Anlatimli Belagat

ANLATML
BELAAT
EDTR
Prof. Dr. Tacettin UZUN
YAZARLAR
Prof. Dr. Tacettin
UZUN
Dr. Ayhan
ERDOAN
Dr. Muhammet
TASA
Dr. Latif
SOLMAZ
Dr. Sehabeddin
KIRDAR
Ars. Gr. Yusuf Sami
SAMANa
KONYA-2008
ANLATIMLI BELAGAT
I. Bask: Eyia 2008
ISBN: 978-9944-5871-2-9
Dizgi: Yusuf Sami SAMANCI

Kapak: Muhiddin OKUMULAR
Bask - Cilt: Sebat Ofset Matbaaclk
0.332. 342 01
53-KONYA
Basm Tarihi: 15.09.2008
NDEKLER
NSZ
KSALTMALAR
GIRI
BELAGAT
FESAHAT
ME'N
13
H A B E R ( B I L D I R M E ) ve I N A ( D I L E K ) K I P L E R I . 1 4
HABERIN GAYELERI
17
H A B E R EITLERI
22
IN EITLERI
28
IN EITLERINDEN EMIR
35
INA EITLERINDEN NEHIY
43
INA EITLERINDEN SORU
48
I N A E I T L E R I N D E N TEMENTSI
54
IN EITLERINDEN NIDA
61
F A S L ( A Y R M A ) ve V A S L ( B A L A M A )
70
FASL YAPLAN YERLER
75
VASL YAPLAN YERLER
85
ZIKIR VE HAZIF
91
TAKDIM VE TE'HR
99
M U S V T , C Z ve I T N B
BEYN
107
123
TEBIH
124
TEBIHIN EITLERI
131
TEBIHIN GAYELERI
138
HAKKAT VE MECAZ
144
ISTIARE
149
MRSEL MECAZ
161
AKL MECAZ
168
KINAYE
173
BEDI"
LAFZ GZELLETRCLER
CNAS
179
180
180
SEC'
.............................................................187
KTBAS
190
NL\NE\1 GZELLETRCLER
194
TEVRYE
\
194
TIBAK
198
MUKABELE
202
HUSNU'T-TA'LL
206
TE'KDU'L-MEDH BNL\ YUBHU'Z-ZEMM 2 0 8
TE'KDU'Z-ZEMM B M A Y U B H U ' L - M E D H 2 1 0
USLB'L-HAKM
212
ALITIRMAI^RIN ZMLER
217
Yazarlarn Hazrladklar Blmler
265
BBLYOGR.\FYA
267
NSZ
Belagat, Arap dili iin ok nemli ve yararl bir imdir.
Kur'an'n mucize oluu ve szn gzeli, onun sayesinde
bilinmekte ve anlalmaktadr.
Szn
en
gzeli,
holanmad
iin
kulaklarn
reddetmedii, zihinlerin de anlamak iin yorulmaddr.

Belagat, szn veya yazmn gzellik ve etkinliini
salamak iin bavurulan yollan incele)ip kurallara balar.
Belagat, cansz varkkIan canlandnr, gzle grleme}'en ruhsal
durumlan
hayalletirir,
gzle grlr hale getirir, hayatn

yaantdanmza
herkesin
gereklerini
dnemeyecei
bir
gzellik verir. Duygu ve dncelerden doan belagat sanatlan,

anlatma gl bir canllk kazandrr.
Sarf ve nahiv bilgilerini alan rencilerimizin bu nemli
ilim hakknda da bilgi sahibi olmalan iin elinizdeki kitap
hazrlanmtr. Kitapta, belagatla ilgili temel konular ele aknm,
fazla teferruata girilmemitir. Teferruat, merakllar iin lerdeki
aamalara braklmtr.
Kitabmzn yararh olmas dileiyie...
17/C7/2CC8
Prof. Dr. Tacettin Uzun
KISALTMALAR
a.g.e.
Ad geen eser
a.s.
Aleyhi's-selam
b.
bin
bkz.
baknz
DA
Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi
h.
hicr
h..
hicretten nce
Hz.
Hazreti
r.a.
Radyallahu anh
s.
sayfa
s.a.s
Sallallahu aleyhi ve sellem
(?)
Vefat tarihi bilinmiyor
GR
BELAGAT
'b-J'
-;2::;^:
iÛa^ : < P > U
Iju j j
BELAGAT
En ksa tarifle belagat: "Szn, halin gereine u)ûn
olmasdr".
Belatin baka bir tarifl: Szn, fash olmakla birlikte
hlin gereine uy-gun olmasdr.
"Hl" - buna makam da denilmektedir - mtekeUimi
(sz syleyen kiiyi) szn belH bir tarzda ifade etmeye
zorlayan durumdur'".
"-Ij" bajka bir ;ade}'ie, szn syienmesm gerekrirei zei sebeptir.
ANLATIMLI BELAGAT
Mukreza - ki buna itibar-1 mnasib" de denilir - ifadenin

getirilecei zel durumdur.
ANLATIM:
Bir kimseyi vmek ( ^ ^ ' ) szn Itnabn (uzatlmasn)
gerektirir. Muhatabn zeki olmas (j'^-L!') ise, szn vecz
olmasn gerektirir. yleyse ^"-J-^^Jl (vmek) ve jlT-J'
(zekilik) birer hldir. lk makamda itnb (sz uzatmak), ikinci
makamda cz (sz vecz ve ksa sylemek) hlin muktezasdr.
Belagatn tarifi yaplrken "szn, fash olmakla birlikte
hlin gereine uygun olmasdr" denilmiti. imdi de fash
olmann yani fesahatin tarifini yapalm:
"ttibar-i mnsib" yle aklanabilir: Szn s)enciii hile uygun slup

zelliklenni ramasm gereicu-en doru tasarlama ve hesaplamadr.
ANLATIMLI BELAGAT
FESAHAT
^
^1
'
'
' f
"
t.
OLJt^
.''
r-
ANLATIMLI BELAGAT
V ^LlIS".
0 ' ' ^ ^ ^
^^Z^
.Ly^
^^'jji
-^r^^'j ^'^'j
O',
ia^
c^'ij<^-
:^
:^'>o ^ ^ ' J t
FESAHAT:
Fesahat, szlkte ak seik olma anlamna gelir.
Istdahta (terim olarak) ise fesahat, kelime, kelam (sz) ve
mtekellime ait bir niteHktir.
1-Kelimenin fesahati: Kelimenin tenfur-i
kyasa aykn olmaktan ve garabetten uzak olmasdr.
hurftan,
ANLATIMLI BELAGAT
Tenfur- hurf kelimede olur, diHn onu s)'lemesini ve

telaffuz etmesini zorlatrr.
Kyasa
muhalefet:
KeHmenin,
sarf
kuralna
aykn
olmasdr.
Garabet: Kelimenin manasnn ak olmamasdr.
2-Kelmn
fesahati:
Sz
oluturan
kelimelerin,
tenafurdan, za'f- teliften ve ta'kdden uzak olmasdr.

Kelamdaki tenfur da, dilin onu sylemesini ve telaffuz
etmesini zorlatrr.
Za'f- te'lf, kelamm mehur olan nahiv kuralna aykm
olmasdr.
Ta'kd: Kelamn kast olunan manaya delaletinin kapak
olmasdr.
Kapaklk, takdim, te'hr veya fasi gibi bir sebeple, lafz
ynnden olursa buna lafz ta'kd denir. Eer kapaklk, ne
kastedildii
anlalmayan
mecaz ve kinayeler
kuUanlmas
sebebijie mana ynnden ise, buna manev ta'kd deniHr.

Mtekellimin fesahati: Herhangi bir konuda, fash szle
maksad ifade edebilme meneidir.
ANLATIM:
Aym ve)'a )'akn mahreten kan seslein bir kelimede
toplanmasna tenfur-i huruf, baka ifadelerle kakafoni veya ses
ANLATIMLI BELAGAT
kakmas
denir.
Bunun
Trkeden
rnei:
"rtclerce"; Arapadan rnei: cîj^liuL dr'.

u ifadede kyasa muhalefetin rnei vardr:
"ûk^'
fadesinde
^ -kJi
kelimesinin J>r^\ eklinde
olmas gerekir.
Garabet, bir ibarede akknam szlerin kullanlmasdr.
Bu tr kelimelere ait manalar, szlklerde bulunabilir veya baz
kimseler tarafndan kullanlabilir. Ancak bu durum onu, garip
olmaktan
karmaz.
anlamnda
Mesel,
"Kaan",
Trkede
"Hangi"
"Ne
anlamnda
zaman
ki"
"Kang"
kelimeleri garip kelimelerdendir. Arapada da
U^'jj
urcijzesindeki'' li^'^kelimesinde garabet vardr.
Bu kelime mru'ulkays'in
gemektedu-;
= '
' ' ^
'
I- "L . r
1^1
(h..497-545
1
civarnda)
,1
beytinde
(Sann rgleri yukarya doru toplanp balanmt. Arkaya doru

olan salarnn salverilmi ve iilm olanlarnn iinde de tutam tutam
salar ka)'boluyordu).
Bu, Ebu'n-Necm el-FadI b. Kudme el-'Icl'nin (130/747) d.^nmeden
s^dedii bir urczedlr. Manas yledir: "Hamd, ulu ve yceler ycesi
Allah'a m.ahsustur".
rcze: Recez bahrinden (vezninden) bir kaside. Beytin tamam
)dedir:
ANLATIMLI BELAGAT
nk bu kelime Araplar arasnda fazlaca kullanlan bir

kelime deildir. Bu kelimeden airin kastettii manay anlamak
gtr. air "incelik ve dzlkte Sureye'in klc gibi" veya
"parlaklkta lamba gibi" demek istemektedir.
Kumlan cmlenin nahiv kurallarna a)'kn olmasna za'f1 telf denilmiti. "Rastlamtm ona bir yamurlu akamda"
cmlesi, vezin ve kafi}'e zomnluluu olmad halde, "Ona bir
)^murlu
akamda
rastlamtm"
eklinde
kurulmamtr.
Arapadan buna yle bir rnek verebiliriz:

. - >
Bu
cmlede
zamiri,
merciinden
nce
gelmitir. Dolaysyla cmlede za'f- te'lf vardr.

Tek bana kuUamidklannda fash obmlanna ramen,
baz kelimelerin yan yana geldiklerinde telffuz
zorlar, buna tenfur-i
edilmeleri
kelimt denir. ocuklar arasmda
tekerleme olarak sylenen "Bir berbere bir berber: Bire berber!

Beraber bir berber dkkan aahm demi", bunun Trkedeki
rneidir.
(Hatrla o vakitleri ki, Leyla ak ve berrak dilerini, gzel gzn, ince

ve yay gibi kasn, kmr sa.m ve Sreye'in klc gibi olan burnunu
gsterdi).
Urcuze, Ru'be b. el-'Accc'a (145/762) aittir.
ANLATIMLI BELAGAT
(Harb'in mezan yannda hibir mezar yoktur) ise

Arapadaki rneidir.
Ta'kdi, "kelamn kast olunan manaya delletinin kapak
olmasdr" diye tanf
etmitik. Baka bir ifade)'le
szden
kastedilenin kolayca anlailamamasdr. Lafz ta'kd, kelimelerin

bulunmas gereken yerlerde kullanlmamasdr. Trkeden yle
bir rnek verebiliriz: "Beinci hicret asnnda zannediyomm ki
Trk Edebiyat ikiye a}TLmt...
Bu cmle "Zannediyorum ki
hicretin beinci asnnda, Trk Edebiyat ikiye aynlrmt..."

eklinde olmahyd. Buna Arapadan u rnei veriyomz:
Bu iirin asl }dedir:

^ ^'3
>'^' j i ^ ^
"r^
^^-^
(O kibirlendi. Onlarda, soyca asaletlenne delalet eden

baz hu}'lar vardr. Halbuki onlar, bu hu}'lanyla kibirlenmezler).
Manev ta'kde Trkeden u mei verebiliriz:
Oldu lem ad senden ben esr-i gam henz (lem
Bunu kmm swedi belli deildir.
Bu be>i:, el-Mutenebb'ye (3C3-354/915-965) ainir.
ANLATIMLI BELAGAT
seninle nee buldu, ben ise hlen kedere malubum) msranda

"esr" keHmesi "malup" anlamnda kuUarulmtr.
Manev ta'kdin Arapadan rnei u beyittir:
(Yakn olabilmeniz iin, artk evimin sizden uzak

olmasn steyeceim. Gzlerim, kurumak iin gzyalarn
dkmektedir (yani imdiye kadar size ne kadar yaklamak
istedi}'sem de sizden uzaklatm. imdi ise size pklaabilmek
iin uzaklamay arzu edeceim).
Bu be}'itte j^^^
dan anlalan ilk mana, ar
znt sonucunda ok alamaktan dolay gzde akacak yam

kalmamasdr.
Halbuki
airin
kast,
yalarnn kesilmesidir. Fakat j^'^
sevinten
gz
dan bu manaya
intikal etmek zordur. Bu sebeple beyitte, manev ta'kd vardr.

Tahir'l-Mevlev'nin
aadaki
szleri,
belagat
ve
fesahati ok gzel aklamaktadr:

"Szn fash olmas: fadenm kusursuz olmas,
Yerinde ve muktezay- hal ve makama mutabk olmas
Bu beyit, el-'Abbs b. el-Ahnef'e (192/808) aittir.

9
ANTATIMLI
BELAGAT
da: Adamna gre sylenilmesidr.

Sz ne kadar dzgn ve ssl olursa olsun yerinde ve
adamma
gre
sylenmezse
belaatii
olamaz.
Resm
bir
makamda lbli; husus ve samimi bir mecliste zorlanarak ve

yapmack bir tavrla, kna skna konuan; kylye limle
gryormu gibi sz syleyen, yerinde ve adamna gre hitap
etmesini bilmiyor demektir"'
Belagat ilimleri'' tr: Me'n, Beyn ve Bed'. ne
birden, kUe (btne) czn (bir ksrmnm) ismini verme
kabilinden, "'lmu'l-be)an" denilebilir.
Me'n:
Szn,
dinleyicilerin
haline
ve
sylendii
makama uygun decek tarzda sylenmesinden
bahseden
ilimdir.
Beyan: Ayn manann birok ve deiik slupla ifade
ediknesinden bahseden ilimdir.
Bed':
Lafz
veya
manalan
ssleyip
gzeUetinne
ynlerinden bahseden ilimdir.

Bu arada belatm tarihesinden ve belagatla ilgili Daz
kaynak eserlerden bahsetmek }'erinde olacaktr.
Taliirii'l- Mevlevi, Edebiya Lgati, stanbul, Enderun Kitabevi, s.25
Osmanlj'a gre belagat hakknda yle denilmitir: Hem dzgn, hem
de yerinde sz syleme usuln reten bir ilmin ad olur. "Ma'n",
"Be)'an", "Bed"' unvanl fenne ayrlr (Tahini'1- Mevlevi, a.g.e.,
S.26).
10
ANLATIMLI BELAGAT
Belagat
cahiliye
devrinde
ok
ileri
ve
yaygn
durumdayd. O devirde ok geerli olmasna ramen, gekmesi

ve mstakil bir ilim olarak tedvin edilmesi epey zaman almtr.
Kur'an- Kerim'in, belaati}â o devirdeki edipler bata oknak
zere btn dnyaya meydan okumas ve Allah'n Kelamn
anlama gayretleri, belagat ilminin tedvinine hz vermitir. Eb
Ubeyde'nin (210/825) "Meczu'l-Kur'an" adk eseriyle ilk defa
ele aknan Belagat mi, el-Chz'm (255/869) "el-Beyn ve'ttebyin" adk eserinde tebih, mecaz, istiare, kinaye, i'caz gibi
bahislerle ufsilatk olarak incelenmi, hicr IV. asnn sonlarna
doru kendi terimlerimde mstakil bir im haline gelmeye
balamtr. Bu asrdan itibaren yetien melliflerle, zellikle elCurcn
(816/1413),
ez-2emaher
(538/1144)
ve
es-
Sekkak'nin (626/1229) deha ve gayretleryle altn devrini

yaayan belagat ilmi, h. VIIL asrdan balayarak dier birok
islm ilimler gibi duraklama dnemine girmitir.
Belagat ilmine dair nemli kaynak eserlerden bazdan
unlardr:
Eb Hill el-'Asker (40C/lCC9'dan sonra), Kitbu'ssn'ateyn
Abdulkhir el-Curcm' (471/1078),
Esraru'l-bela
11
Delilu'l-i'cz ve
ANLATIMLI BELAGAT
ez-2emaher (538), ei-Kef ve Essu'l-bela

Fahreddn
er-Rz
(606/1209),
Nihyetu'l-caz
diryeti'l-i'caz
Eb Ya'kb es-Sekkk (626/1229), Mifthu'l-'ulm
'Adududdn el-Tc (756/1355), el-Fevidu'l-ysiyye
et-Teftzn (792/1390), el-Mutavvel 'ale't-Telhs'i ve
Muhtasaru'l-Me'n
el-Hatb el-Kazvn (793/1390), Telhsu'l-Mifth ve elzh f 'ulmi'l-bela
es-Seyyid e-erf
el-Curcn
(816/1413), Havi's-
Seyyid 'ale'l-Mutavvel
Abdulhakm es-S)^lk: (1067/1656), Haiye 'ale'lMutavvel
Hseyin
b.
Ahmed
el-Mersaf
(1307/1889),
el-
Vesletu'l-edebiyye ile'l-'ulmi'l-'arabi)^^
Ahmed el-Him (1362/1943), Cevhim'l-bela
Ahmed Mustafa ei-Mer (1952), 'Ulmu'1-bela
Bekri eyh Emn, el-Belatu'l-*arabiyye f sevbihe'lcedd'i'"'.
'i
Hulusi Kl, "Belagat", DA, stanbul 1992, V/38C; Hikmet Akdemir,

Belagat Terimleri Ansiklopedisi, zmir, 1999, s. IC.
12
ANLATIMLI BELAGAT
ME'ANI
13
ANLATIMLI BELAGAT
HABER (BLDRME) ve N (DLEK)

KPLER
RNEKLER
Halit konua ikram eder ve
^ f-i
komu hakkm gzetir.
S^. J'^ - 1
Ij_ '.j^
devini yap.
L^'j
yilik etmek ne kadar gzel!
-2
'jC^^sj\ Vj^f j. _3
ANLATIM:
Musned ve musnedun ileyh'ten oluan anlaml tam
cmle, ya haberi olur ya da ina olur. Haber cmle, manas
dom ve yalan olmaya muhtemel olandr. O cmleyi syleyene
dom ve yalanc denilmesi uyûn olur.
cmlesinde
Halide misafire ikram etme ve komu hakkma riayet etme

nispeti doru deilse, verilen haber yalan, bu haberi veren de
yalancdr.
Manas dom ve yalan olmaya muhtemel olan cmle,
indir. Byle bir cmleyi syleyene doru veya yalanc
14
ANLATIMLI
BELAGAT
î
denilmesi uygun deildir. >iA-pr'j
cmlesinde muhataptan
grevini yerine getirmesi istenmektedir. !jL-i-*^''
cmlesinde iyilik yapmann gzellii, taaccp kipiyle ifade

edilmektedir. Talep ve taaccpte doru ve p l a n olma ihtimak
yoktur.
t : ^ J 5 0 l . I 3 ^ ' Ullk;
V - j ! ^ ^LiJVl
^LiJ>
KURALLAR:
Musned ve musnedun ileyh'ten oluan tam anlam ifade
eden cmle, ya haber ya da ina olur.
Haber cmlesi, ieriinde doru ve yalan olma ihtimak
olan ve sahibine de: " O doru sylyor veya yalan sylyor"
denilebilen szdr.
15
ANLATIMLI BELAGAT
na cmle, manasmda doru veya yalan olma ihtimali

olmayan ve szn sahibine de: "O doru sylyor veya yalan
syiyor" denemeyen szdr.
16
ANLATIMLI BELAGAT
HABERN GAYELER
> '
>>>^
RNEKLER
Dnya gnein evresinde dner
Yolculuk seni ok yordu.
Rabbim! Sabredemiyorum,
beni bala ey gnah
affeden!
Genlik gitti. O geri gelmeyecektir. Yabik geldi. Ondan

nereye kalacak.-'
Bizim bir ocuumuz, stten kesilme ana geldiinde,

zorbalar onun nnde secdeye kapanrlar.
17
ANLATIMLI
Her
eyde
BELAGAT
arkadan
azarlarsan,
(bir
gn)
azarlamapcan kimseyi de bulamazsm.
Sen gnesin, krallar yldz. Gne dounca yddzlann

hibiri grnmez.
ANLATIM:
Asknda haber iki gayeden biri iin getirilir:
1-Cmlenin ihtiva ettii hkm muhataba ifade etmek.
M
\ f~'
j/-^
cmlesi bilmeyene sylenir. Bu
gayenin ad "fidetu'l haber" (haberin }^ran) dir.

2-Hkm
bilen
muhataba,
bildiini ifade etmek. Arkadama:
konumacmm
'< yilJi
da
onu
JJu
demen bu meseleyi onun gibi senin de bildiini gsterir. Bu

gayeye de, "lzimu fideti'l-haber" (haberin yararnn gerei)
denilir.
18
ANLATIMLI BELAGAT
Ancak biz konumada, muhataba hkm bildirme ve

hkm konumacnn da bildiini ifade etme kastedilmeyen, srf
baka gayeler kastedilen birok haber cmlesi gryoruz.
Dolaysyla bu cmleler asl manalarndan bp durumlarn
karinelerinden ve szn siyakndan anlalan baka amalar iin
kullanlm olurlar. Bu amalarn en mehurlar unlardr:
f l k ^ V l / l s t i r h a m (yalvararak istemek):
nc rnekte haberden maksat, ne hkm muhataba
bildirmek ne de lzimu fideti'l- haberdir. nk Allah bunlan
bilmektedir. Fakat buradaki haberden maksat Allah'tan rahmet
dilemek (ona )alvarmak) tr.
^,^-.^'1
/Seven bir eye zlmek
Drdnc mekte air genkini kaybettiini ve bir

daha geriye gelmeyecei iin zntsn ifade etmektedir.
/vnmek:
Beinci mekte ir, henz stten kesilmi ocuklarnn
nnde, zorbalarn bile boyun eeceklerini ifade etmek suretiyle
vnmektedir.
ûUDl_5 -sl-^jV^ /Nasihat ve irad etmek: Hikmetle ilgili
haberlerin ou, bu gaye iindir.
Altnc mekte ir, hikmetk szle haber vermektedir.
Gayesi insanlara doruyu gsterip, onlan irad etmektir.
19
AN'LATIMLI B E L A G A T
\'^gde bulunmak:
Yedinci mekte ir, en-Nu'man b. Munzir'i gnee,
dier krallan ise }ildzlara benzeterek, yldzlar gnei grdkleri
zaman nasl ortadan kayboluyorlarsa, dier krallar da seni
grdkleri zaman yle kayboluyorlar di}'erek vmtr.
Haberler zaaf gsterme, akma ve ciddij'ete tevik
etme, sevinme ve yerme gibi, baka ga)'eler iin gelebikr. Btn
bunlan renmek iin akla ve zevk-i selime bavurmak gerekir.
'
iilii
O::^
'
'
'
'
^ ^jjf
c f l ^ ^ ^ i :>>>V^ . J L *
. ^ - U i j
'
'
*>U.^
>
ii
f.!)\<sj!
iDj
-LJlj'V'j
20
lj
'
JL^; J'^V
^
'
r - ^ ' j
ANLATIMLI BELAGAT
KURALLAR:
Askda haber iki gayeden biri iin getirilir:

1-Cmlenin ihtiva ettii hkm muhataba ifade etmek.
Bu gayenin ad "fidetu'l haber"dir.
2-Hkm
bilen
muhataba,
konumacnn
da onu
bildiini ifade etmek. Bu gayeye de, "lzimu'l-fide" denilir.

Ancak biz konumada, muhataba hkm bildirme ve
hkm konumacmm da bildiini ifade etme kastedilmeyen, srf
baka gayeler kastedilen birok haber cmlesi gryomz.
Dolaysyla bu cmleler asd manalarmdan kp durumlann
karinelerinden ve szn siykmdan anlalan baka amalar iin
kullanlm olurlar. Bu amalann en mehurlan unlardr:
^
^.-oJ*
bir eye zlmek, y=^'/Ovnmek,
-^jV*
>b-^._-V'/stirham (yalvararak istemek),

L_.'j-^/Sevilen
j Nasihat ve irad etmek, r -^'/vgde bulunmak
21
ANLATIMLI BELAGAT
HABER ETLER
RNEKLER
Haya, hayatn ssdr.
Gerekten nefis an derecede ktl emreder.

.i:^
?^>ji
ji i L i ^ j
-3
Yemin ederim ki, isizlik kt ve zararkdr.
Kesinlikle bin ki, Allah her eye kadirdir.

f/y^^
-5
Sen, kesinlikle ikrama en layk olansm.
te siz onlan seversiniz, onlar ise sizi sevmezler.

.jjL^ Z>ys'
- 7
AUah'a yemin ederim ki, hayr, ileride bileceksiniz
.JL^\
:3 '^^v^
'j^. -j , - 8
Her kim iman eder ve slih amel ilerse, ona
mkafat olarak daha gzeli vardr.
22
ANLATIMLI BELAGAT
Cennetlikler kurtulua erenlerin ta kendileridir.

ANLATIM:
Kendisine haber verilen kimsenin dummu farkk olur.
Muhatabn, verilen haberin ieriiyle ilgik bir bilgisi olabilir ve
verilen haberi kabul etmede veya inkr etmede tereddt etmez.
Bundan dolay haberin tekit edilmesine ihtiya duyulmaz ve
haber ona tekit edatlan olmakszn verilir '^^
Haya, hayatn ssdr" cmlesi, bunun meidir. Haberin bu

trne "btid Haber" denir.
Muhatap
hkm
kabullenmede
tereddt
edip
manasndan phelenir ve doru olduundan emin olmak ister.

Byle bir durumda haberin bir tekit ediciyle tekit edilerek
verilmesi gzel olur. Haberin bu eidine "Taleb Haber" denir.
Muhatap hkm inkr edip kabul etmiyorsa, emin
olmas ve doruluuna inandrlmas iin, inknn derecesine
gre,
Lki veya
gerekir. <._jUb
daha
fazla
[j-^'
tekit
edicijde
o \ ve l u - ^
tekit
^'r^'
edilmesi
-^1 ^ l ^ j
rneklerinde byle bir tekit vardr. Haberi tekit etme edatlan

oktur. " Jl", .i-U-'V f"^', tenbh harfleri, kasem, tekit nnlan,
23
ANLATIMLI BELAGAT
zid harfler, kelime veya isimlerin teki'an, arti}7e ve tafsyye
olan 'i^' ve zamiru'l-fasl bunlar arasmdadr. kinci rnekte, J ve
V; nc mekte,
jij,
drdnc mekte,
y'J^Vi
rnekte,
yedinci mekte,
jj
ve
îJ^V fV;
beinci mekte, fiJ^V' f"^' altmc

t-^ ve ^'o', sekizinci
mekte, J ? l ! , dokuzuncu mekte,
^ ' - ^ i ^ ' - ^ olan
vardr.
ili.
p\ oU:>' ^
i^J^J. j l<'Li t j v ^ ^ l
'
' (
<! ,JlZ
i<ij
r^^
j '-Z:^Z L - i ' l ^ i j j S ^ J j
> - ' ,
' ' '
r >'
^5"
24
ANLATIMLI BELAGAT
,s
, ^liSO'
-ti
(.-Ui'Ji . ' J - ' , 4 - ^ 3 ' Jv" ttl^l^l ' t-uJl
KURALLAR:
Kendisine haber verilen muhatabn durumu farkl olur.
Muhatabn verilen haberin ierii}de ilgik bir bilgisi olabikr ve
verilen haberi kabul etmede etmede tereddt etmez veya inkar
eder. Bundan dolay haberin tekit edilmesine ihti}^ duyulmaz
ve haber ona tekit edatlan olmakszn verilir. Haberin bu trne
"btid" denir.
Muhatap
hkm
kabul
etmede
tereddt
edip,
manasndan phelenir ve dom olduundan emin olmak ister.

Byle bir dummda haberin bir tekit ediciyle tekit edilerek
verilmesi gzel olur. Haberin bu eidine "Taleb" denir.
Muhatap hkm inkr edip kabul etmiyorsa, emin
olmas ve doruluuna inandrlmas iin, inknn derecesine
25'
ANLATIiMLI B E L A G A T
gre, iki veya daha fazla tekit ediciyle tekit edilmesi gerekir.
Haberin bu eidine "nkr" denir.
Haberi tekit edatlan oktun "Jl, 'VllU^V' fV", tenbh
harfleri, kasem, tekit nnlan, zid harfler, kelime veya isimlerin
tekran, artyye ve tafskyye olan
ve zamiru'l fasi bunlar
arasndadr.
ALITIRMALAR:
1- Aadaki ibarelerde geen haber ve ina cmlelerini;
her cmledeki "musned" ve "musnedun ileyh"i belininiz.
2- Aadaki cmlelerde haberin gayelerini aklaynz.

I'-:
26
ANLATML BELAGAT
3- Aadaki cmlelerde geen haber eklerini ve tekit

edatlarn aklaynz.
27
ANLATIMLI BELAGAT
NA ETLER
RNEKLER
-I-
-n-
Ne kadar dorusun!
d dinle!
!iuL^ >
y ^
-2
Vallahi, mutlaka akacaun.
iini erteleme!
Cesaret ne iyi zelliktir.
Sen akyor musun?

!>^ ^Cl
Korkak ne kt insandr.
Keke genkk geri gelse!

