Buhari Tecridi Sarih 3 PDF

DiYANE1' ~LERi B~KANLlGI YAYINIAlU - S!
YI: SH
-sAHiH-i BUHARl
MUHTASARI
TECRlD-i S1\RIH.
TERCEMESI
ve
~erhi
00NC0 CiLT
ALTINCI BASKI
~DiVAN ET j~ L ER i BA~ KAN LIG I
YAY IN LARI-SAYI :55-3
SAHIH-i BUHARI
'uk
lki
yle
lah
ala
101
MUHTASARI
ki:
~yi
TECR!D-i SARIH
TERCEMESi
ay1
,sar
det
de
lak,
rsm
i'm
aud
'
O<;ONCO CILT
nun
da
ye
::Oin"
MUELLiFi
MUTERciMi
,zun-
Zeynii'd- din Ahmed b. Ahmed

b. Abdi'l-Utifi'z. Zebidi
Dariilfiinun Miiderrislerinden
Ahmed Naim
)nra
ram
vvel
lerin
duri soz
'izleri
am an
onra
ALTINCI BASKI
twif
kara
tyler.
EMEL MATBAACILIK SANAYI-ANKARA
1980
5
~Luk
ttlki
iiyle
.llah
ea.La
.......
.,. .........
,.3) I J_,...., J ,.._.......,

...
.,.-:.t
4,.j I
.~-
.... .,. .................... .,.

.J-!.J
u~ I
...
~ ..:I c.s~ J
"-""
..........
.,.
...... .,. .,. . ....

\ J-! c)_,~ t.:...ll c) J .J~ ':II l.i,..__;
(, .,. .,. .~- ...... ,
(.)~JI
,~~
.,.
11 :
o
.~-
t ....
w&- .
478
... ... -:. ............. .,.J. ...
Ill,..
JJ~ rj...., J ...~.1$:. .ull u~
.,. ... ... . . .--:,...T
.,. ., .,. -:.t... ...
... ...
r-+..J-! l..iA r; \~j ~ ~~' 1_,;_,1 r+.il ~ ~l:~'
"""
,J
~ .. ,
, , .Jl"'
, ., .,*'
,J ,..,.. , ,
"""'
.Jl,. , , ,
l;.J u..,\:Ju "J .ull l.il...lfj }:f l_,l.l.>U r..+:J-'=" .ull ~ .Jj
""
. -jS:.
"" 0 .,..
.,..
(. ,.. .,.. ,
"
.1-
...l~ '-.> J ~:J I _, 1..-lS:- .)
.1- .,o
.,. .,...,..
_,+:J I C;;
TERCEMESi
E b u H lire y r e radiyalltihu 'anh' den :

~oyle demi~tir: R ~ s u1u 11 a h salla' lltihu aleyhi ve sellem'den i~ittim, buyuruyordu ki: Bizler (Ehl-i Kitab'a nazaran) en
sonra gelmi~ler (ken) Ktyamet glintinde (faziletce) en ba~a
ge<;ecek olanlanz 2 ~undan dolay1 ki, bizden evvel onlara,
(daha sonra bizlere) kitab verildi de 3 Allah'm onlara farz
buyurdugu gun 4 , bu (cuma glinti) iken onlar ihtilaf <;tkar (tp
ba~ka gtinlere tazim et)diler. Bize ise o gline itibar etmek
husiisunda Hak Teala hidayet verdi 5 Arttk bu babda nas
dan
bni
ki:
e'yi
ayt
1sar
l.det
de
tak,
rsm
d'm
hud
nun
da
. ye~ln"
tlunmra
ram
vvel
erin
iurisoz
izleri
zman
)nra
twif
kara
yler.
CUM'A BAHSt
bizdcn geri kalmt oldular *. Yahudiler(in ibadet giinii) yarm,

Nasara (nmki) de obiir giindiir 6
1 En mehur lugata gore, cimin zamm1 ve mimin zam veya
siikunu ile <I~. n, imdi peqembe ile cumartesi dedigimiz gi.inlerin
arasmdaki gi.iniin ismi oldugu gibi o gi.in hutbeden sonra k1hnmas1
farz olan iki rek'at namazm da ismidir. Hafta gi.inlerine kable'l-1sL1m
verilen isimler imdiki isimler olmay1p Cum'a giiniine u ~.J.J..JI p~ n denirdi. Cum'adan sonraki gilnler de << Jl:..;," Cumartesi, << J-_,1 '' Pazar,
u .JJAi n Pazartesi, 11 A~ 11 Sah, <I Jl~~ n Qarpmba, 11 ._,..;;.. n Perembe idi.
Bu mi.iba.rek giine ne zamandanberi Cum'a denildigi hakkmda
tiirli.i tiirlii kaviller var ise de, bu ismin islami oldugu zanm galiptir.
ibn-i Hazm: "Bu isim, 1slami olup eyyam-1 Cahiliyyette kullamlmazth. Cahiliyyette 0 gi.ine (I "-!.JJ~ )I denirken 1slamiyyet zamanmda
11 ~A"':
tesmiye olunmutur. Qi.inki.i o gi.in namaz ic;in ictima edilir" diyor. ibn-i Huzeyme'nin de Selman-1 Farisi radiya'llahu anh'den
merfUan rivayetine nazaran aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z- Hazretleri bir defa mi.iariin-ileyhe: "Selman, sen Cum'ay1 ne zannediyorsun?" sual'ini irat buyurduktan ve: (( f-1 ~Y'J .J .i- 1I) cevabm1 alchktan sonra: u f_,~l _,i !l_,~i t!"'. "-! n yani "Senin atan, (yahud sizin atanzz)
I)
Adem alr)hi's-selam'm hilkatz i~te .o giin cem' edildi, )'ani tamam eczasz
bir araya getirildi." buyurmulard1i-. ibn- i Abbas radiya' llahu anhiima' dan da boyle bir nakil vard1r. sahih-i Muslim' deki E b u H i.i r eyre
radiya'llahu anh rivayeti de bu nakli mi.ieyyittir. Merfu' olan o rivayete
nazaran: .,. .J ~~ J.:.~l _ .,. _, i~\ ..;!..:. ~:; : ;,...~1 iY- ~.~~I ~ .:...Jl. iY-.1!.;. n"
u ;,....~\ iY- j \114...UI i~ \1 .J ~(~\'f.' {)zerine giine~ dogan t;yamm en hayzrhsz cum' a giiniidiir: Adem aleyhi' s-selam o giin yaratzldz, o giin Cetmet' e
ithal olundu, yine o giin Cenftet'ten ftkarzldz. Bir de Kzyamet cum'adan ba~ka
bir giinde kopmzyacaktzr." Siinen-i Ebi Davud'daki rivayete nazaran da:
cf .J )II ~ b .y L. .J . ~UI pZ <:i .J..:... L. ":; .J ~::1~ ..,...~ .,. .J ~I -::i .J r~T ..;1.:. .,. n"
~L..L"t;.J . ._,..j)!I.J .).-1 )II ~LJI.y ~v-...!.ll ~~>- L7#2;LP.-.;;- ~\iY-4.;...:-
u ~l~l oi.J.&.\ )II ..~~- J~ .J j~ .i-1 J~ J ... ~ JA .J t-- ..(~~ l,.i~~ "Y =Adem 0 giin
yaratzldz, o giin Cennetten yere indirildi, o giin tevbesi kabul olundu ve o giin
* Bu f1kra
( (_-:;
.,.l:J
~..~.l:Jli) ci.imlesinin tercemesi olacaktJr.
c} n
kelimesi
i~l.;.- i.A.:. n gibi u e.\.j n in cem'i oldugunu ~arih A y n i hatJrlatmakta bulundugundan "Artlk bu bapta halk bize uymu~tur" siiretinde terceme edilmeli idi. K.M.
11
CUM'ANIN FARZ1YYET1
vifat etti. Kzyamet de o gun kopacaktzr. ins ve Cinden ba~ka hif bir mahluk
yoktur ki, cuma giinii tanyeri agardtktan giin doguncaya kadar -Kzyamet belki
bu giin kopar korkusu ile- kulak kabartmasm. Bir de o giiniin iyinde iiyle
bir saat vardzr ki, hif bir abd-i miislim tesii.diifen o esndda namaz kzltp Allah
Azze ve Teiila Hazretlerinden bir Mcetini dilemez ki, onu Alliihu Teiila
ona vermesin" buyurulmutur.
ilk Cumayt Hicretten evvel .Mcdine-i Miinevvcre'de Ensardan

Es <ad ibn- i Z ii rare radiya'lliihu anh ktldtrmitir. A bd i' bni
Humeyd'in tefsirinde lbn-i Sirin'den rivayeten deniiiyor ki:
Medine ahalisi Res u I u I Ui h salta' lliihu aleyhi ve sellem Medine'yi
terif buyurmazdan ve Cum<a a.yeti nazi! olmazdan evvel Cum<ayt
kdmtlardtr. 0 giine, Cum<a namm1 verenler de oniardtr. Ensar
dediler ki: Yahudilerin yedi giinde bir, hep bir arada topiamp ibadet
ettikleri yevm-i mahsusian var. Nasaromn da oyie. Haydi, biz de
kendimize hep birlikte bulunup A!Hih'I zikretmek, namaz ktimak,
Allah'a arz-1 ~iikretntek i<;in bir gun tahsis edelim. 0 da varsm
Arube giinii olsun. Cum<a'ya onlar "'!.J.JA!I iY- 11 derlerdi. Es <ad'm
yanmda buiutu'lar. 0 da onlara iki rek<at namaz ktldmp (yahud
kildtrtip) vaz u tezkirde bulundu. Onun bama toplandtklan giiniin
ismini Cum<a koydular. Es <ad onlar i<;in bir davar kesti. Onlar da
azhk olduklan i<;in o davan hem sabah, hem akpm taamt olarak yediler. Allahu Teala: (l*c::~ll.,.).>., ..:;.,i_,S".> Jl \_, ..... li ~.~1 iY- .:r ;")l....ll .;:>_,; 1.>1,1"
(I
=Cum<a giinii nama.:= iyin nida edildiginde hemen Alliih'm zikrinde bulunmak iizere gidin ve alt~ veri~i bzrakzn" ayet-i kerimesini ondan sonra
inzal buyurdu. 1Ih .. 1bn-i S irin'in bu k1ssasmdan Ensar-1 Kiram
Hazaratmm Cum<ay1 aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimi'z'deq. evvel
kdmt olmak gibi bir hasisa ile miimtaz ve "Cum<a" ismini verenlerin
de onlar oiduklan ma<Jftm oiur. Ebu Davud ile H akim'in, Abdurrah man 1 bn-i K a< b 1bn- i Malik-i Ens ar i'dcn naklettikleri soz
de ktssayt te'yid eder. Abdurrahman: "Pederim Kab'm gozleri
alit olduktan sonra onu ben yederdim. Cum< a namazma got(irdiigiimde ne zaman
ezam i~itse Es<ad lbn-i :(_iirare iyin istiijar ederdi" dedikten sonra
pederinin: "R e s u l u ll ii h salta' lliilzu aleyhi ve sellem M edine'yi twif
buyurmazdan evvel (..::..~1 c:Ai) daki Benu Beyaza harresinde yani onlann kara
ta#zgznda bize ilk Cum<a namazzm kddzran o olmu~tu" dedigini sayler.
Sure: 62 (Cum'a), tiyet: 9
CUM'A BAHSl
Bu rivayet ir;in lbn-i Huzeyme "sahlhtir" der. Ancak U kadar

var ki, lbn-i lshak rivayetinde ziyade olarak Abdurrahman'm
vakl' olan suali i.izerine pederi Ka 'b'm: "0 zaman ktrk kifi idik."
diye cevap verdigi zikrediliyor.
Ensar-1 Kiram'm bu fiilleri aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend id i m i z Hazretleri tarafmdan edilmi bir emr ii iaret i.izerine
degilse Res u I- i H ii da aleyhi ekmelii' t-teha:ya'mn ilk Cum'ayt esna-yi
hicrette ve Kuba'dan Medine'yi tqriflerinde yolda ( .u_,.;l.> )* denilen
mevk1'de ikame buyurmalan, onlann hem bu haftahk ibadetlerini,
hem de bu ibadet ir;in Cum'ay1 intihab etmekteki ictihatlanm tasvib
etmitir. "Bir emr ii i}aret iizerine degilse" kaydma liizum var. Qiinkii
Cum'a hamazmm Mekke'de iken farz edildigi ve orada iken ikamesine imkan bulunamad1g1 ir;in edasi zamam, imkana ta'lik buyuruldugu rivayeti de pek kuvvetli olmamakla beraber menkuldiir.
Kable'l-Hicre Cum' a namazma miislimini tophyan Es 'ad 1bn-i
Ziirare radiya'lliihu anh olmakla beraber, namaz1, Mus'ab lbn-i
U m ey r radiya' lliihu anh'in k1ld1rm1 olmas1 ihtimali de pek kuvvetlidir.
Akabe biatinden sonra miiariin-ileyh Mus 'ab, ta'lim-i Kur'an
ve ahkam-1 dini telkin ir;in Ensar ile birlikte Medine-i Miinevvcre'ye
taraf-1 ali-i Risalet-Penahi'den irsal buyurulmutu. "Evs" ile "Hazre;"
ri.iesasmdan hir; biri digerine tckaddi.im etmi goriinmemek ir;in namazlarda imamete hep o ger;erdi. Buna binaen Cum'a namazlanm
da kendisinin k1ldtrm1 olmas1 kesb-i kuvvet eder. Netekim Zi.ihri,
aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z Medine'yi terif buyurmazdan
cvvel ilk Cum'ayt k1ld1ran zatm miiariin-ileyh Mus 'ab radiya'lliihu
anh oldugunu ve arkasmda ktlanlarm on iki kimsc bulundugunu
rivayet eder. Bu on iki kimsenin "Nukabd-yz isna a.Jer" olmak ihtimali
pek kavidir,
Riv AYETLER:
Mi.islim'in Ebu Hiireyre rivayetinde: .J~L-ll.yi _,.:,_,~')ll.yin
u ;..~,AJI i Y..lafziyledir ki, "Biz, hem en son gelenleriz, hem de K ryamet giiniinde
jazilet ve uliivv ii menziletce en ileride olanlarzz." demektir.
Bir rivayette rr ~.Jon dan sonra rr r~~ .Jo .~_,1 _, 11 ziyadesi vardtr.
ilk zamir kitaba raci'dir.
* Bu tarihi ism in Siret-i lbn-i Hiam'la Mu'cemii'l-Biildan'da

"la:J'i mazmume" ile zaptedildigini gortiyoruz. K . M.
11
.J _,; 11 ile, Kamus'da
CUM'ANIN FARZ1YYET1
Ekser rivayatta 11 r~ ~ _,.; ..s~ln dir.

L:.J n rivayeti de vard1r.
2 Ehl-i Kitab'a nazaran (ahirun) yani sonraya kalm1 olmamlZln
ma'nas1: Onlardan zamanen teahhurumuzdur ki, onlara bizden evvel
kitap verilmi olup biz, Enbiya iimmetlerinin diinyaya en son gelmi
olamy1z. (Sabikiin) olmam1z ise lutf-u kerem-i Rabbani olarak hidayet
ve uliivv ii menziletce iimem-i salifeye tekad~iimiimiiz olup bu sebkatin
semeresi olarak K1yamet giiniinde her ummetten evvel har olunacag1m1i gibi mevk1fde, Divan-1 Celil-i Kibriya'da durup en evvel hesab1
goriilmek ve Cennet'e girmek hususlannda da her iimmete tekaddiim
etmek biz iimmet-i merhume-i Muhammediyye'ye ( salla' llahu ali':Jhi
ve sellem) nasib olacaktu. Netekim Miislim'deki Ebu Hiireyre ile
H uzeyfe radiya'llahu anhiima rivayetinde: .J).,\'1 _, ~..UI j.l.;,- .;_,_,.:.'}! ~ ))"
c1.;;":>WI ..hi ( r~ yahud) ~ ~A.All 4.-l:AJI i Y.. =Biz, hem ehl-i diinyamn en sona
u
c;
kalanlarzyzz, hem de K zyamet giiniinde en hQJa gefiP bilciimle mahlukattan

evvel lelzlerinde hiikiim verilecek (yahud aralanndaki da'valar faslolunacak) olanlanz" buyurulmutur. Bir bak1ma gore pazara hatta cumar-
tesiye tekaddiim eden giiniin -ki cum'ad1r- faziletini ihraz ettigimiz

sab1k saytlmz. Bir de Kitabullah'm mucebi olan taat ve evamir
ile nevahi-i tlahiyyeyi kabul husiisunda oteki iimmetlere karl bu
iimmetin fadl-1 sebkati vardtr. Dmmet-i Muhammediyye : "l~ittik ve
itaat ettik" dedi. Otekiler ise: "l~ittik amma kulak asmayt;::" dediler. .
3 Kitap olarak Yehud'a Tevrat, Nasara'ya lncil, 4;~e de Kur'an
verildigi rna 'lumdur.
4 Hak Teala'nm, ta 'zimini ve miictemian ibadete tahsisini farz
buyurdugu giin ayniyle cum 'a m1 idi? Y oksa her hangi bir ictima'
giinii farz edilip de 0 giiniin ta 'yini iimem-i salifenin ictihadlarma
btraktlmt ve ictihad hatas1 olarak baka bir giin mii intihab edilmiti?
Her iki ihtimal de variddir. Lakin ayniyle Cum 'anm Yahudilere de
farz edildigine ve Y ahudilerin Musa aleyhi' s-satatii ve' s-selam Hazretlerine kar1 gelip Cenab-1 Hak sebt giinii bir ey yaratmadt diyerek o
giiniin kendilerine yevm-i ibadet ve istirahat olmasmt talep ettiklerine ve taraf-1 Bari' den de ta 'zlm-i sebtin onlara cezaen matluplanna muvaf1k olarak farz edildigine dair miifessir SUd d i'nin bir
rivayeti vardtr ki, emr-i tlahiye kart boyle bir ihtilaf ve miinazara,
kah: u 4J TL:.J ~I)) yani "Bi;::e bu;::agz gibi tapacak bir ma'but uydur ",
kah: 11 ~ _, t;....r- ,)) . diyenlere de ~ok goriilmez.
i~in
CUM'A BAHSt
5
Hidayetin burada iki vechi vard1r: ya Hak Teala'mn giin

ihtiyanm ictihadlmlza hirakmaylp cum 'ayi tansls buyurmasl surctiyle hidayet, yahud giin ta 'yini iimem-i salife gibi bizim de ictihadlmlza miifevvaz iken ictihadim1zda isabet edib nza-y1 Bari'ye muvafik olan giinii intihab etmekle mazhar oldugumuz hidayet. Bu
hadisin ilk haiyesindeki Es 'ad 1bn-i Z iirare k1ssas1, ikinci rna 'nay1
takviye ediyorsa da Ebu Hiireyre ile Huzeyfe radiya'lliihu anhiima'nm salifiilarz rivayeti ilk rna 'nay1 te>yid etmektedir. 0 rivayette:
~ ..I 1..:-i .t-)II i Y. t>JL...:.U .JIS"" J ~I i Y. .>.n::U .:,~ .\:.Y .;IS""&- ;..~I .i" ..I j..;l n"
<< .b:-l'IJ~IJ~I J..:.j .~1 j>.:J ..1 'UI~=Alliihu Teiila hi;;:den evvel gelenlere
cum'a'yz tutmak yolunu gostermedi. rahUdilerin yevm-i mahsiisu cumartesi,
Nasara'mn da yevm-i mahsiisu pa;::ar oldu. Derken hi;::i diinyqya getirdi ve
yevm-i cum'a yolunu hi;::e gosterdi ve cum'a, cumartesi, pa;::ar giinlerini
ihadet giinii kzlmti oldu" buyuruluyor. Yahudiler: "Cenab-z Hak mahlukiitt
yaratmaktan cumartesi giinii farig oldu. Binaenaleyh hi;:: de o giin istirahat
edip ibtidetle ve Jiikr-i Haltkla meJgiil olalzm"; Nasara da: "Pa;::ar, Hak
Teiila'mn mahlukiitz yaratmrya ha#adzgz ilk giindiir. Binaenaleyh ta'zfme
ehak olan odur." dediler. Bize ise cum'a nasip oldu ki, pederimiz
Adem aleyhi's-saltitii ve's-selam'm yevm-i hilkatidir. insanm gaye-i hilkati ise Allah'a ibadettir.
Bu hadis-i erif, salat-1 Cum 'a'nm farztyyeti hakkmda nasttr.
Nctekim M ii s li m'in Hl;.# ~n rivayeti de bunu miieyyiddir. Cum'a'mn
farziyyetine salifiizzikir (( o")\...Jl tS.>Jj 1.31 a yet-i kerimesi nas oldugu gibi *
bu ve emsali ahadis-i sahlha da nastlr. Bila-istisna eimme-i dinde bu
clfaz1 hep farztyyete hamletmilerdir. Binaenaleyh Cum 'a'nm farztyycti Kitap, Siinnet ve lema' ile sabittir.
6
J)
* Bu ayet-i kerimede cum'a gi.ini.i ezan okunarak namaza ~agmldiglmlzda

hcmcn hutbe dinlemege, namaz k1lmaga musareat etmemiz emrolunuyor ki, bu
emir, Cum'a namazmm farziyetine sarahaten delalet etmektedir. Sonra "~I IJJ.3J
= Alz verii de b1rakmu: !" kavl-i ~erifi ile de ezanla beraber iktisadi, smai her nevi'
fiil vc hareketten nehyediliyor ki, bu da Cum'a'ya mi.isareatin vacib olduguna delalet
eden ikinci bir delil oluyor. Qi.inki.i bir akdin iltizam1, bir san'atm icras1 nefse'lcmirde mi.ibah olan ~eylcrdcndir. Bunlar yalmz bir vacibin ifasma mani' olmakla
memmi olabilirler.
lktisadi akitJerden
akitlcrin hi.irmeti de
t<
II
II
in hi.irmeti ayet-i kerimenin sarahatiyle, icare gibi
~ .1.(., n e k1yas ile sabitoluyor. Buhari'nin AUt' tbn-i
Ebi Reqah'dan rivayet ettigi (
t .::...~UI i .ri=Ezanla
bmiber s1mii hareketlerin
CUM'ANIN MVSTEHABLARI
.,. .... .,.
~.!.I :
, , ,. .... ,.,.,.-
J \i
-'.1-.J.0..-
._;,s.
,,~>
.t.,
.ii\1 ~~ J <..>} ..l>J I ;\:~..., u~ I :r
-'o
.-
..- ...
.~-.
,~,,..
0 "',,~>t_.11i,
1.,
4 79
,I.'
1..-
,~...~J I \ ~ j-;J I >> : J Li r-J..., J , ..-::.1&:. .ii\1 J. -" ~I~ J...,J J~
TERCEMESi
E bu Said-i H udr i radiya'lliihu anh'den:

~oyle demi~tir: Res u lull a h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in:
"Her Mlig olan (kimseye) cum'a giiniigusletmek 1 ve imkan bulursa .
gerek misvaklenmek, gerek ho~ koku siiriinmek 2 vacib (gibi) dir. 3 "
buyurduguna ~ehadet ederim.
1
Bu hadis yukanki 475 inci hadisin aym olup baka tarikten

rivayet edilmitir. Z e bid i'nin burada tekrar etmesi bu ikinci tarikten gelen rivayette: 11 ~ .JI,, ziyadesinin bulunmasmdan dolayidir.
Buharf' deki rivayet, senette dahil olan E bU. Be k r i' b n i 'lMiinkedir tarafmdan: ~I J .Jl:.i.-)11 L.IJ ~IJ 4;1 -4-!Li J_;.lll..l J / Jlj""
11 ~o~.l-1 j I~ .JJ .'l' it~ ~'1t"' ..iili = Amr dedi ki gusle gelince bunun
vacib olduguna ben de ~ehtidet ederim. Lakin misvak tutunmak ile koku siiriinmege
gelince vacib mi, degil mi? Allah bilir. Lakin bu hadsde biiyle varid olmu~tur"
lafz1 ile nakledilen Am r i' b n- i S ii ley m- i Ens a ri'nin bir mii talaasmi da havidir.
'Bu igtisal cum 'a giiniinden dolay1 degil, Cum 'a namazma gidileceginden dolay1dir. Vak1a Ebu Said-i Hudri radiya'lliihu anh'in
buradaki rivayetinden zihne miitebadir olan, gusliin cum'a erefine
olacagidir. Lakin BuMr'de Abdullah 1bn-i Orner radiya'lliihu
anhiima'nm "Tecrid" sahibinin ihtisaren zikretmedigi rivayet-i merfUasma nazaran "J....M:.lj 4....~1 f .~>-I.~ I.) I =Her hangi biriniz Cum'a namazma
geldiginde gusletsin" buyurulmu olmas1 bunun Cum 'a namazma has
devamz haram olur) haberi de nazan dikkate ahnmca a yet-i kerimedeki nehyin .
Cum'aya gitmege mani' olan her nevi' faaliyete ~timuhi bulundugu vaz1han anla~Ihr.
K. M.
10
CUM'A BAHS1
bir gusul oldugunu gosterir. Muslim' de de: II .a-1 .)I _;I 1:.1 )) denilmi~
olmas1 bu hiikmu daha sarih olarak ifham eder. Bu rivayet Muslim' den
ba~ka Tirmi;:;f'de, Nesei'de, ibn-i Mtice'de ibn-i Hibbtin'm "Sahih" ipde, E b u Ava n e'nin "Miistahric"inde, ibn- i H u z e y m e'nin "Sahlh"inde hep bu ma'nada varid oldugu gibi Bezzar'm Ai~e ve Bureyde
ibni'I-Husayb, ibn-i Mace'nin ibn-i Abbas, Taberani'nin
Ebu Eyyub-i Ensari radiya'lliihu anhiim rivayetleri de hep bunu
mueyyiddir. illcti a tide gelccck (489) ve (490) 'mel hadislerde gorulecegi iizerc vucuddaki kirleri, yaglan, fena kokulan izale edip cemaate eza vcrmcmektir. Ebu Avane ile Kastm ibn-i Esbag'm
rivayetlerindc de bu emrin illeti, imdi ihale ettigimiz hadislerc
muvaftk olarak tasrih cdilmitir. ibn-i Orner radiya'lliihu anhiimti
rivayetinde deniliyor ki herkes, ii giicu ile megul olurdu. Cum 'a
olunca iizerlerinde kirli clbise oldugu halde mescide gelirlerdi. Bundan
dolayt R csul u !Uih salla'lliihu aleyhi ve sellem'e ikayet vak1' oldu, 0 da
<IJ..AAJi ;;_~I ~ l.:- .:r n buyurdu ilh .. Maahaza ibn- i Abbas radiya' lliihu
anhiimti'nm ibn-i M&e'deki rivayet-i merfllasmda .:ill..!~ -I:" i J~ I~ .JI u"
11 ._,..81 =$iiphesi:;:: bu, ytini Cum'a Alliih'm ntisa tahsis buyurdugu bir bayram
giiniidiir" diyerek gusiil emrinin diger bir illeti daha beyan buyurulmaktadtr. ibn- i Mace 'nin ibn- i b mer radiya' lliihu anhiima rivayetinde bu Emr-i Celil-i Nebevi'nin minberde hutbe irad buyurulurken
suduru tasrih edildigi gibi ibn-i Hibban ile Ebu Avane ve
1b n- i H u z e y me rivayetlerinde 11 WJI.J Jl.:- )I .:r AAJ.\ jl .:,.. ,, lafziyle
varid olmasmdan kadmlarm da Cum 'a'ya gidebilecekleri, 1b n- i
H uzeyme rivayetindeki " ... ,LiJ\J Jl.:- )1.:,.. ~ 4:1-- ...,-~ t;t;; ( .:,...J=Erkek
olsun, kadzn olsun Cum'a'ya gelmeyene gusiil yoktur" ziyadesinden de Cum 'a
namazina gitmiyecek olanlara Cum 'a guslii laz1m olmadigt anlaIhr.
Binaenaleyh cumhura gore Cum 'a na~azmdan evvel gusletmekle bu emir yerine gelip sonra edilen gusul Cum 'a guslu olmam1~
olur. Sabah namazmdan sonra gusletmek de Ebu Hanife ve ~Hii'ye
gore ihraz-1 fazllete kafi ise de Cum 'a namazma gidecek zamana
yakm olmas1 efdaldir. Malik ile Evzai ve Leys ihn-i Sa 'd
ise salat-1 fecri muteakip olan gusul kafi olmay1p faziieti ihraz ic;in
behemehal namaza giderken igtisal etmelidir, derler.
Hanefilerden Hasen ihn-i Ziyad'm mezhebine gore bu
gusiil -Cum 'a'mn faziietini tzhar ic;in edilmi oldugundan- akama
dogru da insan gusledebilir. D a v u d -1 Z a hi r i de bu kavli ahzetmi
:z.a
la
di
CUM'.\T'\1!\ MOSTEHABLARI
11
oldugu gibi "A1ebsut'un beyfmma gore tmam-1 Muhammcd'in

de kavli budur. 1m am- 1 E b ft Y us u f'tan "Hidaye"de kavl-i cumhur,
"Muhit"te ise ikinci kavl menkuldi.ir.
2
M i.i s I i m'in bir rivayetindc: ":1" J..lA! L.. '-:-:laJI.:,.. ,r.c .JI_, = Bulabildigi ho~ kokulu bir ~eyi siiriinmek", diger rivayetinde de: ~.:,.. _,J _, n"
lJll =Kadznlara mahsiis kokudan da olsa siiriinsiin" denilmi~tir. Levni
zahir, rayihast hafif koku isti 'mali kadmlara mahsus olup bunlan kullanmak erkekler ic;in mekruh oldugu halcle bakast bulunmad1g1 takdirde bu nevi'den koku siiri.inmcgi emrctmek, tcr kokusunu izale etmek
emrinin ne kadar miiekked oldugunu gosterir. Gusi.il ile beraber diger
ikisi bunun ic;in mqru' kthnmt~tlr. Lakin bu ikisi gusi.il gibi olmaytp
adem-i vi.icublannda ihtilaf edcn yoktur. Netekim hadisin yukandaki
haiyesinde bahsedilen Amr ibn-i Si.ileym-i Ensari'nin sozi.i
de bu adem-i viicubu miieyyiddir.
3
''Vacibdir" yerine "vacib gibidir" demek daha munasiptir.

imam -1 Ma I i k, vucu ba clelalet eden a had is-i erifenin zahir lafzma
bakarak Cum 'a gusliiniin \acib olcluguna kail olmu ise de ekser
fukaha vi.icuba kail olmaytp vi.icub laf1zlanm burada terglbe vc emri
vacib irniCesinc te'kidc hamlctmilerdir. Zira bu hadiste -adem-i
viicubu mi.icmai.in-aleyh olan- istinan ile mess-i tib, gusle rna 'tuftur.
Ma 'tuf ile rna 'tltfun-aleyhin ise hi.ikmi.i birdir. ikisi vacib olmaymca
gusi.il de vacib de gil demektir. V ak1a hir rivayete gore Ahmed
1bn-i Han bel' in ve Sahabeden E bu H i.i reyre ile Am mar i bn-i
Yasir radiya'llii.hu anhiima'nm da vucuba kail olduklan hikaye olunuyorsa da yine Ebu Hi.ireyre ile Semi.ireti'bn-i Ciindeb, Enes,
Ebu Said-i Hudri, Cabir, Abdu'r-Rahman ibn-i Semi.ire,
ibn-i Abbas radiya'llii.hu anhiim'den mervi: . ..::...-.; _, L.-:; 4.... ~1 jY.. L_,;.:,.. ,,"
11 J....a;l ..:i; J-Ail .:r _, = Her kim cum'a giinii abdest alzrsa ne ala eder, hele
igtisal ederse o daha efdal olur" hadisi adcm-i vi.icubu saril.haten beyan
eder. Vak1a bu hadis hep zaif olan tariklerden rivayet edilrni isc de
hadis-i zalfin tarikleri tcaddi.id ederse kuvvet kesbcder. Bu hadis
ic;in Tirmizi "Hasen" bile dcmi. ibn-i Macc'nin Ebu Hi.ireyre
had isinde de: 4. L.. o~l ~..<.&. t ..:..-1 _, .:......;I _, U-ti 4....~1 j l ( _,....; _,JI ._:,.-u L _,; .;;~ n"
W ..lA; ~I ..r" .:,.. _, j41 ~)1,! o.)4j _, <> J,;.. 'i I 4....~ I 0- _, = Her kim abdeste davranzp
abdestini noksanszz. aldzktan sonra cum'a namazzna gelir ve imama yakla~zp
sesini fZkarmaz, hutbeyi dinlerse hem o Cum'a ile diger Cum'a a~asznda, hem de
fazla olarak ilf giin daha ifinde vakz' olacak giinahlarz (yani sagairi) magfiret
12
CUM'A BAHSi
ulunur. Her kim de yerde yakzl ta$larzna u;::amp kendini me$giil edene liigvetmi$
olur" buyurulmutur ki, bunda gusi.il sozii olmaytp yalmz abdesttcn
bahsedilmitir.
imam-1 ~afii ' nin istihbab delili de pek kuvvetlidir. 0, Buhiiri' deki ibn- i 0 m c r radiya' lliihu anhiimii hadisi ile istidlal cder. ibn- i
Orner diyor ki, bir def'a Orner ibni'l-Hattab Cum'a giinii
(minber iistunde) dinclip hutbe irad cttigi esnada Ncbiyy-i Ekrem
sal/a' lliihu aleyhi ve sellem'in Ashabmdan ve Muhacirin-i evvelinden bir
zat -ki Osman ibn-i AfL1n radiya'lliihu anh oldugunda ittifak
vardtr- mescide girdi. Orner (teahhiiriinden dolayt miiariin-ileyhi
tevbih ve inkar kasdiyle) ona savt-1 biilend ile: "Bu saat nesaatidir?"
diye sordu. 0 da: "Afejgiil idim. Evime geldim gelmedim, derken e;::iinz
duydum, ancak bir abdest alabildim" dedi. Bunun iizerine (Orner inkfm
daha ziyade tqdid cderek) : "Bir de Res ulull ii h salla' lliihu aleyhi ve
sellem'in guslii emrettiklerini bilip dururken yalnzz abdest ile kalmak ha !"
dedi. ilh .. E bu H ii reyrc radiya'lliihu anh'in de yine Buhiiri'de bu ktssayt
miicyyid daha muhtasar bir rivayeti vardtr. 0 mer radiya' lliihu anh'in
sonraki tevbihi imam-1 Malik'in mezhebini takviye ederek Cum'a
gusliini.in vi.icubuna dclalet edebilirse de imam-1 ~afii bu gusliin
ihtiyara bagh bir fazilet olup hakikaten vacib olmadtgma aym k1ssay1
deli! addetmitir. Zira bu emrin viicub i<_;in oldugunu gerek Orner,
gerek Osman, gerekse mescid-i erifte haztr olan diger Sahabe-i
Kiram radi)'a'lliihu anhiim Hazaratmca ma'lum olaydt Hazret-i
Orner tevbih ilc iktifa etmez de: "Hemen don, igtisiil et" derdi. Hazret-i Osman'm isc o gi.in Cum'a guslii i<_;in hanesine avdet ettigine
clair hi<;bir tarikten rivayet . yoktur.
Elhastl bu hadis-i erifte emredilen gusiil, istinan vc mess-i tibin
ii<;ii de cemaatc bedenin rayiha-i kerihesiylc eza vermemek hikmetine
mebni olup gusiil, diger ikisinden daha miiekked bir ernr-i miistehabttr. Hatta lbn-i Orner, lbn-i Abbas, Ebu Said-i Hudri,
A b d u 11 a h ibn- i Mug a ff e 1 radiya' lliihu anhiim'iin bunlarla da
iktifa etmcyip giyecekleri elbiseyi ho kokularla tecmir ettikleri, yani
tiitsiiledikleri menkuldiir. Tabiinden Muaviye ibn-,i Kurre,
Miizeyne kabilesinden boyle yapan otuz zata yetimi oldugunu
soyler.
Acaba Cum'a guslii seferdc de miistehab tmdtr? AbdulUih
lbn-i Haris radiya'(liihu anhiimd ile Tabiinden Talk ibn-i Habib,
orc
Eb~
af
tjtT
- il
anh
lb
K~
.1
ri.-.J
CUM'ANIN MDSTEHABLARI
13
Ebu Ca 'fer Muhammedii'I-BakiT, Taiha ibn-i Musarrif'c

gore seferde de igtisai ediimeiidir. Eimmeden imam -1 ~ afi i iie
E bu Sevr'in de mezhebince bu, mustehabtir. Hatta i mam-1
~ afii: "Bu guslii -suyu bir dinar mukiibilinde tedarik etmek laz.zm gelse deseferde de, hazarda da terketmi; degilim" demitir. Seferde istihbabma
kaii oim1yaniar meyanmda ise A b d u II a h ibn- i Am r radiya' lliihu
anh iie Tabiinden Alkame, Esved ibn-i Yezid-i Nehai, iyas
ibn-i Muaviye, Nafi' ibn-i Ciibeyr, ibn-i Mut'im ve
Kas1m lbn-i Muhammed'in isimleri zikrediliyor. Tavf1s ile
M ii ca hid 'in istihbaba kaii olduklanna da, olmadiklanna da clair
rivayet \'ardir.
,.,
~,
~:t.,
,.
,..
..
,., .;;
,.
,. ,..
~,.,.,.
~,
l..!.-:5"'" ~ ..;.i l4..i L(; ,.4;J, l;j I ""4~ l-l I '-.$,j \_....
r IJ 0 .. J o.;.A~ ~ .;.i
::,; J ~;.~~~ ~:,; L:.~lS:j ,4;~,., I:J\ ,4~ l~Ji '-$j, ;..I~ 0~ J ~>ii
\.._.
.J. ,
.,... ,
,.
,.
11 ,.
,..
, ~~,.. ,
\ t.. ~I r:,_.;>- I.;~ ~-::~ ~ .;.i l4..i LS:;
,..
,II
3-; l~l I 3~ l-l I '-.$~ C..IJ
TERCEMESi
E b u H i.i_r eyre radiya' lltihu anh' den:

~oyle demi~tir: Res u1u 11 ah salta' lltihu aleyhi ve sellem
(Efendimiz) buyurdu ki: Her kim cum'a gi.ini.i cenabet
gusli.i ile igtisal ettikten sonra 1 (ilk saatte 2 Cum'a namazma)
giderse 3 bir deve, ikinci saatte giderse bir stgtr, ii<;iinci.i saatte
giderse (saglam) boynuzlu bir ko<;, dordi.inci.i saatte giderse
I
CUM'A BAHSt
bir tavuk, be~inci saatte giderse bir yumurta kurban etmi

'gibi (sevaba nail) olur 4 imam (hutbeye) <;1kmca da melekler
zikri (yani hutbeyi) dinlemek i<;in (mecliste) haz1r bulunurlar 5
1 Cenabet guslii ile igtisal, keyfiyeti o gusle mi.iabih gusi.il
rna 'nasma olup yoksa ci.iniip kimseye vacib olmu gusi.il gibi hi.iki.imde,
yfmi vi.icubda ona benziyen demek degildir. Maahaza baz1lan vech-i
ebehi hi.iki.imde bulup ve musallinin hclal ve haramda gozii kalmaksizm rahat ve si.ik(m-I nefs ilc Cum 'a'ya gidebilmesi i<;in ba 'de'l-muvakaa igtisal maksud oldugunu soyli.iyor ve Sunen-i Erbaa'da mervi
E v s ibn- i E b i E v s radiya' lliihu anh had isi ile istihat ediyorlar.
Bu hadis-i Crifc: ( J .s:...J ..~s:::~l J Js::, J-~1 J <-,;.I j.J-!. ~ yahud j...:~ ..r n"
u t..LJ J t..L=..... y:-1 .4:..~ j-<- ;.Jk>- JS::, .J .J\S'" ~ ( J ~ .... 1 J 1 1...~1 ..r L;.) .J ~ J..
=Her kim cum'a gl1nii ehli)'le muviikaa edip igtisiil eder, sonra mescide gitmege
davramp hutbenin evveline )'eliJir ve )'a)'a gidip hayvana binmez ve imama yakm oturup dinler ve huthenin sonuna kadar lagvelme;:. yiini lakzrdz elme;:. vrya
dinlemekten bajka bir iJle mejgiil olmaz ise attzgz her adzma mukiibil sryiim
ve kzyiimz diihil olarak bir senehk ecre nail olur" buyurulmaktadir. (Gasele)
ile (gassele) yi muhaddisler bununla tefsir etmilerdir.

2
"jfk saatte" kaydm1 s1yak ve sibaka nazaran ilave etmek laZimdir. Zatcn hadisin 11 t!.y u deki rivayetinde 11 J.1~\ ~L..JI .j ,, lafz1 vard1r.
3
Buradaki "giderse" -metindcki 11 [\.In nm terccmesidir. 11 (IJ..I ,,
zevalden sonra gitmek rna 'nasmad1r. Netekim 11 .J.J.~ u de zevalden
evvel gitmcgc denir. Bu rna 'naya gore mevzu-i bahs olan 11 ~~ ,,
yani namaza crkcn davranma saatlerinin mebdei zcval vakti olmak
laz1m gclir. Nctekim imam-1 Malik ile ~afiilerden Kadi Huseyn
vc imamii'l-Harcmcyn buradaki saatlerin ba'dc'z-zeval k1sa
k1sa lahzeciklcrden ibarct bulunduguna kail olmulardir. Lakin cumhur-l ulcma Cum 'aya tcbklrin evvel-i neharda balad1gma kaillerdir.
Eimme-i lugattan Ezhcri'nin revah1 tefsir edii de cumhurun bu
mezhebine muvafik diimi.itiir: gece ile gi.induzun her hangi saatinde
vak1' olan gidie "revah" denilebilir. Had is ile rna 'na-y1 hadisin muktezasma muvaf1k olan tefsir de budur. Zira alryhi's-sallitii ve's-seliim
Efcndimiz'in zcval ile beraber Cum'aya <;Ikmak mu'tad-1 erifleri
idi. Binaenaleyh bu saatlerin de zevalden evvel olmas1 iktiza eder ve
zcvalden sonra Cum 'aya gidenlerin burada zikredilen faziletlerden
nasibi olmamak laz1m gelir. ibn-i Cureyc'in rivayetinde 11 [1..1,,
CUM'ANIN MOSTEHABLARI
k-
u-
15
yerine cc 1-li. 11 denilmesi de cumhurun verdigi rna 'nay1 takviye eder.

Bundan baka her saate ait faziletin ayn ayn ta 'dat buyurulmas1 da
erken davramhp ilk saffa ge~ilmek ve Cum 'aya intizaren nevafil ve
ezkar ile itigal edilmek i~indir.
Bu saatlerin mikdan nedir? Tulu-1 fecirden zevale kadar olan
zamamn her alt1da biri hirer saattir. Nitekim N es ei, aleyhi's-satatii
v~'s-selam Efendimiz'in: "yevm-i cum'aon iki saattir" buyurduklanna
clair bir hadis rivayet etmektedir. 1lm-i mikat erbabma, yani takvimcilere gore ise, tulu-1 emsten zevaline kadar olan zamanm alt1da
biri bir saattir. Her iki mebdein de birinci saate mebde> olduguna
clair !mam-1 ~afii'den bir kavil rivayet ediliyor.
, Lakin, M aver d i, "Mescide gitmeden evvel igtisal edip hazzrlanmaga vakit kalmak iyin ikinci rivdyetin esah addedilmesi ikti,za eder" der.
~afiilerden R afii ise bu saatler, giiniin yirmi dortte bir ciiz'ii rna'nasma olmayip murat -yalmz tertib-i derecat ile sab1km mesbuk
iizerine fazlletini beyandan ibaret oldugunu soyler. Yine ~afiilerden
Saydelani, a~ in Buhari ile Muslim rivayetlerinde cc~n
lafziyle ifade edildigine bakarak ilk saatin irtifa-1 nehar balangtc1
olan kuluk vaktinin evvelinden balad1gma kail olmutur. Filhaklka
giin ortas1 demek ola~ cc .J':.'!'"... 11 nin mebdei ise lugaten kuluktan
balar.
4 Zevalden evvelki saatler alt1 iken burada yalmz beine terettiip
eden fazilet zikir buyurulmu. Nese'deki bir rivayette ise tavuk ile
yumurta arasmda bir de ser~e kurban etmek fazlletini baheden bir
mertebe daha zikredilmi. Buhdr ravilerinden birinin bunu unutmu
olmak ihtimali vard1r. Unutulmu bir mertebe yok ise altmc1 saat,
imamm hutbeye ~1kt1g1 saat i 'tibar edilmek laz1m gelir *. Sahlhin
rivayetine nazaran Ebu Hiireyre: "'-i-1.! ~-4: ~~I J!f r..ll J!.. .J = Miiheccir yani hacirede geleTi, (yahud alebtlak gelen) bir deve kurban etmi~
kimse gibidir . .. " diye rivayet etmitir.
5 Mi.islim'in rivayetinde: yl.>!l ,:,- ..,...4 $ .Y .Jlf ;....~1 iY- .Jl) !.;In"
((,, . ..! ~1
.Jyw.:..: I;~ .J ...i-JI1.J_,l. il..\11
t.;t;. J.J\fli J.J\11 ,J~ ~')I.. ~I
=Cum'a giinii olunca mescid kaptlarmm her birinde bir takzm melekler, girenleri
Hadis-i ~erifteki tavuk, yumurta kurbam gibi ta 'birler haklkate mahmul
degildir. Belki Cum'a namazma onden gidenler arasmdaki ecr ii sevap derecelerini
ve bunlar arasmdaki ma'nevi farklar1 zihinlere kolayca yerl~tirmek ir;in her nevi'
fikri seviyelere hitap edilmi~ bir temsilden ibarettir. K. M.
16
s~ralariyle
CUM'A BAHSt
yazarlar, imam minbere ftkzp oturunca derecat-z fazlleti sebte

mahsiis olan sahifeleri, yani defterleri, diiriip hutbeyi dinlemege gelirler . .. "
Miisned-i Ahmed'in Ebu Said-i Hudri rivayetinde: .:,:,j.ll .:,:,1 l:,li "
nf.lii.J~ ~ll_#.li ....A-11 ~_,}. rt..\'1 A.J=Miiezzin ezam okuyup imam
minbet iizerinde oturunca sahifeler diiriiliir ve melekler mescidin ifine girip
hutbeyi dinlerler" diye varid olmutur. E bu N ua ym'in "Hzlye" de
1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan olan rivayetinde bu meleklerin
11 41.i- 11 denilen melekler olmadtklan ve ellerindeki suhuf-t aklamm
nurdan oldugu zikredilmitir. E bu V marne radiya'lliihu anh'in Miisned-i Ahmed'deki rivayetinde melaikenin mescid kaptlarmda cum'aya
gelenleri stra ile yazdtklan haber verildikten sonra: .J .,iJ~ \' 41&.&1...1 _, n"
n ~ lylf _, ,:r =Halbuki hifza miivekkel olduklan kimselerin yanlarmdan
arynlmaz/ar" buyrulmutur. Melaike-i Kiram'm diirdiikleri sahifeler
cum 'aya miibaderete miiteallik fezail suhufundan ibaret olup yoksa
hutbeyi dinlemek, namaza yetimek, zikir, dua, hufl' gibi hususata
tealluk eden fazaili Hafaza-i Kiram yine yazarlar. Nitekim lbn-i
Mace rivayetinin sonunda ";)l..JI .;:1- ..r._ Lt'li .!.Jl.) J.A~ ~ .)=Bun(ian sonra
gelen arttk yalmz namazm ecrini almak ifin gelmi~ olur" ziyadesi de vardtr.
!bn-i Huzeyme'nin Abdullah lbn-i Amr radiya'lliihu anhiima
rivayetinde imam selam verdikten sonra melaike evvelce erkenci
olarak tamdtklan bir kimseyi cemaat i~inde gormedikleri takdirde:
"Acaba filam bu giin namazdan alzkoyan nedir ?" diye sorutuktan sonra:
" 4iW ~_,.. .Jlf .JI _, . ~Li i~.A; .Jlf .JI _, . ~li ')it...; .Jlf .JI rJI = Jtah! 0
kulun sap:tmt~ ise hidayet ver, fakir dii~tiiyse gan ktl, hasta olduysa ~ifa
ver" duasmda bulunurlar diye mezkurdur. 1bn-i Abbas radiya'lliihu
anhiima'dan da bu mealde, fakat daha mufassal bir rivayet vardtr.
Cum 'aya erken davranmak cemaatin zimmetine terettiip eden
bir vazifedir. 1mamm ise aleyhi's-salatii ve's-sellim Efendimiz ile
Hulefa-i Rclidin'e tebaan hutbe vaktine kadar teehhur etmesi mesnundur.
17
sehte
TERCEMESi
Selman-1 Farisi radiya'llahu anh'den 1 :

~oyle demi~tir: Res u 1u 11 a h s_alla' llahu aleyhi ve sellem
buyurdu ki: Hi~ bir kimse yoktur ki, Cum <a giinii igtisal
edip elinden geldigi kadar pakland1ktan 2 ve (ba~m1 ve sakahru
taray1p kullandigi) yagmdan yagland1ktan 3 , yahud evindeki
kokudan siiriindiikten sonra 4 (hanesinden mescide) ~1ksm 5,
yanyana oturan iki kimsenin arasm1 a~masm 6 , daha sonra
(Hak Teala tarafmdan) ona takdir edildigi kadar namaz
k1lsm 7, daha sonra da imam soze ba~Jaymca (namaz bitinceye
kadar) 8 sesini kessin de o Cum<a ile oteki Cum<a arasmdaki
giinahlan magfur olmasm 9
Riv AYETLER:
Diger rivayette: 11 .H!. .:r , yerinde 11 Jfl.ll .J" ,, ,
I) ' (( ~ ( )) yerinde (( .;..........; I ( )) varid olmutUr.
11 ._,..-(.
Jt ,, yerinde
(( .r'. J
1
Ebu Abdullah Selman-1 Farisi radiya'llahii anh aslen

!ranhd1r. Eski ismi -ba-i meksure ile- 11 "!L. ,, olup pederi de !ran
dehkanlarmdan (( ~Y. I) yahud (( .;,~~>! )) isminde biri idi. Taraf-1 ali-i
Risalet-Penahi'den kendisine "Selmanii'l-hayr" lakab1 verilmitir. Neseb
zikrederek amlmak istenildiginde de "Selman lbni'l-lslam" denir.
Miiariin-ileyh gen~liginde Mecusi iken din-i hak akl ile aha ve
ecdadmm dinini terkedip iptida Nasraniyyeti kabul etmi ve Ehl-i
Kitab'm intizar edip durduklan Nebiyy-i ahir-zamanm ems-i hidayeti
Arabistan ufkundan nerede ise tulu <' edecegine clair ruhbanm tahminatma i<timaden o nur-1 Hiida'ya tabi< olmak belki bana na~Ib
F.
18
CUM'A BAHS!
ulur umid-i halisi ile oralara gitmege davramrken refakatlerine dahil

oldugu tacirlerin h1yanetiyle kole olarak Medine Yahudilerinden
birine satrlmitir. Lakin tcharri-i hak vc hakikat babmdaki hulus-1
niyycti inda'1lah mukafatSIZ kalmadi. Ve Hakk'm takdir-i hidayetbahaSI Mcdine'de kayd-1 esarete giriftar olmak fclaketini bibcha bir
ni 'mete kalbcylcdi. Zira tam nkk.Iyyet angarycleri altmda viicut
yipratt1g1 mada Hicret-i Seniyye vukua geldi ve Hatemii'n-Nebiyyin
VC Rahmeten li'l-alemin Efendimiz'e ait olarak rahiplerden evvelce
ogrcn ip belledigi alamat1 miiahede edince hemen imfm edip bilahare
o Kenz-i Rahmet Efendimiz'in lutf-1 muaveneti sayesinde hurriyetini
istirda t ile havass-1 Ashab ziimresine iltihak etmitir. "Bedr" ile "Uhud"
gazalannda bulunmaga Yahudi clinde esareti mani' oldu ise de
Handek'ten i'tibaren butiin meahid ve gazevatta aleyhi's-salatii
ve's-selam Efendimiz'den aynlmad1g1 gibi ~am ile lrak fiituhatmm
hem en hepsine de ihtiyar haliyle itirak etti. Ah;;;ab vak 'asmda
Mcdine'yi. diiman hiicumundan kurtarmak ic;in etrafma hendek kaz1lmasm1 tavsiye eden de odur.
Birc;ok Sahabenin, ezciimle Enes, Ka 'b ibn-i Ucre, ibn-i
Abbas ve Ebu Said-i Hudri radiya'lliihu anhiim'iin kendisinden
ri\'ayetleri vard1r.
iran'm fcthinden sonra Orner radiya'lliihu anh tarafmdan kisralann payitaht1 olan Medayin 'e vali nasbolunmu ve 35 senesinde
Medayin valisi iken rahmet-i Rahman'a kavuIDUtur. Medayin
harabclerine elyevm Bagdathlarca Selman pdk nammm verilmesi
orada medff.In oldugundand1r.
Kendisine ibnii' l-lslam denilmesine sebep U vak 'ad1r: Sa' d
ibn- i E b i V a k kl'i. s radiya' lliihu anh ile aralarmda anzi bir k1zgmhk
olmu. Bu eker renklik esnasmda bir gun mecliste beraber otururlarken Hazret-i Sa 'd birkac; kiiye nesebini sorduktan sonra, Hazret-i
Selman'a doniip -hasep ve nesebi ma'rf.If eraftan bunca Ashab
arasma s1gmm1 vaziyette oldugutm ima ve bu cihetten biraz mahcub
ctmek niyyetiyle olacak- "Sen de nesebini. sayle" demi. Selman da
hemen: "hlam' a dahil olduktan sonra neseb falan aramam. Lakin S elm an
ibn-i islam'zm" cevab-1 savabm1 vermi. o mecliste haz1r olan Orner
radiya' lliihu anh'in de Sa 'd'a cam s1kild1 ve: "Biitiin KureyJ bilir ki
pederim Hattiib, ;;;aman-z cahiliyyette KureyJ'in en a;;;i;;;i idi. Boyle iken
ben iJte lbni'l-islam olan selma n'zn kardeJi Orner lbn-i lslam'zm"dedi.
'a
na
bi
bi
m
0
et
g~
ti
b
Y.
19
i ptida-i !slam'da Res u I u II a h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in gerek

Mekke'de iken, gerek Medine'yi terif buyurduktan sonra beyne'l.\shab muiihrit yani kardqlik te'sis buyurduklan ve onlan ikier
ikier karde ettikleri ma'lumdur. Selman-1 Farisi radiya'lliihu
anh de Ebu'd-Derda' radiya"lliihu anh ile kardq edilmiti. (933 )
i.inci.i hadiste gori.ilecegi i.izere nevafil-i ibadata clair ikisi beyninde
tehaddi.is eden ictihat ihtilafmda aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz
Selman'a hak vermilerdir. ibn-i Sa 'd' in bu mi.inas.ebetle rivayet
ettigi "tl..,. 0\.l~ ~I .ti.l = Selman'a doyaszya itim verilmi~tir" hadis-i
erifi mi.iarlin-ileyhin kemal-i ilmine hi.iccet oldugu gibi kisralann
mi.ilki.ini.i idareye me'mur edilmiken fakn ihtiyar etmesi de zi.ihd-i
tammma ahittir. Miisned-i Ahmed'deki rivayete gore Hasan -1 Basr i
demi ki: Selman dem-i ihtizara geldigi zaman, Res u I u II a h
salla' lliihu aleyhi ve sellem di.inya ni 'metlerinden kanaat edecegimiz
miktann ancak bir yolcu az1g1 kadar olmas1 i~in bizimle ahdetti de
biz bu ahde sad1k kalamad1k diye aglad1. Halbuki vefatmdan sonra
muhal!efatma bakt1k biraktigi mahn k1ymeti ~1ka ~Ika yirmi bu kadar,
yahud otuz bu kadar dirhem ~1kt1.
K1ssa-i islam'1 da ayam ibrettir. Miisned-i Ahmed'deki rivayete
nazaran ibn- i Abbas radiya' lliihu anhiima'ya kendisinin naklettigini
biz de teberri.iken velev muhtasar olsun nakledelim. Diyor ki:
"Ben Isfehan ehalisinden ve u ,J':"" denilen karyeden nq'et etmi
bir Farisi idim. Pederim karyenin dehkam yani beyi, agas1 idi. Fart-1
muhabbetinden beni evde k1z hapseder gibi hapsederdi. Mecusilikte
o. kadar ileri gitmitim ki ategedenin h1fz ve harasetini bile deruhte
ettim. Hi~bir an atein sonmesine meydan vermezdim.
"Babamm bi.iyi.ik bir ~iftligi vard1. Bir gi.in yap1 ile megiil oldu- .
gundan c;iftlige kendi yeril}.e beni gonderdi. Giderken yolda bir hiristiyan kilisesi gordi.im. Di.inyada neler olup bittiginden bihaber toy
bir ~ocuk oldugumdan seslerini diandan iittigim bu insanlann ne
yapt1klanm gormek merakiyle i~eriye girip namazlanm seyrettim.
Pek houma gitti. Ve o dini kendi dinimden daha gi.izel buldum.
Akama kadar orada kald1m, ~iftlik iini akhma bile getirmedim.
Oradakilere: '' Bu din in aslz nerededir ?" diye sordum. "Sam diyarzndadzr"
cevabm1 verdiler. I .. bam beni hayli aratmi bulduramamiti. Evl."
geldigimde maceray1 kendisine anlatt1m. Beni yeni dinimden vazge<;:irmek i~in <;:ok ~ahtiysa da ben fikrimde 1srar ettigimden ayag1m1
20
CUM'A BAHS!
bukag1lay1p evde hapsetmekten baka c;are bulamad1. Ben ise goriiti.igiim h1ristiyanlara ayet ~am'a gidecek bir h1ristiyan ticaret kiifilesi
olursa bana bildiriniz diye haber sald1m. Has1h babamm evinden
kac;t1m ve bOyle bir kafile ile beraber ~am diyanna gittim. Bu dinin
en ileri geleni kimdir? diye soruturdum. Kilisedeki piskoposu haber
verdiler. Yanma girdim ve dinlerini kabul ettigimi, kendisine hizmet
edecegimi ve beraberce namaz ktlmak istedigimi soyledim. 0 da
peki dedi.
''Adamcag1z fena bir kimse imi. Bir taraftan cemaati sadakaya
tergip, bir taraftan da biriken emval ve eyay1 fukaraya vermeyip
kendisi ic;in iddihar ediyordu. Boylelikle yedi kiip dolusu altm ve
giimii toplam1ti. Bundan dolay1 kendisihe pek ziyade bugzum vard1.
Vefatmda defni ic;in gelenlere hakikat-1 hali anlatip hazinesinin yerini
gosterdim. Aleyhinde soylediklerim sabit olunca k1zd1lar ve defninden
imtina ederek oliisiinii salp edip taa tuttular.
"0nun yerine salih bir zat geldi. Salavat-1 hamsi k1lan Miisliimanlar haricinde ondan daha faziietli, onun kadar diinyay1 hic;e
sayar, onun kadar ahirete ll1k; gece giindiiz ibadete miinhemik hic;bir
kimse gormedim. Kendisini pek sevdim. Hayli zaman beraberinde
bulundum. Vefat edecegi vakit : ''Senden sonra ben kime miilazemet
edeyim, ne yapayzm ?" diye sordum. Dedi ki: "Evlat, bu gun ortalzk girdab-z
helak iyinde. Din-i hakkz tebdil ve dinin evamir ve nevahisinden fOgunu terkettiler. Yalnz.<:. Musul'da jilan vardzr. Benim tuttugum meslek onda da var.
Ona git" diye vasiyet etti.
"Vefat etmesi iizerine Musul'a gidip halimi arzettim. Yammda
dur, dedi. Onu da evvelkisi gibi pek hay1rh, salih bir zat buldum.
Lakin c;ok siirmedi. 0 da fira-1 ihtizara yatmca ondan da vefatmdan
sonra miilazemet edebilecegim bir zati tavsiye etmesini niyaz ettim.
0, Nusaybin'deki bir zati haber verdi. Ona da gittiin ve diger iki
arkada1 gibi salih buldum. Az zaman sonra o da vefat etti. Vefatmdan evvel de Amuriyye (Anadoluda Sivrihisar) da bir zati bana
tavsiye etti.
Evvelki ii~ dindamm mesleginde olan o zata da miilazemet
ettim. 0 esnada davar ve s1g1r olarak biraz da mal edindim. Maraz-1
mevtinde ona da kimin yanma gitmemi vasiyet edecegini sordum.
Cevaben: "Oglum, diinytida artzk bi;;;im meslegimiz ii.<;erine hif bir kimseyi
tanzmzyorum ki ona git diyeyim? Lakin din-i lbrahim ile ba's olunacak Pey-
21
gamlm'in z.uhUru pek ziyade yakl~mz;tzr. 0 Peygamber Arap topragznda

~r edecek ve iki t~lzk arasznda kain bir yere hicret edecektir. Bu iki t~lzgzn
arasz nahlistandzr. 0 Peygamber'in de Mzz atametleri vardzr. Ezciimle hediy- eden yer, sadakadan yemez, iki kiiregi arasznda Mtem-i niibiivvet vardzr.
<;aresini bulur, o diyara gidebilirsen git" dedi v~ vefat etti. '
''Ondan sonra Amuriyyede ne kadar oturdumsa oturdum.

Derken Beni Kelb kabilesinden ticaret i11in oraya gelmi bir kaf1
kimseye rast geldim. Ken<iilerine: "Size ~u szgzrlarla koyunlarzmz
vereyim de beni Arap diyarzna giitiiriin" dedim. Peki dediler. (~am cihetinden Medine'ye yakm) Vadi'l-Kura'ya geldigimizde A'rabiler bana
zulmedip kole diye bir Yahudiye satttlar. Yahudi'nin yanmda kaldtm,
oradaki hurmahklan gortince acaba Amuriyye'deki zatm bana vasfettigi yer bui:as1 mtdu? diye tim ide dtittim ise de nefsim pek de
mutmain olmadt. Derken gtintin birinde Benu Kureyza'dan olan
sahibimin bir amca-zadesi Vadi'l-Kura'ya geldi ve beni satm ahp
Medineye gottirdti. Medineyi gortir gormez Amuriyye'deki zatm
vasfma gore hemen tamd1m.
"Medine'de ikametim suasmda Allah Celie ve Ala Hazretleri de
Nebiyy-i Kerim'ini ba 's buyurmutU. Lakin Mekke'de bulunduklan
mtiddetf1e nkk u esaretin bana tahmil ettigi bar-1 meakkat ve megiiliyyet ytiztinden kendilerinden bahsedildigim hi11 iitmemi bulunuyordum. Sonra Medine'ye hicret buyurdular. Yine haberim olmad1.
Derken gtintin birinde bir hurma agacmm tisttinde sahibimin hesabma
ben 11ahIr, sahibim de agacm altmda otururken, amca-zadelerden
biri gelip: 'rahu, Bent Kayle'nin (Ensarm mensub olduklan Evs ile
Hazre11 kabtlelerinin mecmuuna verilen isim bu idi) Allah belalarznz
versin! Mekke' den yanlarzna gelip. Peygamber dedikleri bir kimsenin bugiin
Ku!M.'da b~na toplanmz~ bulunuyorlar" dedi. Ben, bu sozti iitinc~ hum-
maya tutulmu gibi titredim, az kalsm sahibimin tizerine yikihp

dtiecektim. Amca-zadesine: ''Ne dedin? Ne dedin?" diyerek aga11tan
indim. Sahibim kizd1 ve: ''Bundan sana ne? Sen i~ine bak" diyerek
bana iddetli bir tekme vurdu. Ben ise: ''Bir~ey yok. ralmz onun ne
dedigini anlamak istedim" dedim-.
"Biraz yiyecek biriktirmitim. Akam olunca onu ahp Kuba'ya
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz'in huziiruna gittim
ve: ''lpttim ki sen siilih bir zatszn, yamnda da fakir kimsesizler varmz~.
$uncagrzz sadaka ipn saklam,z,rtzm. Buna sizi b~kalartndan ehak giiriiyorum"
22
CUM'A BAHSt
deyip elimdeki nevaieyi takdim ettim. Res u I u II a h salta' llahu aleyhi

ve seltem Ashabma: "Yeyiniz" diye emretti ise de kendisi miibarek elini
c;ekti ve yemedi. Kendi kendime: "Bu, bir" dedim._
''Dondiim. Yine az bir ey tedarik etmege balad1m. 0 zaman
Res u 1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve seltem de Medine'yi artik tqrif buyurmulardi. H uziir-1 alilerine gelip: "Sadakadan yemedigini gordiim. Bu
ise sana ikramen hazzrlanmlf bir hediyedir" dedim. ite on dan Res u 1u 11 a h
salla' ltiihu aleyhi ve sellem tenavi.i1 buyurdu1ar. Ve Ashab-1 Kiram'a
birlikte yemelerini emrettiler. Kendi ken dime: "Bu, iki" dedim.
''Daha sonra bir giin Resu1ullah salla' lliihu aleyhi ve sellem
J.i_);JI t:-'; II da iken yamna geldim, Sahabe'den birinin cenazesi
dolay1siy1e oray1 terif etmi1erdi. therlerinde iki ehram oldugu halde
Ashab-1 Kiramiariy1e birlikte oturuyorlard1. Selam verdim ve Amuriyye'deki zatm haber verdigi iizere arka1armdaki hatem-i niibiivveti
acaba gorebi1ir miyim diye hemen ark a taraflanna gec;tim. Res u 1- i
Ekrcm salla'lliihu aleyhi ve sellem de o tarafa gec;memden bir a1amet
aradigimi tefcrri.is buyurup hemen rida-yi Criflerini s1y1rd1Iar. Hatem-i
niibi.ivveti gordi.im, tamd1m ve i.izerine kapamp agiamaya balad1m.
Res u 1u II ah sal!a' lliihu aleyhi ve sellem bana: "Bu tarafa don" buyurduiar. KarI taraflarma gec;tim. Ve sana, ey ibn- i Abbas, an1att1g1m
gibi baImdan gec;eni arzettim. Benim bu kissam1 Ashabmm iitmi
olmaian R <'suI- i E k r c m salta' lliihu aleyhi ve sellem E fend i m i z' in
pek houn a gitti. Zencir-i esaret ayaklanm1 baglad1 da Nebiyy-i
Ekrcm salla' lliilzu aleylzi ve sellem i1e birlikte Bedir ve Uhut'ta bu1unmak ni 'metlcrini elden kac;1rd1m.
"Gi.ini.in birinde Resu1ullah salla'lliilzu aleylzi ve sellem bana:
"Selman, kendini miikatebeye bag/a" diy ferman buyurduiar. Sahibim
ile -c;ukurlanm da kazarak- i.ic;yUz (diger bir rivayete nazaran
beYi.iz) hurma agac1 dikmek ve kirk okka (yani dort yiiz dirhem )
a1tm vermek artlariy1e mi.ikatebe ettim. (Yani bun1an yapmca ben
azad o1acakt1m. ) Res u 1u II a h sal! a' lliihu aleyhi ve sellem Ashab-1 Kiram'a: "$u kardefinize yardzm ediniz " buyurdular. Yard1m baladi. Kimi
otuz, kimi yirmi, kimi onbq, kimi on fidan, has1h herkes elindeki
mevcudu nisbetinde bima yard1mda bulundu. Dc;yiiz (yahud bC yi.iz )
fidam haz1i-laymca Resulullah salta'ltiihu aleyhi ve sellem ban:1:
II
"Selman, fimdi artzk gil de bujidanlar i;in ;ukurlarz kazmaga bafla. ifini
bitirince bana gel ki onlarz ben dikeyim" buyurdular. Kazmaga balad1m.
23
Arkada~lar da bana yard1m ettiler. i~imizi tamamlaymca gelip haber
verdim. Res u I u II ah salta' ltiihu aleyhi ve sellem benimle beraber oray1

terif ettiler. Art1k fidanlan biz yana~tmp Res u 1u 11 a h salta' lliihu
aleyhi ve sellem miibarek cliyle yerine koyuyordu. Selman'm nefsi
yed-i kudretinde olan Allahu Azimii'-~an'a kascm olsun ki, o fidanlann 'bir tanesi kurumad1. (Oteki rivayette: Yalmz birini ben dikmitim. itC ondan maadas1 hep tuttu) sahibimc kaq1 oJan hurma aga~
Jan borcumu odcmi oldum. Zimmetimdc yalmz mal kalmltl. Resu1u 11 a h salla' lliihu aleyhi ve sellem gazalann birinden altmdan tavuk
yumurtas1 kadar biqey getirmilerdi. Avdetlerinde "Mektitip olan
Farisli ne yaptz? Nerede ?" diye sual buyurmu~lar. <;agmldim. "Selman,
i-1te al da iizerinde kalan borcu Ode" buyurdular. "Ya Resula'lliih, bu
kadarczk JI!Y benim borcuma nereden yetecek ?" dedim. (Oteki rivayette:
0 altm pan;asm1 Resulullah salla'lliihu alryhi vesellem miibarek dili
iizerinde ~evire ~evire gczdirdi. Ve: ) "Hele sen bunu al. Allah senin
borcunu iider" buyurdu. Altm parc:asmi ald1m ve alacaklanma o par~a
dv n tarta tarta altm verdim. Sclman'm nefsi kabza-i kudretinde olan
A ull'a kascm olsun ki onlara ondan kirk okka altm tartlp haklanm
eksiksiz olarak \crdim vc azad edildim. Ondan sonra Resulullah
salla'lliihu alryhi ve sellem ilc birlikte Handek'te bulundum ve Onunla
hi~ bir gazada bulunmay fevt etmedim ilh .. "
Selman-I F arisi Hazretleri tendiiri.ist ve biinyesi kavi bir zat
idi. Medine ctrafmda Neb i yy- i E k rem salta' ltiihu aleyhi ve sellem
de birlikte o1arak Ashab-I Kiram hendck kazarlarkcn Se !man da
~ahIyor vc on ki~ilik ii baanyordu. Gi.inde be aqm derinliginde
on be aqm ycr kaz1yordu. Gerek sidk-I imanmdan, gerek o giinlerdeki
azim hizmetlerinden dolay1 Sahabe-i Kiram hakk-1 velasm1 paylaamaz o1dular. Muhacirin de, Ensar da: "Selman bizdendir" dediler.
Resululbih salla'lliihu alryhi ve sellem bu sozleri iitince: L:.. C!J.l... "
'' ~JI J.-1 =Selman bizdendir, Ehl-i Bryt'tendir" diye taltif buyurdular. 4! ~ .J 4:.o .ill <S.#.;.
Selman-1 Farisi radiya'lliihu anh Muammerin'dendir. !sd alryhi's-seldm'a yetitigini iddia edecek kadar mubalega edenler bile
vard1r. Hafiz ibn-i Hacer-i Askalani'nin nakline gore Haf1z
Z e he b i demi ki: "Mii.}driin-ilryhin sinni hakkmdaki akvdli ara.}tzrdzm.
lki yiiz e{liyi gefliginde ittifak edilmi-1 buldum. lhtiltiflarz yalmz iki yiiz
eltiden sonrasz hakktndadzr. Sonra ben bu i<tikattan riicu< ettim. Anladzm ki
sekseni tecaviiz etmemi.}tir ilh". Fakat Zehe b i bu sonraki hukmiin neye
CUM'A BAHSt
24
bina edilmi oldugunu soylemiyor. Her ne hal ise ilm-i rivayet erbabmca Selman r~diya'ltahu anh'in 250 sene yaadlgtnda, ek yoktur.
Hatta 350 sene yaadlgtna kail olan da vard1r. Lakin miiariin-ileyhin
ba de'l-1slam olan ahvali tamamen rna tum olmakla beraber daha
evvelki zamanma ait rna tumat ancak kendisinden rivayet edilmi pek
az eyden ibaret olduguna nazaran sinni hakkmda umumun bu i tiklidl da pek metin bir esasa istinad edemez.
2 Tercemedeki, "paklen" << _,.1.; ,, tin tercemesidir ki maksut olan,
b1y1klan ile tlrnaklan kesmek ve anedeki k1llar1 izale etmektir.
Baz1larmca gusiilden murat bedeni y1kamak, tuhurdan murat da
balDl y1kay1p temiz esvap giymektir. Nitekim Ebu Said-i Hudri ile
E bu H tireyre radiya'lltihu anhiima rivayetindeki << '!t; .:,-~1,:,.. ~ .J ,, ..
= Ve elbisesinin en giizellerinden birini giyerse" ziyadesi, << ~j ,, tin temiz
giyinmek rna nasm1 da ihtiva ettigini gosterir.
3 Toz topraga bulanml, ke~elenmi, pejmtirde sa~ ve sakah
yaglay1p taramak siinnettir.
4 Siinnetin muktezas1 herkesin kendine mahsiis koku edinmesidir.
Metindeki terdidli << ..,-t_.JI ,, rivayetine nazaran bir kimsenin kendine
has kokusu yoksa hi~ olmazsa ehlinin kokusundan siiriinsiin demek
olur. (479 uncu hadisin hliiyesine de mtiracaat.)
5 1bn-i Hiize_yme rivayetinde << .u:-11 Jl ziyadesi de vard1r
ki tercemede rna nas1 kavis i~inde gosterilmitir.
Miisned-i Ahmed'in Ebu'd-Derda' radiya'llahu anh rivayetinde
"~I Jlt.S':... (=Sonra Cum'ayagitmek iizereyayan yiiriisiin", E bu Eyyu b-i
Ensari radiya'llahu anh rivayetinde' de "~I~ .J t.S!.t. (=Sonra vekar
ve sekfneti takznarak yiiriisiin" denilmitir. Bu kay1tlardan anla1hyor ki
efdal olan Cum aya yaya ve Iasa ad1mlarla agtr agtr yiiriiyerek gitmektir. Cuma i~in hadis ile tavsiye buyurulan u1.9!.. ,, '*u .ill f~ Jll_,...li ,,
ayet-i kerimesindeki sa ye miinafi degil, onu mtifessirdir. "(( I_,...IJ=
Kojunuz" Nazm-1 Celili "(( I_,.;,..IJ=Gidiniz" ile tefsir edilmitir. Nitekim
Orner radiya'llahu anh'in ui_,...;..IJ n diye okudugu da rivayet olunmutur 1
Sure: 62 (Cum'a), 4_vet: 9

Hazret-i Omer'in bu k1raetini Buhari sahihinde (Kitabu't-tefsir)'de
rivayet ediyor. u ..,... 4 ,, Ahkamu'l-Kur'an'da bu k1raet "lbn-i Mes'iid, Ubey
lbn-i Ka'b ve lbn-i Ziibeyr"den de sabit olmu~tur, diyor. Abdullah tbn-i
Mes'iid 11 Jt.,J .k~ ~~ .:..:-J I_,...Li .:.l,.;) ,, der idi. Yani beri << 1_,....\J ,, okumu~ olsayd1m; k1raetimle arne! eder, Cum'aya oyle k~ard1m ki ridam arkamdan
dii~erdi. K. M.
1
CUM'ANIN MDSTEHABLARI
25
Buradaki <<..r-111 lmam-1 ~afil u.V11 ile tefsir ve u._;.!J~0111,

*<< ..r" L. ')II 01..-i')\) .r.l 01 .J II ayet-i kerimeleriyle istihad eder. Bu rivayata n~zaran binip gitmekten ise Cum'aya yaya gitmek efdaldir,
meger ki mescid uzak ve yaya gidildigi takdirde namaza yetiememek
korkusu ola. Donerken de yaya yiiriimek mendubtur. Lakin giditeki
yiiriime daha miiekket bir fazllettir.
6 Ara ac;mamaktan maksat: yan yana oturan iki kimseyi sikitmp ortalanna girmemek, yahud iizerlerinden atlay1p ileriye gec;memektir. Her iki takdirde de onlardan biri saga, digeri sola c;ekilip yer
ve yol vermekle ezaya ugrami olurlar. Bu da cemaat kesir yahud
mescide ge<; gitmekle veyahud geri saflarda yer varken ilk saflara ge<;mekle olur. Ebu Eyyub-ii Ensari rivayetinde: "i~l ~Y. t.J =Hifbir
kimsrye eza vermesin", E b ii 'd- De r d a' ri vayetinde de:
l..b-IJ.~
11"
u ~Y. = Ve hifbir kimsenin iizerinden atlayzp kimsrye eza vermesin" denilmi
oldugundan gerek mescid-i erifte, gerek yollarda bakasma eza memOU' ve metn-i hadisdeki magfiretin medar-1 istihsali olan artlan
muhildir.
....._
7
E b ii' d- De r d a' radiya' lliihu anh rivayetinde: "~1 .sAi L.c[J _, =
Allah ne takdir ettiyse o kadar namaz ktlszn" Ebu Eyyub-ii Ensari
radiya'lUhu anh rivayetinde ise ".J '~ 01 c[~ =$ayet ifinden gelirse namaz
kzlszn" buyurulmutur. Bu rivayetlerin mecmuundan hutbe ile cum'a
namaz1ndan evvel k1hnan namazlarm mesnun oldugu anlathr ..
t_,
t _,
1mam hutbe okurken cemaatin susmasma er'an << .:..L....;I 11 denir.
"imam soze ba#ayznca" demek ''imam hutbrye ba#ayznca" demektir. Bazt

rivayatta "~':ll.... A~= Imam namazznz bitirincrye kadar" denildigine
gore insatm farztyyeti imamm hutbeye iiruundan i 'tibaren Cum 'a

nama;~:mdan farig oluncaya kadar devam eder. (480) inci hadisin
haiyesindeki Evs lbn-i Ebi Evs radiya'lliihu ahn hadisinde de:
u ~l.i rL.')II &- t;, .J 11 denilmi olduguna gore hutbeyi iyice dinliyebilmek
ic;in imama yakm bir yerde bulunmak da tavsiye buyuruldugu gibi
bir<;ok hadislerde lagv1 terketmek de tenbih olunmutur. Terk-i lagv
soz soylememekten eamd1r. Zira lagv soz soylemekle oldugu gibi
hic;bir lafiz tefevviih etmeksizin baka bir ey ile megiil olmakla da
olur. uW .W ~I..,... .:r hadis-i buna delildir (479 uncu hadisin haiyesi).
Hutbeyi << tl=--1 11, yani dinlemek de farzdtr. << tl=--1 11 m << .:..L....;I n tan farkl
Sure: 53
(N~em},
ayet: 39
CUM'A BAHSt
26
Vardtr. (I ..:;.,L.,..j\1) SOZ SOylememektir, (( t_~\ II ise SOylenen SOZe kulak

vermektir. 1nsan miins1t olmaksiZm -bir iki kelime soyledigi, yahud
havassl kavt olup ta kendi soz soylerken soylenen sozleri de ka<;umadtgl takdirde- cc ~ 11 olabilir. Kemal ise cc ..:;..l.Jin ile (( t_~l 111
cern' etmektedir. Hutbeyi iitebilenin soz soylemesi Ebu Hanife
ile Malik ve kavl-i kadimin<;le ~afii'ye gore haramd1r. Bu hiikiim,
hatibe de clmildir. ~u kadar var ki imam-1 Malik yalmz hatibin
-yeni gelenlerin tehatti-i rikabdan men' ii zecri gibi- namaza tealluk
eden bir maslahat dolaytsiyle soz soylemesini tecviz eder. Ayniyle
bir insana hatibin tevcih-i kelam etmesi ve o insanm cevap vermesi
de caizdir. b mer ile 0 s man radiya' lliihu anhiima k1ssasmda oldugu
gibi. ~ afi I'nin kavl-i cedidinde ise tekelliim haram de gil, mekruhtur.
Ahmed ibn-i Hanbel'in kavl-i mehi:Iruna gore hiirmet yalmz
mu'stemiin tekelliimiine terettiip edip hatlbe etmez. imam-1 ~a 'bi
ile N ehai'ye gore viicub-1 istima yalmz hutbe esnasmdct okunan
Kur'an'a mahsustur.
Hutbeyi iidemiyecek kadar uzakta olana yine insat l<lz1m gelir
mi? Cumhura gore iidiyormu gibi laztmdtr. N ehai, Ahmed ibn-i
Han be I ve bir ka vlinde ~ afi I'ye gore laztm ,degildir.
Hulasa, mev'ud olan gufranm medar-1 istihsali olan miistehablar
metin ile haiyedeki hadislere nazaran on ii<;tiir: I - Cum 'a giinii
igtisal, 2 - Tetahhiir, 3 - iddihan, yfmi yaglanmak, 4 - Giizel
koku siiriinmek, 5 ~ Mescide yaya gidip hayvana binmemek,
6 - Yiiriirken vekar ve sekinetle yiiriimek, 7 - Mescidde kimseyi
kimseden aytrmamak, 8 - Terk-i eza, 9 - Hutbeden evvel nevafil
ktlmak, I O - Hutbeyi dinlemek i<yin imama yaklamak, I I - insat,
yani ses <ytkarmamak, r 2 - Terk-i lagv, I3- istima'.
Hadisin zahiri, mevzii-i bahs olan tekfir-i zilnubun ancak bu
umuru cern ( ile hasll olacagmt gosteriyor.
9
Oteki cum'adan maksat: Kthnan cum'adan sonraki de olabilir,
evvelkisi de. Magfiretin vukh' bulacak ziinuba amil olabilmesi
*cc __..:.!.; L. .J 4j~ .:r i..z LA .ill .!.l!JA;.,J I) ayet-i kerimesiyle sabittir. Lakin
ibn-i Hiizeyme'nin rivayetindeki cc W ~JI ~l.:,.u ~ L.n sarahatinden magfiretin ziinub-1 salifeye ait oldugu teayylln ediyor. ibn-i
Hi b ban rivayetinde iic; giinliik giinahlann magfllr olacagt zikrediliyor
Sure: 48 ( Feth), ayet ,
CUM'ANIN MUSTEHABLARI
' kulak
yahud
a~tr
..._1,:...1 )) 1
anlfe
Jkiim,
a rib in
alluk
niyle
rmesi
dugu
~Hur.
1lmz
I 'bi
nan
elir
n -i
27
ki hasenatm on rnisli ile rni.ikafatlanmasi hikrnetine mi.istenit bir lutf-1

ilahidir. Bunun naziri olan bu bqaret de Miislim'de Ebu Katade
radiya'llii.hu anh'den mervidir. Bu haberde: .J..O.S::, .JI..:ill J" '-:-i-1 <.;..1" it:,.... 11"
'' ..~.., ~ll <:.....JI.J ~; Jl <.:.....!\ = Arefe giiniiniin orucu Alliih'tan umanm ki hem
geJmij, hem de gelecek senenin giinahlanna keffaret olsun" buyurrnutur.
Magfiret cdilecegi haber Yerilcn gi.inahlar lbn-i Mace' de E b u
Hi.ireyre radiya'lliihu anh hadisindeki ";~n._;;.; (l.. = Kebair irtikab
edilmemij oldukfa" kaydmdan rna '!urn olacag1 i.izcre sagairdir. Maahaza
bu hadis-i erifteki rne'rnuratm sagairi tekfir etrnesi kebairden ictinab
ile mqrut olrnakla beraber sagairin keffareti yalmz bu vesilelere de
mi.inham dcgildir. "*~;~~ ~" .)..O::i :... .:.,_,;; l.. ;~n_,# .J\ =Eger siz nehyolundugunuz Jeylerin kebdirinden ictinab edecek olursanzz sagiiirden olan ,
seyjiatzmzz da sileriz" ayet-i kerirnesinin delaletiyle kebairden ictinab
da sey"yiat-1 sagireyi rni.ikeffirdir.

Birikrni sagairi olrn1yan kirnsenin bu takdirlerde gorecegi
mi.ikafat ne olabilir? Rabb-1 Kerirn'in lutf-1 amilinden me'muldi.ir
ki o nisbette kebairini affetsin, yahud bu rnagfiret ile rni.itenasib se\ab
ye terfi-i dencat ile rnuamclc buyursun.
lar
nii
~el
k,
j
.il
l,
u
. TERCEMESi
ibn- i Abbas radiya' lliihu anlziima' dan:

~oyle
rivayet olunmutur: Mi.iari.in-ileyh'e: "N e bi yy-i

Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in:_ Cum'a _gi.ini.i ci.ini.ib
olmasamz da 1 yine igtisal edip balanmz1 y1kaym1z 2 , bir
Sur.e: 1- ( Nisa')' ayet: JI.
28
CUM'A BAHSt
miktar koku da siiriiniiniiz, buyurduklanm soyliiyorlar. (Ne

dersin?)" dediler 3 . (lbn-i Abbas cevaben): "Gusiil (hakkmda) evet, (boyle buyurdugunu bilirim) lakin koku (hakkmda)
birjey buyurdugunu hilmiyorum" dedi 4
1
Cum 'a giinii ciiniib olamn igtisa.l e.tmesi vacib oldugu gibi
olm1yanm igtisal etmesi de mesnundur. Ancak ciiniibiin guslii Cum 'a
guslii makamma da ge<;er mi? Hanefiyyeye gore cum'a giinii cenabet
niyetiyle gusleden kimsenin Cum 'a gusliinii de niyet etmesine hiicet
yoktur. ~afiiyyeye gore gusiilde her ikisini birden niyet etmelidir.
Birinci kavil lbn-i Orner, Miicahid, Mekhul, Sii yan-1 Sevri,
Evzal ve Ebu Sevr'den de menkuldiir. Ahmed lbn-i Hanbel'den
iki kavil rivayet olunuyor: bir rivayete gore cenabet guslii umanm
ki Cum'a gusliiniin de yerini tutsun, demi. ~afiiyye'den Miizeni
ile Malikiyyeden Eheb'in de kavilleri budur. Diger rivayette de
Cum 'a guslii diger guslii de niyet etmedik<;e onun yerine ge<;mez,
demi. lmam-1 Malik'in de ,kavli budur.
2
Ba y1kamak gusiilde dahil iken igtisale rna 'tuf olarak zikredilmesi atfiilhas ale'l-am nev'inden bir te'kittir. Gusliin anma ihtimam
edip ve Cum 'a gusliinde mesela sa<; orgiilerini <;ozmeye hacet yok vehmine diimeyip tamam bir gusledilmesi emrolunuyor. Yahud igtisal
rna '!urn olan gusle, ba y1kamak da, ba1 iyice temizleyip ve sa<;lan
taray1p yaglamak siiretiyle pejmiirdeligini gidermege mahmuldiir.
Netekim diger hadisler delaletiyle hepsi de me'muriin-bihtir.
1b n- i Abbas radiya' llahu anhiima' dan bu suali soran, hadisi

miiariin-ileyhden rivayet eden T avus'tur. Netekim Buhtlr'nin metnindeki rivayet <t;,... .J ~Ail I j .... ..siJI.JI I.Jf.; ..,...~ ;,;_'1 .:.1i 11 suretinde sevkedilmitir. "Sayliiyorlar" ile terceme ettigimiz (( I.Jf.; I) nun rani ile de
salla'llahu aleyhi ve sellem Efendimiz'in bu emirlerini Tavus'a
haber veren Ebu Hiireyre radiya'llahu anh kasdedilmitir.
4 1b n- i
Abbas radiya' llahu anhiima'nm bu hadisteki gii~el
koku hakkznda biriey emrolundugunu bilmiyorum demesi, lbn-i Mace'de
Ubeyd lbni's-Sebak tarlkmdan mervi olan atldeki hadis-i merfua
miinafidir. Bunda: .JI.J .J.. 41 Jl.~..:,. ~ Ai!l ~ .~ rY. 1-l. .JI "
!li_,...J4 ~.J .:... .,-.:1i .,..J. 4l .J~ $iibhesi~ bu, Allah'zn Miisliimanlara bayram
kzldzgz bir giindiir. 0 halde her kim Cum'a nama~zna gelecekse gusletsin.
3
(Ne
akda)
29
Koku da varsa ondan biraz. siiriinsiin. Bir de misvakz terketmeyiniz." buyurulmutur. Lakin bu tarikm isnadmda cumhurun zay1f gordiigii Salih
lbn-i Ebi'l-Ahdar bulundugu i<;in hadis zay1f addediliyor. Bahusiis
Z ii h ri de bu hadisi miirsel olarak rivayet etmitir. Zay1f goriilen ravi
Sa I i h, ayet 1b n- i Abbas radiya' llahu anhiima'nm bu rivayetini hifzederek qakletmi ise Sahabi-i miiariin'ileyhin Buhtlri'de naklolunan
sozii soyledikten sonra derhat1r edip rivayet etmitir, yahud emr
ber-aksolmutur. Her halde kavi olarak sabit olan Buhtlri'deki
rivayettir.
....
.... ....
..l:s- ~ IJ.......,
..
...
,~
,.,.
11(1_,
,.~,
.........
4.1> ~J .s. .i I
'
"",."',,.
.s.:,s.
~ ...
,.,.,.
"
~t J~ ~I J~...,J
~",..
\0
,,..
,,,.
\~
':.--:
...
483
.,.
~-:JI ,~~
,,
Jt.A.t
"......
" ...
.;...&- ~
~,"',
J \_4j 1!-l::.i&. IJ,.~j
tt-;
\
,o_r=.
, ':1 I <..S,j 4J J ~,.:. ':1
......... ,.
c.sP
... J
JJ..., J
. . . . . . . . . . . . . , ...
,.,
.U)
""l,.,.
~..:~.l.i
o...\A ~!.;.:...,1 .,JJ ,.U)I
,
,..,...
,.,.,.
-'l"'l""
,. ....
....
,,.,.
....
I.)~ ~ JJ~ J }A.._~j I J~
'
, . , ....
,~
,j.. o.lA u ...~~ t.....i!
,,
_.{..,,
"'"
tt-J...,
J .,"-::.1&.
\
"o"-:"'"" ,o . . (, ......
J ...&-
<..Sk&-l.t ~ ~.:.~
.,,
"'"'""
........
"""-'l--(1, ! , ,., .... ,

r-L J ..."-::~
.U) I J~ ~I J J...,J ~; \~
~.,
"'J.""}"'
...\i J tf::~,; J-~ ~I J J...,J \~
_.{._. ...
........ ,., ... (1_.
,.,.,.
J ...&-
.,,,"tt, ,..
"'"'
~,.
J \..U U> ~~ . .~ l.b>J I ,j~ I
" ............ -' ...
... "
~,.
... -'
rL J ..~J&. .J.~IJ..~ ~~ JJ..., J J\i ~lit.. ;Jtk&- 5J=--<..S-~ ~H

II
-'
""~
-'""II
'-'
-'
_. """"""
_.,.. ,..
0 ""
,.._.-'of o""
..l~/!.,. 4$::::;. 4J l,.:.l ;..&- lA t:_s::j lf-:J..:~ \f~-~ I ('"J <..S. i ~

TERCEMESi
Abdullah lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima!dan :

~oyle derni~tir: (bir def<a) Orner lbni.i'l-Hattab
rnescidin kaptsmda (Utarid lbn-i Hacibe ait satthk)
ipekten bir hulle gordi.i 1 "Ya Resula!lliih, (ke~ki) bunu satm
alsan da cum<a giin(ler)i ve huziir-t (ali) ne vefdler geldigi vakitler
giysen!" dedi 2 Resulullah salla'lltlhu aleyhi ve sellem: "Bunu
CUM'A BAHSi
30
olsa olsa Ahiretten nas[bi olmryan kimse gryer" buyurdu 3 . Sonralan

(bir kerre) ResululUih salla'llrihu aleyhi ve sellem'e (onun
gibi ipek) hulleler geldi ve Orner ibnii'l-HatUib (radrya'llrihu anh) a hullelerden birini bahetti. Orner (ibnii'l-Hattab :) "Ya Resula'llrih, bunu bana verdin. Halbuki Utarid'in
lzullesi iyin o buyurdugunu buyurmuJlun" di (ye istifsarda bulun) du.
Bunun iizerine Res u l u ll a h salta' llrihu aleyhi ve sellem (cevaben) : "Bunu ben sana gryesin drye vermedim ki" buyurdu 4 0 rn e r
(lbnii'l-Hattab hulleyi ahp) Mekkede (heniiz) rniirik olan

bir kardeine verdi 5
RiVAYETLER :
Buhari'de: (( ...,.,U.;JI :.t. J.r .J\J.r J. .:UI _.:-" .y- 11 siiretinde olup ra.vi-yi
hadis Orner degil, ibn-i Orner radiya'llii.hu anhiimd olarak goste'rilrnitir. K1ssamn s1yak1 da hep ona rnuvaflkt1r. Binaenaleyh rnusannif
burada sehvetrni oldugu ic;in tercernede rivayeti Abdullah ibn- i
Orner'den diye gosterdirn.
Buhdrf nushalannda hep u..si.J H dir. (( ..~.:- J )) dernekle rniiellif rivayet
bi'l-rna 'naya kac;rn1t1r.
Baz1 ni.ishalarda tenvinsiz olarak izafetle 11 ,\~... :.k- H.
Bir rivayette: u ~.;.:1-1 ...... ~H.

Baz1 rivayette: (( ...,.,lb.JI J. J.r 1).
1
U tarid i bn-i Haci b, Benu Ternirn riiesasmdan
",f_,.AJIJ.l
= yay sii.hibi" lakabiyle rna 'rllf olan zattlr. Beni Ternirn tarafmdan
huziir-1 ali-yi Risalet-Penahi'ye izarn edilen yetrni, seksen kiilik

kalabahk bir vefdin bamda olanlann biri idi.
Vafid: bir kavirn tarafmdan bir hi.iki.irndar veya diger siyasi
biiyiik bir zatm nezdine bir gaye ve rnatlab1 istihsal ic;in gonderilen
elc;i gibi bir zata 1tlak olunur. Cern 'i vifddir ki, bu giinkii ta 'birirnizce hefet-i mahsiisa dernek olur. Beni Ternirn -sair Mudariler
gibi- ancak dokuzuncu scne-i hicriyyede eref-i irnana nail olrnulard1r. Daha evvelce irnan ctrni olan Huzailerden Bcni Ka'b'm sadakatim, yani zekat1m toplarnak iizere Res u lull a h salta' llii.hu aleyhi
ve sellem Efendirniz Bir ibn-i Si.ifyftn-1 Adevi radiya'llii.hu
nralan
onun
diya't-
Hatrid' in
n)du.
cevamer
olan
i-yj
riinnir
n-i
31
anh'i gondermilerdir. Hem-siikmllan olan Beni Temim, komulanm

sadaka vermekten menedib "Bir tek devenin buradan ftkmasma rtizz
degiliz" dediler. Bir'in avdetinde Res u I u 1Hi h salta' ltiihu aleyhi ve
sellem Uyeyne ibn-i Htsn-i Fezari radiya'ltiihu anh'i -i<;lerinde
hi<;bir Muhacir'i ve Ensar'1 katmadtklan- elli siivari ile iizerlerine
gonderdiler. 0 da herifleri apans1zm baskma ugrat1p ve I I erkek, I I
veya 2 I kadm ve 30 <;ocuk esir edip Medine'ye dondii. Bu def'a ite
bu esirleri kurtarmak ve din-i islam hakkmda tahkikatta bulunmak
iizere Medine'ye gelmilerdi. Hazarilerin adap ve erkan-1 muaeretinden bihaber olan bu kaba-saba bedeviler, hain muameleleriyle
"Sure-i Hucurat"m ba tarafmda Resul-i H iida aleyhi efdali'ttehayti Efendimiz ile muhataba adab1m ta'lim eden ayat-1
kerimenin niizuliine sebep oldular. Hatiplerini, iirlerini ber~ber
getirmi olduklarmdan miiaare ve miifahare arzusunu izhar ettiler.
Res u1- i E k rem salta' ltiihu aleyhi ve seltem, "Biz ~iir ile miifahare ile
ba's olunmu~ degiliz" buyurup buna rag1p olmad1klanm ifham etmek
istemilerse de vak1 ( olan 1Srarlan iizerine miisaade buyurdular. Temimilerin hatipleri ite bu U t a rid ile diger bir gen<;, airleri de
Zibirkan ibn-i Bedr ile cemaatin reisi Akra' ibn-i Habis
idi. Bu vadide maglubiyetleri nazarlannda tahakkuk edince Akra'
Utarid'e: "Buztitm,ytini Nebiyy-i Ekrem satla'liahu aleyhi ve seltem'in
hatfbi, hatfbimi;:;den; ~tiiri, ~tiirimizden yiiksektir. Sesleri de bizim seslerimizden
iistiin yzkzyor" dedi. Resul-i Miicteba Efendimiz'in yanma gelip
11 .iliJ.,....J .d;l ~I.J .ill )114(\ '1 .:,I ~I 11 diyerek biitiin vefd ile beraber iman
etti. Miiteaktben esirleri azad ve vefde dahil olanlarm her birine
atiyye ihsan buyuruldu.
"4D..
J...!JI .:,- .:,1 .J
Tr-!
.:,~1.:,- i.JI=Beytinzn sihirli olanz, ~iirin de hik-
met olanz vardzr" kelam-1 ali-i Nebevisi ite bu def'a Amr jbni'lEhtem >>in Zibirkan'a kar1 medhen ve zemmen aym mecliste isti'malinde maharet gosterdigi tarz-1 beyan iizerine irat buyurulmutur.
Utarid irtihal-i Nebevi'den sonra igva-yi Cytaniye kapthp miirtet ve
miitenebbiye Secah'a tabi' olduysa da sonra yine daire-i naciye-i
islam'a avdet etmitir. Secah hakkmda Oyle demitir:
l;l_}".) ....-WI l:~l ~I.J
ul~l ftll~ .,. .J rl"="...
J..
Lr, ...A.:W
_;;I ~ ..:.-..1
r ...,.w1
~J .ill~
Yani: "Bizim, Peygamber, -taliimize- yakmlzk ettigimiz bir di~i oldu.

Nasm enbiytisz ise hep erkektir. GJle ise biitiin ntiszn Rabbz olan Altiih'zn
32
CUM'A BAHSl
/a'neti Secah ve bizi kiifrii ile igva edenler iizerine daim olsun" ilh. Maahaza
Secah sonradan imana avdet etmitir*. Utarid'in <<.,r_,All_,:,n lakabiyle

mtilakkap olmasma sebep Udur: (449) uncu hadiste gortildtigti tizere
N e bi yy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem << _.rA.. n m kahta ugramalanna dua buyurduklan zaman ktthk tahakkuk etmi ve Utarid'in
pederi Hacib tbn-i Ztirare, Kisranm yanma gidip kabilesine
yiyecek ey bulabilmek ic;in !ran hududuna nakl-i mekan etmelerine
mezuniyet talebinde bulundu. Kisra: "Size emniyet edilmez" diyer(!k
mes'ultinti is'af et)llek istemedi. H aci b: "Ben ziiminim" dedi. Kisra
te'minat istedi. 0 da yaymt te'minat olarak teslim etti. Temimiler de
Dicle ve Ftrat sevahilinde yerleip istifade ettiler. Bilahare yine u ..s .,r&- ''
lerin istirhamma mebni vakt' olan dua-yt N ebevi'nin eser-i isticabeti
olarak kaht mtirtefi' olunca Beni Temim eski yerlerine dondtile_!".
Utarid'in pederi Hacib de o Strada vefat etmi oldugundan kendisi
Kisraya gidip te'minat olarak nezdinde mevdu' olan yayt i~tedi.
Kisra hem rehni iade, hem de ona bir hulle-i diba ihsan etti ki, Tab erani'nin rivayetine J.llazaran onu Utarid, aleyhi's-selatii ve's-se/am
Efendimiz'e ihda eylemitir. Bu hulle o kadar gtizel imi ki, onu
gortince Sahiibe amp kalmtlar ve: "ra Resula'lliih, bu sizin i;in gokten
mi indi ?" diye sormular: Res u 1 aleyhi' s-satatii ve' s-selam E fend i m i z
de: "Buna neden bu kadar ~arryorsunuz? Sa'd lbn-i Muiiz'zn Cennetteki
pe~kirleri bundan ;ok iyidir" buyurmular.
Bu hadis-i erifte mevzu-i bahs olan hulle, zahiren bakastdtr.
Zira aym hulle hem ihda edilmi, hem satthga c;tkanlmt olamaz.
Ehl-i rivayetin beyamna gore Utarid c;aqtya stk stk hulleler _;:tkanp
satardt. ~u da onlardan biri olacak. B u h a r i'nin rivayeti bittabi <
daha kuvvetlidir.
Buhari'nin diger tariktan rivayetinde << .)_,;)!., "'="D ~ ''
1mam-1 ~afii'nin rivayetinde buradaki metne muvaftk olarak
<< .)_,i_,JI _, ~ t;_~ 11 denilmitir. Orner radiya'lliihu anh'in bu teklifi
-bayram gibi- Cum 'aya elbise tahslsi hakkmda rna 'lumu olan tavsiye-i Nebeviyyeye muvafakatendir. Netekim Siinen-i Eb Davud ile
lbn-i Mace'de Abd.u llah tbn-i Selam radiya'lliihu anh'den mervi
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem:
bir hadis-i erifte N e biyy-i
2
*t_l.:-.. , m~hur "yl.l$JI 4.1:-- = Mi.iseylimeti.i'l-Kezzab"m peygam

berlik iddia ettigi mada ti.iremi~tir. K. M.
(I~~
bi
la1
efi
33
r..>-J ~_; <.>;;.t) f ..l>-1 j&-I...=Ne olur, her hiriniz giindelik

elbisesinden ayrz olarak Cum<aya mahsiis iki top kuma~ alwerse ?" buyurmulardtr. tki top kumam biri rida, digeri izardtr. Mecmuu (hulle)
namm1 verdikleri bir kat elbise olur. Bu hadis lbn-i Mace'de Aie
radiya'llahu anhd'dan mervi oldugu gibi !bn-i Ebi ~eybe'nin Miislim'in artma muvaftk Ebu Said-i Hudri hadis-i merfuunda da:
n .JIS'" .JI ~ .JI J ~~elL.. .,:, v-~ .J\ J !.11.,._11 ~~I i-'~ .J\5" 1~1 rUI j&. ..;A-1.,:,. .Jill"
=Bir Miisliimamn cum<a giinii olunca misvaklenmek, elbisesinin giizellerinden
birini giymek, bir de varsa giizel koku ile kokulanmak, iizerine borf olan haklarmdandtr." buyurulmutur. Elbise i~in intihap olunacak elvamn
efdali: "v""~l ~t,; .:_...IJ-'}I=Kuma#annzzdan beyaz olanlart giyiniz" hadis-i
erifine binacn beyaz olup ondan sonra -( biird-ii Yemaniyye)
denilen c;ubuklu kumalar kabilinden- dokunmadan evvel iplikleri
boyanmt kumalar gelir. Netekim aleyhi's-selatii ve's-seldm Efendimiz'in Bayramlar ile Cum <alarda giydikleri ~ubuklu elbiseleri oldugu
Cabir radiya'llahu anh'den mervidir: Dokunduktan sonra boyanmt
kumalar ile safran ve aspur boyahlan ise mekruhtur. !mamm giizel
giyinmekte ccmaatten ziyade j<tina' gostermesi laztmdtr.
Bu ktssadan mescid kaptlarmda bey' u iranm cevaz1 da istihrac
olunur.
3 Cevab-1 ali-i Risalet-Penahi'den anlathyor ki,
Orner radiya' llahu anh'in talebine kart vakt <olan inkar, Cum <aya mahsiis bir
libas tavsiye etmesine degil, tavsiye olunan libasm ipekli olduguna
taalluk ediyor. Bu hadis-i erife nazaran her kim olursa olsun ipekli
giymek haram gibi anlathrsa da buradaki icmali miifessir olan diger
ehadis-i erife delaletiyle cumhur-1 ulema yalmz erkeklere haram
olup kadmlara miibahtlr derler. *
"~~7+-~.Y <.>.r- ._~,
i~
* II'~'' kelimesi hakkmda Kamus miitercimi As1m Efendi: "Bir nevi'

alaca kumlljttr ki: yol yol san kalemli ve ;ubuklu olur. Ve nescinde bol bol ipek muhtelit
bulunur" diyor. Bol ipekli oldugu is:in Peygamberimiz nehyetmi~lerdir. Binaenaleyh
ipegi az olan kuma~m kullamlmas1 ~er'an caiz oluyor. Kum~taki ipegin azhgt
veya s:oklugu husiisunda eimme-i Hl\nefiyye kum~m argaciyle eri~ini, ~afiller de
veznini m1kyas olarak kabul etmi~lerdir. Binaenaleyh Hanefilere gore bir kuma~m
eri~i ibri~im; argaCI pamuk, keten, yiin olursa o kuma~tan yaplian elbiseyi giymekte
beis yoktur.
Dinimiz bize en iyi elbise olarak pamuk, keten, yiin elbise tavsiye ediyor.
Hem de bunllin ne oyle vesile-i kibr ii gurlir olacak derecede nefis olmalar1, ne de
istihlaf ve tahkiri mucib olacak siirette hasis bulunmalan istenilmiyor. 1~te bu bir
F.: 3
CUMA BAHSt
34
Bundan giymesi caiz olm1yan ey'i temelliik ve ahara hediye

etmek caiz o}dugu rna 'nasi <;Ikar. Zira sahibi giymese bile kadmlara
giydirmek gibi baka sii.retle de intifa' edebilir.
5 Bu zat Orner
1bni'l-Hattab radiya'llahu anh'in, yahud
biraderi Zeyd'in ana bir kardei, bir kavle gore de Hairet-i
Omer'in siit biraderi Osman-1 Sullemi'dir. Bu hadisin baka
tarikten gelen Buh ari rivayetinde (( t-~ .JI .hi)) denilmi olduguna
nazaran bilahare Islam ile miierref oldugu anlaIhr.
Orner radiya'llahu anh'in bu fi'linden kafir olan ekaribi bile
gozetmek miistahsen olup kafire hediye vermenin caiz oldugu istidlal
olunabilir.
Peki, aroma er'an bu hulleyi giymekten Orner radiya'llahu ank
nas1l memnu ise miirik biraderi de onun gibi degil miydi? Ta 'bir-i
digerle kiiffar da ahkam-1 asliye-i i 'tikadiyye ile miikellef olduklan
gibi ahkam-1 fer'iyye-i ameliye ile de mii >minlerden farks1z olarak
miikellef degiller mi? Olmad1klarma kail olan Hanefilerin bir hiicceti de ite bu hadis-i eriftir. Miikellef olduklarma kail olan ~afiiler
ise bu hiicceti kafi gormiyor ve: "Bu hulleyi ihda etmek, onu giymege
izni de 'muhtev degildir, Omer'in kendisine de, Ali'ye de, Omame'ye de
taraf-z celil-i Risalet-Penahi'den hirer hulle verilmi~ iken giymege me>zun
degillerdi ve kendilerine intifa' etmek, mesela sattp i#erini gormek hususu
tavsiye buyurulmu~tu. 0 da onun gibi olmu~ olabilir" diyorlar.
4
zaruri giyim tarz1d1r. Bunun bir de miistehab k1sm1 vard1r. 0 da Allah'm ni'metlerini
izhar ir;:in ((j_; ll dtir. ~u ayet-i kerime bu husiisu btittin ~timuliyle ifade etmektedir: "*~':II . ~ .... JS'"..L:.&. ~j I.J.i.:. r.)T ~~ 4 =Ey insan ogullarz! Mescide her gidiinizde zinctinizi taktmnu;. Tiyiniz, i;iniz. -Fakat israf etmryiniz. Cenab-1 Hak israf edenleri sevmez. Aziz Prygamberim soyle! Allah'm, kullarmm zineti ifin yaratttgt evayt,
mdkuZO.t ve merubdtt kim haram edebilir?". Resul-i Ekrem Efendimiz de: ..iii.JI ll"
u ..\.:" J.-. 4-.i ]I c;J, .J I -,...: = Cenab-1 Hak, kullarma terdigi ni'metlerinin eserini kullarzmn uzerinde giirmeyi holamr" derlerdi.
Geyim husiisunun bir de mtibah derecesi vard1r ki: 0 da Cum'alarda, bayramlarda, halk toplantilannda gtizel elbise giyilmesidir. Bunun da gurur vesilesi olmamasl ~arttlr. Resul-i Ekrem Efendimiz hane-i saadetten harice r;:1karken
bin dirhem degerinde bir rida ile r;:1karlard1. Fakat namaz1 di:irt bin dirhem klymetinde rida ile k1larlardl.
Kibir ir;:in giyimde kerahet vard!r. Resul-i Ekrem Efendimiz M I k dad
1 b n- i M a' dike r b'e "~ ~

buyurmu~lard1.
K. M.
*Sure: 7 (A'raj), ayet: 31.
,Y. '":"..,.!I.J ..r~I.J
JS'" = Kibretmiyerek ye, giy, if"
Il
Ii
hediye
CUMANIN MOSTEHABLARI
,.,._,
_,,"'"'
"'.,;.o_,_,,,._,
"'"'"'"'-'
35
to_,
.41 J J,.;JJ Jli : Jl.i 4.~ ..:ilii...S,;,J o.;-!..;lb ~,.;,~I ~ 484
..
...
.."
~l:JI J~ Jl
~~
..
t.,
'->f.. l J~
TERCEMESi
E b u H ii r eyre radiya' lliihu anh' den:

~oyle demi~tir: Res u1u 11 ah salta' lliihu aleyhi ve sellem
buyurdu ki: Ummetime -yahud (diger rivayete nazaran)
nasa- me~akkat vermek korkusu olmasayd1 kendilerine her
namaz kilarken misvak (isti<malini) emrederdim 1 .
RiVAYETLER:
._;..1 jP n mi yoksa << ..,..L:JI jP 11 mi buyl!rulmu oldugunda ravmm

biri ekketmi ise de hangi n3.vi oldugu teayyiin edemiyor. Baz1 nushalarda 11 ..,~L:JI jJ> .;;1 .JI 'Y _,J 11 diye de varid olmutur. 11 ~.. jll jP 11 lafziyle de rivayet edenler vard1r.
Baz1 nushalarda " ;")~..... " .c... >.
11
Bu hadis-i erifi Tirmizi de Ebu Hiireyre radiya'lliihu

anh' den rivayet edip ondan baka isimlerini beyfm ederek on yedi
Sahabinin daha rivayet ettiklerini soyler. Kezalik hadisi Zeyd
lbn-i Halid Ciiheyni'den "o")L... "..c... lafziyle, .t.!..JI;')I..., .:-?-'Y.J"
o J:ll ~ Jl = Tatsz namazznz da gecenin siiliisiine kadar te>hfr ederdim"
ziyadesiyle rivayet ettikten sonra (340 mc1 hadise miiracaat) Zeyd
lbn-i Halid radiya'lliihu anh'in be vakit namaz ic;in mescid-i erife
-katip kalemini kulag-tnda ta1d1g-t gibi- misvakini kulag-tnm ardma
taklp geldigini ve dilerini ogmadan namaza durmaYlp misvaklendikten sonra misvakini saklad1g-tm da ayr1ca rivayet eder.
Bir de Buhari metindeki hadisi <t i _,.....JI ':"'l:Si> da yine E bu H iireyr e radiya' lliihu anh:den, lakin ": _,..;. .J " ..c... !li_,_Jl! ~ .J-' 'Y =Her abdest aldzkfa
kendilerine misvaklanmayz emrederdim" lafziyle rivayet ettigi gibi lbn-i
Huzeyme ile Hakim ve Ahmed 1bn-i Hanbel de boyle rivayet
1
36
CUMA BAHSi
etmilerdir. ~afiiler her iki rivayetin muktezasiyle amel edip farz ve

nefil her namazdan ve o meyanda Cum <a namazmdan evvel misvaklendikleri gibi her abdest aldtkc;a da, diger hadislere de bakarak agtz
rayihasmm tagyirini mucip olan her halde misvaklenirler. Hanefilerin ekseri ise u:~ _, JS' ..I:.P ,, rivayetine temessiik ederek misvak isti <_
malini abdest ahrken namaz vaktine tahsis ederler. Maahaza Ebu
Han ife'den menkul olan kavle gore misvak, siinen-i dinden oldugu
ic;in ahvalin kaffesinde isti<mali mi.isavidir. Hanefiyye, misvak namaza
balarken dileri kanattp abdesti bozabilir diye abdestin balangicmda
bu siinneti yapmayt iltizam ve senedi pek kavi alan n_o;~.... 4 ,, hadisini
de bu rna <naya hamlederler. Zira abdest namaz ic;in meru < ktlmmt
oldugundan abdestin evvelinde yaptlan bu siinnet namaz ic;in yaptlmt
ve her iki hadis te'lif edilmi olur diyorlar.
Bu hadis-i erif isti <mal-i n'lisvakin mendub olup farz olmadtgma
delildir. Zira tmam-1 ~afii'nin dedigi gibi eger vacib olaydt,
iimmete mqakkat olsun olmasm, her halde emrolunurdu. Bahusus
terki muvazabete delalet eden hadisler de vard1r. Bundan dolay1
ekser ehl-i ilim adem-i viicftba kail olmulardtr. Maahaza 1shak
!bn-i Rahftye ile Davud-1 Zahiri her namazda vacibdir demiler
ve 1b n- i Mace' de merfuan vfuid olan E b u '0 m am e radiya' llahu anh
ile Miisned-i Ahmed'deki Abbas 1bn-i Abd i'l-Muttalib radiya'llahu anh'den mervi: "y) ;t..; .r ~ J~ ~1_,_)1 .Jli 1_,5'__,_; = Misvaklenin.
Zra misvak, agzzn temi;;; kalmaszna ve Rabbtmt;;; Teala ve Tekaddes Ha;;;retlerinin razz olmaszna sebeptir" hadisine istinad ederler. 1shak'a gore
misvaki terkeden kimsenin namaz1 battldtr. Davud'a gore ise misvak
farz ise de namazm artl olmadtgmdan tarikinin namaz1 battl olmaz.
Maahaza 1bn-i Mace rivayetinin sonunda bu iki imamm
galiba muttali< olamami olduklan bir ziyade vardtr ki, o da viicubu
I
nefyeder. Bu ziyadede Oylc buyurulmu oluyor: "n Jt...._,l ':II.}..~-:- J.~ L.
;_;JA) ~I~ J-!I.JI .._:,\,..:.1 .JI ':/ _,J .J .~AI ~ .J j&- ~~ .JI ~ .tAl~~ !.!1_,_!4
cc j
i_,\.A.. .j.:-1 .JI .::4>- .tAl Jl ..;~ !.!\:....':/ Jl_,. r-t1 = Cibr1 aleyhi's-selam'zn
bana gelip de misvaki tavsiye etmedigi olmuyor. Bir derecede ki, bana ve iimmetime Jar;;; olacagzndan korkuyorum. Hem de iimmetime meiakkat vermekten 1
korkmasam onlara farz ederdim. Ben misvaki o kadar ;ok isti<mal ederim
ki, dif[erimi koklerinden oynatacagzmdan korkuyorum" ilh ..
Misvakin . viicubuna kail olmtyanlarm da kimi siinnet-i dinden,
kimi siinnet-i vuzu <clan, kimi de siinnet-i salattandtr demilerdir.
b\1 Ha
~a' lliili
)'
CllM'ANJN MOSTEHABLARI
37
Ebit Hanifc'den mcnkul olan birinci kavle Ebil Eyyub-i Ensari

radiya'lliihu anh'in lt4iisned-i Ahmed ilc Tirmi;:;i'de mcrvi: .;...:,.. t!_;\ ))"
u,...\S:JI_, ) ..::JI_, !li__,_J\_,.Jb.JI.:,.... J..... __.11 =Dart ,fry miirselinin siinnetleri ciimlesindendir:
Hitan, misvak, koku siiriin~e, bir de nikah" hadisi ilc Tabcrani'nin Ebit
H li rcyre radiya' lliihu anh'den rivayet cttigi :..;1..._, ~.;L!.ll ...,...; : ~_;1..::...1.;\.c.kll l) ''
"!li_,.JI_, .;li.l>)fl f-1.~;_, "-iWI = Tahtiretler dorttiir: Bryzklan kzsaltmak, edep yerlerini traJ etmek, tzrnaklan kesmek, bir de misvak kullanmak" hadisi ve
A i c radiya' lliihu anhti'nm Sahih-i Miislim' dcki "0 o o:; )a.tll .:r- ~=On ,fry
Enbiya-yt selef'in siinnet-i kadfmesi ciimlesindendir" hadisi delalet edcr.
Sonuncu hadiste ta 'dad buyurulan cylerin biri misvaktiro

u ~) :;t..,.; __,.. r-Ail :; _;.fl... !ll~l .Jlin ta'lilinden de rna 'lum olmu oldugu
lizerc misvak, hem beden i<;in olan sthhi faydasmdan, hem de
nza-y1 Bari'yi istihsale badi oldugundan dolayt teri' buyurulmutur.
Namaza durmak, Allahu Teala Hazretlcrine tekarrlip hali oldugundan ibadct Crcfini izhar olmak lizcrc kcmal-i nezafet hali de olmak
iktiza eder. Nctekim Aie radiya'lliihu anhti'mn Ahmed 1bn-i Hanbel ile Hakim ve 1bn-i Huzeyme ve saire taraflanndan rivayct
edilmi hadis-i merfuunda: 4l !ll:-~ '1 Ji o':>l.all J~ 4J !l~ Jl :;')l..a!l j.Ai 11"
11
LA......; .JY":.-=A1isvaklenerek kllman namaz, misvaklenmeksi;:.in kzhnan namaz-
dan yetmi.[ kat ifdaldir" buyurulmutur.
Misvak isti 'mali mlicmeun-aleyh bir fazilcttir. 0 derecede ki,

lmam-1 Evzai abdestin yans1d1r demio Binaenaleyh abdest ahrken,
namaza balarkcn, kuaet-i Kur'an'a balarkcn, uykudan uyamnca,
agtz kokusu peyda olurken isti 'mali teekkiit ettigi gibi gece namazlannm her iki rek'att bcyninde de, bayram, istiska, kiisufve h~sufnamaz
lannda da, vitirden sonra da, taamdan sonra da isti 'mali miistehab
olmutur.,
Misvak olmak iizere slinnet olan misvak agac1 namm1 vcrdigimiz
= Erakl) dah isti'mal olunur. Muaz 1bn-i Cebel radiya'lliihu
anh'in rivayeto ettigi u .J_R)i !li__,_JI ~ 11 hadisinden zeytun dahnm
isti'mali de mesnundur.
,dl.;l
CUM'A BAHSt
38
. Bu ik
TERCEMESi
Enes (1bn-i Malik) radiya'lltihu anh'den:

~oyle demi~tir: R e su 1u 11 a h salta' llahu aleyhi ve sellem .
(bir kerre): "Misvak (isti<maii) hakkznda(ki tavsiyelerim) arttk
fOg a vardz 1 ( dinleyip itaat etmek gerek)." buyurdu.
1
Bu babdaki emirlerin teaddi.idi.i misvak isti 'maline tergib

ve tevik i~in olup hadtsin burada zikri Cum 'a ile. kaviyyen mi.inasebetdar oldugu i~indir. Zira bundan evvelki hadiste C!)i')\.,~ Jf ~ ,, buyurulmasi feraiz ve nevafilin kaffesinde isti 'maline tergibi mu t.azammm olup bu namazlann i~inde isti 'maline en ziyade ihtiya~
gosteren Cum'a namaz1du. Qi.inki.i Cum'a namazmdaki cemaat
bi.iyi.ik olur ve boyle bir cemaate eza vermemek i~in igtisal nasil
mi.istehab ise igtisal ile zail olmiyacak revayih-i kerihayi agizdan
izale de oylece mi.istehabtir.
I
"'J.
.J. "' .-
"'
"'
.- .J. o"' J. I ,. "'
"'
'
"'"' .,.._,
..111 Jy..,J 0tS" :Jt.t 4.~ ..111 ~J ;J~J~ '-.$-~~

,.
.J.
.""--
~k.i:.,;
,..J I
'
,..J..J. o
,.
0 ,.
'o
l,o,. .,~.,,.
4~... ~11 ,. J~ J~All '-.$j IJ.A~

.,
,.,
,.
'
,.
w&- 486
""""'
,JI,. ~.,
,..J...., , 4..;_l&- .iii IJ""'
'
,.oo
.,;
",I'
. ~L-.;~1 J&- '-.$,;1 J~ J

TERCEMESi
E b u H u r eyre radiya' llahu anh' den :

~oyle demi~tir: Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem
(Efendimiz) cum<a gunu sabah namaz(mm ilk rek<at)
mda J.~; [i , ( ikinci rek<atinde de) (! ~W~I ~Jt ~
(Sure-i ~erifelerini) okurlard1 1 .
Bir nushada: 11 .,p,-All <')I.,~ ~ ~I ~ ,, , diger nushalarda: ~~ (1 ,,
<< ~~I
Bir rivayette nazm-1 kerimden iki lafzm daha ziyadesiyle:
II ~..UI :r- ~... .JW')'l j" JT J~> IJ.
1
malannaa
ahval-i K1
haiyeleri
yevm-i h
vukua ge
Bu
Mace,
gere~ lb
rivayet
anhum'd
Binaem
~afil,
ekser e
cemaa
okunn
yeden
cehri)
hasrel
selam
eri
anhii1
mty<
r~a .
dii$11
ka'\1
ise
ba1
olll
sec
si.i
, Ill
g
(!
CUMANIN MOSTEHABLARI
39
Bu iki sure-i celilenin cum 'a giinleri sala.t-1 fecre tahsis buyurulmalannoaki hikmet, Adem aleyhi's-salatii ve's-selam'm hilkati ile
ahval-i K1yamet bahislerini miitemil olmalandu. (478) inci hadisin
haiyelerinden ma'lum oldugu iizere Adem aleyhi's-satatii ve's-selam'm
yevm-i hilkati cum 'a oldugu gibi yevm-i K1yamet de cum 'a giiniinde
vukua gelecektir.
Bu hadisi, Muslim, Abdullah ibn-i Abbas'dan, ibn-i
Mace, Sa'd ibn-i Ebi Vakkas'dan, ibn-i Mace ile Taberani
gerek ibn-i Mes'ud ve gerek Ali rtidiya'llahu anhiim'den de boylece
rivayet etmilerdir. Hatta Taberani'nin ibn-i Mes'ud radiya'llahu
anhiim'den: ".!II~ (.~ = Bunu daima bayle yaparlardz" ziyadesi bile vard1r.
Binaenaleyh bu iki sure-i erifenin cum 'a salat-1 fecrinde k1raeti,
~afii, Ahmed ve ishak ibn-i Rahuye ile Sahabe ve Tabiinden
ekser ehl-i ilimce mi.istehab olup imam-1 Malik'in namaza gelen
cemaat alrlr diye i<;inde secde ayeti olan bir sun;nin namazlarda
okunmasm1 mekruh addettigi u 4..i.J..L. >> de rivayet edilmitir. Malikiyyeden baz1lan, buradaki rivayatm kavi olduguna bakarak, salat-1
cehriyye ile mriyye beyninde fark gozetip keraheti, salat-1 mriyyeye
hasretmek istiyorlarsa da Siinen-i Eb Davud'da aleyhi' s-salatii ve' sselam Efendimiz'in bir ogle namaz1, i<;inde secde olan bir suret-i
erife okuyup kendilerine secde ettirdikleri ibn-i Orner radiya'llahu
anhiima'dan rivayet-i sahiha olduguna gore bu tefrika da mahal kalmtyor. Malikiyyeden Ebu Bekr ibni'l-Arabi: ''lmamtn bunu eksiriya yapmasz ve ammenin bu sureyi okumak far;:_ veya siinnet oldugu vahimesine
diifmemesi i;in araszra bafka sure okumasz ta;:.zmdtn) diyor. ~afiiyyenin
kavl-i racihine gore, cum 'a sa baht (t >> secdeyi imam okuyacak
ise o kadar. Lakin siicud olsun diye baka siicud ayeti okursa namazt
batii olur. Biitiin sureyi okumaya vakit yok ise bir ktsmtm, veya hi<;
olmazsa, secde ayetini okumakla iktifa eder. Birinci rek'atta (I (In
secdeyi okumay1 unutursa ikinci rek'atta 11 Jl J. >> ile beraber okumak
siinnettir, derler.
KUfe ulemasma gore ise, her hangi sureyi ve ayeti her hangi vakit
, namazma tahsis etmek, mesela 11 J.:....- :J_,.... >> ile 11 Jl J n y1 her cum 'a
giinii - sanki vacib, yahud bakasm1 okumak mekruhmu gibiokumak mekruhtur. Lakin ara stra baka sureler de okumak artiyle
bu iki sureyi fi '1-i Resul aleyhi' s-satatii ve' s-selam'a ittiba olsun diye
cum 'a giinleri teberri.iken okumakta kerahet yoktur, derler.
,.,.J
CUM'A BAHSt
40
Bunlar, hep cum'amn salat-i fecri hakkmda. Ya Cum'a ile bayram

namazlannda okunmas1 mesnfm olan sf1reler hangileridir? Cum 'a
namazlannda cc ~WI .:.:J.>. !.It;! j... 11 ile sure-i Cum 'a, cc ~.J~:II ~J ;.-.-' ~ 11
ile sure-i Cum'a, sure-i Cum'a ile cc .J_,.iL:.ll !.l.~ 1.;111, bayramlarda
( r' ~ ) ile (( t....l..,;. J ._,.....!.ll J )) ' (( r' ~ ) ile (( ~~ II' ((..;II ile ~WI~_;;, I)
(( .rAJI J.!..il J ' iydeyn ile Cum 'ada (( r' t:~ I) ile ((~~II okunur. Her
biri hakkmda Miislim'de, Siinen-i Tirmizt'de, Tahdvt'de rivayat-1 sahiha vard1r.
_,J .,_, .,._. _,

JNI)
"-""~
,
""J,f l_,_,.o_,_,.J. .. ., "" .,.,.,. ..., _, 487

:
..... ~
'-'
.u)\
_r-&- ,.0~ ,.if
($P)
.,.
Jj:..~ r-~~) ~~~ rk~ JJ~ ~1::; };J~ .,.~r j~ ~~

""
.J. -"lii "'""
-oi
""o "" ,. .J.o.,""
0"'
0,.
,. ,.
.J.t .,.
.,.
.,
~ Jj ~~ ~..>.J 1J oi.):JI J C..:&- J . if

""'
""
' .,.
.,. "" ,
"'J-". "" ""
~""
J ,.
lii
"" o .,
J j-.o J .J_IJ \t,.~I .,~: :.'; J 07
~-~, t_IJ ~)I J .,~- ;~ J if

.,.
"' .J. ""
"" .J.
""
,.
.J. ., ,
Jj-.- J 4.1.-1
' .....
lii ""
'!"".J.. """"
if j-.o 'J .,0':!--:NI"" \:.. ~...>t . .tl) \: t>J I J ~~ J 0&- tJ j-.o J
""
""
""
""
TERCEMESi
(Abdullah) .' lbn-i bmer radiya'lltihu anhiima'dan :

