Professional Documents
Culture Documents
AP10LM3
AP10LM3
AP10LM3
DEPED COPY
329
DEPED COPY
330
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA
AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO
PANIMULA AT GABAY NA TANONG
Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din
na makilala ang ibat ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga
nakaraang aralin ay may kinalaman sa sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi
sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang
mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo
at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa
loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga
indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista,
ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng
kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay
maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay.
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran.
Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang
papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya
ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na
matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga
programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga
nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat
sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa
kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?
DEPED COPY
Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas
ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano
hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman
Pamantayang Pagganap
331
DEPED COPY
332
ARALIN 6:
KALAKALANG
PANLABAS
GRAPIKONG PANTULONG
PAGLILINGKOD
DEPED COPY
IMPORMAL NA
SEKTOR
INDUSTRIYA
AGRIKULTURA
KAUNLARAN
333
KALAKALANG
PANLABAS
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
(K) 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong
ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa:
A. likas na yaman
B. yamang- tao
C. teknolohiya
D. kalakalan
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa
ibaba nito.
Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya
ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang
ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations
(SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming
nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang
ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang
ekonomiya ng bansa.
DEPED COPY
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
(U)
(U)
DEPED COPY
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Agrikultura
778,370
853,718
943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya
1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011
(P)
DEPED COPY
(K)
(P)
336
DEPED COPY
337
DEPED COPY
(P) 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa isang
kahig, isang tuka. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng
impormal na sektor?
A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang
tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
(P) 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap
ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa
halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na
paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod
MALIBAN SA ISA.
A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon
sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa
pamimirata
C. kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal
na pamamaraan
338
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isat isa ayon sa konsepto ng
comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang?
A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
(U) 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo
na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang
pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig
lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan
ng lokal na ekonomiya.
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.
(P) 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan
at panig ng daigidig. Bagamat hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga
bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad
pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod
na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas
ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong
transnasyonal
B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan
C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa
D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
DEPED COPY
339
PANIMULA
Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya
bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa
pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang
mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na
matamo ang tunguhing ito.
Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal
na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan
upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat,
ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat
gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng
kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at
pagsusulong nito. Kung kayat ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto
at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang ibat
ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang
pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap
sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang
pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling
pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito.
Inaasahan ding matukoy mo ang ibat ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo
sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito.
DEPED COPY
ARALIN 1
KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN
ALAMIN
Gawain 1: INSTA-SAGOT
Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang
kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan.
340
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng
iyong pansin? Bakit?
2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais
mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag.
Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG
Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon
ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin
ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod
na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring
mabuo mula sa mga larawan?
341
DEPED COPY
Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2.
- Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa.
-
Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang
matutuhan.
Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay
sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong
ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN.
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol
sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili
sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng
kaunlaran.
342
PAUNLARIN
KONSEPTO NG PAG-UNLAD
Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula
sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring
may kaugnayan din sa salitang pagsulong.
DEPED COPY
Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw
niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pagunlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng
prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa,
ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang
proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang
pagsulong.
Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga
halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko,
paaralan, at marami pang iba. Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon
nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting
produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso
ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan,
kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala.
Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na
Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad:
ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na
pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng
antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa
ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong
pananaw naman, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang
pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa ibat ibang
343
DEPED COPY
Kahulugan ayon sa
Diksyunaryo
Kahulugan ayon
kay Sen
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
Gawain 6: OO O HINDI?
Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong
na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek () ang kolum na sinasang-ayunan
mo.
PAHAYAG
OO HINDI
1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at
naglalakihang kalsada.
2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa.
3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at
makinarya.
4. May pag-unlad kung may demokrasya.
5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.
6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa.
7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal.
8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.
9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.
10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?
2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng
pag-unlad sa sumusunod na aspekto:
kultural
sosyal (lipunan)
politikal
3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung
ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.
4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman
ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang ibat ibang palatandaan
nito.
Mga Palatandaan ng Pag-unlad
Pagsulong
Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming
bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo.
Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga
korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamayari at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kaunaunahang pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and
Development (UNCTAD) na noong 2012 ay mas malaki ang bilang ng mga dayuhang
mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa.
345
Developed economies
Developing economies
Transition economies
Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012.
Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014
Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod
ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa
rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas
ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa.
DEPED COPY
Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na
yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng
mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng
mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa
ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming
gusali at imprastraktura na talaga namang nakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing
bansa. Bunga nito, nakapag-angkat sila ng mga makabagong teknolohiya, magagaling
na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa.
Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring
makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics,
Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa
nila ang mga ito.
1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa
pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig,
kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na
yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa.
2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng
ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa
isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito.
3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng
346
Pagsulong ng
Ekonomiya
DEPED COPY
?
Pag-unlad
Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa
pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng
isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP),
Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang
banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo
dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa
sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong
teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang
bansa.
Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong
kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago
sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong
ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na
inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman
ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na
Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong
kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at
mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya,
pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan.
347
PAG-UNLAD
PAGSULONG
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?
2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag.
3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?
Pagtibayin.
DEPED COPY
ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1
(pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at
busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas
ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat
taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human
Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa
nito.
Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong
1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing
Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa. Sa pamamagitan ng mga
pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong
pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay
nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa
buong mundo.
Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong
1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang
pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang
mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas
na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita
ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang
mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas
matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan,
kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan.
Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay.
Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations
Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan
upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan
(Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang
Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi
ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang
Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit
na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng
pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang
o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao
ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang
kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto
lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang
pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pagunlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay
ng mga tao.
DEPED COPY
Pinagkunan:
Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development,
11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin
Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/
human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved
from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014
349
Aspekto ng HDI
Indicator
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index?
2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang
ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan.
3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng ibat ibang
bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?
DEPED COPY
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang
inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba.
1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human
development sa mga kasaping bansa nito
PNDU
2. Ang nagpasimula ng Human Development Report.
BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa
OTA
4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat
na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi
ng UN
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE
350
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_____________________
_____________________
_____________________
__________________
__________________
__________________
__________________
DEPED COPY
High human
development
50 Uruguay
51 Bahamas
52 Montenegro
53 Belarus
54 Romania
55 Libya
56 Oman
57 Russian
Federation
58 Bulgaria
59 Barbados
60 Palau
61 Antigua and
Barbuda
62 Malaysia
63 Mauritius
64 Trinidad and
Tobago
65 Lebanon
66 Panama
67 Venezuela
(Bolivarian
Republic of)
351
Medium human
development
103 Maldives
104 Mongolia
103 Turkmenistan
105 Samoa
107 Palestine,
State of
108 Indonesia
109 Botswana
110 Egypt
111 Paraguay
112 Gabon
113 Bolivia
(Plurinational
State of)
114 Moldova
(Republic of)
115 El Salvador
116 Uzbekistan
117 Philippines
118 South Africa
Low human
development
145 Nepal
146 Pakistan
147 Kenya
148 Swaziland
149 Angola
150 Myanmar
151 Rwanda
152 Cameroon
153 Nigeria
154 Yemen
155 Madagascar
156 Zimbabwe
157 Papua New
Guinea
158 Solomon Islands
159 Comoros
160 Tanzania (United
Republic of)
161 Mauritania
162 Lesotho
High human
development
68 Costa Rica
69 Turkey
70 Kazakhstan
71 Mexico
72 Seychelles
73 Saint Kitts and
Nevis
74 Sri Lanka
75 Iran (Islamic
Republic of)
76 Azerbaijan
77 Jordan
78 Serbia
79 Brazil
80 Georgia
81 Grenada
82 Peru
83 Ukraine
84 Belize
85 The former
Yugoslav
Republic of
Macedonia
86 Bosnia and
Herzegovina
87 Armenia
88 Fiji
89 Thailand
90 Tunisia
91 China
92 Saint Vincent
and the
Grenadines
93 Algeria
94 Dominica
95 Albania
96 Jamaica
97 Saint Lucia
98 Colombia
98 Ecuador
100 Suriname
101 Tonga
102 Dominican
Republic
Medium human
development
119 Syrian Arab
Republic
120 Iraq
121 Guyana
122 Vietnam
123 Cape Verde
124 Micronesia
(Federated
States of)
125 Guatemala
125 Kyrgyzstan
127 Namibia
128 Timor-Leste
129 Honduras
130 Morocco
131 Vanuatu
132 Nicaragua
133 Kiribati
134 Tajikistan
135 India
136 Bhutan
137 Cambodia
138 Ghana
139 Lao Peoples
Democratic
Republic
140 Congo
141 Zambia
142 Bangladesh
143 Sao Tome
and Principe
144 Equatorial
Guinea
Low human
development
163 Senegal
164 Uganda
165 Benin
166 Sudan
167 Togo
168 Haiti
169 Afghanistan
170 Djibouti
171 Cte dIvoire
172 Gambia
173 Ethiopia
174 Malawi
175 Liberia
176 Mali
177 Guinea-Bissau
178 Mozambique
179 Guinea
180 Burundi
181 Burkina Faso
182 Eritrea
183 Sierra Leone
184 Chad
185 Central African
Republic
186 Congo
(Democratic
Republic of the)
187 Niger
DEPED COPY
352
Pamprosesong Tanong:
1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014?
2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad?
3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations
Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano
inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa?
4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan
upang matamo ang pambansang kaunlaran?
5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang
kaunlaran?
Gawain 13: SURIIN NATIN!
Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad.
Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya
upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan,
edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy
ang antas ng kaunlaran nito.
DEPED COPY
Palatandaan
Paliwanag
Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan
na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto.
Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong
iyong mababasa.
Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran
Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga
mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang
pagbibigay ng kontribusyon sa pag-unlad ng bansa ay sa pamamagitan ng pansariling
pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat
isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng
matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng
lahat ng mamamayan. Maaaring gawin ang sumusunod bilang ilan sa mga estratehiya
na makatutulong sa pag-unlad ng bansa:
MAPANAGUTAN
1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang
pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan
ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng
libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.
353
DEPED COPY
MAKABANSA
1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa
pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan
upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino
ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa.
2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay
nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating
tangkilikin ang mga produktong Pilipino.
MAALAM
1. Tamang pagboto. Ugaliing pag-aralan ang mga programang pangkaunlaran
ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga
isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato
ang may malalim na kabatiran sa mga ito.
2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa
komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan
lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo
at pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon
tayo ng malasakit sa ating komunidad upang makabuo at makapagpatupad
ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
354
DEPED COPY
Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri
nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga
estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:
Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain
14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina.
355
Deskripsiyon
Puntos
Nakuhang
Puntos
30
20
20
15
DEPED COPY
15
100
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ?
Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan,
maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa
hinaharap?
356
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa ibat ibang palatandaan
ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka
nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa
mas malalim na pag-unawa ng mga ito.
DEPED COPY
PAGNILAYAN
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang nilalaman ng editoryal?
2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming
Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng
ekonomiya ng bansa?
3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa
bansa? Ipaliwanag ang sagot.
358
DEPED COPY
Akoy isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga
tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga
alituntunin
Sumasakay at
bumababa ka ba
sa tamang sakayan
at babaan?
http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO
uCzJl78
[chorus]
pagkat akoy isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
359
Paano ka
makatutulong sa
pangangalaga ng
ating kapaligiran?
Gaano kahalaga
ang pag- aaral
sa iyo?
Pangatwiranan.