!^
Belki hasta iyileir.
28
-4
Li-j^
'u -D
Gaf! Dikkat et!
ANLATIMLI BELAGAT
ANLATIM:
Szlkte
in,
"icad
etmek,
yoktan
var
etmek"
anlamlanna gelir. Men terimi olarak in, kelamm ikinci

ksmm
tekil
eden
ve yalana
ya da
domya
ihtimali
bulunmayan; bir baka de}ile o sz syleyen kii)'e "Sen bu

sznle yalan syledin" veyi "Sen bu sznle domyu syledin"
eklinde bir }'argda bulunmaya imkan tanrna)acak szlere
verilen addr. Yukanda verilen rnekleri bu tanm erevesinde
ele alacak olursak
^-<^|/d dinle." diyen birisi iin
domlama veya yalanlama ihtimalimiz yokur. Yani bu cmleyi

s)deyene "Evet, d dinle." veya "Hajr, d dinle deil."
eklinde dorulama yahut yalanlama ifade eden bir p r g ile
mukabele etmek anlamsz olur. Dier mekler de ayn
ekildedir. nk in cmleler anlam olarak bir dumm veya
olaydan bahsetmez.
Birinci gmptaki cmlelerde bir istek anlam vardr ve
cmlede istenen ey, szn sylendii anda mevcut deildir.
"^>,^^î
*ô_.^/d dinle." cmlesmde emr-i hzr kipi
kullanlmtr ve muhataptan d dinlemesi istenmitir. Bu

szn sylendii esnada ise szn muhatab henz d
dinleme eylemine balamamtr.
29
ANLATIMLI BELAGAT
j^y;
V ini erteleme" cmlesinde nehy-i hzr
kipi kullanlmtr ve cmledeki nehiy/yasaklama eylemim,

muhatap, szn sylendii anda uygulamaya balamamtr.
"
j ^ i J Sen akkan msm" cmlesi bir soru
Tl
cmlesidir ve szn muhatabndan bir cevap istenmektedir. Bu

bakmdan muhatabn bu cmleyi duymadan nce soruya cevap
vermesi ve cmledeki talebi, szn sylendii esnada yapyor
olmas mmkn deildir.
" S L - i j l [Zl Keke genkk geri gelse" cmlesinde
c-lJ fiiH kullanlarak bir temennide bulunulmutur ve bu szn
sylendii esnada genkin dnyor olmas veya daha nceden
dnm
olmas mmkn deildir. Zaten temenni kakb,
gereklemesi mmkn olmapn durumlara dair zlem ve

arzuyu bildiren ifadelerdir.
'
"
'
'
jiVe- U Gafil! Dikkat et" cmlesinde ise J i ' ^ U
eklinde nida edat ve munda kullanlarak bir nida cmlesi

kurulmutur. Bu szn muhatabnn, kendisine seslenilmeden
nce bu sze icabet etmesi, tabiati)da mmkn deildir.
30
ANLATIMLI BELAGAT
Yakandaki rnekler incelendiinde aka grlecei

zere Arapada emir, nehiy, som, temenni ve nida kipleriyie
kurulan cmleler in kipinde gelen cmlelerdir. Buna ilaveten
bu cmlelerde szn muhatabna ynekk bir talebin bulunmas
sebebiyle, bu ve benzeri cmlelere taleb in ile gik cmleler
denir.
kmci gruptaki
'^^ Ne
" i l s i
cnlesinde ta'accub kakb, "JJ-^"^'

akacam"
cmlesinde
-il}
j j i y^'j
dorusun"
A'tj Vallahi, mutlaka
ekkndeki
kullanlarak yemin kakb, "PUtJUi

zelliktir" cmlesinde ^
kadar
i l k J l
^Jl)
kasem
ifadesi
Cesaret ne iyi
fH kullanlarak medih/vme kakb, "
Korkak ne kt insandr" cmlesinde [j^. fiik
kullanlarak zemm/yerme kakb ve "J^:y^'''
BeUd
hasta iyileir" cmlesinde de raca bildiren J i i edat kullanlarak

teracc kakbmda cmleler kurulmutur. Grld gibi birinci
gruptakilerin aksine, bu cmlelerde bir istek anlam yoktur.
31
ANLATIMLI BELAGAT
Ancak bununla beraber bu cmleler herhangi bir durumu ya da

olay haber veren cmleler de deildin Dolaysyla bu cmleler
iin
de
domdur
veya
yanktr
eklinde
bir
yargda
bulunulamayacamdan bu ifadeler in cmlelerdir. Ancak istek

bdirmemeleri sebebi}'le de talebi indan farkk olarak gayr-i
talebi in adm alrlar.
' t ^ ' j
" y
r^-^'^'j
' ^ ' j
^^'j
c^lij
'?y^ cy^.
y
i^luij
'^f^-i
"
"
CJ>JZ
.ûT
KURALLAR:
n, domya ve yalana ihtimali oknayan; s}ênen
szn sahibi iin 'O sznde dom s)êmitir' veya Talan
sylemitir' denilmesi uygun olmapn szdr. na, Talebi Jn
32
ANLATIMLI BELAGAT
ve Gayr-i taleb (taleb olmayan) in eklinde iki ksmdr:

Taleb in, istek annda bulunmayan (var olmayan) bir
eyin yaplmasn isteme anlam ifade eden in cmlelere denir.
Taleb in, emir, nehiy, som, temenni ve nida kipleriyle yapkr.
Ga}T-i talebi (taleb olmayan) in, kullanlan cmlede
herhangi bir e^'in talep edilmedii, herhangi bir istee delalet
etmeyen m ekkdir. Gayr-I taleb innn birok kakb vardr.
Ta'accub, yemin, medih (vme), zemm (yerme) ve raca fiilleriyle
kurulan cmleler bu kakplann bazdandr.
ALITIRMALAR:
Aadaki ibarelerin in mi ihbri mi olduunu, in
cmlelerin sebebini ve hangi eit in kakbmda geldiini
bekrtkiz.
12
Tirmiz, Birr, 6.
33
ANLATML BELAGAT
r ^ j ^ J!
-3
iiri syleyen Smme b. AbdiHah (95/714) tr.

Al-m-an, 3/136.
34
L: - 3
ANLATML BELAGAT
NA ETLERNDEN EMR
RNEKLER
Anlama yaptnz zaman, Allah'a verdiiniz sz

yerine getirin! (Sznz tutun!)
Kitab kuvvetle tut! (Onun emirlerini uygula!)

17
yy
yy
k^-'^
yy
-/
W ^ - y
Ek geni olan genikkie gre nafaka versin!"

akmayasani!
.i'-j^y^,
Ana babaya iyikk ediniz!
jJl'^b}
iki dostum! Ya beni kendi halime brakn ya da bana

genkk gnlerimi iade edk.
Nahi, 91.
Meryem, 12.
Talak, 7.
Bakara, 83; Nisa, 36; Enam, 151; sra, 23.
Beyit, Al el-arim (1368/1949) e aittir.
35
ANLATIMLI BELAGAT
Kskanlan susturarak beni kskanmalarn gider! nk

onlan beni kskanr hale sen getirdin.
JU
. I ,
^-7
'
1^
i l ^ .
,
t y
J-
Her ne kadar kendisine danlanlardan olsan da bir gn

bana bir felaket geldiinde bakalanna dan!
i '
.
'
U
* '
ii
UJ U.I V*
Uzun gece! Haydi yeni bir sabahla al! Senin getirecein

sabah daha iyi deildir.
Cmnkyle mr uzam birini gsterin bana! An

cmertlikten lm birini getirin bana!
-
"
2-'
Beyu, Ebu't-Tayyb el-Mutenebb; (354/965) ye aiir.

Beyk, el-Errecn (544/1149) ye ar. .air. Errecn'da domu ve
Halife el-Mukted liemrillh dneminde vefar etmitir. Divan
basmr.
Beyit, Imruuikays (h.. 8C-13C/496-544) a aittir. N'ecd'de domu,
Ankara'da vefat etmitir.
Beyit, Sad b. Ali b. Mansur el-Kerm (1267-1353/1851-1935) ye aittir.
Doum ve vefat yeri Tulkerem'dir.
36
ANLATIMLI BELAGAT
24
Gecelerin
sonundan
korkmadn
ve
utanmadn
zaman dilediini yap!

ANLATIM:
Emrin
tanm
mdedir:
Sylendii
anda
henz
)^plmam bir eyin yaplmasn istemektir. Emir verenin,

verilenden
daha
yksek
bir
mevkide
olmas
art
ve
kauuknazdr. Nitekim birinci mekte AUah Tel kuUanna,

anlamalara sadk kalmalarn emretmitir.
Allah, kullarndan
ycedir, verdii emre uyulmas zomnlu ve kanlmazdr.

Emir iin drt kakp vardr:
1- Emir fk: kinci gmbun birinci meinde ^^, bir
emir fkdir.
2- Banda emir lam bulunan muzari fiil: kinci gmbun
ikinci meinde >a~, byle bir muzaridir.
3- Emir ifade eden ism-i fl: kinci gmbun nc
meinde vl^T*^, emir anlamk bir ism-i fiildir.
4- Fiilinin yerini tutan masdar: kinci gmbun drdnc
meinde 'v-^'--
^\ masdan,
emir fiilinin yerini
tutmaktadr.
Beyit, Eb Temmm (231/845) a aittir.
37
ANLATML BELAGAT
Emir fiili, szn siyakndan anlalacak ekilde asl

anlamndan baka anlamlara gelebikr. Bu mnlar pek ok
olmasna ramen en nemlileri unlardr:
a- ltimas: Birbirine denk iki arkada veya akrandan
birinin dierinden istediini emir yaps ile bekrtmesidir. nc
gmbun birinci meinde air, akranndan istekd bu slupla dile
getirmitir.
b- Dua: Alt mertebede olan birinin, kendisinden st
derecede olandan isteini emir kipiyle ifade etmesidir. nc
gmbun ikinci memde el-Mtenebb'nin kendisinden st
mertebede
olan
Seyfuddevle'ye
isteklerini
sunmas
buna
rnektir.
c- rad: radda zorlama ve balayclk bulunmaz.
nc gmbun nc meinde el-Errecn'nin beytinde
"kendisine danlan bir kii de olsa, insana, dara dtnde
bakalarna danma " tavsiyesi bu kabildendir.
d- Temenn: Abisiz varlklara emir e hitap edilmesidir.
nc
gmbun
drdnc
meinde
yer
alan
beytiyle
mmulkays, geceye hitap etmi ve emrin asl anlamndan karak

temenni anlamna gelmeskii salamtr
e- Ta'cz: nc gmbun nc meinde air,
"cimriki ile mr uzayan veya cmertkkden dolay len birini
38
ANLATIMLI BELAGAT
getirin" enri)'ie muhatabnn bunu gerekletiremeyeceini ifade

etmitir.
f- Tehdit: nc gmbun son mei olan beyitle air,
dncesiz ve utanmaz muhatabm tehdit etmektedir.
jA
IjLÎ
.-^J^^
aJLp ;^jIj V J - ^
S-'^
t^Jsl^^L
J'Joj:.
-r-^J ^^JaJl
Jj^^j
.CjJ
39
:j-sjd\
jcja j ajjfuJ
ANLATIMLI BELAGAT
r-
j ,
KURALLAR:
T Emir, sylendii anda henz yaplmam bir eyin
yaplmasn istemektir. Emir verenin, verilenden daha yksek bir
mevkide ve daha stn bir konumda; istein zomnlu ve
balayc ekilde olmas gerekir.
Emir iin drt kakp vardr:
1- Emir fiik 2 - Banda emir lam bulunan muzari fiil
3- Emir bildiren ism-i fiil 4- Flinin yerine tutan masdar
I T Emir kipi asl manasndan kp, szn siyakndan
anlalan baka anlamlara gelebikr. Bunlarn en nemlileri
unlardr:
ltimas : Birbirine denk iki arkada ve}^ akrandan
birinin dierine emretmesiyle olur.
Dua: Alt mertebede olan birinin, kendisinden stn
olana emretmesiyie olur.
rad: radda balayclk olmaz.
Temenni: Hitap aklszadr.
Ta'cz: Aczini, zafiyetini ve gszln gstermek iin
yapamayaca bir ii muhataptan istemekle olur.
Tehdt: Honut kalmama dummunda, korkutmak ve
sakndrmak
iin,
konumacnn,
40
muhataptan
kendisine
ANLATIMLI BELAGAT
emredileni yapmasm istemekle olur.

ALITIRMALAR:
Aadaki
cmlelerde
geen
emirleri
ve
anlamlarda kukanldklann bekrtiniz:
jio^ i^^
Ti
Lî
Jjt,'V alo'
^ ^ ^ ^
"
Al-i
i.Tiran,
193.
Beyit, Malmud Sami el-Brd'ye aittir.

Beyit, Mahmud Sam el-Brd'ye aittir.
41
-1
kangi
ANLATIMLI BELAGAT
28
2
-^
"'
'
Be}'it, Antera b. eddd (h..601) a aittir.

Beyit, et-Tugr (513/ 1C63) ye aittir. Divan baslmtr.
42
ANLATIMLI BELAGAT
N ETLERNDEN NEHY
RNEKLER
Yetimin malna yaklamayn! Ancak gzel bir ekilde.
Islah edilmeskden
sonra yeryznde
bozgunculuk
yapmaym.
jj
;_!! > ^
-3
Uzun sre nce lm olsalar da, llere zulmetmeyin.

Ben sizin onlarla karlamanzdan korkuyomm.
Rabbimiz! Unutursak veya hata yaparsak bizi sommlu

tutma (cezalandrma)!
Kardeim! Kahvaltm bitirmeden gkme!
43
ANLATIMLI BELAGAT
Seviyesiz insanlarla birlikte oturma! Dk insanlann

ahlak bular.
Anlam: Gece! Uza! U)4m! Yok ol! Sabah! Dur! Doma!
Emrime itaat etme.
iyilikleri brak, pelerine de dme! Omr oturduun

yerde, sen yiyensin (yedirilen) ve giyensin (giydirilensin).
Aynsn yapmakla birlikte, bir huydan
(bakasn)
menetme. Byle yaparsan, bu senin iin, byk bir ayptr.
44
ANLATIMLI BELAGAT
ANLATIM:
Nehiy
(^r^''),
hkmederek ve zorlayarak bir eyin
yaplmamasn istemektir. Yani eylemm yaplmamasn isteyenin,

istenilenden (yasaklanan kiiden) daha byk ve daha stn
olmasdr. Nehyin bir tek sgas (kipi, yaps) vardr. O da, bana
nehiy
gelen
muzaridir.
Nitekim
meklerde
bu
grlmektedir.
Verilen
rneklerin
birincisinde
yetimin
makna
pklamayn, musaUat olmayn manasnda ^y./^ V' denilmitir.

kmci mekte de insanlara yeryznde bozgunculuk yapmaym
anlammda
^ denmitir. nc mekte ise el-Ma'arri
llere zulmetmeyin derken '
^ demektedir. Btn bunlar
yasaklama V smm muzari fkn basma geknesiyle gereklemitir.

Bu
rneklerdeki
yasaklamalar,
dildeki
normal
uygulamalardr.
Belagat
bakmmdan
nemk
olanlar
ise,
yasaklamanm farkk anlam boyutlarmda kullanlmasdr.

Nehiy,
hakk
manasmdan
kp
dummlarm
karinelerinden ve szn siyakndan (gekinden) anlalan baka

manalara gelebilir. En nemlileri unlardr: Dua, iltimas, irad,
temenn, tehdd, tahkir, tevbh (azarlama). 4, 5, 6, 7, 8, 9 ve IC.
rnekler, srasyla bunlarla ilgikdir.
45
ANLATIMLI BELAGAT
KURALLAR: .
Nehiy
i,,^^),
hkmederek ve zorlayarak bir eyin
yaplmamasui istemektir. Yani eylemin yaplmamasn isteyenin,

istenilenden (yasaklanan kiiden) daha byk ve daha stn
olmasdr. Onun (nehyin) bir tek sâs (kipi, yaps) vardr. O
da, bana nehiy V' s gelen muzaridir.
Nehiy,
hakk
manasndan
kp
dummlarm
karinelerinden ve szn siyakmdan (gekkden) anlalan baka

manalara gelebir. En nemlileri unlardr: Dua (Bir eyi
Allah'tan istemek), iltimas (Bir kimsenk arkadama, dosta,
tavsiye ve rica anlammda syledii eydk), irad (muhatab
ynlendirmek ve tavsiyede bulunmaktr), temenn
46
(yerine
ANLATIMLI BELAGAT
getirilmesi mmkn olmayan bir yasaklama), tehdd, tahkir,

tevbh.
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde
geen nehiy uasn ve ne
kastedildiini belirtiniz:
47
ANLATIMLI BELAGAT
N ETLERNDEN SORU
RNEKLER
Halid mi yoksa Sad mi gitti?
braliim! Bunu ahlanmza sen mi yaptn?

Altm paslanr m?
Iju^J - 3
Hayvan dnr m?
?J i J - '
~4
Sad gidiyor mu?
V^L-^ 1 ^
~5
iyiliin karl yalnz iyiliktir.

^
. . .
' ^ ' j
Su e dopdolu denize, bir ocuun ta atmas zarar verir

mi?
.UJ^
g;.-^j
-8
Sen onlann en cmerdi; ahlak en gzel olan deil

misin?
48
ANLATIMLI BELAGAT
^î'jJ-
^^JiJ' p
>Jil\
iJl^j ^JJ
Â\ I ^
-9
Bu byk projeyi senden baka kim yapabikr?

'a^Jo. j
c-Ii'l g?-^' l-U * - 1 0
Uzun uzun medhettiin kimse bu mu?
Kendinizi unutup bakalarna iyiki mi emrediyorsunuz?

ol'
L>->-^
r"'-^' cJjS - 1 2
Ey musibet (hastakk)! Bende her trl musibet varken,

sen kalabalktan nasl (yol buldun da yanuna) gelebildin?
ANLATIM:
stifham (('-^jLi^VI ), daha nce bilinmeyen bir ey
hakknda bilgi sahibi olmak istenmesidir. stifham edadan
unlardr:
(), > , L-, ^ ,
c4, l ^ T , jjl, J i ,
j ' - * (): Bununla iki eyden biri istenir:

a.Mufredin tasavvum ve bilinmesi istenir: Bu dummda
o, hakknda somlandan
J ^y^'- ) nce gekr ve genelkkle, j
den sonra bir altematif bulunur.

b.Tasdlk istenin O zaman istifham, akkn, sabk olup
olmadnda tereddt ettii bir nispet hakknda olur. Bu
dummda, akematif zikredilmez (getirilmez).
49
ANLATML BELAGAT
J: Bu, sadece tasdik istemek yani nispetin meydana

gelip gelmediini renmek iin gelir, onunla birlikte bir
alternatifin zikredilmesi mmkn deildir.
rneklerdeki
birinci
cmle,
hemzenin,
mfredin
tasavvum ve bilinmesinde ilgilidir. Karine varsa, alternatifle

birlikte e' hazfedilebilir. kinci cmle bmunla ilgilidir.
Hemzeyle
cmle
hakkmda
sorulursa,
alternatifin
getirilmesi imkanszdr.
nc cmle hemzenin br kullanli}da ilgilidir.
Drdnc ve beinci cmleler de Jj le ilgilidir.
AkJllar iin "Kim" anlamma gelen som edatdr,
l^: Aklszlar iin "Ne" anlamma gelen som edatdr.
"Ne zaman" anlammdadr.
'y}: "Neresi, nereye, nerede" anlammdadr.
.JLJS': "Nasl" anlamndadr.
S': "Ka" anlammdadr. Tekil, nekra ve mansub bir
temyiz ile anlam kazanr. Ancak anlam bozulmuyorsa temyz
hazfedilebilir.
50
ANLATML BELAGAT
j: Daha nceki edatlardan Ut
, jve
anlamlarna gekr.
L?l: Mudaf olduu kekmeyle birkkte anlam kazanr.
"Hangi" anlamndadr. Mudaf olduu kekmenin oul veya
nekra mfred olmas gerekir. nk bir tek eyin "hangisi"
olmaz.
stifham,
asl manasndan
kp
szn
siyakndan
anlalan baka manalara gelebikr: Nefy, inkr, takrir, tazm,

tahkir, tevbh, te'accub.
6,7,8,9,10,11 ve 12 nolu rnekler suasyia bunlarla
ilgiHdk-.
t"A.^
Jjj-ii"
Ji
jl' J^l
J j
- " ^ ^ J
jj-^'-'
.^41 ^ 1 U^.ic- c J j bl
51
ANLATIMLI BELAGAT
^ ^ y ^ V JJ^
(L^Vi
, il
KURALLAR:
istifham {'^-^),
daha nce bilinmeyen bir ey
hakkmda bilgi sahibi olmak istenmesidir. stifham edatlan

tmlardr: i;^ (j), j a ,
J'J, L ^ , jJ, J ,
'^\.
(): Bununla iki eyden biri istenir:

a.Mufredin tasavvum ve bilinmesi istenir: Bu dummda
o, hakkmda somlandan
J _;>-i*) nce gelir ve genellikle,
den sonra bir alternatif gelir.

b.Tasdik istenir: O zaman istifham, akim, sabit olup
olmadmda tereddt ettii bir nispet hakkmda olur. Bu
dummda, altematif zikredilmez (getirilmez).
j i : : Bu, sadece tasdik istemek yani nispetin meydana
gelip gelmediini renmek iin gelir, onunla birlikte bir
52
ANLATIMLI BELAGAT
alternatifin zikredilmesi mmkn deildir.

Karine varsa, alternatifle birlikte ^\ hazfedilebilir
Hemzeyle
cmle
hakkmda
somlursa,
alternatifin
getirilmesi imkanszdr.
stifham,
asl manasmdan
kp szn
siykmdan
anlalan baka manalara gelebilir. Bu manalann en nemlileri

unlardr: Nefiy, inkr, takrir, tazm, tahkir, tevbh, taaccp.
ALITIRMA:
Aadaki
cmlelerde
istifhamla
ne
kastedildiini
belirtiniz.
^ J ^ j ^j.-i'^
o-T
A^li
53
j L J ! .kLi ^
-2
ANLATML BELAGAT
N ETLERNDEN TEMENN
RNEKLER
Keke ondaki (Ramazan ayndaki) gece, bir ay olsa,

gndz de bulut gibi geiverse!
Keke (bana gelenlerden dolay) alay ederek glenler,

onu fidye vererek kurtarsalar, keke mr, onun iin uzatlsa ve
b}dece uzasa.
>
t l
1*3
'.^^ e r^^li
Keke genkk bir gn dnse de, ihtiyarkm neler

yaptn ona bir haber versem.
Keke Karun'a verilen mal gibi bizim de olsa.
54
ANLATIMLI BFXAAT
imdi efaatilerden hibiri var m ki, bize efaatte

bulunsunlar.'*^
Hamin! Bana yksek bir kale yap. Belki onunla yollara,

gklerin yollarna ulanm da Musa'nn lhn grrm.
^y_
j!
dJ:; j i r ^
Genlik, gnleri vlmeye deer bir ekilde geti gitti.

Keke bu satn alnabilse veya geriye dndrlebilse.
Umulur ki, Allah ferahkk getirir.

Belki, kayp dner.
>. R
'^yr. v^LiJi
'
t,
. ,
^-0
^ -
- 9
-R
-Js,:
Keke kraUar derece ve mevkilere gre verseler de,

adinin (alak) ondan bir arzusu, istedii bir ey olmasa!
AVf, 7/53
55
ANLATML BELAGAT
ANLATLM:
Temenni (^_j-Ji), arzu edilen ve gnln meylettii, fakat
imknsz olduu, gereklemesi ve elde edilmesi uzak olduu
iin meydana gelmesi mit edilme^^n bir eyi istemektir.
Birinci rnekte ir. Ramazan gecesinin bir ay olmasm,
gndzn ise, bulut gibi abucak geip gitmesini istemektedir.
stenilen, her ikisi de arzu edilen ama gereklemesi imknsz
olan eylerdir.
kinci mekte irin istedii ey, lm sebebiyle at
yakt kimsenin lmesine sevinenlerin, onu kurtarmalar ve
mrnn uzamasdr. Bunlann her ikisi de istenilen ama
gereklemeleri uzak eylerdir.
Temenni iin getirilen as lafz (szck)
oJ
dir.
nc mekte ve ondan nceki iki mekte bunu grmekteyiz,

j * , jJ ve J*l e de temenni olabilir.
ve jx} e yaplan temenni, imkansz veya meydana
gelmesi uzak olan, tam bir gi ve istek sebebinde,
meydana
gelmesi mmkn ve yakm olarak gstermek iindir. Drdnc

ve beinci rneklerde bunu grmekteyiz. Beinci mekte onlar.
56
ANLATIMLI BELAGAT
efaatin gereklemesinin uzak olduunu biyorlard. Fakat c-J

nu yerine jJ^ kullanarak efaate olan am arzu ve isteklerinden
dolay,
onu
gereklemesi
imkn
dhilindeymi
gibi
gstermilerdir.
Altmc mekte j^,
Burada
istenilen
ey,
oJ
manasmda
gereklemesi
kullanlmtr.
umulmayan
gklerin
yoUarma ulamaktr.
ji e temenni, istenen eyin deerli olduuna, ender
bulunduuna iaret etmek ve onu bulunmayan ey olarak
gstermek iindir. nk y in asl anlam, artm imknsz
olmas sebebi)de, cevabm imknszlm ifade eder.
Yedinci mekte air, genlii satm almay veya onm
geriye dnmesini istemektedir. Bu ise imknszdr. Burada,
istenenin uzaklm gstermede mbalaa yapmak im o J
yerine, "jJ" kullanmtr.
stenen ey, meydana gelmesi umulan e)derdense,
bunun istenmesine teracc denilir. Teracc ifade eden lafzlar,
57
ANLATIMLI BELAGAT
J ! ve
dr.
Sekizinci mekte "J*l", dokuzuncu mekte ise
kullankmtr.
Umulan eyi, knknsz ekilde gstermek ve onu,
meydana gelmesi uzak temenn edilen ey gibi }'apmak iin
teraccde c-J kuUanlabikr. Onuncu mekte istenilen, meydana
gelmesi arzu edilendir. Elde edilmesinin uzakkn abartarak
mit edileni imknsz ekilde gstermek iin J*i
yerine cl
kullanlmtr.
'
' .
*,
'
' fV
"
IsS'l j
'
, '
58
;>!
'
(J-Jl -laii-'l 5
t,
'y
'
>
'
ANLATIMLI BELAGAT
KURALLAR:
Temenni (jcli), arzu edilen ve gnln meylettii, fakat
ya imknsz olduu, ya da gereklemesi ve elde edilmesi uzak
olduu iin meydana gelmesi mit edilmeyen bir eyi istemektir.
Temenni iin getirilen asl lafz, c-J dir.
^kjs, y ve J j t ! ile de temenni olabilir.
JL* ve JjJ e yapan temenni, imkansz veya meydana
gelmesi uzak olam, tam bir gi ve istek sebebiyle,
meydana
gelmesi mmkn ve yakm olarak gstermek iindir.

jJ e temenni, istenen eyin deerli olduuna, ender
bulunduuna iaret etmek ve onu bulunmayan ey eklinde
gstermek iindir. nk jJ in as anlam, artm imkansz
59
ANLATLMLI B E L A G A T
olmas sebebiyle, cevabm imkanszhm ifade eder.

stenen ey, meydana gelmesi umulan eylerdense,
bunun istenmesine teracc denilir. Teracc ifade eden lafzlar,
ve
dr.
Umulan eyi, imknsz olarak gstermek ve onu,
meydana gelmesi uzak temenn edilen ey gibi yapmak iin

teraccde
kullanlabilir.
ALITIRMALAR:
Aadaki beyitlerde temenn veya teraccyi; her birinin
edatlann bekrtip bunlardan kastedilen amacn ne olduunu
aklaynz.
pL. SJ2J^
J JJ^ l_S^^1
c_J - 1
AjUjj
'-^'j - 2
60
ANLATIMLI BELAGAT
N ETLERNDEN NDA
RNEKLER
Yavrucuum.
Ali!
!i^<^'
Heygaf!
\\,\^ 'u
Halit!
3
f
f)?P) i ) y a s - j b
>
C-^-J^ JULJ
Rabbim! Gnahlarm sayca byse de, rendim ki

senin affm daha byktr.
.32>
r > ,
;yb>o.i y_j>r b L : . ^ b ;
te bunlar benim atalanm. Haydi, toplantlar bizi bir

araya getirdiinde sen de bana onlann benzerini getir, Cerir!
'2
Beyit, Eb Nuvas (198/813) a aittir. Ehvz'da doup Badat'ta vefat

etmitir. Hamriy^'at airi olarak mehurdur.
Beyit, Eb Fras el-Ferezdak (1 lC/728) a aittir.
61
ANLATML BELAGAT
Ey gururundan dolay benliini }itirmi elenceye dalan

kii! Yava ol! Sen gnler getike aldanrsn.
Ey kalp! Nereye kadar ve ne zamana kadar? Basma

gelenler sana yetecek.
Ey babasmm tacmdan kanhp da Rdvan'm tacmda bir

ss olan inci!.
Hey yiit! lerle!
'^
3-
! ^ U ^ I-
Beyit, Mahmd Sam Paa el- Brd (1255-1322/1839-19C4) ye aittir.

Divan baslmtr.
Beyit, Abdulan en-Nabls (1143/173C) ye ainr. Dimak'ta doup
bym ve orada vefat etmi bir Osmanl dnemi airidir. Birka
divan vardr.
62
ANLATIMLI BELAGAT
ANLATIM:
n cmlelerden biri de nida cmlesidir. Nida, j^^1
"anyomm" fiilinin yerini tutan bir harften sonra, ismini veya
bir sfatn anarak bize ynelmesi iin muhataba seslenmektir.
Nidada musnedun ileyh, nida harfinin yerini tutuu j ^ ^
fiiknin gizk zamkidir. Musned ise
jc^.;
fiilinin anlamn ieren
nida harfidir.
Nd edatlan sekizdin b, v.',
I^ \ '\ '^ , *j.
Hemze ve i\ yaknda bulunanlara hitap etmek im

kullandr. rneklerin bkinci gmbunda yer alan ^
Lp Î
ifadesinde.
edat
Ak
yaknda
bulunduu
iin
hitap
kullanlmtr.
^,
I, \ 1^ , ij nida edatlan ise uzakta btunanlara
hitap etmek iin kullandr. Birinci gmpta ikinci mekte Hakt

uzakta bulunduu iin i hkap edat kuUandmtr.
Ancak
eitk mlahazalarla dgdi edatlar tersine kuUandabdirler. Birinci

gmp,
nc mekte yakndaki mnadanm dgisiz olmas
mlahazasyla hkap, uzak iin kukandan L. edat de yapdrrutn
63
ANLATIMLI BELAGAT
Uzaktaki, yakn konumuna getirilerek hemze ve
ile
hitap edilebilir. Bunun amac, mnadann uzakta bulunmasna

ramen gnle yakn olduunu ve gzden rak olmadn ifade
etmektir. kmci gmptaki ^^
meinde muhatap uzaktadr.
Ama gnle yakm olan, sevilen bir kimse olduu iin uzak hitap
edat deil, yakm hitap edat olarak ^l kullanlarak beli bir
anlatmda bulunulmutur.
Yalandaki muhatab, uzaktam gibi kabul edilerek
hemze ve > edatlannm dmdaki edatlarla nida edilebikr. Bu
durumun nemk nedenleri yle sralanabikn
1- Mnadanm ycekk ve ululuunu anlatmak,
2- Mnadanm deersiz ve nemsiz biri olduunu ma
etmek,
3-
Mnadanm
gaflette
olduunu, konuan
ahsla
gilenmediki hissettirmek ve sanki muhatab karda yokmu

gibi kabul etmek.
nc gmptaki bejdtte hitap eden ahs, kendisme
ahdamanndan daha yakmken Rabbkiin ycekini bela bir
64
ANLATIMLI BELAGAT
tarzda ifade edebmek iin uzak nida edat olan U harfini tercih
etmitir. Bu gmbun ikinci rneinde konumac, muhatab
Cerir'i kmsedii iin, nc rneinde yine muhatabm
kmsedii iin yanmdaki muhataba, uzak nida edat ile hitap
etmitir.
Bela amalarla nida yaps, karinelerden anlalaca
zere asl anlamm dna klarak baka anlamlan ifade etmek
iin kuUanlabilir. Bu anlamlardan birka yiedm
1- Yasaklamak ve kmamak
2- Yakmmak ve zdrap ekmek
3- Tevik etmek.
Bu
tr
kuUanm
iin
drdnc
gmp
mekler
incelenebilir. Bu gmpta birinci mekte nida yaps yasaklamak

ve ilenilen gnahlar nedeniyle kmamak iin, ikincisinde ise
airin kaybettii oluna zntsn de getirmek, ncsnde
ise muhatab tevik etmek amalan}4a kuUankntu:.
jjiJi k_jL;>.
65
i'y
-JH a J I ^
ANLATIMLI BELAGAT
j'i.^
jt
TJLJj! .J
jLiJl
(_P
j_LiJl
66
cîLl j
' ^ J l l ^
MC FIL
MC - ,
JV-J
FIL
, ,
ANLATML
BELAGAT
KURALLARj
Nida, ^-i "anyorum" fiilinin yerini tutan bir harften

sonra, ismini veya bir sfatm anarak bize ynelmesi iin
muhataba seslenmektir.
Nidada msnedun ileyh, nida harfinin yerini alan j
fiindeki gizli zamirdir. Msned ise, y^-si fiilinin anlarmn ieren
nida harfidir.
Nd edatlan sekizdir: L , L ,
J\, , L^T, Le. , I^.
Hemze ve L?', yakma, dier edatlar ise uzaa hitap

etmek iin kullanlr. Ancak uzaktaki, j^km kabul edilebilir.
Bylece hemze ve i^ ile uzaktakine de hitap edilir. Bmun
amac, muhatabm uzakta bulunmasma ramen gnle yakm ve
gzden rak ohnadm ifade etmektir.
Yakmdaki, uzak kabul edilerek hemze ve >'den baka
bir edatla hitap edilebilir. Bmun nedenleri ylece sralanabilir
Mnadanm saygdeer ve nemli biri olduunu ifade
etmek,
Mnadanm dk ve deersiz biri olduunu ifade
etmek,
67
ANLATIMLI
BELAGAT
Muhatabn gafil ve aymaz biri olduunu ve sanki

yannda deilmi gibi kabul ettiini ima etmek.
Nidann asl anlammn dna kmas:
Mnada,
karinelerden
anlalacak
ekilde,
asli
anlamndan karak baka anlamlara gelebilir. Bu anlamlardan

bazdan unlardr:
Yasaklamak ve knamak,
Hayflanmak ve strap duymak,
Tevdt etmek
ALITIRMALAR:
Aadak cmlelerde geen nidlan ve hangi manada
kullanddklann bekrtkiz:
bLj yaJJi Jys
35
jJ
Beyit, Hz. Ali (h.. 23-4C/60C-66C) ye amir.
68
ANLATIMLI BELAAl
'6
Beyit, bn Abdi Rabbil (328/939) e aittir.