~oyle demitir: Res u1u 11 a h salta' lltihu aleyhi ve sellem'den iittim, buyurdu ki: Her birerleriniz ra.I (yani elinin altmda
ne varsa onu lay1kiyle muhafaza ve s1yanetle miikellef)dir ve
her birerleriniz elinin altmdakinden mes<uldiir 1. Devlet adamIan hirer ra.Idir ve raiyyesinden mes<uldiir 2 lnsan ehl(u ayal)
inin raisidir ve raiyyesinden mes<uldiir 3 Kadm, kocasmm
evmm raisi ( yapi muhaf1zl)d1r 4 Hizmetkar efendisine aid
maim raisidir ve elinin altmdakinden mes<uldiir 5 -Ravi
1CT1MAi VAZlFELER, UHREV1 MES'0LiYETLER
4.1
ki, lbn-i Orner, yahud ondan rivayet eden oglu Salim

lbn-i Abd i llah't1r- Resulullah salla'lliihu alryhi ve sellem'in bir de: "jnsan babaszna aid malzn rlilsidir ve elinin altzndakinden
mes<uldiir" 6 buyurduklanm zannediyorum, der. (Elhas1l) her
birerleriniz rai ve her birerleriniz raiyyesinden mes<uldiir 7
Bir rivayette: << 4~,; ,j&- J_;...... J .tl,; Pf'n. Bu hadis-i erif Buhlir'de biri mevsul, digeri muallak olarak iki tarikten rivayet edilmi olup metne gec;en rivayet yalmz mevsul olamd1r. Rivayet-i
mevsiilenin senedinde sua ile "Bi~ri' bn-i Muhammed, Abdullah
lbn-i Miiblirek, Yunus lbn-i Yezfd, lbn-i $ihlib-z 't,iihrf, Salim
lbn-i Abdillah lbn-i Orner, Abdullah lbn-i Orner" vard1r.
Diger tarikte de "Kiitibii'l-Lrys" denmekle ma'rllf "Ebu Salih, Leys
lbn-i Sa'd, Y4nus, ,Ziihrf ... ilh .. " vard1r. Buhari, ikinci tarikten
isnada Leys ibn-i Sa'd'dan balay1p ta'lik ettigi rivayetin evvelinde
-ehemmiyeti biraz anlatlacak olan- U ziyadeyi zikretmitir:
Leys dedi ki, Ruzeyk ibn-i Hukeym Vadi'l-Kura'da ben de
yamnda iken ibn-i ~ihab-1 Ziihri'ye mektup yaz1p: "Cum'a
namazmz burada kzldzrmamz miinlisib goriiyor musun ?" diye sordu. R u z ey k,
o suada ekib bic;mekle ugrat1~ bir arazi iizerine amil, yani vilayeti
haiz bir me>mur bulunuyordu. Orada zenci ve saire olarak bir cemaat de varru. Ruzeyk o suada "Eyle" amili idi. ibn-i ~ihab, okunurken dinledigim cevabmda: "Yamndakilere Cum'ayz kzldzr" diye yaz1yordu
ve bu cevabta ibn-i Orner radiya'llahu anhiimli'mn .I J- .I J_,....,; .::.-r ,,
<< 4,; ,j&- J_;...... p5' J _tl,;
J,.a~ t-' J~ ilh. dedigini oglu Salim'den
iittigini haber veriyordu. Alt tarafi, metindeki hadistir.
"VIidi'l-Kura" ~am cihetinden olmak iizere Medine-i Miinevvere'ye yakm bir yerdir. "Eyle" ise Bahr-i Ahmer'in imalinde Siivey
korfezinin mukabili olan Akabe korfezi iizerinde sahilde kain bir belde
imi. Bugiin haraptlr. Mevzii-1 bahs olan Ruzeyk ibn-i Hukeym,
ite bu Eyle'nin . Orner ibn-i Abd '1-Aziz radiya'llahu anh tarafmdan mansup amili imi ve Ziihri'ye mektubu yazd1~ vakit Vadi'lKura'da kendi, arazisinin bamda c;ah1yormu*
1
ps-
* Miitercim merhum, bu terceme miisveddelerini tetkik edemeden rahmet-i

Hakk'a intikal ettigi i~in burada baz1 ziihullerini goriiyoruz :
1-Muallak senetteki hadisenin ~ahidi ve birinci ravisi "Leys" degil, "Tunus"dur.
42
CUM'A BAHSt
Riv AYETLER
Bazt nushalarda: '' J;-.. y. .J ,,, bazt nushalarda '' Jli ~I ~ .J n,

bazt nushalarda da: '' J;-.. _,: .J n, bir rivayette: '' ~J .:r J;-.. t_IJ
.
<<Ral, Her hangi bir eyi gozetip hiisnii sure de rnuhafaza rna <nasma
gelir. Tiirkc;edeki saytp rencide etrnernege hatmm saymak>> dedikleri
bu rna <nayadtr. Qobana da raf denilrnesi, yed-i htfz ve ernanetinde
duran hayvanlan gozetip otlatrnakla, kurda kaptlrrnarnakla, hasta
olrnarnalanna bakrnakla rniikellef oldugu ic;indir. 1nsandan, hayvandan, ernval ve eyadan her ne olursa olsun htfz ve r.ezareti, salah ve
selarneti her kirnin nazin-1 styanet ve ernanetine rnevdu< ise ,o kirnse
onun raisi, gozedilenler de o rainin raiyyesi olrnu olurlar. Binaenaleyh
rallikten, vazife-i riayeti hiisn-i ifa edip etinediginden inda'llah
rnes<UI olrnad1k kirnse yok dernektir. ~; nin cern <j 4\;; gelir
ve bir devletin reayast her hangi din ve rnilletten olursa olsun o devletin, refah ve saadetlerini te'rnin etrnekle rniikellef oldugu efrad-1
nas dernektir ve bu lafzm hi<; de -tevehhiirn edildigi gibi- fena bir
rna <nas1 yoktur. *
ps:.;
* Hadis-i ~erifte fertlerin yekdigerine ve cem'iyyete kar~1 mi.ikellef bulunduklan vazlfeleri noktasmdan (.rl;=~oban) yadedilmesi vazlfenin kudsiyyetini ve
onun samimiyetle eda Cldilmesi li.izumunu ifade etmektedir. Cem'iyyetin basis ihtiraslarmdan uzak bulunan ve daima f1tri safvetiyle ya~ayan ~oban, koyunlanm gi.idi.ip
gozetirken bunlara kar~1 duydugu, besledigi derin ~efkat ve merhamet hissi, ferdlerde
ifa-y1 vazife ederken aramlan samimiyyetin en temiz bir ni.imunesidir. t~te ralden
maksut olan ma'na budur. K. M.
2 Vadi'l-Kura'da bulunan Ruzeyk degil, tbn-i ~ihab'tlr.
3 - Yunus o s1rada "Ruze_vk"m yanmda degil, "Zuhri"nin yamnda imi~.
'Buhari'nin Sahlh'indeki metin ~oyledir: i.l ..;~.i; ~ .riY. Jl.i .!..::111 .)lj .J 11
.J (:'".' ,:,I
J.o. 41AJic.>~l_,~ .l!..Y. ~A-0
..,..L-r! .;:\ ~ ,,;j~T, ~ .l!..Y. ~j; .J ~~~
44-: ~;I J~ ~.iJ

._,...~ t.c-llii
.J
c.>;
t;T.J
.J
4:i .J
..,..lr! c): I Jl
.Jb~._ll ,y 4&-1.1..
''~~~,:,\
Tercemesi: "Ley s, senede ~unu da ziyade etmi~tir: Yunus dedi ki Ruzey-k

tbn-i Hukeym, tbn-i ~ihab'a bir mektup yazm1~tl. 0 s1rada ben de "Vddi'lKurd" da tbn-i ~ihab'm yamnda idim. (Ruzeyk, mektubunda yammdaki i~~ilere)
burada Cum'a namaZI klldlrmaml mi.inasip gori.iyor musunuz? diye soruyordu.
0 mada "Eyle" valisl bulunan "Ruzeyk", yine 0 Slrada (vilayeti dahilinde) bir
arazi i.izerinde ziraatle me~gfll bir iimil idi. Orada Sudan'h ve saire olarak bir
cemaat de vard1. tbn-i ~ihab cevap yazd1. (Okudu da) ben de i~ittim. (1bn-i
~ihab cevabmda) yanmdakilere Cum'a namaz1 kJldlrmasml Ruzeyk'a emrediyordu ... " K.M.
lCTtMAI VAZIFELER, UHREV1 MES'0LtYETLER
43
Devletin riayeti, rmyye beyninde hudut ve ahkam1 ikame

eylemek olup bu ahkam meyamnda Cum 'ay1 ikame de dahildir ve
bu hadisin Buhari tarafmdan Cum'a hadisleri meyanma idhalindeki
hikmet de budur.
3 1nsamn ehl ii 1yaline riayeti efrad-1 ailesine kaq1 hiisn-ii
siyaset sahibi olup gerek nafaka, gerek kisve, gerekse hiisn-ii muiieret
hususlarmda haklanm tamamiyle gozetmektir.
4 Kadmm kocasma riayeti, evini hiisn-i tedbir ile idare edip
kocasma kar1 hay1rhah olmak, kocasmm mah iizerine emin olmak ve
nefsince ona kar1 h1yanetten sakmmaktir.
5 Hizmetkann efendisine riayeti,
efendisinin mahndan eline
buak1lm1 her ne varsa onu h1fz etmck, efendisinin miistehak oldugu
hizmet ne ise onu eksiksiz yapmaktu.
6
Babasmm mahm gozetmekle oglu iiphesiz miikelleftir ve o da

riayetten mes'uldiir. Babamm mahd1r diye ziyi'm etmekten, israf ve
tebzir eylemekten indallah mes 'uldiir.
7
Herkes rai ve mes'iil olunca ehl ii ayali olm1yan, hizmetkan

olm1yan kimse nenin raisi ve neden mes'uldiir? Oyle olam da s1dk u
istikamet dairesinde arkadalarmm, ehibba.smm hukiikuna raidir.
Has1h nazar-1 eriatta rai ve mer'I olmad1k hi~;bir miikellef
yoktur. Herkes bir i 'tibar ile rai ve baka bir i 'tibar ile mer'Idir.
Cem'iyyetin her ferdi bakasmm ya zatma, ya mahna raidir.
Kar1Smda mer'i denilecek kimse olmasa bile yine kendi azasmm
ve cevarihinin, kuvas1 ile havassmm raisidir. Bunlan hiisn-i muhafaza
ile nza-y1 Bari'ye miinafi ilerde istihdam etmemekle miikelleftir ve
o vazifesini hiisn-i eda edip etmemek yiiziinden mes'uldiir.
Ferdi ve i<;timai rahat ve huziiru kafil bir diistur-1 muazzam
oldugu bedihi olan bu hadis-i erif ile t b n- i Abbas radiya' lltihu
anhiima'dan mervi metne girmemi diger bir hadisi -ehirlerde oldugu
gibi- kurada da Cum 'amn ikame edilip edilmemesi hakkmda beyne'lulema cari olan hilaf-1 mehure temas edebilmek i<;in bu bahse dercetmitir. Metindeki hadisin yalmz ta 'likan rivayet ettigi ziyadesine
nazaran - ki hiiiyede tercemesini dercettik - R u z e y k 1 b n- i
Hukeym amil bulundugu yerde Cum'ay1 ikame etmesi caiz olup
olmad1gm1 Ziihri'den sormu, o da ftyet ikame etmezse bu hadisin
hiikmiince mes'iil olacagm1 ima etmi oluyor. Mevsulen rivayet edilen
44
CUM'A BAHSi
diger hadiste de ibn-i Abbas radiya'lliihu ~nhiima: "Resululliih

salla'lliilzu aleyhi ve sellem'in Medine'deki Mescid-i Serifinde kzlman Cum'alardan sonra ilk Cum'a Bahreyn'de kain "Cuvasd" daki Abdii'l-Kays
mescidinde kzlznmzflzr" diyor. Abdi.i'l-Kays (49) uncu hadisin delaletiyle de rna 'I urn olacagt i.izere kadimi.i'l-lslam bir kabile olup
ahd-i celil-i Risalette vahy ni.izul edip dururken hi<; bir kimsenin
kendi re>yi ile bir emr-i er'Iyi takrir veya ref' edemiyecegi rna 'lum
olduguna gore Buhari bu iki hadisi rivayet etmekle kurada Cum'a
ikiimesini tecviz eden ulemanm mezhebini takviye eder .gibi gori.inmek
istemitir. Bu iki hadis ile nazirleri olan diger Cum'a hadisleri mi.i<;tehidler arasmda Cum'a hakkmda i.i<; mi.ihim mes'elenin hudusuna
sebep olmutur: I - Cum'a nerelerde ikiime olunabilir? 2 - Cum'a
ka<; kii ile mi.in 'akit olabilir? 3 - Cum 'ayt ikiime i<;in izn-i devlet
art m1d1r, degil midir?
I -imam-1 Malik'e gore mescidi ve c;arIS1 olan her karyede
(ehre de lf1gaten karye denilir) Cum 'ay1 ikiime etmck vacibtir. Mikdarlan az olsun c;ok olsun, haymeniin olanlara -misafir hi.ikmiinde
olduklan i<;in- Cum'a farz degildir.
imam-1 ~afii ile imam-1 Ahmed'e gore (umumi ma'nas1
ile yani ister ehir, ister koy olsun) hangi karyede hi.ir ve balig olarak
mukim ktrk erkek btilunursa i.izerlerine Cum'a vacib olur. Karyedeki
evlerin tatan, kerpic;ten, tahtadan, sazdan olmas1 beyninde fark
yoktur. Elverir ki, evler bir arada olsun. Evler dagm1k ve biribirinden uza_k olursa Cum 'a yin~ sahih olmaz. Haymeniin olanlara gelince,
k1 yaz goc;er tak1mmdan iseler, Cum'alan sahih degildir. Kt, yaz bir
yerde kahyorlarsa, imam-1 ~afii'den bu babda iki kavl vardu:
birincisine gore i.izerlerine vacib degildir. Ve kllarlarsa Cum 'alan
sahih olmaz. imam-1 Malik'in de kavli budur. ikincisine gore,
vacib ve sahihtir. imam-1 Ahmed, Davud-1 Zahiri de bu ikinci
kavle kiiillerdir.
imam Ebu Hanife'ye gore ise Cum'a yalmz m1sr-1 camiin
(kalabahk ehrin) ic;inde, yahud nusrm (ehir hari~i olan) musalliismda
kthnmak sahih olup kurada (koylerde) caiz degildir. Eyyam-I hacda
Mina'da ktlmabilir. Lakin bu takdirde huccacm bamdaki emir
emiri.i'l-hac olmak, yahud bizzat devletin bir me'muru misafir olarak
orada bulunmak arttu. imam-1 Muhammed'e gore ise Mina'da
Cum 'a sahih olmaz. Arafat'ta ise bilittifak kllmmaz.
~ERAiT-t SIHHATi
45
Sonra Hanefiyye eimme ve fukahas1, Mzszr dcdikleri yeri

ta'rif ve tahdittc ihtilaf ctmilerdir. imam Ebu Yusuf'a gore,
her nerede ki, erbab-1 h1rfetin her tiirh.isii c;ahtr ve insan emr-i maiette
aranmasi mu 'tad olan havayicini bulabilir ve hudud-1 ahkam ikame
eder bir hakimi de bulunursa, oras1 JTilSlrdlr. Baz1lan sekenesi on bine
varan, diger baz1lan on bin muharip <_;:tkarabilen, kimi de minberi ve
ikame-i hudud eden hakimi olan beldedir demilerdir. Baz1 fukaha,
en biiyiik mescidi ahalisini ic;ine alamayan, digerleri de bir lurfet
sahibini baka bir htrfetle daha itigale mecbur olmakstzm kendi el
emegi ile gec;indirebilen ehir demekle miSirm biiyiikliigiinii takdir
etmilerdir. i mam-1 Muhammed ise bu gibi takdirat ve tahminata
hacet gormeksizin devletin miSirdtr dedigi yer mlSlrdtr demitir.
Hatta devlet bir me>murunu vazife ic;in bir koye gonderse o koy mlSlr
oluverir. ' Memur orada bulundukc;a Cum'ayt ikame eder; memur
azlolununca karye yine karye hiikmiine girip ic;inde Cum 'a ikame
olunamaz.
Cum'anm kurada ikame olunamtyacagma imam Ebu Hanife'
nin hiicceti, Ali radiya'lliihu anh'den rivayet olunan )II .Y-r; )I_, w-. '1 n"
u .t"~ .~ .J = Ne Cum.'a, ne bayram namazz mzsr-z cdmi'den ba~ka yerde
kzlznamaz" hadis-i miirselidir ki, Abdii'r-Rezzak ile ibn-i Ebi
~eybe'nin "Musannaf" lannda hirer sened-i zaif ile, ibn-i Ebi
~ e y b e'nin diger bir tarikmdan bir sened-i sahih ile rivayet edildigi
gibi imam-1 Muhammed de onu Muaz 1bn-i Cebel ile Suraka
ibn-i Malik radiya'lliihu anhiima'dan merfllan rivayct etmitir.
Muhaliflerin Ebu Hanife'ye kaqt hiiccetleri ise, Ebu Hiireyre
radiya'lliihu anh'in Bahreyn amili iken Orner radiya'lliihu anh'den
tahriren vaki ( olan istizamna cevaben halife-i miiariin-ileyhden
"~ L. ~ I~ =Her nerede olsamz Cum'ayz ikiime ediniz" cevabm1 almastdlr. Orner ibn-i Abdi '1-Aziz Hazretleri de kendilerinin emiri
' <>-'"' J. ..s~ n ye yazdtgl mektupta: I..~. I ~ _,..L; /'.J..F J-4 1.,_:) ;-.....;; JAI L.l ""
u ~ L':'-::1 =Haymeni~tn olmzyan her hangi karyeye -gelince ora ahdlisine Cum' a
kzldzracak bir emir nasbet" demitir.
Buhar i'nin burada erhi sadedinde bulundugumuz iki hadisinde
de bu mezheblerini takviye edecek bir ma'na buluyorlar. tmam-1
Malik de: "Mekke ile Medine arasznda.su b~larznda Nebiyy-i Ekrem
salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Ashiibz Cum'a namazz kzldzrzTlardz" diye bir
nakilde bulunuyor ki, oralarda hic;bir,ehir yoktur. Hanefl olan A y n i
46
CUM'A BAHSt
(Buhar arihi) Orner radiya'lliihu anh'in: cc fSJ.. .!...~ 11 soziinii ~ollerde,

sahralarda Cum 'amn adem-i cevaz1 rna 'liim oldugundan fS L. ~ 11
cc .;L.....")'I ,jA =Her hangi mzstrda bulunursam;:; bulununu;:;" diye te'vil ediyor.
Orner lbn-i Abdi '1-Aziz'in r~'yi delil degildir diyor. Buhari:
hadislerine gelince, bunlarm da Hanefi mezhebini takviye ettigine
kaildir. Zira "Eyle", Bahr-i Kulziim iizerinde miihim bir iskele,cc .jly,- 11
de Ehsa ve Katif ~ivannda Abdli'l-Kays'a ait bir kal'adu. Nefse'lemirde karyede olsalar devlet tarafmdan mansup emirleri oldugu
ic;in temsir edilmiler demektir. Temsir edilen karye ise karye olmay1p
m1su hiikmiindedir. Tarafeynin yekdigere kar1 daha baka hiiccetleri
de vardu. Lakin hepsini irada bu sahifelerin sahas1 kafi degildir.
2 - Adette ihtilaf edilmitir. lmam-1 ~afii ile
lmam-1
Ahmed'e gore, Cum'a miin'akit olabilmek ic;in akii, balig, hiir
laakal kuk erkegin huziiru arttlr. lmam Ebii Hanife: Biri, imam,
digerleri cemaat olacak dort erkek ile de miin'akit olur, der. lmam-1
Malik, kuktan az cemaat ile de miin'akit olursa da iic; veya dort
gibi bir aded-i muayyen olmas1 vacib degildir, re'yindedir. lmam-1
Evzai ile lmam Ebii Yiisufbiri imam, ikisi me'miim olmak iizere
iic; kii ile de miin 'akit olabilecegine kaillerdir. Eirhme-i ~afiiyyeden
olan Ebii Sevr'e gelince, o, Cum'ay1 da diger namazlardan farks1z
bulur. Her namazda bir imam ile bir me'miim bulununca cemaat
olmak nasll caiz ise, cum 'a giinii de bir hatip, bir me' mum bulununca
biri hutbe irad eder, digeri dinler ve biri imam olur, digeri ona iktida
eder, der. lbrah1m-i Nehai'nin, ehl-i Zahir'in ve Hasen lbn-i
Hayy'in de mezhebleri budur. Bu eimmeden her birinin temessiik
ettikleri hiiccetler vardu. Mesela lmam-1 ~afii, Ka 'b lbn-i
Malik radiya'lliihu anh'in, Es'ad lbn-i Ziirare radiya'lliihu anh
ic;in terahhiim ve istigfar etmesine clair olan Siinen-i Eb Davud'daki
hadisinde -ki "Kitabii' l-Cum'a" sernamesine yaz1lan . haiyede birkac;
sahife evvel gec;miti- oglu Abdurrahman lbn-i Ka 'b, babasma
o zaman kac; kii idiniz? diye soruyor da o da kirk kii idik diye cevap
veriyor. Bu hadis, lbn-i Mace ile BeyhakJ'nin Siinenlerinde de,
lbn-i Hibban'm Sahfh inde de, Hakim'in Miistedrek inde de
vardu. Hatta Hakim ''Miislim'in iartt ii;:;ere sahfhtir" diyor.
Abdullah lbn-i Mes~iid radiya'llahu anh'in de: "Resulullah
salta' lliihu aleyhi ve sellem bi;:;e Cum 'ayt kzldtrdz, kzrk ki[i idik" diye bir
nakli vardu. Lakin her iki hadiste k1rk adedi mezkiir ise de art oldu-
$ERA1T-1 SIHHATt
47
guna delalet yoktur. Olabilir ki daha az bir adet ile Cum'a sahlh
olur da bu iki vak'ada ittifakl olarak lark Sab.abi bulunmu olur.
Husiisan Ziihri'nin "Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem
Mus'ab lbn-i Umeyr radiya'lliihu anh'i Kur'an okutsun diye Medtne'ye
gonderdigi vakit onlara Cum'a namazz ktldtrdt. On iki kiii idiler. Binaenaleyh
Mus'ab, Resulttlliih salla'lliihu aleyhi ve sellem Medtne'yi teirif buyurmadan evvel ilk Cum'a ktldtran zat olmui oluyor" diye bir nakil vard1r.
Eimme-i ~afiiyyeden Miizeni, bu adet mes'elesinde tmam-1
~afii'ye muhaliftir. Sebebi de hiiccetin kendi nazarmda bihaklan
kaim olamamas1d1r. Dort ve ii<; adedi Cum 'a kllmabilecegine dair
Ziihri'nin Vmm-i Abd IHihi'd-Devsiyye radiya'lliihu anha'dan
riva:yet ettigi bir hadis-i merfu' daha varsa da Z ii hri'nin miiariinileyhadan rivayeti sabit olmad1~ gibi rivayeti Z ii h ri'ye isal eden
sened riivat1 metruk kimselerdir.
3 - 1 m am- 1 E b u H an if e'nin kavline gore, devletin izni
olmad1k<;a Cum'a namaz1 sahih olmaz. tmam-1 Malik ve ~afii
ve Ahmed'e gore ise izinsiz k1lmamak miistehab ise de kllmakta da s1hhate mani bir ey yoktur. Mehur ve rna 'ruf olduguna
gore eimme-i selasenin kavli budur. Lakin lmam-1 Ahmed'den
mervi diger bir kavle gore miiariin-ileyhin Ebu Hanife'ye
muvaf1k oldugunu Ayni iddia ettigi gibi, lmam-1 Malik'in de :
''Devletin izni olmakstztn biri Cum'ayt ktldtrtrsa elvermez" dedigini ve
lmam-1 ~Hii'nin kavl-i kadimine gore: ''Ancak devletin veya on.un
me'zun ktldtgt kimsenin ardtnda Cum'a sahlh olabilir" diyor. ' Devletin
iimmet iizerinde velayet-i ammesi vard1r.
tzinsiz Cum 'a kllmmaz diyenlerin hiicceti 1b n- i Mace' de Cab i r
radiya'lliihu anh'den mervi hutbe-i Nebeviyyedir ki, onu Bezzar da
Sahabi-i miiariin-ileyhten rivayet ettigi gibi Taberani de (( ..1....,1 ))
mda o mealde 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan rivayet etmitir.
Bu hutbede: ..,.Is. vo l.llo cS~ J l.llo 1.1\.A.. J ~I~ ui_;;l .li .:I .JII_,..kl, . 11"
T.,~ ,1 4: ti~l j~ ,1 J.)lP il..J J, ~ ,1 Jt;.- J 4)j ~ .t.l::AJI iY. Jl u...
i-'.- ":1 .J ~ ":/ , ;L) j ":1, J ;')L.... ":/, "::l .rl J J !.l.J4 ":1, ,u;. .:I c!: ':)U 4J
(( ~ .:I"':"\,; ..;..t; ~ '":".A ~-'. ":1 , = ... Bir de bilmil olunuz ki, Allah
Celie ve Ata Hazretleri Cum'ayt, benim iU durdugum yerde, ve bu yzltmtn bu ayzndaki bu giiniimde size Ktyamet giiniine kadar farzetmiitir. Her
kim kayattmda olsun, benden sonra olsun, iidil, cair (yani zalim) bir imamt
varken onu istikfaf ederek, yakud inkar eyliyerek terkedecek olursa, Allah iki
48
CUM'A BAHSt
yakasznz bir araya getirmesin ve kendisine ail hi;bir husiisu miibtirek ktlmaszn
(iini rast getirmesin). Haberiniz olsun ki, baylesi tevbe etmedik;e ne namaz,
ne zekat, ne hac, ne oru;, ne de ba~ka hi;bir haynnzn sevabz vardzr. Her kim de
tevbe ederse Allah tevbesini kabul etsin (yahud eder)." buyurulmutur.
Cabir radiya'llahu anh'in bu hadisi zay1folmakla beraber Ayni'nin
dedigine gore, ibn- i 0 mer radiya' llahu anhiima rivayctiriden ahidi
oldugu i<;in kesb-i kuvvet eder.

Muhalifleri ise, Osman radiya'llahu anh Medine'de mahsur iken;
Cum'ay1 o zamanki Sahiibe ve Tabiin'e Ali radiya'llahu anh k1ldird1.
Osman radiya'llahu anh o giin imam iken Ali radiya'llahu anh'in namaz1
onun izniyle klld1rdigina clair hi<;bir rivayet yoktur derler. Maazalik
Hanefiyye'nin bu mezhebini takviye edecek diger eimmeden menkul
rivayat da eksik degildir. lrak fukahasmdan 1 b n ii' 1-M ii n z i r :
"Otedenberi siinnet-i Cum 'ayz reis-i devletin, yahud onun emri ile kzldzracak
bir kimsenin ikame etmesi siiretinde car olagelmi~tir. Bunlar bulunmazsa
lzalk ogle namazzm kzlarlar" demi oldugu gibi Basra'mn imam-1 Chiri
Hasen-i Basri de, devletin hakk1 olan dart eyden biri Cum'a
oldugunu soyiemi. Kllfe fakihi Ha.bib 1bn-i E\,Ji Sa bit ile ~am'm
miictehidi Evzai, "lzinsiz ve hutbesiz Cum'a olamaz'' demilerdir.
Ebu Hanife'ye bu babda tekaddiim eden bu biiyiik miictehidler
gibi Muhammed 1bn-i Meslemete'l:.Ensari radiya'llahu anh
iie 0 mer ii' I- M a I i k i'nin de re>yleri boyledir *.
(!
* Cum'a namazmm devletin izniyle ktlmmast ~artmda Hanefi eimmesinin

nokta-i nazan ~ok dogrudur. Cabir ve lbn-i Omer'den mervi olan hadis-i
~erifte istihdaf buyurulan milli baghhgt te'min etmektedir. Ftkth kitablarmda
izah olunduguna gore, Cum'a giinu toplu bir cemaat muvacehesinde hutbe iradt
vesile-i ~eref saytldtgmdan, herkesin hu ~erefi benimseyerek minbere komast ve
belki de muhteris kirnseler arasmda husumete vesile olmast ~ok muhtemeldir.
Yek-dil ve yek-emel olarak bu dini vaz1fenin ifast, ancak devletin izin ve miisaadesini hiiiz bir hatibin ktldtrmasiyle te'min edilebilir.
Esas itibariyle, biitiin medeni milletlerde umumi ictimalarm, vukuundan
cvvel hiikumete bildirilmesi intizam1 te'min i~in degil midir? Binaenaleyh Cum'ada
izn-i devletin art olmas1, medeni ictimam zaruri bir neticesidir.
Mutercim merhum, burada bize Hanefilere gore Cum'amn erait-i sthhatinden
saytlan yalmz ehir, cemaat, izin artlanm izah ettiler. Bu ii~ arttan ba~ka ii~ ~art
daha vardtr ki: vakit, hutbe, izn-i am. Bunlar hakkmdaki izahati da (491, soo)
numarada gelecek olan hadis-i ~eriflerde gorcccgiz. K. M.
49
f;IERAtT.t SlHHA'l't
"
.J.
lo
.J. " '
.J..,
.J.l,..,
"
~ J ..r;-':J I <.):>w...i 4.# .u~ I ~ J

... t --
.. .. ~ "'
- "'"""'
o.J~.J~
' .J.
"
~ I ~!~,.. .
.. "' .. .. .. ,
.. .. ~--.. ..
488
"'
\ ..u.; ~JA:. t:.J

~:J~ ,.,
~j ~~t.~
,.~i ,4~~ JS' ~j, J;~
~f "''"
tt-l:.; J$'
"
_,\
"
~ J> J Li t; ~~:;-1 ~~ l:.A.) Ij
~!,.r'
"'"
" " J"

. oJ.~
TERCEMESi
Yine E bu H iireyre radiya'lltihu anh'in ~J~WI ~J.J~'ll0~

hadisi ki -biraz evvel (4 78) inci olarak gec;mi~ti- Bu (tarikten olan) rivayette oyle bir ziyade (de) vard1r: (Resululla.h
salla'lltihu aleyhi ve sellem Efendimiz biraz siikut buyurduktan
sonra) "Her yedi gii.nde 1 bir gii.n igtisal edip baftnt ve bii.tii.n cesedini
yzkamak 2 (Cuf!l<a'ya giden) her (balig) mii.sliiman ii.zerine (Allah'
m) bir hakkzdzr" 3 buyurdu.
1
Eldeki nushalarm bazdarmda 11 ..;-; 11 d1r.

Buhari'nin diger bir tarikten olan rivayetinde: )- j) ~ ,j, 1i
It t.Y. .r41 ~ jf j ~ <JI ~ lafz1 ile varit olmutUr.
' Nesef'deki rivayette <t ~I rY. .Y' ,, ziyadesi de oldugundan bu
giiniin Cum <a olmas1 teayyiin eder.
2 ''Cesedini ytkamak" buyurulmu iken cesedin bir ciiz'iinden
ibaret olan bQf))lfi da aynca zikrindeki hikmet amna ihtimam ic;indir.
Zira o tarihlerde ba yaglamak ve hatmi ve saire siiriinmek adet olup
}'lkamrken evvel be-evvel bataki bu yaglan izale ettikten sonra su
doki.ini.irlerdi.
3 Metinde ((.~ j) .Y , buyurulmu iken tercemede ''Cum'aya giden
her balig Musluman" diyerek ibarenin taleyidi iktiza eder. Buhari
"Kadzn, ;ocuk ve saire gibi Cum'aya gitmeyenlere gusul lazzm olup olmadzgt''
hakkmda ac;t1g1 babda alt1 had is rivayet etmitir ki, Tecrid)) metninde.
burada U terceme etmekte oldugumuz Ebu Hi.ireyre radiya'lliihu
anh hadisi zikredilmitir.
F.: 4
50
CUM'A BAHSt
Buhari'nin Ve saire>> den maksadi: Cum'a ile miikellef olmiyan

miisafirler ile koleler, mahpuslar, hastalar, korler, yatalaklar .... ilh.
dir. lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'nm bu bah it;indeki bir hadis-i
miirselinde: "~I ~ ~ ,:r ~ J,-;JI l,.('l =Gust ile ancak ii<;erinde Cum'a
vacib olan miikelliftir" buyurulmutur ki, Beyhaki bunu yine lbn-i
Omer'den isnad-1 sahlh ile vasletmitir. Bu rivayet metindeki JS' ~ ,
".!- deki 1tlaki takyid ettigi gibi yine miiariin-ileyhin bu miinasebetle
irad edilen '' j....M,li ~I~~ ,:r=Her hangi biriniz Cum'qya _gelirse igtisal
etsin" hadis-i merfiiu da igtisali, Cum 'aya gitmekle takyid edip gitmiyenlerin bununla miikellef olmad1klanm gosterir. Kezalik burada:
<< ~ Jf ~ ~1_, ~~ J~ >> lafziyle rivayet edilen Ebii Sald-i Hudri
radiya'llahu anh hadisi -ki (475) ve (479) uncu olarak evvelce gec;mitiviiciib-u guslii muhtelim olanlara kasredip na-balig s;ocuklan haric;
buak1yor. lbn-i qmer radiya'llahu anh'in iki hadisini daha burada
zikretmitir. Biri: '' o~":"UI Jl J:ll4 .WlJI_,;lJI=Kadznlann gece mescide gitmelerine izin veriniz" hadis-i merfiiudur ki, (477) inci had is rna 'nasmadir. Buna nazaran giindiiziin namaza ve binaenaleyh Cum 'a namazma izin vermeyin c;1kar ki, kadmlar Cum 'ada hazu bulunamiyacaklarmdan Cum'a guslii de iizerlerine vacib olmami olur. Bu'hari
bu hadisi miieyyid olmak iizere lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'nm
diger bir hadisini daha rivayet eder ki, udur: Orner radiya'llahu
anh'in bir zevcesi vard1 ki, sabah ve yatsi namazlanm her gun Mescid-i ~erif'te cemaatle kllard1. Ona "0mer'in bunu istemedigini ve ktskandzgtnt bilip dururken neye ;zktyorsun ?" dediler. ''Beni nehyetmekten onu
men' eden nedir?" cevabm1 verdi. Soran zat da: Resiilullah salla'llahu
aleyhi ve sellem'in <<.ill ~L.... .id .t..l l_,..:..c" ':I,, yani Allah'm memliiklerini
Allah'm mescidlerine gitmekten men' etmeyiniz, buyurmu olmas1
men' ediyor demi. Bu hadiste gece kaydt yok ise de Buhari onun
da o kay.d ile mukayyed olmas1 laz1m gelecegini anlatmak it;in mukayyed olan evvelki 1hn-i Orner hadisi ile yanyana irad etmitir. Bu
son bahsolunan hatiin Orner radiya'llahu anh'in ezvacmdan Atike
bint-i Zeyd 1bn-i Amr lbn-i Niifeyl'dir ki "A~ere-i miibeuere"
den Said lbn-i Zeyat radiya'llahu anh'in hemiresidir. Zevci namaza
<;Iktikca o da ard1 sua giderdi. Orner radiya'llahu anh ona: ''Bilirsin
ki, ben bayle biqeyi sevmem." 0 da: "Vallah sen beni nehy etmedik;e ben de
gelmekten vazge;mem" derlermi. 0 da onu nehyetmekten mani ( olan
bu kelam-1 ali-yi Nebevi oldugunu soylermi. Bir derecede ki, Orner
ra
1Q
~ERAlT-1
51
SIHfiATt
radiya'llahu anh giiniin birinde mihrabda iken EbO. Lii >iii >un zehirli
hanc;erini yedigi vakit zevcesi A tike mescidde bulunmu. Lakin
A y n i, yine 1 b n- i 0 me r'in mukayyed olan hadisine istinaden
kadmlarm giindiiz de mescide gidebilecekleri rna <nasm1 istihrac edip
"Mahall-i Jitne olan gece ;zkmalarz caiz olduktari sonra giindiiziin de izin
alabilmeleri evleviyyette kalzr" diyor.
,. .,.,.o.,
.J.
~.,,"'.
,,
0 J~ l.:.7..: cJ' l.:J I wl$' ~l \j
',,
,,
,,..
, .,_,,,.,.
\f.:.&-
;' .f.i_,.-
.f. I _.
~ .-
J. _. .-
4ill J~ ~I
.f. I ,.
~ .-
.1- .-
I j: ""
JJ""'J IJ;U
~ .. ;
4il 1J~ ~;.:.H
.- .-
"',
....... ;'
,;;&-
... ...
48 9
0 .
...,,.,.
J'I _,.J I J tt-,J

j \.:... ,;;.- ~~.. ~J I
\ , ,,
,.,
.1- .1.1- .1.J. ,..,.
.1J .J.J I l'""~ [..J~ J .J.J I J J L:AI I
tt-+-::~-::i J L:AI ltJ; 0J;Y

'
,
,.,
'
,. , ,
4il I '-S~ J ~~loY
.f.
,.. ""O
,_, .J. ,_,
.f.
o ,..,.
J u; ~ ~~ JA J r-~
_,.
,. o
o ;
, 1i,
,...J.o
,_,
0 ,,
wl-..i l r-L J , "~
. 1l~ ~5:~~~ r-~~;ra:; r.S:~i ~J r-t:; ";:i;.

TERCEMESi
(Ommii'l-Mii,minin) A.i~e radiya'lliihu anha'dan:

~oyle demi~tir: (Ahd-.i Celil-i Risalet-Penahi'de) nas
(gerek Medine'ye yakm) menzillerinden ve (gerek) avaliden
Cum<a'da nevbetle~e haz1r olup 1 ( s1rtlannda yiin aha olarak)
toz toprak i<;inde gelirlerdi ki, toz toprak viicudlarma sinip
bedenlerinden ter (kokusu) <;Ikardi. (Bir clef< a) Res u1u 11 ah
salta' lliihu aleyhi ve sellem benim yammda iken bunlardan
biri (yahud bir tak1mlan) huzuruna geldi. Nebiyy-i Ekrem
salta' lltihu aleyhi ve sellem : "Bari bu gun yzkansanzz !" buyurdu 2
Riv AYETLER
Bir rivayette yine o ma<nada olarak u .JY._,~ 11 ,

Gerek Miislim'de gerek 1smaili'nin "Miistahrec"inde << .~1 j
lafziyle menkiil oldugundan u ;l:AJI J 11 rivayetine miireccahttr.
Baz1 niishalarda fa's1z olarak << ~~ 11 .
11
CUM'A BAHSt
52
Bir rivayette :
sigasiyle Varid olan
(I
olup hadisin sonupda cemi

.ftl.j II lafziyle daha uygundU~.
._...l.il n
II (
muhatab
erdi
mit
~'!~
Aval, (78) inci ve (328) inci hadislerin haiyelerinde beyan

edildigi iizere, Me.d ine-i Miinevvere civarmda en yaktm iki, en uzag1
alt1 ila sekiz mil mesafede birtakun yerlerin ismidir. En yakm yeri
Merline haricindc iki mil, yfmi 8ooo ad1m mesafe olan yerlerden
Sahabenin Cum <aya gelmelerini bazllan -m1s1r haricinden iki mil
haricde olanlara Cum<ay1 vacib gormiyen- Kllfe ulemasmm re'yini
redde sebep ittihaz etmiler ise de Hanefiler, gelenler nevbetlee
gelmi olduklanna nazaran hadisin yine kendi ictihatlanm miieyyid
olduguna delil addederler. Zira eger ehrin dlansmda oturanlara
Cum <a vacib olaydt bunlann her hafta Cum <aya gelmeleri ve huziir-1
Cum<ay1 nevbete bindirmemeleri laz1m gelirdi derler.
1
"Siinen~i Eb Davud" da 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima

rivayetine nazaran, Cum<a gusliine sebep ite bu hadisde naklolunan
k1ssa olmutur. Cum<anm farZiy'yeti Jl l.,_.l.i ~I jY.. .:_.... ;')I....Jl ~,)_,.; 1~1 n"
*~I I.J.;~ .J .i:l..f'~ ..:__ Cum<a giinii Cum<a nama;;:z i;in nida edildiginde ;;:ikrullah i;in mescide gidini;:; ve alz~veri~i bzrakzmz" ayet-i kerimesi ile sabit
olup ayet-i keiimede de " l.,_.l,; =Gidini;;:" buyurulmu oldugundan ne
kadar mesafeden gidildigini gostermek ic;in ac;t1g1 babda B u h a r i,
bu hadis-i ~erifi irad etmekle Sahabe-i Kiram'm ikiden sekiz mile kadar mesafelerden Cum <aya gittiklerini ifham etmek istemitir. Daha
evvel de ecille-i Tabiln'den Ata' 1bn-i Ebi Rebah'm bu babdaki
ictiharu ile Enes radiya'llahu anh'e aid bir rivayette bulunmutur. Bu
babdan evvel de ac;t1g1 bab-1 mahsiisda bu kitabda evvelce gec;mi
(389) uncu lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima hadisini tekrar ederek
yagmurlu, c;amurlu giinlerde Cum <ada hazu bulunmamaga ruhsat
oldugunu gostermitir:
'
,
2
Buha:d, Ata'nm: "Bir karye-i camianzn i;inde bulundugun vakitlt

cum<a giiriii nama;;:a nida edilse, e;;:anz i#t 4itme, o nama;;:da bulunmak Allah'zn
si;;:in ii;;:erini;;:de bir hq/ckzdzr." dedigini rivayet eder. A bd ii' r-Rezz ak'm
da 1bn-i Ciireyc'den rivayetine nazaran, lbn-i Ciireyc oyle
demi: "Atii'ya, karye-i camia dedigin nedir ?" diye sordum. "Cidde gibi
cemaati, emfri, kadzsz, yekdigere biti#k toplu evleri olan karye'' cevabml
* Sure:
62 (Cum'a), ayet: 9
nan
ktu
I
~ERAlT-1 SIHHATt
53
verdi ilh .. Bu ta'rife gore Atii', karyeyi Merline ma'nasma isti'mal

"'
.etmitir. Netekim Mekke ile Taif ehirlerinden
Kur'an-I Kerim'de
*" ~~J~ll ,:y. .J.:-J ~ IJdiye bahs buyurulmutUr. MIST-I cami ( ic;inde bulunanlarm Cum 'aya hazir bulunmalan vacib oldugunda ihtilftf eden'
yoktur.
.
Diger ri~ayetinde Buhari, "Enes radiya'lliihu anh kasrznda iken
ahyanen (Basra camiinde) Cum'ada ha;::tr bulunur, ahyanen de bulunma;::dz.
Bu kasr (Basra'mn dimda) iki fersah mesOfede kain Zaviye deniZen yerde
idi" diyor. En e s radiya' lliihu anh nusr-I cami' ic;inde degil, haric;te
bulunmu ve tipki avaliden gelen Sahabe gibi alti mil mesafeden
Cum'aya kah gelir, kah gelmezmi.
Haric-i mlSlrda olanlara Cum 'anm hangi mesafeden vacib olacagi hakkmda ulemanm ihtilafi vardu. Bir takimlarma gore Cum 'ada
hazir bulundugu "takdirde Akam evine doniip ehl ve ayaline kavuacak
mesftfede ise mescide gidip lulmak vacibdir. Netekim Ebu Hiireyre
radiya' lliihu anh: "~I Jl JJ!I .I_,T .r ~ ~I= Cum'a, ehline gece kavufabilecek
olanafar;::dzr" hadisini merfllan rivayet etmitir. Bu hadisi, Tirmiz i
ile Beyhaki rivayet etmilerse de zayif oldugunu da soylemilerdir.
lmam-I Ahmed lbn-i Hanbel de bu hadisi rivayet edene:
lstigjar et demitir. Her ne hal ise Ebu Hiireyre, Enes, lbn-i
Orner, Muaviye radiya'lliihu anhiim ile Tabilnden Nafi', Hasen-i
Basri, lkrime, Hakem lbn-i Uteybe, lbrahim-i Nehai,
,E bu Abdu'r-Rahmanii's-Selemi, Ata' tbn-i Ebi Rebah,
eimme-i metbuindan Evzai ile Ebu Sevr buna kaildirler.
Bir tak1mlan, Cum 'a ezftmm iitebilenlere Cum 'a farz olur,
demilerdir. Abdullah 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan mervi
diger kavil de budur. Tirmizi'nin beyamna gore eimme-i metbulnden ~afii, Ahmed ve Ishak 1bn-i Rahuye, bu re'ydedirler.
1mam-I Malik, Siinen-i Eb Davt1d'da Abdullah tbn-i Amr
1bni'l-As radiya'lliihu anhiima'dan mevri: ".I.e.!\ C: ,:y. ~ ~I=Cum'a,
e;::am ifitebilene jar;::dzr" hadisi ile istidlal etmi ise hadis, ilm-i rivayet
kanununca zay1fur.
'
tJ'c;iincii taluma goreise ehl-i Jmsra vacib, haric-i ffilSirda olanlara
ise, niday1 duysunlar duyniasmlar, gayr-i vacibdir. 1mam Ebu
Hanife'nin de kavli budur. tmam-1 Ebu Yusuf'un da bu re'yde
oldugu rivayet olunmu ise de, Kadzhan'daki nakle gore, tic; fersah
(dokuz mil) uzakta olana bile vacib gormiitiir. Diger rivayete nazaran
* SUre :
43 ( Zulmif), ayet : 31
54
CUM'A BAHSl
ilk flrkanm dedigine kail imi, yani, Cum <ay1 klld1ktari sonra evine
donecek gibi ise Cum<a kendisine laz1m olur. lmam-1 Muhammed'e
gore m1sra bir, ya iki, yahud ii<; mil mesafede olana Cum <a vacibdir.
lmam-1 Malik ile Leys'in kavilleri bu oldugu rivayet olunmutur.
Erbaz-z mzsr yani ehrin sudan, sevad-z mzsr yani ehrin
etrafmdaki koy, kend ve <;iftlik gibi yerler mtsr hiikmiinde midir,
degil midir?
Buna clair de bir<;ok eimme rivayatl vard1r. Has1h ekall-i mesafeyi
ta <yinde pek <;ok ihtilaf edilmitir. Bir mil mesafeden ziyadesini
Cum <aya gitmek i<;in oziir sayanlar oldugu gibi altl mil, 'on mil gibi
biiyiik mesafelerle oziir kaim olam1yaca~m iddia edenler olmutur.
Hele Ayni'nin nakline gore Muaz lbn-i Cebel radiya'llahu anh
on be fersahhk bir mesafe takdir etmitir ki, buna akhm ermedi.
Bu takdirce de dort fersah bir berid, yani bir menzil i <tibar edildigine
gore ii<; dort konakhk yerden de Cum <aya gelmek laz1m gelecek
demektir ki, o kadar uzakta oturan kimse her haftamn yansmt Cum<_
aya gitmeye, diger yansmt evine donmeye hasr ile miikellef olmu
oluyor. llerini ne zaman gorecek? Her halde bir sehiv var diyorum.
Bu <d-1 mesafeden baka Cum <aya -gitmemek i<;in ruhsat verile~
diger oziirler de vard1r. (389) uncu lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima
hadisi, yagmurun bais-i ruhsat oldugunu gosterir. Bu, miiariin-ileyhin ve Sahiibeden Abdu'r-Rahman lbn-i semiire radiya'llahu
anh'in kavilleri oldugu gibi lbn-i S irin'in, Ahmed 1bn-i Han bel'in, lshak lbn-i Rahuye'nin de mezhebleri budur. Baztlarma gore
yagmur oziir degil ise de iddetli yagmur, Cum<aya adem-i huziir
i<;in oziirdiir.
lmam-1 Malik, yagmuru ozur saymtyorsa da ihvamndan
birinin cenazesine miitealhk i i<;in, yahud oliim doegindeki bir
hastas1 i<;in Cum<aya gitmemekte oziir var diyor. Netekim lbn-i
Orner radiya'llahu anhiima da Said lbn-i Zeyd'in bir oglu hasta
oldugunu haber almca Cum <ayt terkedip amca-zadesini ziyaret
i<;in Medine haricindeki Akika gitmitir. A ta' ile E vz a i'nin de
mezhebleri budur. lmam-1 ~afi I, vefat edecek pederinin bamda
bekliyeni Cum 'aya gitmemekte ma 'zur gormiitiir.
Hasen-i Basri, korku sebebiyle Cum'ay1 terketmeye ruhsat vard1r dedigi gibi, lmam-t Malik de hastaya, hasta olm1yan pu-t
faniye Cum'a farz degildir, demitir. Ebu Miclez, sanctst olan
~ERA1T-1 SIHHAT1
55
Cum aya gelmez dedigi gibi Cum aya miisadif bayram namazlanm
kllan ehl-i kuraya Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem tekrar Cumaya gelmemege ruhsat vermi olmalarma binaen Osman radiya'llahu
anh'in de <~aval den olanlara boyle muamele buyurduklanm 1b n- i
Habib soyledikten sonra, lmam-x Malik'in bu babda kavilleri
muhtelif oldugunu ve ~afiiyyenin kavl-i sahihine gore Cum amn
o gun sakxt oldugunu zikrediyor. Yeni giivey ile meczumun Cumaya
gelmemesi hakkmda ihtilaf olunmutur.
TERCEMESi
Yine C0mmti'l-Mti'minin) Ai~e ( -i S1ddika) radiya'llahu anha' dan :

~oyle demi~tir:.
(Zaman-1 saadette) halk kendi i~lerini

kendi goren tak1mdan idiler. Cum<a'ya gittikleri vakit de 1
(i~ zamanlarmdaki halve hey'etleri ne ise) o halve hey'etleri
ile gider]erdi. (Bundan doJay1) kendilerine: "Kejki yzkansanu:."
buyuruldu.
.
Burasx, metindeki u 41 Jl 1~1.; 1.)1 mn tercemesidir. << cl-'.; n,

rna na-yx mehU.runa gore, zevalden sonra gitmek oldugundan yukariki hadis-i erif ile yekmaal olan bu rivayeti bu lafizdan dolay1
Cum a vaktinin zevalden sonra olduguna kail olan ekseriyyetin mezhebine delil olduguna ima etmi gibi goriiniir. Lakin (480) inci
hadisin haiyelerinde revahm gerek muhaddisin ve gerek lugaviyyunca mutlaka gitmek rna nasma da geldigi soylenmiti. Binaenaleyh
vakt-i Cum a ic;in bu hadis bir taifeye hiiccet olamaz. Nihayet evvelki
hadis gibi gusliin hikmet-i merU.iyyetini gosterir.
1
CUM'A BAHSt
56
2
Bu hadisi Buhari ile Muslim, Yahya ibn-i Saidi'l-Ensari'den bir tariktan rivayet etmektedirler. Buhtir'de Yahya ibn-i
Said'in yinc Ensari olan Amre . bint-i Abd i'r-Rahman'dan
Cum<a guslii hakkmda sual irad edildigini, Hazret-i Aic'nin de
metindeki sozleri kendisine soylemi oldugunu nakleder. Miislim'de
sual ve istifsardan bahis yok ise de laf1z daha ac;1ktu. Orada Oyle
denilmi: } ~ J:.U ...,U.:; ~ ZJ~ l~tS::; . ;LC) ~ ~ r.J .J..F~I..,..L:JI ZJlS'"u"
<<~I Y. fl-~1
=Halk ren;ber olup i#erini gorecek yardzmczlan da yoktu.

Bundan dolayz viicudlart agzr kokardz. Bu sebeble kendilerine Cum<a giinii
yzkansam<,., buyuruldu ".
TERCEMESi
Enes (1bn-i Malik) radiya'lltihu anh'den:

~oyle demitir: N ebiyy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem Cum<a'y1 Gtine (bat1ya) ,meylettigi zamanda 1 hldinrd1 2
Giinein bauya meylettigi zamandan murad: istivay1 miitealup olan vakt-i zevaldir.
2
Bu hadisi, Ebu Davud ile Tirmizi de "Siinen lerinde yine
Enes ibn-i Malik radiya'llahu anh'den rivayet etmilerdir. Tirmizi
bu had is ic;in haseni sahfhdir, dedikten sonra: "Buna binaen Cum <amn
1
vakti Oglen namazzmn vakti gibi giine#n zeval vJkti olduguna ekser ehl-i
ilm ittifak etmi#erdir. Netekim $ajil, Ahmed ve Ishak lbn-i Rahtlye'nin de mezhebi budur. Cum<a namazz kable'z-zeval kzlznmak da caiz oldugunu
bazzlart rivayet etmi#erdir. lmam-z Ahmed, kable'z-zeval kzlana iade
lazzm gelmez demiitir" dedigi gibi Buharl de vakt-i zevalin Cum<a
vakti olduguna Orner, Ali, Nu <man ibn-i Beir ve Amr lbn-i

Hureys radiya'llahu anhiim'iin kail olduklanm ta<likan rivayet eder.
Seleme ibni'l-Ekva>, Cabir ibn-i Abdi Hah, Ziibeyr ibni'lAvvam, Sehl ibn-i Sa'di's-Saidi, Ammar tbn-i Yasir,
Sa<dii'l-Kuraz, Bilal radiya'llahu anhiim'den de kimi lehte, kimi
aleyhte delil ittihaz edilebilecek rivayetler vardtr:
.-.
Ii
0
~ERAtT-1
SIHHATt
57
Szhah-z sitt' in Tirmi,zi 'den maadasmda rivayet edildigine

nazaran, Seleme radiya'llahu anh: "Nehiyy-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem ile hirlikte Cum'ayz kzlardzk. Dondiigiimii;:;de duvarlarzn hizi
harzndzracak golgesi olmazdz" demitir. Bu rivayetin zahiri, Cum 'amn
erken ve kable'z-zeval k1hnm1 oldugunu gosterir. Lakin kable'z-zeval
Cum 'anm kilmm1yacagma kail olanlar, bunu te'vil ederek, hemen
zevalde namaza balanmi. Duvarlar da alc;ac1k oldugu ic;in namazdan
<;Ikarken kendilerini giineten koruyacak golge bulamJyorlarmi. Bu
~oz, hie; golge bulamazd1k rna 'nasma degildir, diyorlar. N etekim
Sahabi-i miiariin-ileyhin Miislim'deki diger rivayetinde: "Resululliih
sal/a' lliihu aleyhi ve sellem ile hirlikte Cum'ayz giinejin ;:;evtilinde kzlardzk.
Sonra doniip giderken golge yerleri arajtzrzrdzk" denilmitir.
Cabir 1bn-i Abd illah'm, Muslim ile Nese'deki rivayetinde:

"Resul-i Ekrem ile hirlikte namazz kzlar, sonra doner, saka develerimizi
dinlendirirdik" deniliyor. Ravi, Cabir radiya'lliihu anh'e: "Bu hangi
saatte ol~rdu ?" diye soruyor, o da: "Giinejin vakt-i ;:;evtilinde" cevabm1
veriyor. Bu rivayet Cum'anm kable'z-zeval kllmmi olacag1 beyanmda
sarihtir.
Ziibeyr ibni'l-Avvam radiya'lliihuanh, Miisned-i Ahmed'de
rivayet edildjgine go.re: "Cum'ayz hi;:;, Nehiyy-i Ekrem aleyhi's-salatii
ve' s-seltim ile hirlikte ktlardzk. Sonra donerken kale diplerine seyirtirdik. Bastzglmz;:; yerden ;:;iytide golge hulama;:;dzk" demi. Bu rivayet, cumhura
muhalif olanlan te'yid eder. Sehl 1bn-i Sa 'd radiya'lliihu anh Buhtiri,
Miislim, Nesei, Tirmi;:;i'deki rivayete gore, i:>yle diyor: "l;imi;:;de hir
hatuncagz;:; vardz ki hir su kenarzndaki me;:;reasznda pa;:;z ekerdi. Her cum'a
giinii olduk;a, pa:~.zlarzn koklerini soy hir tencereye koyduktan sonra iigiittiigii hir
avu; arpayz i;ine atardz ki o kiikler etli kemik man;:;arasznz alzrdz. cum'a
nama;:;zndan ;zkznca ona ugrar, seltim verirdik. 0 da hi;:;e o taamdan verir,
hi;:; de kemirirdik. Htituncagz;:;zn o taiimz i;in Cum'anzn ;abuk gelmesini temenni
eder dururduk". Ahmed: ''Bu taiim Sehl ile arkadajlarz i;in kuj[uk taiimz
yerine ge;erdi". Netekim yine, Sehl-i lbn-i Sa <d radiya'lliihu anh
''Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in ahd-i jerlfinde biz Cum<ayz
kzlmadan ne kaylule (giindiiz uykusu) eder, ne de kujluk taiimzmz;:;z yerdik"
diyor. 0 zamanki adete gore gerek kaylule, gerek kuluk taann hep
kuluk vaktinde olurmu. Lakin cumhur, kuluk taam1 ile kayluleyi
cum <a giinleri -Oglen vaktinde kummas1 zaruri olan- namazdan
sonraya te'hir etmi olmalan ihtimaline binaen, bunu kendi aleyhleri-
58
CUM'A BAHSt
ne bir hiiccet addetmiyebilirler. Miisned-i Ahmedde rivayet edildigine

gore, A,b dull a h 1 b n- i Me s <ii d radiya' lltihu anh, bir kerre Cum <ayt
duha vaktinde ktld1t1p ''Si;:;e 'szcak dokunur diye korktum" demitir.
Lakin senedi zaytf oldugundan muhalifler ic;in kuvvetli bir delil
olamaz.
Ammar lbn-i Yasir radiya'lltihu anh'in de, Selemete'bni'lEkva' radiya'lltihu anh gibi: "Cum<ayz kzlar, sonra nama;:;dan ;zkardzk da
duvarlarzn bi;:;i barzndzracak kadar golgesi olma;:;dz" dedigini Taber ani,
"Mu<cem-i Kebir"inde rivayet eder.
lbn-i Mace' de Sa< d ii' 1- K u r a z ve yine "Mu<cem-i Kebir" de,
Bilal radiya'lltihu anhiima rivayetlerine nazaran ahd-i celil-i RisaletPenahi'de golge, nalm tasmast kadar oldugu vakit Cum<a ezam
okunurmu. Bu iki rivayet de cumhur ic;in pek kavi hirer hiiccettir.
Zira Bilal radiya'lltihu anh Mescid-i Nebevi, Sa <du'l-Kuraz radiya' lltihu anh de Mescid-i Kuba miiezzini ve vaktin miirakabesi ile diger
Sahabeden ziyade vazifedar idiler . .
Bunlardan baka Siinen-i Eb i Davud'da "Aleyhi's-salatii ve's-_selam
Efendimi;:;'in cum<adan baika giinlerde nzsfu'n-nehtlrda nama;:;z hoi gormedikleri" hakkmda bir rivayet varsa da hadisi miirsel ve zaytftlf.
Lakin Cum<amn vakti zuhr oldugu hakkmda Enes, Sa <du'l-Kuraz
ve Bilal radiya'lltihu anhiim'iin rivayati, hep turuk-1 sahihadan varid
olmakla beraber, ahd-i celil-i Risalette Cum <anm bazan daha erken
ktlmd1gma dair olan bunca rivayetleri c;iiriitemez. Bahusiis aleyhi'ssaltltii ve's-selam Efendimiz'in gerek hutbede, gerek namazda bi'n-nisbe uzun sayllacak suver-i Kur'aniyyeyi tilavet buyurduklanna dair
olan rivayat-1 sahihaya da baklbrsa, kable'z-zeval Cum <anm sahih
olabilecegine kail olanlan kuvvet-i kalb ile tahtie edememek laz1m
gelir. Mesela, Miislim'in rivayetine nazaran Dmmii Hiam radiya'lliihu anhO. u ~I ,:,T.J.AJI, J n sure-i erifesini Resul ullah salla'lltihu
aleyhi ve sellem her hafta minberde tilavet buyururlarken fem-i saadetlerinden dinleye dinleye ezberlemi, 1bn-i Mace'nin de 'Obey
1b n- i K a <b radiya' lltihu anh' den rivayetine nazaran, yine cum <a
giinii aleyhi's-saltltii ve's-selam Efendimiz minberde kaim olarak
niam-1 celile-i llahiyyeyi tezkir buyururlarken 11 !.1.~~ n sure-i erifesini
tilavet buyurmular. Namazda da sure-i Cum<a ile sure~i Miinafikin'i
Fatiha'ya zam buyurduklan M iislim'in Ali, E bu H iireyre ve
lbn-i Abbas radiya'lltihu anhiim'den rivayetleriyle sabittir. [486 met
hadise de miiracaat].
~ERAtT-t SIHHATI
59
Hutbe ile namazda bu kadar megiiliyetten sonra yine d1var

golgeleri uzamamak ic;in elbette vakt-i zevalden evvel ie balaml
olmak iktlza eder. Her halde, zevalden .s onra Cumaya balamanm
bilittifak evla ve cumhura gore vacib oldugunda iiphe yoktur. Fakat
lmam-1 Ahmed'in ve -lbni'l-Miinzir'in nakline gore- Ata'
ile lshak lbn-i Rahuye'nin dedikleri gibi biraz evvelce balanmasmda da beis olmamak laz1m gelir. Netekim -lbn-i Mes ud
gibi- Cabir ve Sa <d ve Muaviye radiya'lliihu anhiim'iin kable'zzeval klld1rd1klan mervidir. lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'mn
da altmc1 saatte k1lmmasm1 tecviz ettigini Maverdi nakleder.
Miicahid ise, Cum a da bir bayram oldugu ic;in, Cum a namaz1,
Bayram namaz1 vaktinde kllmabilir demi. Netekim Hanabilenin bazllarmca Cumanm evvel vakti, Bayram namazmm vaktidir. Lakin
Cum anm bir bayram olmasiyle, hakkmda bayram ahkammm kaffesi cari olmak laz1m gelmez. Ezciimle bayram giinii oruc haramdlr. Cum anm savm ile ifradmda ise, bazllarmca kerahet bulundugundan hilaftan kurtulmak ic;in am, ya perembe, ya cumartesi
giinlerine mukarin olarak tutmak evlad1r. Bu mes'elede de hilaf
yoktur .
,, .J.' ..
,~ .i I
~"'
J . "'
.. ,
LS":".:J I
, .J. ., .J.l,"'
, .J.., ,
~ lS"' : J li ~ ...u I ~;,

, J
4;s,
"'_,~i ~~~ :~r 111:; o~~l~ ~ ~ ;!1 ~~

,
.. ,.,..,..
"'
49 2
111 r-j:.)
"
,~
~... ~~LS~
, ,o~l~
,
TERCEMESi
Yine Enes (lbn-i Malik) radiya'llahu anh'den:

~oyle demi~tir: Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve
sellem ( Efendimiz) namaz1, soguk iddetlendigi zamanlarda
erken kildinr, ~iddetli s1caklar bastigmda serinlik vaktine
te'hir buyururdu 1 Ravi, (Enes'in namazdan) kasdettigi
rna na Cum <a (namaz1) d1r, diyor 2
1
Bu hadis-i erif vakt-i zuhurdaki tebkir ve ibrad hakkmdaki
CUM'A BAHSi
60
(321 ve 322) inci merfu' hadislerin naziridir. Bu i'tib<lr ile eger

u ;_~I ~ '' ziyadesi sabit degil ise pekala vakt-i zuhra masrflf olabilir
vc kable'z-zeval salat-1 Cum 'ay1 tecviz edenlere karl hiiccet olmaz.
Netekim Buhari, diger bir senet ile aym hadisin ta'likan rivayetinde
~I .j"i >> ziyadesinin mevcut o1madtgmt tasrih eder. J;nes radiya'llahu
anh'in -"Tecrid" mctninden haric kalan- Buhar'deki: ~4 ~ l:S"""
11 ~I .u~ J:.4j_, = Vaktiyle biz Sahabe, namazz erken kzlar, giindiiz uykusunu
Cum'adan sonraya bzrakzrdzk". Lafz-1 digerle olan baka hadisinden de
kable'z-zeval Cum 'a namaztm tecviz edenler istifadeye kalktffitlardtr. Lakin tebkirin yalmz erken davranmak tna'nasma oldugu (480)
inci hadiste mevzii-i bahsolup Cum 'aya intizar ic;in ogleden evvel
mescide gitmek rna 'nasma geldigi gibi, hemen zevalde ve vakt-i
zuhr'un evvelinde namaz ktlmak ma<nasma da gelebilir. Sahiibe-i
Kiram'm mu 'tad1 s1cak giinlerde tavstye huyurulan. ibrad fazlletini
ihraz ic;in kayluleden sonra ogle namazm1 ktlmak oldugundan,
hurada En e s radiya' lliihu anh, uzaktan gelenleri bekletmemek ic;in
Cum 'amn cvvel vaktinde kthmp bundan dolay1 da kayluleyi Sahlibe'nin Cum 'adan sonraya htrakttklarmi kasdetmi de olahilir, Hatta
bu ihtimal, (481) inci hadis ile (480) inci hadis delaletleriyle kesh-i
kat 'iyyet eder. Zira (491) inci hadiste ktm tebkir, yazm ibrad mevzii-i
bahsolup (480) inci hadise nazaran evvel-i nehardan vakt-i zevale
kadar ale'd-derecat erken davranmamn fazlletleri hirer hirer ta <dad
buyurulmu oldugundan zaten serinlikte geltni kimselerin oglen
stcagmt mescidde gec;irip ha 'de'z-zeval olan serinligi heklemeleriyle
maksiidiin-brh olan suhulet ve efkat hiistl olmaz. Belki cemaate
eza olur.
2
Buhari hu hadise ait olan hir ta'likmda: "(Ravi) Eht2 Kelde

demiitir ki: Bir emir bize Cum'ayz kzldzrdzktan sonra Enes radiya'lliihu
anh'e Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem oglen namazzm naszl
kzldmrlardz? diye sordu (da Enes radiya'lliihu anh hu cevah1 verdi)."
diye rivayet ediyor. K1ssanm hiilasatan a,sh udur: Haccac 1hn-i
Yusufii's-Sekafi; Hakem 1hn-i Ebi Akil nammda hir amcazadesini kendine naih olarak Basra'ya emir nashetmiti. 0 da,
Haccac'm meslegine tehean, cum'a giinii hutheyi hemen hemen
ikindi vakti girecek raddeye kadar uzattrtnl. Bir giin namaz ktlmdiktan sonra Y e z i d ii' z-Z a h hi nammda hir zat hu yapttgma i <tiraz
etmi. Hakem, serir iistiinde yanmda oturan Enes _radiya'lliihu anh'e
~ERA1T-t SIHHATt
61
bu suali irad eylemi, o da metindeki ccvab1 vermi. (I 4~1 -S ..~ n'Ziyadesi

de k1ssamn Cuma bahsine tealluk etmesi dolayrsiyle ravi tarafmdan
ilave edilmi. ism ai li'nin rivayet-i mevsulesindc: .r<::..; .L:..!.JI .JlS"IJI n"
(( "-:,Ai ~ ._,-.!JI .J .,-.JI J.....~ .J.J l-r. .).;:I .....A:.....ll .JlS'"i~l .J ..JiJ;Jl~ = Kzi olunca ogle
namazznz al~yhi's-salatii ve's-selam Eferidimiz erken kzldzrzr, yaz olunca serinlik vaktine kadar te'hir buyururdu. Lakin ikindi namazznz giinei bembryaz
ve tertemiz iken kzldzrzrdz" demitir. Bu hadisi Bey h aki de boylece rivayet eder. [324 iincii Ebu Berzete'l-Eslcmi radiya'llahu anh hadisine
de miiracaat.] Bu k1ssada bahs Cumaya miiteallik oldugu halde H akern lbn-i Ebi Akil'in vakt-i zuhrun hiikmiinii sormast, Enes
radiya'lahu anh'in de o suale gore ccvab vermesi gosteriyor ~i, Sahabi-i
miiariin-ileyhin mezhebince -ayniyle cumhur-1 fukaha gibi- Cum a
ile ogle namazlannm vakti birdir ve kable'z-zeval Cum a klhnmaz.
493
"'
~))
;
TERCEMESi
Ebu Abs (Abdurrahman lbn-i Cebr-i Ensari)

radiya'lltihu anh'in 1 (salat-1) Cum<a'ya giderken: "Nebi 2
salta' lltihu alf:}hi ve sellem'in: Her kimin ayaklan Allah yolunda toza bulamrsa o(nun viicudu) nu Allahu Teala Cehennem
(ate~in) e hanl.m eder, buyurdugunu i~ittim" dedigi (sened-i
sahih-i muttastl ile) rivayet olunmu~tur.
1 Buhari'nin senedinde ravi: (( JL.U :;~! Jl ..,_.~I \.it .J .r."' .>!t -SS'"..J.)ln"
=Ben Cum <aya giderken E b u A b s radiya' llahu anh ardzmdan yetiiiP dedi ki"
diyor ki, miiellif ibareyi U okunan sebke ihtisaren sokmutur.
2 Baz1 niishalarda: (( t- _, Ys .ill J .... .ill J_,..J ,,
Ebu Abs, Ensari-yi Evsi ve sabikin-i evvelinden bir Bedridir.
62
CUMA BAHSl
Bedirden i'tibaren biitiin meahid ve gazevatta Nebiyy-i Ekrem

salla'lliihu aleyhi ve sellem ile birlikte bulunmutur. Eyyam-1 ca.hiliyyette
ismi, 1'Abdii'l-U.z;::a" veya diger rivayete gore~ Ma'bed>> iken aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz tarafmdan Abdurrahman a tebdil
buyurulup vak1a-i muahatta Muhacirinden Hubey 1bn-i Huzafe
radiya'lliihu anh ile karde edilmilerdi. Bidayet-i 1slamda kabile
efradmdan daire-i miinciye-i islam'a heniiz dahil olmami olanlann
putlarma Ebu Biirde radiya'lliihu anh ile beraber musallat olup gizlice
hirer hirer k1rmakta her ikisi bir zevk duyarlard1. Daha sonralan,
Muhammed 1b n- i Me s 1em e radiya' lliihu anh'in da 'vetine icabetle,
o zaman islamm ve Nebiyy-i ahirii'z-zemanm en biiyiik adiivv ii
miihini alan Y ahudi Ka 'b 1b n i' 1- E r e f'in katline itirak edenler
meyamnda bulunup Miisliimanlar aleyhine biitiin Arabistan halkm1
i 'riyle, talakat-1 lisaniyle, servetiyle ayakland1rmaya ~ahan habisin
errinden ehl-i 1slam'I kurtarmihr.
Muhammed ibn-i Mesleme ile Ebu Abs radiya'lliihu
anhiima'nm bu hadisede ii~ arkadalan daha vard1 ki E b u N a i I e, A bbad ibn-i Bir ve Baris 1bn-i Evs radiya'lliihu anhiim'diir. Bu
yaran-1 cihadm bei de .Evsi idiler. E b u A b s radiya' lliihu anh, hicretin
34 iincii senesinde yetmi yamda dar-i cinane intikal etmitir. Hastahgmda Emirii'l-mii'minin Osman radiya'lliihu anh, Bedri olduguna
hiirmeten ,..1-yadetinde bulunmulardir.
1bn-i Hacer-i Askalani lsiibe de miiariin-ileyhin zatma
ait bir keramet olmak iizere bir mu 'cize-i Nebeviyye de haber veriyor:
Ahd-i CelH-i Risalette E bu . A b s'in gozlerine geceleri etrafm1 goremiyecek kadar za 'f tari olmu. Sahibii'l-mu 'cizat aleyhi ekmelii' s-salevat
Efendimiz kendisine bir asa ihsan buyurmular ki, bu asa, geceleri
uzaklara kadar nur sa~1p yiiriimesine yard1m edermi [291 inci hadise
de miiracaat].
Miiariin-ileyhin sinni hakkmda lsiibe deki bir soz cay-i nazardir. Zira Bedir muharebesine 48 yamda itirak ettigini soyledikten
sonra ber-vech-i rna 'ruz 34 senesinde 70 yamda vefat ettigini haber
veriyor. Halbuki, bu hesaba gore, seksen ya~mda olmasila:iim gelir.
Miiariin-ileyhin Buhlirf'de yalmz bu hadisi vard1r ki, onu
Tirmiz i ve N es e i de rivayet etmilerdir.
Fiseblli'llah cihada gitmenin fazlletini mii'ir olup hadis kitaplannda -hep bu ma'nada olmak iizere- ibn-i Orner tarikandan
Eb
Ce
De
rad
ha
da
ed
ra
le1
~1
il
b
b
CUM'ANIN FAZiLETt
63
Ebu Bekri's-Stddik, Osman 1bn-i Affan, Muaz 1bn-i

Cebel, Ubadete'bni's-Samit, Ebu Said-i Hudri, Ebii'dDerda', Enes lbn-i Malik, Ebu Dmame, Aie-i Stddika
radiya'lliiltu anhiim'den de rivayet edilen bu hadis-i erifin Cum 'a
hadisleri meyanmda sebeb-i iradt, Cum 'aya gitmek de hiikmen cihada gitmek gibi oldugu i~indir. Netekim -yukanki haiyede beyan
edildigi uzere- B u h a ri'nin ravisini Cum 'aya giderken, E b u A b s
radiya' lliihu anh'in bu haberle tebir etmesi miiariin-ileyhin de fazilet~e ikisini bir hiikiimde bildigini gosterir.
Bir de, bu hadisin mezkur haiyede mevzii-i bahs olan Buhari
rivayetinde: '' ._~1 Jl '-:""'.liUi.J =Ben Cum'a namazzna giderken" denilmi
iken, N esei rivayetinde: "~I Jl
L;i.J =Benyiirirye yiiriiye Cum'aya
giderken" lafzt ile rivayet edilmitir.
u .s!... 11: Yaya gitmek rna 'nasma olup bu faziletin Cum 'aya mfliyen gidenlere has oldugUllU Soyliyenler OlffiUtUr. II '-:"\J..) II ise ister
mfliyen, ister rakiben olsun mutlaka gitmek demek oldugundan bir
~oklan yiiriimeyi efdal addetmekle beraber ihraz-1 fazilet i~in meiy
ile riikub arasmda fark gormezler. Netekim 1smaili'nin rivayetinde,
bu haber-i beareti Ebu Abs'tan alan ravinin de 0 Strada hayvana
binmi oldugu ve Ebu Abs radiya'lltihu anh'in: ".~!.!~":-a.\ =$u
attzgzn adzmlarm krymetini bit" mukaddimesiyle soze baladtgt nakledilmektedir. Gerek bu hadis-i erifte, gerek (480) inci Ebu Hiireyre
ve (481) inci Selman-1 Farisi radiya'lliihu anhiima hadislerinde zikredilen sevap ve fazilet, hep 1~\.i ~I tY.,:;.. ;")!....Jl ..;~..J; l.lii_,;....T .:;:.llllr..l ~ 11"
* 11 ~II.J.Jol .J .i.il f.l Jl =Ey iman edenler, Cum'a giinii nama;:; i;in nida
edildiginde hemen Alliih'm zikrine sa'yedin de alzf veri# bzraktn" ayet-i
kerimesinde emir ve nehy-i 1lahi'ye itaat etmenin berekatmdandtr.
..rt..
II ..r' II: .Lflgaten kOffiak Ve Segirtmek demek ise de a yet-i kerimede

gitmek ile tefsir edilmitir. Hatta (374) iincii Ebu Katade hadisinde
tavsiye buyurulan vekar u sekinet her namaz hakkmda olduguna nazanin, Cum 'a namazma_komak oyle dursun, agtr agtr _gitmek iktiza
eder. Bu hadisin Buhtlr' de E b u Kat ad e ile E b u H iirey r e radiya' lliihu auhiima'dan tekrar edilen diger rivayet-i merfuada: ..::....:;11-l)u"
11 ~1 ~.J .:,pu...J;i.J ~ LJ.yt; 'YJ ;")!...JI =Nama;:; ikiime olundugunda
namaza kofa kofa gitmryip vekiir u sekineti elden bzrakmryarak ve agzr agzr yii-
Sure : 62 (Cum'a), tiyet: 9
CUMA BAHSt
li
riiyerek gidiniz" buyurulmutur. E b u Kat ad e radiya' lliihu anh'in bu
ffiUnasebetle tekrar edilen (375) inci hadisinin ahmnda da ~o. J 11"

4--Ji ziyadesiyle sekinet tavsiye buyurulmutur. Ayet-i kerimedeki
<< 1>""'1.! 11 yerine Orner ile ibn-i Mes 'ud radiya'lliihu anhiima'mn
'' l~t; = Gidiniz;", Vbey lbn-i Ka 'b radi;a'lliihu anh'in de<< 1_,!-.L; n"
= ruriiyerek gidiniz" klraet-i flzzeleri de oradaki sa 'yin yalmz gitmek
rna 'nftSina oldugunu is bat eder. Sa 'yin Tiirkc;ede oldugu gibi c;ahmak rna 'nasma geldigi de . c;oktur. u ~-- 4l .s"'" J 11 da buna delalet
eder.
(<
Bu ayet-i kerime -biri Cum 'aya gitmek, digeri ah verii birakmak .iizere- bir emir ile bir nehyi mutazammmd1r. V cicub-1 sa 'yin
mebdei nedir? Bu viicub, nida yani Cum'a ezam ile tahakkuk eder.
Hatta Buhari'nin ta'Hkan rivayet ettigi Ziihri kavlince yolcu olan
kimse, cum 'a giinii bulundugu yerde ezam duyarsa, da 'vete idibet
edip Cum'aya gitmek gerektir. Ziihri'nin bu kavli, miisafire Cum'a
laz1m gelmez diyen cumhurun kavline muhaliftir. Ali ibn-i Ebi
Talib, ibJL-i Orner, Enes ibn-i Malik, Abdurrahman ibn-i
Sem ii re, 1bn-i Mes 'ud radiya'lliihu anhiim ile Abdullah 1bn-i
Mes 'ud'un ashabmdan baz1lan, Mekh ul, U rve, 1brah im-i
Nehai, Abdii'l-Melik ibn-i Mervan, ~a 'bi, Orner ibn-i
Abdi '1-Aziz'in de mezhebleri budur.
Maahaza, baka tariklerden yine Z iihri'nin << .)L.. ~ Wo: ':1
dedigi de mervidir. Onun ic;in bu iki kavlini te'lif etmek istiyenler,
BuMrf'deki sozii kzlmasz miistehabdzr , cumhura muvaf1k olan sozii
ise Cum'a miisOfire vticib degildir. rna 'nasma soylemitir derler. Hatta
Zii h r i, niday1 iiten miisafire Cum 'ada bulunmak farL.dtr demek
istemise, bir kavl-i i'tz olmu olur demilerdir.
Cum'a gtinii sabahleyin sefere <;I~mak caizdir. Netekim, aleyhi'sbir def'a cum'a giinii sabahleyin
sefere <;1kt1klan sabittir. Cum 'a gecesi tulu-1 fecirden evvel de sefer
caizdir. Yalmz, ibrahim-i N ehai, Aie radiya'lliihu anha'mn:
''Cum'a gecesine kalzrsan Cum'ayz kzlmadtkfa sefere ftkma" demi olduguna
bakarak peqembe giinii yats1dan sonra seferi tecviz etmemitir.
salatii ve's-selam Efendimiz'in
Kable'z-Zeval ve zevale yakm vakitte sefere c;tkmak 0 mer

lbni'l-Hattab, Ziibeyr ibni'l-Avvam, Ebu Ubeyde b.
Cerrah, Abdullah ibn-i Orner radiya'lliihu anhiim ile Hasan ve
CUMANIN FAZfLETt
65
1bni Sirin'e ' gore caiz olup lmam-1 Malik ve 1bnii'l-Miinzir'in kavilleri de budur. Lakin esah olan haram olmas1d1r. Vakt-i
zeval yaklaml ise Cum'ay1 k1hp ondan sm~:.a c;kmahd1r. Aie ve
Muaz lbn-i Cebel radiya'llahu anhiima ile Orner 1bn-i Abdi '1Aziz ve Hassan 1bn-i Atlyye 'ninde rey'i budur.1m am E b u H ani f e'ye gore, ba 'de'z-zevalde sefere c;kmak
caizdir. Lakin tmam-1 Malik ile tmam-1 Ahmed'e gore, yol
arkadalanm kac;1rmak korkusu olur; yahut Cum'ay1 yolda kilabilmek
imkam varsa caizdir; degilse degildir.
Yine bu a yet-i kerimedeki nehye binaen, Cum 'a saatinde bey'
ve ira haramd1r. B u h a ri, nida iizerine 1 b n- i Abbas radiya' llahu
anhiima'ya gore ve Ata, tbn-i Ebi Rebah'a gore bey' ile beraber
biitiin smaatin haram olduguna dair iki rivayeti ta 'likan irad eylemitir. Ata>: "Lehv ile alz~veri~ haramdzr. l~;ilik de, uyku da, ehline takarriip de,
mektup yazmak da bef gibi haramdzr" ' diyor. Cabir radiya'llahu anh'in
hadis-i merfuuna nazaran da: ~JI ~ r':>ISJI i J";. _, .Jij)l l ~ ;_,L.:-:JI i J;. n"
'' i')i....JI ~ ;_,t~:ll
Ji. _, 4:-l-.;.JI ""': i~t J~ _, =Ezan
ile beraber ticaret haram olur.

'Hutbe esnasznda da soz saylemek haramdzr. Soz saylemek hutbeden sonra helal
olur. Ticar~t de namazdan sonra helal olur" buyurulmutur.
Bey' ve iramn hiirmeti, Cum'a namazmdan c;1kmakla zail

olur ise de mebdei (ic; ezan) namm1 verdigimiz dahil-i mesciddeki
, ezand1r. Hanefiyyenin, ~afiiyyenin, Hanabilenin ve ekser-i fukahanm
kavli budur. Asr-1 saadette Cum 'a giinii okunan ezan, ite bu idi.
Minaredeki ezan - (495) inci hadiste goriilecegi iizere- muhdestir.
Eyyub'dan menkul olduguna gore: "Medne ahtiUsinin cum'a giinii bir
saati vardzr ki o saatte artzk alz~veri~ haramdzr diye nida edilirdi. Bu da imamm
minbere ;zktzgz zaman idi" demitir ki, Merline ahalisinin sadr-1 1slamdaki
bir adetini haber veriyor. Dahhak, At a>, Hasen-i Basri, Muslim

1bn-i Yesar ve Mi.icahid'e gore ise hiirmet-i bey' vakt-i zevalden
balar. Halbuki i~ ezamndan evvel vakt-i zevaldeki ahveri haram
olmamakla beraber Hanefiyyeye gore mutlaka mekruhtur. Malikiyyeye gore nikah, hibe ve sadakadan maada olan muamelatm hepsi
fesholunur.
Cum 'a saatinde bey' haram olmakla Qeraber akd olunan bey'
sahih midir? Bunda iki kavil vardtr. Ebu Hanife'ye, Ebu Yusuf'a,
Muhammed'e, Zi.ifer'e, ~afii'ye, has1h cumhura gore, bey'
maa'l-kerahe sahihtir. Qiinkii nehiy, akdin mutlaka fesadm1 iktiza
F.: 5
CUMA BAHSt
66
etmez. Siifyan-1 Sevri: "Bey' sahih ve faili Alliih'a iisidir" demi.

Malik, Ahmed lbn-i Hanbel veZahirileregoreisebey'batllolur.
TERCEMESi
(A bd ulliih) 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan:

I
~oyle demi~tir; Bir kimsenin (bir Miisliiman) karde~ini
oturdugu yerden kaldtrmasmi ve oraya oturmasm1 N e biyy-i
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem (Efendimiz) nehiy buyurdu 1 .
(Ravi Nafi'a:) "Bu, (salat:.1) Cuma'a'da mz?" diye soruldu 2
(N afi' :) "Cum'a' da da, baJkasznda da" cevabmt verdi.
1 Baz1 nushalara gore: u ~)I .k- )I r.:-": .;t , .
.
2 Birini yerinden kald1rmak da, onu kald1rd1ktan sonra yerine
oturmak da ayn ayn hirer fi 'l-i menhidir. Zira bunlar, mii'min kardeine karl tekebbiir ve onu istihkar rna 'nasm1 tazammun eder. Hak
Teala Kur'an-1 Keriminde: ._..;.;lll.jiyk .:.>JJ.o..t..ll.:t..illL#. ;_,.,;..';/1 .;Lui J.ll;u"
*u~A::.JI ~WI .J hw l1 J=Dar-z ahiret denilen o matliibu aksa i~te budur. Onu
biz. yeryiiziinde kimseye kar~z biiyiiklenmek istemryen ve fesadz giinliinden
gefirmryenlere nasfb edecegiz. Hiisnii iikzbet de miittekflerindir" buyuruyor ki,
va 'd buyurdugu ni 'met-i uzmayl teazzumdan, fesaddan bilfiil farig
olanlara, insana yaktmtyan bu iki zemimeyi zihnine ugratmtyan,
hie; yapmak istemiyenlere tahsis buyurmutur. AI i kerrema'lliihu
vecheh H az ret I e r i : "Bir kimse kendi nalm tasmasz arkada~zmn nalm tasmaszndan daha giizel olsun arzusuna dii~tiimii, bu ayet-i kerfmenin hiikmiine
dahil olur" buyurmU oldugu gibi, Fudayl lbn-i lyaz da bu ayet-i
kerimeyi okuduktan sonra: "Emanf, arzular, hiilyalar i~te burada fOk olur"
Sure: 28 (Kasas), ayet; 83
CUM'ANIN ADABI
67
demitir. Orner tbn-i Abdi '1-Aziz bu ayet-i kerimeyi tekrar

ede ede teslim-i ruh etmitir. Rahmetu'lliihi aleyh. Kul olmakta Hakk'a
nisbetleri bir olan ibadu'llahm yekdigere kaqt tekebbtir ve tecebbtirti
bahusiis mescidde olursa, ayet-i kerimedeki ultiv ile fesad tehakkuk
etmi olur. Binaenaleyh, her kim, bir yeri daha evvel kapmt ise o,
ona ehaktir. Bir kimseyi yerinden kaldmp kendi oturmak haram
oldugu gibi iki kimseyi aymp aralanna oturmak da haramdu. Netekim
(481) inci Selman radiya'lliihu anh hadisinde ''~.J.Aj n, yani iki kimseyi
birbirinden aytrmanm nehiy buyurulmast, bu hikmete mtistenittir.
Tefrikm bir nev'i de oralarda iaret edildigi tizere '' ._,..L;.) Ja":i ll, yi'mi
oturanlann tisttinden atlaytp ileriye gec;mektir. Qok kimseler ileri
saflarda bulunmamn faziletini nastlsa bellemi olduklan ic;in her
ne siiretle olursa olsun oralara seyirtmek isterler. [366 net E b u
Htireyre radiya'lliihu anh hadisine mtiracaat.] Halbuki, bu faziietin
ihrazt erken davramp yer kapmakladtr. E b u H ii r eyre radiya' lliihu
anh: "lmam hutbeye durunca her hangi biriniz cum 'a giinii otekinin, berikinin
omuzunu ;igneyip ilerleyecegine . kara tailzgzn a;zgznda namazz kzlsa daha
hayzrlz olur" demitir ki, maksadt Cum 'ayt terk etmekteki gtinahm
tehatti-i rikabdaki gtinahtan ehven oldugunu ifham etmektir. Selman-t Farisi radiya'lliihu anh de: "Tehattiden sakzn. lleri ge;ecegine
oldugunyerde otur" demitir ki, Ata', Sevri ve Ahmed'in de kavilleri
budur. Tehattt-i rikab hakkmdaki zeva'ir-i Nebeviyye de c;oktur.
Netekim Abdullah 1bn-i Amri'bni'l-As radiya'lliihu anhiima'nm
Siinen-i Eb Diivud da (481) inci S elm an-t Faris i hadisi mealinde
olma.k tizere rivayet ettigi hadisin sonunda: u i.)tlO ' .::.itS"~ .J \.;J .;, .J 11"
=Herkim lagveder ve otekinin berikinin ii;;.erinden atlamak suretiyle ilerlerse
Cum'anzn (bir haftahk sagaire keffaret olmak) fadleti kalmayzp ogle namazz olmui olur" ziyadesi oldugu gibi aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz, hutbede iken tehattt-i rikab ederek kendine yer ac;an birine
Abdullah 1bn-i Busr radiya'lliihu anh'in, Siinen-i Eb Davud ile
Nesei'deki rivayetine nazaran: "~~T .w ..;kl = Artzk otur, verdigin
eziyetyeter!", Cabir tbn-i Abdillah radiya'lliihu anhiimii'mn Siinen-i
lbn-i Mace'deki rivayetine nazaran: "~ T.J ~~T J.U ..,~i= Artzk
otur! Hem iileme eza ediyorsun, hem de ge; kalmZISzn", Enes radiya'lliihu
anh'in de Taberani rivayetine nazaran: r-;:~.P .J ._,..L:JI._,..t;.) .;.;i ~t.; ll"
"J..:.- .J ~.:ill ..s~l .w Jt~T ,:r .J. JI~T .ill l.L. ..s~ T.:r = Goriiyorum ki, otekinin berikinin ii;;.erinden atlayzp nasa eza ediyorsun. Her kim bir Miisliimana eza
ederse bana eza etmi~ olur. Her kim de bana ezii ederse Allah Azze ve Celle
CUM'A BAHSt
611
Ha;:;retlerine e;:;a etmi~ olur" buyurmulard1r. Kezalik T i rm iz i'nin

Muaz 1bn-i Enes radiya'lliihu anh'den rivayetine nazaran: ~ .:.r- n"
u;.>:- Jl i ..r-':" ~I Jl ~I -~ I i Y.. ...r\.:.JI '":"'l;.; =Her kim cum'a giinii naszn ii;:;erinden atlayzp ge;erse yevm-i K zyamette Cehennem yolu ii;:.erinde koprii ittihd;:;
edilecek" yfmi kopri.i gibi yatmhp nas i.izerine basa basa gider, yahud
diger rivayete nazaran "Cehennem'e gitmek i\in kendisine bir kopri.i
edinmi olur". Mi.isned-i Ahmed ile Taberani'nin Erkam ve
Osman i b ni' 1- Ezr ak radiya'lliihu anhiima'dan rivayetlerine nazaran:
".;l.:.Jij ~-' .;l~lf"iL.~I U~ ..1..~ ~I ~~ ..:;_...<~
...rl:.ll
'":"'li.;
..s~~~.UI .JI =~iiphesi;:;
ki, imam hutbeye fZktzktan sonra nastn ii;:;erinden at[ayzP, gefen ve oturan iki
ki~iyi ayzran kimsenin hiili, Cehennemde karmndan dz~arzya firlamz~ bagzrsaklarznz siiriiyen kimsenin hiiline ben;:;er" buyurulmutur.
Tehatti-yi rikab, yalmz iki siiretle caizdir: I - lmam mihraba
varmak i\in baka \are bulamazsa ki, bunda -muztard1r; 2 - Bir iki
saff ileride bo yer birakllmi ise ki, bu takdirde arka saflardakiler evvel
be-evvel ileriki saffl doldurmak vazifeleri iken bu vazifelerini ifada
taksir ctmi bulunurlar. Maahaza tehatt1-y1 rikab etmeksizin duracak
yer bulursa yine ileriki saffa gitmekten vazge\mek, evlad1r. Bir de
Miislim'de bir hadisin mealinden anlaIld1gma gore Bana yol verim>
diye istizan ettikten sonra tehatt1-y1 rikab keraheti zail olur.
Malikiler ile lmam-1 Evzai'ye gore, tehatt1-y1 rikab hakkmdaki
nehiy, imam minberde oldugu vakte mahsustur ki, hikmet-i nehiy,
sainiini igal ctmemek olur. Lakin, nehyin bir illeti de uluv ve tekebbi.ir
olduguna gore, hi.irmet veya kerahetin mutlak olmas1 daha ziyade
mi.ilayim gelir.
495
0.,
, .....
.,.
"',
.-,.
" ..........
,.,,,
,,,.
:l~ J~ ~~~J~ \\..~1~ \_;lo~.JJI 3A.._~jl
~t?
,. ""
..... ~,I
\-'-1.
ll..l::JI
t::li ~~; .)~~~i:; ~~J

,."
'II
,,
'
.....
'
........
~ --~iJ~~ li,i J_,:~

........ .,
,. ......
""
,~,.,,,
. ~IJJ)I J~ ~:t.:JI il..l::JI ,:)\j <..T"L:JI .JS') 0\~
CUM'A EZANI
TERCEMESi
Sa i b
1b n- i Y e z i d radiya' lliihu anhiima' dan:
~oy1e demi~tir:
Cum<a giinii (Cum<a) nidas1, (ezam ) 1

i1kin Res u 1u 11 a h salla'lliihu aleyhi ve sellem iie Ebu Bekr ve
0 mer (radiya' lliihu anhiima) zaman1annda imam minbere
oturdugu vakit ba~lard1 2 Osman (radiya'lliihu anh halife) olup
nas da (Medine'de) \ogahnca Zevra'da 3 (okunan) ii\iincii
nidayt, (ezam) 4 ilave etti 5
Bu nida, * <.J:-1 i-'~ .:.,- o')'....Jl .;.)_,;bi n ayet-i kerimesinde zikrolunan
Cum'a nidastdtr ki, o nida ile beraber Cum'aya sa'y, vacib ve bey>
haram olur.
2
Nese i rivayetinde: "Bilal, Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi
ve sellem minber ii;::erine oturduklarzT}da e;::an okur, indiklerinde ikamet ederdi.
Ebu Bekir ile Orner ;::amanlarznda da bO.Jle oldu"; Sii11en-i Eb Davud
ile T a beran rivayetlerinde: "R esuI u ll tih salla' lltihu aleyhi ve sellem
ile E b u Be k i r ve 0 mer ;::amanlarznda karizlartnda ve mescid kaptSrnda
e;::an okunurdu"; Abd lbn-i Humeyd'in tefsirinde de Osman'm
ekser eyyam-1 hilafetinde hal boyle oldugu zikredildikten sonra:
''$ehit genifleyip Miisliimanlar fOgalznca iifiincii nidayz Osman emretti de
bundan dolayz ayzplanmadz, halbuki Mimi' da nama;::z itmam ettigi ifin ayzplanmzilt" denilmitir.
3 .l ..uj n -Buhari'nin "Sahfh" de haber verdigi i.izere- Medine-i
Mi.inevvere'de ~arI i~inde bir yer imi. Netekim lbn-i Mace ile
lbn-i Huzeyme rivayetlerinde: "I.;..:Jit..JJ~J.,.JI.j ).:>J.-=9arizda
;::evra> tesmiye olunan bir evin damznda" ezan okutulmu oldugu tasrih ediliyor. Taber ani ise ".I.;J.,iJI LtJ JI.A~ 4! _.;b J.. =Osman radiya'lltihu anh'in
;::evra> tesmiye olunan bir htinesi damznda" diye rivaye,t ettigine nazaran
;::evra> Hazret-i Osman'm kendi mi.ilki.i olan bir evmi.
4 Ds;i.inci.i nida denilen
bu ezan elyevm minarelerde okunup
dzi e;::anz dedigimiz ilk ezand1r. Diger iki ezan, hutbeden evvel
imamm kartsmda okunan ezan ile hutbeden sonraki ikamettir.
Ezan ile ikametin ikisine de tagliben ezan denildigi (370) inci hadistc
1
Sure; 62 ( Cum'a ), ay at; .9
CUM'A BAHSt
70
goruldu. Bunda muezzin vakt-i salati, digerinde salata Uruu takriben

aym elfaz ile ilan ettigi i~in her ikisine de ezan denilmitir. DI ezam
nas1 mescide da 'vet i~indir ve ilk da 'vet oldugu halde metinde u~un
cu nida denilmesi kadimdenberi okunagelen diger ikisine ilave edildigi
ic;indir. Maahaza mesela Taberani'nin rivayetinde: (( J./)'1,1.04 rli))
siiretinde de varid oJmUtUr.
O.s rna n radiya' llahu anh'in ictihadiyle ihdas edilen bu ezan,
lbn-i Orner radiya'llahu anh'den mervi olduguna gore, bid'at
ise de her halde bir bid 'at-i hasenedir. Bu ictihad butun Sahabe-i
Kiram'm icma-1 sukutisi ile mqru' olmu olup hic;biri tarafmdan
inkar edildigine clair rivayet yoktur. Ondan dolay1 da o tarihten
i 'tibaren ila maaallah devam edip gelmektedir. b mer radiya' llahu
anh'in mescid haricinde nasa Cum 'a vaktini haber vermek ic;in iki
muezzin (della!) ta 'yin edip Miisliimanlar fOgaldzgz iyin bunu biz ihdas
ettik dedigini mufessir Cuveyr lbn-i Said-i Ezdi Dahhak
tarikmdan ve Muaz lbn-i Cebel radiya'llahu anh'den rivayet etmi
ise de M u a z radiya' llahu anh ~am seferlerinin daha iptidasmda Medine-i
Munevvere'den c;1k1p Am vas tau nunda ( I 9 sene) vefat edinceye
kadar bir daha Medine'ye avdet etmemi oldugundan bu haberin
munkatl' ve subutu mqkuk oldugunu ibn-i H acer soyluyor.
Maahaza b mer radiya' llahu anh, della! ~ag1rtmak siiretiyle vakti ilan
etmi olsa bile bildigimiz siirette elfaz-1 ezan ile ilan keyfiyyeti, 0 s man
radiya' llahu anh tarafmdan hilafetinden bi~ok zaman gec;tikten sonra
ihdas edildigi rivayat-1 sahiha ile sabittir.
5 Bu had is ten ettigimiz istifade Unlard1r: I Ezan hutbeden
evvel, hutbe de namazdan evveldir. 2 - Hutbeden evvel imam minberde oturur ve oturdugu Slrada ezan okunur. lmamm minberde
hutbeden evvelki oturuU ezam beklemek ic;in midir, yoksa kendisi
istirahat ic;in mi? Ezam beklemek ic;in ise bayramlarda ezan olmadigi
ic;in minbere ;Iktlktan sonra oturmadan hutbeye balamas1 mesnun
olmu olur.
~
o.'C: "",. , , ,
_,.o, -"J. .. , "' _,.o,"'
6
,6J J l.i 4..; IJ) .J 4;.j;. .u~l (..$,;,) A,;.. J . 49
~:JJ ~
~
,.
"o"-"
I ...
f/1
,..
i~ .. "',"'
\ J-1- ~fl.::JI
'-iii''
""
"'-"" ,.. ~ .... .,. . . ~.,"'
..... .,_,.,,. ~ ....
0ts"" J --~~IJ J~~ 0~ j.o r-L J ~ .J.\1 J~

"'o
, "'
-" "' o
-"
"'
,_,.-" o
.r.;.~ I J._ \ t.. ~I u-~~-1. ~~ ~4~ I
CUM'A EZANI
71
TERCEMESi
Diger bir rivayette yine Saib ibn-i Yezid radiya'llrihu

anhuma: dan:
(Bundan evvelki nvayetini te>yid ettikten sonra) ~oyle
demi~tir: N ebiyy-i Ekrem salla'llrihu aleyhi ve sellem'in
(Cum<a ezamm okuyan) birden ziyade miiezzini yoktu 1
Cum <a giinli ezan okunmast da imam min here oturdugu vakitte olurdu 2.
B i lfd ibn- i Reb a h radiya' lliihu anh idi.
Vak1a aleyhi's-saldtii ve's-seldm Efendimiz'in diger miiezzinleri de
vard1. Bunlardan lbn-i Umm-i Mektii.m radiya'lliihu anh -(369)
uncu hadiste goriildiigii iizere- yalmz salat-1 fecr is;in, bahusii.s
Ramazanda, Bilal radiya'lliihu anh'den sonra ezan okurd~. Ebu
Mahzure radiya'lliihu anh mescid-i Mekki miiezzini ta<yin buyurulmutu. Sa <di'l-Kuraz radiya'lliihu anh mescid-i Kuba'nm miiezzini
idi. Bir de Ziyad ibni'l-Harisi's-Sudai radiya'lliihu anh'in ismi bu
meyanda zikrediliyorsa da miiariin-ileyh yalmz kavmine ezan okumak js;in aleyhi's-saldtii ue's-seldm Efendimiz'den ezam tealliim ile
iktifa edip huzii.r-1 alide ezan okumam1tlr.
Baka miiezzinin Cum <a ezam okumam1 olmasmdan ikame-i
salat eden ile ezan okuyamn bir kimse oldugu anla1ldigi gibi iki kimsenin birlikte ezan okumami olduklan da anlaIhr ki, biz buna fifle
ezan diyoruz. B~, lmam-1 ~afii'ye gore mekruhtur. Hanefilere
gore ise caizdir.
2
Minberde hutbe irad1, miistehab oldugu goriiliiyor. Minber
yoksa imam, yiikseks;e bir yere t;Iklp soz sayler. Kezalik hutbeden
evvel ister istirahat it;in imamm ezan okununcaya kadar oturmas1 da
cumhura gore miistehabd1r. Ta ki, cemaatten ses kesilsin, hutbeyi
dinlemeye herkes haZirlansm ve zikr ile, va<z ile ferag-1 hal ve huziir-1
zihin ile itigale meydan kalsm.
1
Bu, tek muezzin
CUM'A BAHSt
72
~l ~ ~i ~.!.i Jtjj ~~~i-'-tT ~~~i -'-tT ~J\:;