DEPED COPY
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan
pagkat ito lamang ang tangi kong
kayamanan
di ko ibinebenta ang aking kinabukasan
Ang boto koy aking pinahahalagahan
[repeat chorus]
Akoy isang tapat at totoong lingkod ng
bayan
Pabor o lagay ay di ko pinapayagan
Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan
Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan
Ipinagtatanggol ko ang mamamayang
Pilipino
Mga karapatan nilay kinikilala ko
Iginagalang ko ang aking kapwa-tao
Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.
[repeat chorus twice]
360
DEPED COPY
361
Deskripsiyon
Puntos
Nilalaman
20
Pagkamalikhain
15
Kaangkupan sa
tema
10
Kalinisan
DEPED COPY
KABUUANG PUNTOS
Nakuhang
Puntos
50
362
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng
kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat
makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang ibat ibang
elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng
mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng
ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng
bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran.
Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung
ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino.
Iisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pangekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama
nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng
matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan.
Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga
paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na!
DEPED COPY
ARALIN 2
SEKTOR NG AGRIKULTURA
ALAMIN
Sa umagang pagkagising
Lahat ay iisipin
Kung saan may patanim
May masarap na
pagkain.
363
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting Magtanim
ay Di Biro?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang Magtanim
ay Di Biro?
3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.
Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!
Balikan natin ang awiting Magtanim ay Di Biro. Kumuha ng isang bagay sa
loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa
sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang
kaugnayan nito sa sektor.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay?
2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa
upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
DEPED COPY
Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaalaman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno,
ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong
sa ibaba.
Ano ang alam ko sa
sektor ng agrikultura?
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol
sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo
ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan
mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor
ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain
at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging
ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halinat
umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.
DEPED COPY
Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas
Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force)
2000-2010 (numbers in thousands)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Total Labor
Force
30,908
33,354
33,674
35,120
35,629
35,494
35,806
35,919
37,058
38,196
39,289
Total
Employed
27,775
30,085
30,251
31,553
31,741
32,875
33,185
33,671
34,533
35,478
36,489
Agriculture
10,401
11,253
11,311
11,741
11,785
12,171
12,164
16,364
12,328
12,062
12,260
Industry
4,444
4,682
4,669
4,948
4,880
4,883
4,895
4,849
5,076
5,144
5,364
Services
12,929
14,151
14,271
14,865
15,076
15,820
16,126
12,458
17,128
18,271
18,865
DEPED COPY
366
Php12,609 billion
Php 7,497 billion
Php10,565 billion
Php 6,312 billion
11%
DEPED COPY
(at current prices):
Php
Distribution by sub-sector:
695 billion
Crops: 50%:
Livestock: 13%
Poultry: 11%
Fishery: 19%
Kahalagahan ng Agrikultura
Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga
sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat
ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na
tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan.
Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansin upang mapalakas at
maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng kaunlaran ayon sa sumusunod
na kahalagahan:
1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng pagkain. Ang
lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga produktong tulad ng
palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon ding inaaning mga prutas
tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam din ang temperatura
dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ginagamit sa mga
pang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao. Mayroon ding sapat na
367
DEPED COPY
368
________________
________________
______
Ano ito?
________________
________________
________________
_________
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
DEPED COPY
________________
________________
______
________________
________________
______
Sektor ng
Agrikultura
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura?
2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang
sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.
369
G
R
I
K
GAWAIN
_________________
____
U
L
T
GAWAIN
_________________
____
DEPED COPY
R
GAWAIN
_________________
____
Pamprosesong Tanong:
1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura?
2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa
komunidad?
3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng
agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit?
4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng
bansa.
Suliranin sa Sektor ng Agrikultura
Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya.
Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor
na ito (NSCB). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 3, makikita
ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa ibat ibang panahon.
Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikokompara
sa sektor ng paglilingkod. Ilan sa kadahilanan ay ang sumusunod:
370
Agriculture,
Fishery and
Forestry
Industry
Service
Agriculture,
Fishery and
Forestry
Industry
Service
2000
528,868
1,082,431
1,743,428
192,457
345,041
435,462
2001
548,739
1,191,707
1,933,241
199,568
348,165
453,982
2002
592,141
1,308,219
2,122,334
206,198
361,167
478,718
2003
631,970
1,378,870
2,305,562
215,273
363,486
506,313
2004
734,171
1,544,351
2,593,032
226,417
382,419
545,458
2005
778,370
1,735,148
2,930,521
230,954
396,882
583,616
2006
853,718
1,909,434
3,268,012
239,777
414,815
621,564
2007
943,842
2,098,720
3,606,057
251,495
442,994
672,137
2008
1,102,465
2,347,803
3,959,102
259,410
464,502
693,176
2009
1,138,334
2,318,882
4,221,702
259,424
460,205
712,486
2010
1,182,374
2,663,497
4,667,166
258,081
515,751
763,320
Details may not add up to totals due to rounding.Data are as of 31 January 2011.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
DEPED COPY
A. PAGSASAKA
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan,
komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain
para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging
produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay
sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon
ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng
mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging
dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga
hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay nakapagdudulot
ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at
pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran.
2. Paggamit ng teknolohiya.
Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na
makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya. Ang makabagong
kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong
teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon
ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan
ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa
isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa
mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas
ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang
atensiyon ng pamahalaan.
371
DEPED COPY
DEPED COPY
DEPED COPY
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.
ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014
Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www.
google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+An
d+Briones%2C+R&oq=Philippine+Agriculture+ over+the+Years%3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls %2C+Habito+C.+And+
Briones%2C+R&aqs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014
374
DEPED COPY
375
SULIRANIN NG
AGRIKULTURA
Pamprosesong Tanong:
1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat,
paghahayupan, at pangingisda?
2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga
magsasaka, at mga nasa pribadong sektor?
3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga
hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura?
4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon
sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura?
DEPED COPY
376
1. Land
Registration
Act ng 1902
2. Public Land
Act ng 1902
3. Batas
Republika
Bilang 1160
DEPED COPY
5. Agricultural
Land Reform
Code
7. Atas ng
Pangulo Blg.
27
DEPED COPY
378
DEPED COPY
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
379
2011
2010
20.6
22.0
14.7
15.3
12.4
12.4
10.4
11.9
12.8
11.5
9.2
12.3
2008
2009
20.9
15.3
11.6
10.0
13.1
2007
20.4
22.2
14.5
13.7
10.7
10.0
13.2
10.8
8.6
12.5
2006
2005
21.0
20.4
13.0
13.1
10.3
8.3
12.4
10.3
12.7
2003
2004
21.8
14.3
2002
9.3
13.3
22.5
23.0
15.5
15.2
12.7
9.3
13.1
9.4
10.4
9.0
2000
2001
23.2
15.3
13.2
9.1
8.0
1999
25.4
24.5
15.6
19.6
9.0
8.6
14.0
9.4
10.8
15.2
1997
1998
25.8
25.8
16.1
18.1
14.8
18.9
9.4
10.8
9.5
11.7
11.1
9.5
12.9
13.3
1995
1996
27.8
16.7
9.1
13.7
20.6
1994
27.4
27.2
17.1
17.3
8.7
13.8
21.6
12.3
14.6
22.0
1992
1993
29.9
17.9
12.6
14.4
21.6
1991
40.5
33.9
18.7
18.3
12.5
15.2
21.8
15.1
18.1
21.0
1990
1989
42.1
38.7
19.4
21.7
16.2
20.1
21.9
15.7
20.0
22.7
1987
1988
46.3
22.5
15.7
Malaysia
19.8
23.0
1986
38.1
40.6
23.3
24.2
15.8
24.0
40.2
Thailand
19.9
Philippines
23.9
Indonesia
23.2
Vietnam
24.6
Countries
1985
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/
beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014
Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal na
pananagutan bilang mga kumokonsumo ng likas na yaman. Sila ang dapat na
manguna sa pag-iingat ng mga yamang ito sa pamamagitan ng likas-kayang paggamit
upang masigurong mayroon pang magagamit ang susunod na mga salinlahi.
Pinagkunan:
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014
DEPED COPY
Pangisdaan
Pagtotroso
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng
pamahalaan sa ibat ibang aspekto ng agrikultura?
2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap
na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan.
3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel
upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?
380
Mga Patakaran/
programang
pangekonomiya
Ahensiya ng
pamahalaan
Inaasahang
magiging
epekto
Pagpapatayo
ng sistema ng
patubig, daan, at
post harvest
facilities
Hamon sa
globalisasyon
Pagbibigay ng
lupang sakahan
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
381
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda ang
iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
DEPED COPY
Ayon sa NFA, tinatayang
120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin
ng Pilipinas sa Thailand at Vietnam
ngayong 2012. Darating ang mga bigas
sa Hulyo. Bukod sa Thailand at Vietnam,
posible raw umangkat din ng bigas sa
Cambodia. Mag-uusap pa umano ang
NFA at Cambodia para maisara ang
usapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag ng NFA sa
pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi pa natatagalan nang
ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa susunod na taon ay hindi na
aangkat angPilipinas ng bigas. At sa 2016 umano ay maaaring ang Pilipinas na ang
mag-eksport ng bigas. Sa halip na bumili ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas
382
na ang magluluwas katulad noong dekada 60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice
exporter sa Asya. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat
pauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan
ng makinarya at binhi ang mga lokal na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay ang
mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan.
Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga sinabi ni
Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala nang maraming
bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging supplier. Ano ang totoo?
Kung positibo ang Kagawaran ng Pagsasak na magiging masagana ang ani,
bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa ang aangkatin
na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya ng nangyari sa
administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa taumbayan.
Pinagkunan: Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://www.philstar.com/
opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal?
2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa?
3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran
ng bansa?
4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapat
na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ng
agrikultura?
5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas o
programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunlad
ito?
PAMANTAYAN SA PAG-UULAT
Pamantayan
Puntos Natamong Puntos
Kawastuhan ng ideya batay sa paksa
5
Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya
5
ayon sa paksa ng araling inilahad
Kagamitang ginamit sa paglalahad
5
Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat
5
Kabuuang Puntos
20
DEPED COPY
Katumbas na Interpretasyon:
Magaling 5
Lubhang kasiya-siya 4
Kasiya-siya 3
Hindi gaanong kasiya-siya 2
Dapat pang linangin 1
383
INDIKADOR
Nilalaman
KAILANGAN
PANG
PAUNLARIN
1
NATATANGI
MAHUSAY
HINDI
MAHUSAY
Malinaw na
nagpapahiwatig
ng pagpapahalaga sa
sektor ng
agrikultura
tungo sa
pambansang
pagsulong at
pag-unlad
Hindi
gaanong
malinaw ang
ipinapahiwatig
na pagpapahalaga sa
sektor ng
agrikultura
Hindi
malinaw ang
ipinahihiwatig
na pagpapahalaga sa
sektor ng
agrikultura
Walang
pagpapahalaga sa
sektor ng
agrikultura
Ang likha ay
orihinal.
Ang likha ay
orihinal subalit
kulang sa
kaayusan.
Ang likha ay
hindi orihinal
at kulang sa
kaayusan.
Ang likha ay
hindi orihinal
at walang
tunguhin.
Nakahihikayat
na maging
kabahagi sa
pagpapalakas
ng sektor ng
agrikultura
Nakahihikayat
ngunit walang
panahon kung
paano maging
kabahagi sa
pagpapalakas
ng sektor ng
agrikultura
Nakahihikayat
ngunit hindi
handang
maging
kabahagi sa
pagpapalakas
ng sektor ng
agrikultura
Nakahihikayat ngunit
hindi handang
maging
kabahagi sa
pagpapalakas
ng sektor ng
agrikultura
Ang lahat ng
miyembro ay
nagsagawa ng
mga gawain.