Beyit, el-Mtenebb'ye aittir.
69
ANLATIMLI BELAGAT
FASL (AYIRMA) ve VASL (BALAMA)

'^'^\/^\
RNEKLER
-I-
(Sevdiim) bana: "Naskm?" dedi. "Hastaym", dedim.

"(Hastalnm sebebi) devaml uykusuzluk ve uzun
sredir (devam eden) mahzunluktur"
Ey dnya (mal-mlk) sahibi ve dnyay seven kii! Sen,

yorgunluu bitip tkenmeyen kimsesin.
IJLJU.^. ysOJl
Felek
(zaman)
\ c U i I.:!
sadece
benim
kasidelerimi
rivayet
edenlerden ibarettir. Ne zaman ben bir iir sylesem, felek de (o

iirimi) okuyan olur.
70
ANLATIMLI BELAGAT
-IIp-
J-P
-1
r ^ j
Yaama sevgisi btn hrleri kle etmitir, bolluk iinde

yaayan kiiye ac lokma yemeyi retmitir.
Eer ben iyi bir i yaparsam, (o iimde) bana yardm

edin. ayet kt bir ey yapacak olursam da beni g kullanarak
dzeltin. Doruluk emanetin hakkm vermek demektir. Yalansa
ihanettir.
40
'U' '
Senin lmnle btn lezzetler de benden uzaklap yok

oldu. Sen hayatta olduun srece onlar da hayattayd.
ANLATIM:
Szlkte "fasi", ayrmak, onun zdd olan "vasi" ise,
ulamak,
"
-
ulatrmak,
bir
eyi
baka
bir
eye
iiri syleyen Ebul- 'Al el-Ma'arr (440/ 1C57) dir.

Hz. Ebubekir'in (ra) halifelik grevini stlendikten
hutbesinden alnmtr.
iiri s)4eyen Abdullah b. el-Ehtem (?) dir.
71
balamak
sonraki
ilk
ANLATIMLI BELAGAT
anlamlanna gelir. Me an terimi olarak fasi, bk cmleyi baka bir

cmleye herhangi bir atf harfi}de bkletirmeden bu iki cmleyi
pe pee sylemek demektk. Vasi ise bir cmleyi kendisinden
nce gelen bir baka cmleye j harfiyle atfetmek demektir.
Burada dier atf harflerinin deil de sadece j harfmin esas
aknmasnm sebebi, j e yaplan atflarda her iki cmlenin de
tam bir mutabakat ierisinde olmas ve atf anlamnn dnda
herhangi bk mana fazlaknn bulunmamasdr. Arapada atf
edatlan incelendimde,
* dndaki btn atf
cmleye farkk bkr anlam katt ve atftan

hususiyetleri olduu grlr. rnek olarak ^
harflerinin
baka
farkk
harfiyle yapdan
bir atfta, ikinci cmledeki yargnn birinci cmledeki hkmn

hemen pei sra gerekletii, f e yapdan atfta kendisme atf
yapdan cmledeki yag de atfedden cmledeki yzrg arasmda
belk bk: sre olduu, ^ harfiyle yapdan atdta ise atfedden kekme
veya cmlenin, ma'tfun aleyliin hkmnde olmayp tam tersi
72
ANLATIMLI BELAGAT
hkmde olduu ifade edilmi olur. Bu sebeple vasi, sadece j

harfi ile yapr.
Yukanda verilen birinci gruptaki cmleleri ele alacak
olursak birinci rnekteki beyitte o J '
sonra gelen j
zikredilmi
ve
^!
3
bu
cmlesinden
^^-^ cmlesi pe pee

iki
cmle
bir
harfiyle
birbirine
atfedilmemitir.
kinci mekte verilen beyitte L^'
^'^'^
v-r^
cmlesinden soma bir atf j i kullanlmadan domdan

, .-Ailj
cJl
y cmlesi sylenerek fasi pplmtr.
nc mekte de dumm ayndr, jijj
)i\ ytJJi
o J J l l ^ cmlesmden sonra gelen i l i ^ y>li

cmlesi domdan getirilmi ve iki cmle birbirlerine j harfiyle
atfedilmemitir.
kinci gmptaki rneklerde cmlelerin arasmda gelen j
harfiyle atf ppmi ve bu ekilde cmleler vasledmitir.
Birinci
rnekteki
^^4*^'
kendisinden sonraki j i ^ l jS'^ 'Jyi ^
'-r-^j
cmlesi, bu cmlenin
bamdaki j harfiyle atfedilmitir. kinci mekte

yyi
cmlesine
jl
cmlesi, bamda gelen j harfiyle bir nceki art cmlesi

73
ANLATIMLI BELAGAT
olan Â^'^
ilJU^' j ' i cmlesine atfedilmi ve bu ekilde iki
cmle arasnda vasi }apkmtr. Ayn mein devamnda gelen

aj'j! Jjâi' cmlesi}'le
>-^JTî
cmlesi de yme birbirine j
harfiyle atfedilmi iki cmledir. Yine nc mekte verilen

^
olJl c J ' ^ ^Hj-^ ekkndeki cmle ile ondan sonra gelen
ve banda j harfi bulunan 1 ^ cJ^ 1^
O J I ^ ekkndeki
cmlenin dummu da ayndr.

Fasi ve vasi in baz zel kullank yerleri vardr. Baka
bir ifadeyle belk dummlarda fasi yaplmas gerekirken, baz zel
durumlarda da cmleler j harfiyle vasi yaplarak sylenmekdir
y y
yy
:C
fi
fi
. j l ^ ^
>
, y
J'LT
'.âi'
y , <:
ay_S fi .
C^'II^
y ey
i-^b'jA
t'I
^
'l*'
J^.<2a!'
'-r^:
fi
.*
.t
-i^y^.
y -
KURALLAR:
Fasi (ayrma) iki cmleyi birbkine atfetmemek demektir.
Vasi (balama) ise bir cmleyi baka bir cmleye vav harfiyle
atfetmek demektir. Fasi, vasida olduu gibi baz zel yerlerde
gerekkdk.
74
FASL YAPILAN YERLER
RNEKLER
'
, ' > ' . ' * '
.^S^
= - , '
t ^ ^ j J j !
, * ' . '
^,J^\
1
-
Hoca dersi anlatyor, kapaUklann aklyor.
o , arzusuna gre konumaz, onun konumas ancak

bildirilen bir vahiy iledir.
Ali muhtalara
yardm eder,
acktklannda
onlan
doyurur.
Yalan syleme, nk yalanc rezil ve aahk birisidir.

.AJLJ
J i ^
^ P^"^' ^^'^
- i f O
-5
lm t verici olarak yeter. nsanm kurtuluu dilini

muhafaza etmesindedir.
Necm, 53/3-4.
75
ANTATLMLI BELAGAT
Derken onlardan korkmaya balad. "Korkma" dediler

ve ona bgk bir olan ocuu mjdelediler.
Selma, benim onun yerine baka bir sevgik istediimi

sanyor, ama bana kakrsa, }^nkkk )^pyDr.
43 a
>
eytanlanjda ba baa kaldklarnda ise, 'phesiz, sizinle

beraberiz. Biz (onlarla sadece) alay ediyomz' derler. Gerekte
Akah onlarla alay etmektedir.
ANLATIM:
Cmleler arasnda fasi yaplmas gereken be yer vardr.
Yukardaki verilen meklerde fasi yaplmas gereken bu be yer
bekrtkmektedir.
Fasi yapmas gereken yerlerin birincisi, pe pee gelen
iki cmle arasnda tam bir uyumun olduu dummlardr. Bu
Zriyt, 51/28
Bakara, 2/14-15.
76
ANLATIMLI BELAGAT
uyum
ikinci
cmlenin,
birinci
cmledeki
hkm
pekitirmek/tekit etmek iin getirilmi olmas; ikinci cmlenin

birinci cmleyi aklayan beyniyye cmlesi olmas yahut da
ikinci cmlenin birinci cmleden bedel olmas eklinde
dummda gerekleir.
mek cmlelerin ilk nde, verilen cmlelerde tam bir
uyum bulunmaktadtr. Birinci rnekteki
nceki '^'/-^\\
anlamdadr
ve
IjiII
bu
ji
'W2^Lp
cmlesi, bir
r_'Jî cmlesiyle hemen hemen ayn

cmlenin
anlamm
pekitirmek
iin
sylenmitir. kinci cmle birincinin anlamm tekit ettiinden

burada herhangi bir atf j ' getirilmeksizin cmleler arasmda fasi
yaplmtr. kinci rnekteki L5Jfl' jjhZ
anlatlmak istenen mana, ^
j i
Lj cmlesinde
JL
cmlesiyle
aklanmaktadr. kinci cmle, birinci cmleyi beyan etmek iin

snêndiinden cmleler arasnda tam bir uyum vardr ve iki
cmle arasmda fasi yaplmtr. nc rnekte -u-'--J ^
cmlesinden sonra gelen ijf-\^ i* ,< ^ ^r^j eklindeki
77
ANLATIMLI BELAGAT
cmle, nceki cmlede anlatlan Ali'nin muhtalara yardm

etmesinin bir blmn tekil etmesi bakmmdan bedelu cuz'
mine'1-kul olarak gelmitir. Her iki cmle arasmda tam bir uyum
olduu iin atf terkedilmi ve cmleler fasi edilmitir. Bu
ekilde tekit, b e p n ve bedel olarak gelen cmlelerle bir nceki
cmle arasmda tam bir birliktelik olduu im aralannda fasi
gereklidir ve bu gibi yerlerde, iki cmle arasmda keml-i ittisal
(tam bir balant) vardr, denilir.
Fasi yaplmas gereken yerlerin ikincisi, cmlelerden
birinin ihbr/bildirme, dierinin ise in/dilek kiplerinde
gelerek aralannda tam bir ztlk bulunmas ya da mana olarak
tamamen
birbirinden
bamsz
anlamlar
ifade
etmesi
dummudur. Cmlelerin kip olarak farkl oluunm misali olarak

yukandaki drdnc mekte, ilk srada gelen
V cmlesi
bir nehiy cmlesidir ve kip olarak in bir cmledir. Ondan

sonra gelen^JJZ>JAîlSî jl cmlesi ise birincinin aksine ihbri
kalpta gehnitir. Grld gibi bu cmleler kip olarak ztkk
ierisinde olduklan iin burada atf terkedilmi ve bu iki cmle
fasledilmitir. Beinci mekte llif'j
78
cmlesi ile bir
ANLATIMLI
sonraki
<>-^\
i^
BELAGAT
c " ^ ^
ekkndeki cmle arasmda
mana olarak herhangi bir balant yoktur. Bu sebeple cmleler

arasmda atf yaplmam ve bu cmleler fasledmtir. Bu
rneklerdeki cmleler gibi pes pee gelen iki cmleden buiskiin
haber, dierink de in cmlesi eklinde birbirinden farkk
olmas; ya da iki cmle arasmda herhangi bir ikkmin
bulunmamas dummunda cmleler fasledilir ve bu dummda iki
cmle arasmda kemki inkta' (tam bk aynkk) vardr, denikr.
Fasi yaplmas gereken
yerlerden
birisi de ikinci
cmlenin, birkci cmlenm manasmdan anlalan bir somya

cevap tekil etmesi durumudur. Yukardaki drdnc mekte
\sL>-
Ir^V^
cmlesmm akabinde iitenm zihninde, "Peki
brahim (as) onlardan korkunca melekler ne yipt.^" gibi bir som

olumakta ve bu cmlenm hemen ardmdan gelen e-i><J ^
*>VJ
ekkndeki cmle bu sorunm cevabn tekil
etmektedir. Bu sebeple sz konusu cmleler arasmda atf

yaplmam ve bu cmleler fasledmitir. Bu mektekine benzer
durumdaki fasi, fask isti'nf olarak isimlendirikr ve bu gibi
yerlerde iki cmle arasmda ibh-i keml-i ittisal (tam bir
79
ANLATIMLI BELAGAT
balantya benzerlik) vardr, denilir.

Fasi yaplmas gereken yerlerin drdncs ise, mana
kamaasm engellemek iin vasim terk edilmesi ve fasi
}aplmas gereken yerdir. ayet bir cmleden nce; iki ayn
cmle gelir ve son gelen cmleyi, nceki iki cmleden birine
atfederek vasi yapmak mmkn iken, atf yapldmda mana
bozulacak olursa, bu takdirde atf terk edilir ve cmleler
fasledilir. Yukardaki yedinci mekte 1fi J^^
Y-ij eklinde biri ^_^ZiZ'jx2Jdieri de "V'J' ^ ^ 1
^j^^ 'J^'i
eklinde
muevvel mastar olarak iki ayn cmle vardr. Bu cmlelerden

sonra gelen (U^' j'>UaJl ^ lil^l cmlesi normalde kendisinden
nce gelen ^-
jSi-' cmlesine atfedilerek bu iki cmle
arasmda vasi yaplmas mmkndr. nk her iki cmle de

ihbr cmledir. Ancak bu cmleler V l
^f
jyAl
yaplacak olursa
\ i i j j
J'>Qail
^}
j^j
eklinde j harfiyle birbirlerine atf

^G'j
80
cmlesinin
^ ^Ja-'j
ANLATIMLI BELAGAT
cmlesine deil de
cmlesine ma'tf olmas
gerekir. nk atf en )^kLna yapkr. Bu takdirde de cmlenin

anlam "Selma, benim onun yerine baka bir sevgik.istedikni
sanyor ve benkn de onun, pnkkk pptm dndm
zannediyor" ekknde farkk ve yank bir mana ortaya kar. te
byle bk kankka mahal vermemek im
J ^ ^ ' J
cmlesi atf yapkmadan syienmi ve nceki cmleyle bu cmle

arasmda fasi pplmr. Bu ve benzeri dummlarda yank
anlamalara engel olmak iin yaplan fasi, fasl- kat' olarak
isimlendirilir ve bu gibi yerlerde, iki cmle arasmda ibh-i
kemki inkta' (tam bir aynka benzerkk) vardr, denikr.
Fasi yaplmas gereken yerlerin sonuncusu ise iki
cmlenin bir hkmde ortak olmasmm kastedilmedii yerlerdir.
Sekizmci mekte gelen ayet-i kerimede
\ts}f^*^'
cmlesinin '^S^ L'i cmleskie atfedilmesi dom olmaz. nk

byle bir atf yapld zznoj
^, Uyiî
c m l e s i de
mnafklarm sz olur. Yine aym cmle '^1s cmlesine de

atfedilemez. nk bu dummda da 'Akah'm mnafklarla alay
81
etmesi hkm, lil ve devamnda gelen art cmlesinin cevab

olmas
bakmndan
mnafklarn
eytanlanyla
ba
baa
kaknalan}'la snrkdr' ekknde bk anlam kar. te btn bu

dummlan engeUemek ve "AUah onlarla alay etmektedir"
anlamndaki cmlenin, hem mnafklarn sz olmadn, hem
de mnafklarn ayette bekrtilen davramlanyla snrk olmayp
genel bk hkm olduunu ifade etmek maksadyla bu ayette AI
sy^L^: cmlesi atf yapknadan getirilmi ve nceki ksmla
bu cmle arasmda fasi yaplmtr. Bu ve benzeri dummlarda
fasi )^pknas gerekk- ve faskn dummu im de iki cmle arasmda
hem keml-i mkta', hem de keml-i ittisalde tavassut (ekkk)
vardr, denilir.
yy
y a y
c'e
fi
^. "
^ 9
" ,
fi
. J L J V I j-iT j ; ^ j ; :
82
ANLATIMLI BELAGAT
JL_:^
ji J L - J
^ ; _ i I l i J >
j j b j l
I4I
l i i i
^L. JJAJJ
9
'".o
fi
J - _ l i l ^ l
2,-^
'S^
lLII ^'j ^ ^ j i * ^ ' ! A-JJ L ^ ^ V ^
^J
,
; J
l'filaP
jIL-iIii jiilUjt j j f - 5
^S
Û
I,
Jlf-J- JLIJJ
^f,
Ajîdl
JUi
y fi y
^ -
J-lP
JJ&_.
KURALLAR:
Be durumda iki cmle arasmda fasi yapmak gerekir.
L ki cmle arasmda tam bir uyum olmas. Bu durumda
ikinci cmle, p birinci cmlenin tekidi veya beym (aklamas)
ya da ondan bedel olur. O zaman, iki cmle arasmda keml-i
ittisal (tam bir balant) vardr, denilir.
2. ki cmle arasmda tam bir ayrlk olmas. Bunun
sebebi, cmlelerden birinin haber, dierinin de ina olmas; ya
da iki cmle arasmda herhangi bir ilikinin bulunmamasdr. O
83
zaman, iki cmle arasmda kemki inkta' (tam bir aynkk) vardr,
denilir.
3. kinci cmlenin, birinciden anlalan bir somnun
cevab olmas. O zaman fasla, isti'nf ad verikr ve iki cmle
arasmda ibh-i kemki ittisal (tam bir balantya benzerkk)
vardr, denilir.
4. Bir cmlenin, birisme atf uygun, manas bozulaca
im dierine atf uygun oknayan iki cmleden sonra gelmesi. Bu
zann gidermek iki atf terkedikr. Byle bir fasla, fasl- kat' ad
verikr ve bu gibi yerlerde, iki cmle arasmda ibh-i kemki
inkta' (tam bir aynka benzerkk) vardr, denikr.
5. ki cmlenm birbirine uymas (u)'umlu olmas). Ancak
bir ey atfa engel olun Bu da ayn hkmn verilmemesi
demektir. O zaman iki cmle arasmda yan yanya hem keml-i
inkta' hem de kemki ittisal vardr, demlir.
84
ANLATIMLI BELAGAT
VASL YAPILAN YERLER
RNEKLER
f
fi
fi
, fi ^
:* y
fi
fi
fi
fi
o y
.j^
j:>rj Jl O y - i
Hem yz, hem huyu gzel olan bir adam grdra
Gne parldamaktadr ve gkyz berraktr.

ak, tembellik etme!
.Z.'^^
Y> J-fi-i - 3
("Hasta iyeti mi?" eklinde som soran birine cevap

olarak) Hayr, AUah ona ifa versin!
ANLATIM:
Cmleler arasmda vasi pplmas gereken yer vardr.
Yukandaki meklerde vasi yaplmas gereken bu durum
konu edilmitir.
Vasi yaplmas gereken yerlerin birincisi, pe pee gelen
iki cmleden her ikisinin de i'rab olarak aym hkmde olduu
85
yerdir. Birinci rnekte

bk kekme olan j ^ j
'A^J
ekkndeki isim cmlesi, nekra
kekmesinden sonra geldii iki sfattr.
fi
Mevsufu olan ^î-j mecmr olduu iin bu cmlede mahaUen

mecmrdur. Bu cmleden sonra gelen
cmlesi de
i'rab olarak bir nceki cmleye tbi dummdadr ve
kekmesinin ikinci sfatdr. Bu ekilde J i - j kekmesmden sonra

gelen birinci cmleyle ikmci cmle i'rab bakmmdan ayn
hkmde olduklar iki sonraki cmle nceki cmleye bir j
harfiyle atfedilmi ve aralarmda vasi yaplmtr.
Vasi yaplmas gereken yerlerin ikkcisi, her iki cmlenin
de haberi veya in olarak ayn yapda olduu ve aralarmda da
tam bir mnasebet olmasmdan dolay birbklerine atfedilmelerini
engelleyen
bir sebebin
bulunmad yerlerdir.
Yukardaki
rneklerin ikincismde hem *i 'y^ J ~ l i j l cmlesi, hem de .IJi

OUa cmlesi tasdik edilebikr ya da yalanlanabilir bir anlamda
86
ANLATIMLI BELAGAT
olduu iin ihbr cmledir. nc mekte ise -^î^l cmlesi

emr-i hazr, ondan sonraki
^ cmlesi nehy-i hazr
kakbmda gelmitk ve her iki cmle de in cmledir. Aynca

cmleler arasmda atf )apmaya engel olacak ve fask gerektirecek
bir dumm da bulunmamaktadr. Bu sebeple her iki rnekte de
verilen cmleler j harfi}le birbirlerine atfedilmi ve aralarmda
vasi yaplmtr.
Vasi pplmas gereken yerlerin ncs de, pe pee
gelen iki cmleden birink haberi, dierinin de in kipte olup,
aralarmda fasi yapdmda kastedilen manadan farkk bir anlam
anlald dummlardr. Drdnc mekte verilen 'il ' ^ j *V
cmlesmin bamda V nehiy harfi, konumanm sibkmdan
anlalan bir somya cevap olarak sylenmitk". Yani anlam
olarak cmle, -!!
jr^
.J^.JJ
'w 'M (Hayr, hasta
iyemedi, Akah ona ifa versin!) eklindedir. Konumada ksa

syleme esas olduu
iki burada
87
s'uLij
V eklinde
ANLATIMLI BELAGAT
sylenmitir. ayet ikinci cmlenin bandaki j

olmasayd, o zaman bu cmle
atf
harfi
^Lili ^ (AUah ona ifa
vermesk!) ekknde beddua anlamnda olacakt. te bu anlam

bozulmasn nlemek iin "l^' dan sonra cevap mahiyetinde
mahzuf bir cmle olduu kabul ederek bk atf j getirilmi ve

mahzuf
cevap
cmlesiyle
sonraki
cmle
arasmda
vasi
yaplmtr.
i^L JS jjj 2^1: C.Li:l u4i: I^JiTj IijJ; y > l i i >ii - 2

y
.^jU''A\\
Ijy^
^ j j ÔJ j
y e
1 ^
uiiî
b - 3
KURALLAR:
yerde iki cmle arasmda vasi yapmak gerekk:
1. 'rabla gUi hkmde cmlelerin ikiskiin ortak (aym)
olduklar kastedUdiinde.
88
ANLATIMLI BELAGAT
2. Her iki cmle de haber veya. in olarak ayn ppda

olduklannda
ve
fasledilmelerini
bulunmadan
aralannda
da
tam
gerektiren
bir
bir
mnasebet
sebep
(uyum)
olduunda.
3. ki cmleden biri haber dieri de in kipte olur, fasi,
kastedilenin zdd bir manay akla getirirse.
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde fasi ve vasi yapan yerleri tespit
edip sebeplerini adaynz.
>J
>
Beyti syleyen air Ebu'l-Muzaffer Muhammed b. el-Abbs el-Ebverd

(5C7/1064) dir. el-Ebverd, Horasan blgesindeki Ebverd ehrinde
domu, airlii )'annda nahiv, luat, neseb gibi bilimlerde de derinlii
olan ok }'nl bir ahsiyenir. Dneminin halifeleri olan el-Mukted
biemrillh ve onun olu el-Mustazhir billh'n vgsne mazhar olan bu
air, sfahan'da zehirlenerek lmtr.
89
ANLATIMLI BELAGAT
1^-
Enam, 6/32.
90
ANLATIMLI BELAGAT
ZKR VE HAZF
RNEKLER
Bu gn bir suluyu yakalayan bir polis grdm

Ferit nereye gitti?
V^ L~a y \ -2
O gezmeye gitti.
-t^'r^^ ^\ -T-*^
~3
Onlar, Rablerinden bir hidyet zeredirler ve kurtulua

erenler ancak onlardr**".
.^CIP ^
: JU <?
L L ^ Jjjj L. j - 5
Musa! Sa elindeki ne? Dedi ki: O benim bastonum.

lii
fi
>
cJ
Jii-6
<fi
, s
fi
^y
(Sevdiim) bana: "Naslsm?" dedi. "Hastaym", dedim.

"(Hastalnm sebebi) devamk uykusuzluk ve uzun sredir
(devam eden) mahzunluktur"
Bakara, 2 / 5 .
91
ANLATIMLI BELAGAT
.jy^^:
^ ^'jr^'j jj-aik; jjJJl y..:
-7
Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?
Ac veren ey, senden gelmiti.

Mal alnd.
^ j ^ *
.^'^l L ^ - 9
j
' j ^ ^
A ^ bli
-10
Namaz klnd TiLiuzn yeryzne dadn.

ANLATIM:
Konumada asd olan, kendisindeki manay ifade eden
her lafzn za-eddmesi; karineden anladan ve kastedden
manadan bakasn anlamak mmkn olan her lafzm da ondan
kanimasdr.
Mesel "Bu gn bk suluyu yakalayan bir polis grdm"
denkse ve bu mana tam olarak ifade eddmek istense, bu
cmlenin kelimelerinden hibirini hazfetme imkan yoktur.
nk bu cmleden bk lafzn drlmesi manay bozar ve
istenen manay tam olarak ifade etmez.
"Ferit nereye gitti" diye sorulsa, "Ferit"i sylemeden, "O
gezmeye gitti" diye cevap verdebdir. nk bu, somdaki
karineden bdinmektedk.
92
ANLATIMLI BELAGAT
Sorudan anlalan, karineden bilindii iin "Ferit nereye

gitti?" diye sorulsa, "Ferit" sylemeden " gezmeye gim" diye
cevap verilebilir. Ancak edeb yn gl air ve yazarlann
szlerine
bakldgmda
onlann,
bazen
bu
temel
ilkelere
uymayarak; gerekli grmeyebilecekleri eyi zikrettikleri veya

zikredilmesinde
bir sakmca
bulunmayam
da
hazfettikleri
grlmektedir. Onlar ancak, konumaya gzellik kazandracak

eylerden dola}! bazen zikri, bazen hazfi tercih etmilerdir.
1-mlar, zikrin sebeplerindendin
a. Fazla aklama yapmak ve izah etmek Drdnc
rnekteki dZiy kelimesinin tekrar edilmesi, onlar iin hidayetin
mevcut
olduu
gibi,
kurtuluun
da
mevcut
oldutmu
vurgulamak iindir.
b. Dinleyenin, dinlemek istedii, konumacmm da
sevdii sz uzatmas: Beinci mekte, Hz. Musa'nm: "Asam"
demesi yeterliydi. Ancak o, eref ve faziletinin artmas iin
Rabbiyle yapt konumay uzatmak istemitir.
2- unlar, hazfi gerektiren sebeplerdendir:
a- Ac ve znt v e p
yakalanan frsat karma
endiesiyle dummun sz uzatmaya msait olmamas:

' U P : CiJi j j r
93
j jii
ANLATIMLI BELAGAT
(Sevdiim) bana: "Naslsn?" dedi. "Hastaym", dedim.

"(Hastalmn sebebi) devaml uykusuzluk ve uzun
sredir (devam eden) mahzunluktur" Burada musnedun ileyh
olan
L' zamin hazfedilmitir. nk ac eken kii, ksa
konuur.
Ylan gren kimsenin: "Ylan!" demesi gibi. O, bu
szyle "Bu ylandr" demek istemektedir. Bu szde "musnedun
ileyh"
hazfedkmitk.
nk
"musnedun
ileyh"k
zikredilmesiyle, ylann zararndan saknmada gecikme olacaktr.

b- Muteaddkiin lzim yerine konulmas. Bu, mef'l gz
nne alnmakszn, fiilin meydana geldii kasteddiinde olur.
Mef'l kastedilmedii im, geik bir fk geisiz hale getirmekle
hazif yapkr. rnek; J^^liL V^
j J - - - ^ '
iA^-
(Binenin tr, fk m, tarih mi ya da baka bk ey mi olduu

ddcate aknmakszm) "Hi benlerle bmeyenler bir olur mu?"''^
denmek, cmlenm mef'l gz ard edilmek, geik olan fl de
geisiz konumuna sokulmak suretiyle hazif yapmtr.
-7
Zmer, 39/9
94
ANLATIMLI BELAGAT
c- Sz ksa keserek genelletirme: (j>: t. L^ jL^ l)

"Ac veren ey senden gelmiti". Yani: Herkese (Z>-'> JP) ac
, i ''
veren ey senden gelmiti. Burada mef'ln bih olan (j^-i J i ^ ,
sz ksa kesmek iin hazfedmitir. O zikredilmi olsayd yine
de genellik ifade ederdi, ama sz, ksaltdmasmdaki gzelliini
kaybederdi.
d- Fiilinin naib-i faile isnad edilmesi (mehul getirilmesi)
de haziften saylmtr. Fail baz sebeplerden dolay hazfedilir.
Bunlardan bazdan:
d.a-Failden bir zarar gelmesinden veya faile bir zarar
dokunmasmdan korkulduu iin. mek: rj^^
"}
mal
almd". Burada hrszm zikredmeyiinin sebebi'ya hrszdan

korkulduu ya da hrsza acmd iindir.
d.b- Fail, bilindii ve)a bilinmedii iin hazif yapdm
mek^J3JS''i j
zaman
1s">CJi
yeryzne
dadm".
iJLi "Namaz klmd

Burada
fail
bilindii
zikredilmesine gerek duyulmamtr. nk mana
,J-Za
iin
"Siz
yerine getirdiniz" demektir. Bilindii iin failin zikredilmesine

95
ANLATIMLI BELAGAT
ihtiya yoktur. ayet bayra kimk ektiini bilmiyorsan îj

(UiJl " Bayrak (diree) ekildi" dersin.
,y
fi
yo
''< ^
fi
"i
fi
yÔ
fi
'' ,
>
J Lyii^ A-l-Ji {.li^l
r' t.^J
JiT
>
^-^-rP" j*>'^'
- r j ^ ' 3^^^
96
^ ' L I v ' - 1
:j ;
Ijy>^
. y
J a _ ^
_J
. '. e
fi
ANLATIMLI BELAGAT
J^'
A,. , ^ i i j
- ^ . i
KLTIALLAR:
Konumada asl olan, kendisindeki manay ifade eden
her lafzm
zikredilmesi; karineden anlalan ve kastedilen
manadan bakasm anlamak mmkn olan her lafzm da ondan

karlmasdr.
1-unlar, Zikrin sebeplerindendir:
a-Fazla aklama yapmak ve izah etmek
b-Dinleyenin, dinlemek istedii, konumacmm da
sevdii sz uzatmas.
2-unlar, hazfi gerektiren sebeplerdendir:
a- Ac ve znt veya yakalanan frsat karma
endiesiyle dummun sz uzatmaya msait olmamas.
b- Mteaddinin lzm yerine konulmas. Bu, mef'ul
gz nne aknmakszm fiilin meydana geldii kastedildiinde
olur.
c- Sz ksa keserek genelletirmek
d-
Flinin
naib-i
faile
isnad
edilmesi
(mehul
getirilmesi) de haziften saylmtr. Fail baz sebeplerden dolay

97
AN'LATLMLI
BELAGAT
hazfedilir:
d.a.Failden bir zarar gelmesinden veyi faile bir zarar
dokunmasmdan korkulduu iin.
d.b.Fil, bilindii veya bilinmedii iin hazif yaplr.
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde ak izili kelimelerin zikir ve hazif
sebeplerini belirtiniz.
^ A p j I yy\
' U tUi!L
JL
98
L'L JL OJL
-1
ANLATIMLI BELAGAT
TAKDM VE TE'HIR
RNEKLER
Halit misafire ikramda bulundu, misafire Hakt ikramda

bulundu.
Sana snyorum, snyomm sana.

.JL^P LUJ CLO
Sende (senin evinde) kaldk, kaldk sende (senin evmde).
I
a J j j v ' I O j l ^ t ^ - ^ ' j (a)
nsanlann,
hakknda
hayrete
dt
ey, cansz
varkktan ortaya konmu bir cankdr (insanolunun mahiyeti

budur).
dl, ben kazandun.
.'^J
Ksas cezasyla hkm verdi kad.

99
oji
YLJRL
(b)
ANLATIMLI BELAGAT
Ben, bunu yapmadm.
.I-U
Ben, senin iine kotum.
(c)
.di^'^ j
vi--*-*' 'ui
Sen cimrikk }'apmyorsun.
(d)
Erdemk bk adam evde. . ji^l J J^'i J ^ j (e)

Cahil bir adam evde.
. jl-*J' J
J-?^
II
' ' ^ ^ j ^ ' ' ; ^ - ' ^ i 1 ^ -i (a)
Gklerin ve yerin hkmdark Allah'ndr.
.2j'oS/Lf ^ ^ S^^' ^-^1 J
(b)
ehkde driistl}le bilinen (mehur olan) bk tack

var.
j J i ^^li-^lj
o l ^ l
Jl (c)
Gklerin ve yerin yarauknda, gece ile gndzn bkbiri

ardnca gekp gidiinde akl- sekm sahipleri iki gerekten ak
ibretler vardr.
Al-i mran, 3/189.