...
,
I ,. ,J.
.J
~ ,....
-' ~ 't ,J. ""
.,.
,.,. 'i. ,. J ,.
:_nj
,.... J. ""
.,. "'
~~~i
J, I ,
.:;;
Jlj .J.\1 Jy"~ l ..t~>.-,4 01 ..l~.;.l J\.j l_jl J 4-:Jl~ .. Jl.ii .J.\1\'l
...
.J
...
.,
~~-:-
'-$_j
.J. ~ ~
~t-"' ""
L..J"' t.:J I lt-: I l-: J \.j

,o
,,
u..:~;;J I 1.1~
,,....,~,,
""i.,
uI J
.} ,.,
,..J
4_,-:,J t~ ..
'~;'
.,,_,,,...:;;,
J&o I"'L J
..... "" ,
i ~ .. . . . , ',.""
j.,~ l..:ll ($,Qj l::.J.t
., ,
.}"'
~J&o .J.\1 J. "' ~I JJ""' J
.J 0
""
'-.$~ l.A.. ~~ '-.$:..~ !"';~-:- l..
,J.
J. "" .J. ~, J. o.,
J J~ 0 ~ fJ I
TERCEMESi
(Sened-i sahih-i muttas1l ile) rivayet olunmu~tur ki, M uaviye ibn-i Ebi Sufyan radiya'llahu anhuma bir Cum<a
gunu min here oturmu~. Muezzin: . << _,~I .:ill ~$'1 .:ill n demi~.
Muaviye de:
<<
~1-:ill..,":$'1-:illll demi~, ( Muezzin: ) ~JI)' ~I ~I
u .:ill )II demi~. Muav~ye:
11
1;\J
yani: Buna ben de
~ehadet
ederim, demi~. (Muezzin: ) .:ill J_,...,) i~ ~\ ~l11 demi~. Muaviye (yine) a \jl_, n demi~ 1 . (Muezzin: ) ezam bitirince Muaviye: "Ey nas, ben Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in bu
makamda (yani minber iizerinde) oturur 2 ve muezzin ezan okurken
benden i~ittiginiz (bu) soz/eri buyurdugunu i~ittim" demi~ 3
Riv AYETLER :
Bazt nushalara gore ,, JW ,:,~ ;.LI .:> ~I W! u.
Bazt nushalarda u .::._~!:JI ~ .:> ll.J.j n , diger ba.z1 nushalara gore de
(( .:::. ~t:.ll <S..i.Aj\ 01 l.J.j ))
Bu hadis evvelce gec;mi olan (364) i.inci.i hadisin baka tarikten

rivayet olunmuudur. Bu l1adis Ebu Dmame Sehl ibn-i Huneyf,
evvelkisi de Ysa ibn-i Talha ile Yahya ibn-i Ebi Kesir
tariklerinden rivayet 'o lunmutur. Burada minberd e oturmak mevzii-i
bahs iken orada bu cihet meskuti.in anhdir. Kezalik orad a hey' ale
73
MiNBER-1 1\:EBEVl
bahsi muhtasaran zikredilmi iken burada yalmz tqehhi.idleri zikret- mekle iktifa edilmi. Her iki hadis yekdigerin mi.itemmimidir.
1 Ebu Vmame Sehl ibn-i Huneyf'in rivayetine nazaran:
u -4-;. \ UIJ u dedigi (364-) i.inci.ini.in haiyesinde zikr edilmiti. Ancak
mesnun olan, teehhi.idi.i aynen tekrard1r. ihtisar ederek 11 Lil .J " yahud
(( ~ \ l.i l J )) demekle iktifa caiz ise de teehhi.idi.in tamam elfaziyle
teberri.ik etmek evlad1r.
2 Bundan
hadbin rriinberde oturup ezam dinlemesi siinnet
oldugu rna '!urn olur.
3 Bundan,
miiezzine cemaat gibi imamm da cevap vermesi
si.innet oldugu gibi imamm hutbeye i.iru 'dan evvel tekellum etmesi
mi.ibah ve minberde iken ta 'lim-i ilm etmesi caiz oldugu da anla1hr
.J.
.;;:; , ,
, ~ ..
""
.J.
.,...
i ..tA; .;-:-.:..J I .;.. I u..; J.~ ~ J-f"""
t~; ~ IJ) I
..,..,
,o
.,~,.,
,.
.;~,;, J
'
o.l.
..... ~
"' ,
$&
.,
1 , , 0
.J. .J.
.J. .J. ,
498
; "'
,.,
uj ~I j J i.S .;.if..AJ I 4.~ J:J~; J J .t.-::J~ 4.;~
"'""
"",.
.,.
~! IJ.>-
.J.
""
-;;;,.
,.~t-.,
1.1. ~~~ l..._j l uJI L:J I ~-:I ~
"",...,.
.. "",
I.,
,.,....ot ,.,...,
J Lii u~ \.:J I J~ j-:-.i I
t.}
TERCEMESi
(Yine) Sehl lbn-i Sa'd (-i Saidi) radiya'ltahu anhiima'mn min her hakkmdaki hadisi ki (yukanda (44 7) inci olarak)
ge<;mi~ti (o rivayette) Neb i y y- i E k rem salta' llahu aleyhi ve
sell~m (E fend i m i z' in) min her lizerinde namaz klldtklan ve
(esna-y1 salatta) geri geri gittikleri zikredilmi~ti. Bu rivayette
(ise S e hl radiya' llahu anh ) : "Res ulull ii h salta' llahu aleylzi ve
sellem namazdan yzkznca nasa doniip: Ey nas, bu (gorduglinliz)
ieyleri bana uyaszmz ve benim. namazzmz ogrenesini.z diye yaptzm"
buyurdu" 1 sozlerini ziyade etmi~tir.
1
Eldeki Buhriri nushalannm hepsinde ya's1z olarak : " ..r t:.ll
Lt:' ' d1r.
74
CUM'A BAHSl
Buhari'nin buradaki rivayetine nazaran Ebu Hazm !bn-i

Din a r 6yle diy~r * : Minberin hangi agac;tan yap1ld1gmda ihtilaf
eden bir tak1m kimseler, Sehl !bn-i Sa 'd-i Saidi'ye gelip ona
sordular. Dedi' ki, vallahi ben neden yaplld1gm da bilirim, ilk kuruldugu giinii de, iizerine Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in ilk
oturdugu giinii de bilirim. Res u 1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem
Ensar kadmlanndan filan hatuna [bu hatunun ismini Sehl soylemitir]: "..,~t:JI .::...l5'" 1~1 ~ ..,..1.:-t T.:,ly-1 J J'""!. .!1.":>\&. <.Sr = Marangoz
kolene siiyle de benim i;in nasa hitiib ettigim zaman ii;;:,erine oturabilecegim
tahtadan bir yer yapsm" buyurdu. 0 da, Gabe nin 1lgm agac;larmdan
onu yapt1. Sonra salla'lliihu aleyhi ve sellem'e haber verdi. 0 da ferman
buyurdu, Urac1ga kurdular ilh .. Bu mukaddimeden sonra (247) nci

hadisteki namaz1 ta 'rif edip sonra bu metindeki ziyadeyi ilave
ediyor. Taberani'nin yine Ebu Hazm rivayetinde o giin, evvel
be-evvel bir hutbe irad buyurduklan, sonra namaz ikame edilip
ihram tekbirini minber iistiinde ald1klan zikredilmektedir.
Minber-i erifin i'malinden evvel -atideki hadiste goriilecegi
iizere- aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z Mescid-i ~erif'in mahall-i
mahsiisuna vaz' edilen bir- agac; kiitiigiine c;klp hutbe irad buyururlardl. Minber-i erif, iic; basamakh idi. M u a vi y e radiya' lliihu anh, bir
arahk yerinden sokiip kendisi ic;in ~am'a gonderilmesini, tarafmdan,
Medine valisi olan, Mervan'a emretti. Mervan da emir mucebince
soktii. Fakat tesadiifen giin tutulmu, giindiiz ylld1zlar goriilmii ve
nas M~rvan'm bu fiilinden tee'iim etmi oldugundan yaptig. ii
te>vil ic;in hutbeye c;kp: Emirii'l-mii 'min in minberi ~am'a gondermemi degil, yiikseltmemi emretti dedi ve bir marangoz c;ag.rarak
iic; basamagm alt tarafma iic; basamak daha ilave edip yerine kurdurdu.
Bunu da guya cemaatm c;ogalmasmdan dolay1 yapm oldu. Minber-i
erif, o hey'et iizere (654) tarihinde Mescid-i Nebevi muhterik olun Minber hadisini Sehl lbn-i Sa'd'den rivayet eden Ebu Hazm lbn-i
Dinar, Tabiln'den ve Medine'nin en benam iilimlerinden ve ravilerindendir.
Ebu Hazm aym zamanda belig bir hatip, ytiksek bir hakim idi. Abdu'r-Rahman b. Zeyd: "Hikmet vefelsefe-i lslamiyye agzzna y aktIT Ebu Hazm 'danyiiksek
bir alim gormedim" diyor. Tabakat kitaplannda birc;ok hikemiyyat1 naklediliyor.
Halife Hi~am bir kerre Ebu Hazm'e bu saltanat vebalinden kurtulmanm
bir yolu var nud1r? diye sormu~ . Ebu Hazm, kolaydr demi~: Ald1gm helahndan
al, buakt1g1m da hak oldugu ic;in b1rak, det,ni~. F1khi kudretiyle, ztihd ve takvasiyle
me~hurdur. Hicretin ( 140) tarihinde vefat etmi~tir [Tezkiretii'l-Hujfaz, C. I., s. 119].
)'
1
1
1
75
MlNBER-1 NEBEVl
c1ya kadar kald1. Yand1ktan sonra Yemen meliki Muzaffer (656) da

yeniden bir minber yapt1rd1. Yirmi sene sonra MlSlr meliki Za hir
B a ybars o minberikaldtrtlp kendi tarafmdan bir minber ikame etti.
Hicretin (82o) senesinde de MlSlr padiah1 Melik Miieyyed, yeni
bir minber gondermitir. Miiariin-ileyh, Mekke-i Miikerreme'ye
de iki sene evvel yeni bir minber gondermiti.
Bu hadis-i eriften - (247) inci hadisin haiyelerinde soylendigi
iizere- iki ii~ adtmhk mey-i yesirin miifsid-i salat olmad1g1 ve kasd-1
ta <Jim gibi bir maslahat-1 er<iyye i~in imamm me>mumlardan biraz
yiiksek bir yerde durmasi caiz oldugu hiikmii istinbat olundugu gibi
hutbe i~in minber yaptumamn da miistehab oldugu miinfehim olur.
Zira hatib, yiiksekten daha iyi goriiliip sozleri daha kolay anlalhr.
Minberin k1bleye karl durulunca mihrabm sag tarafmda bulunmas1
da miistehabdtr. Minber olmazsa imam yiiksek bir yer intihab
eder.
I
Boyle bir yer de yoksa siinnete ittibaan ayag1 zeminden kesecek bir
aga~ par~as1 iizerine ~1kmahd1r. Netekim, minber yaptlmadan evvel
Res uI u II a h sal/a' ltahu aleyhi ve sellem E fend j m i z bir aga~ kii tiigii
iizerine ~Ikarlardt. Mescid kii~iik olursa namaz k1lacaklara yer btrakmtyacak derecede biiyiik minber yapmak mekruhtur.
Bu hadisten, her yeni eyde gerek iikren, gerek teberriiken namaz
ile balamanm da miistehab oldugu anlalhr .
..,.,.,.~.,.."'
11,...,,,
,..,.
,....
t,,o
""',
i I J. "' u;:J I Jj.; u .>} \.!~ I ~ IJ .."' I J.!~ _, t l__~~ \.:.~...,
:,~~ ;~ t_:;;j r.:c J:~--,

TERCEMESi
Ca bir
hiima' dan 1 :
t bn-i
A bd illah ( -i Ensari) radiya'llahu an-
~oyle demi~tir: Bir hurma ktitiigii vard1 ki, Neb i y y- i

Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem (Efendimiz hutbe esnasm-
76
CUM'A BAHS1
da ) onun iizerinde dururdu 2 Kendisi 1c;m minber kuruldugunda (bu) kiitiikten, gebe develerin iniltisine benzer sesler
(c;Ikttgmt). i~ittik 3 Ta ki, N ebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve
sellem (minberden ) inip de elini iizerine koyunca (sustu) 1 .
1 Bu hadise 11 t..l>:- :.r;_:.... )) yfmi
Hurma kiitiigiiniin feryad-t iJtiyakt
hadisi denilir ki, Nti bti vvet-i M u hammediyye salla'lldhu aleyhi
ve sellem delailinden b.i r mu 'cize-i bahiredir. Bu vak 'a, bir cum 'a
gtinti Mescid-i ~erif'te ve bir mescid dolusu Sahabe-i Kiram'm huzurunda cereyan etrni olup bu babda mazbut olan rivayetlerde bir
cemadm, agac; pan;asmm - ak1l bir zi-hayat gibi- Res u 1- i H ii d a
aleyhi efdalii' t-tehtiya E fend i m i z Hazretlerinin hut be ic;in mahall-i
aheri, minber ihtiyar buyurmakla mtifarekatinden dolayl miiteellimane feryadlar <;1kard1g1 beyamnda mtittefiktirler. Bu hadis-i Buhari,
Cabir lbn-i Abdillah ile lbn-i Orner radiya'llahu anhiim'den
turuk-1 muhtelifeden rivayet ettigi gibi Ahmed lbn-i Hanbel de
lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'dan yi.ne Ahmed lbn-i Hanbel
ile 1bn-i Mace ve Tirmizi, Ebu Ya'le'l-Musili, lbn-i
Hiizeyme, Taberani, Daremi; Beyhaki ve Ebu Nuaym,
Enes lbn-i Malik radiya'llahu anh'den; Ahmed ibn-i Hanbel,
ibn-i Meni', Ebu Sa 'd, Ebu Nuaym, Beyhaki, Taberan1
ibn-i Abbas radiya'lldhu anhiima'dan; Ahmed lbn-i Hanbel,
lbn-i Sa 'd, Daremi, Ebu Ya 'la, lbn-i Mace, Bagavi,
Ebu Nuaym, 1bn-i Asakir, Beyhaki, Ubey b. Ka 'b radiya'lldhu
anh'den; Daremi, lbn-i Sa 'd, lshak lbn-i Rahuye, Beyhaki,
Ebu ismail-i Tirmizi, ve Sehl b. Sa 'd- i Saidi radiya'llahu
anh' den; E b u Muhammed ti' 1- C e v her i, T em i m D a ri radiya' lldhu
anh'den; Daremi, Btireyde b. Husayb radiya'lldhu anh'den; yine
Daremi ile Taberani ve Ebu Nuaym, Ommti'l-mii>minin Aie
radiya'llahu anhti'dan; Beyhaki ile Ebu Nuaym, Ommti'l-mti,minin
Vmmti Seleme radiya'lldhu anhd'dan; ibn-i Ebi ~eybe ile Daremi
ve E b u N ti ~ y m, E b u SaId- i H u d ri radiya' llahu anh' den; Ahbtirii' lMedine sinde Ztibeyr lbn-i Bekkar, Muttalib lbn-i Vedaa
radiya'llahu anh'den turuk-1 muhtelifeden rivayet etmilerdir. Bu
tariklerin bir c;oklan sahihtir de. K1ssamn bu saydigimlz Sahabe-i
Kiram'dan baka Sahabe'den diger ravileri de vard1r. Demek ki
- Beyhaki, Tactiddin-i Siibki, Kadi lyaz ve lbn-i Hacer'in
MfNBER-1 NEBEVI
77
dedikleri gibi- rniitevatirdir. Bu, kaffenin kaffeye naklettigi rivayattan

iken haninin adem-i vukiiuna delalet eden rivayet yoktur. S ii b ki,
yukanki tariklerin birc;oklanm naklettikten sonra: "Vakui yalnzz bu
sayzlan tariklerle tevatiir hiiszl olur diyemem. Lakin muhaddis, mesanid ve
ecza i;inde bir;ok tariklere daha miisiidif olur ki, bunlarla her halde tevatiir
hryyinesi kiiim olur. Bu saydzgzmzz yalnzz vehleten goze ;arpan nakillerden
ibtirettir" diyor. Haf1z ibn-i Hacer, Buharf erhinde "Gerek hanin-i
ciz<, gerek inkiiiik-z kamer kzssalarz hadfste miimarese siihibi olmzyana yakin
iftide etmese de turuk-z hadfse muttali' olanlara kat'iyyet ifade edecek derecede
~~ ~.. ,, rivayet edilmiilerdir''. B e y h a k i: ''Han fn-i cizi' kzssasz otedenberi
halefin seleften alzp nakledegeldikleri umur-z ziihire-i ma'lumedendir" diyorlar.
1bn-i Ebi Hatern'in nakline gore, !rnarn-1 ~afii: "Cenab-z

Hakk'rn Peygamberimiz Muhammed alryhi's-saltitii ve's-selam Efendimiz'e
verdigini hi;bir Prygamber' e vermemiitir" demesine karI, Is a aleyhi' s-selam' a
ihya-y1 ernvat rnu'cizesi verildiginden bahseden Orner 1bn-i Sevade: "Muhammed salla'lliihu alryhi vesellem Efendimiz'e hanfn-i cizi'
mu'cizesi verildi ki, o haninin sesini herkes duydu. Bu, .ihya-i emvattan_daha biiyiik bir Ieydir" cevabm1 vermi. Vak1a Kudretu'llaha nisbeten kuru bir
kiitiigiin akl u Uiir sahibi bir zi-hayat gibi inildernesi ile toprak olmu
bir meyyitin dirilrnesi arasmda hi<;bir fark yok ise de rneyyitin rnasebaktan hayat, aktl ve UUr sahibi olmtf olrnas1 dolaytsiyle vahime-i bqer
otekini daha ziyide istib'ad eder.
[1stib'ad-t aktl rnes'elesi hakkmda (227 ve 321) inci hadislerin
haiyelerine de miiracaat].
2
C abir radiya'lliihu anh'in Buhari'deki diger rivayetlerinde hadisin ba tarafmda Mescid-i ~erif'in hai-i sab1k1 ve minberlerin inaSI
rnes 'elelerinden bahsediliyor. Bunlann birinde: '' Mescid-i Ierifin tavanz
hurma kiitiikleri iizerine oturtulmui idi. [ 278 inci ibn- i 0 mer radiya' lliihu
anhiima hadisine de rniiracaat]. Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu alryhi ve
sellem hutbe irad buyurmak istediklerinde ayakta bu kiitiiklerin birine da__yamp
soz saylerdi" diyor. Buhari'nin ibn-i Orner radiya'lliihu anhiima
rivayetinde de : "Mescidde bir hurma kiitiigii vardz ki, cum 'a giinleri yahud
hir ~ry htidis olup ta nasa so<; siiylemek istedikleri zaman ona dayanzrdz"
deniliyor.
Bu tercel)lede ise onun iizerine dururdu denilmitir ki 11 ~ i ~ ,,
nm tercemesidir. Bir niishada u 4~ I i ~ n lafziyle oldugundan o lafz
CUM'A BAHSl
78
Cabir'in diger rivayatm.daki laf1zlara daha muvaf1ktu. Fakat eldeki

nushalarda hep << ,::1> n oldugu ic;in tercemeyi degitirmedim *.
3 ( ~I ) evk ve arzu rna 'nasmad1r. Anamn veledine olan evk
ve arzusu gibi ... ve iddet-i bi.ika ve itiyak rna 'nasmadu. Yani iddet-i
arzu ve itiyaktan nai pek aglarnak, ala-kavlin hi.izi.inden, yahud
ferahtan Dai nale ve zan k1lrnak rna 'nasmadlr. Nakenin yavrusundan
ci.ida oldukta evkle rikkatlu hazin nale eyledigi gibi ilh .. (Mi.itercirn-i
Karnus As1rn Efendi)
Rivayat-1 rnuhtelifeden zihinde rni.icrnelen has1l olan rna 'na:
Aleyhi's-salatii ve's-seliim Efendirniz'in hutbe irad buyurrnak ic;in
rninbere c;1krnalan i.izerine ki.iti.ikten gayr-1 rne'luf bir sesin c;1krnas1 ve
bu ses, huzzarm rnesrnuu olrnas1d1r. Bu sesin nev'ini beyan eden
elfaz, rni.itehaliftir: ibn-i Orner ve Ubey tbn-i Ka 'b ktsaca u ;:p:.- n
lafzm1 isti'rnal etrnilerdir. Cabir - burada gori.ildi.igi.i i.izere Biireyde
gibi- bu sesi gebe devenin hanin-i itiyakma benzetrni, diger rivayette
de: " ;,r.....ll [~ ~I ..::..... L...; = Agaf parfasl fOcuk gibi feryiid etti" diyor.
E n e s: "Agaf parfaszmn vale yiini sersemlemi~ aczklt insan gibi inledigini
i#ttigini'' nakietrnitir. S eh I ibn- i Sa 'd de: ..,~l:.ll j~L; . ~I ..::...:.- n"
u ~ J\5.::~
;.~ .;... ~ ,:;- IJ; _~; . ~ = Agaf parfasz inildedi. Cemiiat, b~zna
ve hanininden nkkate geldiler. 0 kadar ki, onlar da fOk agladtlar"
ii~ii~tiiler
diyor. Ubey iie Enes'ten ve. Sehl 1bn-i Sa 'd'den gelen diger
rivayetlerde ise o ses okuzun bogurrnesine benzetilrni. Dhey:
"_;.!.;1 .J t...l....a; .;... .;L.:. = 9atlayzp parfalamncaya kadar bogiirdii", Enes:
" .;1~ ~11 {.;1 .,;... .)_J!ll .;!_,;.~ t.4 1 .;L.:. = Kiitiik okiiz gibi bogiirdii.
.Nihiiyet, mescidin ifi bOgiirtiisiinden falkandz", S e hI 1 b n- i Sa 'd de:
"O.Jt.) V .~~ ;.~ .J ._;~l:.ll t.__..Aj .;... . 0-- l.-J .;pi.)_J": lf .::...;l.:. = lnliyerek okiiz
biigflriir gibi bOgiirdii. 0 derecede ki, haz.zr olanlar gordiikleri halden
dolayz taz.arrua ba~layzp fOk agla~tzlar " , V rn rn i.i S e l erne radiya' lliihu
anhii da: ".~.:--11 j.o.l 4..r- ..;... .;J!ll .;IJ.:. .::.. .; l.:. = Okiiz gibi bOgiirdii. 0
kadar ki, mescidde olanlar hep i~ittiler."
* ~arih K as t a II ani ( 4JI i ~ ) nushasm1 tercih ederek ( ~ i J~ ) nushasmm "Ebu Zer, Ebu'l-Vakt" rivayctlerine mi.istenit olduguna ~erhde i~aret
etmi~tir . 1313 senesinde Misir'da bir hey'et-i Hmiyye tarafmdan tashihine ihtimam
edilerek tab' edilen Buhtiri ntishasmda da ( 41 ) rivayeti tercih edilmi~tir. Bu, aym
zamanda Buhari'nin diger rivayet' tariklerine muvaf1k bulundugundan OstadJmiz
mtitercim merhum ( ~I } rivayetini tercih etselerdi daha isabet etmi~ olurlardi.
K. M.
MlNBER-t NEBEVl
79
Kavs i~indeki sustu lafZI, Cab i r radiya' ltiihu anh'in B u h a r i

rivayetindeki cc ~ >> lafzma mukabildir. Cabir radiya'ltiihu anh
diger bir rivayette de : ~~ J.; ,YI -..; .J ~ .ill J- .ill J.,....) Jj' { n"
u ~..\:.&- .)"'.lll,:y. c:-J .;..;lS" l.. ~ S.~; .:....;lS" Jli . ~ c.s.lll ~I= Sonra Re4
r-
sululliik salta'ltiihu aleyhi ve seltem minberden inip onu kucakladz. 0

Strada kii.tii.k, susturulan fOcuk gibi hafif hafif inliyordu. Susturduktan sonra: '0, yanznda edildigini i~ittigi zikrultiih ifin agladz idi., buyurdular"
denilmitir. 1bn-i Abbas rivayetinde: .:ill J..... Jt.A; .:,5W ~~u n"
u ;,.L:AJI p:. Jl .)- ~~ t.Jl ~--.J ::k =Resululliih salla'lliihu aleyhi veseltem
onu kucakladt da sustu. Bunun ii.;:.erine Res u lull ii h salta' ltiihu aleyhi ve
sellem : 'Eger ben onu kucaklamamz~ olaydzm K zyamet giinii.ne kadar hep
biiyle inleyip duracaktz., buyurdu", Enes rivayetinde: Jl..iL. .... ;n fJ n"
u ~--.J ::k .:ill J- .:ill J.,....) ~ {j;- ~l:AJI jY.. Jl I~= Eger ben onu bagrzma
basmayaydzm Res u lull ii h salta' lliihu aleyhi ve sellem' den ayrzldtgz ifin
Kzyamet gii.nii.ne kadar hep biiyle olacaktt, buyurdu" denilmitir. M u tt ali p 1b n- i E b i Veda a radiya' ltiihu anh'in rivayetinde, ziyade
olarak, Res ii 1u ll a h salta' ltiihu aleyki ve sellem'in : .Jli .,... _,1; ':/ >> "
(( ~ J..:-.J ')ll{:z!. J.)U:, r .:ill Jy.) = Siz. onu ayzplamayzn. Zira Resululliih
salla' lliihu aleyhi ve sellem : Herhangi ~eyden qyrz dii.~erse o ~ey behemehal mahz.un . olur" buyurduklan menkuldiir. Bir de, Bureyde ile Dbey
1 b n- i K a< b radiya' ltiihu anhii.ma rivayetlerine nazaran, Res ulullah salla'ltiihu aleyhi ve seltem Efendimiz'in kiitiigii kucaklarken
on a: '' lstersen seni eskiden bittigin yere gotii.riip yeniden dikeyim, sen de yeni
b~tan oldugun gibi yeti~, istersen Cennette dikeyim de Cennet zrmaklarzndan, pznarlarzndan kana kana if, giiz.elce yeti~, meyva ver ve meyvam Alliih'zn sevgili kullart yesin. Naszl dilersen iiyle yapayzm" buyurmular.
Kiitiigun, ahireti ve Cenneti diinyaya tercih ettigini muhbir-i sad1k

E fend i m i z Hazretlerinden ogrenmilerdir.
Sonra o kiitiik, emr-i ali-i Risilet-Penahi ile, yerinden ahmp
minberin altma defnolundu. Mescidi y1kt1klan zaman Ubey 1bn-i
Ka <b radiya'lliihu anh'in onu ahp nezdinde saklad1gma ve nezdinde
iken ~iiriiyiip toprak olduguna dair bir rivayet de vardu. Anla1lan,
hedim ve termim esnasmda Mescid-i ~erif'i y1karken meydana ~1km1
ve Dbey Hazretleri onu yamnda ahkoymutur. Resul-i Hiida ve
lmamii'l-Hiida Muhammed Mustafa salla'ltiihu aleyhi ve sellem
Efendimiz'e bir cemadm itiyak1 bu mertebe olursa, o nur-1 musaffanm lika-yi cemaline bir mii 'min-i muvahhidin itiyak1 ne kadar
olmah? Varm klyas edin ! I.J,r.~ l.i !
80
CUM'A BAHSt
;to,.,.
.Jtl'o-'
. 0'j I 0 JJ".A;
I
TERCEMESi
(A b d u 11 a h ) i b n- i 0 mer radiya' lltihu anbiima' dan :

~oyle demi~tir: Nebiyy-i Ekrem salla'tltihu aleyhi ve
sellem (Efendimiz)- (upkl) sizin ~imdi yapttgmtz gibi(ilk) hutbesini ayakta irad buyurur', sonra otururdu. Ba 'dehu
(tekrar ikinci hutbe i<;in) ayaga kalkardt 1 .
1 Yine
ibn- i b mer radiya' lltihu anhiima - Buhdri' deki diger
rivaycte nazaran- " k:' ..~.~ ~~b. '":""b: f""' J ::l~ . I j ..... .._,.:.ll ,:,l) = N ebiyy-i Ekrem salla'lliihu ale_;>hi ve sellem'in iki hutbe okuyup aralarznda
oturmak mu't!idz Jerifleri idi" demitir.
Hutbe, kaimen irad olunur. Kaiden hutbenin cevaz1 isc muhtelefiin-fihtir. imam Ebu Hanife'ye gore hutbe esnasmda k1yam
siinnettir, vacib degildir. 1m am- 1 Mali k'ten mervi olduguna gore,
vacibdir; fakat prt degildir. K1yam1 terkeden hatib isaet ederse de
hutbe sahihtir. Digerlerine gore ise hutbede k1yam -ayniyle namazlarda oldugu gibi- kudreti alan hakkmda mqrut oldugu gibi, hutbeteyn arasmda kuud da farzd1r. (498) inci hadisin haiyesinde Sehl
ibn-i .Sa 'd radiya'lliilzu anh'in orada mevzii-1 bahsolan hadisinde
aleyhi's-sallitii ve's-selam Efendimiz'in minberini yapt1ran hatuna
cc ._,.l;JI .:....lfl.;l 0~" .._.~ I U_,"l J J4! .!J..-j&...>.r '' buyurmU o!malariyle -a tide
ina-Allah gelecck- (724) iincii Ebu Said-i Hudri radiya'lliihu anh
hadisindeki: '' ly- 1.~ .J ~:11 j" .i-'' .;..I.; .._....l~ = Giiniin birinde Nebiyy-i
Ekrem salla'lliilzu aleyhi ve sellem Ejendimiz. minber iistiinde oturmu~,
biz. de yepyevre karJzsznda oturmuJluk" rivayeti ile hutbede kuiidun cevazma
Hanefiler i<;:in deli! olabilir. Lakin hatibin bila-oziir oturmasm1 caiz
gormiyen cumhur-1 fukaha, Sehl 1 bn-i Sa 'd hadisindeki kelam-1
N e bev i'nin hutbeye balamadan evvelki ve iki hutbe arasmdaki
celselere mahmul olabilecegine ve E b u SaId hadisindeki hutbenin
MtNBERDE HtTABET-t SENtYYE
81
Cum 'a hutbesi olmay1p o esnada Sahabe ile 'bir konuma, bir soh bet
olduguna bakarak bu delillerin her ikisini de zay1f goruyor ve miistemirren cari olan am elden baka ibn- i b mer radiya' lliihu anh'in
bu hadisi ile Cabir ibn-i Semiire ve Ka 'b ibn-i Ucre radiya'lliihu anhiim hadisleriylc ihtidc ediyorlar.
Muslim, Ebu Dam,J.d, Nesei ve lbn-i Mace'de rivayet olunduguna

gore, Cabir ibn-i Semiire radiya'lliihu .anhiima: "Nebiyy-i Ekrem
salta' lliihu aleyhi ve sellem' in iki hutbesi vardz ki, ikisi araswda otururdu.
Hutbede Kur'an okur, nasz tezkir buyururdu"; diger rivayettc de: "Ayakta
hutbe irad buyurur, sonra oturur, sonra yine kalkar, ayakta hutbe irad eylerdi.
Oturarak hztiibet buyurduklanm her kim sana haber verdiyse yalan sdylemiflir.
Aleyhi' s-salatii ve' s-selam Efen dim i z'in arkasznda ben vallah iki bin den
ziyade namaz kdmzfzmdzr" diyor. Yine Miislim'in rivayet ettigi Ka 'b
ibn-i Ucre radiya'lliihu anh hadisine nazaran, bir gun Abdu,rrahm an i bn-i Dmmi' 1- Hakem oturdugu yerde hutbe irad ederken
Ka 'b, mescide girmi ve: "Hele fU habise bakzn! Alliihu Teiila \~\ J n"
* ulll; !l3 S" j J l~l l_,..oA.; I 1_,~) o)~ 1)_; buyurmuf iken o, oturduiu yerden
hutbe ir~d ediyor !" demi.
ibn-i Huzeyme"nin Sahlhine nazaran da: "Hiy bdyle iey

gormemiilim. Herif Miisliimanlara imam olmufla oturdugu yerde hutbe irdd
ediyor" demi ve bu sozii tekrar etmi.
Kaimen hutbenin ve beyne'l-hutbeteyn kuiidun siinnet-i mesluke ve gayr-1 metrf1ke olmasr da cumhurun siinnetlerindendir. Sadr-I
evvelde buna muvazabet buyuruldugu ibn-i Ebi ~eybe'nin:
"Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem ile Ebu Bekir, Omer ve Osman
radiya' lliihu anhiim hep kiiimen hutbe irad ederlerdi. Minber iizerinde ilk
oturan Muiiviye radiya'lliihu anh'dir" diye Tavus'tan olan nakliyle de
sa bit olur. M u a vi ye radiya'lliihu anh'in imanladrktan sonra boyle
yapmaya baladrgr ~a'bi'den menkuldiir. Ayni, imam-1 Ali

radiya'lliihu anh'den de kuiidun rivayet edilmi oldugunu haber veriyor.
Said ibn-i Mensur'un Hasen-i Basri'den rivayetine nazaran
da Cum 'ada ilk istirahat eden, yani istirahat i<;in oturan 0 s man
radiya'lliihu anh'dir. Miiariin-ileyh Hazretleri yorulunca oturur, fakat
soz soylemezdi. Oturdugu yerde ilk hutbe irad eden M u a vi ye'dir.
Kat ad e'den rivayet edildigine gore de, cum 'a giini.i kaimen
Sure: 62 ( Cum'a ) , 4vet:
II
F.: 6
82
CUM'A BAHSl
hutbe, ta Osman radiya'lliihu anh'in zamamna kadar miistemirren

devam etmi. Sinn-i piri, 0 s man radiya' lliihu anh'i ayakta duramiyacak hale getirdikten sonra bidayet-i emirde kaimen hutbe irad eder,
sonra oturur olmu. Muaviye de ilk hutbeyi calisen, ikincisini kaimen irad etmi.
Ayni, Ebu Said-i Hudri ile Sehl ibn-i Sa <d radiya'lliihu
anhiima rivayetleri gibi, bu son rivayatl da hep kuiidun cevazma delil
ittihaz etmekle' beraber temessiik ettikleri delillerin hi~biri k1yflmm
artlyyetini isbat etmeyip, olsa olsa siinnet oldugunu isbat eder,
diyor. Cumhur da cum <a giinii kaiden hutbeye ait hadisleri hep ozre
hamledip kaimen namaza kadir olm1yanm kaiden, hatta muztacian
namaz k1lmasma tebih ederler. Maahaza yine Ayn i, kadir olanm
kaiden hutbesini tecviz, Hanefiyyece bir vech oldugunu ve bunun,
bir kavl-i az bulundugunu soyl<tdikten sonra, "Evet bu, Ebu Hanfje'nin, kavlidir. Nebevi'nin nakline ~iire, Malik ile Ahmed'in de kavilleri
budur. Bunu e;:;ana kzyas etmi~lerdir" ~iyor.
Cemaatin -k1bleden inhirafi mucip olsa bile- hatlbe miiteveccih
olmas1 da beyne'l~ulema mi.icmeun-aleyh denilebilecek bir si.innettir.
Buhari, ibn-i Orper ile Enes radiya'lliihu anhiim'iin imama karI
dondi.iklerini ta<Iikan zikrediyorsa da Tirmizi -Abdullah ibn-i
Me s <ii d radiya' lliihu anh'in bun a dair bir hadisini rivayet ettikten
sonra- zay1f oldugunu da beyan eder ve Ashab ile Tabiin ve diger
ulemamn ameli hep bunun i.izerine cari olmakla beraber bu babda
sahih olarak hi~bir rivayet bulunmad1gm soyler.
lmamm da Cum<a htitbesi;nde arkasm1 k1blcyc doni.ip cemaati
kar1Sma almas1 ve hutbe irad ederken saga, sola donmemesi si.innettir.
Aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz, istiska hutbcsinde dua buyururkcn k1bleye dondi.ikleri halde Cum <a hutbesindcki istiskalarmda
(505 inci hadis) cemaatten mubarck yi.izlerini dondi.irmemilerdir.
imamm minbere <;:1karken haz1r oJanJara sci am \Tfmesi, 1m a m-1
~Hii ile lmam-1 Ahmed'egore,si.innetiscdc, imam Ebi't Hanife
ile lmam-1 Malike gore, minbere . \1kt1g1 andan itiharen namaz1

bitirinciye kadar selam1 da, kelam1 da terketmesi si.innettir. Selama
dair olan rivayat zay1ft1r.
H1TABET1N ADAB VE ERKANI

J,,..,
, , ~t
~,
...... ,.,
~l J _,..., J <..>I : ~._ ~I

, "'
'""'""'"'"'"'
""'
"'
"':-J~; ~ J J ...._
\.9..;)
,
""
......
. 83
'
.,
""
.....
,. ,
501
0,
w&-
-~ . . . ~,...,
""' ... l ..
-.1i,.
':J~}\..S.k&-l.i 4..-:A; ,_\..S~j _,1.-Jl~ \.,$~1 tL _, ..4.~ .u~IJ .. ~

\ of -;;; J. , I
"'
.J."", , , "' ""
~ t
.J "'"," '
....,
., "' ,
, ' -'
., ,
\.S..:.J I t; ~I ..l~ I_,~;:~ !.lJ; w! ~J I 01 4.,;J~j \'I~...J !.lJ; J

, .J. '
.. ... ,
t ,
, ... ~ ..
l ~
~t
.,. ,. .J. ,
~)I (:I J J~)I \..S~._ \' \..S..il ~I_,; ..l~ l.. l Jt.i t; ,.4.-::~
t.. 1;ji ~~f~~J J .k;.f ~~~::,.. j1 ~~i ~~i

~._ijj J
L
1
-1
_,
t<
1 ,
,.
,.
-1
t _,
"',.o _,
,.
,._. o _,
J..J.
,.
t.. Jl t.. l_,.il J~l J .,L_-4JI J ,.(;~I~~ tJjJJ.i u.~ ~) t...~
TERCEMESi
Am r b. T a g 1i b (c.> ~~~~....:11 c..>..t:-JI ) radiya' alldhu anh' den:

~oyle demi~tir:
(bir def<a) Resulullah salla'llahu aleyhi

ve sellem'e (Bahreyn'den 1 ) bir (<;ok) mal, yahud bir (<;ok) seby
(iisera) 2 gonderilmi~ti. Onu taksim buyurdu. (Taksim ederken) birtak1m kimselere attyye verdi de bir taktmlarma (hi<;)
aldmnadt. (Sonra) haber aldt ki (attyyesiz) btrakttgt kimseler
itab ediyorlar. Bunun iizerine (hutbeye <;tktp) Allahu Teala'ya hamd, sonra sena etti. Ondan sonra (da) (( ""! 1...1 Jl 3 diye. rek ~oyle buyurdu: Vallahi ben aldtrmadtgtm kimseyi attyye
verdigim kimseden ziyade sevip dururken (yine) birine attyye
verip (sevdigime hi<;) aldtrmadtgtm olur. Lakin (~u var ki) birtakim kimselere, kalplerinde ceza< ve hela< 4 (yani sabtrstzhk
CUM'A BAHSt
84
ile h1rs ve tama') gordiiglim i<_;in (kendilerine mal) verdim.

Baz1 kimseleri de AUahu Teala'rtm, kalblerinde yarattig1 gma
(-yi nefsi) ve hayr (-1 cibilli) ye havale eder (ek mahrum
birakir)tm. Amr ibn-i Taglib de bunlardan biridir.
Ravi Amr ibn-i Taglib (radiya'llahu anh) der ki:
V allahi o kadar (sevindim ki) Res uI u lla h salta' llahu aleyhi ve
sellem'in bu\taltifkarane) soztin~ bedel biitiin dtinyaya malik
olmay1 gonliim istemez 5
~
Riv AYETLER:
ba's1z olarak .<..S~ Jl

Baz1 nushalara gore: (( _;;1 J H,
<<
;c.s~ Jl
11 ,
11
rivayetleri de vard1r.
Baz1 nushalarda: <..Sk" l jl H,

Baz1 nushalarda: 11 .;s:::JJ 11, rivayetleri vard1r.
1
yazan ism ail i'nin rivayetinde:

denilmi oldugundan (Bahreyn'den ) lafzm1 kavis
ic;ine aldm1. Bu (267 ) inci hadi~te mevzii-i bahsolan Bahreyn harao idi *.
2
Buradaki yahud lu terdid Sahabiye mi, yoksa Sahabinin
berisindeki ravilerin birine mi aid olduguna clair erhlerde sarahat
yoksa da tercddi.id eden her halde Buhari'nin eyhi, Muhammed
ibn-i Ma 'mer, yahud eyhinin eyhi Ebu As1m olacak. Ebu
As1m, Cerir ibn-i Hazim'den Cerir de Hasen-i Basri'den,
o da Amr ibn-i Taglib radiya'lliihu anh'den bunu rivayet etmi.
Zira ehl-i siycrin nakline gore Bahreyn ahalisi harben imana gelmi
olmadiklanndan kendilerindcn esir falan almmamitir. Yalmz mi.i'min
olmiyanlarindan harac; ahmrd1 ki bunun da sekizinci sene-i hicriyyeden hilafet-i SJddikiyye zamamna kadar mi.i~temirren geldigini yine
B u h a ri'nin rivayatmdan anhyoruz. Bah usus B u h a ri Kitabii't-tevhid
<<
Buhliri i.izerine miistahrer
~_,~!1 ~ .J l..c:. j l "
* Yakut-1 Hamevi Mu'cemii'l-biildtin'da (Bahreyn)in Basra ile Uman arasmda ve sahil-i bahirde vakJ' olup birtakm ~ehirleri, kasabalan muhtevi mi.ihim
bir vilayet oldugunu haber veriyor. Buras, denizle Ahsa tarafmda geni~ bir goli.in
arasmda bulunmasmdan dol a y Bahreyn denilmi~tir. Em eviler, Abbasiler,. zamanlannda ti.irli.i ti.irli.i tq kilata tabi' olmu~tur. Bugi.in ise ufak hi: emaret halindedir. K. M.
HlTABETiN ADAB VE $ERA1T1
85
de Ebii'n- N u 'man tarikmdan gelen rivayetinde yalmz .lj., ~I jl ''

u JL.. f--' 4,k denilmi olup 11 ._,.':"' '' den hi<; bahis yoktur. Dogru,su da o
olmaldazim gelir. Zira Ebii'n-Nu 'man da Cerir, o da Haseri-i
Bas r i' den ilh. rivayet etmitir. .
3 ( -~~ L..l) bir kelimedir ki hutaba-yi Arab iimera mahzannda
inad eyledikleri hutbelerde ba 'de'd-dua irad ederler. ".!.~ J~~ J...~=Be
nim sana alan duamdan sonra" takdirindedir. i ptida D a v u d aleyhi' sselam, ala-kav~i-n--K..a. 'b ibn-i Liiey tekelliim eylemitir. Pes, miiellifinin dibacelerde (-"'"! L..l ) kavilleri 11 "-:l...dl_, :J.W.I_, 41-~H -lA! '' takdirinde
olur ilh. (Kamus miitercimi As1m Efendi). Bu hadisin bu mevk1'de
irad1, hatibin Allah'a hamd ii sena ettikten sonra ( .1A! L..l ) diyerek
soze balamasmm siinnet oldugunu ifham i<;indir. Bu hadisteki hutbe-i Nebeviyyede bu lafzm isti'mal buyuruldugunu Amr ibn-i Tag1i b radiya' llahu anh rivayet ettigi gibi bundan sonraki iki hadiste de,
ina-Allah gelecek (1505) inci hadiste de Ebu Humeyd-i Saidi,
ibn-i Abbas ve 11 ...,__,;:. J. J.r~ '' radiya'llahu anhiim dahi baka hutbelerde isti 'mal buyuruldugunu haber veriyorlar. ( 76) mc1 Kiisuf
ve (41 r) inci Salat-i Teravih hadislerindeki k1ssalar miinasebetiyle
de Esma bint-i Ebi Bekr ile Vmmii'l-mii'miinin Aie bint-i
E b i Be k r radiya' llahu anhiim Hazretleri de -bu Sirada Buhdri' de
tekrar edilen rivayetlere nazaran- aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in hirer hutbe irad buyurup bunlar da hamd ii senadan sonra (~ L.l)
diyerek soze baladiklanm zikretmilerdir. Demek ki, siinniyeti
rivayat ve turuk-1 muhtelife ile sabittir. Hafiz Abdii'l-Kadir
R e h a vi, i<;inde ( .~..~ L.l) bulunan hadislerin tariklerini tetebhu' ederek bu lafZI otuz iki Sahabiden rivayet edilmi buluyor.
.
4
11 t..i~ 11 : lugaten sahirsizhk demektir. 11 2"' ' da sabirsizhgm s6n
derecesidir. S1fatlan ,u t-'~)) ve 11 t.P ,, d1r. Helu': korkak ve tama'kar
diye de tefsir edilmi ise de en muvaf1k olam Kitabu'llah'daki tefsirdir.
Hak Teala *ul&._,;.. ~~ 4-o 1~1_, ~-'~ _,.!.)14-.o 1~1 ~_,1.> Jl.:. .:>w)ll .JI11"
=$iiphesiz insan, 11 t-'L- ,, yani ~erre fatlzgmda 11 t-'~ n yani sabzrszz,
hayzr VC ni'mete nail oldugunda ise II t_,;.. ) yani aVUCUndakini kzskanzr
vergisiz olarak yaratzlmz~tzr" buyuruyor. Metindeki ceza' ve hela'in
rna 'nasi, Kur'an-1 Kerim'in tefsiri sayesinde daha kolay anlaIhr.
"0 kadar sevindim ki, Res u lull ii h salla' llahu aleyhi ve sellem' in
bu taltijkarane so;;;iine bedel biitiin diinyaya malik olmayz gonliim istemez"
5
Sure: ;o ( Meiiric), ayet:
20
CUM'A BAHSt
86
ibaresi << I"":JI .;11- t- .J ~ ~~ J.... ~I J.>.. .J ~ J .:,1 ..,..... 1 L.. ll'm tercemesidir ki, harfiyyen terceme etmek laz1m gelse hiitiin diinya yerine
ku:.zl develen) demek laz1m gelecekti. Tercemede lafizdan inhiraf
vak1< oldu ise de maksiid olan ma<na budur. Arap kavmi beyaza
da, nefis olan mala da u .r-1 '' dedikleri gibi maim enfes ve a<lasma
da << ~~ .;~~- 11 derler. 'Binaenaleyh kzzzl develen) ile tercemeye hacet
yoktur.
1.,,
_,._,1it_,..,_,.,,, .,
.J.I I JJ""' J 0 I
-..;s.
l!!
"'
' "", ,. l
J l~t;
,. ,
::;
"
.,,.
'Eo.,
.J.I I <.S;,J l> ..u:. t:.J I ~...,... ~.,;~I :,;&- 50 2

; 'tii
"'"'
.. ,
0"
1$
t1' ,. ., "" ,
411 I ..1.~ ~ ~ ..,4H ..1.~ ~-:-:., \ \j

.f.
~,
, ..... ,. _,. t ,.
::;0' "' "' ::;
..1.~ \.. I
' '!"""
I'"J..., J .,4-:J., .J.I I J~"'

.f.
"'"'
I O'
J\j I'"; .....;~ u.;.;l)
TERCEMESi
Ebu Humeyd ( Ensari-i) Saidi radiya'llahu anh'den,

Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in (bir gi.in) ba<de'zzuhr 1 namazdan sonra 2 (hutbeye) kalklp te~ehhi.idde 3 ve
Allahu Teala'ya ehli oldugu sozlerle (hamd i.i) senada bulundugu, ondan sonra da (( ~ l.l n buyurdugu 4 (sened-i sahih-i
muttastl ile) rivayet edilmi~tir.
Bj<de'z-zuhr u ~I) nin tercemesidir. Zevalden akama kadar
zamfma aiyye denir. Tulu<dan zeval vaktine kadar zamfmm ad1
u .J~ 11 oldugu gibi.
2 Bu namaz oglen namaz1 m1, yoksa ikindi namaz1 m1 oldugu
tasrih edilmemitir.
3 Burada miiellif Z e bid i merhum nasilsa rivayet bilma <nay1
ihtiyar etmitir. Yoksa Buhtirt'nin biitiin nushalannda ihtilafs1z
olarak u Jli ( .U.! ~ L.c. ~~ j.- ~~ .J J.r!.j' .J o")\....JI ..l...! I) lafizlan vard1r.
Terceme de Buhtirf nushalanndaki lafza gore yapilmitlr.
4
Bu k1ssa, ina-Allah gelecek (445) inci * hadisteki k1ssad1r.
1
Bu numara ger;mi~ olduguna gore her halde yanh~t1r. Maamafi bu hadisin

taman11 "zekat, i'tikaj; niiz:Ur"a dair olan bablarda gelecektir. M. K.
l'llTABETlN ADAB VE ~ERAlTl
87
Burada iradmdan maksad, hutbeye ibtida teehhiid ve AlHih'a

hamd ii sena ile ba1ay1p kelam1 ( ~ L.l ) i1e fas1eltikten sonra maksada
iiruun mesnun o1dugunu gostermektir.
Aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz ,,,~,o~ L.l n fas1-1 hitab1m Medine-i
Miinevvere'deki Cum'a hutbelerinden evvel de isti'ma1 buyurmu
o1duk1an, lbn-i Abbas radiya'lltihu anhiima'nm Sahlh-i Miislim'deki
D1m9-d lbn-i Sa'1ebeti'1-Ezdi radiya' ll~hu anh k1ssasiy1e de sabit
ohzy6r. Miiariin-i1eyh diyor ki, D1mad Mekke'ye ge1di. Bu, '' _,;.:.~ jln
ye mensup o1up delilere nefes ederdi. Eh1-i Mekke siifehasmm: "M uhammed mecnundur" dediklerini iitti. "$u adamcagv:;t gorsem! Belki Allah
benim elimle ona rifa nasib eder diyerek kalkzp goriipnege gitti." M u hammed, ben ru Gin ;arpmasma nefes ederim. Alltihu Tetila diledigine benim elimle
rifa ihsan eder. Nefes edeyim, ister misin ?" dedi. Bunun iizerine Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem: .:ill -4: .f . ~ .J .~ ..:il J...l-1 .:,t,,
fJ..~ c)\ .J .J .!.!~_,.! 'i .~.J .:il l )!\ .JI)! c)\ ~I.J J ~.plA")U ~ 0 .J, J
J..i..
':>li
a~ L.l . ..lyJ; ~ diyerek soze ba1ad1. D1m ad: "Aman, bu soz;lerini

bana tekrar et" dedi. Res u1 u 11 ah salla' lltihu aleyhi ve sellem takrar buyurdu ve ii~ kerre soy1edi. Bunun iizerine D1mad: "Kahinlerin soz;lerini dinledim, sahirlerin soz.lerini dinledim, rairlerin soz;lerj.ni dinledim.
Amma senin bu soz/eritte benz.er hi;bir soz i#tmedim. Bu soz;lerin deryalann
en ~~in y~rine bile ~a.rdz ~Allahu a '1~m .biitii.n diin~ay1 ka~1ad1 d~
mek 1sted1). Ver elzm, semnle, Islam uz.enne bzat edeyzm" ded1. Resu1u11ah salla'lltihu aleyhi ve sellem de mubayaa buyurup: ".!.L._,i~.J =
Bu btat kavmin namma da olsun mu ?" diye sordu. 0 da: a 1.1.,; ~ .J n
A
dedi.
Bu D1mad, yahud bir kav1e gore D1mam (57) inci hadiste
mevzii-i bahs o1an D1mam-1 Bekri'den bakast o1up Miiseddid
Miisned indeki rivayete nazaran devr-i cahi1iyyette Res u l u 11 a h
salla' lltihu aleyhi ve sellem i1e ara1annda dostluk da varlll,l. Burada
tercemesini yazdt~miz M ii slim hadisinde sonra deniliyor ki, sonralan Res u 1u 11 a h salla' lltihu aleyhi ve sellem bir tarafa bir .seriyye
(miifreze) gonderip o seriyye Dtmad'm kavmine ugrami1ar. Se,riyyenin kumandam maiyyetindeki1ere: '' Bunlardan hi;bir rey aldzmz mt ?"
diye sormu. 1~1erinden biri: "Ben onlardan yalmz; bir mutahhire aldzm"
demesi iizerine "Bunlar Dtmad'm kavmidir" diyerek o mutahhireyi
iade ettirmitir.
CUM'A BAHSt
88
"""'""""
/
"".,
-"
., ,.
_,.,:.,...,
,.. ,
o.,
,l""o,
....
,.,....
~,,
,till ...Lo.:>J 4..-...~ ~l...a~~ ~ ..... I) ~ . .,t.;.~ ...li 4-::-:-~.:. .. ~ .u~.l...

.,
~ '
::;
.}
.....
,,.
0 ,
.}
-;;i.....
.J.
~ _, .J. .J. o
""
:;
.II
,.
....
.....
0 ..... ,
.}
J l u"' L:J ll~-: I J li t_; ~-::J~
l.. 1 J l.i t_; ~-::J! IJ-: \.:;

~
0~ u"'l.:J I .J~ J 0 JJ.4-:
.J.
,.
o~ o
J l...a.,; ~I
.,.
~ ,
.,..
' I
.;;
'
0
.,
'
O' ,
.:.J I J
.J
0..., 0~J I I~~ 0~

..l~~
..... ,
0
TERCEMESi
'
i b n- i A b bas radiya' ltahu anhilmli' dan :
~oyle demi~tir:
Neb i y y- i E k rem salta' lttihu aleyhi ve

sellem (bir giin miibarek) s1rtmda 1 biiyiik bir rida olarak (sanmp) biiriinmii~ ve (miibarek) ba~m1 boz bir sank ile 2 baglami~ oldugu halde min here ~1kt1 ki, bu (hutbe irad1 i~in minbere) son oturmas1 oldu 3 , Allahu Teala'ya hamd ii sena etti.
Sonra: "Ey ntis, yakma gelin" buyurdu. (Sahabe-i Kiram) et/
rafma topland1lar. Ondan sonra
t<
~ ~~
ll
(diyerek) buyurdu
ki: (Biliniz) bu Ensar cemaati (giinden giine) azalacaklar,

(ba~ka) kimseler ise ~ogalacaklard1r 4 Binaenaleyh M u hamm e d salta' lttihu aleyhi ve sellem iimmetinden her kim her hangi
bir ~ey iizerine sahib-i vilayet olup da bir kimseye zarar vermege veya menfaat eri~.tirmege kudret-yab olacak olursa onlardan iyilik edenlerin iyiligini kabul, kotiiliik edenlerin seyyiesini affetsin 5
Riv AYETLER: .
Baz1 niishalarda miifret olarak:
~~~
J"- "'
PEYGAMBER1M1Z'1N SON HUTBESl
89
Bazr niishalarda hemze'nin ya'ya ibdal ve idgamiyle u 1'"1:-" ,:;&. n.

1 u ~ j&. n omuzlannda demek ise de iveye uydurmak ic;in
szrtznda djye tercemeyi evla buldum.
2 Boi sank ,,:.:--.) ~l..:.&. mukabili<;lir. '' r.) n lafZI yagh, bazan kir
ve pas ile bulanmi rna 'nalanna oldugu gibi sanki yagh imi gibi
parlak duran eye de - tebih tarikiyle - 1tlak olunur ki, onu ifade
eden en miinasib kelime budur. Bazilan miibarek sank aslmda siyah
iken misk ve galiye isti 'malinden nai yaglamp rengi boza c;aldigmi
iddia etmiler; kimi lafzi, zahirine hamlederek maraz haliyle sangm
terden bu hale geldigini soylerler. 1 b n- i Abbas ra.diya' lliihu anhiima'mn bu tasviri aleyhi' s-s-alatii ve' s-selam E fend i m i z Hazretlerinin Ensar-I Kiram'1 taltif ic;in son def'a olarak rahat ve huzurlanm bozup
fira-1 bimariden vasiyet ic;in makam-1 hitabete c;Iktiklanm ifade eder.
3 Buhdri'nin
jez;iiil-i Ensiir bahsinde En e s 1 b n- i . M a 1i k
radiya'lliihu anh'den rivayet ettigi hadis buna tamamen muv~fl.k olmak-.
la beraber burada olm1yan baz1 tafsilat1 miitemildir. Miiariin-ileyhin
rivayetine nazaran maraz-1 Nebevi esnasmda Ebu Bekr ile Abbas
radiya'lliihu anhiima urada burada oturmu Ensar meclislerine tesadiif
edip onlan aglar gormiiler. Neye aglad1klanm sorup onlar da Resu1u 11 a h sal!a' lliihu aleyhi ve sellem'in dar-1 ukbay1 dar-1 diinyaya tercih
buyuracaklanndim endie ic;inde oiduklanm haber vermiler. Her
ikisi bunun iizerine huzur-1 ali-yi Risalet-Penahi'ye girip hali arzetmiler, bunun iizerine Zat-1 Akdes-i Risalet-Penahi son bir himmet-i
Hiida-pesendane ile fira-1 rahat! terkedip Ensar-1 Kiram't iimmete
tavsiye ic;in burada tasvir edilen hey'et ile minbere c;Ikmilar.
4 Enes 1bn-i Malik-i Ensari radiya'lliihu anh'in rivayetine
nazaran: u r-tJ ~.UI j; .J r---::1.. ~.UI I~ .U.J .;~ .J ..;:. J)" ~u . Jl.,...j)f4 ~.JI n"
= Ensiir' a hiisnii muiimeleyi size vasiyet ederim. <:_rra onlar b-enim oz adamlarzm ve strd~larzmdzr. Vzerlerine bor; olan iyva ve nusratz hakkzyle
odediler. Arttk haklart olan Cennet ve derecata nail olmalarz kalmz~tzr"
buyurmulardtr.
Resul-i Hiida aleyhi ekmeli't-tehdya Hazretleri lisaniyle teblig
edilmi ne biiyiik bir taltif! Bunca mal ve can fedakarhklariyle bihakkm kazamlmt meratib-i ulya hakkmda M uh bir-i Sadtk beyaniyle
bildirilen ne btiytik bir be<lret!
Bu da mugayyebat1 ihbar nev'inden olan mu 'cizat-1 celile-i
Ahmediyyeden biridir. Filhakika Ensar gitgide azalmi ve mtirur-1
CUM'A BAHSt
90
zaman ile Ensar-1 Kiram Hazaratmm mikdan nas i;inde taamdaki

tuz mesabesine inmitir.
.
~iiphesizdir ki, bu af, haddi miistelzim olan seyyielere i'lmil
degildir. Hudud-1 tlahiyyeyi affetmek hakk1 hi<;bir kimseye verilmemitir.
Bu hutbe-i celileden Ensann hilafet ehli olmay1p KureY'in
hilafete ehak olduklar~ rna 'nas1 <;1k1yor. Zinl Ensar Kurey'e tavsiye
buyurulmu. Ensar'm bu makamda itiraki olayd1 Kurey'i de Ensar'a
tavsiye buyururlard1.
504
~:~1 ~~
6\;~ }lrj~ ~-:~i;
.j~~
' ;~ti!r ~h~ ~L;
'
,
.,
.,
,;
"'"'
,J.,
""
..,.
"
,.,.
"""",;
t , ., ,
. ts')J ~; Ju 'l Ju 0')\.i L: ~:J~I Ju;

TERCEMESi
Cabir Ibn-i Abd i llah radiya'lliihu anhiima'dan:

~oyle demi~tir: Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve'
sellem (Efendimiz) cum<a giinii hutbe irad buyururken biri
mescide geldi 1 : (Res u1u II ah salta' lliihu aleyhi ve sellem:)
"Fitan, sen nama.<:, kzldzn mz ?" diye sordu. 0 da "Hayzr" dedi.
(Bunun iizerine:) "(Oyie ise) kalk da nama.<:, kzl" buyurdu 2
RiVAYETLER:
Bir nushada yalmz: << ~ "

Baz1 nushalarda hemze'siz olarak yalmz uS .:.:L,.. ,,,
Bir nushada << JW" fa's1z olarak yalmz Jli ",
Bir nushada << ZJ~::.,.fJ" ziyade:>i de vard1r. Buhari'nin yine Cabir
radiya' lliihu anh'den olan miiteakii 11ivayetinde: u ~:,.fJ J...i n,
Baz1 nushalarda: u IJ!=.5".J J...i ~ "
Miisned-i Ahmed'deki bir rivayette: "~ = Namaz kllmadan
oturdu" denilmitir.
1
Bu zatm ismi Buhtirf'de ibham edilmi ise de Miislim'de,
lbn-i Mace'de, Miisned-i Ahmed'de vesair kiitiib-i hadiste Siileyk
HITABETIN ADAB VE ~ERAITI
91
lbn-i Amr, yahud 1bn-i Hiidiibeti'l-Gatafani radiya'lliihu anh

oldugu musarrahttr. Darekutni'nin Enes radiya'llahu anh'den rivayetinde: '' ~11 ,.v-ii ,y. .k- J ~.) = BeTIU K ays' tan biri mescide girdi" denildigine baktp vaktanm teaddiidiine kail o}an}ar da buluniDU ise de
.ktssa bir ve aym zata aiddir. Zira Gatafan lbn-i Kays-i
A y l ani oldugundan her Gatafani, Kaysi'dir.
2 Bu hadis Cabir ile Enes radiya'llahu anhiima'dan metvi oldugu
gibi Ebu Hiireyre, Sehl lbn-i Sa 'd ve Ebu Zer radiya'llahu
anhiim'den de bu babda hadis rivayet edilmitir. Miislim'in Cabir
radiya'llahu anh'den olan rivayetlerinin birinde kendisine ..!.1,1.- 4"
"t"-r.l ;,:J c[J'.J ~ =Siileyk, kalk da iki rek'at namaz kzl, lakin hafif tut"
buyurduktan sonra cemaate doniip: ..,.J.~ rL.l'l_, ~I rY.. f~l ~ 1~1,"
11 ~; jr.::J _, ~:...)J
c[.J'}.i = Her hangi biriniz imam hutbede iken mescide
gelecek olursa iki rek'at namaz kzlstn. Bu namazz da hafif tutsun" buyurmulardtr.
Taberani'nin Mu'cem-i kebir inde aym sebebden dolayt
N u 'man tbn-i N evfel radiya'llahu anh'e de ooylece tenbih buyuruldugu Cabir radiya'llahu anh'den rivayet edilmitir.
Bu namaz (277) inci Ebu Katade radiya'llahu anh'in hadisinde
zikredilen u ~11 ~ ,, dir. 1mam hutbede iken tahiyyetii'l-mescid kdmamn caiz, hatta miistehab olduguna kail olan ~ aftl, Ahmed 1 b n- i
Han bel ve 1 s h a k 1b n- i R a h u y e ile fukaha-yt muhaddisinin istinad ettikleri edilleden biri ite bu hadis-i eriftir. Bu eimmeye gore
mescide giren kimsenin -velev imam1 hutbede bulsun- bu iki rek'ati
ktlmadan oturmas1 mekruh olup bu iki rek'ati hutbeyi dinliyebilmek
i~in hafif~e ktlmas1 da miistehabdtr. Ancak hutbenin sonuna yetiip
tahiyye ile megiit olurken istima-1 hutbeyi fevt etmekten korkacak
kadar vakti dar olursa hemen oturup dinlemesi evladtr, bu iki rek'atte
tecevviizden, tahfiften muradlan da acele acele ktlmak olmaytp yalmz
vacibata iktisar etmektir. Hasan-1 Basri ile miitekaddirninden bir~ok eimmenin daha mezhebleri bu oldugu da hikaye olunmaktadtr.
Malik, Leys lbn-i Sa 'd, Ebu Hanife, Sevri ile Sahabe
ve Tabiinden birc:;:ok zevat da bilakis hutbe esnasmda namaz kthnamtyacagma kaillerdir. Orner, Osman ve Ali radiya'lliihu anhiim'iin
de mezhepleri bu oldugu rivayet olunuyor. Hiiccetleri: insatm yani
imam1 dinlemenin viicuben emredilmi olmastdtr. [479, 480, 481 inci
hadislerin ha&ivelerine ve (481) inci hadisin metnine miiracaatl.
92
CUM'A BAHS1
Bir de Siiieyk radiya'lliihu anh'in pejmiirde k1yafeti baz1 rivayete

gore iiryanh~ hakkmdaki Tirmiz i, N es e i ve Miisned-i Ahmed
rivayeti vardu ki, her iki taraf ona da temessiik ederler. Tirmi.d'deki
rivayete gore E b u SaId- i H u d ri radiya' lliihu anh bir cum 'a giinii
imam - ki Medine valisi Mervan ibn-i Hakem idi- hutbede
iken mescid-i erife girip hemen namaza durmu. Mervan'm maiyet
memurlan oturtmak istemiIer. 0 ise imtina' edip namaZI k1lm1.
Namazdan <;1kt1ktan sonra kendisinin yanma geiip: Yahu neye boyle
yaptm? Herifler az daha seni berbat edecekierdi, demiIer. 0 da:
Res uI u II a h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in yapt1g1 bir eyi gordiikten
sonra: "Bu iki rek'ati terkedicilerden degilim" cevab1m verdikten sonra
"Bir cum'a giinii Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz
hutbede iken pejmiirde kzyafetli biri geldi. Ona emretti, iki rek'at nama~ kzldx.
0 kzl(lrken de Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem hutbe rad
ediyordu" demi.
Tirmizi diyor ki: Siifyan lbn-i Uyeyne de boylece k1Im1tlr.

Bakaiannada emretmitir. Abdurrahman-1 Miikride bu re>ydedir. E bu Said-i H udr i'nin bu hadisi, haseni sahih>> tir. Ehi-i ilimden
bazllan indinde amei de bunun iizerine caridir. $afii, Ahmed ve
ishak'm kavilleri de budur. Baz1Ian imam hutbede iken giren kimse
oturur, namaz k1Imaz derler ki, Siifyan-1 Sevri ile ehl-i Kufe'nin
kavilleri budur.
N esei rivayeti daha mufassaidu. Onda: u ;;.._:.) J.... n yani salla'lliihu aleyhi vesellem Efendimiz: lki rek'at namaz k1l, buyurduktan
sonra Cemaati sadakaya teVik ettikieri ve nasm sadaka olarak kendi
sutlarmdan attlklan elbiseden kendisine iki sevb -ki biri rida, biri
izar oiacak- ihsan buyurdukian zikrediidikten sonra ikinci Cum 'a
yine Res u I u II a h salta' lliihu aleyhi ve sellem hutbede iken o zatm mescide
girdigi ve aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in yine sadaka emri
iizerine onun da iistiindeki iki sevbin birini att1g1 ve bunun iizerine
Res u I u II a h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in: "Bu adam geyen Cum 'a peJmiirdt
bir kzyafetle buraya gelmi~ti. Ben nasa sadaka vermelerini emrettim. Onlar da
bir taktm elbiselikler ftkarzp atttlar. Buna da onlardan iki sevb verdim. Derken
~imdi geliyor. Ben nasa sadaka emrederken o da elbisesinin birini atzyor' ..
diyerek kendisini yanmdan kovup elbisesini al, buyurdukian zikrediliyor. Miisned-i Ahmed deki rivayette ise pejmiirde k1yafetli zatm
ii<; Cum 'a iistiiste hep hut be esnasmda girip her ii<; def'asmda da
namaz kdmasm1 ferman buyurdukian ve ii<;iincii def'asmda tesadduk
HlTABETiN ADAB VE ~ERA1Tt
93
emrini verdikleri ve siyab-1 sadakadan iki sevbi kendisine ihsan buyurduktan sonra yine sadakay1 emretmeleri iizerine o zatm da yeni
aldigi iki sevbin birini sadaka olarak vermege kalkitigi ve bu
yapt1gm1 ResfdulUih salla'llahu aleyhi ve sellem'in begenmeyip: "Hele
~una
bakzn! Mescide pejmiirde bir kzyafetle girdi idi. Onu fagzrzp namaz
kzlmasznz emrettim. Umdum ki ona bir ~ey verir, tasadduk eder, giydirirsiniz.
Tasadduk ediniz, dedim. Edenler etti. Ben de sadakadan ona iki sevb verdim.
Sonra yine tasadduk ediniz, dedig,imde o, aldzgz iki seubin birini sadaka olarak
veriyor" buyurdugunu ve ona: "$u elbiseni al" diyerek kogdugu mezkur-
dur.
Kllfe fukahas1 bunu Siileyk'in zatma mahsiis bir vak1a telakki
edip umuma iimulii olmadtgm1 iddia ederler ve: "Aleyhi' s-salatii
ve's-selam Efendimiz'in ona o szrada nama;:: kzldzrmalarz, hiil-i peri~anznz
goriip de kendisine elbise tasadduk eden bulunur diye idi. Bahusus Siileyk
nama;;; dan jarig oluncaya kadar siikut bu;,uruldugu da En e s radiya' lliihu
anh'den rivayet olun'uyor, derler. Otekiler ise: "Aszl olan, hukmiin umumiyetidir. Tasadduk olunsun kasdiyle nama;:: kzldzrzlmz~ olmasz da tahiyyetii' 1mescidin o szrada cevazma mani' degildir" derler. Tarafeynin yekdigere
karI adeta cidal rengini alan baka istidlalleri daha var ise de tatvilden ihtirazen onlann zikrinden sarf-1 nazar ediyorum.
I
,..
,..,.., ~
.t:......
~l
.u)
,II
"""" t
~,.
~: l""' I :
i f t.:.J\
~,
,il
"""'"'
,.. ""'.J.o,- _,.,,.,.
J Li
,.
~~
~,
,.
,..
'to.,
.iii I t..S; J u-..i I y- 505

~
0,.;
_,.
1 ""
'
"t
"""
' ..
,.,....
I J""' i..$_;:J I l~j tj...., J }~ .ii.\1 J""' i..$/:J I ~+&- J&-
-'
,.,
,,~
, . 't-',.
J J""'~ 4 J U; i..$j IJ&-1
..,.,
) t.;
'
.,,,
> t:..~..;J t,:
..
,,.,.
.,
.J.
.}
0.,
,~ .....
,.
...... ,
\ li 3"-.. .=':" "\ J-1. i..$~ ~k~-1. r-J~ J ;-:J&-
.,
,.
~,.,
-,.~
..
~-! L'_.i; l> ..lJ I ~j ~&- j.i ~ L~-j 1/ )

