Qo odvedena toplota od sistema

Q dovedena toplota sistemu

To temp. Hladnog izvora
T temp. Toplog izvora

Ssvj,

Ssis KOD CARNOTOVOG CIKLUSA

Poto je sistem kruni zatvoreni proces,

ne ostavlja tragove u okolini

Ssis = 0 jer je entalpija veliinta stanja.

Sok = 0

Ssvj = 0

- reverzibilan proces.
DRUGI ZAKON TERMODINAMIKE, NAVESTI DVIJE DEFINICIJE, ANALITIKI IZRAZ
PREMA KLAUZIJUSU
Toplota sama od sebe prelazi sa tijela vie na tijelo nie temperature.
KELVIN PLANKOVA DEFINICIJA
Nije mogue ostvariti kruni proces iji bi rezultat bio odvoenje toplote od jednog toplotnog
izvora i kontinuirano dobijanje ekvivalentne koliine rada.
OSVALDOVA DEFINICIJA
Nemogue je ostvariti perpetuum mobile druge vrste (nemogue je dobijati rad pomou samo
jednog izvora toplote).
ANALITIKI IZRAZ ZA DRUGI ZAKON TD-A :

dq

Tds

POKAZATI DA JE STEPEN ISKORITENJA REVERZIBILNE MAINE VEI OD STEPENA

ISKORITENJA IREVERZIBILNE MAINE. KAKVE SU REVERZIBILNE MAINE I
IREVERZIBILNE MAINE?
Reverzibilan (povratan) proces je proces koji je idealan pri obavljanju suprotnog procesa kada u
okolini ne ostaju tragovi procesa.

Kod ireverzibilne maine nemogue je svu toplotu predanu HI vratiti toplom izvoru to znai da
ostaje trag u okolini koji pokazuje nepovratnost tih procesa.
Reverzibilna maina omoguava vrenje procesa u kojem e predana toplota od toplog izvora
biti jednaka oduzetoj toploti od hladnog izvora u suprotnom procesu, pri emu u okolini ne
ostaju tragovi procesa.
PROMJENA ENTROPIJE TOPLOG I HLADNOG IZVORA, PROMJENA ENTROPIJE ZA
CIKLUS I SISTEM
Kod pretvaranja toplote u rad, u rad se pretvara samo onaj dio koji ima temperaturu viu od
temperature okoline. Ostatak se predaje hladnom izvoru
CARNOTOV CIKLUS:

l = q qo =

q = (1 To / T) q =

q
=q T

q0=

q
T
q0
T0

q
T

T0

T0 To = const.

= mjerilo za koliinu neupotrebljive energije koja se predaje hladnom izvoru

= promjena entropije

s=

q
T

S=m s

q0
T0

- promjena entropije sistema

- promjena entropije okoline

- Klauzijusov integral za povratni ciklus

Promjena entropije sistema za kruni ciklus jednaka je nuli jer je entropija veliina stanja.
Ako je izmeu dva stanja nepovratan kvazistatiki proces

Ssis se rauna tako to se

nepovratni proces zamijeni povratnim izmeu dva stanja.

KAKO SE RAUNA PORAS NEUPOTREBLJIVE ENERGIJE?
En porast neupotrebljive energije
En = Tok

S
svj

Tok temperatura okoline;

S = S + S - porast entropije svijeta

svj
sis
ok
PROMJENA ENTROPIJE USLJED MIJEANJA FLUIDA. DOKAZATI DA ENTROPIJA RASTE
-

Mijeanje fluida

(m1c1 + m2c2) T = m1c1T1 + m2c2T2

T=

m1 c 1 T 1+m2 c 2T 2
(m 1c 1+m2 c 2)

c1 = c2 = c T =

m1T 1+ m2 T 2
m 1+ m2

T
s = m c ln
1
1
T1

 s =0
ok
T
s = m c ln
2
2
T1
s = s + s
svj
sis
ok
s = s + s
svj
1
2
Pretpostavka: m1=m2=m
T=

T 1+ T 2
2

ssvj = m c (ln

T
T1

T
+ ln T 2 )

KADA SE MOE DOBITI MAKSIMALAN RAD? POKAZATI U p-v I T-s DIJAGRAMU.