Al-mran,3/19C.
100
ANLATLMLI BELAGAT
III
x^
lilJl (a)
Yalnz sana ibadet ediyoruz ve yalnz senden yardun

diliyoruz.
Halid'i ziyaret ettim.
. O j j ilL:"^ (b)
Kurdu, avc ldrd.
. i ^ ' ' 1--'IJI . j i (c)
> J M> ^ > y

(d)
ehrin br ucundan bir adam koarak geldi.
ii'y. ^ ^ ' j
'^j'r
(e)
Arata}ken (bir eye binmiken) Zeyd'e rastladm.

ANLATIM:
Bilindii gibi cmlenin btn kelimelerini bir defada
sylemek mmkn deildir. Cmledeki baz kelimeleri nce,
bazlarm da sonra sylemek gerekir. Fakat cmledeki kelimeler
arasmda, cmlenin ba tarafmda zikredilmesi iin bir kelimenin
dier bir kelimeye stnl yoktur. nk cmledeki btn
kelimeler,
kelime
olmalan
hasebiyle
eittir.
yleyse
bir
kelimenin dier bir kelimeden nce gelmesi iin bir sebebin

bulunmas gerekir. Cmleler genellikle musned ve musnedun
'3
-
Fatha,l/5.
Ysn,36/20.
101
ANLATIMLI BELAGAT
ileyhten oluur, bunlarla birlikte genelde hal, zarf, car mecrur ve

mef ul
de
bulunur.
Bu
cmlelere
baktmzda
genelde
musnedun eyh basta gelmekte, bazen de tersi olmakta, yani

musned, musnedun ileyhin nne gemekte, bazen de zarf ve
car mecmr cmlede nce zikredilmektedir. Mesela; k
cmlede olduu gibi.
L j L
c!U
^/j
lU
6JCS^
}/\
tLoi l i x p t % ^
Ancak musnedun ileyh, cmlenin esas unsum olduu ve

hakkmda hkm verildii iin, genellikle o, musnedden nce
zikredilir. Bunun dmda musnedun ileyhin cmle bamda
zikredilmesini gerektiren baz sebepler vardr. Takdimi (ne
almay) gerektiren sebeplerden bazdan unlardr:
I- Musnedun leyhin nce gelmesi:
(a) Mbteda da garip bir mana varsa, dinleyiciye haberi
merak ettirmek ve onu zdnine yerletirmek iin. Mesela:
>
"insanlann, hakkmda hayrete dt
ey, cansz
varlktan ortaya konmu bir cankdr (insanolunun mahiyeti

budur)."
102
ANLATIMLI BELAGAT
b) Hemen sevindimek veya zmek im. Misal: ly=L^\

^_ÛJ' Aj
A^
"Ksas (cezasyla) hkm verdi kad."

^-ji >:'î "dl ben, kazandm."
Veya
c) Eylemle gki haberin kendine mahsus olduunu ifade

etmek iin yapkr. Olumsuzla gik misal:
cmlesinde
c J j i
o ^
U L
den nce olumsuz mbteday getirmek
suretiyle bu ii bizzat kendisinin yapmadm vurguluyor.

Olumlu misak: di^^r'j^ J
c L i p n i , senin iine ben
kendim kotum, bakas dek.

d)
bekrtmeden
Verilen
hkm,
zellikle
glendirmek iin: j > t J
birine
ait
V cJi
oldumu
cmlesinde
mbteda olan cul yi J>^" ^ den nce getirdi, nk bu, V

^ l ^ " ve c J l J k i ^ demekten daha etldkdir.
e) Bykln veya kkln ortaya koymak iin.
rnein,
J
yj
veya jlJI i J ^ U ^ j
gibi.
II- Musnedin nce Gelmesi

a) Musnedk zeUikle, musnedun eyh'e ait oldumu
bekrtmek iki.
103
ANLATIMLI BELAGAT
J:>
O'ijî
'Si^
"Gklerin
ve
yerin
hkmdark Akah'ndr". Sadece ona aittir bakas onunla

ortak olamaz.
b) Musnedk, musned ile}!!'!!! sfat deil, ondan haber
verdiine dikkat ekmek iin. m e i n :
^ ^ . - ^
"ehkde drstlyle bilmen (mehur olan) bir tacir

var."
nk JL^VH
denilseydi, 3-^.-^1 Jt
ibh-i cmlesk sfat zannedebilirdik.

c) Musnedun ile}'hin sylenmesini merak ettirmek iin.
mein:
j ^ I l t j j ^ l y^^î
^^j^î
^'yL^\
j 01
"Gklerin ve yerin yaratdmda, gece e gndzn

birbiri ardmca gekp gidiinde akl- sekm sahipleri im gerekten
ak ibretler vardr".
ne
geirilen
musnedde,
musnedun
ileyhin
sylenmesini merak ettiren bk uzunluk olursa, onun daha sonra

sylenmesi daha mkemmel ve etkik olur.
104
III- Mef'ln bih, cr mecrr ve hlin nce geknesi:

a) Bir eyin zeUikle birine ait olduu kastediyorsa,
mef'ln bih ne geirilir.
ta/-
~e._y
-e
"Yalnz sana ibadet ediyomz ve yalnz senden yardm

diyomz".
b) Belirlemede yaplacak hatay nlemek iin, mef'ln
BUL fiilden nce getirilir:
o/j
i j J U "Halit'i zipret ettim".
Ama, Halit'ten bakasn zi)^ret ettiini dnen

kimseye cevap vermektir.
c) Fiili kimin yapt de, fiilin kime yapdmm
bilinmesi isteniyorsa, mef'ln b failden nce getirilir.
i ' ^ ' ! :^'J' J} "Kurdu, avc ldrd." Mef'ln bih
olan ^ - J J nm, fail olan iaJi dan nce getirraesinin sebebi,
katili bilmek deil, errinden kurtulmak iin
m a k t u l
bilmektir.
d) Tehir etme (nce getirememe), kastedmen-en bir

manay akla getirecei iin, cr mecrr nce getirilir.
J^J
105
"ehrin br ucundan bir adam koarak geldi", i-'-^

j^'j
deseydi,
^^-â'
"ehrin br
ucundan olan bk adam" anlam kanlabirdi.

e) Fkin hak olmas kastedildii halde mecmmn hk
zannedilmesin diye hkn cr mecrrdan nce getirilmesi.
jj^j iS\j
c^jy
"Arata)4cen (bir eye binmiken)
Zeyd'e rastladm."
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde musnedun keyhk, musnedin veys.
fUe balants olanlarn ne geme sebebkii akla>'inz.
106
MUSVT, ICZ ve TNB

RNEKLER
I
^-Ait VI ^ 1
Vj
-1
Kt tuzak, ancak sahibine dolanr.
Gnler sana, bilmediin eyleri gsterecek ve (haber

toplamas iin) yol az vermediin kimseler sana haberler
getirecektir.
II
Ksasta sizin iin hayat vardr.

5 ^
o>?
j\ - 2
ncekiler zamanm genlik dneminde geldikleri iin

Ftr, 35/43.
iiri syleyen Tarafe b. el-Abd (h..564) dr. Cahiliye dnemi airlerinin
en sekinlerinden biri ve ayn zamanda muallaka airlerinden olan
Tarafe'mn yukardaki beyti, tamam 104 beyit olan muallakasmdan
alnmtr.
Bakara, 2/179.
iiri syleyen Ebu't-Tayyib el-Mutenebb (354/965) dir.
107
zaman onlan memnun etti. Biz ise zamanm (dnyann) yallk

dneminde geldik. (Onun iin zaman bize fena geldi).
III
j^-f
Ben bu gnn ve ondan nceki gn olan dnn bkgismi
bikyomm. Ancak yann (gelecei) bmekten cizkn. (Yann ne
olacan bilemem)
y ' - y j y \ y
''\L.'^
ITAST ^ T j
J^-.
(Zebb') onun (Cezme'nin) bileklerindeki damarian iin

kaylar kesip balayarak, kann akta akta onu ldrd.
B)!ece (Cezkne), (Zebb'n) kendisini anp davet
etmek iki syledii szleri ve ettii vaatleri yalandan ibaret
buldu.
iiri syleyen Zuheyr b. Eb Sulm (6C9) dr. Cahiliye dnemi

airlerindendir ve muallaka sahibidir. Yukardaki beyit, airin
muallakasndan alnmtr.
iiri syleyen Adiy b. Zeyd (h.. 6C4) dir. Muhadramndan olan Adiy,
bu beytin getii iirinde, Zebb isimli bir kralie tarafndan evlenme
vaadi)4e kandrlarak davet edilen ve sonra da ldrlen Cezme isimli
bir kral konu etmekledir. Bkz. Mehmed Zihni Efendi, el-Kavlu'lCejn'id, Dru't-Tb'ati'I-'mire, 1328, III. Bask, s. 212-213.
108
Bildiiniz eylerle size yardm etmitir, size hayvanlar ve

oullarla yardm etti.
^ y . y J b 'j/fij,
^ \ j \ j > ^
j ^ .
-4
iinizde yle kiiler bulmmak ki onlar, sizi hayra

arsm, size iyilii emretsin.
60
Rabbim, beni, annemi, babam, mmin olarak evime

gireni, iman eden erkekleri ve iman eden kadmlan bala.
'"i>3 j i r ji,g jl ji,d j i ^ ; .
ji^ - 6
De ki: "Hak geldi, batd yok oldu. phesiz batl, yok

o k n a p mahkmdur".
L
Js-
j j j ' ^s j j j j
-7
Sen vld iin makm veren bir kiiyi ziyaret

ediyorsun. Kim vglerin cretini verirse, o kii vlr.
58
"
=
' '='-
uar, 26/132-133.
l-llmran, 3/104.
Nuh, 71/28.
Isra, 17/81.
iiri syleyen el-Hutay'e (45/665) dir. Muhadramun airlerden olan elHutay e, hicvlenyle mehurdur.
109
ANLATIMLI BELAGAT
Senin
cmertliin,
bana
mit
besley(ip
ulamak
iste}êcekn bir ey brakmad. Beni dnyada hibk beklentisi

olmadan yaar vazyette braktn.
ayet cimri olanlar -ki sen de onlardansn- senin

erteleyip durduunu bilselerdi.
Jli-10
Elbette glkle beraber bir kolaykk vardr. Gerekten,

glkle beraber bir kolaykk vardr.
> i ^:a,j\yJ
: -
Babacm! Gerekten ben (ryamda) on bk yldz,

gnei ve ay grdm. Grdm ki onlar bana secde ediyorlard.
^
65
iiri syley-en Abdulazz b. mer b. Muhammed b. Nubte et-Temm

es-Sa'd (. 4C5/1C14) dir. Hemedan hkmdarlarndan Seyfuddevle'nin
airlerindendir.
nirah, 94/5-6.
Yusuf, 12/4.
110
ANLATIMLI BELAGAT
'I^ ';L. . X - 3
V-
66
-12
^..^J ( ^ V
Senin lkeni, topraklarn, bahar yamuru ve devamk

yaan, gk grlts ve imei olmayan yamur inckmeyerek
sulasn.
ANLATIM
Akla gelen manalar ekilde ifade etmek mmkndr.
Bunlar musvt (eitkk), cz (sz ksaltma) ve itnb (sz
uzatma) eklinde isimlendirikr.
Bir men terimi olarak musvt, kastedken mana ke, bu
manann ifadesi iin kukandan lafzlann birbirine denk olmas,
ifadede
herhangi bir uzatmann
veya okuyucuyu
yomm
yapmaya sevk edecek zl s}leylerin bulunmamas demektk.

Terk eddmesi gerekmedii srece, ifadede asd olan, msavattr.
Birinci gmptaki her dd mekte anlatun teknii olarak
musvt kuUandmtr. Birinci rnekteki
Au
^'^ '^^^ 1}^-
cmlesinin anlam tam olarak "Kt tuzak, ancak sahibine
dolanr" demektk ve zihindeki mana de bire bk rtmektedk.

Ayn dumm ikinci rnek iin de geerlidir. Bu ekdde, mana de
''^
air Raba b.Sufyan el-Murakka el-Esar (h.. 570)'dr. Cahiliye dnemi

ikinci tabakadan bir sairdir. Kendisi Necd blgesindendir.
111
ANLATIMLI BELAGAT
lafz bire bir rtt durumlarda, ya da farkl bir deyile

kastedilen
manadan
fazla
olarak
lafzda
uzatmalann
bulunmad veya az lafzla ok manamn kastedildii zl

syleyilerin olmad ifadelere msavat denir.
fade trlerinin ikincisi, az lafzla ok manay, maksada
uygun bir ekilde ak seik ve tam olarak ifade etmek anlamma
gelen icaz (sz ksaltma) dr. kinci gmptaki rneklere bakacak
olursak, birinci mekte - ^.îLiJi Ji
"Ksasta sizin iin
hayat vardr" cmlesi e anlatlmak istenen, kasten adam

ldren kiinin ya ceza yoluyla ya da kan davas sebebi}'le
sonunda ldrlecei ve ksas hkmnn, hem ldrme
niyetinde
olan
vazgeirmesi,
kiiyi, bu meyyideden
hem
de
maktuln
dolay
ailesinin
niyetinden
kan
davas
gtmemesini salamas sebebiyle ha)'atta kalmak anlamma

gelmesidir. Grld zere ksa bir cmle ile birok mana
anlatlmaktadr.
Icz ya ksa bir ibarenin ok manay iermesi eklinde,
ya da mahzufa delalet eden bir karinenin bulunmas amyla,
anlam bozmayacak ekilde ibareden bir harfin, bir ismin, bir
fiilin veya bir ya da daha ok cmlenin hazfedilmesiyle olur.
fi
Birinci mekte verilen
^.^'ul^
112
>
cmlesinde olduu
ANLATIMLI
BELAGAT
gibi lierhangi bir hazif yapmadan az lafzla ok manann

anlatld cz trne "cz- ksar" denir. kinci mekte ise
( JA\ ^
s'^j "Biz ise Zni2.n (dn)^) plandmda geldik"
eklinde cmleden kastedilen mana
L-S-'Ii r L J ' j
Biz ise
zaman (dnya) yalandmda geldik ve onun iin zaman bize

fena
geldi"
eklindedir.
Dolaysjia
bu
cmlede
mana
bakmmdan lafzda bir hazif bulunmaktadr. nk cmlenin

ncesindeki
"(Bu genlii sebebiyle) dnya
onlan
sevindirdi" eklindeki ifade, sonraki ksmda yukanda anlatld

ekilde bir hazif olduunu gstermektedir. Bu mekte olduu
gibi mahzufa delalet eden bir karinenin bulmmas arti)4a,
anlam bozmayacak ekilde ibareden bir harfin, bir ismin, bir
fiilin veya bir ya da daha ok cmlenin hazfedilmesi}4e }aplan
cz trne ise "cz- hazf" denir.
Men ilmine gre, ifade trlerinin ncs olan itnab
(sz uzatma) ise, tekit edilmesi v e p anlam karâasm nleme
gibi bir takm faydalara binaen, lafzm manadan fazla olmas
demektir. Burada dikkat edilecek husus, lafzdaki fazlalm
anlatmda gzetilen bir fayda gerei olmasdr. Eer lafzdaki
uzatma mana bakmmdan herhangi bir fayda iermiyorsa o
113
zaman cmlede "hav" veya "tatvl" meydana gelir. nc

gmptaki birinci mekte
fjc-'*
a ^
eklindeki
cmlede -^'y dn demektk ve a x J (bu gnn ncesi) ifadesi,

mana
bakmndan
hibir
fayda
iermeyen
gereksiz
bir
uzatmadr. nk 'dn' denilen mefhum ancak bu gnden nce

gerekleebilir.
Bu
rnekteki
gibi
bir
faydaya
bkaen
getirilmemi ve lafzda kekme olarak muteayyin (beUi olan)

uzatmalara hav denir. Bu gmbun ikinci mekide verilen
'4^ j
IJS'
L4J
j i ekkndeki cmlede
LÂT
kekmesi ile
kekmesi
e anlamkdr ve her iki kekme de 'yalan' anlamna gelmektedir.

Burada anlam bakmmdan byle bir uzatma herhangi bir fayda
salamamaktadr. Ancak birinci rnekten farkk olmak zere her
iki kelime de ayn manada olduu iin bu cmleden herhangi
bkini
karmak mmkndr.
Bu
eldlde
lafzdaki
gayr-i
mute'ayyin (belk olmayan) fazlala ise tatvl denir.

fadede birok yoka itnb yapdabikr. nc gmpta en
sk kukandan itnb trlerinden bazdarma rnekler verilmitir.
nc rnekteki J
(.i'^ eklindeki cmlede IJ
114
ANLATIMLI BELAGAT
jâliJJ ksmndaki
kapaklk, sonraki cmleden gelen j o j

y
ifadeleriyle aklanm ve st kapak bir ifadeden
fljtj'b
f
sonra
zihinlerde konuyu netletinnek iin aklama yapmak suretiyle

knb yaplmtr. Drdnc rnekte verilen
J\
j_cpj cmlesindeki ^Z^'^
^-ij^f^L. Jj^b
J.!
Ir^J
kekmesi bir sonraki cmlede
ifadesiyle netletirmi ve genel anlam ifade
eden jZ^\ kelimesinden sonra bu iyiliin nasl olacam anlatan

iyilii emretme eklindeki zele delalet eden lafz sylemek
sureti}de itnb yapdmtr. Beinci mekte ise bu dummun tam
tersi olarak llf>
J^j
J'.
eklinde
balanmas istenenler, nce, ayn ayn zikredilmi, ardmdan da

0I.JJJ j u ^ j l i J j ifadesiyle daha genel anlamda bir lafz
eklenerek itnb yaplmtr.
tnb
yapma
yoUanndan
bir
dieri
de
cmleyi
pekitirmek gayesiyle, bir cmleden sonra ayn manaya gelen

baka bir cmlenin s)4enmesidir. Bu yolla yaplan itnba "tezl
115
ANLATML BELAGAT
(ek )^pmak)" denir. Altnc mekte j ^ M ' J ^ j j
-^
cmlesinden sonra gelen ' i j ^ j J l i ' JfO^ ^\ ekkndeki cmle,

nceki cmleyle hemen hemen ayn anlamdadr ve birinci
cmlenin manasm tekit iin sylenmitir. Tezll yoluyla yapan
itnb d trldr. Birincisi, ifadenin sonda gelen ksrmnm mana
bakmmdan nceki ksmdan ayn ve mstak olmas sebebiyle
darb- mesel eldinde icra eden itnbdr. Bu dumma mek
olarak
eklindeki
beyitte
ikinci
atrdaki
cmle, birinci
atrdaki
cmleden anlamca bamsz dummdadr ve bir darb- mesel

eldinde hkm bdmektedir. nk burada dnci kstm,
birinci ksm olmadan da anlaabecek yapdadr. Ancak
sekizinci mekte dumm byle dedir. Bu rnekteki
\J\
LJJI L-^W=> eklindeki ikinci atnn anlam, birincisi
oknadan tam olarak netlememektedir. Bu sebeple burada da

mananm anlaabmesi iin sonra gelen cmlenin nceki cmle
e alkak olmas ve mstak oknamas sebebiyle darb- mesel
116
ANLATIMLI BELAGAT
eklinde icra edmeyen itnb yaplmtr.
itnb eidi tiraz (ara sz) yoluyla

'tiraz, bir sebepten dolay sz arasnda,
Bk dier
itnbdr.
}^plan
i'rabtan
mahaUi oknayan bir cmle getirilmesidir. Dokuzuncu mekte

verilen beyitte -f^ ^^'^j ekkndeki ifade bir 'itiraz cmlesidir ve
beytk iinde bu ekde bk; ara cmle zikredilerek itnb
pplmtr.
Onuncu mekte ise ' jl-J J^''
IjlJ
Jl* cmlesi tekrar JI
ekknde tekrar edmektedir. Burada tekrarlama
yoluyla yaplan itnb muhatabn zihninde manay pekitirmek

iindk. Bu ekilde tekrarlama yoluyla yaplan knb, kimi zaman
cmlenin
unsurlarnn
okluu
sebebi}de
zihkde
anlam
kargaasm ve balamdan kopmay engeUemek iin yapdr. On

bkinci mekte y A ' j
'A'A
^'j
Jl
ekkndeki ifadeden sonra cmlenin uzun olmasmdan dolay

muhataba hatrlatmak iin ikinci kez ^4^1 j fiik tekrar edmek
sureti)de itnb yaplmtr.
117
ANLATML BELAGAT
tnb trlerinden burada son olarak zikredeceimiz

itnb eidi ihtiras (saknmak ve komnmak) iki yaplan
itnbdr. htiras, lafzdan kastedilen manadan farkk bir manann
anlalabecei gibi, bir phe bulunduunda, bu pheyi
ortadan kaldran ve (kkci manamn anlalmasna engel olan,
manay netletren) bk ey ave etmek suretiyle yaplan tnaba
denir. On ikmci rnekte verilen beyitteki U J . ^ rJc- ifadesi,
beyitte kastedilen yamurun sel sulan ve frtma gibi zarar verici
olan yamurlarm kastedmedikk ifade etmek iin sylenmitin
2j:v ^
Vj^
y
L L jiiSO jkJ ^^j y
Vj^\ jjl J^,

f
" f i
J'j
.J4LflJ
' ^ , J l\
y
^"
AIP JU'IJ W al
jUv - 2
^ S.
.rC^%
y
" '
JilJ
118
j'jlJ j j s
:^LI?'^' - 3
' f i
ANLATML
3.b> >
';^\\
iJir ^lu; hb> \<:J
.ÎJCAJ;
j
.;b! ^
^jS- j-Zs^
1^y-\
^ 1
L)JXJ
j / ; li.
p-^ ^
3:!b^^ jji
^.îi
ijâ^lj
,^Vi v
'^1^1
BELAGAT
-3.1
-3.2
. '^1^1 l u
JrJi ^
j'y,
m_
ysj
t^Ji!
ji >j
j ^ i
3.3
-3.4
'/f3^
^'
.;-*1AJ!
-3.5
'o-^^V -3.6
.(J^yi Ji v l U.
iy^Vs
KURALLAR:
Zihindeki manalan ifade etmenin yolu vardr:
L Musvt (Eitlik): Fazlakk ve eksikkk olmakszm
lafzm (szn) manaya denk olmasdr.
2. Icz (Sz ksaltma): Ak seik olmakla birlikte, ok
119
ANLATIMLI BELAGAT
manay az lafzla gerekletimektir.

icaz, ya ksa ibarenin birok mana}-! iktiva etmesiyle olur
ki buna "cz- ksar" denikr; ya da hazfedeni aklayan bir
karineyle birkkte, gerek harf, gerek isim, gerek fl, gerek bir
cmle, gerek birden fazla cmle olsun, ibareden bk eyin
hazfedmesiyle (kaldrlmasyla) olur. Buna da "icz- hazf"
denir.
3. tnb (Sz uzatma): Manay (elde edecek) bir fayda
sebebiyle, daha fazla lafzla gerekletirmektir. Fazlakk bir
faydadan dolay dese, "hav" veya "tatvl" meydana gekr.
Hav, mteayyk (lafzda beki olan) fazlalktr. Tatvl ise
muteayyin (lafzdaki beki) oknayan fazlakktr,
tnb birok ekde olur. Onlardan kazlan unlardr:
3.1. Manann zne yerlemesi iki, kapakkktan sonra
aklamak.
3.2. GeneUe gik olan, zelden; zeke gi olan
genelden sonra sylemek.
3.3. Tezl (Ek}'apmak): Tekit iin, cmlenin arkasndan
onun manasn ieren baka bir cmle getirmek. Bu, manas ayn
ise, ya darb- mesel gibidir, ya da manay aklama hususunda,
sonraki cmle ncekine muhta olduu iin darb- mesel gibi
olmaz.
120
ANLATIMLI BELAGAT
3.4. 'tiraz: Bir sebeple, sz arasmda, i'rabtan mahalli

olmayan bir cmle getirilmesidir.
3.5. Manay zihne yerletirmek iin tekrar etmek Tekrr,
fasim uzunluundan olabilir.
3.6. htiras: Kastedilenin aksine (bir manay) akla
getirecek szde, akla gelecek olan giderecein zikredilmesidir.
ALITIRMALAR:
Aadaki
ibarelerde
hangi anlatm
metodu
takip
edilmitir? Aklaynz.
.tô;
i) : JU ?JLJI Jli
-3
Taha, 2C/12C.
iiri syleyen en-Nbia Zi)'ad b. Muaviye b. Dabb ez-Zubyn
(h..6G5) dir. Cahiliye dnemi airlerindendir. Kendisi Hicaz
blgesindendir. en-Nbia, bu becitte Arap krallarndan Ebu Kbus
knyeli Nu'man b. Munzr'i vmektedir. Bkz. Belagat Terimleri
Ansiklopedisi, s. 259.
121
ANLATIMLI BELAGAT
^
jJ jU - 4
'cJ\
69
'
f ' f
- ' . ' ' ' - ' '
. " ' - * f '
= -'''
.f
'-I
' f '
f-f
j^:,^bJ f>J VI ili
7C
iiri syleyen Ebu't-Tayyib el-Mutenebb (354/965) dr.

A'rf, 7/97-99.
122
r-
ANLATLMLI BELAGAT
BEYAN
123
ANLATIMLI BELAGAT
TEBH
RNEKLER
Sen
cesaret
ve
atlganlkta- aslan;
problemlerin
stesinden gelmede kL gibisin.
ir^
"i
O,
cesaret
ynnden
aslan
'
> -2
,
gibidir. O,
keskinlik
ynnden kd gibidir. O, temizlik ve berrakkkta su gibidir.

Sanki deniz bir aynadr.
.sl^ yZ\ j l 5 ' - 3
Sanki otlar, yeil bir hak gibidir.

Sanki sen limsin.
.'(Z)^ ts' - 5
Sen onlan grdnde salm birer inci sanrsm''".
7'
nsan, 76/19.
124
ANLATIMLI BELAGAT
.>_JUIJI ^ ^
-7
. P ' ^ j i ^ l ^ -lj
-8
O, bulut gibi geiyor.

Zeyd,
ce}4an gibi hzldr,
.^L.'!
> J L r :^' - 9
Sen, cmertlikte deniz gibisin.

ANLATIM:
Tebih, air veya nairin (nesir yazan) anlatlan ejierin
askn aklamak ve daha iyi anlakr hale getirmek iin kulland
edeb sanatlardan biridir. air L mekte vd kimsenin
cesaret ve problemlerin stesinden gelme zelliine sahip
olduunu grm, bu iki s^lliine vurguda bulunmak iin, onu
ok cesur olmakla tanman aslanla ve dmanla vumurken ok
kullanlan kkca benzetmek istemi ve benzerki
^ harfiyle
aklamtr.
Beyan tabirlerinden olan tebih yle tarif edilmitir.
"ki eyin bir vasfta mterek olduklarm gstermektir". Baka
bir tarifi de yledir: "Bir eyin, bir manada, baka bir eyle
ortak olduunu gstemektir". Kurallar blmnde Arapasm
yazdmz tarifin Trkesi yledir:
Tebih: Bir amatan dolay, bir edat yardmyla, bir eyin
veya birok eyin, bir veya daha fazla zellikte baka bir eyle
ortak olduunu aklamaktr.
125
ANLATIMLI BELAGAT
Tebihin
dn
unsum
(e)
vardr:
Muebbeh
(benzeyen), muebbeh bih (kendisine benzerken), vechu'-ebeh

(benzetme yn) ve tebih edat.
Muebbeh (benzeyen) ve muebbeh bke (kendisme
benzetilen) tebihin iki taraf denikr.
Tebih edat, benzeme
manasn ifade
eden
lfz
(szck) dr. Bunlar, J, J ' i ' , J^^, A _ i , J ' ^ , V ^ , \ _ v e

JJL; ^ VS. dk. J l ^ hari, muebbeh bihler bu edatlardan sonra
'
i'
gekr. 1. 2. 8. ve 9. meklerde olduu gibi JLS' den sonra

muebbeh gekr. Bmu, 3. ve 4. meklerde grmekteyiz.
j ^ ,
haberi cmid olursa tebih; mtak olursa ek
(phe) ifade eder. 5. mekte, haberi yani jJl^ kelimesi mtak

olduu im J ' ^ ek ifade etmektedk.
Bazen
tebih
olduunu
bkdiren
ve edata
ihti}^
brakmayan bk fl getirikr. Tebih bdken fiiker yakin veya

Bunlarn anlamlan:
.^'^
(benzedi),
i' (gibi), J ' ^ (sanki, gibi),

(benzedi),
^j','
(benziyor).
126
(gibi),
4r' (gibi),
(gibidir, benziyor) ve
::^.
ANLATIMLI BELAGAT
ruchn fiillendir. 6. rneimiz olan ayette geen v^j ruchan

fiildir.
E dar gizli olabilir. 7. rnek ^'^xU!
olarak
yS
yommlanr.
Vecku'-ebek, iki tarafn ortak zel nitekidir. Onun
muebbeh bkte muebbehtekinden daha gl ve daha ak
olmas gerekk. 8. mekte olduu gibi. Vechu'-ebeh olan
hzkkk, ceylanda, Zeyd'dekinden daha gldr.
Btn unsurlan zikredilmise, byie tebihe
(unsurlan tam) denilir. 9. cmle yani ^llJl J
j"^'! ^"C
y ^ " ^
<^"'
cmlesi buna rnektir. cJ( muebbeh, j^. muebbeh bih, S

edat, ^ l o U vechu'-ebehtk". 1, 2 ve 8 nolu rnekler de ayn
dummdadr.
127
ANLATIMLI BELAGAT
:Ji-. C4J'L.JI Jlo. ^
,1i'.
> ! i f
J j J ^ j j JlJi ^
J '
y-
j l T lil U J l j o^\s>r
'
'
L-T''
:A^ltJJ SiSij
i i ' - '
\J
'l
-y
l-*
'
j l T lil iJiiJl "jls"' l i J j
fi
.i^-^ js^
128
j x i / o . , oij
o / i
A^H^.
, - .
"
ANLATIMLI BELAGAT
KLTIALLAR:
Tebh: Bir amatan dolay, bir edat yardmyla, bir eyin
veya birok eyk, bir veya daha fazla zeUikte baka bk eyle
ortak olduunu aklamaktr.
Tebihin
drt
unsum
(e)
vardr:
Muebbeh
(benzeyen), muebbeh bih (kendisine benzetilen), vechu'-ebeh

(benzetme yn) ve tebih edat.
Muebbeh (benzeyen) ve muebbeh be (kendisine
benzeten) tebihin iki taraf denilir.
Tebih edat,
JLL
jlS', Ji,
J ' l ^ , ^j'lli, f^jCa-: ve
gibi, benzeme manasm ifade eden lfz (szck) dr. J'^S'
hari, muebbeh bihler bu edatlardan sonra gekr. J t ^ den sonra

muebbeh gekr.
j'^,
haberi cmid olursa tebih; mtak olursa ek
(phe) ifade eder.

Bazen
tebih
oldumu
bdken
ve edata
brakmayan bk fl getirilir. Edat muzmar (gizk) olabilir..
129
tiya
Vechu'-ebeh, ild tarafn ortak zel nitekidk. Onun

muebbeh bihte muebbehtekkden daha gl ve daha ak
oknas gerekir.
Btn unsurlan zikredilmise, byle tebihe J^jV* ^b'
(unsurlan tam) denilir.
130
TEBHN ETLER
RNEKLER
o, cmertlikte deniz gibidir.
O, cmertHkte bir denizdir.
Sanki onun sesinin gzellii ve onun gzelce eda ediHi,

uyuklapnlann mafsaUannda yryen rehavettir.
Zeyd, cesarette aslan gibidir.

Zeyd bir aslandr.
JJJ-5
O, panter gibi srad.
s-6
-7
.Lj
Gm (gibi parlak) suyu grdm.
131
Gn ortasndaki dolunay, mavi bk ipek kuman

stne konulmu dirhem (gm para) gibidir.
^ Jj
Kim (onursuz) hakir birisi olursa, artk ona ziet basit

gekr (Ona aldn edip nem vermez). Bu, lye yarann ac
vermemeske benzer.
jir ; j
-10
Sabah, aydnk, halfenin yznn glmsedii zamanki

halini andmrcasma grnd.
ANLATIM:
Tebh, kendiskk meydana getiren drt unsumn dumm
ve gayelerine gre ksmlara aynkr. imdi, baz tebh eitlerine
temas etmek istiyomz:
1-Tebh-i Mursel
(j^'A^
Kr^'^-
Edat zikreden
tebihtir. 1. mekte tebih edat olan ^ zikredilmitir.