'~ ,. ....... ,
'
-~
0
Jt:~l
..
jt!;i
~~~jl
CUM'A BAHSt
94
.a
,. 0
,.
,.
I ,.
",
I o .J.o
,. ,. .J. .J. o
:;;,.
'0
0 ,.
~I__,P\'1 ~j.) rt.i J~J;.:.\'1 4....~1~;>- ...~~~~JI _,~1 ~~-!
JWI J,j) i\~}1 ~4; ~~ JJ:~ ~ Jw ~~;~ J~ ji

t:j t~~1;. ~ J G;J1;;.. ~+:UrJw }~~ ~~j GJ . ~,
. ~u
Enes (tbn-i Malik) radiya'lltihu anh'den:

~oyle demi~tir: (Bir def<a) Nebiyy-i Ekrem salla'lltihu
aleyhi ve sellem zamanmda nas bir ktthga muptela oldu idi.
Bir cumca gunu Nebiyy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem
hut be irad buyururken A (rabinin biri ayaga kalktp 1 : "Ya
Resula' lltih 2, mallar helak oldu. {:oluk fOcuk da Of kaldz 3 hize duti
huyur" de(ye niyaz et)di. Resulullah salla'lltihu aleyhi ve
sellem (mubarek) ellerini kaldtrdt 4 ki, (o strada) gozumuze gok
yuzunde hi~bir bulut par~ast gorunmuyordu 5 Nefsim yed-i

kudretinde olan Zat-1 Ecell-u A (la'ya kasem olsun ki, bulutlar
.daglar gibi (gok yuzunu) istila etmedik~e o (miibarek) ellerini
indirmedi ve (yagmur yagmadan) minberinden inmedi 6
(Minberden inerken mubarek) sakahna dogru yagmur (tanelerin) in yuvarlandtgmt gordum7 0 gun, ertesi gun, daha ertesi
gun.~ ta oteki Cum(aya kadar (hep) uzerimize yagtp durdu 8
(Ertesi Cumca) yine o A crabi (Enes radiya'lltihu anh'in dedigine gore) yahud bir ba~kast 9 ayaga kalktp 10 : "Ya Resula' lltih,
(arttk) hinalar yzkzldz . Mallar da (suda) hogul (maga ba~la) dz.
Bize duti huyur 11 " de(ye istirham et)di. (Bunun uzerine Re.sulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem yine mubarek) ellerini kal-
HUTBEDE IST1SKA
95
d1rd1. Ve: "llahf, etrafimzza (yagd1r), uzerimize degil" di (ye dua

buyur)du 12 (Bunu soylerken de miibarek) eliyle hangi cihetteki buluta i~aret buyurdu ise (oras1) a~Ild1 ve Med1ne
(iistii a~1k) bir alan gibi oldu 13 Kanat vad1si bir ay miitemadiyen akt1 ve her hangi cihetten kim geldiyse bol hoi yagmur
yagd1gmdan bahsetti.
RiVAYETLER:
Baz1 nushalarda: u f"" _, ~# .:ill J . . . .:ill J.J"".J -4&- j&- 11, baz1 nushalarda: u~11.
Buhari:nin diger tarikten rivayetinde: .:ill t,)li,L!.JI.!.ll- _, ti.}JI.!..ll.-1>"
u ~ .JI = At siiriileri helak oldu, davar siiriileri mahvoldu. Alliih' a duii
et de bize yagmur versin." Diger bir rivayette de: .;...!.A;!_, Jl_,..)'l ~,"
<I~ .:ill t,)l; ..,l;-JI = Hayvanlar helak oldu, yollar kapandz. Alliihu Teiilti'ya
duii buyur da imdadzmzza yeti~sin" lafziyledir.
Baz1 nushalarda: '' 4......0 _, L. 11 d1r ki, sonundaki zamir-i mansub
(( J: I) e :Cacidir.
Baz1 nushalarda: u ,:;. 11 siz olarak '' J.iJI .~<o~_, n,
Bir nushaya gore: '' il.U 11
Bazt nushalara gore: '' r.UI ~.I: d.) 11
lzafetle '' ;l:.i 11 diye de rivayet edilmitir.
1
Bu hadis-i erifi Enes radiya'lliihu anh'den rivayet edenler

rna <nalan yakm elfaz-1 muhtelife ile rivayet etmi olup Buhari ve
M ii s I i m de hadisi, turuk-1 muhtelifeden olmak iizere ~ok kerreler
tekrar eyle,milerdir. Ezci.imle burada rivayetin birinde '>I~.J .JI11"
.:ill Jy.J ~l,j ~ (i:i ~.,._, -::k .:ill J. . . .:i.IIJy.J J .;::JI .~,.:-_, '-:-'4 ,:;. ~~ iY.. J.:.,)
u llli I"'-' ~ .:i.IIJ...... = Biri cum<a giinii Resululliih salla'lliihu aleyhi ve
sellem ayakta hutbe irtid buyururken minberin kar~tstndaki bir kapzdan girip
Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in kar~tsznda durdu". Diger rivayetinde: .. ,t...A4JI.Jb ~ .:,l) _..,...4 ,:;. = Darii'l-kazii tarafinda vaktiyle mevcut olan kapzdan girdi" denilerek dua niyazmda bulunan A <rabinin
hangi kaptdan girdigi tasrih ediliyor. lmam-1 Ahmed'in rivayetinde: .. ~I~ (W J! J = 0 esnade ben minber-i erifin yanmda
ayakta idim, kaydt da vardtr ki, bu kaytt Enes radiya'lliihu anh'in
rivayetine daha bi.iyi.ik bir kuvvet bahediyor.
CUM'A BAHS1
96
Darii'l-kaza dcdikleri, b mer radiya' lliihu anh'in kaza-i diiyunu

sat1lan hanesi idi. Miiariin-ileyh dar-1 ukba'ya ehiden intikal
edecegi s1rada zimmetinde kalan a!tm1 sekiz bin dirhem borcun
edas1 ic;in bu hanenin satdmasm1, deynine vera etmedigi takdirde
Benu Adiyy e miiracaat, yine etmedigi takdirde Kurey't~n istiane
edilmesini oglu Abdullah ile kerime-i muhteremesi V mm ii' 1Mu>minin Hafsa radiya'lliihu anha'ya vas1yyet etmiti. 1ptidalan
bu han eye Dar-i ka;::ii-i .deyn-i ()mer>> denilirken gitgide ihtisar ile
yalmz Darii' l-kazii denilmege balam1tlr. Bu haneyi M u avi y e
1bn-i Ebi Siifyan satm ahp bilahare Mervan 1bni'l-Hakem'e
Medine iizerine emir iken intikal etti. Darii' l-kaziiyi Darii' l-emare
ile tefsir edenler bu intikal-i miilke bakm1lar demek oluyor. Diger
rivayete gore Darii' l-ka;::ii A b d u r r a h man 1 b n- i A v f radiya' lliihu
anh'in hanesi imi. ~ura geceleri oraya kapamp halk ile ihtilat etmeksizin hiikmiinii vermi oldugu -ic;in Darii'l-kaza tesmiye edilmitir.
Bu rivayete nazaran haneyi Muaviye 1bn-i Ebi Siifyan'a,
Abdurrahman radiya'lliihu anh'in ogullan satm1tlr. Bir arahk devavin yfmi hiikumetin kuyud-1 resmiyyesi ile beytii'l-mal orada h1fzedilirdi. Sonradan Seffah'm giiniinde Mescid-i ~erife avlu ittihaz
edildi.
2
Bir tarikten: ".:ill J_,.....J4 ly-W ..,~l:.JI i\.A.i = Ntis ayaga kalkzp
ya Resula'lliih .. diye bagzrdzlar.." denilmitir ki, bu rivayete gore arzeden yalmz A 'rabi degildir, bir cemaattir.
1~m
Bir rivayette : "1:.:~ .JI .:ill t_.)u ).11 J....i = Yagmur kztaldz. Allah' a duii et de bi;::e yagmur yagdzrszn"; digerinde: .:..J2-IJ ).11 .k....iu"
(! (lr.Ji .;,.S:1.. J ~JI =
agmur kztaldz, agaflar kurudu, behaim mahvoldu";
bir digerinde: "J~l ..:;...l.U;IJ ._;I). I ~ = Mallar mahvoldu, yollar kapandm, bir digerinde de : "._,~l:.li ~ ' Jl:,JI.!.ll.,. ' ~UI .;,.S:l.. = Mallar
mahvo[du, fO[uk fOCUk he[ak o[du, insan[ar mahvo[du" lafizJariyJe varid
olmutur. Mal dan maksat: deve, s1g1r gibi hayvanattlr ki, elyevm
3
Anadolu'da mal deyince kastedilen ~ift hayvanland1r. Kurakhktan dolay1 yollann kapanmas1 gerek insanlann, gerek binitleri
olan develerin takatsizliklerinden dolay1 sefere c;1kmak imkam bulamamalan rna 'nasmad1r. E b u D a v u d rivayetinde de: ' t. Ip:!l ~ I)"
<< .I..!JI~ = Hayvanlar (atlar) helak oldu, davarlar helak oldu" laf1zlariyledir.
4
B u h a r i'nin baka rivayetlerinde kah : !! l:A....I j'"fUI ' l:A....I j'"fUI ))
kah: H ~I r-JI ,, I.:.:.<. I ~I u diye miikerreren niyaz buyuruldugu mez-
97
HUTBEDE tSTtSKA
kurdur ki, her ikisi de lltihi bize yagmur ver demektir. Baz1 rivayetlerinde niyaz1 ii~ defa tekrar buyurduklan soylenmi. Bir rivayetde de: .ill J_,.....; t' r-t::~l _,..l:JI cj.J.J ..J&..J.:. ~~ f"'J ,1&- .ill J.... .ill Jy.;
u''
.)
e)
u <J..J&.~ =
Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem mubdrek ellerini kal'

dmp duii. etti, ntis da Res u l u II ii. h sal/a' 1/ii.hu aleyhi ve sellem ile birlikte
ellerini kaldmp duii. ettiler" demitir.
Dua ederken elleri gok yiiziine tevcih etmek, Rabb-1 Celil'e

karl tezelliil rna nasm1 miifid oldugundan dua adabmdand1r.
Selman-1 Farisi radiya'llii.hu anh'den Tirmizi'nin rivayet ettigi
bir hadis-i erife nazaran aleyhi' s-salatii ve' s-seltim E fend i m i z Hazretleri: "i.);..... lh..;: <;I ~~ ~~ J")l c_i..;: <JI ..r=->.. .r .ill <;I= Suphesiz
Allii.hu Teii.lti Hazretleri hayti ve kerem ile muttasif olup bir kimse ellerini kendisine dogru kaldzrdzgmda on/an bof dondiirmekten hayti eder"
buyurmulardtr. Lakin bunu baZilan merfu <, digerleri miirsel

olarak rivayet etmilerdir. Maahaza niyazm bu edebi hakkmda .
da ihtilaf edilmemi degildir. M iislim ile Tirmiz i'nin rivayetlerine nazaran U mare ti' bn-i R u ey bete' s- Sekafi radiya'llii.hu
anh'in Irak valisi Bir ibn-i Mcrvan'm minber iizerinde ellerini kaldtrmt olarak dua ettigini goriince: "Su iki kzsaczk ellerin
Allah belti.szm versin. Vallah ben Resulullii.h salla'llii.hu aleyhi ve sellem'i
duii. ederken gordiim. Su kadarczktan ziyade mubti.rek ellerini kaldzrm7..Jordu"
demi ve soylerken ehadet parmagiyle ol~iisiinii gostermitir. 1te

bu rivayete istinaden lmam-1 Malik -bir rivayete nazaran- dua
esnasmda ellerini kald1rmamn mekruh olduguna kail olmutur. Diger
ulema ise her hangi duada ref<-i yedeyn caizdir, derler. Buhari de
cumhurun kail oldugu bu cevaz1 te'yid i~in, z1mnmda ref<-i yedeyn
bulunan istiska hadisini burada irad etmitir. U mare radiya'llii.hu
anh'in hadisini . nakz eden rivayat-1 sahiha pek ~oktur. Netekim
aleyhi's-saltitii ve's-seltim Efendimiz 'in mubarek koltuk i~lerinin
akhgt goriiniinceye kadar ellerini kaldmp dua ettiklerini B u h ari,
Enes ile Ebu Muse'l-Eari radiya'llii.hu anhiimti'dan merfUan
rivayet etmitir [254 iincii 1bn-i Buhayne radiya'llii.hu anh hadisine
de miiracaat]. Baz1 ulema - gelecek- (54 1) inci En e s radiya' llii.hu
anh hadisine istinaden yalmz istiskada yani yagmur duasmda ref-i
yedeyni tecviz etmilerdir.
Dua adabmdan biri de sonunda ellerini yiiziine siirmektir .. Netekim, Tirmizi'de Abdullah 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiimti'nm
F.: 7
CUM'A BAHSt
98
rivayetine nazaran, pederi 0 mer radiya'lliihu anh : -UJIJ.... -UJIJ__,..J .JlS"Il"
.r
cc 4.-:-.J l..t: c:--t.

~
.~.UI j ~~e.) \.)1 ~-' ~ = Duiida mubarek ellerini
kaldzrdzgznda mubarek yiiziinii elleriyle silmedik;e. tJiagrya indirmemek Resftlulliih salla'lliihu alryhi ve sellem'in mu'ttid-z jtrifleri idi" diyor. Keza
Saib 1bn-i Yezid 1bn-i Said radiya'lliihu anhiima'mn da pederinden rivayeten Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu alryhi ve sellem'in ellerini
kald1rarak dua buyurdugunda ellerini mubarek yiiziine siirdiigii,

Siinen-i Ebu Davud ile Tirmi.<,i'de tahric edilmitir.
Bir de, baz1 ulemamn kavlince, duada elleri kald1rmakla beraber

eger ref<-i bela niyazmda bulunuyorsa ellerinin arkasm1, lehte bir ey
talep ediliyorsa, avuc;lan ic;ini semaya tevcih etmek siinnettir. Netekim
Malik 1 bn-i Y esar radiya'lliihu anh'in Siinen-i Ebu Davud'daki
"u..)~ ._,Jl_j ~ .J ~l .:,~ ._,JLt; -UJI ?L 1.;1 = Alliihu Teiila'dan sual
ve niyazda bulundugunuzda avu;lanmzzn i;leriyle Ondan niyaz edip ellerinizin
arkalariyle niyaz etmryiniz" hadis-i merffm lkk-1 saninin delilidir.
5
En e s radiya' lliihu anh Buhar 'deki diger rivayete nazaran:
.2--
n.).) ':}_, .~ ,jo

~~ .J 4. ~.J ~ ':1.J .~ji 'j_, ,":"'L.::' ,:r .~lj ~J~ -UJI_, ':>\i 11"
= Vallah o szrada biz gok yiiziinde ne kalzn, ne ince butut, hi;, hi;bir i':Y gor-
miiyorduk. Bizim ile Set' dagt arasznda o zaman ev, bina hi;bir i'Y yoktu"; Siinen-i Eb Davud>> daki rivayete nazaran: J!l~I.JI_, ~.) 11"
.UI...,..o~ ~ _ri Lt:JIJ~ .lc-JI .::,l...) ( ~\
''-!l..::' .::..81 t ..J ~t..; ~~jll
cc L:Jjl:.... ~i ._;... = Gok yiizii ayna gibi parlak iken duii buyurdu. Derken bir
riizgar koptu. Sonra bir butut pryda etti. Sonra bulut toplamp kzrba gibi
bo~andt. Evlerimize gidinciye kadar suya dala dala yiiriidiik" diyor ki,
semada bulutlara hail olabilecek hic;bir mani' olmadlg1 halde de yine

yagmura mukaddime sayilabilecek hic;bir bulut olmad1gm1 ve olsa
muhakkak gorebilecek vaziyette olduklanm ifham etmek istiyor.
6
Buhari'nin baka rivayetine nazaran: ' '-!L.::' .;\J_, .:r ..:..J.l.i11"

L:.:l.) ~ -UJI_; .::..)... !
.:.o_,..!.ZI .lc-JI .:..],..._,; '.1 . ...,.. ;H J!:.. = Derken
(( ~ ...,-~J\
r.
Res u lull ii h salta' lliihu alryhi ve sellem' in ardzndan, kalkan jtklinde bir
bulut par;ast ;zka geldi. Semamn ortaszna varznca yayzldz. Sonra Jagmur yagmaya ba}ladz. Giine~in yiiziinii valliihi bir hajta gormedik" diye yagmurun
nas1l baladigmi tarif ediyor.
M escid-i erifin iistti ac;1k olmad1~ halde N e b,i alryhi' s-salatii

ve's-seliim'm 1slanmalan asr-1 celil-i Nebevilerinde sakfm hutma dal1
larmdan ina buyurulmu aldugundand1r ki, burma dallanndan
99
HUTBEDE iSTiSKA
yagmur dfmeleri bittabi< dam!amttlr [ 270, 278, 279, 280 inci hadi~lere
de miiracaat].
Gerek buradaki, gerek diger rivayetteki sozler, hep duii-yt Peygamberinin Bar-gah-1 Celil-i tlahide serian miistecab oldugunu
gosterir. Duiiyt miiteiiktb hemen bulutlar peyda olmu ve daha hutbe
tamamlanmadan lihye-i miibarekelerini tslatmitlr. Bulutlarm hiicumunu goriip de hutbeyi kesmek ve namazt hemen ktldmp cemaati
evlerine gondermek varken tslanmctya kadar minberde kalmalan
te:sadiifi degildir. Eser-i lutf-1 tl~hinin viicud-1 eriflerine bilfiil deg~
mesi matlup ve miiltezem-i Risalet-Penahileri idi. Netekim baka bir
yagmur vak<asma aid . Enes radiya'lliihu anh'den mervi Muslim
hadisinde miiariin-ileyh: "Bir dif'a biz, Resululliih salla'lliihu alryhi
ve sellem ile, beraber iken yagmura tutulduk. Resululliih salla'lliihu alryhi
ve sellem rida-yt .wifini ftkardt viicud-i ~erifine yagmur degdi. Bunu nifin
yaptm? dedigimizde <~ JW 4~-': .~ ~~ 4j') nyani bu rahmet, Rabb-i Teiila
ve Tekaddes Hazretlerinin heniiz yeni yaratttgt bir rahmettir, onun ifin
cevabtm verdi" diyor.
8 Buhari'nin diger birrivayetinde: .L:.Jjt:... Jl J...aj .Jili.IS'"u Li)..tu"
cc ~~ 4-.J:-1 Jl .~w \:Jju = Derken iizerimize yagmur
yagmaya ba#adt.
Oyle ki, az daha evlerimize yol bulamryacakttk. Ondan sonraki Cumaya
kadar iizerimize rahmet hep yagdt durdu", ii<;iincii bir rivayetinde de:
"\:Jjl:... ~t ..;..... UI v;JS: L:..:-?-' = ()zkttk ve evlerimize vanncrya kadar hep
suya dalarak yiiriidiik", keza dordiincii bir rivayetinde: ..,.... \.!.. .:.JL.. ~ 11"
<~ ~.UI = Ta ki, Medne'nin akzntz yataklart akzp durdu" denildigi gibi
Ibn-i Hiizeyme'nin bir rivayetinde: Jl t_J>:-)I_,I.ul '-:"'!_,.A!I..,..L!.JI ~I
11"
H ~I = 0 derecede evi yakm olan genflere ehillerinin nezdine donmek bir
dert oldu", Miislim'in bir rivayetinde de: 4...; .k-)l.:.;i_, ..;.... U_,k.t; u"
cc ~I Jt~ .JI -.Aj denilmitir.
9 Buhari'nin ~erik Ibn-i Abd i llah Ibn-i Nemir rivayetine nazaran ~erik, En e s radiya' lliihu anh' e: '' Bu, yine evvelki adam
mt idi ?" diye sormu, 0 da "Bilmiyorum" cevabmt vermi.
10 Bundan sonra gelecek (538) inci hadis_
teki rivayete nazaran
H ..,..W: (iJ t--' 4)&- ..illj.... .ill J_,...._, _, "4All 4-.J:-1 j
..,..~I.!Jlj .y. J~_, j.:..) ( u denilmitir H, A rabi - biraz evvel zikredildigi iizere - yine minberin kartsma miisadif olan mescid kap1Slndan niyaza gelmitir.
11 Diger
rivayetlerinde ikinci def'aki duii ve niyazmda :
"~- .JI .ill Ut; .1--JI .:..J..4;1_, JIJ~')I.::.SJ.,. = Mallar hclak oldu, yollar
cr
100
CUM'A BAHSt
kapandz. Alliihu Teii.la'ya duii. buyur da . ~u bulutlarzn sagnagznz tutsun"

keza: (( 1.5;\_,J.\ ~J J~-JI.;..,.la;.j_, .:...J::-!1 .;....~)) keza (( t~. win yerine ,J\n"
<< t..-~ =
tutsun", " L:s. ~; r~,:, I = r agmuru iizerimizden kaldzrszn", bir rivayette. de: "~)all t:--' )UI J.!.; = rolcular, yollarzn kaypaklzgzndan artzk
usandz, yollar geyilmez oldu" demitir.
I\
A 'rabinin, yahud ikinci gelen A 'rabinin ayn-i rahmet ve ni 'met

olan yagmurun kesilmesi niyazmda bulunup matlubunun da is'af
buyurulmas1 <;oga vard1gmda yagrp.urun kesilmesi i<;in de duanm
caiz olacagm1 gosterir. Buna :lrih Askalani, (( .;l.......::..ltt yani havayi
a<;ma niyaz1 demitir. Ancak, bu ikinci duamn kerem ve ni 'met bollugundan us an<; gelmicesine edilmeyi p rahmet ve ni 'metin beka ve
devam1m istirham ile beraber yalmz vebal ve zararm indifa1m istemek
tarzmda olmasl adab-1 iikrandandlr.
2 Bir rivayette: Ht:.,k'i_, t:..:ll_,.- rJIJt;_, f----' ~.. ..iliJ..., ..r.Jir~~~
t
r.
diger bir rivayette de: "i~T .::-.1 J>iA

=Adem oglu.nun o kadar yabuk
usanmaszna tebessiim buyurdu" siiretindedir.
13 Bir rivayette: Jk.c_ "j _, ,:,JJ!..c_ ''iti=- _, ~- C:~ ._,..t....JI .;..,i.J .u.l; n"
u ~-<ll ~ I = Bulutlarzn saga, sola dogru parfalandzgznz ve etraftakiler iizerine

yagmur yagarken Medine ahalisinin yagmur altznda olmadzklarznz gordiim";
digerinde: "._,.. _,:JI ._,..t,~l ;;.:.;_..U.Iy. .;_;~t; = Bulutlar, Medine'nin iistiinden
kuma~ diiriiliir gibi diiriildii"; digerinde ~ _, 41.>- ) ..i ~ ~..U.I .;..k..:s.:;_, n"
H J:l.S""'il J::.. J Lfl_, :<:.:-<1 J I .:... ).a;.; '; J.. :i:.;.-<14 )-' = Derken Medine'nin iistii
szyrzldz. Bulutlar Medine'nin etr!ifina damlarken Medine'ye bir katra olsun
dii~miiyordu. Medine'ye baktzm. Hotoza sarzlmz~ bir ba~ gibi ii" (538) inci
hadiste de : " ._,......:.!\ .j <.S:.r t:."=" .)>- _, = Mescidden flkarak giine~te )'iiriidiik"
denilmitir ki, rivayetin her hangi tarzma bak1lsa rahmeten li'l-alemin salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz'in mu'cize-i bahiresi olarak -hvelki Cum 'ada oldugu gibi- bu Cum 'ada da dualan serian
miistecab oldugunu gosterir. *
506
* Bir hadisin btitiin turuk-1 rivayatm1 bu siirctle izah etmek mtistesna bir
mazhariycttir. Btiytik tistad1m1z Ahmed Nairn merhumun, ahadis-i Muhammediyyeye sebkeden bu Htida-pesendane hizmeti, merkad-i mtibareki i~inde bir
c;erag-1 saadet ve mishah-1 hidayet olarak edebiyetlere kadar parlasm! K. M.
HUTBEDE S0K0T
101
TERCEMESi
E bu H iireyre radiya'lliihu anh'den:

~oyle demi~tir: Res u 1u ll a h salta' lliihu aleyhi ve sellem
(Efendimiz): "Cum<a gunii imam hutbe (irad) ederken arkadajzna
(yalmz) dinle 1 desen (yine) . lagvetmiJ 2 olursun" buyurdu 3
1 ~arih-iBuha'rf
Kirmani'nin. naklinegore, bulaf1z u.:...,;.J .Wilde

rivayet edilmi ve u* ~ IJ;.J\J n nazm-1 celiline gore zahir-i Kur'an da
bu lugati iktiza ettigini mutalaa olarak zikretmitir. '' _,;.) 11 kelimesi
hem rr !.&..) I) babmdan '' y..4LAJ ll, hem de '' r.$i.; 11 babmdan rr~ll' '' _;.4 I)
diye ta <rif edilir. 1kincisi, isti <mal-i Kur'aniye muvaf1k diimiitiir,
demek istiyor.
Siinen-i Ebi DO.vud ile Tirmizi, Nesei ve 1bn-i Mace'nin rivayetlerinde boylece hep "~I = din[e" lafz1 ile varid olmutUr.
Ali radiya'lliihu anh'in Miinsned-i Ahmed'de mervi bir hadis-i merfu<da
isc "l "-U: )li ~S::j ,jo J f; ..lii ...... Jli ,j-J =Her kim sus dese soz si.iylemi~,
her kim de so;:; siiylerse Cum<a sevO.bzndan mahrum olmu~ olur" denilmitir ki,' Cum <a sevabmm intifasmdan maksad, bi'l-kiilliyyc intifa
olmayp sevabm kemali zail olur demektir. Nitekim 1~n-i Orner
radiya'lliihu anhiimO.'mn "i.ftJ.; .J .;...;L) '-'~\:JI ....,..li.; ~ ,j-J =Her kim nO.szn
iizerinden atlzyacak olursa, Cum<a namazz ogle namazzndan iba.ret kalmz~
olur" hadis-i merfuuna binaen, Cum <a sevabmdan mahrum denilen
kimseler iizerinden vakit farzmm sak1t olup Cum <adan sonra yine
oglen namazm1 kilmak laz1m gelmiyeceginde ittifak vard1r.
2 ( y.UI ) . . tekelliim etmek rna <nasmad1r . . . ve ( J;.J ) mu <teddiin-bih olmtyan herze ve bihude nesneye denir. Ef<al ve akvalden
eaq1d1r ilh. (Kamus miitercimi As1m Efendi). Lagvm bu tarifinden
anlaIldtgt iizere akval ve ef<ale ilmil oldugundan ve Cum<a sevabtm
ibtal eden tahatti-i rikab ve mess-i hasa [481 inci hadis haiyesine
*Sure: 41 (Fusszlet), ayet: 26
102
CUM'A BAHSt
miiracaat] gibi ef<me iimulii olsun ve imam ile tekelliim etmenin

cevazma, adem-i cevazma da miiteallik edilleye miinafi gelmesin
diye Askalani lagv1 terk-i edeb ile tefsir etmitir. Ma<Ium oldugu
iizere, hatibi dinlemekten insam men< eden her fiil, lagrvd1r.
3 insat ile siikut beynindeki ince rna <na fark1 evvelce soylenmiti.
4
Miisned-i Ahmed'de Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'in bu hadisinde << .::..._rJ .w 11 den sonra " .!.L~ 4k = Arttk kendini kolla" ziyadesi
vard1r. Tirmizi de bu hadisi rivayet ettikten sonra "Bu bdbda Abd ullah lbn-i Eb Evfa radiya'llahuanhiimaileCabir lbn-i Abdillah radiya'llahu anhiima'dan rivayet vardzr" der. lbn-i Ebi Evfa
radiya' llahu anhiima'mn hadisi Udur: ~ .J ~~ L. l .J;.;. .:,.;.:. f"' .:r ~~ I) "
<...., J..,A;. 01.Ji ~ .JI.Ji ..s.)l ~"!c.,_~-~~ .JI
.:r
:..s.,.:-"::11~1
= 0;
~ey
vardzr ki, her kim bunlardan salim olursa o Cum~a ile diger Cum<a arastndaki sagairi magfiret olunur : Biri bir kimseye ezaya kalkz~mak, digeri soz
saylemek, ii; iinciisii de soz sayleye.ne sus demek". Ricali sikat olan bu
hadis, merfUan varid olmaml ise de Sahabinin bu kabilden kelami re'ye rniistenid olamiyacagmdan merfu< hiikrniindedir. Cabi r radiya' llahu anh de diyor ki, Sa <d lbn-i Ebi Vakkas radiy a'llahu anh bir curn<a giinii birine : "Senin nama;:: sevabtn yok" dedi.
0 zflt, vak1ay1 Nebiyy-i Ekrem salla'ltahu aleyhi ve sellem'e arz
ile, ya Resulullah, Sa <d bana, namazmm sevab1 yok dedi: Neb i y y- i E kr ern salta' llahu aleyhi ve sellem Sa <d' e : "Ni;in bayle sayledin ?" diye sual buyurunca: "9iinkii hutbe zrad buyurulurken 0 konu~uyordu"
cevabm1 verdi. A leyhi' s-salatii ve' s-se/am E fend i m i z :
" ;.,.... J.~...o = Sa< d dogru saylemi~" buyurdu.
lbn-i Abbas, Ebu Zer, Ebii'd-Derda', Abdullah ibn-i
Mes <ud radiya'llahu anhiim'den de bu babda rivayetler vard1r.
lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima'nm hadis-i merfUuna nazaran:
"'~ ..::........; \ .U J_,~ ..s.lli .J i.;LA..I J...s: .;l..J-IS" _,.. ...,_.~ i\..)1 \.J ~ll iY. t):.; .:r I) "
11 ~ .u = Cum<a giinii imam hutbe rad ederken so;:: sayliyen kimse esfar
(kitaplar) yiiklenmi~ e~ek gibidir. Ona sus! diyenin de Cum<a sevabz
yoktur" buyurulmutur. Keza, bir cum<a giinii Resulullah salta' llahu aleyhi ve sellem minberde bir sure-i Crife okumular.
Ebii'd-Derda' radiya'llahu anh, Ubey lbn-i Ka<b radiya'llahu
anh'i diirtiip: "Bu sure ne zaman nazi/ oldu? Bunu ~imdiye kadar hi;
i~itmemi~tim" derni. 0 da ona sus! diye iaret etrni. N arnazdan c;:1kmca
"D b ey, Ebu 'd-D e rda'ya: "$u namaz zndan, ettigin lagwdan ba~ka karzn
I!
11
...
HUTBEDE SVKUT
103
yok", demi. Ebii'd-Der_da', vakt-i hali Nebiyy-i Ekrem salla'!liihu aleyhi ve sellem'e ihbar efmi ve "~~ .:;-~..~ = Vbey dogru siiylemi$"
cevabm1 almt. 1b n- i M es 'ii d radiya' lliihu anh de: "imam minbere
pktzgmda yamndakine (dinle !) demek lagw olmak i;in kaftdir" demitir ki,
bu soz de re'yen soylenir sozlerden olmachgt ic;in merfu' hiikmiindedir.
Abdullah ibn-i Amr ibni'l-As radiya'lliihu anhiima'nm bir
hadis-i merfuuna nazaran da aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz:
~~ ~Jo ~ J.;J.J t.r.. Ja,... .,~ A t..._r~- J.:.J : .J.Aj -.~~ 4-~t~))"
t.J p....J .:..L....i4 \).~ J.:._;.J . .u..:.. .~.; .)\_, .u...t .~.; .;t. J.:-.J..i" .ill~.) j.:-J
JW .ill 04 .!.11:, .J .r41 ~ o.)4j.J ~ Jl ~JI Jl ;;Jl ~~ i,.~,...t :,Y. t.J f-- ~J
<< t..Jl!.l_r... ~ ~4 ~ .:r J~ =
Cum'ada ii<; taktm halk haztr olur:
Biri Cum'aya gelir de lagveder. 1te onun Cum'adan hazzt,

nasibi bundan ibaret kahr. Biri de gelir, dua eder. ite bu da Allah
Azze ve Celie Hazretlerinden bir ey niyaz etmi bir kimsedir ki,
Allah dilerse ona istedigini verir, dilerse vermeyiverir. Vc;iincii.sii de
Cum'aya, dinleyerek, siikut ederek haz1r olur ; hic;bir Miisliimanm lizerinden atlaytp ileriye gec;mez; kimseye eza vermez. ite
bunlar ondan sonraki Cum 'aya ve ondan sonra da li<; gline kadar
olacak sagairine keffarettir. Qiinkii Allahu Teala: _r... .W 4:J.L~ ~ .:r n "
*(( t..JI.!..I = Tani, her kim bir hasene i$lerse, on kat emsali onundur buyurmU$
tur." buyuruluyor.
Bu hadis-i eriften hutbe esnasmda her nevi' kelamm nehiy
buyuruldugu anlathyor. Zira, ariin emrine muhalif olarak, o suada
SOZ soyleyen kimseye din[e veya SUS>> demek emr-i bi'l-ma 'ruftur.
Emr-i bi'l-ma 'rUf da farzd1r. Boyle bir farzm edas1 ic;in soylenmi tek
bir kelime memnu ( olursa baka kelamm memnuiyyeti evleviyyette
kahr. Metn-i hadisteki: << ~ i l. 'i I.J n kaydmdan insatm me'murunbih ve kelamm menhi olmas1 hutbe zamanma has oldugunu ifham
eder. Nitekim cumhurun mezhebi de budur. imam-1 Ebu H an ife
ise imamm hutbeye liruundan degil, minbere c;1kmasmdan i 'tibaren
kelamm haram olduguna kail olmutur. Onun delili: il. )I I (Y~ l~ln "
(('i-)1 _, ;')I..., )I = imam minbere ;zkdt mz ne namaz var, ne kelam" hadis-i
erifidir. Lakin, kavl-! esahha gore, bu hadis, merfu' olmay1p
Ziihri lizerine mevkuftur. Lakin imam-1 Ebu Yusuf ile i mam~I Muhammed: "r~' ck~ 4.>-_, o')\...!1 tJ...o., il.)l l (.J.J,;.. = imamzn
minbere ;zkmasz namaz:.z, soze ba$lamasz da kelamz kat' eder " hadisine
Sure : 6 (En'tim ), ay et: I6o
104
CUM'A BAHSl
temessiik ederek insatm mebdei hakkmda cumhura muvafakat etmi~lerdir. Lakin bu da ehl-i rivayetin muhakkikl~rince Eb u H iireyre radiya'lliihu anh'in keblm1 olup hutbenin kat.:.1 kelam oldugu
Buhari'nin rivayet ettigi as1l U (( -,..1~ 1L.:ii.J n hadisidir. imam
minberde iken namaz klhp kllmamak mes'elesi isc (504) iincii
hadiste ge<;miti.
.
insat, hutbe haline terettiip eden bir emir oldugu i<;in, Ebu
Hanife'den maadasma gore, imam soze balamadan evvel soz
soylemek caiz aldugu gibi ~afiilere, Hanabileye ve lmam-1 Yusuf'a
gore iki hutbe arasmda da bila-kerahetin caizdir. Malikiyyeye gore ise,
imam iki hutbe arasmda otururken yine haramd1r.
Hutbeyi dinliyen kimseye selam vermek mekruhtur. Lakin selam
verdikten sanra -redd-i selam nass-1 Kur'an ile sabit aldugundan~afiiyyeye gore redd-i selam etmek vacibdir. Malikiler ile Hanefilere
gore ise, edilmez.
Hutbe esnasmda soz soylemenin mekruh mu, yaksa haram mt
aldugu muhtelefiin-fihtir. imam-1 ~afii'den bu babda iki kavl-i
mehur rivayet alunmaktad1r ki, hilafm mebnas1 namazdan evvelki
hutbenin ogle namazmdan saklt alan iki rek'ata bedel alup olmadtgJ
mes'elesidir. Hutbeler namazdan bedel ise namazda oldugu gibi
tekelliim haram, degil ise terk-i edeb edildiginden dolayt mekruh
almu alur. Fukaha-yt ~afiiyye, ikinci kavil ile fetva vermilerdir.
Delilleri de (505) inci hadiste mevzii-i bahs alan A 'rabi'nin iki Cum 'a
iistiiste Resulullah 4alla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz'le hutbede
iken muhatabada bulunmasmt bile Enes radiya'lliihu anh'in Siinen-i
Beyhaki de sened-i sahih ile mervi hadisidir. Buna nazaran, aleyhi' ssalatil ve's-selam Efendimiz bir cum'a giinii hutbede iken biri girip:
"Kzyamet ne zaman?" diye sormu. Kendisine sus!diye iaret buyurulmu. 0, dinlemeyip suftli tekra.r etmi. U<;iincii def'asmda N e hi yy-i
E k rem salla' lliihu aleyhi ve sellem: " ~ t..J .:,..)..(>.\ L. = Oyle amma K zyamet
ifin sen ne hazzrladzn ki ?" sualini irad buyurmular. 0 da: "Alliih'z ve
Resuli1ni1 sevm~k" deyince: " ..:.+.>-1 ,:_,.. C: .!.t I = Sen kimi seviyorsan onunla
birlikte olacakszn" buyurulmU. Ne soz soylemesine kafl inkarda bulunulmu, ne de siikutun vacib aldugu soylenilmi. Bunlardan siikutun mendub alduguna ~afiiler kail olmulard1r. Hanefiyyeye gore
ise, rna 'lurr. aldugu iizere, insat vacib ve tekelliim haram almak
icti\ladlan imam~1 ~afii'den mervi alan diger kavle muvaflkt1r
[ 504 iincii hadise miiracaat].
105
CUM'A G'ON'O SAAT-1 1CABET
Malikilerle Hanbeliler de onfarla beraber olup ~afiiyyenin temessi.ik ettikleri hadislerin neye delalet ettigini ' teslim etmezler. Zira
hi.irmet-i kelam, imamm hutbe haline maksur olup mescide giren
kimselerin imam ile muhataba ve muhavereleri hutbeyi kat< ettiginden bu sozlcr hutbe esnasmda soylenmemi demektir, derler.
Bu ahkamm kaffesi, hutbeyi iidene goredir .. Kulaklan sagtr,
yahud imamdan uzak oldugu it;in hutbeyi iidemiyen kimsenin ise,
~afiiyyeye gore, tilavet-i Kur'fm veya zikr etmesi evlad1r. Malikiyyeye
gore, onun hakkmda yine insat vacibdir. Hanefiyyece ise si.ikut etmek
ihtiyata daha muvaftkttr.
507
,,
"""'""' ,., """
~~I J-:! \' ~ \..-~ ..4.:~

,
... 't
o Lb&-1
':ll
,$
.....
l!.:.!.
,.,
J l.A.i ~~~I
1., .... .,1
J. ~;
""'.J..J.
~I
,.,.
,.;
,~,.""'
\ J-:! .)$"' ~ >>
""'""
tJ..-~ J _."--:.1&.
.J.'i:._.
J L~
TERCEMESi
Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den:

~oyle demi~tir: ResululUih salla'lliihu aleyhi ve sellem
(b.lr gun) Cum<adan bahs buyuruyordu (da) : "Onda bir saat
vardzr ki hifbir abd-i Muslim, nama;:,da bulunup 1 ve o saate rast getirip Alliihu Teiila' dan bir ~ey dilemez ki 2 , Alliihu Aae ve Celle ona
(dilegini) bah~etmesin" buyurdu 3 (0 saatin) kisa oldugunu
anlatmak-ic;in (miibarek) eli ile (ve ba~ parmagm1 orta ve ads1z
parmaklarmm ic; tarafma basarak) i~aret buyurdu 4
Ri v AYETLER:
~arih Ayni'nin elindeki ni.ishada (l.... 1--diger nushalarda H ( l..., 11 lafzt yoktur.
Bir tak1m tariklerden gelen rivayetlerde 11
yalmzu~n.,
.y. n
(~;
diye yazth ise de
n lafzmm hazfiyle
CUM'A BAHSl
106
<< 4~
,, yerine - yine o rna 'naya olmak iizere-
t...a..i. ,, riva-
yeti de vardtr.
1 Hadisin ibaresinden miinfehim oldugu iizere,
dua edenin
namazda kaim olmas1 art degildir. Vakt-i icabetin hululii musallinin
ktyam zamanma musadif olmast, yahud vakit namaza intizarda iken
hulul etmi olsa da yine boyledir. Zira _namaza muntaztr olan namazda
gibidir [297 inci hadise miiracaat].
Bir Miisliiman i~in dilemek, yaraan bir CY demektir. Nitekim
Buhari'nin diger bir rivayeti ile Miislim'de: I~ .:iliJw ,, lbn-i
Mace'de <, L.I.;... JL~ t-' , Ahmed lbn-i Hanbel'in Sa'd lbn-i
Ubade radiya'llahu anh hadisinde: ".r-.J _,i L/1 JL~ tL. =Meger
ki, giinah olan vrya kat'-z rahm gibi bir $9' dilese" denilmitir. Kat'-1
rahm de isim oldugu i~in Sa 'd lbn-i Ubade rivayetindeki atif,
atfii'l-hass ale' l-am nev'indendir.
3 L,ugaten saat: -uzun olsun, ktsa olsun- mutlaka bir m1kdar-1
zaman demektir. Bundan dolaytdtr ki, leyl ii nehar mecmuunun
yirmi dortte birine saat denildigi gibi miineccimlerin giindtiz ile
gecenin on ikier ctiz 'e taksim ile i 'tibar ettikleri zaman imtidatlanna
da saat 1tlak olunmutur. Evvelkilere mtitesavi olduklan i~in saat-i
miistakfme , sonrakilere- arz-1 beldeye ve mevsime gore tulleri tehalliif
ettigi ve gtindiiz ile gece saatleri uzunluk ve k1sahk~a yekdigerinin
rna 'kusu oldugu i~in saat-i mu'vecce derler. Lakin Siinen-i Eb Dtivud'daki Cabir lbn-i Abd i llah radiya'lliihu anhiima'nm rivayetinde
".,_L..
l::.iJ ~ 1 iY..= Cum'a giinii on iki saattir", keza lbn-i Mace'deki
Abdullah lbn-i Selam radiya'lliihu anh rivayetinde: .._L.....,.a..u1 n"
= Yahud bir saatlik bir par;asz" denilmi olduguna gore kasd buyurulan
saat, imtidad~I muayyeni olan 'bir saattir. Bu saat Leyle-i Kadir ve
1sm-i A<zam gibi mtibhem b1raktlm1 bir saat-i erifedir. 1bhammdaki
hikmet de zahirdir. Saat-i icabeti kolhyan kimse, gtintin hangi ctiz'tinde oldugunu bilmeyince saatine rast gelir diye btittin gtin kalbini
huziir i~inde tutup zikre, duaya, vesavis-i dtinyeviyyeden hali tutmtya
~ah1r. Hakim'in Miistedreki ile lbn-i H uzeyme'nin Sahlhinde
rivayet edildigine gore, E bu H iireyre radiya'lliihu anh: Bu saatin
hangi saat oldugunu Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu alryhi ve sellem'den sorduk. " .;lAl1 4L:J1 ~1 lf ~ 1 4..1&.1 d J I = Yani bu saati ben
biliyordum. Lakin sonradan Lryle-i Kadir bana unutturuldugu gibi bu da
bana unutturuldu, buyurdu" demitir. Muhammed 1bn-i Ka 'bi'l2
.r--
CUM'A GONO SAAT-t ICABET
107
Kurazi'nin nakline gore Mescid-i ~erif-i Nebevi'den bir def'a bir

kelp gec;mi. Sahabeden bir zat: "itahf, ~unu gebert" demesiyle kopek olmu. Nebiyy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi vesellem de: .W11"
"~I .f:. \.)\ Jl ~UIU... .;;t_, = Bu kimse dua edince isticabet vakz' olan
saate rast getirdi" buyurmu~lardir.
Seleften baz1lan bu saat-i icabetin ahd-i celil-i Nebevi'ye has olup

sonra ref' oldugunu iddia etmilerse de varid olan miitevatir haberler
bun a kiilliyyen miinafidir. Nitekim M u a vi y e'nin mevlas1 A b d u 11 a h
1bn-i Yuhannesi, mes'eleyi E bu H iireyre r(kdiya'lltihu anh'den
sual etmi ve miiariin-ileyh: "Bunu kim sifylemiw yalan sifylemi~tir''
diyerek iddetle inkarda bulunmutur.
Merfu' olmad1gi sa bit olduguna gore de, acaba saat-i icabet

senenin yalmz bir Cum 'asma m1 hast1r? Yoksa her Cum 'ada boyle bir
saat var m1d1r? Ka'bii'l-Ahbar Tevrat'tan hatmnda kalmi olmasma
i'timad ederek, bunun senenin yalmz bir Cum'asma muhassas oldugunu zannetmi ise de Siinen-i Tirmiz ve Siinen-i Nese'de mervi
olduguna gore Cebel-i Tiir'da Ebu Hiireyre ile bulutuklan bir
giinde vaki' olan miizakere esnasmda bu fikrini E b u H ii r eyre
Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem'den vak1' olmu semama istinaden tashih etmi. 0 da Tevrat niishasma tekrar miiracaat dtiginde
Ebu Hiireyre'nin s1dkmi bir daha tasdik eylemitir.
Nesei'deki nakle gore de Ebu Hiireyre, Ka 'b'm Tevrat'a
istinaden soyledigi sozii Abdullah lbn-i Selam radiya'llahu anh'e
naklettigi vakit hemen: "...,. y.iS' = Ka'b yanb~ s~ylemi~" deyivermi.
Ebu Hiircyre'nin Ka 'b'a rivayet ettigi hadis: '' ... 4:; ~ .iJ:.~ 11
hadisidir ki, yukanda gec;miti.
Cum 'adaki saat-i icabct miibhem kalmi olmakla bcraber bu
babda varid olan ahbara istinaden ulcma bir dereceye kadar ta 'yinine
de c;ahIDIlarsa da ihtilafat-I azimeye diimiilerdir. Buhriri clrihi
Ayni ile lbn-i Hacer-i Askalani, bu babda k1rk bir kavil nakletmilerdir ki, bir c;oklan miitedahildir. Biz, burada yalmz ilm-i
rivayetc;e en kuvvetli olan kavilleri zikredelim M ii s 1i m ile E bu
Davud'un rivayetlerine nazaran Abdullah lbn-i Orner radiya'lltihu anhiima Ebu Muse'l-E 'ari radiya'llahu anh'in oglu Ebu Biirde'
ye: "Cum 'a saati hakkznda baban, Res ul u ll a h salta' llahu aleyhi ve sellerr..den rivayeten sana bir~ey sifyledi mi ?" diye sormu. 0 da pederinin, Res ulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem'den iitmi olduguna gore, imamm
108
CUM'A BAHS1
iki hut be arasmda oturmasmdan i 'tibaren namaz bitinciye kadar

olan saat oldugunu haber vermi. Bu cevab1 ibn-i Orner radiya'lliihu annhiima pek begenmi ve E b u B ii r d e'nin baIn1 okay1p bereket
duasmda bulunmutur. ibn-i Mace'nin Amr lbn-i Avf-1 Miizen i radiya'lliihu anh rivayetine nazaran bu saatin hangi saat oldugu
Rcsulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'e sorulmu ve ;')I.....JirlZ ~n"
11 t;.. ._:,\.r....;)I IJI = Cum'a nama;:::z ikiime olunmaszndan i'tibdren namazdan
flkznc!Ya kadar" buyurulmu.
Bir de Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'in Ka 'bii'l-Ahbar ile
. Cebel-i Tur'da bir giin vakit ge~Sirdikten sonra beyinlerinde ge~Sen
maceray1 Abdullah 1bn-i Sel am radiya'lliihu anh'e naklettigine
clair olan rivayct vard1r ki, bunu lmam-1 Malik, Ebft Davud ve
N esei rivayet ediyorlar. Nese 'deki rivayete nazaran, Abdullah
lbn-i Selam radiya'lliihu anh, Ka 'b'm Tevrat'a istinaden saat-i
icabetin senede yal,mz bir Cum'aya miinhas1r olduguna clair soziinii,
ibtida 11 ~..,.,.iS"' 11 diyerek inkar edip Tevrata bir daha bakt1ktan sonra
Ebu Htireyre'ye muvafakat ederek her Cum'ada oldugunu soylemesini de "~UI .!lli' ~.. )I Jl ~ ,j.L.,... = K a' b dogru siiylemi~. Hem de
ben o'sdati biliyorum" diyerek tasdik etmi. Bundan sonra Ebu Hiireyr e radiya' lliihu anh'in: "Karde#m, hangi saat oldugunu bana siiyle" demesi
tizerine: "Cum 'anm giin batmadan evvelki son saatidir" cevabm1 vermi.
Yine Ebu Htireyre'nin: "Resululliih salla'lliihu aley>
hi ve sellem'in
11 ;)I....JI j .Y'J :r y ~.)~ ":J 11 buyurduklanm i~itmedin mi? Senin dedigin saa~
ise nama;:: saati degildir, yani vakt-i kerdhettir" demesi iizerine: "Resul u ll ah salta' lliihu aleyhi ve sellem'in : _;)\...., .j J ~ ~ ;)I....JI )::.4. cr1~ J J- .r,n "
'' y)l; Jl ;")LJI ..,;t; .;.... yani: 'Her kim nama;:::z kzldzktan sonra diger nama;:::a munta;:::zr olarak oturursa kavu~acak oteki nama;:::zn vaktine kadar hep
nama;:::dadzr., buyurduklarznz sen de i$ilmedin mi? j$te biiyledir" cevabm1
vermitir. ibn-i Mace de Abdullah lbn-i Selam radiya'lliihu
anh'in aleyhi' s-saldtii ve' s-seldm E fend i m i z Hazretleriyle bir miikalemesi
vard1r ki, yine bu saatin, saat-i icabet oldugunu te'yid eder. [ 297 ve
355 inci hadislere mtiracaat].
Esanid i 'tibariyle en saglam olan baladaki E b u Muse' 1-E 'ar i
ile ite bu Abdullah ibn-i Selam radiya'lliihu anhiima hadisleri
olup ikincisi, evvelkisinden daha mehur olmakla beraber Muslim
evvelkisini tercih edip Sahih ine dcrceylemitir. Maahaza kendi
pederi tarik1yle Ebu Btirde'den hadisi rivayet eden Mahreme b.
109
HUTBE OKUNURKEN 1MAM1 , BIRAKMAK
Biikeyr'in pederinden simfn olup olmadtgt beyne'l-muhaddisin

miinazaiiri-fih oldugundan Miislim hadisinde bir inktta< aibesi de
vardtr.
Hastb, vakt-i icabet maktiiun-bih degildir. Gizli kalmas1 da o
vakte rasgelir iimidiyle Cum <anm ekser evkattm zikr ii ibadetle ve dua
ve inabetle imrara bais oldugu i~,;in iimmet hakkmda ayn-1 rahmettir.
Bu iaret-i Seniyye saat-i icab~t miiddetinin pek ktsa olduguna
delalet ederse de baztlan -aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend imiz Hazretlerinin mubarek ba parmaklanm elinin ortasma tesadiif
eden diger iki parmagma basttklanna bakarak- Ebu Muse'l-E<ari
radiya'lliihu anh hadisinin maksud-1 ali-i Nebevi olduguna delalet
ettigine hiikmetmilerdir. Lakin o saat miibhem oldugu i~,;in iareti
bu kadar tevsi< etmek belki hata olur *.
~araha ten
508
.}
.,.,.
;_.,Of 0
~,..;
.,;_,,.,1 "* .:;;,
,11
tft,,}-'
o"'
J:~; .J:f ~.l:jl ~l t,L... J ~.!$;-I J""' ~7J1 ~J~..i ~~_;

.,.~.,.,
t.L J
.p
o',.JI., ~,
'GI . ,.,,.,.
~ ....
"'o"'
-'""'O,.,~
,,
~;_1" -I J~ ~~.:J I L c.;~ L. c.;;=-- ~-:J liJ.:..4;J lJ l.., l~
0 "' 0,.
~,
. ,.
..,. " ' ' 0
'
., , ,
r/1 .J ,
; ~ ,
0..
IJ~J J I o)~3. 1 J(> l~l J ~\/I !fP. ~j j:..i ~J .J~ l:.JI
\/l
TERCEMESi
C abir i bn-i A bd i llah radiya'llahu anhiimd'dan:

~oyle demi~tir: (Bir def<a) biz Nebiyy-i Ekrem salla'l-
* ~arih Kastalani, bu mtibhem saatin bir esim rtizgardan ibaret oldugunu

ifade eden ~u: "ltl 1_,...;__,.;:; '1'1 ..:.l-.Aj r.;J>~ i41 J ~~) .JI = Sizin U yajadzgzmz yzlzmzzn giinleri ifinde hemcn esip gefiveren Latif riizglirlarz lJardzr. Hayat bahjolan bu nesfmi,
teneffiis edebilmek ifin dt:iima onu kollayzmz" haberini zikrediyor. Taberani'nin
Muhammed 1bn-i Mesleme'den rivayet ettigi bu haberi ehl-i hadis, taz'if
ettiginden, esasen ~arih de u lS.JJ;.j .J ll sigasiyle buna i~aret etmekte bulundugundan
mtitercim merhum nakletmemi~ olmahdtr. K. M.
, I
CUM'A BAHSt
110
liihu aleyhi ve sellem ile hirlikte (Cum <a) namaz1 ktlarken 1 (~am
tarandan) yiyecek yiiklii hir karban geldi 2 (Cemaat hirer
hirer) kafileye dogru yonelip on iki ki~i kalmcaya kadar 3 hep
dagild1lar. ~u: * lili !J '.i .J lJI I.J..,.U;I i .J-.J .JI "o}~ IJiJ I~ I.)
ayet-i kerimesi 4 i~te bunun iizerine nazil oldu 5
Riv.AYETLER :
Bir nushaya gore ~~ 11 yerinde 114.11 d1r.

B u h ari'nin diger rivayetinde ((~I i Y.. II, digerinde de (( il!JI.:,- ))
ziyadeleri vard1r. Bu iki kayt, M ii s I i m'in bir rivayetinde miictemian
zikredilmitir.
M iislim'in rivayetinde ~JI ..,... l:JI j:A;li n denilmitir ki, "Oraya
dogru dondiiler" demektir. Buhari bir rivayette "._,...l:JI Jl!i = Cmu1at
kalktp yiiriidiiler", diger rivayette: "..,... t:JI ._,...&A.ili = Cemaat dagzldt" lafizlan
ile rivayet etmitir ki, nazm-1 Kur'an'a muvafik olan bu laf1zdtr.
<<
Lafzm zahirine gore, hadis-i erifte mevzu-i bahs olan dagllma

keyfiyyeti, namaz ic;inde vak1< olmu gibi goriiniiyor. Hatta Buhari
-burada ar;t1g1 babm unvamna ve alryhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in o giinkii Cum <a namazm1 dort rek <ata itmam ile oglen namaz1
kdmi olduklan hakkmda hir;bir rivayet bulunmad1gma nazaranhuzurlariyle Cum <a miin <akid olacak cemaat adedinin namazui sonuna
kadar istimran, Cum <amn s1hhati ir;in art olmad1~na bu hadisi delil
olarak irad etmie benziyor. Lakin hadisenin namaz ic;inde degil,
hutbe esnasmda vakl( oldugu Miislim'in kah (( ._,.J..~ n, kah (( (iJ I) ve
Ebu Avane'nin ~~ o i ile Tirmiz ve Darekutni'de u ~ (~Jn
lafizlariyle rivayet edilmi olmas1 delaletleriyle akla daha miilayim
gelir. Bu takdirde "ravi Cabir radiya'lliihu anh'in "Biz hutbeyi istima<
ediyorken" diyecek yerde "Biz Cum<a nama;:;z ktlarken" demesi biqeyi
kendisine yakm bir ey ile tesmiye kabilinden olmu <>.lur. Zaten hutbeyi istima< edenler Cum <a namaz1m kdmaya muntaz1r olacaklan ve
297 inci hadis mucibince namaz ic;inde saydacaklan ir;in namaz
k1hyorduk, ,demek sahih olur. Hele ayet-i kerimedeki u Vu !Jj .J 11
nazm-1 celili, hadisenin hutbe esnasmda vukuuna iibhe birakm1yor.
2 Bu karban Dihye lbn-i Halife yahud Abdurrahman
<<
Sure: 62 (Cum'a), ayet:
II
HUTBE OKUNURKEN tMAMI BIRAKMAK
Ill
lbn-i Avf radiya'lliihu anhiima'ya, yahud da miiareket s~retiyle her

ikisine aid olup ~am diyanndan hayli erzak getirmiti. Medine aha.Iisi,
0 Strada pek ziyade ihtiya<; ve muzayaka ic;inde k1Vrand1klarmdan
vurudu ilan edilir edilmez Sahabeden bir tak1mlan, erzak satlhp
tiikenmeden tedarik edebilmek telaI ile .oraya koUIDUlar ve -burada
goruldugu uzere- 1tab-1 llahiye ugramilardir.
3 Muslim'in bir rivayetinde "~ ui .J = Kalanlarzn i;inde ben de
vardzm", digerinde cc / .J ~>!I !'"':; J> denilmitir. Mev<1za-i Nebeviyyeyi
terketmeyip sebat eden on ikiler meyanmda ravi Cab i r ile E b u
Bekr ve Orner, radiya'lliihu anhiim'un bulundugu rivayet-i sahiha
ile sabit olup diger rivayatta 'Ebu Huzeyfe'nin mevlas1 Sa lim,
lbn-i Mes <ud, Hulefa-i Erbaanm bak1yyesi, Bilal, Am mar radiya'lliihu anhiim'un isimleri baka baka tariklerle zikredilmektedir.
Bunlara ilaveten bir, iki, hatta yedi hatunun da sebat eyledikleri baz1
rivayatta mezkur ise de bu kuvvette degildir. K1rk zatm, mescid-i
erifi terketmedikleri hakkmda Dare k u t n i'nin yine cab i r radiya' lliihu anh'den olan rivayeti varsa da zaiftir.
Ayet-i kerimenin tamam1 : .I.J ;).~.:JI.). .J _,,..UI._r .J'~ .ill~ L.. ji
~jl)l .1':.~ dir. Mea.I-i alisi: ' "Onlar bir ticaret, yahud bir eglence
4
buldular m1 hemen oraya koup dag1hyor ve seni ayakta hutbe irad

ederken buak1p savuuyorlar. Onlara de ki: Namaz ve niyazlan mukabili olarak nezd-i tlahide sakh d~ran ecr u sevab eglenceden de
ticaretten de hayuhd1r. Raz1k-1 Hakiki Allah oldugu ic;in raz1klarm
en hayirllSldir. llh. cc F' .I.J 11.
Hadis-i erifte mevzii-i bahsolan ticaret karbam oldugu halde
ayet-i kerimede bir de (( _,..) )) den yani eglenceden bahs buyuruluyor.
Qunku o zamanlarda bir karbanm ~am'dan gelmesi gayet muhim
bir hadise telakki edilip karban vusiilunu muteak1b Medine'nin pazar
yeri olan ve cc ~jll.;~(n denilen mevkie konar, halka i<Ian-_1 keyfiyyet
ic;in davullar, zurnalar c;ahmrd1 ve bunu haber alanlar mallar satilmadan ah veri edebilmek ic;in oraya koUurlardi. 0 derecede ki,
Medine'de oraya gitmedik hic;bir kimse kalmazd1. Dihye'nin hadiseye
bais olan karbam, kendisi daire-i iman ve lslam'a gelmeden evvel bir
.cum<a gunu alryhi's-salatii ve's-selam Efendimiz Hazretleri hutbede
iken, Medine'ye varmi ve mu <tad oldugu uzere davullar, zurnalar
c;ald1rarak ilan-1 muvasalat eylemiti. Ayetteki .Ji harf-i terdidinden de anlaIlacagt uzere mescid-i erifi terkedenlerin kimi ah veri
CUM'A BAHSt
112
etmek, kimi de panay1r yerini goriip goniil eglendirmek kasdiyle

gitmi~}erdi de atideki Itab ve tevbih-i ilahi ayn ayn her iki taifeye
raci ( olm~ oluyor.
Bu hadis-i erifte zikrolundugu iizere, cemaatin dag1lma hadisesi,
bu ayet-i kerimenin niizuliinden evvel vak1 < olmutur. Ondan sonra
ise Sahabe-i Kiram, bu tevbih-i ilahiden biiyiik bir hisse-i istifade
kaparak sure-i Nur'daki : *".:il l )"~ .:;-. C?! 'i.J ;J~ \""1::..,1; '1 J~J = Oyle
rictil ki, onlarz ne bir tictiret, ne de alzm satzm ;;.ikru' llahtan . alzkoyama;;."
sitayi-i Rabbanisine liyakat kesbetmilerdir.
5
imam-1 Malik'in Cum<a on iki kii ile miin<akid olur debu hadis-i erife binaendir. Askalani adet hakkmda on
dort kavil daha nakleder. Bu akvalin bir kac;1 (487) inci hadisin haiyesinde zikrolunmutU. Her miictehidin bu husustaki.delili bakad1r.
Huzurlariyle Cum <a miin <akit olan ekall-i adedin gerek hut be esnasmda, gerek sonra eksilmesi iizerine namaz iki rek <at mi k1hmr? Yoksa
oglen namaz1 olmak i.izere dort rek<at mi eda olunur? Mes'elesi de
beyne'l-mi.ictehidin muhtelefi.in-fihtir.
mesi~ i~te
-'l"'"'
J.~"'
_,,.-::iit,._,o,....~!.,~~,.
,.,....,._,
J . "' ,.u~l J_,....,J 0 I l.o.-f-~ .u~l IS;, J .;...., ,<.)~I :_r . 509
J1,
0
_<.)-:.:..,.,~) LIIIJ.~ J ,.:.r..,;.,.,~) /+l;J I ~j J . .a-: 0l~ r-J. . . J ...4.:.1$:.
.u~l
0
0 ,.,.,
""'
.....
.,.,..o ,.
.....
,. ,
...........
_,.,
""'
,.
,.,,.o ,.
"""""
,..
......
.....
.}
..........
,.
.,.
.,..
,. .:;,
,....
o,o
"",
., ...... ,
0 t$"" J ....<.)-:.:..,.,~ J ~ t.!.J

I J.~ J ,.t..:..-:~
u.,, ....<.)-:.:..,.,$"" J .....~,.;A:J I J.~ J
.....
,
o,...,....o,
....U-:,;.,.,~ J
"ft,;.J."'""
,o,
~.,
,.J..J.O,o.,...
~,_,
.....
J...a-:.i ~.;".a~
- u.> ...4A4~ I J..-~ J . .a-: '1
TERCEMESi
(Abdullah ) 1bn-i Orner radiya'llahu anhiima'dan:

ogten namazmdan evvel iki ve ondan sonra (yine) iki, ak~am
(namazm)dan sonra da Hane-i saadetinde iki rek<at namaz kilardi. Yats1 (namazm)dan sonra (kezalik) Hane-i saadetinde
S1ire : 24 ( Nur), ayet: 37
CUM'ADAN EVVEL VE SONRAKt NAMAZLAR
113
iki rek<at ktlard1 1 Cum<a (namazm)dan sonra ise C~1escid-i

~erif'ten Hane-i saadete) terif etmeden (namaz) kilmazd1.
(Lakin sonra) iki rek<at k1lard1 2
1
B u h a r i'nin N Hi< tarikmdan rivayet ettigi bu hadis-i erifte

farz olan namazlara mukarin olarak kihnan siinen-i revatibin miktarlan bey an ediliyor. Tetkikinden rna <Jum olacag1 iizere, oglenden
evvelki siinnet-i miiekkede yalmz iki , rek<at gibi goriiniiyor. Yine
Sahabi-i miiariin-ileyhten oglu Salim b. Abd i llah tarikmdan
Buhari'nin rivayet ettigi diger bir hadiste de: .:ill J..... .:ill J_,.....; C: ~ 11
11 I"".J ~ diyerek
bu siinen-i revatibi aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz Hazretleriyle birlikte yine buradaki miktarlarda kildigi zikredilmitir. Bu meyanda salat-i fecre tekaddiim eden ratibeden bahis
yoktur. Qiinkii miiariin-ileyh N ebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi
ve sellem Efendimiz Hazretlerinin Ommii'l-mii'minin Hafsa dolayisiyle kaym olup ancak feraizden evvel ve sonra Hane-i saadete girip
beraberce kildigi revatibi haber veriyor.
Salat-1 fecrin ratibesine gelince ona da muvazabet buyuruldugunu hemiresi Ommii'l-mii'minin Hazretlerinden ogrenmitir. Nitekim yine N afi < tarikmdan mervi olup Tecride girmeyen diger iki
hadiste: <JLS'..; I ~~ .;~;.... y ~ ....J ~ .:ill J ..... ._r.JIJ., J.:.-'!. '1 ;...l,.. .;..;LS'.J 11 "
u ~::.S".;
J- ~I tlk .J <J~;J.I <J~I 1~1
Sabah namazzndan evvelki saat .Neb iyy-i Ekrem sallalliihu aleyhi ve sellem'in huziir-z iiUlerine girilemiyecek bir
zaman idi. H afsa bana dedi ki, muezzin ezan okuyup fecir tutu< ettiginde
de iki rek<at kzlarlardt" demitir. Hatta Ummii'l-mii'minin Hazretlc-
rinden rivayeten u __-.AJI 21..~ l.. ~ ~i::k:. ~~ j...a~ <JLS' II diyerek ratibe-i
fecrin iki rek<atl hafife oldugunu haber veriyor. Yine bu son iki
hadiste akam ile yats1 siinnetlerini hep Hane-i saadet'te kddtklan
da aynca tasrih edilmitir.
Demek ki, t b n- i 6 mer radiya' lliihu anhiima'mn nakline gore,
miiekked olan Siinen-i Revatib on rek<attir. Netekim kendisi de dedi' gimiz rivayetlerin birinde: .....:..L.S".; _,.!.&. rL..J .y., .:ill J..- ..r.=JI ;r- ~ 11"
= .Neb i)'Y- i E kr em salla' lliihu aleyhi ve sellem'den on rek<at nama<; bt!lledim .. . " diyor. Lakin Ommii'l-mii'minin Ommii Habibe
radiya'llahu anhd'nm .Miislim'deki hadisine gore, revat1p olarak on iki
rek<at tavsiye buyuruldugu da sabittir. Bu on ikinin dordii oglenden
F.: 8
114
CUM'A BAHSt
evvelki dort rek<at siinnettir. Miiariin-ileyha Hazretleri: .:...r n "

~ ..J1: .V ~ a,J-',iY.. J '4-S'"J >_? ._;..;1 J .... .:.,. J~ 1"'-' :k ..iliJ.-o ..IJ_,...J
u 4 1.j = Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'den iiittim: Her kim bir
giin, bir gece ifinde on iki rek<at kzlarsa Cennet'te kendisi ifin bir hdne
bind olunur buyuruyordu" dedikten sonra: "Bunu Resulullah salla'llahu
aleyhi ve sellem' den iiittikten sonra bunlarz hi; terketmedim" diyor.
Miislim'de Dmmii'l-mii'minin Aie radiya'llahu anhd'dan da bir .
rivayet vardu. Miiariin-ileyha, Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem
Efendimiz'in tetavvu< namazlanm sual eden Abdullah lbn-i
~akik'a: _ "Benim htinemde oglenden evvel dort rek<at kzlar, ondan sonra
ftkar, farzz kzldzrzr, sonra yine gelir iki rek<at kzlardz. Akiam namazzm da
kzldzrdzktan sonra gelir iki rek<at kzlardz. Yatsryt kzldzrdzktan sonra yine
gelir iki rek<at kzlardz. Bir de gece ifinde Vitir olmak iizere dokuz rek<at daha
kzlardz. Bir de geceleyin uzun uzun ya kaimen, ya kaiden namaz kzlardz. Ayakta kzrtiet ederse ayakta iken, oturdugu yerde kzrdet ederse oturdugu yerden riiku<
ve secdeye varzrdz. Fecir tufu< edince de iki rek<at ktlardz" cevabm1 veriyor.
Oglenden evvel dort rek<at siinnet-i ratibe hakkmda Miislim'in
bu iki hadisinden baka Tirmiz'de Ali, Aie ye Abdullah lbn-i
Saib radiya'llahu anhiim'den mervi dort hadis daha vard1r. Hazret-i
Ali kerrema'llahu vechehu ogleden ewel dort ve sonra iki rek<at k1lmak
aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z Hazretlerinin mu <tad-I erifleri
oldugunu haber verdigi gibi Dmmii'l-mii'minin Hazretleri de <>glenden evvel dort rek<at kilmadiklan giinlerde bunu farzdan sonra kilmak
adet-i Seniyyeleri oldugunu soyliiyor. Abdullah i bn-i Sai b
radiyallahu anh, zevalden sonra ve oglen farzmda,n evvel dort kilmaya
muvazabet buyuruldugunu nakletmekle beraber bu miinasebetle
aleyhi's-salatii ve's-setam Efendimiz'in: .l-JI yiY.I y c:Aj ~L.. t.rl n"
u [\...... J-' y ~ ..~A.....~ .:>I ~I _, = Bu sema kapzlarzmn aftldzgz saattir. Bu
saatte if[edigim bir amel-i salihin dergah-z izzete suiid etmii olmaszm
severim" buyurduklanm rivayet ediyor.
Bir de, Dmmii'l-mii'minin Dmmii Habibe -radiya'llahu anhtl' dan Siinen-i erbeada mervi hadis-i merfu < vard1r ki, bunda:
"Jl:JI j.. ..ill"f" l..ul ~~-' ~) ..,.1ill .,kJ J..- .:r= Her kim oglen farzmdan evvel
dort, ondan sonra da dort rek<at ktlarsa Allahu Teala o kimseyi Cehennem
ate#ne haram eder" buyuruluyor. Diger rivayette bu hadis-i erif:
11 _,..liJIJ:i t!JI j.. J.ii~ .:r , lafziyle varid olmutur ki buna nazaran,
atee haram olmak fazileti bu sekiz rek<ata muvazabete vabeste oldugu
anlaIhr.
CUM'ADAN EVVEL VE -SONRAKl NAMAZLAR
ll5
1ki rek'atli siincn-i miiekkedenin sabah namazmdan evvelkisi

hakkmda s1hah ile siinende evamir-i ekide mevcut olup tetavvu'
namazlan i<_;inde alryhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z'in onlar kadar
muvaz1b olduklan hi<_;bir namaz yoktur; Hatta Siinen-i Eb Davud'da E bu Hiireyre'den mervi hadis-i merfU'da:J.,J.:I ~j.)).)_, ~fo.J.)':Y ll"
=Bu iki rek'atz si:d dii~man siivarileri kovalasa bile bzrakmayzmz." buyurulmu~tur. Akam namazmdan sonraki iki rek'atta da te'kid buna yakmdir. Tirmizi'nin rivayet ettiginc gore, 1bn-i Mes'iid radiya'lliihu
anh : "Res ul u ll ii h salta' lliihu alryhi ve sellem akiamdan sonra ve sabah namaz.mdan evvelki iki rek'atin birinde u0_,J;t.s::Jil-;:14 Jill, digerinde u -l-1 .i.ll__,. Ji I)
sure/erini okudugunu 0 kadar fOk i~ittim ki, sayzsznz bi/emem" diyor ki, bu
hadis-i erif, hem muvazabete, hem de derece ve ehemmiyetce iKi

namazm miitekarib olduguna delalet eder. Hatta Tabiinden Said
1bn-i Ciibeyr: "Akiamdan sonraki iki rek'ati terkedecek olursam korkartm
ki magjiret-i ilahiyyrye nail olamam" dedigi gibi Hasen-i Basri de
azz olarak bu iki rek'atin viicubuna kail olmu~tur.
"Akiam namaz.zndan sonra hif soz. siiylemeksiz.in iki -ve diger rivayete
naz.aran dort- rek'at kzlan kimsenin namaz.z a'la-yz illiyyine rif' olunur"
diye tmam-1 Malik'in Mekhul'den bir rivayeti vard1r: Akam

namazmdan evvel Sahabenin ahd-i celil-i Nebevide iki rek'at namaz
klldtklan ve bundan nehiy varid olmadtgt da (370) inci Abdullah
1bn-i Mugaffel-i Miizeni radiya'lliihu anh hadisi miinasebetiyle
zikredilmi~tir.
Yatstdan sonraki siinnet-i miiekkede gerek Abdullah 1bn-i

Orner radiya'lliihu anhiima'nm hadisi ve gerek diger bir<_;ok hadislerle
iki rek'at oldugu ma'lum ise de Siinen-i Eb Davud'da Aie radiya' lliihu anhd'mn ~ ii r e y h 1 b n- i Han i'ye alryhi' s-salatii ve' s-selam
Efendimiz'in her gece dort veya alt1 rek'at ktld1g1m haber vermi
oldugu rivayet edilmitir. Mi.iari.in-ileyha Hazretleri, ijyle diyor:
"R e sul ull iih salta' lliihu alryhi ve sellem yatsz'yt ktldmp yamma twif
ettigi hifbir gece yoktu ki ya dort, vrya altz rek'at kzlmaszn. Hatta bir gece
yagmur yagmtilt da meiinden bir yaygz yaymtillm. Hala goz.iimiin oniindedir.
Yaygmm bir deliginden sufiiktrzyordu. Biiyle iken mubarek viicudunu elbiseleri
ile zslak topraktan korumuyordu".
1kindiden evvelki siinnet, otekiler kadar mi.iekked degilse de,

bu babda 1 b n- i b mer ve Ali radiya' lliihu anhiim' den ri vayetler
vardtr. 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'nm Sunen-i Eb D avud'da :
. 116
CUM'A BAHSt
J:.i J.... l.rl .ill r-J = lkindi farzzndan euuel dort rek'at kzlan
kimsrye Allahu Teata rahmet rylesin'' hadisi oldugu gibi, Ali kerrema'l/ahu veehe Hazretlerinin de Tirmiz' deki -rivayetinde: "Res ul u ll a h
salla'llahu aleyhi ue sellem'in ikindi namazzndan euuel dort rek'at namaz kzlmak mu'tad-z ft'Tifleri idi ki, bu dort rek'atin arasznz Meldike-i Mukarrabfn
ile onlara tabi' Miislimn ue Mii>minfne selam uermekle faszl buyururdu" denilmitir. Maahaza: "Alryhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in ikindiden
evvel iki rek'at kllmak mu 'tad-1 erifleri idi" diye miiariin-ileyhten
Siinen-i Eb Dauud)) da diger bir rivayet de vard1r. 1kindi'den sonra
tatavvu' namaz1 menhi oldugu hakkmda (346, 348, 349) uncu E p u
H ii r eyre ile M u a vi y e radiya' llahu anhiima hadisleri ge<;mitir.
[Bu rivayat, beynindeki tearuz i<;in (350) inci hadisin haiyesine
miiracaat].
Hassaten yats1 farzmdan evvel k1hnacak tetavvu' namazmdan
bahsedildigine Kiitiib-i Sitte'de hi<;bir kayda miisadif olamad1m.
Yats1'mn ilk siinneti (370) inci Abdullah 1bn-i Mugaffel radiya'llahu anh hadisinin ifade ettigi umuma istinaden k1hmyor demektir.
"~;I _,..AJI
Cum 'adan evvelki ratibeden bahsedilmemesi, Cum 'a namaz1

oglen namaztndan bedel oldugu i<;in siinnet-i miiekkedesinin ogle
gibi oldugunu ifham i<;indir. Y oksa Cum 'anm gerek ilk ve gerek son .
siinneti hakkmdaki rivayat, salat-1 zuhr'un siinnetleri hakkmda oldugu gibi miiteaddittir. Ezciimle Sahfh-i lbn-i Hibban'm Abdullah
1 b n- i Z ii beyr radiya' llahu anhiima' dan mervi hadis-i merfuunda:
".J\.:..)J ~-'! ~ .J ~I }j.J~ }')!...,,:.,.. L. = Farzedilmif hifbir namazyoktur ki,
kendisinden euuel iki rek'at kzlznmaszn" buyurulmu olduguna gore,
Cum'a farzindan evvel de laakal iki rek'at ktlmak siinnet oldugunda
iiphe yoktur. f370 inci hadis ile hiiiyesine de miiracaat]. Ancak,
buradaki rivayette calib-i dikkat olan cihet, alryhi' s-saldtii ue' s-se/am
Efendimiz Hazretlerinin burada mevzii-1 bahs iki rekati daima
Hane-i saadette eda buyurmU olmaland1r. 1ki rekatli olan Cuma
namazt, dort rekatli olan oglen namazmdan bedel oldugu cihetle
boyle yapmalan, Cum 'a farzmm dorde iblag edilebilecegi vahimesine meydan vermemek i<;in idi. Sahlhayn ile EbU Dauud ve Tirmiz
ve Jfese'de rivayet edildigi.iizere, 1bn-i Orner radiya'llahu anhiima,
bir kerre Cum adan sonra bir kimsenin oldugu yerde ayaga kalktp iki
rek'at siinnete durdugunu goriince, onu itip: "Cum'ayz dort rekat mz
, kzlmak istiyorsun ?" diye tevbih etmitir. Cum 'amn son siinnetini evinde
CUMADAN EVVEL VE SONRAKl NAMAZLAR
117
kilmay1p mescidde eda etmek istiyen kimse, farzdan sonra ya konumah, veya hie; degilse yerini degitirerek kilmahdir. M ii s 1i m 'in
nakline gore, 11 J~ I .;..:.I .:;: I n demekle rna 'rUf Sa i b. 1b n- i Y e z i d radiya' lliihu anhiima, M u a vi y e radiya' lliihu anh'in maksiiresinde, Cum 'a
namazm1 kihp imam selam verir vermez hemen ayaga kalkarak siinnete Uru ( etmesi iizerine M u a vi y e: "Bir daka biiyle yapmayastn. Cum' i!YZ
kzldzktan S()nra konu~madtkfa, yahud ba~ka tarafa gitmedikfe ona ba~ka bir
namaz ulama. :(,ira Resululliih salla'lliihu alryhi ve sellem, . konu~madan
vrya yer degi~tirmeden hifbir namazt digerine ulamamak ifin hize emretmi~tir"
demi. Lakin iki namaz1 kelam ile fasletinekten ise, intikal ile fasletmek evladu.
Cum'adan sonraki siinnetin aded-i rek'atma gelince, buradaki
radiya' lliihu anhiima hadisine gore, iki ise de dort, hatta
alt1 olduguna dair de rivayetler vard1r. Ebu Hiireyre radiya'lliihu
anh'in Muslim, EbU Davud ve Tirmizi'deki hadis-i merfuunda ;.J- 1~1,,"
1b n- i 0 mer
"~) 1_,1...; --~I ""'! = Cum'adan sonra namaz kzldzgzn'zzda diirt rek'at
kzlznzz" buyurulmutur. 1b n- i Om e r radiya' lliihu anhiimti bile iki
rek'at hadisinin ravisi iken, Tirmizi'nin ~akline gore, mescidde

iki rek'at kildiktan sonra aynca dort rek'at daha kilmitir. E bu
Davud'un nakline gore bunu Mekke'de iken yapar, Medine'ye,
evine dondiigii vakit kendi hanesinde iki tek 'at namaz kilmakla iktifa
edermi. Bu babda vak1' olan suale karI bunun, N ebiyy-i Ekrem
Salla'lliihu. alryhi ve sellem'in fi'li oldugunu soylemi. Said 1bn-i Mensur da, Siinen kitabmda zikrettigine gore, Tabiinden Ebu Abdurrahman-I Siilemi Oyle demi: "lbn-i Mes'iid radiya'lliihu anh,
Cum'adan sonra dort rek'at kzlmayz hize ogretti idi. Sonra A l radiya'lliihu
'anh hizim tar:afa gelince altt rek'at kzlmayz bize iigretti" 'ilh ..
Halvette tetavvu', riyaya mahal btrakmadigt ic;in, nevafilin

evde k1lmmast, mescidde k1hnmasmdan efdaldir. Selef-i salihinin
siinnete tebean tetabu' eden bu amelleri, tenbel giiruhundan bir tak1m
ceheleyi Cum 'a farzmdan sonra siinnet ktlmmaz vehmine diiiirmii
olup, ekseriya gordiigiimiiz gibi, imam selam verir vermez cemaatm
yans1 pabuclanm.kaptp mescidden dtanya ugruyorlar. Fakat haneleri- .
ne avdet, nevafil-i vakt1 eda etmek ic;in degil, vazife-i ubudiyyetimiz
hitam buldu diyerek mahbesten kac;ar gibi heva-yi acillerini istifaya
kouyorlar ve hak edilecek uhrevi bir ecr elde etmek ic;in heniiz yapacak ileri oldugunu hatua getirmiyorlar.
118
CUM'A BAHSt
Cum <adan sonraki nevafil hakkmda fukaha, tic; taifeye aynlffi1lard1r: birinci taifeye gore, Cum <adan selam verince ' iki rek <at
siinneti kdmak ic;in eve donmelidir. Orner, imran ibn-i Huseyn
radiya'lliihu anhiima ile imam-1 Nehai'nin mezhebi budur. imam-1
Malik, evnine donmek vazifesini yalmz imama tahmil eder; cemaat
mescidde siinneti k1labilirler, der. Bunlann hiicceti B u h ari'nin bu
hadisidir.
Diger taifeye gore, Cum <a farzmdan sonra iptida iki, sonra dort
rek<at k1lmmahd1r. Bu, Ali ibn-i Ebi Talib, ibn-i Orner ve
E b u Muse' 1- E <a r i radiya' lliihu anhiim' den mervi olup miictehidinden Ata, Sevri ve Ebu Yusuf'un da kavli budur. Ancak
Ebu Yusuf, dort rek<atm evvel k1hnmasm1 milstehab ~oriir.
Bunlarm hiicceti de -bu haiyede biraz evvel gec;en- ibn-i Orner
radiya'liihu anhiima'mn Mekke'deki fi<lidir. imam Ebu Yusuf'un,
dort rek<au takdim etmesi de Orner radiya'lliihu anh'in, bir namazdan
sonra yine o kadar rek <ath bir namaz k1hnmasm1 mekruh gordiigiine
dair olan rivayetten dolay1d1r. imam-1 ~afli ise, Cum<adan sonra
tetavvu< namaz1 ne kadar c;ok kdmusa o kadar houma gider demi.
V c;iincii diifeye gelince; onlar, arada selam verilmeksizin dart
rek<at kdm1r diyorlar. Bu -biraz evvel gec;tigi iizere- ibn-i Mes<iid
radiya' lliihu anh'den mervi olup eimmeden Alkame ve N ehai de
buna kaillerdir. Ebu Hanife ile ishak lbn-i Rahuye de bu mezhebdedirler. Biraz evvel gec;en Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh hadisi
de bunlara hiiccettir.
"'J~, .. ~~"' .-l~l"' " "'""

. l~l ...... "'
Li ....... ~ .ul I..Sp)
., J 4 ~ ,0-! .,.ul ,4 ,y-
"'~ J.....
ji:~,,.
..w I
"'"'
,,.
.,~.,,
""",,
.,..,
~..,...
,,..,
. 510
....
c:
.};I',..,
\.:.~j IJj IP.J.~ ~ r-.1..... J ~-::J~ ..:ill J'""' ~I ~ _,....)
G J~~ r.t; ..~~ "'iur j:, ~~ jJ:~ rL4j r.+J G~:it:.aj

J, ... .J.
~I
,
, ,
"' ,
JJ.-.N~ Ltt~ J J
, "" ,
.... '
~,
',
_, .......
,,
,. ,
.,
0,,
.... .,.
, ,
""'
"!', ,
.J. , ,
....
,},,"',
4A.o
,,
'f,,
II'
; ' , ,. ""'
.,
~-'
~,
,~,,..,
.J.
""'"'.
""'
.J 1 ... .;;;: ""'
0 .... ,
"'
~.,
.,,,
tJ ~f-11 3-.A~tkl, ~ts::.
,. ......
""'
~,
\ \..4j ...tJ...., t; ~<.)-::,j.J.~ .J.~ J w) r-JJ. r-j..,N J

""'"'""''"'"',".....
__;;-::;.J.~
uJ,. lk ~.. \.Aj
;;~ r-L J ~ ..:ill J'""'
..:ill J""' ~~ 0J.-.N) e~j lj\~j ~;
J~
J...l.J I J~ ~..4Jlk
~l~.i I J ~..
,
r-; . <-i-::;..l~
.
.J.~ J
IJj _r.a..;l
..- ....
.J.
., ,,.,,.,.
e~ r-+~
..l~ J ~~:; ...~..4~
"'..,
;-::~
,
IP.J.::IJ
TERCEMESi
AbduUah 1bn-i Orner radiya'lltihu anhiima'dan 1 :

~oyle demi~tir: Res u1u 11 a h salta' lltihu aleyhi ve sellem
ile birlikte Necid tarafma 2 miiteveccihen gazaya gitmi~tim.
Dii~manm hizasma geldik. Onlara kar~1 saflanmtzt diizdiik.
SALAT-1 HAVF
120
(Namaz vakti gelince) Resulullah salla'llahu ale)hi ve sellem

Efendimiz bize, k1ldirmak iizere namaza durdu. Bir klSlm
(Ashab) da onunla beraber (namaza) durdular 3 diger klSlm
(ise) yoniinii dii~mana c;evirdi. Resulullah salla'llahu aleyhi ve
sellem kendisiyle birlikte olanlarla beraber riikua vard1 ve iki
(def<a) secde etti 4 derken (beraber namaz ktlanlar heniiz)
ktlmam1~ olan taifenin yerlerine gittiler. Otekiler de gelip
Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in arkasmda durdular 5
Res u 1u lla h salta' llahu aleyhi ve sellem onlarla hera her (de)
riikua vanp iki secde etti. Sonra selam verdi. (Ondan sonra)
o iki taifenin her biri (nobetle~e namaza) durup kendi hesaplanna hirer kerre riikua vanp iki~er secde ettiler 6
RivAYETLER
Bu hadis-i ~erif hakkmda ~u rivayetler de vard1r: Bir nushaya

gore: 11
4 # ~I j...o ~I c:' " , baz1 nushalarda 11 r-"\:..Ail...ai", baz1 nushalarda u f"Ji "
Bu hadis-i erifi ibn-i Omer'den, kolesi Nafi' ile, oglu Salim
rivayet etmilerdir. Buradaki rivayet, Salim'indir.
1
Burada mevzii-i bahsedilecek alan namaz, salat-i havj d1r.
Cenab-1 Hak Azze ve Celie Hazretleri, Ja--.JJI ii")\..aJI_, ..:...I_,LJIJ., l).ii~""
r-'
*u ~l.i
1_,.._,; _, =
Farz olan namaz/ara, bahusus salat-z vust4Ja, fiiritz ve

erkanznz istifa ve hududunu ifa etmek suretiyle muvazabet ediniz. BQ.fka
kelamdan Jeragat ederek hu~u' ve hudu' ile huzur-l llahfde durunuz" ayet-i
kerimesiyle salevat-1 mefruzay1 evkat-1 mahsiisalannda edaya muvazabeti ferman buyurdugu gibi, bu farzm hi<;hir vechile sakit
olamiyacagmi i'lam i<;in de "* * Dl:S"J _,i ~ ~ J; f.A> .Jt.; = Hey'et-i ma'lumesiyle namazz eda edinceye kadar bir dii~man zaranna ugramaktan korkarsanzz yine vakit namazzm terketmeyip hatta yiiriiyerek, yahud hayvanlannzza binmi~ olarak namazz kzlzmz" buyurmutur. Bu takdirde, ima ile
olsun, yine namaz kllmacak demektir. Nitekim, 1bn-i Orner radiya' llahu anhiima'nm - merfU' oldugunda ~iiphe edilmiyen- hadi-
Sure: 2 ( Bakare) , ayet : 238

Sure: 2 ( Bakare) , ayet: 239
**
SORET-1 EDASI
121
sinde cemaatle saLit-1 havf ta'rif edildikten sonra: ;.;I l;_,.:.

l~ _rf
44AJI ~ \.;~.; J t*'I.UI .}- t.t,; ')!~.;I_)...,. .!.ll~
.JLS'" .Jl; ,, "
.:r =
Korku bundan da ziytide olursd ister yaya olarak ve ayak iistii durarak, ytini riiku'
ve siicUdu terkederek; ister hayvan iizerinde olarak; kzbleye ister yiiz/iyerek
ister yiiz/emiyerek fmti ile ktlarlar" denilmitir.
<i
imad-1 din, yani dinin diregi olan namaz farz1, ehadeteyn gibi
hemen hemen hi~bir sebep ile sakit olam1yacak bir vecibe oldugu i~in
ne hal-i s1hhatte; ne hal-i marazda, ne hazarda, ne seferde, ne kudret
halinde, ne aciz halinde, ne hal-i havfte, ne hal-i emniyette mi.ikelleften
sak1t olmaz; farziyyeti hi~bir zaman muhtel olmaz.
~uras1 da muhakkakt1r ki, ehl-i islamm rna 'nevi terakki ve tealisi
gibi di.inyevi emn i.i selameti de namazm taraf-1 Risaletten tahdid ve
ta 'lim buyurulan siirette hi.isn-i muhafazasiyle pek ziyade alakadard1r.
* <<~IJ .L!....AJI ,:r ~; ;":>La)l ,JI ,, ayet-i kerimesi, salata adab ve erkaniyle
devam eden cemaat-i Mi.islimin efradmdan her birinin ferden ferda
faha vemi.inkere di.imekten tenzih ettigi gibi, efrad1 bu vasf ile mi.itehalli olan cemaatin de di.inyevi ve uhrevi selamette olacagm1 i'ar
eder. E b u U m am e radiya' llahu anh'in Sahlh-i 1b n- i Hi b ban
ile Hakim'in Miistedrekinde ve rical-i sahihin rivayetleriyle Miisned-i>> Ahmed'de tahric edilen .;......iA::;I ~s::; ';J? ';J.;&o i')l...)ll ,_;.;&- ~J n"
<< o-:>l..li.:,-~T J ~~~ l..o.4;
y; t.f!4 ..,..t:JI c_~j ;J.;&o = lsltimm yaptja-
.:,,u.; .
cak kulplarz elbette hirer hirer kopacaktzr. Her biri fOZiildiikfe halk, geriye kalanlara yaptjtp tutunacaklardtr. Bunlarzn .en evvel kopam hiikiimde
adtilet, en sonu da namaz olacaktzr" hadis-i erifi, namazm nefse'l-
emirde oldugu gibi, vakt-i rna 'luma kadar, Mi.isli.imanlar nazannda da mevkii diger feraize mukaddem olaca~m gosterdigi gibi, Sadr-1 tslamdanberi, vekayiin seyr-i tarihisine tevafuk i 'tibariyle
ihbar ani'l-gayb nev'inden aynca da bir mu 'cize-i seniyyedir.
(409) uncu hadisde de efrad-1 i.immet arasmda muhabbet ve
meveddetin ve ikak ve niza'dan mi.ibaadetin salevat-1 mefruzay1
hi.isn-i.i eda ile alakadar oldugu muhbir-i sad1k tarafJndan bize bildiribnitir.
Her halde namaz ehadeteynden sonra en mi.ihim ri.ikn-i din
olup nasil imkan bulunabilirse kilmmak lazimdir. Hi~bir halde sak1t
olmaz. Hatta adem-i kudret zamanlarmda yalmz bir ba, o da olmad1 SUre: 29 ( AnkebUC), ayet: 45
SAL~T-1
122
HAVF
g1 takdirde bir goz iftretiylc eda edilmelidir. Gayr-1 makbul oziirlere

Tiirk<;ede, bi-namaz ozrii denildiginin sebebi budur.
Mevzu-1 bahsimiz alan salat-i havfm cemaatle keyfiyet-i edast,
KitabulHih ile sabit aldugu gibi, Siinnet ile de sabittir. Resulullah
salla'llahu aleyhi ve sellem Efendimiz'in salat-1 havfi defeat ile ve suver-i
muhtelifede k1ldtrdtklan rivayat-1 sahiha ile rna <}umdur. Kitabullah'tan alan delili, sure-i Bakare'deki (I* Lil;S""J _,i 'l'l.:- J; ~ .Jli n ayet-i kerimesiyle sure-i Nisa 'dan, B u h a r i'nin de bu vesile ile ilk ikisini
bu bftbm baIna ge<;irdigi U ftyat-1 kerimedir: ..r'Jl'l.j {>.f;, i.)\_,11"
rs::ll_,;l) .J:)lS:li.JI \_,JA)" .:,:_.lJI ~At, .JI (A> .J\ ;_)....JI""" l_,_,...u;.:,l (~ ~ ~
I_,J~ l.lli ~ll_,.i,;..L,J_, .!J,... ~A ~..;.m. r-4:1; ;_)...JI ~ ..:.Jli ~; .::..:5' l.ll _, i~ l:.~ i_,~
~I _, ~J.i~ l_,.i.o:-1.,! _, d.A I_,L.); I1 1....~ ( <>J,;..I wU. ..:..l:J _, ~!IJ_, ,:;.o I_,;H
.:,\).:,1 !"~(~)I_, ;~1_, ~ ~ .J):...,; 1"~1_, ~...LI.;_s- .J).W_,J 1_,_...45"' .J:_.lJI :._,
l,l.i&. .:,:)\SOl ~I .ill .JI ~J~ l_,.i,;.._, ~LI I.J......&j .JI <.S;,r f-S_,I .Ju ,:;.o '.;.ll ~
o)....JII_,...J~ ~\...11 l.lli ~.P.- ~-' i:._,..;_, l.l.,i .:UII_,f.lL; ;_,J.....,JI~ l.lt.; i~4
**(I li,.,;y 4L:5"'. ~ _;11 ~ ..::..;LS"' ;JLJI.JI = Teryii;::.iinde sefer ettigini;::.de, kafirlerin
si<;i fitne ve mihnete giriftar edeceklerinden korkacak olursam;::., nama;:.~ kasretmekle size hif giinah terettiib eyleme;::.. Kafirler, ~iibhesiz size af~ktan
ay~ga dii~mandzrlar.
Bayle korku halinde sen, onlarzn arasmda bulunup
onlara nama;:. kzldzracagm vakil onlarm yalmz bir tak~mt seninle namaza
dursunlar; s'ilfzhlarmz da ii;::.erlerinde bulundursunlar. Secde ettiler mi hemen
sizin arka tarafiT?zza geysinler ve daha nama;:. kzlmam~~ olan diger taktm gelip
seninle na.ma;::.larznz kzlsmlar. Bunlar da hem miiteyakkzz davransmlar;
hem silahlarzm elden bzrakmasmlar. r;unkii kafirler, silahlarzmz/a emtiam;::.dan gij'il kalmam;::.dan hi' l-istifdde ii;::.erinize yeniden hiicum etmegi ar;::.u
ederler. ragmur yii;::.iinden size ezryet verirse, yahud siz hasta bulunursamz
namazda iken silahlarzmzz ii;::.erini;:;de t~zmamakla da size hiybir giinah
yoktur. Lakin bu takdirde yine ku~kulu olunu;::.. $iibhesi;:;, Allah kafirlere
bir azab-~ miihin haz~rlamz~tzr. Namazz kzldzgzmzda Allahu Tealii'yz ayakta iken, otururken, yanzmz ii;:,ere yatarken hep zikredini;:;. Korku yag~m geyirip
de mutmain oldugunu;:,da namazz, yine size otedenberi ta<lfm edildigi gibi
ikame ediniz. ,Zira nama;:;, mii'miriler ii;:,erine mevkiit olarak farzedilmif bir
~eydir. <t ~I
.ill_, 11"
Bilfiil kttal almakslZln yalmz hiicum-1 a<dadan karkulan zamanlarda, cemaatle salat-i havfin sureti edasmt miicmelen bildiren bu
* Sure: 2 (Bakare),
** Sure: 4 ( Nisa'),
ayet:
ayet:
239
101- 103
SURET-1 EDASI
123
nazm-1 celile gore, imam cemaati ikiye boler. Bir takimi, ilk rek<ati
imam ile beraber ktldJktan sonra diimam bekleyip gozet~ek hizmetlerinden dolay1 namaza itirak etmemi olan diger taknn o rek<atl
kilanlarm yerlerine ge11ip kendi yerlerini onlara terkederler ve ikinci
rek<at1 onlar imam ile beraber kilarlar. Cemaatten her ferdin imam
arkasmda eda ettigi mikdar, KitabulHih'm zahirine gore, ite boyle
bir rek<at olup diger rek<at veya rek<atlerin nas1l itmam olunacag1 da
Siinnet ile ve miiteaddid rivayat ile sabittir.
Bu ayat-1 kerime, ((~.;~I J ~~\~\_,II diye baladiklan i!1in salat-i
seferin de delHi bu mudur? Yoksa salat-i sefer bakaca Siinnet'ten bir
delil ile mi merfl < kihnmitir? mes'elesi, miictehidin ara!;onda muhtelefiin-fihtir. Bazllan, (228) inci A i e radiya'llahu anhti hadisine
[oraya miiracaat] ve Orner radiya'llahu anh'in N esei ile 1bn-i Mace
Siinen leri ve Sahlh-i lbn-i Hibbtin'da tahric edilen ~I o-:A...o u"
.JU J.. .r"; J:.i- i\..c .JL:..S""J ~I o')l...,_, .Jb)J )a.A.JI ;')\..., _, .JL:..S""J ..s-..11 ;')!..., _, .JL:.S'.)
<<
~k .:ill j.... .J...~ ~ = Peygamberiniz Muhammed salla'llahu aleyhi
ve sellem lisanmdan siiyliiyorum: Sifer nama;;,z iki rek<attzr, duha namazz
iki rek<attzr, bayram nama;;,z iki rek<attir, Cum<a nama;;,z iki rek<attzr. Bu
iki~er rek<at, kaszrszz olarak tamamdzr" rivayetine temessiik ederler.
Dort rek<atli namazlarm sefer esnasmda ikier kilmmasm1 kas1r
addetmeyip tam bir namaz addederler ve buradaki u ~A:;. .Jiu prtinm delaletiyle bu ayette ibaha buyurulan kasnn seferde vaki ( salat-i
havfe aid olduguna hiikmediyorlar. Onlarca burada mevzii-I bahs
olan kas1r, aded-i rek<atm kasn demek olmay1p salat-i havfin
ta <rifinden miinfehim olan kasr-1 hudud ve tagyir-i hey'et rna <nasinadir. Zira gidip gelmek, silah taImak, cemaatten bir k1sm1 k1bleye
miiteveccih olamamak gibi harekat ve a <mal vard1r ki, baka namazlarda miifsid-i sal at iken burada namazm s1hhatine mani < degildir.
Eimme-i Irak'm mezhebi budur. Bu kavle gore, ayet-i kerimedeki
<< ~ r4- ')lj n ruhsatl
<< ~ .JI n artma nazaran salit-i 'havfa mahsiis olup emniyet halindeki seferde siinnet ile sabit oldugu iizere
kasr-1 aded-i rek<at, farzdu.
'
r-'
Diger eimme ise ayetteki kasr-1 saliittan murad, a-ded-i rek<atin

kasnd1r, demilerdir. Bunlar salat-i havfm ta <rifi z1mmnda salat-i
seferin de ta <rif buyuruldugunu soyler ve dort rek <atli salat-i hazarm
seferde iki rek<at kllmacagma yine bu ayet-i kerimeyi delil ittihaz'
ederler. Bunlarca, salat-i seferde ikier rek<at kilmaya bu ayet-i kerime
124
SALAT-1 HAVF
ile ruhsat verilmi~ olup dorde itmam hilaf-1 siinnet olmakla beraber
caizdir. Diger baz1lan da, seferdeki iki rek'atm kas1rS1Z tam bir namaz
olduguna kiiil olmakla beraber bu a yet-i kerimeden salat-i seferdeki
iki rek'atm salat-i havfta cemaat i~in yalmz bir rek'ate indigini istinbat etmek istemiler ve 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'mn: "Alliihu
Teiila, Nebiyy-i Kerfminin lisaniyle namazz, hazarda dart, seferde iki, havfta
da bir rek'at olmak iizerefarz buyurmu~tur" hadisi ile isti~had eylemi~lerdir.
Fukaha-y1 Hanbeliyyeden 1bn-i Kudame'nin dedigine gore, bir
rek'at ile iktifaya kiiil olanlar, iddet-i k1tal esnasmdaki namaz1 kast
eylemilerdir. Netekim, Zeyd 1bn-i Sabit ile Ebu Hiireyre ve
Cabir radiya'lliihu anhiim'den de buna benzer rivayet vardu. Cabir
radiya' lliihu anh, "Kztal esnasznda kaszr, bir rek<attzr" demi. 1 s h a k 1 b n- i
Rah uye de: "$iddet zamamnda sana bir rek'at yeterki, bunu ma ile kzlarszn;
ona kiidir olamazsan bir tek secde ile iktifa edersin; onu da yapamazsan bir
tekbr altrstn" demitir.
Birtak1mlan da, 11 {A>- ,:,1,, artma bakarak, seferde kasr-1 salatm
havfile merut oldugunu iddiii etmilerse de Orner ile 1bn-i Orner
radiya'lliihu anhiima'nm sozleri bunlara kar~1 kafi cevabd1r. Fetihten
sonra imana gelen Ya <Ia 1bn-i Umeyye radiya'lliihu anh -ki, biiyiik validesine izafetle Ya Ia 1bn-i Miineyye demekle ma'rufturOmerii 'l-Faruk radiya'lliihu anh'e: "Hak Teiila (\:..:- ~ ...,..:U"
*II~ ,:,1 o')\....!1.:.,. 1_,_,.....z .)1 buyuruyor. Biz artzk emn ii asayi~ i;inde bulu"
nuyoruz. (Seferde neden kasr ediyoruz?)" diye sormu ve: "Senin
teacciib ettigin ~rye ben de teacciib etmi~ Res u lull ii h salta' ltahu airyhi ve
sellem'e sormu~tum. 11 ci-l.... 1_A;li
4: ..ill J..t...,j ~J...," yani bu, Alliihu
Teiita'mn size ba~ettigi bir sadakathr; sadakaszm kabul ediniz, buyurdu"
ccvabm1 alm1. Umeyye 1bn-i Abd i llah 1bn-i Esid de Abd ulliih 1 bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'ya: "Biz Kur'an'da yalmz
salat-i hazar ile salat-i havfi buluyoruz da, salat-i seferi gormiiyoruz." diye
sual etmi. 0 da: "Biz hi;bir ~ey bilmezken Hak Teiila Muhammed
salla' lliihu airyhi ve sellem' i bize gonderdi. Onu nastl yaptyor gordiikse
biz de iiyleyaparzz. 0 ise namazt seferde kasretmi~tir. Bu, Resululliih
salla' lliihu aleyhi ve sellem'in bize btrakttgt siinnettir " diyerek bunun
amel-i Resul ile teri< buyurulmu oldugunu soylemitir. Filhaklka,
aleyhi's-salatii ve's-setam Efendimiz Hazretlerinin biitiin seferlerde
kasr-1 salat buyurduklan rna 'hjm olup farz namaz1 dorde iblag
Sure; 4 ( .Nisa'), ayet; ror.
SORET-1 EDASl
125
buyurduklanna dair hi<;hir rivayet yoktur. Harise lbn-i

V e h b- i H u z ai radiya' lliihu tlnh : "Res t1l u ll ii h salta' lliihu aleyhi ve
sellem Mina' da - ki Haccetii' /-veda' esnasznda olacak - halk en emin
olduklarz, hatta emn ii eman medluliinden yiiksek bir hiil-i _huziir i;inde
bulunduklart zaman bize iki rek'at kildzrmz~tzr" diye haber veriyor
[563 iincii hadise de miiracaat].
~a(iiyyeden M ii zen i, salat-i havfin mensuh olduguna kail olmutur. Baz1 fukaha da (I~~ d 1~\J 11 kaydmdan salat-i havfin, asr-1
celil-i Niibiivvete muhtas bir namaz olup sonras1 i<;in meru-' olma~hgt
rna 'nasm1 <;1karm1larsa da bu kavilleri fi'l-i Sahabe ile mecruhtur.
1m am E b u Y us u f - bir rivayete gore- buna zahib olmu imi.
Cessas'm beyamna gore, lmam Ebu Yusuf'tan menkul rivayete
nazaran, havf zamamnda art1k ayn iki imam ile namaz ktlmmak
iktiza edecek; halbuki imam-1 miiariin-ileyhten buna muhalif iki
rivayet daha vardu.
Gelelim salat-i havfin cemaatle keyfiyet-i edasma:
.
Rivayat-1 sahiha ile sabit olan suver-i eda miiteaddid ve muhtelif
olup eimmeden her biri bir rivayete temessiik etmekle diger siiretlerle
ktlmm1 olmasma muanz degillerdir. Herhalde, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in salat-i havfi miiteaddid def'alar k1ld1klan ve
diimanm her vaziyetine gore baka baka ekillerin muvafik gelecegi
anla1hyor. Siinen-i Eb Davud'da salat-i havfin sekiz siireti rivayet
edildigi, <~Sahih-i lbn-i Hibban'da dokuz, Kadi lyaz'm lkmal
inde on ii<; vecih ta'dad edilmitir. Sufyan-1 Sevri, bu viicuhun
on altt, Ebu Bekr lbn'il-Arabi de Ahkamii'l-Kur'an da yirmi
dort oldugunu soyler. Lakin lbni'l-Arabi, alt1s1 sahlh olarak, ikisi
o kuvvette olm1yarak yalmz sekiz vechin ta'rifi ile iktifa etmitir.
BiRiNci suRET: lmam Ebu Hanife ile ashabmm iltizam
ettikleri siirettir ki, 1b n- i 0 mer radiya' lliihu anhiima'nm bu kitabtaki
ta'rifine mutab1ktu. Huseyf tarik1yle lbn-i Mes'iid radiya'lliihu
anh'den gelen rivayet de buna muvaf1ktu. Buna nazaran Emir, imam
her taifeye bir rek 'at k1ldud1ktan sonra selam veriyor ve her s1mf,
imamdan sonra namaza devam edip kendi kendine hirer rek'at
kil1yor. Bezzar'm Ali kerrMna'lliihu veche'den tahric ettigi rivayet de
buna mutabtktlr. Bu namazda miictehediin-fih yalmz bir cihet kahyor. llk saf, ilk rek'atl imam ile beraber ikinci secdeyc kadar tamam
k1lar. Diimana kaq1 ibtida brkc.i rluran diger saf ise imama, riiku 'dan
126
SAL.~T-1
HAVF
i<tibaren uyar. Qiinkii, saflar tebdil-i mevk1< edinceye .kadar imam,

k1raetini bitirmi bulunur. imam selam verdikten sonra da evvelki
saf namaz1m k1raetsiz, sonraki ise k1raetle l.tmam eder. Bu ta <rife gore,
ibtida diimam bekleyen saf, iftitah tekbirini ikinci rek<atta ahr.
imam-1 Evzai ile eimme-i Malikiyyeden Eheb de bu kavli
ihtiyar etmilerdir. imam~1 ~afii'ye gore de bu namaz caizdir.
Sufyan-1 Sevri'nin de bu namazi tecvizine clair rivayet oldugunu
Hassaf zikrediyor. imam-1 Ebu Yusuf da sal:h-i havfin bu tiirliisiine kaildir. 1b n- i Abbas radiyrz' llahu anhuma'dan da bOyle bir
rivayet oldugu gibi Ebu Muse'l-E<ari radiya'llahu anh'in boyle
kildirdigi da mervidir.
I'
iKiNci suRET : i bn-i Mes <ud radiya'llahu anh'in tasvir ettigi

salat-i havfdir ki, buna yine Ebu Hanife ile Ebu Yusuf'tan
baka, ashab1 kaildirler. Bunda da imam, her taifeye hirer rek<at
kddmr ve her biri sonra diger rek<ati yalmzca itmam eder ve ikinci
rek<ate itirak edenler, imam selam verdikten sonra, hemen kalk1p
namazlanm itmam ederek ilk rek<ati k1lanlann yerine gec;er. Onlarm
da itmam-1 salat ic;in avdet etmelerine meydan verirler ki, bu tasvire
gore, ikinci saf ic;in namaz ic;inde tebdil-i mevk1 < etmek yalmz bir
kere vak1c oluyor demektir. Ancak, Ebu Davud'un Huseyf tarikmdan olan rivayetindeki beyanma gore, her iki taife Res u I u II a h
salta' llallU aleyhi ve sellem ile birlikte iftitah tekbirini alm1lard1r ki,
diiman miivacehesinde ibtida duranlar, imamm iftitah tekbirinden
i<tibaren namaza dahil olmu oluyorlar. Bu namaz1 Abdurrahman
1b n- i S em ii r e radiya' llahu anh de Kahil seferinde askerine kildirmitlr.
-Ancak E bu D a vud'un rivayetine nazaran, imam selam verirken
arkasmda oturanlar itmam etmekle kalmayip otekilerle yerlerini
miibadele etmiler, onlar itmam ettikten sonra bir daha miibadele-i
mevk1 < ederek itmam etmilerdir ki, birinci siirete muvafik diier.
Hassaf, ibn-i Orner radiya'llahu anhuma rivayetine muvaf1k olamn
sahih oldugunu sayler. Qiinkii birinci taife, namazm balang1cma
yetimi olduklarmdan ikinci taifenin onlardan evvel namazdan <;Ikmalan caiz degildir. Bir de ilk taifenin iki rek<ati iki makamda kdmalan iktiza edince ef<al-i salat her iki taife beyninde miisavat iizere
ink1sam etmek laz1m geldigine binaen, ikincinin de iki rek<ati iki makamda kdmas1 iktiza eder. imam-1 Ebu Yusuf'un 1hn-i Mes<ud
rivayetine muvafakat etmemesi de bundan ileri gelmi olsa gerektir.
SURET-t EDASI
127
Dc;uNcti suRET : Siinen-i Eb Davud ile Siinen-i Nesei'de tahric

edilen Ebu Ayyaii'z-Ziireki radiya'llahu anh rivayetine muvaftk
olamdtr. Miiariin-ileyhin nakline gore, Resul ulHih salla'lliihu aleyhi
ve sellem ile birlikte "Usfon"da bulunmu -ki, bu vak<a Vak1di'nin
Halid 1bn-i V elid radiya'lliihu anh'den rivayetine nazaran, Hudeybiye umresinde cereyan etmi. 0 zaman Hal i d Hazretleri heniiz
iman ile miierref . bulunmuyordu- kartlarma ;1kan miiriklerin
emiri Halid ibni'l-Velid imi. Oglen namazmt ktlmtlar. Miirikler: "9ok ya;:.zk oldu. <;ok gaflet ettik. Onlar nama;:.da iken ii;:.erlerine
hamle edeydik ne gii;:.el olurdu" demiler. H a I i d 1 b n i ' 1- V eli d onlara:
"Merak etmeyin, bu nama;:.dan sonra giin batmadan evvel onlarzn kzlacagz bir
nama;:. dalza vardzr ki, na;:.arlarznda mallarzndan, evlad ve ayallerinden daha
sevgilidir. 0 ;:.amanyine i#mi;:.i goriirii;:." demi. 1te o gun, ogle ile ikindi
arasmda mevzu-1 bahsimiz olan "Kasr" ayeti nazi I olmu. 1kindi
olunca, Resulu11ah salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz namaza
kaiktp ktbleye kar1 durmular. Miirikier de k1ble cihetinde imiler.
Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem riikua vannca hep riikua
varmtlar. Siicuda vannca yalmz kendi arkadalanndaki saf beraber
siicuda vanp gerideki saf onian beklemek i;in a){aga kalkmtlar. 1Ik
safiki secde eda edip ayaga kaikmca ikinci saftakiler secdeye varmtlar.
Sonra on saf geri saftakiierin, geri saf da ilk saftakilerin, yerlerine
ge;miler. Sonra Res u I u 11 a h sal/a' lliihu aleyhi ve sellem ikinci rek <atm
riikuuna vatmca yine hepsi beraber riikua varmtlar. Secdeye vannca
da yaimz ilerlemi oian saflar beraberce secde edip gerilemi olanlar,
ayakta kalmtIar ve Res u I u 11 a h sal/a' lliihu aleyhi ve sellem secdelerden
sonra ondekilerle beraber oturunca oniar da secdelerini ifa edip on
saf ile birlikte ka <deye oturmular; sonra hep beraber selam vermiler.
Salat-i havf ayetinin sebeb-i niizulii, bu ktssa oldugu i;in ilk
kthnan salat-1 havf, ite bu Asfan salat-i haifidir. Ebu Hiireyre
radiya'lliihu anh'in miirselen rivayetine nazaran --{_;iinkii miiariin-ileyh
daha sonra Hayber'de iman etmitir- vak<a-i Asfan ile Dacnan arasmda olmutur. Bir kerre de bu keyfiyet iizere Necid taraflannda
Beitu Siileym harresinde (kara tahgmda) kthnm1tlr ki, E bu H iireyre radiya'lliihu anh, onda bulundugunu haber veriyor. Cabir, 1bn-i
Abbas, Ebu Muse'l-E< a ri, Ziibeyr 1bni'l-Avvam radija'lliihu anhiim'den de bu ma<nada rivayetler vard1r. 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima da bu namaz1 gerek esbab-1 mucibesi, gerek s1fat ve key-
128
' SALAT-1 HAVF
fiyeti i1e aynen Ebii Ayyaii'z-Ziireki radiya'ltiihu anh gibi rivayet

etmi. Sonunda da: "Mii~rikler, bir takzmlarz sec de ederken diger takzmzn
ayakta kaldzklarznz goriince biz.im niyetimiz.den haberdar oldular dediler"
ziyadesi vard1r. lbn-i Abbas'm rivayeti, "Miirsel-i Sahiib"dir.

Zira, o giin heniiz dar-1 1s1ama intika1 etmemi bir sabi idi. Herha1de
Ebii Ayya'tan duymu o1acak. Maahaza kendisinin haz1r o1dugu
bir namaz1 daha bu s1fata muvaf1k o1arak merfiian rivayet ediyor.
DoRDUNcu s6RET: Cabir lbn-i Abd illah radiya'ltiihu
anhiima'dan Ebii Ayya radiya'lliihu anh'in rivayetine muvaf1k bir
rivayet o1dugu gibi nerede k1hndigm1 beyan etmeksizin k1b1e cihetindeki bir diimana karI. baka tiirlii bir namazda daha bu1undugunu rivayet ediyor ki, bu, dordtincti bir siiret say11abi1ir. Bu namazda birinci saf, Res ii 1u 11 a h salta' ltiihu aleyhi ve seltem'in arkasmda
durup 'ikinci saf, daha arkada tahiyyata oturur gibi ytiz1eri zahr-1
saadete mtiteveccih o1arak oturmu1ar. Her iki taife, Res ii 1u 11 a h
salla' ltiihu aleyhi ve seltem iftitah tekbiri a1d1ktan sonra birinci saf,
birinci rek<ati ikma1 edinceye kadar gerideki1er, o kuiid hey'etini
bozmaks1zm oturup bek1emi1er. Birinci saf, k1yama ka1kmca gerisin
geriye arkaya gidip oturmu1ar, arkadaki1er, i1eri ge<;ip bir rek<ati
cemaatle kdmi1ar. Aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z, selam verir
vermez her iki taife ayaga ka1kip kendi kendi1erine riikii < ile, secde1eriy1e hirer rek<at ki1m11ar.
Sufyan-1 Sevri'nin kav1ince, sa1at-i havfin s1fat1, Ebii Ayya
radiya' ltiihu anh'in ta <rif ettigidir. Dtiman, kib1e cihetinde o1unca,
lmam lbn-i Ebi Ley1a i1e lmam-1 ~afii'ce salat-i havf siireti
de budur. Diiman kib1eye muha1if cihette bu1unursa, lbn-i Ebi
Ley 1a'ya gore, atideki beinci siiret tizere namaz k1hmr. S ii f y an -1
~evri'nin bu babda lbn-i Ebi Ley1a'ya muvafakat rivayetini
Hassaf zikretmitir.
BEiNci J>URET : E bii H tireyre radiya'ltiihu anh'in rivayetine
mtistenid o1an sa1at-i havft1r ki, lbn-i Orner radiya'ltiihu anh'in
rivayet ettigi namaz gibi Necid gazasmda vak1< o1mutu~. Mtiartini1eyhe, bir gtin Mervan lbn-i Hakem: "Sen hif Resululliih
salta' lliihu aleyhi ve seltem ile birlikte salat-i havf klldm mz ?" diye sormu.
0 da: "Evet, Necid gaz.asznda" cevabmt verdikten sonra o namaz1
6y1e ta <rif etmi: "Res 41 u ll ii h sal!a' lliihu ale;,hi ve sellem ikindi nama-
SURET-1 EDASI
129
;;:zna durdu. Askerin bir tiiifesi beraber durdu. Oteki tiiifesi ise arkalart kzbleye
doniik olarak dilfmana karft durdu. Res u lull ii h sal!a' lliihu aleyhi ve sellem
iftitah tekbrini alznca hepsi birden tekbr aldzlar. Sonra birinci riikua indi.
Arkaszndaki tiiife de beraber riiku' etti. Sonra secdeye vardz. Yine arkasmdaki
o tiiife beraberce secdeye vardtlar. Digerleri ise o szrada ayakta diifmana karfl
duruyorlardz. Sonra Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem, kryama dogrulunca arkasznda~iler de kryama vanp oradan hemen dilfmana karft gittiler ve
yerlerine diger taife gelip, Resul u ll iih sal!a' lliihu aleyhi ve sellem henii;;:
kryamda iken, riiku' ve silcUda vardzktan sonra onlat da kryama durdular.
Derken Res u lull ii h sal!a' lliihu aleyhi ve sellem, ikinci riikua vardz. Onlar da
beraber riikua, sonra siicUda vardzlar. Sonra diifman karfzstnda kalan tiiife,
Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem ile beraberindekiler ka'dede iken,
riiku' ve siicudu edfi ettiler. Sonra szra selama geldi. sal!a' lliihu aleyhi ve sellem
selam verince hepsi birden selam verdiler. Resululliih salla'lliihu aleyhi
ve sellem, iki, tiiifenin her biri ise hirer rek'at ktlmtf oldular" ilh .. Lakin, bu
ta'rif~ nazaran, aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz de, cemaatten
her biri de iki rek'at kllmi aluyar. Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'in
maksad1, cemaatle imamii'l-Enbiya salevatu'lliihi aleyh Efendimiz'in
her iki rck'ati, digerlerinin ise yalmz hirer rek'ati kildiklanm soylemek
aldugu anlaIhyar.
Diiman kible cihetinde almad1gma gore, bu tarz-1 salat, ibn-i
Ebi Leyla'nm, bir rivayette Siifya'mn, ihtiyar ettigi namaz aldugu
biraz evvel soylenildi. (510) uncu had is hakkmda E b u H ii r eyre
radiya'lliihu anh'in Siinen-i Eb Davud'daki diger tarikten alan rivayetinde
bu Necid seferinde (<Nahl denilen yerde Zatii'r-Rikii' mevkiine gelince karIlanna Gatafan kabailinden bir cemiyet <;Ikt1g1 zikredilmekle
beraber birinci rek'ati itmam eden saff-1 evvelin diger arkadaIlanmn
bekledikleri saflara gerisin geriye gittikleri zikrediliyar ve k1bleye arka
verildiginden hie; bahsedilmiyar.
Rivayetlerde Zatii'r-Rika' ga;;:dsmna Necid ga;;:dsm da denildigi
gibi muhiirib hasaje, muhiirib ve Sa'lebe yalmz Sa'lebe ve Gatafan
namlan da veriliyar. Bu gazaya beyne'l-Ashab ga;;:vetii'l-eiicib
denildigini de Muhammed ibn-i Talha haber veriyar. Bu,
esnay-1 se(erde k1tal vak1' alan gazevat-1 celile-i Nebeviyyenin yedincisi
aldugunu Buharl, Cabir radiya'lliihu anh'den naklettigi ic;in Bedir,
Uhud, Hanrlek, Kureyza, Miireysi' ve Hayber'den sanra vak1' almutur. Zamart-I vukuu liakkmda Magazi kitablanndaki ihtilafatl, gerek
F.: 9
130
SAL..\T-1 HAVF
bu rivayet-i sahiha, gerek Ebu Hiireyre ile Ebu Muse'lE <a ri'nin bu seferde haz1r bulunmu olmalan kokiinden halleder.
ALTINCI suRET : Zatii'r-Rika' namazt diye mehur olan namaz, ite baladaki namazd1r. Lakin, Aie-i S1ddika radiya'llahu
anM, bu namaz1 baka tiirlii ta <rif ediyor ki, altmcx siiret olmu olur . .
0, diyor ki: Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem iftitah tekbirini
ald1. Hemen arkasmda saf baghyan cemaat de tekbir aldtlar. Sonra
riikua vard1, oniar da riikua vardtlar. Sonra secde etti, oniar da secde
ettiier. llk secdeden kalkmca oniar da kaiktilar. Sonra Resulullah
sal/a' llahu airyhi ve sellem, ikinci seedeye varmadan, oturdugu yerde bekledi; onlar ise kendi kendiierine ikinci secdeyi ettiler. Sonra kalhp ta
otekilerin yanianna varmctya kadar gerisin geriye yiiriidiiler. Bunun
iizerine ikinci taife gelip namaza durdular. lftitah tekbirini ahp
sonra kendi kendilerine riikua vardilar. Sonra ResU.Iullah salla'lliihu aleyhi ve sellem lkinci secdeyi edip oniar da beraber secde ettiler.
ResU.Iullah salla'llahu aleyhi ve sellem ikinci rek<ate kalkmca, onlar
kendi kendilerine oteki secdeyi ettiier. Sonra her iki taife birlikte
kalktp Res u I u II a h sal/a' llahu aleyhi ve sellem ile beraber namaza devam
ettiler. 0, riikua vardt, onlar da hep beraber vard1lar. 0, secde etti.
Onlar da hep beraber ettiler. Lakin bu ef<alin hepsi son derecede
sur<atle vakx < oidu. Fevkalade acelede kimse kusur etmiyordu. Sonra
ResululUih salla'ltahu aleyhi ve sellem selam verdi. Onlar da hep birlikte selam verdiler. Res u I u II a h saila' lliihu aleyhi ve sellem herkes namazm
hepsinde kendisine miiarik oldugu halde ayaga kalkti.
YEDiNci VE sEKiziNci suRETLER: Salih lbn-i Havvat'm Sehl
ibn-i Ebi Hasme radiya'llahu anhiima'dan rivayet ettigi siirettir
ki, eimmeden Malik, ~afii, Ahmed lbn-i Hanbel ve Ebu
Sevr'in muhtan olan salat-i havf budur. Miiariin-ileyhin Yezid
ibn-i Ruman tarikmdan gelen rivayetine nazaran, salla'llahu aleyhi
ve sellem Efendimiz, Zatiirrika' giiniinde saiat-i havf hldmp
Ashab-1 Kiram'm pir miktan arkalannda saf, digerleri de diimana
karI diger saf olmular. Nezd-i alilerindeki saffa bir rek<at kildudtktan sonra yine o saf, ikinci rek<ati kendi kendilerine itmam edip
namazdan c;tkmctya kadar kaimen beklemiler. Bu saf, namazdan
c;xktxktan sonra diimana karI durup digerleri iktida etmiler. Kalan
rek<ati berikilere ktldtrdtktan sonra onlar da idrak etmedikleri rek<ati
kalktp kendi kendilerine itmam edinceye kadar calisen beklemiler.
SORET-1 EDASI
131
Sonra saf ile beraber selam vermiler. ~afiiyyenin fik1h kitablarmdaki,

dtiman k1bleye muhalif cihette olduguna gore k1lman Zattirrika'
namaz1 ite budur. Bu takdirce bu suretle namaz caiz oldugu gibi
atide ge}ecek onuncu SUrette de ki}mak caizdir.
1b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima da, Batn-t nahle pamaz1

olmak iizere S e h l ibn- i E b 1 Has me radiya' lliihu anh'in ta <rif ettigi
namaz gibi bir namaz tasvir ediyor. Bu rivayete nazaran imam,
birinci taifeye birinci rek <ati kildirdiktan sonra yerlerine gel en ikinci
taife, birinci rek<ati kilmCiya kadar oturur ve ikinci taifeye bir rek<at
daha kild1rdtktan sonra selam verir. Ondan sonra da her iki taife
kendi kendilerine hirer rek <at k1hp selam verirler. Buna da yedinci
suret diyebiliriz.
Nahl yahud Batn-t nahl yahud Batn-t nahle gibi muhtelif
namlarla hadis ve f1k1h kitablarmda gortilen namazlar, hep Necid
seferinde Zatiirrika'>> denilen mevk1 <de kilman namazlard1r.
Bu tarikten gelen rivayette Buhari, rivayet eden Sahabinin
ismini tasrih etmeyip Salih 1bn-i Havvat 1bn-i Ctibeyr'in
Zatiirrika'da haz1r olmu bir zattan rivayet etmi oldugunu sayler ki, bu zatm Sehl 1bn-i Ebi Hasme oldugu umumiyetle
zannedilmektedir. Hal buki, yine Y e z i d 1b n- i Ruman tarikinden
gelen diger rivayette pederi H a v vat 1 h n- i C ti beyr' den olmak
iizere riv~yet ediliyor. Yine Buhari, Kas1m ibn-i Muhammed
ibn-i Ebi Bekir tarikmdan Salih ibn-i Havvat'm Sehl
radiya'lliihu anh'in ismini tasrih eden aym hadisi de rivayet ediyor.
Lakin bu ikin~i rivayet, evvelkisi gibi merfU< olmay1p Salih'in kendi
tizerine mevkuftur. Sehl 1bn-i Ebi Hasme radiya'lliihu anhiima,
vefat-1 Nebevi esnasmda sekiz yamda oldugu da ehl-i hadisce sabit
olduguna nazaran, be yamda Zatiirrika' gazasma gidemiyeceginden
Yezid ibn-i Ruman tarikmdan gelen senede nazaran merfu<
olarak pederinden de rivayet etmi, diger tarikten olan senede nazaran,
ise, Sehl'den iittigine bina olunmu kendi soztinti soylemi oluyor.
Bu tenbihin faidesi Udur ki, Yezid 1bn-i Ruman'm rivayetinde:
"r-r: f-- ( = Sonra Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem onlarla beraber
selam verdi" denilmi iken diger rivayette yalmz: " f-- ( = Sonra selam
verdi" denilmesidir. Birinci rivayete nazaran, imam ka <dede ikinci
taife, idrak etmedigi rek<ati itmam ettikten sonra kendi kendilerine
selam verirler. 1kinci rivayete nazaran ise, teehhiidti bitirdikten sonra
132
SAL.!.T -t HAVF
seHi.m verir; onlar da ikinci rek<ati itmam ettikten sonra kendi kendilerine selam verirler. Kiitiih-i fikhiyyede Salatiirrika' unvaniyle
- ta<rif edilen namaz, ite Sehl 1hn-i Hasme'ye isnad edilip hakikatte Havvat 1hn-i Ciiheyr'in hadisi olmas1 kuvvetle maznun
olan Yezid 1hn-i Ruman rivayetidir. lmam-1 Malik, Yezid
1b n- i Ruman rivayetini tercih ettigini soylemi olmakla hera her,
diger rivayete hilahare riicu c ettigi de naklolunuyor. Lakin Malikilerce selamm her iki siireti de caizdir.
DoKuzuNcu suRET: Huzeyfeti'hni'l- Yeman radiya'lliihu anhiima'nm klldirdigi namaz siiretidir ki, lshak lhn-i Rahuye ile
Siifyan-I Sevri hu namaz1 da tecviz etmitir. Saidi'hni'l-As,
Taheristan'da iken hir giin yanmdakilere: "Resululliih salla'lliihu
aleyhi ve sellem'in arkasznda satat-i havf kzlmz~ hanginiz.dir ?" diye sormu.
H uzeyfe radiya'lliihu anh de onlara hir namaz kildirmi. Miiariin-ileyh
her taifeye yalmz hirer rek<at kild1rm1. Her hir taife yalmz hir rek<atJe
kahp diger rek<ati kaza, yani itmam etmemiler. Bu tasvire gore
imam iki, cemaat ise hirer rek<at k1lm1 oluyorlar. 1 hn-i A h has
radiya' llahu anhiima'nm Buhar'deki hadisi de hunu te>yid eder gihi
goriiniiyor. Ancak, diiman k1hle cihetinde olduguna gore tasavvur
edilecek olan hu ta <rife nazaran, cemaatin hepsi hirden aleyhi' s-salatii
ve's-selam Efendimiz'e iktidaen iftitah tekhirini almilar. tlk rek<atin
riiku< ve siicuduna yalmz hir tak1mlan uyduktan sonra ikinci rek <atta
riiku c ve siicudda oteki takim uyup her hir takim ef<al-i salattaki
arkadalanm heklemiler. sonunda da miiariin-ileyh: - ~ ..,..l:.JI.J "
11 ~ ~ ...,... ?: . ;')\....j = Bu esnada cemaatin hepsi namaz. i;inde olup
yekdigere bek;ilik ediyorlardz" demi. M ii s 1i m, E h u D a v u d ve
N e s e i'nin rivayetlerine nazaran da miiariin-ileyh : >')I...JI..:ill.,; J ,, "
,, ;..s'J ...:,_;.:1 j J ~.) .~.w1 j J ~) _,....zJ-1 j ~~ .:,w j - Allahu Teiita,
Peygamberimiz.'in lisam ile namaz.z haz.arda diirt, seferde iki, havfte ise bir
rek<at olarak jarz. buyurmu~tur" demi.
Yine miiariin-ileyh, Res u lull a h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in

11 .) .}
J::. ,, mevkiinde hu tasvire gore namaz kildirdiklanm, yani her
taifeye hirer rek<at kildmp hi~Shir taifenin kaza etmediklerini rivayet

eder ki, Zeyd lhn-i Sahit radiya'llahu anh'in Zukared namaz1
hakkindaki rivayetine muvaf1kt1r. Zeyd radiya'llahu anh: "0 namaz.,
cemaat i;in hirer rek<at, Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem i;in
iki rek<at oldu" diye .:ie tasrih ediyor. Ehu Hiireyre ve Ehu Muse' I-
(
--~
SORET-1 EDASI
133
E <ari radiya' ltahu anhiima ile Tabilnden baz1 zevat, salat-1 havfin her
taife i~in hirer rek<at olduguna kaillerdir. Yezidii'l-Faklr ile Ebu
Musa, Uleyy lbn-i Rebah'm Gahir radiya'llahu anh'den rivayetleri de boyledir. Yezidii'l-Faklr miiariin-ileyhe: "Seferdeki iki
rek<at kastr mtdtr ?" diye soruyor. 0 da diyor ki: "Seferdeki iki rek<at
tamamdtr. Kastr ise kztal strastnda da tek rek<attir. Biz.bir dej<a Resulullah
salta' ltahu aleyhi ve sellem ile birlikte kztalde iken namaz i;in ikamet edildi.
Resulullah salla'llahu a{eyhi ve sellem namaza durdu. Bir taife arkastnda
durup diger tiiife yoniinii diifmana dondii. Riiku< ve siicudlariyle heraber hir
rekat ktldtrdt. Derken o rek<att kzlanlar, herikilerin yerine, onlar da Resululliih salla'ltiihu aleyhi ve sellem'in arkastna durdular. Onlara riiku'- ve
siicudlar~yle hir rek<at ktldtrdtktan sonra ka<deye oturup selam verdi ve arkastndakiler de, diifmana karft duranlar da selam verdiler. Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem iki, cemaat ise hir rekat ktlmtf oldu" Cab i r radiya' lllihu
anh, bunu rivayet ettikten sonra 11 *;')1....)! ~ ..:.Jti 1"1:; .::.-:S \.)lin ayetini de
okumu. Lakin, Ebu Davud'im beyamna gore baka tarikten ge len Yezidii'l-Faklr rivayetinde "Cemaat hirer rek<at kazii ettiler"
ziyadesi de varm1 ki, sekizinci siireti beyan ederken naklettigimiz
Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'in sozii gibi "Birer rek<at ktldzlar" sozii
"Cemaatle hirer rek<at kzldtlar" demek oldugu gibi, 1bn-i Abbas
radiya'lliihu anhiima'mn biraz evvelki: "Hi;hir tiiife kazii etmedi" sozii
"Vakt-i eminde namazz iade etmediler" diye te'vil olunmutur
ONuNcu suRET: Ebu Bekre radiya'lliihu anh'in rivayet ettigi siirettir ki, buna nazaran Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve
sellem ogle namazmda Ashab-1 Kiram1 iki saffa aymp birini diiman
miivacehesinde tuttuktan sonra arkalarmdaki saffa iki rek<at laldmp
selam vermiler. Sonra saflar yekdigerin makamma gec;ip lalmami
olanlar ic;in ikinci def<a olarak iki rek<at laldmp selam vermiler.
Bu takdirde alt!_vhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z iki selam ile iki def<a
ikier rek<at, cemaatin her biri de yalmz ikier rek<at kilmi oluyorlar.
Yine miiariin-ileyhin akam namaz1 hakkmda boyle bir rivayeti
vard1r: iic;erden alt1 rek<at kilrmlard1r.
Cabir radiya'ltahu anh'in de buna muvaf1k bir salat-i havfrivayeti
vard1r. Bu rivayette: "Nehiyyu' ltiih salta' lliihu aleyhi ve seltem ( ~ ) de
, Ben Muhiirib'i muhdsara ediyordu. Derken namaza nida edildi. Resulullah
* Sure:
4 ( Nisa'), ayet: ro2.
r
134
SALAT-1 HA VF
salla' llahu aleyhi ve sellem Ashiibt ikiye boldii. Biri diiimana yoniinii doniip
konuiuyordu. Dij,er tiiifeye iki rek'at kzldmp selam verdi" diy~rek maba 'dini E bu Bekre radiya'lliihu anh'in rivayetine tamamen muva f1k
olarak serdediyor. imam-1 Malik "Salat-z havf hakkznda
duydugum en giizel rivayet budur" diyor. Lakin, S iileyman ii' 1- Y qk i.iri
ile Ebu'z-Zi.ibeyr tariklerinden gelen rivayetlerinde salat-i havf

hakkmdaki ayat-1 kerimenin (j$ J.~) de nazi! oldugunu soyli.iyor ki,
bu, Usfan namaZI hakkmdaki rivayata muhaliftir. Nihayet salat-i
Usfan tarzmda bir namaz k1lmm1 demektir.
;;ariiyye kitablannda Batn-z Nahl namazm namiyle rna 'rUf olup
di.iman k1ble cihetine muhalif oldugunda -bir veche gore- k1lman
namaz budur. Lakin bu takdirde onlarca Zati.i'r-Rika' namaz1,
Batn-1 Nahl namazmdan efdald1r. Hasen-i Basri ise, Ebu Bekre
radiya' lliihu ahn'in de rivayeti boyle oldugu i<;in, bu sureti diger siiretlerin hepsine tercih etmi ve bu yolda fetva vermitir. Zira E bu Bekre
radiya' llahu anh Huneyn gazasmdan sonra Taif'in muhasaras1 esnasmda islam ile miierref olmu ve haz1r bulundugu bu namaz, diger
namazlann hepsinden sonra k1lmm1tlr. Hatta bundan sonra salat-i
havfkllmmami dense de caizdir. Zira aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz ondan sonra Tebuk gazasma da terifbuyurmular isc de diiman
ile kaq1lamam1lard1r.
Ba 'de't-taharri bulabildigim salat-i havf suretleri ite bunlardan
ibaret olup Malikiyyeden ibn-i Kassar'm "Nebiyy-i Ekrem
salla'llahu aleyhi ve sellem Efendimiz salat-z havfi on kerre kllmzJfardzr"
dedigine hi<; olmazsa adeden muvaf1kt1r. Maahaza bu soziini.i "Ayn"

den naklcttigim i<;in bu suretleri mi kasdetmi, yoksa muttali' olmad1g1m baka siirplcrle mi bu adedi bulmu bilemiyorum.
Havf zamamndaki akam namazma gelince: 0, seferde de,
hazarda da, asayi zamanda da, havf zamamnda da hep iic; rek'attlr.
ibn- i E b i ;; e y b e'nin tahric eyledigi bir hadise nazaran Ali radiya' lliihu anlz : "Salat-i havfi Neb iyy- i E k rem salta' lliihu aleyhi ve sellem
ile birlikte akiam namazzndan maadasznda hep ikifer rek'at ktldzm. Akfam
namazznz ise iif rek'at kzldzrdz" diyor.
Keyfiyyet-i edasma gelince : Eimme-i miictehidinden E b u

Hanife, Ebu Yusuf, Muhammed, Ziifer, Malik, Hasan
ibn- i Sa 1i h, E v z a I ve ;; afi I'ye gore, imam birinci taifeye iki,
ikinci taifeye de ,hirer rek'at k1ldmr. Ancak, Malik ile ;;arii'nin
SORET-1 EDASI
135
kavillerince, imam birinci taife, son rek<atlerini itmam edinceye

kadar ayakta durur. Sonra ikinci taifeye ii<;:iincii rek<ati loldmp selam
verir. !kind taife de fevt ettikleri iki rek<ati kaza yani, itmam ederler.
~ afi i, ikinci rek <atden sonra imamm kaimen bekliyecegine calisen
beklemesi ve selam1 ikinci taife namazmt bitirinceye kadar te'hir etmesi de caizdir, der. Bundan maada Ali kerrema'lliihu veche'nin (I .;;,J-tll ~ J)
de .ktldtrdtgi akam namazmda oldugu gibi 1m am -1 ~a fi I' ce birinci taifeye bir, ikinci taifeye iki rek<at loldtrmasi da caiz ise de
oteki tiirliisii efdaldir. Zira bu takdirde ikinci taifeye bir teehhiid
daha tahmil edilmi olur. Netekim Siifyan-1 Sevri'ye gore, arkasmdaki birinci taifeye bir rek<at loldtrdtktan sonra bunlar diger arkadalannm yerine diimam karIlamaga giderler. 1kinci saf da gelip imam
ile beraber bir rek<at kilarlar ve onunla beraber teehhiide otururlar.
imam iic;:iincii rek <ate kalkmca yine iki saf yer degitirip ilk taife
gelir ve ikinci rek<atlerini kthp teehhiidden sonra hep ayakta duran
imama iltihak ederler. Onunla beraber namaz1 bitirdikten sonra
arkadalanmn saflanna giderler. Onlar da gelip eksik kalan iki rek<atlcrini ktlarlar.
Salat-i havf hakkmdaki asarm guna-gun sii.retlerle varid olmast,
Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in her birini birer .vakitte
(I ~I.J r".J~ I .J~t,J.J )) ayet-i kerimesi mantiikunca diiman taarruzundan hazere ve errinden teharriize en elverili vaz<tyyeti ihtiyaten
ihtiyar buyurmu olduklanna delalet eder. Bundan dolay1 suver-i
salatta ihtilafat-1 azime olmakla beraber fukaha ihtiyar ve tercih
ettikleri siiretlerden dolayt, yekdigerini taht1e etmemilerdir. Netekim
Ahmed !bn-i Hanbel Sthah'ta naklolunan bu namazlann her
hangisi lolmsa caiz olacagma kaildir. Bu rivayatm bir veya ikisini
digerlerine tercih eden fukahanm kimi hadiselerin tekaddiim ve teahhiiriinii araytp mukaddem olduklan rna <}urn olanlarm mensuh olduguna kail olmular ve tarihleri mec;:hul olanlar ic;:in kendilerince
ercah olanhirma baka deliller ikame etmiler, imam-1 Malik ve
imam-1 ~afiJ gibi kimi bu haberlerden hangisinin ravileri daha <;:Ok
ve daha adil ise ona temessiik eylemiler, eimme-i Hanefiyye gibi
birtalomlan da zahiri Kitabullah'm ta <rifine en muvaftk olan had is,
hangisi ise onu kabul etmekle beraber yine muhaliflerini tahtteden
miictenib davranmilardtr. imam Ebii Hanife ile etbat olan miic-
'
Sure : 4 ( Nisa'), ayet: ro2
SALAT -1 HA VF
136
It
li
tehidler, Kitabullah miitevatir ve maktuun-bih olup ahbar-1 ahad

ise -sahih olsalar da- zan ifade ettiklerinden Kitabm zahirine muvaf1k olan haberler dogrudur, derler. Diger eill).me de salat-i havf, hem
diimandan teharriiz, hem de ibadet-i mefruzay1 ikame ic;:in tqri'
edilmi olmakla beraber Kur' an'daki vas1( ve ta 'rif de ef'al-i salati
hasren ta 'yin ic;:in olmay1p miimktin olan hali hikaye ic;:in varid olmu
oldugundan bu iki maksat, suver-i merviyyenin her hangisi ile elde
edilmek miimkiin olursa yap1labilir, diyorlar. Fukaha-yi Hanefiyyeden
Ebu Bekri'l-Cessas, Hanefiyye'nin U arzedilen da'vasm1 iltizam
ettikten sonra: "Bunlann iinden hiikmii sabit alan bir suret cai:;; ve maadasz
mensuh almak miimkiin aldugu gibi -iimmete tevsia alsun ve her .hangi birine
zahib alan faklh, harece dii~mesin iin- hepsinin de sabit ' ve gayr-i mensuh
almasz cai:;;dir. Binaenaleyh, bu suretlerden birine :;;ahib alan kimse ihtiyanndan dalayz ta'nife sezavar alma;:," diyor. Muhtasar-z Kerhi'nin sarihi
Kudur ile Muhtasar-z Kuduri arihi Ebu Nasr-1 Bagdadi de
"Bu siiretlerin hepsi cai:;;, ihtilafyanlmz hangisinin evla aldugundadzr" diyor.
Hanefiyyenin usuliine gore, en aykm diien Cab i r ile E b f1
Bekre radiya'lliihu anhiima'nm tasvir ettikleri -her taifeye,ikier rek'at
klldm- siireti olup en son salat-i havf d~ o ta 'rife gore klldmlmi
oldugundan bunu ya ale)'hi' s-salatii ' ve's-selam E fend i m i z Hazretleri
mukim yani kasr caiz olacak kadar bir miiddet siiren uzun bir seferi
niyet buyurmam1 olmak ihtimali vard1r; yahut da bu iki Sahabe:
"jki rek'atin ba~znda selam verdi" demekle teehhiid ic;:indeki selam1
kasdetmilerdir, diye te'vil ederler. Zira usullerince miifterizin miiteneffile iktidas1 sahih olmad1g1 gibi verdikleri haberin zahiri de
* u p i_;J .; l.,j__.q; IJ~ I.:.L.; r-':...u IJ.i..:.{JJ .!1.... ~ wlk ~; 11 nassmm
zahirine de miinafidir.
2
Bahriahmer sahiline yakm Hicaz ve Yemen k1t'alanna TeMme
nam1 verildigi gibi Hicaz'dan Irak'a dogru denizden yiikselcn arazinin
kaffesine de Necid denir. Necid gazas1 Zatiirrika' gazas1d1r. Bunda
Gatafan kabailinden muharib Hasefe ile Benu Sa 'lebe'ye kar1 gidilmiti. Bu sefer esnasmda aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z tarafmdan -1bn-i 1shak'm kavline gore- Ebu Zer radiya'llahu anh,. diger
rivayete gore de Osman 1bn-i Affan radiya'llahu anh, Medine
iizerine amil nash buyurulmutU. Bu gazamn zaman-1 vukuu hakkmd_a ehl-i siyer arasmda c;:ok ihtilaf vard1r. Kimi Bedir'den alt1 ay
Sure: 1 ( .Nisa'), ayet:
102
SORET-1 EDASI
137
sonra, kirni Uhud'dan evvel, kirni Hicret'in dordiincii, kirni beinci,

kirni altt, kirni de yedinci senesinde vakt' olrnutur, derler. Buhari'nin
iaretine gore ve lbn-i Hacer-i Askalani'nin ba'de't-tahklk
tasrihine nazaran dogru olan son rivayettir. Ebu Hiireyre ile Ebu
Muse'l-E'ari'nin bu gazada bizzat haZir bulunduklanm soylerneleri ve Cab i r radiya' lliihu anh'in bunun yedinci gaza-yt nebevi oldugunu beyan etrnesi buna iiphe buakrntyor. Zira Ebu Musa ile Ebu
Hiireyre radiya'lliihu anhiima, aleyhis's-salatii ve's-selam Efendirniz
Hayber'de iken biri Yernen'den, digeri Devs diyarmdan gelip k~VU'"
rnulardtr. Hayber vak'asmm ise yedinci senede vakt' oldugu rna 'lurndur. Cabir radiya'lliihu anh'in rivaycti de yedinci sene rna'nasma
gelebildigi gibi i<yinde kttal olan gazevatm yedincisi rna 'nAsma da
gelebilir ve ba 'de't-tahklk rna 'na rniistaklrn olrnak i<yin ikinci vechi
kabul etrnek iktiza eder. Binaenaleyh, rnesalih-i kltal yiiziinden ikindi
narnazt kazaya btrakthp [353 iincii hadise rniiracaat] salat-i havf kllmrnayan Handek'ten evveldir, diyenler yamldtklart gibi ilk salat-i
havf Zatiirrika 'da kthnrnttlr diyenler de hata etrnilerdir. Salat-i
havf hakkmdaki ayat-1 kerirne Hudeybiye senesinde Usfan'da
nazil olrnu ve ilk salat-i havf orada kthnrntttr.
Bu ilk ktsrnm Res u 1u 11 ah salta' lliihu aleyhi ve sellem ile birlikte
ve arkasmda durmalan narnaz i<yin oldugu baz1 niishalardaki ~w n
<< J....,; ..... ~A.:U. denilrnesiyle de sabittir. Aleyhi's-sa/atii ve's-setam Efendirniz'in arkasmdaki saf, diirnan oklan yetirniyecek bir yerde idi.
4
Aleyhi's-salatii ve's-selam Efe.ndirniz bu ilk secdeleri ettikten
sonra ayaga kalkttlar. Birinci rek'ati beraber ktlrnt olanlar da narnazda ayaga kalkmca diirnana kaqt duranlarm yerlerini tutrnak i<yin
onlanrt tarafma gittiler.
5 lkinci taife gelip arkasma
duruncaya kadar aleyhi's-saltitii
ve's-selam Efendirniz ktyarnda kuaetle rnegul olarak onlara rnuntaztr bulunuyorlardt.
8 Eimme-i Hanefiyye'nin rnuhtan olan salat-i havfin bu oldugu
yukanda soylenrniti. [Birinci suret.] lrnarn-1 Malik ve lrnarn-1
~afii'ce de salat-i havfin bir sfueti budur. Hatta Malikiyyii'l-rnezheb
olan lbn-i Abdi lber, lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima'mn bu hadisini isnad1 kavi ve rne>rnurn irnarndan evvel selarn verrnernek gibi
usUle rnuvafakati dolaytsiyle diger suretlere tercih bile etrnitir. Ancak,
"' irnarnm ikinci taife ile beraber selarn verrnek iizere beklemesi 1rna rn -1
3
SAL.~T-t MtJSAYEFE
138
~afii'nin
muhtfmd1r. Miiariin-ileyh, bunun 1c;m Sehl lbri-i

E b i H us me radiya' lliihu anh rivayetindeki 11 r;: t-' ( 11 kaydma hina-y1
ictihad ediyor. (Sekizinci siiret.] Y e z i d 1b n- i Ruman tarikmdan
gelen bn rivayet ic;in "Salat-i havf hakkmda i~ittigim en giizel rivayet
budur" diyor.
Gerek ayet-i kerimede, gerek salat-i havf hakkmdaki hadislerde
hep bu namaZI cemaatle kilacaklann iki taifeye aynlacagt beyan
edilip her taifenin digerine nisbet-i adediyesi zikredilmemi oldugundan namaza ibtida eden taife ile ibtidaen haraset ic;in ayplan taifenin
mikdarlan yekdigere nisbetle az veya c;ok olmasmda beis yoktur.
Yalmz iic;ten ekal olmama~I iktiza eder. Biri imam olur, biri ona iktida
eder, oteki de onlan bekler. Lakin lmam-1 ~a.fii, ayet-i kerimede
her iki taifeden bahs buyurulurken 11 ~l11 denilerek cemi' sigas1
isti 'mal edilmi oldugundan her iki taifenin lftakal iic;erden ekal
olmas1m mekruh gormiitiir.
Salat-i havf, seferde oldugu gibi hazarda da kilmabilir. Lakin
Hanefiyye'ye gore, mukimlerin salat-i havfi de miisafir olanlarm
salat-ihavfigibiikirek'atolur. tmam-1 ~Hiiile tmam-1 Ahmed'in ve kavl-i mehuruna gore tmam-1 Malik'in de dedikleri budur.
Salat-i havf ayetleriyle ahadis-i Nebeviyyesi fazla olarak cemaatle
namaz k1lmamn ehemmiyetini pek ac;1k gosteriyor. Namazm cemaatle
eda edilebilmesi ic;in baka hic;bir namazda caiz olam1yacak baka
namaz1 bi'l-icma < ifsad edecek birc;ok harekatm yaptlmasma miisaade
buyurulmutur ki, miinferiden namaz kllmdigi takdirde bunlarm hic;birine hacet kalmaz. Bir derecede ki cemaatle eda-y1 salatt vacib gorenlerin elinde bunlar epey kuvvetli serriteler oluyor.
Bu hadis-i havf, edid olmad1gma gore, k1lmacak namaz hakkmdadir. ~iddet-i havf namaz1 ise, atideki hadiste gosterilmitir.
~
,. ,
,.
"'
..-
"'
,-
~,
.} .... "'
'
,.,
......
I..S~I if : Jli ~IJJ
I..S"j
_..
I
.........
--~........
,. ,..
~ .u~l \S~J ~
.} "'
"'"' ~ .... "'
J . 511
"' .Jl .. ~ ....
l .. \::~ l_,.l,a-:jj ~:~ ~ .J!S'IIJ..i\5"' 0lJ I"'.L J ~~ .u~IJ~

, "' .} "'
. t;~S') J
SURET-t EDASI
139
TERCEMESi
Yjne Abdullah lbn-i Orner radiya'lliihu anhuma, ba~ka

bir rivayette, N ebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'den
naklen: "Du~man daha fOk (olup da korku daha ziyade) olursa 1
yaya ve suvari olarak (ayakta ve hayvan iistiinde) namaz kzlsznlar" dem4tir 2
Bir niishada: <<I_,; IS' .JI.J n yerinde n l_,jlS' I~I.J 11 d1r.
Bu hadis, Ziihri tarikmdan Sftlim lbn-i Abd i llah 1bn-i
0 mer rivayetiyle olan bundan evvelki hadisin N afi' rivayetinde
olan ziyadesidir ki, otekinde yok idi. Muslim'deki Ziihri rivayetinde
ise lbn-i Orner radiya'l,liihu anhiima: J.....:1i .!lb ,:,. ..,:SI ...;,_,;. .JIS' \~lin"
n.~.&_1 J J!. t.lt.; .JI ~ 1.; = Korku bundan da ziydde oldugunda ise hayvan iistiinde, yahud yaya olarak ve yalmz ima ile iktifa ederek ktlszn" diyor.
lte bu ziyadeyi_ Bu h a ri n .)..F- .;:I ,:r .c;l.i ,:r ~ .:,: I ..s~ _,. ,y. t_.r. .;:I n
isnadiyle: "t.!J l_,la.l:,;.l 1~1 ..u.~ J.Ji,:,. i~ =ibn-i Dmer, Miicahid'in
miisliimanlar ile diiimanlar biribirine kartitzklarznda namazz ayakta kzlarlar"
soziine benzer bir soz soyledigini haber verdik~en sonra: / ,;:I .)lj.J n
' n.. .!.ll~ ,:,. ;.s I 1_,;15' ,:.1\.J ~ .J ~ ..ill J.... ..r,JI .;;~ diyerek bu ikinei rivayetin bundan evvelki Salim rivayetinde olm1yan metindeki elfaz1
da muhtevi bir ziyadesi oldugunu gostermitir. Buhari, M iicahid'in soziine yalmz iaret edip as1l rivayetin ne oldugunu ne
burada, ne de kitabmm baka yerinde zikretmemi oldugundan
Miicahid'in lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima'nm sozii ile miite
rekii'l-ma'na ibaresi nedir anlaIlam1yor. Ancak 1smaili Miistahrecinde M iicahid'den: "..,.T)4 ;_;l.!~l_,. lili I_,JJ:>-1 I~ I = Miisliimanlar ile diipnanlarz biribirine kartiltgznda artzk yalmz b~ iiareti ile namaz
kzlzmr" diye rivayet ettikten ~onra B u h a r i'nin yine aym isnad ile
lbn-i Omer'in de Miicahid gibi: u ~.&'li l_,lJ:>-11~1 11 dedigini ve on
dan. sonra ziyade olarak merfUan: << r-+-1..\il ~ t.IJ.Jil;~.; I_,.L...,l; I.JX .Jli 11"
= Diliman daha ziydde olurlarsa Miisliimanlar hayvanlarz iistiinde ve yaya
olarak ayakta namaz kzlsznlar" dedigini rivayet eder. Gerek Miicahid,
gerek lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan vaki' olan diger rivayet~
lerde: "..,.T)4 ;_;~;~I.J JS'".UI _,. Lil = Artzk yapzlacak iey yalnzz zikr ve
bai ile i[arettir" siiretinde de menkuldiir ki zikir den murad,
rna 'lil.m olan ef'al-i salat1 olm1yan ve ima ile kllman namaz olmu
1
SALA..T-1 MOSAYEFE
140
olur. !mam-1 Malik, !bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan ri. vayetinde de : JT !""AI ..Iii .}- t.y ')ll.:-.; 1_,1...., .!.11-l ,f ~I y. ,_j yi- .J\.) .JIJ u "
u y;o::.... Jf ) ~IJ:-<::..... l;l:).; = Bundan da ;::iyade bir korku olursa yaya
olarak ayak iistii, yahud hayvan iistiinde kzblrye miiteveccih olarak, yahud
olmaksz;::zn nama;:: k~larlar" denildigi gibi Miislim'de de aym hadis:
11 .~..c_l ~.Jj ~~J Jl llli J._z; u lafz1 ile yine mevkiifen rivayet edilmi
tir. Bu izah ile Miicahid'in !bn-i Orner radiya'lliihu anh'in
soziine benziyen rivayet-i mevkiifesi rna 'lum olmu olur. Her ikisinden
miitereken varid olan rivayetde, 1b n- i 0 mer radiya' lliihu anh'in
ziyadesi de anlaIlmi olur. Kald1 ki metindeki ziyade hakikatte
merfu' mu, yoksa mevkuf mu oldugu baz1lannca bais-i tereddiid oldugundan Buhari, 11 .t-J 4,1" ...i!IJ..... ..,.:JI.:,... u demekle. merfU' oldugunu
soylemitir. Netekim, !mam-1 Malik'in de -biraz evvel zikret. tigimiz- rivayetinde had is, mevkiif imi gibi sevk edildikten soma:
J ~..iii J..... ..iii Jy.; .:,"' -:il .!.11-l ~.) J.r .:..:1 .;)'1 ~~,; Jli = lbn-i Orner
bu so;::ii her halde Resululliih salla'lliihu alryhi ve sellem'in kelamz olmak
ii;::ere siiyledi ;::annederim dedi" ziyadesi vard1r. Demek ki metindeki ziyadenin merfu' olmas1 Buhari'ce ercah goriilmiitiir.
11 ..!Jl.) .jA .Xily;l.) .JIJ u nin ma'nas1 diiman daha ~:;ok olup da Miisfiimanlar bir yerde durup namaz k1lm~k, saf dizmek miimkiin olmiyacak derecede havf itidad ederse demektir.
2 Buna, 11 4.A;_L. ;')\..., ,, yani k1h<; k1hca iken kllman namaz denilrnitir. Salat-i miisayefenin de - ekser fukahamn re>yince- teri'
buyurulmu olduguna gore namazm hi~:;bir oziir ile saklt olam1yacagi
bir kat daha tebeyyiin eder. Bir Miisliiman i~:;in zikrullah borcu, dar-i
diinyanm hi~:;bir zaman ve mekanmda saklt olmaz. Bu ve bu rna 'nadaki bunca ahadis-i erifenin ve onlara miistenid ictihadatm mebnas1
sure-i Bakare'deki: 1... ~k lf ...i!IIJ)"".lt.; f:.-T l.lt.; '[;~$"".;) ''1l.:-J; ;.;_.;.. .Jt; ,, "
'' .J_,...L.j 1_,.;~ = Eger can ve malznz;::z tehlikede gorecek derecede korkunu;:: olur da
salevat-i mifru;::ayt cemaatle edaya jirsat bulama;:: olursam;:: artzk ayak iistii ve
hayvan iistiinde nama;::z kzlznz;::. Emn ii rahate dahil oldugunuzda da evvelce
bilmediklerini;::i Allah size naszl ta'lim etmi~ ise iiylece Alliih'z ;::ikredini;::,
,yani nama;::larz kzlzm;::." ayet-i kerimesidir.
imam-1 Malik, ~afii ve Ahmed ibn-i Hanbel'e gore
ayet-i kerime mukatele halinde de namazm vacib olduguna: delildir.
Eimme-i Hanefiyye'ye gore ise, ayet-i kerimede k1tal tasrih buyurul-
"r
Sure: 2 ( Bakare), yet: 239.
SORET-1 EDASI
141
maytp yalmz h~vf hiili zikredilmi olduguna bakarak kavf hiilinde

evvelki hadiste z}kredilen siiretlerle, 1 b n- i 6 meT radiya' llahu anhiima'nm dedigi, yahud rivayet ettigi gibi iddet-i havf, yani diiman
tarafmdan mabsiir olmak, her an vukii-1 kttale muntaztr olmak gibi
ziyade korku zamanlarmda u ty.;) )I~ .) 11 ayet-i kerimesinin hiikmiinii
icraya ma ge1ir. Bunda musalli, ktbleye tevecciih ile miikellef degildir.
Yoksa miisayefe ve kttal esnasmda namaz ktlmmayrp sonradan eda
v~ya kaza edilir. Zira yiiriiyerek, kth<; salhyarak diimana karl
kendini mudafaa etmek, yahud diimam oldiirmek i<;in amel-i kesiri
miistelzim ef<al ile namaz sahih olamaz.
Rakibin, nevafili hayvan iizerinde ktlabilecegine diyecek yok
ise de, farz kllabileceginde ihtilaf edilmitir. Eimmeden 1bn-i Ebi
Leyla ile Hakem 1bn-i Uteybe ve Hasen 1bn-i Hay:
"Rakib, nii;:;ule kadir olamzyacak halde olsa bile hayvan ii;:;erinde far;:; Kzla
ma;:;" deyip Huzeyfe radiya'llahu anh'den mervi oldugu iizere handek giinii alf:)'hi's-salatii ve's-sellim Efendimiz'in: J--.-_,!1 ;')\.... .y Li_,l;..; 11 "
'' T.;l.; r.f..>:'..J i.;Li r-r._,l; J i.;Li ~.;_r,i .ill\\.. .r.....ll ;')\.... = Klijirler bi;:;i me[giil
edip, ikindi nama;:;zm kzlmamz;:;a mlini< oldular. Allah kabirlerini, kalb
lerini, evlerini atef ile doldursun" buyurmalariyle ihticac ederai.
[353 iincii Cabir - radiya'llahu anh hadisine de miiracaat.] Halbuki
yevm-i Handek'te salat-i havf kthnmaytp namazlarm kaza buyurulmast ise '' l;~J Jl ')ll~ .1; {A>- .:,t; 1i ayet-i kerimesi heniiz niizul etmediginden ileri gelmiti.
Sevd, Ebu Hanife, Ebu Yusuf, Muhammed ve Ziifer
ise "Riikib, harb ve mukatele ile mefgiil ise nama;:; kzlma;:;. Sonradan edli Vf:)'a
ka;:;a eder; kttlil ile mefgiil olmamakla berliber yere inmek imklimnz da bulama;:;sa, hayvan iistiinde kzlar" demilerdir. ~ afi I'ye gore ise, namazda
iken kttal ile megiil olabilir ve miisayefe esnasmda maiyen de,
rakiben de namaz k1labilir. Ancak, namazda iken ta <n ve darb1
miitetabian havale ederse namaz1 fasid olur. Hasth iddet zamanmda
namaz1 nas1l kllmak miimkiin olursa oylece kllar. Riayet edilemiyen
erkanm da bu takdirde terki caiz olur. Riiku < ve siicuda <;are bulunmazsa ima edilir. Cumhurun kavli ite budur. Malikiler ise "Vaktin
fevt olmasz korkusu olmadzk;a bunlarz terketmek cai;:; degildir" derler.
Cabir 1bn-~ Abd i llah radiya'llahu anh'in: "Kzlz; kthca gelindiginde yii;:;ii ne tarafa olursa olsun ba;t ile imli ederek nama;:; ktlszn" ; Kat ad e:
"Korlru ;:;amlimnda hayvana binerek de, yiiriiyerek de nama;:; kzlmayz Cenlib-z
r
SAL~~MOSAYEFE
142
/ Hak sana haldl etmiflir. Tii;;;iin ne tarafa olursa olsun fma ile nama;;; kzlarszn";
lbrahim-i N ehai de (( Ul:S'J .Jl l'~) '' ayetinin tcfsirinde: "U.)J\l... II
esniisznda yani diifm(m seni, yahud sen diifmam ta'kfb ederken nama;;;
vakti gelirse yii;;;iin ne tarafa olursa olsun fma ile kzlar, siicud ifaretini riiku'
ifaretinden daha afagz yaparszn" demilerdir. Malik ile Sevri'nin de
mezhebleri budur.
Bu miinasebetle sabikin-i evvelinden Abdullah ibn-i Dneys-i
Ciiheni, yahud Ensari radiya'lliihu anh'in havf olmaks1zm ima ile
kdd1g1 namazdan bahsetmek isterim. Miiilriin-ileyh'in Siinen-i Ebf
Davud'daki hadisi Udur: Resulullah salla'lliihu alryhi ve sellem
Urene ve Arafat cihetlerinde oturan Halid lbn-i Siifyan-1 Hiiz e I i'yi katletmege beni gonderdi "Cit, oldiir" buyurdu. Onu uzaktan
gordiim, o esnada da ikindi vakti girdi. Belki aram1zda ikindi namazlm te>hire bais olacak bir ey zuhur eder .diye diiiindiim ve namaz
k1larak ona dogru yiiriidiim, namaz1 ima ile ktld1m. Ona yaklatlgimda ''Sen kimsin ?" diye sordu. Ben de: "Arabdan bir kimsryim. Haber
aldzm ki sen hu adama (yani salla'lliihu alryhi ve sellem'e) hiicum i;in adam
toplamak tertfbatiyle mefgii.l imifsin. lite hen de hunun i;in sana geldim"
dedim. "Evet hakikaten hununla mefgii.liim" cevabm1 verdi. Bir miiddet
beraber yiiriidiim. Sonra elime flfSat gec;ince iizerine klhc;: havale
edip oldiirdiim, ilh .
~iddet-i havfzamanmda kllman namaz iki rek'attlr. Lakin salat-i
havf bir rek'attlr diyen lbn-i Abbas, Ebu Hiireyre, Ebu Muse' I-E 'a,ri radiya'lliihu anhiim ile onlara peyrev Tabiin'in iddet-i
havfzamanmda yalmz bir rek'ate kail olmalan tabiidir. lbn-i Orner
radiya'lliihu anhiima'nm da merfu' olarak: .J\5'".":-.J lSI ~J ~WI>"')l....""
<< ~ ( .!.II~ j..; .Jl.t . 4:.P IS~ .k- )I =
Miisayefe nama;;;t hir rek'attzr. lnsamn
yii;;;ii hangi cihette olursa olsun hu rek'at ona kifayet eder. Bunuyaparsa artzk
o nama;;;z iiide etme;;;" dedigi de rivayet olunmaktadtr. Katade'nin de
ictihad1 bu merkezdedir. lbn-i Cerir-i Taheri: "lki rek'atten a;:;
ktltnmaszm hof gormem. Lakin yalm;;; hir rek'at de kzlarsa kajfdir ;:;annediyorum" diyor. Siifyan-1 Sevri'ain ve Hasen lbn-i Salih'in kavline
gore, kttalden dolayt riikua kadu- olamazsa her rek'atc bedel bir tekbir ile iktifa edebilir. lshak lbn-i Rahuye* de: "Miisayefe esna-
<< ~IJ ha''1m ve vav'm fethiyledir.

Zamm-1 ha ve siikunu vav ve
ve feth-i ya ile de melfiaz olur. Lakin bu kalildir. cc ~.J 11 Iafziyle hitam bulan
.,..-
SURET-1 EDASI
lH
smda fnui ile birer rek<at kzlar. Birer rek<at krlamazsa bir secde eder. Bunu
da edeme:;.se bir tekbir kifayet eder" demi. At:i' ite Said ibn-i Ci.ibeyr
E b i.i '1-Hu h teri de: "Bo)'le szrada ((~n.:;.1.J .ill )II 4rt':li.J .il ..(...~I.J .ili.Jl":-"'ll demek
kijidir, namazz iiide lazzm gelmez" demilerdir ki, M iica.hid ile H a kern
ibn-i Utcybe de mutarede ve miisayefe esnasmda bir tekbir ile

iktifa husi1sunda bunlara muvafrkd1rlar. imam-1 Evzai ile Mek. hul'i.in vc zann-1 galibe gore Enes radiya'llahu anh'in mezhebleri
Buhdri'de ta<Iikan beyan edilmitir. Evzfd demi ki, eger feth zamam
yaklaIp namaz krlmaya kadir olmazlarsa ima ile miinferiden herkes
ayn ayn namaz k1lar. Ymaya da kadir olamazlarsa k1tale nihayet
verilinciye kadar yahud emniyet hasrl oluncaya kadar namaz1 te>hir
edip sonradan iki rek<at k1larlar. Buna da kadir olamazlarsa bir riiku<
ile iki si.icuddan ibaret bir namaz kllarlar. Buna da kadir olamazlarsa
tekbir kifayct etmez. Namaz1 cmin olacaklan zamana kadar te>hir
cdcrler. ilh .. Buhari, Mekhul'iin buna kail oldugunu soyledikten
sonra Enes radiya'llahu anh'in atideki soziini.i yine ta<likan kitabma
dercetmitir. Encs radiya'lliihu anh demi ki, Tiister kalesi muhasara
edilirken tan yeri agardrg1 vakitte hazrr bulunuyordum. K1tal iddetlendi de sabah namazrm krlamadrlar. Giin yi.ikselmeden namaz1
kilamadrk. Ebu Muse'l-E<ari ile beraber namaz k1ldik. Kalenin
fethi de bize miiyesser oldu. 0 namaza mukabil di.inya ve ma-fihaya
malik olmak zevkime gitmez.ilh .. Encs radiya'lliihu anh'in Mekhul ile
Evzai re'yinde bulundugunu "zann-z galibe gore" kaydiyle takyid
ediimize sebeb, mi.iari.in-ilcyhin bu son ci.imlesini tefsirdeki ihtilaftrr.
Enes radiya'lliihu anh'in: "0 namaza bedel" diyerck kasdcttigi namaz,
kaza olarak k1lman mevzii-i bahs namaz mr, yoksa ima ile kilmmayip
kazaya brrakiian namaz m1 oldugunda ~rihlcr ihtilafhd1r. Fakat her
halde Encs radiya'lliihu anh ayet bu mezhcbde degil ise, onun kumandam Ebu Mtise'l-E<ari'nin o mezhebde oldugu anlaIhyor.*
* Harb ve kttaldeki bu salat-i havfin htikmti, mUhlik ve ytrttet hayvanlardan

veyahud seyl, yangm gibi bir ftfetten nefse, male, menfaate zarar gelmesi maslum
olan hususlarm kaffesine ~ami\ oldugunu ~arih Kastalani kaydetmektedir. K. M.
isimlerde bu iki vech lugattir. H <l!..r.~ 11 gibi muhaddisin, ba'mn zamm-t ve meddi
ve ya'nm fethi ve ha'mn vakfiyle tekelliim edcrler. [Kamus tercemesi] Mevzuumuz i'tibariyle biz de ba'dema bu ismi boyle zaptedecegiz. Tehzib'de deniliyor
ki: Emir Abdullah 1bn-i Tahir sahib-i tercemeye, ni-;in (( 4~yiJ .;:Ill denildigini,
bu ismi ho~lamp ho~lanmadtgmt sormu~. Cevaben demi~ ki: Benim babam
Mckke yolunda dogmu~. Bu vechile << <~!.>"I J 11 denilmi~. Babam buna ktzardt. K. M.
SUVARtNlN lMA lLE
144
"'"'
.J. I.,.
~"'
o\.:J~ .lil I J""'
.,
':1l
"""
., 0
,. ttl"
.,. "'
/
-;,
.,
"' "'
_,.., .J. I_.,
"'
.,
J.
.J.
"'
4.~ .li\1 lS~ J ~ J
J Li J Li
LS-:".:J I
...
1. 0
,. ., .,
"'
"'
....
5
,. ,.
.r~J I ..l>- I w-:J...a~ ':1 . .~ Ij>-':11 ~ ~J t4J l;J
"'.,
..:ii
of. .,
, ,
.J.
12
,. -:;;,
r-J...., J
.,
Jt.ii __~,.JkJI LS~ ~:a~1 r-+~~ !l)~u ~12~~; u:~ u~

0
~,!~ tj J~~ ~ r-+:~~ J~ J l~~t~ u~ J:.a~ ~ r-~~~;~

""J
~~
tjj r- J 9~ .li\1 J~ ~~ ~}~ \J .J~ Jj ~:~ l~

,,,~
,.,,,
Ill.-:;;
'
,,.,..,,'
TERCEMESi
Yine Abdullah ibn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan:

~oyle demi~tir: Ahzab'dan doniince N e biyy-i Ekrem
salta' lliihu aleyhi ve sellem: "Hi{bir kimse (niz ) ikindiyi 1 Benu K ureyza'ya varmadzk{a kzlmaszn" buyurdu 2 (Oraya gidenlcrin) "'
bazllan yolda iken ikindi vakti girdi 3 . (vakit <_;Ikmaya yakla~mca i<_;lerinden) baz1lan: "Oraya varmadzk{a (namaz1) kzlmayzz", (diger) bazllan (da): "Hajzr, biz kzlarzz. Bizden taleb olunan bu (dediginiz) degildir" dediler 4 Sonra bu (i~i ) Nebiyy-i
E kre m salta' lliihu aleyhi ve sellem'e arzettiler. i<;'lcrinden hi<;birine danlmad1 5
Riv AYETLER :
Buhtiri'nin bi.iti.in ni.ishalannda boylece u ./".....!1,, diyc yaz1h olup,
Miislim'in bi.iti.in ni.ishalannda da onun ycrine (( AWl u yaZilmitlr.
Halbuki Buhari'nin de, Mi.islim'in de bu hadistc eyhleri
bir oldugu gibi isnadlan da birdir.
Baz1 nushalarda << JliJ u yerinde H J LA> u dir.
Ma 'lum sigasiyle H.)-':. ( u de, mec;:hul sigasiyle 11 .).;:. ( ,, de okunIDUtur. Birinci takdirde: "Alryhi's-saldtii ve's-seldm Ejendimiz bi;;.im
bjjyle yapmamt;;.t murad buyurmadt", ikinci takdirde ise: "Bizden bjjyle
hir ~f:Y istenmemi~tir" rna 'nasmad1r.
145
SALAT-t HAVFt
yerinde ~ T-'-I.J ,, dir.

Gaz.ve-i Ah.!ab 'm bir adt da "Gazve-i Handek" dir. Bu valaa,
Bedir ile Uhud'dan sonra, cumhiira gore, beinci ve Musa tbn-i
Ukbe'nin Ziihri'den nakline gore, dondiincii sene-i hicriyenin evvali
ic;inde olmutur. Bu vak'a-i miihimmenin sebebi, taife-i Yehuddan
Benii Nadir'in Medine civarmdan -siire-i Ha$r'da mevzii-i bahs
olan- iclasmdan sonra Hayber Yahudilerinin malen ve bedenen
birc;ok fevaid ve menafi' va 'dleriyle kabail-i Arab arasmda yapttklan tevikat olup KureY ile Gatafa'nm itirakiyle Benu
Siileym, Benu Esed, B,enu Murre, Benu Eca' gibi birc;ok
kabail hizib hizib, yani boliik boliik toplanarak Medine kartsmda
tecemmii' etmilerdir. Bunlarm adedleri on bine vanb o tarihte onlara
kafl koyabilecek Miisliimanlarm adedi takr)ben tic; binden ibaret
oldugundan, bir tarafdan da Medine'deki miinafiklar tiirlii tiirlii
eracif neri ve iaa ettiklerinden biiyiik korkular gec;irilmiti. Heniiz
yeni Miisliiman olmu olan Selman-1 Farisi radiya'llahu anh'in
re>yiyle diiman toplarup gelinceye kadar Medine'nin ~am cihetinde
bir Handek kazild1 ki, bunda bii tiin Sa:habe, hatta alryhi' s-salatii
ve's-setam Efendimiz, bizzat bedenen c;ahm1lard1r. Arablar o vakte
kadar hep ac;1kta, mani 'siz yerlerde tecaviizi harbe ah1k olduklarmdan biitiin edaide ragmen handegin arkasmdan miidafaaya imkan
bulunabilmiti. 1te bundan dolay1 bu miihim vak'aya vak'a-i Ahz.ab
denildigi gibi Handek vak'ast da denilir. ~iddetli bir soguk ve en
sonunda da miiriklerin felaketlerine bais olmu biiyiik bir bora ve
kasuga, muhasaramn ref<ine ve diimarun perian olarak dagtlmalanna
badi olmutur. Sure-i Ahzab, bu vak'a hakkmda niizul etmi&tir.
Diger rivayette:
<<
~ T-'-1 ,,
Kureyza Yahiidileri -Medine etrafmdaki diger Yahudiler gibi. ibtida-y1 Hicret-i Seniyyede mal ve canlanm ve her tiirlii hukuk
ve hiirriyyetlerini muhafaza esas1 iizerine miin 'akid bir muahede ile
Miisliimanlara bagh olup bu ahd iktizasmca harb vukiiunda Miisliimanlara yard1m etmek ve Kurey lehinde hic;bir harekette bulunmamakla miikellef olduklan, YaQudiler bilahara nakz-1 ahdettikten
sonra Benii Kureyza tecdid-i ahid de ettikleri halde en ileri gelen
riiesa ve ekabiri Hayber'e gec;ip tslam'1 imha ic;in Kurey ile Ahzab'1
toplamak husiisunda etmediklerini h1rakmam1lard1. Miikerreren
nakz-1 ahdeden bu taife, heniiz inkiafa balayan en biiyiik merkezJi
tslam ic;in bela olup idame-i bakalan tslam'm atisi ic;in hakiki bir
F.:
10
14.6
SUVARIN1N IMA 1LE
tehlike olacagmdan Ahzab muslbetinin lutf-1 llahi ile hiisnii siiretle

-indifamdan sonra onlann da kokiinii kaztmak, lslam'm selameti ic;in
zaruri idi.
'
Aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz Hazretleri, Handek'den
zilhicceye bir hafta kala Medine'ye avdet buyurup Ashab-t Kiramlariyle beraber silahlanm astiktan sonra istirahat etmeksizin hemen
Benu Kureyza iizerine acilen yiiriimeleri ic;in vahy-i llahi nazil oldu.
Buhari'nin 'Ommii'l-mii>minin Aie radiya'lliihu anhti'dan rivayetine nazaran, Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem Handek'ten don tip ve .s ilahlanm btraktp igtisal buyururlarken Ci br il aleyhi'sseltim gelip: "Sen sitahlanm bzraktm mz? Biz ise silahlanmzzz daha elden
bzrakmtf degiliz. Hif durma, onlara karft ftk" demi. "Nereye ?" suali
iizerine de Benu Kureyza cihetine iaret ederek: "Oraya" cevabmt
vermi. Ubeydullah lbn-i Ka 'b'm rivayetine nazaran Cibril
aleyhi's-seltim: '' ...,..}~ .:r- !.IJ.~ = Bu tiirlii muhiirib olmak iin ne ozriin
var?" demi. Aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z de bu hi tab iizerine
hemen yerlerinden firlamtlar ve lbn-i lshak'm rivayetine gore,

hemen Bilal radiya'llahu anh'e ~ J '11 __,.-)1 ~ ')\i W.,. L...L. .J\5'" .:r- n"
((~_;=Her kim Alliih'm ve Resulultah'm soziinii dinler ve itiiat ederse
ikindiyi Benu Kureyza yurduna varmadan ktlmasm" diye nida ettirmilerdir. Yine lbn-i lshak'm Ziihri rivayetine gore, Cibril aleyhi's-selam: "Sen silahzm mz astm ? Metaike ise silahlanm hdla elden
bzrakmtf degillerdir. Ben o herifleri yani miinheztm olan Ahzab'z kovalamaktan [imdi doniiyorum. ra Muhamme.d, Alliihu Teiila sana Benu
Kureyza iizerine yiiriimeni emrediyor. Ben de oraya onlan sarsmaya gidiyorum" demi. lbn-i Sa 'd rivayetinde de, aleyhi's-saltitii ve's-selam
Efendimiz Ashab-1 Kiram'm yorgunlugundan bahs ile bu seferin

bir kac; giin te>hirini niyaz buyurmular ise de C i b ri I aleyhi' s-selam: "Hemen iizerlerine git. Valliihi ben onlan yumurtqyz kayaya yarpar
gibi ezecegim. Kal'alanmn iine girip sarsacagzm" dedikten sonra
maiyyetindeki meleklerle beraber yiizgeri edip Kureyza'ya gitmitir.

Buhari'nin rivayetinde de Enes radiya'lliihu anh: "Benu Ganem caddesinde C i b r l aleyhi' s-selam' m mevkibinden yani maiyyeti olan si,ivarlerden
tozlann kalktzgz haiti giiziimiin iiniindedir" diyor.
3 Biitiin ashab-1 Magazi, Handek'ten riicu' ettikten sonra oglen
namazt lohnn11 olup C i b r il aleyhi' s-selam'm teblig-i vahye me>muriyeti oglen ile ikindi arasmda oldugunda miittefik olup Buhari'nin
SAL..~T-1 HAVFt
147
salat-i amdan dolay1 seyr ii seferden geri kalmmamas1 hakkmdaki

bu emr-i Nebeviye clair olan ibn-i Orner rivayetine de uyar. Lakin
aym hadisi, Buhari ile Miislim'in aym isnad ile muhtelif siirettc
rivayet cdip Miislim'de ikindiye bedel ogleden bahsedilmesi garibtir.
I
E buN ua ym Afiistahrec'inde aym hadisi yine u _,.-JI11 lafziyle rivayet
cttigi gibi Taberani ilc "Delail-i Beyhakl" de Ka 'b ibn-i Malik
radiya'lliihu anh'den, yine Beyhaki'nin Aie radiya'lliihu anhd'dan
rivayctlerinde hep B u h ar i'nin rivayetini te>yidettikleri hal de E b u
Y a 'l a, ibn- i Sa 'd, ibn- i Hi b ban gibi bir <;oklan da -B u hari'nin senedinde dahil Ciiveyriye ibn-i Esma' tarikmdan- ibn-i
Orner hadisini hep Miislim'e muvaflk olarak << J+Win lafziyle rivayet
etmilerdir.
ibn-i Orner, Ka 'b ibn-i Malik, Aie radiya'lliihu anhiim'iin
rivayetlerindeki ihtilaf kolayca tevcih olunabilir. Denilebilir ki, bu
emr-i ali-i Nebevi, ogle vakti girdiktcn sonra sad1r olmutur. Emir
verilirken de Sahabenin kimi oglen namaZim kllmi kimi de heniiz
kilamamitl. Kllmami olanlara: " Ogleni Benu ~ Kureyza' da ktlm ",
kilmi olanlara da: "lkindiyi Benu Kureyza' da ktlm" denmi olabilir.
Yahud Sahabedcn her kim hazirlanabilmi ise hemen Benu Kureyza'ya ta 'cil-i azimet ettiginden ilk davranmi olanlara: << .J+laJI 1_,.1....; ') 11 ,
gc<;. kala!llara da : u ~; ~ .j ')I _,.-)1 1_,.1....; 'J 11 denmi olmas1 da miimkiindiir. Lakin 1b n- i 0 m c r radiya' lliihu anhiima'mn hadisi ayni isnad
ile rivayet edildigi halde Sahihayn'de muhtclifii'l-lafz olmas1 aynca
tahkika muhta<;.tir ki, ibn-i Hacer-i Askalani bunu deruhde
edip nihayct ya Buhari ile Miislim'in eyhi Abdullah ihn-i
Muhammed ibn-i ishak'm ibtida-i emirde Buhari'ye u_,.-JI11
lafziyle rivayct ctmikcn hilftharc diger kimselcre ve ezciimle M ii slim'e << Jiloll11 IMziyle rivayct ctmi olduguna, yahud da , Buhari,
hadisi lufzma i 'timad ederck ezbcr yazmi olduguna karar vcriyor.
Zira Bu h ar i'nin rivayet bi'l-ma 'na husiisunda mezhcbi geniCC
olup bunu lufzmdan yazml olabilir. Muslim ise, elfaz1 muhafazaya
pek ziyade riayetkard1r. Askalani, Miislim'in lafzm1 Buhari'ninkine tcrcih i<;in de Miislim'e bu laf1zda muvafakat edenlerin ziyade
olmasm1 aynca sebeb olarak gosteriyor. Serdettigi iki ihtimalin birincisini de digcrindcn kavi buluyor. Zira Ebu Nuaym'in Miistahree>>'indeki ri\ayct, onu tc'yid edip hata, B u h a r i'nin Cyhindc vaki (
oldugunu zanncttircbilir.
SUVARlNIN lM.A 1LE
148
Ka <b tbn-i Malik rivayetinde: "GiineJ gurub edinciye kadar Kureyza'ya yetijemediler. Gurubt $ems esnt1stnda ihtilt1Ja diijtiiler. 0
zaman bir tiiife ikindiyi kzldz. Diger bir tiiife de, biz, Resulull iih salta' lliihu aleyhi ve sellem'in vacib kzldzgt bir iJi yapmakla mejguliiz diye
terk ve te'hr ettiler" denilmitir. Sahahenin, ikindiyi vakti ic;inde k1hp
k1lmamak hakkmdaki ihtilaflan tearuz-1 edilleden ne'et etmitir.
Zira namaz1, vakti ic;inde kilmaya rne'mur olduklan ciimlesinin
rna <Jumu olmakla beraber <t ~ "1 n nehyinden mahall-i maksiida
bir an evvel varmak ic;in miitemadiyen siiriip ilerlemek rna <nasi da
miinfehim oluyor. 'Bundan dolay1 birtakimlan, vaktin fevt olacaimi goriince bu nehiyden maksad, yalmz siir<atle gitmek olup yoksa
binefsihi namazm te'hiri matliib olmad1gma bakarak, namaz1 kildilar. Digerleri ise zahir lafza baglamp mahall-i maksiida daha c;abuk varmak ic;in te'hiri evla buldular. Bahusiis heniiz kurtu1mu
olduklan Handek vak<asmda aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz
Hazretlerinin de ogle ve ikindi namazlanm gurub-1 Crnsten sonra
kaza buyurrnu olduklanm da gormiilerdi.
4
BflZllan aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z Hazretlerinin bu

taifeden hic;birine danlmami olmalanndan, her rniictehidin rnusib
oldugu rna <nasmi <_;Ikarmilarsa da hadis-i. erifte buna hiiccet olacak
soz yoktur. Zira hi<; birine: lsiibet ettiniz buyurmay1p gayeti~danl
rnamilardir. Bir kimsenin yaptignia danlrnamak, tasvib demek degildir. Bahusiis her iki taife miictehiddirler. Kudretini sarfeden rniictehid
hata da etse rnuahaze edilmez.
5
Salat-i havfe hi<; bir miinasebeti yokken Bu h ar i'nin bu hadisi

o hadisler meyamnda irad etmesi, bundan evvel ta <Iikan zikrettigi
k1ssa ile alakadar oldugu ic;indir. Ta <Jik edilen bu rivayete nazaran,
Velid 1bn-i Miislim-i Kurqi, lmarn-1 Evzai'ye ~iirehbil
1bn-i S1mti'l-Kindi ile ashabmm hayvan iistiinde namaz kilmi
olduklanm soylemi. 0 da: "Eger vakt-i salatzn fevt olacagzndan korkulursa bizce de boyle yapzlmalzdzr." ccvabm1 vermi. V elid de bunu rivayet ,ederken, Evzai'nin mezhcbini te'yiden, N e bi yy-i Ekrem
salla'lliihu aleyhi ve sellem'in: <t ~J; ~ J "YI ~I ~I ~ "1 n buyurmu
olmalariyle ihticac etmitir ki, rnegiil oldugurnuz 1bn-i Orner
radiya'lliihu anhiima hadisidir. Evzai'den olan diger rivayetlere
nazaran da ~iirahbil, bir kal <ayi fethe c;ahIrken kendi ashabma
sabah narnazm1 yere inrneden hayvan s1rtmda kilrnalanm emret-
SAL~T-1 HAVF1
}4.9 .
miken maiyyetinde olan Eter-i N ehai, yere 1mp kllmi ve

muhalefetinden dolay1 ~iirah bil'in ona pek ziyade cam stktlmt.
~ ii r a h b i I, kal 'anm fethinden iimidvar oldugu i<;in ima ile ktlIDI ve muahharen kal'ay1 fethetmitir. Eter de yaralanmttir.
Diimanm elden ka<;mlmast, canm elden gitmesi, yahud vaktin
fevtolmast korkusu olunca hayvan iistiinde ima ilc namaz ktlmak,
diger cimme gibi Evzai'nin de mezhebidir. Bu bil.bda Ui.libin matlubtan fark1 olmadtgma iaret i<;in Buhari, evvela Evzai'dcn ta'likan
naklettigi ftkrayt, on dan sonra 1 b n- i b mer radiya' lliihu anhiima'mn
mevsiil olarak hadisini serdetmitir. Matliibun, yani diiman tarafmdan kovalanan kimsenin namazx yiiriiyerck veyahud hayvan strtmda
ima ile k1lmasx caiz oldugunda ittifak varsa da AUt>, Has an-i Basri,
Ebu Hanife, Sufyan-1 Sevri, ~afii, Ahmed 1bn-i Hanbel
ve E b u S e v r" e gore talib, ima ile ktlamaz. ~ afi I' den rivayet olunan
bir kavle gore talib, matliibu ka<;trmaktan korkarsa ima ile ktlabilir
ve ilia kllamaz. ~arih Ayni, Evzai'yi de bu meyanda zikreder.
Malik ile ashabmdan bir <;oklarmca ise talib ile matliib arasmda
fark yohur; her ikisi de hayvan sxrtmda ima ile kxlabilirler. Buhari'nin rivayet-i muallakas1, iirahbil'in talib ile matliib arasmda fark
gormedigine delalet ederse de -Ayni'nin nakline muhalif olmak
iizere- Evzai'nin mezhebi de bu olduguna delalet etmiyor*. Belki
Velld'in bu hadis ile ihticac ettigine nazaran yalmz vaktin fevti
halinde imay1 tecviz ettigini gosteriyor. Bu hadiste mevzii-1 bahs
Nas1l deliHet etmiyor? Delalet ediyor. Hem de Ayn i'nin, bu biiyiik ~arihin
bize anlattig1 vechile sarahaten delalet ediyor. Bakm1z Buhari'nin ta'likan rivayetine clair olan metni ~udur : .1....-ll (.1, J.:~~ ;')\..., ._s"ljJ")'J .::..> ~~ ~_,JI Jt; J n
.:.>_,All .j~ 1~1 U~ .J-")11 .!.ll.i.S'" JW .4;1.01 .J-fl; jP ~!l#'l J Ayni merhum, bu
r)il.!]l.lS'i, ibaresini .:.>I_,; .j_p- ~pt.; .J~I y. J .t.t_)ll! 4;1.01 .;~ ~ ;')\.....]! .1.:.1 1.5! 11
!1._,..A:.JI .:.>I_,; Jl J.WI .:.>I_,; Jl .;..;_,JI diye tefsir etm:i~tir ki, aynen "$urahbil"in fiili ile
tefsirdir. Ve tamamen metindcn ve Buhari'nin unvamndan mtistefad olan Evzai
mezhebidir. Sonra ~arih merhum., tmam-1 A'zam Ebu Hanife Hazaratlariyle
sair eimme-i kiramm bu babdaki mezheblerini izah ederken ...s";L!.JI J if IjJ )II J liJ )
( 4A;. .... ~I J.JAS' ,:.u..:-T .j diyerek Evzai ile $afii'nin diger bir kavillerini naklediyor. Ve bu kavilde Ebu Hanife ile muvafakat-i ictihadiyeleri oldugunu gosterir.
1~te bu noktay1 dikkatle mutalaa etmiyerek miitercim merhumun (Ayni'nin
nakline muhalif olmak iizere) diyerek bu yiiksek arihe ta'riza ~ahmasi dogrusu
ayan-I hayrettir. K. M.
150
SUVARlNtN lMA tLE SALAT-t HAVFt
bir ktstm Sahabenin ima ile hayvan iistiinde namaz ktlmt olduklarma
clair hic;bir nakil yoksa da arkadalart gibi talib vaziyetinde olan diger
taktm Sahabenin diimam elden kac;~rmak korkusu ile namazt te,hir
etmeleri mezkurdur. Boyle bir sebeble namazt tehir etmek caiz
olunca vaktin fevtolmasmt beklemeyip Iiastl miimkiin olursa ima ile
ktlmak evleviyyetle caiz olur demek istenmitir.
Talibin ima ile namaz ktlmast caiz olacagma kail olanlara bundan evvelki hadiste mevzii-i bahs olan Abdullah lbn-i Dneys
hadisi de delil olmaga salihtir.
Buhari, (241) inci hadisi de bahsin sonuna muhtasaran ilave
de etmitir ki, bura ile miinasebeti, Enes radiya'llahu anh'in o hadisin
bamdaki "~ ;1..\AJI ;")\.... t...cs \.:.:Lai = Hayher'in yam htlftnda sahah nama,tlnt daha karanltk iken kzldzk" sozii olsa gerektir. Buhari, bunu trad etmekle salat-i havfin, iddet-i havfde ve mukatelenin
ktZltlgt esnalarda ahir-i vakte tehirini art ktlanlann re,yini
tasvibetmedigini gostermek istemi gibi goriiniiyor.
l"'l"''
~, ........ ,~"'
.J.;
,- u J.-.~~J
"'"'"'
~~ ~
...
..
"'j~ I':~; .J.l
u~ ~~ c.,..... \.1 .... ~
t= l:.~
,,
.... ~"'"'
"';
I.... "' -:...,. ~ . . 513

I.S~ J ~_, ~ ~~
,
"'
~
,{.;;
"'; .J.l ... {.
~ l:_:.:.A; ~ ~J
l'!" f.S .~ J ,...L
J ,~~ -I J""'
,
l
..~r~;~
~J~i~;:; ~:; 'J~;.; d,~.AJ,~
~~u
"' '*
, ,
\. . ,. "'
.J.l..,IOi;
l.-'
"'IOi
.J.;,-
.J.
;o
"'"',.
-r-.c
; ; ; 0 "'"'.J.
..ul J""' ..ul J J ....J ..L:.P <Jlk-:.!..11 o)L. J-' Jlj J , .....;
"'
{.
a I
{.
ot ;
,...
JU; t..G) ~~---fJ~ ~~ 0J::.,; "'": lP ):;jli

;
.J.
; ....
_,...:,ju
{.
"'""";
0 ,.
~
;
j ~-'
.J.
. t~~;.J l:f;j::S. J~ t:.U '+~ ~

TERCEMESi
Ai~e radiya'llahu
anha'dan:
~oyle demi~tir: (Bir def'a Mina giinlerinde yani Kurban
bayrammm ilk ii~ giinlerinden birinde) Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem yamma girdi. Kar~1mda "Buas" ezgilerini
(def 'Salarak) okuyan iki klz vard11 Yatagma uzamp (mubarek) yiiziinii ~evirdi2 (Derken) E b u Be ki r radiya' llahu anh
girdi 3 "(Bu ne hal?) Resfilullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in
yanznda ~eyta.n mi;:;marz 4 mt ?" diyerek beni azarlad1. (Bunun
iizerine) Res u 1u lla h 'Salta' llahu aleyhi ve sellem on a doniip 5 :
"Onlara ili~" buyurdu 6 (Babamm zihni ba~ka bir ~eyle)
me~giil olunca klzlara i~aret ettim (onlar da) ~Iktilar 7
BAYRAMDA IZHAR-1 MESERRET
152
Yine bir bayram gtinti idi ki (o gtin) siyahiler kalkan

mtzrak (oyunu) oynuyorlardt 8 (Bilmem) ya ben, Resu1u 11 ah salta' lliihu aleyhi ve sellem' den (bakmaga) izin istedim
(de muvafakat buyurdu), yahud (kendiliginden): "Bakmak
istiyor musun ?" di (ye sor) du 9 "Evet" dedim. (Bunun tizerine)
beni arkasmda yanagtm yanagma (degecek) vechile ayak tistti
durdurup 10 (Habe~ilere): "Haydin (devam edin) Erfide ogullan" 11 buyurdu. Nihayet (seyretmekten) usandtgtmda: "Artzkyeter mi?" diye sordu "Evet" dedim "(Oyle jse) git!" buyurdu12.
Riv AYETLER:
Bir niishaya gore << ~ J ~.ill J- ..r.Jij<> ; B u hari'nin diger
bir rivayetinde burada: ~ i41 J >> ziyadesi vard1r.
Buhari'nin diger bir rivayetinde: << .J4~~ J,:,w;.;n;
Buhari'nin diger rivayetinde: u.~ Y.l ~J ;
Buhari'nin diger rivayetinde: "l.J'~l.i = Onlarz azarladz"
siiretinde varid olmutUr.
Buhari'nin diger rivayetinde: ~ .j .J~I ~l.r_T .. ~ Y.l JW ,,
~ t-J ~ .ill j...~ .ill J_,...J Miislim'deki rivayetlerin birinde: JYr.T
~ ~ J ~ .IJ- .IJ_,...J .:...~ J .JU.::-!JI; diger birinde de: .J~I). ;..>>
<< ~ t-J ~.ill J- .ill J_,...J ~ Miisned-i Ahmed'de: ~ J_,..jll '.ill.)~ 4 "
<< ~ ~J ~ .ill J- .I J_,...J = A"!anm! Resulullah salla'llahu
aleyhi ve
sellem'in yam ba~znda mezmur mu ? "
Bir niishaya gore, "4.o:.) = Ona ili;me" miiennes zamiri, Aie
radiya'llahu anhli'ya raci< olmu olur. Metinde okunan "~-.) = Onlari
bzrak" daki tesniye zamiri ise 0 lozlara raci <clir.
Baz1 niishalara gore, fa's1z olarak yalmz <<~ J>>> Tecrid'deki
metnin tercemesi burada bitiyor. Bundan sonraki k1ssa ise baka bir
lossa olup diger tarikten mervi olarak (284) rakam1 ile ve baka elfaz
ile evvelce gec;miti. Tecrid'in gerek buradaki metni, gerek bizim dercettigimiz maba<di, gerekse (284) iincii hadis, hep Urve tbni'zii beyr rivayeti oldugundan baz1 niishalarda bu me tin ile miidrec
olan maba<di birletirilmitir. Elimizdeki Buhari niishalan da hep
boyledir. Cevzaki'nin rivayet ettigi Buhlir niishasmda u ~_,.._; o'dan
~EAlR-1 D1NDEND1R
153
sonra <t ., i .>~ z.,l( _, .::.J\.i_, n diy~ zabtedilmi olmas1 maba <dinin de,
makablinin isnadt ile sabit bir rivayet oldugunu gosterir. Bahusiis,
Muslim de sonraki ktsmt ayn hadis olarak rivayet ettigi gibi makabline ilave eyliyerek muhtasaran rivayet etmitir. Binaenaleyh biz de
eldeki Buhar nushalarma tebaan, onu buraya ilave ve terceme ettik.
Bir ntishaya gore yalmz n ..,....4 11;
Baz1 niishalarda n t-' _, .Y., ..:ill j..... .r.JI .::.JL n dir.
1 Ensardan nabalig iki ktzcagtz imi ki, Dmmii Seleme radiya'lliihu anhti rivayetine nazaran biri Hassan lbn-i Sabit radiya'lliihu anh'in cariyesi imi. Bu iki ktzdan birinin ismi Hamiime imi.
Digerinin ismi hakkmda hi<;bir kayd yoktur. Miislim'deki <t .. ...J~ ~l.,:.;V 11"
= Bir def ;alarak siiyliiyorlardt", Nesei'deki "~~ = Ellerindeki defleri
;alarak sifyliiyorlardt" gibi tasrihlerden anlaIldtgt iizere, bu ktzlann
elinde alet-i tarab olarak yalmz hirer, yahud bir clef, yani bildigtmtz dairelerin pulsuzu varmt. Dairenin pullusuna Arabide
<t ?.r 11 denir ki u _,.Ja.. n dedikleri bunun muharrefidir. Buhari'nin
baka yerdeki rivayetinde : ",..!..>~ i Y.. JL....u\'1 ~ .::.J _,\.4j (.(. ZJI.,:.;V = Buiis
giiniinde Ensiir'tn yekdij,eri hakktnda siiyledikleri ~iirleri\ tegann ediyorlardt ", baka bir rivayette de: " ...:...i)\.4j (.(_ = Hicv o1arak yekdigeri
/aleyhinde . .. " denildigine gore, ktzlarm okuduklan iirle~'hep yevm-i
Buas' e miiteallik imi.

Buiis Arabm eyyam-1 mehliresinden yani ahlafm haflzasma
nakolunan miihim harb e)ryammdan biridir ki, bir hvle gore, yiiz
yirmi sene imtidad etmitir. Ensar-1 Kiram'm Evs>> ile Ha;:,rec
namlariyle ma<rUf Yemen'den Yesrib'e gelmi karde ogullan iki
taife olduklan ma<lumdur. Bunlar, Yesrib'e -ki bilahare Medfnetii'r-Resul tesmiye olunmutur- geldikleri zaman orada Yahudileri
miitevattm bulmulard1. Onlarla muhalefeler akdetmek, ahidlerle
baglanmak sayesinde bir miiddet orada bannd1ktan sonra halifleri
ile aralan a<;tlmt ve -yine aslen Yemeni ve Kahtani olan- Gassanilerin meliki E bu Ce bele'nin yardtmiyle Yahudilerin kahn
altmdan kurtularak onlara galib gelmilerdir. LakiJ! giiniin birinde
bu iki karde kabile de biribirine diiman kesilip miitemadi harblerle
biribirini zaif diiiirmiilerdir. Benu Sa <Iebe'den K a< b isminde biri
Malik 1bn-i Aclan-1 Hazreci ile muhalefe akdetmi iken
Evsilerden Siimeyr isminde biri onu katletmi. Kabileye and ile
bagh bir kimseye tecaviiz, kabileye tecaviiz demek oldugundan
154
Evs ile Hazrec arasmda ilk defa olarak Harb-t Siimeyr>> dedikleri bir
muharebe vukua gelmi. Ondan sonra arttk bu iki karde kabile
arasmdaki husiimetler ve harbler teva.li etmi. En mehur barb gtinleri: Yevm-i Sirare, Yevm-i Fari <, Yevm-i Ficar-i evvel, Yevm-i Ficar-i
sani, Harb-i Husayn 1bn-i Eslet, Harb-i Hattb tbn-i Kays, en sonra
hicret-i Nebeviyye'den tic; sene evvel Yevm-i Buas olmutur ki, bu
son harbin ismi daha evvelki Evs ile Hazrec muharebatmm mecmuuna
da alem olmaga balamttlr. 0 harbde Evsin reisi, Useyd-i Ensari
radiya'llahu anh'in pederi Hudayr olup o gtin yaraland1 ve bir mtiddet
sonra o yaradan oldti. Bu namdar reis, ,,~l:SJI ~n denmekle rna 'ruftur. Hazrec'in reisi de " .J~I.:t..J' 11 olup yine o gtin bir ok isabetiyle
vefat ettiginden Hazreciler arttk dayanamaytp galib iken hezimete
ugramtlardtr. Arttk tarafeynin airleri gerek mtifahare, gerek heca
yollu bin;ok iirler soylemilerdir ki, Hazrecilerin en mehur airi
Hassan lbn-i Sabit, Evsilerin de en btiytik airi Kays olmut\1.
Ummti'l-mti'minin Aie radiya'llahu anhtl'nm mevzii-i bahsettigi
ktzlar, ite bu Buas vak'asiyle alakadar hamasi iirler okuyorlarrm.
Buas vak 'ast, Hicret-i Seniyye' den tic; sene evvel vak1 < olmutur. Hem
~u rivayetin kavi oldugunu gostermek, hem de tarih-i alemin en
calib-i ibret bir hadisesi hakkmda celb-i nazar etmek ic;in ktittib-i
siyerde mtinderic U maceray1 nakletmek faideli olur:
Hicretten iki sene evvel idi. Nebiyy-i Beir ve Nezir aleyhi'ssalatii ve's-selam Efendimiz Hazretleri, Kuren'e olan tebir ve inzarm
hic;bir faide vermedigini gortip risaleti teblig ytiztinden Kuren'in
ttirlti tiirlti cefa.Ianna, ikencelerine rna 'ruz kalmca, arttk Mekke
haricindeki kabaile -belki soz duyar bir kulak, hakk1 teslim eder
bir kalb bulurum timidiyle- mtiracaat tariktm iltizam buyurmulard1. Her sene hacca gelen kabail ic;inde soz anlar ve sozti dinlenir
kimse haber ahrlarsa hemen ona arz-1 iman ve ta 'lim-i Kur'an niyetiyle bulUUp konUUyor, fakat hicy birinde rfly-1 kabul goremiyorlard1.
Derken Evs ile Hazrec'den hacca gelmi altt, yahud sekiz kiilik bir
kafile ile bulutular. Nebi olduklanm soyleyip nazil olmu stiver-i
Kur'aniyyeden baztlanm okumular. Bata Es 'ad tbn-i Ztirare
radiya' llahu anh olmak tizere kafile halkma hidayet-i hak eriip bilatereddtid iman ettiler. Hatta kendilerine iman teklif buyurulurken
ic;lerinden biri: "Arkadalar, gortiyoi:sunuz ki bizdeki yahudilerin
bize haber verip de bi'seti ile bizi tehdid ettikleri Nebiyy-i Kerim
ite budur. Saktn olmaya ki onlar sizden evvel ona icabet etmi olsun-
~EAlR-1
DtNDENDtR
155
lar" demiti. Meger ehl-i kitab ve musadd1k-1 enbiya olan yahudilerle

miirik ve iman ve tevhidden bi-haber olan Evs ve Hazrec arasmda
ihtilaf ~1kt1k~a yahudiler ikide bir: "Goreceksini.<;, yakznda, . hem pek
yakznda bu topraklara bir Prygamber gelecek. Ba'solundugu uakit biz ona
tabi' olacagz.<;. Ad ile lrem kauimleri naszl helak oldularsa biz de sizi ayle
ihltik edecegiz" diye miitefahirane tehdidler savurur ve N e biyy-i
Ekrem salla'llahu alryhi ue sellem Efendimiz'in Kiitiib-i Enbiya'dan
rna 'lumlan olan evsaf-1 celilelerinden bahsederlermi. Hidayet-i Hak'tan kimin naslbedar ve kimin mahrum olacagm1 evvelden kestirmeye
imkan yok. Kiitiib-i mukaddeselerindeki ihbarata gore kendi evladlanndan ziyade evsaft rna 'I urn olan Resul-i eel ii-i 1Iahi'ye "Eulad-z
lsmaildendir" diye en biiyiik adaveti gosteren o yahudiler, ona kuvv-i
zahr olup din-i 1slam'm nerine sadtkane hizmet edenler ise, o begenmeyip bi 'seti ile tehdid ettikleri o miirikler olmutur.
Bu kiic;iik kafile s1fat-1 celile-i Nebeviyyeyi yeknazarda yahudilerden iittiklerine muvaftk bulup iman ettiler. Iman ve !slam ile
miierref olduktan sonra Resulullah salla'llahu alryhi ue sellem kendilerine: "Rabbimin bana teud ettigi risaleti teblig edebilmek i;in si.<;lerin,
yani kaumini.<;in beni himaye etmesini taleb ederim" buyurdu. Onlar da:
"Ta Resula' llah, Buas maktelesinin daha ge;en sene uakz' oldugunu bilirsin.
Kavmimi.<; bijyle pert~an ue if[eri gii;leri hep tefrika ue uduan oldugu halde
i;imi.<;e twif buyurursan etrafina toplamp miidafaa etmemize imkan yoktur.
Lakin bzrak ta ~iretimizin yanzna donelim. Belki Allahu Tealti senin sayende
aramz.<;z zslah eder de bizi da'uet buyurdugun tartk-z hakka onlarz da'vetle
kabUl ettirmek miiyesser olur. Ondan sonra etrijzna toplanabiliri.<;. Kaumimi.<;
bir kerre senin istedigin uechile so.<; birligi etti mi artzk senden a.<;.<;, senden
kuvvetli kimse yok demektir: Binaenalryh, gelecek senenin hac mevsiminde bir
daha bulufalzm" dediler. 0 fie-i kalile vatanlarma doner donrnez
hemen muvaffaktyetle ner-i dine baladtlar. Ta 'lim-i Kur'an ve
ahkam-1 din ve imfm ic;in Medine'ye Mus'ab 1bn-i Umeyr radiya' llahu anh gonderildi. Evs ile Hazre'in hem en her ailesinden bir kac;t
miisliiman oldu.
Ertesi sene de (Akabe-i ula) biati akdolundu ki bila-niza' tarih-i
beerin en buyiik inktlab-t mes'i.i.du saytlan 1sl~miyyet'in biinyad-1
an ii ~erefi o zaman kuruldu; 1 'la-yi kelimetullahm tohm-1 feyyaz~
0 biatte ekildi. 0 miibarek biati akteden on iki kiilik ziimre-i mii>minin on sene sonra biitiin Arabistan'm daire-i tevhide girdigini
156
BAYRAMDA IZHAR-I MESERRET
miiahede ettikleri gibi Kisralara, Kayserlere aid saltanatlarm zir ii

zeber olduguna i<;lerinde yetienler bile oldu. Emin-i vahy-i Hiida
olan Nebiyy-i Kerim'e meyl ve itaat etmek berekatiyle Evs ve Hazrec
arasmda (Ensar) namm1 alan bu iki karde kabile ile (Muhacirin)
arasmda, hastl-t daire-i !slam olan biitiin kabail ve akvam arasmda
adavet ve asabiyyet-i cinsiyye yerine kan kardeliginden <;ok daha saf
ve kavi olan uhuvvet-i 1slamiyye kaim oldu. Hak Teala'mn bu
iimmet-i merhume iizerine olan minnet ve ni <metini tezkir eden
~).i ~ ._A.)lj .1~1 rs--.)1 ~ ..ill4...u 1_,_,.$",)1_, 1_,;~~
*u t;...
f .l.A;l; Jl:JI .:r ;J..b.W
.J
:..ill~ 1~1_, ..
~ rs-- _, ul_,.:-1 ~ ;.-:..,u=Alltih'tn habl-i me-
tn-i hidayetine hep birden yapz~zn da dagzlmayzn. Bir de Allah'tn iizerinizdeki ~u ni<metini amn ki, siz vaktiyle biribirinize dii~man iken kalblerinizi 0 ban~tzrdz da O'nun ni<meti sayesinde karde~ oluverdiniz, Nar-~ cahtm
;ukurunun til kenarzna gelmi~ iken si;::i oradan 0 kurtard~" ayet-i kerimesi
ite bu ve bu gibi vekayi-i azimeye iflret etmektedir.

2
Buhari'nin diger rivayetinde

Muslim rivayetinde de:"~_,!! ..r-:-o
"~J~ ;:.;.;
t--.J
~..ill
=ihraml ile ortiindii",
J-
..ill
J.,.-J _, =0 szra-
da Res ul u lla h salla' llahu aleyhi ve sellem ihram~na biiriinmii~tii" denildigine gore, aleyhi' s-saldtii ve' s-selam E fend i m i z Hazretleri cariyelerin
soylediklerini dinlemiyorlarmi.
3 Ebu Bekr radiya'llahu anh'in bu gelii, ya Ask~Iani'nin
tahmin ettigi gibi aleyhis' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z Hane-i saadetlerini terif buyurduktan sonra kerime-i muhteremeleri Vmmii'l~ii 'min-in Aie radiya'llahu anhO.'y1 ziyarete, yahud Aynt'nin
zannettigi iizere cariyeleri yapttklan iten men< i<;in idi. Bundan bir
kadm, zevcinin yanmda iken pederinin -adet edinmi ise- yanma
girmege me'zun. oldugu hiikmii de <;tkar.
4 Mizmar ve me;::mur nefes ile <;ahnan her hangi saza ttlak
olundugu gibi gtnaye yani ses ile okunan eye de 1tlak olunur. oJL._;..,,
deki ta, vahdet i<;indir. Cariyelerin yanmda defden baka alet
bulunmadtS"J i<;in burada mizmar ve mezmurlar hep ses ile okunan
eylere mahmuldiir. Hazret-i Stddik'm bu miinasebetle kerime-i
muhteremesini orada azarlamas1 bir pederin ktztm zevcinin yamnda
da azarlamasma, ona ders-i edeb vermege salahiyet-i er<iyyesi oldugunu gosterir.
Sure: 3 (Al-i
lmran}, ayet: 103
~EAtR-1
DlNDENDlR
157
5 Buhari'nin diger rivayetinde: (( ~.J ,y ~.J~ .I J.... ~I~ n"

= Nebiyy-i Ekrem salla'llahu alryhi ve sellem mubiirek yii;:iinii a;zp ",
diger rivayetinde: "~TJ ~i=mubarek btlftnt biiriindiigii ihramdan ;zkardt"
denilmitir ki, hep bir yere vanr. Rivayetlerdeki bu ufak tefek ihtilafattan U rna 'lum oluyor ki, E b u Be k r radiya' llahu anh, alryhi' ssalatii ve's-selam Efendimiz'i o hey'ette goriince ma'lumatlan olmakstzm ktzlann ezgi okuduklarma zahib olmu ve arkt, c;alg~ gibi eylerin
menhi oldugunu bildigi cihetle alryhi' s-salatii ve' s-selam Efendimiz' e
niyabeten nehr ii inkarda bulunmu ohip mes'eleyi bilahare salla'llahu
alryhi ve sellem Efendimiz tavzih buyurmulardtr.
6 Buhari'nin diger rivayetinde: (( U.~:&.l.l~.J T.y. .i_; js:J <>I _p:.._ 4l4 n"
=EbU Bekir, her kavmin bayramt vardtr. Bu da hizim bayramtmtz:,dzr." Diger
= E btl Bekr, onlara ilii
rivayetinde de: " ..~:&. r41 Lrli _p:.._ 41 l!
me. Bu giinler bayram giinleridir" buyuruldugu zikredilmekle bunu
tecviz buyurduklarmm hikmeti anlathyor. Demek ki diigiinlerde
oldugu gibi bayramlarda da izhar-1 siirur etmek ic;in na-laytk
umura tehyic-i nefs etmiyecek vechile lehv ve teganniye cevaz-1 Cr'l
var imi. Hatta bayramda izhar-1 siirur etmek eiiir-i dindendir.
Bahusus Buhari'nin bir rivayetinde: "~. ~.J = Bu iki kzz
muganniye, yani tegannyi san'at ve Met edinmii ktz:,lar da degil idiler"
denilmi oldugundan bu hadisede tehyic-i niifUs mahziiru hie; yoktur. 1bn-i :f{ibban da isnad-1 sahlh ile Enes radiya'llahu anh'den
U hadisi rivayet eder: <>~ <.JL.Y.. r-tl.J 4:.t.UI ~.J ~ .ill J.... ~I iJ.i""
~)II iY.. .J ).A.ll iY.. : ~ i~ k, JW .ill ~~I J.i JLU ~ = Nebiyy-i
Ekrem salla'llahu alryhi ve sellem Medne'yi twif buyurduklan z:,aman,
Mednelilerin iki bayramt vardt. 0 giinlerde oyunlar oynatlardt. Bunu mii[ahede buyurunca Allahu Tea/a size iki bayrama bedel daha hayzrlzlanm,
ryd-i fittr ile ryd-i edh4 giinlerini tahsls etmijtir buyurdular".
w.)
1zn-i Nebevi oldugu halde Ummii'l-mii'minin Hazretlerinin,

cariyeleri dianya c;tkarmas1 pederine olan kemal-i hiirmetinden
ileri gelmitir.
8 Siyahilerin oynadtklan oyun (kthc; kalkan) dedigimiz oyuna
benzer bir oyun olacak. Y almz kthc; yerine harbe isti 'mal ederlermi.
Harbe: Kamus tercemesinin beyanma gore ktsa mtzrakttr. 1stanbul'da
yangm kulesi (Koklii)'ierinin yang1n ihban ic;in dolatiklan suada
\ ellerinde boyle bir harbe bulunurdu. Mevzii-1 bahs olan siyahiler
de Habelilerdir. Buhari'nin oteki rivayetinde: (( ~lj <>~ ~~hl"
158
= HabeJliler mescidde raks edi.J>orlardt"-, M ii sli m'in rivayetinde: 11 r-r.l~ n"

= Harbeleri;le oynuyorlardz" ziyadesi de vardtr. M ii sli m'in diger rivayetinde: "~...1 \ .j .J~< .;.~ ~ = Bir takzm HabeJfler gelip mescidde oynadtlar" denilmesinden bu Habqilerin hem mescid-i erifte harp oyunu
oynami olduklan ve harbelerle hiicum ederken veya onlardan
korunurkcn si~-rayilannm raksa benzer bir oyun oldugu, hem de
Dunu bayramlarda oynamak adetleri oldugu anlaIhyor. Lakin,
1b n- i Hi b ban rivayetinde: "HaheJiler vefdi gelince Mescid-i wifte
oynamaga kalktzlar" denilip bu bcyana nazaran bunlann yedinci sene-i
Hicriyyede Habqistan'dan gelen hey'et bulunduguna ve hey'etin
Medine'ye gelmesi bayrama miisadif olduguna hiikmedilebilir. Enes
radiya'llalzu anh'in Siinen-i Eb Davud'daki rivayetine gore ise Habeiler, N e hi yy-i Ekrem salta'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz'in
Medine'yi ilk tqriflerinde izhar-1 si.irur ederek harbelerle oynamilardtr ki, o giin bayram giinii olmamakla 'beraber bayramlardan
daha biiyiik bir bayram olduguna da iibhe yoktur. Bu rivayetlerin
her ikisi de siibut buldugu taktirde Enes radiya'lliihu anh'in bahsettigi Habeiler, vefd .flabeilcrinden baka olacak demektir. Mescid'de
silah taImak [ 28 I inci hadise miiracaat] ve oyun oynamak caiz
degilse de Habeilerin evvela oyunu hakikatte oyun degil, silah
isti<malinde miimarese ve idmandan baka bir CY degildir. Saniyen
o giin silah talmalan kimseye zarar vermedigi i<;in orada bu tarzda
, izhar-1 meserret eylemelerine ruhsat verilmitir.
9
Nesel'deki: "Bir giiri.iltii ve <;oluk <;ocuk sesleri iittim. Neb i yy -i

Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem ayaga kalktJ. Meger Habcli bir kadm
oynuyor, <;ocuklar da etrafma toplanml, ".;)aj~ JW :.. :.n
. .. 4 = (A iJe
gel de bak.) buyurdu" rivayetine bakllma temaa teklifi ibtida aleyhi'ssalatii ve's-selam Efend imiz tarafmdan vak1 < olmutur . .A1iislim'deki:
"1""1) Jl .:...:>:>J ~,I..JI.:...J li = Aie radiya'lliihu anhd oynayanlardan otiirii, ben
onlan gormek istiyorum dedi" rivayetine nazaran da teklif, ibtida aleyhi' ssaldtii ve's-selam Efendimiz tarafmdan vak1< olup Aie radiya'lliihu
anhd'mn bu sozii sual-i Nebeviye cevaben soylemi bulunmast ihtimali
<;oktur. Netekim Nesci'nin isnad-1 sahih ile rivayet cttigi hadisin de:
"HabeJiler Mescid-i wife girip oyun oynadzlar. Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem bana : 11 ~' ~I .; .;!.;.:.; .J I ~~ I~ 4 11 yani: Yd Humeyra',
onlan seyretmek ister misin? diye sordu. Ben de evet dedim" siiretinde olmasl bu ihtimali te'yid cder.
~EA1R-t
D1NDEND1R
159
u .1~.~-n Aie-i S1ddika radiya'lliihu anhd'ya taraf-1 ali-i RisaletPenahi'den tevcih buyurulmu lakab olmak iizere mqhurdur. Ancak
!bn-i Hacer-i Askalani: "Bu hadisten bajka sahih olan hadislerin
hifbirinde Humeyra lajzmzn zikredildigine rast gelmedim" diyor. Miisned-i
Serrac'da Enes radiya'lliihu anh'den mervi olduguna gore Habqiler
N e hi yy-i Ekrem salla' lliihu aleyhi ve sellem'in kaq!Slnda sH;rayip
kendi dillerince baz1 so;deri tekrar ederlermi. "Bunlar ne siiyliiyor ?"
diye sua! buyurulmu. Meger " ell.... ~.,. .J..J. = Muhammed iyi bir kuldur"
derlermi. Buradaki Aie radiya'lliihu anhd hadisinin diger bir tarikten
\arid olmu bir ziyadesine nazaran da 11 ~!. f"L;.J\ 41J) diyorlarmi.
10
Dmmii'l-mii'minin Hazretleri, Miislim'in rivayetine gore:

I.S.iJ .;........;._,.; = Bajzm mubdrek omuzuna dayadzm", digcr bir
rivayette: ".zt... J -,;~\ ~~ .Jli>l = jki kulagz ile omuzu arasznda se_yrediyordum"; diger bir rivayette daha sarih olarak: -.A;L.,. j<- ~;~ .:;.......;. __,; 11"
11 ....,:. Ji ..s~ J ..:....J.:....\J = (_;enemi mubdrek omuz[arzna koyup yiiziimii mubdrek
yanagzna dayadzm"; rna 'nen miitekarib olan bu rivayatm tetimmesi
olarak da - (284) iincii hadisdc gc<;tigi iizere- "ib.;: j j._~ = Kendi
ridasiyle beni setrediyordu" demitir ki, bu son nakilden h~tdiscnin
Hicab ayetinden sonra vukua gelip ale_yhi' s-salatii ve' s-selam E f c ndimiz'in Medine'yi ilk tcrifleri esnasmda oyun oynad1klanndan
Enes radiya'lliihu anh'in bahsettigi Habqiler bunlar olmiyacak
demek oldugu gibi aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in vi.icud-1
miibareki D mmii'l-mii 'min in Hazrctlcri it; in rii 'yctc mani ( pcrdc
iken bununla iktifa buyurulm1yarak bir de rida-y1 Criflcrini iizcrinc
ortmiilerdir.
11 u .J.i) ~ n Habe
kavminin lakabidir. Baz1lan bi.iyiik dcdclerinin ismidir, derlcr. Birtakimlarma gore Habqilerin rakscdcn suyuna denirmi.
12 Miislim'in bir rivayetindc: II ...:,__,....;1 Jl t.; i .:,_,n _; ... u~ l ,:_..pi.~
J,' '
"~ j..
= Sonra benden dolayz ayakta dururlardz , ta ibtida ben savupmnya kadar",

Buhari'nin digcr bir rivayetinde isc: "iLl ._s.i.JI\.il 0__,n .; ... = Ta ilk
usanan ben oluncaya kadar" denildigi gibi N esei riYayctlcrinin birindc
~~ ~... n'ye bedel: II .J.:.<- ._;J_;A JJ.i;':J':J J_,;l ..:JA-':'_; .:;..JL; ~' .:;...~~ i ' .:;..A~~ i =
Daha doymadzn mz, daha doymadm mz? buyurdu. Ben de OllUil yanzndaki
derecemi anlayayzm diye hayzr! demeye bajladzm", digcr birinde de: .:;..l; n"
. r-t:JI .Jl.i;.JI...,...... ._; ~J .:;..lli J-':'A; ':J ..:..li ~ ~ ... J l; _
f . J iW ...~':J . :i> l J y J L_
II .:... jLS:. J J ...;LA.. ,Li.J\ & .)\ ..:..~\ .:_.S::J J =
Resula' lliih, acele elm!', dedim.
ra
160
RAMAZAN BAYRAMINDA
Biraz. daha benim iin durdu. Sonra : Yetmez. mi? buyurdu. Ben yine acele
etme, dedim. Bunu derken de Habe~ileri sryretmek arz.usu bende artzk kalmamz~tz. Lakin istedim ki, Res ulull ii h salla' lliihu alryhi ve sellem' in benim
iin ayakta duru~u diger Vmmehat-z mii'minznin kulagzna varszn da benim onun
nez.dindeki kadr ii kzymetimi bilsinler" demitir. Muslim ile Buhari'de: ".:,--li ~..Y-1 ~yJI~J~IJ.li I.JJ.uli ~J\..:- . Lii.J = 0 z.aman ben heniiz fO
cuktum. Oyunu seven hadzsii' s-sin bir fOcugun artzk neler yapabilecegini varm kzyas edin!" diyor.
Baz1lan, k1ssamn evvel-i lslam'da vak1< oldugunu iddia etmilerse
de alryhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in Dmmii'l-mii'minin'i rida-y1
erifleriyle ortmeleri ve Dmmii'l-mii'minin'in ortaklarma kaq1 tefahiir
kasdetmi oldugunu soylemesi, zaman-1 vukuu c;ok muahhar ve her
halde ayet-i hicabm niizuliinden sonra oldugunu gosterir. lte o zaman
Dmmii'l-mii,minin Hazretleri bu ileri c;ocukluk hevesine maglub
olarak yapml oldugunu haber veriyor. Bu Habeilerin 1bn-i Hib ban
rivayeti iizere Habe vefdi oldugu kabul edilecek olursa bu k1ssa
yedinci senede vukua gelmi ve H a z ret- i A i e radiya' lliihu anha o
zaman kendisinin dedigi gibi c;ocukluk devresini atlatamaml on be
yamda bir hamm olmu olur.
Dervilerin hill-i simaa delil ittihaz ettikleri hadis ite budur.
Soz ile olsun, saz ile olsun musiki hakkmda ulemfmm ihtilaflan c;oktur.
Kimi tahrimine icma < kimi hilline icma < oldugunu soylemi. Bir c;oklan mes,eleyi tafsil etmi. Bu bahs in~allah ileride gelecektir. Lakin
diigiinlerde, bayramlarda clef, yfmi pulsuz claire c;almanm mubah
olmasmdan ud ve keman gibi dfger sazlarm da o menzilede olmas1
laz1m gelmez.
TERCEMESi
Enes ( lbn-i Malik) radiya'llahu anh'den:

~oyle demi~tir: Salla'llahu aleyhi ve sellem (iyd-i) fitir giinii
161
TATLI YEMEK S0NNETT1R
bir ka~ (dane) hurma yemeden (bayram) namaz (m)a <;Ikmazdi1. Yine (Enes radiya'llahu anh'den) diger rivayette bunlan
tek (adedli) olarak yerdi 2, diyor.
Muellif her ncdense bu hadisi, bundan sonraki hadise takdim
etmitir. Halbuki Buhdri'de (515) inci hadis, bu (514.) iincii hadisten
evvel zikredilmitir.
2
Bu hadis, lbn-i Hibban ile Hakim'de: : ,..:... I.J.i '4 ~ll"
ui;_, _;)I _,l.!ll~.:,. j; l _,i ~ _,i L;.. _,i G)I;=Vf mii, be~ mi, yedi mi, daha a;::
mz, daha ;::iytide mi her halde tek olarak bir kaf hurma danesi yemedikfe
flkma;::dz" Miisned-i Ahmed' de de: " i.)I.J;! #4. _, = Bu hurma danelerini
tek olarak yerdi" laftzlariyle varid olmutur. Enes radiya'llii.hu anh'in
hadisinin birc;ok Cvahidi vardtr. Ezciimle Bureyde ibn-i Hus a y b radiya' llii.hu anh'in Tirmi;::i ile ibn-i Mace'deki rivayetinde: .J\5'
<t c;.J.. ;,... ~......;')11 iY.. j)4_ ')'_, '4_ ; .... .JJ..AJI i-'! _,~')' t--' ::k .iii J- .iii J_,...J
= Res ulull ii. h salta' llii.hu aleyhi ve sellem iyd-i fitzr giinii biqey yemedikfe
musalliiya ftkma;::, iyd-i edhii. giinii de nama;::dan donmedikfe bir ,fey yeme;::di "
denilmi olup, Beyhaki rivayetinde: "=:,;.1 J..f'..:,. '~; =Kurbanznzn
karacigerinden yerdi" tafsili vard1r. ibn-i Ebi ~eybe'nin ...:...:........ inde de Ebu Said-i, Hudri radiya'llii.hu anh'in U hadisi vardtr:
"J-.1.1 J l ~_;: .JI .hi .JJ..AJI iY.. JS'~ t--' ~" .ill J.... ._r.JI .JIS" = Nebiyy-i
Ekrem salla'llii.hu aleyhi ve sellem'in iyd-ifitzr giinii musallqya ftkmadan
evvel bir .fey yemek mu<tfid-z ~erifleri idi." Bezzar'm Miisned'inde, bu
hadisin 6yle bir ziyadesi vardtr: c;. J 1~1 _, ...,.. l:..U ~:.S"J J.... ~ __..:. 1~\.i
tt l:z! o')\....a)l J.:i ~ ')' .JIS" _, ~:..) J ~ J J .... =Musalliiya flktzgznda halka iki
rek<at kzldtnr, doniince de Hane-i saii.detinde iki rek<at kzlardz. Bayram
nama;::zndan evvel de hif bir nama;:: kzlmazdz."
Bayram hamazma c;tkmadan evvel bir CY yemek siinnet oldugu
All ve lbn-i Abbas radiya'llii.hu anhiim'den mervi oldugu gibi
Said ibn-i Miiseyyeb de Asr-1 saadette bunun nasa emr ii tenbih
edildigini soyler. Maahaza ekseriyyete gore miistehab oldugu halde
Sahabe ve Tabiin'den birc;ok zevatm, o gun bir ey yemeden musallaya gittikleri de sabittir.i bn-i Mes <ud radiya'llii.hu anh ile 1brah im-i
N ehai, musallinin evvelce bir CY yiyip yememekte muhayyer oldugunu soylerler. Namazdan evvel biqey yemekteki hikmet orucun
bayram namaz1 k1hnmcaya kadar devam etmesi gibi bir vehmi izaledir. Tecrfd arihi ~erkavi'nin Buhari arihi Kastalani'den naklen
1
I)"
>> "
F.:
II
KURBAN BAHS1
162
beyfmma gore, bidayet-i islam'da namazdan evvel orw; bozmak

haram imi de bilahare bu hiikiim nesholunmu. Aleyhi' s-saldtii ve' sselam Efendimiz'in hurma yemeleri, ite bu neshi bilfiil gostermek
i<;in imi. Halbuki arih Askalan i'de, arih Ayni de boyle bir sebeb
g5stermedikleri gibi Kastalani de da'vasm1 te>yid edecek bir hiiccet
iradmdan sakittir.
3 Hurma yemek miistehab oldugu
gibi, hurma bulunmadigi
takdirde, mesela hal gibi tath bir ey yemenin miistehab olduguna
baz1 Tabiin kail olmulard1r. Tath da bulamazsa insan siinnete ittiba'
degilse de ibih ittiba' olmak iizere baka bir CY ile, hatta su ile iftar
etmelidir.
Hurmalann tek olarak tenaviil buyurulmas1 vahdaniyyet-i ilahiyyeye iaret i<;indir. Netekim aleyhi's-salatil ve's-setam Efendimiz bu
rna 'nay1 telmihan adetli olarak yaptlklan ilerin kaffesini tek olarak
yapmak mu 'tad-1 erifleri idi.
~
~
~
515
J""' .ill, I J J'"")
~~........
.
, J Li ..;... .ill I L9;)
, !: l_r.ll .,if .
I , "'
:;1;
"'
,.,
"' "'
"'
l,.,,,.,t-:;;:
"' .J.
"',e
"'
"'
,,,,.,.,,~,,
.,,,,.,
~J-!.~~ ,.~ I~ L. JJI 0! Jl..4j ~.k~ tj.... J ~~ .ill!

, ,f, .1-
'
, ,
, , , o , ,
,,
L;.;.:.:.., ~ L:,.:, I ...LU ~ <.)...; ~~; ~~ _;
'$ J.
J.
tJ J~..i 01
1.1.-
TERCEMEsi
Ber;i> ( fbn-i Azib) radiya'llahu anhiima'dan:

sellem'den (Kurban bayram1) hutbe (sini) soylerken i~ittim:
. "Bu gunumu.<:,de bi<.im iin ilk yapzlacak ~ey, nama<. kzlmaktzr 1 .
Ondan sonra (evlerimize) donup kurban kesmek olacaktzr. Her kim
(boyle) yaparsa sunnetimi<.e muvafik i~ gormu~ olur 2 .''
1
B u h a ri'nin tertibine gore, bu had is (514) iinciiden evvel

gelmeliydi *. Bu had is (51 6) mc1 hadisin baka tarikten muhtasaran
rivayet olunmutur.
* Zebidi merhum, tabil olan tertibe riayet etmek istemi~tir. (514) iincii
hadisin, Resul-i Ekrem'in bayram namazma c;:1kmazdan evvel hane-i saadetteki adet-i seniyyelerini bildirmekte olmas1, bayram hutbesine dair olan bu hadise
takdimine sebeb olsa gerek. K. M.
ADAB () SERA1Tl
163
~arihi Kirrna.ni, bu sozlerin hutbe esnasmda irad

olrnasma bakarak, namazm hutbeden sonraya kalmak
laz1m gelecegi rna 'nasm1 istihrac etmek istemi~se de, pek ziyade ta 'riza
ugrami~tlr. Aleyhi's-saldtii ve's-seldm Efendimiz o hutbelerini irad
buyururken "ilk yapzlacak ~ey" diye haber verdikleri narnaz, yine ilk
olarak yapllm1~ bulunuyordu. Binaenaleyh boyle bir rnes>ele <;Ikarrnaya
mahal yoktur. Bahusus bayram hutbesi namazlann tevabiindendir.
Irad edilse heniiz namaz devam ediyor gibi olur, terk edilse de namaza halel gelmez. Maahaza K i r rna n i' den evvel N e s e i de bu hataya
dii~mii olup u.._,.::~ n smda u ;;")1....)1 J~ -~,JI i Y.. <~In sernarnesi altmda
Bera.> radiya'llahu anh'in bu hadisini iradetmitir. Lakin rniiteak1ben
de u ~J..;.JI J:.i .:.r_o~:..JI ;;')\..., ...,..4 >> sernamesi altmda 1bn-i Orner radiya'lltihu
2
Buluiri
buyurulmu~
anhiima'mn: "Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem ile Ebu Bekr ve

Orner radiya'llahu anhiimd bayram namazmz hutbeden evvel ktldmrlardt"
diye Buhari'nin rivayet ettigi hadisi, o da rivayet ediyor. Halbuki

her iki hadis beyninde rna 'naca fark yoktur. Maahaza N esei ile
Kirrnani'nin yamlmi olduklanna en kestirme delil, yine Buhdr'de
baka tarik ile Bera.> 1bn-i Azib radiya'llahu anhiimd'dan rivayet
edilen ayni hadistir. Oteki rivayette Be r a> radiya' lliihu anh: <::: .;> n "
11 JL.A; ~~J' L::,k J:.il ( .:.r:: J -~,.JI j....; ~I i>!. r.J ~
.ill J.... .ill JyJ=Bir
iyd-i adha giinii, Resululliih salla'llahu aleyhi ve sellem namazgdha ftkzp
bayram namazzm kzldzrdz. Sonra miibdrek yuziinii bize dondiiriip buyurdu ki"
rnukaddirnesiyle bu hadisi rivayet ediyor.

3
11
Hadis-i erif, Siinnet'in beyam siyakmda oldugundan ..,..t....l
..LA;>>
l:..<:.... lafzmdan gerek bayrarn narnazmm ve gerek .kurban kesmenin
siinnet olduguna kail olmak istiyenler olmu ise de, buradaki siinnet
rna 'na-y1 IStilahice vii cub rnukabili olan siinnet olrnay1p tarikat rna'
-nasma olrnak ihtirnal-i kavisi vard1r. Bu takdirde hadisin rna 'nasi,
"Bizim gittigimiz yoldan gitmi~ olur" dernektir. Tarikat ise, viicub ilenedibden eamd1r. Bundan dolay1 miictehidler, gerek bayram narnazmm,
gerek kurban kesrnenin hiikmii hakkmda ihtilafa diiffiiilerdir.
Aleyhi's-saldtii ve's-setam Efendirniz'in bayram namazlanm hic;bir
def'a terk buyurmad1klarma nazaran bu namazm Cum 'a gibi farz-1
ayn olduguna kail olanlar var ise de, (43)'iincii Talha radiya'llahu
-anh hadisinde feraiz-i 1slarn'I so ran bedeviye aleyhi' s-salatii ve' s-seldm
Efendirniz'in narnaz hakkmda: ~~~a,UI.J p:ll j .,..::..1_,1.... ..,..;.. n buyurmalan, sailin: 11t.. ..J'..&.. J.c:- J.-n sualine de nefy ile cevap vermeleri, keza M u a z
164
KTJRBI\N BAHS1
i bn-i Ce bel radiya'llahu anh'i Yemen'e gonderdikleri vakit kendisine:

",.41.:1 J .. i Y.. $ .j pl_,l.... ..,..;.. tf:.Lc...? ;;I .ill .:,I ~Li =Allahu Teala'mn kendilerine her giin ve gecede be~ vakit namazfarz buyurmu~ oldugunu onlara bildir"
buyurmalan ve bah usus (22 7) nci Mi <rae hadisindeki .:,_ri- d' .J ..,_;.. .J'll
<< :S..U J_,AJI J~ ':J hiti'ib-1 Ilahisi salevat-1 mefruzanm yalmz
be vakit
namazlanna miinhas1r oldugunu gosterdiginden, cumhura gore
farz-1 ayn degildir. Netekim lmam-1 ~afii ile -rivayet-i sahihaya
gore- lmam-1 Malik, bayram namazmm siinnet-i miiekkede
olduguna kaildir. lmam Ebu Hanife' ile ashabmca, a<yan iizerine
vacibdir. lmam ibn-i Ebi Leyla ile lmam-1 Ahmed lbn-i
Han bel ise -aleyhi's-salatii ve's-sela1f!. Efendimiz'in bayram na;ffiazm1
hep cemaatle kildiFffil olup, cemaate gelmemi olanlara bir ey
buyurmami olduklanna bakarak- farz-1 kifayedir demilerdir ki,
~afiiyyeden 1stahri de bu mes'elede onlara tabi<dir. lbn-i Orner
radiya'llahu anlziima'dan da kurbamn vacib olup olmad1g1 sual edilmi.
0 da: "~ .:,_,....LJ.I.J ~--.J .y; .ill j .... .ill J_,...J v~ = Resulullah salla'llahu
aleylzi ve sellem de, ondan sonra miisliimanlar da kurban kestiler" cevabm1
vermekle iktifa edip viicubundan bahsetmemitir. Buhari'nin ta<likan rivayet ettigine gore de: " ..;,J _,... .J ~ =Siinnettir ve iyi bir ~eydir"
demi.
Bayram namaz1 k1lmamn eraiti, ekseriyete gore Cum <a eraiti
olup, her miictehid Cum <ay1 ikame is;in neleri art gormii ise bayram
is;in de onlan art addetmitir. Yalmz lmam-1 Malik ile ~afii,
-erkek kadm- isteyen kimselerin miinferiden de ktlabileceklerini
soylemitir. Eimme, nahrm yani kurban kesmenin namazdan sonra
olacagmda bu hadis-i erif mucibince miittefik olmakla beraber
hiikmiinde keza ihtilaf etmilerdir. ~afiiyyeye ve cumhura gore
~le'l-kifaye siinnet-i miiekkededir. lmam-1 ~ariJ'den mervi bir
veche gore de fiiruz-1 kifayedcndir. lmam-1 Ebu Hanife'ye gore,
mukim-i musir hakkmda vacibdir. Musir: Yesar sahibi demektir.
lmam-1 Malik de, mukim kayd1 olmaks1zm muSlf hakkmda viicubuna kail olup, Evzai, Rebiatii'r-Re'y ve Leys'in de ona muvafakatleri mervidir. Hanefiyyeden lmam-1 Ebi Yusuf, Malikiyyedcn Eheb, cumhura muvafikt1r. lmam-1 Ahmed lbn-i Hanbel'in vacib dedigi de, kudreti varken terki mekruhtur dedigi de
mervidir. lmam-1 Muhammed, terkine ruhsat olm1yan bir siinnettir demitir ki, Tahavi de ona kaildir. V.iicubuna temessiik edenler.
ADAB tt $ERA1T1
165
(5 I 6) net hadisteki i~de emriyle ih ticac ettikleri gibi, E b u H ii r eyre

radiya'llahu anh'in: "\;")~....... .:t.~")\j ~ f '4..... ~.J .:r- =Kudreti varken kurban
kesmryi niyet etmiyen kimse bizim -iU musallamzza yakl~maszn" hadisine
temessiik ederler. Lakin Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'in hadisi,
merfu < mu, yoksa mevkiif mu oldugu hakkmda ihtilaf oldugu gibi
mevkiif oldugu hakkmda ihtilaf edildigi gibi, mevkiif oldugu savaba
ziyade benzer dediklerinden ve merfu < olsa da T aha v i'nin dedigi
gibi icabda sarih olmadtgmdan, (5 I 6) net hadisteki iade emrinden
maksiid olan da kurban kesmenin viicubu olmaytp yalmz merli <
olan kurbanm artlm beyan oldugundan cumhur viicuba kail olmamtlardtr .
..... - ... - ..
.,
" ......... , ,
,~ .iIJ~ ~I~
.,
.. J. .;J.J, .....
.-.}, ..
Ju ~~I <..S;J
,
~ .J.
516
:!.l:j J Gi::, j~ ~Jill !~ll ~~ ~~I ~ j.!_r-:c J

-::::.-J.
~ 4.il.i .o~l j.;i ~_; , f J ~:....:JI ~~I ..lU ~..i
. . . . . .}Iii ..
..
.. .. ,
.. "
.J.
"' .. ..
..
..
.J.
4 ,1_;,1 Jl> ,1Y,. ~
.. ..
.. , .J.
.. ..
..
.J. /;
.J.f "' ....
..
..
.J.' ..
t ......
.J. .J. .. ..
J.
.. "
o.)..H~~ JW ~ ~-..i':J J ~..,4ll

"'
"'--
~, .~~ ..... ,
. " "'"' .. .~~ ;....---- ~ .. 'r' .~~ ..
'~' c) I ~,; J !~~ J.;i ~l.!, ~>--..i ~..iP ~ JJ...,)
J&-
J." .J.
.- ' ~-= f
!l.!. '"f
JJ I u-?l.!. c)J~ c) I
f
JS'l
,.\ ~
,
"'
.......... ...,
.. l f
..
JW o~l, . .; 101.'(; ..:::JlliJ',
..-.i
. ._.,..'. . ;w. ~:....,..u,
. '-""'. .--~~.. ~-
~.l;
.-
.J. ....
f.-
,~~...
'.J.
"'
""
,. 0
,j~ (.$)~
,. "'
.lie'
......
(,)-:
.......,....,
,.. .. .. .. .. , ..
.. ~ .. J.
.J.
..
~.1>L:J
ut:.&.
~~
0Li
.ull
~
...,
..
L
.
..
J. )
e.J.'
~~~ J ~ J.! J
.,""
""
-.,
..
.. ..
.. .J.
.. .J.
Jw ,,1-~ ;;C. ~:;l:!.
............
., .,
,,..
.,
"
'
0-JJ r--u Jli ~;s. (.S,j~l ;,-:;w. ~ Jl '"':'",...\

