Bir tecellghtr ayna

Karsndakini bize aksettiren o byl levha; ayna Neler, neler grmedi ki insanolu,
senin karnda? Yokluunda bile buldu seni durgun bir suda, izledi kendini ve lemi sonsuz bir
hayranlkla.
Kendi suretini grme merakndaki insan, daha insanln ilk dnemlerinden itibaren
durgun sular, cilalad volkanik talar, parlatt gmleri, tun, bronz ve elik levhalar ayna
olarak kullanm. Fakat zamanla yeni bir malzemeyi, cam kullanarak arkas srl aynalar
yapmay renen insanolunun kendini grme merak hi deimemi. Bu yzden gerek Batda,
gerekse Douda aynaya felsef anlamlar yklenmi, bir metafor olarak gnmze kadar gelmi.
Yaratlmn ilk aynas, su
Sz konusu aynaysa, Eskiada onu en iyi yanstan mit, Narkissosunkidir elbet: Kendine
k olanlara aldrmayan Ekho, bir gn bir avc grr. Narkissos adndaki bu avc ok
yakkldr ve Ekho ona k olur. Ancak Narkissos bu sevgiye karlk vermez. Buna ok zlen
Ekho lr ve vcudu 'eko' dediimiz yanklara, aksisedya dnr. Bu duruma ok kzan
tanrlar Narkissosu cezalandrmaya karar verir. Avland srada susayan Narkissos bir dere
kenarna gelir ve su imek iin eilir. Bu srada, sudan yansyan kendi yzn grr. Daha nce
fark etmedii bu gzellik karsnda bylenir ve kendi grntsne k olur. Artk ne su
iebilir, ne yemek yiyebilir. Ayn Ekho gibi Narkissos da gnden gne eriyerek lr ve vcudu
nergis ieklerine dnr.
Narkissos mitindeki su, gren bir gz iin benliin derinliklerini gsteren bir ayna, bir
tefekkr nesnesidir. Dnyann ve yaratlmlarn kendini alglad ilk grnt olan su, dnyann
kendini seyrettii kadim bir aynadr. Tpk bir baka mitosdaki Medusay gren gzler gibi
dona kalan Narkissos, derin dncelere dalarak dnyadan geme faslna ermitir.
Eskia Anadolusunda nemli bir devlet kuran Hititlerin mitolojisinde ise aynayla ilgili
hayat bir hikye vardr. Istustaia ve Papaia adndaki iki yeralt tanras tpk eski Yunan
mitolojisindeki moiralar gibi insanlarn kader iplerini ellerinde tutup eirir. Bu tanralarn
ellerinde ayna ve i (kirmen) vardr. Biri ii tutar, dieri geni aynalar tutar. Ve kraln yllarn
rerler. Ve yllarn snr ve hesab yoktur. eklinde mitoslarda geen bu tanralar aynann ta o
zamanlarda kazand deeri ve kutsiyeti bizlere anlatr.
Ayna ile ilgili bir baka sylence ise, biraz daha ge dnemlere aittir. M.. 212 civarnda
Romal General Marcellus, nl matematiki Arimet (Archimedes)in yaad adaya saldrr.
Roma filosunu geri pskrtmek iin uraan Arimet, cam ya da bronz olduu dnlen bir
aynayla gnein gl nlarn gemilere odaklar ve sonunda filoyu yakar. Bu rivayetin
doruluu henz ispat edilemese de aynalarn gc ve kullanm alanlar hakkndaki fikirlerimizi
daha da gelitirdii kesin.
Hsnne heyran olan fniler
Eski Trkesi gzg, Arapas mirt, Farsas ynedir aynann Osmanlda ayna, hem
gerek manasnda hem de mecaz manalarnda, deiik kavramlara sembol olarak kullanlr.
Divan edebiyatnda aynann parlaklk ve aydnlyla sevgilinin yz, gerdan ve sinesi
arasnda benzerlik kurulur. Narkissos gibi aynaya srekli bakmak, kendini beenmek, dinsizlikle
e tutulur.