Maksimalan rad se moe dobiti iz nekog izvora toplote ako se ostvari povratni ciklus izmeu
davaoca rada i okoline. Rad se dobija dok postoji razlika u stanjima izmeu toplog i hladnog
izvora.

Lmax = U1 U0 T0 (S1 S0 ) p0 (V0 V1)

Lmax = I1 I0 T0 (S1 S0) V1 (p1 p0)

Izvoenje lmax :
Prvi zakon TD-a :
dSs + dSo

dL = dQ dU

dSo = - dQ / T0
dSs dQ / T0
dQ

T dS
0
s

dL = T0dSs dU
L

T (S S ) (U U )
0
2
1
2
1

U U T (S S )
1
2
0
1
2

Sistem mijenja uz T i p i zapreminu V. Zato se dobijeni rad umanjuje za rad potiskivanja p0 (V2
V1).
L

U U T (S S ) p (V V )
1
2
0
1
2
0
2
1

= Lmax

MAKSIMALAN TEHNIKI RAD, IZVOENJE, PRIKAZ U p-v i T-s DIJAGRAMU.

IZVOENJE:
Prvi zakon TD-a (za otvorene sisteme) :
dLt = dQ dI
dSs + dS0

dSo = - dQ / T0
dSs dQ / T0

dQ = T0dSs
dLt = T0dSs dI
Lt

T (S S ) (I I )
0
2
1
2
1

dQ = dI + dLt

Ltmax = I1 I2 T0 (S1 S2)

lt max = e = i1 i0 To (s1 s2)
prikaz u p-v i T-s dijagramima za
( T1 > T0 i p1 > p0)

EKSERGIJA TOPLOTNOG REZERVOARA

To je maksimalan dio toplote odveden od toplog izvora koji se moe pretvoriti u rad.

Q2
L = Q1 Q2 = Q1 (1- Q 1 ) = Q1 (1-

EQ =

T0

T ) = =Q1

Q - eksergija toplotnog rezervoara

1

stepen iskoritenja Carnotovog ciklusa

RAZLIKA IZMEU TOPLOTNE PUMPE I RASHLADNE MAINE

RASHLADNA MAINA
T = Tok
Stepen rashladnog uinka

= Qod / L

 Tok

T0

TOPLOTNA PUMPA
T > Tok
stepen toplotnog uinka

= Qd / L

T0 = Tok

Gdje je L = Qd Qod

- Carnotov stepen toplotnog uinka

- Carnotov stepen rashladnog uinka

PORAST ENTROPIJE USLJED MIJEANJA, PRIKAZ U i-s DIJAGRAMU. DA DOLAZI DO
PORASTA ENTROPIJE JER JE IREVERZIBILAN PROCES.

VLAAN VAZDUH, PARAMETRI KOJI DEFINIU STANJE ISTOG, OBJASNITI.

Da vi stanje vlanog vazduha bilo odreeno potrebno je poznavati tri parametra
p pritisak;
t temperaturu;

x apsolutna vlanost

ili

- relativna vlanost ili

- stepen zasienja

(dakle od ovih 6 bilo koja 3 zajedno)

X=

mp
mv

- apsolutna vlanost odnos mase pare i mase suhog vazduha.

pp
p pp

X = 0,622

- gdje je pp parcijalni pritisak pare, a p- pritisak vlanog vazduha

(ukupni)

pp
ppz

- relativna vlanost zraka odnos stvarnog parcijalnog pritiska pare u zraku i

pritiska zasienja za odreenu temperaturu (0<

X
Xz

< 1)

- stepen zasienja zraka odnos izmeu stvarne i maksimalne mogue

apsolutne vlanosti za neku temperaturu

Xz = 0,622

pz
p p z

pz pritisak zasienja pare.

PRIKAZ PROCESA ZAGRIJAVANJA I HLAENJA U i-X DIJAGRAMU. DEFINISATI

ROSITE.

q 12 = i2 i1

x 1 = x2
R rosite podruje gdje se pojavljuju prve kapljice vode, mw = mv (x2 x2')
PROCES MIJEANJA DVIJE GASNE STRUJE. PROCES UBRIZGAVANJA PARE.