Tatlo lamang
na miyembro
ang nagsagawa ng mga
gawain
Isang
miyembro
lang ang
nagsagawa
sa gawain.
Walang
nagsagawa
sa mga
gawain.
MARKA
DEPED COPY
Pagkamalikhain
Kooperasyon
ng grupo
384
DEPED COPY
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
385
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang sektor ng agrikultura. Sinuri natin ang
kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa rin natin ang
mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ng
mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi rin natin
nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan
upang masigurong patuloy ang pagpapalakas sa sektor.
Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na ating
tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Sama-sama nating unawain ang papel ng
industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng
bawat mamamayan. Atin ding susuriin ang kahalagahan, gayundin ang kasalukuyang
kalagayan nito at kung ano ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro ang
kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa.
Kayat muli kitang iniimbitahang patuloy na makiisa upang ating unawain
ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa ating buhay bilang mga
Pilipino. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong
mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano handa ka na ba? Tara at umpisahan
na!
DEPED COPY
ARALIN 3
SEKTOR NG INDUSTRIYA
ALAMIN
386
SARDINAS
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
Pinagkunan:
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DK
Gonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntz
dV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
DEPED COPY
PAUNLARIN
2003
33,674
35,120
30,251
Agrikultura
Industriya
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
35,629 35,494
35,806
35,919
37,058
38,196
39,289
31,553
31,741 32,875
33,185
33,671
34,533
35,478
36,489
11,311
11,741
11,785 12,171
4,669
4,948
14,271
14,865
Kabuuang
Lakas
Paggawa
Kabuuang
lakaspaggawa
12,164
16,364
12,328
12,062
12,260
4,883
4,895
4,849
5,076
5,144
5,364
15,076 15,820
16,126
12,458
17,128
18,271
18,865
DEPED COPY
Paglilingkod
4,880
Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014
Batay sa talahanayan, ikatlo ang industriya sa nakapagbibigay ng trabaho sa
mga mamamayan. Higit itong mababa kompara sa agrikultura at paglilingkod. Ang
karagdagang dami rin na napapabilang dito ay mas maliit kaysa sa potensiyal na
kaya nitong tanggapin. Sa kabila nito, kinakailangan pa ang ibayong pagtutok upang
maging maayos at malusog ang sektor ng industriya. Kung magiging malakas ang
sektor, higit na maraming tao ang magkakaroon ng hanapbuhay. Ang mataas na kita
ng ekonomiya ay higit na mararamdaman kung ang halos lahat ng mamamayan ay
mayroong pinagkakakitaan. Ang bansa na may mataas na pag-unlad sa kanilang
kabuuang kita ay inaasahan na makapaghahatid ng mas maayos na buhay para sa
mga mamamayan.
Ang sektor ng industriya ay nahahati sa sumusunod na sekondaryang sektor:
Pagmimina. Ang sekondaryang sektor na kung saan ang mga metal, di-metal,
at enerhiyang mineral ay kinukuha at dumadaan sa proseso upang gawing
tapos na produkto (halimabawa ay hikaw na gawa sa ginto) o kabahagi ng isang
yaring kalakal (halimbawa ay tornilyo para sa kotse). Ang mismong produkto,
hilaw man o naproseso ang nagbibigay ng kita para sa bansa. Tingnan ang
Talahanayan 2, 3, at 4 na nagpapakita sa uri ng mineral na matatagpuan sa
bansa, dami ng reserba at tinatayang na halaga ng mga ito. Ang pagpaplano
at wastong paggamit ng mga yamang nasa talahanayan ay maaaring magdala
ng higit na kaunlaran sa bansa.
389
Estimated Reserves in
Metric Tons (Mt)
Estimated Value
(In US $)
Average Grade
1,569,870,000
1.1% Ni
229,326,609,600
292,010,000
98,897,216,780
3. Primary Gold
2,108,260,000
2.4 gm Au/Mt
73,473,199,950
4. Primary Copper
4,052,087,000
0.4% Cu
2,489,238,173
2. Aluminous Laterite
5. Silver*
(2,108,260,000)
n.d.a.
2,489,238,173
6. Molybdenum
30,600,000
0.08% Mo
1,809,072,000
7. Chromite
91,576,000
21.3% - 43.5% Cr
1,494,212,625
1,619,933,090
40.5% - 47% Fe
754,706,023
1,474,602 flasks
365,760,280
10. Lead
9,318,000
2.3% Pb
186,667,494
11. Zinc
6,162,000
2.9% Zn
182,629,356
12. Manganes
7,537,000
48% Mn
136,751,328
13. Cadmium
47
0.10% Cd
n.d.a.
14. Platinum
942
0.08 oz/Mt Pt
n.d.a.
15. Uranium
200
0.04% U3)8
n.d.a.
DEPED COPY
16. Cobalt
Nickel by-product
n.d.a.
n.d.a.
TOTAL
$ 464,966,247,400
*Commonly associated with gold ores; average ratio of gold to silver, 1:2; n.d.a. = no data available
Source: Mines and Geo-Sciences Bureau
1.
Asbestos
2.
Barite
3.
Bentonite
4.
5.
Diatomaceous Earth
4,573,000
396,326
6.
Dalamite
650,070,000
1,904,705,100
7.
Feldspar
22,706,000
123,974,760
8.
Guano
9.
Gypsum
5,811,000
163,000
1,304,000
1.381.946
10,551,671
450,432,000
2,815,200,000
297,000
270,270
2,438,000
25,599,000
19,361,673,000
1,723,188,897
44,411,000 cu.m*
3,552,880
52,276,000
398,343,120
12. Magnesite
13. Marble
98,787,000
10,800,000,000 cu.m.*
52,352,000,000
14. Pebbles
22,557,000
60,903,900
15. Perlite
13,922,000
14,850,133
21,981,000
373.667,000
17. Pyrite
13,798,000
154,399,620
1,467,166,000 cu.m.*
3,711,929,980
513,000
1,698,030
390
82,863,000 cu.m.*
299,964,060
21. Shale
1,145,297,000
732,990,080
22. Silica
1,793,035,000
4,357,075,050
19,534,000
1,035,302,000
23. Sulphur
24. Talc
25. Volcanic Tuff (Adobe)
512,000
1,715,040
152,407,000
644,681,610
550,000
n.d.a.
172,981,000
n.d.a.
28. Salt
n.d.a.
n.d.a.
29. Peat
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
36. Tektite
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
n.d.a.
38. Amber
n.d.a.
n.d.a.
TOTAL
$ 71,765,078,605
DEPED COPY
Estimated Value
(in US $)
Estimated Reserves
1. Coal
Cagayan Valley
Polillo-Batan-Catanduanes
Southern Mindoro
Semirara
Samar-Leyte
Negros
Cebu
Surigao
Agusan-Davao
Cotabato
Zamboanga del Sur
$ 26,730,000,000
2. Natural Gas
Palawan
San Antonio
Malampaya
3. Petroleum
Palawan
El Nido
Matinloc
N. Matinloc
W. Linapacan
Malampaya
$ 1,496,959,000,000
TOTAL
$ 1,578,689,000,000
Sources: Mines and Geo-Sciences Bureau, Luna, Telesfora W. Jr. Business World
Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.
org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014
391
Pagmamanupaktura.
Ayon
sa
diksiyonaryong
Macquarie,
ang
pagmamanupaktura ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa
pamamagitan ng manual labor o ng mga makina. Dagdag dito, inilarawan din
ng Australian and New Zealand Standard Industrial Classification (ANZSIC)
na nagkakaroon ng pisikal o kemikal na transpormasyon ang mga materyal o
bahagi nito sa pagbuo ng mga bagong produkto. Ipinakikita ng Talahanayan
5 ang mga industriyang mayroon sa Pilipinas na karaniwang tumutugon
sa mga pangangailangan ng mamamayan sa araw-araw at napapaloob sa
sekundaryang sektor ng pagmamanupaktura.
Talahayanan 5: Growth Rate of Gross Value Added
DEPED COPY
Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.
org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014
392
Total
establishments
901
Construction of utility
projects
5.0%
Construction of
buildings
35.6%
Electrical, plumbing,
and other construction
installation activities
20.6%
Construction of roads
and railways 28.9%
Pinagkunan: National StatisticsAuthority. 2012. Philippine business and industry construction sector establishments.
Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-constructionsector-establishments-total on November 7, 2014
DEPED COPY
FIGURE 1 Distribution of Electricity, Gas, Steam, and Air Conditioning Supply
Establishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012
Steam, air
conditioning
supply and
production of ice
2.5%
Total establishments
237
Electric power
generation,
transmission, and
distribution
97.5%
Pinagkunan: National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments.
Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-sectorestablishments-total on November 7, 2014
393
DEPED COPY
Period
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
At Current Prices
Agriculture,
Fishery and
Industry
Service
Forestry
528,868
1,082,431
1,743,428
548,739
1,191,707
1,933,241
592,141
1,308,219
2,122,334
631,970
1,378,870
2,305,562
734,171
1,544,351
2,593,032
778,370
1,735,148
2,930,521
853,718
1,909,434
3,268,012
943,842
2,098,720
3,606,057
1,102,465
2,347,803
3,959,102
1,138,334
2,318,882
4,221,702
1,182,374
2,663,497
4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). (2013). Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is
Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6
101381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014
(2013). Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6-00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014
Economy Watch Content. (2010). Philippine industry sectors. Retrieved from http://www.economywatch.com/world_economy/
philippines/industry-sector-industries.html on August 6, 2014
Asian Development Bank. (2012). Expanding Industrial Sector KeytoPhilippinesGrowth,Job Creation. Retrieved from http://www.
adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines-growth-job-creation on August 15, 2014
394
Pagmamanupaktura
Sektor ng Industriya
Konstruksyon
Utilities
DEPED COPY
Pinagkunan: Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD
Publication., http://www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_development Retrieved on November 7, 2014
395
DEPED COPY
Pinagkunan: Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from
http://www.dlsu.edu.ph/research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014
Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Epekto ng Industriyalisasyon
Ang kaugnayan ng industriyalisasyon sa kaunlaran, ayon sa mga ekonomistang
tulad nina Adam Smith (1776), Marx, Engels (1848) at John Willamson (1990), ang
patuloy na motibasyon ng maraming bansa na mapataas ang produksiyon ng sektor
ng ekonomiya. Ngunit ayon din sa kanila, sa kabila ng mga benepisyo na dala ng
industriyalisasyon sa buhay ng mga mamamayan, marapat na makita rin ang epekto
nito. Mangangailangan ng kritikal na pag-unawa at pagninilay upang mapagtimbang
ang kahalagahan at epekto ng industriyalisasyon at ang pangmatagalang implikasyon
nito sa lipunan at sa bawat isa.
Ayon sa mga ekonomistang nabanggit sa itaas, ang industriyalisasyon ay
nakapagdudulot ng mataas na antas ng polusyon, hindi pagkakapantay ng kalagayang
pang-ekonomiko, at ang pagbaba ng pagkakaisa sa mga miyembro ng komunidad
dahil sa paglakas ng kumpetisyon. Nabanggit din sa batayang aklat na isinulat nina
Balitao et al. (2012) na ang polusyon at pagkasira ng kapaligiran ay masyadong
mabilis dulot ng industriyalisasyon. Samantala, batay naman kay Williamson (1999),
na binanggit sa dyornal nina Federman at Levine (2005), ang industriyalisasyon ay
maaari ding maging dahilan upang bumaba ang bilang ng mga mag-aaral sa paaralan
396
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang bumubuo sa sektor ng industriya?