2-Tebih-i
Muekked
(^>i
^ ! ) :
Edatn
zikrediknedii tebihtir. 2. mekte tebh eda zikredilmemitir.

3-Tebh-i Mcmel (j-oi^JJi i ? : ^ ' ) :
Vechu'-ebeh
zikredilmeyen tebihtir. 3. mekte ak rahata anlalaca

132
ANLATIMLI BELAGAT
dncesiyle vechu'-ebeh olan ^'^rjV (zevk alma) ve i - ^ '

(holanma) zikretmemitir.
4-Tebh-i Mufassal
{jUd^
zikredilen tebihtir. 4. mekte
^ i ) : Vechu'-ebeh
(cesaret) vechu'-
piiîJl
ebehtir.
5-Tebh-i belg (A^* S r ^ ' ) :
Edat ve vechu'-ebeh
hazfedilen tebhtk. 5. mekte geen
X'j cmlesmde, edat
ve vechu'-ebeh olan -'-sJiJl hazfedilmitk.

Nevi (tr) bildiren muzaf dummundaki masdar, tebh-i
belg olur. 6. rnekteki
cmlede nevi bildiren muzaf
dummundaki masdardr.
"Muebbeh bih" m "muebbeh" e izafetiyle de tebh-i
belg meydana gekr. 7. rnekteki "muebbeh bih" olan
(gm) "muebbeh" olan
t'uJ' (su) ya. muzaf olmutur.
6-Tebh-i Tems (j-:^^ S ^ ^ : Vechu'-ebeh, birden

fazla nitekkten aknm bk tablo olan tebh. 8. rnekte vechu'ebeh, serilmi mavi renkk bk ipek kuman ortasnda, yuvarlak,
k saan, parlak bk eyden meydana gelen tablodur.
133
ANLATIMLI BELAGAT
Vechu'-ebeh, birden fazla nitelikten alnm bir tablo

deH de, tek ise, buna tebh-i ayr-i temsil {jJ3\'J-
Lli')
denir. c-Uai j U L ^ ' jÛ cmlesi bunun meidir.
7-Tebh-i Zmn
j^^^^
^ÂÔ-
Unsurlan ak
oknayan tebihtir. Bu, "Muebbeh" ve "Muebbeh
bih",
tebihin bilinen ekillerinden birinde ortaya konulmayp terkipte

telmih edilen ve "muebbeh"e isnat edilen hkmn mmkn
olduunu aklamak iin getirilen tebihtir. 9. rnekte ai/-',
aka belirtmeden tebihe iaret etmektedir. Hakirlie ahanm
ona katlanmas ve ondan dolay ac duymamas kolaydr. Bu
iddia geersiz deildir. nk l yaralandmda ac duymaz
(burada Trkede kullanlan "lm eek kurttan korkmaz"
ifadesine
benzerlik vardr). Tebih
u ekilde
yaplabilir:
Hakirlie aksan, ondan dolay ac duymaz. nk o, acy

hissetmeme konusunda l gibidir.
8- Tebh-i Maklb {L^ Jj^\
LJL\
): Bu, "Muebbeh"i
"Muebbeh bih" yapmaktr. Bylece asd (birinci derecede okn)
7'
Beyit, el-Mutenebb'ye aittir. El-Mutenebb (3C0-354/915-965), byk

Arap airlerindendir. Medih ve hikmet iirlerij'ie mehurdur.
134
ANLATIMLI
fer'
BELAGAT
(ikinci derecede olan); fer' asd olur. Abartmak ve
"muebbeh" in "muebbeh bih" ten daha gl ve salam

olduu zannn vetrnek iin, "fazla olan" "eksik olan" a
benzetikr. O zaman avantaj, "muebbeh" e ded, "muebbeh
bih" e geer. 10. mekte air, halfenin yzn parlaklkta, sanki
sabahn aydmkndan daha mehur ve daha mkemmel hale
getirmitir.
,0
t i
1 i,
fyf
' . i
.y
i.,
,4j AiJjl Uil

s-yiÂ
ijya
AJ A-J! A ^ J j l S ' U : j;ilJl
135
AJu.'-6
ANLATIMLI BELAGAT
"
Jl ^L^lj J
Jjl^l
y^Jl,
.A-JuJl J l Oii^ JjUJl i A J A J U J
i U / jl/^^l
jv-'lj j y
AJUJ-'!
KURALLAR:
Tebihin eitleri unlardr:
1-Tebh-i Mureel (J-'r^'
-St^l): Eda zikredilen
tebihtir.
2-Tebh-i Muekked (rjiii ^Jiii): Edatn hazfedildii
(kaldnid) tebihtir.
3-Tebh-i Mcmel (jJiJjl
A,Jiu)l):
Vechu'-ebeh
zikredilmeyen tebihtir.
4-Tebh-i Mufassal (jUiil
4:^1): Vechu'-ebeh
zikredilen tebihtir.
5-Tebh-i beli (^^1 4r^l):
Edat ve vechu'-ebeh
hazfedilen tebhtir.
Nevi (tr) bildiren muzaf dummundaki masdar, tebh-i
belg olur.
136
ANLATIMLI BELAGAT
"Muebbeh bih" in "muebbeh" e izafetiyle de tebh-i

bei^ meydana gelir.
6-Tebh-i Temsil (jA^^
'A^'-
Vechu'-ebeh, birden
fazla nitelikten aknm bk tablo olan tebh.

Vechu'-ebeh, bkden fazla nitelikten aknm bk tablo
deil de, tek ise, buna tebh-i ayr-i temsl (J-ilBl'Ip i^-^*)
denikr.
7-Tebh-i Zmn
CAA^
^^^rÔ-
Unsurlan ak
oknayan tebihtir. Bu, "Muebbeh" ve "Muebbeh
bih",
tebihin bilinen ekillerinden birinde ortaya konuknayp terkipte

telmih edilen ve "muebbeh"e isnat edilen hkmn mmkn
olduunu aklamak iki getkilen tebihtir.
8-Tebh-i Maklb (L^L'i Lj^'i ): Bu, "Muebbeh"!
"Muebbeh bh" yapmaktr. Bylece asl fer'; fer' as olur.
Abartmak ve "muebbeh" in "muebbeh bih" ten daha gl ve
salam olduu zannn vermek iin, "fazla olan" "eksik olan" a
benzetilir. O
zaman avantaj (stnlk), "muebbeh" e deil,
"muebbeh bih" e geen
137
ANLATIMLI BELAGAT
TEBHN GAYELER
RNEKLER
Sen gne gibisin; dier krallar birer yldzdr. (nk)

gne doduunda kibk ydz grnmez.
^
c '
* I
I,'
,"
y- u-X: \ i ' . .
Sen
tevazuundan
l
-J
y y
yy
liill
"î-^
^ >
'
yaklatn
"
jJj
"J
ve
eref
bakmmdan
ykseldin. Senin nm, alalmak ve ykselmektir. Gne de

yledir. O, ykselmekle uzaklar, ama klaryla yaklar.
?:
l>
,.r =
iy
yy
'
>
(O), zenci gibi siyahtr, hem evck, hem )^banidir.

Zindedir, zayf deildir. Sanki gecenk aynimaz bir paras,
mrekkepten bir nokta veya kara sevdadr.
138
ANLATIMLI BELAGAT
(O) siyah, parlak aknk,
marur ceylanm gz
gibi
(siyah) dir.
'
t;
>^ > ' = f >.= 1> x =
Konuurken iaret ettiinde (el kol hareketi yaptmda),

sanki ya kahkaha atan bir maymundur ya da (karsmdakini)
tokatlayan bir yak kadmdr.
ANLATIM:
Tebihin, birok gayesi vardr. En nemHleri unlardr
1-Muebbehin halini bekrtmek Bu, tebihten nce,
muebbehin niteki bilinmediinde olur. Tebih onun niteklni
bildirir. Birinci mekte en-Nabia^"^ adk air en-Nu'man'/'
vmektedir. Amac, en-Nu'man'm byk, onunla mukayese
edildiklerinde, dier krallann kk olduunu bekrtmektir.
2-Muebbehin mmkn olduunu belirtmek Bu da,
ona, anlalmas ve tasavvum ancak misalle mmkn olan tuhaf
^"^
'5
en-Nbia ez-Zubyn (h.. yaklak 6C4): Cahiliye dnemi byk

Hrisyan airlerindendir.
en-Nu'mn b. el-Munzir (h..58C-602): Lahm krallannn sonuncusudur.
en-Nba ez-Zubyn onu unyie vmcr.
139
ANLATIMLI BELAGAT
bir ey isnat edildiinde olur. ikinci mekte el-Buhtur^'' vd

kii iin iki zt nitelik getirmi, yzni ona hem yakmkk hem
uzakkk isnat etmitir. Normalde bu, imkanszdr. Sylediinin
mmkn olduunu aklamak iin bu misali vermitir.
3-Muebbehin
sahip
olduu
zeUiin
derecesini
bekrtmek. Bu, muebbehin, tebihten nceki niteki, ksa ve

tafsilatsz olarak bikndiinde olur. Tebihle, bu nitekin derecesi
aiKamr.
'
'
.IWVJJ->. j l
'
''\ '-'' ^ ''T
"v^-^ y tj^j y
' " o ^ '
\r^-
^y
'^'^
îji cmlesmde tebih vardr. Yaza/^, sznn bamda

pireyi siyah olarak tantmt. ...
LS' eklinde balayan
cmlede bu siyahkm derecesini aklamak istemitir.

4-Muebbehi
gzel
gstermek
Ama,
muebbehi
beendirmektir. Drdnc mekte air, szn ettii kadm

gzel gstermek iin, onun siyahkm, ceylanm gznn
siyahkma benzetmitir.
5-Muebbehi irkin ve kt gstermek Bu, onun
sevilmemesi ve ondan holanlmamas iin yapkr. Beinci
7fc
'^
el-Buhmr (2C6-284/821-897): Abbasler dnemi byk airlenndendir.

Tabiat tasviriyie mehurdur. iirlerini toplayan divan baslmtr.
Bu ifadelerin yazan, bn uheyd'dir. Hicr 426 tarihinde, Kurtuba'da
vefat etmitir. Gzel iirleri ve kitaplar vardr.
140
ANLATIMLI BELAGAT
mekte el-Mutenebb'nk, Kfr'u''^ yererken syledii beyitteki
amac, muebbehi kt gstermektir. nk
maymunun
kahkaha, yak kadnn tokat atmas holanlmayan bk eydir.
yf/j*^
A"
j ^ ' r^L;>-
'
:?P^
...
c.
'-i
jJ 4;,.-.:Jl a-Ua-i (.A;jJ:lJI J_ Aa./;,l
^ L j ^ i U >
a;JI A L ; J ^
diJij
:a!JI
OC-2
Kfur el-hd (357/ 967): hidler dnemi idarecilerindendir.

Mutenebb, nceleri onu vm, daha sonra hicvecmitir.
141
el-
ANLATIMLI BELAGAT
KURALLAR:
Tebihin, birok gayesi vardr. En nemkleri unlardr:
1-Muebbehin halini bekrtmek. Bu, tebihten nce,
muebbehk niteki biknmediinde olur. Tebh onun nitekini
bdirir.
2-Muebbehin mmkn olduunu bekrtmek: Bu da,
ona, anlalmas ve tasavvum ancak misaUe mmkn olan tuhaf
bir ey isnat eddiinde olur.
3-Muebbehin
sahip
olduu
zeUik
derecesini
bekrtmek Bu, muebbehin, tebihten ncek niteki, ksa ve

tafsatsz olarak bilindiinde olur. Tebihle, bu nitekin
derecesini aklar.
4-Mebbehi
gzel
gstermek.
Bu,
muebbehi
beendkmek iindir.
5-Muebbehi kkn ve kt gstermek Bu, onun
sevilmemesi ve ondan holanlmamas iindir.
142
ANLATIMLI BELAGAT
ALITIRMALAR:
Aada yazd beyiderdeki muebbehi, muebbeh bihi ve
tebihin trn belirtiniz:
' ^ j jJj j
c-Jl -1
j l i S yi di:.. c J j lil - 2
^ l y ^lyli L3y i^- îTj
JUS!( ^
^ fe
143
1 ^
ANLATIMLI BELAGAT
HAKKAT VE MECAZ
RNEKLER
I
I
>
O'
Deniz kysnda yrdm.
Dalg denizden inciler karyor.
Dolunay, bulutlann arasmdayken kt.

II
Muhtalara (sadaka) veren denizi (cmert insan)

grdm.
Hatip inci gibi deerk szler s)iyor.
Dolunay, kz arkadalaryla birkkte evden kt.
144
ANLATLMLI BELAGAT
ANLATIM:
Kelime, dde konulduu asl (szlkteki) manasnda
kuUankrsa hakikat olur.
Asd manasnn dnda baka bir manada kullandr ve
konumada kastedden manay delalet eden bk- ey bdunursa,
bu da mecaz diye adlandnkr.
Mecazn szlk anlam "gemek, amak"tr.
Terim olarak mecaz, hakk manay kastetmeye engel
olan bir karineyle bkkkte, bk alkadan dolay konulduu
manann (szlk manasnn) dnda kukandan her lafzdr.
rneklerde
bkinci
kicelediimizde, kukandan
gmpta
kelimelerin
yer
alan
gerek
cmleleri
manalarnda
olduunu grmekteyiz. Srasi)da "Deniz kysnda yrdm

Dalg
denizden
kcder
danyor.
Dolunay,
bulutlarn
arasnda)4ten kt".
kkci gmptakderde ise srasyla: "Muhtalara sadaka
veren denizi (cmert insan) grdm Hatip inci gibi deerk
szler s)4yor. "Dolunay", kz arkadalaryla bkrkkte evden
kt." Bu gmptaki cmlelerde geen js^-deniz, j j . ; - incder,
j->Jl-dolunay kekmelerine baktmz
145
zaman,
birinci gmpta
ANLATLMLI
BELAGAT
szlk anlamlarnda kuUamkrken, ikmci gmpta bu anlamlannm

dma kldm grmekteyiz, ite bu tip kullanma mecaz
kullanm divomz.
Lafzm (szcn) mecaz olduunu gstermesi iin,
mutlaka bir alka ve karne olmakdr.
Alka: Lafzm as manasyla, kullanld geici mana
arasmda var kabul eden/dnlen irtibat (ba)tr. yleyse
alka, benzerlik ve ondan bakas olabir.
Karne: Zikni, lafzm, hakk manasmda kullanlmad
konusunda uyaran ve ondan kastedilen manay aklayan eydir.
Karne, lafz ve hli olmak zere iki trldr. Lafz,
konumada zikreden; hl, szn siykmdan ve akla anlalan
karinedir.
.jjjj
146
J>IP
-b y
JU
ANLATIMLI BELAGAT
^>i
jf.
KURALLAR:
Mecazn szlk anlam "gemek, amak"tr.
Tenm olarak mecaz, hakk manay kastetmeye engel
olan bk" karneyle birkkte, bir alkadan dolay konulduu
manann (szlk manasnn) dnda kuUamlan her lafzdr.
Lafzn (szcn) mecaz olduunu gstermesi iin,
mutlaka bir alka ve karne olmakdr.
Alka: Lafzn asl manasyla, kuamld geici mana
arasnda var kabul edilen/dnlen irtibat (ba)tr. yleyse
alka, benzerkk ve ondan bakas olabir.
Karne: Zihni, lafzm, hakk manasmda kuUanknad
konusunda uyaran ve ondan kastedilen manay aklayan eydir.
Kaine, lafz ve hk olmak zere iki trldr. Lafz,
konumada zikredken; hk, szn siyakmdan ve akla anlalan
karinedir.
147
ANLATIMLI BELAGAT
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde geen mecaz kullanmlan, alka
ve karineleri de gstererek akla)inz.
148
ANLATIMLI BELAGAT
STARE
RNEKLER
Konuan bir deniz
.^-Ja^
grdiTL
\ j y
P'j^V'
-y
oj^'J
-1
^ Jl
Onlar eyvandan grnen aya. uzaktan selam veriyorlar.
Mutluluun gzleri seni fark ettiinde (rahat) uyu! O

zaman btn korkular gvenkk olur.
.^^CJ
l^V' ^1.^^ -3
Tam tehizatk aslan grdm.

Tembel vakti ldrr.
"
s=
jJl j'yu-SO
Beyit, el-Buhtur'ye aittir (284/897). nl bir airdir. Menbic'de vefat

etmitir. Eb Temmm'm Hamse's gibi bir Hamse kitab vardr.
Beyit, (596/1200) el-Kd el-Fdl'a aittir.
149
ANLATIMLI BELAGAT
y}
-4
y^ '^^-^ -y
At zerinde engin bir deniz grdm.

y^-
y/
y^
^y
At zerinde ba yapan bir deniz grdm.
At zerinde bir deniz grdm.

Diken dikerek zm deremezsin.
ANLATIM:
1- stiare, luav mecazdandr. Edat, vechuebehi ile
birlikte iki esinden (muebbeh ve muebbeh bih) birisi
hazfedilmi bir tebih olup, alkas mabehettir (benzerkktir).
Dier bir ifadeyle beli tebihin iki unsumndan (muebbeh ve
muebbeh bih) birinin hazfediknesi ile istiare yaplm olur.
stiarede mebbehe
mster leh, muebbeh
bihe
mster minh demkr. Vechuebeh ise cami' diye adlandnkr.

meklerde
cmlesindeki
birinci
gmptaki
--r-^-
"deniz" kelimesi, \l ^y-^ ^^^'^ ( ^ ' j
150
j
J
ANLATIMLI BELAGAT
"ilmi geni, dili
fasih bir adam" anlamna gelmektedir. Burada
i j ^ . , gerek anlam dnda baka bir anlamda kuUarulmtr.

Gerek anlam Ue }'eni anlam arasndaki gi, hatibin geni ilmi
ve bilgisi Ue denizin genilik ve enginki arasndaki benzerliktir.
' J : kekmesinin,
ise lafzdir.
">-^ j anlamna kullanddn gsteren karne
Yani cmle iensinde
geen bk
kelimeden
anlaUmaktadr. v-2i4 kelimesi, deniz konuamayacandan, bu

kekme Ue konuabUen bir insanm kastedUdiini gstermektedir.
Bu mekte mster leh t>*^j, mster minh ise ' k e k m e s d i r .
2-
stiare, iki
tarafna (muebbeh ve muebbeh bihe)
gre tasrhiyye ve mekniyye, istiare )^pUan lafz ynyle askyye

ve tebeiyye, mlimine (Ugik bir lafzma)
gre mraaha,
mcerrede ve mutlaka olarak ksmlara a^Tikr.

kinci gmbun birinci meinde:
jijiV' 2^ P
Jl
i^.
o j ^ "Onlar
eyvandan grnen aya uzaktan selam veriyorlar" beytinde yer

alan yi
kekmesinde, gerek anlam dnda kuUand iin
151
ANLATIMLI BELAGAT
istiare vardr. stiarenin almd tebih,
^ j - ^ Jl
eklindedir. Buna gre tebih edat, vechuebeh ve muebbeh

(r j-^:) mahzufmr. Muebbeh bih {y^) ile istiare yapdmtr.
Yani muebbeh bih mezkurdur. Dolaysyla bu tasrhi istiaredir.
kinci gmbun ikinci rneinde:
"Mutluluun gzleri seni fark ettiinde (rahat) uyu! O zaman

btn korkular gvenlik olur" beytinde yer alan U-Jl kelimesi
insana benzetilmitir. Daha sonra da muebbeh bih olan j'..iV'
kekmesinin, tebih edat ve vechuebehi hazfedmitir. Ama
bu kelime e, insanm kasteddiinin anlamas iin bir karne
olarak, insana ait olan
' ^ - ' j ^ e yapan istiareye iaret
edmitir. te muebbeh b hazfederek, alkak bir kelime e

hazfedilen bu muebbeh be iaret eden bu tr istire}'e,
mekn istiare ad verilmektedir.
nc gmbun birinci meinde:
r^V^*
- ^ V ' ^ . ' ' j cmlesindeki -iV' kelimesi,

152
ANLATIMLI BELAGAT
cmid bir isimdir. stiare lafz cmid olursa bu tre, asl istiare
ad verilir. Tabi ki bu istiare, ayn zamanda tasrhi istiaredir.
nc gmbun ikinci meinde:
cJjJi J^'w-Sli jLL cmlesindeki j ^ . fiilinde tasrhi
istiare vardr. Vakti boa geirmek, ldrmeye benzetilmitir.
Burada karne c-ijJ^ kekmesidk. stiare lafz fl veya fiden
tretmi (mtak) bk kekme olursa bu tre de, t e b e l istiare ad
verilir.
Btn tebe' istiarelerin karineskide
mekni istiare
bulunur. Ancak karinedeki istiare uygulanmaz. Dier bk ifade

e tebe' istiare
sylenmise, karineskdeki
mekni istiare
belirtilmez. rnek olarak burada j^: kelimesi iin tebe' istiare,

karinesi ise
kekmesine
jJi kekmesidk denebir. Oysaki istiareyi cJjJl

uygulamak
da
mmkndr.
stiarenin
c J jJl
kekmeskide olduu kabul edirse }4e izah edebir: Vakit, bir

insan veya hayvana benzetmi, muebbeh bih hazfedilmi, ve
muebbeh ble alkak
kekmesi e muebbeh be iaret
edmitk. Bu iaret, muebbeh bi ldrmenk mmkn

153
ANLATIMLI BELAGAT
olmasdr. Bu da mekn istiare demektir.

Drdnc gmbun birinci rneinde:
y/
Js-
llll^
c-jj cmlesinde istiare lafz,
muebbeh bih olan iy^ dr. 'Jlli=^ kekmesi muebbeh bih olan
nm mlimidir. Bu mekte olduu gibi muebbeh bihin
mlimi zikredilen istiare, muraah istiare olur.
Drdnc gmbun ikinci memde:
Ji>j y/
Js-
(y.
OJJ
muebbeh bih oknasma ramen,
cmlesinde istiare lafz

^J^, kelimesi mahzuf
muebbehin mlimidir. Bu mekte olduu gibi muebbehin

mlimi zikredilen istiareye, mcerred istiare denilir.
Drdnc gmbm nc meinde:
Bu gmbm birinci ve ikinci rneklerindeki aklamalarla
birlikte dnldnde, y}
mlim
bulunmamaktadr.
Js- \/-. c^j cmlesmde hi

Muebbeh
ve
aym
zamanda
muebbeh bihin mlimleri zikredikneyen istiare, mutlak istiare

olur.
154
ANLATIMLI BELAGAT
Beinci gruptaki rnee dikkat edikrse:

imdiye
kadar grlen
kekmede oknutur. Ama
meklerde
istiare tek bir
V JJ'] "Diken
dikerek zm deremezsk" cmlesinde, "ktlk yapt halde

iyilik bekle)'ene" s)4enken bu szdeki istiarenin tek bk
kekmeden ibaret olmadn, bir sz diziminden (terkipten)
olutuu grlmektedir. te ask anlamna engel bk kanne ke
bkkkte ve benzerlik alkas nedeni}le, anlam d kukarulan
terkipteki istiareye, temsk istiare denir.
.^s\ ji!l
:Jl ^yl\
j'^Lj,
i ^
155
:J,1
iUi
JLIPIJJ
ANLATIMLI BELAGAT
. 4j
A..'~\\
y>
ai
.4iJ.I |^'">l.
.<u
Aid j
j J ^
4 ^ 1 '^y^ \ ^
L.
/X
j/.-i SjUz^v
j _ ^ j ! V
:J_ÎJ
tjiLdil LJb j I j
156
(1
:5^
:J-UIJI
A;
vill_.
i*>\jJlj
Sj'oc-.":fi
;^^v
iil
UJJC^
-5
^15'j
py:^ jj-s
ANLATIMLI BELAGAT
KURALLAR:
1- stiare, luav mecazdandr. O, vechuebehi, edat ve
iki esinden (muebbeh ve muebbeh bih) birisi hazfedilmi
bir tebhtir. Alkas, srekk olarak benzerliktir. stiarede
mebbehe mster leh, muebbeh bihe mster minh denilir.
Vechuebeh ise cami' diye adlandnkr.
2- istiare, iki tarafma gre tasrhiyye ve mekniyye, istiare
}aplan lafz ynyle askyye ve tebeiyye, mlimine (ilgik bir
lafzma) gre mraaha, mcerrede ve mutlaka olarak ksmlara
aynkr.
Tasrihi istiare: Muebbeh bihin lafzjda, (muebbehin)
bekrgin hale getirildii istiaredir.
Mekn istiare: Muebbeh bihm hazfedikp, onunla alkak
herhangi bir eyle iarette bulunulan istiaredir.
3- Asl istiare: srire yapdan lafz, cmid isim ise, asl
istre olur.
Tebe' istiare: stiare yaplan lafz, mtak isim veya fiil
ise tebe' isrire olur.
Her tebe' isdre karinesi bakunmdan mekn istiare
oknaya msaittir. Ancak istiare, her ikisine birlikte deil, ancak
157
ANLATIMLI BELAGAT
birine u)g;ulanabilir.
4- Mraah istiare: Muebbeh bihin mlimi (ilgili bir
lafz) zikredilen istiaredir.
Mcerred istiare: Muebbehk mlimi (kgi bir lafz)
zikreden istiaredir.
Mutlak istiare: Muebbeh ve muebbeh bn mlimleri
zoredmeyen istiaredir.
5- Tems istiare: Ask anlamm kastetmeye engel olan
bir
karne
birkkte
benzerkk
alkas
nedeniyle,
ask
anlamlarnn dnda kuUanan terkip (birden ok kekme

kmesi) dir.
Temsil
istiare "de
bulunan
btn
muebbeh
ve
muebbeh blerin, bkden ok (tebih)ten aknm bir tablo

olmas arttr. Aralarndaki alka devamk olarak benzerkktir ve
karne hkyyedk (yani dummu de getiren karinedir).
158
ANLATIMLI BELAGAT
ALITIRMALAR:
Aadaki
cmlelerde
bulunan
isrire
ve
trlerini
bekrtiniz.
^1 V
j^jj^-l
84
83
Bejit, es-Seriy er-Raffa' (?-366/?-976) ya aittir. Musullu bir ai- ve

ediptir. Se)'fuddev!e'yi vm ve vefatna kadar yannda kalm daia
sonra Badat'a gitmi ve orada vefat etmitir. Divan baslmtr.
Beyit, Ebu'i-Athye'ye (130-211/747-826) aittir. Kufe yaknlarnda
domu ve burada yaam Badat'ta vefat etmitir. Abbas halifesi elMehd tarafndan brakt iire tekrar dnmesi iin hapsedilip lm
tehdidi ile 'Kar karya kalnca tekrar iir s)'lemeye dnmtr.
Beyt, el-Buhtur')'e aittir.
es-Seryer-Raff'ya aittir.
159
ANLATIMLI BELAGAT
t.
87
->
>
' ;>
iir, Hind bint Yezd el-Ensri>ye (?-?/?-? ye aittir. Hz. Ali

taraftarlarndan slm dnemin bir hanm aindr.
Sr, Safiy)'uddn el-Hll adyla mehur olmu Abdulazz b. Sur\4n b. Ali
b. Ebi'l-Ksl et-T (675-750/1276-1349)"ye aittir. Kufe ile Badat
arasndaki el-Hille'de doup bym, Badat'ta vefat etmitir.
Mslim b. Haccc el-Kue\'ri en-Neysbr, Sahhu Mslim, Du
h-i'-Turs'l-Arab, Beyrat,'2. bask, 1972, IV/2295.
160
ANLATIMLI BELAGAT
MRSEL MECAZ
RNEKLER
*
>
i.
Alinin bana (uzatt) el (nimet) byktr (oktur).
Gk bitki (yamur) yadrd.
Dmamn dummunu renmeleri iin gzler (casuslar)

gnderildi.
Onlar parmaklarn (parmaklannm ulann) kulaklanna

tkarlar.
89
Yetimlere
>'
(bulu ana gelen yetimlere)
veriniz.
Bakara suresi, 2/19.

Nisa suresi, 4/2.
161
maUann
90'
^
J\
r^'
-6
Ryamda kendimi arap (yani arapkk zm) skarken

gnjm.
v j . S J ^ I 'J'} - 7
MecHs (mecHsteker) buna karar verdi.
Kavme (onlann yurduna) konuk oldum. Onlar da bana

ikramda bulundular.
.
91
'
jL-j^
'
VI J
,
J
L^j - 9
Her pe}âmberi yalnzca kavminin diHyle (konumu

dille) gnderdik.
ANLATIM:
Mrsel mecaz: Alkas tebihten baka bir ey olan ve
asl manas dmda kullanlan kekmedir. Bunda hakk manamn
kastedmesine mani olan lafz veyi hal bir karne bulunur.
Mrsel mecaza, "mecaz- mfred" de denikr. Mrsel mecaz
meydana getiren alkalann (hakk manadan mecaz manaya
geme}'e sebep olan ikki) says okmr. Kekmenin hakk
manas arasndaki alkalann en nemlileri unlardr: Sebebiyyet
'O
'1
Yusuf suresi, 12/36.

brahim, 14/4.
162
ANLATIMLI BELAGAT
(alIUl), msebbebiyyet (Cl-il), cuz'iyyet (C'j-^*)' kUiyyet

(SOI), gemii gz nnde bulundumu ( j l ^ U j'-r^l), gelecei
gz nnde bulunduma ( J ^ : l-' j^r^'), mahaUiyet ( v ^ ' ) ,
hlliyyet
1-
Sebebiyyet
alkas: Sebebi
syleyip
(neticeyi) kastetmek: Birinci mekte byledir;
msebbebi
Ji^
.s^^Jlas^
L^-Up "Alinin bana (uzatt) el (nimet) byktr" yani Ali'nk

eknin sebep olduu nimetler byktr.
2- Msebbebiyyet ( netice) alkas: Neticeyi syleyip
sebebi kastetmek. kinci mekte byledir: L'U
.'u^\
"Gk, bitkileri yadu-d", yani gk bitkilerin yeermesine sebep

olan yamum yadrd.
3- Cuz'iyyet alkas (cz') paray syle}ip, (kU)
btn kastetmek): nc mekte olduu gibi:
Jc-i--j\
jjjJi J^y-'^ .Js- .'J^, "Dmamn dummunu renmeleri iin
163
gzler gnderildi, j'ani casuslar gnderildi".

4-
KUiyet alkas (kU) syleyip (cz') kastetmek
Drdnc mekte olduu gibi:
yf^'-'
f>-e-j''-^''
JJ-'J^:
"Onlar, (}ildnmlardan gelecek lm korkusuyla) parmakann

kulaklanna tkarlar" (Yani parmak ulann) tkarlar.
5- Kevniyj'et alkas (Bir eyi esk haknin adyla anmak):
Bemci
mekte
olduu
"Yetimlere maarm veriniz"
gibi:
j-'^J
yiiii. bulu ana ermi yetimlere.
6- Evvekyyet alkas (Bir eyi sonradan alaca halin

adyla anmak): Altnc mekte olduu gibi;
I ' j i ^ ^
-J\
Ryamda kendimi arap (pni arapkk zm) skarken grdm.

7-MahaUiyet
alkas: MahaUi s)4eyip
halk
(orada
bulunan eyi) kastetmek Yedinci meke olduu gibi;

dUi
'Jj
"Mecks, onu kararlatrd". Yani meckstek msarUar
buna karar verdi.

8- HUiyyet alkas: (Bk yerde bulunan ey^ syleyip
mahaUi kastetmek Kur'an- Kerim'in u yetkde olduu gibi:
164
ANLATIMLI BELAGAT
. J y ^ ' l i
"Kavme (onlam )'urduna) konuk
^jiJL
oldum. Onlarda bana ikramda bulundular" yani kavme (onlann

yurduna) konuk oldum.
9- Akyyet alkas: Bir eyi ism-i aletiyle sylemek.
y
jL-.^
J L i - ^ ' j '
Uj
"Her peygamberi
yakuzca kavminm diliyle gnderdik". Buradaki J L J e iJ

kastedmektedir. j ' J konuma leti olan kekmedir. ^
konuma orânm dmda, d anlamma gelen kekmedir.
.jSO ^ . L
:XJI
165
-4
ANLATIMLI BELAGAT
.ATJI
^ - L - . J i J
:j>J.! - 7
:gU-i - 8
JL\
.AJT ^ b t J i J i o*.^-
-9
KURALLAR:
Mecaz- mrsel: Asl manasm kastetmeye engel olan hu:
karineyle birlikte tebihin dndaki bir alkadan dolay asd
ardammm dmda kukandan kelime, (Alkas mabehetin
dmda bir ey olan ve esas manas dmda kuandan bir
kekme).
Mecaz- mrselin baz alkalan.
Sebebiyet: Bir eyi sebebinin adyla s)4emek.
Msebbebiyet
(netice):
Bir
eyi
msebbebin
(sebeplenenin) adyla s}4emek.

