OS PREXUZOS LINGSTICOS

A primaca dunha lingua sobre outra, tanto nos usos coma na consideracin social, d lugar a
actitudes prexuizosas polas que a lingua dominante considerada de maior calidade, de maior
validez que a dominada, o que se reflicte en actitudes inxustificadas de desprezo ou de admiracin
cara a esta. Estes falsos xuzos de valor non s estn enraizados na conciencia popular, senn que
son creados e difundidos por personalidades e institucins da vida pblica, cultural e relixiosa da
lingua dominante en diversos momentos histricos. Podemos afirmar con claridade, polo tanto, que
a mellor ou peor consideracin social dunha lingua non depende da lingua en si senn de factores
extralingsticos.

QUE SON E PARA QUE SERVEN?

Os prexuzos son valoracins a priori baseadas en ideas erradas ou en procesos de

categorizacin das que bota man o individuo ou unha sociedade e que lles serven para crear clases
coa finalidade de simplificar a sa visin do mundo. Pero cmpre dicir que o individuo non
sempre consciente destes procesos cognitivo-interpretativos, senn que a mido determinan as
sas accins de xeito inconsciente. dicir, os prexuzos son asumidos e asimilados colectivamente
e emprganse de xeito inconsciente, convertndoos en mximas. Isto provoca actitudes e
comportamentos negativos cara ao suxeito obxecto do prexuzo.
Pero os prexuzos, sexan lingsticos ou non, non s serven para que o individuo ou unha
sociedade represente o mundo e a si mesmo dentro dese mundo, con todo tipo de valores sobre a
sa existencia e a existencia dos outros, influndo decisivamente, e a maiora das veces de xeito
inconsciente, no seu comportamento social. A funcin mis importante dos prexuzos, e a mis
oculta socialmente, o uso que se fai deles coa finalidade de manter e xustificar a superioridade dun
grupo. dicir, os prexuzos serven directamente para manter o status dun grupo social
determinado fronte ao resto da sociedade.
A sociedade galega sufriu durante sculos unha situacin que propiciou que se asentase no pobo
un complexo de inferioridade e de autoodio, caracterizado polo rexeitamento e minusvaloracin de
todos os seus valores como sociedade diferenciada. Velaqu a raz dos prexuzos e valoracins
negativas sobre o idioma. Os prexuzos lingsticos teen como consecuencia ltima o
incremento dun (auto)concepto negativo, individual e colectivo.

COMO SE TRANSMITEN OS PREXUZOS LINGSTICOS?

Os

prexuzos

son

valores

aprendidos

transmitidos

socialmente.

Aprndense,

fundamentalmente, ao longo do que se coece como proceso de socializacin do individuo. A

infancia e a adolescencia son os perodos mis sensibles e de mis influencia hora de asimilar
calquera tipo de prexuzo. Neste proceso teen un papel fundamental os pais, o profesorado e o
grupo de iguais. Pero cmpre subliar o importante papel que adquiriron, dende as ltimas dcadas
do sc. XX, os medios de comunicacin de masas (en particular a televisin) hora de crear e
difundir os prexuzos, especialmente a travs da publicidade.
Cmpre ter presente, polo tanto, que o comportamento que reproducimos inflen, queiramos ou
non, nos individuos que nos rodean. Por iso moi importante coecrmonos os nosos prexuzos
para tentar non reproducir comportamentos que os sigan transmitindo.

1. Breve introducin terica sobre os prexuzos: o factor psicosocial

1.1.

Que son os prexuzos?

A sa relacin con outros conceptos prximos como actitudes, estereotipos ou valores.