2. Sa anong sektor ng ekonomiya nagmumula ang mga hilaw na sangkap na
ginagamit ng sektor ng industriya?
3. Paano nakakaapekto ang sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa?
4. Batay sa mga Talahanayan 1, 2, 3, 4, at 6, ano ang naging kalagayan ng
sektor ng industriya? Patunayan.
5. Ano sa iyong palagay ang mga naging dahilan sa naging kalagayan ng
sektor? Ipaliwanag.
DEPED COPY
Gawain 5: DATOS DATOS
Ipangkat ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan
6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na
gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhing ang bawat pangkat ay may
takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging
dahilan ng nasabing trend?
2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin
ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya
bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?
397
DEPED COPY
DEPED COPY
Ang sekondaryang sektor ding ito ay nagtutulak upang magkaroon ng mga
inobasyon upang makabangon mula sa malawakang epekto ng mga krisis pang
ekonomiya. Halimbawa, ang kompanya ng Apple ay hindi nag-imbento ng MP3 player,
bagkus ay gumawa sila ng isang produktong mas simple at madaling gamitin na
tinawag nilang iPod (Batungbakal, 2011). Sa tulong ng teknolohiya, ang produktibo ay
napagbubuti para sa higit na kapakinabangan ng buong bansa. Ito rin ang nabanggit
sa batayang aklat nina Balitao et al (2012), na sa pamamagitan ng sektor na ito, higit
na nagiging mahusay ang teknolohiya at nakabubuo ng mga kagamitan at makinang
nakatutulong nang malaki sa agrikultura. Ginamit nilang halimbawa ang traktora, mga
makabagong pestisidyo, at iba pa.
Samantala, malaking tulong din sa agrikultura ang pagsasaayos ng mga
impraestruktura tulad ng mga daan, tulay, riles, daungan, paliparan, at imbakan ng mga
produkto. Ito ay pagsisigurong makararating sa tamang panahon at pakikinabangan
ng mga mamamayan ang kalakal mula sa sektor ng agrikultura. Ang mga produktong
madaling masira ay naiingatan at napahahaba ang buhay dahil na rin sa mga imbakang
ginagawa.
Sa usapin ng mga manggagawa, sinasalo ng sektor ng industriya ang mga
mamamayang iniwan ang gawaing pang-agrikultura dahil sa ibat ibang kadahilanan.
Maaaring ang dahilan ay ayon sa sumusunod:
Nakikipagsapalaran sila sa kalunsuran o sa lokasyon na may sonang industriyal
upang maging mga manggagawa sa mga pabrika;
Unti-unting nauubos ang mga lupaing tinatamnan dahil ginagamit
bilang residensiyal, industriyal, o panturismo. Dahil dito, limitado na ang
399
DEPED COPY
Ugnayan: _____________________________________________________
Pagkakaiba: ___________________________________________________
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura?
2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga
pangangailangan ng tao? bansa?
3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad ng
sektor ng industriya?
400
DEPED COPY
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
Gayundin naman, ilan sa mga naging impresyon ng mundo sa Pilipinas ay
hindi maikakailang hindi kaaya-aya. Ilan sa mga impresyong ito ang sumusunod:
In 2009, the Philippines ranked 43rd out of 57 countries and last among five
ASEAN members; next to last in infrastructure; and 51st in economic performance
in the IMD Global Competitiveness Report; and placed 139th out of 180 countries
(6th among the ASEAN-6) in the Transparency Internationals Corruption Perception
Index. In 2010, the country ranked 144th among 183 countries and also last among
the ASEAN-6 in the International Finance Corporation/ World Banks (IFC/WB).
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
Batay sa mga impormasyong ito, ang pamahalaan ay bumuo ng Philippine
Development Plan 2011-2016 bilang pagpapalakas sa ekonomiya ng bansa. Sa
nasabing plano, ang sumusunod na aspekto ay tututukan: (a) mas maayos at akmang
401
DEPED COPY
Partikular ding tinitingnan sa loob ng Philipine Development Plan ang
pagtataguyod sa industriya. Bilang suporta, nakikita ng pamahalaan ang
402
DEPED COPY
Gawain 8: ECO-SIGNS
Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil sa
layunin nitong mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang teksto, hayaan
ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs na hango sa konsepto
ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO at CAUTION. Ang STOP ay
ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy
at CAUTION kung itutuloy nang may pag-iingat.
DEPED COPY
Hindi dapat
ipatupad
Dapat
ipatupad
BATAS
Pagsusog (amendments) sa
Executive Order (EO) No. 226 o ang
Omnibus Investment Code of 1987
Pagpapatibay sa anti-trust/
competition law
Pagsusog sa Export Development
Act
Pagpapabuti sa industriya ng
Aviation
Pagsusog sa Tariff and Customs
Code ng Pilipinas
Pagsusog sa Local Government
Code
404
Hinay-hinay sa
pagpapatupad
ECO-SIGNS
DAHILAN
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng industriya?
Ipaliwanag.
2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng
pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor ng
industriya? Patunayan.
3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa
pagkamit ng kaunlaran ng bansa?
Gawain 9: ARROW IN ACTION!
Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow question.
pambansang
pag-unlad
napagtanto
natutunan
Ang alam ko
DEPED COPY
Ano ang natutunan ko
sa Sektor ng Industriya?
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6
Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3B
HntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
PAGNILAYAN
405
DEPED COPY
Pinagkunan: Sasaliwngawit. 2012. Doon po sa aminm balik-tanaw- usapang pag-unlad. Retrieved from http://sasaliwngawit.
wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
Noong Abril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng Php9.50 at
Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat 11-kilongcylinderna
karaniwang ginagamit sa mga bahay.
Ayon saOil Monitor(1 February 2011) ng Department of Energy, angprice
rangeng gasolina ay Php47.55-P48.89 bawat litro, samantalang ang diesel ay
Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa
presyo ng gasolina, diesel at LPG sa loob ng 15 taon!
Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/
new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
407
INDIKADOR
NATATANGI
MAHUSAY
HINDI
MAHUSAY
KAILANGAN
PANG
PAUNLARIN
Hindi umabot
sa limang
(5) araw ang
pagsasagawa.
Umabot sa
pitong (7)
araw ang
pagsasagawa.
Umabot sa
siyam (9)
araw ang
pagsasagawa.
Umabot
ng higit sa
sampung araw
(10+) ang
pagsasagawa.
MARKA
DEPED COPY
Panahon na
iginugol sa
gawain
Kalahati
lamang ng
nagsagawa ng miyembro ang
mga gawain.
nagsagawa ng
mga gawain
Isa lang na
Walang
miyembro ang nagsagawa ng
nagsagawa ng mga gawain
mga gawain.
408
DEPED COPY
409
PANIMULA
Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangang dapat matugunan. Kabilang
dito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi kayang
ipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din natin ng mga serbisyo kagaya ng
transportasyon, komunikasyon, at edukasyon.
Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay nagmumula sa
sektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangan natin tulad ng damit ay nagmumula
naman sa sektor ng industriya. Subalit anong sektor naman ng ating ekonomiya ang
nagkakaloob ng ating mga pangangailangang tulad ng transportasyon, komunikasyon,
at edukasyon? Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging ginagampanan
ng sektor ng paglilingkod. Kung kayat ang pangunahing pokus ng araling ito ay
ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pangekonomiyang nakatutulong dito.
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap
sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang
pupukaw ng iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng bahaging
ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mapahalagahan ang mga patakarang
pang-ekonomiya na nakatutulong dito.
DEPED COPY
ARALIN 4
SEKTOR NG PAGLILINGKOD
ALAMIN
410
DEPED COPY
Ang
aking paunang
nalalalaman ay_________
malaman ay ____________
_________________________
______________________
____
________________________
________________
______________
nalaman ay____
______________
_____________
____
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
sektor ng paglilingkod, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin
upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang sektor na ito.
411
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa
aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong
ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng
impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo
bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng
paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng mga inihandang gawain
at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging
ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. Halinat
umpisahan mo na.
ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD
Sinasabing ang kaunlarang pang-ekonomiya ay nasasalamin sa paglawak at
pag-unlad ng kakayahan ng mga kasapi sa lipunan na lumilikha ng ibat ibang kalakal
at paglilingkod na tumutugon sa pangangailangan ng tao. Ang pagdami ng kalakal at
paglilingkod sa lipunan ay hudyat na ang mga tao ay makalilikha ng produktong hindi
lamang para sa pangkasalukuyang gamit bagkus ay para na rin sa hinaharap.
Kaalinsabay ng kaunlarang pang-ekonomiya ay ang karagdagang
pangangailangan para sa mga taong bumubuo sa sektor ng paglilingkod. Ito ang sektor
na nagbibigay-paglilingkod sa transportasyon, komunikasyon, media, pangangalakal,
pananalapi, paglilingkod mula sa pamahalaan, at turismo. Ito rin ang sektor na
umaalalay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ng
mga produkto sa loob o labas ng bansa. Kilala rin ito bilang tersarya o ikatlong sektor
ng ekonomiya matapos ang agrikultura at industriya.
Sa ekonomiya ng isang bansa, hindi lamang mga produkto tulad ng mga
damit, kasangkapan, gamot, at pagkain ang pinagkakagastusan at kinokonsumo ng
mga mamamayan. May mga pangangangailangan din sila bukod sa mga produktong
agrikultural at industriyal. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sub-sektor sa
pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi,
transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga paglilingkod na pampamayanan,
panlipunan, at personal. Ang mga sektor na nabanggit ay may mahalagang papel
sa kabuuang ekonomiya ng bansa. Importante ang sektor ng kalakalan ng pagtitingi
(retail) at pamamakyaw (wholesale) upang tiyaking makarating sa mga mamimili ang
mga produkto mula sa sakahan o pagawaan. Malaki rin ang naiaambag ng sektor ng
paglilingkod sa GDP ng Pilipinas. Kapansin-pansin din ang patuloy na pagtaas ng
porsiyento ng paglago ng sektor ng paglilingkod sa Pilipinas na nagkaroon lamang ng
bahagyang pagbaba noong 2001.
Isa sa mga kilalang nakatutulong sa ekonomiya ngayon ay ang paglakas ng
business process outsourcing lalo na ang call center companies na nagkakaloob ng
trabaho sa maraming Pilipino. Sa pangkalahatan, ang paglilingkod ay ang pagbibigay
ng paglilingkod sa halip na bumuo ng produkto. Ang pormal na industriyang bumubuo
DEPED COPY
412
DEPED COPY
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH
Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphic
organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong.
Sektor ng
Paglilingkod
413
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod?
2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod.
3. Sumasang-ayon ka bang ang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod
sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya?
Pangatwiranan.
Gawain 4 : TRI-QUESTION CHART
Punan ang tsart sa ibaba batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito
ayon sa mga hinihingi sa bawat titik. Sagutin ang mga tanong sa bawat hanay.
ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD
Ano-anong gawaing
Paano nakakatulong
pang-ekonomiya ang
Ano-ano ang halimbawa
ang mga gawaing
nasasaklawan ng sektor ng
nito?
ito sa pambansang
paglilingkod?
ekonomiya?
DEPED COPY
Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO
Paghambingin ang distribusyon ng mga sektor ng ekonomiya at sagutin ang
mga pamprosesong tanong.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Agrikultura
778,370
853,718
943,842
1,102,465
1,138,334
1,182,374
Industriya
1,735,148
1,909,434
2,098,720
2,347,803
2,318,882
2,663,497
Paglilingkod
2,930,521
3,268,012
3,606,057
3,959,102
4,221,702
4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
414
Pamprosesong Tanong:
1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita ng
ekonomiya mula 2005 hanggang 2010?