Cz'iyyet: Bir eym parasnm adyla adlandrlmas.
Klkyet: Bir eyin btnyle adlandmlmas.
'tibam m kne: Bir eyin eskiden bulunduu dummla
adkndrdmas.
'tibam m yekunu: Bu: eyin gelecekte olaca dummla
adlandmlmas.
MahaUiyyet: Bir eyin bulunduu yerle adlandmimas.
166
ANLATIMLI BELAGAT
HalJiyyet:
Bir
eyin
orada
bulunduu
haUe
adlandnlmas.
liyyet: Bir eyin, letinin adi)4a adlandnlmas.
ALITIRMALAR:
Aadakilerde Mrsel mecazlan ve alkalann belirtiniz.
J i
jU,
.j.-iJl jA L - j c i - i j ^ *
OLJ J > . u
u'ara, 26/84.
167
-2
-3
ANLATIMLI BELAGAT
A K MECAZ
RNEKLER
.J
l; J I I JU J-
-1
Yollan ehrin valisi yard.

Yazar kitab bast.
.LJL^JI LiJjil
Zahidin gndz oruludur.

Cadde kalabakklat.
. ^ ' \ ^
-2
Jjt>\ji\
jli
^ j ' ' - ^ ' f^-^J'
O sk akt.
. o JJ- J.^
Honut (olunan) bir hayat
-3
Takn bir sel
J--
ANLATLM:
il^V' f'i "Hoca kalkt" ve
cmleleri
dnldnde,
ayaa
' ^ V ' "Hoca ayaktadr"

kaUtma
hocaya
isnad
edilmitk. Bu ejlemi yapan kii, bizzat hoca olduundan bu

isnad gerektin Eer eylemi yapan, gerek fail olmasayd, buna
mecaz isnad demlecekti. Buna gre akl mecaz:
168
ANLATIMLI BELAGAT
Bir fiin veya fiil anlaml bir kelimenin hakik isnadm

kastedmesine engel bir karne e birkkte herhangi bir alkadan
dolay, kendisme ak olmayana isnad edmesidir.
meklerde
<^\s^'^ o ^ j i '
Â-? cmlesinde
kitab
meUifinin bast bekrtmektedir. Oysa meUif bizzat bu ii

yapmamaktadr. MeUif sadece matbaadan bu kitab basmalanm
istemitir. Bu istek, bir alkadr. MeUifin gerek fa oknasma
engel olan karne, akldir. Aklen, melkfin bizzat kendisinm
kitab basmas imkanszdr. Dolaysyla bu mekte akk mecaz
vardr. Bu rnekten de anlaaca zere bu tr mecaza akl
mecaz denilmesi, karinesinin istiare ve mrsel mecazda olduu
gibi lafz (yani cmlede bulunan bir kekme vb.) de, akk olmas
(yani akla binmesi) dir.
Akl mecazlarda flin, mecaz faiyle alkasm kuran
balantar eitk ekierde olabir. meklerde ikinci gmptaki
birinci rnekteki alka fiin sebebi, dnci rnekteki fin
zaman, nc rnekteki fiilin mekam ve drdnc rnekteki
ise flin masdandr. nc gmptaki k mekte yer alan JU^P
de ise
kelimesi e ism-i mef'l yerine ism-i fa
169
ANLATIMLI BELAGAT
kullanlm, ikinci mekte ise
daki
kekmesi ile
sm- fa yerine ism- mef'l kuUanlmtr. Akl mecazda daha

farkk alkalar da olabikr.
.4J1 alLJ j A i ^
ijcL-VlT -iiiI j
J :A! y U
\jy^
JV tJL*JI j l ^ L
.J^L
j L . j ;j*iJl
Jl
:j
yjc.L^Î j l
j l j j ^ ji*Jl j l ^ l j
JPU. J A I i L ^ L
J l AJ.^T
L ^ j ^j'J^
i'^V'b
-2
iL^V'' j / ^ , j
-3
.JPUJ! J I
,lÛ
J A I j . J j . !
KURALLAR:
1- Akl mecaz, bk fl veya fl anlamk bir kekmenin,
h^kd isnadm kastedmesme engel bir karne ile birkkte
170
ANLATIMLI BELAGAT
herhangi bir alakadan dolay, kendisine ak olmayana isnad

edilmesidir.
Fl anlamk bir kekme, masdar, ism-i fail, ism-i meful ve
sfat- msebbehedir.
"kendisine ait" ibaresi "isnad edikneyi hak
etmeyen" demektir.
Bu dumm akl mecaz diye adlandnkr. nk istiare ve
mrsel mecaz gibi lafzla smrk deildir. Bu, aldla kavranabikr.
2- Akl mecazdaki isnad, flin sebebine, zamanna,
mekanma veya masdanna yapabir.
3- Mecaz isnad ayn zamanda fak mef'le veya
mef'ln fae isnadyla da olabir.
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde geen akk mecazlan bekrtiniz:
y^\^
1^ f;^'( ^SJL -1
Beyit, Tarafe b. el-Abd (h..539-564) e aittir..

Be'S'it, el-Mutenebb'nindir.
171
ANLATIMLI BELAGAT
'V
'=
Beyit, Ebi Temmm'a aittir.

Isra, 45.
172
'
y J y
ANLATIMLI BELAGAT
KNAYE
RNEKLER
Halid'in klcnn ba uzundur (Hakd'in boyu uzundur).
Ak'nin kl oktur (Ak cmerttir).
Avc vahi hayvanlann kralm (yani aslam) ldrd.

y-'-'J ^ y f ' / J ' j ' - ^ y
'y
-4
eref ve cmertkk onun iki elbisesmm arasmdadr (eref

ve cmertkk ondadr).
ANLATIM:
Kinaye, szlkte bir eyi syleyip baka bk- ey
kastetmektir.
Terim olarak kinaye, gerek manay dnmeye engel
olacak bir karne bulunmamak artyla bir sz gerek manasma
da gelebilecek ekilde, baka bir manada kuUanma sanatdr.
,
J J J ? oJli cmlesmde geen, iikDi J ; _ ^ m lzm-
173
ANLATIMLI BELAGAT
manas (anlammn gerei) kastedilmektedir. Bu da "uzun bo)4u"

demektir. nk sahibmk uzun boylu olmas, kcm bamm
uzun olmasm gerektkmektedir. Onun gerek anlammla kcrun
bamm uzun olduunun kastedilmesi u)ûndur.
Mekn anh^'^ itibariyle kinaye eitleri ksma aynkr.
1-Sfattan kkaye
(kaU}\ js^ .''w:fJl): Sfatm bizzat
kendisinin kasteddii kinayedk. mek:

kl
oktur"
yani
cmerttir.
J p "Ak'nin
Buradaki
sfattan
maksat,
cmertkk, cimrilik, kakramankk, uzunluk, ksakk, gzeUik ve

irkinlik gibi zelliklerdir.
2-Mevsftan kkye
Kmyenin
^ A
bu eidi, mevsf
^'^'):
aklanmadan,
bulunan sfatlardan birisi zikredkerek elde edilir. m e k

J>J-yl
onda
Ji
21^ ilJl "Avc vahi hayvanlann krakm ldrd",
p n i "aslan "ldrd. Bilindii zere aslan vahi hayvanlann
Kinayenin lafz, "mekn bih"i, manas da, "mekn anh" tekil eder. "Aln
ak" tabirinin lafz, mekn bih, "utanlacak hallerden uzak" manas da
mekn anh'tr.
174
ANLATIMLI BELAGAT
tmnn krak olarak kabul edikr. Bu yzden aslanm ad deil,

sfat zikredilerek, aslandan kinaye yapmtr.
3-Ksbetten kinaye (I1-'
Kkyenm bu eidinde, sfat ve mevsf ak bir ekilde

bekrtdii halde, aralanndaki nisbetin (bam) kmaye yoluyla
'fj^
ifade edilmesine "nisbetten kkye" denir,

^JSy
cmleskde eref ve cmertkk ona nispet edilmek
isteniyor.
h j i j ^JiH ( i k : ^ ^lISOi
yz
.
^
fi
Jl^Vl
fi
fi
fi
c^Jl J * i l
'Trrr'.J
Ij-C! ^l J l 1;P
j,
'4i
fi
fi
jj^.
fi
tslljj
a i i sSiji
j.j>u , i l ^ l j
JipL ^ l l ^ l
-fi
Vif
: i^
175
-jUr - 1
J*^' ^ A ^ . ''^y~ <r*_5 ' j - * y
?il-^ ~2
'J-
KURALLAR:
Kina}'e, szlkte: Bir eyi syleyip baka bir ey
kastetmek demektir.
Terim olarak kinaye: Bir szn, gerek manasna da
gelebilecek
eldlde
lzim-i
manas
(anlammn
gerei)
kastedilerek syienmesidir.''*
Lazim-i mana, asl ve zahir (grnen) manasndan
kardan manadr.
"Mekn anh" bakmmdan kkye ksma aynkr.
1- Sfattan kkaye (iZÎ js-
JuS^l): Sfatm bizzat
kendiskk kastedddii kkayedir.

2- Mevsftan kkye
{yjA'A
Bu, "Mekn
anh" m zat veya mevsf olduu kinayedir.
Kinayeyi syle de :arif edenler vardr: Gereit ve mecaz anlamlan olan

bir sz, mecaz anlamm kastederek kJlanma sanaudr. Mecaz-
mrselden fark sudur: Kinayeli sz (tamlama veya kelime grubu) gerek
anlamyla da deerlendirilebilir. Ama asl kastedilen, o szn mecaz
manasdr (lazm-i mana, aa yukan bu anlamdadr). Mecaz-1 mrselde
ise sz, gerek manasyla asla deeriendirilmez.
176
ANLATIMLI BELAGAT
3- Nisbetten kinaye ( C J l l y
^.USOl): "Mekn anh"n
nisbet olduu kinayedir.

ALITIRMALAR:
Aadaki kmayeleri ve rrlerini bekrtiniz.
-.J^
.U^
177
^^/y-l JL^
^ j
-1
-2
ANLATIMLI BELAGAT
BEOr
179
ANLATIMLI
BELAGAT
LAFZ GZELLETRCLER
CNAS
RNEKLER
I
APU-C
\jij \^ J y > A P ' ^ '
jJJ
^JJJ
- i
Kyametin kopaca gn, sulular, dnyada bir andan

fazla kaknadklanna yemin ederler.
r'
'r'j
J\
Yaasm diye ona Yahya (Yaar) adm verdim. Akah'm

bu konudaki emrini reddetmeye bir are yokmr.
II
yleyse, sakm yetimi ezme; sakm bir ey isteyeni

azarlama.
''^ Rum, 30/55.
100 el-Belatu'i-vdha, s. 263.
Duh, 93/9-10.
180
ANLATML BELAGAT
Akln seni mutsuzluundan dolay nimeti bulunmayan

bir kimseyi kmamaktan menetseydi ya}. (Neden menetmedi?)
liJ'''^<S
d\
-3
Kalbin derinkklerindeki }'ankka are ancak bara

bara alamaktr.
Ben, senin: 'sra ouUan arasmda aynkk kardm,

szme uymadm' demenden endie edip korktum.
iiri syleyen erefuddn bnul-Fnd mer b. Ali b. Murid (.

632/1235) dir. Msrl olan bnu'l-Fnd mutasavvf bir airdir. Zhd
hayatn tercih etmeden nce afi mezhebi fkhyla uram ve Ibn
Askr gibi alimlerden hadis rivayet etmitir. Daha sonra ise hayatndaki
btn uradarmdan vazgeerek Mekke'nm uzaklarnda bir vadide uzlet
haptna ekilmitir. Bir sre sonra tekrar Msr'a dnm ve Msr'da
vefat etmitir. Bkz. el-Belam'l-vdha, s. 264.
iiri s}'ie>'En el-Hansa Tumdir Bint Amr (. 24/645) dr. el-Hans'mn
bu iiri kardei Sahr iin syledii bir mersiyedir. Blc. el-Belatu'lvdha, s. 264.
Taha, 20/94.
181
ANLATML BELAGAT
ANLATIM:
Bir edebiyat terimi olarak cinas, manalan farkk, yazk
ve sylenileri ayn ya da benzer olan iki veya daha fazla
kekmenin nazm veya nesirde bir arada kuUanmas sanatdr.
Ckas, muhatabm kekmelerin ahengkie
arzusunun
artmasna
vese
olur.
kaplarak dmleme
Ancak lafzda
tekeUf
(zorlama) meydana gerirdii iki ou edebiyat tarafndan

seven bir sanat dedir.
Ckas, tam cinas ve naks cinas olmak zere iki ksma
aynkr. Tam cinas, harfleri, vuch-i erbea' olarak isimlendiren
harflerin eidi, harekesi, says ve kelime iindeki sralamas
ynlerinden
birbkleriyle
uyuan
kekmelerin
bir
arada
kuUanmasyla olur. Burada harflerin eidi ifadeskden maksat,

harfin kendisidir. Bir baka ifadeyle, akabedeki her bir harf
mstak bir tr olarak kabul edir. Ckasm dnci ksm ise,
aralarnda bu drt benzerkk ynnden biri bulunmayan d veya
daha fazla kelime arasndaki cinastr.
Birinci gmpta verilen mek cmlelerde tam ckas
kuUanmtr. Birinci cmledeki
kyamet anlamndaki
pIJI
pCU*
J*jiJ JJj ifadesindeki
kekmesiyle, cmlenk devamndaki
182
ANLATML BELAGAT
-C i- l y j
ibaresindeki ksa zaman dimi anlamndaki
f-'JU kekmesi birbiriyie harflerin eidi, harekesi, says ve

kelimedeki
tertibi
bakmndan
tam
bir
uyum
ikidedir.
Anlamlan ayn ve vucih-i erbea' itibariyle uyumlu olduklan iin

bu iki kekme arasnda tam cinas vardn
Birinci gmpta verilen ikinci mek iin de aym dumm
geerkdin Ji>v; ^^1j ifadesinde zel isim olarak kukandan
.y^.
kekmesi de hemen ardndan gelen ve "yaamas iki"
anlamndaki,
banda
lmu't-ta'kl
bdunan
Lk-j kekmesi,
anlamlan farkk ama bkbiri}le tam u)am ierismde olan

kelimelerdir ve aralarnda tam cinas vardr.
kmci
gmptaki
bukmmaktadn ' ^ i
meklerde
ise,
naks
j ' ^ ' '^^b ' V ^ ' '^^ <^"'
birinci mekte 'jjifi kekmesiyle k e k m e s i n d e
cinas
eklindeki
harflerin
harekeleri, says ve sralan her iki kekmede de a}'mdr. Ancak

kelimesindeki J harfinin yerine
183
kekmesinde J harfi
ANLATLML B E L A G A T
kullanlmtr.
Harflerin
eidinde
birbirine
uymamalar
sebebiyle, bu iki kekmenin arasnda naks cmas vardr.

kinci gmbun ikinci cmlesinde menetmek, yasaklamak
anlamndaki '^-^ mazi fiik e, akk, zeka anlamndaki
kelimesi
arasmda sadece bk hareke fark vardr. Bu sebeple bu iki kekme

arasmda naks cinas vardr.
nc rnekteki
T^JI^Î
^r^'
ifadesinde
evken kiiye duyulan an zlem anlammdaki ^yî^ kekmesiyle

kaburga kemii, ruh, gnl anlammdaki ^ I ^
oulu olan ^ 1
kelimesinin I e k k n d e k i
kekmesinin
ilk ksm
arasnda ckas vardr. Ama kekmelerin toplam harf says

bkbirinden farkk olduu iin naks cinas olmaktadr.
Drdnc mekte j^}J^l
j^.
ifadeskide
"arada, arasmda" anlammdaki j ^ ' kelimesi e i'rabda cem

muzekker salime mlhak olduu iin e mecrur olan ve
izafetten dolay da sonundaki J harfi den "oul, soy"
184
ANLATLMLI BELAGAT
anlamndaki j^. kekmesi arasmda cinas vardr. Ancak bu iki

kelimedeki harflerin tertibkiin farkk olmas sebebiyle buradaki
naks cmastr.
: jlp y
/*j
jc^j
j jUU AJ
y>j tc ^^L^
-1
. ' ^ y j L*jA<^j L^K-ij - ' j >
KURALLAR:
Ckas; iki kelimenin telaffuz
bakmmdan
birbirine
benzemesi ve mana ynnden bk-birlerinden farkk olmasdr.

ki eittir:
1. Tam Gnas: (ki lafzm) drt hususta, yani harfleri,
harekeleri, saylan ve sralanlan hususunda
ittifak
ettii
(uyumlu olduu) cuas.

2. Tam Olmayan
Gnas: Yukanda bekrtilen
husustan birinde iki lafzm farkk olduu cinas.

185
drt
ANTATML BELAGAT
ALITIRMALAR:
Aadaki ibarelerde geen ckaslan bulunuz ve hangi
tr cinas olduunu sebepleriyle bekrtiniz.
1')5.
irJ
'. ,
L. L_jj
"
JjSC j ^^^^ L. Uys viL_^ ..^_j^ - 5

lOS)
''05
= -1
'
L> V'JI d L _ ^ j j ^ j
L U d U a J u j ^ l j
Nisa, 4/83.
iiri s)deyen sahabeden Abdullah b. Revha (. 8/629) dr.
Rasulullahla birlikte (sav) birok gazveye katlan Abdullah b. Ravha
yukardaki be\tnde, Hz. Pe)'gamberi (sav) methetmektedir. Derulr k
bu beyit, Araplann Hz. Peygamber (sav) iin syledikleri en gzel
methiyedir. Bkz. el-Belatu'l-Vdha, s. 267.
Enam, 6/26.
iiri s}4eyen Ali b. Muhammed b. Huseyn b. Yusuf el-Bust (.
4CC/ICIC) dir. Sicistan yakularmdak Bst isimli kasabada doduu n
nisbesi el-Bust'dir. el-Bust airlii ve edeb kiilii yanmda Horasan'da
Samanogullar devletinde devlet katiplii }'aprm ve dnemin hkmdar
Sebktekin'e hizmet ederek devlet kademelerinde nemli mevkilere
gelmitir. Daha sonra ise Buhara'da yoksul bir halde lmtr. Bkz. elBelatu'l-Vdha, s. 266.
Trmz, Birr, 6.
186
ANLATLMLI BELAGAT
SEcr
^
RNEKLER
nsan,
terbiye
ve
edebi)de
insandr,
kyafet
ve
elbiseleriyle deil.
Ey insanlar! Dinleyin ve beUeyin. Bk ey beUediinizde,

(ondan) yararlann.
ANLATIM:
Bed" tabklerinden olan seci', szlkte "gvercin ve
kumru gibi kulann namelerini tekrarlayarak tmelerine" denir.
Bed' terimi olarak seci', nesirde faskalarn bir harf zerinde
muvafk
olmalandr.
Es-Sekkak'nin
(626/1228)
ifadesiyle
"nesirde seci', nazmda kafiye gibidir". Seci, baz belagat

kmlerine gre sadece nesre mahsus ise de bir ksm edipler
rde de onun varkuu kabul etmilerdk.
Birinci
mek,
son
harfi
olumutur: AjbL ve AJLJ.
187
ayn olan
iki
fkradan
ANLATIMLI BELAGAT
kinci
mek,
son
harfi
aym
olan
fkradan
olumaktadr: -yu:^'', 'y-y- >y-^^.

Her fkrann son kekmesine faska denir. Fkra da, bir
manay ortaya karmak iin arkasnda sk bir balant bulunan
cmleler topluluudur.
L. i j
,^'>l
j> J V ^ I
'-Â
KURALLAR:
Seci, iki faskann son harflerinin aym olmasdr. Seci'nk
en iyisi, fkralan eit olandr.
ALITIRMALAR:
Aadaki cmleleri harekeleyip tercme ediniz. Seci'leri
gsteriniz.
^
ul
Jli - 1
.Ui5 lSL-.<J Jaij tUik VS-'A -kp i^î

:J-lJl
188
^1 y Jlij
- 2
ANLATIMLI BELAGAT
Eb Mansur es-Se'b ( 429- 1C38): Dilci ve airdir.
189
ANLATIMLI BELAGAT
KTBAS
RNEKLER
: " ' J . ' u ^ ' ^ l ^^JI JuP JL - 1
"I12>,'
Zalimlerin ordulanmn ve destekilerinin ok olmas seni

asla aldatmasm, "Allah onlan ancak gzlerinin bakakalaca bu
gne ertekyor".
^'j^
^"^y^
'r^'j
Onlar, gtler, ben onlann yurdunu sommracak

deilim. Arkalarmdan zlerek adeta kendimi tketeceim.
'- Mehur mutasavvf, edebiyatdr. Atbku'z-zeheb adh kitab vardr.

'12 brahim, 14/42.
Kad Sait Hlbetullah, iir divan vardr. 608/1218'de Kahire'de vefat
etmitir.
''^ Kehf, 18/6.
190
ANLATIMLI BELAGAT
>y
if'
'
'
u>
-i".
ru
-l'."
nsanlara kendi yurtlarnda dmankk etme! nk

}abancya pek dikkat edmez, aralarnda yaamak istiyorsan,
"insanlara gzel davran ve onlarla iyi gein".
ANLATIiM:
Szlkte iktibas: "km aknak; ate yakmak iin bir
yerden kor almak" manalarna gekr. Bu aknan kora da, ^--i ad
verikr'''. Bir bed' terimi olarak iktibas, air v e p nairin, yet ve
hadis olduunu bekrtmeden syledikleri arasna bk yet ve
hadisi kave etmesidir.
lUi iki mekte yet aknmtr. Ancak ikinci mekte air
birazck deiildik }apmtr. Burada amac, ifadeyi sslemek ve
mana ynnden glendirmektk. ktibas eden yet ve hadisin
--5
Edebiyatdr, iir divan vardr. 772/ 1337'de vefat etmitir

Hadisten iktibas edilmitir.
Lisanu'l-Arab, VI/ ;Edebiyat Lgati, s,61.
191
ANLATIMLI BELAGAT
lafzn, vezin veya baka bir amatan dolay biraz deitirmenin

sakmcas yoktur.
KURAL:
ktibas: Nesir veya iire, yet ve hadis olduunu
bekrtmeden, Kur'an- Kerim veya Hadis-i eriften olan bir eyi
(cmle veya kelimeyi) ilve etmekrir.
ktibas edilen eserde (yet ve hadiste) bkaz deiildik pplabilir.
ALITIRMALAR:
Aadaki
cmle
ve
iirlerde
nerelerden
iktibas
yapldm aklaymz.
liij
tiJij tt>* j L ^
~ 2
fi y
Kehf, 18/77.
Zmer,39/9.
192
fi
fi
ANLATIMLI BELAGAT
J'Lp frU-l - 3
^_jUL-J j J liU'' X^\Js-
' - " j ^ ^ U
oJJl Jl
'20 Bakara, 2/156.
193
Lll
ANLATIMLI B E L A G A T
MANEV GZELLETRCLER
TEVRYE
RNEKLER
^2^,
T.*
'
11
> r
^JJS.
. .
^^.J
1'
rs-' 5^ ^ b yj
"Edebiyat
ile
karlamak,
kendilerince
lmle
karlamak gibi olan ve syle3ni Habb (Habb b. Evs) olsa

bke kr syleyenden holanmayan ksanlardan yzmn suyunu
koruyorum".
-- Msr'h bir airdir, birok n vardr, h. 615-696.

194
ANLATIMLI BELAGAT
Jy
"Senin, iirinin beyitleri, kkler gibidir (salamdr).

Fakat onlara (gzelliklerini grmeye) engel olan hibir kusur
yoktur. Szlerinin hr (akc) olmas ve manalannm kice olmas
kgin ejderdendir."
\W\
j'i .
( 3 )
juji i ] j ^ j i r "
"O, sa ek e ihramlan dokuyordu."
ANLATIM:
Tevriye: Szlicte, bir sz veya haberi gizleyip, bunlann
yerine baka bir sz ya da haber ortaya atmak manasna gekr.
Bed' terimi olarak da: Konumacnn, biri yakm, szden it
anda anlaan ve kastedilmeyen, dieri de uzak, ak olmapn,
ama kasteden d manak bir lafz ztretmesidir.
Birinci beyitteki (^rrr^) kekmesinin d anlam vardr.
Mehur bij airdir, Vefan h 712.
195
ANLATIMLI BELAGAT
yskm mana olarak kk akla gelen "sevmTk"ciir, nk ondan nce

^ u 2 J u
kekmesi vardr. Uzak manas ise "Habb b. Evs admdald
airdir". Burada bu kekmenin uzak manas kastedilerek "tevriyei mcerrede" yapdmtr.

kinci beytin sonundaki (j^j)
kekmeskk k akla gelen
yakm manas "kle"dir, nk ondan nce (J^) kekmesi vard.

Uzak manas ise "ince ve kolay"dr.
nc mekte, cmledeki (jL^-i) kelimesinin yakm
manas "sol el", uzak manas ise ( 2 1 ^ ) kekmesinin oulu olup
"baa veya omuza atan bk- eit rt veya. ramdr". ayet
(JU-i) kekmesmden sonra (jyJi)
ibaresi zikredmeseydi,
tevriye meydana geknezdi. Burada bu kekmenin uzak manas

kastederek "tevriye" yapdmtr.
y ^
196
- ^ J
ANLATIMLI BELAGAT
KURAL:
Tevriye: Konumacnn, biri yakm, szden 'k anda
anlalan ve kastedilmeyen, dieri de uzak, ak olmayan ama
kasteden, iki manak bir lafz zikretmesidir.
ALITIRMALAR:
Aadaki beyit ve yetlerde geen tevriyeleri aklayn.
}'%\ llili- ^
1 ^
Ju;
^ 1
j^
J ^ I f ^j3l5 - 1
u^\
ukl j i ^
ilL^
^^5 Yunus, 10,92.
197
b -2
-3
ANLATIMLI BELAGAT
TIBAK
RNEKLER
Kendileri uykuda olduklan halde, sen onlan uyank

sanrdn.
AUah onlann ktlklerini iyiklere evirir.
:. 4
- 3
Herkesin kazand hayr kendine, }apaca er de

kendisinedir.
Dorusu gldren de alatan da O'dur. ldren de

dirilten de O'dur.
"J^]
jj,J
"J^' Jn'
-ji
AUah sizk im kolaykk ister, zorluk istemez.
Sonra o, atete ne lr ne de yaar.
198
- 5
ANLATIMLI BELAGAT
ANLATIM:
Tbak szlkte, uymak, uygun olmak, uyum ikide
olmak anlammdadr. Belagat terimi olarak ise zt kelimelerin
ayn cmlede kukanmasna denir.
Yukardaki rneklere baktmz zaman, meallerinden de
anlalaca gibi, birbirinin kart olan kekmelerin aym cmlede
kuUanldn grmekteyiz. Birinci mekteki
ve
^jij
kekmeleri u}^kkk ve u}4a anlamlarmdadr. kmci mekte

o'vji-^
ve >oL-~:>- da, ktlk ve iyilik anlamlarmdadr. Bu iki
mekteki kart kelimeler isimdir. nc cmlede ise kartkk

harfi erlerle ifade edilmitir. Lehinde ve aleyhinde, yani
faydasma ve zaranna, iyiliine ve ktlne anlamma gelecek
ekde Li ve l^J^ kullanlmtr. Drdnc mekte ise kartl
fl ifade etmektedk-. Bu fuller J - U ^ ve ^ ' j ; ^^.1 ve L^^j
dr.
Bura}^ kadar olanlar, grld gibi kekme ve baka bir
kelimenin kart olarak gelrmtir.
Beinci mekte ise dumm farkkdr. nk burada
kartk aym kekmenin
olumlu
199
ve olumsuz hak
ifade
ANLATIMLI BELAGAT
etmektedir. Bu tip kullanmia "Selb (olumsuz) Tbak" denir. Bu

rnekteki selb tbak, -îji e
-b^ V' arasmdadr. Bundan
nceki rneklerde geen tbaklara da "cab (olumlu) Tbak"

denir. Aym rnekteki ^r-^' v e ^ - ^ l , kola}dk ve zorluk kekmeleri
arasmda cab tbak vardr.
Son altmc mekte ise kartkk iki farkk kekmede
verildii ve biriyle dierinin arasmda olumluluk ve olumsuzluk
bakmmdan fark olmad iin bu tbak da cab tbaktr.
KURALLAR:
Konumada, bir eyle zddm (birbirme zt iki kekmeyi) bir araya
getirmektir, iki emr.
a. Olumlu tbak (cab tbak): ki zt, olumluluk ve
olumsuzluk ynnden farkk olmayandr (yani biri olumsuz ise
dieri olumsuz, biri olumluysa dieri de olumlu olma hak).
200
ANLATIMLI BELAGAT
b. Olumsuz tbak (selb tbak): ki zt, olumluluk ve

olumsuzluk ynnden farkk olandr (yani biri olumlu dieri
olumsuz).
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde
bulunan
tbak ve
eitlerini
bekrtkiz.
'JLJ\
Jyj! j
/ A^
'y ^
aJ
i-'j I
\ yus^ L j I yjj>- ^ ^ I ^3^J
201
- 2
~ 3
ANLATIMLI BELAGAT
MUKABELE
RNEKLER
Eiz. Pe}âmber (s.a.s), Ensar'a yle bmordu: "Siz,

savata korku anmda oalyorsunuz ve ganimet isteme anmda
azalyorsunuz".
.o^'JLI ^
jJ
VJ c ^ 1 ^
"ji-^
Halid b. Safvan birisini tarif ederken yle dedi: "Onun,

ne gizli bir dostu, ne de grnrde bir dman vardr".
.(.I ^ 1
O.I
tjULll
j^l^
AJU
Halifelerden birisi yle dedi:

"Alaklann verdii zarar kimi omrmrsa (kertirse),
erefk as insanlann prdm onu ayaa kaldnr".
.j\jy j
202
V1.I P J ' i j .
ANLATIMLI BELAGAT
âî
i j / . ;
js.
"Acziyet iinde (gsz olarak) baladm iyi bir eyden

dolay kendimi vmedim. Kararkkkla baladm kt bir
eyden dolay da kendimi kmamadun".
ANLATIM:
Bed' terimlerinden olan mukabele, szlkte
(J'li)
fknk masdan olup bk- eyi baka bir eyle karlatrmak ve

yz yze getirmek gibi manalara gelir. Baz belagat kmlerine
gre tbak (mutabaka-tezad) sanatuun ksmlarndan birisidir.
es-Sekkk bata olmak zere baz edebi)^tlar ise onu mstak
bir mana san'at olarak kabul ederler.
Birinci mekte, Rasullah szn bamda Ensar'm
zelliklerinden J^'^
ve r^y^^ kekmelerini getirmi, szn
sonunda da somya uygun olarak,
UJ( ve
kekmelerini
getirmitir.
kinci mekte, Hakd b. Safvan,
Ji-CaJl ve
kelimesini j-!' ve v!>uii kelimesiyle kar karya getkmitir.

nc mekte,
-XJJ, J I S ^
203
, ve
kekmeleri)4e
ANLATIMLI BELAGAT
ve
kelimeleri sra}^ dikkat edkerek kar karya
getkilmi. Ayn ekilde - u k '.^y^
ve
karsna - s j / ^
ve f^y- kekmeleri getirilmitir.

lJLf-ll
dLo __^.:Ui U.^ _^-jj ,^
J ^-i-*^^
Lj J l Ax.Ui'-
KURAL:
Mukabele, nce iki veya daha fazla manann bir araya
getirilmesi, sonra srasyla bunlann karkklannn gerilmesidk-.
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde mukabele olan yerleri bekrtm.
.'^^:iji-i ^
f>Jj
12-^ A'rf, 7/157.
204
125
JX
LJJU-VI i.y~Z
'25 Al-mran, 3/120.
205
I. V
jL^ ^
ANLATIMLI BELAGAT
HUSNU'T-TA'LL
RNEKLER
XJi jJj'
jli iIT C3 - 1
Ik veren aym stndeki leke, eski deildir. Ancak o

leke, aym yznde (patla}an) bir tokadm eseridir.
^Jj
'y
^-^^
- 2
Normal olarak, pmur, Msr ve onun topram ihmal

etmemitir. Ancak (Msr'daki vlen kimin cmertkinden
dolay) utancndan sizi atlayp gemitir.
ANLATIM:
Husnu't-ta'll, ifadeye gzeUik vermek amacyla, bk:
hususu hakk sebebinden baka bir sebebe balamaktr.
Birinci be}'itte air, aym yzndeki lekenk olumasma,
gerek sebebin dmda hayak bir sebep zikretmitir. O da
hakkmda mersiye yazlan kiinin aynkmdan dolay o r t a p kan
znt ve fke}4e aym yzne bir tokat indirilmesidir.
206
ANLATIMLI BELAGAT
kinci beyitte de air, yamurun yamamasn baka bir

sebebe balamtr.
' ' j l ' ^
>
.4!l Ji../2.i iCJ '-b'ji

^ -
c
^
\^
'
^'Jf
"
J
^
"J
y
y.
Cil
fi
y
JJ<J
'
y
'
JL'' iJ , jUi
^-^-^
"
"-'^
KURAL:
Husnu't-ta'll: Edibin aka ve)^ gizk olarak bir eyin
bilinen sebebkii brakp, kendi maksadna u}ûn, orijinal ve
edeb bir sebep getirmesidir.
ALITIRMALAR:
Aadaki
cmlelerde
husnu't-ta'll
iin
getirilen
sebepleri aklaynz.
' ^ j j 'T.oi UJJI l o

j l i J j ytjJi ijJL^ j
207
U j',5o
cJ^
-2
ANLATIMLI BELAGAT
TE'KDU'L-MEDH BM YUBHU'Z-ZEMM
RNEKLER
^ J r r - Ol
Onlarda
hibir
kusur
yoktur.
. - . ^ V'J - i
Ancak
kklannda
dmanla vuma vuma entikler meydana gelmitir.
o ahlak tam bir gentir. Ancak, o ok cmerttir, para

ve maldan geriye hibir ey brakmaz.
ANLATIM:
Te'kdu'l-medhi bima yubihu'z-zemm, yerme ifade
eden lafzlarla vmeyi pekitirmek demektir. Bu, iki eittir.
Birinci mekte, zem (yerme) ifade eden bir sfatm
kaldnimasmdan sonra, istisna yoluyla medhe dellet eden bk
sfat getirilmitir.
ikinci mekte de, bir medih sfat verildikten sonra
istisna edat getirikp hemen arkasmdan baka bir medih sfat
getirilmitir.
208
ANLATIMLI BELAGAT
:j L ^
jJ' A ^
^-U! jlTU
- f
' i'
KURALLAR:
Te'kdu'l-medhi bima yubihu'z-zemm, iki eittir.
a. Bir medik (vg) sfatnn, menfi (olumsuz)
bk
zemm (yergi) sfatmdan istisna eddmesi.

b. Bir eye, bir vg sfat verildikten sonra, devammda
baka bir vg sfat bulunan bir istisna edat getirilmesidk.
ALITIRMALAR:
Aadaki
cmlelerde
geen
te'kdul-medki
yubdu'z-zemmir(, eidkii bekrtiniz.