A situacin que a sociedade galega viviu durante cinco sculos provocou que se asentase na
poboacin un fondo complexo de inferioridade que denominamos autoodio, caracterizado polo
rexeitamento e minusvaloracin dos sinais de identidade. Eis as raz dos prexuzos e valoracins
negativas sobre o idioma. Estes prexuzos, fortemente instalados na sociedade ata hai pouco, estn a
sufrir, no entanto, un importante retroceso.
Os prexuzos son valoracins baseadas en ideas erradas ou realizadas con descoecemento
do asunto que se xulga e que teen como consecuencia actitudes e comportamentos negativos.
Os prexuzos lingsticos estn moi estendidos e atinxen a todas as linguas en xeral. No caso das
linguas minorizadas, os prexuzos afectan moi negativamente ao autoconcepto individual e
colectivo.
Diferentes estudos realizados nos ltimos anos indican que os prexuzos levan sufrindo un forte

retroceso. O MSG ofrece datos de interese como que o 70% da poboacin considera que s nenas e
nenos hai que aprenderlles a falar nas das linguas. Estudos posteriores, como os realizados polo
Seminario de Sociolingstica do CCG, veen confirmar esta actitude positiva cara ao uso de noso
idioma en mbitos con tanta presenza social coma o da publicidade.
O desenvolvemento da identidade colectiva do pobo galego nas ltimas dcadas un fenmeno
sociolxico que pose unha enorme importancia. A lingua foi, desde a orixe das reivindicacins
galeguistas e nacionalistas, o elemento material mis definitorio desta identidade colectiva. Esa idea
compartida polo 77% da poboacin, cando afirma que a cultura e a identidade galega
desapareceran no caso de que o fixese o idioma, segundo nos revela o MSG.
As actitudes teen tres compoentes: cognitiva, afectiva e comportamental. Os estudos sobre
a compoente cognitiva dos prexuzos lingsticos ofrecen a conclusin de que existe un fortsimo
retroceso das ideas negativas sobre o idioma, especialmente entre as xeracins mis novas. Este
retroceso debido ao novo contexto sociolingstico e formacin acadmica que a este respecto
ten recibido a poboacin escolarizada desde a dcada dos oitenta. O estudo da compoente afectiva
das actitudes complexa e peta constantemente cos mecanismos compensatorios que os individuos
despregan cando perciben desaxustes entre as sas ideas (compoente cognitiva) e a sa actuacin
(compoente comportamental). Estes son algns dos elementos explicativos das fortes
contradicins que se detectan entre actitudes e usos, especialmente entre os sectores mis novos da
poboacin.
Ana Iglesias lvarez (en Falar galego?: No veo por qu, 2002) realizou un estudo cualitativo
sobre as actitudes e sinalou as limitacins dos estudos cuantitativos realizados a travs das enquisas:
o problema que a travs das respostas estereotipadas e descontextualizadas dos cuestionarios non
podemos acceder s actitudes internas e profundas dos suxeitos, senn simplemente opinin
pblica. Ademais, nas sociedades occidentais actuais, cada vez mis racionais e reflexivas, os
suxeitos son tamn mis conscientes do que deben dicir en cada momento, en definitiva, do
politicamente correcto.
Os prexuzos son procesos de categorizacin: o individuo caracterzase por crear clases para
simplificar o mundo dando lugar a estereotipos (que poden ser positivos ou negativos).
Prexuzo: estereotipo negativo, un sentimento de rexeitamento!! [pode ser explcito /consciente
implcito / inconsciente]

As funcins dos prexuzos

sanse os prexuzos para manter e xustificar a superioridade dun grupo, ten como

finalidade manter ese status quo.