2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa
nakalipas na mga taon?
3. Ano ang ipinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor ng
paglilingkod sa ekonomiya ng bansa?
4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa ekonomiya
ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at Industriya?
Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK
Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross
Domestic Product by Industrial Origin, ikompyut ang antas ng kontribusyon ng bawat
sub-sektor sa kabuuang GVA ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014
(Q1). Pagkatapos ay tukuyin kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito.
GROSS VALUE ADDED in SERVICES
1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014
AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS
DEPED COPY
INDUSTRY/INDUSTRY GROUP
Q1 2013
Q1 2014
Growth
Rate (%)
SERVICE SECTOR
885,830
946,095
6.8
123,446
134,452
8.9
238,463
251,792
5.6
c. Financial Intermediation
118,743
126,118
6.2
165,317
180,536
9.2
65,178
69,289
6.3
f. Other Services
174,683
183,907
5.3
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
415
SEKTOR NG PAGLILINGKOD
2013 (Q1)
(%)
2014 (Q1)
(%)
Tumaas o
Bumaba
DEPED COPY
Ang mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor ng paglilingkod ay
hindi pahuhuli sa nasabing larangan. Taglay nila ang mataas na antas na katangian
ng isang mahusay na tagapaglingkod. Sila ay masipag, malikhain, matiyaga, at
nakatutulong nang malaki upang umangat sa larangang ito. Sa akdang A Moral
Recovery Program: Building a People-Building a Nation ni Patricia Licuanan, inilahad
na ang pagiging malikhain, at mapamaraan ng mga Pilipino ay naipakikita sa kanilang
kakayahang iangkop ang kanilang pamumuhay saan mang panig ng mundo. Bukod
pa rito, ang kanilang pagiging bukas at handa sa pagkatuto sa ibat ibang kasanayan
ang isa pa sa mga katangian ng mga Pilipino na labis na hinahangaan, hindi lamang
dito sa loob ng bansa kundi lalot higit pa sa ibang panig ng mundo.
Ang matinding pagmamahal ng mga Pilipino sa kanilang pamilya kung saan
kabilang hindi lamang ang kanilang mga anak at asawa kundi maging sa kanilang
mga lolo, lola, tiyuhin, tiyahin, pinsan, at mga pamangkin ang nagtutulak sa kanilang
harapin ang anumang pagsubok alang-alang sa kanila. Ang pagmamalasakit ng mga
manggagawang Pilipino sa kanilang pamilya ang nagtutulak sa kanila na pumunta
sa ibang bansa upang doon magtrabaho. Sa katunayan, ayon sa pinakahuling datos
ng National Statistical Coordination Board (NSCB) mahigit 2.04 milyong Overseas
Filipino Workers (OFWs) o tinatayang 2% ng kabuuang populasyon ng Pilipinas ang
umalis ng bansa noong taong 2010 para magtrabaho.
416
Marami nang parangal ang inani ng maraming Pilipino sa ibat ibang panig ng
daigdig na kumilala sa kanilang kahusayan sa larangan ng caregiving, bartending,
entertainment, healthcare, at pati ang pamamahala sa tahanan bilang kasambahay.
Lamang ang mga Pilipino sa pag-unawa at pagsasalita ng wikang Ingles kompara sa
ibang mga nasyonalidad kaya naman mas tinatangkilik ng mga banyagang employer
ang mga Pilipino. Sa katunayan, nangingibabaw ang Pilipinas pagdating sa business
process outsourcing (BPO). Ang mataas na antas ng kasanayan at kasipagan ng mga
Pilipino ang nagbibigay-daan sa de kalidad na paggawa na siya namang gustonggusto ng mga mamumuhunan.
Marami ring Pilipino ay may mataas na pinag-aralan at bihasa sa paggamit
ng mga makabagong teknolohiya. Sila ay computer literate at bihasa sa ibat ibang
larangan ng pagbibigay ng paglilingkod na nagpapatunay ng kanilang kahandaang
makipagsabayan sa pandaigdigang larangan ng paglilingkod.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
http://www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014
Business Mirror. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/
index.php/en/business/companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino sa
mundo?
2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang kalagayan
ng mga manggagawang Pilipino?
417
DEPED COPY
418
Mga Ahensiya
ng Pamahalaan
?
Mga Ahensiyang
Tumutulong
sa Sektor ng
Paglilingkod
Nangangalaga
sa kapakanan
ng mga
manggagawa
Humuhubog
sa kakayahan
ng mga
manggagawa
?
?
?
?
DEPED COPY
?
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang bansa?
2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga
manggagawang Pilipino?
3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang
Pilipino sa ibang bansa?
Mga Batas na Nangangalaga sa mga Karapatan ng Manggagawa
ARTIKULO XIII
KATARUNGANG PANLIPUNAN AT
MGA KARAPATANG PANTAO PAGGAWA
Sek. 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokal
at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang puspusang
employment at pantay na mga pagkakataon sa trabaho/empleyo para sa lahat.
Dapat nitong garantiyahan ang mga karapatan ng lahat ng mga manggagawa
sa pagtatatag ng sariling organisasyon, sama-samang pakikipagkasundo at
negosasyon, mapayapa at magkakaugnay na pagkilos, kasama ang karapatang
magwelga nang naaayon sa batas. Dapat na may karapatan sila sa katatagan sa
419
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Gamit ang radial cluster diagram sa gilid, isa-isahin ang mga karapatan ng
mga manggagawang inilalahad ng ating Saligang Batas.
2. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang
Pilipino sa loob at labas ng bansa sa pamamagitan ng mga probisyon sa
ating Saligang Batas?
Noong taong 2014 ay naglabas ang Bureau of Working Conditions ng
Department of Labor and Employment ng handbook ukol sa mga benepisyo ng mga
manggagawa ayon sa batas. Ito ang magsisilbing gabay at makapagbibigay ng dagdag
kaalaman tungkol sa mga umiiral na batas sa larangan ng paggawa. Narito ang ilan sa
mahahalagang probisyon ng nasabing handbook.
Republic Act No. 6727 (Wage Rationalization Act)
nagsasaad ng mga mandato para sa pagsasaayos ng pinakamababang
pasahod o minimum wage na naaangkop sa ibat ibang pang-industriyang sektor
na kinabibilangan ng sumusunod: hindi pang-agrikultura (non-agriculture),
plantasyong pang-agrikultura at di-pamplantasyon, cottage/sining sa pagyari
sa kamay, at pagtitingi/serbisyo, depende sa bilang ng mga manggagawa o
puhunan o taunang kita sa ilang mga sektor.
DAGDAG NA BAYAD TUWING PISTA OPISYAL (Holiday Pay - Artikulo 94)
- tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na katumbas ng isang (1) araw
na sahod kahit hindi pumasok sa araw ng pista opisyal.
420
DEPED COPY
DEPED COPY
DEPED COPY
423
Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD
Batay sa iyong binasang teksto ukol sa mga benepisyo ng mga manggagawa
ayon sa batas, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos
ay sagutin ang Guide Question Sheet.
Mahalagang Probisyon:
Batas:
Batas na
nangangalaga
sa karapatan
ng mga
manggagawang
Pilipino
DEPED COPY
(Walang pagkakatulad)
TANONG
1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing mong
pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa? Pangatwiranan.
2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga napiling
probisyon?
3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ang nakakaligtaan
o napapabayaan ng kinauukulan? Ipaliwanag.
4. Ano ang kontraktuwalisasyon? At ano ang epekto nito sa
mga manggagawang Pilipino?
5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa palagay
mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa? Paano ito
maaaring mapalakas o maipalaganap?
424
PAGNILAYAN
DEPED COPY
425
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa?
2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng
edukasyon?
3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na
nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at propesyonal?
4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang bansa
kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakanan
ng mamamayan?
DEPED COPY
DESKRIPSIYON
PUNTOS
Pagkilala sa sarili
25
Paglalahad ng
sariling saloobin
sa paksa
Napakaliwanag ng paglalahad ng
saloobin sa paksa.
25
426
NAKUHANG
PUNTOS
PAMANTAYAN
DESKRIPSIYON
PUNTOS
25
Pagsasabuhay
ng mga
pagpapahalagang
natutuhan sa
paksa
25
NAKUHANG
PUNTOS
100
DEPED COPY
PAMANTAYAN
DESKRIPSIYON
Nilalaman
Kumpleto at kumprehensibo
ang nilalaman ng pagsasaliksik.
Wasto ang lahat ng impormasyon.
Gumamit ng mga primarya
at sekondaryang sanggunian
upang mabuo ang nilalaman.
May
mga
karagdagang
kaalaman na matututunan mula
sa pagsasaliksik.
427
PUNTOS
NAKUHANG
PUNTOS
PAMANTAYAN
DESKRIPSIYON
Paglalahad ng
pananaw
Mensahe
PUNTOS
NAKUHANG
PUNTOS
DEPED COPY
Presentasyon
Malikhain,
malinis,
at
kumprehensibo ang nabuong
pagsasaliksik. Gumamit ng iba
pang midya o teknolohiya bukod
sa hinihingi ng gawain upang mas
maging kaaya-ayang panoorin
Pagkamalikhain
ang ginawang pagsasaliksik.
Nakatulong ang mga ginamit
na midya o teknolohiya upang
makakuha
ng
karagdagang
impormasyon na nagpayaman sa
pagsasaliksik.
KABUUANG PUNTOS
428
100
Gawain 13 : CALLOUT
Balikan mo ang iyong inilagay sa una at pangalawang speech balloon at
kompletuhin mo na ang callout speech balloon na ito sa pamamagitan ng paglalagay
mo ng iyong mahalagang natutuhan sa aralin na ito. Isulat mo ito sa ikatlong speech
balloon.
Ang
aking paunang
nalalalaman ay_________
_________________________
______________________
____
______________
_____________
____
DEPED COPY
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain!
PANIMULA
Ang pagkamit ng pambansang kaunlaran ay hinahangad ng bawat mamamayan.
Ang hangaring ito ay makakamit lamang kung ang lahat ng bumubuo sa sektor ng
ekonomiya at ang pamahalaan ay magtutulungan.
Sa nakaraang mga aralin, iyong naunawaan ang mga bahaging ginagampanan
ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod upang matugunan ang mga
pangangailangan ng ekonomiya at makamit ang pambansang kaunlaran. Subalit, hindi
masasabing komprehensibo ang pag-aaral ng ekonomiya ng isang bansa kung hindi
natin maibibilang ang pagsusuri ng tinatawag nating impormal na sektor sapagkat
maraming mga mamamayan ang kabilang dito.
Kaugnay nito, ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang impormal na sektor
ng ekonomiya. Upang higit mong maunawaan ang mga konseptong nakapaloob sa
paksang ito, ikaw ay haharap sa mga impormatibong tekstong siyang magbibigay
sa iyo ng mga impormasyon at mga mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong
interes at magdudulot ng kaalaaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng mga dahilan
at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at mapahahalagahan
ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor.
DEPED COPY
ARALIN 5
ANG IMPORMAL NA SEKTOR:
MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA
ALAMIN
430
ABULT
EODRNV
EARLANBDA
ATHO
EVNDOR
KLWAIDES
NVORDE
ABCEPID
REVIDR
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pagkakatulad ng mga nabuo mong uri ng hanapbuhay?
2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan? Bakit?
3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng bansa?
Bakit?