.!l~. ,.l;..l
TERCEMESi
Yine Bera., (tbn-i Azib) radiya'llahu anhuma'dan:

K URBAN BAHS1
166
sellem Kurban bayramt giinii bize hutbe ira.d buyurup: "Her

kim bi;:;irr. (bu) namazzmzzz kzlzp (ondan sonra) kesecegimiz kurbanz keserse kurban (siinnetin)'e muvafik i~yapmz~ olur. 1 Her kim de
namazdan evvel kurbanznz keserse, namazdan evvel (kesilmi~ olup
kurban olmtya gayr-1 salih) olmu~ olur ve onun kurban' dan ecri
olmaz" buyurdu 2 Bunun iizerine Bera.' ( 1 bn-i Azib'in) daYlSl Ebu Biirde 1bn-i Niyar (ayaga kalktp) dedi ki 3 : Ya
Resula'llah, ben davanmt namazdan evvel kurban etmi~ bulundum. Bu giiniin yeme ic;me giinii oldugunu bildim de 4
davanmm evimde bogazlanan ilk davar olmasm1 arzu ettim~
(Bu maksatla) davanmt bogazlaytp namaza gelmeden evvel
sabah taamtmt ettim 5 (Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem:)
"Senin (bu) davarzn (kurban davan degil) yalmz (yenecek) et
davarzdzr" buyurdu. Bunun iizerine (E bu Biirde): "(Oyle ise)
ya ResO.la' lltih, bizim henii.z ya~zna basmamz~ di~i birepi#miz vardtr
ki, hence iki davardan daha iyidir 6 ( onu kesecek olursam) benim
ifin bu (kadan) yeter mi ?" diye so rune a (salla' lltihu aleyhi ve
sellem): "Evet, (lakin) senden sonra hibir kimse iin yetmiyecektir"
buyurdu 7
RivA.YETLER:
Ayni'nin matbu< nushasmda 11 t--J ~ .i.il J- <J"i-JI n yerinde

11
~~ .i.il J- .i.il J.,..J 11 vardu.
Buhari'nin rivayetlerinde vav ile boylece .I .!.Li 'YJ>> siiretinde
ise de, Nesef'de vav'SlZ olarak : 11.1 .!L..i':J o")L.JI J.:i ,j\j I) ' lafzl ile varid
olup arih Askalani, berikini daha miivecceh buluyor. Filhaklka
N esei'nin lafzma gore "nama;:;dan evvel kestigi kurbanzn ecri yoktur"
demek olur. Buhari'nin rivayetine gore is_e, bir de<< cS~ ':J >> takdirine
ihtiya<; vard1r ki, "buna nama;:;dan evvel kesmesi kifayet etme;:; ve kesenin
kurban ecri yoktur".
;.-J
t..
Baz1 nushalarda: ~~ J ~ l. JJin siiretinde olup << ~ 11 lafzmm

tekrarmdan salimdir. Baz1 nushalar ( l.) s1z olarak: << .l; JJI n lafziyledir ki (JJI) lafz1 ciimleye muzaf olmu olur.
<1.i.il J,.,....J 4 JW 11 yerinde fa's1z olarak << Jti 11 rivayeti de vard1r.
t..
167
KURBAN KESiLECEK VAKtT
Bazt nushalarda 11 ..1' '' zamiri ziyadesiyle: u J I ...,....... I ..1' 11 dir.

Buhari'nin diger rivayetinde: "\.:.:i... ._;;1_, J.U .!.ll~ J,.j .) =Her
kim bayle yaparsa bizim siinnetimize muvafik i~ gormiil olur "
Yine Buhtlr'de ~a <bi'nin Bera'danolan rivayetlerinden birinde:
"~.J.....LI ~.. y\...,1 _, ~ ( ;")l...)\ ~ t} ,:r=Her kim namazdan sonra bogazlarsa
niisiiki, yani kurban zebhi ibadeti tamam olm~ ve miisliimanlarm siinnetine
muv4fakat etmi~ olur" denilmitir. E n e s radiya' llahu anh' den sevkettigi
bir rivayette de: ~-.i ( J.Aj ;")L...J\ ~ t.~ .:r _, .w.:J t) ~lt ;)\...JI J:j e.~ .:r II"
"~I~ yL..I _, =Her kim namazdan evvel zebhederse kendisi ifin zebhetmi~
olur. Her kim namazdan sonra zebhederse kurbam kesmi; ve miisliimanlarm
adetine isabel etmi~ olur . .. " buyurulmutur. Enes radiya'llahu anh'den
olan diger rivayetinde de daha sarih olarak: 11 .t..Jj ;)\....!\ ~ t.~
11"
= Her kim namazdan evvel kurbamm kesmil ise iade etsin" buyurulmutur.
2 Buhari yine Bera' 1bn-i Azib radiya'llahu anhiima'dan rivayeten: "...:, ~ ~ -4 )I; t:.::.y ~I_, \.:.j")L.... ,J- .r =Her kim bizim ktldtgtmtz
namazt kzlryor, tevecciih ettigimiz ktbleye doniiyorsa, yani her kim dn-i lslam
iizere ise namazt ktlmadtkfa kurban kesmesin" buyuruldugunu nakleder.
Yine Buhari'nin Bera' radiya'llahu anh'den olan diger rivayetlerinde: " .. ~ ~ L.!.ll.::; ;)\....!\ ~ .!.L; ,:r _, = Her kim kurbamm namazdan
evvel keserse o, eti yenmek ifin kesilmil bir davar olm~ olur"; ;)\....!\ ~ J~ .f-' ll"
u .. ~ j .!J-ill.:.,.. ..rJ) _, .!.~ 4A-Ii ~ __,. ~lt = Her kim namazdan evvel bogaz
larsa bu, yalmz ehline takdm ettigi bir et demek olup kurban ibadeti ile hif
bir miinasebeti yoktur", .!WJI .:r ..rJ) 4. ~ ~ .. C.:~ __,. Lilt .!II~ J:i ~
11 ~; j = Her kim ondan evvel bogaz/arsa muaccelen ehline verdigi bir ~ey
olmu~ olur; kurban ibadeti ile hif bir miinasebeti olmaz," s uretindedir ki,
1
.:.,.
t.
t. .:.,. _, , "
hepsinden de kurbanm namazdan sonra kesilmesi siinnet oldugu ve

evvelkisinin Hideten kesmesi iktiza edecegi anlathyor.
Buhari'nin Ciindiib 1bn-i Siifyani'l-Beceli radiya'llahu
anh hadisi de bunu miieyyiddir. Ciindiib radiya'llahu anh: .:..~ ,, "
t .-4 t .:.,.._, . -s.rl ~~ ~ ~ ,:,1 ~ t).:.,.. Jli .~1 rY.. t-'-' ~ ..lll J- ~~
..lll ,..~4 t.-Yi = Kurban bayramt giinii Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi
ve sellem'in huzurunda bulundum. Her kim namaz hlmadan evvel kurban
kesdiyse onun yerine bir daha kessin. Her kim de kesmemilse Allah'm ismiyle
teberriik ederek kessin, buyurdu" diyor.
3 Bu rivayetinde
Bera' lbn-i Azib radiya'llahu anhiima'nm
"dayzm Ebu Biirde ihn-i Niyar" demeyip de "Bera'm daytst Ebu
Biirdete ' bn-i N iyar" demesi rivayetinde ek ve iibhesi olmadtgmt
11
168
KURBAN BAHSt
ifham ic;in ifadeye daha ziyade kuvvet vermek maksadiyledir. Netekim,

Buhari'nin diger rivayetinde: ((Jl.Ai ).,,; ;_;., o.)~Y.I (W11 deyip Ebu
Biirde'nin bu sOzleri oturdugu yerden degil, ayaga kalk1p arzeyledigini anla tmitir.
4 Ebu
Biirdete'bn-i Niyar radiya'llahu anh'in bu sozii,
N ii bey~e radiya'llahu anh'in Siinen-i Eb Davud'daki: r4S't .l. .JI J 11"
(( JW ..il .. ~.n .J ,.'-:' f- .J ,.JS'"l r4i = Bu giinler ( kurban bayramt giinleri)
yeme, ipne ve Allahu Teala'yt zikretme giinleridir" hadis-i merfuundan haberdar oldugunu gosterir. Ancak, namaza <;tkmadan bir ey
yemek de miistehab olmaz. Lakin yense de bir. beis yoktur. Netekim aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz, yediginden dolayt d~gil,
kurban kesmeyi ta'cil ettigi i~in Ebu Biirde radiya'llahu anh'i
muahaze etmilerse de fakir komularmt it'am eylemek kasdini ogrenince ozriinii kabul buyurmulardtr.
5 Buhari'nin diger rivayetinde: (( Jt~ J ~~ .:..-J,l J .:J.(l J ~ 11"
= Arttk acele ettim de kendim yedim ve ehlimle kom~ulartma yedirdim" demi,
aym ktssayt nakleden Enes radiya'lltihu anh de: <I r!ll ~; ~ (Y. 1-l. 11"
= Bu, et yemek arzu olunan bir giindiir" dedigini ve komularmm fakr ii
ihtiyacmdan da bahsettigini haber veriyor. Diger rivayetinde de:
"J~ t-.J ~ .ill J- .r.JI i.JIS:J=Bunun iizerine Nebiyy-i Ekrem kendisini
ma'zur giiriir gibi oldu" diyor.
6
Metindeki <I J~ ,, lafzt dii oglaga denir. <I~~,, lafz1 hakkmda
da Kamus tercemesindeki ibareyi aynen naklediyorum :
(t. ..iJ:-1) cim'in ve zal-i mu'cemenin fethiyle seniyy kertesinden

evvel yani yat ol kerteden eksik olan hayvana denir. Miiennesi <I~~,,
dtr ve bu hayvana zaman-1 mezkurda isimdir. Bitecek ve diiecek die
miilabis olmtya. ~arihin beyamna gore seniy, senniyye (on) diini
buakmt hayvana denir ki ~atal ttrnakh ve biitiin tlrnakh olanlar
iic;iincii ytlda buaktr. Ve deve altmct ytlda buaktr. Pes ceza<,
seniyy haddine varmtyan hayvana denir. Mtsbah'm beyam iizere
kuzu ve oglak ikinci seneye duhuliinde ve stgtr at dolleri iic;iinciide
ve deve beincide ceza' olur ve lbn-i A 'rabi dedi ki ecza' vaktm
ismidir. Yoksa bitecek ve diiecek die miinasebeti yoktur. Oglak
ktsmt bir yamda ceza' olur ve bazan kuvvetli olmakla mukaddemce
ceza' olur. Tiirkide ana c;epi ta 'bir olunur ve kuzu eger anas1 babas1
gene; ise yedi ayda ceza' olur ki ana toklu ta 'bir olunur ve koca dolii
ise sekiz yahud on ayda ceza' olur, ilh .. u J~ ,, oglak olduguna gore
<< t. ~ ,, a mukabil c;epi demek pek muvaftk oluyor demektir.
KURBANLIKLAR
169
Buhari'nin diger rivayetinde: ",.;.;_. :r "~..,;.. "~~ ..s..c.s. .J=Bendeyaizna

girmii kefiden daha iYi bir fePii vardzr" lafziyledir. Qepi~in kurbana salih
olmadtgt bu hadis-i ~erifin sarahatinden anla~1hyor. Netekim cumhurun kavlince di~i dii~memi~, yama basmamt bir ke~inin kurban
edilmesi caiz degildir. Yalmz Ata' ile Evzai, ~epi~in de kurban
olabilecegine kail olmularsa da kavillerini ~az i <tibar edilip bu sozlerini ihtimal ki ya~hsml bulamtyanlar, hakkmda caizdir rna <nasmca
soylemiler diye te'vil etmi~lerdir. Zira bu ictihadlan buradaki nassa
pek ziyade miisadim olur.
Tokluya gelince: otedenberi Sahabe ve Tabiln'in ehl-i ilim
olanlan tarafmdan tecviz edildigini Tirmiz i Siinen'inde zikredip
ancak lbn-i Orner radiYa'lliihu anhiima -ile Ziihri'nin ~epi olsun,
toklu olsun- ceza m kurbana elvermedigine kail olduklan naklediliyor. Lakin bunlarm sozii de yahstm bulmamak kaydiyle mukayyed
olmak ihtimali vardtr. Netekim Muslim ile Ebu Davud' ve Nesei'nin rivayet ettikleri Cabir radiYa'lliihu anh hadis-i merfuunda:
"~t...ll .:,. '"~~ IY':.l::i ~:k ..r'""'. ~I \II '";.;_. \II 1_,-;.l; \1 = Davarzn yalmz
yapna basmlilnt kurban ediriiz. Meger ki biiylesini bulmak size giif ola.
Bu takdirde kuzunun toklusunu zebhedebilirsiniz" buyurulmutur. Cumhura
gore, Cabir hadisindeki nehiy, efdali buahp mefdule gitmeye mahmul olup kelam-1 ali-i Nebevi "'";.;_. \II IY':.l; \1 ~I ~~ = Yalmz
y~lna basmli davan kurban etmeniz miistehabdlr" takdirindedir. Cumhurun
ictihadtm miieyyid diger hadisler de vardtr. Ezciimle lbn-i Mace,
Hilal lbn-i Ebi Hilal-i Eslemi radiYa'lliihu anh'in :r t.~lj~))"
<<'"y.o-1 ~t...II=Koyun'un toklusu kurban olmak caizdir" hadis-i merluunu rivayet ettigi gibi Miicaiin "~!ll ~ ,j_~ t.. J~ t..l~f i.Jl=Toklu, di# diiimiiiiin yerini tutabilir" hadts-i merfuunu yine lbn-i Mace ve Ebu
Davud rivayet ederler. Bu hadisi Nesel de sahabinin ismini zikretmiyerek rivayet etmitir. Ukbeti'bn-i Amir radiYa'lliihu anh'in
"~t...ll.:,. t.1~
.J ~ .:I j .... .:I J.r--J c: l:.:.,.;. = Resululliih salla'lliihu
aleyhi ve sellem ile birlikte kuzulann toklulanm kurban ettik'' had isini de
yine bir sened-i kavi ile N esel tivayet eder. E bu H iireyre radiya'lliihu anh'in de menu olarak "~t...J~.:,. ~\II .:.-;=Kuzunun toklusu
ne iYi kurbandlr" dedigini Tirmiz i rivayet ederse de senedi zalftir.
Sinni i tibariyle koyunun kurban olmaya salahiyyetinde reyleri
bervech-i ati muhteliftir: 1 - Bir seneyi ikmal edip ikinciye dahil
olmahdu. Bu kavil, ~afiiyyenin kavlidir. 2 - Yanm sene olmahd1r
t--
- ~
170
KURBAN BAHSt
ki, Hanefiler ile Hanbelilerin kavlidir. 3 -- Hidliye sahibinin Z a c.

ferani'den nakline gore yedi ayhk oimahd1r. 4-,- Tirmizi'nin Vek i 0 den nakline gore alt1 veyahud yedi ayhk olmahd1r. 5- Kuzunun
anas1 babas1 gen~ ise alt1 ayhk, yah ise sekiz ayhk olmak gerektir.
6 - On ayhk olmahd1r. 7 - Ka~ ayhk olduguna bak1lmaz. Ciissesi
iri olmak kafidir. Netekim Hidliye sahibi dii diimiilerin arasmda
uzaktan farkedilmiyecek kadar iri olursa kurban olur demitir.
Baz1lan da yama basmca nas1l kurban edilebilirse yama basmadan dii diierse yine oyledir demilerdir ki bu, ~afiilerden i bad i'nin kavlidir.
Nefs-i udhiyyenin hiikmiine gelince: kimi viicubuna, kimi siinnet-i miiekkede olduguna kiiil olmulard1r. Viicubuna kail olanlar,
imam Ebft Hanife ile eimme-i Irak Muhammed, Ziifer, Hasan ibn-i Ziyad ve bir kavle gore Ebu Yusuf; diger eimmeden
de Malik, Leys ibn-i Sa <d, Rebiatii'r-Re'y, Sufyan-1 Sevri
ve Evzai'dir. imam ~afii ile imam-1 Ahmed de siinniyyetine
kaillerdir. imam Ebu Yusuf da, bir kavle gore, siinnettir demitir.
En e s radiya' llahu anh'in: 11 ..v.,t o":ll..all .hi t> .;, n hadisi ile C ii n d ii b
ibn-i Abdillah-i Beceli radiya'llahu anh'in: 11.illr4 t ..l:.li t.~ ( .;,._,,,
rivayetleri viicuba kail olanlara delil olabildigi gibi ibn-i Mace'nin,
Ahmed ibn-i Hanbel'in, ishak ibn-i Rahuye'nin, Ebu Ya<Ia 'nm, Dareku tn i'nin ve Hakim'in Musned'inde E bu H iireyre
radiya' llahu anh' den rivayet ettikleri: 11 L;")\...o.. ,J..JA, ")li <:~
AA... 4l .JlS' .r n"
= Her kim kudreti varken kurban kesmiyecek ise musallamz;::a yakl~maszn''
hadis-i merfllu viicubunu daha ziyade takviye edecek gibi ise de
Hakim'in Buhlir ile Muslim'de olm1yan sahihii'l-isnad bir hadistir
demesine ragmen merfu< mu, yoksa Ebu Hiireyre iizerine mevkuf
mu mes'elesinde ihtilaf edilmitir.
Siinnet old~guna kail olanlarm hiicceti ise Dmmii'l-mii'minin
Seleme radiya'llahu anhli'nm Muslim'de mervi: ~~r..>~ J")!. r..>t.J .r ''"
11 JL.J;I_, "?~ .;,. .!l_.J; ~~ 01 .l!)_, ~ =
lfinizde kim hillil-i zilhiccryi
giiriip de kurban kesmek niyyetinde bulunursa kurban kesinciye kadar vucudundeki saf ve kzllan ile tzrnaklarznz kesmekten vaz gefsin" hadis-i merfuud1r.
Zira bu hadiste ~~~ .JI .ll)_,,, buyurulmakla kurban kesmek husiisu
iradeye ta <Iik buyurulmutur. Lakin bu da pek kavi bir hiiccet degildir.
Zira, Cum<a ile Hac farz olduklan halde: 11 ~~I .ll) .J n keza
(I ~t ~I .)1).;,. 11 de buyurulmutur.
t _,
HAZRET-1 PEYGAMBER'lN KURBANLARI
171
Buhftri'nin diger rivayetinde: "!l~ .~.>-1 ,y. r.>;:tf ,:)J ~ts::.. ~~ =

Dedigin ;epi[i onun yerine kurban et. Lakin senden sonra da bifylesi hi;bir kimse
i;in kiftiyet etmez", diger rivayetinde: << !l~;J 1:Laj ':1 J ~.)1 = Onu kes. Lakin
senden bafkast i;in de bu, olmaz" buyurulmudur. Ebu Biirde ibn-i
N i y ar radiya'lliihu anh o c;:epii sonra kurban etmi. Ravi ~a< b i'nin
bir rivayeti sonunda da: ":5::_; ~..:. d' =Bu sonra kestigi kurban, kesdiklerinin en hayzrhst oldu" ziyadesi vard1r. Bundan anlaIldi ki, bir <;epi
kurban etmi olmak, Ebu Biirde ibn-i Niyar radiya'lliihu anh'in
7
hasaismdan olmu oldu. Netekim ehadeti, iki ehadet makamma

kaim olmak iizere H u z e y me ibn- i Sa bit radiya' lliihu anh'in hasaismdandir. Enes radiya'lliihu anh'in rivayetinde: "':I rt ~)I~ r,;_;.:.l ":>\.i =
Bu ruhsat ba[kasma da sirayet etti mi etmedi mi bilemiyorum" ziyadesi vard1r.
Lakin Buhari'nin Ukbe ibn-i Amir Cuheni radiya'lliihu anh'den
rivayetine nazaran bu ruhsat, Ebu Biirde'ye mahsus kalmami.
Uk be radiya' lliihu anh diyor ki, Neb i yy- i E k rem salla' lliihu aleyhi
ve sellem kurbanhk olarak Ashab-1 Kiram'1 beyninde taksim etmek
iizere bir davar siiriisii verdi. Taksimden sonra elimde bir c;:epi kald1.
Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'e arzettim. "Onu sen
kurban et" buyurdu.
En e s radiya' lliihu anh, bu k1ssay1 rivayet ettikten sonra aleyhi' ssaltitii ve's-selam Efendimiz'in musallada iki koc;: kurban buyurduklanm naklettigi gibi 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima da Buhari'ye
nazaran: "j...J4 ~ J t-~ f"' J 4:!.. .:I j.... .:iii J..,....; 0\.S'"" =Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem musalliida kurban davannt veya devesini bogaz[ardt"
demitir ki, bu ibadette imamm cemaate tekaddiimii miistehab
oldugu anlaIhr. Cemaatin imamdan evvel kurban kesmesinin mekruh olmasmdaki hikmet, zebih megfl.liyyeti namaza mani< olmamak
ic;:indir. Namaz k1hmp bazilannca hutbe de irad olunduktan sonra
artlk nahir vakti hulul etmi olur. Ondan sonra da imam kurban
kesmese de kimler kesecek ise kesmek gerektir. Niisiikii eda ic;:in yalmz
bir davar kesmek kafidir. Lakin efdali, aleyhi's-salatii ve's-seltim Efendimiz'e ittibaan, iki koc;: kurban etmektir. Netekim boynuzlu ve akh
karah alaca iki koc;:u namazgahta miibarek elleriyle bogazladiklanm
rivayet edip kendisinin de baka tiirlii kurban ile icra-y1 niisiik etmek
istemedigini Buhari nakleder. Esna-y1 hacda t.Jmmehat-1 mu>minin
ic;:in s1g1r kurban ettikleri de evvelce (202) inci hadiste gec;:miti. Aie
radiya'lliihu anhtl'nm Miislim'deki rivayetine nazaran g0zlerinin etrafi,
BAYRAM NAMAZI
172
pac;:alan ve gogsii kara ak bir koc;:u getirip yatud1ktan sonra r+DI..:Ir. 11"
cc .~...>! 4.-l.y. ~ .~...>! JT ~ ..~..~ .y. ~; buyurmu ve kurbam kesmilerdir. Tesmiye ederken Besmele'deki Rahmaniir-Rahim s1fatlanm da zikretmek
o makama miinasip diimez. Tesmiye vacib, esna-yi zebihte tekbir
almak ve hayvam sol yanma yatmp sag yanma basmak miistehabdtr.
Buhari, Enes radiya'lliihu anh'den rivayet ettigi bir hadis-i muttastlda:
~ ~ ~ t....~li ..... ~ '"-li L..,;l~ ~TJ; . ~..1..1 ~ ~.J ~ ..:i!IJ..... ~I~ I I "
n ~ t....~.l; =Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem iki alaca kof
kurban etti. Kadem-i ferifini yanlarzna baszp ve cc .:il l. r~ 11 deyip tekbir aldzgz.m giirdiim. Sonra onlarz miibO.rek eli ile bogaz/adz" diyor.
..
;,;
_,.,_,, .....
517
0\S' : Jli 4~ ..:ill c.s.P)

;
'".,...
. . . . . _._,_,.,.,...~, ........... .,..._,,,..11.,...
J. ... .J.
.J.;
u.~ ':1 I J !k~ I \ J-!. [_.)~ r-L J ~ ..:il IJ~ ~I J J....J