Esas representacins significativas que da realidade ten un grupo determinado de persoas e que
poden subxacer tralos prexuzos e algunhas actitudes negativas as cales determinan os seus
comportamentos no que fa s linguas. A idea de representacin significativa da realidade trnase as
fundamental xa que caracterstico do ser humano percibir, recoecer e interpretar, dicir
outorgarlles significado s percepcins, construr realidades lingsticas significativas e con sentido.
A maneira como o individuo representa o mundo, a el mesmo neste mundo, os valores e os
propsitos da sa propia existencia e da dos outros seres, os acontecementos persoais e sociais, etc.
influirn de xeito esencial nas motivacins, sentimentos e emocins do individuo, e, xa que logo, no
seu comportamento.
Pero hai que ter en conta que este procesos cognitivo-interpretativos non sempre se realizan na
consciencia, senn que a mido se elaboran (independentes dela) no inconsciente, sen que a propia
persoa se decate. Por iso en tantas ocasins acontece que os individuos toman por razoamentos
propios o que unicamente son emocins.
Dadas as visicitudes histricas que atravesou o galego, pareca lxico esperar unha actitude
favorable cara a esta por parte dos falantes de galego. En troques, o que aparece unha actitude ben
negativa respecto normalizacin lingstica. Os argumentos empregados para xustificar este
posicionamento son principalmente dous: que a lingua autctona lles imposta e que esta
imposicin pon en perigo o futuro do casteln en Galicia. obvio que estas opinins non
reflicten a realidade pois o casteln non corre ningn perigo de desaparicin na situacin lingstica
actual da Autonoma, e mesmo anda que o seu uso puidese ser menor c do galego (que non o )
unha actitude consciente e de respecto cara ao vernculo debera primar sempre a lingua que estivo
prohibida e en perigo real de desaparicin. Xa que logo, temos que nos preguntar que se agocha
detrs destas opinins.
A significacin de sentirse galego, expresada no recoecemento duns determinados sinais de
identidade, faise patente na decisin de levar aos fillos a Centros galego (no exterior) a mergullarse
no folclore da Terra para que aprendan un pouco de ns e, non obstante, a maiora non dubidou en
crialos en casteln, de xeito que a lingua de relacin entre eles basicamente o casteln.

Esta actitude remtenos forza aos prexuzos e aos sentimentos de inferioridade tan ben
definidos no mbito galego por Castelao, R. Pieiro ou X. Alonso Montero. O sentimento de
inferioridade, explicable dende a situacin de pobreza e incultura secular que padeceu Galicia,
agora resulta anacrnico, dados os cambios que se produciron en todas as ordes. Hoxe nin Galicia
nin o seu idioma padecen a desconsideracin doutros tempos, e por outra, o nivel sociocultural
medios dos nosos informantes mis elevado.
Unha posible explicacin est desde logo na identificacin social. A ecuacin prestixio mis
poder igual a casteln contina tendo nas mentes de moitos galegos unha vixencia absoluta. Neste
sentido un mal dominio do casteln, provocado polo emprego maioritario do cataln, restara
posibilidades de avance social s novas xeracins.
A identificacin social respecto ao casteln, producida polos sentimentos de inferioridade e os
prexuzos non desapareceu ao desaparecer as condicins socioculturais e histrico-polticas que o
sustentaban. Cremos, basendonos nas teoras de Jung que o que est a actuar no inconsciente
destas persoas un complexo de inferioridade. Para Jung todo complexo de inferioridade incle
outro compensatorio de superioridade (necesario para un certo equilibrio da vida psquica) que
no noso caso estara formado, entre outros elementos, polo prestixio, poder e dignidade que o
casteln representou. Para estas persoas o galego idioma local, cando non dialecto, e polo tanto
inferior. Daquela a aceptacin do galego supora renunciar aos valores que enchen o devandito
complexo compensatorio de superioridade, o cal imposible en canto todos estes comportamentos
non se fagan conscientes.
Anda que na sa consciencia non viviran o ensino en casteln como unha imposicin, segundo
se desprende das entrevistas, parecera lxico pensar que no seu inconsciente si que foi vivida como
tal e mesmo como desarraigo xa que para eles o natural era falar en galego. Pode que ao atoparse
cunha situacin semellante respecto aprendizaxe dunha nova lingua o seu inconsciente reaccionou
amosando os seus sentimentos reprimidos de rebelda respecto imposicin que sufriran na sa
infancia. Podera suceder, xa que logo, que o cerne do seu malestar non estivese realmente no
galego, senn fundamentalmente no casteln, motivo ltimo da creacin do conflito.
Fxanse no proceso de socializacin (formacin na infancia e na adolescencia). Neste
proceso xogan un papel fundamental os pais, o profesorado, os mass media e o grupo de iguais.
Os prexuzos aprendidos por experiencia directa son os mis difciles de modificar: recorrer

 discriminacin positiva.
Romper mbitos lingsticos / pautas lingsticas socialmente fixadas.
Ter en conta o comportamento que vaiamos a reproducir (as pautas lingsticas estn
interiorizadas e para rompelas a xente ten que percibir que haxa unha vantaxe no cambio.
Non se pode pretender superar / anular o prexuzo negando ou anulando o estereotipo.