DEPED COPY
Gawain 2: PHOTO-BUCKET
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
Ano-ano ang dahilan at epekto ng
pag-iral ng impormal na sektor ng
ekonomiya?
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa paksang
pamilihan at mga estruktura nito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi
ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor.
PAUNLARIN
432
DEPED COPY
Kaugnay nito, noong Abril 2008, nagsagawa ang National Statistics Office
(NSO) ng Informal Sector Survey (ISS). Ito ang kauna-unahang pambansang sarbey
tungkol sa impormal na sektor sa Pilipinas. Batay rito, lumabas na mayroong halos
10.5 milyong tao ang kabilang sa impormal na sektor. Ang tinatawag na self-employed
ay humigit-kumulang 9.1 milyong katao at ang mga employers ay nasa 1.3 milyong
katao. Maliban pa rito, sa isinagawang Labor Force Survey (LFS) ng taong ding iyon
(Abril 2008), lumabas na mayroong 36.4 milyong tao ang kabilang sa lakas-paggawa
at 30% nito ay kabilang sa mga informal sector operator. Sa kabuuang bilang na ito,
2/3 ay mga kalalakihan at, kung ibabatay naman sa edad o gulang, o 75% ay nasa
35 gulang pataas.
Sa kabilang dako, ayon sa papel ni Cleofe S. Pastrana, isang kawani ng National
Economic and Development Authority (NEDA), na pinamagatang The Informal Sector
and Non-Regular Employment in the Philippines, sa isang kumperensiya sa Tokyo,
Japan noong Disyembre 15-17, 2009, kaniyang binigyang-diing ang impormal na
sektor ay nakatutulong sapagkat nakapagbibigay ito ng empleyo o trabaho sa mga
433
Percent of
Total GDP
25.4
32.5
20-30
Korea (1995)
15.9
16.9
Indonesia (1998)
25.2
31.4
Pakistan (1997)
21.2
28.7
India (1990-91)
32.4
48.1
DEPED COPY
DEPED COPY
TRI-LINEAR MODEL
W. ARTHUR LEWIS
HEDAYET ULLAH
CHOWDHURY
435
CLEOFE S. PASTRANA
INTERNATIONAL LABOR
ORGANIZATION (ILO)
CIELITO HABITO
IBON FOUNDATION
HOUSE OF
REPRESENTATIVES
INFORMAL SECTOR
SURVEY/ NATIONAL
STATISTICS OFFICE (NSO)
Matapos mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor at mga
dahilan at epekto ng pag-iral nito sa ekonomiya ng bansa, ngayon naman ay ihanda
mo ang iyong sarili upang maunawaan at mapahalagahan mo ang mga patakarang
pang-ekonomiyang may kinalaman dito.
DEPED COPY
DEPED COPY
Gawain 6: TEKSTO-SURI
Batay sa tekstong iyong binasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na
nasa ibaba at punan ang radial cycle.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pangkalahatang tema ng teksto?
2. Isa-isahin ang mga inilahad na dahilan kung bakit umiiral o lumalaganap
ang impormal na sektor. Isulat ang iyong kasagutan sa radial cycle na nasa
ibaba.
437
DEPED COPY
438
DEPED COPY
DEPED COPY
Maliban pa sa mga nabanggit na batas, may iba pang ipinatutupad para sa
mga partikular na sektor ng manggagawang Pilipino tulad ng Magna Carta for Small
Farmers (R.A. 7607), Magna Carta for Small Enterprises (R.A. 6977), at Barangay
Microbusiness Enterprises Act (R.A. 9178). Samantala, ang sumusunod ay ilan sa
mga programa at proyekto ng pamahalaan para sa mga mamamayan na bumubuo sa
impormal na sektor:
1. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP)
Ang programang ito ay ipinatutupad ng Department of Labor and
Employment (DOLE) na nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa
pamamagitan ng mga pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para
sa mga self-employed at mga walang sapat na hanapbuhay.
2. SELF-EMPLOYMENT ASSISTANCE KAUNLARAN PROGRAM (SEA-K)
Isa sa mga pangkabuhayang programa ng Department of Social
Welfare and Development (DSWD) na nagbibigay ng mga gawain at
pagsasanay upang mapaunlad ng mga mahihirap na pamilya ang kanilang
mga kasanayan at makapagsimula ng sariling negosyong pangkabuhayan
at pagtatayo ng mga samahang panlipunan na maaaring magpautang sa
mga kasapi gaya ng Self-Employment Kaunlaran Associations (SKAs).
DEPED COPY
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan upang
mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang nasa impormal
na sektor?
2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga
batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan sa
impormal na sektor.
Mga batas na may kaugnayan sa
impormal na sektor
442
Mahusay! Ngayong natapos mo ang mga teksto at mga gawain upang iyong
maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor, sa puntong ito ay sukatin mo ang
iyong kaalaman sa pamamagitan ng maikling pagsusulit.
Gawain 8: PORMAL o IPOPORMAL:TAMA o MALI: Sagutin Mo!
Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag at tukuyin kung tama o mali.
Lagyan ng salitang PORMAL kung TAMA ang mensahe at IPOPORMAL kung ito ay
MALI.
1. Ang pormal na pagsisimula ng paggamit ng terminong impormal na sektor
ay pinasimulan ni Keith Hart noong taong 1973.
2. Ang International Labour Organization (ILO) ay nagpalabas ng
pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor.
3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng
mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na takdang kapital at
pamantayan ng produksiyon.
4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5 milyon
ang kabilang sa impormal na sektor.
5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at
pamantayan ng pamahalaan.
6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral tungkol
sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig.
7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay nakapagambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product (GDP) ng ating
bansa.
8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang sektor na
binubuo ng mga taong isang kahig, isang tuka.
9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi nakarehistro,
hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na
balangkas ng pamahalaan.
10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden economy.
DEPED COPY
DEPED COPY
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran
sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang gitnang bahagi ng pyramid of
knowledge chart batay sa mga kaalaman na iyong nakuha mula sa pagbabasa ng
mga teksto. Ang pinakaitaas na bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng gawain sa pagnilayan. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart. Maaari mo
itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang
sa dulong bahagi ng modyul na ito.
444
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol
sa impormal na sektor kaugnay ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may
kinalaman dito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor.
PAGNILAYAN
DEPED COPY
Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang iyong natutuhan ukol sa impormal
na sektor at sanayin ang kasanayan mo sa sistematikong pangangatwiran. Ikaw
ay gagawa ng katulad na pigura ng discussion web chart na nasa ibaba upang
pangatwiranan kung nakabubuti ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pagiral ng impormal na sektor. Pagkatapos nito ay sasagutin mo ang mga pamprosesong
tanong upang mas maging kongkreto ang iyong kaalaman ukol sa impormal na sektor.
DAHILAN /
PALIWANAG
DAHILAN /
PALIWANAG
NAKAKABUTI
BA O
NAKASASAMA
SA EKONOMIYA
ANG PAG-IRAL NG
IMPORMAL NA
SEKTOR
KONGKLUSYON
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan at
hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya?
Ipaliwanag.
445
DEPED COPY
Sa pamamagitan nito ay matitigil na ang reklamo ng mga konsyumer at mga
residente sa pagsisikip ng mga kalyeng nakapaligid sa naturang pamilihan na sanhi
ng malaking abala sa kanila gayundin sa mga sasakyang gumagamit sa mga ito.
Ikinatuwa naman ng mga market vendors ang solusyon na ipatutupad ng city hall.
Sang-ayon po kami sa bagong set-up na naisip ni Mayor Gordon. Proteksiyon
din po ito sa amin na nais kumita sa matinong paraan. Sawa na po kami na palaging
ipinagtatabuyan at kinokotongan at minsan ay pinagmumura pa ng ilang abusadong
kawani ng palengke, ang sabi ni Marco Antonio, pangulo ng EBB Market Vendors
Association. Idinagdag pa ni Dr. Lopez na bastat susunod lamang ng maayos ang
mga vendors sa patakaran ng pamunuan ng palengke ay tahimik at malaya silang
makakapaghanapbuhay. Beth Camia
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang balita?
2. Sa pamamagitan ng story map chart na nasa susunod na pahina, isulat
mo sa loob ng kahon ang mga pinakatampok na mahahalagang detalye
ng balita.
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang inilalahad ng balita? Bakit?
446
DEPED COPY
Pamantayan
Indikador
Puntos
10
10
10
30
Natamong
Puntos
Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa impormal na sektor
at mga konseptong may kaugnayan dito ay sagutan mo na ang pyramid of
knowledge chart.
Gawain 14: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran
sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo na ang pinakataas na bahagi ng
pyramid of knowledge chart batay sa kabuuang mga kaalaman na iyong nakuha mula
sa pagbabasa ng mga teksto. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart,
maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin
hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito.
DEPED COPY
Ano-ano ang dahilan at epekto ng
pag-iral ng impormal na sektor ng
ekonomiya?
448
PANIMULA
No man is an island. Ito ay isang popular na kasabihang nagsasaad na walang
tao sa mundo ang maaaring mabuhay nang mag-isa. Nagpapatunay ito na sa buhay
ay kailangan natin ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay hindi lamang akma
sa tao kundi maging sa isang bansa. Sa larangan ng mga bansa, ang kasabihang
ito ay makikita sa pampolitika, panlipunan, at higit sa lahat sa pang-ekonomikong
usaping na masasalamin sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan.
Kaugnay nito, ang araling ito ay patungkol sa kalagayan, kalakaran,
at kahalagahan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. May mga inihandang
mapanghamong mga gawain at mga tekstong babasahin na siyang makapagbibigay
sa iyo ng mga kaalaman at impormasyon upang mabigyang-linaw kung ano ang
kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng Pilipinas at ibang bansa sa
daigdig.
Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay nakapagtataya ng kalakaran
o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas, napahahalagahan ang bahaging
ginagampanan ng kalakalang panlabas sa ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang
ugnayan at mga patakarang pang-ekonomiya ng Pilipinas sa ibat ibang samahan o
organisasyong may kinalaman sa kalakalang pandaigdig.
DEPED COPY
ARALIN 6
ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS
ALAMIN
449
HANAY A
HANAY B
DEPED COPY
450
HANAY A
HANAY B
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world.
htm Retrieved on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali o mahirap sagutin at hanapin?
Bakit?
2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at
kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat bilang?
3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan ang mga
bansang ito sa Pilipinas?
451
Gawain 2: HANAP-SALITA
Hanapin ang sumusunod na salita sa word box. Ang mga ito ay maaaring nasa
anyo pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad.
BARTER
EXPORT
LANGIS
BATAS
GALLEON
PRUTAS
BIGAS
GINTO
TABAKO
DOLYAR
IMPORT
TARIPA
ELECTRONICS
KALAKALAN
QUOTA
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit?
2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa bawat
isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag.
Gawain 3: TOWER OF KNOWLEDGE
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng iyong kaunlaran
sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon. Isulat
mo sa bahaging SIMULA ang iyong inisyal na kasagutan. Samantalang ang bahagi ng
GITNA at WAKAS ay sasagutan mo lamang sa iba pang bahagi ng iyong paglalakbay
sa araling ito.
452
G
I
T
N
A
S
I
M
U
L
A
W
A
K
A
S
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kalakalang
panlabas ng Pilipinas, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin
upang higit mong maunawaan ang mas malalim ang paksang ito.
DEPED COPY
PAUNLARIN
DEPED COPY
Dami ng
Sapatos
10
5
15
Dami ng Pantalon
8
24
32
Sako ng Mais
20
4
24
T-Shirts
10
8
18
DEPED COPY
455
Ito ay tumutukoy
sa ______________
Ito ay nagaganap
dahil ___________
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?