A:!
^
jJi ^
Tyr ^ ^ - ^
209
AJ
^
-i
bima
ANLATIMLI BELAGAT
TE'KDU'Z-ZEMM BM YUBHU'L-MEDH
RNEKLER
j ' ji^
Hr''^
f<-^
ji^
Vj - 1
Onlarda (vatan savunmak gibi iftihar vesilesi olacak)

hibir hayr yoktur. Ancak, onlarn (en erefk, yksek makam
sahibi) byklerini, birisi kendisine ardmda, (kabesinin
kendisine
en
fazla
ihti}a
duyduu
anda)
ortadan
kayboluverin
yi-
Onlar
^ y
gerisin
'
geriye
'
>
hzla
giderler.
Ancak
zor
zamanlarda admm uzunluunu artmrlar (uzun admlarla geri

geri giderler).
ANLATIM:
Te'kdu'z-zemmi bkn yubku'kmedh, medih ifade
eden lafzlarla zemmi pekitirmek demektir. Baka bir ifadeyle
birini vyor grnp daha fazla yermektk.
Birinci
mekte,
medih
ifade
eden
bk
sfatn
kaldmlmasmdan sonra, istisna yoluyla zemme delalet eden bir

210
ANLATIMLI BELAGAT
sfat getirilmitir.
kinci mekte de, bir zem sfat verildikten sonra istisna
edat getirikp hemen ardmdan baka bir zem sfat zikredilmitir.
i
\
f
- ^
>
. -AI:i j l . 1
i^.^ 7-JL Ajua

^
Z.
^
'
'
. f
KURALLAR:
Te'kdu'z-zemmi bima yubul-medh, iki eittir:
a. Bir zemm (yerme) sfatmm, menfi (olumsuz)
bir
medih (vg) sfatmdan istisna edilmesi.

b. Bir eye, bir yergi sfat verildikten sonra, devammda
baka bk- yergi sfat bulunan bir istisna edat getkilmesidir.
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde geen te'kdu'z-zemmi bima
yubihu'l-medhin eidini bekrtmiz.
^1
j ; j j ; ^ ^ VI
211
j > V -1
ANLATIMLI BELAGAT
USLB'L-HAKM
RNEKLER
,,126,'
Sana hilal eklindeki aylan sorarlan De ki: Onlar,

insanlar ve zeUikle hac iin vakit lleridir.
L-^l
^ l I J L-^l
: J'i-I
tilipij
jp
L-jY-
JFL-
Bk- yabancya dinin ve kancn nedir? diye sonUdu. O

yle cevap verdi: Kendim iin sevdiimi, insanlar iin de
seviyomm
kj
J^'^ J-J
Jl
AJ
'j^
fi
- 3
Bir tacke, sermayen ne kadardr? denildi. O da yie

dedi: Ben gvetulir bkisiyim; ksanlarn bana gvenleri ok
fazladr.
Bakara, 2/189.
212
ANTATIMLI BELAGAT
Bir memura somldu: "Ne kadar para biriktirdin?" O da

yle cevap verdi: Hibir ey, sakkk olmaya denk deildir.
ANLATIM:
Us liabl-hakim,
bed'
san'atlarmdan
olup
kiinin
muhataba veya som soran kimseye beklemedii bir cevapla

kardik vermesidir. Bu san'at, iki ksma a}'nkr;
a- Som soran kimseye, maksada uygun oldumu iaret
etmek iin, baka bir e}ie cevap vermek.
b- Muhataba, beklediinden baka bir eyle karkk
vermek
Birinci mekte, sorulan som, dumma uygm den dier
bk- som yerine koyulmu ve bu ekilde cevaplandrlmtr.
Sana, yeni doan hkal eklindeki aylan sorarlar. De ki;

Onlar, insanlar ve zeikle hac im vakit lleridir.
Bir sahab Peygamber'den (s.a.), hilakn, nce ince
gzkp sonra yava yava byyp dolunay ekline girdiini ve
sonra yine tedricen klerek k ekline dnmeskk sebebini
sordu. Bu sorunun cevabnda, a ) ^ deime sebeplerinin
213
ANLATIMLI BELAGAT
hikmeti bekrtildi. nk bu hikmetler, som soran kimse iin

daha
mhim
eylerdi.
Bylece
ashabm
hilakn
deime
sebeplerini sormas, deime hikmetlerini sormalan gibi kabul

edildi.
kinci rnekte sz, syle}'en kimsenin amacma aykn bir
ekilde yommlanmtr.
,
>-\
:jLi tiU^pU AJJ. -s- i. '.s- '\iL>
Bir yabancya dinin ve mancm nedir? diye somldu. O

yle cevap verdi: Kendim iin istediimi, baka insanlar iin de
istiyomm.
nc ve drdnc mekler de, ikkci mekte olduu
gibidir.
^lUl ^ j -'jJ y .
Jl
:JL* VJU 'JJ ^
JJ
fi
Bir tacire, sermayen ne kadar? denildi. O da yle dedi:

Ben gvenikr birisiyim, ksanlarm, bana gvenleri ok fazladr.
Bu, som soranm dikkatini, sermayenin miktanna deil,
emin ve gvenk olmanm bir insan in en byk sennaye
olduuna evirmektir.
214
ANLATIMLI BELAGAT
Bir memura somidu: "Ne kadar para bkiktirdin?" O

yle cevap verdi: Hibir ey sakkk olma}^ denk dekdir.
Memur soruya cevap vermeyip para yerine saglm daha
deerk ve daha ncekkk olduunu bekrtti.
Aj'>i5' Jl^.^ ciij tliLo
j p
j
jiyj
ijla
j L ;
jiyjir
a!
J^'yij
Jlj--
J l SjLil
jir
l.
KURALLAR:
Uslb'khakim, muhataba veya som soran kimseye
beklemedii
bir szle
karikk vermektir.
Bu, o
somyu
sormasnn veya o manay kastetmesinin uygun olduuna iaret

etmek iki p
somsunu brakp sormad somya cevap
vermekle ya da szn kastedmeyene yormak suretiyle olur.
215
ANLATML BELAGAT
ALITIRMALAR:
Aadaki cmlelerde slbu'I-hakm'i belirtiniz.
Jiii ?:^
^jjjyij
-2'
J^
J. J ^
(vîaj b. J
J-lkJi
jj..e.-.j 'w
Bakara, 2/215.
216
Jli - 3
l^ j j ; ^
j'yCJj
- 4
cj
ALITIRMALARIN ZMLER
26. SAYFADA GEEN HABER VE NA (MUSNED VE
MUSNEDUN LEYH) LE LGL ALITIRMALARIN
ZMLER
En
kt
ksanlar,
dlerinden
korkulduu
iin
kendilerine ikramda bulunulanlardr.

ji^^^ ^.-'Jl
cmlesi dom ve yalan olmas muhtemel
olan haber bir cmledk. Musnedun

cmlenin mbtedasdr. Musned ise
keyh ^"^^ ^-i tr, yani
JJJJI
dir, yani cmlenin
haberidir
L.JJ
j ' 4 J l 'cJ
Keke genlik bk gn dnse de, ihtyarkn neler

yaptn ona bir haber versem.
Bu, ina bir cmle olduu iin, doruluk ve yalanck
iermemektedir. Musnedun eyh, c - J nin ismi olan
kelimesidir. Musned ise
ile balayan cmledir.
217
LJ'LJJI
ANLATIMLI BELAGAT
26. SAYFADA GEEN HABER VE NA (HABERN

GAYELER) LE LGL ALITIRMALARIN
ZMLER
A . y r J,iS^\
^^j^
-1
Gelecein savalan hava (savalan) olacaktr.

Haberin gayesi, szn ierdiini, hkmn muhataba
iletmektir (faidem'I-haber).
Sen dn gittin.
Haberin gayesi, mtekeUimin (konumacmm), haberin
ieriim bildiini muhatabma iletmektir (lzunu'l-faide).
27. SAYFADA GEEN HABER VE NA (HABER
ETLER VE TEKT EDATLARI) LE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
f
phesiz
ben,
fy
bama
gelen
musibetlere
ok
sabrediyomm. AUah'm sabn vmesi, sana yeter.

Birinci
cmledeki
(j'h^
edatlanndan kme ve lamu'l-ibtid vardr.
218
cmleskde
tekit
ANLATIMLI BELAGAT
Tutumlu olan asla fakir dmez.

Bu cmlede tekit, zaid olan s-' kaf-i cerriyie yaplmtr.
33-34. SAYFALARDA GEEN NA ETLER
KONUSUNDAK ALITIRMALARIN Z M L E R
\^J^ y'y}\
ji^ j
\ ^
-1
lm konusunda sabret, sabret! nk ebedii elde

etmek imknszdr.
Bu beytk birinci ksrrundaki IÛi kekmesi, emir fknk
yerine getirilen ve
> v 3
ekknde emir fk anlammdaki mastardr.
Cmlenin anlam "sabret" ekknde emir kipi anlammda olduu

iin bu cmle taleb in kipinde bir cmledir. Beytk dnci
ksmmdaki cmle ise domlanabir ve yank olduu s ylene bir
yapda olduu iin bri bir cmledir.
C
-AJU jjS jl ^S-
. ' J y 1.11:^^ L_kl - 2
''Sy_ <S.-~~^ J j ^ ' J'
219
^ c ^
^fi"
'J;^^
^/=1*JJ
ANLATIMLI BELAGAT
"Sevdiini ll sev, belki bir gn sevmedik kii

olur. Sevmedime de ll buzet, belki bir gn sevdim kii
olur."
Burada;
j j
L. L.JJ
ekknde toplam drt ayn cmle bulmmaktadr. Bu cmlelerden

bkinci ve nc cmle
emir
fullerimde gelen
(sev) ve
(buzet) eklindeki
emkr cmleleridir ve talebi in kakbmda
gelen cmlelerdir. kkci cmle ve drdnc cmlelerde ise

fullerinden
raca
bulunmas sebebiyle bu cmleler gayr-i
^j^'nm
talebi in kakbmdadr.
fi y
C ^y
oy
y^
1^
1 ^" =
Ey kendilerinden aynlmamz bize ok ar gelen kiiler!

Sizin ardnzdan her eyi bulmamz bile bizim iin yokluktur."
220
Bu beyitte ^ j ' - i - ' j L u p '-yi
L eklindeki ksm L
nida edatyia balayan nida cmlesi olmas sebebiyle taleb in

t ^
bk cmledir.
U j k j eklindeki cmle ise
dorulanabilir ve yanl olduu sylenebilir yapda olduu iin

ihbr bir cmledir.
y
T%
^y
^y
^y
D y
fi
fi
y y
te bunlann karl, Rablerinden balanma ve iinde

ebed' kalacaklan, akmdan rmaklar akan cennetlerdir. Byle
amel edenlerin mkfat ne gzeldir!
Buradaki ibarede
'4^
'ji-^}^
J-'^' ^4?^'
o l l ^ j J^^JJ JA y k A j v ^ j l ^ ' - ^ j *
ekkndeki cmlelerin tamam
domlanabk" ve yank olduu s}lenebkr yapda olduu iin

ihbr cmledk. Devammda gelen J^'^'^
cmlesi ise
medih kakbmda olduu iin gayr-i taleb in cmlesidk.
221
ANLATIMLI BELAGAT
41-42. SAYFALARDA GEEN EMRLE LGL

ALITIRMALARIN ZMLER
Gii :J^
jf
jL>
'C:^\Z
î'Z
uk^ uf lin -1
"Rabbimiz, biz , 'Rabbinize inann' diye imana aran

bir
daveti
iittik,
tiemen
inandk
Rabbimiz,
bizim
gnahlanmz bala, ktlklerimizi rt, canmz iyilerle

beraber al!"
Bu ayette mmk. Yce Rabbinden isteklerini errur kipi
ile istemektedir. Emrin, yksek mevkidekmm ak mevkidekkden
balayckk ve zorlama ile isteini bekrtmek iin kuUamld
dikkate aknrsa, burada tam tersi bir dumm sz konusudur.
0}deyse emir asl anlammn dma klarak dua anlammda
kullanlmtr.
^
'J
Seylank iki arkadam! Beni kmamaktan vaz gem ve
beni kendi hakme brakm!
Bu beyitte air, kendisine denk olan arkadamdan emir
kipi e istekte bulunmumr. 0)deyse emir, asl anlammm dma
darak timas (akrarann bk-bkinden istemesi) anlamma
geknektedir.
222
^4yu> -bt^Jl
yy.
fi
^.^(j'l - 3
' I
Ykselerek erefin kinemelerine dom atl! ahin ancak

yksek zin/elerde bannr.
Daha yksek amalar iin dk ileri brak! Denizin
derinliklerinde gzyana ihtiya brakmaj^cak eyler var
Dikkatk ol ki esenkkte olasn! Nice }'ilt vardr ki, gven
du}ûsu onu mitsizlikle korkunun arasna atmtr."
Bu beyitlerde air, isteklerini emir kipi e bekrtmitir.
Ama burada emir, ask anlammda de, dom yolu gsterme
amak olarak irad mnsm ifade etmektedir.
yy
fi
Ey Cev'daki Able'nin yurdu! Konu! Able'nin yurdu!

Hayrk sabahlar sana ve esenlikte ol!
Bu beyitlerde air, cansz bir varlk olan sevgiksi
Able'nin yurduna emk e hitap etmektedir. Muhatap aksz
223
varhk olduundan emir, asl anlam dmda kuUanlarak temenni

ifade etmektedir.
4
A-p~-^
Jii
. i
^ ^ - J ! i^
Esenkkte olma merak, sahibinin yceliklere
erime
gayretini nler ve kiiyi tembeUie iter.

Eer buna ynekrsen, yeryzne bir tnel kaz ya da ge
merdiven kur da, (bu lemden) uzakla!
Bu beyitlerde air, muhatabma yapamayaca eyleri
emretmektedir. Bu nedenle emir asl anlam dma klarak taciz
(aciz brakma) anlamma gelmitir.
47. SAYFADAK NEHYLE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
41 , j _ ^ ^ . ^
-1
Ay! Gzlerden saklan (Bakalanna grnme),

v ^ ' ^ V nehy sasdr. Kastedilen mana, temennidir.
J!
V -2
Bu gn mazeret gstermeyin.
i j j l j ^ ; V nehy sasdr. Kastedilen mana, tevbhtir.
224
.y-
I'LLP >^ V ^ ! L- - 3
lahm! Benden mkafatn esirgeme.

^
V nehy sasdr. Kastedken mana, duadr.
Pek ya okna sklrsn; pek de kum olma krlrsn (Ne

yavuz ol asd; ne yava ol basd).
V nehiy sasdr. Kastedden iraddr.
53. SAYFADA GEEN STFHAMLA LGL

ALITIRMALARIN Z M L E R
Allah'tan bakasna m yalvanyorsunuz?

Burada geen istifhamda inkar kastedilmitir.
L.J,
ii>j
Senin ina ettiin, brnn de ykt yap bir gn

tamamlanr m, yani ne zaman tamama erer?
Burada geen istifhamda inkar kasteddmitk.
225
j^y
jl a y ^ - j l j:>-i -dU j v ^ y : ^ - ' - 3
Onlardan korkuyor musunuz? Oysa AUah, eer siz

gerek mminler iseniz, kendiskden korkmanza daha layktur.
Burada nehy kastedmitk-.
iiio' ^J li
VI
zni olmakszm onun katmda efaatte bulunacak kimdir?

Burada tazm kastedmitir.
J^V'l j
ÛUl
J - ^ ^ 1 I 4 L. - 5
Bu ne biim eli (pe}âmber)! Yemek yiyor, ar ve

pazarlarda dolayor.
Burada teaccup kastedilmitir.
60. SAYFADA GEEN TEMENN LE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
Keke
yldzlar
bana
yaklasalar
da
onlan
vg
gerdankkIan olarak dizsem.

L-f I ^ 1
temenniye ait talebi ka ifade eden
bir cmledir. Bu manap dellet eden edat, cuJ dir. mknsz

olduu iin, temennnin meydana gelmesi mit edmemektedir.
226
C\A'J J ^
- 2
ocukluk gnleri ve zaman ne kadar gzeldi. Keke (o

gnlerde) biraz daha kakbilse)dim.
^'J J>'^LJ UiJil- j ' ^ jJ ny- talebiyle gi bir
cmledir. Temenn ifade eder. Bu manaya dellet eden edat y
dk. Arzulanan eyin vukuu uzak olup ok arzu edmedii iin
arzanann uzakkm beyan etmede mbalaa yapmak im c_J
nin yerine ^ kuUanmtr.
Bk daha (bu ateten) smaya yol var mdr? derler.

^'J^
r'r^
Jl
ny-1 taleb e gi bk
cmledkr. Temenn ade eder. Bu manaya dellet eden edat JJ>

dk. Arzanan eyin vukuu uzak olup, ok arzu edmemektedir.
Arzu edenle tam gendii ve ona zlem duyuldumdan,
onu yakmda meydana gelmesi mmknm gibi gstermek iin,
o J yerine j ^ l e kuUanmitr.
227
JJ
-.^
L.
Keke sevdiklerimle benim aramdaki uzakkk, benimle

musiberier arasmda olan mesafe kadar olsayd.
ny-1 talebi e gik bir cmledir.
o -
Teracci ifade eder. Burada umulan ey, dostlardan uzak olduu

kadar belalardan da uzak olmaktr. O da sevilen bir eydir,
olmas mit edir. Fakat ir cJ yi teraccide, arzu edilen eyin
uzak bir ihtimal olduunu beyan etmek iin, onu imknsz
gstermek suretiyle mbalaa yapmtr.
68-69. SAYFALARDA GEEN NDA LE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
y ; ^ ,
Ol
Ey btn felaketler iin kendisine mit beslenilen! Ey

ikayetlerin ve korkularn kendisine (yneldii)!
b edat uzaa de, mnadanm mevkisinin ycekine
iaret amacyla yakma hitap iin kuUanlmtr.
228
"Ey kalp! Acaba seni herhangi bir t akkoyar m?

Yoksa zamanm uzamas sende unutkanlk m olutumr?"
Ya edat uzaa deil, yakma hitap iin kuUanmtr.
Ama mnadanm gafletine iaret etmektir. Sanki mnada
uzaktadr.
-j
"Ey Huseyn! Ben bir vaiz ve meddibim Anla ki sen

akk ve terbiyeksin"
Hemze
yakm
de
uzaktaki
iin
kuUanmtr.
Mnadanm zinde hazr olup akdan kmadma iaret

edmitkr.
a'^
y
fi
c u j J c'y
, fi y e y
Ij -
"Ey onun lm! Keke onun gnahm balasaydm.

Ey onun gn! Keke onu yarma braksaydm."
Nida e
yakmma (tehassr) ve ac duyma (teveccu')
kastedmitir.
229
ANLATIMLI BELAGAT
y^Z\
l-
-5
"Ey yzyle vnen dolunay! Sakn yalan syleme! Sen

onun benzerlermden desm."
Nida e amalanan yasaklama (zecr) ve azarlamadr.
89-90. SAYFALARDA GEEN FASL (AYIRMA) ve
VASL (BALAMA) KONUSUNDAK
ALITIRMALARIN Z M L E R :
Kle senin cmerte verdik nimetten dolay nimete

kanmtr. Hr kiinin ise susuzluktan barsaklan yanmaktadr.
Burada her d cmle de ihbr kakptadr ve aralannda da
birbirlerine
atfedmelerni
engeUeyen
bk
dumm
bulunmamaktadr. Bu nedenle iki cmle arasmda tam bir uyum

olduundan bu cmlelerde vasi yapmtr.
Sy
>
Cesur, yiit kierin mditkkten nce dn(p plank

hareket et)mesi gekr, bu k sradadr. Yiitlik ise dnci srada
gekr."
230
ANLATIMLI BELAGAT
Bu beyitte ilk olarak j l i k j j !

^LtJ!
^Lj>J
-UJi
JJ ^''^J'i cmlesi e
Jjl j i cmlesi arasnda fasi yapmtr. nk
her d cmle de hemen hemen ayn anlamdadr ve dnci cmle

bkinci cmleyi tekit iin sylenmitir. Bu sebeple d cmle
arasmda keml-i ittisal (tam bir balant) vardr ve bu cmleler
bu yzden fasledmitir.
Beytk dnci atrmdaki Jji 'y cmlesi}ie
JkJ
ise aradaki j e birbirine atfedilmitir, nk her d cmle de

bri kakptadr ve aralarmda da birbklerine atfedmelerini
engeUeyen bir dumm yoktur. Bu yzden iki cmle arasmda tam
bir uyum vardr ve bu cmleler vasledmitir.
^
Lfi^
jf
> ^ J - ^
lljilijl ^\ is'-^ - 3
^ y
Aah zorluk ve sontara her tr iyilikle kark versk.

(nk)
onlar
sayesinde
dmanlanm
dosdanmdan
ayrabdim.
Bu beyitte ^..-^
I'-f^
^ ' / ^ ekkndeki dnci
cmle, birinci cmlenin akabinde muhatabm zihnindeki "niin"
23l"
sorusunun cevab niteliindedir. Bu sebeple bu iki cmle

arasmda ibh-i keml-i ittisal (tam bir balantya benzerkk)
vardr ve fasi yaplmtr.
"Hayr! Akak seni mbarek ve uurlu etsk!"

Burada V, konumanm ncesinde gelen bir somya
olumsuz cevap olarak geknitir, dolaysyla mstakil bir ihbr
cmle hkmndedir. Akabinde gelen d i i
- j L cmlesi ise
dua anlammda bir talebi in cmlesidir. Her ne kadar

cmlelerden
biri in,
dieri
de
haber
cmlesi
olmas
bakmmdan aralannda kkt bulunmakta ve fasi yapdabikr olsa

da burada mana gerei fasi yaplamaz. nk iki cmle
arasmdaki j kaldmkrsa o zaman cmle d i i ^'^ ^;b V "Akak
sana bereket vermesk" eklinde beddua anlamma gekr ve
kasteden manadan apayn farkk bir anlam ortaya kar. Bu
ikinci manay engellemek iin cmleler burada birbirlerine
atfedilmi ve vasledilmitir.
232
ANLATIMLI BELAGAT
Kiiye, (ktlkten) engelleyici olarak; sabah aksam ona

durmadan tler verip duran mrn/felek gnleri yeter."
Bu beyitte
cmle ile L ^ r ^ ' j
fC^ f-'yZ^ 'yÔ

>^'J2fi_^l-;
^jy
J^
ekkndeki bkinci
cmlesi arasmda fasi
yaplmtr.
nk ikinci cmle, birinci cmledeki A)
kekmeskii
aklayan be\aniyye cmlesi olarak gelmitir. Bu bakmdan iki

cmle arasnda keml-i ittisal (tam bir balant) vardur ve
aralannda fasi yaplmtr.
Dnya hayat ancak bir oyun ve bir elencedh". Elbette

ki ahiret yurdu Allah'a kar gelmekten sakmanlar iki daha
hayrkdr. Hal akllanmayacak msnz?
Burada u cmle bulunmaktadr:
'
\^-y
233
y~
yy
ANLATIMLI BELAGAT
ilk iki cmle ikbrdir ve aralarnda ram bir mnasebet

olmasndan dolay birbirlerine atfedmelerim engeUeyen bir
sebep bulunmad iin bu Ud cmle arasnda vasi yapmtr.
nc cmle ise banda * som edat bulunan bir istifham
cmlesidir ve dolaysi}da da taleb ka cmlesidir. nceki
cmleler haber cmlesi olduu iki bu cmleyle dier dsi
arasnda kemki inkta' (tam bir aynkk) vardr ve bu sebeple bu
cmlede fasi yapmtr
98. SAYFADA GEEN ZKR VE HAZFLE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
fi
Bana Eb Kbs'un beni tehdk ettii haber verildi.

(Ancak) aslan devamk kkremez.
Be}'itteki
c-iJ
fiilinin
faik hazfedip
nib-i fae isnad
edmitk. Failin hazfedmeskk sebebi, fae bir ktlk ve

zarar gelmesinden korkulmasdr.
234
ANLATIMLI BELAGAT
Hatibin birlie ardn duydum.

Bu cmlede
ji-jj
flinin mef ulnn hazfedilme
sebebi, sz ksa mtarak manay geneUemektk.
.LiJl ^
j,l
Kii iffetk olur, kendisini kltc niteliklere sahip

oknazsa, giydii her elbise (sahip olduu her zeUik) gzeldk.
Yapt hakszk kabullenmezse, ona gzel vgde bulunmann
yolu ve aresi yoktur.
Fazla aklama iin, Ddnci beyitteki musnedun eyh olan
(y^) zamiri zikredmitk
235
106. SAYFADA GEEN TAKDM VE T E ' H I R L E

LGL ALITIRMALARIN ZMLER
=\LZ U j T L -1
A^j4iz
"Kii her arzu ettiine eriemez. Rzgrlar (bazen)

gemilerin istemedii ekilde eser.
Olumsuzluk edat olan ''^ , J i ' den nce getirilmitir.
Maksad udur: ^liajJ t- alLi.' U J T l i j ^ ' ^
^
, _J
fi:;'
fi
JJ SjS>r 'LSO - 2
"Taze eyde lezzet baka olur. Ancak ben lmn

tazesini (erken olanm) lezzetsiz buldum.
Musned
{ J R . - ^
J ^ ) musnedun ileyhten (J-!) ten nce
getirilmitir. Musnedun, musnedun eyhk sfat olmadna,

ondan haber verdiine dikkat ekmek im byle yapdmtr.
..u^L
li^jj
'^:<.
l U - u j i - 3
"Senk adaletkde, cmertkgkide ve yumuakkmda

zayflara rahmet vardr."
Musned
(^'-'-^
j),
musnedun
236
eyhin
( ^ j)
sjlenmesine merak uyandrmak iki ne aknmtr.

121-122. SAYFALARDA GEEN MUSAvT, CZ ve
TNB KONUSUNDAK ALITIRMALARIN
ZMLER
J : ^ ^ , ikil
Nkayet eytan ona vesvese verip }4e dedi: "Ey Adem!
Sana ebedkk aacm ve yok olmayan bir sakanat gstereyim
mi.?"
%
Burada
JlialiJl
AIJI
J^fi
cmlesiyle
muhatabn
zihninde eytan'n Hz. Adem'i nasl kandrd, ona nasl

vesvese verdii tam akka kavumamaktadr. Bu sebeple st
kapak bk ifadeden sonra zihinlerde konuyu netletirmek iin,
aklama yapmak suretiyle îJi
^.T 'J Jli
_jLi *y îJ^j cmlesi zikredilerek burada itnb yaplm ve

vesvesenin mahiyeti netletitiknitir.
237
ANLATIMLI BELAGAT
Sen beni epeevre kuatan ve bana (her )'erde ve

durumda) yetien gece gibisin. Her ne kadar senden uzakta
olduumu dnsem de senden ka mmkn deildir.
Burada lafzlar mana ile denktir. Kastedilen anlam
karlamas asmdan ifadeye herhangi bir ilave yapmak ya da bir
blm hazfetmek, anlam bozar. air burada anlatm yntemi
olarak msavat kuUanmtr.
.^Z
:jL
? J L J I J J
-3
Bu mal kime aittir? yle dedi: Akah'a aittir. Ekmdedir.

J AJJ eklindeki cevapta herhangi bir hazif bulunmamakla
beraber mal ve mlkn mutlak sahibinin yce AUah olduu,
insanm sadece bir emanetiden ibaret olduu ve bir gn elindeki
makn ve sahip olduu servetki gerek sahibi olan Rabbine
teskm edip Uk doduu gn gibi tekrar Ona dnecei gibi derin
manalar vardr. Bu sebeple bu ifadede cz- ksar vardr.
238
ANLATIMLI BELAGAT
-4
Ji; jli
ji>!i
>*; L J I
ju
Sen onlardan biri olduun halde ayet stn isen (bu

hayret edecek bir ey dedk-.) nk misk, ceylan kanmm bir
ksmdr.
air bu beyitte nce insanlan genel olarak zikretmi,
sonra vd ahs dnci kez ceylann kanndan yapan miske
benzeterek aynca zel olarak vmtr. Dolaysyla burada,
umuma delalet eden ifadeden sonra husus zsredmek suretiyle
itnb yapmtr.
UU l ^ L
JA\ JI j^^'
jl c^^.l J^l ^ U l - D
j_.y.Lki f>j h\ aII ; P

Kentlerin
kenderine
haUa,
gelmesinden
geceleyin
uyurlarken
gvende
miyder?
azabmzn
Ya
da
memleketlerin haUdan kuluk vakti glp oynarken kenderine

azabmzn gelmeskden emk mi oldular.? Yoksa onlar Akah'n
mzaudan m emk oldular? Halbuki hsrana dm bir
topluluktan bakas Aah'n tuzandan emk olmaz.
Burada muhatabm zihnkde anlatm pekitirmek iin
'il-'lj ^-^'i jl oîJl J l ^Ll ifadesi d defa tekrar ederek,
239
anlatmda itnb yaplmtr. o!i JZ
'j-?'-^* eklindeki son
ksmda ise ' k e k m e s i n k tekrar s}denmesinka sebebi ise,

uzun cmle esnasmda muhataba anlatlmak istenen mananm
tekrar hatrlatlmasdr. Burada da itnb uygulanmtr.
143. SAYFADA GEEN TEBHLE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
>
Sen, yksekkk ve parlakkk ynnden ydzsm. Dou ve

batdan gzler sana bakyor.
Muebbeh: cJ.
Muebbeh bih:
'Z^.
Tebihin tr: Muekked-mufassal.