1.2.

Como se forman os prexuzos?

Os prexuzos, igual que os valores, ideoloxas, etc., non son innatos, senn aprendidos.

Aprndese ao longo do proceso de socializacin do individuo, no que a infancia e a

adolescencia constiten perodos crticos.

-

Principais axentes na formacin de prexuzos: pais, profesorado, medios de

comunicacin de masas (en especial a televisin) e o grupo de iguais.

-

Principal xeito de transmisin, anda que non o nico: o discurso.

O papel da experiencia na adquisicin de prexuzos.

2. Tipos de prexuzos:
2.1.

Tipos de prexuzos.

Podemos clasificar os prexuzos que existen sobre o idioma organizndoos en catro apartados.
a)

Prexuzos estticos: fan referencia eufona ou cacafona do idioma. Atopamos exemplos

como os chistes en galego son mis graciosos, o galego unha lingua bruta e malsoante, o
galego unha lingua doce e agarimosa... como podemos ver, algn destes exemplos son prexuzos
falsamente positivos, xa que todas as linguas son doces e speras, todas son graciosas e melodiosas,
etc. En resumo, todas as linguas teen capacidade para expresar os mltiples matrices que esixe a
comunidade humana.
b)

Prexuzos socioeconmicos: baseados nunha visin parcial da realidade. Son prexuzos

socioeconmicos os que se reflicten en frases como o galego a lingua dos pobres, co galego
non se vai a ningunha parte fra de Galicia, o uso do galego un atranco hora de atopar
traballo. A pesar de que o casteln foi tradicionalmente asociado ao ascenso social, nin no pasado,
nin na actualidade podemos asociar o galego a unha clase social concreta, nin cunha situacin de
precariedade econmica. No mundo laboral o coecemento e uso do noso idioma abre portas,
dentro e mesmo fra de Galicia. Ao mesmo tempo, no mundo actual importante ser competente en
varias linguas, mesmo que superemos o carcter de pas tradicionalmente emigrante.
c)

Prexuzos socioculturais: unha minora social que opina o galego non un idioma

axeitado para a ciencia ou a tcnica, nunca se consolidar o rock en galego porque non unha
lingua apropiada para este tipo de msica, de mala educacin contestar en galego cando che
falan en casteln...
d)

Prexuzos sociopolticos: o que non se poder facer impoer o galego, cada quen libre

para elixir a lingua que quere, non se debe atender ao pblico en galego, porque se vn algun de
fra non entende. Estas ideas son difundidas por sectores hexemnicos sociopoliticamente e tratan
de presentar a lingua galega e a comunidade de galegofalantes como unha agresin e un perigo para
a lingua dominante, o casteln.

2.2.

Superacin de vellos prexuzos

Galego = hbitat rural / Casteln = hbitat urbano.

Galego = atraso / Casteln =

progreso.
Exemplos:
1)

hablar gallego era muy FEO, de poca educacin, de poca cultura

eu sentinme inferior s mias primas, hoxe non me sinto pero daquela si me senta, era unha

nena e claro (elas eran as) seoritas de ciud, mis finolis, eran as seoritas de ciud e eu era a
paleta da aldea
2)

a m incluso me pas una ancdota... mi mujer que s es gallegoparlante porque es... es de