2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa?
3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng ekonomiks ang kaisipan
tungkol sa kalakalang panlabas?
DEPED COPY
COMPARATIVE
ADVANTAGE
COMPARATIVE
ADVANTAGE
456
June
2014
2013r
5,444.41
4,490.20
DEPED COPY
TOTAL EXPORTS
FOB Value in Million
US Dollars
Year-on-Year Growth
(Percent)
Electronic Products
FOB Value in Million
US Dollars
Year-on-Year Growth
(Percent)
21.3
4.1
2,220.56
2,006.19
10.7
- 2.2
120.4
Woodcrafts and
Furniture
-9.9
Bananas (Fresh)
98.9
74.2
Other Manufactures
67.8
44.5
32.5
10.7
0.1
DEPED COPY
a/
p-preliminary, r-revised,a/ - growth rate not computed, with zero value in June 2013
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/commoditygroups-exports-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
459
Kaugnay nito, kung pagbabatayan naman ang mga bansa kung saan tayo
ay pagluluwas, batay sa June 2014 ulat na inilabas ng PSA, na ang Japan partikular
na ang Okinawa ang siyang pinaka-nangungunang destinasyon ng mga produktong
Pilipino. Ito ay mayroong kabuuang $955.58 milyon na kabilang sa 17.6% ng kabuuang
kita ng ating bansa sa export ngayong June 2014. Pangalawa, ang Peoples Republic
of China (PROC) na mayroong 15.8%. Ito ay katumbas na halagang $859.38 milyon.
Pangatlo ang United States of America na mayroong 13.8% o kabuuang $751.68
milyon sa kabuuang kita ng bansa. Pang-apat ay ang Hongkong na mayroong 9% o
katumbas na $487.74 milyon at panlima ang Singapore na may nairehistrong 6.9% o
$377.97 milyon sa kabuuang kita ng bansa sa pagluluwas.
Para sa kompletong listahan ng Philippine Top Ten Exports by Country,
tunghayan ang pigurang nasa ibaba.
Others
16.9%
Japan
17.6%
DEPED COPY
Taiwan
3.5%
Thailand
3.5%
China, Peoples
Republic of
15.8%
Korea, Republic of
3.9%
Germany
4.5%
Australia
4.7%
Singapore
6.9%
United States of
America
13.8%
Hong Kong
9.0%
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine-tpten-ecports-bycountry-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
Samantala, kung pagbabatayan naman ang economic bloc, ang ating bansa
ay may pinakamalaking pagluluwas ng mga produkto at serbisyo sa mga bansa sa
East Asia. Ito ay may katumbas na 49.9% o & 2.714 bilyong dolyar; pangalawa ay sa
mga bansang miyembro ng ASEAN na nakapagtala ng 14.2.% o may katumbas na
halaga na $770.46 milyong dolyar; pangatlo ay sa mga bansang kasapi ng European
Union na mayroong 10.2% o kabuuang $556.51 milyong dolyar.
Ito ay maipapakita ng pigura na nasa susunod na pahina.
460
Notes:
1/ includes China, Hongkong, Japan, Macau, Mongolia, N. Korea, S. Korea, Taiwan
2/ includes Brunei Darussalam, Cambodia, Indonesia, Laos, Malaysia, Myanmar, Singapore, Thailand, Vietnam
3/ includes Alaska and Hawaii
4/ includes Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Latvia,
Pinagkunan:
http://www.census.gov.ph/content/philippine
economic
bloc-june-2014
Retrieved
Lithuania, Luxembourg,
Malta, Netherlands, Poland, Portugal, Romania,exports
Slovakia, by
Slovenia,
Spain, Sweden,
and UK Great
Britain. on November 7, 2014
DEPED COPY
Maliban pa rito, ang balance of trade in goods (BOT-G) ng ating bansa para sa
June 2014 ay nagtala ng surplus na $731 milyon kompara sa $399 milyon na deficit
noong June 2013. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang pigurang nasa ibaba.
Kung pagbabatayan naman ang Philippine Top Five Imports, ang mineral fuels
at lubricants and related materials ang siyang nanguna. Ito ay nakapag-ambag ng
kabuuang 24.7% o may katumbas na halagang $1.167 bilyon. Ito ay nagtala ng pagtaas
na 9.4% kung ikukumpara sa $1.066 bilyon noong June 2013. Pumapangalawa
rito ay ang electronic products na mayroong 18.1% at may halagang $1.097 bilyon
461
ngayong June 2014. Ito ay bumaba ng 22% mula sa $1.097 bilyon noong June 2013.
Pangatlo naman ang transport equipments, na nagrehistro ng 10.2% sa kabuuang
imports ng bansa sa halagang $479.28 milyon. Ito ay may pagtaas ng 13.9% mula
sa dating $420.92 milyong dolyar. Pang-apat naman ay ang industrial machinery and
equipments na nakapagtala ng 4.5% bahagi na may kabuuang halaga na $211.97
milyon. Ito ay bumaba ng 32.9% mula sa dating $315.81.74 milyon noong June 2013.
Panlima ay ang other food and live animals na may 3.3% na bahagi sa kabuuang
imports ng ating bansa sa halagang $156.23 milyon. Ito ay bumaba ng 3.3% mula
sa dating $161.64 milyon noong June 2013. Ang pigura sa ibaba ay nagpapakita ng
Philippine Top Five Imports.
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top five imports-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
462
Peoples Republic of
China
17.2%
Others
23.4%
Korea, Republic of
9.8%
Russian Federation
4.3%
Taiwan
4.7%
Japan
9.6%
Malaysia
5.3%
Thailand
5.5%
Saudi Arabia
5.8%
Singapore
6.8%
United States of
America
7.6%
DEPED COPY
Mahahalagang Datos
PAGKAKAIBA
IMPORT
Mahahalagang Datos
EXPORT
PAGKAKATULAD
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?
2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at
import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang
impormasyon.
463
DEPED COPY
Pinagkunan:http://www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on
November 7, 2014
DEPED COPY
465
Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Member_states_of_the_World_Trade_Organization#mediaviewer/File:WTO_
members_and_observers.svg Retrieved on November 7, 2014
DEPED COPY
DEPED COPY
APEC summit
Nov 21-23
Lima, Peru
Members
Australia
Brunei
Canada
Chile
China
Hong Kong
Indonesia
Japan
Malaysia
Mexico
New Zealand
Papua New
Guinea
Peru
Philippines
Russia
Singapore
South Korea
Taiwan
Thailand
US
Vietnam
Pinagkunan:http://4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/
l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014
467
Matapos mabigo ang pagkakatatag ng Association of Southeast Asia (ASA),
ito ay nagbigay daan para magsimula ang Association of Southeast Asian Nations
(ASEAN) noong August 8, 1967. Ang samahang ito ay naglalayong paunlarin ang
ugnayan ng mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Ito ay binuo ng mga bansang
Indonesia, Malaysia, Pilipinas, Singapore, at Thailand na kinilala bilang mga Founding
Countries sa bisa ng dokumentong tinawag na Bangkok Declaration. Sa kasalukuyan
ito ay binubuo ng 10 bansa kasama ang Brunei, Cambodia, Laos, Myanmar, at Vietnam.
Ang pagkakatatag ng samahang ito ay naglayong pagbuklurin at magkaroon ng
pagkakaisa ang mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Idagdag pa rito ang pagnanais
na labanan ang pagkalat ng komunismo sa Asya at magkaroon ng kaunlarang pangekonomiko. Ang punong-himpilan nito ay matatagpuan sa Jakarta, Indonesia. Upang
mas mapaghusay at tuluyang makamit ang layunin ng samahan ay napagkasunduan
ng mga kasaping bansa ang pagtatag ng tatlong community na binubuo ng ASEAN
Political-Security Community, ASEAN Economic Community at ASEAN Socio-Cultural
Community.
DEPED COPY
Sa aspektong pang-ekonomiko, ang samahang ito ay naglalayong paunlarin
at isulong ang malayang kalakalan sa bawat kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang
dialogue partner nito. Kabilang sa dialogue partners nito ay ang Australia, China,
Estados Unidos, European Union, Japan, New Zealand, Russia, at South Korea.
Upang maging ganap ang pagnanais na ito, ay nagkaroon ng kasunduang tinawag na
ASEAN Free Trade Area (AFTA) na nilagdaan noong January 28, 1992 sa Singapore.
Ito ay nakabatay sa konsepto ng Common Effective Preferential Tariff (CEPT) o ang
programang nagsusulong ng pag-aalis ng taripa at quota upang maging ganap ang
pagdaloy ng produkto sa mga bansang kasapi ng ASEAN. Kung kayat sa larangan
ng kalakalang panlabas ng Pilipinas sa economic bloc batay sa inilabas na datos ng
Philippine Statistical Authority (PSA), ang ASEAN ay pangalawa sa may naitalang
$770.46 milyon para sa June 2014. Ito ay isang pagpapatunay na mas pinaiigting ng
mga bansang kasapi ng ASEAN ang kanilang ugnayan pagdating sa kalakalan.
Gawain 7: PHILIPPINE ECONOMIC TIES: Logo Natin, Alamin at Talakayin
Mula sa tekstong iyong nabasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na
nasa ibaba. Pagkatapos nito ay punan mo ng impormasyon ang dayagram bilang
pagbubuod.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto?
2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga
samahang pandaigdig?
468
Pangunahing Tulong na
Naidulot sa Ekonomiya
ng Pilipinas
DEPED COPY
Kalakalang Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran at Programa
Ang kalakalan bilang isang mahalagang gawaing pang-ekonomiya ay
nagdudulot ng ibat ibang epekto sa isang bansa. Sa aspekto ng kabutihan sa
mga gawaing ito: una, dumarami ang mga uri ng produkto o serbisyong maaaring
pamilian o tangkilikin ng mga tao upang matugunan ang kanilang mga kagustuhan
at pangangailangan; ikalawa, mas pinaghuhusay o pinaaangat nito ang antas ng
produksiyon upang mas maging mahusay ang kalidad ng mga produkto; ikatlo, ang mga
produkto ng mga bansa gaya na lamang ng Pilipinas ay nabibigyan ng pagkakataong
makilala at tangkilin sa ibang bansa dulot sa husay at nagiging pagkakakilanlan din ng
ating bansa; at ikaapat, ang kalakalang panlabas ay nakakatulong upang mas maging
matibay ang ugnayan o relasyon ng mga bansa at maging episyente ang pamilihan
para sa mga produkto at serbisyo.
Sa kabilang dako, ang kalakalang panlabas ay nagdudulot din ng hindi
magandang epekto. Ilan sa mga ito ay: una, nalilinang ang kaisipang kolonyal ng
mga mamamayan sapagkat nagkakaroon sila ng pag-uugaling mas tinatangkilik ang
mga produktong banyaga kaysa sa mga produktong lokal; ikalawa, nagiging palaasa
469
DEPED COPY
Isinasaad o
Nilalaman
Kahalagahan
DEPED COPY
DEPED COPY
W
S
I
M
U
L
A
G
I
T
N
A
K
A
S
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang
mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng
Pilipinas. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa naturang paksa
upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
DEPED COPY
Ito ang sinabi ni Agriculuture Secretary Proceso Alcala, sinabing may international
commitment ang bansa sa World Trade Organization (WTO) na minimum access
volume ng bigas na maaaring ipasok sa alinmang bansa hanggang nababayaran ang
kaukulang buwis para rito. Nilinaw ni Alcala na hindi matatanggihan ng Pilipinas ang
bigas na ipapasok ng mga dayuhan sa bansa dahil bahagi ito ng nasabing kasunduan
sa WTO.