;Ji)
\
:_:,;~~
~;
~~~ll ""~~f~~ ~~ J~Uj~:JIJl
~
\
.J."' .J. .J.
"'.,...
.J. .J.
,.,...
,.
.J. .J.
.J.
.,...
.,... .J.
.J. .J.
_,l., "'
r-!:i""' J-!. J r-+li~.i r-!~J~J&- d J~dl:JI Ju~l.:JI J;.LA..

"'_,!.,... ~
.J. .,... .. "' .. .,... .,... "' "' ~ .J.
.J.
.,...
.,...
.).. ~ Jl . ~.i l!~ tk~ 01 ~,.J-!. 0~ 0p r-~ .J.. ~J
.....
~},;
, ,. ..... ,
,;
, ..
., ,
_.;
.,...'
.,
.,
.J.
, ....
j&- u"' l.:J I ~ j-!_ r-J.i -}:~.... J~ I J l.i ~....J...a~ r-; ~ .J.. I
.. tfJ
_,
....
.J.
.,
' , .J. .... .,
..... ., ., ,
~ ....
/.b~ JI u."..; I u.~ ~~:J I .J:i I J~ J 01 J .J .. ~ ,.;:_~.J>- u.;>,
"' ,
,.
.J.
....
.J. , ,. ,_, .,
, ....... ,
.... .,
01J.J.. l,;p ~J.:.all ~ ~ 0~ r.~ l,;lJ...a~l l~l l~.i

""" , ,
0 ,
.,;..L.,.,;
. . ,,d.JJ!.J
.....
I L
~,
, ,.,.
u j...,.,;
..
....
'ft.... .}
....
.J.
J"2.J. 0 I J:.i.
0I
~:j_j.)
-, .J
.J.
., ..
..L
.).J
""',..,.,I, "'',... .J."'.J. o.J.,... ,~

'o.,...
.,. .... , , , . , . ,. ....
l-!. Jl..4.i ~I J r-_j r..$;, 4_1 ,:_1..4.1 !J\~ll ~ ~.b~.i Lj_j~lJ
....
"
,. ,
'
.J. .....
....
.J. ....
.J. .... ....
.....
.... ,
....
.,t
':1 ~..... r..>- f I J r-J&-1 l.. ,:_1..4; (':'J~ t:. '-='"~,; J.i ~J.:~ L I
.J.
SONRA HUTBE lRADI

"" ~
., 0
,,
,..
"
J.
,}
!~--..2J I ~ L:J 0J-~~ IJ.; J~
li3
tJ d L:J
,
, ,
,.
/ 0 -;.
I 0l Jl.it t~ I
....o~:.a11 ~j t;~j
TERCEMESi
E bu S aid-i H udr i radiya' lliihu anh'den:

~oyle demi~tir: Res u 1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem
(iyd-i) f1t1r ile (iyd-i) adha giinlerinde musallaya 1 c_;:1kardi.
llk ba~lad1g1 ~ey namaz olurdu 2 -S onra (namazdan) c_;:1k1p
cemaat (olduklan hey'ette) saflaruida otururken ayakta
onlara doniip 3 kendilerine va <z buyurur, vesayada bulunur
ve (ne emredecek ise) emrederdi. (Hatta o esnada) kimleri
(gaza ic_;:in bir tarafa) gonderecek olur ise gonderir, yahud
(ba~ka) bir ~eyin yapdmasm1 emredecek olursa eder 4 ve
(ondan) sonra (musalladan) avdet buyururdu. E bu Said( -i
H u d ri radiya' lliihu anh ) der ki, nas (siinnete muvaf1k olarak)
hep boyle yap1p (yani namaz1 hutbeye takdim edip) dururlarken ya bir (iyd-i) adha, ya bir (iyd-i) fltlr giiniinde Mervan
ile birlikte (musallaya) c_;:Iktlm 5 , o zaman Mervan Medine
emiri idi. Musallaya vardig1m1zda bir de bakt1m ki (orada)
Kesir lbni's-Salt'm bina ettirdigi bir minber var 6 Mervan,
namaz1 k1ld1rmadan min here c_;:1kmaya davranmaz m1? (Mani < ,
olmak ic_;:in) elbisesinden yakalad1m. Qeki~tik. (Nihayet) o
(benden kurtulup) min here c_;:1kt1 ve namazdan evvel hutbeyi
irad etti. Ona: "Valliihi siz (Sunnet-i Resulii) tagyir etmit oldunuz"
dedim 7 "Ta Eha Said, senin o bildigin iey (artd() gitti, (hiikmii kalmad1)" dedi. Ben de: "Benim bildigim iey (dedigine
gore) bilmedigim ieyden valltihi daha hayzrltdzr" dedim 8 Bunun
iizerine '''Namazdan sonra nas (bizi dinlemek iizere) karjtmzza
oturmryacaklan ifin (hutbeyi) ben namaz.dan evvele aldzm" cevahm1
verdi 9
BAYRAM NAMAZI
17.!.
Riv.AYETLER:
BaZI Buhar ni.ishalannda:
11
t--.J
~ .ill
J.....
11
~"".J ~ .ill
J.....
.ill J_,...~ 0\S" n yerinde
~I 0\S"n
Bir ni.ishaya gore: 11 ~.;:. <JIS" ,:,t; n yerinde 11 0\S" 01 .J 11

Baz1 ni.ishalarda: 11 Jw 11
Bir ni.ishaya gore: u u~ ..;l;~ 11
Harf-i nidamn hazfiyle yalmz: u.. ~ 41n rivayetiyle de mazbuttur.
Bir ni.ishaya gore : 11.:i:I.J~.:- n
1 Musalla, yani namazgah, Medine-i Mi.inevvere'de Mescid-i
erifin kaptsma bin arm uzakta rna <ruf bir yerin ismidir ki, bayramlarda namaz, Mescid-i erifte kllmmaytp orada k1hmrdt. Bu hadis-i
erif, bayram namazlan ic;in yagmur ve kar gibi bir ozi.ir olmadtkc;a
sahraya c;tkmanm mesnfm olduguna delalet eder. Sahrada bayram
namaz1 ktlmak, mescidde kllmaktan efdaldir. Hanefiyye hep buna
kaillerdir. Mescid-i ~erif-i Nebevi, Mescid-i Haram'dan baka di.inyadaki bi.iti.in mesacidden efdal iken aleyhi's-saldtii ve's-selam Efendimiz
bayram namazlanm hep Medine haricindeki namazgahlarda kildtrmtlardtr. Malikiler ile Hanbelilerce Mekke'den baka her nerede
olursa olsun sahrada k1hnmast efdaldir. Mekke'nin istisnasm1 Mescid-i
Haram'm fazileti ile beraber vi.is<atidir. ~afillerce selef ile halefin
fi <line tebean .Mescid-i Haram, ile Beyti'l-Makdis'te bayram namaz1
ktlmak sahrada k1lmaktan efdaldir. Zira bu iki mescid-i erifpek bi.iyi.ik
erefi haiz olmakla beraber genitirler ve onlara gitmekte daha ziyade
kolayhk vardtr. Diger mesacide gelince, eger namaza geleceklerin
hepsi Sigacak derecede vasi c bulunursa sahraya <;Ikmak terk-i evla
olmu olur. Zira maksat, umumun namaza huziirudur. Maahaza
lmam-1 ~ afii'ce dar mescidde bayram namaz1 kilmakta kerahet
olmakla beraber namaz1 iade laztm gelmez.
2 Bayram namazmdan evvel hic;bir namaz kthnmaz. Netekim
lbn-i Abbas radiya'llii.hu anhiima, Buhari'ye nazaran .ill j..... ..r.JI 0\n ''
4i.l..4l4 .:r" .J"t.; J-:>4 4A.opWll Jt
Lo.~ 'Y J
J....~ ~J .~laAJI rY. J..... J ~
11 lr,I;.....J 4-r l.~ll J;: ~ ~ = Nebiyy-i Ekrem salla'llii.hu aleyhi
ve sellem iyd-i fittr giinii yalmz iki rek<at ktldzrzp ondan evvel de, sonra da
hi;bir namaz kzlmadz. Sonra yamnda Bilal oldugu halde kadznlarzn bulunduklarz tarafi te~rif edip onlara sadaka vermeyi emretti. Kadznlar arttk halka
mt, gerdanltk mt ellerinde her ne varsa B i l a l' in etegi i;ine atmqya b~ladtlar,
diyor. [476 met hadise de mi.iracaat]. Miislim'de ise aym ktssa, aym
r.
t--
SONRA HUTBE IRADI
175
elfaz ile zikredilmekle beraber iyd-i flt1r m1, yoksa iyd-i adha giinii
mii oldugu tereddiidle soyleniyor ki, bu tereddiid M iislim'in eyhinde
olmak gerektir. Zira senedin maba<di birdir. [209. 87, 27 inci hadislere de miiracaat].
3 lbn-i Hibban'm: "d...... j tr'l.i ..,..L:JI Jl ._:,..r..:.,; =Namazt ktldtgt
yerde ayakta olarak nasa donerdi" rivayeti ile lbn-i Huzeyme'nin:
" ~ J j&- J.:~ p!. ..,..lz.:. = Bir bayram giinii ayaklart iizere durup hutbe raa
buyurdu" rivayetine de bak1hrsa, zaman-1 saadet-nian-1 Nebevi'de
namazgahta ne minber varm1, ne de mesciddeki agac; minber oraya
tamirffi1. Ebu Said radiya'lltihu anh'in bu hadiste: "Nas, siinnete
muvOjik olarak biiyle yaptp yani namazt hutbeye takdim edip dururlarken ...
ilh .. " deyiine bak1hrsa hutbeyi namaza takdim ile bayram hutbesini
de minber iistiinde ilk irad eden Mervan lbn-i Hakem-i Emevi'dir. M ii s 1i m'in de baka tarikten yine miiariin-ileyhden rivayeti
boyledir. Orner radiya'lltihu anh'in de musallada minber iizerinde
hutbe iradettigi rivayet olunuyorsa da Kadi lyaz: "Sahih degildir"
diyor. Osman rad!ya'lltihu anh'in de , boyle yapt1~ Miidevvenede
lmam-1 Malik'ten, keza Hasen-i Basri'den rivayet olunuyor.
Miidevvene'deki rivayet mu<dal ve gayr-i sahihtir: lbn-i Miinzir'in isnad-1 sahih ile Hasen-i Basri'den olan rivayetinde ise:
"Namazdan evvel ilk dif<a hutbe frtldeden, Osman radiya'lltihu anh olmu~
tur. Bazz kimselerin namaza yeti~emediklerini goriince hutbeyi takdim etmi~tir"
deniliyor ki, illet-i takdimi, Mervan'm serdettigi illete benzemiyor.

lbn-i Hacer-i Akalani: "Bunu Osman radiya'lltihu anh'in bir dif<a
yapzp sonra terkeylemif ve M ervan'tn bu bid<ati itide etmi~ olmast ihtimali
vardzr" diyor. Her halde miiariin-ileyh boyle bir ey yaprm ise terketmi olduguna .a tide gelecek (5 I 9) uncu t b n- i Abbas radiya' lltihu
anhiima hadisi delalet eder. lmam-1 ~afii de Abdullah lbn-i
Yezid-i Ensari radiya'lltihu anh'den lbn-i Abbas radiya'lltihu
anh'in hadisine benzer bir had is rivayet eder ki, sonunda: "Bu, ta
M uaviye Medne'ye gelinceye kadar biiyle devam etti. 0 ise hutbeyi takdm
etti" ziyadesi vard1r. Demek oluyor ki, Mervan'm bu hareketi, Mua-
viye'den ald1g1 emre binaen vakt< olmutur. Netekim Basra'da bu

ii yapan Ziyad oldugu rivayeti de vard1r. Ma<Ium oldugu iizere,
Medine'de Mervan, Basra'da Ziyad Muaviye'nin amilleri idiler*
* Yukanda Muaviye ismi ge~tik~e, ruvat-i mehasinin si.ikutlarma ragmen

bu baba ogulu tarziyeye itab eden mi.itercim merhum burada hakh olarak durakladl?
K. M.
BAYRAM NAMAZI
176
Miislim'in rivayetinde: c1~rill den sonra 1_,!-l..,.oj J.;;,~ .JlS'Jll"

.:r ;n .JlS'J l_,i.l...4; l_,i.l...4j = Hutbesinde sadaka verin, sadaka
verzn, sadaka verin buyururdu . .En ;ok sadaka veren de kadznlar olurdu" . .
5 Miislim'in rivayetinde: ".JIJr i_,. ... Gs: .;:.....;-J;..;=Mervan ileyanyanayiiriiyerek ;zktzm", Abdii'r-Rezzak'm rivayetinde ise: .;:.....;-J,;.l)"
II :..5.-. ~I ~~ J _;~~ Y' J .JI '.I"' t' = M ervan ile beraber ;zkttm.
Aramzz.da
EbJ Mes'iid-i Ensiir radiya'lliihu anh vardm denilmitir.
6 Kesir
lbn-i Salt-1 Kindi bir Tabi-yi kebirdir. Onu
Sahabeden addedenler yamlm1lard1r. Ahd-i celil-i Risalet-Penahi'de
diinyaya gelmi ise de kendisi ile kardeleri daha sonra Medine'ye
gelip orada tavattun etmilerdir. Bunlar, qraf-1 Arabdan olup Medine'de iken Benu Cumeh ile halif olmulard1r. 1rtidad muharebesinde
katlolunan Kinde miiluki.inden biri oian (Cemd), Kesir'in amucas1
idi .. 1smi, eskiden K a IiI 1 b n- i Sa It iken b mer radiya' lliihu anh,
tefii.iien Kesir'e tahvil etmitir. Pederi (Salt)'m Sahabeden oiup olmadigt muhtelefi.in-fihtir. (4 76) net 1 b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima
hadisinde de ismi ge<;iyor. Lakin orada ismini tasgir ile (Ki.iseyyir)
diye zabtetmiiz. Dogrusu kalil vezninde kesirdir. Bizi yamltan ( Tecrid)'in harekeli MlSlr basmas1 oldu.
Kesir 1bn-i Salt, s1kattan bir ravidir. Eraf-1 Arabdan zengin bir kimse oiup Abdi.i'I-Meiik 1bn-i Mervan'a bir arahk
katibiik etmitir. lkametgah1, musallanm k1ble cihetinde ve ittisalinde
oidugu i<;in yakendiliginden, yahud baz1 rivayetlere gore, Mervan'm
emriyie o minberi kerpi<;ten bina eyiemitir. Aga<;tan bina etmemesi,
a<;tkta ve havanm tehavvi.ilatma maruz oldugundandlr.
7 Mi.islim'in rivayetinde bu,: ~:..ll_,~ J~ j\S'.~ ~jl:.~ .JIJ.r I~Li))"
c1 ~ o'.ll-.14 .I.~::~ )II .;:t ..:Ji .c.. .!J!:, ~i.; l1i . o'.l!-.11 J;. J~I l.il J = Bir de baktzm
ki, M ervan'zn eli benim elim ile ;eki}iyor. Sanki o beni minbere, ben de
onu namaz.a dogru ;ekiyorduk. 0 hiilini goriince i}e namaz.dan ba}lamak
keyjiyeti nerede kaldt? dedim . .. " siiretinde hikaye oiunur.
Mervan'1, hutbeyi takdimden menetmek isteyenin Ebu Said-i
Hudri radiya'lliihu anh oidugu bu ifadesinden sarihan anl<ithyor.
Lakin Miisned-i>> Ahmed ile Ebu Davud ve tbn-i Mace'nin
Siinen lerinde Reca' 1bn-i Rebiati.i'z-Zi.ibeydi radiya'lliihu
anh'in rivayetine bakthrsa, bu ihtan eden, baka bir zat olmU oiuyor.
Reca' radiya'lliihu anh byie diyor: Mervan bir bayram gi.ini.i m'i.nber-i
erifi musallaya <;tkard1 ve namazdan evvel hutbeden ie balad1.
4
u .Li.JI ..;~...:~
177
SONRA HUTBE IRADI
Biri kalktl ve: "M ervan, sen siinnete muhalefet ettin. Minberi bayram giinii
sahraya frkardzn. Halbuki otedenberi fZkanlmazdz. Namazdan evzel hutbeye
ba#adzn. Halbuki hutbe ile bG.$lamak yoktu" dedi. [E b u D a vu d rivayetinde: Ebu Said radiya'lliihu anh, bu kimdir? diye sordu. Filanm oglu
filandu dediler.] Bunun iizerine Ebu Said radiya'lliihu anh, dedi ki:
lte bu adem, iizerine vacib olam yapml oldu. Ben, Resulullah
salla' lliihu aleyhi ve sellem' den iittim: .I:~ ~~ .JI t.U.:...l.i T~ .;i.J ,j' ll "
(( .J\..(_)1, ...AA.... , ..!.11.) .J
ojjl-4
&=-'" r .J\.i
~\...4i
&=-! r .J\.i
.~::~ ~
yani : Her kim bir miinker ilendigini goriir de eliyle degitirmeye

giicii yeterse eliyle degitirsin. Buna kudreti yoksa diliyle degitirsin.
Diliyle degitirmeye de muktedir olamazsa kalbiyle degitirsin. Bu
da arttk imanm en zalfidir, buyurdu, dedi. ila ...
Mervan'a bu ihtan eden zatm, Ebu Said radiya'lliihu anh
ile Mervan'1 ortalanna ahp musallaya <_;1ktlg1 bir an evvel zikredilen
Ebu Mes<ft<i Ukbe 1bn-i Amru'l-Ensari olmak ihtimalini
lbn-i Hacer-i Askalani ile Ayni soyliiyorlarsa da Ebu Davud
rivayetine nazaran E b u SaId Hazretlerinin, bu kimdir? diye sormas1
bu ihtimali kabule mani <dir. Zira E bU. Me s <u d radiya' lliihu anh,
Ebu Said radiya'lliihu anh gibi Hazreci ve bahusus kudema-y1
Sahabeden bir Bedri oldugundan boyle bir suale hacet h1rakm1yacak
kadar rna <rUf bir zat idi. 1h tar k1ssasmm tekrar etmi olmas1 ve E b u
Said'den baka olan zatm daha evvel bu ihtarda bulunup Me'rvan'm _
1sran iizerine b~ka bir bayramda Buhar' de zikredilen E b u SaId
k1ssasmm cereyan etmi olmas1 ihtimali daha kavidir. Bu ihtimale
kuvvet veren cihet de Ebu Said rivayetinde kerpi~_;ten bina olunan Kesir 1bn-i Salt minberinden bahsedilmekte iken oteki
rivayette minber-i erifin musallaya ;1kanld1gmdan bahsolunmas1d1r.
Hatta minber-i Resftl aleyhi's-salatii ve's-selam'm ihrac1 mucib-i i<tiraz
oldugunu goriince Mervan'm Kesir 1bn-i Salt'a minber bina
etmegi eP'J.retmi olmas1 da pek variddir. Herne hal ise, burada en
miihim olan, her iki rivayete nazaran nehy-i ani'l-miinker vakl <
olmu olmaS1d1r. Emr-i bi'l-ma<ruf ile nehy-i ani'l-miinker hakklndaki evamir-i adide Kitab ve Siinnet'te mevcud olup bunlar din-i
1slam'm kiVam ve bakastru te'm~n eden en miihim esaslardandtr.
Netekim iimem-i sa.Iifenin helak olmast, hep Allah'm ve ResululUih'm emir ve nehyine inuha.Iefet zamanlarmda siikut edip hakkt ikamede
tehaviin goster.nelerinden oldugunu Kur'an'da okuyoruz. Ahadis-i
F.:
12
BAYRAM NAMAZI
178
sahiha da bunu miikerreren te'yid eylemitir. Ancak yerimizin miisaadesizligi dolayisiyle daha ziyade tafslle <;are bulam1yoruz.
8 Miislim'in rivayetinde: "".>\.....!4 .1~)11 ..:t.l .::..li = Ona, namaza
ba#amak nerede kaldz ? dedim" lafziyledir.
Yine Miislim'in rivayetine nazaran, Mervan: ,...1:- 41 4 )I"
u ~ L..
!J;
~ =
Hayzr, biiyle degil, Ebu Said, senin o bildigin terkolundu"

)I ..~::-! 15-A.; lSlli.J '":)~),,"
= Hif de iiyle degil. Nejsim yed-i kudretinde bulunan Allah' a kasem ederim
ki, benim bildigimden daha hayzrlzsznz yapamazszmz " cevabm1 verdi.
demi 0 da cevaben ii<; kerre: cc~lll .. ~ .Jy;{;
Unutmamah ki, Ebu Said radiya'lliihu anh, bu ac1 sozleri soyleyip miinkeri nehyettigi giin, Mer van, iizerlerinde ferman-ferma
bir vali idi.
9 Bu cevabma nazaran Mervan, hutbeyi an-ictihadin namaza
takdim etmi oluyor. Biraz evvel Osman radiya'lliihu anh'in hutbeyi
muvakkaten takdim ettigine clair Hasen-i Basri'nin de bir rivayetinden bahsetmitik. Halife~i miiariin-ileyh, baz1 kimselerin namaza yetiemediklerini goriince cemaatin maslahat1m gozeterek bunu
yapm1tlr. Hutbeyi istima < etmek siinnet oldugu gibi namazdan
sonraya te>hiri de siinnettir. Fakat hutbeyi dinlemek birinci derecede
miihim olup bayram namazmm art1 olm1yan hutbenin sonraya
b1rakilmas1 ehemmiyetce onun dunundad1r. Osman radiya'llahu
anh, eger takdim etmi ise, asil fevt olmamas1 i<;in takdim etmitir.
Mervan'm ozrii ise, bu rivayetten anlaIld1g1 iizere, bakad1r. Zira
denildigine gore, Mervan'm zamamnda esna-y1 hutbede sebbe
miistehak olm1yanlar seb, buna mukabil diger baz1 kimseler ifrat
ile medhedildikleri i<;in cemaat, bu miinkerat1 dinlememek maksadiyle
musallay1 amden terkederlermi. 0 halde, lbn-i Hacer-i Askalan i'nin dedigi gibi M e r v an, cemaatin degil, kendi maslahat1m
gozetmi demektir.
Bayram namazmm hutbeye takdimi, hulefa-YI erbaa ile Mug ire
1bn-i ~u <be, Ebu Mes<iid-i Ensari, Abdullah lbn-i Abbas
radiya'lliihu anhiim'iin mezhebi oldugu gibi eimmeden Siifyan-1
Sevri, Ebu Sevr, 1shak lbn-i Rahuye, eimme-i erbaa ve ciimhur-1 ulema hep buna kaillerdir. ~afiiyyeye gore, daha evvel irad
edilen hutbe, namazdan sonra siinnet-i ratibeyi takdim etmek gibi
olup iadesi iktiza eder. Lakin iade edilmezse namaz iade edilmez.
Hanefiyyeye gore, hutbeyi takdim etmek caiz ise de siinnete muhalif
EZANSIZ VE KAMETS1Z KILINIR
179
oldugundan mekruhtur ve bayram hutbesinde samiin soz soylemesi,

Cum 'a hutbesinde oldugu gibi mekruh degildir. Malikiyye'ye gore,
hutbesini takdim eden hatibe, namazdan sonra hemen hutbesini iade
etmesi emrolunur. Namazdan sonra uzun zaman ge~erse bu nakisay1
cebretmek -fmat1 fevt edilmi olur. Bu, Cum 'a hutbesi gibi degildir.
Zira Cum 'a namaz1, hut be takdim edilmedik<_;e sahih olmaz. Cum 'ada
hutbenin. takdimi, s1hhatinin art1d1r. Bayram namazma takdim ise
art degildir.
0 ~
.; -'J.,#.;
"'
J,,~
o.;
;-'1 I '!-:&- _~)-: ;;. ~ J
"'"'
-.J,.
0 ,..
""'
_,:.r
. u~_:;~I ~ ~ ~:; ;k~l ~ ~ ~lj~ o~
tf.:.&. .u.~l IS~ J
'-( l;&- __~)-:I
518
rj 'i C;
TERCEMESi
(Abdullah) 1bn-i Abbas ile Cabir 1bn-i Abdillah radiya'lltihu anhilm'den :

~oyle demilerdir 1 : (Ahd-i Celil-i Nebevi'de) ne ,(iyd-i)
f1t1r giiniinde, ne de (iyd-i) adha giiniinde (bayram namaz1
ic;in) ezan okunmazdi 2
1 Buhari, burada ayni isnad ile dort hadis serdediyor. Musannif ise yalmz iki Sahabiden mervi olan en muhtasarlanm Tecrfd'e
yazmakla iktifa etmitir. Birincisi: Cabir radiya'lliihu anh hadisidir ki,
bunda Resul ull ah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in iyd-i fltr giinii musallaya ~1k1p hutbeden evvel namaza balad1klan zikrolunuyor.
ikinci hadise nazaran ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'mn Abdullah ibn-i Ziibeyr radiya'lliihu anhiima'ya biat olundugu ilk zamanlarda iyd-i flt1r giinii bayram namaz1 i<_;in ezan okunmazd1. Hutbe de
behemehiil namazdan sonra okunur diye haber gondern1itir. D <_;iincii
hadis, ibn-i Abbas ile Cabir radiya'lliihu anhiim'iin metne ahnan
hadisidir. Dordiinciisiinde de yalmz C a bir radiya'llliihu anh 6yle
diyor: Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem ayaga kalkip namazdan ie balad1. Sonra nasa hutbe irad buyurdu. N c bi yy-i
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem hutbeyi bitirince bulundugu yerden
kadmlann bulundugu taraf1 terif edip Bilal radiya'lliihu anh'in eline
BAYRAM NAMAZI
180
dayanarak onlara va <z u tezkirde bulundu. Bilal ihramm1 a~miti.

Kadmlar sadakalanm ihramm i<yine atlp duruyorlard1 ilh .. Seneddeki
ravi ibn-i Ciireyc, Ata' ibn-i Ebi Rebah'a: "Bugiin de imamzn
hutbeden farig olunca kadznlar tarajina gidip onlara va<::; ve te::;kirde bulunmaszm ii::;erine vacib gori{yor musun?" diye SOfffiU. At a) da: "Bu onlar
ii::;erinde bir haktzr. Bunu yapmamakla bilmem ki ellerine ne ge;er?" cevabnu
vermi.
Buhari'nin diger tarikten olan rivayetine nazaran ibn-i
Ciireyc: "Kadznlann bu verdikleri, iyd-i fitzr ;:.ekatz mz idi?" diye
soruyor. 0 da: "Hayzr, verdikleri bir sadaka idi" cevabm1 veriyor ki,
sadaka-i f1tirdan baka bir sadaka idi, demek istiyor.
2
Bu hadislerden de birka<;: mes'ele ogreniyoruz.

"Birincisi: Bayram namazlanmn hutbeden evvel oldugu sabittir.
N etekim bundan evvel B u h-ar i , 1b n- i 6 mer radiya' lliihu anhiima'nm da: "Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem fitr ile adhii giinlerinde nama::;z kzldzrzr, nama::;dan sonra hutbe frad buyururdu " hadisini
sened-i muttas1l ile rivayet etmitir.
ikincisi: Bayram namaz1 i<yin ezan, gayri merii<dur. Miislim'in
Cabir radiya'lliihu anh'den olan rivayetinde: ).All i.>!. ;")\...Jl .JI.:.I '1 11"
u;,.L;I '}_, .. .l:....>:. .1..1; '1 ..$- '}_, .l..~,j '}_, ;,.t.;\ '}_, r_;: L. ~ 'l'_, il..'ll r_;: ~
= lyd-i fitzr giinii ne imam nama::;a ;zkarken, ne de ;zktzktan sonra nama::;
i;in ne e::;an vardzr, ne ikiimet, ne de nida, ne de hi;bir fey. 0 giin ne nida vardzr,
ne ikiimet", yine Miislim'in Cabir ibn-i Semiire radiya'lliihu anh'den rivayetine nazaran, miiariin-ileyh de: "Ben her iki bayramz Res ulull ii h salta' lliihu aleyhi ve sellem ile birlikte bir iki kerre denemiyecek kadar
miiteaddid dej<a[ar e::;ansz::; ve ikiimetsi::; olarak kzldzm" demi oldugu gibi
Siinen-i Eb Davud ile Siinen-i jbn-i Mace'de ibn-i Abbas radiya'lliihu
anhiima da: "Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem ve ondan sonra Ebu
Bekr, Orner ve Osman radiya'lliihu anhiim, bayram nama::;znz hep e::;ansz::;,
ikiimetsi::; olarak kzldzrdzlar" demitir. Sa<d ibn-i Ebi Vakkas
radiya'lliihu anh'in de MiisniJd-i Be::;::;ar'da, yalmz iyd-i adhadan
bahsederek Bera' ibn-i Azib radiya'lliihu anhiima'mn da Taber ani'nin Mu<cem-i evsat'mda boyle bir rivayetleri vard1r. Aleyhissaldtii ve' s-seldm E fend i m i z'in mevlas1 E b ii R Hi< radiya' lliihu anh de
Taberani'nin Mu<cem-i kebfr'ine nazaran "Resululliih salla'lliihu
aleyhi ve sellem nama::;gdha mafiyen ;zkarlar ve nama::;z e::;ansz::;, kiimetsi::;
olarak kzldzrzrlardz" diye haber veriyor., Tabiin'den bu babda bir<yok
EZANSIZ VE KAMETSIZ KILINIR
181
nakiller daha vard1r. ~a chi ile Hakem lbn-i Uteybe, bayram

namazmda ezan ve ikamet bidcattir demilerdir. Bu nakillerin kesretinden, Sahabe ve Tabiin'in bunu s1k s1k ihtar edilerinden devr-i
Sahabe ve Tabiin'de bu bidcatin zuhur edip bilahare terkedildigi
anlaIhyor. Said lbn-i Miiseyyeb'den 1bn-i Ebi ~eybe'nin
sened-i sahib ile rivayetine nazaran bayram namazmda ezam ilk
ihdas eden, Muaviye radiya'lliihu anh imi. lmam-1 ~afii de sika
vasttasiyle Ziihri'den aymm rivayet ediyor. Lakin onun rivayetinde:
"H accac, Medine'ye vali oldugu zaman onun kavliyle iimil oldu" ziyadesi de
vardtr. Bir rivayete nazaran da bunu ilk ihdas eden, Basra'da Ziyad
olmutur. Mervan diyen de vardtr. Lakin bu rivayatm hepsi yekdigere muvafiktn'. Zira Haccac, Ziyad, Mervan hep Mua viye'nin
amilleri idi. Ebu K1labe bu hfdcatteki evveliyeti Abdullah 1hn-i
Z ii beyr radiya'lliihu anhiima'ya atfediyor. Netekim Buhari'nin bu
hadisine nazaran, A b d u 11 a h 1 b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima'mn
ona bu babda ihtarda bulundugu biraz evvel gec;miti.
Elhastl, 1 mam-1 Malik'in u tl._,. '' mda: "Ulemamzz;dan birfok
kimselerden i~ittim ki, ta Res ulull ii h sal/a' lliihu aleyhi ve sellem zamamndan
bu giine kadar ne iyd-i fitzrda, ne iyd-i adhiida ne nida, ne ikiimet vdkz c olma-
mz~tzr. Bizce hakkmda ihtilOJ edilmiyen siinnet budur" dedigi gibi bayram
namazlan ic;in ezan ve ikametin hazfi, Siinnet-i Seniyyedir. Lakin
imam-1 ~afii, sairleri gibi ezan ve ikameti tecviz etmemekle heraher halka bayram namaz1 vaktinin baka elfaz ile ilaruru da miistehab
goriir. lmam-1 miiariin-ileyhin sika vas1tasiyle Ziihri'den rivayetine
nazaran: "Res ulull ii h salta' lliihu alf)'hi ve sellem' in bayramlarda u"-._~;-;A....JID
diye nida etmegi miiezzine emir buyurmu#ardzr. Bu rivqyet, miirsel ise de salat-i
kiisufta bayle nida ettirdikleri sabit oldugundan 'imam-z mii~ariin-ilf)'h kiist1fa
kzyasen bu tivqyet-i miirself)'i kabUl edip miiezzinin << i-:>\.....JI ul n diye nida
etmesi hence miistehahdzr. u ;)1....)1 Jl I_,..L. ,, yani namaza gelin derse hence mekmh degildit. Lakin cc -:A-.11 j&- ..r n gihi elfaz-z ezandan hiri ile nida ederse
mekruh goriiriim" demitir.
Dc;iinciisii: Bayram namazma hayvana binip gitmekte beis

yoksa da anifii'l-beyan E b u Rafi c radiya' lliihu anh hadisine nazaran
alf)'hi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z nama~gah1 maiyen terif buyur-
mu olduklanndan yaya gitmek de siinnettir. Netekim Tirmizi
de Ali radiya'lliihu anh'den: .JI J.:i jS't; .JI_, {,.!.!...~,:all Jl ~;i .JI 4:-!1.;,.-,,"
cc ~.J;i = Bayram namazzna mafiyen ftkman te flkmfllian evvel bir ~fJ' yemen
BA YRAM NAMAZINA
182
Sunen-i Nebeviyye ciimlesindendir" dedigini rivayet ediyor. Sa <clii'lKa:r;ez, ibn-i Orner radiya'lliihu anhiim'den ibn-i Mace'nin de
rivayeti buna muvaflk oldugu gibi Miisned-i Bezzar'da da Sa <cl ibn-i
Ebi Vakkas radiya'lliihu anh'den Resulullah salla'lliihu aleyhi ve
sellem'in bayram namazma maiyen ;1k1p, ;Ikarken ihtiyar ettigi
yoldan baka bir tarik ile avdet buyurdugu da rivayet olunmutur.
Dordiinciisii: C a bi r radiya' lliihu anJi'in hadisine nazaran, hut beden sonra aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z'in, kadmlann bulunduklan tarafa gidip va <z ve hassaten sadakaya tevik buyurmalanndan
kadmlann da namazgah<t ;Iktiklan anlaIhyor. ilk saflar erkeklerin,
orta saflar ;ocuklann, ondan sonraki saflar da kadmlann olmak iizere
tertib-i sufuf buyurmak siinnet-i Nebeviyye muktezas1 oldugundan
kadmlar hutbeyi iyice iidememi olmak ihtimaline mebni aynca
va <z ve tezkire ayan goriilerek anlarma i <tina buyuruldugu goriiliiyor. . Cabir radiya'lliihu anh'in ahidi ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan mervi hadislerdir ki, biri (517) nci hadisin bir haiyesinde
zikrol unan << lo~ ~ J W ~ ( :.r;:.-S'.J Jl..AJI i Y.. J.... ;... J :k .:ill j .... ~I .J I ''
hadisi, digeri (4 76) nc1 had is, ii;iinciisii de daha mufassal alan ~u
hari'nin diger rivayetidir. Bunda miiariin~ileyh diyor ki: Yyd-i f1t1r
namazmda Neb i y y- i E k rem salta' lliihu aleyhi ve sellem ile E b u
Bekr, Orner ve Osman ile beraber bulundum. Hepsi de
namaZI hutbeden evvel kildmrlardi, hutbe sonra okunurdu. N ebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem (hutbeden sonra) yerinden kalkt1. (Cemaat dagilmadan, bahusus kadmlar ;ekilmeden
erkekler ;Ikmasmlar diye) mubarek eliyle oturun diye iaret buyurmasi hala goziimiin oniindedir. Sonra erkeklerin saflanm yanp kadmlarm saflanna kadar gitti. Bil al de beraber idi ve: ~I Lt:l 4 "
~J ~.)~JI j:A;, ":/ J ~.J:. ~ J ,j r..'1 J ~ ..:4 .'_A '1 .JI ~ d:...:~ .:..l:..._;.ll !],~\~\
..:ili.JI .:ill .J+!J-4-.:....1 J .:,~.!.:; ,jJ.l"" .j .!1:.~ ~J
*<<~.J.J.JA.i-=EyNebiyy-i
.:..+L:-_;1
J .:,1:,~\ ~~ ~;.4! .J~~ ~j4
Ekrem,mii'min kadznlar sana gelip de Alliihu

Teiila'ya hi;bir ~eyi ~erik ko~mamak, sirkat etmemek, zina etmemek, evlatlarznz oldiirmemek, ba~kastnzn ;ocugunu kocalarma ilsak ijtirasznda bulunmamak,
hi;bir emr-i ma<rujta sana muhdlejet_etmemek iizere biat etmek isterlerse bu ~art
far dliiresinde onlara sen de onlarzn batini kabUl edip kendileri i;in Alliihu Teiilq' dan istiffarda bulun. Zra Allah Gafur ve Rahtmdir" ayet-i kerimesini
okuyup bitirdikten sonra: "~ -!.ll~ j" ,:;;i j.o. = Siz bu biat iizere sabit kadem
Sure : 6o ( Mumtahine), ayet :
12
G1TME, GELME ADABI- KADINLARIN 1~T1RAK1
183
, I
misiniz?" diye sordu. 1<;lerinden kim oldugu rdvice bilinmiyem> yalmz

bir kadm, Evel>> dedi. Onun iizerine ".:,i-L...d =Madem ki ifyledir sadaka
verin" buyurdu. Bilal, ihram1 yaytp: "Anam babam size fedd olsun,
haydi gelin, atm" dedi. Onlar da halkalanm, yiiziiklerini Bil al'in
ihramt i<;ine atmaya baladtlar. M iislim'in rivayetinde ezan ve ikamet olmad1gt da zikredildikten sonra byle deniliyor: Sonra Bilal'e
dayanarak ayakiistii durup Allah'a karl takva iizere bulunulmasmi emir, Allahu Azimii'-an'a itaate tevik ve nasa va 'z
ve tezkirde bulundu, sonra yiiriidu. Kadmlann bulunduklan taraft
terif edince onlara va 'z ve tezkirde bulundu. Onlara .Jli . .:,;..._; 11"
n {-t"':" ~ J j.)l yani, "Sadaka verin, zird siz kadmlarzn fOgu Cehennem
kiitiigiidiir" buyurdu. Kadmlann en haynhlanndan biri ayaga kalktp: "Yd Resuld' lliih, niyin ?" diye sordu. <<~.WI .J .1.45::; J ;l.S:!JI .Jj.)::; :.i ':I ""
= f:;iinkii siz hiilinizden fOkfa ~ikdyet eder, kocalarzmzm nan ve ni'metine kar~z
kiifranda bulunursunuz" cevabmt verdi ila. . .. [209 uncu hadise de
miiracaat]. Bu hatunun ismi ne Buhdri'de, ne Miislim'de zikredilmiyorsa da 1 b n- i Hac e r'in isabette pek yakm tahminine nazaran
Hatbetii'n-Nisa demekle ma'rUfolan Esma' bint-i Yezid 1bn-i
Seken-i Ensariyye radiya'lliihu anhiimd olmak gerektir. Zira Taberiini ile Bryhaki'deki rivayetinde miiariin-ileyha aym k1ssay1 naklederken kendisinin orada haztr oldugunu soyliiyor ve: Resulullah salsalliihu alryhi ve sellem' e kart ciir'etlice idim ve : " Yd Resulii' lliih
niyin ? diye nidii ettim" diyor.
[Esma' bint-i Yezid radiya'lliihu anhiimii, Yermuk muharebesinde <;admmn diregi ile dokuz diiman tepelemi ashab-1 edatten
idi.] Cabir ile ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiim'iin rivayetleriyle
kadmlann namazgahta huzurlan sabit oldugu gibi Dmmii Atiyye
radiya'lliihu anhd'nm yine Buhdri'deki rivayetlerine nazaran kadmlann
bayrama <;tkmalan yalmz kendi arzulariyle kalmaytp emrolunurlardt.
Ortiinecek <;aqaft olmayana <;araf iaresi bile tavsiye buyurulmu.
Dmmii Atiyye radiya'llahu anhd'nm haber verdigine gore taze,
kocaya varmamt ktzlara, hatta haiz olanlara vannctya kadar h~:r
, namazgaha <;tkar, o giiniin bereketinden ve pakliginden hissemend
olmak iimidiyle erkeklerle beraber tekbir ahr, onlarla beraber dua
ederlermi. Y almz haiz olanlar musallamn haricinde kahp cemaat-i
Miisliminin tekbir ve dualarmda-haztr olurlarmt [477 nci hadise de
m iiracaa t] .
!!
[!
~i
BA YRAM NAMAZI HUT BEDEN EVVEL
184
~~
""'
Jt;
t:+~ --~i:S;~~~;.
~~ ,.(.$i.. ~ J
,
,.
519
~~; /~ ~~i:; r-1::; };1--~rj~ ~~ ~J:~

0--0,.
o"' ,.-
~,.--
--,.
2 ~~
.--~---,.,.
--,.
. ~k;J I j;i 0 J.l..a-: IJ~ tS'" t+JS"" J 0 L:..!s=- J

TERCEMESi
Yine 1b n- i Abbas radiya' lla4u anhiima' dan:

~oyle demi~tir: Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem ile,
Ebu Bekr, Orner ve Osman (radiya'l(iihu anhiim) ile birlikte bayram namazmda bulundum. Hepsi (de) namaz1 hutbeden evvd k1larlardi 1
1
Hutbenin bayram namazmdan sonra oldugu (515, 516,

5 I 7) nci hadislerde gec;miti. Lakin oralarda bu mes'ele diger mesail
z1mnmda mezkur olup burada ise Buhar'nin bir bab-1 mahsiisunda
miistakil bir hadis olarak iradedilmitir. Buhari, miiteak1ben lbn-i
Orner radiya'llahu anhiima'nm da bu ma<nada bir hadisini rivayet
eder. Lakin Hulefadan yalmz Ebu Bekr ile Orner radiya'lliihu anhiima'nm isimlerini zikreder. Ayni'nin Buhar erhinde lbn-i Orner
radiya' lliihu anhiima hadisini de, 1b n- i Abbas radiya" llahu anhiima
hadisinde oldugu gibi, Osman radiya'lliihu anh'in ismi zikredilmekte
ise de niisha yanh olsa gerektir. * Zira Buhar niishalanna yalmz E b u
Bekr ve Orner denildigi gibi Miislim'in, Tirmizi'nin, Nesei'nin
ve 1bn-i Mace'nin lbn-i Omer'den rivayetleri hep boyledir.
Bayram namaz1 kac; rek <attir?
lki rek<at oldugu ta asr-1 celil-i Nebevi'den bu giine kadar
biitiin miisliimanlann icma-i amelisi ile sabit oldugu gibi evvelce
g~c;en Orner ve lbn-i Abbas ve Siinen-i lbn-i Mace'de mervi Ebu
Said-i Hudri radiya'lliihu anhiim hadisleri, keza bayram namazt
tekbirat1 ile ve bayram namazmda aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz
* 1348 senesi M1s1r'da bas1lan Ayni ni.ishasmdaki lbn-i bmer hadisinde

.Hazret-i Osman'm ismi yoktur. K . M.
BAYRAM NAMAZININ ADED-1 REKEATI
IR5
tarafmdan okunan surelcr hakkmdaki hadislcr ilc de sabittir. Ancak,

imam Ali kerrema'lliihu veche'dcn cdilcn bir rivayctc nazaran musaWida cumhurun kavli gibi iki, cvde dort rck'at olarak, kilmtr.
Alliihu a'lem. Ka 'b 1 bn -i U ere radiya'lliihu anh'in Ta hera n i'nin
H~ninde mervi: u!l~..l; ;;l~l.:,_,s;:; ~ p:lllh ~ ~..5')1 ~;L. .J in "
= Bu iki rek'at, oglen nama:::,zna da'uet olununcaya kadar senin o . giinku

nlifile nama:::,zndtr" hadisinin delaleti ilc musallada kilmmami bayram
namazma bedcl o giiniin duha namaz1 makamma kaim olur demck
istcmitir. 1b_n-i Abbas radiya'lliihuanhiima'mn t-.J~..:iliJ-...s-:.:JI.Jin ' '
11 l...l~ ~ .J 4.Y J...a~
~J ).All i Y.. J.... hadisi ise bu babda ek vc i.ibhc
birakmiyacak bir dclil nakli olmakla bcraber bayram giinii namazdan
_!:Vvel ve sonra nafilc namaz k1lmamn ccvaz ve adem-i cevaz1 mcs'clcsi
ortaya <;Ikiyor. Sunen-i lbn-i Mace' de, Abdullah 1 bn-i Amr
1 b n- i As rad~va' lliihu anhuma' dan da 1 b n- i Abbas radiya' lliihu
= Aleyhi's-salatii Vfi'sanhuma hadisi gibi " .. ~ j L.~ :1 .J 4..Y ~
selam Efendimiz hifbir bayram nama:::.znda ne evuel, ne de sonr(J hifhir

nama:::. kzlmadt" rivayeti vard1r. Lakin Ebu Said-i Hudri radiya'lliihu
anh'dcn yine Sunen-i lbn-i Mace'de: ,_,l....~~ f--.J ~ ..:iliJ.... .:ill J.r-J .JLS'"n"
u ~)'J J .... ..JP.. Jl c:;-J I.>L; t.:.:; -~: ..JI J~ = Bayram nama:::,mdan evvel bir fey kzlmamak ve men:::.il-i saiidete audet buyurunca iki rek'at kzlmak
Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in mu'tad-t ferifleri idi" diyc
rivayet olunmaktad1r. Bera' 1bn-i Azib radiya'lliihu anhuma'mn
rivayetinc nazaran, Ali radiya'lliihu anh -1bn-i Abbas ile lbn-i
Orner radiya'lliihu anhiim'iin rivayetlcrine muvafik olarak- bayram
namazmdan nc evvcl, nc sonra nafile kilmamak mu 'tad-1 erif-i

Nebevi oldugunu haber vermekle bcraber "lstiyen tetavvu' eder, istiyen
nama:::. kzlma:::." demitir. Rivayct olunan ahadisdc, fi 'l-i Rcsul hi kaye
olunup o giin bayramdan evvel veya sonra teneffiildcn nchye clair
hi~bir fiili havi olmadiklanndan Sahiibe ve Tabiin ilc cimme-i miictehidin bayram namazmdan evvel vcya sonra veya hem cvvcl, hem
sonra imamm veya cemftatten bir ferdin tcneffiiliindc kcrahat olup
olmad1gmda hayli ihtilaf etmilerdir ki, tafslli mahalli buras! dcgildir.
Bayram namazlannda aleyhi's-salatu ve's-selam Efendimiz, N u'man lbn-i Bqir radiya'lliihu anhuma'nm Tirmizl'deki rivayctinc nazaran 11 ~~~ ~J r-1 ~ 11 ile 11 4,.!LiJI ~-~>- 4,;i ...,L. n surelerini k1raet buyururlarmi. Bu rivayetc nazaran, Cum 'a namazlannda da bu iki sftrcyi
okurlarmi. Hatta bayram Cum 'aya tesadiif ettiginde her ikisindc
yine bunlan okurlarmi. Ebu Vak1d, Semiire lbn-i Ci.indiih
186
BAYRAM NAMAZINDA OKUNMASI MVSTAHAB SURELER
YC i bn-i Abbas radiya'lliihu anhiim'iin de buna benzer rivayetleri

vard1r. Mtislim'in Ebu Vak1di'l-Leysi radiya'lliihu anh'den
rivayetine nazaran da her iki bayramda u..t,!l .JT.JAJIJ .~..;~~ ile ~;;t,,
u_r-AJI J..!JIJ ;... Lit surelerini okurlarm1. imam-1 Malik ile lmam-1
Ahmed ibn-i Han bel, Nu <man ibri-i Bqir radiya'lliihu anh
rivayetini, ~Hi I ise her iki rivayeti ahzedip bu sureleri okumak
mustehabd1r demiler.' imam-1 Ebu Hanife ise o surelerin
bayram namazma ihtisasma kail degildir.
Bayram namazmdaki tekbiratm adedine gelince : Neb i yy- i
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem iyd-i f1t1r ile iyd-i adhada rtiku<
tekbirlerinden maada ilk rek <attc yedi ve ikinci rek <atte be tekbir
ald1klanm Dmmi.i'l-mti'minin Aic radiya'lliihu anha'dan E bu Da vud
ile ibn-i. Mace rivayet ediyorlar. Yine Ebu Davud ile Tirmizi
Abdullah lbn-i Amr lbn-i As radiya'lliihu anhiima'mn fi<l-i
Rcsftl olarak -bun a muvaf1k rivayetleri oldugu gibi Siinen-i Ebu
Ddvud'da Sahabi-i mlifulin-ileyhin: ~:JI ~J ~ ..j,\ J.... ..j,\...s-:; Jt; 11"
J oy:-'91 j <J_;.. J JJlfl j c::-- .JkAJ\ j
= Alliih'm Ne/Jiyy-i
Kerim'i salla'lliihu aleyhi ve sellem buyurdu ki: /yd-i fitzr namazznda tekbirin .adedi birinci rek<arfe yedi ve sonraki rek<atte beitir. Kzraet de her ikisinde tekbirlerden sonradzr" hadis-i merfuu da vard1r. Tekbiratm k1. raetten evvel olduguna clair lbn-i Mace'nin Resul aleyhi's-salatii
ve' s-selam'm mtiezzini Sa< d li' 1-..K are z * radiya' lliihu anh'dcn bir
rivayeti vard1r. Onda iyd-i f1t1r yerine iydeyn >> denilmi olup yinc
u ~~:::!.) l_..~ I.J.4JI
k1raetten evvel birincide yedi, ikincide bq tekbir almak mu <tad-1

erif-i Nebevi oldugu zikrolunuyor. Tekbirlerin yedi ve be olduguna
clair bir de Tirmizi ve lbn-i Mace'nin rivayet ettikleri Amr
lbn-i Avfi'l-Mi.izeni radiya'lliihu anh hadisi vard1r ki, Tirmizi,
bu hadisi rivayet ederken bu babda Aie ile lbn-i Orner ve Abdullah tbn-i Omer'den de rivayet oldugunu soyledikten sonra
bunlann i<;inde en ziyade hasen olan hadisin bu oldugunu sayler.
On dan sonra da: Ashab-1 N e bi salta' lliihu aleyhi ve sellem' den ve digerlerinden ehl-i ilm olan bazllannca amel bunun i.izerinedir. Ebu
H lire y r e radiya' lliihu anh'in de Medine' de boyle namaz k1ld1rd1g1
rivayet olunmaktad1r. Bu, ehl-i Medine'nin kavli olup Malik lbn-i
Enes ile ~afii ve lshak ibn-i Rahuye hep buna kaillerdir. Diger
' bununla
* Karaz, fethateyn ile samg agacmm palamuduna denir. Sadin
intifa etmesi, bais-i iziife olmu~tur. [Kamus tercemesi]
BAYRAM NAMAZININ TEKB1RLER1
187
taraftan 1b n- i Me s <ii d radiya' llahu anh' den de tekbinh adedinin

dokuz olduguna dair rivayet vardtr ki bei, birinci rek<atte ktraetten
evveldir. 1kinci rek<atte ise ktraetle balaytp daha sonra riiku.< tekbiri
ile beraber dart tekbir ahmr. Diger Ashab-1 Nebi sal(a'llahu aleyhi
ve sellem'den de bunun gibi rivayet vard1r. Bu, ehl-i KUfe'nin kavli
olup .Siifyan-1 Sevri de buna kaildir, diyor. 1bn-i Mes <ud radiya'llahu anh'den rivayet olunan keyfiyyete muvaftk olarak hareket
eden mevzii-i bahs Sahabe lbn-i Abbas, Enes 1bn-i Malik,
Mugire lbn-i ~u <be, Ebu Muse'l-E<ari, Huzeyfe 1bn-i
Yeman radiya'llahu anhum'diir. Sunen-i Ebu Davud'daki rivayete
nazaran Said lbni'l-As, Ebu Muse'l-E<ari
ile Huzeyfe
1 b n- i Y em an radiya' llahu anhum' e Res u 1u 11 a h salla' llahu aleyhi
ve sellem'in adha ve fitir bayramlannda nastl tekbir getirdiklerini
sormu. E b u Mus a " Cenaze tekbirleri gibi dort tekbr alzrdz" demi;
H u z e y f e de tasdik etmi. Sonra E b u Mus a: "Ben Basra' da vali
iken tekbirleri hep bayle alzrdzm " demi.
Eimme ihram tekbirinde bittabi < i ttifak ettikden sonra ondan
sonraki zaid tekbirlerin adedinde ihtilaf etmilerdir. Ebu Hanife'ye
gore her iki rek<at de iis:erdir. Malik ile Ahmed'e gore birincisinde
altl, ikincisinde betir. ~afii'ye gore ise birincide yedi, ikincide
betir. Yine ~ afi I'ye gore her iki tekbir arasmda zikretmek miistehabttr. Ebu Hanife ile Malike gore tekbirleri ma ile miitevaliyen
almak evladtr. Malik ile ~afii'ye gore lbn-i Mes<ud rivayetinden
evvel serdettigimiz rivayetlere muvafik olarak, her iki rek<atta tekbir,
ktraete takdim olunur. Ebu Hanife ise, lbn-i Mes <ud rivayetine
temessiik ederek birinci rek<atte tekbirleri ktraete takdim, ikinci rek<atte ktraeti takdim ile tekbirat-1 zevaidi te'hireyler. Ahmed 1bn-i
Hanbel'in bu babda her iki mezhebe muvafik kavilleri vardu.
Tekbir ahmrken eller kalkar. Bunda ittifak vardtr. Yalmz lmam-1
Malik'ten rivayet olunmu bir kavilde ihram tekbirinden bakasmda
el kalkmaz. lmam-1 Muhammed Htl..>-'' mda 1bn-i Mes<ud
kavlini ihtiyar etmekle beraber " Bayram namazlarz tekbirlerinde nas
ihtilaf ettiler. MaaMza hangisi ile amil olsan giizel olur" demitir .
.,~..,,.
J....P '-.$-;.:J-:;; l_y~ ~ .u~l (.$~) <~.# J . 520
"'""-'J. .. ~"'
t.L. J ..."--:~
.u~l
..,_,o,..JJ,.-,...
"""'',.
~; 1JJ~ .J~;r~ 1:L.. '-.$-~ ~~ J_:ijt ,,~t '-.$-f ~r ~ Jti
A~R-t Zt'LHtCCE VE EYYAM-1 TE~RlKIN FAZILET1
188
TERCEMESi
(Yine) !bn-i Abbas radiya'llahu anhiima, N e bi yy-i

Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem'in: "Ba$ka giinlerin hifbirinde
(ic;inde bulundugumuz) ~u on giindeki amellerden daha efdal hifbir
amel yoktur" buyurdugunu ve: "Cihad da mz (daha efdal de gil?)"
clenmesine kar~1: "(Evet,) cihad da 1 , meger ki bir kimse nefsini
(Allah yo lunda) muhO.taraya atzp (kendisine aid ne mal, ne nefis)
hifbir $eyi geri getireme;::, olursa 2 , (i~te onun ameli bunlardan da
efdaldir)" cevabnu verdigini (sened-i muttastl ile) rivayet
etmi~tir 3
Riv AYETLER:
Bazt rivayctlerde yalmz n .~ J n,
Baz1 niishalarda cc f .:ill J:~ ,j .)4~1 ':1 _, 11,
Baz1 niishalarda da cc c:: _r>- LJ" ':II n zaptedilmitir.
cc _r.JI I~ j 11 lafziyle olan rivayetin sarahatinden anlaIl~yor ki,
hadis-i erifte fazHeti mcvzii-i bahs olan on gi.in, Zilhicce aymm ilk
on giiniidi.ir. u *,.r _Jl).J ~ J~l_, 11 nazm-1 cclilinde rabbimiz Tcala ve
Tekaddcs Hazrctlerinin, anlanna ta 'zimen kascm buyurdugu giinler,
bu giinlerdir. Leyal ta 'biri, geceleri ta 'kib eyliyen gi.inlcri de ifade
eder. Her ycvm-i er'i ona tekaddiim eden gccedcn i 'tibaren baladigt
i<;in, eyyam yerine leyal isti 'mal etmek pek ziyade i'lyi 'dir. Miisliimanlar arasmda mine'l-kadim miitearef ve i'lyi' olan bu isti 'malden gafil olanlar, yenidcn yeniye mesela: Per~embe'yi cum'aya isiil eden
gece tarzmda dolatk bir ifade ile maksatlanm anlatm1ya <;ahmiya
balamilardir. Halbuki o, k1saca cum 'a gecesi dir.
(( ~_r.:.JI r41 J j...JI J-.4' II babmda zikredilen bu hadis -biraz evnl iaret cdildigi iizerc- n J"~l 11 lafzmm hazfiylc yalmz cc .~ ,j 11 laf-
Sure : Bg ( Fecr)' ayel :
I, 2
EYYAM-I MA'LOMAT VE EYYAM-I MA'DUDAT
189
ziyle de Buhari'den rivayet edilmitir ki, baba verdigi isim karinesiyle Buhari'nin bu eyyamdan anlad1g1, eyyam-1 terik olmu oluyor.
Zilhicce'nin sekizinci giiniine u ~.J; i Y.. ,,, dokuzuncusuna << ~-"' i Y.. ,,,
Kurban bayram1 giiniine (( _,-:JI i Y.. II, ondan sonraki tic; giine (( ~_r; r41 I)
denir ki eyyam-1 terikm ilk giiniine u__,AJI i .>1.11, ikinci giiniine << J.Jl'l _,A;.JI i Y..''
sonuncu giiniine tc Jl!JI.~.A.:JI i Y.. 11 denir. Arefe, bizde el-yevm zannolundugu gibi her ~angi giine tekaddiim eden giin rna 'nasma olmad1g1
gibi ezciimle Kurban bayrammdan evvelki giine, bayrama tekaddiim
ettigi ic;in arefe denmemitir, << ~ .1"' i Y.. 11 Arafat'da vukuf giiniine has
bir ism:.i er'i olup diger hic;bir giine bu isim verilmez. Yevm-i
nahri eyyam-1 tenkdan addedenler de vard1r. Sure-i Hac'daki
*urWl'l 4...:-r..:r- ~j_; L. J.<- .,.:..L.).... i~l j .:ill rl V,S""~,,ilesure-iBakare
deki ** u,.:..b.J..IA.o .. r41 ~ .:ill I.J)'"~I .J II ayet-i kerimelerindeki (( eyyam-t
ma'lt1mat ile eyyam-t ma'dudat>>'I - Buhtlr'deki nakle gore- 1bn-i
Abbas radiya'lliihu anhiima aer-i zilhicce ve eyyam-1 terik ile tefsir etmitir. Netekim, Abd lbn-i Humeyd'in tefsirinde mevsiilen rivayet olunduguna gore, miiariin-ileyh : "Alliihu Teiila'yt
eyyam-z ma'dt1datta ( Alliihu ekber) diye zikrediniz, yine Alliihu Teiila'yz
eyyam-z ma'lt1matta ( Alliihu ekber) diye zikrediniz. Eyyam-z ma'dt1dat:
Eyyam-z tefrik, eyyam-z ma'lumat da: afr-i zilhicte'dir" demi. 1m am
Ebu Hanife'nin ve ondan evvel Hasen-i Basri ile Katade'nin

de kavilleri budur. lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima'dan gelen
diger rivayette ise eyyam-1 rna 'lumat : yevm-i terviyeden evvelki
giinlerdir. Siiyuti'nin Diirrii mensiir 'daki zabtma gore, Eyyam-1
rna 'lumat ile yevm-i terviye ve yevm-i arefe, eyyam-1 rna 'dudat da
eyyam-1 teriktir. Bu rivayete gore yevm-i nahir, eyyam-1 terik
idadma dahil olmu olur. Yine miiariin-ileyhten iic;tincti bir
ri.vayete nazaran eyyam-1 rna 'lumat, yevm-i nahir ile ondan sonraki ii<; giindiir. lmam-1 Malik ile lmam Ebu Yusuf ve
lmam Muhammed'e gore eyyam-1 ma'lumat: eyyam-1 nahrin
tic;ii, eyyam-1 ma 'dudat da: eyyam-1 terikm tic;tidiir ki cern 'an dort
giindiir. Bu dort giiniin ortada kalan ikisi hem eyyam-1 rna 'lumattan,
hem de eyyam-1 ma'dudattand1r. Tahavi sure-i Hac ayetindeki
(( rWl'l 4...:-r. .y. ~j_; L. J.<- II karinesiyle bu kavli tercih ediyor. Zira, Hak
Siibhanehu ve Teala miisliimanlan eyyam-1 rna 'lumatta kestikleri
Sure: 22 (Hac), ayet: s:8
Sure : 2 ( Bakare), ayet : 203
190
TEKBIR-1 TE$RIK
kurbanlarla merzuk buyurmasma mukabil zikretmelerini ferman

buyuruyor. ibn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan gelen rivayet de
budur.
Eyyam-1 rna 'lumat ile eyyam-1 rna 'dudat ic;in teri' edilmi
bir ibadetimiz vard1r ki, o da Bayram tekbirleri dedigimiz tekbirat ve tehlilattir. ite bu miibarek 'giinlerde gerek ref'-i savt ile
edilen tekbir ve tehlillerin, gerek sair ibadatm fazileti evkat-1 sairede . edilen ibadattan efdal oldugu bu hadis-i eriften anlaIhyor.
Bu giinlerin fazileti, menasik-i hacca- zarf olmalan dolay1siyledir.
Bahusiis eyyam-1 terikm ve o giinlerdeki ibadatm fazileti ic;in baka sebebler de vard1r. i bra him H a 1 i 1u' 11 a h ile Necl-i Miikerremi salavatu'lliihi ve selamuhU ve ala Nebiyyina Hazretlerinin ma'ruz kald1klan miidhi imtihan ile zebihin zebhine bedel feda
olarak taraf-1 Hak'tan koc; ihsan buyurulmas1 da o giinlerde ve
menasik-i hacCin ifa edildigi yerlerde vak1 ( olmutUr. Bir de
Miislim'in rivayet ettigi iizere eyyam-1 Mina, ta'bir-i digerle eyyam-1 terik, ekl ve iirb giinleri olub o giinlerde oruc; haramd1r. 0 giinler bayramd1r. Oruc; haram olacak vechile ekl ve iirb
giinleri olmi.ca nas tabiatiyle alelekser gaflete daldiklan ic;in
gafletin galib oldugu bu gibi evkatta ezkar ve ibadatm k1ymeti
elbette artar. Netekim ekser nas uyk11da iken gece ortasmda iken
kalkip ibadetle itigaldeki fazilet de diger ibadetlere mekls olamaz.
Abdullah ibn-i Kurt radiya'lliihu anh'in Siinen-i Eb Davud'daki
rivayet-i merfuasma nazaran: "JA.:JI jY.. ( _r:JI jY.. .:ill -l:.<> r4)11 ~I .JI =
jnda' lliih azamet-i ~am en biiyiik - olan giin, evvela yevm-i nahir, sonra
yevm-i nefirdir" buyurulmutur. Hazret-i Seyyidi'l-Miirselin
ile Ashab-1 Giizin, bu giinlerin anma c;ok i 'tina buyurmulardir.
Buhari'nin ta'likan rivayetine gore, ibn-i Orner ile Ebu
H ii r eyre radiya' lliihu anhiim, eyyam-1 airde c;arIya <;Ikip yiiksek sesle
tekbir ahr, iitenler de yine yiiksek sesle onlara peyrev olurmu. M uhammed ibn-i Aliyyi'l-Baku Hazretleri de bu giinlerde yalmz
feraizden sonra degil, nevafilden sonra da tekbir ahrmi. Eyyam-1
tenkte fezail-i a 'mal yalmz -salat-i nafileden efdal olan- tekbirat-1
mesnuneye miinham . olmay1p ihadat-1 saire de bunlara dahildir.
Bu ibadatm en miihimmi de menasik-i Hac'd1r.
Bu hadis-i erifi, B u h a ri 'den rivayet edenler -evvelki haiyelerden rna 'I urn olmu olacag1 vechile- kimi metinde . oldugu gibi
EYYAM-1 TE$R1KIN FAZILETt

(f
_r..JI I.U. ,j ,, kimi de miibhem olarak
191
.u. ,j , lafziyle rivayet ederek
ihtilafa diimiilerdir. Metne gore hadis-i erifte efdaliyyeti beyan

olunan, .ar-i Zilhicce eyyam1 olmu olur ki, rivayat-1 saire de hep
bunu miieyyiddir. 11 .u. ,j >> rivayet-i miibhemesinden de yine aym
rna <nayi <;Ikarm1ya hi<;bir mani ( yoksa da B u h a ri -evvelce arzedildigi iizere- lbn-i Abbas'dan olan bu rivayete istinaden bu
eyyam-1 miibarekenin eyyam-1 tenk olduguna zahib olmutur.
Maahaza lbn-i Orner ile Ebu Hiireyre radiya'lliihu anhiim'iin
eyyam-1 airde tekbir ald1klanm ta <likan rivayet ettigine bak1hrsa
(( /WI .u. ,j 11 .rivayctinden de biisbiitiin gaflet gostermiyerek ar-i zilhicce'nin hi<; olmazsa a <mal-i hacca zarf olan son giinlerini (( .u. ,
lafz-1 miibheminin medluliine idhal etmek istemitir zannederim.
B u h ar i 'den cdilen rivayetlerin bir ii<;iincii siireti daha vard1r ki
evvelki ikisi ile rna <nen kabil-i te'lif degildir. Hadis, Kerime'nin
Kiimiheni'den rivayetine nazaran: J-ll .:.r- J-.zjl _.,.!..JI r41 ,j J-ll L. 11"
11 .u. ,j = Eyydm-z a~irdeki siilih ameller bu giinlerdekilerden, ydni eyydm-z
te~rikdekilerden daha efdal degildir" siiretindedir. Bu rivayet, huffazdan Ebu Zerr-i Herevi'nin yine Kiimiheni'den olan rivayetine muhalif oldugundan azdir. MahfUz olan rivayetin metindeki sitret oldugu Siinen)) sahibi Ebu Davud ii's-Sicistani ile
Miisneb) sahibi E bu Da vudii' t- Tayalisi'nin, Daremi 'nin
Veki"m, lbn-i Mace'nin, Tirmizi'nin rivayetleriyle sabit olmaktad1r. Bahusiis Cabir radiya'lliihu anh'in Ebu Avane lbn-i
Hibban'm Sahih)derindeki: "~:1.1 ~~~ r41 .:.r- .ill~ J-.zil r41 .:,.- l.=
lnda' lliih a~r-i zilhicce giinlerinden efdal giin yoktur " hadis-i merfuu da
vard1r.
\
Bu eyyam-1 ari11 efdali de bilittifak yevm-i arefedir. Hatta bir
kimse efdal-i eyyamda oruc tutmay1 nezretse o giinii tutmak laz1m
gelir.
Ar-i zilhicce'nin diger giinlere nazaran haiz oldugu imtiyaz-1
mahsiis: salat, savm, sadaka ve hac gibi iimmehat-1 ibadatm o giinlerde
bir araya gelebilmesindendir. Bu giinlerdeki kurubat-1 a <malin eyyam-1
sairedekilerden efdal olmas1 Itlak-1 iizere degildir. Zira mesela eyyam-1
ar-i zilhicce'deki nevafil-i savm, elbette farz ramazan orucundan
efdal olamaz. Bundan anlaIlan rna <na bu giinlerdeki nevafil, baka
giinlerdeki emsali nevafilden, feraizi de diger giinlerdeki feraizden
efdal olmas1d1r. Miislim'in Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den
A~R-I ZILHICCE VE
192
ri vayet ettigi : '' ~I p!. ._,-!.JI 4:i .:-lJ,. ~" i .>!. ~ '' hadis-i merfUuna nazaran cum<a da efdal-i eyyam oldugundan iki hadis beyninde
teiiruz var gibi goriiniirse de hakikatta: yoktur. Zira cum <a haftamn,
ar-i zilhicce ise senenin efdal-i eyyamidir. Ar-i zilhicce meyanma
dahil olan cum <a ise, her iki fazileti cern< edeceginden senenin alehtlak efdal-i eyyam1 olmu olur.
lsmaili'nin rivayetinde: '' .l4~1 )'_, '' yerine iki kerre .l~l )'_,"
'' ..:ill..k-- ,j buyurulmutur. Baka bir rivayette Resul-i Ekrem Efen1
dimiz Hazretleri o4~1 )!_,, cevabm1 tic; defa tekrar buyurmulard1r.

Bu sualin - ( 25 ve 34) iincii hadislerden de anlatldtgi iizerefi-seblli'llah cihadm efdal-i a <mal olduguna vak1f bir zat tarafindan
irad edildigi hatira gelir. (1176) nc1 Ebu Hiin;yre radiya'l/ahu anh
hadisine gore de biri Resululliih salla'llahu aleyhi ve sellem Efendimiz 'e gelip: "ra Rerula'llah, bana cihdda muadil bir amel-i salih
ogret" diye niyazda bulunmu ve: "Boylesini bulamam" cevabmt
almttir.
2 " ;~ c::-J.. ~; = Hiybir ~ey geri getirmez" lafzmdan iki rna <na
maksiid olabilir: 1 - Biit\in mali fi-sebili'llah telef olup geriye bir
ey getirmez. Bu takdirde kendisi salimen avdet etse de biitiin mal.mm
Allah yolunda telef olmas1 sebebiyle mevzii-i bahs olan fazileti ihraz
eder demektir. 2 - Ne mah ger~ gelir, ne kendisi .. Bu takdirde. bu
ecre nail olacak kimse fi-sebili'llah ehid olmu olur. Murad-1 ali-yi
Nebevi'nin ikinci ihtimal olduguna dair diger rivayetler oldugu ic;in,
terceme ederken kavis ic;inde (kendisine ait ne mal, ne nefis) laf1zlanm
ilave ettik. Rivayetlerin kiminde: "~.l ..;~,~1_, d~ ~ .:.,. )II = Meger
ki, h(lyvam telef edilen ve kant akztzlan bir gazi ola " ; kiminde: .:r )II " "
''<IlL. )'_, '-~
c::-J.. \'
= Meger ki ne sag salim kendisini, ne de malzm geri
getirmiyen ola"; kiminde de: '' c::-.J.. )I .JI )II . \'= Hayzr, meger ki o kimse
geri gelemeye" denildigi gibi cab i r radiya' llahu anh hadisinde de:
" ...,...! ;JI .j .,.~ _, ,rt.. .:r \'I = Meger ki cihad esnasznda katZ olunup yiizii gozii
topraga hulanmz~ hir hale gele" denilmitir.
Bu hadis-i erifte cihadm ta<zim-i kadr ii am ve miicahidinin

derecati ve fi-sebili'llah cihadda gaye-i kusva Allah ic;in bezl-i can
edip riitbe-i ehadeti ihraz oldugu anlaIlmakla beraber ar-i zilhicce'de oruc tutmamn fazileti de istidlal olunabilir. Zira oruc da amel
ciimlesindendir. Yevm-i nahri tutmak haram ise eyyam-1 3-rin diger
dokuzunda bu fazileti ihraza imkan vardtr. A leyhi' s-salatii ve' s-selam
3
-----------------------------------------TELB1YEN1N KEYFiYYETi
193
Efendimiz'in ar-i zilhicce'dc hi<;bir def<a oruc tutmadtklanm

Aie radiya'lliihu anhtl'dan siinen kitablannda rivayet ediyorlarsa
da iimmete farzolur korkusu ile bu giinlerde orucu terk buyurduklan
varid-i hattrdtr. [41 r inci hadise miiracaat] bahusiis arefe giiniinii
tutanm hem o sene, hem de ertesi sene giinahlarma kef fa ret olduguna clair E h u Kat ad c radi),a' lliihu anh'in gerek Miislim, gerek
Tirmi:::.i'dc ridyeti vardtr.
TERCEMESi
Enes lbn-i Malik radiya'lliihu anh'den:

(Mi.iari.in-ileyhden): "Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi
ve sellem ile beraber iken naszl yapardmu:. ?" (diye) telbiye (nin
keyfiyyetin) den 1 . sua! olundukta 2 6yle demitir: lstiyen lebbeyk derdi ki, inkara ugramazd1; istiyen de tekbir ahrd1 da
(yine) inkara ugramazd1. (Yani hi<;hir kimse kendisine ni<;in
telbiye ediyorsun, yahud ni<;in tekbir ahyorsun? demezdi) 3
RiVAYETLER:
Bu h a r i'nin diger rivayetinde: 11 j,.liJ;: .JlS"")) denilmitir ki, yine o rna <nayadtr. Zira 11 J'.>\AI '' yiiksek sesle telbiye etmektir.
Bu rivayette her iki mevzi <de - me<;hul sigasiyle - << ~A )!j 11
' denmitir. Buhari'nin oteki rivayetinde ise -ma<lum sigasiyle- yine
her iki yerde 11 ~:1-- fi:.;.~ ")\4 '' 'dir ki, bu takdirde ma<nast: "Resululbih
salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz inkar buyurmazlardt" olmu
olur.
F : 13
HOCCACIN TEHL1L VE TEKBIR!
194
11 ~~' n Huccac, Beytii'1-Haram'm ihrama girdigi

andan i <tibaren Cemretu'l-Akabe'de ilk cemerat1 atlp ha1a1 olunc1ya kadar,
yani ihramdan <;1kmCiya kadar hep [ebbeyk [ebbeyk diye ezan-1
ibrahimiye icabetlerini IZhar u i'lan etmelerine denir. Buhari'nin
ibn- i 6 mer radiya' lliihu anhiima rivayetinde Res u 1u Il a h salta' lliihu
aleyhi ve sellem'in telbiyeleri: . d::-1 .!.~! ~r 'J .!1::-l . .:.1::-l r-.UI ~ 11"
11 .!.!! .;..4_...:; 'J .:Jlll_, ~ll ;;__,.;jl _, .l..l-1 ,JI lafziy1e nak1olunmu~tur.
En e s radiya' lliihu anh' den bu suali soran zat, ravisi NI u hammed ibn-i Ebi Bekri's-Sakafi olup Buhari rivayetine nazaran:
' ' ~,;.).;.) ... J l '_;A .:,.. ,)4~~ :). _, Ll ..::..JL = l'vfina'dan Arafat'a fZktzgzmzz esnada Enes'e sordum" tafsi!i ile sua1in zaman-1 irad1 da zikrediliyor.
Muslim ise ayni hadisi Muhammed ibn-i Ebi Bekr'den:
"~ i_,.,JI I~ j 4,~1 J J__,;.; L.. ;;..;.)... >1-~<. ..r;'J .::.Jj= Arife sabahz Enes'e, bugun
edilecek telbiye hakkznda ne dersin? diye sordum" lafziyle olup her iki
rivayete gore irad cdilen sua!, hi.iccacm Arafat'a <;1kt1klan gunkii
telbiyenin keyfiyyetine taalluk etmi olur.
2
Miis1im'in rivayetinde
Enes
radiya'lliihu anh cevabmda:

11 :"""L... ._,!.... \.;J.>- I ...,-.::"'! 'J J~ l L:... _, --':'-'<::11 U ~ ... _, ..)... ..:U I J .... _,.:JI t" ~..ll I~~.r n"
=Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem ile birlikte )'ine baylece Mina' dan Arafat' a fZktzk. Kimimiz tekbir alzr, kimimiz ihlal, )'ani )'Uksek
sesle telbiye ederdi. Hif birimiz de bundan dolayz arkada~zm )'anlzi J'aptz _diye
ayzplamazdz" diyor. En e s radiya' lliihu anh'in bu rivayetini 1b n- i
Orner radiya'lliihu anhiima'mn Jl ~A
tl....-' ,...... .ill ...,L... .ill J_,....J t" L;_,-~<. 11"
11 ~ll L:... _, .r..lll l: j ~l..iJ... = Resululliih salla'lliihu
aleyhi ve sellem ile
birlikte sabah vakti Mina' dan Arafdt' a ;zktzktz. Kimimiz telbiye ile,
kimimiz de tekbir ile meigiil idi" rivayeti de te'yid ediyor. Bu
.:,..
rivayetlere ve bunlan takviye eden diger birc;ok rivayata bakihrsa Arafat'a c;1kan huccacm telbiye ile tekbir beyninde muhayyer
old uk1an anla1hrsa da o giin, Res u 1u Il a h sal!a' lliihu aleyhi ve
sellem'in hangisi ile megiil olduklanna dair rivayet yoktur. Netekim ibn-i Orner hadisini oglu Uheydullah ibn-i Abd i llah
ibn-i Omer'den rivayet eden Abdullah ibn-i Ebi Seleme,
Ubeydullah'a: "Ben size teacciib ediyorum. Naszl olmui da Resululliih
salla' lliihu aleyhi ve sellem'in o giin ne )'aptzgzm babana sormamzjSznzz ?"
diye hay1flanmit1r. Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in takdrinden, adem-i inkanndan huccacm her hangisiy1e mqgiil olmakta
muhayyer oldugu tebeyyiin ediyorsa da A b d u Ua h hangisi~in efdal
TEHLiLi;-.; MUNTEHAS I
195
oldugunu fiq-i Resiil'dcn istidlal ctmek istcmitir. Ancak mqhur oian

si.innct, yevm-i nahirdc Cemretii'l-Akaben'dc ilk tal atmC!ya kadar
tclbiyeye ara vcrmcmektir. ~ctekim i bn-i Mes'iid, Abdullah
i bn-i .-\ b bas, Fad! ibn i' 1-A b bas, U same i bn-i Zcyd mdi) 'a'llii/w anhiim'den mcrd ohm nukiil-i sahiha hcp bunu miicyyiddir.
ibn- i Me s 'ii d radiya' lliilzu anlz: ._;>- <..S"~4 ~'""J 4"-l" .:ill J .... .:ill J_,....J Jl ..;' L. )} "
u J>(; Ji j)..:~ .!~~ .kl~. .JI '11 . :;J.. ~I cJJ = Resulullii.h salla'llii./w aleylzi ve
.1ellem cemre atznu;a kadar lzep telbiye ile meJgiil oldu meger ki, telbiyelerin
ara.1llla all)rinen tehlfl ve tekbir karzitzra" dcmitir. 0 haldc Enes ile
ibn-i Orner radira'llii.hu anhiim'iin bahsettigi tckbir, miilcbbinin
telbiyeyi kat' etmcksizin araya kant1rd1~ bir zikr olmu olur.
imam Ebl't Hanife ile imameyn'in \'C imam-1 ~afii'nin
mczhcbleri budur. imam-1 Millik'ten bu habda ii<,: kavil mcnkuldi.ir. Birine gore, arcfc giinii vakt-i zevalde, digcrinc gore, Arat:tt'ta vakfcdc, ii<;i1ncii kavlc gore de, mescid-i Arefe'ye vardtgmda
tclbiyeyi kat' cdn. Bu akvalin siinnet-i miitcvatirc ve mqh(treye
muhalif olclugu - inaallah- Hac bahsinde gori.ileccktir.
Huccftc halal olduktan sonra Mina'da olduklan gi.inlerdc -Eyram-I tqnktlr- art1k yalmz tekbir ilc megiil olurlar. Bu hususta
Buld1ri'nin ta'likan clort rivaycti vardtr: r - Omeri.i'l-Faruk
radiyalliilzu anlz Mina'claki kubbesinde (ki.i<;iik <;admnda) tekbir ahrd1
cla ehl-i mcscid bunu iitip ona uyarlar, <;aqtda, pazarda olanlar da
tckbirc balar!,ardt da bi.itiin Mina tekbir ile sars1hrd1. 2 - i bn-i
0 mer radiya' llii./zu anlziima, o g~inlerdc yani Mina gi.inlerinde tekbir
ahr dururdu. Namazlardan sonra da, yatagmda da, fi.istatmda da
(otagmda da), oturclugu ycrde de, gezdigi ycrlcrde de o giinlerin
hepsinde tckbir ahrd1. 3 - Ummii'l-mi.i>minin l\Ieymune radiya'llii/zu anlzli yc\m-i nahirde tekbir ahrd1. 4 - Tqnk giinlerinde kadmlar
Ehi1n ibn-i Osman'm \'e Orner ibn-i Abdi '1-Aziz'in ardmdan crkckletle bcraber mcscidde tckbir ahrlard1. Eyyam-1 hacdaki
tckbirat yalmz hucd.ca mahsiis bir ibadet olmaytp hacca gitmiyen
chl-i afak da zikru'llahm bu ncv'ini etmeklc vazifedar olduklan gibi
-Dmmii At1yyc radiya'lliihu anhd'nm hadisindcn ma'lum oldugu
iizcre- iyd-i f1t1rda da tckbir ahmr. Bu cyyam-1 mqhurcdc alman
ttkbirin slgas1 hakkmda sabit olmu hi<;hir haclis mcn:i olmamakla
hcrabcr sclef-i salih in \'C halef-i tabiinin ameli olmak i.izere muhtelif
slgalan tckarri.ir etmitir. ~oylc ki:
TEKBIR SIGALARI
196
Malikilere gore, ii\ kerre yalmz <I~~ .ill)) denir. Maahaza:

.1...~! .ii.J ~I .:i: l fl."! .U:I .U:I~I ,J! ~~I .ill)) denirse ho olur demilerdir. Zira, rivayet olunduguna gore, Cabir radiya'lliihu {lnh, eyyam-1
tenkte namaz1 kthp bitirdikten sonra U\ kerre <I ~I .ill'' demekle
iktifa etmitir.
I -
2 HalilulHih 1 brahim salla'lliihu aleyhi ve sellem'den me'sur

olup el-yevm bu diyara ahnagelmekte olan tekbir sigas1 ki, bir
kerre ..~.J,..I.:;, .J ~n .iii . ~n .ill .J .ill ':1' 1 .JI ':!. ~n .iii ~n .iii,, demektir.
Orner, 1 bn-i Mes 'ud radiya'lliihu anhiima'nm kavli bu olup biitiin
Hanefiyye ile Sufyan-1 Sevri ve Ahmed 1bn-i Hanbel ve
1shak 1bn-i Rahuye de buna kaillerdir.
(I
3 - ~afiiyye'nin muhtan olan tekbirdir ki, Hanefiyye'ninki

gibidir. Yalmz evvelinde iki yerine ii\ kerr-e n_,fl .iii)) denir. 1mam-t
~ afi I : "Bundan sonra zikr olarak her neyi ziytlde ederse iyi olur. Lakin
}II ~; ':! .J .iii ':II <ill }I. '")1:-1 .J ';;J.S::! .iii.Jl-:-- .J i~!S' .ii J...J,..I.J. ~~~$" _,fl .iii))"
_;;.I .J ..\~ _;-A;.J. ..\;..J J.~,.,.o .._.J .:;,: '.{I .JI ':i .:,J_;t>:JI.__,S"YJ .;:_..UI.J ~.....1;,:.
.~S""I .ii I.J .i: I. ':II "JI ':.' ~ .J ._,.,I_;... }II i ~ J oJ:.":' elfaz-z miibdrekesini yiiksek sesle
4'
ziytlde ederse daha iyi olur" demitir. Said 1bn-i Cii beyr'iri kavli
de budur.
- 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan mervi tekbir ki,
(I J...J,..I .i: J _,fl .i:l. ~~ ..J ~~ .iii .r.S"' .iii .~S"' .iii))
suretindedir.
5 .:::- Yine 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan mervidiger sigadtr ki n .;:..I.!..$- JS' J<- yo ..J ~ J .../:.. p:;All..flyo . .iii '.{I .!I':! ~I .iii . ~I .iii,
siiretindedir.
6 - 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan mervi olan tekbir ki,
u .;:-li ,.,;. JS' ...,L... _,. .J J...J,..I .J J .!.illl4.1 .J .!.4.r~ 'i.._J .ill )114.11 ':.' .r.S""I .ill, ~I .iii,
sigastdtr.
Buraya kadar zikredilen ve edilmiyen asar-1 adide delaletiyle
eyyam ve leyali-i tenkda namazlardan sonra tekbir almanm vacib
veya hi<; degilse miistahab oldugu anla1hr. Tekbirat-1 tenk, eimme-i
Hanefiyye'ye gore vacib, maadalanna gore hasendir. Lakin 1mam
Ebu Hanife, bu vucubu yalmz emsarda mukim olanlarm cemaatle
ktld1klan salavat-1 mefruzaya kasredib ona gore salat-i vitirden, bayram
namazmdan, siinen ve nevafilden sonra tekbir almmad1g1 gibi misafir
olanlara da, miinferiden kdanlara da tekbir vacib degildir. 1bn-i
Mes 'ud radiya'lliihu anh'in de mezhebi budur. Sufyan-1 Sevri'nin
TEKBiR-1 TE~R1KIN M0DDET1
197
vc Ahmed Ibn-i Hanbel'in -nvayet-i mehureye gore- kavilleri

budur. Imam Ebu Yusuf ile Imam-1 Muhammed'e gore ise,
mukim olsun, misafir olsun, mtinferiden, yahud cemaatle k~lsm farz
k1lan her kimse tizerine bu tekbirler vacibdir. Evzai ile Malik'in de
kavilleri budur. ~Hi I'nin kavl-i esahhma gore, o gtinlerde nevafil
ile cenaze namazlarmdan sonra da tekbir ahmr. Erkeklerle beraber
olmad1kca kadmlar, mukimlerle beraber olmad1kca misafirler cemaati,
tekbir almazlar.
Gerek muhrim, gerek muhil herkes ic;in bu tekbirlerc Imam
E b u Han ife'nin kavlincc, arefe giiniiniin sa bah namaz1ndan sonra
balamb yevm-i nahrin ikindisinden sonra nihayct verilir ki sekiz
vakit olmu olur. Abdullah Ibn-i Mes'iid radiya'llahu anh ile
Alkame, Esved-i Nehai ve Ibrahim-i Nehai'nin de kavilleri
budur. Ibn-i Mes'iid radiy'lliihu anh'den rivayet edilen diger kavle
gore ise, yevm-i nahrin oglen namazmdan sonra tekbirata nihayet
verilir ki bu kavle gore, yedi vakit etmi olur.
'imam-1 Muhammed ile Imam Ebu Yusuf'a gore bayramm dordtincii giinti ikindiden sonra nihayet "~erilir ki yirmi iic; vakit
eder. Orner Ibni'l-Hattab, Ali Ibn-i Ebi Talib, Abdullah
Ibn-i Abbas radiya'llahu anhiim'un kavilleri de budur. Sufyan-1
Sevri ilc Siifyan Ibn-i Uyeyne ve Ebu Sevr ve Ahmed Ibn-i
Hanbel ve bir kavle gore ~Hii de buna zahib olmulard1r. Bu
kavle zahib olanlar meyamnda Ebu Bekr ile Osman radiya'llahu
anhiima'nm da isimlerini zikreden vard1r. ~arih Ay n i diyor ki, Sahabe
radiya'lliihu anhiim'den varid olan en sahih rivayet, yevm-i arcfe sabahmdan Min a gunlerinin ahirine kadar olduguna dair 1b n i' 1-M ii n z i r
ile digerlerinin Ali ve Ibn- i Me s 'ii d radiya' llii}Ju anhiima'dan rivay'e t ettikleri eserdir. Eger bu rivayet dedigi gibi sahih isc, yedi vakit
Vt sekiz vo:tkit hakkmda lbn-i Mes'iid radiya'llahu anh'e atfettigi
kavillerin sabit olmamas1 laz1m gelir. Imam-1 Malik'in kavlince,
yevm-i nahrin oglen namazmdan sonra dordi.incii giiniin sabah
namazmdan sonra hitam verilir ki on be vakit cder. Bu kavl, Imam
Ebu Yusuf'dan da rivayet olunmutur. Ibn-i Orner radiya'llahu
anhiima ile 0 mer I bn-i Abd i '1-Az iz'in de kavilleri budur. I mam-1
~Hi I'nin de kavl-i mehuru bu ise de ~afiiyyece a mel, yirmi ii<;
vakit tekbir almak iizere tekarriir etmitir. Ibn- i Abbas radiya' ltahu
anhiima ilc Said Ibn-i Ciibeyr'den yirmi iki vakit rivayeti vard1r ki
TEKB1R-i TE$RiKIN MUDDETi
l91l
mchdci, ye\m-i arefenin saH'tt-i zuhrudur: Daha ba~ka k<nilkri \'(lrs~t

da hunlar kadar mqhf1r olmadigma binacn zikrinden sarf-1 nazar
cttim.
iyd-i adhii'da oldugu gibi iyd-i fttJr ' da da musallaya gidcrkcn
yolda w musalHi.da, bayram gcccsindc \T gi.indi.izi.in sabahlcyin de
yi.iksek sesle tckbir almak mi.istchabdir. Yalmz Dil\ ud-1 Zahiri'yc
gore Yacibdir. i bn-i H i.i beyre "!Jd-i fitzr tekbfratz, Sim-i Bakare'deki 11 * ~.u. l.. J.: .:ill I.J~S::::.!.J ;..~JI 1_,1..~ .J 11 a)'et-i kerfmesi deldleti.J>Ie !J'd-i adlzii
tekb fratmdan daha miiekkeddir" demi. A I i, E b f1 Kat ad c Yc 1 b n- i
Orner radva'lliihu anhiim'un musal!itya \anncaya kadar saYt-I bi.ilcnd
ile tekbir aldiklan merddir. Malik ile Enai'nin ka,illeri budur.
imam-1 Malik'c gore, leylc-i f1tirda tekbir almmaz da yenn-i
f1t1rda musallada imam namaza <;Ikmcaya kadar tckbir ahmr. imam
gelince kcsilir. Donudc tckbir ahnmaz. ~Hi I'nin kad-i esahlnna
gore, hilal-i f1tnn rii'yetindcn i'tibaren tekbire balamr. Mu~arun
ileyh: "L~rle-i nalzirde ve imam musallii)la namaza flktnca)'a kadar le)'le-i
jitnda.._ nama.-;.dan sonra tekbirin izhdr edilmesi bence miistehabdzr" dcmi.
Nihaycti hakkmda ondan . merd u<; kavil daha yard1r: birincisinc
gore, imam musallilya <;Ikmcaya kadar, ikincisine gore, imam ihram
tekbirini almcaya kadar, i.i<;i.inci.isi.ine gore isc, namaz hitinceyc kadar
tekbirata dcvam cdikhilir. Ahmed ibn-i Hanbcl'c gore, yinc
ri.i'yet-i hilalden i'tihfmn imam musallii.ya <;Ikmcaya, digcr kavline
gore dt' hutbedcn fflrig oluncaya kadar dcd'tm cdcr.
o",..J.I
-;;..,.....:;;:
~t.
,_,.o,..._,
o.J~
,.,.,..J.
,..,
,..
4.:.1:. ..3.11 J~ u-:-.:J

10 I l~..:&. ..3.1 I IS;
J J~ 0-: I if
.....
,.
,.
....
....
~ ....
.}0
.J.,O .... ""
.}/
o.,.,.
52 2
/
~,;
.J. .a.o.l ~ ~ J.: J .)~.:..; 0ls-' tL J

TERCEMESi
ibn-i Omer radiya'lldhu anlziima'dan ~cbiyy-i .Ekrem

salta' Wi/m ale]hi ve sellem ( ~urban edilecek hayvam) musallada
nahir veya zebih buyurdugu 1 (sened-i muttas1l ile) rid.yet
olunmu~tur:!.
t
Buhari'nin huradaki ri\aycti tcrdid ilc: " _::.l:.
~,
Slire:
Bnknre).
~~ e/:
r85
1 j...:.;. n
lafziy-
NAHR-1 !;iERI VE ZEBH-1 $ERl
199
ledir. Musannif ise {( t ...i; .J .,-:.;. n siiretinde kaydediyor. Vakta aym

hadis, KitaNi' l-ediihl' de vav-1 anfa ile: {( .,-:.;. ..1 t ,.l; n lafziyle rivayet
olunrnu ise de orada zebh, nahudan evvel zikredilrnitir. Tercerneyi -Buhari'nin buradaki rivayetine rnuvafik olarak- harf-i terdid
ile yazd1rn *.
Nahr ile zebhin ikisi de Tiirk<;e'de bogazlarnak ile tercerne olunabilir. Lakin Arabideki vaz'-1 lugavice beyinlerinde fark vard1r. Nahr:
hayvam {( 4 '' sinden yani boyununun gogiis kernigine bitiik yerinden,
bogaztmn <;ukurundan; zebh ise boyunundaki << [b_,i 11'mdan yani iki
yanmdaki ah darnarmdan olrnak iizere bogazmdan kesrnek rna 'na..;
smadu. Deve nahrolunur, davar zebholunur. S1g1r gibi ciissece ikisi
beyninde rnutavass1t olanlar da nahredilirse de onlarm nahrine zebih
de 1tlak olunabilir. Netekirn Beni !srail'in bogazlarnakla rniikellef
olduklan bakare hakkmda H**.J_,.l..A;. I.J~lS'" L..J lJ._,;:.l; '' buyurulrnutur.
Siinnete rnuvaftk olan: N ahredilecek kurbanhk ve saireyi ta 'rif
ve<;hile nahretrnek, zebhedilecek olam zebhetrnektir. Nahredilecek
olam zebh, zebhedilecek olam nahretrnenin cevazmda iibhe eden
bile olrnarnttir. Netekirn Buhari'nin Kitabii'l-ediihi>>'sinde ihn-i
Ciireyc, Ata> !bn-i Ebi Rebah'dan berve<;h-i ati sualler irad
ettigini rivayet etrnitir: Ata >: Me:;.bah ile menhardan ba~ka bir
J'erde ne zebh olur, ne de nahir" dedi. "Zebhedilecek hayvam nahretsem
niisiik olarak kafi gelir mi ?" dedirn. "Evet. Zira Cenab-z Hak bakare'nin
zebhedildigini bize bildiriyor. Binaenalf:Jh nahredilecek bir ~ey yani bir hayvam
:;.ebhedecek olursan caiz olur. Lakin hence onu zebhetmek daha miistehabdzr.
Zebh, evdacz kat' etmektir" dedi. Bunun iizerine: "ra evdacz ta nuhO!z
kesince;>e kadar :;.ebhi geri dogru siirecek olursa ne dersin ?" dedirn. "Zannetmem ki caiz olsun" dedi.
Nuha': Bir ucu dirnagda olup ornurga kerniklerinin i<;inden

ge<;en sinirdir ki Tiirk<;e'de ona, kokar ilik veya rnurdar ilik derler.
Nah'1n yani rnurdar ilige kadar zebhin rnenhi olduguna clair !bn-i
Ciireyc'in !bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan bir rivayeti vard1r .
* Bu hadis-i ~erifteki fiil-i Nebevi'yi rivayetde~ maksiid olan, gaye (~.J t.))
den ibaret olan bu iki siinneti bir arada cern' etmek miimteni' olmadJgmi beyandan ibarettir. Bu ise atfile daha sarih ifade edilir. Bu sebe ble Buhari bu babm unvamm vaV-1 atifa ile iradetmi~ . Zebidi merhumun vav-1 a tlfayJ tercihi, b u liiz uma
mebni olmahdir.
K . M.
**
Sure:
( Bakare), aJ>
et:
71
NAHR
200
1bn-i Orner radiya'lli

Oliinceye kadar kendi hiiline
bogazlamamn vech-i
S.aid 1bn-i Ciibeyr
Ieder. Maahaza : ',
yoktur " eserini de B u}
1bn-i Malik radiya
2
Veya edat-1
oldugunu ifham ettii

musallada kurbanm
faidesi ikidir: I - :
gin den (5 I 5 inci h<
kurban kesmek zaJ
baan niisiiklerini
olan kurbederden
sallada icras1, siin
anhiima siinnete k
ran musallada N
kestigi gibi t~.
namazma c;1km
Naji_ 'a emir
Malikileri
kurban kesildii
1bn-i Orne
tan sonra hi2
Omer'in kurb
in birisinden gefiP hayvam

demitir. Kezalik hayvan
Jbeden kesmek oldugunu
zdiya' lliihu anhiima' dan nakBa$Z, biisbiitiin kesmekte beis
ile 1 bn-i Abbas ve Enes
likan rivayet etmitir.
ile zebhin hiikmen miisavi
ifden herkesden evvel imamm
.elecegini de anhyoruz. Bunun
t kurbanlar zebh edilemeyeceliDm musallada nahr ii zebhi,
ni . iland1r ki, nas art1k ana temektir. 2 - Kurban, umumi
efdal olup ala melei'n-nas mulektir. 1 b n- i 0 mer radiya' lliihu
!ai Buhari'nin rivayetine naza:' s-selam'm menharmda kurbamm
ore hastahk dolayisiyle bayram
kurbamm musallada kesm~k ic;in
siinnet oldugunu ogrensinler ic;in
miistehab oldugunu soyler. Netekim
! kurbanhk koyununu satm aldlk~ar1ya gotiiriip "1$te bu koyun lbn-i
etmesini emredermi.
1bn-i
anhiima'dan varid olan bu rivayete
binaen 1ma
hg1 musallaya gotiiriip orada kesmege
kail olmu c
n evvel kimsenin kurban kesemeyecegi
ic;tihadmda
buki herkesin imama tabiiyyeti vak1t
i 'tibariyle olup imamm h 'h i 'tibariyle olmad1gmda diger eimme
ittifak etmi olup buna binaen hiiccacdan her kim cemreyi atarsa
kurban kesebilecegine, imamm zebhi teahhiir etse niisiiklerine h~lel
gelmeyecegine kaillerdir. Hatta vakt-i zebih girdikten sonra imam
hie; bir kurban kesmese zebhin helal oldugunda icma' vard1r.
BAYRAM NAMAZINA G1TME GELME ADABI
201
TERCEMESi
Cabir ( lbn-i Abdi'llah-i Ensari) radiya'lliihu anhiima'dan:

~oyle demi~tir: Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve
sellem bayram giinii olunca (musallaya gitmek ic;in) ba~ka
(orad~n donmek 'ic;ih de ba~ka) yol ihtiyar buyururdu 1
Buhadisi Buhari miitabaaten Ebu Hiireyre radiya'llahuanh'den de rivayet etmitir. t s m ai 1i 'nin Miistahrec deki rivayetinde:
"~ ~~cS.lliJ!J.li.J!.<. ~ t::"J ..I.;:JI Jl [~ 1.;1 .J\S'" = Altryhi's-salatii ve's-selam Ejendimiz'in mu<tad-z ferifleri, bayram namazzna fZkdzklarznda lefrif
ettikleri yoldan bajka bir yoldan avdet etmekti " denilmitir. T i r m i z i de
bu hadisi Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den ~ .:1 j ..... .ill J_,..J .Jts"'ll .
fl.- j C::J J!). j J.:,JI r~ [~ 1~1 f-'.1 lafziyle rivayet ettikte:n sonra bu
babda Abdullah lbn-i Orner ve Ebu Rafi < radiya'llahu anhiim'iin de rivayetleri oldugunu haber verdikten ve Cabir radiya'llahu anh'in de Buhtir'deki isnad ile hadisini zikredip - t1pk1 B uhari'nin dedigi gibi- "Cabir'in hadsi Ebu Hiireyre'ninkinden
esahdtr" dedikden sonra: "Ehl-i ilimden btkzlan bu hadise ittibtian
imamzn namaza gittigi yoldan b~fka bir yoldan avdet etmesini miistahab.
goriirler. $aji 'nin kavli de budur" der. Halbuki Kitabii'l-Omm>>'de
lmam-1 miiariin-ileyh, imam ic;in de, me'mum ic;in de bunun
miistehab olacagtm royler. 1)arih Ayni'nin dedigine nazaran ciimh-nr-1 iilema musallaya gidip donerken muhalif tarikl miistahab gormiilerdir. lmam-1 Malik de: "retifdigimiz eimmenin hep biiyle
yapdzklanm giirdiik" diyor. lmam Ebu Hanife de bunu miistahab goriir ve terkinde beis gormez.
Buhari burada imam ile bayram namazm1 fevt etmi olanlarm
iki rek<at kllacagtna dair bir bab-1 mahsfis ac;arak kendi mezhebince
cemaatle bayram namazm1 fevt edenler de, musallaya gelmemi
kadmlann da namaz klhmrken evlerinde kalm1 ehrilerin de, ehl-i
1
202
FEVTEDiLEN BA YRAM NAMAZININ HUKMU
Kur'fm'm da bu iki rck 'atla miikellct olduklanm ima etmitir. Delili de

alryhi's-salatii ve's-selam Efe n dim iz'in Aic radiya'lliihu anhd'mn teganni eden cariyeler hadisindc [513 ve 524 iincii h~dislere miiracaat]
"(YI.... :J I J~I li-1:<- lh = Bugiin biz A!iisliimanlarm bayramzdzr" buyurmu
olmalandu. Yani bayram, imam arkasmda bulunan vc bulunmayan
her miikellef miisliimanm bayram1 oldugu ic;:in o giiniin iar-1 dinisi
olan namaz ile miikcllefdirler demek istemitir. Bu, rna 'nayt te>yid ic;:in
de Enes radiya'lliihu anh ile lkrime'den ve AUi' lbn-i Ebi Rebah'dan ta'likan iic;: rivayet de bulunuyor: Enes radiya'lliihu anh Zaviye)>
demekle rna 'rUf Basra'ya iki fersah mesafede kain ikametgahmda
bulunup da Basra'daki musallaya gidemedigi bir giinde Buhari'nin
ri~yetine nazaran miivellas1 Abdullah lbn-i Ebi Ganiyye'ye
biitiin mevalisini, ehlini, evladm1 bir yere toplamay1 emredip onlara
ehir ahalisinin namaz1 gibi tekbirleriyle beraber bir bayram namazt
klldtrmitir. Bayram namazma gidemedigi giinlerde biitiin ehil ve
evladtm ve mevalisini toplay1p tekhirat-1 rna 'lume ile iki rek'at bayram namaz1 ktldtrmak miiariin-ileyhin mu 'tad1 olduguna clair daha
sarih rivayetler de vardtr.
Buhari, ikrime'den de: "Eh-li sevad,yani kifyliiler bayramda bir
araya gelip ,ff.hirdeki imamm yapdzgz gibi iki rek'at kzlarlar.", A ta'mn da:
"Bir kimse bayram namazmz ka;mrsa iki rek'at kzlar" dediklerini rivay,et
eder. i k rime' den : "Kifyde olanlarzn, siferde olanlarm iyd-i fitzr veya
adhii giiniinde toplamp i;lerinden birinin arkasmda iki rek'at kzlacaklarz"
hakkmda daha mufassal bir rivayet oldugu gibi Ata'dan olan rivayet
de"~;. J = Tekbir de alzr" ziyadesiyle 'nakledilmitir. Yani her iic;:iine
gore, cemaatle tam tertip bir bayram namaz1 kthmr. Miicahid'in
Muhammed ibn-i Hanefiyye'nin, ibrahim-i Nehai'nin,
ibn-i Sirin'in, Hammad'm, Ebu ishak-1 Sebii'nin de mezhebleri
bu oldugunu ftrih Ayni, lbn-i Ebi ~eybe'den nakleder. Buhar i'nin burada ortaya attigt mes'ele ikidir:
I Bayram namazm1 bir sebebten dolay1 fevt eden kimse onu
kaza eder.
2 Bayram namazm1 kaza ederken ash iizere iki rek'at k1lar.
Her iki mcs'elede ihtilaf edilmitir. imam-1 Malik'e ve ~afiiyye'den
Miizen i'yc gore bayram namazmr fevt edene kaza laztm gelmez.
Hanefilere gore ise imam arkasmda ktlmay1 fcvt edene kaza yok ise
de imam da cemaat gibi fevtetmi ise ertesi gi.in cemaatle kihmr.
BA YRAMLARDA SPOR MENDUBDUR
'
203
Ertesi giin de fevtedilirse artlk k1hnmaz. E v z fti, S ii f y an -1 S e v r i,

Ahmed 1bn-i H<\nbcl, 1sh~k 1bn-i Rahuye ve lbni'lM ii n z i r' e gore bila-oziir terketmi ise kaza etmez, bir oziirden dolay1
terketmi ise ertesi gun vaktinde kaza eder. Hanefiyye'den Ka z I han
da bu yolda fetva vermitir. ~ afi I' den kaza etmemek rivayeti var ise
de esah olan kavl, kaza etmektir. Hatta miinferiden kaza edebilir.
Nitekim Ahmed 1bn-i Hanbel de miinferiden kazada ona muvaf1kt1r. Kaza edilecek bayram namazmm aded-i rekeatma gelince:
tmam-1 Malik ile ~afii'ye ve Ebu Sevr'e gore iki rek'at k1lar.
Ancak tmam-1 Malik t u kazay1 miistahab goriir. Evzai'ye gore
iki rek'at k1hmrsa da kira~' tte cehredilmez ve imamm' yaptigi gibi
tekbir ahnmaz. Alive lb::1-i Mes'iid radiya'lliihu anhiima'dan ise
dort rek'at kilmacagma clair rivayet vard1r ki, Siifyan-1 Sewi ilc
Ahmed 1bn-i Hanbel bu ' a kaillerdir. Ebu Hanife'ye gore ise
ister kilar, ister k1lmaz; k1lmca da ister dort, ister iki rek 'at k1lar.
Dort ile iki rek'at kilmak beyninde muhayyer olduguna clair ~afii ilc
Ahmed'dcn de rivayct vard1r. Ishak ' a gore ise namaZI fevt eden
kimse musallada kilacak olursa imamm k1ldig1 gibi k1lar, baka yerde
k1larsa dort k1lar.
,. """"".}.,.,.I..-',..,,, ., ,.. ,.. ;~

JLo .,;..s- tt-~ _r:-_;; ~Jli ~IJ)I
'
.,
,.,, . t
'
,,
.,~.~.~.,.,.;;;.,.,
o..l~) 1~~ t.:... l
, , "'
o..iA u.; ~lj J
'
"'"'-'!.-
r-+&:- ~ r-J. . . J . .:~-:J&:-
.u~l
TERCEMESi
Yine (Mescid-i ~erifte oyun oynayan) Habe~liler hakkmda COmmii'l-mii>minin) Ai~e (radiya'lliihu anha,Y hadisi ki
evvelce (513 iincii olarak) gec;mi~ti. Bu rivayetde (ise) ~u ziyade vard1r: "Ai~e (radiya'lliihu anha) dediki: Habe~lileri Orner
kogmaga kalkd1 da 1 Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve
sellem (Omer'e) : "Bzrak onlarz !" (ve Habe~lilere :) Keyfini;;:.e
bakzn ben Erfide! buyurdu" ziyadesi vard1r 2
.
1 ((
r ~>:-)
II
fi'linin faili
Orner radi.Ja' lliihu anh' tir.
M aahaza
BAYRAM BAHSt
204
matbu' ve gayr-i matbu' Buhdri niishaslanmn ekserisinde '' .J,r"

lafz1 mahzuftur. Bu hazifden Hahelileri zecredenin aleyhi's-satatii
ve's-seltim Efendimiz Hazretleri olmalan vehmi hiistl olursa da siyak
ve sibaka uymaz. Bahusus diger tariklerden gelen rivayatta Orner
rad~ya'lliihu anh'in ismi tasrih edilmitir. Binaenaleyh musannif "/"
lafzm1 isbat eden niishadan h<1dis nakletmekte isiibet etmitir.
Teganni eden cariyeleri Ebu Bekri's-Stddik radrya'llahu
anh tekdir ettigi gibi Orner radrya'lliihu anh de Habelilerin mescid-i
erifte olan oynamalanm isti 'ziim ederek kendilerini bu iten nehyetmitir. lkisi de bu babda izn-i celil-i Nebevi oldugundan bihaber
olarak nehy-i ani'l-miinker niyyetiyle men 'e kalkiffiilardi.
2
(513) iincii hadisin metin ve havaisinden rna 'lum olmu oldugu

iizere Habeliler mescid-i erifte harbel~riyle kdu; kalkan oyununa
b~nzer bir oyun oynuyorlarmt. Orner radiya'lliihu anh'in onlan
men 'e tasaddisi bilad-1 sairede bayram giinlerinde ve Harem-i ~erif-i
Mekkide her zaman silah taImanm menhi oldugunu bildigine mebni
olsa gerektir. 1zn-i Nebevi de mesciddeki hadisenin o husustaki
nehy-i umumiden miistcsna oldugunu gosterir. Zira Habeiler kalkanlanm, m1zraklanm giizelce kullanmakta miimarese siihibi olduklan
gibi kimseye zarar ve eza ikiimdan bald kimseler olduklanndan bayr~m gibi bir yevm-i -~iirurda silahlartm eglenmek ve eglendirmek i~in
isti 'mal etmeleri mubah, belki de mendub olmutur. Bu nehyin bir
istisnas1 da bayram giinlerinde imama bir siitre olmak iizere musalliiya bir harbe gotiirmenin mesnuniyetidir. Nitekim lbn-i Orner
radrya'lliihu a11hiima'dan mervi olduguna gore bayram giinleri Bilal
radrya'lliihu a11h musallaya bir harbe taIytp aleyhi's-salatii ve's~seltim
Efendimiz'e siitre olmak iizere ktble cihetinc dikermi (302 inci
hadis). Ebu Ciihayfe radrya'lliihu a11h'in de (143, 246 ve 303) iincii
hadislerinden aleyhi's-saliitii ve's-seliim Efendimiz'in Mina'da bir
harbcyc dogru namaz ktldtklan sabit olmaktadtr. Maahaza siitre
olarak harbe dikilmenin art olmadtgt 1b n- i Abbas radrya' llahu
anhiimii'mn (68) inci hadisinden de rna 'lum olur. Bayramlarda ve
Harem-i ~e~if'te, silah taImamn mekruh, belki de haram olmast,
taIyan kimsenin ihtiyats1zhk saikasiyJe, bahusus kalabahk yerlerde
ve dar yollarda bakalarma zarar ikii ihtimallerine mebnidir. [ 281 inci
hadise de miiracaat.] Buhari: "Miisliimanlar, bir diifman teciiviiziinden
korkulan olmadtkfa bayram giinii siliih laftmaktan nehyolunmUflardzr" eserini
BAYRAMLARDA SPOR MENDUBDUR
205
Hasen-i Basri'den ta<Iikan rivayet eder. Bu rivayeti mueyyid olarak

Abdii'r-Rezzak'm Musned'inde miirsel olarak: .ill J- .ill J_,....J ._ri-ll"
'' J.,J! i Y- r:')W4 ~;: ,:,1
.J-..).&. = Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem
bayram gunu siltih ile evden ;zkzlmasmz nehy buyurdu" diye bir hadis-i
. mevsiil oldugu gibi tbn-i Mace de zay1fbir isnad ile tbn-i A.b bas
radiya'lliihu anhuma'nm 1_,;~ ,:,1 }!I .:;:_J.,JI.j i)l...}!l .)~..; r:":>WI A ,:,1 ..rf-. ll"
'' _,.WI ~ = Du~man kar~zsmda bulunmadzk;a her iki bayramda da bildd-t
lsltim'da silah ta~zmayt Nebiyy:-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem nehy
buyurdu'' hadisi . vard1r.
t--
Harem-i erifteki nehy hakkmda da Muslim'de Cabir radiya'llahu anh'in: ,,~<:~. r:JWIJ~ ,:,1 ~-'-..).&. .illj.... .iliJ_,....J ~,, hadis-i mevsiilii vard1r. Havf zamamnda bayram da olsa silah tatnabilir. Salat-1 havfte silah taImak farzd1r bile.
Abdullah t b n- i 0 mer radiya' llahu anhuma'nm ehadeti ile
muntehi olup Harem'de silah taImamn menhi olduguna clair rivayetini mutazammm olan k1ssas1m Buhari bir munasebetle Said
tbn-1 Ciibeyr'den rivayet eder. Said tbn-i Ciibeyr diyor ki:
M1zrak demiri tabamnm s;ukuruna dokunup da ayag1 iizengiye yapitlgi zaman 1b n- i 0 mer radiya' llahu anhuma'mn yanmda idim, .deveden
inip miZragi aya~ndan ($Ikard1m. Vak<a Mina'da oldu. Haccac'a
haber gitti de yoklamaya geldi. Haccac: "All seni yaralayan kimdir?
bilsem !" dedi. 1b n- i 0 mer radiya' llahu anhuma: "Beni )'aralzyan sensin
dedi. Hacdtc: ''0 ne so;;.?" dedi. 0 da: "Silah ta~znmzyacak bir gunde
siltih ta~zttm ve Harem' e silah girme;;.ken oraya sen silrih soktun" cevabm1
verdi.
tshak tbn-i Saidi'bni'l-As'tan dadiger bir rivayette bulunuyor. Bunda da tsh ak, Haccac'm esna-y1 iyadetinde orada haz1r
oldugunu ve Hac c a c'm: "Se_ni kim )'araladz?" sualine kaq1 t b n- i
Omer'in ona ta<riz ederek: "Sitah t~zmak ketal olmzyan bir gunde
silah ta~zmayt emreden beniyaraladz" -cevabm1 verdigini hikaye ediyor.Abdullah tbn-i Ziibeyr vak<as1m bertaraf ettikten sonra
Abdii'l-.Melik 1bn-i Mervan, Haccac'a, tbn-i Orner radiya' lliihu anhuma'ya his;bir hususta muhalefet etmemesini yazmt. Halbuki miiariin-ileyh -Say r a fi'nin nakline gore- manc1mk kurup
Ka<be'ye ta attigmdan dolay1 Haccac't muahaze etmi oldugundan
bu emir kendisine pek giran gelip desise ile katlini tasmim etmi.
206
BAYRAM BAHS1
Zubeyr'in Kitabii'l-inszbdb'' mda beyan ettigi tizere bir adama

mJZragmm demirini zehirleyip yanhhkla olmu gibi 1 b n- i b mer' e
dokunuvermesini emretmi. 0 da Arafat donlilinde o izdiham ic;inde
harbesiyle mliarun-ilcyhin ayagm1 siyirtlvermi. Bir muddet sonra
bu yaramn te'siriyle 1bn-i Orner radiya'llahu anhiimadar-1 R1dvan'a
intikal 'etmi. 1 bn-i Sa <cl'in rivayetine nazaran Haccac: "Ya
Ebd Abdu'r-Rahman (1bn-i Omer'in kunyesi) seni yaralzyan kimdir?
Biliyor musun ?" diye sormu. 0 da: "Bilmiyorum" deyince: "Vallahi,
kim oldugunu bilsem katlederim" demi ise de 1b n- i b mer hie; ceva b
vermeksizin ontine bakml. Hac cac da purgazab f1rlamt gitmi.
Vav'm kesir ve fethiyle "Vitir" evkat-1 hamse farzlarmdan

sonra gece k1lman tek rek<atli bir namazm ismidir ki, fazilet-i
uzmas1 hakkmda Kiitiibii S1hah ile Kiitiibii Siinen'de bin;ok
ahadis-i ~erife varid olmu~tur. Nitekim Harice !bn-i Huzafe radiya'llahu anhiima'mn Siinen-i Ebi Davud ile Siinen-i Tir-
mizi'de mervi hadis-i merfuunda:

(( _r.-...ill
FJ ..r:>-u~> o~
.iill
f..Loi ll''
u.l.b Jl o.;>-';'1 ~L!..JI~ ~; Fj .iill ~ .../.Jli~AJ t:.li.J_.....J..
Allahu Teala size hakkznzzda diinya ve ma-fihli' dan daha hayzrlz

olan bir nama;:; ile imdad buyurmujtur. Bu, vitir namazzdzr. Hak
Celle ve Ala Hazretleri bu namazz yatsz ile tulu-z ftcir arasznda
kzlmayz size me,fru< kzlmzjtzr" buyruldugu gibi E bu E yyu b-i
Ensari radiya'lliihu anh'in Ebu Davud ile Nesei tarafindan tahric edilip gah merfUan, gah mevkiifen rivayet olu=
nan hadisinde de:
v-:t.. . i.J'- 01 '-;-->-i ~. {-.. Jf ~ J:o- . /)1 n"
( J~ o...l:o-I.J: /.J'- 0 I '"="":o-1 _;.. J
. ,J~ ..;.;~
..
. /Y. 0 I ~I_;
.. J
. J~lt
Vitir namazz her miisliimamn zimmetinde sabit bir hakk-z jfahidir.

Artzk vitrini bej rek<atlz kzlmak islf:Jen biiyle kzlszn, ilf rek<atlz kzlmak
istiyen ilflii kzlszn, bir rek<atlz kzlmak istiyen bir rek<atlz kzlszn" buyurulmu~tur. Keza B ii r e y de 1b n- i H us a y b radiya' lliihu
anh'in: " l:. v-!.1;; J'- _;l . J:o- ./)I = Vitir, bir hakk-z j[ahidir. Her
kim vitir namazmz kzlmazsa bizde'l} degildir" hadis-i merfUunu da
=
ViTiR BAHSi
208
Ebu Davud "Siinen" kitabmda tahric etmi~ ise de isnadma

dahil olan Ubeydullah lbn-i Abd i llahi'l-Ateki baztlannca sikattan ma<dud olmakla beraber Buhari ve Nesei'ce
degildir.
Bu hadislerin ve bahusiis Harice radiya'llahu anh hadisinin zahirine bakdtrsa salat-1 vitir vacib olmak laz1m gelir.
Nitekim E bu Hanife'nin mezhebi budur. Harice hadisi:
"../-.Jl\1.? J ':t'i . ~~ f-'1j ~~ i.JI = Alltihu Tatila -be~ vakit namazlanndan ba~ka- ;::iylide olarak bir namaz daha emretmijtir. ljte o
nama;:: vitirdir" siiretinde de mervi oldugundan imam-1 mii~a
riin-ileyh, zaid mezidiin-aleyhin cinsinden olmak laZim gelecegine bakarak viicubuna hiikmetmi~tir. Lakin haber-i vahid ile sabit olmu~ bir namaz oldugundan cahidini tekfir
etmez. Fukaha-yt ~afiiyye ise gerek Harice hadisinde imdad
veya ziyade laftzlarmdan ve gerek Ebu Eyyub ile Biireyde
radiya' lltihu anhiim hadislerindeki (( J>-; Jll n ibarelerinden viicub

rna <nasi ~1karm1ya "* ~k.... Jl ~_}..all J ui.JL.all v~ I)ail>- =Nama;::larx ve bahustls sallit-z vustiiyz, ortanca nama;::z hif bzrakmayznz;::" a yet-i
kerimesini mani <goriiyorlar. Diyorlar ki, be~ vakitteki farz. namazlardan ba~ka vitir de farz olmu~ olsa altt namaz olacagmdan salat-1 viista kalmaz. Farz namazlarm adedi tek olmah ki
salat-1 viista bulunsun. Binaenaleyh salat-1 vitrin hak olmas1
orf-i ~er<Ide vacib demek degildir. Vitrin viicubuna kail olmtyanlar viicubu nefyeden diger ahadis ile de ihticac edebilirler.
Nitekim Ebu Davud ile Tirmizi ve Nesei, Ali kerrema'lltihu
veche'den: ~I
J"""
.t.ill Jy... J 0~J ~.J:S:il ~")l...aJ\5'"
( J _;II J~l ~
\J..I_};; }I '-:-~iJ ~I i.JI Jl; ~""'J ~~
f: u~J'-}Ill"
Vitir nama;::z
far;:: nama;::lar gibi karl olarak emrolunmuJ bir namaz degildir.
$u kadar var ki, Resululltih salla'lltihu aleyhi ve sellem Allah vi*
Stire: 2 ( Bakare), tl_l'el: 238
V1TR1N VOCUBU
209
tirdir. rani birdir, tektir ve vitri sever. Oyle ise try ehl-i Kur' an siz
de vitir namazzm kzhmz, buyurdu" hadisini rivayet ediyor. 1 bn-i
Orner, 1bn-i Mes<ud, 1bn-i Abbas radiya'llahu anhiim'-
den de bu rna <nada eserler naklolunmaktad1r.

Keza i1 y ll ile E bu Da vud ve N esei'nin rivayetlerine
..... J
"'
nazaran (( u~;-L:o-11 L::JJ ll isminde biri ~am'da Ebu Muhammed kiinyesiyle ma<ruf, Sahabeden Ensari-i Bedri bir zatm
"Vitir vaciptir" dedigini i~ittikten sonra U bade 1 b n- i Sam it
radiya'llahu anh'ten mes>eleyi sormu~. 0 da: Ebf1 Muhammed yanh~ soylemi~. Res u 1u 11 ah salta' llahu al~ryhi ve sellem'den i~ittim: ~
0r: ,.t~ 0j .)~1 J~ Ai.ll 01:;5' ..:..I Jl.,.:o ~ ll"
tJ
0f: ul!
((~I
t 0-"J. ~14..1.,.:.~ <)I~ Ai!l ~ J <)\$'" ~ \i~l ~ 0 r..
41>-.)1 ,.t.;, <JIJ ~.k ,.t.;, 01: ~ Ai.ll..l.:... ~J v~ = Yani: Allah'zn
kullar iizerine Jarz kzldzgz namaz.ldr be~tir. Her kim bunlarzyerine getirip
haklarzm -ta<br-i dzgerle Jarz.larzm- istihfaf ederek hi;birini zryaa
ugratmazsa, Allahu Teala onu Cennet' e idhal etmek iizere ind-i llahfde
bir ahdi olmu~ olur. Her kim de bunlarz yerine getirmezse inda' llah hi;bir
ahdi olmaz. Allah isterse onu ta<zib eder, isterse Cennet' e idhal tryler"
buyurdu, derp.i~tir. Yukanda ge<;en (43) iincii ve (57) nci Buhari hadisleri de farzd1r demege mani<dir. [Bu iki hadise miiracaat.] Maahaza tarafeynin bu niza1 nazarlarda okadar biiyiiyecek bir niza< degildir. E bu Hanife Hazretlerinin vacibi, cahidinin kiifriine hiikmedilemiyecek derecede ve farz ile siinnet
arasmda bir hiikiimdiir. Digerlerine gore ise viicub ile farziyyet
bir rna <nada olup salat-1 vitir de siinnet-i miiekkede oldugundan bu namaza miilazemet hususundaki tavsiyenin kuvveti her iki tarafca hemen hemen yekdigerine . yakm olmu~
olur.
Vitir bahsinde fukahanm ihtilaf1 yalmz viicubuna miinhas1r degildif. Resul altryhi's-salatii ve's-selam'm geceleri tatavvu <Jan hakkmdaki rivayat-1 adidede bi'z-zarure vak1 ( olmu~
F.: 14
V1T1R BAHS1
210
ihtilaf-1 elfaz, vitir namaz1 hakkmda fukahay1 ihtilafa dii~iirmii~

tiir. Denebiiir ki, hi<;bir namaz fukahay1 sa1at-1 vitir kadar i~gal
etmedigi gibi onun kadar ihtilaf edilen mes>ele azd1r. Eimme-i
hadisin en biiyiiklerinden olan Muhammed 1bn-i N a sr-i
Mervezi bu babda rivayat ve ihtilafau cern< etmek iizer~
Kitab-t ahkam-z vitir>> isminde miistakil bir eser bile yazm1~
oldugu gibi Ebu Muse'l-Medini ile Hatib-i Bagdadi'nin de buna clair miistakil eserleri vard1r. Salat-1 vitir hakkmda
miinaka~ayt mucib olan noktaJar Unlard1r:
1 - Biraz evvel mevzii-i bahs ettigimiz iizere vacib mi?
2- Ka<; rek<att1r? 3- Niyyet art m1d1r? 4- Kuaatte vitre
muhtas bir sure var midu? 5- Vitirden evvel bir ~ef<, yani
<;ift rek<atle birnamaz kilmak art m1dir? 6- Ah1r-1 vakti ne
.zamand1r? 7- Esna-yt seferde dabbe iizerinde kihnabilir mi?
8- Kaza edilir mi? 9-l<;inde kunut okunur mu ?Ve neresinde
okunur? 10- Kunut o1arak hangi dua okunur? 11- Biitiin
rek<atlan vaslederek, yani arada selam vermeksizin mi, yoksa
faslederek, yani arada selam vererek mi kihmr? 12- Kendisinden sonra iki rek<at siinnet var m1d1r? 13- Ka<de-i ahireden baka ka <de veya ka <cieleri var m1? 14 - Evvel vakti nedir? 15 -Tetavvu< namaz1annm efdali midir, yoksa umumen
revatib, yahud sa1at-1 fecrin ratibesi olan iki rek<at ondan efdal midir?
Bu mesai1-i hilafiyeyi buradaki hadislerin ~erh ve izahmda in~a-Allah zikredecegiz.
1
o
I
,.
,. ,.,. ""J,.
.*'. 1~"" ...1 ,.,..,.,.
.....
,. "",..,.
.... ,. 525
JJ.,.;.JJ L,... ..]~J u t~..:.&- .u~l I..Stlf',. J .)...., -~~I ...~ .
lll~
~i
""
,. ""
""
JJ:.,~ Jt.ii --~.U I ~~~ : ;
,. ,.,
I..S;>-
,.,.
to.,
to.,
0~
,. ~
r-L j
.J."",.
,.~,.,.,
l,;}i ~;.;.. ~.:.!.. ,J;.UI o~~ r-L

~,.,,.,.--,.
.J.~,.
""""
1li
~ ..~i J~ ~i
0 "",
.J.I,..
J ~ ~I
,.~,..,~,,..~
{I,
J..tlf'
,..,..,.,'
J~ J.j t.. 4.j .J~J; o~IJ ~ JJ~ ~~~ll t$"" ..~.>I
VAKTi VE S"ORET-1 EDASI
211
TERCEMESI
(Abdullah) 1bn-i Orner radiya'llahu anhiima'dan:

~oyle demi~tir: Biri 1 Resulullah salla'llahu aleyhi ve
sellem'den gece (kllman nafile) namaz(mm ka~ rek<at kilmacagi) m sordu. Buyurdu ki: Gece (nin nafile) namaz1 iki~er
iki~erdir 2 Her hanginiz sabah vaktin(in girdigin) den ~tibhe
ettigi zaman 3 bir tek rek <at k1lar 4 ki (bu tek rek <at evvelce)
kllm1~ olduklanm tekle~tirir 5
Riv AYETLER:
t-
Baz1 ni.ishalarda: u .J .Y,:. ..:IJ..... <.>_i-JI 11

Baz1 ni.ishalarda: <I i)!-11 4:)_., .:ill J_,....J JW 11
~arih A y n i'nin zabtma gore, mec;hul sigasiyle: <I J.... -li t.. ~ ; _,; 11
olup: Evvelce kzlmz~ olduklan rek<atler tekle~tirilmi~ olur" demek olur.
Lakin bu babda ne rivayet ne de niisha ihtilafi zikredilmemi, harekeli
Buhiiri'lerin kaffesinde de metinde oldugu gibi rna <Jum sigasiyle zabtolunmu, yalmz (I j y I) deki ra'nm zam veya SUkUn i}e OkUnffiaSllll
arihler tecviz etmilerdir.
1 Taber ani'nin Mu<cem-i sagir 'inde bu suali irad eden zat
ibn- i 0 mer radija' lliihu anhiima'nm kendisi oldugu zikredilmi ise .
de yukanda gee; en ( 295) inci hadiste sualin taraf-1 ali-i Nebeviden' minberde hutbe irad buyurulurken baka bir zat tarafmdan vakl< oldugu
tasrih edildigine ve yine bu hadisin Abdullah ibn-i ~akik tarafmdan olan rivayetinde Sahabi-i miiariin-ileyhin: "Biri sordu. Ben de o
esntlda Neb iyy- i E k rem salta' lliihu aleyhi lie sellem ile soramn aralannda
bulunuyordum" deyip ahirinde de: "Bir sene sonra yine ben orada iken biri
gelip sordu. Bu ikinci soran evvelki mi idi,yoksa ba~kasz mz idi? bilemiyorum''
dedigine ve N esei'nin yine aym tarikden rivayetinde, bu soranm

ehl-i badiyeden oldugu musarrah bulunduguna; keza Muhammed
ibn-i N asr-1 Mervez i'nin salifi.i'z-zikir Ahkamii'l-vitir'inde:
"A <rabinin biri gelip sordu" denildigine gore irad-1 sual eden zatm 1b n- i
~ b mer radiya' lliihu anhiima olmay1p baka bir zat oldugu anlalhr.
2 ikier ikier k1lmak: Her iki rek<atte bir selam vermek demektir.
Nitekim Miislim'deki tarik-1 rivayette ravi Ukbe ibn-i Hureys:
"jbn-i Omer'e c1 ~ .;!.. 11 yani: jki~er iki~er ne demektir? diye sordum.
212
V1T1R BAHSi
Her iki rek'atten sonra selam verirsin, cevabzm verdi" diyor. Gece ve giindiiz
nevafilinde iki rek'atte bir mi, yoksa dort rek'atte bir mi selam vermek
efdal oldugu hakkmdaki ihtilaf-1 fukaha (295)'inci hadisin havclisinde ge<;miti. Alehtlak ikide bir selam vermegi efdal gorenlerin
hiicceti: 1bu 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima hadisinin bazt rivayatta: << .;!.. c$!.. _,!..rJIJ J.:lll ;)\.,.. , siiretinde olmasidir ki, bu hadisi Siinen-i
Erbaa sahipleri n _,t.rJIJ n ziyadesiyle rivayet ettikleri gibi 1brah im ii '1Harbi de Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den, keza Haftz Ebu
Nuaym de Tarih-i Isbehan>)'da Aie radiya'lliihu anha'dan yine bu
lafz ile ve bu ziyade ile rivayet etmilerdir. Lakin 1b~-i Orner
radiya'lliihu anhiima'dan hadisi ahzeden huffaz bu ziyadeyi ihmal
etmi olduklan i<;in bu ziyade eimme-i hadisce illetli say1hyor. Hatta
N ese i bu ziyadenin hata olduguna bile hiikmediyor.
E bu Hanife'nin gece nevafilinde dortte bir selam vermeyi
ihtiyar etmesi Siinen-i Ebf . Davud))'da Aie radiya'lliihu anha'mn:
n ~1_; Jl ~J4_ f .;.,I,.S""_, ~Jl rf.;;i -UAI Jl c::-.J.
~l.r: ~ .L!.,,JI ;)1.... ~ .:,(S"",,"
= Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem yatst namaztnt cemaatle kzlar,
sonra ehli ne;:.dine doniip dort rek'at kzldzktan sonra yatagtna girerdi" hadisi
ile Ahmed 1bn-i Hanbel'in Miisned))'inde Abdullah 1bn-i Ziibeyr radiya'lliihu .anhiima'dan mervi: .L!.JI J.... 1~1 ~ J ~ .j,l J.... ~I.J\S""u"
<< J.,DI.:,. 4;)1.,..
~""'-! ~ ~ ili ( .~ j Jt J _.:..W'J e,) rf) = Nebiyy-i
E k rem salta' lliihu aleyhi ve sellem yatsryt ktldzgtnda dort rek 'at daha kzlzp
bir rek'at ile namaz rek'atlerini tekle[tirirdi ondan sonraki gece namazzm
kzlabilmek iizere uykt!)'a varzrdt" hadisine muvafiktir. Maahaza her
ikisinin de rivayetlerinde bu dort rek'aun arasm1 selam ile fast!
buyurup buyurmadtklan meskutiin anh olduktan baka Dmmii'lmii'minin Hazretlerinin burada mevzii.,i bahs ettigi dort rek'at
Abdullah 1bn-i ~aklk tarikmdan Sahih-i Miistim'd.e iki rek'at
olarak zikredilmitir. Zaten Resul-i Kibriya aleyhi ve iilihf ifdalii't-tehOya Hazretlerinin gece nama~larmda klldtklan rek'atin adedi hakkmda Aie-i S1ddika radiya'lliihu anha'dan gelen rivayetler
pek muhtelif vak1' olmutur. 1htilafm menei bazan raviler oldugu gibi gah Resulullah aleyhi's-salatii ve's-selam'm agleb-i ahvaldeki fiillerini, gah nadiren, gah da vaktin geniligine veya darhgma gore vak1' olanlanm ihba.r etmi olmas1 dolaytsiyle kendisi
olmutur.
Ebu Hanife ile ashab1, giindiiz nevafilinin mevsiilen kllmmasm1

buradaki 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima hadisinin mefhum-1
VAKTi VE SURET-i EDASI
213
rnuhalifini alarak ihtiyar etrni olduklan gibi M u aze bin t-i A bd i 1lah ile Arnre'nin bu babdaki rivayetleri kendilerini te'yid eder.
Sahfh-i Muslim'deki rivayete gore M u a z e, Res u l u 11 a h salta' lliihu
aleyhi ve sellem'in duha namazm1 ka~ rek'at krldiklanri1 Aie radiya'lliihu anhd'ya sorrnu. Miiariin-ileyha da: 11t.:. t.. ~.i:-' ..::..t...S") (:!_;In"
=
Dort rek'at kzlardz.
Ondan sonra da diledigi kadar ziytide buyururdu"
cevabm1 verrni. Musned-i Ebz Ya'ta Muaze'nin bu hadisi

ahirinde: u.i~ ~~ J-~ ':/ n ziyadesiyle mervi oldugu gibi Arnre
Hatunun yine rniiariin-ileyhanm: 1..5-AJI J-~ ~--_, .Y~ ~I j....- ~I JyJ .JlS'n"
u .i)~ ~ j....~ ':/ ..::..L.SJ (:!_;\ = Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem
duhii namazzm diirt rek'at kzlardz, aralarzm hiybir keldm ile ayzrmazdz"
dedigini iittigi rivayet edilrnitir. Lakin her ikisinde de fas1l ile vasll, rneskutiin-anh oldugu gibi selarn1 kelarn nev'inden addetrnedik~e
tam bir deli! olarnazlar.
Her ne hal ise selefin fasl ile vas1ldaki ihtilaflan cevaz ve adern-i
cevaz cihetinden olmay1p biraz evvel arzedildigi iizere faziletin hangisinde oldugunu ta'yindedir. Yoksa fi'l-i Resul aleyhi's-satatu ve'sselam'I bildiren vas1l hadisleri i~inde sahihleri oldugu gibi fas1l hadisleri
i~inde de sahihleri vard1r. Ancak fas1l hadisleri daha ~ok tariklerden
siibut bulrnutur. Gece nevafilinin ikier ikier kllmacag1 hakkmdaki
cevab-1 ali-i Nebevi, saran zat hakkmda yiisiir ve siihulet rnurat
buyurulduguna ve iki rek 'at ten az narnaz ile teneffiiliin caiz olrnad1gma
rnahrnuldiir. Yalmz vitrin bi; rek 'at olabilip olarniyacagt biraz
sonraki tafsilden rna 'lurn olur. [ 295 inci hadise ve haiyelerine de
rniiracaat].
3
Bundan vitrin ahiri, vakt-i tulfH fecir olduguna istidlal olunrnutur. Lakin Nafi 'in lbn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan naklettigi atideki si:iz, vitrin vaktini- beyanda daha sarihtir. Sahabi-i rniiariin-ileyh, N afi 'a: "Gece namazzm kzlacak olan kimsenjn son namazz
vitr olsun. Zzra Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem bunu emrederlerdi.
Fecir vakti girince gece namazz da, vitir de hepsi gider" der irni. E b f1
Davud ile Nesei'nin naklettikleri bu rivayeti Ebu Avane ile

digerleri kitablarma sahih diye dercetmilerdir. Sahih-i ibn-i Huzeyme>>'de de Ebu Said'i Huari radiya'lliihu anh'den rnerfUan: ._:,..n"
u ;_,JI .J ..,...:ii ;.>!. r _, ~I <IS"J~I =Her Rim vitir namazzm kilmz~ olmadan
sabah vaktini bulursa artzk ona gore vitir _yoktur" diye rivayet olunrnutur.
Lakin Siinen-i Ebf Davud'da yinc Ehu Said radiya'lliihu anh'den
V1T1R BAHSt
214
merfuan rivayet olunan: "__5"~ 1~1 .J-..,l.i ~ ~lj _,i j_,JI
..s-j ,jo =Her kim

vitri unutur, ydhud kzlmadan uyuyakalzrsa onu yddettiginde hemen kzlzversin" hadisine baklhrsa evkat-1 hamse feraizi gibi vitir de kaza
edilebilecek. Demek ki evvelki rivayetteki tedid, vitri taammiiden

terke ve ondan sonra k1hmrsa edaen kilmmami olacagma mahmul.
Baz1lan da "Sabah namazz vaktinin girdiginde $iibhe ettiginde"
soziinden "Vitirden evvel $ej' ile me$gill alan kimse namazzna devdm
ile tek bir rek'at ildve etsin" rna 'nasm1 <;Ikarmilardir ki, bu rna 'na
vitrin niyyete miiftekir olmad1gma gore miistakim olur. Seleften bir
cemaat de vakt-i fecrin girmesiyle vitrin vakt-i muhtan <;1kar, vakt-i
zarureti ise sabah namazma duruncaya kadar imtidad eder, demilerdir ki, Malik ve ~afii ve Ahmed 1bn-i Hanbel'in kavilleri
de bu oldugunu Kurtubi hikaye eder. 1bn-i Mes'iicl, 1bn-i
Abbas, Ubade tbn-i Samit, Huzeyfe tbn-i Yeman, Ebii'dDerda> ve Aie radiya'llahu anhiim'iin de mezhebleri bu imi. Ancak
U var ki, bu kavil, tmam-1 ~afii'nin kavl-i kadimidir. Tavus:
"Bu takdirde vitri sabah namazzm kzldzktan sonra kzlar" demi. E bu Sevr,
Evzai, Hasen-i Basri, Leys 1bn-i Sa'd: "Giin dogmu$ iseyine
vitri kzlar" demilerdir. Lakin Hasen- i Bas ri' den: "Giin dogduktan
sonra artzk vitir kzlznmaz" rivayeti de vard1r. ~a< b i Me k h u 1, ve SaId
tbn-i Ciibeyr'e gore ise sabah namazmdan sonra vitir sak1t olur.
Bu hadisin diger bir<;ok tariklerden rivayetinde: " ;...5"_; J ..... "
diyecek yerde emir sigasiyle: ";...5"_; J...z::t" denilmi. M iislim'in
rivayetinde de boyledir. Diger tarikden Buhari'nin rivayetinde de
yine emir sigasiyle: "..::..~ \.. ~ j_,; ;...5"_; c[_;\:, ._:, ~; .J\ u.)_;l 1::.\:, = Gece
neflinden flkmak istediginde bir rek'at kzl ki, kzldzgzm tekle$lirsin" denilmitir
ki, bundan salat-i vitirden sonra kllmacak namaz olmad1gma istidlal
olunmaktad1r. Netekim biraz sonra gelecek (528) inci hadisde bu
rna 'na daha sarihdir. Maahaza selefin bu babda ihtilafa diidiikleri
iki noktad1r. Birincisi:Vitirden sonra insamn oturdugu yerde iki rek'at
kllmasi. merli' mudur? Bir tak1mlan Res u 1u ll a h salta' llahu aleyhi
ve sellem'in vitirden sonra calisen iki rek'at kild1klan hakkmda Aie
radiya' llahu anhd'nm Muslim 'deki rivayetine bakarak bunu tecviz
etmiler ve (528) inci hadisdeki emri sabaha karI vitir k1lanlara
muhtas gormiilerdir. Tecviz etmeyenler, Fahr-i Kainat salla'llahu
aleyhi ve sellem'in k1ldiklan bu iki rek 'at sa bah namazmm siinnetidir
dcmilerdir. 1kincisi: Vitri k1ldikdan sonra tehecciid namaZI k1lmak
4
VAKTt .VE SURET-i EDASI
1.15
arzusuna diien kirnse acaba ilk vitir ile iktifa edip bila-i'sar diledigi
kadar nevafil rni kilacak, yoksa evvela bir tek k1larak vitr-i ef'i kildiktan sonra diledigi kadar nevafil rni kilacak? Bu takdirde de evvelki
vitrini nakzetrni oldugundan yeniden vitir k!lacak rn1? Ekseriyet
Ikk-I evveli ihtiyar edip kilrni oldugu vitri nakzetrnernek tarafmdadJrlar. Zira Nesei ile ibn-i Hiizeyrne'nin hasen olarak Talk
ibn-i Ali radiya'lliihu anh'den rivayct cttiklcri: "4..lJ _j _01;_, ~ = Bir
gece iyinde iki vitir olmaz" hadis-i erifinc rniini'tfi diirnii olur. Vitr
olrnayarak tck rek 'at ile teneffiilii caiz gorenlcr ise Ikk-1 saniyi rniinasib goriiyorlarsa da bu takdirde de tck rek 'atla teneffiildeki rnahzurdan kat'a'n-nazar-ya vitr, evvel nakzedilrni vitir kilmrnarni, yahud
bir gece i<;inde iki kerre vitir kllrnak rnahzC1runa diiiilrnii olur.
Keza bu hadis-i Crifde: cc ~I_, 4...).; J-" 11 diger tariklerinde de
kah: cc 4...5'".; J~; 11 , ka.h da:
t).; \; I> buyrulrnasmdan vitirde tek
rek'atl rnakablinden selarn ile fasletrncnin e(dal olduguna istidlal
edilrnitir. Fasla rnuhft.lif olan fukaha-y1 Irak ise bu elfaz1 fasilda
sarih addetrniyorlar: '"iki rek'ata mu;:;af olarak bir rek'at hl" rna'nasmi veriyorlar. Lakin Buhari'nin bu hadisi rniiteakib Nafi'den
Abdullah ibn-i Orner hakkmda ta'likan: ~:..5'")1J ....()1 ~! t-~ .J\( >>"
<< ;;.)_;
4:.:-l- '-"..._.~ .;..
4 .;. .
Vitirde tek rek'at ile iki rek'at arasmda selam

verirdi. 0 kadar ki, arada btizz i}lerinin yapzlmasmz bile emrederdi" hadicc
;JJI ,j
sini rivayet ediyor. Baka rivaycttc rniiariin-ileyh iki rek 'at klldikdan sonra: " lJ '-'\- .;1 (;\.<. 4 = r;:ocuk, bizim binek devemizi ha;:;zr et" dedikten sonra kalk1p bir 'tek rek'at kilrnitir. Keza ibn-i Abbas
radfya'lliihu anhiima'mn teyzesi Urnrnii' l-rnii'rninin ~vleyrnune radiya' lliihu anhti'nm hanesinde rnisafir kald1g1 gecc hakkmda (I 4 I) inci
hadisde a leyhi' s-saldtii ve' s-seldm Efend i rn i z'in alt1 kcrre ikier rek 'at
kild1ktan sonra nihayet bir rck'atda selarn verdikleri naklcdil'mitir ki
bu da vitrin rek 'at-1 vahide olduguna pck kuvvetli bir delildir.
Maahaza tek rek'ath narnaza taraf-1 ali-i Risalet-Penahi'den -eksik,
kesik, giidiik gibi bir rna 'nada - cc . I J;~ 11 tesrniye ve kllrnakdan nehy
buyrulduguna dair E b u SaId- i H u d ri radi)'a' lliihu anh' den de
nakil vard1r. Tek rek'ati vitir addedenler, rnezheblerine rnuvaflk
pek <;ok rivayat bulunduguna bak1p sclat-i biitcyra' hakkmdaki
nehyin vitirden rnaada narnazlara raci ( olduguna hiikrnetrnilerdir.
5
Vitir tek dernek \'C tcta\\uu tcklqdircn rck'atin de son

rek 'at olduguna gore yalmz son rek 'a tc vit ir 1tlak cdilrnek laz1rn gel-
216
ViT1R BAHS1
digine hiikmedenler ''Saldt-z vitir bir rek'attzr ve ondan evvel kaf rek'at
kzlznmZf bulunur ise mecmuu fiftdir" demilerse de eimme-i Hanefiyyeye
gore salat-i vitir makablindeki ef' ile beraber iic; rek 'att1r ve iic;den
ziyade olmaz. Uc;den ziyade kilmmi bulunursa evvelkiler ef'dir.
Hanefiyye'nin bu babda en kuvvetli delili ibn-i Mes 'iid radiya'lliihu anh'den mervi: (( ... d.~'J\~ J.:lll;_, n hadisi ile [ 295 inci hadise rniiracaat.] 1bn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan rnervi U hadisdir: Miiariin-ileyhe Ukbe ibn-i Muslim vitrin nas1l kilmacagm1
soruyor. 0 da: "Vitr-i nehiiri biliyor musun ?" diyor. U k be: "Evet,
ak~am namaz;z" deyince: "Tamam, dogru" cevabm1 veriyor. Demek
ki akarn namaz1 nas1l iic; rek'at ise vitr-i leyl de iic; rek'at imi.
Bahusiis Resul Alf)'Ni's-salatii ve's-selam'ni vitirde <<.}')II~) f"'l c~ n
ile (( .J_,)ts::JI 4:1 4 ,;; n ve 11 ..~.>-T .illy. j.; n ile (( ~j~_,..... 11 sure-i erifelerini
ti!avet buyurduklan da Ubey ibn-i Ka 'b radiya'lliihu anh'den
menkuldiir: Nesei'nin buna clair Abdurrahrnan ibn-i Ebzel
Huzai'den rivayetine nazaran narnazm nihayetinde savt-1 biilend
ile iic; kere (( iJ"'-'.l..ill .!.lUI .Jl..~ n dedikden sonra selam verirlermi. Halbuki Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den kah rnerfu', kah rnevl.(iif
olarak " y _;Ail ;')(..4! 1_,17.:.:; ')I _, t:~ _,T ~ 1_,;_,T .!>":>I~ l_,j _,;')I = Vitiri iif
rek'at kzlmayznzz;. Ya be~, ya yedi re.k'at kzlznzz;. Vitiri ak~am namaz:zna
benz;etmeyiniz:" rivayeti de vard1r. Adern-i tebihdeki hikrnet, feraiz-i
ilahiyyeden clan evamiri, rnaadasmdan temyiz ic;indir. Hanefiyyeden olrnayanlar, vitrin iic; rek'at oldugu hakkmdaki hadisler ile
vitri akam namazma benzetrnemek hakkmdaki rivayetleri tevfik
ic;in demek istiyorlar ki, vitir bir rek 'at da, iic; de, be de, yedi de olabilir. Netekim, vitrin bir rek'at olduguna Aie, ibn-i Orner, Cabir,
Abdullah ibn-i Abbas, Fadl ibn-i Abbas; iic; rek'at olduguna
Ali, Husayn, Aie, ibn-i Abbas, Ebu Eyyub, Ubey ibn-i
Ka 'b; be olduguna Aie ile Ebu Eyyub-i Ensari; yedi oldp.guna
D rnrn ii Selerne ile Aie radiya'lliihu anhiim'den rivayetler oldugu
gibi dokuz ve onbir, hatta on iic,: olduguna clair de rivayat vard1r.
Fakat iic; kihndigi takdirde akam farzma benzernemesi ic;in ikinci
rek'atda ka 'deye oturrnamah ve bir teehhiid ile selam verilmelidir.
Maahaza vitrin bir rek'at oldugunu kabul eden Malikiler rnevzii-i
bahsirniz alan hadisdeki 11 J..... .U L. ..J .i_,; 11'dan vitirden evvel ef' kihnmasmi art kouyorlar. Digerleri ise tekaddiirn eden farzm ef' olduguna gore tek rek 'atdan evvel baka bir ef'in kilmrnas1m art gorrnezler. Ve nefl olarak ef'in tekaddiirnii vitrin s1hhatma degil, kemaline
VAKTt VE SURET-1 EDASI
217
artd1r diyorlar. Netekim babm evvelinde gec;en Ebu Eyyub-i Ensari radiya'lliihu anh'in hadis-i merfuunda: ~ ;Jl .\.!. ..;j . .r j_,Ji n
u o.>.>IY. .l.! ,fJ ~".>\~ .~.; ,j> J buyurulmudur. Osman radiya'lliihu anh'in
de bir gece biitiin Kur'an'1 bir rek'atda okuyub o gece baka nafile
namaz da ktlmad1gm1 Muhammed ibn-i Mudar-1 'Mervezi
isnad-1 sahih ile Saib ibn-i Yezid'den- naklediyor. Muaviye
ibn-i Ebi Siifyan radiya'lliihu anh'in yalmz bir rek'at vitir k1hp
ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiima tarafmdan fi'li tasvib olundugu da
Buhari'nin <<._,.;l:11 yl::S"n'mda, Sa 'd ibn-i Ebi Vakkas radiya'lliihu
anh'in boyle yapm1 oldugu yine Buhari'nin << ~.>.iWI y\::S"n'sinde mezkurdur. ~arih Ayni, Sa 'd radiya'lliihu anh'in bu namazma Abdullah
ibn-i Mes 'ud radiya'lliihu anh'in JyJ ~ J.o. 4.iJA.i '1 )1 .1~=-:JI oh L.11"
<< r\..J ::4 .:ill J.... .-ill= Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in giiniinde
giirmedigimiz ~u giidiik namaz ne oluyor ?" diye i 'tiraz ve inkarda bulunmu oldugunu kaydediyorsa da << .;w ).) :;.. . 11 de Kay s 1b n- i E b i
Hazim'in: "Bu naszl namaz?" demesi iizerine Sa 'd radiya'lliihu anh'in
"Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in tek rek'at olarak kzldzgznt gardum" cevabm1 verdigi rivayet edildigi gibi lbn-i Mace'deki rivayetc
nazaran ibn-i Orner radiya'lliihu anhiima bir rek'at vitir k1lmak
tavsiyesinde bulundugu bir zatm: ''Ben kzldzgzm bu namaza biiteyrd'
diyecekler diye korkarzm" demesine mukabil: << .U >"' J J ..:I ~ n cevabm1
vermidir.
Haf1z Iraki, yats1y1 k1ld1kdan sonra tek rek'at ile vitir k1lm1,
Sahabe meyanmda Hiilefa-y1 erbaa ile Sa 'd ibn-i Ebi Vakkas,
Muaz ibn-i Cebel, Dbey ibn-i Ka 'b, Ebu-Muse'l-E 'ari,
Ebii'd- Derda', Hiizeyfe ibni'l-Yeman, ibn-i Mes'iid, ibn-i
Abbas, Muaviye, Temimii 'd-Dari, E bU. Eyyub-i Ensari,
Ebf1 Hiireyre, F'udale ibn-i Dbeyd, Abdullah ibn-i Ziibeyr ve Muaz ibn-i Harisi'l-Faris radiya'lliihu anhiim'iin isimlerini zikretmidir. Bununla beraber bu hadisden sonra Buhari
Kas1m ibn-i Muhammed'in: "Biiluga erdigimiz giindenberi hep ilf
rek'at vitir kzlmdzgznt giirdiik. Maahdzd hepsi -yani bir de, ii<; de, be
de, yedi de- caizdir. Umarzm ki hifbirinde beis yokdur" dedigini ta 'likan rivayet eder. [295 inci hadisin haiyelerine de miiracaat].
0
',)1t,~~':il,o;ii
;.-::l&:- .&I J. .,.::J

,J.,
""' .,.
L$"!'.:J I
o ,. .,
~t.
,.o,.)ll,.,....
,.,
,.
,.
01 t+~ .&\I..S;,
, J ~.!.J~
, 0&:- . 526
,o ,.,
d,,j~...,.::J ~u~ ~j ts-- ~s--)
,..,. o ,
tt ., .J. ,
;J~ tS ...l>-l J...,.2~

0
,.
, 11, ,
0 ts-- t.L. J
ViTiR BAHSt
218
TERCEMESi
(Ummi.i'l-mu>minin) Ai~e radiya'llahu anha'dan .( Urve
i bn-i Z ii beyr) ~oyle rivayet etmi~tir: (Dmmii'l-mu>minin)
bana haber verdi kil Neb i yy- i E k rem salta' llahu aleyhi ve sellem on bir rek'at ktlardt 2 Namaz1 --ki ("Ommii'l-mu>minin'in)
murad1 gece namaz1 idii~te bu idi. 0 (namazm i~i) nde
(oyle) secdeleri var idi ki ( hi~) ba~m1 kald1rmadan her birinizin elli ayet okuyacagt kadar dururdu ve (sonunda) sabah
namazmdan evvel iki rek'at ktldtktan sonra (miibarek) sag
yam iizerine yatard1. Ta muezzin (sabah namazmm vaktini
haber vermek i~in) gelinceye kadar (o hal iizere kahrd1) 3
1
Buraya kadar olan terceme, Buhdr'deki metne goredir. Tecrid'deki ibare daha muhtasard1r.
2
Gerek bu hadise, gerek '1 J .J~.; .j ~.J:. f""J ~ ~ ~ J..... ~ I Jy.; .JI.n. l) "
H d..).; p .;.~>- I ~ .;'_"- = Resululliih salla'tliihu aleyhi ve sellem ne rama:;:anda , ne .baika :;:amanda gece on bir rek'atten :;:iyride nama:;: kzlma:;:dz" hadis-i
sahlhine [591 inci] bakarak vitrin ekser rekeatl on bir rek'at olduguna
kail olmutur. Bundan dolay1 ona gore arada sel.?un vermeksizin tek bir
ihram tekbiri ile am den daha ziyade ve mesela on iic; rek 'at kilanm
butiin rekeat1, her iki rek'atte bir selam vermi altmc1 ihram ile kiidigi iki rek'at bat1l olur. Unutarak, yahud bilmiyerek boyle yapmi
ise namaz1 vitir, teheccud degil ; nefl-i mutlak olmu olur. Halbuki
salifu'z-zikir (141 ) inci lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiimd hadisine
ve gerek tercumesi sadedinde oldugumuz hadisin Siinen-i Ebf Davud
ilc Tahiiv f'de yine sahih olarak diger ta riklerden olan rivayatmda
VAKTt VE SDRET-t EDASI
219
on bir yerine on ii<; denilmitir. Fukaha-y1 ~afiiyye'nin <;ogu, on ii<;

olarak rivayet edilen namazm ilk iki rek'ati ratibe-i iadtr diye te>vil
etmilerse deN evevi ile Siibki vitrin akall-i mikdfmm on bire kasretmezler. N evev i on ii<; rivayatmm da kavi olduguna bakarak bu
te'vili barid bulur. S ii b k i de "On ii; kzlmakta heis gormedim. Fakat
aleyhi' s-salatii ve' s-selam' zn galih-i ahvalde on hir kzldzklartna nazaran on
hiri tercfh ederim" demi. Filhakika Sahlh-i Miislim'de Aie radiya'llahu
anha'nm yalmz onii<; rek'at hakkmdaki rivayetleri tetkik edilirse yalmz
birinde: ,..,...;: -!.D~ ,:rjY.. ~ J f.&-.!,..')\~ J:,DI,:r ~ t--J~&- .ill J.... .ill JyJ .Ji.S""n"
11 t. r TJ '1 I ~ J ~ '1 = Res u lull a h salta' llahu aleyhi ve sellem geceleyin
on ilf rek'at kzlzh yalnu:: son rek'atte te~ehhiide oturmak iizere hunlardan he~i
ile vitrini eda ederdi" diyerek on ii<;iin mecmuunu salat-i leyl ve bu
salat-i leylin beini vitir i 'tibar ettigi goriiliir. Diger bir hadisinde ise:
"r..ili._;.S"'~ W""J ;; ? ..:.~ J-~ .Ji.S"" Salat-i fecrin iki rek'at siinneti ile heraher on ilf rek'at kzlardt" diyor. E bu D a vud ile N ese i'nin zikrettikleri
bir hadiste de: "On ilf rek'at hlardt ki ihtida sekiz rek'at sonra hir rek'at
vitir, sonra oturdugu yerde iki rek'at kzltp calisen kzldzgz bu iki rek'atte riikua
varmak istediginde ayaga kalktp riiku' ederdi. Sonra sabah namazzmn nidasz,
y ani ezam ile ikameti arasznda iki rek'at ktlardz" diyor. Ancak diger iki
tarikten olan rivayetinde bu laf1z ile irad etmeyip: "Kaimen dokuz
rek'at ktlar ve bunlart vitir olarak eda ederdi" deniliyor. Diger bir hadisinde;: "Rama;:an aytnda da, b~ka vakitlerde de on ilf rek'at kzlardt ki sabahzn
iki rek'at siinneti bu meyana dahildir" ; keza E b U: D a v u d'un da ald1g1
bir hadisinde: "On rek'at ile bir rek'at vitir hlar ve sonra fecrin iki rek'atini
eda buyururdu. On ii; rek'at i~te bunlardtr" diyor.
'
On ii<; ve on bir rek 'at hakkmdaki nakiller boyle. Daha az

miktar ile itar hakkmdaki hadislere gelince, Siinen-i Ebi Davud'un
yine Dmmii'l-mii'minin Aie radiya'lltihu anha'dan rivayet ettigi had is-de: "Gece on ilf rek'at ktlardt. Sonradan on bir kzltp bu namazzndan iki rek'at
terketmiye baJ[adt. NiM.yet revan-z pak ve miibareki kabzolundugu szralarda
gece namaztm hep dokuz rek'at kzlardz. Gece namazzmn sonu vitir idi" denildigi gibi yine orada ve Siinen-i Nesei'deki bir rivayete nazaran miiariinileyha, Sa 'd bin Hiam'a: "Vitri sekiz rek'at ile beraber kzlzp y alnz:;.
sekizinci ve dokuzuncu rek'atlerde oturur ve yalnzz dokuzuncuda selam verirdi.
Sonra oturarak iki rek'at kzlardz. i~te, on bir rek'at! E vliidzm. Sonra sinn-i
iilileri terakk edip viicud-i w ifleri semirince _yedi rek'at vitir kzlzp yalnz::.
altmcz ile yedinci rek'atlerinde o!urmaya ve Jalmz J'edincide seldm vermqe l't
VlT1R BAHS1
220
ondan sonra oturarak iki rek<at kzlmaya ba~ladz. j~te, dokuz rek<at evladzm"
diyor. Tirmi;:;'de Dmmii'l-mii'minin Dmmii Seleme radiya'lliihu
anhti'dan: "~ ;.Jl..;.,...; .J.f:~~. o_,.!>' ~':>\~ ;J~ .JlS' =On Ufrek<at vitir
kzlarlardz. Y~lamp zayif olunca yedi rek<at ktlmaya b~ladz" diye bir
rivayet vardtr.
Be rek<at hakkmda da Tirmiz'de Aie-i Std dika radiya'lliihu anhti'dan: "Resu lull iih salta' ltiihu aleyhi ve seltem'in gece namazz on Uf.rek<at
idi ki, bunlarzn be~ini vitir olarak kzlar ve yalmz be~incide otururdu. Muezzin
ezan okuyunca da hafif olarak iki rek<at ktlardz" rivayeti vardtr ki, N esei'de
bu hey'et iizere be rek<at ktldtklanm miiariin-ileyhadan baka tarikden rivayet ediyor. Dmmii'l-mii'minin Dmmii Seleme radiya'ltiihu
anhti'mn da Nese'de tahric edilen hadisinde : ~::1-- .:ill J..... .:ill JyJ .JlS'n"
u .(>~ ':l.J .i':>l-! t;.Z! J....A~ ':1 t:' .Jl ..,....;: ; Y. ~ .J = Resu lull iih salta' ltiihu
a!eyhi ve seltem gah be~ ve gah yedi rek<at vitir ktlzp rek<atlarm araszm ne
selam ile, ne kelam ile faszl buyurma;:;lardz" denilmi olup Tirriziz'de
de bu n1a <nayt miieyyid bir had is vardtr.
Bir ve ii<;: rek<at olarak ResululUih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
vitir ktldtklan hakkmda bir<;:ok rivayat vardtr. Baztlan yukanda
ge<;:ti. Yalmz N e.sei'nin Aie radiya'lliihu anhti'dan bir rivayetinde
vitrin ilk iki rek<atinden sonra selam verilmedigi haber veriliyor ki
ilk teehhiide oturuldugu da tasrih edilmi olaydt Hanefiyye'ye kuvvetli bir deli! olurdu. ~arih Ayni, Aie radiya'lliihu anhti'mn, sonunda
vitir kllman herhangi gece namazlarmm mecmuuna vitir ttlak ettigini,
halbuki bu namazlarm yalmz ii<;:ii vitir olup makabli nevafilden
oldugunu soylemekle mezhebine intisar etmek istiyor. Lakin selam
ile fasledilmekst~in kthnan vitirleri!n bu te'vilden hari<;: kalacagt
zahirdir.
3
M iislim'in rivayeti: .J':"A.II
.U
'-":f .J
..t':"A.II ;')\..,.. ~ .J~_;J.I ..:.S::... I~L.i n"
f . ~:.A:A..:. ~:J f.J; ili .J~jll ~ .J

=Resululliih saltti!lliihu aleyhi ve sellem muezzin salat-ifecir ezamm okuyup sustuktan, nazar-z akdeslerinde fecrin hululii tebeyyun ettikten, haber
vermek ifin miie;::zin de geldikten sonra kalkzp hafifce iki rek<at kzlar,
sonra miibtirek sag yam iizerine ikiimeti haber vermek ifin miiezzin
gelinceye kadar yatardz" siiretindedir. Bundan miiezzinin - biri
czam miiteakib vakt-i salatt, digeri de ikametten evvel ikamet-i
salatm vakti hulul eyledigini haber vermek i<;:in- iki def<a
geldigi ve hafifce ktlman iki rek <at namaz ile tzttca <m bu es" 4.-L;':>\J .J~_;J.I 4:j~ ~ ..;r_':ll .U..:. J~ e-1-..;1
221
VAKTl VE SURET-1 EDASI
nada vuku < buldugu anla1hyor. Bunu miieyyid rivayat-1 adideye

nazaran sabahm siinneti muhtasar kllmmak da siinnettir. 'Nitekim
Miislim'in rivayetine nazaran 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'ya
En e s 1b n- i S i ri n : "Sabah namaz;zndan evvelki iki rek <at hakkznda ne
dersin? Bunlarda kzraeti uz;atayzm mz ?" diye sormu. 1 b n- i b mer:
"Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem gece ik~er iki~er namaz; kzlar ve bir
rek<at vitirle bitirirdi" deyince "Sana sordugum bu degil" diye mukabele
etmi. 0 da: Haklkaten kaba bir adamszn. Hadfsi nasz tamam saylemege
meydan vermiyecek misin ?" diyerek evvelki sozlerini tekrar ile Sabah
namaz;zndan evvel sanki eli kulagznda ez;an okunuyormu~caszna siir<atle iki
rek<at kzlardz" demitir. Buradaki ezan, ikamet demek oldugundan
haiyenin bidayetindeki hadis ile beyinlerinde miinafat yoktpr. Buhdrf'de de bu hadis muhtasaran vard1r. [Saga yah, Seyyidii'l-Viicud
Hazretlerinin teyamiinii sevdiklerinden ne'et etmitir].
Sabah siinnetinden sonra sag yam iizerine 1zt1ca <1 da baz1lan
mendub addetmilerdir. 1mam-1 Malik bu nedbe kail degildir. Zira
zamanmda ehl-i Medine bununla amil degillermi. Hanefiler de bu
babda ona muvafakat etmilerdir. lzt1ca<1 mendub saymayanlar bu
fi<l-i Resul'iin gece uykusuzlugundan ve iddet-i ibadetten bitab
olan cism-i erif-i Nebevi'yi biraz dinlendirmek i<;in vak1 ( oldugu
ihtimalini one siiriiyorlar. Rivayat-1 adideden vitirden sonra k1hnd1g1
haber verilen iki rek<atler hep bu sabah siinnetidir. Maahaza Nesei'nin 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan mervi iki hadisinde vitirden
sonra sabah siinnetinden evvel aynca iki rek<atm kllmd1gt ihbar
edilmektedir.
"'-:;
.,
.J..J.O
,,o,~~,.,~,,
.,...,.,.,
,#
./~IJl o.J~} ~+==..il J r-L J --~ .iilfJ~ ~I

TERCEMESi
(Yine Dmmii'1-mii,minin) Ai~e radiya'llahu anhd'dan:

~oy1e demi~dir: Gecenin her vaktinde 1 R e s u1u 11 a h
salla'llahu aleyhi ve sellem vitir kilmi~dir. (Son vakitlerindeki)
vitri ise (gecike gecike) seher vaktine miintehi olmu~tu 2
Miislim'in rivayetindc: <I J.:UI $
birinde: u _,....JI Jl n yerine: u J::UIJ.:-T Jl 11
1
.;.- n Miislim'deki rivayetlerin
222
V1T1R BAHS1
H JJII JS')) : terceme ettigimiz gibi gecenin her vaktinde rna 'nasma
gelebildigi gibi her gece rna 'nasma da gelebilir. Tercemenin her iki
siireti de vak1' hale mutab1kt1r. Seyyidi.i'l-viicud aleyhi's-selevatii'lma 'bud Hazretleri hazerde, seferde, s1hhatde, marazda vitre miilazim
ve muvaz1b olduklan gibi salat-i tadan sonra ta tulu-1 fecre kadar
gecenin her ciiz'iinde de vitri ktlm1lardtr. Lakin Dmmii'l-mii'minin
Hazretlerinin muradt, tercemede ihtiyar etdigimiz rna 'na olduguna
il.hid: ._rT.J 4.-.Ji.J J:!JIJ.JI.:,.. :1-*J 4,k .ill J.... ..:iiiJyJ j.Ji ~ JJII .:,..))
<< .1.-...ll Jl .; J <..$~~
lafz1 ile Muslim' de vak1' olan rivayetdir. Siinen-i
Ebu Diivud'da Mesruk'un rivayetinde Aie radiya'llahu anhii aym
sozii soylemi, yalmz orada: J.-...ll Jl .:.-\... ~,... .;J c..$~1 .:,S:f.JII denilmi
olub Server-i Enbiya Efendimiz Hazretlerinin Alem-i Cemal'e
intikallerinden evvelki mu 'tad-1 erifleri vitri seher vaktine yakladtrmak oldugu daha sarih olarak beyan edilmidir.
B~ hadis-i erifden, gecenin salat-i 1aya zarf olup her hangi

saatinde tadan sonra vitir kllmabilecegi anla1hr. Nebiyy-i Ekrem
salta' lliihu aleyhi ve sellem Hazretlerinin evvel-i leyl ile evsat-1 leylde
kilmi olmalan, cevaz1 beyan i<;in olup gecenin sonuna te'hir buyurmalan da miadmda uykudan kalkmaya i 'timad1 olanlar hakkmda
efdal olanm bu olduguna tenbih i<;in oldugu varid-i hatlrd1r. cab i r
rad{ya' lliihu anh'in Sahih-i Muslim' deki rivayet-i merfuasmda: .:,.. 11 "
.1>-T o)\...- .Jij. J:UI ~~ j _,J> ~T i _,~ .JI c1 .:,.. J 4.1 .JI j _,J.; J:~l ~~.:,.. i ~ ~ .JI ._:,t,.:..
<< J...z>l ..!.~.> J ;,)_,-r!-o ~I =
Gece sonunda kalkamayacagzndan korkan, vitri evvelinde kzlszn. Gece sonunda kalkacagzm iimfd eden de gece sonunda kzlszn.
.?,ira gece sonundaki namaz, me~hUddur" buyurulmudur. o,)-''~"!.. 11 lafztm
ravi E b u M u a vi y e " J_,...i..:. = Ediisz vaktinde rahmet melekleri hazzr
bulunur" diye tefsir etmitir. Aie radiya'lliihu anhii'dan da bu ma'nada
bir hadis oldugunu ilrih Ayni haber vermekdedir.
2
Iii
Yahud da her hangi bir rahatslZhk dolay1siyle evvel-i leylde,

haztr uyanmt bulunmak dolaytsiyle evsat-1 leylde ktlmt da olabilir.
Lakin her halde son vakitlerdeki fi '1-i Resul: vitri vakt-i sehere takrib
idi. imam-1 Malik'ce te'hir-i vitir miistehabrur. Selef-i Salihinin
her iki tiirli.isi.inii yapdtklanna clair nak1ller vard1r. Ezciimle E bu
Bekir, Osman, Ebu Hiireyre ve Rafi' ibn-i Hiideyc radiya'lliihu anhiim Hazaratl vitri, , evvel-i leylde ktlanlar meyanmdad1r.
Orner ibn-i Hattab, Ali ibn-i Ebi Talib, ibn-i Mes'iid,
Ebu'd-Derda', ibn-i Abbas, ibn-i Orner radiya'llahu anhiim
--
VAKTt VE SORET-1 EDASI
223
Hazaratl da vitir i<;in ahir-i leyli ihtiyar ederlerdi. Ebu
Hiireyr~
radiya'llahu anh, Buhari'nin ta'likat1 meyanmda zikredildigi iizere:

"r>-'l.hi ;_,;4 1-- .J ~" Ji,..U ..ill J- ~I J L.... .JV= Nebiyy-i Ekrem salla'llahu Teala aleyhi ve sellem bana uykuya varmadan evvel vitir kzlmayz tavszye
buyurdu" demidir. Bu vas1yyet-i celile-i Nebeviyye E bu H iireyre
radiya'llahu anh'e belki uyku galebe eder diye ihtiyath davranmay1 tav-
slyeden ibaretdir. Yoksa gece kalkmaya kadir olanm ahir-i leylde k1lmas1 efdal oldugunda iibhe yoktur. 1bn-i Hiizeyme Sahih'inde
E b u Kat ad e radiya' llahu anh' den U haqisi rivayet eder: "Neb i yy- i
Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem Ebu Bekr'e: ((;.;;.;.. >> yani: Ne
zaman vitir k1larsm? diye sual buyurdu. Ebu Bekir: Uykuya varmadan evvel deyince (I i ~4 .::...L.:-1 >> yani ihtiyatl iltizam ediyorsun,
buyurdu. 6mer'e de aym suali buyurdu. Orner : 1btida yatar, sonra
vitiri ktlanm, deyince << _,.A!4 .::...\,.:.\ >> yani: Kuvvet cihetini iltizam
ediyorsun" buyurdu.
Elhasil salat-i vitir farz olmamakla beraber anma pek ziyade
i 'tina edilmck laztm gel en bir namazd1r. (3 r 2) nci hadisde de goriilmiidii ki, Seyyid-i kainat E fend i m i z Hazretleri geceleyin ehlini
vitir i<;in uyandmrlarml. Bu takdirde salat-i vitir rical ve nisa'
hakkmda merli' demek oldugu gibi u * .)...J4 .!.\La.l .ri.J >> ayet-i kerimesi
iktizasmca uyamk olanlann uykudakileri ikaz etmelerini mucib olacak derecede mi.iekked bir ibadet olmu oluyor.
~
'
.,
.,
,.
..,.
,J.o,
.,,..,,...
u~:JI Jt,; : Jt..i ~+# .iUI

"'
..
:;;
"
""
""
C$,;.... J
'
"',.
,,,
""
,.
J4~ ~I tf' . 528

,.
,.
,. :;; ,.
""
,.
.}
J.
:;;,
. TJ,;! ~~JJ~ t~~ .1::-1 l_,~i tL _, ,~~ .u~iJ~

TERCEMESi
(Abdullah) 1bn-i Orner radiya'llahu anhiima N ebiyy-i

Ekrem salta' llahu aleyhi ve sellem'in: "Oyle yapmzz ki, geceleyin
namazzmzm sonu vitir olsun 1 " buyurdugunu rivayet etmi~tir.
1
Bu hadis-i erif, bundan evvelki (295) inci hadisin bir ciiz'iidiir.

Bundan vitri te'hir etmenin miistehab oldugu anlaIhr. Hikmeti de
Sure:
20
(Ttihii ) , ayet:
132
V1T1R BAHS1
224
-Allahu a tern- gece vakti k1lman narnazlann rnebdei ve rniintehasi vitir olrnakd1r. Gecenin ilk narnaz1, farz olan akarn narnaz1 tek
rekath oldugundan gece taatinin hitarnmda rnebdeine benzernek i<;in
tek rekath olrnak rniiakele de enseb olrnu olur. Gecenin hululiyle
beraber tek rekath bir narnaz ile iftitah-i ibadetdeki s1rr-1 ilahi her
nc ise ihtitarnma da ternil ediliyo.r dernektir. Arnellerin ibtida ve
intihasmdaki, fev:hih ile havatirnindeki ehernrniyet vasatdan ziyade
oldugu << *J:lll .:r lAJj J JlrJI .j). y.L....JI ~I 11 a yet-i kerirnesi. ve biraz evvel
Gahir radiya'lliihu anh'den naklolunan hadisde: << o.)~ J:.UI J,.:...T .Jli 11
buyurulrnu olrnas1 delaletiyle giindiiziin evveli ve sonu ile ahir-i
leylde duanm karin-i icabet olrnas1 daha ziyade rne'rnul oldugu i<;indir.
Maahaza vitirden sonra tehecciide kalkan << 4l;:l .j ~.JijJ'l 11 nehyine binaen
vitri iade etrnez. Qiinkii iade etse vitir, ef<a doniip iytardaki hikrnet
her ne ise ibtal edilrni olur. Baz1 Sahiibenin ve ezciirnle 1bn-i Orner
radiya' lliihu anhiima'nm ba de'l-itar uyudukdan sonra tehecciide kalkmca tek rek at ile kllrn1 olduklan vitri nakzetdikten sonra tehecciid
k1hp sonunda vitir klld1klan bundan evvelki hadisde zikredilrniti.
Hazret-i Faruk radiya'lliihu anh'in gece tetavvuundan sonra vitir
kllrnad1klan, S1ddik-1 A zarn radiya'lliihu anh'in ise _vitir k1hb
yatt1klanm ve tehecciidden sonra vitir kllrnad1klan yine orada soylenrnidi. ~eyheyn-i Miikerrerneyn Hazretlerinin bu fiilleri, yine
oradaki havai rneyamnda zikredilen Miislirn'in: i ..tA-! '1 .JI ~l,.:... .:r n
<< J:lll ~T .:r hadis-i rnerfUuna tarnarnen rnuvc1f1kt1r.
~erhi
sadedinde oldugurnuz bu hadis-i eriften , Hanefiler vitrin

vacib olduguna da istidlal etrnek istemilerdir. Nitekirn arih Ayni,
buradaki << 1~1 11 ernrini viicuba hamletrneyip nedbe rnahrnuldiir,
diyenlere kar1 pek edid bir rni.inclkaa kap1s1 a<;rn1 olup Ebu Hanife'nin rnezhebini te'yid eden nukuliin kaffesini cern etrnitir, denilebilir. Fakat viicuba kiiil'olrn1yanlar bu hadiste de vitrin bilittifak vacib
oln_u yan salat-1 leyl rneyanm?a zikredilrnesinden bi'l-istidlal evveli
vacib olnuyan bir narnazm ahm da vacib olrnaz, cevabm1 verdikleri
gibi en rniihirn edillesinden biri olan << l:... ~ j Y.. t .:r 11 hadisini tefsir
ederken A y n i'nin viicu bu i'ar i<;in: "Vitir kzlmayan bizden degildir"
rna nasm1 verrneyip : "Siinnetimizle amel edenlerden degildir" rna 'nasm1
Sure:
11
(Hud}, ayet: rr4
MOTERCtMt TENKtD
225
verirler. Binaenaleyh viicub hakkmdaki hiikiim yme katllemeyip

ihtimal dairesinde kahr*.
Her nedense aziz mtitercim her vesile ile ~arih Ayni'yi mufihaze etmekten
Adeta insan, bu muttarid tenkidlerde mezheb taassubunun izlerini
gortiyor. Burada ise btiytik ~arihimiz, Hanefi'ierin vticub delillerine vak1' olan i'tirazlara cevap vermekten ba~ka bir ~ey yapmam1~tir. Bununla ni~in mtistahikk-1
ta'riz olmahd1r? Gpek burada, gerek vitir bahsinin evvelinde mtitercim, Hanefilerin
en kuvvetli del iii olan << ..;... j _,Jin hadisinin gerek senedi ve gerek metninin
ilade ettigi vticub htikmti hakkmda muhaliflerin sozlerini nakletmekte hi~ kusur
etmedigi halde ~arihin biraz sertce cevablanm neden "tdid bir miinaktla" diye tavsif
etmelidir?
ho~iamyor.
Mtitercim yukanda << ..;.... j _,JIJJ hadisinin senedindeki 4.1. ~~~"' ~I Y.IJJ
~IJ.:s Buhari'ce sika degildir, demi~ti. ~arih de burada Buhari'nin bu
taz'Ifine kar~1 Ehu Hatemin inkanm ve Ebu Mtinib hakkmda (siilihu'l-hadis)
diye sena ve ~ahadetini, oglu tbn-i Ebi Hatem'den naklediyor. Sonra, u ~.._. .J.Ill
'in de "Ebu'l-Munib sikadzr", dedigini Hiikim'den naklen bildiriyor. Buhari'nin muiis1rlanndan ve en benam muhaddislerden olan Ebu Hatem ile
1 b n- i M u i l).'in bu inkar ve ~ahaP,etleri, mtitercimin gtizide me'hazlarnidan
olan Tehzib'de, Hulosa'da da zikredilmi~tir.
<c
$;."'
' Bu sebeple ve metin hakkmda verecegimiz iziiha gore mtitercim merhumun,

salat-1 vitrin vticubu hakkmdaki htikmti ihtimal dairesine tenzil etmesi hi~ dogru
degildir. Mtitercimin, A y n i'nin en mtihim ie dillesinden biri olarak. intihab ettigi ~u:
(c l:.. ..r.1i jJ~_
n hadisi, bu babdaki rivayetin bir par~as1d1r. Acaba mtitercim merhum tamamm1 bilhassa ~ayan-1 istidlal k1smm1 ni~in nakletmiyor? Sunen-i
Eb Dovud'da <<Bureyde lbn-i Huseyb radiya'lltihu anh'den rivayet olunan bu
hadis-i ~erifin tamam1 ~oyledir : jJ~_ ( .;,.i ..;.... j )I . \.:... ~ j Y.. ( .:,.i ..;.... j )I 11
(c \.:...~ jJ~_ ( .;,.i..;.... j )I l:.. ..,-:li
f~te Hiikim'in de "Mustedrek'inde s1hhatine
htikmettigi bu hadis-i ~erifteki u ..;.... j )I 11 ctimlesine ~arih A y n i; "Vitir, sob it
t :r
bir vt1cibdir" ma'nas1m veriyor. Bu htikme "l:.. ...,-:li ; Y.. ( .;,.i = Kim ki vitir
kzlmaz, art1k o, bizden degildir" vaid-i ~edidini, deli! addediyor. Hakikaten bu nevi' ~iddet!i vaidler, farzin veyahud vacibin terkine teretttib eder. Husiisiyle
taraf-1 Risaletten bu htikmtin ve bu ~iddetli vaidin ti~ def'a tekrar edilmi~ olmas1,
(( ... j Y.. ( .;,.i 11 ctimlesini ziihirinden sarfetmeye ve "Sunnetimit:le amel etmiyenler
bizden degildir" gibi maksud-1 ~ari'den uzak te'villere giri~mege hi~ mtisiid degildir. Bu ciheti Ayni sair ~ticuh-1 rivayat ile tevsik etmi~tir. Ravi Hazret-i
Btireyde'nin Bedir gazasmdan b~layarak btittin me~ahidde Hazret-i Resul'tin
maiyyeti seniyyelerinden aynlm1yan bir Sahiibi olmas1 hadise aynca bir k1ymet
ve ehemmiyet atfetmi~tir. Yine Ebu Davud ile Nesei de Ebu Eyyubti'lEnsiiri'den (( ~~ $ ~ ..;.... j)IJJ ".hadisini rivayet etmi~lerdir ki, bu da aynca
bir kuvvet bah~etmektedir.
F.: 15
226
V!TtR BAHSt
_,.1-o.,.. .1-J..-.,..
l.o.+.:S.
..... o
oU)
, ,
529
"' .,.o.,.."'
4.:.~ J
I fSP)
....
-'
.J. ,
;"
._..r.~ I J~ .J~J-!. 0 ts-'
,.
~,
., ""
(L J }-::.1?
TERCEMESi
Yine (Abdullah) lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima'nm:
"Res lull ii h salta' lliihu aleyhi ve sellem, deve iizerinde vitir

kzlardz 1 " dedigi rivayet olunmu~tur.
Said lbn-i Y csar tarikmdan gelen bu rivayet, Buhdr'de
daha tafsillidir. Miiariin-ileyh Said diyor ki, Abdullah 1bn-i
b m c r radiya' lliihu anhiimd ile birlikte Mekke-i Miikerreme yolunda
gece sefer ediyorduk. Sabah vakti yakm m1? diye iibhe edince devemden indim, vitri k1ld1ktan sonra ona yeti tim. Nerede idin? diye sordu.
Ben: "Sabah vakti girecek diye korktum da inip vitri ktldzm" deyince:
<<d.:...- ;_,.... 1 .ill J_,....JJ .!.II ~Tn yani: "Resululliih salla'lliihu aleyhi ve
sellem sana iisve-i hasene mi degil, giizel bir niimune mi degil?" diye
sordu. "Vallah iisve-i hasenedir" demem iizerine: 4:;-l .ill J..... .ill J_,....; .JLS'n
(( ... ;.....J diyerck metindeki sozleri rivayet etti. Alive 1bn-i Abbas
radiya'lliihu anlziim'den de bu hadis rivayet edilmitir.
1
~arih Ayni'yi bir derece asii.bile~tiren cihet Kazi Ebu't-T1yb ile Ebu
Hamid'in: "Viicub hiikmiinde Ebu Hanife yalmzdzr. Eimmeden hif birisi kendisine
iytirak etmemiJiir" sozleridir. Bunlara da cevap veriyor. Diyor ki: Yukanki hadisler
ile emsali delillere istinaden imam Ebu Hanife ile beraber Abdullah 1bn-i
Mes'ud, Huzeyfe, ibrahim-i Nehai, imam-1 ~Hii'nin ~eyhi Yusuf
ibn-i Halid, vitrin vticubunu iltizam etmi~lerdir. ibn-i Ebi ~eybe de Said
ibn-i Mtiseyyeb, Ebi Ubeyde 1bn-i Abd j llii.h 1bn-i Mes'ud'un bu
ictihadda olduklanm naklediyor. Vticub htikmti, M tidhid'den de sened-i sahlh
ile Musamzif~> de rivayet edilmi~tir. Bundan dolay1 btittin mu'teber Hanefi
metinlerine salat-1 vitrin vacib oldugu (sahlh esah, zahirti'r-rivaye) unvanlariyle
gec;:mi~tir. ~ayan-1 istigrab bir cihet de mtitercim merhum Ayni'nin ta'dad ettigi
vticub delillerinden bu hadisin izii.hmda yalmz birisini, o da tenkid etmek tizere
naklettigi halde bundan sonraki hadisin izii.hmda vitrin stinnet olduguna kail
olanlann -A y n i hakkmda dedigi vechile- mezhebini te'yid eden ntikultin
kaffesini cern' etmi~tir, denilebilir.
Hadisde vitrin vacib olm1yan salat-1 ley! meyamnda zikredilmi~ olmasmdan istifadeye c;:ah~1lmas1 da mucib-i istigrabdu. Her iki namazm cihet-i vahdeti
yalmz vakitde i~tirakleridir. Vakitde i~tirak, neden htiktimde ittihad1 mucib
olsun?. K. M.
RAKfBEN KILINAN NAMAZIN ROKMD
227
Buhari'nin yine 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan Nafi<

tariklyle mervi olup musannif tarafmdan her nas1lsa terkedilen hadis
ise daha ziyade izah1 muhtevidir. Bu ikinci hadisde Sahabi-i miiariin-ileyh: ._....>:"~ ~-'j ~- d-1.; J-" _r<-JI J J.a~ rL. _, :k ~I J- ..,.:JI <.JLS'll"
<<<::1..1.; J-" jY., _, ...,..:.~IJAJI )II J:m ')!~ j... .Lt_l =Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem sifer esnasznda rahilesi, yani bin it devesi iizerinde devesi yoniinii
hangi r:ihete yevirirse yevirsin namaz kzlardz. Feraizden baika gece namazzm
ima ederek ~da ederdi. Vitri de rahilesi iizerinde kzlardt " demitir ki, bunda
feraizden maada salat-1 leylin ve bu meyanda :.alat-1 vitrin rahile

iizerinde k1lmd1g1 sarihan beyan edilmitir.
Gerek bu had.is, gerek bundan evvelki haiyeye alman diger
Buhari hadisi ile evvelen "Misafir vitif ile miikellif degildir" diyen
Dahhak'in kavline muhalif olaraK . seferde de vitrin meriiiyyeti
sabit oluyor.
Saniyen esna-y1 seferde dabbe iizerinde ve dabbe ne tarafa
tevecciih ederse etsin ima ile nafile k1lmak caizdir. Ancak feraizi
kasretmek caiz olmiyan seferde dabbe iizerinde teneffi,iliin cevazmda ihtilaf vard1r: Baz1lan gerek uzun, gerek k1sa seferde caizdir,
demilerdir. tmam-1 ~afii ve Evza.I de buna kaildirler. lmam-1
Malik kasr-1 salat caiz olm1yan seferde dabbe iizerinde namaz kllmmaz demitir. Kuduri'nin beyanma gore haric-i mlSlrda olan kimse
dabbesi iizerinde teneffiil eder. Sahib Hidaye'de haric-i mlSlrda K ud uri'nin seferi art addetmedigine istidlal ediyor. Ancak Ebu Hanife
ile E bu Y usuf'tan rivayet olundtiguna gore yalmz misafiri'n dab be
iizerinde tetavvuunu caiz gormiilerdir. Lakin sahih olan kavle gore
misafir olsun olmasm rakiben ehir haricine <;1kan dabbe iizerinde
tetavvu < edebilir. Hanefilerin ihtilaf1 yalmz ehirden mikdar-1 buuddedir. Bazllarmca bu ruhsat, ehirden iki veya ii<; fersah uzaga gitmi
kimse i<;indir.
Salisen '' ~I_;.JI )II>> kayd-1 istisnaisine gore zaruretsiz farz namazlan dabbe iizerinde k1lmak caiz degildir. :Ma<zur ise farzm1 boylece
kllabilir. Mesela seferde iken yagmur yag1p da namaz k1lacak kadar
kuru bir yer bulamazsa hayvam iizerinde klbleye kar1 durup ima ile
k1lar ve hayvam durdurabilirse k1bleye miiteveccih olur, buna kadir
olamazsa namazda istikbal-i klble kaydmda olmaz. Lakin bu, -c;amur
secde edince yiizii batacak derecede olduguna goredir ve ilia <;amur
iistiinde ktlar. Ek1ya korkusu da, hastahk da, canavar korkusu da,
228
V1T1R BAHSt
hayvandan inince bindirecek kimsesi olm1yan pir-i der-mandenin za 'f

halide hirer ozi.irdi.ir. Muhit in tasrihine gore bu gibi ahvalde dabbe
i.izerinde namaz k1hmr ve ozri.in zevalinden sonra iade de laz1m
gelmez. Si.inen-i revatib de tetavvu' hi.ikmi.indedir. Ancak 1m am -1
E b u Han ife'ye gore sabahm si.inneti i~in hayvandan inmek gerektir. Zira bir rivayete gore onu vacib addeder, kaiden k1lmasm1 teeviz etmez. 1mam-1 ~afii ile 1mam-1 Ahmed'e gore de ratibe-i
fecir vacib degilse de vitirden daha mi.iekked bir si.innettir.
Rabian bu iki hadis-i erif vitrin vi.icubuna kiiil olm1yanlann
temessi.ik ettikleri huccetlerdendir. Bunlara gore vitir vacib olmad1g1
i~in rahile i.izerinde kllmm1 ve seferde feraiz terk buyurulmad1g1
gibi bu da terk buyurulmad1gmdan diger si.innetten daha mi.iekkeddir.
Ata' 1bn-i Ebi Rebah ile Hasen-i Basri'nin, Salim 1bn-i
Abdillah'm, Nafi'in eimme-i metbuinden Malik ve ~afii ve
Ahmed 1bn-i Han bel ve 1shak 1bn-i Rahuye'nin de mezhebi
bu olup hepsi de seferde rahile i.izerinde vitir k1hmr demilerdir.
Ancak 1mam-1 Malik bunu farizay1 kasredebilecek seferde tecviz
ettigi hal de 1m am -1 E v z a I ile 1 rna m -1 ~ afi I seferin k1sas1 ile
uzunu beyninde fark gormemilerdir. Zahiriyyeden 1 b n- i H a z m ise
seferde kaimen de, kaiden de, rna 'zur olarak da, gayr-i rna 'zur
olarak da dab be i.izerinde vitir kllmabilir, diyor. Lakin Muhammed
1bn-i Sirin ile 1brahim-i Nehai ve Ebu Hanife ve Ebu
Yusufve Muhammed 1hn-i Hasen'e gore vitir feraizde oldugu
gibi ancak yer i.isti.inde kllmabilir. Bu hadisin ravisi Abdullah 1bn-i
b mer ile peder-i mi.ikerremi b mer 1 b n- i Hat tab radiya' llahu
anhiima'nm deveden inip vitir k1ld1klarma dair 1hn-i Ebi ~eybe'nin
Musannej'i ile Taha vi'nin '' .J\J)II Jt......n'mda rivayet vardtr. 1mam-l
Sevri ise: "Farz ile vitri yer iistiinde krl, rahilen iizerinde de vitri kzlarsan
beis yoktur" demitir. Bu ihtilafm mebnas1 vitrin vacib olup olmad1g1
hakkmdaki hi.iki.imdi.ir ki, bu bahsi burada tekrara li.izum yoktur.
Yalmz 1hn-i Orner radiya'llahu anhiima'mn vitiri yer i.izerinde k1ld1gma dair olan rivayeti vi.icub-1 vitre kail olm1yanlarm olanlar lehine
huccet saymad1klanm soyliyelim ki, onlarca mi.iari.in-ileyhin bu
fi 'li, efdal olam ihtiyar ettigine mahmuldi.ir. Qi.inki.i vitri de sair
nevafil gibi yer i.isti.inde k1lmamn efdal oldugunda niza' yokdur.
KUNUTUN MAHALLt
229
TERCEMESi
(Sened-i muttas1l ile) rivayet olunmu~dur ki, Enes 1bn.- i

Malik radiya'llahu anh'den: "Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi
ve sellem sabah ( nainazmda ) kunut 1 duaszm okudu mu ?" diye
soruldu 2 0 da: "Evet" dedi. (Bunun iizerine kendisine:)
"Rilku<dan evvel mi kunut buyurdu?" diye soruldu. (0 da:) Az
miiddet siirmek iizere "Riikil'dan sonra 3 " cevabm1 verdi.
Riv A.YETLER :
Bir nushaya gore: <<.! J:.U n
Bir rivayetde vavs1z olarak;
(( ~- .:..;.i
<< ~
.:...:JT n, diger bir rivayete nazaran
I}
Buhadisi kiitiib-isitte sahiblerinden MiislirnileEbu Davud

da rivayet etrnilerdir.
1b n- i E s i r'in Nihaye sin de bey an edildigi iizere kunutun
bir <_;:ok rna<nflSl vard1r: 1 - Taat, ki kanit: Allah'a rnuti< dernek
olur; 2 - Huu<. Narnazda kunut:-huu< rna'nasma gelir; 3 - Mutlaka narnaz, ki kanit: rnusalli dernekdir: 4 - Dua. Bildigirniz kunut
duas1 gibi; 5 - 1badet; 6 -Narnazda k1yarn; 7 - Narnazda tillii klyarn. u ..:.._,;.All J_,J. o)\....ll J...i.ji11 hadis-i sahihinde oldugu gibi ki, buradaki
tulii kiyarn rna <nasmadlr. (( * J~l.lil .:;..;1 ~ .:,.ill ayet-i kerirnesindeki
kanit ise rnusalli rna <nasma geldigi gi~i hai <, a bid, selatin ktyarnmda <_;:ok oku~an rna <nalarma da gelir ~e hepsi de yaklIr; 8 - Siikut.
Zeyd lbn-i Erkarn radiya'lliihu anh'in: "Evvelleri biz namazda konuJurduk <<** ~;Li .:i.l ly_,j.J" yani namazda kdnit olarak durunuz. Ayet-i kerimesi
nazi! olunca namazda kelamdan imsal/ etdik"' dernesi kunutun bu son
I
* Sure:
39 (:(umer), ayet: .9
**
Sure:
(Bakare), ayet: 238
230
VITtR BAHSt
ma'nasma hiiccetdir. Pek aikard1r ki, buradaki sual, Nebiyy-i

Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Allah'a taatl var m1yd1? Namaz
kllar miyd1? Namazda huUU var miyd1? 1badet eder miydi? Namazlan ayakda kllar miyd1? Namazda konumaz m1ydi? gibi barid ve
gayri varid maani ile irad edilmemidir. Sabah namazma aid oldugu
i<_;:in k1yamda iken Kur'an'1 <_;:okca okuyub okumad1klarma clair bir
sual oldugu varid-i hatlr olabilirse de ikinci def'a vak1' olan sual ve
cevabdan mevzu-i bahs kunutun riiku 'dan evvel veya sonra okunmu
bir dua oldugu taayyiin eder.
2 Burada Enes radiya'lliihu anh'e sual irad eden zatm kim oldugu
miibhem birakilmi ise de yine bu hadisin Sahfh-i Miislim'deki
tarz-1 rivayetine nazaran ravi Muhammed lbn-i Sirin: ..:J; ''"
(I ._,..j'Y =
Enes'den sordum" dedigine gore soran bizzat kendisi imi.
3 Enes radiya'lliihu anh'in Muhammed 1bn-i Sirin tarikmdan mervi bu hadisde kunutun mahalli, riiku 'dan sonra gosterilmi
ise de bun dan sonraki (53 1) inci hadisde riiku 'dan evvel gibi gosterilip
yalmz bir ay kadar miiddet riiku 'dan evvel kunut buyurulmu oldugunun beyam da buradaki "i~ = Az siiren bir miiddet" ta 'birinin.
tefsiri makamma ge<_;:mi olur. Maahaza dikkat edilirse Enes radiya'lliihu anh, gerek bu ve gerek atideki rivayete gore yalmz hadise-i
miihimme iizerine bir ay ba 'de' -r-riiku' kunut buyurulmu oldugunu
haber verip ne o hadiseden evvel veya sonra kunut buyurulup buyurulmadigmdan, ne de baka zamanlarda kunut buyurulmu ise bunun
riiku 'dan evvel veya sonra oldugundan sakitdir.
Kunutun mahalli, imam-1 ~afii'ye gore buradaki lbn-i
Sirin rivayetine muvaf1k olarak riiku'dan sonra, lmam-1 Malik'e
gore ise As1m ibn-i Siileymanii'l-Usul tarikmdan gelen atideki
Enes hadisine muvaf1k olarak riiku 'dan evveldir. Gerek sabah ve
gerek vitir namazm.d a duamn riiku 'dan evvel de, sonra da edildigine
clair rivayat muteanz ve her ikisi de sahih olan Enes radiya'lliihu
anh hadisinin de iki tarikden rekdigere miibayin iki vechile mervi
olmas1 mahall-i kunut hakkmd~ tarafeynin kendi mezheblerine hadis
ile ihticac edebilmelerine manidir. [445 inci hadisin haiyelerine
miiracaat.] Bu hadisde musarr'}h olup da (531) inci hadisde musarrah
olmayan sabah namazmda kuhut bahsine gelince (445) inci hadisin
havaisinde beyan edildigi'iizere bu, lmam-1 ~afii ile lmam-1
Malik'e gore siinnettir. Netekim imam-1 ~afii Hiilefa-y1 Raidin
KUNUTUN MAHALLt
231 '
Hazaratmm di:irdtinden de sabah namazmda kunut duas1 okuduklanmrivayetetmitir. Ebu Hanife ileAbdullah !bn-i Mtibarek'e
gi:ire ise sabah namazmda stinnet degildir. imam Ahmed !bn-i
Han bel: Yalmz imamlar ordulan i<;:in kunut duasma sallah namazmda muvazabet ile mtikellefdir. Maadasmm da bunu yapmasmda beis
yokdur, diyor. imam ishak ibn-i Rahuye ise havadis ve nevazil
zamanlarmda yani dliman korkusu, veba ve taiin gibi btittin mtislimini heyecana dtiiirecek afat vukiiunda eimmenin sabah namazmda
kunutu terketmemesi siinnet oldugu re'yindedir. [Vitrin son rek<atinde de kunut, siinnetdir. Ancak imam-1 ~afi I'ye ve imam-1
M ftlik'in kavl-i mehl.truna gi:ire yalmz Ramazan'm msf-1 ahirinde
siinnetdir. Eimme-i KUfiyyun ile imam-1 Ahmed'e, Sufyan-1 Sevri'ye, Abdullah ibn-i Mtibarek'e ve 1shak 1bn-i Rahuye'ye
gi:ire btittin senenin her gecesinde vitir kunutu vard1r. Ebu Hanife'ye
gore vacibdir de. Eimme-i ~afiiyyeClen Ebu Abdullah Zebidi
Ebu'l-Velid-i Nisaburi, Ebu Fazl !bn-i Abdan ve Ebu
Mansur ibn-i Mihran gibi zevatm da vitir kunutunun btittin sene
siinniyyetinc kail olmulard1r. Orner ve Ali ve Htiseyn ibn-i
Ali radiya'lliihu anhiim'iin vitirde kunut etdiklerine clair ibn-i Ebi
~cybe (t ,_:.:.....,u t> i ile Siinen-i Beyhaki'de ve Ebu Leyla'mn tt..(;.....ui ile
jbn-i AJak ' e miiteaddid rivayat vard1r. Htilefa-y1 Erbaa'nm vitirde
kunutlanm Dar
tn i ile yine Bey hak i Siinen kitablarmda zikretmilerse de rivayetleri a-if gi:iriilmiidiir. Ramazan'm msf-1 ahirinde
kunut hakkmda da rivayat <;:okdur. Ancak Tirmiz i'nin tahkikma
gi:ire Ali kerrema'lliihu veche Hazretleri yalmz Ramazan'm msf-1 ahirinde kunut okuyup kunutu da riiku<dan sonraya b1raktrm1. imam-1
~afii ile Ahmed ibn-i Hanbel'in de bu babda kavilleri budur.
Sabah namazmda kunut okuyan imama iktida eden kimse ona
mtitabeat eder mi, etmez mi? imam-1 Ebu Hanife'ye gi:ire etmez.
imam-1 Ahmed ile imam-1 Ebu Yusuf'a gi:ire cder. Kunut okuyan kimse imam-1 Malik'e gi:ire ellerini kald1rmaz. imam-1
~ afi I'ye gi:ire ise el kald1rmak miistehabd1r.
VITIR BAHS1
232
Ill
"'
"' "'
"'
"'
"
..-.
\::._;l ~ Jt; _,t_JS'~ll
,..
"'
"
"'
~ t "' "' "' ...
...\A~ ~.1; ~UI ~~
f , "'" ~ "'
r.> t;~; <Jp
""'f"'"'
"~ ....... ~ ..... - .. ,~r~-- J.r.l ,.., ......
ol; I.J~ ,US')I ~ r-L J ...~~ .iU J~ ~ JJ...,J ~~
. JI . . I "' ... ..,.,_"': ,., .... ,, J Jt'!I--"'"' It"""'
, \ JJ , . .J\>;") ~~..., --. ua) -. .J.AJ r-+
~ ~ JJ ~"'-! c.) ~
_,
t1
.J. ..
,1.
_,
..-.,I.e
_,
. . . . . . . . .J."'-- ..
,1. :lo"' J.
......
~ ..
_, ,1. t1
.J.
"'_,
_,
.J.f
..
_,
..
~ J...,J ~ J r-+:.~ <J \$' J ~~J I <JJ ~ ~f/.!....J I ~~
"'"'
.J.I.., ~"'
J,..,.J.
.J..,
"',_,_,
"'""
.,~_,"'
...
"'"'
~~ .iUIJ~ ~~ J~J ~:..A.i ...lf~

.... , .,.J.J, .....
.,,J._,
"'"'
.J~J
,:
J~ J~~ 1~:!.
"'"'
.J.J,.., ~,..
--~ 41J~
,..,.., ..... ~ ....
u.f J r;.+~ J~~ 1.1+.!. r-L J

~.c, J --~~ ~r J~ ~.::J' ~.:j
J\j 4~ J.l \.9~ J 4~ }!IJ;>

I_,
r-L J
Ill
.,._,
.J.
Gi
,!
_,
_, ~
TERCEMESi
Yine (sened-i muttas1l ile) rivayet olunmu~tur ki, Enes

1bn-i Malik radiyq'lltihu anh'e kunut hakkmda sual irad edildil. (En e s radiya' lltihu anh:) " Vaktiyle kunut vardz" ceva bm1
verdi. (Tekrar) soruldu ki: (Kunut) riiku<dan evvel mi idi; (yoksa) sonra mzydz ?" (En e s radiya' lltihu anh:) "Evvel idi" cevabm1
- verdi. (Bunun iizerine kendisine) "(Ya)fillin 2 bana haber verdi ki,
sen riiku<dan sonra idi demi~sin, buna ne dersin ?" diye sual olundu. (Bunun iizerine:) "Yanlz~z var 3 ,Resululltih salla'lltihu aleyhi
ve sellem riiku<dan sonra yalmz bir ay 'kunut buyurdu 4 Takrfben yetmi~ ki~iye varan ve kendilerine kurra> nlimz verilen birtakzm kimseleri
mii~rikinden bir kavmin nezdine gondermijlerdi ki (o kurra> ad eden)
otekilerin dununda (olduklan it;in onlarm eliyle helak olmu~)
idiler. 0 mii~rikler ile Res u lull ti h -salta' lltihu aleyhi ve sellem beyninde (miin <akid) bir ahid de vardz . .<,annediyorum 5 (ki kunut bun-
KUNUTUN VAK.Tl VE MAHALLt
233
dan dola)'l idi) Res6lullah salla'lldhu aleyhi ve sellem hir ay o

miipikler aleyhine dud buyurarak kunut etti 6
Yine Enes radiya'llahu anh'den olan (diger) bir rivayete
nazaran: "Nehiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem ~J
ile ~'.P.) 1 (kabileleri) aleyhine hir ay dud buyurarak kunut etti'"
demitir.
Metinde Buhari'nin siyak-1 rivayeti -ihtisar i~in- biraz
tagyir edilmi oldugundan BuMrt'deki "..:.JL = sual ettim" lifz1
-mechul sigasiyle- "J:.. = sual edildi" siiretine ifrag edilmitir.
Keza aym sebebten dolay1 BuMr'deki ".:...li = dedim" lifz1
"~ J:i = ona denildi" ekline sokulmutur.
Yine diger .:...li lifz1 "J:i, ye tahvil edilinitir.
Buhari'nin metninde '' .!l:s. J~,.:.l = Senden rivqyeten bana haber
verdi " dir.
Buhari metnindeki sarahate nazaran bu suali Enes radiya'llahu
anh'e irad eden hadisin ravisi As1m bin Siileyman-i Ahvel'dir.
Nitekim bundan evvelki hadisin ravisi de Muhammed lbn-i Sirin
oldugu orada soylenmiti.
1 Bu rivayette <<jitan diye ismi ibham edilen zat -agleb-i ihtimalburadaki En e s radiya' lltihu anh rivayetine muhalif olarak -evvelki
hadisi rivayet eden ravinin Muhammed 1b n- i Sir in olmas1
delaletiyle- Muhammed lbn-i Sirin'dir. Zira onun rivayetine
gore (I r~ t.fJI.u..e ..:;;..:; I) diye CeVab Verilmi 0ldugundan hU Cevabtn
mefhum-1 muhalifi olarak Seyyid-i Kainat aleyhi ve alih efdalii'ssalevat Hazretlerinin riiku'dan evvel ya hi~ kunut buyurmam1 veya
mevzii-i bahs olan zaman-1 yesirin haricinde bir~ok ~amanlar kunut
buyurmu olmalan ihtimallerini derpi ederek As1m'm istizahta
devam etmi olmaSl pek ziyade varid-i" hat1rdtr. Maahaza yine
AStm'm Muslim rivayetinde: "t._,})l ""'!..;..:.;.ill J..,...J .JI i.Jyj_ L[jl i.JI ,, ..
= Baz, kimseler iddia ediyorlar ki Res ulull a h salla' llahu aleyhi ve sellem
riikudan sonra kunut buyurm!lilar " sebkinde olduguna nazaran ravinin
kasdettigi Muhammed 1b n- i Sir in olmamak ihtimali de vard1r.
3
En e s radiya' llahu anh'in 11 yJS',, ta 'biri ''yanhi' var" diye terceme
1
edildi. Kizib yalan soylemek rna 'nasma geldigi gibi ehl-i Hicaz luga1
V1T1R BAHSl
234
tinde haUi etmek, yamlmak rna <nasmda da miista <meldir. Onlarm

orf-i lugavisinde vak1a mutab1k olm1yan soz, - kaili ister mil teammid, ister muhti olsun- kizibdir.
Hadis kitablarmda sikattan olan zevat hakkmda akranlan tarafmdan baz1 kerre (( .J')\j y.lS"'Il gibi tabirler isti<mali hep bu orfe gore hatii
etti ma<nasmad1r. Nitekim 1bn-i Mace'nin isnad-1 kavi ile vak1c
olan: " -"'! .J t_)l J:j JW .::..._,.:.All ~..,...;I J:.- = En es radiya' llahu anh' den
kunutun rek<at i;indeki yeri soruldu. Riiku!dan evvel de, sonra da cevabtm verdi"
rivayeti, keza "Saldt-zfecirde Nebiyy-i Ekrem salla'llahu alf)lhi ve sellem'in
Ashabzndan ba;;;tlan riiku!dan evvel, ba;;;zlan da riiku!dan sonra kunut ederlerdi"
soziinii 1bn-i Miinzir'in yine ondan rivayet etmesi, Muhammed
1bn-i N asr-1 Mervezi'nin rivayetine nazaran yine onun: "Kunutu
daima riiku<dan evvele ilk getiren Osman'dzr. Onu, herkes nama;;; rek<atine
yelifsinler diyeyaptz" demi olmas1, bahusiis Buhari'nin bir rivayetine
gore kunut riiku <dan sonra m1, yoksa k1raetten sonra m1d1r? sualine
kar1: "Haytr, ktraet bittikten sonradtr" cevabm1 vermesi, hep miiariinileyhin maksadt 1bn-i Sirin'i veya murad olan ravi her kim ise
o zatt yalanct c;1karmak degilmi. Nihayet "kunutun daima riiku<dan .
sonra oldugunu benden naklettiyse yamlmtfltr" demek istemi olacak.
Zaten arih 1bn-i Hacer-i Askalani'nin dedigi gibi Enes'ten
bu babda mervi ahadisin mecmuundan burada mevzii-i bahs oldugu
iizere nevaib ve nevazil kabilinden - hacet zamanlarmda- kunutun
ba <de'r-riiku c oldugu goriiliiyor. Bunda hilaf yoktur.
Hacet olmad1g1 zamanlarda ise ondan gelen rivayatm sahihlerine nazaran kable'r-riiku <dur ki, ulema-y1 Sahabenin bu noktada
. zaten ihtilaflan vard1r. Bu ihtilaf ise ihtilaf-1 miibah nev<indendir.
4
Bu hadise iizerine vak1 < olan buradaki kunut (449) uncu

hadisteki kunut degildir. Zira vak1alar bakadu. (449) uncu hadiste
mevzii-i bahs olan hadiseye miiteallik rivayat-1 sahiha E bu H iireyre
radiya'llahu anh'e, buradaki Bi'r-i Maune vak<asma miitealhk rivayat-1
sahihanm ekseri Enes radiya'llahu anh'e miintehi olmaktad1r. Ebu
Hiireyre radiya'llahu anh'in bahsettigi kunut -o hadisin haiyelerinde
zikredildigi iizere- ramazanm rusf-1 ahirinde balay1p bayram giinii
terkedilmitir. 0 kunutta Velid 1bn-i Velid 1le Seleme 1bn-i
Hiam veAyya 1bn-i Ebi Rebia'run ve miisliimanlardan Mekke'de Kurey elinde kalmi Miistad<ajin in selamet ve necatlan ic;in
V1TR1N V AKTt VE MAHALLt
236
dua buyuruldugu gibi Mudar'dan alan a zamanki kabail-i kafirenin

aleyhine dua buyurulmutu.
Bi'r-i Maune hadisesi uzerine edilen kunutta ise Suleym kabailinden Ri'l, Zekvan, Libyan, Usayye kabaili aleyhlerine ve Eslem ile
G1far'm lehlerine dua buyurulmutur. (449) uncu hadisin Miislim'deki bir rivayetine nazaran E'bu Hureyre radiya'lliihu anh kunutun
ruku 'lardan sanra - uc; be gun degil- yine bir ay surdugunu beyan
etmekle btraber duanm muahharen terk buyuruldugu haber verildigi
gibi Ebu Davud rivayetine gore bu terkin sebebini sual eden Ebu
H ureyre'ye Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem: u l_,...u Ji r-"1; L. .J ,,,
= Haklannda duii ettigim mii'minlerin geldiklerini goriiyor musun?" buyurmulardir.
Muslim ile Ebu Davud'un Enes radiya'lliihu anh'den alan
bir rivayetinde de: "4~; { . .,., _,JI .:,.. :L:-1 J~ _,~~ i _;~ ..::...;.; = Neb iyy- i
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem Arabm btl;::.z kabtlili aleyhine bir ay
kunut buyurdu. Sonra kunutu terketti " deniliyar. Bundan anlaIhyar
ki, nevazil ve havadis kunutlan muvakkat alup havadis ve nevazilin zevali uzerine terkalunurmu.
Kezalik Hufaf ibn-i Ima' radiya'lliihu anh'in Muslim rivayetine gore G1far ile Eslem'e dua ve isimleri gec;en kabaile la <net buyrulup secdeye vanld1gm1 nakilden sanra u .!.I!~ ~i .;.- a_;AS:JI 4.:...1 ~; ll"
= Nama;::.da kafirlere la'net i;te bu yii;::.den me;n1' kzlzndz" demesine ve
Muslim ile Ebu Davud'un rivayet ettikleri (445) inci Ebu Hureyre hadisindeki sarahate nazaran oglen, yats1 ve sabah namazlannda Resulullah aleyhi's-salatii ve's-selam'm mu'minleri dua ve
kuffara lanet buyurduklan sabit aldugu gioi Eries radiya'lliihu anh'den Miislim'de de mervi alup Muslim ile Ebu Davud'un Bera'
ibn-i Azib radiya'lliihu anhiima'dan rivayetleriyle de mueyyed alan
(446) mc1 hadise nazaran akpm namazmda da, Ebu Davud
rivayetiyle ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'mn: .iliJ.... .iliJ_,....;..:..:;ll"
1~1 ;')\..., jS'" .;_:. j ~I o')\..., .J .\..!..JI.J ...,., -';..11 , rJI .J .~,.Jan j l..;l:::.. fYr; f-- .J 4)"
r.1-- .;! ..:,.. .I.,... I J~ _,~.!.;. ; _;.:.'11 d,..$')1.:,.. .~.~-.} .illt-"" Jl..i
= Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem peya-pey bir ay oglen,
.;.-Y..J. ~.J .JI~~.J J~.; J~

<<4.il.:. .:,..
ikindi, akjam, yatsz ve sabah nama;;:larznm her biri sonunda, son rek'atda
<< .~.~-.} . .ill L.-"" ,, buyurd~kdan sonra ben Siileym'den btlzz kabtlil, )'ani
Ri'l, Zekvan ve Asryye aleyhlerine duii buyurur, ardzndakiler de amin derlerdi"
kelam1 ise salavat-1 mefruzanm kaffesinde kunut buyruldugunu i~bat
. 238
V1T1R BAHSt
etmektedir. Ancak sonradan terk buyurulduguna gore feraizde kunut

mensuh olmutur. Yalmz fukaha-y1 Sahabeden baz1 zevatm ve ezciimle Hulefa-y1 Erbaa ile Ebu Musa, Ebu Hiireyre, Bera 1bn-i
Azib radiya'lliihu anhiim ile Tabiln'den Hasen-i Basri, Hiimeyclii'tTavil, Rebi' 1bn-i Heysem, Ziyad 1bn-i Osman, Said
1bni'l-Miiseyyeb, Siiveyd 1bn-i Gafele, Abdurrahman
1bn-i Ebi Leyla, . Abidetii's-Selmani, Ubeyd 1bn-i Umeyr,
Urve 1bn-i Ziibeyr, Ebu Osman Nehdi ve emsalleri sabah
namazlannda kunut duasma ahd-i Celil-i Nebevi'den sonra da devam
etmi olduklarmdan eimme-i metbuinden ~afil ile Malik, Abdurrahman 1bn-i Mehdi, Evzal, Hasen 1bn-i Salih, Said
1bn-i Abd i laziz, Muhammed 1bn-i Cerir-i Taheri, Davud-i
Zahiri ve Ahmed 1bn-i Hanbel ile 1shak 1bn-i Rahuye,
kunutun mahalli salat-i fecir olduguna kail olmulard1r. Yalmz son
ikisi kunutu bir nazile hudusuna tahsis edip evkat-1 mu 'tadede okunmasma mahal yoktur, diyorlar. Orner radiya'lliihu anh'in salat-i
fecirde kable'r-riiku' ve ba 'de'r-riiku' kunut duas1 okuduguna, hatta
riiku'dan sonra dua ederken kollanm kaldmp sesini mescidin haricindekilere iittirdigine, seferde, hazarda salat-i fecir kunutunu terket:
mediginc dair Abdiirrezzak'm u t"t.+-1 n'inde, 1bn-i Ebi ~eybe'nin
u....;.:.......n'inde, u.J-t:~ ~~~de, Muhammed 1bn-i Nasr-i Mervezi'
nin u j )lyl:Sn 'inde, hatta Tahiiv'de olan rivayat pek <;okdur. Ancak
1 b n- i 0 mer, 1 b n- i Abbas radiya' lliihu anhiim sa bah namazmda
kunut bid'att1r, dedikleri gibi Abdurrahman 1bn-i Ebi Bekr
ile Abdullah 1bnii'z-Ziibeyr ve Ebu Malik-i Ecai radiya'lliihu anhiim de sabahleyin kunut etmemek tarafmda idiler. Abdullah
1bn-i Mes 'iid radiya'lliihu anh de sabah namazmda kunut etmezdi.
0 mer radiya' lliihu anh'in kunut ettigini inkar edip "Biitiin iilem bir
yoldan, 0 mer ba[ka bir yoldan gitmif olsa 0 mer' in gittigi yo/dan giderim.
Orner kunut edeydi elbette Abdullah da kunut ederdi" dermi. 1bn-i
Mes 'iid'un ashab1 da: Ali kerrema'lliihu veche muharib oldugu i<;in
kunut ederdi, derlerdi. E b u Be k r radiya' lliihu anh'in kunutu hakkmda
da nefyen ve isbaten rivayetler vard1r. Tabiinden Esved 1bn-i

Yezid-i Nehai, Alkamc, 1brahim-i Nehai, Amr lbn-i
Mcymun, Said 1bn-i Ciibeyr, ~a 'bi, Tavus ve eimme-i metbuinden Ebu Hanife, Ebu Yi:tsuf, Muhammed, Abdullah
lbn-i Miibarek, Leys lbn-i Sa 'd tecviz etmeyenlere peyrev
KUNUT DUALARI
237
olmulardir. Bunlar fecirde kunutun 1bn-i Orner ile Abdurrahman

!bn-i Ebu Bekr radiya'lliihu anhiim taraflanndan kabail-i kiiffar
aleyhine duadap. sarfmazar buyruldugu rivayetlerine bak1p sabah
namazmda da kunutun mensuh olduguna kail olmulardir. Nesih
da<vasmda Beyhaki bu taifeye muanz olup: "Ebu Hiireyre radiya'l-
liihu anh Hayber ga;:.vesinde ve Uhud' da nazil olan ayet-i kerimenin nii;:.uliinden fOk sonra daire-i jslam'a dahil olmu~ oldugu halde Resul aleyhi's-salatii
ve's-selam'zn eyyam-z hayatlarznda da, a<fa-yz illiyyine intikallerinden sonra da
hep kunut ederdi" diyor. ~arih _ A y n i bun a cevaben: "jhtimal ki, E b t1
H ii r eyre bu aye tin nii;:.uliinden hin-i vefatzna kadar haberdar olamamzjdzr da
onun iyin boyle yapmz~dzr" diyorsa da bu ayetin niizuliinden sonra aleyhde
duanm terk buyruldugunu rivayet edenlerden biri de kendisi oldugu

(44g)'uncu hadisin haiyesinde zikredilmiti ki, bu noktadan miidafaa
biraz giic; goriiniiyor. . Herhalde kunut, feraizin dordiinde mensuh
ise de sabah namazmda yine miicte.hediin-fih kahp Sahabe ve Tabiin
ve eimme-i miictehidini ikiye ayirmitlr.
0 mer radiya' lliihu anh'in . vitirde kable'r-riiku < ve A hi radiya~ lliihu anh'in vitirde ba<de'r-riiku< kunut ettiklerine clair de Ibn-i
Ebi ~eybe ile Beyhaki'nin rivayetleri oldugu gibi Orner radiya'lliihu anh'in vitirde kable'r-riiku< kunutunu 1bn-i Ebi ~eybe,
Ali radiya' lliihu anh'in ramazamn msf-1 ahirinde, baka rivayetlerinde
de -ramazan kayd1 olmaks1zm- vitirqe ba <de'r-riiku < kunut ettigini
yine ibn-i Ebi ~eybe ile Beyhaki rivayet etmilerdir.
~imdi s1ra me'~ur olan kunut duasma geliyor. Bu dua me'sur
olarak ezber ettigimiz dualara maksur degildir. Nitekim 0 mer
radiya' lliihu anh'in kunut olarak yiiz a yet mikdfm uzun siiren dualarda
bulundugu mervidir. Me'sur olanlaJt meyanmda rivayet nokta-i
nazanndan en kuvvetlisi ~afiiyyenin sa bah namazmda okuduklan:
~< .;..Jis. or:; ~;t... r-+UI ,, duas1d1r ki, bunu Hasan !bn-i Ali radiya'lliihu
anhiima'mn: u j)l-::.._,;.; j .Ji!__,il-:.liS' t---' ,1... .:IJ.... .:IJ_,....J _ ~.>~ ~~~,
=Cedd-i Miikerrem'im salla'lliihu aleyhi ve sellem vitir kunutunda sayleyeyim

diye bana ~u kelimatz ta<[im buyurdu . .. " diyerek bu duay1 haber verdigi
Tirmizi'nin ve !bn-i Mace ile N esei'nin Siinen kitaplannda
rivayet edilmitir. Tirmizi: "Bu bdbda Ali jbn-i Ebi Tiilib radiya'lliihu anh'den de rivayet vardzr. Bu, yalmz bu vecihten yani "~.>~JI.IJ_,J-1 Y.l ,,
tarfkzndan bize, balig olmu~ bir hadis olup Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem' den kunut hakkinda rivayet edilmi~ bundan daha hasen bir
VtTtR BAHSt
hadis bilmiyoruz" diyor. Hanefiyyece senenin her gecesi vitrinde

kable'r-riiku' okunan 11 ~ !.141 r..UI ... d:.,..:.....i IJI rJI n duas1 hakkmda
Kiitiib-i Sitte'de hic_;:bir rivayete muttali' olamad1msa da Abdurrezzak ile Muhammed ibn-i Nasar ve Tahavi ve ibn-i Ebi
~eybe'nin rivayetlerinde bu dualan Orner ve Ali radiyallahu
anhiima'nm salat-1 fecirde okuduklan anlaIhyor. Ubeyd ibn-i
Umeyr bu iki duanm ibn-i Mes 'ud mushafmda Kur'an'dan iki
sure olarak yazild1gm1 iddia ettigi gibi Muhammed ibn- i Nasa r'm
rivayetine nazaran da Abdullah ibn-i Zenri Gafiki Abdiilmelik ibn-i Mervan'a bu dualan Ali radiya'lliihu anh'in kendisine
Kur'an'dan olmak iizere ta 'lim eyledigini soylemitir. Miiariinileyhimamn bu kunu t duasm1 kabler'r-riiku' da, ba 'de'r-riiku' da
okumu olduklanna clair rivayetler vard1r. Ubeyd ibn-i Umeyr
tarikmdan Orner radiya'lliihu anh'in ba'de'r-riiku' [fakat hangi
namazda oldugu miiphem] .:..l)JI.J ~..Lli.J .:..I.:...Jli.J ~;.Jl.J l:.J-'~1 r-'UI ''
J.o.l ;-'ASJI.jJi r-'UI !"".J~ .J !.l.J~
J" r-" r ; l .J
~!:! .:..1.:. cl..... I.J
r-r.P
~~ ....All .J
~~~ ...:..JL.,;. r-'UI !.l.l,J.Ji .J_,.[jlAu ..!.ILJ .J.>!.ls:u ~ .y. .J.J~ .;:_.UI yl::S::JI
<< ~.1~1 pAll.y. .~j '} c.S.lll .!.L~ r-r. J_:,'I.J r-"1-lil J)..i .J diyerek
kunut etti-
gini de Beyhaki Siinem> de rivayet eder. Hiiseyin 1bn-i Ali