un pueblo de melide... entonces e: en el vecindario todo el mundo habla castellano (xx) y una vez
una seora vieja me acuerdo que coincidiendo en el ascensor me deca su mujer no... no es de por
aqu verdad porque habla gallego y... es una paradoja pero... y claro no deber ser de aqu habla
gallego no es de aqu no es de aqu de vigo claro.
como ests en la ciudad (...) por regla general te sale el castellano ya no ... ni te lo piensas,
en el ncleo URBANO lo que ms prima es el castellano.
en las ciudades no, pero en los pueblos sigue hablando todo el mundo gallego
ABSOLUTAMENTE TODO EL MUNDO, na aldea como todo o mundo fala galego.
3)

meus primos son da aldea e que falaron en galego toda a vida van traballar a corua ou van

traballar onde sea e falan casteln [asociado mis vida laboral, funcin laboral]

4)

eu por ejemplo vivo na aldea e vnme un falando castellano... eu si falarlle castellano pero

tampouco non teo por que lle falar o castellano a el (...) e se a el lle interesa estar comigo tamn
que aprenda o gallego! [facer que cree grupo = reforzar a funcin de identidade]
-

Galego = usos coloquiais / Casteln = usos formais Galego = lingua inculta / Casteln

= lingua culta e elevada.

Exemplos:
1)

antes era chegar cafetera e pa servir habase que dirigir pblico en castellano, ahora

non, ahora mismo eles dirgenseche a ti en gallego, dirgeste ti a eles tamn

ti que vas a santiago encontras a un:: a un mdico falando en galego e dis ti (xx) non tan malo
realmente entendes? Se che quita o prexuzo por esta xente i ns temos que continuar con estas
cousas (...) en ns vai estar de verd o cambio
2)

eu estou acostumbrado a falar o gallego ti ves a un pblico un pouco:: (...) deste seoritos

finos e dche palo saltarlle co gallego as primeiras palabras ntraslle co castellano... pero as
primeiras, o resto xa vai todo en gallego.
si falas cunha persona que che fala castellano a min, non sei, tamn lle falo castellano porque
me parece: de:: (...) por educacin
3)

saes daqu e que? A onde vas? a onde vas co galego fra daqu?
vamos a algn sitio co galego? si aqu pero fra non
co galego tampouco non vas a ningn lado

4)

o casteln un idioma mis internacional, mis::, o que dicas antes, igual que o ingls,

pois () muito millor (xx) o grupo que aprendan o o mis internacional non? pero ... que eso non
quita que aprendan o outro
5)

fue entrar en la universidad y meterse en los comits y empezar a hablar gallego

a xente que sea mis nacionalista fala mis o galego pa presumir
hay mucha gente ahora tambin que habla gallego por temas polticos / s:: los RADICALES.

6)

por ejemplo a m con las personas mayores s que me sale hablar gallego cuando se te

dirigen a ti en gallego (...) y ya me sale instintivamente contestarles...

y depende de donde ests (...) yo veraneo en un pueblo de la corua y con la gente que es de
all del pueblo y tal la gente que viene de fuera no pero la gente de all es que ya te te llama a
hablarles en gallego AUNQUE LO HABLES MAL YA TE DA IGUAL porque si no no s parece
que tampoco te entiende muy bien aunque te entiendan sabes?
Mis exemplos de prexuzos:
1)

entonces chegas a catalua e que fa:: s cos estudios?? Porque te estn obligando a estudiar

todo en (...) cataln! Entonces que fas cos teus fillos?

en catalua se pasan porque no es normal que t tienes derecho a irte a estudiar donde...
hay personas que incluso le ests hablando en castellano y por educacin que mnimo que te
contesten en castellano (...) eso en catalua es un problema que multiplican por cinco
2)

son ms radicales [en catalua] (...) no lo vas a poner como ejemplo, o de catalua un

caso extremo non queiramos chegar tamn aqu a eso.

3)

xente de fra que vn estudiar aqu ten que ter unha oportunidade igual que ns
son de extremadura y no pueden acceder a un empleo pblico en galicia porque no saben

gallego (...) eso no es discriminacin?

4)

que a socied de ahora evolucionou hacia o casteln... que non podes impoer falar

galego porque non