Sinabi ng kalihim na pinasok ng bansa ang kasunduan sa WTO noong kulang na
kulang ang supply ng bigas sa bansa. Ito ang tugon ni Alcala sa pagkuwestiyon ng ilan
kung bakit kailangan pa ng Pilipinas na umangkat ng bigas kung sinasabi ng gobyerno
na sapat ang inaani ng mga lokal na magsasaka. Jun Fabon
Pinagkunan: Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinasobligadong-umangkat-ng-bigas/ on November 7, 2014
DEPED COPY
PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang
pumili ng higit sa isa.
BRAND NG DAMIT
_________Bench ________Giordano
_________Dickies ________Polo Sport
BRAND NG SAPATOS
__________Nike
__________Reebok
_________gawang Marikina
_________gawang Liliw, Laguna
________Swatch
________Accel
BRAND NG TSINELAS/SANDALS
__________Bantex
_________Havianas
__________Adidas
_________Happy Feet
________Spartan
________Crocs
BRAND NG CHOCOLATE
__________Chocnut
__________Goya
_________Cloud-9
_________Snickers
_________Hersheys
_________Toblerone
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng respondents?
2. Paano ka nagkaroon ng ideya kung anong mga produktong lokal o banyaga
ang iyong isasama sa tseklis?
3. Ano at alin sa mga aytem o brand name ang maraming pumili? Bakit kaya
maraming pumili nito?
4. Sa kabuuan ano ang produktong mas marami pumili gawang banyaga o
gawang lokal?
474
Kalinawan
Pananda
Puntos
Natamong
Puntos
20
DEPED COPY
Katiyakan
Estilo
20
10
Pananda
475
Puntos
20
20
10
Natamong
Puntos
Pamprosesong Tanong:
1. Anong mga sanggunian ang inyong ginamit upang makakuha ng
impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas?
2. Ano ang pangunahing mensahe ng nagawa ninyong balita?
3. Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng nabuong ninyong editorial cartoon?
4. Paano kayo nakabuo ng ideya o konsepto para makabuo ng editorial
cartoon?
5. Mula sa gawain, ano ang iyong naging pangkalahatang impresyon tungkol
sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
Gawain 14 : TOWER OF KNOWLEDGE
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay bubuuin mo na ang tower sa pamamagitan ng pagsagot
sa WAKAS na bahagi batay sa kabuuang kaalaman at kasanayan na natutuhan mo
sa araling ito.
DEPED COPY
S
I
M
U
L
A
G
I
T
N
A
A
S
476
ISABUHAY
Ngayong lubos na ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas
ng Pilipinas, sa bahaging ito ng aralin ay ilalapat mo ang iyong mga natutuhan
sa iyong pang-araw-araw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga
paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang matalinong mamimili
o kaya ay mapanagutang negosyante sa hinaharap? Upang mabigyan mo
ito ng kasagutan, gagampanan mo ang isang gawain upang maging kapakipakinabang ang mga aral na iyong natutuhan.
DEPED COPY
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel
(K) 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa upang
umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa:
A. teknolohiya
B. kalakalan
C. yamang-tao
D. likas na yaman
(U) 2. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng konsepto ng kaunlaran?
A. Hindi ganap na maipakikita ng paglago ng ekonomiya ang pag-unlad
ng bansa.
B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa.
C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan rin ng
pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat
gaya ng GDP.
(U) 3. Isa ang korapsyon sa itinuturong dahilan ng kahirapan ng bansa. Paano
kumikilos ang mga Pilipino upang labanan ang hamong dulot nito?
A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon kayat
ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat
B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang
mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno.
C. Idinadaan nila sa samut-saring rally at protesta ang kanilang mga
saloobin ukol sa talamak na korapsyon sa bansa.
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga
maling nagaganap sa ating bansa.
DEPED COPY
(U) 4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon rin tayong dapat gawin
upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano
ang maaari mong gawin upang makatulong sa bansa?
A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino.
B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan.
C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa
paaralan at sa komunidad.
D. Wala sa nabanggit
(K) 5. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
A. pangingisda
B. paggugubat
C. paghahayupan
D. pagmimina
478
(P)
DEPED COPY
Agrikultura
778,370
853,718
943,842
1,102,465
1,138,334
1,182,374
Industriya
1,735,148
1,909,434
2,098,720
2,347,803
2,318,882
2,663,497
Paglilingkod
2,930,521
3,268,012
3,606,057
3,959,102
4,221,702
4,667,166
479
DEPED COPY
480
(U) 13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy pa rin
problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa
ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga manggagawang
kontraktuwal.
C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal sa
mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season.
D. Lahat ng nabanggit
(U) 14. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod?
A. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.
B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at
serbisyo.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon ng
trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal na
balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. impormal na sector
C. industriya
D. paglilingkod
DEPED COPY
481
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isat isa ayon sa konsepto ng
comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang?
A. kasunduang multilateral
B. trade embargo at quota
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
(U) 19. Alin sa sumusunod ang pinakaakmang dahilan ng pakikipagkalakalan ng
mga bansa sa daigdig?
A. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
B. upang dumami ang mga produktong imported na maaaring gayahin o
kopyahin
C. Madaragdagan ang pantugon ng mga panustos para sa
pangangailangan ng lokal na ekonomiya.
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.
(P) 20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang
lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan
B. ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal
C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa
D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
DEPED COPY
482
GLOSARI
Agrikultura Ito ay binubuo ng espesyalisasyon at gawaing pamproduksiyon
na nababatay sa heograpiya ng isang lugar.
Alokasyon mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman.
Anunsyo isang paraan ng panghihikayat ng mga prodyuser sa pamamagitan
ng ibat ibang media upang dumami ang tumangkilik sa produkto.
Appropriate Technologies tumutukoy sa mga kagamitang naisasaalangalang ang kaligtasan.
Bahay - Kalakal- sektor na responsable sa pagsasama-sama ng mga salik sa
produksyon upang mabuo ang produkto o serbisyo.
Batas ng Demand ito ay batas na nagsasaad na may salungat na relasyon
o ugnayan ang presyo ng produkto at ang dami na kayang bilhin ng
konsyumer o mamimili.
DEPED COPY
DEPED COPY
Discounting proseso ng pagpapautang ng bangko sentral.
DEPED COPY
DEPED COPY
486
DEPED COPY
DEPED COPY
488
DEPED COPY
DEPED COPY
490
DEPED COPY
491
Books
MGA SANGGUNIAN
Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad
Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc.
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J.
(2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Case, K. E., Fair, R. C., Oster, S. M. (2012).Principles of Economics.10th
Edition. Boston, MA: Prentice Hall
Fajardo F. (1994). Economic Development. 3rd Edition. Manila: Navotas
Press.
Farmer, R. (2002). Macroeconomics. 2nd Edition. South-Western:
Imperial, C. M. (2004). Pana-panahon, Worktext para sa Araling Panlipunan
Ikaapat na Taon: Ekonomiks. Sampaloc, Manila: Rex Book Store
Mankiw, N. (1997). Principles of Economics. 3RD Edition. New York, USA: The
Dryden Press
DEPED COPY
McConnell, C. R., Brue, S. L., & Barbiero, T. P. (2001). Microeconomics.(9th
edition. New York: McGraw- Hill.
Meek, S., Morton, J., & Schug, M. C. (2008).Economics Concepts and
Choices. Canada: McDougal Mifflin Company.
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or
Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
DEPED COPY
Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and
Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.ph/
dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014
Bureau of Agriculture. (2012). Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on
September 14, 2014
Chamber of Real Estate and Builders Associations, Inc. (2014). Large
potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from
http://www.businessmirror.com.ph/index.php/en/business/
companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on
November 7, 2014
Economy Watch Content. 2010. Philippine industry sectors. Retrieved from
http://www.economywatch.com/world_economy/philippines/industrysector-industries.html on August 6, 2014
Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20and%20
Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014
Habito C. And Briones, R. (2005). Philippine Agriculture over the Years:
Performance, Policies and Pitfalls, Retrieved from https://www.google.
com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Ye ars%3A+Perf
ormance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+A nd+Briones%
2C+R&oq=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+ Performance
%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+And+Brion es%2C+R&a
qs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8
on August 11, 2014
http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-dibiro.html. Retrieved on January 13, 2015
http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-baliktanaw-usapang-pag-unlad-2/ Retrieved on October 15, 2014
Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector:
Looking back, way forward. Retrieved from http://www.dlsu.edu.ph/
research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd
on November 7, 2014
DEPED COPY
International Monetary Fund. (2013). (http://www.imf.org/external/pubs/ft/
survey/so/2013/car052113a.htm). Retrieved on July 2014
DEPED COPY
Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://
www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas.
November 5, 2014
Pilipino Star Ngayon online. (2014). Retrieved from http://media.philstar.com/
images/pilipino-star-ngayon/bansa/20140917/pork-separate-from-nonpork-products-3.jpg on November 7, 2014
DEPED COPY
www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7,
2014
www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/
Retrieved on November 7, 2014
www.nscb.gov.ph retrieved on January 5, 2015
www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014
www.nscb.gov. Retrieved on July 16, 2014
www.worldatlas.com/aatlas/world.htm Retrieved on November 7, 2014
Leaflet
Leaflet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and
Industry) at Bureau of Trade Regulation and Consumer Protection
Modules
Balitao, B., Garcia, E., at Marcos L. 2006. Gabay ng Guro sa Pagtuturo
ng Araling Panlipunan IV (Ekonomiks). Pilipinas. Department of
Education (DepED)-Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC).
Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE
Module. Pasig City: DECS.
496
Images
2.bp.blogspot.com/-S-wo-MsJijQ/T8kX87eYv3I/AAAAAAAAACo/Yv_hI-kHjeg/
s1600/LunaJ_caltex.jpg Retrived on November 7, 2014
3.bp.blogspot.com/-sKmZsEUVBLI/UoLK7dyZI3I/AAAAAAAAJ88/
FxkWDVS2f_8/s1600/telcoph+logo.png Retrieved on: November 7,
2014
4.bp.blogspot.com/-xEQmgJXTrRw/Uml0-KcEoII/AAAAAAAAAAw/
pxoQqzcIxUs/s1600/Shell-Logo.jpg Retrived on November 7, 2014
4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/
l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7,
2014
bigbasket.com/media/uploads/p/l/161754_1-tide-plus-detergent-powder.jpg
Retrieved on November 7, 2014
blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Coops.jpg. Retrieved on July 17, 2014
DEPED COPY
clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7,
2014
en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/
File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=is
ch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&v
ed=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY
1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252
F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%
252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October
2013
i1.ytimg.com/vi/GQXyH2XOcD8/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7,
2014
1.ytimg.com/vi/KhKdagSq1dc/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014
pinoytransplantiniowa.files.wordpress.com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg.
Retrieved on July 16, 2014
www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved
on November 7, 2014
497
www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&sourc
e=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2
&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHn
GWyNM%253A%3Bq0ofBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F%
252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%2
52Fen-p%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver
%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1.
jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phonedeals.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2, 2014
www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tb
o=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0
CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL
6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%
252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%2
52FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600. Retrieved on
November 8, 2014
www.nacentralohio.com/wp-content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salonlogo.jpg. Retrieved on July 16, 2014
DEPED COPY
www.qualitychairsforyou.com/rocking-chair/rocking-chair-3/. Retrieved on
November 7, 2014
498