radiya'lliihu anhiima'mn salat-1 vitirde: )::.14 .;...;I.J r..>j '1 .J r..>j ~~ r..UI n"
II
r.S.)i
J.l; 01 ~ .).J,.j L;l r-'UI . J.J'li.J ;.),.:..')1 .!..U .JI.J
<f"":" )1.!.1)1
.JI.J. j,')l
=jlah! Sen goriirsiin, goriilmezsin. Enyiiksek gorecek mevkz'desin. Doniip

dolaitzktan sonra nihdyet varzlacak Sen' sin. Her Itryin sonu gibi onii de Sen'indir.
jfahi! Zelil olmaktan, riisvay olmaktan biz Sana szgzmrzz" kunutunu da
ibn-i Ebi ~eybe Musannif>> inde rivayet etmektedir. 1bn-i
Mace ile Nesei Siinem> lerinde Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu altryhi
ve sellem Hazretlerinin vitrin ahirinde: . .!lk>.... -:r !.ll..P.;: .).J"' .jl r-'UI I ) "
<<
.!.L<.i
J"
.::..~1 Lf .;...;I . d,.l" .8 .s~l '} ..:1:.. ~ .:.y.I.J ..!.l:u<" ,:;.- ~l!L...c. .)yi.J
=jfahi! Sen' in gazabzndan rzziina szgmmm. Ukiibetinden ajvine szgzmrzm.

Hiiszlz Sen' den Sana szgznmm. Layzk oldugun gibi tam senalarla medayihini
ta'dad edemem. Sen kendini naszl sena ettinse aylesin ya Rab !" buyurmak
mu'tad-1 erifleri oldugunu Ali kerrema'lliihu veche'den rivayet etmilerse de bu dua kunut duas1 midir, yoksa tahiyyeden sonra m1, yoksa
selam verdikten sonra m1 boyle niyaz edildigi sarahaten anlaIlam1yor. Zira Ahir-i vitir ta 'biri bu rna 'nalann iic_;:iine de muhtemeldir.
~afiiyyenin sabah namazlarmda okuduklan -Hasen ibn-i
Ali radiya'lliihu anhiima'dan mervi- kunut ile meal-i alisi udur:
KUNUT DUALARI
239
.::.J."I 1...:i J !.1.;4, .:..:l.ft .:,...:i .}_,j J .;.Jl.. .:,...:i ~;t.,J. ~.u. ,r.:i J.u.l ~In"
~~l., ,:_,. ~~ J .:..:JIJ ,:_,.
J-4 ~
,;IJ ~IS~~ J IS.,Uj .!.1.;1. ~ l.._,.! .;;J
j ... .W.I.!.lJ.; J .:..:JW J ~.; ..:.5".;~ = Allahzm! Hidayet ettiklerin meyamnda bana da hiyayet et. Diinyada, ukbada dertten
azad ettiklerin meyamnda beni de azad et. Sevdiklerin meyamnda beni de
sev. Bana her neyi bagz#arsan daim et ve gittik;e artzr. Hiikmettigin herhangi
bir ~erden beni vikaye et. .:(,ra hiikmeden Sen' sin. Sana kar~t hiikmedilemez. Sen'in sevdigin zelil kalmaz, dii~mam oldugun kimse de azfz olmaz.
Tiicesin, Alsin Rabbzmzz! Artzk ne diyeyim ? Her neye hiikiim ve kazan
taalluk ederse hamd Sana. Her ne ettimse Sen' den magjiret dilerim, Sana
tevbe ve riicu c ederim."
N esei'nin rivayetinde duanm sonunda 11 ~ ~I j... .ill j..... J '' ziyadesi de vardtr ki, salat ii selam, evvelce edilen dualann kabuliine
vesile olur. Zira duarun mecmuu ya makbul, ya merduddur.
Resul-i Miicteba'ya salatii selam ise behemehal makbuldiir.
Evvelki dua ayet merdud olacak gibi ise bu sayede -in&a-AH~h
o da karin-i kabul olur.
Hanefilerin vitirde her gece, ~afiiyyenin ise yalruz ramazanm
rusf-1 ahirinde okuduklan . dua-yt erif ile meali alisi 6yledir:
~I 4:-l.o. .;;; J ~ JS'_,:; J .!.4 ,:,._;; J ..!.-4. ~ J !.1 _;A;.:-j J .!l:.:,.:.....i Li I ~I n"
~;J ~ .!.IIJ. ~; !.141 !""fDI. !.lr.~,:,. !.!_;;J c!-~J. !.l...,A.S:l ~J !.1~ 4.1.)
11.;:-J.. .;u.s:J4 .!.41.1... .JI .!-4I.l...IS!.$J .!b-.;.?."; . ..wiJ ~ .!l:JIJ =Allahzm!
Biz Sen' den yardzm, ettiklerimizden dolayz Sen' den magjiret dileriz. Sen' den
hidayet isteriz. Sana mammzz var. Sana tevekkiil ederiz. Her guna szfat-z
medh ile Sana sena ederiz. Sana iiikrederiz. Sana kiifretmeyiz. Sana muMlefet ve iryan edeni b~zmzzdan atzp terkederiz. Allahzm, ibadeti Sana
ederiz. Namazz Sen'in i;in kzlar, secdeyi Sen'in i;in ederiz. Ko~uiUP ;abaladzgzmzz hep Sana dogru gelmek i;indir. Sen'in rahmetini umar, azabzndan
;ekiniriz. .:(,tra Sen'in ciddt azabzn kafirlere bulaw."
<1.!l:ll
y_,jl J !.1~1 ~ L.
~Miller buna -Orner radiya'llahu anh'in ii():iincii olarak irad

ettigimiz- 11 .:..l:..jll J ~;JI~I ~~ n duasm1 da ilave ederler ki, meali
udur: "Allahzm, mii'minn ve mii'min&a, miislimtn ve miislimata magjiret
et. Kalblerini yekdigerine uygun edip aralartm zslah et. Kendi diipnanlarzna
ve Sen' in diiimanlarzna kar~t onlara nusrat ver. llaht! Kullarzm dogruyolundan
altkoyan, peygamberlerini tekztb eden, sevdiklerine kar~t cenk eden Ehl-i Kitab
.kOfirlerin.e lacnet et. Siizlerindeki birligi boz. ltdam ve sebat ve mukavemetlerini
sars ve miicrim olan kimseler iizerinden eksik etmedigin dekietli korkunu onlarzn
V1T1R BAHSl
240
bflltna getir". Ancak
r-t=.ats
11
.;.I.)
2...,1_,
den sonra :
.J~_l'l ('1':_,1;
~I_, n"
~.r...;l_, . ~
c.>-lll !.l-4~ I_,;Y.. .JI r-*"j_,l_, .!liyJ d. j.> r_;~ _, . 4.S:J-I _,
11 ~ ~1_, . ~1-.n . r"-'J.<--' !.l_,J.<- j.<- = ... Kalblerinde man ve hikmet
yarat. Resuliiniin dni iizere kendilerini sabit-kadem. krl. Her ne iizerine

kendileriyle ahdetmii isen o ahde vefa etmeyi goniillerine ilhtim et. Kendi diiimanlanna ve Sen'in diiimanlarrna kariZ onlara nusrat ver. Ey !tah-z hak,
biz[eri de onlardan kzl" ctimlelerini de ilave ederler.
5 Buhari'nin diger bir rivayetinde ise
Enes radiya'lltihu anh
daha sarih olarak: .!lJ.) _, ;I.AAJI ;')1...., J i__.~
-.:1... .:I J- ~I ls.ti ,, "
11 .:..:.A.i l;S"L._, .:.._,:.All.~= .Neb~yy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem bir
'!JI sabah namazrnda o miiiriklerin aleyhine duti buyurdu. Kunutun bfl/langzcz da iite budur. Ondan evvel ise kunut etmez.dik" diyor.
t-- _,
Bi'r-i Maune vakast Uhud'dan dort ay sonra dordtincti

sene-i hicriyyenin Saferinde hadis olmu~tur. Cahiliyyede Miila'ibii'lesinne lakabiyle mti~tehir olan Ebu Bera' Amir 1bn-i Malik
Kilabi'l-Amiri -ki, !slam ve sohbeti muhteleftin-fihtir- Hadi-i
A'zam, Resul-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem ile mtilakat ~erefine
mazhar oldugunda mtisltiman olmast teklif buyurulmu~ ise de a~tktan
a~tga 1slam't kabul, etmemi~, ~u kadar ki, az ~ok meyletmekten de
bali kalmamt~tl. Bir rivayete gore, Nebiyy-i Mtikerrem aleyhi
ahsenii' s-sa/atii ve' s-se/amii' 1-etem Hazretlerine iki kalkan ile iki deve
takdim etmek istemi~. Lakin bu hediyesi: "Ben miijrikten hediyye kabul
edemem" cevab-1 red dine rna ruz kalarak kendisine 1Slam'1 kabul
etmesi teklif buyurulmu~tu. Bunun tizerine Ebu Bera': "ra Muhammed, senin iiini pek giizel ve pek Ierefli buluyorum. Benim kavmim de ardamdadrr. .Ne dersem yaparlar. Eger benimle beraber Ashabzndan bir ka; kimseyi
gonderecek olursan umarrm ki sana tabi< olurlar. Onlar da bir kerre tabi<
oldular mz artzk deruhde ettigin ~in parlakltgzna diyecek yok. Oyle bir kuvvetlenirsin ki" tarzmda rna kul ve hayuh bir teklifte bulunmu~. Bir rivayette
de mumaileyh Amir: "Ehl-i .Necd'in yamna Ashtibzndan birini gonderip
dtne davet edersen umanm ki icabet ederler" demesi tizerine Resul aleyhi'ssa/atii ve' s-se/am cevaben: "Ehl-i .Necid, Ashtibzma bir ftnaltk ederler diye
korkanm" buyurmu~lar. 0 da: "Kimleri gonderir isen ben onlara car olurum
yani onlara ahd ve zimmetime alzram. {:ekinme, gonder" gibi te~datta bulunmu~. Burada mevzii-i bahs olan Ehl-i Necid'den murad, Mekke'nin
arkmda ve yakmmda sakin Benu Amir ile Benu Suleym'dir.
6
Bl'R-1 MA ONE V AK 'ASI
241
Bu ahd ve misak tizerine Res uI u II a h salla' lliihu aleyhi ve sellem

-o zamanlarda Kumi' tesmiye edilen- yetmi kadar Ashab-1
Kirfunm1 muallim olarak Munzir ibn-i Amr-i Hazr,eci radiya'llahu anh'in maiyyetinde Necd'e gonderdiler. Bu seriyyeye ehl-i Siyer
Bi'r-i Maune seriyyesi ve Seriyyetii' l-kumi' dedikleri gibi Serriyye-i
Miin;:;ir jbn-i Amr namm1 da verirler. Bu kurra' Ehl-i Suffe'den
Kur'lin'1 h1fz ve ta'Hm ile mqgiil olup gecelerini namaz ile ge<;irdikten sonra sabaha kaq1 tath su tedarik edip Ummehat-1 mti'minin
radiya'lliihu aleyhinne ecmain hazaratmm hticrelerine brrak1r ve odun
toplamaga <;1krp odunlan <;aqrda satt1ktan sonra bedeliyle Ashab-1
Suffe'yi it'am eder ve mikat-1 ntibuvvet-i Muhammediyyeden geregi
gibi iktibas-i envar etmi hakikaten mubarek, fiituvvet-mend, abid,
salih gen<;lerden imiler. Bu zevat-1 kiramm _adedi krrk idi, rivayeti
oldugu gibi otuz rivayeti de vard1r.
E b u M a ' er'in Kitdbii' l-magiiz sine gore E b u Be r a':
"Buraya bi;:;e Kur'an ta'lim edecek adamlar gander. Gondereceg,in adamlar
benim ;:;immet ve civlirzmdadzr" diye yazmas1 tizerine Resu~ullah
salla' lliihu aleyhi ve sellem ibtida-y1 emirde M ii n z i r ibn- i Am r'in
maiyyetinde Muhacirin ve Ensar'dan on dart zat gondermilerdir.

Lakin bunlar giderken yolda Ebu Bera'nm vefat1m iittikleri ve
imdad talebinde bulunduklan i<;in -buluunca Munzir ibn-i
Amr'in emareti taht1nda birlemek tizere- Amr ibn-i Umeyye.t ti'd -Dam ri maiyyetiyle arkalarmdan kirk kii daha gonderilmitir.
K1rk kii rivayeti ite bundan ne'et etmitir. Otuz rivayeti evvelkilerin
baz1 rivayata gore on dart degil, otuz Sahabi olmalanndan dolay1d1r
ki, kimi asrl seriyyenin, kimi de imdad seriyyesinin adedini beyan
etmi olur. Her halde Buhlir ile Miislim'de Enes radiya'lliihu anh'den
menkul olan yetmi rivayeti senedleri i 'tibariyle digerlerinden daha
sahihtir. Bahusiis daylSl Her am ibn- i M i 1han vak 'anm ilk ehidi
olmak dolayisiyle mliartin-ileyh En e s radiya' lliihu anh'in ahsen de
<;ok alakadar oldugu bu aded mes'elesini pek iyi bilmesi laz1m gelir.
Her ne hal ise bu seriyye ashab-1 Mekke ile Usfan arasmda kain
Bi'r-i Maune nammdaki kuyv. bama vannca Ebu Bera'nm oglu
Rebia ibn-i Amir'e: "Biz babanzn ve binlienaleyh senin ;:;immetinde
bulunuyoru;:;. Ne dersin, gelelim mi, yoksa done lim mi ?" diye yazdrlar. V e
Reb i a' dan: "Ne demek? Benim ;:;immetimdesiniz, geliniz'' cevabrm
aldrlar. Enes'in Buhlirf'deki rivayetine nazaran Munzir ibn-i
Amr ibtida Haram ibn-i Milhiin'e aksak bir zat ile bir digerini
F.: 16
24!
V1T1R BAHS1
terflk &derek gondermi ki, bu aksak zat Ka<b 1bn-i Zeyd-i N eccari
digeri is~ Miinzir 1bn-i Muhammed 1bn-i Ukbe-i Hazrec1
idiler. Lakin menzil-i maksiida varmadan evvel E b u Be r a'nm yegeni
ve salifii'z-zikr Rebia'nm amm-zadesi Amir 1bn-i Tufeyl 1bn-i
Malik [ki, Amir 1bn-i Tufeyl-i Eslemi radiya'llahu imh'den
bakadtr ve kafir olarak olmii olduguna icma < vardtr] birka<;: kii ile
kartlanna <;:tkti ve yollann,t kesti. Haram 1bn-i Milhan radiya'llahu anh, Amir 1bn-i Tufeyl'in dostlukla mt, diimanhkla mt
kartlanna <;:tktigmt kestiremediginden iki arkadama dedi ki: "Ben
onlarm yakinine varmcaya kadar siz benden uzak durmayzn. Eger bana eman
verirlerse zaten berabersiniz. Tok, beni katledecek olurlarsa hemen diger arka~
da#arzn yanzna ko~ar, haber verirsiniz".
Haram !bn-i Milhan, Amir ile cemaatine: "Bizim seninle
hifbir 'i}imizyok. Biz Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem'in bir i~i
ifin yolumu,yz gidiyoruz. Biz Resulullah 'zn resulleriyiz. Resulullah'zn
namesini J71.ahalline sal ve risaletini teblig ifin bi;:.e aman vermez misiniz?"
dedi. Boyle konumada iken herifler i<_;:lerinden birine iaret ederek
arkasmdan mtzraklattllar. Saplanan mtzrak, Heram radiya'llahu
anh'in ta gogsiiriden <;:tkti. 1 b n- i 1 s h a k'm rivayetine gore mtzragt
saplayan Ami r'in kendisidir. Her am ibn- i M i I han radiya' lliihu
anh bu oliim darbesini yer yemez bedeninden ftktran kana ellerini
bulaytp bama ve yiiziine goziine siirmii ve: u ~.s:JI '-:'J.J.::... _;;~I .ill n"
=Allahu ekber, Ka!be'nin Rabbzna kasem olsun ki, ben kazandzm" diye
bagtrmt. Haram radiya'llahu anh'ip. muahharen ahadetine peyveste
olan bu cerh vak<ast iizerine Amir ibn-i Tufeyl iin biiyiiyecegini
kestirip kendi kavmi Beni Amir'i imdada <_;:agtrdtysa da bunlar: "Biz
E b u Be r a' mn civar ve emamm nakzedemeyiz, Bu adamlarla onun bir ahdi var"
diyerek cevab-1 red verdiler. Onlardan me'yf1s olunca Beni Siileym'den
Ri<I, Zekvan ve Useyye'ye miiracaat etti. Onlar da onun yardtmma
koup Sahabe hazaratma anstzm baskm ettiler ve hareketlerine meydan btrakmadan dort taraflanndan kuatttlar. Sahabe radiya'lliilzu
anhiim bu hali goriince hemen kth<_;:lanna sanhp ciimleten ehid oluncaya kadar cenk ettiler. 1<;:lerinden yalmz aksak dedigimiz salifii'zzikr Ka <b 1bn-i Zeyd N eccari radiya'llahu anh kurtulup o da
artik son nefesini veriyor diye oldugu yerde btraktlmt. Lakin miiariinileyh ondan sonra yaamt ve Handek'te bir ok isabetiyle Chid olmutur. Amr 1bn-i Umeyyetii'd-Damri radiya'llahu anh heriflerin
BPR-1 MAUNE VAK'ASI
243
ellcrine esir diiiip muahharcn 1tlak edilmitir. ibn-i , ishak'm

rivayetine gore miiariin-ileyh ile yukanda ismi gec_;:en M ii n z i r
ibn-i Muhammed ibn-i Ukbe radiya'lliihu anhilma va!<'adan
bi-haber olarak uzaklarda arkadalarmm develerini otlatmakla megiil iken Bi'r-i Maiine'nin bulundugu tarafa dogru yirtiCI kularm
uc_;:umalan nazar-1 dikkatlerini celbedip bu kularm hcp oraya dogru
gitmelerinde elbette bir sebcb var diyerck mcrak ilc oraya yollanmilar. Mahall-i vak'aya geldiklerinde biitiin arkadalanm kanlar ic_;:inde
serilmi goriip diiman siivarileri de hcniiz oradan aynlmamilarmi,
Ka 'b ibn-i Zeyd radiya'lliihu anh, refikma: "$imdi ne yapalzm?"
diyc sormu. Amr radiya'lliihu anh: "Benim re'yime gore lzemen Resululliih
salta' lliihu aleyhi ve sellem'in hu;;;iiruna vanp i~i !zaber verelim" demi isc de
Ensari-i miiariin-ileyh: "Ben hif bu jikirde def,ilim. Miin;;;ir jbn-i
Her am' zn katlolundugu bir sahada nifsimin selametini aramak hatzr ve
hayalime gelme;;;" demi ve kilmca sanhp Chid oluncaya kadar doviimiitiir. Amr ise kac_;:amadan Amir ibn-i Tufeyl'in cline csir
diitii ve Mudar'dan oldugunu haber vcrdigi ic_;:in Amir onu katletmeyip anasmm bir nezrini guya ycrine getirmek ic_;:in onu azad cdip
adct-i Arab iizere alnmm per<_;emini kesip sahverdi. Amr ibn-i
Dmeyye radiya'lliilzu anh kurtulunca saha-i harb haricinde golgclik
bir yer bulup orada dinlenirken karIdan, Beni Amir'den, yani
Amir ibn-i Tufeyl'in kavminden, yahud Benu Siileym'den olduklanm soyliyen iki kimse gelip beraber oturdu. Bunlann iizerinde
Res u I u 11ft h salta' lliihu aleylzi ve sellem'in ahidnamesi varmi. Lakin
Amr bun a Yak1f olmad1~ndan Benu Amir'den intikam ahyorum
zanniyle her ikisinin uyurlarken haklanndan geldi. BiLlhare huziir-1
ali-i Nebevi'ye gclip bamdan gec_;:enlcri arzettigindc l~unu da haber
verdi. RcsuluWih salla'lliihu aleylzi ve sellem: "Sen, diyetlerini behemehal
Odqeceksin, iki adamz oldiirmil~siln" buyl).rdular.
Gadre ugrayan iiheda meyamnda Amir ibn-i Fiiheyre
radiya' lliihu anh de vard1 ki, hicret esnasmda Res u lu 11 a h sal!a' lliihu
aleyhi ve sellem ilc yar-i gan alan S 1 d d i k -1 A' z am mdiya' lliihu anlz' e
yolda refakat eden azatliSidir. Bulzdrf'de Urve ibni.i.'z-Ziibeyr'den
miirsclen rivayet olunduguna gore Bi>r-i Maiine'deki Sahabenin
katlinden ve Amr ve ibn-i Umeyye'nin esaretinden sonra Amir
ibn-i Tufeyl haini rniiariin-ileyh Amr'e maktullerdcn birini gostererck "Bu kimdir ?" diyc sormu. 0 da: "Amir jbn-i -Fiiheyre'dir,
neye sordun ?" deyince: "Katlolundukdan sonra semtiya rif' olundugunu ve
244
VtTtR BAHSt
semti onunla arz:, arasznda kaldzkdan sonra tekrar yere indirildigini gordiim de
onun iyin sordum" ceva.h!m vermi. Bu vak 'a okadar Ohret bulmu ki,
Amir ibn-i Tufeyl habisi ResululHih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
huziiruna geldiginde keyfiyyet kendisine sual buyrulmu, 0 da yine
aym eyi tekrar soylemidir. Amir ibn-i Fiiheyre radiya'lliihu
anh'in katli Cebbar ibn-i Selma radiya'lliihu anh Beni Kilab'dan
bir kirnsedir ki, kendi nakline gore ona mrzragm1 sapladrgmda Amir
ibn-i Fiihcyre: ,,.iJ\_,.::..j; 11 demi. Cebbar bu soziin ma'nas1m anlamadrgmdan bilahare D ali h a k ibn- i S ii f y an K rl a b i radiya' lliihu
anh ile goriidiigiinde bu soziin ne demek oldugunu sormu, o da:
"44 .::.. ~ = Cennet'i kazandzm gitti" demek oldugunu haber verince
kendisi de imana gelmitir. Cebbar'm ibn-i Fiiheyre ile katlinden
sonra bu kadar megiil olmasma sebeb ibn-i Tufeyl gibi aym
eyi miiahede etmi olmasrdrr. Bu gadr ve hryanet vak 'asr c;ok miithi
olmutur. Kurra' radiya' lliihu anhiim Hazarat1 kendilerini dort
taraftan sartlmr gorerek son nefese kadar c;arp1Ip olmekten baka
c;are olmadrgmr goriince Barigah-1 Kibriya'ya tevcih-i niyaz edip:
"Resul-i Kerimine seltimzmzzz teblig edecek senden baJkasznz bulamryoruz.
ra Rab! Seltimzmzzz Sen teblig et. ra Rab, bizim tarafimzzdan Peygamberimiz' e haber ver ki, biz Sana kavuJluk, Sen' den rtizz olduk, Sen de bizden rtizz
oldun" diye dua ettiler. Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem
-Enes radiya'lliihu anh'in nakline gore- vak'a giiniiniin gecesinde
Cibril aleyhi's-seltim lisaniyle hadiseden haberdar olmular ve ertesi
sa bah hutbeye kalk1p Allah'a hamd ii sena ettikden sonra: "ihvtimmz
miiJriklerle karJzlaJzP maktul diifliiler. Ve yti Rab! Bizim Sana kavuJtugumuzu ve Sen' den rtizz olup rzziim tahsll ettigimizi kavmimize tebl ig et, dediler.
Onlarzn Allah' dan u1zz olduklarznz, Alliihu Az[mii' J-Jtin' zn da onlardan rtizz
oldugunu haber vermek iyin ifle ben onlar tarafzndan size Resuliim" diyerek
haber-i felaketi iimmete teblig buyurmular. Beyhaki'nin de ibn-i
Mes'iid radiya'lliihu anh'den yine bu mcalde bir hadisi vardrr.
Yine rivayete nazaran Ashab-1 Raci'in - ki, o da ayn bir vak 'a-i
dilsuz-r gadr ve hryanetdir- ugradrklan ak1bet-i feciadan Nebiyy-i
z i- an A leyhi' s-salevtitii'r-Rahman Hazretleri o gece haberdar olmulardrr. Ri 'l, Zekvan, Useyye ve Benu Libyan aleyhinde bir ay devam eden la 'n ile memzuc duanm_sebebi itC budur. Benu Lihyan'm
Bi'r-i Ma(me hadisesiyle alakalan yoksa da Ashab-r Raci'in felaketi
onlanri eliyle olmutur. En e s radiya' lliihu anh'in rivayetine gore Res u-
Bl'R-1 MA ONE VAK 'ASI
24~
I u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem ehl-i Bi'r-i Maiine'ye kederlendikleri

kadar hic;bir felaket iizerine miiteessir olmamilardir. Zira bunlar
harp ve kital ic;in gonderilmeyip yalmz teblig-i risalet ve ta 'lim-i
Kur'fm ve Siinnet maksadiyle gonderilmilerdi. Otedenberi adet-i
Arab i.izcre clc;ilere de kat'iyyen iliilmezdi. Buhari'nin Enes
radiya' lliihu anh'den rivayeten habcr verdigine gore bu i.lhedanm
lisfmmdan: "ljl...;) .J l.:..- LS;,) ~.J l:.,~ Lil .to 1.:..._,; I.Y-4 = Kavmimize teblig
ediniz ki, biz Rabbimize miilaki oldukda hem bizden razz oldu, hem de bizi
irzii etti" a yeti de nazi I olmu, fakat kiraeti ncsh buyrulmutur. u r v e
ibni.i'z-Zi.ibcyr'den de bu ma'nada Buhari'nin mi.irsel bir rivayeti
vard1r. (Siret-i ibn-i Hi~am) flrihi Si.iheyli bu lafiZlarda revnak-1
i 'caz gormedigi ic;in mensuh olan a yet-i kerimenin bu rna 'nada ve
baka nazm ilc niizil olmu olduguna kail olmutur.
Vak'a okadar unutulmaz bir te'sir h1rakm1 ki, Zubeyr ibn-i
Avvam radiya'lliilzu anh on onbq sene sonra di.inyaya gelen ogullanm
Urve ve Miinzir tcsmiye etmitir. Qiinkii Bi'r-i Maune iihedas1
meyanmda Urve ibn-i Esma' ibn-i Salt vard1, kafilenin reisi
de Mi.inzir ibn-i Amr idi. Zi.ibeyr radiya'lliihu anh'in ogluna
Urve ismini vermesinde baka bir mi.ina~ebet daha vard1r. ~ehid
olan Urve . radiya'lliihu anh'in pederiH.:J....JI;y_ \c.-lnoldug~ gibi ibn-i
Ziibeyr'in validcsi de Esma' bint-i Ebi Bekri's-S1ddik radiyalliihu anhiima'd1r. Esma' : Hem alem-i ricaldcn, hem de alem-i
nisadand1r.
Seriyyedeki Ashab-1 Kiram'm zannettikleri gibi E bu Bera'
heni.iz vefat etmemiti. Vak'a gi.inii berhayat olup ahd ii emanma
kulak asmayan ve kendisini beyne'l-Arab ri.isvay ve bednam eden
birader-zadesi Amir'den intikam almay1 kendi oglu Rebi'a ibn-i
Amir'e havale etti.
'
Hassan ibn-i Sa bit radiya'lliihu anh'in Rebi'a hitaben babasmm alnma si.iriilen ar lekesini silmesi ic;in soyledigi tevikamiz i 'rin
de te>siri olmad1 degil. Re bi'a, amm-zadesi Amir'i oldi.irmek ic;in
mtzrakladtysa da yalmz uyluguna isabet ettirip atmdan diiiirdii.
Amir vurulunca: "Eger Oliirsem kamm amcam Ebu Bera!mn olsun,
yafarsam yapacagzmz dii~iiniiriim" demi. lsiibe deki rivayete gore ise
Rebi'a Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in huziir-1 alilerine oziir dilemek iizere gelip: "Ya Resula'lliih, Amir'i vurursam
babamtn alnzndaki bu !eke silinir mi ?" diye s<;>rmU. Cevab-I tasdik almca
246
V1T1R BARS!
da Amir'i vurmutur. Ebu Bera>, bu ann stkletine tahammiil edemeyip fart-1 kederinden c;ok siirmeden vefat etmi ise de A rn i r ibn- i
Tufeyl yaamt-ve amm-zadesi Rebi'a'yt affetmitir. Feth-i Mekke'den sonra ve hicretin dokuzuncu senesinde Huziir-1 Celil-i Nebevi'ye
miitetabian gelen viiflld-1 kabail masmda Benu Amir vefdine riyaset ederek gelmitir.
Merkum Amir ibn-i Tufeyl ecvad-1 Arab'dan, yani Arab'm
pck mehur esh1yasmdan olup kavminin de biraz evvel dedigimiz gibi,
reisi idi. Suk-1 Ukaz'da: "Yaya kalmzi kimse varsa gelsin deve verelim,
af kalmti kimse varsa gelsin doyuralzm, bir kimseden korkusu olan kimse
varsa
I
gelsin canzndan emin edelim" diye dellal c;agtrtacak kadar semahatli ve
kuvvetine giivenir seksenlik ihtiyar kahramanlardan biri idi. Bununla

beraber saadet-i ezeliyyeden nasibedar olmadigt ic;in Res u 1u 11 ah
salla'lliihu aleyhi ve sellem'e karI otedenberi gay1zdan hali olmay1p
daima bu adaveti izhar ic;in fmat gozetlerdi. Hatta kendi kavmi:
".if mir, giiriiyorsun ki herkes Miisliiman oluyor. Sen- de olsana" dedikleri
vakit "Va' liahi ben kendi kendime biitiin Arab kavmi ardzma diiiiinceye kadar
falzitP ugraJmzya ahdetmiJimdir. Artzk KureyJ'in bu delikanlzszna tabi< olabilir mryim?" ccvabm1 verirdi.
Enes radrya'lliihu anh'in Buhdri'deki rivayetine nazaran Benu

Amir vefdiyle beraber Medine'ye geldigi vakit muzmerini izhara
kalktmi ve Res u 1- i H ii d a aleyhi ifdalii' t-tehiiya Hazretlerine demi
ki: "()f tekl ifim var. Behemehal birini kabul et : a Iehirliler senin, bddrye-
neJfnler benim olsun. Yahud hepsi senin olsun da ben sana halife olayzm. Hi
birini kabul etmezsen ehl-i Gatafan' dan bin al at ile bin al kzsrak siivarfsini
oniime katarak sana hiicum ederim." Bu ham teklifler iizerine N e bi yy-i
Ekre m salta' lliihu aleyhi ve sellem: "i.r~ ,;.on I'"'UI J jtahf, .if m i r'in beldszm
bana bzrakmadan kendin dif< et" diye dua buy!-lrdu, c;ok siirmeden de
hain herif taiina miibtcla olarak ahiret yolunu boyladi.

En e s radrya' lliihu anh' den B u h a r i 'nin dercettigi bu muhtasar
rivayetin ehl-i siyere gore tafsil-i Udur: Benu Amir vefdinin riyasetinde merkum Amir ibn-i Tufeyl ile -Muallaka sahibi air-i
mqhur Lebid ibn-i Rebia radrya'lliihu anh'in li-iimm kardeiErbed ibn-i Kays ve Cebbar ibn-i Selma var idi ki, bu
iic_;ii o kavmin riiesasmdan idi. Amir, Kays ibn-i Erbed'e: "Muhammed (salla'lliihu aleyhi ve sellem) in yamna gittigimizde ben onun karJtszna
gefiP lafa tutarzm. Sen de arkadan kzlzczm szymp iizerine hamle ediver" demi.
BtR-1 MAUNE VAK'ASI
247
0 da bu hi'tinfme teklifi kabi't! ilc cin:lyeti dcr'uhde etmi. Huzur-I

ali-i Risalct:Pcnahi'ye geldiklcrinde Ami r rcis-i kavm olmak dola.yisiylc Nebiyy-i Ekrcm salla'lhllzu aleyhi ve sellem ziyadc ikramda
bulunup isli\m'I kabf1l ctmcsini kendisinc teklif buyurmu. 0 isc:
"A1iisliiman olursam bmw ne var ?" diye sormu. " 1\tliisliiman olmak dola),'lSZyle lelzinde ne olmak lli:::zm gelirse o var. Yine ondan dola)ll aleyhinde ne
varsa o var" cevabmi . almca: "Ben bu kadarczga kanmam. Senden SO/Ira
bu i~in ba~uza beni gefirir misin ?" diye sormu. "Bu ne senin, ne de kavminin lzakkzdzr. Allah kime nasib etti_yse o gefer. Sen siivlirilere ri_yliset eder,
onlarla birlikte ga:::il)la gidersin" cc\abma kaqi da: "Bugiin :::,aten elimin
altinda siivariler )IOk mu ? Gel de ba~ka tiirlii ]apahm. $ehirliler sen in; bildi_yedekiler benim emrim altznda olsun" teklifini serdetmi. Buna da hakki
olmadigi ccvabm1 aldiktan sonra: "Ya lvfulzammed, kalk da bura;a gel,
seninle giz[i bir ~ey konu~acagzm" djycrek Ncb i y y- i H i.i d a aleylzi ifdalii' ttehilya Hazretlcrini ycrindcn kaldmp bir kcnara c;ektik.ten sonra iki
elini Hazretin mi.ibarek omuzlanna dayanmi ve arkada duran
Erbed ibn-1 Kays'a su-i kasdmi fi'le <;:Ikarmasi ic;in goziyle iaret
etmitir. Erbed kihcmi bir aqm mikdan s1ymp hamlcye davrandiysa
da bi-kudreti'lliihi TeaLl dlcri tutulup kihei nc tamamen siyirabilmi,
ne de kmma koyabilmi. R c s 0.1 u 11 a h salta' lliihu ale_vhi ve sellem
doni.ip de Erbed'i o hal ve hey'ctte gori.incc: ..:..A..!. Lt. L-:::1 ~~\ 11"
cc ..r~ ..:,<- ~.1.11 .:il .J /~ .;, .:..-1 r"~l ..::...L:. JI.J = j[ahi, bu iki heriji ne ile ve
naszl dilersen onunla ba~zmdan dif' et. j[d/d, Bem1 Amir' e hidd),et bil)'llf
ve bu dini Amil\n muiivenetinden miistagni kzl" diye duii buyurdu.
Gadir ve hiyanet pHl.nlarmm boyle boz4k bir netice ycrdigini gori.ince her iki refik-i fesad vc enaat, savutular. Amir huzurdan
aynhrkcn muzmar olan kininin bihl-scmere boyle ziihire t;Ikmasmdan mi.itevellid bir gayz ile Nebiyy-i Ekrcm salla'lliilzu aleyhi ve
sellem'i harb ilc tchdid ctti. Sonra Erbed'e: "Be adam, seninle olan
kavil ve kararmu::: ne oldu ? Bugiine kadar kendi camm ifin korkup s;ekindigim bir tek adam varsa o da sendin. $imdi ise artzk senden korkma)la
mahal kalmadz. Sen korkak bir herifmiJSin" diyc muahaze etti. Erbed ise : "Allah miistahakkzm versin. Hiikmiinii vermekte o kadar acele
etme. Onu oldiirmeye kaf kerre davrandzmsa her df!f'asmda seni aramz:::,da
buldum. Seni mi vura]dzm ?" dedi.
Dua-yi Nebevi karin-i icabet oldu. Amirilcrin hcpsi .i mana geldilcr.
Muallaka siihibi Lebid de o meyanda idi. Amir 1bn-i Tufeyl
V1T1R BAHS1
248
ile Erbed 1bn-i Kays Medine haricine ~1kmca Amir, Benu

Seliil'den bir kadmm ~admnda taiina miibtela olub boynunda hiyarciga benzer bir i peyda oldu. Bunu goriince fen a hal de cam sikihp:
"Deve taiinuna benzer bir gudde, hem de Seluli bir kadmm evinde. i~te bu
hi; olmadz" diye hay1flandi.
Benu Selul de Benu Amir gibi Sa 'saa evladidir, binaenaleyh Amiriler ile Seluliler amm-zade sayilirlar. Ancak Seluliler lii'm u denaet ile rna 'ruf olduklan i~in onlardan birinin ~admnda bakilmak
Amir 1 bn- i Tufey l'in pek ziyade giiciine gitti. Bundan dolay1 hakaret sayd1g1 bu hale dayanamay1p atma hindi, m1zragm1 ald1 ve: "Hanrya Melekii'l-mevt? Kar~zma ftksm da gorsiin !" diyerek Melekii'l-mevti
miibarezeye da 'vet ede ede ve atm1 kotura kotura diiiip oldii.
E r bed isc kavminin nezdine avdct ettiginde: "Ne var, ne yok ?"
diye soranlara: "Va' llahi Muhammed hizi O)'le bir ~eye ibridet etmeye
da'vet etti ki, ~imdi elime gefse onu okumla urur, oldiiriiriim" demi. Bu
sozii soyledikden bir iki giin sonra devesini yederek ~Ikmi ve hava
a~1kken kendisini de devesini de saika vurup yakmi.
Ceobar ibn-i Selma'ya gelince: Onun, daha Amir 1bn-i
Fiiheyre radrya'llahu anh'i katletmesini miiteakip gordiigii harika
iizerine iman etmi oldugu yazilmiti. Radrya'llahu anhiima. Katil ile
maktuliin ikisi de cennetlik.
TERCEMESi
Yine (Sened-i muttas1l ile) Enes (lbn:-i Malik) radiya'llahu anh'den, kunutun (vaktiyle) ak~am ile sabah (namazlann) da oldugu rivayet olunmu~tur 1 .
1
Buhad metnine gore (( .::..._,:..<JI .:.>lS"",i.

Bu hadis-i ~erif ayniyle ( 446) nc1 hadis olup, salat-i magribde kunutun bi'l-icma' mensuh oldugu ve salat-i fecr kunutunun
neshinde ihtilaf oldugu burada hitama eren Ebvabii' l-vitir >> hadisleriyle evvelce ge~en ( 445 ve 446) nc1 hadislerin h(;).vaisinden
anlaIlmitlr.
\\
("! ... ,;,
!: \A_........, :J
"'A
( l:-L)
-Kamus
.Jo
,--
.t,
J,j
miiterciminin tercemesine gore- suvar-
inak demekdir. ( ,.lA.-!,..,1) da siikya talebinde bulunmak rna<_

nasma gelmi~ olur ki, burada maksud olan bilad ve ibad1
feyizli ve bereketli yagmurlarla kandtrmasmt Rezzak-1 Alem
olan Hak Celie ve Ala Hazretlerinden niyaz eylemekden ibaretdir. Bu diyar ahalisi ona ''yagmur duasz" derler. lhtiya<; zamanmda Cenab-1 Rabbii'l-alemin'in lutfu kerem-i bi-nihayesinden boyle niyazda bulunmak me~rilat-1 diniyyemizdendir.
....______
Mu'minin gonlii biitiin harekat ve sekenatmda daima

Allah ile olmak yara1r. Bir Miisliiman diinyevi, uhrevi bilciimle matalibini, ihtiyacat1ru dogrudan dogruya Halik'ma
arzeder. Hak'dan baka her kim olursa olsun kendi gibi aciz
ve fakir bulundugunl;l, her kimde ve her nerede kudret goriirse
Allah'm ik1ariyle oldugunu bilir. Bundan dolayt da bu alem-i
esbab i<;inde ve nas ile olan muamelatmda -Mu <tad olan
teebbiisatmdan geri kalmamakla beraber- ba vurdugu
miismir ve gayri miismir esbab ve vesailin kaffesi Hakk'm
icadiyle mevcud ve men< ile miimteni < olduguna kail olup
matlab1 has1l olursa Hakk'a akir, olmazsa en kavi kulun bile
haldkatde aciz oldugunu diiiinerek haline raz1 ve Hakk'a
karl sab1r olur. Hacetini Halik'ma arzederken de, kalbini
1ST1SKA BAHSt
250
Halik'ma rabtedip batman onlardan miistagni olur. Hasth mii>minin arz-r hacet edecek yegane mercii Allah'dtr. Nefs-i dua
vc Halik' a arz-1 iftikar, ibadetdir. Zaten Cenab-1 Mevla Celie
~ani.ihi.i Kitab-1 Keriminde: 0J.J'_~~ v_JJI (JI
~:.....IJ...,.sd ll"
*({v_..~>b ~
(J Jl>
~..,J:>~~ :;~ =Bana dua ediniz ki, dileginizi ve-
reyim. Dua ile olsun ibadet et'!lekden yiiksiinenler, sonra zelfl ve haklr
olarak Cehennem'e girecekler"; keza: **ot~:> 1~1 ~I
'-:-l: :_;..1 n"
= Muztar kalamn dua ve istirham etdiginde imdadzna
yeti~en,
ve nidaszna cevab veren Ondan
ba~ka
dua
kimdir ki ?" buyurmuyor mu?
Ahmed ibn-i Hanbel'in ashabmdan

Ebu Bekri'l-Ver,
rak'm sozii nc giizeldir. Eimme-i huffazdan Muhammed
ibn-i Hatim-i Sicistani bir giin Ebu Bekr'e: "Bana bir
'
~ey
ogret ki, hem beni Allah' a yakla~dzrszn, hem de nasa sevdirsin"

demi~. 0 da: "Seni Allah' a takrib eden ~ey O'na arz-z hacet etmendir.
Nasa sevdirecek
~eyse
vabm1 verdikden sonra E b u
" .~.J~ '-:-~
~I JL~
t :;.
~ey
talebetmeyi terketmendir" ceH ii r eyre radiya' llahu anh' den:
onlardan bir
Herkim dilegini
Allah' dan dilemezse
Allah ona gazab eder" hadis-i merfUunu rivayet

'
. "
..
etmi~
ve:
~ Jt~ 0;.> i:>l ~-u
Beytini in~ad ile soziine hi tam vermi~dir ki, rna <nasi ~udur: Allah Teala kendisinden talebi terk edersen gazab eder.
Zavalh Adem-oglu da kendisinden bir ~ey istedinmi hemen
gazab eder.
t bu.;_i Mac e'nin "Siinen" in de ~oyle bir rivayet-i hasene

vardtr: B~Ya Resula' llah, bana 6yle bir amel gaster ki, yapdzgzmda Allah da, halk da beni sevsin" dive sormu~ ve cevaben:
I
"u"'t:.ll ~ U"'t:.JI ~
t.. J
..v.jiJ. ~I~ t~..tllj ..u.jl = Diinyaya
*Sure: 40 (Gtifir), ayet: 6o