^
fi
fi
>
J'wii
''
dJlf l~b iii - 2

s-
fi
Senin sevgi ve dostluunu elde ettiime gre, makn

nemi yoktur. Topram stndeki her ey topraktr.
jS'.
Muebbeh: ^ j J 'Sji
240
ANLATIMLI BELAGAT
Muebbeh bih: AyTebihin tr: Belg.
fi I
Ov
fii
f^h'a:-. A^hs' j l .
>
Jl
Nefis, bebek gibidir. Eer onu ihmal edersen, emme

sevgisi zere byr. Onu stten kesersen, kesir.
Muebbeh:
'y^"^.
Muebbeh bk: Jiki'.

Tebhin tr: Gayr-i temsl.
'k^
>^ ^ ^ iy. -4
J l i J i i_/p
'A
Onu arpma esnasndaki toz bulutu arasnda grrsn

ve bk yldzla insanlara (dmana) saldmp ekken bk ay
zarmedersin.
Muebbeh: Eknde, parlak bir yldzla toz bulutu arasmda
ilerlemekte olan vlen kimsenk tablosu (hak).
Muebbeh bih: Yanmda parlak bk yldzla, karanlkta
ilerleyen bir aym tablosu (hak).
Tebihin tr: Temsl.
241
148. SAYFADA GEEN HAKKAT VE MECAZLA

Gk (yamur) bir kavmin toprana derse, onlar raz

olmasalar be, onu ()^mumn bitirdii om) hayvanlarmza
otlatrz.
Beyitteki
.'v.î
kekmesi mecaz anlamda kullanlmtr.
Yere den, .'--J deil, yamurdur, '^'j daki zamiri de

mecaz
anlamda
kullanlmtr.
da
(bitki,
ot)
anlammdadr.
Parmaklarm kulaklanna tkarlar.

Burada ,;vU^Vl (parmaklar) ile kastedilen, J-*^V' (parmak
ulan) dk". Giz' (f-y^) yerine, kl ( J ^
alkadr.
Kane
de
parmaklann
sokulamayacadr.
242
kullanlmtr. Bu,
tamammn
kulaklara
ANLATIMLI BELAGAT
1 j A ,yxi L - l i - 3
ili--
i !.
""
Kendimden daha ok sevdiim bkisi, bana gneten

dolay glge yapmaya balad. Bana glge yapmap balad. Ne
kadar tuhaf! Gne, bana, gnee kar glge yapyor.
kinci beyitteki birinci
(gne) kekmesi mecaz
anlamdadr. nk glge yapt sylenmektedk. Bu karne,

onun gerek anlamda anlalmasm engeUemektedir.
159-160. SAYFALARDA GEEN STARE LE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
Jl .s
Her bir zenciye (gemiye) sanki gecenk karanl kara

posm hediye etmi.
Gemi, siphkk asndan (cami') zenciye benzetmitkr.
Asknda v^^T
'ijJi^
ekkndeki tebhte muebbeh bih ile istiare
yaplmtr. Karne, hkyyedk. Yani ikide bulunulan dummdan

243
anlalmaktadr, istiare tasrhidir.

ÛV'^
eklindeki ikmci tebhte de muebbeh
bihten istiare yapmtr. Cami', her dsinin de altmdakim

rtmesidir. Karine hkyye, istiare tasrhidir.
Hafet ona boyun eerek ve eteklerini sryerek geldi.

Burada 2i">U-l^ ^.i'jJl (gzel kz)a benzetmirir. Hazif
ncesi tebh i'JJLS' i^bi-I
eklindedir. Grlyor ki, tebh
edat, vechuebehle birlikte muebbeh b mahzuftur.
'^bil ise mahzuf muebbeh be iaret eden levazmdandr.

Dolaysyla bu istiare, mekndk-. Karne, hafet iin etekleri
srmek (L^L-i j
olup lafzdir.
c-iJ'^j J ^ > l V ^ o V - - 3
O kkn avlulan fezay doldurmumr. Balkonlar

yamur mâdran bulutlarla kucaklamtr.
Bu
beyitte
dokunmak
o^">Ui
kucaklamaya
benzetmitir. Cami' ise, her ikisinde de mevcut olan bitime

(jL^'Vi) vasfdr. Muebbeh o ^ * y d ! hazfedmi, muebbeh b
olan iLuil kelimesinden mtak olan

244
o-'lp
fk e istiare
ANLATIMLI BELAGAT
yaplmr. Muebbeh bih zikreddii iin bu istiare tasrhidir.

Mster olan Î-J'LP kelimesi fl olduu iin bu istiare ayn
zamanda tebe' istiaredir.
(Sr) bir gn kulaklarla tokalatnda, vicdanlar ve

kalpler tebessm eder.
iirin
kulaklara
ulamas,
tokalamaya benzetmitir. Burada
buluma
^ ' ^ ^ ^
(cami')
ile
kknden "ulama"
anlamma T^J'^J tretmistir. Doasyla bu, tasrihi ve tebe'

istiaredir.
fiindeki istiare dikkate aknmayabikr. O takdirde,
^Lc^V' kekmeskide mekn istiare olur.
Ykie y ' L ^ I ve s - ' j ^ ' kekmeleri, asknda muebbeh
olup, muebbeh bleri olan JL^Vi' mahzuf olduundan
mekn istiaredir. Ayn zamanda /'^-o-^l ve ^jiiJl
kelimeleri,
cmi'd olduundan ask istiare olurlar.
Jl5^ d l i ^ '
fi
jli
- 5
Eer o helak olursa, kavmin ker direi dnyadan lme

gider.
245
Muebbeh bih olan ^ k e l i m e s i n d e tasrhi istiare

vardr. Mahzuf muebbeh c^^ ^.-^j'dir. Bu istiarede mahzuf
muebbehin mlimi >-aj
J, ibaresidir. Mlim, mahzuf
mebbehe ait olduundan bu istiarede tecrid bulunmaktadr.

Bu nedenle istiare, mcerred istiaredir
^
'JZ}\ l]
-6
(Onlar yle) bir kavimdir ki, bela onlara yutc dilerini

gsterdiinde gmp gmp ve teker teker ona uarlar.
j-i-ll kekmesi yrtc bir hayvana benzetilmitk-. Asknda
y j l j J - l i '
yZ\
ekkndeki
tebihten
yaplan
istiare
muebbeh bih hazfeddiinden mekn ve ask istiredk-. Beyitte

ne muebbeh bihin ne de muebbehin mlimi vardr. Bu
nedenle mutlak istiaredir.
j
Sen
(atei
snm)
kle
flyorsm.
uprayorsun, bouna valdt geiriyorsun.)
246
cJ\
-1
(Bo
ile
ANLATIMLI BELAGAT
Bu cmle ile eriemeyecek bir ite srar edenin

dummu, atei kalmam kle fleyen
bir insanm
hakne
benzetilmitir. Her ikismin ortak yn (cami'), gsterilen

abanm maksada ulatrmapcadr. Bylece muebbehi, temsk
istiare yoluyla anlatabilmesi iin muebbeh bihi ifade eden
terkiple istiare japlmtr. Karne hkyyedir.
y yA
o^v
V^. ^ - 8
Mmin bk delikten iki kere snknaz.

Bir kez hata edip, hatasm fark ederek bir daha ayn
yanka dnmeyen kiinin dummu, ylan ve akrep gibi haerelere
ak bir dekkten smkp da dikkatk davranan ve aym dekkten
ikinci kez smimayan kiinin dummma benzetilmitir. Ortak
yn (cami') her ikisinm de dtkleri hata ve yadklan
tecrbeden isrifade etmeleridir. Bylece muebbehi, temsk
istiare yoluyla anlatabilmesi iin muebbeh bihi ifade eden
terkiple isrire yaplmtr. Karne hkyyedir.
247
ANLATIMLI BELAGAT
167. SAYFADA GEEN MRSEL MECAZLA LGL

ALITIRMALARIN ZMLER
-fi
'yy 'J^
'^-^^
V-A''J^'P'
^b
lkem bana zulmetse de deerkdk. Ailem bana cimri

davransa da cmerttir.
Buradaki
(lkem)
ke
orarun
halk,
kastedmektedir. Alka, mahakiyyettir.

. ^ 1
^ L, L >
- 2
Srden bir ba (ko veya koyun) aldm.

Burada
ko
veya
koyun
kastediknitir.
Mecaz-
mrseldeld alka, cz'iyyettir.

' f i
Bana, sonra gelecekler ikide, iyilikle anlmak nasip eyle!

Bu yette ki
"(J-U^
jLJ'
den maksat iyi bir am
brakmak, Mecaz- mrsel alkas kyyettk.
Bk kahvede omrdum
Kahve sylenip
(kahve iken yer) kastedmektedk. Alka hkyyetdk.
248
kahvehane
Bahedeki aatan yedim.

Aa
sylenerek
meyve
kastediknektedir.
Alka
kUiyyettir.
171-172. SAYFALARDA GEEN AKL MECAZLA
Gnler sana bilmediin eyleri gsterecek ve (haber

toplamas im) yol az vermedim kiiler sana haberler
getirecek
Gsterme (s^l-*^l) nm gnlere isnad hakik deildir.
Gnler, gstermenk ierisinde meydana geldii bir zaman
dikmidir Bu ifadede ald mecaz vardr. Alka ise zamandr.
Gzel davranan herkes ok sevikr ve eref yetitiren her

yer gzeldir.
Yerde bir bitki gibi erefk yetimesi hakik deildk-.
Buradaki akl mecazm alkas mekandr.
249
ANLATIMLI BELAGAT
isteyenin
arksna
snmad
zaman
neredeyse
balan kgma dnecek

l^J jjj^r
da fl, j j ; - ^ eklindeki masdara isnad
edmitir. Bu akl mecaz demektin Alka ise masdardr

y
,
s
o
C , y
fO f
, i yy y yC y y, y y
y y^ ,, y
byJ>^y. V JjJLl
L-:H
J l y ^ l ^ ' ^ ^ '^J
"
,
Sen
to
Kur'an'
okuduun
zaman,
senkle
ahirete
kanmayarar arama gizk bir perde ekeriz.

\\y^
kekmesi e mef'ulun ^S^^^ faine isnadmda,
alkas falik olan akk mecaz vardr I j j - l^li^ asknda i T l ^

ly'L- dr
177. SAYFADA GEEN KNAYE LE LGL
:JU
^^1>I
-\
Bir bedeviye salanndaki aarma soruldu. O da yie

cevap verdi: Bu, felein bama getirdii olaylarm tozudur.
250
ANLATIMLI BELAGAT
Burada mevsuftan kinaye vardr. nk hkim olan

gre gre, salardaki aarma, znt ve kederlerin eseridir.
Sanki o, znt ve kederlerine direrurken sahibinin kaldrd
tozdur.
O, deve kutmun kanatlarma bkdi. (i ciddiye ald.)

Burada sfattan kinaye vardr. Deve kuunun kanatlarma
binmede hzk okna sfat vardr. Araplara gre deve kuu hzyla
mehurdur.
186. SAYFADA GEEN CNASLA LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
A, I > l i l
j f Jh\
'J
-1
Kendilerine gven veya korku hususunda bir haber

geldikide onu yajarlar.
Burada J kekmesiyle /.A kekmesi arasmda naks cinas
vardr, nk birinci kekmede
ve j
harfleri vardr,
ikkciskde ise 1 ve e harfleri birinciyle uyuurken bkincideki

j ' m n yerine gelmitir. Bu bakmdan harflerin tr/eidi
251
ANLATIMLI BELAGAT
farkldr ve aralarnda tam uyum bulunmamaktadu-.
hrkasma sarnm vaziyetteyken; karankklan
aydmlatan dolunay gibi bembepz bir deve onu tayor.

kinci beyitteki .2^! kekmesiyle j j J l kelknesi arasnda
cinas vardr. Ancak kekmelerden birincisinde ^ harfi zammek,
ikincisindeki ise fethak olarak gelmitir. Aynca her iki kekmede
s^-i- j harfleri okrnkla beraber harflerin srasnda da farkkkk
bulunmaktadr. Bu sebeplerden dolay iki kelime arasmda naks
cinas bulunmaktadr.
fi Oy
c ôyy
fi
uy
y iy
O fi y
Onlar bakalarn ondan (Kur'an'dan) akkoyarlar, hem

de kendileri ondan uzak kakriar.
"
Burada
^0
e jll' kelimeleri arasmda ckas vardr.
" o
Birinci kelimedeki * harfinin yerine dncide I geknesi

sebebiyle harflerin ekleri, farkk olarak gekni ve bu d kekme
arasmda naks cinas oknumn
252
o, Sam ve Ham ouUara yceltti ve himaye etti. Bu

yzden onm gibi ycelten ve himaye eden kimse yoktur."
Bu beyitte bir naks ve bir de u m cinas vardu". 1 ^ ve
kelimelerinde sadece bir harf farkk olduu ve dier
zellikler uyutuu iin bu iki kekme. arasmda naks ckas vardr.
Beytm birinci atnmn sonundaki Hz. Nuh'un (as) Ham ve Sam
admdaki iki olunun isimleri olan
ve
kekmeleri}4e dnci
,_jr*-"-y^.-y^
(ykseknek/yce
oknak/yceltmek) flinin ism-i faik olan
kelimesiyle ^^y^-
atnn
sonundaki
^^^>JJ-JIJ-
(kommak) fiinm ism-i fai olan
("L^
kekmeleri
bkrbirleriyle vch- erbea'nm tamammda uyutuklan iki bu

'êkmeler arasmda tam cinas vardr.
253
Sevdiini ll sev, belki bk gn sevmediin kii olur.

Sevmediine de ll buzet, bekd bk gn sevdim kii olur."
Bu ibarede ^ _ ^ e J2J>J\ arasmda,
arasmda ve I-*
y e
l^^
iLiJ^,
L j j arasmda naks cinas vardr. Her
cinasm naks oknasmm sebebi de harflerin eidi bakmmdan

kekmeler arasmda uyum bulunmamasdm
188-189. SAYFADA GEEN SEC LE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
j AJ.P J
.UJJ ^ L ^
-kpj
:Ul^ U;l
JL^
Jli
Jap
^ 1
-1
Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurdu: "Mah'm! (Senk

yolunda) parasm harcayan kimseye, harcanan paranm yerini
doldurmay; harcamayan kimsenm parasma da yok olmay nasp
eylel".
fi
Hadisi erifte geen
fi
U- ve U J '
seci' vardr.
254
kekmeleri arasmda
ANLATIMLI
BELAGAT
o b Cî
.CjuIU- -V
UliJ
JJJLI
tC-i.;!
jlij - 2
jl
J I
^ 1
Olu, sele kaplan bir bedevi )de demitir: "Allah'm!

Eer beni imtihan etmek iin bama bela getirdiysen (ben
sabrederim). nk sen bana, hep shhat ve afiyet verdk".
Bedevnk szndeki
^^Ji
C-.JLP
kekmeleri arasmda
seci' vardr.
di^
liij
^.j^
jlp
I I ; <-t^y
1^1
-^j
- 3
Mert olan, sz verdii zaman, (szn) yerine getirir,

yardm ettiinde (onun yardm) yeterkdir, (dmanm) ele
geirdiinde de affeder.
j j , J^ ve
kekmeleri arasmda seci' vardr.

: JJUd Jl5j -
._jjyj!
^ '
^l-=xillj t_jjllil
l_U<f5
JjJ-l
Km, kalplerin pasdr, dmanlkta srar etmek de

(dkkafakkk) savalann sebebidir.
>-> jiJ e
j y - i kekmeleri arasmda seci' vardr.
255
ANLATIMLI BELAGAT
192-193. SAYFADA GEEN KTBASLA LGL

ALITIRMALARIN ZMLER
Aarmadan nce, siyah salarmm deerini bil. nk

dnya ancak yklmak zere olan bk: duvardr.
air, rinin son msramda Kehf sreskin 77. yetmden
iktibas yapmtr.
lilj
JLJJ
jj^dL'
Jj^^lj
Î
JjJl c / y - J
J"
T?'^^'
:J-i j j j ^ '
'^rf (l-Vi
^-^
J^^r
-2
J^4^'
^r^'
Alim, mmetk lambasdr. Cahk ise bela ve zntnn

kaynadr.
Ohiller,
bkiktirdikleri
parayla
vndklerinde
onlara; "Hi bilenlerle bikneyenler bir olur mu?" de.

barenin sonunda Zmer suresinin 9. yetkden ikdbas
yapmtr.
jJ
bli"
I L ^ I ^
'f^.
Haya, nefsi ehvetlerinden

"Utanmazsan dediini yap"
256
JUf
I^
- 3
alko}^n bir bukadr.
barenin sonunda hadisten iktibas yapmtr.

u^'
"j ^ l ,
^ 1
j
Jl
L.
jir
Ji
-4
LJl"
Olmasmdan korktuum ey, oldu. "Biz, sonunda

Allaha dneceiz".
Beytin dnci atrmda (msramda) Kur'an'dan iktibas
yapmtr.
Kendisinden iktibas yapan yetin ask yledir:
l^J'vi"
" jJ*:TIj aJI I J U Jji "Biz, Aah iki vanz ve biz sonunda O'na
dneceiz;" derler.
Kurallarda da bekrtdii gibi biraz deidik yaplmtr.
197. SAYFADA GEEN TEVRYEYLE LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
(Ey Firavun)! Senden sonra geleceklere ibret olman iin,

bugn senin bedenini (cansz olarak) kurtaracaz.
Bu yetteki J J J kekmesink yakm manas "zrh", uzak
manas ise bedendir. Bu kelimeden kasteden uzak manasdr.
Dolaysyla tevriye vardr.
257
UJ^ 3 U L -
1 ^
- 2
Ey sayg deer ve kendisine hakan kle olduu efendim!

Sen Hseyk'sk, fakat bize yaptn eziyet artmaktadr.
Bu rde ki JJJJ kekmesinin }'akn manas, zel isim,
kasteden uzak manas da S! j flinin muzaridir.
J B J ^1 D I L ^
ILI >
-3
Ey bizden yz evken kimse! AUah sana yeter. Gel!

Bu beytk sonunda ki JU;
kekmesinin yakm manas,
"ycel"dir. Kasteden, "gel" manasm ifade eden emir kipidir.

Bylece tevriye meydana gelmektedir.
201. SAYFADA GEEN TIBAKLA LGL
JP^J ^
-1
Sekna! Salan bembeyaz olan ve kendisi de buna

ala}an kimseyi beenmeyip taaccp etme.
e y . arasmda cb tbak vardr.
258
ANLATIMLI BELAGAT
'jsJ}
jyJi j
'y:^
-d - 2
o, gze bembeyaz grnyor, ama kalbe kapkara.

jyji le
>-r-^h I r ^ ' He ^ j - " ' ;
^-'s-i arasmda
cb tbak vardr.
! ^
Onlar
Uj 1 ^
yaratlmlar,
)aratknamlar,
yaratlmamlar. \
sanki
(ama)
onlar
cmertkk
hem
ppmak
}^ratlmlar,
im
hem
e 1 yy-^ I" fileri arasmda selb ubk
vardr.
204-205. SAYFALARDA GEEN MUKABELEYLE
:Jli <i\ Z^j
JJ (_cU^ ^_jrî ^
iLf- o j j
-1
Hz. Aie, Peygamberimizin (s.a.s) yle dediini rivayet

etu: "Aie! efkatk ol! nk efkat bk- eyde olursa onu
mutlaka ssler (gzeUerir). Bir eyden akmrsa onu mutlaka
lekek hale getirir".
259
ANLATIMLI BELAGAT
Bu hadiste mukabele, srasyla jlS' ve
aJIJ
e r y ve
a J U
arasndadr.
"Akah, onlar iki, temiz eyleri helal, murdar e)leri de

haram kar".
Bu yette mukabele srasyla J ^ v , ^
oLlklI e p t c ^
s ve
OJLJI
un j (lm) ve
arasndadr.
"Siz, iyii emreder, ktlkten men ederskz... "

Bu yette mukabele (-*>'
*yij
arasndadr.
aJ
jl
"O, dostunu sevkdiren eylerin kendisinde bulunduu

bk gentk. Ancak onda dmanlan zen eyler de vardr".
Bu rde mukabele
aOJJ
arasndadr
260
e ^île-Vl
ANLATIMLI BELAGAT
207. SAYFADAK HUSNU'T-TA'LIL LE LGL

ALITIRMALARIN ZMLER
Ey ktl bize iyilik olan koucu! Senden saknmam,

gozbebeimi (ya aktarak) boulmaktan kurtard.
Koucunun ktln gzel grmek mmkndr.
Ancak ak-, o hususta ksanlara muhalefet edip kendisinin
kouculardan
sakmmasmm,
gzbebekii
gzyalannda
bouknaktan kurtardm sylemitir.

L^Ju
UJJI
i]a
c-Sy
Dnya, seni kaj^Dettii iki gemite sana gzya

dkerek alamt. nk (bikyorsun) gemite, dnyada (Nuh)
Tufan olmum.
ak-, Hz. Nuh zamanmdaki Tufamn olma sebebmk, at
syledii kimsenin vefat sebebiyle, dnyarun gemite pemen
alamas olduunu eri sryor. Tufarun gerek sebebinin bu
olmad aka bilinmektedir.
261
ANLATIMLI BELAGAT
209. SAYFADA GEEN TE'KIDU'L-MEDH BMA

YBHU'Z-ZEMM LE LGL ALITIRMALARIN
ZMLER
Onda hibir kusur yoktur. Ancak gz, onun benzerine

rastlamaz.
Burada zem ifade eden bk sfat kaldrldktan sonra,
istisna yoluyla medhe dellet eden bir sfat getirilmitir.
- j^.y y J-^. Â
e-^'
^1
- 2
Ben Araplarn en fasihim (dzgn konuamym). Ancak

ben Kurey'denim
Grld gibi Peygamberimiz kendi fesahatm verken
syledii
cmleye
istisna
getkip
kabesmden olduunu sylemektedk.
262
bunun
zerine
Kurey
ANLATIMLI BELAGAT
2 n . SAYFADA GEEN TE'KIDU'Z-ZEMM BMA

Y U B H U ' L - M E D H L E LGL A L I T I R M A L A R I N
ZMLER
Kavimde layr yokmr. Ancak onlar (aym zamanda)

kendilerine iyilik edenlere ktlk ederler.
Medih ifade eden bir sfatm kaldnimasmdan sonra,
istisna yoluyla zemme delalet eden bir sfat getirilmitir.
Hakd, kskantr, ancak o (ayn zamanda) koucudur.

Bir zem sfat verildikten sonra istisna edat getirikp
hemen ardmdan baka bir zemm sfat zikredmitk216, S A Y F A D A G E E N U S L B ' L - H A K M L E LGL
ALITIRMALARIN ZMLER
Yak bir adama Yam ka? denildi. O da )de cevap

verdi: Sakkk bir hayat sryomm.
Burada yak adam, sorulan somyu brakp yumuak bir
ekilde, sakmm iyi olduundan bahsediyor ve kar tarafa
yakkk deil, sakm daha nemk olduunu vurguluyor.
.i^'pL
: JU
U - . y ; ^ JJ
- 2
Bir adama zenginlik nedir? denildi. O da yle cevap

verdi: G)mertkk, eknde bulmanla cmertkk etmendir.
263
ANLATIMLI BELAGAT
Adama
zenginlik
soruluyor,
da
cmertkkten
bahsediyor, nk cmertlik huyu, zenginlikten daha nemkdk.
Uj J >
']^\
el-Haccac, ekMheUeb'e: Ben mi daha uzunum, yoksa

sen mi? dedi, O yle cevap verdi: Sen (benden) daha uzunsun,
ben de, boyca daha geniim.
El-MheUeb, el-Haccac'n sorusmu boy bakmndan
de, g ve stnlk bakmmdan yommlad, yoksa ekHaccac,
ekMhekeb'k daha uzm olduunu iyi biyordu.
J J j j l ^ ] ^ jA |,iJ L. J i J j i i J ' bL
fi
Ey
Muhammed!
Sana,
:-4
Aah
yolunda
neyi
harcayacaklant somyorlar. De ki: Harca}^canz hayrk bir

ey, ana-babap, akrabalara, yetimlere, dknlere ve yolda
kalmadr.
Bu yette sahaber, Rasulukah'a (s.a.s) Aah yolunda
neyi harcayacaklarm sordular. Bunun zerine yce AUah (c.c)
mfak
(harcama)
yerini
bulduunda
harcamanm
geerk
olduunu, yoksa harcamanm bir deeri oknadm bdirdi.
264
ANLATIMLI BELAGAT
Yazarlarn Hazrladklar Blmler

Prof. Dr. Tacettin U Z U N
Belagat
Fesahat
Tebh
Tebihin eitleri
Tebihin Gayelen
Dr. Ayhan E R D O A N
in eitlerinden Nehi)'
n eitlerinden Soru
Hakikat ve Mecaz
Tbak
Husnu't-Ta'll
Te'kidu'l-Medhi Bima Yubihu'z-Zemm
Te'kdu'z-Zemmi Bim Yusbihu'l-Medh
Dr. M u h a m m e t TASA
n eitlermden Emjr
n eitlerinden N i d a
stiare
Akl Mecaz
Dr. Latif SOLMAZ
Haber (Bildirme) ve na (Dkek) Kipleri
Haberin Gayeleri
Haber eitleri
n eitlerinden Temenn
Zikir ve Hazif
Kkaye
265
ANLATIMLI BELAGAT
Dr. ehabeddin KIRDAR

Takdm ve Te'hk"
Mrsel Mecaz
Al
S ec
kibas
Tevriye
Mukabele
Uslb'l-Hakkn
Ar. Gr. Yusuf Sami SAMANCI
n eitleri
Fasi (Ayrma) ve Vasi (Balama)
Fasi Yaplan Yerler
Vasi Yaplan Yerler
Musvt, cz ve tnb
Cbs
266
ANLATIMLI BELAGAT
BBLYOGRAFYA
Kur'an-
Kerm.
Abdul'azz
Atk,
'Ilmu'l-beyn,
Beynt,
Dn'n-
Nehdati'l-'arabiyye, 14C5/1985.
Ahmed Mustafa el-Mer, 'Ulmu'l-bela,
ve'l-Ma'n
ve'l-Bed\
el-Beyn
(4. bask), Beymt, Dm'l-Kumbi'l-
'Ilmiyye, 1422/2CC2.
Akdemir, Hikmet, Belagat Terimleri
Ansiklopedisi,
zmir, 1999.
Ak el-Crim, Mustafa Emn, el-Belatu'l-vdtha,
(21.
bask), Msr, Dm'l-ma arif, 1389/1969.

Dellu'l-Belati'l-vdha,
(5. bask),
Msr, Dm'l-ma'rif, 1385/1966.

Bllgegil, M. Kaya, Edebiyat
Bilgi
ve
Teorileri
(Belagat), stanbul, Endemn Kitabevi, 1989.

BoleUi, Nusrettk, Belagat,
Teorileri,
Arap
Edebiyat
ve
istanbul, Marmara niversitesi lahipt Fakltesi
Vakf Yaymlan, 1993.

267
ANLATIMLI BELAGAT
El-Hatb
el-Kazvn,
Telhsu'l-Mifth
(Telhis
ve
Tercmesi, hazuiayankr: Nevzat H. Yank, Mustafa Kkk, M.

Sadi enk), stanbul, Huzur Yaym Datm, tarihsiz.
Kk, Hulusi, "Belagat", DA, stanbul, 1992.
Mustafa
ekalyn,
Silsiletu's-sniye,
(2.
ed-Dursu'l-arabiyye,
basla),
es-
el-Mektebetul-'asriyye,
1413/1993.
Muhammed Ali es-Serrc, el-Lubb
kav'di'l-
luati ve lti'l-edeh, Dmak, Dm'kfikr, 1403/1983.

Muhammad Tahir ekLd, el-Mubassat f
dmi'l-
bela, Beymt, el-Mektebeml-asriyye, 2CC4.

Mehmed Zihn, el-Kavlu'l-ceyyid,
(3. bask), Matbaay-
mira, 1327.
Mslim
b.
Haccc
eH'iue}'r
en-Ney'sabri,
el-
C?ni'ii's-sahth, .^.bs-sh., Dm hyi't-Tursi'l-Arab, Beymt,
1972.
Tahir'k Mevlevi, Edebiyat Lgati, stanbul, Endemn

Kitabe vi.
Tirmiz, es-Sunen, istanbul, an Ya}inlan, 1980
268

Anlatimli Belagat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Anlatimli Belagat

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anlatimli Belagat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANLATML

Ars. Gr. Yusuf Sami

I. Bask: Eyia 2008

Dizgi: Yusuf Sami SAMANCI

Basm Tarihi: 15.09.2008

INA EITLERINDEN NEHIY

INA EITLERINDEN SORU

FASL YAPLAN YERLER

VASL YAPLAN YERLER

reddetmedii, zihinlerin de anlamak iin yorulmaddr.

gzle grlr hale getirir, hayatn

gzellik verir. Duygu ve dncelerden doan belagat sanatlan,

Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi

Sallallahu aleyhi ve sellem

Vefat tarihi bilinmiyor

i^Ua^ : < P > U

"-Ij" bajka bir ;ade}'ie, szn syienmesm gerekrirei zei sebeptir.

Mukreza - ki buna itibar-1 mnasib" de denilir - ifadenin

"ttibar-i mnsib" yle aklanabilir: Szn s)enciii hile uygun slup

Tenfur- hurf kelimede olur, diHn onu s)'lemesini ve

tenafurdan, za'f- teliften ve ta'kdden uzak olmasdr.

sebebijie mana ynnden ise, buna manev ta'kd deniHr.

"rtclerce"; Arapadan rnei: c^ij^liuL dr'.

kelimesinin J>r^\ eklinde

kelimeleri garip kelimelerdendir. Arapada da

urcijzesindeki'' li^'^kelimesinde garabet vardr.

(Sann rgleri yukarya doru toplanp balanmt. Arkaya doru

nk bu kelime Araplar arasnda fazlaca kullanlan bir

Arapadan buna yle bir rnek verebiliriz:

gelmitir. Dolaysyla cmlede za'f- te'lf vardr.

kelimt denir. ocuklar arasmda

tekerleme olarak sylenen "Bir berbere bir berber: Bire berber!

(Hatrla o vakitleri ki, Leyla ak ve berrak dilerini, gzel gzn, ince

(Harb'in mezan yannda hibir mezar yoktur) ise

etmitik. Baka bir ifade)'le

kastedilenin kolayca anlailamamasdr. Lafz ta'kd, kelimelerin

hicretin beinci asnnda, Trk Edebiyat ikiye aynlrmt..."

Bu iirin asl }dedir:

(O kibirlendi. Onlarda, soyca asaletlenne delalet eden

seninle nee buldu, ben ise hlen kedere malubum) msranda

(Yakn olabilmeniz iin, artk evimin sizden uzak

dan anlalan ilk mana, ar

znt sonucunda ok alamaktan dolay gzde akacak yam

yalarnn kesilmesidir. Fakat j^'^

intikal etmek zordur. Bu sebeple beyitte, manev ta'kd vardr.

fesahati ok gzel aklamaktadr:

Bu beyit, el-'Abbs b. el-Ahnef'e (192/808) aittir.

da: Adamna gre sylenilmesidr.

makamda lbli; husus ve samimi bir mecliste zorlanarak ve

makama uygun decek tarzda sylenmesinden

ynlerinden bahseden ilimdir.

durumdayd. O devirde ok geerli olmasna ramen, gekmesi

Sekkak'nin (626/1229) deha ve gayretleryle altn devrini

ez-2emaher (538), ei-Kef ve Essu'l-bela

Hulusi Kl, "Belagat", DA, stanbul 1992, V/38C; Hikmet Akdemir,

HABER (BLDRME) ve N (DLEK)

komu hakkm gzetir.

yilik etmek ne kadar gzel!