Zinhr eline yne vermem o kfirin / Zira grnce kendini bt-perest olur. diyen Bk
ile Neden sk sk bakarsn byle mirat- mcellya / Meer sen dahi kendi hsnne heyran
msn kfir? diyen Nedim bu dnceleri paylaan airlerden bazlardr.
iirlerinde aynay bir metafor olarak sklkla kullanan ve ayna zerinden pek ok baka
kavram sorgulayan eyh Galip ise, Aksini seyreylerim ynede dvrdan / Geri bu sretle
pinhn eylerim agyrdan diyerek Platonun idealar dnyasna gnderme yapmaktadr deta...
Varln aynasdr yokluk
Toplumun gnlk hayatnda da nemli bir yer tutan ayna, bir erkein bir kadna
verebilecei en gzel hediye olarak yer etmi Osmanlda. Hediye bir ayna almak, nice pahal
hediyelerden daha makbulm hatun kiilerin gznde ve dahi gnlnde. nk aynann manas,
Sana alacak senden daha gzel bir hediye bulamadm! demekmi.
Aslnda bu, toplumsal bir gelenein devam olarak karmza kyor. nk Mevln da,
Mesnevide ayn ayna temsilini rnek olarak verir okurlarna. Hz. Yusufu ziyarete giderken
birisinin ona hediye olarak ayna gtrd ve Senin gzelliine layk bir ey bulamadm;
aynaya bakp kendi gzelliini grdke beni de hatrlarsn. demeye getirdiini anlattktan
sonra unlar syler Mevln: Varln aynas nedir? Yokluk. Varlk yoklukta grlebilir; bir
yerde yokluk, noksan var m? Oras, btn sanatlarn, hnerlerin aynasdr.
Ayna, sonsuzluu simgelemesiyle de karmza kar tarih boyunca. Gzel bir aynadan
kendini seyreden sonsuzluktur. diyen Halil Cibran felsefedeki sonsuz aynalar paradoksunu ve
bunun evresindeki felsef tartmay hatrlatr sanki bizlere.
Birbirini aynalar hve
Hi kimsenin kendi yzn dorudan gremedii u garip dnyada, benlii
grebilmenin yegne yolu, vazgeilmez arac aynadr. Tasavvufta da nemli bir simgeye dnr
ayna, hibir ey sylemeden her eyi syleyebilen, hibir eyi saklamadan olduu gibi ortaya
dkebilendir nk. Birbirini aynalar tasavvufta hve (o) kelimesi. Hve hve, yani O, Odur ise,
insann yaratcsyla nsiyetini gstermesi, yaratt dem aynada kendini seyredii olarak
yorumlanr.
Bir tecellghtr ayna, sevgilinin grnd, kendini gsterdii yerdir. Grlen ve
grlmeyen tm lem, o lemdeki her bir nesne, yaratlmlarn kk byk her biri, tm
insanlar, insann gnl, kalbi Allahn mazhardr; grnd yerdir; yani aynasdr. Ayna btn
bunlarn yeryzndeki semboldr bir nev.
Eer ayine bin olsa bakan bir / Gren bir, grnen bin, bin grnd. demi aydnlk
yzl Yunus. Tasavvuf adan bylesine bir aydnlk yz, kalbin aynasdr. Yaratcdan ald
kalbine ve oradan da tekrar Yaratcya yanstan bir gnl aynas
Tolunay Sandkcolu
BUNLAR KUTU ERSNDE KULLANILABLR
Obsidyen aynalar: Doal yollarla olumu volkanik bir cam olan obsidyen,
insanolunun ilk aynalarndandr. Anadoluda M.. 6000 civarna tarihlenen obsidyen aynalar
bulunmutur.

Boy aynas: Eskiden aynalar sadece el aynas olarak kullanlrm. Tm vcudu

grebilecek kadar byk aynalar, yani boy aynalar ancak M.S. 1. yzyl civarnda ortaya
kmtr.
Ayna hediye etmek: Eskiada balayan ve Sanayi Devrimi sonrasna kadar devam eden
srete aynalar hep zenginliin, aristokrasinin ve gcn simgesi olur. Krallar saraylarna aynal
galeriler yaptrr, imtiyaz verdii kiilere ayna hediye ederler.
Venedik aynalar: Ortaa boyunca hafif dbkey metal yzeyler ayna olarak
kullanlrken arkas ince bir tabaka ile kaplanan cam aynalar ilk defa 14. yzylda Venedikte
yaplr. 16. yzylda ise yaygn olarak kullanlmaya balanr.
Modern ayna yapm teknii: Camn arkasna kimyasal ilemle incecik bir gm tabaka
kaplama fikri 1835 ylnda Justus von Liebig tarafndan bulundu. Bylelikle modern ayna yapm
teknii domu oldu.
Ressamlarn efendisi: nl sanat Leonardo da Vinci aynay ressamlarn efendisi
olarak tanmlar ve ekler: Ressamlar aynada grdmz nesnelerden yansyan canlln kendi
resimlerinde bulunmadn grdklerinde, ou kez aresizlik duygusuna kaplrlar. Oysa her
ikisine de bir gzmz kapayp yle bakmamz kk dnda, bir tablo hibir zaman bir aynann
yanssyla ayn etkiyi tayamaz.
anakkalenin aynal tfekleri: Bir gn, taarruz esnasnda dmandan aynal tfek ele
geirdim. Ona bakarak bizim tfeklere de ayna yaptm. Her mangaya bir tane aynal tfek
datld. Tfein namlusuna nl arkal iki ayna koydum. Siperden kafan karmadan aynalara
bakp dman gryordun. diye anlara geen ayna dzenekli tfekler anakkale Savanda
her iki tarafnda kulland etkili silahlardan biridir.