Mijeanje dvije gasne struje

z1 =

m1
m

; z2 =

m2
m

mp = mv (x2 x1)

DEFINICIJA ISHLAPLJIVANJA
To je prelaz iz tene u gasnu fazu bez dovoenja toplote, ali uz prisustvo drugog gasa.

tg temperatura granine povrine vode,

xg maksimalna mogua vlanost za tu temperaturu
Toplota potrebna za ishlapljivanje se odvodi od vazduha i zato je uz povrinu temperatura
vazduha nia. Zbog razlike u temperaturama vazduha i vode, voda se zagrijava.

KARAKTERISTIKE PRIRODNOG SUENJA I VIESTEPENO SUENJE (PRIKAZ U i-x

DIJAGRAMU)
1-3 prirodno suenje

KARAKTERISTIKE
-Suenje pri strujanju okolnog vazduha
-i = const.
Viestepeno suenje:
Izluena vlaga :
mw = mv (x7 x1)
PRIKAZATI U p-v I T-s DIJAGRAMU TENOST, ZASIENU I PREGRIJANU PARU I
PROCESE.

Zasiena para - p = const. ; T = const

Isparavanje je proces prelaska tenog u gasno stanje pri kome se dovodi toplota, a temperatura
ostaje konstantna.
tz = f (pz)

tz temperatura pri kojoj dolazi do kljuanja.

KARAKTERISTINE PROMJENE STRUJA

1.IZOBARA ; p=const. (zasiena para, t = const.)

q = i2 i1 = (i'' i')(x2-x1)
q = r (x2 x1)
i2 = i'' + xc (i'' i')
i1 = i' + xc (i''-i')
l = p(v2-v1) = q

u
12

2.IZOHORA; v = const.

Zagrijavanje

v < vr, x

v > vr , x

3.IZOTERMA; T = const.

4.ADIJABATA

OD EGA SE SASTOJI LATENTNA TOPLOTA ? DEFINISATI SABIRKE.

Latentna toplota isparavanja, r :
r = i'' i' = Tz (s'' s')
i = u + pv
r = u'' u' + pz (v'' v') =

= u'' u'

= pz (v'' v')

- unutranja toplota koja zavisi od sila meumolekularnog djelovanja

- vanjska toplota, predstavlja rad irenja

PARAMETRI STANJA ZA REALNE GASOVE I PARE. PRIKAZATI U p-v i T-s DIJAGRAMU,

DA LI SADRAJ PARE RASTE ILI OPADA?
Za odreivanje stanja pare potrebno je poznavati dva parametra:
pz ili tz i x.

X sadraj pare

mp
m

X=

m = mt + mp
mt masa preostale tenosti
mp masa pare
V = Vt + Vp
tz = f (pz)
x = 0 kondenzat u stanju vrenja
x = 1 suhozasiena para
mv = mpv'' + mtv'

mp
m

v=

mt
m

v'' +

v' =

mp
m

v'' +

v = v' + x(v'' v')

i = i' + x(i' i') ostali parametri stanja
s = s' + x(s'' s')

Za x>0,5
Kompresija

Za x<0,5

- sadraj pare raste

- opada.

mmp
m

v' = xv'' + (1-x) v'

KLAUZIJUS KLAPEJRONOVA JEDNAINA

p, p+dp, T, T+dT.
dl = (v'' v') dp
dq = (s''-s') dT
dl = dq
(v''-v') dp = (s''-s')dT
dp / dT = (s'' s') / (v'' v') = r / (Tz (v''-v'))
s'' s' = r / Tz

VAN DER VALSOVA JEDNAINA STANJA

To je jednaina stanja realnih gasova koja polazi od pretpostavke
1) cjelokupni volumen (v) nije slobodan za kretanje molekula jer one same imaju svoj
volumen (b) pa je stvarna slobodna zapremina v-b.
2) Stvarni pritisak u gasu (pu), vei je od pritiska na njegovom omotau (pritiska mjerenog
manometrima p) zbog unutranjih meumolekularnih sila. pu = p+ p

pu = p+a

= p+a 1/v2

(p+a 1/v2)(v-b) = RT - Van der valsova jednaina

- gustina gasa

a konstanta proporcionalnosti koja se odreuje ekperimentalno