** Sure: 27 (Neml), ayet: 62
'I
D1NI MAH1YETt VE ENVAI
251
ragbet etme ki, 4llah seni sevsin. Halkzn elinde olana ragbet etme
h, halk seni sevs~n" buyurulmu~.
Mi.irebbi-i i.immct ve alcmine .rahmet olan Nebiyy-i
Ekrem salla'lliihu aleylzi ve sellem Efendimiz "Jis'-i na'liniz.e
yani nalzn tasmasz gibi en ad bir Jey' e bile muhtiic oldugunuz.da onu
Allah'tarz isteyin" diye ta 'lim buyuruyorlar. Nerede kald1 ki,
kaht u galay1 nef' gibi hic;bir ferdin, hatta el birligiyle bi.iti.in
nev'~i beerin deruhde edemiyeccgi muhimmat-1 umur!
istiskanm enva1 i.i<;ti.ir: Edna mertebesi nasm ferden ferda, yahud mi.ictemian dua ilc megiil olmaland1r. Bir ti.irliisi.i
de evkat-1 hamscnin feraiz ve nevafilinden sonra yine mi.inferiden veya mi.ictemian, Cum 'a hutbesi esnasmda da hatip tarafmdan dua edilmektir. Lakin hacet-i mi.ihimmeye mahsus
olmak i.izcr-e musallada cemaatle iki rck'at namaz kthp imamm hutbesini dinleme~ vc hutbe i<_;indeki duasma ccmaatle
amin deme~ baz1 mi.ictchidine gore diger iki suretten efdaldir. Hulus-1 tam ve kcmal-i huu' ve istislam ile ber-mukteza-y1 kerem-i ilahi makbul olacagmdan kat'iyyen i.immidvar
olarak, hele bir mi.isli.iman kardein - ru-beru degil- arkasmdan lehine dua etmektcki fezail ve fevaid-i azimeye clair
ahadis-i erifc c;oktur. Nitekim Sqkfh-i Miislim ile Siinen-i
Tirmiz.i'de E bu H i.ireyre radiya'lliihu anh'den: Jl_;,._ '1 ,,"
~~~ l.. J t~ J ~hi Ji
4 t._...\: t l.. ~ ~ l~=-: = Bir
kul, giiniih
olan, yiihud akrabdsi)'le dargznlzgz mucib olan bir Jeyi dilemedikfe, yiihud da isti'ciil etmedikce duiisz diiimii nziistea1b olur" hadis-i ~erifi
rivayet olunmutur ki, "Tecrd" in (2154) i.inci.i hadisi de bu
ma 'nayad1r. Miislim'dcki rivayete 'nazaran "Yii Resulalliih, isti'ciil ne demektir ?" diyc sorulmu. Res u 1u 11 a h salta' lliihu
aleyhi ve sellem E fend i m i z tarafmdan da: -IJ J ..::... J~:J .ti JJ~ )) "
<!
.. ~..UI t_..V..J ~~ .x.~ ~~; . J'-:-~~=-:) {; . : . .J~:J =Nice def'alar hep duii ettim de Rabbimin duiimz kabz1l buyurdugunu gordiigiim
252
lSTlSKA. BAHSt
yok der, isticabetin teahhurundan dolayz bzkar, usamr da duayz terkeder. l-1te isti<cal budur" buyurulmu~tur. Keza Mus lim E bu 'dDerda> radiya'llahu anh'den: ~~~ 4-:>'Y f-11")1 ~~ll"
~ j$').1 -!..\Ill J\i .. ~ 4.:> ':1 ~~ 1)5" . J5J .. .!..llo "-iJ ~ . ~~

J~ .!Jl J 0;.J = Miisliiman olamn karde.Ji ifin ardmdan ettigi dua
"
miistecabdzr. Ba.Jzmn ucunda miivekkel bir melek vardzr ki, o Miisliiman karde.Jine hayzr dua ettikce ona miivekkel olan melek. 'Amzn, istedigin gibisi senin iyin de olsun., der" hadis-i ~erifini rivayet eder.
. Y agmur duasma veya namazma <_;1k1ld1gmda ilk gun
yagmazsa ertesi gun, yine yagmazsa daha ertesi gun yine <_;Iklhr. Qunku: ""~..UIJ ~~~~~I ~I =Allah duada ilhah edenleri sever" buyuruldugu gibi Sahlhayn'daki J~~ l.. n kayd1
da bu ilhah1 iktiza eder. MlSlr'm eimme-i fukahasmdan E sb a g dan naklolunduguna gore. onun zamanmda Nil suyunun
artmas1 i<_;in / bir kerre yirmi be~ gun mutevaliyen istiska
. . I
ed1'l m1~t1r.
1
Yagmur duasma veya namazma haz1rhk yap1ld1ktan

sonra istiskadan evvel yagmur yagarsa duadan evvel math1bun husiilunden dolay1 ~ukrane olarak yine duaya <_;1k1hp
Allahu Teala'ya hamd u sena ve temcid edilir, mezheb-i ~a
fii'nin esah akvaline gore salat-1 istiska k1hmr. Lakin bu takdirde "p~j':l {,;~,:) =Eger bana .Jiikrederseniz behemehal size
istediginizden ziyadesini bah.Jederim" ayet-i kerimesinin mazmun-1
munifini tahkik i<;in ziyade-i in <am tale bin de bulunulur.
Siinnet-i muekkede olan istiskamn riayeti lazimgelen
baz1 mendubat1 da vard1r: Dua gunu ve duadan evvel u<_; gun
- ki, cem<an dort gun eder- imamm emriyle memleket halkl
mutevaliyen oruc tutarlar, Mendub olan bu orucun farzol Sure: 14 (lbrahfm}, ayet: 7
DtNl MAHtYETl VE ADABI
253
dugunu bile soyliyen vard1r. Oruc riyazata ve hu~u-1 kalbe yard1m ettigi gibi oru~lunun duas1 makbul olduguna clair haberier de vardu:: J~ WI \ t.. '11 J ~~ ~,... ~~I : r-i .r~ ~; '1 4;~ ll"
( \ }1211
vf kimsenin dutisz reddolunmaz: ljtar edinceye kadar

oruflu, imam-z tidil, maz[um" hadisini Ti r m i z i, E b u H i.ireyre'den, Hadzsi Hasen kaydiyle rivayet ettigi gibi
Beyhaki de Enes radiya'lltihu anh'den bunu: {L..:JI oJJ:.~ "
J =
<<}WI J ...UI)IJ = Oruf_lunun, pederin, yolcunun" laf1zlariyle rivayet

etmi~tir.
I-iatta dordi.incu gi.in musallaya <;:1kacak olanlann

gece, mu ctadlanndan az yemek yemeleri daha a cla olur.
Keza dargm olanlarm bu i.i<;: gi.in ic;:inde ban~malan,
herkesin istigfar ve ettiklerini bir daha etmemek i.izere tevbe,
itk u sadaka gibi vi.icuh-i birr ile Hak-Teala ve Takaddes
Hazretlerine tekarri.ibe c;:ah~malan ve mezalimden huruc eylemeleri, yani can ve 1rz ve mal gibi ibadu'llaha mutealhk
hukukdan dolay1 istihlal etmeleri de mendubdur. Zira Allah
Celle Celali.ihi.i Kitab-1 Kerim'inde H u d aleyhi' s-selam lisamndan : "i).)..t.. ~ .. ~1 J . . ./. ~I I.J~~j {
IJ~AA::._.I pi ~J = Ey
benim kavmim, Rabbinizden magfiret dileyiniz, sonra O'na tevbe ediniz ki, iizerinize yagmuru hol bot yagdzrszn" buyurdugu gibi Y linus aleyhi's-selam'm kavmi hakkmda da: ~I~} ~ts''l}i ll"
fi.J
**<< 15jJI~I.k r-r!:-l.:.A..:S' ly..T U. v...,jJ! i .Ji'll tr~l ~ = Hele Olmii~ karyelerden biri olsun zmdn edip de imam kendine fayda vermi~ olmalz degil miydi? (Hepsi iman etmediler de helak oldular) yalmz Yunus'un kavmi bunlar gibi degil. Onlar man edince
rusvaylzga bais olan azabz iizerlerinden kaldzrdzk" buyuruyor. Bahusiis mi~kat-1 Ni.ibi.ivvetden sudur eden ulum ve hikeme bak1_ hrsa <;ok ,kerre de kaht 1.:1 gala denilen mesaib, muamelat-1
* Sure: II (Hud), ayet: 52

** Sure: ro {Yunus), ayet: g8
254
1ST1SKA BAHSt
nasm bozuklugundan, fukara hukukunun gasbolunmasmdan,

ah-verideki hiyel ve desaisden ne>et eder. Netekim Hakim
ile Beyhaki: ''P'r~.c:. ~>\'1 ots""jl \.Jjc:")'J .. =Bir de
hi; bir kavim yokdur ki, zekat vermesin de istifadelerine kart yagmur
alzkonulmaszn" hadisini rivayet ettikleri gibi Abdullah 1 bn-i
Mes<ud radiya'lltihu anh'den de: I.J._:... Jl$11 w... \:JI '-'~ 1~1 >l"
\e-ll )ai =.Nils ol;eklerini eksik ol;erlerse gokyuzunun yagmur danelerinden mahrum bzrakzlzrlar" rivayeti vardtr. M tic a hid ile
1 krime de " ~r ')\ll t~ J = Ve onlara lllinler la <net ederler" demilerdir.
1nsanlarm taib ve miistagfir, meh~sin-i ahlaka sahib veya
asi ve giinahkar olmalan ile kavanin-i muttaride dairesinde
cereyan eden ve tebdil ve tagyirleri kudret-i. beer dahilinde
olmayan bolluk, kurakhk gibi hadi~at-1 kevniyye-i tabiiyye
arasmda ne miinasebet var? diyerek taacciib edenler de bulu ..
. nabilir. Lakin kavaniri-i 1Iahiyyenin eser-i kudret-i 1Iahiyye ve
Hahk vevaz1<Iarmm irade-~ samedaniyyesiyle ittirad vein<ikast
ve "~=kiln" emr-i icadma ferman-ber oldugunu tasdik
edenlere gore bunda ayan-1 taacciib hi~ bir ey yoktur. Qiinkii
Hahk Celie ve Ala Hazretlerinin irade ve kudretini tahdid
edecek hi~bir kaytd, mutasavver degildir. Diledigini diledigi
eye mevkuf olarak icadeder ve icadettigi hadisatm envfum
nefse'l-emirde de, akl-1 kastnm1zla da hasra imkan bulunmaz.
Fezamn mahdud bir ciiz,iind~ ve mahdud bir zaman i~inde
mehftdumuz olan itt1rad-1 Ufin, alemi tedbir eden kavaninin, ezelen boylece muttarid olagelmi~ olduguna ve ebeden
ittiradma halel gelmeyecegine delalet etmez. Kavanin-i tabiiyyenin ezelen ve ebeden ittirad-1 mutlak1m strf bir mevzua
ve miiselleme olarak bila-burhan kabul eden miilhidlerin
"irade ve kudret-i ltahiyye hikmeti iktizti edince bu ittiradz bozabilir"
da <vasm1 istihHf etmeleri kudret-i 1Iahiyyeyi, onu da miinkir
tSTtSKADA AKLl tSTIBAD BULUNMADIOI
255
iseler ~uiin-1 na-mahdud-1 kevni kendi ktsa bilgileriyle tahdid

etmek daiyesinden miinbais bir kasr-1 basar, daha dogrusu bir
ama ve "bizim bildigimiz kanunlar /zaricinde lzif bir lzadise cereyan
edemez" da <valan da bu amamn kendilerinden sakladtgt bir
~1mankhk ve kiistahhkdtr. Bu gorgiisii de dar insanlar acaba
tedbir-i alem i<;in vaz< edilmi~ olan biitiin kavanin-i tabiiyye
ve gayr-i tabiiyyeyi noksans1z olarak ogrendiler mi ki, kendilerince ehemmiyetsiz ve te>sirsiz goriinen baz1 Uiin ve hadisatm
hi<; ummadtklan diger baz1 Uiin ve hadisatm vukiiuna vesile
olamayacagm1 iddia edebiliyorlar ve bu gibi miiddeiler hakktnda en kat<i bir seyf-i tedmir olan " ~\ Jl> IJ..1.~i = Aitahu
Tea/a yaratzrken onlar lzazzr m!Jdt ?" tevb1h-i 1Iahisine ma<ruz
olmak ciir,etini gosteriyorlar? Ne mebde'e ne meade zihin
yormak istemeyen, gaye-i hilkatlerini araytp ogrenmek aklllarma hi<; gelmeyen mUnkirlere haber verelim ki - mahluk ve
mahdud ve binaenaleyh tab <an aciz ve kas1r olmak dolaytsiyle- kendiligimizden ke~fedemeyecegimiz bu gayeyi Hakim-i Mutlak olan Hahktmtz Teala ve Tekaddes Hazretleri:
" ~J~l ~~ ._,...;~\ J w:l:-1 ~,.:..l..J =Ben cin ve insi ancak bana ibddet . etsinler diye yarattzm" ayet-i kerimesiyle bize bildirmidir.
Bu ilim, bizde meccanen ve lutf u kerem-i 1lahi ile has1l oldukdan sonra art1k bila-kiilfet anlanz ki, na-miitenahi kudret-i
tlahiyyeye zatlariyle ~ahid olan cemad ~e nebat ve hayvan mertebelerinin fevk1nda olarak -zat1 ile oldugu gibi- akl!, idraki,
ilmi, imam, kudreti, iradesi, tekelliimii ile de ~apid olan ve
insan denilen bir nevi< mahluk da vard1r. irade ve ihtiyarma
sahib olarak yaradtlan ve ni<meti viicud ile rna hulika-lehinin tahakkuku i<;in kendisine bunca biiyiik ni<metler de ihsan buyurulan nev<-i Beni Adem - kiilfet ni <mete gore olacagtndan- Halikma ibadet ve irade ve ihtiyanm hiisn-ii isti<*
Sure: 51
(.~ariyat),
ayet: 56
256
1ST1SKA BAHSt
mal ile 0 emrine itaat ve nevahisinden miicanebet kiilfetini

de iizerine alm1~ demektir. u;..) )'I J u IJ.-ll ~ ~ L.':J\ \:...,.; _r:- li I )) "
(( ,:,t_;'ll ~ J \~ 1-iAA.!.I J ~ ,:,10-li J~ I J = Biz emaneti gok-
lere, yere, daglara kabul etsinler diye arzetdik. Lakin bunlartn hepsi
o emlineti yiiklenmekden ibli' etdiler, ta~zyamayzz diye korkdular da
iizerine alan insan oldu" nazm-1 tlahisindeki s1rr-1 evvelin, ite
budur. istedigi kadar zalum ve cehul olsun insamn silsile-i

miikevvenat ic;:indeki mevkii okadar biiyiikdiir ki, hie; bir ni <_
metle kabil-i klyas ohnayan rna <rifetu'llahm a <zami derecesine
namzed olan odur. En yiiksek maarif-i llahiyyeye mahal oldugu ic;:in gaye-i . hdkat kendisidir, demekde bile mahzur
yokdur.
~.JJ~ ~..lAAu ~] ~ Jli J;t;
...li Jts'" .J~
.!.llt J ~ .Jy>- J
.,...J~~ J.J.I
(Sadi)
Semavat ve arz ic;:inde olanlann insanlara musahhar

olmasmdaki s1r ve hikmet ite budur. Miinkir-i ilah olanlarm
bile her giin kuva-y1 tabiiyyeden birini kendilerine muti < hirer
hizmetkar edip istifade edebilmeleri de bu teshir-i llahinin
kiille yevmin mehudumuz olan Berahin-i sauasmdand1r. lnsan, bu demek olunca iimmetleri ir~ad veya te>dib ic;:in baz1
kerreler enbiya veya evliya yediyle havank-1 adat zuhuru,
yahud hank-1 adete mahal kalmakSlZlll hadisat-1 kevniyyenin
matluburimza -merhameten- muvaf1k veya menfaat-1 acilemize -cezaen- muhalif olarak cereyam keyfiyyeti de kavanin-i kiilliyyenin, siinen-i cariyye-i llahiyyenin muktezeyatl
ciimlesinden olmasmda aklen istib<ad edilecek bir cihet kalmaz.
KUfiir ve isyanlan ve enbiyau'llah1 tekzib etmeleri yiiziinden
tiirlii tiirlii azab ve ikab-1 diinyeviyyeye rna <ruz kald1ktan
sonra ak1bet helak olmu~ ruce akvamm helak olduklanm
Kitab-1 Kerim'inde bize haber veren Zat-1 Ecell ii A <Ia bu
Stlre: 33 ( Ah<:ab), aytt: 72
iSTiSKADA AKLi iSTiB'AD BULUNMADIGI
gibi ktssalann akabindc ..:ill 4:_! J.~) J J~ :_:.. ..::..1;.:.~\i
257
-.$!I ..:ill 4:.... n
(("''J\:_~:; buyuruyor. Hclak sl"tretleri de nakil ve beyan-1 ilahiyc
gore hep hadisat-1 ccvviyye veya arziyye suretinde vukua gelrni~tir. ~1i.idebbir-i ~ilern Teala ve Tekaddes Hazretleri dernek ki hadisat-1 tabiiyyeyi insanlarm te'dibinde de istihdarn
etrnek si.innet-i ilahiyyesi iktizasmdan irni~. 0 hadisatm tabii
olarak ccrcyan etrni~ olrnas1, o hadisatl rni.idebbirin o gayelere sevk ve idare etrnesinc rnani' te~kil etmez. Zaruri ve layetegayyer suretinde gori.inen kavanin, hakikettc
(I
.A:.;_ li JL..;
11
olan Allah'm icab1 ile boyle gori.inrni.i~ti.ir. Nlaahaza Rezzak-t

alern'in vi.is'at-i cud ve rahmeti, kullannm rnuti' olrnalan
kaydiyk de rnukayyed degildir. Boyle bir kaytd ile rnukayyed
gibi gori.inrnesi de ayn bir hikrnet tahtmdad1r. Zid rnukayyed olsa hi<;bir kafir ve asinin rnerzuk olrnarnas1 ve rnuti'in
dairna ve_hatrnen rnerzuk olrnas1 Iaz1rn gelirdi. Maksad yalmz
baZ1 kerrclcr - ayat ve ahadis-i sab1ka ile nezairinden anla~11d1gt iizcre- ata> ve nzkm taate ve hilafmm da rna 'styetc
, rnevkttf oldugunu kabulde tereddi.idi.in rna 'rrastz oldugunu beyandan ibarettir. Binaenaleyh - ara s1ra edilen istiskalarda
oldugu gibi- zi.inub ve rnaasirnizden veya rne<_;huhirni.iz kalan
bir - hikrnctten dolay1 tevbc ve istigfanrntz, niyaz Ye istirharnimtz scmerc-i rnatlubcyi verrnese de yine Hak Taala'ya
kar~1 arz-1 tczclli.il vc ,jftikar , -e kudret-i fattray a kar~t aczirnizi ikrar faidesi vardir ki, 0 da rna hulika lchimizc gore harcket ve gaye-i kcmalirnize dogru bir adtm claha tckarri.ib dcrnektir. Maahaza rahrnct-i ilahiyyeye gonul baglamak, icras1
mu 'tad olan esbab-1 tabiiyyenin hi<; birini geri btrakmayt
istilzam ctmcz. Hakiki mi.itc\-ekkil olan "JS"J; J JA~I ...:._ Dezoeni
bagla da o)'le tezekkiil et" emr-i ~ebc\'isi mucebincc hem hustd-i

rnaksadm ilavctcn mc,kftfu alevhi
olan esbab-1 tabiiv,-cnin
.
..
kaffcsinc te\-cssul edcr, hem de gonli.inii Hakk'a rabteder.
J-'. : I 7
* S(!re: ;8 {Fetlt ), rtre/: 23
1ST1SKANIN ADABI
Tarlayt surup tohumu topraga atar vc mahsiili.in bereketini

Rezzak-~ alemin'den niyaz eder. Qi.inki.i esbabm da, mi.isebbebatm da mucidi hakikatte 0 oldugunu bilir. Esbab-1 zahiriyyeye bel baglaytp mi.isebbib-i hakikiye tevecci.ihi.i ihmal etmegi tavsiye eden yek-<;e~m mi.inkirlerin mi.i'minlerle istiska
yi.izi.inden istihzasi iimeni-i salife ve lahikanm binlerce tecriibeleriyle as1l kendilerini gi.ili.in<; mevkie di.i~i.irmi.i~ durmu~tur.
lstiskamn mendubatmdan biri de i.i<; gi.in orw;tan sonra
eskiyine oru<_;lu olarak ve -alamet-i tezelli.il olmak i.izeremi~, ytpranmi~ elbiselerini giyerek, rna <sum <_;ocuklan ve aciz
ihtiyarlan, hatta bazllarmca ac;hktan anklam1~ hayvanlan
mustashiben sahraya maiyen <;1kip 0 calib-i merhamet hey'et
ile istigfar Ve niyazda bulunmaktlr. 0 gi.inki.i <;Iki~ta SOZ soylerken, yi.iriirken, otururken hep tevazu < tavn takmmak da
mesnundur. Ci.imle uyubu bilen ve serair-i kulubi.i ke~feden
Zat-1 Ecell ii A <Ja'ya nazaran siiret ve hey'etin vak1a hic;bir
te>siri olmaz, zaten te>sire ma<ruz olmak bile ~amndan degildir. Lakin o hey>et insana zati olan iftikar ve zilleti boyle bir
zaman-1 ihtiyacda kalben ve kaliben 1krar ve i <tiraf rna <nasmi ifade ettigi gibi c;ocuklan istishab etmek rna <sumiyyetleriyle, ihtiyarlan gotiirmek acz-i - bedenileriyle, hayvanat1
kendilerine katmak onlarm bic;arelikleriyle isti~fa < rna <nasmt
tezammun eder. Nitekim Buhari'de:':ll 4JJ~J 4J}jj j.AJ ll"
~~ = Ancak ;:.af.f olanlarzmz:.zn yii;:.iinden degil midir ki, mer;:.uk ve mansiir olursunuz:. ?" hadis-i
ka yerlerde de:
~erifi
mervi oldugu gibi ba-
t!'.J JL.ikiJc.:'JCJ~J~.J flr.Je>'--~t.;;-':1)"
rl~ ~I..WI ~k ~ =Huz:.u< ve hu.fu< sahibi genfleriniz:., otlar

hayvanlarznzz:., (ya ibadetten, yahud za <f-1 piriden) beli biikiilmii.f
ihtiyarlarzmz:., emz:.ikte yavrularzmz:. olmasaydz, iizeriniz:.e a;:.ab-t ilah
giikden boJamrcas~na diikiiliirdi.i'' eseri de vard1r, lakin senedi zaiftir. Kezalik Darekutni'nin ve sahihu'l-isnad kaydiyle Ha-
...
..
ME'SUR 1ST1SK.\ DUALARI
ki m'in rivayet ettikleri bir hadise nazaran enbiya-y1 1zamdan

bir zat-1 kcrimii's-s1fat (ki bir rivayete gore Siileyman aleyhi' s-se/am' d1r) istiskaya c;km1~lar. Bir de bakm1~lar ki, bir karmca s1rt iistii yat1p ayaklanm gokyiiziine kaldtrmi~. Bunu
gariince: ".Artzk doniiniiz. Bu karzncamn bu ~iilinden duiimz. miistmih olw" ouyurmu~lar.
Fukaha-y1 ~afiiyye'nin tam tertib olarak ta <rif ettikleri
istiska -bundan cvvelki mendubattan sonra- bervec;h-i
atidir:
Evvelen: Tekbirat-I zevaid ile beraber bayram namaz1
gibi iki rek<atli bir namaz kthmr. lmam birinci rek<atte 1 J ll ,
ikinci rek<atte u ~ _,; \.:..L.) l;l yahud ~ ..,..dl sfue-i ~erifele
rini, yahud da (( .!.1.)
..:-"1,.._. ve ikincide ~~
surelerini
. I
okur. Yine bayramda oldugu gibi namazdan sonra hti.tbeye

c;tkar. Lakin hutbedeki tekbirata bedel istigfar eder. Yani
birinci hutbede dokuz ve ikincisinde yedi kerre: (.)..ill <il~IJ~...I
r
1
~!\'"":" _;iJ i _r.All~l_r ~1 ..11~ der. Hutbe esnasmda IJ~I i .J; ~
i J IJ.M F-~
-.lc.JI
J...J. ~I IJ~.J; (
~~ ?JJ~J ~J .. Jiy4 ~~-J

2
1 i.Jtrl
~J ve ,J\S": ..i\ ~J
,:,i)J.M
P J~J ayet-i kerimelerini
~!&. -.\c.-11
\.JJb:,..,\ D
J..-J. ~~i.)~
ve Kiireb duasm1 yani:
'-:'J .41~\ .,)1 ~~I ~;J,.li'"":"J .41~1 Jl~. ~I ~I.J,. ~I .,)1 ~

1
(..J~\ ~; J,J\ '"":" J J
u &' J
~:JG
....:~ }11
~ ,~ _;,
'-:' J J ~IJ\c.-11 ile ~ J. i .r.J ~u,.. ~ ll
l;_A;i
Jl 1.:.\5:; ~ ly:-J .
.!.b--.) :_;.- J ..:...:~
c~I ~I Jl ~ ...ts"" dualanm tekrar eder ve firsat dii~iirdiikc;e

' ):J\1..;-'1~ l;;J ~ ;J>.';;IJJ ~ Y...Uij l;.j\ ~.) )) ayet-i keri1
Slire:
Sure:
II
71
{Hud), ayet:
(Nzih), ayet:
52
10-12
MES(JR 1ST1SKA DUALARI
260
mes1m ve sure-i Bakare'nin son ayetini okur. Birinci hutbede

me,siir olan dua ~udur:
l:..4.....1 r~~ . '(I,~ ~ k "~ t;~ ~-'.._'(~-' .. 1~ 1~ 1~ t:.zl r~~
)),
-4-:l:-l_, ~I_,Stll,y..;l>JI_, ~~1_, ~~~~I (~I .~l4ll ~ l:.l~'::/ _,~I
,y l:..4-l _, t_~l l:J ..,~I J t_J jll:J ~;I (~I
. ~I '::li.J~ '::lt.. .!J;.....ill _,
w.. l:J~;I_, ~lc-JI~lf.J'.

~~ '::lt.. ~J\.:ll w.. ~U1.!'.S'I J
uJ:-1_,~_,...]1_, -4-:l:-l ~~)(~I . v,.;...,'::ll~l5'.J'.
T..,w. ~
~~ !-1-'AA:.-.i ~~ r~~
i J IJ,.L. l:.:~ ~ lc-JI
J ...J \; =
. !J~
Jlah, bize can kurtaran, ife sinen, l atlf ve ho~-giivlir, bereketli, bot ve hayzrlz, szrszklam eden, kuvvetli,
her tarafa ~amil ve ihtiyaf za.il oluncaya kadar devamlz bir rahmet
ver. ltah, yagmur ihsan et de bizi rahmetinden iimmfdini kesmijlerden
eyleme. llahl, ibfid ve biliidzn ve sair mahlukatzn iiyle bir afltga,
O)'le bir )'Oksulluga, O)'le bir darltga giriftar oldular ki, Sen' den ba~ka
szna arzedeme.Jiz. llahi, ekinlerimizi bitir, hayvanlarzmzzzn memelerini doldur, semamn berekatzndan bizi suvar, arzzn berekatznz
bizinz ifiP me.Jdana ftkar. ltah, bizden )'Oksullugu, ftplaklzgz, afltgi
ref et, ve Sen' den ba~kasznzn def edeme.Jecegi belfi)'t bizden def et.
llahi, Sen' den ~imdi magfiret diliyoruz. ()iinkii Gaffar ve Rahim
Sen' sin. D)'le ise yagmuru hize bol bol yagdzr ltahi" diye dua eder.
lkinci hutbenin si.iltis mikdanm da okudukdan sonra k1bleye
.
'
doner ve ridasmm (rubasmm) sag tarafmt sola, sol tarafim da
saga getirerek tahvil ve omuz cihetine gelen tarafim a~agiya,
a~ag1ya gelen tarafm1 omuzuna goti.irerek "tenkis" eder. S1rren
vc cehren pek <;ok dua eder. Hatib ridasm1 tahvil vc tenkis
ederken cemaat da oturduklan yerde ona imtisal ederler.
Dua cdcrken de gerek imam, gerek cemaat avu<;lanm yere
dognt tutup ellerinin Sirtlanm semaya dogru kaldmrlar.
Hatibin Slrren duasi esnasmda cemaat de Slrren dua ederler,
cehren duasmda ise, amin, derler. Duadan sonra hatib yine
cemaate doni.ip va <z ve nasThat ve Allah'a taate tergib eder.
<<
;\,IE'SliR ISTISKA DlJALARI
2hl
Hatib i<;in talnil vc tcnkis-i rida csm1smda o makama miinasib dualardan biri 5udur: .!..1:::~~~ \:;..l;. JJ ,;JH;.~ \:; _;-"i c,.i\ ... ~\ /'
I
\; ~.i ..... J .!.1::: \~ \ J \:.i\ _) \; \.. 0_;;..c. t.::Js. ~-- \j i-tlll . \;.; ~\;- J l.f' .!J [j y.) ~~ J
!!
\;.;jJJ 4..,.,...J =Nahi, Sana dud etmeyi bize Sen emrettin, durlmzza
icabeti de S.en va<d ettin. Bi<,e emrettigin gibi i;te Sana duayz etdik.
Artzk va<d ettigin gibi bi::.e idibet et. j[ahi, artzk irtikab ettigimiz giinahlan magfiret etmekle, suvarma duiimzzz kabul e)'lemekle, n::.kzmzzz bollatmakla ii(erimi:;:,rle olan minnetini idzar et, )'11 Rlib" Hatibin her iki hutbedc sozlinii yine istigfar ile hitama crdirmcsi
mesnundur.
lstiskanm hukmi.ine gclince, mesnun oldugunda \c ilk
glinki.i istiskadan sonra ): agmur yagmazsa ikinci vc li<_;linci.i giinlerde yagmur duasma <;:tktlacagmda ve yagmurun kcsretinden
dolayt zarar hasll o]dl!gunda ref<ini Hak'dan niyaz etmcnin
si.innet oldugunda itti.fak vardtr. Ancak duadan ba~kaca namaz, hutbe ve tahvil-i rida> mes>eleleri1ide cimme-i crbaa
beyninde ihtilif vard1r. -
i mam-1 1-'Ialik, i mam-1 ~afii, i mam-1 A hmcd,

imam-1 Ebu Yusuf ve imam-1 l\!Iuhammed'c gore cemaa tle namaz ktlmak si.innetdir. E b u Han ife'ye gore isc
namaz mesnun degildir. Yalmz imam halk ile beraber sahraya
<_;Ikip dua eder. Maamifih halk munferiden namaz kllarlarsa
caizdir.
Namaz k1lmmasma kail olanlar da s1fatmda ihtilaf etmi5lerdir. imam-1 ~afiive lmam-1 Ahmed'e gore t1pk1 bayram
namaz1 gibidir. 1mam-1 Malik ise sair namazlar gibi i-ki
rck<atdir, demi~. Her iki tarafa gore km1ctdc cchr olunur.
Hutbe mesnun mudur? Eimme-i erbaadan Nlalik ilc
~afii'ye ve ashabmca muhtar olan rivayete nazaran Ahmed
lbn-i Hanbel'e gore mesnundur ve namazdan sonra iki
hutbe okunur ve hutbelere bayram tekbirat1 makamma kaim
1STtSKA BAHSl
olmak uzcrc istigfar iie ba~lamr. E b u Han ife'yc ve Ahmed

lbn-i Hanbel'den mansiis olan diger bir rivayete gore namazm hutbcsi yokdur. lmam ancak dua ve istigfar ile me~giil
olur. E bu Y usuf'a gore ise hutbe birdir. lkinci hutbede imam
ile me'mumlarm tahvil-i rida etmesine gelince, E bu Han ife'yc gore mc~ru< degildir. Ebu Yusuf yalmz imam hakkmda
me~ru <olup maadast ic;in degil, demi~. Diger eimme ise, imam
ile mc'mum ciimlesi hakkmda me~ru<dur diyorlar.
53:l
, .,.
""'
;.J..,.
,.~.,.,
_ .,..,,~""""'
.""'.,..-J.~".,
14.~ ~IJ_.J"-S-~ J o~l~} Jy,... J~~-.:~ r-.1,.... J ,""-:1&- 4UIJ"""

...........
~, "" ., .,
. ,,j-:;;.s-)
J J li
,;
J . "'
TERCEMESi
Abdullah lbn-i Zeyd ( lbn-i As1m lbn-i Ka <b-t

Ensari 1 ) radiya'llahu anh'den:
~oylc demi~dir:
N ebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi Vf

sellem istiska etmek iizere (musallaya) ~tkdt 2 ve (miibarek)
ridastm tahvil etdi 3 Yine A b d u 11 a h 1b n- i Z e y d radiya' llahu
anh'den olan (diger) bir rivayetde: "lki rek<at (namaz) da ktldzrdz" dcnilmitir 4
1
Bu Abdullah lbn-i Zeyd, -yukanda ( 126) nc1 hadls olarak

bir rivaycti ge;mi olan zat, ezan _hadisindc mevzu-i bahs olan A b d u 1Hih lbn-i Zeyd tbn-i Abd-i Rabbih [358 inci hadisin haiycsinc muracaat] degildir. Buhari: "Bunun siihib-i e;::an oldugunu lbn-i
Uyeyne ;::annediyor idiyse vehmetmiflir. .?,ira bu ;:at Abdullah lbn-i
.?,eyd lbn-i Aszm-z Ma;::eni'l-Ensiiri radiya'lliihu anh'dir" diyor.
2
Bu soz istiskamn meruiyyetini isbat eder. Netekim mesnun
old1:1gu beyne'l-muslimin mucm<.<un-aleyhdir. Buh ari'nin diger
iSTtSKANIN ME~R01YYETt
am
e'-
da
m
263
tariklerdenolan rivayatmda: '' j-i..L; J......LI Jl [__..:. ndenilmi oldugundan

tercemesinde musallaya>> kaydt kavs ic;inde ilave edilmidir. Z ii h r i
tarikmdan gelen bir rivayetde de lbn-i Zeyd radiya'llahu anh:
'' I~L; b.) J;p- _, <.yll.hi ~.ii ( .ill ~.li rl.U . rfJ ~ .rl:.l4 [r =Kendileri istiska etmek ii;:.ere ncin musallaya fZkardz ve ayaga kalkzp Allah' a
dua buyurdu. Sonra kzhlf:Je tevecciih ve rida-yi Ierifini tahvil buyurdu. Derken
Allah onlara yagmur verdi" demi qldugundan imam ile beraber memleket halktmn da bir yevm-i muayyende tevazuan li'lHih ehir haticine
<;tktp hep birlikde istiska etmeleri mesnun olduguna hiikmediliyor.
Buradaki rivayet muhtasar olub bu istiskamn sebebi zikredilmedigi
gibi istiskanm stfat ve keyfiyyetinden de, musallaya <;tkarken taktmlan
hal ve hey'etinden de hie; bahsedilmemidir. Siinen-i Eb i Dav ud
ile Sahfh-i lbn-i Hibban da Aie radiya'llahu anha'dan rivayet edildigine gore, nas Res u 1u 1Hi h salta' llahu alf:Jhi 1e sellem' e kurakhkdan
ikayet etmiler. Bunun uzerine minber-i erifin musallaya gotiiriiliip
orada kurulmasmt ferman ve muayyen bir giinde oraya <;tkmagt
va 'd buyurmula_r. Mukarrer giinde de giin dogarken dtanya <;tktp
minbere oturmular. Siinen-i Erbaa ile Miisned-i Ahmed'de rivayet
olunan lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima rivayetine gore de Nebiyy-i
Ekrem salla'llahu alf:Jhi ve sellem o giin miitebezzil, yani i'tinastz
giyinmi olarak kemal-i tevazu' ve tazarru' ile dtanya <;tkmtlar ve
musallaya gelince minbere <;tkmtlar. Bezzar ile Taberani'nin
Mu'cem inde Ebii'd-Derda' radiya'llahu anh rivayetinde de:
"ragmur kztaldz. Bi;:. de Nebiyyu' llah salta' llahu alf:Jhi ve sellem' den istiska
buyurmasz ifin niya;:.da bulunduk. 0 da sabahlf:Jin erkenden ftkdz . .. " denilmidir ki, bunlardan musallaya <;tkt hey'eti ile vakt-i istiskaya istidlal
edilmektedir. Maahaza ehir haricine <;tkmakstzm mescid-i erifde
ve Cum 'a hutbesi esnasmda istiska duasiyle iktifa buyuruldugu da
(505) inci hadisin mantii.kundan ve arih Ayni'nin E bu Hanife
rahimehu'llah'm kavlini te'yiden naklettigi birc;ok hadisden miinfehim
olmaktadtr.
Burada mevzii.-i bahs istiska ktssast altmct sene-i hicriyye ramazanmda vakt' olmUtUr.
3
Buhari'nin diger iki ve Miislim'in bir tarikmdan gelen

rivayetlerde 11 Jy- ,, yerine -c;evirmek, altt iistiine getirmek rna 'nalarma
gelen- 11 ..,Ji n ta'biri isti'mal edilmise de Siinen sahibi Ebft Davud'un Ziihri rivayetinde: _y r.':/1 ~~ _, r.':/1 4.&;~ _y ..r_':/1 .;~ J...,.i,"
iSTiSK;\ BAHSi
264
.r_;} I ..-;~ = Ridd-yt
saf. )'Gllllll sol cepkeni, _f ;:uafznz da sag

cepkeni ii,zerine getirerek kalbetti" denildigine gore 11 ._,J; n rivayetleri de
<1Jy- n ma'nasmadtr.
Yine Ebu Davud'un diger bir rivayetinde:
y; ...).. -:J.~~ 1.1! . Ld .. I .J"':"::; ~il.i.. l: .b.. 1., 01 ~ 1,; l; i ~ _,.... d.......:.l- ":1" J j.-i.-\ n "
" ..-;~ u~ = U,zerinde siyah bir hamisa oldugu lzalde (hamisanm tefsiri ic;in
(2 43 ) iinci.i hadisc muracaat.] Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem istiskiiya ftkdt. Hamisamn etek lara}im tutup yukanya _ydni omu:::,una
almak istedi. Bunda zahmet fekince miibdrek cepkeni ii:::,erine fevirdi" demitir ki, bunu .Miislirn'in arti i.izere sahihdir, diyerek Hakim
de Miistedrekinde yine Abdullah ibn-i Zeyd'den rivayet etmitir. Libasm etegini omuz . tarafma \'e omuz tarafmt etek tarafina \CVirmek ~~ --~(;,; n dedik}eri Cydir. lm am-1 ~afii tamam
ittiba' ic;in ridayt tahvil ile beraber niyyet buyrulup da icra edilememi olan terikisi de ihtiyar etniidir. Ehl-i asartn haber verdiklerine gore mevzii-1 bahs o}an rida-y1 erif, U man mensucatmdan olup boyu dort arm bir kart, eni de iki aqm bir kart;
Vaktdi'nin nakline gore' boyu altt arm, eni di::irt arm bir kart olup
izart da di::irt.arm bir kart boyunda ve iki arm bir kart eninde idi
ki, bu hulleyi (rida ile izartn mecmuu demektir) aleyhi's-saldtii ve'sseldm Efendimiz Cum'a gi.inleri ile bayramlarda giyerlerdi. Baka
vakitlerde di.iri.ili.ir, saklamrd1.
11
fel" ji11
Tahvil ve tenkisdeki hikmet: tefe'i.ildi.ir "Yd Rab, bi:::,im hal ve

kzydfetimiz, }imdi naszl degifdiyse ifinde bulundugumuz darlzk ve kahd u ,gala
hiili de &jlece degiFin" gibi bir rna 'nay1 irabd1r.
Yine Buhari'nin Abdullah ihn-i Zeyd radiya'llii.hu anh'den
M i.i s li m'in de yine miiartin-ileyhden rivayetleriyle mtieyyed bulunan ridyetinde [540 mc1 hadis] : ~JI J~l J -+].; ;.~l:.JI Jl Jy.,; JJ"
11 ;.I_,A.i4 ~~:; Ji"=' ~:..$',; J .....
ub,; J_,y.J..; = Derken miibdrek arkastni
nasa doniip duii. etmek ii:::,ere ktbleye tevecciih buyurdu. Sonra ridd-yz ferifini
tahvil buyurdu. Sonra iki rek'at nama:::, kzlrl,mp kzrdetlerinde cehr buyurdu"
denilmi olduguna nazaran tahvil-i rida kaziyyesi duaya mtibaeret
buyurulacagt esnada vukiia gelmitir. Buna binaen ctimhura gore
tahvil-i rida stinnettir. Yalmz Ebu Han ife stinnet olduguna kail
olmay1p fi'l-i Nebevi, si.inneti beyan ic;in degil, yalmz k1thgm bolluga
inkilabma iaret olmak tizere tefe'i.il kasdiyle vakl ( olmutur, der.
Bu kavline de Endtili.is'i.in kudema-yt ulemasmdan ihn-i Selam
muvafakat etmitir. Tahvil-i rida hakkmdaki rivayat-1 sahlha Buhdri'de
iSTlSKANIN ADABI
265
hep lbn-i Zeyd radiya'lliihu anh'den olup Enes radiya'lliihu anh'den

olan rivayatta bundan bahsetmedigi gibi Enes'in ravisi ishak !bn-i
Abdullah yahud onunla Buhari arasuidaki diger bir ravi: ~ J..,. (J u"
"~JI ~I ';} J bJ J_,~ .;I = Enes ne tahvfl-i rida buyuruldugunu, ne de
kzbley~ tevecciih edildigini zikretmedi" demesi 1m am E b u Han ife'yi
bu noktada takviye edecek gibi ise deEnes'in bu babda sakit olmas1

diger ravinin kizbini, yahud hatasmt istilzam etmedigi gibi En e s
radija'lliihu anh'in tahvil-i rida ile istikbal-i ktbleyi inkar ettigine de
delalet etmez. Nitekim Taberani Mu'cem-i Evsatmda Enes radiya' lliihu anh'den R es.u I u !Hi h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in istiska buyurup namazdan evvel hutbe irad buyurdugunu Ye ktbleyi istikhal ile rida-yt erifini tahvil buyurduktan sonra inip iki rek'at ktldtrdtgmt ve yalmz iftitah tekbiri ile iktifa buyurdugunu rivayet
etmektedir.
Tahvil-i rid~mm zamam, hutbeye balandtktan biraz sonradtr ki,
hutbenin siili.is-i mikdariyle .takdir olunmUtUr. Ancak 1m am -I
Malik'in kavl-i mehflruna gore hutbe bittikten sonradtr. Baztlannca
ise iki hutbe arastdtr. imam kalb-i rida ederken cemaat ona tabi'
olur mu ?. Hanefiyyeye gore olmaz. Bu k~villerine gore SaId lb n- i
Miiseyyeb, Urve ibni;z-Ziibeyr, Sufyan-1 Sevri, Leys lbn-i
Sa 'd, Muhammed b. Abdi '1-Hakem, 1bn-i Vehb de muvaftkttrlar. Malik, ~afii ve Ahmed 1bn-i Hanbel'e gore ise bu
hususta cemaat da imama miitabeai: ederek ridalanm kalbederler.
Nitekim Neb i aleyhi' s-salatii .ve' s-selam ile beraber Sahabe-i Kiramm da
kalb-i rida ettikleri Miisned-i Ahmed~~in " ...... ..rl:.ll J_,.... J = Nas da onunla
beraber rido1arzm tahvil ettiler" rivayeti ile sabittir. Fukaha-yt Malikiyye'den lbn-i Macifln, kadmlar hakkmda kalb-i rida miistahab
olmadtgmt . tasrih etmitir.
4
ibn-i Zeyd radiya'lliihu anh'in Buhdri'de bu ikinci tarikten

olan rivayeti : '' ~::..S"J J.... J b.) J_,.... J ~~ ~:.. \.; ~L; ..,WI J l ~__..:. I)
siiretinde olup daha tafsillidir. Bu iki tarikten olan rivayetler beynindeki fark-1 miihim, birincisinde namaz zikredilmemi iken ikincisindc
iki rek'at namaz ktlmdtgt haber verilmi olmastdtr. Bu ikinci rivayetin
tafsiline bakthrsa musallaya huruc, hutbede dua i<;in istikbal-i ktble
ve tahvil-i ridamn mesnun oldugu sabit oldugu gibi cemaatle iki rek'at
namaz ktlmanm da mesnun oldugu sabit olur. Ancak, imam Ebu
Hanife buradaki ilk rivayettc, Ents radiya'lliihu anh'den gelcn
tSTtSKA BAHSt
ri\ayihta ccmaatle namazdan bahsedilmedigine bak1p bu namazm

mesnun almad1gma ve ancak miinferiden namaz kdmakta da beis
bulunmad1gma kail almutur. Miiariin-ileyhce istiska, dua ve istigfardan ibarettir. Zira: * 11 i.;I.)J.. ~ .~1 J...--:. ~! i).A&. 0\.S' 4;1 ~.) I_,__..AA::..\,,
ayet-i kerimesindc yagmurun niizulii namaza degil, istigfara ta 'lik
buyurulmutur. Binaenaleyh istiskada as1l alan namaz degil, dua
ve tazarrudur. lbrahim-i Nahai'nin de buna kail aldugunu ve
Orner radiya'llO.hu ank'in de bir defa istigfardan baka bir ey yapmakstzm istiskada bulundugunu arih Ayn i rivayet ettigi gibi bu
kavli te'yiden evvelce zikredilcn hadislerden baka 1b n ~ i Mac e'nin
Ka'b b. Murre radiya'lla.ku anh, Ebu Davud'un Cabir b. Abdi 11a h radiya' lla.lzu anhiima, Taber an i'nin E b u U m am e radiya' lla.hu anh,
Beyhaki' nin Abdullah lbn-i Cerad mdiya'llO.hu anh, yine Ebu
Davud'un Umeyr Mevla Ebi'l-Lahim radiya'lla.hu anh, Bezzar ile
Taberani'nin Ebii'd-Derda' radiya'llO.hu anh'den Mucem-i Sagir
de Taberani'nin Ebu Dmame radiya'lla.hu anh'den, Ebu Avane'nin lbn-i Abbas ve Sa d b. Ebi Vakkas mdiya'lla.hu anhiim'den
ve Mu'cem-i Kebir inde Taberani'nin ~effa bint-i Halef
radiya'lla.hu anhti'dan rivayetlerini zikrede~ ki, bunlarda namaz mevzii-i
bahs degildir. Lakin ravilerin siikutu, namaz1 zikreden ravilerin
turuk-1 sahiha ve kesirde gel en nakillerine i tibar etmege mani almay1p
bunlardaki siikut, eksik rivayet ettiklerine, yahud rna tumu i tam
etmek istemediklerine ve bu miilahaza varid olmazsa salat ile de,
yalmz istigfar ve dua ile bila-salatin istiska buyurulduguna mahmul
olur. Nitekim diger fukahaya gore namaz k1lmadan istiska da caiz
olup ekmel olan siireti -yukanda beyan edildigi iizere- namaz ile
alamdtr. Bundan dolay1 lmameyn cemaatle bayram namaz1 gibi
iki rekat salat-1 istiskanm mesnun olduguna kail alup lmam-1
Malik ve ~afii ve Ahmed de buna zahib olmulardtr.
Kald1 ki salat-1 istiska hutbesi namazdan evvel midir, sonra
m1d1r? lbn-i Zeyd radiya'llaku anh hadisinin gerek ikinci tarikten
alan rivayet-i mefhumundan, gerek iic;iincii bir tarikten alan bir rivayete gore: " ;,r.:..f.) t:J J.... ( = Sonra bize iki rek'at namaz kzldJrdz " demesindeki sarahatten hutbenin -cuma giinkii gibi- namazdan evvel
almas1 laz1mgelecegi anlathr. Aie radiya'llO.hu anhtl'nm Siinen-i
Eb i Ddvud'da alan atideki rivayeti de bunu miieyyiddir. Dmmii'I-
Sure:
71
(Niih) , ayet: ro,
II
lik
ua
\'e
p-
1ST1SKA NAMAZI
287
miPminin .Hazretleri diyor ki: Ortahk Resulullah salla'lliihu

aleyhi ve sellem'e yagmurun kttalmasmdan ~ikayet ettiler. Resulullah
salta' lliihu aleyhi ve sellem emretti. Musallaya bir minber kuruldu ve
herkesin sahraya ~tkacagt giinii ta <yin ile bir. miad gosterdi. Res ulullah sallalliihu aleyhi ve sellem'hiicib-i ems goziiktiigii zaman ~tkti ve
minber iizerine oturup tekbir aldt ve Allahu Teala'ya hamd ii sena etti.
~onra: .JI Jl..j .ill fyl .li.J ~.. 4-il...i .J41 .:r __.kli.;L:.:r...I.J f.;4.l y~ ( .:. ~;\ ,, "
(( ~ ~=-~ .JI r.I&..J.J oy.J.i = E.:v cemaat, si;:. diyanmzzn kahta ugradzgzndan
ve yagmurun ilk zamanlarzndan sonraya teahhur etmiJ olmaszndan #kayet
ettiniz. Halbuki Alliihu Teiila kendisine duii etmenizi size emrettigi gibi duiimzt
kabul etmegi de size va<d buyurmuf~ur." buyurduktan sonra: y.; ..: .W.I 11 "
..,;;JI .;..;1)'1 .Jil' ..:1.;...;1 ~UI ~.;:_l.. J~ .ill)' I .)\)' .;:_.lll iJ<i.. ,!..ll.. . ~ )l.y-)I. ~L.ll
u ,.;::.:- Jl l<.':llu ';_,; l:.J ..:.J.JI \... J:o:-1 .J. 41 l:.,.l .. J /1 .. I_).Ali.;....J =Hamd, iilemlerin Rabb'z, Rahman ve Rahim ve yevm-i dinin [kryamet gununun] meliki
olan Alliih'adzr. Allah'tan baika ma<budu bi'l-hakyok. 0 diledigini iJler.
ltahi, kendisinden hQJka ma<bud-t hi' l-hak olmayan Allah Sen' sin, ganf
Sen' sin. Fakir ise hideriz. Ozerimize rahmeti yagdzr. Yagdzrdzgzm da hize
kuvvet ve hayra eriJdirecek hir Jty eyle ya Rab !" diye dua buyurdu. Sonra
miibarek ellerini semaya dogru kaldtrdt. Kaldtra kaldtra nihayet
koltuklarmm beyazt goriindii. Sonra arkasmt cemaate doniip rida-yt
~erifini tahvil buyurdu. Yine miibarek ellerini kaldtrdt. Sonra cemaate
miibarek vech-i erifini ~evirip minberden indi ve iki rek<at namaz
ktldudt. Derken Allahu Teala hi~ yokken bir bulut yarattt. Giirledi,
~akdt, sonra Allahu Teala'mn izniyle yagmur yagmtya baladt. Oyle
ki, niescid-i ~erifine varmadan seller akmtya ba~ladt. "Resulullah
salta' lliihu aleyhi ve sellem halkm dam altlan bulmak iizerr ko~utuklanm
goriince miibfuek on dileri belirinceye kadar tebessiim buyurup:
".Oy.; .J .ill ..y. jl .J .;:.li:..r-:. JS"' J .. ..:I.JI ~I = Alliih'zn her Ity'e kiidir olduguna, kendimin de Alliih'zn kulu ve resulu olduguma Jahadet ederim" buyurdular.
Bizim ktraetimiz u .;:_.lll i .Ji. .!.IlL. 11 iken bu ~ivayette o .;:_..UI i .Ji. ,!..ll.. " okunmutur. Ebu Davud, hadisi yukandan aag.ya serdettikten sonra:
"Ehl-i MP-dine tt .;:_..UI iJ! .,!.II.. 11 okurlar ve _bu hadfs onlara huccettir" diyor.
Lakin Szhiih'daki rivayetlerine muhalif olarak Abdullah lbn-i
Zeyd radiya'lliihu anh'in Sunen-i Ahmed de diger bir rivayeti daha
vardtr ki, onda bunlarm aksine olarak hutbeden evvel namaza balanmt olacag. haber veriliyor. Fukaha _h er iki siiretin caiz oldugunu
2hH
"
isTiSKA HUTBESi -
isTiSKA ::\:\MAZININ VAKTI
soyliycrck ~ahs-1 \ahidin iki ri\aycti bcyninde munilfat olmad1gm1

soylcrlcr. Lakin - digcr hin;ok hadislcrdcn dolayr- mustahab olan
bayram namazmda oldugu gibi namazr takdim ctmcktir.
Salat-1 istikanm iki rck'at oldugu mi.icmai.in-alcyh isc de kcyfiyct-i
edasmda ihtilaf olunm~~tur. Siinen-i Ebu Davud'un rivayctinc gore ishiik ibn-i Abd; llah ibn-i Kinfme'yi o tarihde Medine cmiri olan
V e I i d i b n-i U t b c, R c suI u II a h salla' lliihu alryhi ve sellem'in istisk'a
namazm1 sormak i.izcre i b n-i Abbas radiya' lliihu anhiima nezdine
gondcrmi~. Mi.i~ari.in-ileyh Hazrctlcri: r\... J ..,..l., .:ill J- .:ill Jy.; : r n"
.~..-.u1 j J.J:. r ..:.s:::J J .i,. ~ ..,..k~ 1 ~:.11 J ..:> J..d l Ji ~ ~ ~ t... ji_,:A ,'}~A
u ~J I j
..,~! I) ~:$") J.... ( . .;:::--'=.ll .J :_ IA.:.ll .J = Res ul u II iih salta' lliihu
airy hi ve sellem musalliiya giyiminde i'tinaszz olarak miiteva;:;ziine ve mutadarrziine gitti. ;\1usalliiya v{mnca minbere fZklz, si:::.in irtid ettiginiz hutbelere benzer
hutbe trad b11;.yurmadz. Lakirt muttaszl duii ve tekbir ile me~giil oldu. Sonra
bayramlarda kzldzrdzgz gibi iki rek'at kzldzrdz" diye haber gondermitir.
i~te buradaki u ~I j j...a~ Lfn lafzmdan salat-1 iyd'de oldugu gibi salat-1
istiskada da zait tekbirler getirilccegine hiikmedilmitir ki, imam-1
~i'tfii'nin mezhebi budur. Said ibn-i Mi.iseyyeb ile Omer ibn-i
Abdi '1-A.ziz, Mekhiil \e Muhammed ibn-i Cerir-i Taber i'nin \ ' C bir rivayete gore .-\ h m c d ibn- i . Han b c l'in mezhebleri
de budur. Lakin ciirnhf1ra gore salat-1 istiskada sair namazlarda oldugu
gibi yalmz iftitah tekbiri almakla iktifa cdilir. Malik, Sevri, Evz a I,
i shak i bn-i Rah u ye, kavl-i mqhuruna gore Ahmed ibn- i Han bel,
Ebu Sevr, Ebu Yftsuf, Muhammed ve sair Ashab Ebi Hanife
hep buna kaillcrdir. Davud-1 Zahiri ise, ister bayram namazr gibi
mi.iteaddid tekbir ile, ister baka namazlar gibi yalmz iftitah tekbiri
ilc kihnabilir, diyor. ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'nm her iki
namaz1 biribirinc bcnzetmcsi yalmz ikier rek 'at olmalan, kiraetlcrinde
cehrcdilmesi vc iki rek 'at namazm hutbeden evvcl olmasr cihetlerindcndir. Kalb-i rid a buyurulduguna ve ilk rck 'atte yedi ve ikinci
rek'attc bq tekbir ahmp u J .. ~I~.; r\ :,-n vc << d,;i J.- n siireleri
k1ract buyurulduguna clair Hakirn'in <<i\1iistedrek indc ve Darekutni ile Beyhaki'nin Siinenlerinde ibn-i Abbas radiya'lliihu
anhiima'dan digcr bir hadis daha mervi _ise de cumhurca ravileri
ihticaca salih addedilmediklcri gibi En e s radiya' llii.hu anh'in, T aberani'nin Evsatmda merd: " ';~~S::; ~I ~:' J~~ (.:;=..).; ..,L.a.;=
Sonra iki rek'at nama;:; kzldzrdt ve yalm::. bir tekbir aldz" hadisine de
-.... muanzdJr demilerdir.
iSTiSKAD:\ iSLAM LEH1NE, KUFFAR ALEYHiNE DUA
269
Salat-I istiskanm i.i<;iincii mes'elesi vaktinin ta'yinidir. ibn-i

Abbas radi.Ja'lliihu anhiima hadisine binaen Hanefiyyc, Malikiyye ve
Hanabilcye gore salat-_1 istiskanm vakti, bayram namazmm vaktidir.
~afiiyye 'yc gore racih olan kavle gore ise ckscr ahkami bayram
namazt ahkfmu gibi olmakla berabcr vakt-i muayycni de yoktur.
Salat-i ki.isUf gibi zati sebeb bir namaz oldugu i<;in vakt-i salat, sebeb-i
salat ile deveran cder ,e gece ile gundiiziin her ktsmi ona vakit
olabilir. Maa-haza Yakt-i muhtan da bayram namaz\nm vaktidir,
derler ki: ci.imhur ile olan hilaflan chcmmiyetsiz bir hilaf olmu olur.
,.
,.....o.,..o-'
,.,.~,.
............ .,.....-,..,~,.
~-...a.:-~ t.L,.. J ~&- .iii I J"""

....... ,
,J.t.,. <$.,...
.:;;
~;_1&- .iii I J. p ~~.:JI
0l
, "",~
'
'
,... ,. . ...-I
,.., "'
3-:IJ)I ~~~~I u.-~
t+J
.J. ,
,;
,.-:;~,,
.,
Jli J \~~
,.
~,
.iii I .J.A~ J Li~ J l.i r-.l..... J
TERCEMESi
Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den Nebiyy-i Ekrem

salla' llahu aleyhi ve sellem'in miistad <afin-i ehl-i iman lehine 1 ve
Mudar (ki.iffan ) aleyhine 2 dua-y1 Nebevilerine clair mervi olan
hadis (ki cvvelce 449 uncu olarak) ge<;mi~ti 3 (Buradaki) rivayetin sonunda (E bu H ii reyre radi)a' llahu anh ) N e hi yy-i
E kr em salta' llahu aleyhi ve sellem'in: "Gifar' a Allah magfiret etsin,
Eslem ile de barzJzk gitsin 4 " ( diyc dua) buyurdugunu da (ziyade
olarak) soylemi~tir.
1
.J _,..<......o=-.. ki.ifn'tr elindc buna!tp kalan \ c zalf \e aciz gori.ilen

mii'minlcr dcmektir ki , (449 ) uncu hadistc gori.ildi.igi.i i.izerc bunlardan
murad, Vclid ibn-i Yclid , Scl e mc ibn-i Hiam, Ayya ibn-i
E b i R c b i a radi.J;a' lliihu anhiim ile <;arcsizlikten hi crete yol bulamtyan ve hcrgi.in imanlan yi.iziinden ti.irlii ti.irlii ikcncclcre ugnyan
fcdailcrdir.
(I
I)
1ST1SKA BAHSl
270
2
Rebia'dan olan Abdii'l-Kays vefdinin Resulullah salla'lliihu alryhi ve sellem ile ancak ehiir-i hurumda goriimegc firsat
bulduklan ve heniiz kiifiirlerinde berdevam olan Mudar kabailinin
hail olmast buna sebep oldugu (49) uncu hadisin metnindcn anht1lffi1tlr.
3
Bu hadis-i erifin Buhari'ce istiska ile. miinasebeti U cihettcndir: (449) uncu hadiste oldugu gibi (53 1) inci ile havaisinde zikredilen
ahadis-i erifeye nazaran bazt kabail ile ehas-1 muayyenc aleyhinc,
diger bir tak1mlarmm lehine dua buyurulmasmdan kiiffar aleyhinc
duanm ve istiskada da boyle yapmamn caiz oldugunu ifham 'i<;indir.
Kunut duasmda vesair evkatta oldugu gibi istiska duasmda da !slam
ve Miislimin aleyhindc olanlann alcyhlcrinc dua meri'.t<dur. Kiifffmn
kaht u galaya giriftar olmalan, zalf olmalanm ve binaenalcyh ehl-i
1slam'a tecaviize vakit bulamamalanm intik eder. Buhari bu hadisi
burada itc bu miilahaza ile tckrar ctmitir. Yoksa hadistc istiskaya
miiteallik bir soz ge<;miyor. Zalimlerin hclakine vc mii'minlerin necatma dua ctmck mcsnfmdur. Baz1larmca zalemc ve kiiffar, hiirriyct-i
dini ayak altma alan makiileden iscler hclaklerine, degil iscler tevbe]erinc dua cdilir, demilerdir. Nitckim Ebu Hiireyre radiya'lliihu
anh'in kabilesi olan Dcvs, miirik olduklan ve Ebft Hiircyrc'nin
validcsi Zat-i Pak-i Risalct-Pcnahi'yi vcsile cderek ogluna cziyct
edip fena muamclclcrde bulundugu haldc: "L_,~ ~~ r-JI =
Rab,
Devs'e hidciyet ver" dua-y1 Ncbcvi'si berekatiyle hcp imana gclmilerdir.
Bedir giinii de Ebu Bekr radiya'lliihu anh'in biiyiik oglu A bd u' rR a h man radiya' lliihu anh hcniiz imana gclmemi \'C scvad-1 miirikini
teksir etmek iizcrc harbe gclmiti. 1te bu .h arbdc A b d u' r- Rahman
sufllf-1 Miislimin iizerine hamle ettik<;e E bu Bckr ile zevcesi
ogullannm hcb1kine, geri dondiikce de tcvbesinc dua ederlerdi, diyc
bir rivayet oldugunu Ayn i zikrediyorsa da cay-i nazard1r. Zira
Bedir gazasma kadmlann itirak ettikleri pek mekflktiir.
ra
11 .I 4!-L- tL..i .J 4J .I~ ,;I.A.<. n daki

cinas-1 itikak, pek Iatif degil mi? Bu dua -Buluiri'nin ta<Iikan zikrcttigi hadis-i miirsele
nazaran- hep sabah namazmda ve son rek<atte olurdu. Yats1 namazmda da, ogle namazmda da dua buyuruldugu rivayetleri de vardtr.
Yatst ve ogle, hatta akam namazlanndaki kunutun mensuh oldugu,
sabah namazmdaki kunutun neshinde ihtilaf bulundugu vitir bahsinde
ge<;miti. Buradaki hadisin en son ciimlelerindeki mazi sigalan ih.bari
1STiSKADA K0FFAR ALEYHiNE DUA
271
ma<nasma da, dua ma' nasma da gelebilir. Hadisin list taraft dua
olmast karinesiyle [449 uncuya miiracaat] maba <di de dua olarak
terceme edilmi~tir. Ancak bazt rivayctlerde: "i.s.; ~ .:,L,j.. tS! ..;JI r-Jin
'' .:,1_,5'"-l J 'dan sonra ".U_,...;~ .ill 1.,_.,. ~ J n diye ihbara iltifat buyurulmu~ vc onu miiteakib " ... 4J .ill JA&. ;~ n denilmi~ oldugundan ve
bahusiis Muslim rivayctinde: ".ili4Jli .;_SJJ 41;1 Jl L.i = Amma dikkat edin, bu kelimeleri sO_yleyen ben degilim. Onu sO_ylryen Allah'ttr" ziyadesi oldugundan G1far'm magfuriyycti, Eslem'in Allah ile miisalemeti vahy-i llahi ile ihbar edilmi~ olmast ihtimalini takviye ediyor ve son iki ciimleyi : "Gifar' a geli1lce, onlara Allah magjiret etti,
Eslem ile de Allah barz~mt~tzr" diye terceme etmektc beis kalmtyor.
Gtfar ile Eslem'in her ikisi de Hicaz'm arkmda ikamet eden Mudarilerden olduklan halde duada Mudar'm umumundan istisna
buyurulmutur. G1far, Ebu Zer radrya'llahu anh'in kabilesi olup
kadimen ve ta bidayet-i lslam'da imana gelmilerdi.. Eslemilerin
N e biyy-i Ekrem salla' llahu aleyhi ve sellem ile miisalemet ahidleri
vard1.
~....
u:>
.... ,
~ ..... ~ _,.
~ ....
JS'
'-S~
.,. .... ....
.-.-: .... '.... .... .-
.-
..... :;:...
r .....
~..,4,... t:..... r+.,;..l>-U ~J~ . . c:-~ ~...-~
..... .-.- .... -;.-.- ............................................
.-,.
,. .... "
~ l..:.J IJ l"'_...l,... I .Jla~ J ~J IJ ~:J IJ .)J~J I IJJS' I

.-:;; .... .-
....
....
" ,
,;
..l~ ~
.... ....
Jl..u
"'
.... ..... _,.
.--;
_,. ,...' ....
"'
IJ~A ..l; ~~ ~; ~ l J .... ~)I 3-i~

""
.-
....
....
.;>
........
~l:.A...., J~l ol.,;U . . tJ~I ~ ~~:.UI t->.r.j
t ....
t l:.:..J I ~~L.; ~ ~~
'
,. ,
.J.
..-I, ,.
_,. ~I 3s- l1z; .).. L.; ~j l
iSTlSKA BAHSt
272
TERCEMESi
Abdullah i bn-i Mes < ud radiya' lliihu anh'den 1 :

~oyle dcmi~tir: Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve
seliem (Hicretden evvd 2 ) nasda (yfmi Kurey~'de lslam'a kar~1)
aleyhdarhk (oldugunu) gortince3 : "llahf, (bunlara) Yusuf
(Ale)'hi's-selam ) m )'edi (ktthk) seneleri gihi )'edi (ytl) musallat et"
diye dua buyurdu 4 Oyle bir kaht (belasma) ugradtlar ki, her
~eyi (koktinden ) aldt (kuru toprakdan ba~ka bir ~ey btrakmadt.)
0 derecede ki, (her <;:e~it hayvan) derisi, olii hayvan (etleri),
hem de kokmu~lanm ye (mege ba~la ) dilar 5 Onlardan biri gok
yiiztinc bakmca (ziyade) a<;:hkdan (gozleri ortahgt ) duman
-( kaplamt~ gibi ) gortirdii 6 E bu Siifyan (radi.J,a'lliihu anh ) 7
Resul-i Ekrem salla'lliihu aleylzi ve sellem'in nezdine geldi de:
"ra Muhammed, sen Allah' a tiiatz ve szla-i rahmi emredip durU)'OTsun. Kavmin ise helak oldu (gitdi) 8 artzk onlar ifin (bir) duii et 9 "
dedi. Allah Azze ve Celle Hazretleri 10 .. WI Jt; i _,~ ~}t n
. {~0_,:.._;.. 1.;1~\j...J\ l:.?~l l:.u ~~f-1~1..1? l..l.A> u ... t:JI-..s~ {~U;z.. 0b~..l.!
\.;\ ~~ 0_,~ ~,.... I_,Jt.i_,

* (!
4:.?
I_,J}
f ::: .J::~.. J_, . . ..J t . t~ ..\.i .H.>Js-'..ill t~ Jl
0_,~.. \.;1--s . --~-<J I ~li ~~ i-'!. {~ 0_,-Gt? P I ")\:.li~Li....J I I_,A.;.\S"
buyurdu 11 Bat~e ( -i ktibra) Bedir gtinti (olam ) dtr 12 demek

ki Dtihan da, Bat~a da; Lizam da, Ayet-i Rum da (zuhur etmi~
ve) ge_;:mi~ 13
RiYAYETLER:
~<
J'edi
c: '
~iddet
rivayeti , ardtr ki , buna gore : "Unlar hakkmda diledigim

yzlzdzr" demck olur.
Siire: 41 ( Dului11 ), aJ'el: 10 .. r6
tsTtSKADA KUFFAR ALEYHINE DUA
273
Bir niishaya gore << I)S'"I ~~ u yerinde << l:.lS"'I ~ 11 ki "biz yedik"
demekdir. Miirikler lbn-i Mes <u_d radiya'lliihu anh'in kavmi olduklan i~in bu i <tibar ile boyle diyebilecegi gibi o k1thk senelerinde Mekke'de bulunduklan i~in onlar da beraberce zahmet ~ekmi olabilirler.
Fakat hale muvaflk ve mehur olan rivayet metinde olamd1r.
Bir niishada << ~..1.-lu yerinde "f~I = f;ini;:;den biri" denilmidir ve
rna <nasi her hangimiz boyle bir a~hga giriftar olsa oyle boyle goriir
demek olur.
BaZI niishalarda << ~ .J _;;. .ill Jt.; 11 yerinde 11 Jt..; .ill Jt.; 11 d1r.
Baz1 niishalara gore: << .J.J.ISt.. ~l11 dir.
,
Baz1 niishalara gore (( .J_,..A:::... L;l <>~S::JI ~.!.la~.ll..,!k:J p~ 11 dir.
Baz1 niishalara gore: ~..:.....a.. J..O 11 dir.
1 Bu hadis-i erif Buhdr kitabmm bir ~ok yerinde tekerriir etmidir. Sure-i Rum'un tefsirine dair olan hadisler meyfmmda Mesruk
lbn-i Ecda-1 Hemedani'nin U sozleriyle bahyor: "Adamm biri
KUfe'nin Kinde ka!nsmda tahdis ile megt1l iken [sure-i Duhan'daki
a yet miinasebetiyle @lacak] "Kzyamet giinii bir duman gelecek ki miinafiklann
kulaklanm tzkayacak ve go;:;lerini baglayacak, mii'min ise o duman yii;:;iinden
;:;iikkam gibi bir ~eye miibtela olacak" dedi. Biz bu sozden iirktiik. Ben
ise lbn-i Mes <ud radiya'lliihu anh'in nezdine gittim. Yan tarafina
yaslanmi yatmitl. Ben bu sozii kendisine soyl~yince piir-gazab kalkt1
oturdu. [Miislim'in yine Mesruk'dan rivayetinde: Abdullah
1b n- i Me s <t1 d radiya' lliihu anh'in nezdine biri gelip dedi ki : ~imdi
mescidde biri vardtr. Kur'an'1 kendi re'yiyle tefsir edip duruyor.
*(( ~ .J\.,:.-4 l-.JI J\..i i Y. II ayet-i kerimesini tefSlf ederken k1yamet giinii
nasm iizerine bir duman gelip bu duman nefeslerini kesecek ve 0 duman yiiziinden onlara ziikkam gibi bir CY anz olacak diyor, deyince
1b n- i Me s <t1 d radiya' lliihu anh dedi ki: Duham ben size anlataytm:]
Dedi ki: Bilen soylesin, bilmeyen de (Allahu a<lem) desin. Zira insamn
bilmedigi ey i~in bilmiyorum, demeside ilimdir. Allahu Teala Peygamberi salla' lliihu aleyhi ve sellem'e: * *(( ~.A.ls::::ll .:r U\ 1.:.1 ?. I .:r 4:k P:.,.l L. Ji u"
= Habtbim, onlara de ki, ben .JU hi;:;met-i risaletime mukiibil si;:;den hifbir
gune iicret istemedigim gibi miitekellifinden yani gosteri.J yapanlardan da degilim,
de" buyurdu. [Bu ayetin sebeb-i nuzulii budur ki] Kuren lslam'1
kabulden geri kalm1lard1 da Neb i yy- i E k rem salla' lliihu aleyhi ve
* Sure: 14 (Duhan), ayet: ro

** Sure: 38 (Srid), ayet: 86
F.: 18
1ST1SKA BAHSt
274
sellem: "..;.....>.! c::S" c::-! ~ ~I r-t~l = llahi, Tusuf'un ;:;amamndaki yzllar gibi yedi fiddet ytlz ile yardzmda bulun" diye Kurey aleyhine duii bu-
yurmutU. 1Ia-ahirih." Hadisin alt taraft buradakinin hemen hemen

aymd1r ve laf1zlarmda pek az ihtilaf vard1r. Demek ki, bu hadisin
mevridi Kur' an-1 Kerim' deki Duhan ayetinin tefsiri olup E b u
S U f Ya n'm II ("t) (_-ll..i ll niyazl iizerine istiskii. buyuru}mU o}maSI miinaSebetiy}e ebvab-1 istiskiiya miikerreren idhal edilmitir.
2
K1ssanm hicret-i Nebeviyeden evvel vukii.una diger tarikden

olan Buhari rivayetinde 1bn-i Mes<ud'un: ~~~.r<S' Jl l__,.)l" (11
denilerek Kurey'in 11 ~~ .JL..:-.) n cezasm1 gordiikden ve musibetin
duii-y1 Celil-i Nebevi iizerine indifamdan sonra yine kiifiir ve inkara
sapmi olduklanm haber vermesi de delalet eder ki, bunun cezasi da
biraz sonraki izahdan anla'Ilacagi iizere Balfe ile Lizam olmudur.
Kurey'in kahta ugramalan hakkmdaki duiinm sebeb-i aslisi kiifiir
ve. inadlan olmakla beraber sebeb-i karibinin de (I 77) nci had."isdeki
selti-yz cezur yani Res uI ~leyhi' s-salatii ve' s-selam namazda iken bir
devenin dol eini iizerine at1p giiliimeleri ve istihzii edebsizliklerini
az1tmalan oldugunu Hiif1z Dimyati soyliiyor.
Buhari'nin baz1 rivayetlerinde: " ... e\..'11 .:r l_,k,i l.!.~_,j .:;i =
Kureyf daire-i lslam'a girmekde geciktiler", digerinde: ....~JI j&- 1_,........::...1 U 11"
11 f.-__, ~::1.. ..ill j ..... = Nebiyy-i
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'e karft
felin davrandtlar", iic;iincii bir rivayetinde de: ~ ..ill j ..... .r.=JI j" l_r.li. Ll n"
3
114:)." 1_.-...::...1__, f.---'= Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'e inadlariyle ga[ebe edip ona kaTfl fClin davrandzklarznda" sii.retlerinde varid
olmutur ki, rna <nalan bir yola c;1kar .

Baz1 tariklerdcn bunu Buhari: cc ._:.....>.! c:-:-S -~~ ~~ r-tU\ n"
= llahi, Yusuf'un yedi yzlz gibi yedi yzllzk fiddet ile bu lzeriflerin beldsznz
4
bir digerinde ~in e bedel

_;.,in buyuruldugu rivayet edilmitir ki, hep rivayet bi'l-ma<nadir.
bapmdan at da onlarla ugrafmzyqyzm";

<<
r-J"
Olii hayvan 11 s- 11 kokmu hayvan eti de 11 ~~n mukiibi'lidir.

Beyinlerinde fark vard1r. Vech-i er<Isi iizere zebhedilmemi hayvan,
taze iken bile ekli haram olan meytedir. Cife ise onun kokmuudur.
5
Diger rivayetinde: l_,s:l.a .;- ~ r.;.l.;..t; ~--' ~k ..ill j..... ~~ ~ ~-li 11"
iUa.JI__, "=:ll l_,.lS'"l__, 4::; = Bunun ii;:;erine Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi
ve sellem onlarm aleyhine duii buyurdu da onlarz bir kztlzk yakaladz ki, o yzl
helak oldular, olii eti yeyip kemik kemirdiler" denilmitir.
11
U-
u-
HAZRET-1 RES0L'tlN 1ST1SKA. DUALARI
275
Buhari'nin diger rivayetinde daha sarih olarak:
I""~ I~~ n
cc t.~ I .}- .Jt..:...UI ~.,) .~..JI ~ .J ~~ L.. <SJ.. = NiMyet ij o raddeye geldi ki, her
hangi biri baktzgtnda a;lzgzndan ,kendisiyle gok yib:;ii arasznda duman gibi
bir if:Y gordii" denilmitir.
7
Cuzcani
ile
Beyhaki'nin
mevsiilen
cclfoJi .!1._;.:>1/"U-J ~ .!.li1~4 I_,Jw '~J..I
.:r-
rivayetlerinde de
..,~Li.J .Jl::A--Y.I
l:-in"
= Resulullah salla'llahu alryhi ve sellem nezdine Ebu Siifydn ile ehl-i

Mekke'den bdzzlarz gelip dediler ki: Yd Muhammed, sen rahmet ol""rak ba's
olundun. Senin kavmin ise heldk oldular" tarzmda olup Ebu Siifyan'm
Huziir-1 Ali-i Risalet-Penahi'ye yalmzca gitmeyip viicuh-i ehl-i
Mekkeden baz1lanm da yamna almi oldugu anlaIhyor. (177) nci
hadisteki sela-y1 cezur k1ssasmdan da'vat-1 Cel ~ 1 n-i Nebeviyye'nin
hedefe 1sabetinden ehl-i Mekke'nin kiifiir ve inadlariyle beraber
tecriibe neticesi olarak ne kadar iirktiikleri anlaIhyor. Ehl-i Mekke'nin o devirlerdeki hali, kavm-i Fir'avn'un: I_,J\,;"';~ \;.;41 r-rt..:- J..li 11"
*cc T_,k .J Wlo ~I t;_i .. l .J Lr. I.J.b.:o:- .J
Js: I.U. = Onlara bizim dydtzmzz
ap-djikdr olarak goriindiigiinde ijte bu, a;zk bir sihirdir, dediler. Bu dydtzn
szdk-t niibiivvete del/ olduguna nefisleri yakfn-i tdm hiistl etmijken yine muttasif olduklarz zuliimden ve kibirlerinden dolayz bile bile inkdr ettiler" nazm-1
keriminde Hak Teala'mn tasvir buyurdugu hallerine ne kadar benziyordu! Bunlarm inadma kiifretmelerinin menei kibir ve taazzum idi.
Ebu Siifyan ile riifekasmm k1thk sikintisi iizerine bu gibi
mukaddimelerle N e biyy-i JI.krem salla'llahu alryhi ve sellem'in gonliinii almaya gelmeleri, kissanm hicretten evvel vak1' olduguna delalet
eder. Zira Ebu Siifyan radiya'llahu anh'in Bedir'den evvel Medine
taraflarma geldigine clair hit;bir rivayet yoktur.
8 Ebu Siifyan senin kavmin demesi Kurey'in Uzaktan,
yakindan hep Resulullah salla'.llahu alryhi ve sellem'e karabetleri
olduguna binaendir. E bu Siifyan * *u cJ::lWl"U-J ')I !lL:.L.) L.. .J n mucebince "Alemine rahmet olarak miirsel oldugunu siiylryip dururken kendi hijdnula
bu rahmetin zsabet etmemesi ve bunlartn dua ile heldk olmalarz revd degildir"
demek istiyor.
9 Neb i yy- i rahmet ve hadi-i iimmet salla' llahu alryhi ve sellem'in
bu niyaz ve istirham iizerine kendi diimanlan it;in dua buyurdular
rm? 1b n--i-M e s 'ii d radiya' llahu anh buradaki rivayete nazaran bun-
* .): :--
Sure: 2'J (.Neml), ayet: I3, I4

Sure: 21 (Enbiyd}, ayet: 107
**
1ST1SKA BAHS1
276
dan $akit ise de Buhtui'nin- diger rivayetlerinden birine nazaran

Ebft Siifyan: ".!ll,.. ~ l;l.i ..r..J. .:1 J.-A.-1 = Ta Muhammed, Mudar kabaili
i;in Allah'tanyagmur niyaz et, .zfra heldk oldular" demesine mukabil: ~_r..al11"
u I_,A.-; .;.:_...,~,; ~~ .!1;1 = Naszl, Mudar i;in mi duii edeyim? Sen hakikaten
ciir'etkdrszn" buyurmu ise de "yagmur duiiszm etti, mudar da yagmur
gordiiler" denilmi olduguna bak1hrsa hem istiska buyurulmu, hem de
dua-y1 Nebevileri berekatiyle o k1thk belas1 miirtefi' olmutur. Bu
rivayette Ebu Siifyan'm Mudar i~in efaatte bulunmas1 diger
rivayetlerde Kurey i~in istifa' etmi olmasma mii~afi degildir.
Zira Kurey de Mudardand1r ve k1thk yalmz Mekke'ye miinhas1r
kalmay1p islam'a adavetleriyle rna 'ruf olan diger Mudar kabailine de
sirayet etmiti. Miislim'in rivayetine nazaran Ebu Siifyfm:
"_rA1 .ill ~I .ill J_,.. . . 4 = Td Resula' lliih, Mudar i;in Allah' tan magfiret
niydzznda bulun " demi~ ki, Res u I aleyhi' s-salatii ve' s-seldm'm isti 'zam
edip hayretle telakki buyurduklan keyfiyet de ite bu istigfar hiikmii olmu olur. Nas1l oluyor da kiifriinde bu :kadar mus1r olan
Mudar bugiin istigfar talebinde bulunuyor ve senin onlarm nam
ve hesabma bunu taleb ediin hakikaten ciir'etkarhktlr, demek
istemilerdir. Filhakika o za,manlarda Mudar'm iman edeceklerini
iimid etmedikleri i~in aleyhlerine bile dua buyurmulard1r.
Zat-i Akdes-i Risalet-Penahi'nin taacciibleri istiska taleplerine
degil, istigfar taleplerine raci ( oldugundan muttas1f olduklan rahmet
iktlzasmca istiska buyurmulard1r. istiskamn hem vakl ', hem de semerat-1 celilesi has1l olduguna Cuzcani ile Beyhaki'nin biraz evvel
mevzu-i bahs olup Buhari'nin de ta 'likan sevkettigi hadisteki:
..;kll
...,.L:.J\ \5::.! J ~... r-d., .:...4.:J..L.t ..:.::All \_,A_;
J ~.,..ill J.... ..ill J_,... . . l,,.U )) "
u ~_,... ...,.l:.J\1~ ..... i. . ~ "'L-...JI .:....~~Li \;.# '1 _, t:.,JI_,.... r-iUI Jl,; = Resululliih salla'llahu aleyhi ve sellem duii buyurdu ve onlara yagmur ihsdn ?lundu.
Tedi giin yedi gece adamakzllz zslandzlar. Ondan sonra halk yagmurun ;oklugundan ~ikdyete ba~ladzlar. Bunun iizerine: ra Rab, etrdfimzza yagdzr, iizerimize degil, diye duii buyurunca miibdrek baFmn iistiinden bulut szyrzldz. Etraftaki halk yagmttrdan istifdde etmege ba#adz" ziyadesi de delalet eder.
Beyhaki Detail de ayni k1ssay1 Ka 'b ibn-i Miirre yahud Miirre
ibn-i Ka 'b-1 Behzi radiya'lliihu anh'den: "~ _r..all~J,;-.!1;1 = Sen
haklkaten ciir'etlisin. Mudar i;in mi istiskii edeyim ?" lafziyle rivayet eder.
Bu rivayette Ka 'b 1bn-i Miirre radiya'lliihu anh'in de Huzur-1
Risalet-Penahi'ye gelenlerden biri oldugu anla1hyor. Lakin Resu-
.;s
t-
HAZRET-1 RES'OL'VN 1ST1SKA DUALARI
277
lullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in duada teehhur buyurduklanm

goriince: "4~\.i .ill.:.._,&.:. .J !.!_,....:.;.ill.:..~\ .ill J_,.....; ~ =
Resula'llah,
Allah' tan nusret diledin, sana nusret verdi. Allah' a duii ettin sana icabet etti"
mukaddemesiyle kendisinin istifa < etmesi ilzerine miibarek ellerini
kaldmp: ",..;W .J"} Wli o.:JI.; J:.i. ... ",)\~~ lA:1 ~r ~r ~ ~ L:.A...I r-Jl=llah,
bi;:.e can kurtaran, bereketli, tatij ve hoigiivar, her tarafa iamil, iicil ve gecikmez
naji< ve ;:.arar vermez bir rahmet ihsan et" diye dua buyurduklanm rivayet
etmektedir. Bu dua Siinen-i lbn-i Mace ile Miisned-i Ahmed'de de Ka <b
1 bn -i Murre radiya' lliihu anh'den rivayet edilmektedir. Miiarilnileyhin rivayetinde de : I_,JW Jl.ll ;.S 41 I N ._,;T .JI I_h) U 1~\.i n"
1.:.:1.. 'l.J l:.,Jiy- ~I JW 4:~ r}.J . .:.._r.~l .;.....!.f. ..li = Mii~riklerin matlublarz
verildi. Ancak fOk siirmeden tekrar gelip yagmurun fOklugundan jiktiyet ettiler ve:
Evler yzkzlmzya b~ladz, dediler. Bunun ii;:.erine miibtirek ellerini kaldznp
1.:.:1.. '1 .J L:.:llr ttl 11 buyurdu . .. '' denilmi oldugundan biraz evvel
Cuzcani ile Beyhaki'nin mevsiilen ve Buhari'nin ta<Hkan
rivayet ettiginden bahsettigimiz 1bn-i Mes <ud radiya'lliihu anh
hadisinin o k1sm1 hakkmdaki ilphe arih Askalani'ce tamamen
zail olmu oluyor. Zira 1bn-i Mes <ud radiya'lliihu anh'in o hadisteki
cc 1.:.:1.. '1 .J l:.)ly- r-J'I' ya dair olan k1sm1 Mekke'deki istiskaya degil,
Enes radiya'lliihu anh'in bahsettigi Medine istiskalarmdan birine
aid olup ravilerden Esbat 1bn-i Nasr'm yanhhkla iki rivayeti
yekdigere mezcetmesinden ileri geldigine baztlan zahib olmulardir.
~arih A y n i de bu yanhhga kail olanlardan biridir. 1b n- i H 4 c e r- i
Askalani ise istisha, yani yagmurun kesilmesini niyaz ktssasmm
teaddiidiine kail oluyor.
ra
10
Bu ayat-1 kerimeyi bu milnasebetle okuyan zat -diger tariklerden gel en rivayatm delaletiyle- 1 b n- i Me s <ii d radiya' llahu
anh'dir. Yoksa Ebu Siifyan'nm dua istirhamma mukabil Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem tarafmdan cevaben tilavet buyurulmu
degildir. Zira 1bn-i Mes <ud'un siyak-1 beyanma gore bu ayat-1
kerimenin niizulii i<;in vukiia gelen esbabm birincisi bu kaht hadisesidir. Bu ayet de sebeb-i niizuliine bittabi < tekaddiim edemez.
11
Buhari'nin Sure-i Duhan tefsirindeki 1bn-i Mes <ud

radiya' lliihu anh rivayetine nazaran bu ayat-1 kerimenin tefsiri U
oluyor: Bu, yani duhan ayeti, Kurey'in Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem' e asi gelmeleri iizerine Y us u f aleyhi' s-selam'm
kaht senelerine mukabil kaht y1llarma ugramalan i<;in dua buyrul-
278
tSTtSKA BAHSt
-------------------------------------------------------
dugu ve dua-y1 Nebevi iizerine kaht ve meakkat-i azimeye giriftar

olduklan zaman zuhura gelmidir ki, bir adem gok yiiziine bakt1g1
zaman kendisiyle gok arasmda a<;hkdan dumana benzer bir ey
goriirdii. ite o zamanlarda da Allahu Teal a: .l-JI J1.i i Y.. ~;_;~.; n"
((* dl yl~ l.l.. ..rl:.ll .s~ :!.:: ~~ .J\..:.-4 = Semanzn , bu adamlarzn her tarafinz
kaplayacak iiphe gotiirmez bir duman gosterecegi dtit~etli giinii go:de. l~te
bu, elm bir azabdzr" ayet-i kerimesini inzal buyurdu. Ayet zuhur
edince Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in yanma gelip: Mudar
i<;in Allah'dan yagmur niyazmda bulun. Zira artik helak oldular,
denildi. Bu teklifte bulunan bir kimseye Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem: 11 :SA- d;l __....aT n buyurdu da yine taleb-i sukyada
bulundu ve onlara yagmur verildi. Bunun iizerine: 11 .J .J.~;~ ~;In ymi
l)y ( ~~ ~~ J_,....J (""~ -li.J .s.;S'".lll ~ JI~~.J_,:...;.. lil yi.WI~ u...:.5"1 ~Jn"
11** .JJ.IS~ ~I"')\).; yi.WI lyi;l$' Lil ~~ .J_,:.~

I_,Jli J .:....=Onlar belayz goriince
ey bizim rabbimiz, ~u azabz iizerimizden srymp at, biz artzk iman ediyoruz, dediler. Nerde onlar, nerde uslanma! Bu azabtn rej<inden daha
miihim ~eyler gordiiler de iman etmedilerdi. Onlara her ~eyi a;zk;a ogreten,
haber veren bir Peygamber geldi. Sonra ne oldu? Onan yiiz ;evirip
muallem ve mecnun dediler, yani siiylediklerini kendisine ba~ka bir adam
ogretiyor diye iftira ve hiil-i vahiyde kendisine iirz;:, alan ga~y ve bl-hOdiye
bakzp cinlerin tasa{lutuna ugramz~ mecnun telakki ettiler. Her ne ise biz azdbt
ey mii~rikler Peygamberimjzin duiisiyle az bir miiddet i;in ref< ediyoruz amma
siz yine inkar ve iryan vtldilerine avdet edeceksiniz" ayetleri nazil oldu.
Lakin onlar refah1 bulunca yine -Allah'm verdigi haber-i sad1ka
mutab1k olarak- evvelki refah zamanlarmdaki hal-i kiifre avdet ettiler. Bunun iizerine Allahu Teala ve Tekaddes Hazretleri : v!~; iY..n"
** *(( .J_,..A:.:... lil .SJ':>:JI ~I=Hele sen onlarz bat~e-i kiibra ile yakalayacagzmzz
giinii go:deyedur, bizim nasd intikiim aldzgzmzzz goriirsiin" ayet-i kerimesini inzal buyurdu. (Bat) -As1m'm beyanma gore- bir kimseyi arslan gibi unf u satvetle kavray1p tutmak demektir.
B u h a r i'nin sure-i Y usuf ve sure-i Rum ve sure-i Sad ( ,y" )tefsirlerindeki rivayatmda ibn- i Me s <ii d radiya' lliihu anh'in DiiMn
ayetinin KUfe'deki klssa-hamn dedigi gibi k1yamet ayatmdan olmadigma 11 yi.WII_,.t;lS'Liln ayet-i kerimesini delil gostererek: ~ ~S::::;lu"
* Sure: 44 ( Duhtin)' ayet: 10, I I

** Sure: 44 (Duhan), ayet: I2-I5
"'** Sure: 44 (Duhan), ayet: I6
E~'AR-I SMT-AYAT-1 A~ERE
279
cc ~ 4.l:All (.Y. yi.WI = Ktyamet giinii onlardan a;:.ab ref' olunacak mz imii ? "
Ve: "~ .t.;-1~1 ;__..:."';11 yl-4 ~ ~;i = Ahiret a;:.abz onlarzn bQitna geldiginde ref' olunur mu imii" diyor. Mi.iariin-ileyhin bu inkan ictihadidir. Delili, Kur'an'dan oldugu i<;in hakikaten pek kuvvetlidir. Zira ehl-i Mekke'nin: cc <J _,;...;.. li I y i.WI ~ ....A!S'I ~.; 11 demi olduklanm Hak Celie ve Ala bize haber verdigi gibi onlara cevaben de: 11 <J.J~~ ~I"~ --:'I.WI 1_,.4.!\S'lil l> buyuruyor. Ayetdeki Diihan,
alamat-1 ktyametten biri olsa hin-i zuhurunda ne kiiffann: ....A!S'I ~.; 11
c1 ~ demelerine imkan kahr, ne de 11 yi.WI 1_,.4.!\S'Lil 11 cevabt sahih
olabilir.
Ancak Sahlh-i Miislim'de Ebu Seriha Huzeyfe ibn-i Esid
radiya'lliihu anh'den ktyam-I k1yametten evvel on ayetin zuhura gelecegi
merfllan rivayet edilmektedir. Huzeyfe radiya'llah1l anh: "Biz ktyamet
hakktnda miizakerede iken apanszzzn Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem
ftkageldi ve cc p4T ?- 4 <J.Jj ..?- i _,A; j 11 Yani : 'Si;;. daha evvet on
ayet miiiahede etmedikfe ii;:.erinize ktyamat kopma;:..," buyurdu, diyor ki,
ktssa herhalde Medenidir. Bu on ayet Unlardir: I - Di.ihan, 2 Deccal, 3 - Dabbetii'l-arz, 4 - Gi.inein magribten tuluu, 5 - Is a
Aleyhi's-selam'm niizuli.i, 6 - Ye'cuc i.i Me'cuciin hurucu, 7, 8~ g Bi_ri mankta, biri magribde, biri de Ceziretii'l-Arab'da olmak i.izere
i.i<; husuf yani arzm <;okiintiisii, 1 0 - Aden'den zuhur edip nasi
mahere, toplanti yerine [ki, ~am'dtr, diyorlar] dogru oniine katan
bir ate. Enes radiya'lliihu anh'den de lbn-i Mace'de alamat-1 kiyametten biri olmak iizere Diihandan -bahsedilmektedir. A b d ii' r- R e zzak ile ibn-i E bi Hatem'in kitablanndaki rivayetlerde de All
radiya'lliihu anh'in: "Diihan ayeti heniiz gefmedi" diyerek Kllfe'ci~ki
kissa-hanm dedigi gibi diiham bir ta'rif edii vard1r. ibn-i Orner,
ibn-i Abbas, Ebu Said-i Hudri, ~uzeyfe 1bn-i Yeman ve
Ebu Malik-i E'ari radiya' lliihu anhiim'den Taberi'nin bu babdaki
rivayetleri de nazar-1 i 'tibare ahmrsa diihamn iki olduguna hiikmetmek zarurileir. Biri ayet-i kerimedeki diihan ki, ibn-i Mes 'iid
radiya' lliihu anh'in hiiccet-i kaviyyesi iktisazmca zuhur etmi ve ge<;mitir. Digeri ktyametten evvel zuhuru haber verilen ayat-1 aerenin
birincisi olan diihan ki, o da ayn bir alamettir. Zihni biraz kantlran
yalmz bir nokta var: Taheri, Huzeyfe 1bn-i Yeman radiya'lliihu
anh'den ayat-1 aereyi rivayet ediyor ki, Miislim'deki Ebu Seriha'mn
yani diger Huzeyfe'nin rivayeti gibidir. Ve bu rivayetinde Huzeyfe:
"Ya Resula'lliih diihan nedir?" diye soruyor. Resulullah salla'lliihu
1ST1SKA BAHSt
280
aleyhi ve sellem << * .J!~ , .Jl.:--4 .lc-JI Jl.i i >!. 11 ayetini okuduktan sonra:
.)LSJI L..l J ;.$"" Jl$'~ .:r-Jl.l L..l. ~,J J l._~ .J!~JI .!..0_ '-:'.JAil J ..;pi~ L.. ~- n"
<< J\:JI "::; -1i Jl .,~ 4.iS'" /J)'I .;_,):.; J J.~ J 4:;~\J ~_,;-:...
.r (.J~ .JI.,s::..JlS' .>i;
= Bu duman m~nk ile magribin arasznz doldurur. Kzrk gun kzrk gece kalzr.
Mii'min olan bu dumandan dolayz ziikkam gibi bir .rey ile musiib olur. Kafir
ise sarho.ra doner. Bu duman onun burun deliklerinden, kulaklarzndan ve diibiiriinden ;zkar. Biitiin yer-yiizii de i;inde ate.r yakzlmt.f bir odaya doner" cevabm1
ald1gm1 haber veriyor. Muslim'deki Huzeyfe hadisinde ne bu sual, ne
de cevab1 var. AnlaIlan bu son rivayette her iki H uzeyfe'nin rivayetleri ayni Sahabinin rivayeti diyerek mezcedilmi. Diihanm bu
ta <rifi diger rivayatta varsa da bu ta <rifin sure-i Duhan'daki a yet ile
te>yid buyurulmas1 ciheti rivayetin kuvvetini kesrediyor. Nitekim Taheri de baka bir sebeb gostererek olsun rivayetin za<fina hiikmediyor. Askalani de bu ta<rif-i N ebevi'yi Taberani'de miistahrec Ebu
Malik E <ari rivayetiyle irad ve gerek onun ve gerek hadislerin
za <fml beyan ettikden sonra: ":(,aif olmakla beraber bunca ahiidisin yekdigerini takviye etmesi bunun bir aslz olduguna detalet eder. Huzeyfe hadisinin
de tarikz sabit ise ibn- i Me s c ii d hadisinde mevzii-i bahsolan kzssa-han,
Huzeyfe'nin kendisi de olmak ihtimali vardzr" diyor. Her halde diihamn
iki olmas1 nokta-i nazan galebe ediyor demektir.

12
Yevm-i Bedir, Bate-i kiibra giiniidiir. Qiinkii ehl-i Mekke

aded ve udedlerine giivenerek karIlarma c;1kacak ehl-i 1slami bir
ic;im su gibi kolayca imha edeceklerini zannederken pek fahi bir
maglubiyyete giriftar olmu ve ehl-i hall ii akd olan sanadid-i ricalden
yetmiini meydan-1 rna <rekede b1rak1p yetmiini esir vermilerdi.
Bu felaket-i uzma bir daha kalkmm1ya mahal buakm1yacak kadar
bellerini k1rd1.
13
Burada dort a yet zikredilmi. Halbuki 1 b n- i Me s <ii d radiya'lliihu anh'in diger rivayetine nazaran o zaman be ayetin gec;mi oldugunu haber veriyor: Lizam, Rum, Bate, Kamer, Diihan. Diihan ile
Bate'nin ne oldugu goriildii. Liz am: Ruesa-y1 Kurey'ten yetmiinin
yakay1 ele verip ehl-i 1slamm dine esir diimesidir. Kamer: tnikak-1
kamerdir. Rum da ((** i J)l ~~ i*- tin ayet-i kerimesinde haber verilen
lranilere Rum'un galebesidir.
Sure: 11 ( Duhiin), ayet:

Sure: 30 (Rum)' ayet:
**
10
I- 2
EBO TALlB'lN HAZRET-1 RESOL 1LE tS'(!SKASI
281
lnikak-1 kamer, niibiivvet ve risalet is;in miirikine kar1 hiiccet-i

katm olarak zuhur etmi oldugundan k1yamette, yahud k1yametten
evvel inikak-1 kamer'e muntaz1r olmaya mahal kalmam1tlr. Diger
dordii ise kable'l-vukii.' ihbar edilmi olup ihbar vechile zuhura
gelmi hadisattlr ki, her biri bir ihbiir ani'l-gayb olmak i 'tibariyle
yine hirer mu 'cizedir. Eriit-1 saate clair haber verilen diger ayatm
kaffesi de boyledir. Ancak siibutlan ve kiiffara kar1 hiiccet olmalan,
zuhurlarma vabestedir. Biz mu>minler is;in zahir olan mu>cizeler
Niibiivvete hiiccet oldugu gibi heniiz zuhura gelmeyenleri de muhakkaku'l-vukii. 'dur.
t"'~} "'J'~
_,._ .;...-:
~ J;, ~ ~ J
,. ~,.
t"';, J! ..l"'
! ,.
.J. I ,. .:; ,
.J.
0 ,
J.
,. I J_,..; JP.
L$...J
,.
, _.,_,.
A-f.:.P .u~ i.S~ J

.J ,
.:"':J.P ..111 J. ~ ~I ~ J....,J

0
fJ...., J
~
;!',.
WI'
, .
~ J.
,.
,.
~J
J...,p
I
.J. .J.
....1 ."'
,.4-.r~
o~
.0P
. .
"'t. _,
536
':ii
_,
J l )2..; I wI J / ' l.!.JI J_,.;
,. '
.r:; ,
J ~~
. 1_;..,.. u-~~ u!.:~
.. , .. I. . .L::.:-_.
.J.
0 ,
.,
J. .j~
,. l-i ~-.A.....::.-_,
'
.
,
: '-""J u,
TERCEMESi
(Abdullah) lbn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan:

~oyle demi~tir: N ebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve
sellem'in (Medine;de minbere <;tbp) istiska buyurdugunu 1 ve
daha inmesine mahal kalmadan biitiin olp.klarm giiriil giiriil
akt1gm1 goriince miibarek vech-i ~eriflerine baka baka ~airin:
J..I.J)U
~ l..~l Jll
~_,~ iVJI ~~I_,
soziinii -ki, (ravi, Abdullah lbn-i Dinar-1 Adevi'nin

dedigi iizere) E b u Tali b'in kelamtdtr- nice def<alar yadetmi~imdir2.
HAZRET-1 RESOL HAKKINDA
Riv A. YETLER:
BflZl niishalarda u~~~.. JS'n yerine kaf ile larn'm kalbiyle <f ~~~.. .!.ll
diye ge<;rni~ is.e de Haf1z !bn-i Hacer-i Askalani bunun tashif
oldugunu soyliiyor. *
(( .. ~u. ~I J_,; ..> J , ciirnlesini baz1 niishalarda burada oldugu
gibi beytten evvel, baZilarmda da sonra yazllrnltlr. Sonra yazanlarm
baztlan da (( ~J_,; )) yerine nash ile (I -J_,; n diye zaptetrnilerdir.
Bu hadis, Buhdr'de ta'likan ve lbn-i Mdce'de rnevsiilen rivayet edilrni~tir. Tecrfd sahibinin rnukaddirnesinde beyan ettigi arta
rnuhalif olarak bu rnuallak hadisi alrnas1, B u h a r i'nin daha evvel
zikrettigi hadis-i rnevsiilden ziyade ve ciiz'ice bir tafsili havi olrnasm, dan ve N e b i yy-i E k r ern salta' lliihu aleyhi ve sellem'in bunda rnevzii-i
bahs olrnalanndan ileri gelrnie benziyor. Zira hadis-i rnuttasllda
yalmz ibn- i 0 rn e r radiya' lliihu anhiima'nm bu beyt ile temessiil
ettigi rnezkur olup istika-y1 Nebevi zikredilrniyor. Hadisi rivayet
eden zat, Sahabi-i rnii~ariin-ileyhin torunu Orner lbn-i Harnzeolup
hqkkmda i rna rn -1 A h rn e d ile N e s e i taraflanndan soz soylenrni~
oldugu i<;in rivayetini Buhari ta'lik etrni dernek oluyor. Lakin bu zat
bir <;ok eirnrne-i nakd-i hadise gore sikattand1r. Y almz baz1larmca
arasua rivayetde hata eder diye h1fz1 cihetinden biraz rna 'lul say1hr.
Bu gibi ruvatm haberleri rniitabaa ve i 'tidad tarikleriyle sahlh li-gayrihi)) rnertebesine varabilir. Nitekirn M ii s 1i rn ile E b u Da vud ve
Tirrnizi veibn-i Mace hadislerini tahric etrnekde beis gorrnerni~
lerdir. Maahaza bu hadis-i rnuallak'a tekaddiirn eden rivayet-i rnevsiilenin senedinde de . Abdu'r-Rahrnan lbn-i Abd i llah lbn-i Dinar-1 Adevi dahildir ki, o da o rnertebeden ve hadisi yaz1labilir zuafadan say1hr. Her iki tarikden gelen rivayetler yekdigere ad1d olduklarmdan had is yine sahihdir [Mukaddirne1 nin ( 111-116) [ ikinci Baskx,
s. IJ4.-11g] mc1 sahifelerindeki i 'tibar ve rniitabaat bahsi ile ( 195 197) [ ikinci Baskx, s. 200-202 inci] sahifelere rniiracaat.]
1 Bu istiska-y1 Nebevi'nin re>sen vakx' olrnay1p taleb ve sual
iizerine vukiia geldigi kaviyyen zannedilrnektedir. Nitekirn Enes
ibn-i Malik radiya'lliihu anh'den u ~ jSll.>, de ~oyle bir rivayet
vard1r: A 'rabinin biri huziir-1 ali-i Risalet-Penahi'ye gelip kahtdan
<f ~1_:,._,. .!.ll ll ntishasmm eser-i tashif oldugunu, .$eyhu'l-1mam Bedruddin

Ayni de Umdetii'l-kari 'de bize bildirmi~tir. K. M.
BBO TAL1B'1N ME~HUR KASfDESt
283
ikayet olmak iizere: cc ~ ._,..... "1 J ~~"'! \.:.J "1 J !.I~T -lA! .:ill J .:ill J.,.,.....J (: n "
= ra Resula' lliih, Allah' a kasem ederim ki, bizim ne inildeyebilecek bir
devemiz kaldz , ne de bagzrabilecek fOcugumuz" dedikten sonra atideki iiri
inad etti :
JAWI .f ~I il .:;...l.:.; ..li J
~"1J .r.L. u....,.;. t_..>~ l er
j-;JI ;.LJI.J ~o~'...JI ~I ..s.,.,....
J..)I Jl "11 V"\.:.JI JIJ; cJ.I J
"Sana geldik ya Resula' lliih, ama halimiz fU: taze kzz/arm didinmeden
sfneleri kanzyor, fOcuklu analarzn yavrularzna bakmaya vakitleri yok. Delikanlzlar da aylzkdan o kadar zayif ki, miskin miskin elleriyanlarzna gelmif, agzz/arzndan act tatlz hif bir soz ftkamaz oldu. lnsan y iyecegi olarak bizde bu yzlzn
E b C e hi l karpuzu ile en bayagt (( jiL. 11 den bafka hif bir ~ey yok Arttk
senden bafka iltica edecek yerimiz kalmadz. Zaten halkzn ilticagahz Peygamberler olmaytp da neresi' olabilir ?" [1lhiz: - Kiimus miiterciminin beyanma
gore- bir nevi< taam ismidir ki, A <rab taifesi pek kaht zamanlarda
devenin tiiylerini kanla yogurup eklederler . . . ve bir nevi< nebat
ad1d1r ki, Benu Suleym diyarmda nabit olur.J Bunun uzerine Resu1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem hem en rida-y1 erifini siiriiyerek
ayaga kalkd1 ve minbere c;1k1p Allah'a hamd ii sena etti. Sonra:
..::..:z J
t..r"JI ~ ~- ,..!.J\.) J'f -~~., .)L.; ~i:. Wli ~ ~.)" ~.)" ~ \.:.A..-1 ~Ill"
cc I.JY.- ji. .!.11~ .J t;_,.. ~ ..,;.)"114~ ~ J t._.J)I ~ = llahi, bize Latif ve ho~giivar,
bereketli, her tarafa ~amil, mcnfaatli ve zarar vermez, iicil ve gecikmez, hayvanatzn memelerini dolduracak, ekinleri bitirecek ve topraklarz oliimlerinden sonra
ihya edecek bir rahmet ver. Ey cemaat, bilmif olunuz ki, Alliih'zn buyurdugu
gibi siz de kabirlerinizden bayle ftkacakszmz" buyurdu.
1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima'nm bahsettigi istiskamn talebe
binaen vaJa< oldugunu Enes radiya'lliihu anh'den rivayet olunan bu
hadisin maba<di daha ziyade isbat eder. Zira Enes radiya'lliihu anlz
bundan sonra Oyle diyor: Allah'a kasem olsun ki, N ebiyy-i Ekrem
salla'lliihu aleyhi ve sellem duaya kalkan ellerini daha indirmeden gok
yiizii boandl. Qok gec;meden de ehl-i bitanenin, yani Medine haricindekilerin gelip: "A man boguluyoruz, boguluyoruz !" diye feryadlar duyuldu. Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem miibarek ellerini
tekrar semaya dogru kaldmp: (( \~ "1J t.:..,.Jiy-- 11 diye dua buyurdu.
Derken bulutlar Medine'nin iizerinden kenarlara dogru s1ynla s1ynla

hotuz gibi bir ekil ald1. Bu hali goren Resulullah salla' lliihu aleyhi
HA.ZRET-1 RESUL HAKKINDA
284
ve sellem miibarek dileri gori.iniinceye kadar tebessi.im buyurup:

~ '.!",;. li..L!.i; ,:r . ~ ..:....~AJ l_r"~ .JLS') ...,.JU. ~I J.) ..:U = A~kolsun Eb~ .
T ii lib' e I $imdi burada bulunaydt Karnii' l-ayn olurdu. Onun ~iirini bize
kim in~ad edebilir?" Buyurdu. Bunun iizerine Ali 1bn-i E b i
Talib ayaga kalklp: "Ya Resula'lliih bana oyle geliyor ki:
u
J..IJ".>Il ;._., <.~l::JI
J\l
"f~ Y. i~;JI j-~ ~I.J
J....;l_,.; .J :t..,.; .j ..~.:.., r~

j....;l.:; 41 y- u"u.; ll .J
JhLLI.J I.:;~ I U" j.-.l; .J
J....~ <.>~ .ill~ .J {-!~
r!L...
4)y-
J T u- !l".>>tll ~ :,.,4
t...r...; ~
w_; .J
Mi.ibarek yiizii suyu hiirmetine bulutlardan yagmur niyaz edilen

boyle bir zat-i kerimu's-s1fat b1rak1hr m1 imi? byle bir keremkar
ki, yetimler onun eline bakar, dullar ve yoksullar ona giivenir. Al-i
Haim'in fakirleri ona sigmir. Al-i Haim onun sayesinde ni<mete
mi.istagrak ve <;eid <;eid, bol bol in <amlara mazhard1r. Ey Kurey,
Beytu'llah'a kasem ederim ki, siz aldamyor, hayal-i hama kapihyorsunuz. Muhammed salla'lliihu aleyhi ve sellem hakkmdaki su-i
kasdiniz -biz onun etrafmda pervane gibi doniip ugurunda dogi.imedikce ve harbler etmedik<;e- fi <Je <;Ikanhr m1 zannediyorsunuz?
Hepimiz onun etrafmda hak-i helake serilmedik<;e, <;oluklanmxzx,
<;ocuklanmxzx bize unutturacak fedakarhkla miidafaa etmedik<;e
onu size teslim mi edecek miiz? ! so;:;lerini murad buyuruyorsunu;:;"
diyerek kasideden bir ka<; beyit okudu. Resulullah salla'lliihu aleyhi
ve sellem "J~l = Evet" dedi. Ondan sonra Benu Kinane'den biri kalk1p
U beyitleri inadetti:
)..1.1
<.S'" :JI
..r..o.:JI JI
JJ.UI ~ij
~ Y.
4....
..s-
1.:.,.4...
v ...~I.J
t...r~l .J
l:,l&0~1
.ill~
~
..fl ,I.JJ _J.) ~JU. Y.l
"L .ill ../.,_ ,f.J
J~i <J-
p
..J".)
._r _J...."-I.J .U.I ..!.ll

All>
.ill
\..,.)
~ p
J;l _;.JI J\.;.)
.J ts::;
Lf
1.))1 lAJlf )II

Jlk~l
~,r
,r
.J L;
-L ..:U I __,5:..!..~
..u ..lil <).
.)
= j[ah, hamdolsun ki, Nebiyy-i Ekrem'in yii;:;ii suyu hormetine

bi;:;e yagmur verildi. $iikredenin ~am da hizim yapttmtgtz gibi hamd ii ~iikret
mektir. 0 Peygamber-i zf-~an Haltk' a bir kerre duii etti. Duii ederken de O'na
dogru go;:;lerini dikti. Derken strttndan bir ridayt atacak kadar vakil gefli,
geymedi ~anl ~arzl yagmurun bo~andigtnt gordiik. Tulumlardan bo~anan o
yagmur yok mu? hte Mudar, Allah seni onunla kurtardt. ii, Nebiyy-i
EBO TALiB' tN ME$HUR KASIDESt
Ekrem'in ammi, giizel yiizlii, diiriist oz/ii, alnt Gflk Ebu Tiilib'in dedigi
gibi oldu. Allah' a ~iikreden ziyadryi bulur. Allah' a kiifreden de kendini' beldya
sokar" Resulu!Uih salla'lliihu alryhi ve sellem bunu iitince o ahsa:
".::.l.-1 ..W ~i ..~ . . ~ .:f.._ .JI = Giizel soz s.iiylemi~ bir ~air varsa, senin
soziin giizeldir, buyurdu.
'
Beytin rna'nas1 bundan
evvelki haiyenin hilalind~ zikredildi.
Buradaki <I v~ l .J n lafz1 ref' ve nash ile rivayet olundugu gibi sonraki
<I JL/ 11 ile u ~ 11 laftzlan da stfat ba 'de's-stfat olrnak iizere rnansiib
veya rnerfu 'dur. Ref'in vechi <I ~!If' .J 11 takdirihde olarak rniibteda-yt
mahzllfe haber vakl' olduguna goredir. Nasbm vechi ise kasidenin
evvel~i:
.
2
Kahrolas1 herif! Irz ve narnusu himaye eden ve ehl ii hiamnm ab-1

ruyunu styanet eyleyen, bununla beraber bed-zeban olrnad1g1 gibi
k:irnseye de yiik olrnayan sahib-i siyadet bir kirnseyi bir kavrnin terk
etrnesinde ne rna 'na var bilrnern)) beytinde olan u i-~::-- 11 lafzma
rna 'tiif olrnastdtr. u ....~I .J 11 nm bamdaki vav'1 u ._,.._, 11 rna 'nasma alarak
bu elfaz1 rnecrur okuyaular da varsa da bu vech o kadar vecih sayllmtyor.
Bu kaside-i tannaneyi Ebu Talib << ~..:.11 de Benu Hairn ve
Benu Muttalib ile birlikde mahsiir oldugu mada soylernitir. Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in da'va-y1 niibiivvetten feragati ic;:in
gerek kendilerine, gerek iman edenlere, gerekse karabet v~ya insaf
dolaytsiyle tarafdar goriinenlere kart eza ve cefadan Kureyiler geri
durrnarn1lard1. Hakikaten rniidebbirane ve beer ic;:in takat berendazane olan bunca sa 'ylerinin hep heba olup gitdigini, nur-1 1Iahiyi
1tfa ic;:in sarfetdikleri erneklerin hep abes ve beyhude oldugunu goriince
daha miiessir bir tedbir diiiiniip Resul-i Hiida'yt ve tarafdarlanm
kat'-1 rniinasebat ile acze diiiirrnek yoluna sapthr. Biitiin Kureyiler
arasmda akdolunup tevsik-1 ahkarn1 ic;:in Ka 'be'nin ic;:inde h1fzedilen
ahd-nameye gore bunlarla kirnse gortirneyecek, miinasebat-1 sihriyye
kat' olunacak, rnuhtac olduklan nafakayt bey< ii ira tarikiyle dahi
tedarik etrnelerine miirnanaat edilecekti. E b u Tali b Benu Hairn
ile Benu Muttalib'i yamna alarak $i'b-i Eb Talib e kapand1 ve
orada peyapey tic;: sene birader-zade-i miikerremi, Resulullah
salla'lliihu alryhi ve sellem'i hirnaye ederek ekarib ve hiam ile beraber
286
HAZRET-1 RESOL HAKKINDA
her tiirlii meakkat ve mahrumiyete katland1. Sahifenin, yani ahdnamenin bir mu <cize eseri olarak nakzolundugunu tafsile bu sattrlar
miisaid degildir. Merak edenler, kiitiib-i siyer'e miiracaat edebilirler.
E bU. Tali b yiiz on beyit kadar olup doksan bu kadan Siyret-i ibn-i
HiJam'da mevcud olan bu kasideyi ite o esnada soylemitir. Bunda
Kurey'in eraft ile kadimdenbcri aralannda mevcud oL ~amimiyet
ve meveddetden bahsettigi gibi gah kaderlerini ila eder, gah tehdid
eder, gah ibzal-i nesayih eder, gah tevbih eder, Resulullah
salta' llii.hu alryhi ve sellem'in fezailinden, kavmi i<;indeki mevk1 c ve
ehemmiyetinden bahseder, Zat-i Pak-i Nebevi'ye olan iddet-i muhabbetini beyan ile kendisi de, akrabas1 da kaffeten mahvolmadtkca
diimanlanna teslim etmeyecegini sayler. Hasth kaside sanadid-i
Kurey'in yegan yegan isimlerini zikrederek o zaman islam'a en
biiyiik diimanhklann kimler tarafmdan izhar edildigini adeta bir
tablo gibi bize gosterir.
Ebu Talib'in metindeki beyitden ResululHih salla'llii.hu
alryhi ve sellem'in istiskasm1 miiahede etmi gibi bir rna <na <;Iktyor.
Halbuki Zat-1 Kerimu's-Stfat-1 Risalet-Penahi'nin istiskalan hep
Hicretden sonra ve Medine-i Miinevvere'de vaki< oldugunu iddia
ederek bu ciheti istikal edenler vard1r. F aka t M a h rem e ibn- i
N evfel radiya' llii.hu anh'in validesi R uka y ka bin t-i E b i Sa yfi yy-i
Haimiyye'den olan bir rivayetde Abdu'l-Muttalib'in giiniinde
vaklc olmu bir istiska niyazmda miiariin-ileyh Abdu'l- M u ttali b'in
N e hi y;y-i Ekrem salla'llii.hu alryhi ve sellem'i heniiz <;ocuk iken yanma
ald1g1 ve yagmur yagd1kdan sonra Abdullah ibn-i Cud <an ile
Harb ibn-i Dmeyye gibi o devrin sanadid-i .miirikini Abdu'lM u ttali b'in yamna gelerek: <I ~ll j.e.l ,,.,;~ ~ .~I 41 .!.U ~ 11 diye
tehniyede bulunduklan hikaye edilmi. R u kay k a da <I J.....J-1 4.:~ 11
nam1yle ma<ruf olan Abdu'l-Muttalib hakkmda:
)..1.1
~_,1~1 .J ~1
l:....,u,
-li.J
\.:..j~ ..:iJ1
..;..1
-~...J.-1 4!-~
beytini havi iirleri bu miinasebetle soylemidir. Bu . rivayet Taberan'de muharrec olup baz1 eimme-i hadisce hasen addedilmi~
dir. Kezalik Haf1z 1bn-i Asakir de Ciilh iime i bn-i D rfii ta
tarikmdan Ebu Talib'in pek iddetli bir kaht senesinde Nebiyy-i
Ekrem salla'llii.hu alryhi ve sellem'i heniiz <;ocuk iken yanma ahp ve
Mescid-i erife gelip s1rtm1 Ka <be'ye verdigini ve <;ocugun da (ki,
Res 0.1 ullah sallii.hu alryhi ve sellem idi) estar-i Ka <be'ye yapttlgmt ve
EBU TALlB'lN ME~HUR KASIDESl
287
miiteak1ben bol bir yagmur yagd1gm1 r.ivayet eder. Bu hadislerin

ikisi de seneden ~ok kuvvetli olmamakla beraber her halde zaman-1
cahiliyyetde de Resul u!Hih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in viicO.d-1
erifleriyle tevessiil edilere~ yagmur duas1 edildigi Kurey'ce ma'lum
bir ey oldugunu fi'l-ciimle gosterir. Binaenaleyh E bU. Tali b'in
iirinde boyle bir eyden bahsetmesi cay-i taacciib olmaz. Bahusfis
bun dan evvelki 1b n- i Me s 'fi d radiya' lliihu anh hadisinde mevzfi-i
bahsolan istiskanm Mekke'de vaki' oldugunu turuk-1 sahihadan isbat
etmekte olup E bit Tali b'in vefat.l da Hicret'den' ii~ sene evvel
oldugu naz.ar-1 miilahazaya ahmrsa boyle bir istikale hi~ de mahal
kalmaz.
TERCEMESi
Enes (tbn-i Malik) radiya'llahu anh'den 1 :

~oyle demi~tir: Halk k1thga dfu;ar oldukla:t:mda, Orner
lbn-i HatUib radiya'llahu anh (Nebiyy-i Ekrem salla'llahu
aleyhi ve sellem'in amm-i miikerremi) Abbas tbn-i Abd i '1-M u tt ali b radiya' llahu anh ile (tevessiil ederek) istiska
eder ve: "llah, biz[er (eyyam-1 hayatmda) Peygamberimiz
salta' llahu aleyhi ve sellem 'ile tevessul ederek 2 Sen' den niyazda bulunurduk da hize yagmur (lar) ihsan ederdin. (~imdi de) Peygamberimiz'in amm (-i muhterem) i ile tevessul ederek Sen' den niyaz ediyoruz3 hize (yine) yagmur ihsan et" diye dua eylerdi.
(Ravi Enes radiya'llahu anh) der ki: (Bu duay1 edince)
iska olunullarOI ~.
1
Buhtlr'deki senedin ahiri .ill .siJ yU..;.ll ;.;, .J.r .JI .!.Ill.. ;.;, v...il
.:r
HAZRET-1 ABBAS tLE TEVESSVL EDEREK
288
.JlS"
lafziyle oldugundan hadisi rivayet eden Sahiibi Enes

radiyf}'llahu anh'dir. Miiellif ibareyi ihtisar ederek "Rivayet olunur ki,
Omer radiya' llahu_ anh . .. " rna <nasma gel en metindeki sebke ifrag
etmitir.
Mec;hul sigasiyle (( 1}-; ,, lafziyle de rivayet olunmutur. Her
iki suret~i kuaete gore rna <na birdir.
Asll raviyi BuMr'deki metne gore daha sarih olarak bildirmi
olmak iizere Enes 1bn-i Malik radiya'llahu anh'in ismini kavis ic;ine
ald1m.
2 Tevessiil vesile i ttihaz etmek demektir. Vesle>> de C e v he ri'nin beyanma gore ahere tek::trriibe bad} olan eye Itlak olunur. ~evket-i
kudretinden 'd olayi kendisine yanamak miikiil olan bir zattan matlubunu kolayhkla istihsal ic;in sevdigi zat1 araya koymak gibi ki, o
aradaki zat, (vesile) iini gordiirme istiyen kimsenin onu araya koymasi da 0 sahib-i kudret olan zata aradaki 0 vasJta ile (tevessiil) oliDU
olur. Barigah-1 Hakk'a tekarriib ic;in hiisn-i zan olunan salihin ile
tevessiil edildigi gibi a <mali saliha ile de tevessiil edilir.
3 Abbas 1bn-iAbdi '1-Muttalib radiya'llahuanh valid-i macid-i
kesiru'l-mehamid-i Nebevi Abdu.llah 1bn-i Abdi '1-Muttalib'in
li-ebeveyn kardqi oldugu ic,:in Res u l u 11 a h sal/a' llahu aleyhi ve sellem' e
neseben en karib olan zat idi. 0 mer radiya' llahu anh'in bunca Sahabe
meyanmda onunla tevessiil edii ite bu yakmhg1 dolaytsiyle olmutU.
Faruk-1 A <zam radiya'llahu anh'in bu fi<Ji miihimmat-1 umurda
ehl-i hayr ve salah ite, bahusus ehl-i beyt ile istifa<m miistahab oldugunu gosterir. Bu tiirlii tevessiil ve istifa<m bu iimmete has olmadtgi
da Ka<bii'l-Ahbar'm rivayetinden anlathyor. Miiil.riin-ileyhin
dedigine bakihrsa, Beni 1srail de kaht u galaya giriftar olduklan zamanlarda tabi < olduklan peygamberlerinin ehl-i beyti ile istifa <
ederek yagmur duasma C,:Ikarlarmi. E bU. Bekr radiya'llahu anh de
zamamnda irtidad eden kabaile karI ne zaman bir ordu c;tkarsa
.onlan teyi< ic;in Abbas radiy4' llahu anh'i de birlikte ahp Medine'nin
dtma c;tkar ve ona: Ya Abbas, sen nusret duasmda bulun, ben de
amin diyt:yim. Ben umanm ki, N ebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi
ve sellem'e yakmhgm dolay1siyle duan bop c;kmaz derdi.
4 Bu hadis-i erifte mevzu-i bahsolan k1ssa (Ammii'r-Remade)
namiyle rna <rUf olan biiyiik k1thk senesi ic;inde vak1 < olmutur. Bu
kaht. Hicret'in on sekizinci senesinde hac doniiii balay1p dokuz ay
u
HAZRET-t OMER'tN tSTlSKASI
289
siirrniltiir. Remada, ya ihlak rna 'nasma olan remd>> den, yahud

da kill rna 'nasma olan remad dan rniitaktlr. 0 sene Cez1retii'lArab'a yagrnur yagrnad1. Yerler kupkuru kahp topraklar kill gibi
savruldu. 1nsanlar da, hayvanlar da a<; kald1. 6 rn er radiya' lliihu anh
Mcd1ne ahaHsini a<;hktan kurtarrnak i<;in etraftaki tirneraya yaz1p
zahire taleb etti. Suriyc Ern1ri Ebu Ubeyde radiya'lliihu anh'in
gondcrdigi dort bin yiik zahire ile Filistin erniri Arnr !bn-i As'm
MISlr'dan ve bahren gonderdigi bir gerni yiikii bugday Medinelilerin
rnuzayakasm1 biraz tehvin etti. Bir taraftan da istiska gibi tevessulat-1
rna 'ncviyycden geri durulrnay1p rnetn-i hadisde zikredildigi iizere
arnrn-i Nebev1 salla'lliihu aleyhi ve sellem ile istifa' tarikma miiracaat
buyurulmutU.
Rivayete nazaran istiska giinii Orner radiya'lliihu anh, Abbas
radiya' lliilzu anh'i de birlikte ahp Medinc ahaHsini rnusallaya <;tkarrnt;
Abbas radiya' lliilm anh'i rninbere beraber <;tkanp ve bileginden tutup
ayaga kaldtrrnt, kcndisi de gozlerini sernaya dikip: 1lahi, biz
sana Peygarnbcrinin arncast ilc tcvessiil ederek tekarriib etrnek
istiyoruz. Kitab-1 Kcrirn'inde : .Jl$"' .J 4.:.;_..U.I J ~=~ ~~J\AJ .:;~; )41 L.l J n
1 (( l.l-L ..... l.~> _,~I .JIS"J I) ;.t' .:.:i. buyurdun. Buyurdugun hakttr, dogrudur.
Haber ycrdigin bu iki yctirni babalannm salaht yiiziinden htfzettin.
Peygarnbcrinln de hatmm arnucast dolaytsiyle ho et. Z1ra biz onu
Cfaatc nsllc cdinerek, gilnahlanrn1zdan da istigfar ederck Sana
yaklaIyoruz diye .dua cttiktcn sonra haztruna hitab ederek:
~ ~ J ~ J , J1_,.4
J ~~ l.;l.;.~.o ~ .~1 J-.~
i).A.~ .JIS" .;I ~J IJJAA:..-1 n"
2
u iJt;-1 ~ "l~ J .:;.;~ = Ey ntis, Rabbmzzdan magfiret dileyin ki, 0 Gaifar'dzr.
Magfiret dile)lin ki, iizerinize bot bol yagmur boJaltszn. Size fOk mal, ;ok evl8.d
verip size baf,far, bostanlar bitirsin, sizin i;in nehirler akztszn" ayet-i kcrirnclerini tilflVct ctti. Bu esnada Abbas radiya'lliihu anh rnagrnurn ve
rnahzfm, gozleri yah, ehadet parrnagt bikarar olarak gogsiinde
harckct cdcr bir halde ayakta duruyor vc : 4!WJI j..; 'Y ..rl)l .;.;I ~In"
.fjl ~Aj .;.;I J ..s_,S::.!.JI .;.A.<;) .J ~~ J.) J~JI t__,..P .lQ.;. ;;_A,...;.. .1l..l; ~~ t_J.j 'YJ
u i-;,1-l I J o)\..JI :k d,~; <;~ JtS:i pAJI ~ ._,., _;.; ..to ..:l~l,A! r;~Li ~I . .j> I J
= jtdhi, gozeten, goren Sen' sin. Ne bitik malzluku kendi hiiline bzrakzr,
ne de bacagz kmk devenin bakzmszz yerde helakine meydan verzrszn. j[O.h,
(Ocuklar art1k tab ii tiivandan kesildi, yaJlzlar da igne, iplige dondii,
r.)u_
Sure: 18 (Jfehj), ayet: B2

Sure: 71 (Nuh), a;et: 10-12
F.: 19
HAZRET-1 ABBAS'IN 1ST1SK.A DUALARI
avaz-i ~ikdyet ayyuka ;zktz. Sen ise llah, giz[i hatta en gizli olan ~ryz
bile biliyorsun. Oyle ise llah, bu kullarzna yeti~. Can kurtaran inayetinle
onlara imdad et ki, onlar Prygamber'in alryhi' s-salatii ve' s-selam' a olan yakznlzgzm dolayzsiyle bana yapz~zp sana tekarriib etmiye ;alz~zyortar" diye dua
ediyordu. Ziibeyr lbn-i Bekkar'm Kitabii'l-Ensab mda lbn-i
Orner radiya'lliihu anhiima'dan tahric ettigine nazaran Orner radiya'lliihu anh bu ktssada irad ettigi hutbede: "Resululliih' salla'lliihu alryhi
ve sellem Abbas' a, bir evldd pedere .naszl muiimele ederse o muiimelryi ederdi.
Oyle ise ry nas, siz de amucasz Abbas hakkznda Res u lull ii h salla' lliihu
alryhi ve sellem' e iktida edin ve onu Allah' a tekarriib i;in vesile ittihaz rylryin "
dernitir. Yine o rivayette ~ok siirrneden bol bol yagrnurlar yagdtgt
haber veriliyor. Diger bir rivayette ise, Abbas radiya' lliihu anh U
duay1 etrnitir: pAll c.! "":- jj ..li _, ~.>=! \'I ...:...!.>:~ ~ _, ...,..:;~ \'I ~ J ~ ~ r-JI n"
<I .!.:;J I l::.A...L; ~_,:14 \;~I_,.; _, y _,;.lJ4 d:JI ~~I o.l.o._, .!.!~ ,:r JlS::l d:J I =llah,
hi;bir bela, giinah if[enmeden inzal edilmez, tevbe edilmeden rif< olunma;;:.
i~te Prygamberine olan nisbetimden dolayz bu insanlar beni vesile ederek Sana
tevecciih etmi~ bulunuyorlar. i~te ellerimiz giinahlarla alUde iken Sana dogru
kalkmz~tzr. Yii;;:lerimiz de tevbe ederek Sana miiteveccihtir. Artzk luifedip
bi;;:e yagmur ver " 1b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima' dan rnervi bir
hadisde peder-i rniikerrerninin duas1 U irni: !l.l:.&- .JI_, . 41.# !l.l:.&- .JI r-iUI n"
~ _).),_, t.....VI ~ J!.l_, j ... \'1 ~ .)~~ _, . 1.::1~ ~;1
u.1 4:... J;l yl-JI _r..ilj -.~...
,.W4 '"~d_, l:,A... L:.A,...I I""UI I.:..WI _, L:lLt: .r, 41 ,jk.:... ':1 y- .!l:JI l:.A..A,; r-+UI . t__,.All
r..
J5'
'"=".H..
~ .!.L::JI ~ lil I""UI . .!ll .!.4,r! ':1 !lo~- _, .!l:JI ':II..,.;.; ':1 I""UI 4~ ~
11 ..:..St..:. JS"" ..:,~_, .J~ JS"" 1.5?-' t.~ Js' t.Y-"-' i.)t.. JS"" i..~; _,=ilah, ~iibhesi::.dir ki,
Sen' de bulut var,yine ~bhesi;;:dir ki, Sen' de su da var. Bulutlarz gok yii;;:iinde yay, onlardan su ;zkar, o sularz da bi;;:im ba~zmz::.a indir. Bu yagmurlarla nebdtatzn koklerine kuvvet vcr. -?_iihirlerini bereketlendir ve hayvanlarzn
memelerini #~ir. ilah, dili olmzyan davarlarzmz::., szgzrlarzmzz, develerimiz
i;in Sen' den inayet dileri;;:. ilahi; bi::.e kiilfetsi::., matluba muvafik, her tarafa
~amil bir yagmur ihsan et. llahi, biz[er yalnz~ Sana hi; bir ~erikin olmzyarak yalmz Sana ar::.-z ibtihdl ediyoru;;:. ilahi, biitiin takatsiz[erin takatsiz[igini, yoksullarzn yoksullugunu, a;larzn a;lzgznz, ;zplaklarzn ;zplaklzgzm,
korku i;inde olanlarzn korkularzm Sana ar;;:ediyoru;;:. 9aresa::. ol ". Bu rivayat-1
rnuhtelife beyninde hi~bir rniinafat yoktur. Esna-yt istiskadaki tazarru <
ve niyaz elbette uzunca siirrnii ve ravilerin herbiri rniiariin-ileyhin
niyazmdan bir ktsrntm zabt ile naklJ,:trnitir. Bu niyazlann biitiin
ekali hanedan-1 celil-i Niibiivvet'e rnensub olan zevatm, fesahat ve
HAZRET-1 RES0L'0N 1ST1SKA DUALARI
291
bela.gatle meftiir oidukian hakkmda mehur i <tikadm Abbas radiya' lliihu anh tarafmdan ibraz edilmi delilleridir.
Suas1 gelmiken N e biyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'den
diger rivayat iie timmete baiig oian diger istiska dualanndan baziIanm da buraya teberriiken kaydedelim:
Taberani'nin tahric ettigi Ebu Dmametti''l-Bahili radiya'lliihu anh hadisinde mevzii <oian istiskada ii~ kerre: << \.:..A.... I ('"fl >> buyurulduktan sonra: "t.J. J W J WJ L- l;.;jJI r-fUI = llah, yagdan, siitten,
~ahim ve lahimden rzzkzmzzz ver" diye dua buyuruimutur.
Siinen-iBeykaklde mervi Abdullah !bn-i Cerad radiya'lliihu

anh hadisine nazaran istiskada dua-i erif-i Nebevi U idi: .l:,.<. r-JI 11"
<< t_J;ll ~ ..; J t_~l ~ J_j.J !h~ ~ c:'Jj ~.r ty... = llah, Sen' den iiyle can
kurtaran, i;e sinen bir yagmur dileriz ki, onunla kullarzna geniflik veresin,
hayvanlarzn memelerini siit ile doldurasm, ekinleri diriltesin."
Ebu Davud'un 'rivayet ettigi Abdullah 1bn-i Amr !bn-i As
radiya' lliihu anhiima rivayetindeki dua da Udur: .!.li~ J !.1.)~ .;.-I r-JI 11 "
.::..:,).1 !.1.1.4 ..r IJ .!..b- J _r;l J = llah, kullarzm, dilsiz hayvanlarzm suvar.
Rahmetini yay, olmiif topragzm ihya ~~ ".
E bu Avane'nin istihrac ettigi Sa <d !bn-i E hi Vakkas radiya'lliihu anh hadisine nazaran bir def<a Res u I u II a h salta' lliihu aleyhi ve
sel/em SUSUZ bir vadiye konmU, miirikin de daha evvel davranarak
suyun bama ge<_;ip tutmuIardt. Mtinaftkiardan birinin: "Peygamber
olaydz elbette kendi kavmi i;in istiskii ederdi" dedigi mesmu-1 alileri olunca
mtibarek ellerini a~1p: l.iJ'la.i ~_;:j lift "'1)::. LA.,:.; tA,!S"" 4t.: I~ r-+1 >>"
rl.f'11J J~l 1.) 4 t;~ "'-J--. l1..4J..; i.)I.)J .c... = llah, bize her tarafi kaplayan .
kesj, sulu, ra<d ve berksiz, arkasz devamlz, kzzarzk bir butut ihsan et de ondan
bize ince ince, daneleri kesilmez, bol ve feyidi bir yagmur yagsm. Ey celal
ve ikram siihibi Rabbim!" diye dua buyurmuIar ve miibarek ellerini indirmeden bulutlar birikip tavsif buyruidugu gibi bir yagmur
yagmttlr.
KezaEbu Liibaberadiya'lliihuanh'inBeyhaki ile Ebu Nuaym-i
Isfehani ve Mu<cem-i Sagfr inde Taberani taraflarmdan tahric
edilen hadisine nazaran Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyki ve sellem
bir cum <a giinti hutbe esnasmda: \.:..A.... I r-tl n diye .dua buyurmu.
Eb\1 Ltibabe radiya'lliihu anh mirbediere, yani i<_;ine burma serip
kuruttukian anbarlara yagmur suyu doiup hurmay1 bozabiiecegini
(I
1ST1SKA BAHS1
292
miilahaza ile: "Yti Resula' lliih, hurmalar anbarlardadzr" diye istiskaya

rhani' olmak istemise de Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem
II o ;lj~ ~-"' .l-~ ;,;4.r> '-!~ Y.l i ~ .;- \:.A.. I I"'*~ I = lltihf, E b u Lii b tib e uryan
olarak kalkzp mirbedinin deligini kendi futasiyle tzkamzya mecbur olaszya
kadar bize yagmur ver" diye dua buyurdu. Dua esnasmda gokyiiziinde hi~bir bulut olmadigl halde miiteaktben sema karanp yagmur
boanmi ve hurmalara zarar iras etmek korkusu peyda olmtya
balaymca Ensar, Ebu Liibabe'nin etrafim sanp: "Ya Eba
Liibtibe, sen Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in dedigini yapmadzkya bu yagmurun arkasz kesilmiyecektir" demiler. 0 da uryan olarak kalklp kendi mirbedinin su deligini futasiyle ttkami ve ondan
sonra yagmur kesilmitir..
ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'mn ibn-i Asakir tahricine
nazaran rivayet ettigi bir istiskii k1ssasm1 ise Res u I u 11 a h salta' lliihu
aleyhi ve sellem re's-i saadetlerinde siyah bir amame, omuzlarmda
arebi bir kavs (yay) oldugu halde Medine'den 11-li~l C.~ n e ~tkmtlar.
Orada kibleye doniip ve tekbir ahp Ashab-1 Kiramma iki rek'at
namaz kildirmtlar. Bu iki rek'atin birincisinde 11 .::...; _,....!.JI 1~1 11 ve
ikincisinde (I ...s-..All .J II surelerini Fatiha'ya zam buyurmular. Ondan
sonra hal-i kahtm nzaya inkdabma iaret olmak iizere tefe>iilen rida-y1
eriflerini ~evirip Allah'a hamd ii sena buyurduktan sonra miibarek
ellerini kaldmp 6yle dua buyurmulardtr:
~ t.. l I;" ,;.,\S'"~JI J~ rJI .~I.J.) .;...;U..J l:...;.;I.;..~&.I.J l;.)')\~ .:-L.; r..Uin"
.!.l:JI y_,:; .J ~y~ .,- .::..~~ !.l_,..4;.:.-:.j iU~I .,- ~I .;...;1 t.,:.)t.... .,- ;,. )l_r!U .J
~:- .:r .!.U-"' ~ .,. i.;.J_;;... tAn .J i.;l.;.l. l.:.,k .~1 J...;l r..UI 1.;41.1.>. r-~ .,.
..:..\5'"~1 4.! L:.J ;.>..; .J .::..L:;.JI 4.! L:.J t~ ~ t.l; ~ ~.J~ WI.; ~.)I.J ty... ~ ~
I:- ~ !"'*UI ..r '.s; J5' .UI .:,.., ~ .J ~l:S"" J .:J; .!1;1 1~UI .;..1~1 ~ J.:.Ai .J
~~ ..:...U..J ~i; .\.... .J ~ .1;.; .:,.o.Ji ,_,..t;JI J.:J .U.J rJI . t14 ~I .UI .:,.. ~ ._rJ
..,.,1~ .J 4~.l- ...,......) .J 4~ .!.ll.U .3-li .~1 )ai ~ ~~I U..)~.JI ~ j>:!JI ~ ~ .J
{ L.JI :-.;1 r-JI !.l~.<. 4tj.; J..--: ~ .:,.. .J ;JUJI ~ .J 4;'11 ~I :-.;1 rJI l.r-.!
~~I.J c...; ) i Jl.A.l.~ I.J
)I t.L!.ll :-) r-JI 4./L..Jl Jl.A.l.~l .J 4!UI iW~I .J ;1\J.,I
r ) ~ ~.;: .L&...UI c7' .!.lj\ ~.JJfJ!. l;.)j ~ .J l:.;_,i Jl ;_,; l;.)j r-+UI e)l
11 ~ I ) I = lltih, memleketlerimiz bofaldz. Topragzmzz kiile dondii. Hayvan
f"
larzmzz azaldz. Ey berekatz, olduklart yerlerden indiren, rahmeti rahmet ma'denlerinden fZkarzp nefreden Alliihzm! Kiiyiik giinahlardan bile magfiret ancak
Sen' den niyaz edilir. Binaenaleyh top tan giinahlarzmzzzn 'f!lagfiretini de Sen' den
diler, biiyiik giinahlarzmzzdan dolayz Sana tovbe ederiz. llahi, bulutlarz akzntzlz,
HAZRET-1 RES0I,.'0N 1ST1SKA DUALARI
293
bol damlalz ve zr-i Ar$-Z ildhfnden bize ndj< olacak vechile bereketlenmi$ olarak
salwerib iizerimize bo$alt. Lakin gelecek yagmur can kurtaran, bize zahmetli
olmayan, tekrar tekrar gelip eksilmeyen,, mahsul yeli$firen her tarafi kaplayzp
am ve famil olan, ucuz[uk veren bir yagmur olsun ki, o sayede otlar da yabucak
bitsin, bizim iyin bereket fOgalsm ve hayrdtzn envdz bizi kar$tlayzb geri kat.:.
maszn. llahf, sen Kitdb-t Kerfminde u <.? :..;. $ .u I .y. l.:.l.u:- .J n [Biz diri
olan her fey' i sudari yarattzk], buyurdun. llah, sudan mahluk olanlarzn sudan
ba$ka bir $eyle ya$amast kabil degildir. llahl, ortaltk iimitsiz[ige diijtii, daha
dogrusu iflerinden iimitsiz[ige diijen diijdii ve su-i zan ve i<tikat vddsine sapmaya bajladt. Hayvanlarz susuz kalmtj! Yavrusuz kalan ana, yavrularz ifin
naszl inlerse, i!Jlece inliyor. 9iinkii yagmur ddnelerini bizden hapsettin de bu
yiizden kemikleri inceldi, etleri gitti, yaglart eridi. llah, inleyenlerin iniltisine,
takatsizlikten sesi ftkmayanlarzn aglamasma ve Sen' den ba$ka rzzktm verecek
kimsesi olmayan b-fdrelere merhamet et. llah, susuz behdime, otlak arayan
mallara, gtdaszz kalmt$ fOcuklara rahmet et. ltah, iki biikliim olmui ihtiyarlara,
emzikteki fOcuklara, otlak arayan hayvanlara merhamet et. llah, bize bagzjladzgzn kuvveti daha ziydde kuvvet vererek arttr. Ve bizi mahrum yevirme. Duii
ve niyazzmzzz ifitip rahmetinle icdbet edecek Sen' sin yd. erhame' r-Rahim fn ."
J
t1
,... .J. o
.J. .J. o
,..o
,...
~ .J. ,...
,... ,... ;
1i'i -'
""'
~.A:.JI ~~j\ L$~ ....'-:'l:JI ~2,; ~~ ~J J>~ t; l~

" " . , ....................
_,
-"
...
.......
......... . , , ..
1.-.J.
fll,..
_, ....
l~t; ~.A.:.....U ~k~ ~l.i r-J:.J ~~ .4i!IJ ..p ~I JJ~J
; I
_, o _.,... .J. .J./.
,..."" "" ,..,... )
,... 0 '1-
"' "',...
.J. ,.
I ,.. "'
,. ,..
"';
..:ill t.~U ~:.JI ~~.A.,;I J Jly'il ~~I JJ~J ~ Jl.A;

t "",
~' JJ~)
Sure:
21
(Enbiya'), ayet: 30
, ,, ,
,.
c!J; Jl.i
1ST1SKA BAHSt
294
.. -
~ ,~"" ......... ,
l..:..:k
.. ..
........ ,-:.-J"'I':_ ~ ,~JJ""I "'J,;
-.''I
-~~-
- Jl ~J ~_P-lS"'!L
\
- v 1~ ('"i-"'
0
. , , ., 0
~,.
.,
.,
"""" /
':J J .~"""
:E 0
J-
,.
.J. ""'
r-+
,. ~
.,
~AlU..iu Jlj ,.J~.!.JI .,,

~~l:..oJ ~~J':JI
~Jk-! J ""~I):JI J
,
"""""""",
~'
.....:.J II..S~ I..S.~.....i L:.~J> J
TERCEMESi
Enes ibn-i Malikradrya'llahuanh'in Nebiyy-i Ekrem

salta' llahu aleyhi ve sellem ayakta hut be irad buyururken Mescid( -i ~erif)'e girip zat-1 Akdes-i Risa1et-Penahi1erinden yagmur duas1 niyazmda bu1unan kimseye dair hadis 1 ki, (Buhari'de) <;ok tekerriir etmi~tir. Bu (radaki) rivayetde ise [505 inci
hadisin ilk k1smmda o1dugu gibi dua-y1 Nebevi'yi miiteak1ben
hemen kuvvetli bir yagmurun ba~1ad1gm1 soy1edikten sonra
En e s radrya' llahu anh] ~oy1e demi~dir:
Alt1 giin 2 art1k giine~ (yiizii) goremez o1duk. Sonra obiir
cum<a giinii (yine) Resu1ullah salla'llahu aleyhi ve.-;ellem ayakta hutbe irad buyururken (yine) o kap1dan 3 biri girip ve
(muvacehe-i Niibiivvet-Penahi'de) aya~ta durup: "Ya Resula' llah, hayvanlar helak oldu, yollar da kapandz 4 Allahu Tealfi'ya,
dua bu_yur da artzk bu yagmurlarz dindirsin" dedi. (Enes radiya' llahu anh der ki:) Bunun iizerine Resu1ullah salta' llahu aleyhi
ve sellem miibarek ellerini ka1d1rd1 ve: "ilahi, etrafimzza (yagsm,)
iizerimize degil. ilahi, bayzrlara, daglara, (biik1ere), tepelere, dere
iflerine ve otlaklara yagdzr" diye dua buyurdu. Bunun iizerine
(hemen) yagmur kesildi. Ve (namazdan) ~tiktigimizda giine~te
yiiriidiik 5
[Hadisi, Enes radrya'llahu anh'den rivayet eden ~erik
ibn- i A b d i 11 a h dedi ki: ikinci haft a ge1en adam, evvelki
hafta gelen adam rmyd1? diye Enes'den sordum. Bi1miyorum
dedi].
HAZRET-1 ENES'1N R1VAYET1
295
RiVAYETLER: .
Bir <;ok niishalarda bir hafta rna <nasma 11 ~ 11 diye zabt olunmutur,
11 ~ Llti 11 rivayeti de vardu.
Baz1 niishalarda fa'stz olarak 11 t.)ln, baz1 rivayetlerde 11 ~.JI11.
11 i\5'"~1 ~ 11 de okunmutur.
11 i~~~.J J~I.JII niishalan da vardu.
Buhtlri'de hadisin sonunda: 11.:.JW ~.r Jli11 [diger rivayette]
11 .s;.)l ~ Jli ~ J.J~I ~)I ~T LH l:JL.ill ziyadesi de vardtr ki, hadisin tercemesi son una ilave edilmitir.
Mevzii-i bahsolan hadis, (505) inci olarak evvelce terceme edilen
hadistir ki, onda rivayeti Enes radiya'lliihu anh'den nakleden - burada
oldugu gibi ~erik lbn-i Abd lUih degil- lshak lbn-i Abd i 1lah lbn-i Ebi Talha'du.
1 Biraz evvel kaydedildigi iizere 11 l:~ 11 rivayeti olduguna gore
rna <na : Bir hafta giine~ yiizii gormedik olur. 11 -=+-", cumartesi giiniiniin ismidir. Lakin Arab'm orfiine gore hir cum<a)), bazan hir hafta))
manasma geldigi gibi En e s radiya' lliihu anh'in 11 L:~.. 11 demesi de yine
o demek olur. Miiariin-ileyhin haftay1 kasdederek hafta eyyammdan
sebtin ismini zikretmesine sebep, iilfettir. Ensar kable'l-lslam hemehrileri olan Y ahudilerle ziyade ihtilat edip onlarm da cumartesini
hafta baI i <tibar etmeleri bu iilfeti'hastl etmitir. Maa-haza bu rivayet
metindeki u L:... ,, rivayetine de muvaftktlr. Zira istiska buyurulan
cum <a giiniinden sonra alt1 giin miitemadiyen yagmur yagmt ve
yine cum <a giinii hutbede Medine iizerinden yagmurun kesilmesine
dua buyurulmutur ki, yine bir hafta yagmur yagmt demektir.
2 Bu kap1 (505) inci hadisin haiyesinde beyan edildigi iizere
/
minberin kartsmda olan bir kap1 imi ki, istiska niyazmda bulunan
z.Qt o kaptdan mescide girmiti. Bu kapmm Darii' lkadii)) dan yana
oldugu yine (505) inci hadiste zikredilmitir.
3 Bir hafta evvel susuzluktan dolay1 sigirlar,
davarlar helak
oldu diye ikayet edilirken bu sefer de suyun bollugundan aym ikayet
ref< ediliyor. Qiinkii hayvanlar artik mer<aya <;Ikamiyor, <;Ikanlar da
yagmurdan barmacak yer bulamtyorlar. Kezalik bir hafta evvel
yollarm kapanmasmdan da ikayet edilmiti. Qiinkii hayvanlar
su ve mer<a bulamadiklan i<;in sefere <;Ikmaya takatlan yok idi. ~imdi
ise sellerden ge<;it bulamadigi i<;indir.
tSTtSKA BAHSt
296
Bundan def'-i zarar ic;in edilen duanm tevekki.ile mi.inafi olmadigi rna 'nas1 c;1kar. Bir de duadaki edeb-i Nebevi'ye bakm1z ki, yagmurun mutlaka mi.irtefi' olmasma da dua buyurulmam1~tlr. Zira
olabilir ki, yagmura olan ihtiyac; heniiz bi.isbi.iti.in zail olmaml~tlr.
Binaenaleyh menfaatin ipkii ve idamesini niyaz etmekle beraber
yalmz zarann def'ini Barigah-1 Ehadiyyetten niyaz buyurmularq1r
5 Bu hadis-i ~eriften Cum 'a namazm1 k1larken aynca bir de
salat-1 istiska kllmaya hacet olmad1gi, istiska duasmm Cum 'a hutbesi
ic;indeki duaya idhal edilebilecegi anlaIldigi gibi tahvil-i rida ve
istikbal-i k1blenin de istiska duasmda art olmad1g1 anlaIhyor. Kezalik
bu hadis istiskanm namazs1z olarak yalmz dua ve istigfardan ibaret
olduguna kail olup cemaatle namazm mesnun olduguna kail olmayan
Ebu
anife'ye de hi.iccet olabilir.
Huziir-1 iili-i Nebevi'de ekabir-i Sahabe'den bunca rical varken
hic;biri istiska talebinde bulunmay1p da bu istirhamm haric;ten gelen
bir bedeviye' kalmasmdaki hikmete gelince mi.iari.in-ileyhim hazaratl
teslimiyyeti iar, edinip ibtidaen sual ve talebde bulunmamay1 muk- .
teza-y1 edeb addederlerdi. En e s radiya' lliihu anh'in: "Bridiyeden bir
4
adamzn gelip de Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'den oteberi sormasz

pek ziyade hoJumuza giderdi" demesi de buna mi.istenidd~
,.-:.,,~,,
.',,1.1~~,.
C:; tJ..... J ...4..::J&- ~I J~

,. . . . ,_,-:.,.
.....
,~t.~-,.J.1,~,
.,., .,.,
o...i I 4.~ ~I <..>~ J ~ J . 53 9

,~,~ ..
......
t';ii.}.'(l,.,
,,,
...... .,
. \~I t~JJI \:..!~I t+JJI L:.!~l t+JJI Jlj tJ }~~~

TERCEMESi
Yine Enes (!bn-i Malik) radiya'lliihu anh'den Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in ( istiskada) miibarek ellerini kaldmp (iic; kerre): l:.!&.l t,..UI t:.:&:-1 t..,UI t:.;&.l t,..UI ~ 2 diye
dua buyurdugu (sened-i sahih ile) rivayet olunmu~tur.
1
Bu hadis bundan evvelki (538) incinin ayni ise de diger tarikten

olan ibu Buh ar i rivayetinde metindeki dua-y1 Nebevi tasrih edildigi
ic;in yalmz o k1sm1 Tecride ahnmitir.
2
"Bize yagmur ver" rna 'nasma geldigi gibi "Bizim imdadzml.<;a
yetiJ ya Rab !" rna 'nasma da gelir.
HAZRET-1 RES0L'0N TAHVlL-1 RlDA BUYURMALARI
.,. ,).
""
297
540
~LA-.:..... ':JI ,.} ~j w~ .u~l...\-=-~ ~!...\.>- .

~~
...... ..,.,.
""',.,. ,., ,,."'
~
, , ..... ,.., , , ,~
'
J~~ .U-:..41 I ~.A.:..... I J o.J~ <.T' L:.JI
JY''.i JLi IJ) I ~~~
#I'
""",
......
. _j J ,_..Li;
..
....
;'
""
""
'?
""
"'""
""""
'
J!
.t:
~
~
l:.J J. ~ t; o;:l.)} J )>" !'";
;
. ~;:I.J~~ l~f ..;+~~ . .~~ J
""""
fli""
"' "'
""
"" '.i""
"'
TERCEMESi
(Yine) Abdullah 1bn-i Zeyd 1 radiya,lliilzu anh,in (ebvab-I) istiskadaki hadisi ki, 533 i.incii olarak ge<;mi~ti. Bu rivayette ise: "(Resulullah salla,lliihu aleyhi ue sellem mev<Izadan
farig olup duaya ba~larken sag tarafma doni.ip miibarek) arkaszm nasa feuirdi ue kzbleye kar;z durarak duii buyurdu. Sonra rida-yz
;erifini tahuil buyurarak bize iki rek'at (namaz) kzldzrdz (ki bu iki
rek 'a tte) cehren okudu, demi~tir 2
1
Bu zat -533 iincii hadisin 'haiyesinde ihtar edildigi iizeresahib-i ezan Abd tbn-i Zeyd tbn-i Abd-i Rabbih radiya'llahu
anh' den bakas1 olacag1 gibi baz1lannm vehmi hilafma olarak A b d u 1lah 1bn-i Yezidii'l-Hatmi radiya'llahu anh de degildir. On yedi
yamda Hudcybiye'de haz1r bulunan ve binaenaleyh sohbetinde Ck
olmayan Abdullah 1bn-i Yezid radiya'llahu anh 64 tarihinde
AbdulUi.h 1bn-i Ziibeyr tarafmdan KUfevalisiiken -Buhari'nin
rivayetine n~zaran- 1bn-i Z ii beyr'in emriyle istiska ic:;in KUfe
ahalisini sahraya t;Ikarmi ve yanmda Bera' 1bn-i Azib ve Zeyd
lbn-i Erkam radiya'llahu anhiim oldugu halde istiskada bulunmutur.
1stiska hakkmda N ebi aleyhi' s-salO.tii ve' s-selO.m' dan rivayeti yoktur.
Lakin nezdinde kudema-y1 Sahabcden iki zat oldugu halde onlarm
hic:;bir i 'tirazlarma hedef olmamasJ, istiskasmm vech-i meru < ve
mesnun iizcre vak1' oldugunu gosterir. BuMri'deki rivaycte nazaran
miiariin-ileyh minber kurmaya hacet gormeksizin cemaat ile birlikte
ayaga kalkarak istiska duasm1 etmi. Sonra ktraette cehrederek iki
rek'at namaz kildirmi. Ne ezan okutmu, ne de ikamet ettirmi.
2
Bu hadise aid olan izahat (533) iincii hadisin havaisindc
verilmi oldugundan burada tekranna hacet yoktur.
HAZRET-1 RESUL'tJN 1ST1SKADA
298
~
..
., "' ~ "'t
~/:J I 0 ~ J t; -.:..~ 4 I ~~ J
~
~.1-o
~of:
'i 1 .~ ~ ~ ~ '->"' '->~

.,
"'
~~
;L!..l-!
.... ....
t "'
;..:k-!l u;~ (.SJ-!
?!J t.....~ u;".; I w~

~
"'t
.~-~.,.._;,~~ .... ~
541
~_,.,..,~~
c!J-! r.c. J ~ 4 IJ...P

u~ c! J-! .__;li !:t-4-~ ~I u~
l
~....
"' .,
~ "'~
.,
...
TERCEMESi
Enes
1bn-i Malik
~oyle demi~tir:
radiya'llahu anh'den:
N ebiyy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve
sellem hi~bir duasmda (miibarek) ellerini yukanya kaldtrmaz-
dt, meger ki istiska (duasmda) ola 1 (Bunda miibarek ellerini)

koltuklarmm beyaz1 goriiniinceye kadar kaldtrdt.
1
Bir c;ok BuMr nushalarmda: cc c}J.. .JIS' 4H.i n sure tin de zabt
edilmitir.
Duada ref"-i yedeyn hakkmdaki tafsilat (505) inci hadisin hiiiyelerindedir. istiskadan baka miinasebetlerle ref'-i yedeyn ile dua
buyuruldugu hakkmda BuM.ri ile Muslim ve diger kiitiib-i s1hah ve
siinende rivayat-1 ad ide vard1r. Nitekim Siinen-i Ebu Davud'da rivayet
edildigi iizere 1b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima sual, yani alelade
dua ile istigfar ve. ibtihal hallerindeki tarklan ta 'rif etmi ve :
J~~I.J ;.~:o-I.J ~4 ~.!.:; .JI Jlb:..~I.J L.-. .J~ .Jl 4;.,. .J~ ~..~;_ c} j .JI ~Lll n"
'' ~ ~..~;. J.i 01 = cc JIJ.... n iki elini omuz ba~larznzn hizaszna, yahud ona
yaktn kaldzrmandzr. cc ).4A:...I n, tek bir parmakla i~aret etmendir. cc J~l n ise her
iki elini birlikte uzatmandzr" demitir. Diger tarikdan olan rivayette
ise: "lbtiM.l ~iiyledir" diyerek iki elini yukanya kaldmp arkalar;
yiiziiniin hizasma gelecek kadar yiikseltmitir, diye ta 'rif edilmitir.
Enes radiya'lliihu anh'in metindeki haberi ya ellerin ziyade ve
mesela yiiz veya ba hizasma kadar ref'-i istiskaya mahsus oldugunu
ifade etmek maksadiyle vakt' olmutur. Yahud da miiariin-ileyh
istiskadan baka vakitte ref'-i yedeyn buyurulduguna tesadiif etmemitir. Maahaza baka dualarda da aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in
miibarek ellerini yukanya kaldtrdtklan vakl 'dir. (505) inci had is
haiyesinde Umare ibn-i Riieybe radiya'lliihu anh hadisi hakkmda
da soyleyecek soz budur.
299
ELLER1N1 FAZLA KALDIRMALARI
1-: -'l fJ:;;"'~ ~lf"'J~)

, ,. u~ f ,~,.
-'J.f"' ."" -:. .,. -~."" 542
'1':.~ 41.1 t...$;') ~ 4.r
~~ 41.1
.,~ ~""'
,tJII" '
.,
,"
,o
f.,
.,
., ,
. \~U ~-::~ Jli ):t:JI ~I J 1.;!0\S'
,'ll,.,
t.[.., J
TERCEMESi
(Ummi.i'l-miPminin) Aie radiya'llahu anhtl'dan:

~oyle demitir: Res uI u 11 ali salta' llahu aleyhi ve sellem
yagmurlar (m yagdtgm)l gori.ince: l..Jl; l~'""' ( r...U') 1 di(ye dua
ede)rdi.
~ ..... r-fu1,, rivayeti oldugu gibi '' L:..... 11 rivayeti de vardtr.
'' ~ ..... ~~ -Buhari'nin lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan
rivayet ettigi tefsire gore- yagmur demektir. 0 halde dua-i erif:
"llahi, bi;:;e niji< yagmur ver" demek olur. '' ~ 11 yukandan aag1ya
akltmak demek oldugundan diger rivayete nazaran rna <na: "llah,
ii;:;erimi;:;e yagmuru naji< olarak akzt" demek olur. ((~.... II yagmu'run
faidelisine de, zararhsma da ftmil oldugundan nafi< il~ tavsifindeki
hikmet zahirdir. ~arih Ayni bu miinasebetde Ebu Dav'ud, N esei
ve 1b n- i Mac e'nin Siinen kitablanndan ii<; had is naklediyor ki,
birincisinde: "Jf e b iy y- i E k r e m sal/a' lliihu aleyhi ve sellem ufk-z semada
bir butut belirdigini gordiikleri vakit hemen elinde olan ifini bzrakzr, nama;:;da
ise tahfif buyurur, sonra: '' 1.. f- .:r .!-4 .l~1 J1 ~1 = llahi bunun feTTinden
sana stgznmm der,yagmur yagmaya bajlarsa u l:a 4. . . ~1 ~111 buyururlardt"
denilmitir. N ese i rivayetine gBr_e yagmur yagd1gmda: ~ ~1 ~111"
u Wl..i = llahi, bunu akzntm . me~faatlt bir vergi olarak ihsan et" buyururdu.
lbn-i Mace'nin rivayetine gore ise her hangi bir ufuktan bir bulut
belirse derhal megiil olduklan ey'i, namaz da olsa b1rak1r, o buluta
tevecciih buyurup ""'! j...J1 l....,r! .:r ~~ .l~ Li1 ~1 = llahi I Bunun salzverilmesinde bir ser varsa ferrinden Sana szgmmm ", yagmaya balarsa iki
veya ii<; kerre u Wl..i ~..... I",.J1111 der, hi<; yagmadan s1ynhrsa ondan dolay1
Allahu Teala'ya hamd ii senada bulunurlard1. Viicudii alemine rahmet olan N e biyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in iimmeti
i<;in gosterdikleri bu ihtimam ve efkat, gelen bulutun Ad kavmine
oldugu gibi azab bulutu olmasma filciimle imkan olabilmesi miilahazasi idi: Vak1a iimmet-i merhunielerinin isti>sal edilmiyecegi, yani
1
1 ''
300
PEYGAMBERtMtZ'tN YACMUR YACARKEN DUA.LARI
kokiinden ve toptan helak olm1yacag1 va 'd-i 1Iahisi ile miibe~er idiler.

Fakat ne de olsa meiyyet-i 1lahiyyenin muttas1f oldugu 1tHik-1 mutlak,
a'lem-i beer olan aleyhi's-alatii ve's-seldm'm kalb-i miibareklerinden
bir an c;1kmad1g1 ic;in bald olmakla beraber bOyle bir ihtimali mtilahaza
buyurarak halecana dtierlerdi.
Bu hadislere dikkat edilirse goriiliir ki bulutlar boand1ktan sonra
Resul-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem Hazretleri ac;thp korku ve
kederleri zai} o}urmU. t bu kadarla da kalmaytp nazi} o}an rahmet ile
teberriik buyurarak vticud-i eriflerini rahmet suyu ile 1slatmak da
mu'tad-1 ali-i Nebevileri imi. Nitekim Enes radiya'llahu anh, Miislim'deki rivayetine nazaran diyor ki: Bir def'a biz Res u 1u ll a h salla' llahu
aleyhi ve J'ellem ile birlikte iken yagmura tutulduk, Resulullah
salta' llahu aleyhi ve sellem viicud-1 erifine yagmur deysin diye ihramm1
S1y1rdl. "ra Resula' llah, bunu nifin yaptzn?" diye sorduk. ~~ 4;':} II"
n JW 4;J. -4&- = Rabb Teald ve Tekaddes Hazretlerinin heniiz yarattzgz bir
jeydir de onun ifin" cevabm1 verdi.
TERCEMESi
Enes (!bn-i Malik) radiya'lltihu anh'den:

~oyle demi~tir: (Her ne zamari) ~iddetli bir ri.izgar esse
ondan dolayt Nebiyy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem'in
(miibarek) yiiziinde ( naho~luk eseri derhal) belli olurdu1
Mtislim'in Ai~e radiya'llahu anhd'dan rivayetinde ise: .JtS"'" l.)l1r"
u d'li.J t.)l ( Y.. ' Hava riizgdrlz ve bulutlu oldugu vakit" denilmi olup
rahmet ve efkat ytiztinden timmet ic;in gec;irdikleri korkunun yalmz
riizgara mtinhaSir olmay1p bulut belirdiginde de boyle bir korku
gec;irdikleri ifham olunmaktad1r. Dmmii'l-mii'minin radiya'llahu anhd
Hazretleri o hali tasvir ic;in: ct .!.)J.; ~ ...,...:. .J 4;.r ..:;., )... 1:,\,j -':.)I.J .}..ii.J 11"
= lite o halinde bir yerde karar edemeyip gidip gelmege baflardz, yagmur
bofandz mz a;zltr ve o hal kendisinden giderdi" diyor. Mtiariin-ileyhanm
1
HAZRET-1 RESOL'ON $1DDETL1 ROZGARDAN TEESSORLERl 301
sualine kaqt da: "~~
.Y
.!.L 41~ :;_,>..._ .JI ~ Jl = Vmmetime musallat

olmuf bir azab olmaszn diye korktum" buyurmu~lardtr. Yagmur goriince
de: "4.i-- J = Bu rahmettir" buyururlarm1~. Ebu H iireyre radiya'lliihu anh'in Siinen-i Ebu Davud'taki rivayet-i merfllasmda: .;,.- t)l ,, "
IJ~;....I J Lo.~,.:.. .:ill I_,L. J Lo.>.-j ~; Lo..r=.!T.; l~li ...,..LW4 JT_j J 4A-- )4 J(j .:ill [JJ
'' Lo. ~ .;,.- ..:;,4 = Rfh, yani riizgar revhu' llah'ttr. Gah rahmet getirir, gah azab.
Binaenaleyh riizgann koptugunu goriince ona sebbetmeyiniz. Belki getirdigi

hayrz Allah'tan dileyin, getirdigi wden de Allah' a stgtmmz, buyurulmUtUr.
Rih: N efes ve ferah ve rahmet rna <nalarma gelir. Burada ise en

miinasib olan "Riizgar, Alliih'zn Barigah-i Hazretinden kopup gelen isiil-i
hayra veya fras-i ferre me'mur bir mahluktur" gibi bir ma<na vermektir.
Taberani'nin de ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan rivayetine
nazaran Res u lull ii h salta' lliihu aleyhi ve sellem ~iddetli riizgar estigi
vakit riizgan kaqtsma ahp ve iki diz iistiine c;okiip .;,.- d!LI Jl r-fUI ,, "
'iJ ;.....) ~\ r-JI. ~ ..::.1....) L.~J Lo.__...; .;,.--!...4 .:._,..IJ. ~ .;J.. _;I L.~,.:..J .~ ~
~~~; 44 'iJ ~4.; 4Lu;-\ r-+m 41~ W = ilah! $u riizgarm hzzznz ve
hangi hizmet ile gonderilmif ise o hizmetin hayrzm Sen' den dilerim ve feTrinden ve miirsel oldugu hizmetin ferrinden Sana szgznmm. ilah! Bunu
rahmet ktl da azab ktlma. iliihf! $u rii,zgiir riyah olsun da rfh olmasm"
diye dua buyururlardt. Riyah, rihin cern <i oldugu halde riyah olsun da rih olmasm buyurmalannda c;ok dakik bir niikte vardtr.
Qiinkii Kur'an-1 Kerim'de miifr.ed olarak 11 rfh n kelimesi hep azab
ayetlerinde varid olmUtUr. Lutuf vc merhamet-i llahiyi mii~<ir
olan ayat-1 kerimede ise daima cemi < sigasiyle 11 riyah n lafz1 isti <mal
buyurulmutur.
Ra cd ve saika da emare-i azab olan ayat-1 llahiyyedendir.
Nitekim bazi akvam-I salife ceza-yt kiifiir ve rna <styctleri olarak sfuka
ile helak olduklanm Hak Teiila Kitab-1 Keriminde bize haber veriyor.
Ra <d ve satka zamanlannda da gaflette bulunmay1p Barigah:t ilahiye
iltica etmek ime-i islamiyyet oldugu gibi o esnalarda siinnet-i seniyyeye ittibaan Tirmizi'nin ibn-i Orner radiya'lliihu anhiimli'dan merfuan rivayet ettigi atideki duiiyt okumahdtr: ~ 'i J ~~ L:.l:.<; 'i ~\ n"
".:JJ.:. J._; L:.;L.. J .!...4 il..! = ilahi! Biz/eri gadabznla katletme. Aziibmla da heliik
etme. Gadab ve a;;;iibmzn hulz1liine meydan kalmadan bizleri bundan viireste kzl."
~efiu'l-miiznibin aleyhi' s-salevatii rabbii' l-iilemin Hazretlerinin bulut
ve iddetli riizgar gordiikc;e kalbi rahimi ite boylece titrerdi. Titremesi
de iimmet-i da <vetin, belki de iimmet-i icabetin isyftm yiiziinden
302
kavm-i Ad'm giriftar aldugu azaba benzer bir azab ile muakab
olabilecegi korkusundan idi. Ma <lum oldugu iizere kavm-i Ad yedi
gece sekiz giin miitemadiyen esen husum flrtmalan ile ve kahti izale
cdecek bir ni <met zannettikleri bir bulutun belirmesiyle helak olarak
ruy-i zeminden kokleri kesilmiti.
TERCEMESi
(Abdullah) lbn-i Abbas radiya'lliihu anhuma'dan:

sellem: Ben (bad-i) saba ile 1 mensiir old urn. (Kavm-i) Ad ise
batt rtizgariyle ihlak olundular 2
Saba arktan esen rfrlgann ismidir ki, giin dogusudur. Onun
mukabil cihetinden, yani battdan esen riizgann adt Debur dur.
~arka miiteveccih olanm imalinden esen yildtza -in'in fethiyle- ,
$emal>>, onun mukabili olan ktble riizgarma da -cim'in fethiyleCenub denir. Saba>> harr-1 yabis, Pebur barid-i ra.tb, cenub harr-i
ratb, imal, de barid-i yabistir demilerdir. M ii slim'in rivayetine ,
nazaran ehl-i Cennet'e esecek riizgar imaldir.
Bu riyah-i asliyyenin aralanndan tsen riizgarlara Niikb denir ki,
miifredi Nekbd'dtr. Baztlannca Nekba>: Ytldtz ilc giin dogusu arasmdaki poyrazm ismidir ki , ona Niikeybd' da, Siibiye de dedikleri
<_;oktur. Giin dogusu ile ktble arasmda esen keilemeye hassaten
Eqeb ktble ile bati arasmda esen lodosa heyf; bati ile ytldtz
arasmdan esen karayele Cirbiya nam1 verilir.
2 imam-1 ~afii'nirt munkati< olarak rivayet ettigi bir hadis-i
erifte de : " l:..Y .Jl.S' .:r J.; 41~ ..:,.;l.S' .J l:-14 ..:.._,...,..; = Ben Saba ile mansiir
oldum,halbuki bu riizgar bizden evvelkiler hakkznda azab idi" buyurulmutur.
Bu rivayet-i munkati'ada riizgar ile ihlak edilmi timem-i salifeye yine
sabanm taslit edilmi oldugu anlathyorsa da metindeki rivayet-i
sahihaya nazaran bu ikinci rivayetten -siibutu takdirinde- batt
1
\.:.:.c.
J .J
L:...~ J L:.J !!.)4 r-tl
HADISt
303
riizgfm ile ihlak edilen kavrn-i Ad'm istisnas1 laztrngelir. Resul-i

H ii d a aleyhi efdalii't-tehaya Hazretlerinin Saba ile rnansilr old urn
buyurrnalan vak<a-i Ahzab'a aid olan *(( ~.Jj r h~.J
~., L:..L..)li II"
= On/ann btzitna #ddetli bir rii;:;g~n ve si~in go~iinii~e goriinmiyen bir taktm
ciinud-i ilahiyyemi~i taslft ettik" a yet-i kerirnesine iarettir. Ma <I urn
oldugu iizere Kurey nur-t1slarn'I sondiirrnek ve ehl-i 1slarn'I biisbiitiin
isds~il etrnek iizere Bedir ile Uhud'dan sonra kendilerine ~eki diizen
verip ve son gayretlerini sarfedip kabail-i Arab'dan on bin cengaveri
balarma toplarntlar ve Medine'nin kartsma ~tkrntlardt. Onlann
tecaviizlerine ancak ehrin etrafma hendek a~arak tedafiii bir vaz<iyyet
ahnabilrniti. Bu suada Ashab-1 Kirarn ~eit ~eit korku ge~irrniler,
rniinaflklar tiirlii tiirlii eracif iftira ederek Miisliirnanlann kuvve-i
rna<neviyyelerini k1rrn1ya ~ahrntlar, ahd ile ehl-i 1slarn'a rnerbut
olan Yahudiler de ans1zm arkadan hiicurn etrnek iizere rniirikin
ile gizli gizli rniizakerede bulunrnulard1. Klm soguk bir zarnam idi,
o esnada bir gece ark tarafmdan gayet soguk ve gayet kuvvetli bir
riizgar esip rniirikin ordugahm1 darrna -dagm etrni, kendilerini
bannarntyacak bir hale koyrnutu. Miirikin-i Kurey'in ehl-i 1slarn'a
son tecaviizleri budur.
t-:.)
Kavrn-i Ad'm helaki hakkmdaki kasas-1 Kur'arliyye ise rna <Iurndur. Ancak Kavrn-i Ad'm ihlakine rnernur olan Debur, yani ban '
riizgan H u d aleyhi' s-selam'a irnan etrneyenlerin kaffesini oldiirrnii iken
ahzabm dagllrnasma bais olan Saba'da kirnse olrnernitir. Saba'nm
esrnesi Peygarnber-i Huda'ya nusret olrnu ve korkulanndan ardlann~
bakrnadan firar eden rniirikin-i Arab dort be sene sonra toptan
daire-i necibe-i 1slarn'a dahil olrnulardtr. 1nhizarnlariyle beraber
vucutlarmm rnusab olrnarnasmdaki hikrnet de budur.
Sure: 33 ( Ah.z:ab), ayet: 9
1ST1SK.i\ BAHSt
304
""'
. uua.:13\
It
TERCEMESi
(Abdullah) lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'dan (sened-i sahih-i muttas1l ile) 1 rivayet olunduguna gore (bir def<a)
N ebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem: J I.:J !.lJ4 t+lll"
(t
\:..:..c_ J
\.:...l!.
= llah $amzmu:.da, Yemenimizde 2 hize bereket ihsan et"
diye dua buyurdu. Baz1 kimseler: "li~JJ =Necdimizde de 3 "

(diye) niyazda bulundular, (Resulullah salla'llahu aleyhi
ve sellem tekrar:) l:.;.;=_J t:...L!.J t.:J !.lJt~ t,.UI >> buyurdu. Onlar
(yine:)
(t
li. J J
n deyince: "Zelzeleler, jitneler i~te oradadzr.
$eytamn karni (yani hizh ve iimmeti) 4 de orada ftkacaktzr" buyurdu.

Riv AYETLER:
Baz1 niishalarda: (( J\i Jli n, baz1 niishalarda (( JLO n, baz1 rivayetlerde: (( -!..U~ 11 dir.
1 Bu hadis, Buhdr'de cc tl-. J ~.ill J.... ...s~l ,:;-. n lafizlan olmakstzm
ibn- i 6 mer radiya' lltihu anhiima iizerine mevkiif olarak rivayet edilmi~tir. Hakikatte ise had is merfU' ve mevsiil olup bu kelimeler sehv-i
nasth olarak unutulmu oldugu iddia edilmektedir Zira senedindeki
Huseyn ibn-i Hasen-i Basr! Abdullah lbn-i Avn'dan boyle rivayetetmi ise de Abdullah ibn-i Avn'inoglu Ubeydullah lbn-i
Avn ile Ezherii's-Semman'm yine Abdullah lbn-i Avn tarikmdan gel en rivayetlerinde Neb i aleyhi' s-salatii 'Qe' s-selam amlmJtlr.
Bahusiis hadisin meali re'y ile bilinecek eylerden olmadtgt miilahaza .
edilirse dual ann ve sonunda ge<;en ihbarm lafz-1 Neb i aleyhi' s-salatii
ve's-selam olduguna iibhe yoktur. Zaten Buhari ba~ka yerde, baka
bir tarikten Tecrid metninde oldugu gibi merff:t' olarak tahric
etmi oldugu gibi Tirmizi de Siinen inde, ismaili de Buhdr.
iizerindeki Miistahrec inde boyle tahric etmilerdir. Binaenaleyh
hadisin her rna 'naca sthhatinde iibhe yoktur.
305
2 11'"4.-t; .J -~- .;., .Jl.U u
ta biri, Sagzma, soluma baktzm rna nasma

geldigine ve Temen, arkastm bab-1 Kabe'ye veren kimsenin sag
cihetine diitiigii gibi $am da sol tarafma diitiigiine gore burada
Hicaz'm cenub ve imalinde vakt < biitiiri diyar-1 lslamiyye maksiid
olabilecegi gibi hassaten Temen ve $am namlariyle amlan iki ktt<a
da kasd buyurulmu olabilir. Maa-haza Yemen ile $am'm faziletlerine dair diger hadislerdc vacid olarak ikinci ihtimal daha kuvvetli
goriiniir.
3 Hicaz ile Y emen'in sevahil taraflan (( Tihdme dir ki, Mekke-i
Miikerreme'yc Tihaine denilmesi bundand1r, Hica;z'm arkmdan
i<tibaren lrak'a kadar uzanan yaylaya da ((Necid>> 1tHik olunur.
" (<Karm> muasn olarak yaayan insanlarm tabakas1 rna <n~sma
geldigi gibi ic;inde bir Nebi zuhur ede.n bir miiddette yaaffii olanlara da, ehl-i ilimden bir tabakaya da ttHik olunabilir. Nitekim
J.; ~.J_,.&JI ~ II hadisinde "benim karnim"den murad-1 ali-i Nebevi
miiahede-i didar-1 alileriyle miierref olan Ashab-1 Kiram tabakas1d1r.
Binaenaleyh (<karn-i itylan eytanm hizbi ve iimmeti demek olur.
Nitekim Decca! o havaliden, Ka <bul-Ahbar'dan naklolunduguna
gore, lrak cihetinden zuhur edecektir, demilerdir. Miislim'in rivayetine nazaran 1b n- i 0 mer radiya' lldhu anhiima'mn da 1t1esmu < ve
mehiidu olan bu haberden dolay1 ehl-i lrak'a tevecciihii pek az imi.
Nitekim onlara bir kerre: u !i~I~.;I.J ;.J!;.....JI .;.r-~l.. I L.. J I_,.JI J. Il:u "
= Ey /raklzlar, kii;iik giinahlari iigrenmekte amma da ince eleyip szk dokuyorsunuz! Sonra biiyiiklerini irtikabda da amma pervaszzsznzz !" demitir ki,
hatmmda kaldtgma gore H iiseyn radiya'lldhu anh'ln fecia-i ahadetlerinden sonra hacca gelmi baz1 lrakhlar, ihramda iken pire oldiir~ne
fidye laztm gelip gelmiyecegini sua! etmeleri miinasebetiylc bunu
soylemitir.
(I
Dua-yt Celil-i Nebevi'de Yemen ile $am'm tahsisen zikredilmesi bu iki iklimin miibarek olduguna delalet eder. Necd'in daha
dogrusu Ehl-i Mank'm duadan baric buak1lmasmdaki hikmet de
metn-i hadisde beyanbuyurulmutur. Oras1 gadab-1 llahi asanndan
olan iddetli zelzeleler yatag1, fitne ocag1, hizb-i eytamn yuvast oldu"
gu rna Ium-t ali-i Risalet-Penahileri oldugu ic;in rahmeten li'l-alemin
iken orast ic;in dua buyurmaya dilleri varmamttlr. Qiinkii sebkeden
kader-i . llahiyi bilip dururken o~un hilafina dua etmemek gibi ali
ve ince bir edeb gozetmilerdir. Necid taraflarmda tarihin zabt ettigi
F.:
20
306
1ST1SKA BAHSl
mi.ihim zelzelelerden rna <Iumat1m1z yok ise de herhalde muhbir-i

Sad1k salta' lltihu aleyhi ve sellem'in bu ihbar-1 celil-i Nebevileri de sair
bir c;oklan gibi gi.ini.in birinde tahakk.uk edecegi iibhesizdir. Hicaz'm
mank cihetinden kopan fitnelere gelince onlar pek c;oktur. Daha
ahd-i celil-i Nebevi'de Miitenebbiler, hilafet-i S1ddik1yye'de miirteddin muharebeleri, muahharen beyne'l-Ashab vakt < ola'n kttaller,
daha sonralan Karam1ta ve saire hep muhbir-i Sad1k Hazretlerinin
ihbanm te'yid eden vakayi-i tarihiyyedendir. Bu hadisin ahidi,
Ebu Hiireyre radiya'lltihu anh'in BuhiirZ'de tahric ve rivayet edilen:
".J~I .J.} 2~ 4A 4:-:.t.JI J .J\.(_ .J\.(_)' 1 = lman, Temen'dendir. Fitne ise i~te
~uraczktadzr. Karn-t ~eytan i~te ~uradan flkar" hadis-i sahihidir. Imanm
Yemen'e mensiib olmasmda iman ve lslam'1 mal ve canlariyle te'yid
eden Ensar-1 Kiram'm neseben Y emenli olmalanna iaret vardtr.
Yemen'den gelen E'ariler vefdinin vurudu miinasebetiyle varid
olup Muvatta<>> ile Sahihayn'da mervi Ebu fliireyre radiya'lltihu
anh'in daha mufassal diger hadis-i merfUunda da: . .r:) l j-.1 f\; 1 n"
_rAJ\ J J_r.ll J:i _,~1 ._,..iJ J <:; l.t. 4.S::J-I J .Jl: .:,\.(_')1 4_,1; ~IJ >..1!!1 JJ\ ~
fiJI j..IJ Jt;}l J 4:.:ul J. ~)II j-.1 .i >~:;.JI J = l~te size ehl-i Yemen geldi.
Yemen'tiler yiiregi en yujka, kalbi en yumu~ak kimselerdir. !man Temen'dendir,

hikmet de Temen'dendir. Kiifriin ba~z ma~rzk tarafindandzr. Ogiinme ile
kendini beyenme deve stihiplerinde, siikunet ile vekar ise davar siihiplerindedir" buyurulmutur. ~am'a hicret ve orada ikametin fazaili hakkm-
da da Abdu'r-Rahman 1bn-iAmr 1bn-i As, Zeyd tbn-i Sabit,

Abdullah tbn-i Havale, Ebii'd-Derda; radiya'lliihu anhiim'den
mervi birtaktm hadislere u Siinen-i ,, EbU Davud ile u Siinen-i n Tirmizi'de
tt'sadiif edilir.
Bu hadisin B u h a ri tarafindan istiska hadisleri evahirinde ser'
dedilmesindeki hikmet Udur: Kaht ve gala gibi biiyiik mesaib esnasmda ve -iimem-i salifeye azab olarak nazil olmu olmakla- bu iimmet
ic;inde emare-i azab say1labilecek olan iddetli ra <d vc saika esnasmda
tevbe ve istigfar ve Hakk'a riicu < ile ibtihal ve arz-1 1dt1rar mesnun
oldugu gibi zelzele gibi - tekerriir vc tekessiirii ktyametin kurbiine
alamet olup baz1 iimem-i salifeye de azab olmu- miithi havadisin
zuhurunda da babu'llaha iltica merft<dur. Nitekim erat-1 saatten
baztlanm nat1k olan (2128) inci Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh
hadisinin baka tarikden muhtasar bir siiretini Buhari, mevzii-i
bahsolan bu hadisten evvel: J.;l' ) I ;s::.; J ~.JI '-'~~ ~ ~LJI i _,.<; ') n
u [-'~1 _,~ J ,:,L._;JI ":"'J~ J diye rivayet ctmitir. [71 inci Enes radi-
'.
MUGAYYEBAT-I HAMS HADlst
307
ya' lliihu anh hadisine de miiracaat.] Bun dan dolay1 b mer radiya' lliihu anh eyyam-1 hilafctinde vukiia gelen bir zelzeleden pek ziyade
cam s1k1hp. "Ahd-i Celil-i Nebevi'den heniiz tebtiiid edilmemi~ken bu
hiidisenin zuhuru emr-i dinde miinasebetsiz ~eyler ilzdas ettiginizin delilidir.
l'a kendinizi zsliilz edersiniz , yahud ben iinizden fZkar, giderim" gibi sozlerle iimmeti tevbih etmekle beraber namaz kilmalanm tavsiye etmitir. Lakin bu namazlar cemaatle kllmmaz. Ali kerrema'lliilzu veclzehii
Hazretlerinin zelzelede cemaatle namaz kildirdiklan mervi ise de
rivayet sahih olarak sabit olamamitir. Fukaha zelzele esnasmda
namaz k1lmak merU. < oldugu gibi sahraya <;Ikmak da mesnundur,
demilerdir .
.J. I ~ :li -'
I ,. .Jl
..:i.IIJ""' ..:ill
_,
,). "'o ...- ""' .J. I
.Jl _, -
-'
-'
_,
J J_. J Jli : Jli

t:i
., .J.., o *"' ""
-' .J. o-' .J. I ,. _,
l4.._:.~ ..:ill
., o "'
o ,.... 0
r-J~ ':J ..:ill ':J! lf4J~ ':J u-4>- ~:;J I

"'~
jl
"'""t
.Jl.,
.J."'o
5 46
-' .Jl o _, _,
'-S,;.,_, J
~
4.# J .
., ,.
-'
~"'
"'
e:3l..4.o r-J_. J
"'.,..
.,..
jl
.Jl.,...,..
, \ l> ~ ':J I ~~ 0 J~ l; ..l> I tj~ ':J J ,.JS:. ~-~ 0 JS::~

0
~ ""
f.
, .,.
.,
.....
.J.
;,-.....
""
...... .;
:--:J~
t..
,. ,. .} ...... ;
,.,.t
..l> I
.....
~ J I ~~ u-.A.i ~ J..l; l.. j l..li- ~->-; I~ t; u-.A.i "J~ ':J J

(}
"'
,. -
J."",.o{.,..
l.,"'"'t
o,.,.,.J.
J."'
. )~~I ~~~ ~::... ..l> I ~ ,J ~ l.. J u J4;

TERCEMESi
Yine 1b n- i 6 mer radiya' llahu anhiima' dan 1 :

buyurdu ki: Gaybm anahtarlan be~ (dane) dir ki 2 , onlan
AlHihu Teala'dan ba~kas1 bilemez. Yann neolacagm1 (Allah'dan ba~ka ) hic;bir kimse bilemez 3 (Ana) ~ahimleri(n)de ne(ler)
bulundugunu (Allah'dan ba~ka) hic;bir kimse bilemez 4 Hic;:bir nefs yann (hayr ii ~er) ne kazanacagm1 bilemez 5 (Keza)
hi.c;bir nefs hangi tarzda olecegini bilemez 6 (Allah'tan ba~ka)
hie; bir kimse de yagmurun ne zaman gelecegini bilemez 7
RivA.YETLER:
Bir <;ok niishalarda:
t"' J
~ ..ill
J ....
~I
Jt;
11
lSTlSKA BAHSt
308
BaZl ni.ishalarda mi.ifred sigas1yle

(I
..,.,All L,;LA..
<I
..,...:JI :_\.:A..
n; birc;ok rivayatda
I)
Buhari'nin ba~ka bir tarikden rivayetinde: (I ~.. ~t ~ n.

Buhari'nin diger rivayetindc: u ..:ill~ ~ ~ .j L.. r~ ~ n.
Bir rivaycttc ahirinde:
..:ill ~ ~
ziyadesi de vardir. Bundan
maada Bu h a ri'nin sure-i En <am tefsirinde yine 1 b n- i 0 mer radiya'llahu anhiima'dan olan rivayetinde: u ..,..;. ~JI L=;U. n buyurulduktan
sonra maba <di buradaki elfaz ilc dcgil, sure-i Lokman'm son ayeti
1
olan I~ L.. ._,-A.; <.$JJ.'j L...J (1.-J~I .j L.. ~-t.J 4)1 JJt.J ~l...JI ~ .~ ..:i.li.JI,,
*u ~ r.}s- ..:il l .JI ~.:~- ..,;.) <.$4 ._,-A.; <.$JJ.:i L.. .J i~ ..,.s_; nazm-1 cclil-i tlahisi
tilavet buyurulmu~tur. Sure-i Lokman tefsirindeki iivayetinde de
1bn-i Orner radi;a'llahu anhiimti: u ~UI t'" J..:.<- ..:il l .JI i; (" demi~tir.
1 Bu hadis-i ~erif -Miisned-i Ahmed ile Miisned-i Bezzar vc Sahfh-i
lhn-i Hibhtin'da vc Hakim'in Miistedrek inde tahric cdildigi iizcrcBi.ircyde 1bn-i Husayb radiya'llahu anh'den ..:il l .JI ..:ill )! I .:.~~._....;.. n
u <t~'l . ~UI rt.. J..:.<- lafz1 ile rivayct olundugu gibi Hadis-i Cihril
i.invaniyle mii~tehir- olan (47 ) (Tecrid) hadisi z1mmnda da E bu
Hiireyre radiya'llahu anh'dcn mervidir.
2 GayBm anahtarlan ellerinde olmaymca kullan ic;in mugayyebatl bilmemek cvleviyyette kahr. G_aybolan ~eyleri bilmek evkat-1
zuhurlanm takdir ve ta<yin etmek Allah'a mahsiistur. Gay1bdan
Uhuda c;1kacak ekvan ve hadisatm ta <cil ve te'hirlerindeki hikmct
her ne ise o hikmetin muktezasma zamant hulul ettikc;e peyderpey
meiyet-i 1Iahiyesi taalluk edip alem-i zuhur ve ~ahadetc ibraz edecek
de odur. Buna ne bir melek-i Mukarrebin, ne bi~ Nebiyy-i miirselin
-Allah bildirmedikce- muttali< olmasma imkan yoktur. Dmmii'lmii>minin Ai~e-i S1ddika radiya'llahu anhti, 1bn-i Cerir-i Taber i'nin rivayetine gore diyor ki: Allah'tan ba~ka her kimin gayb1 bilebilecegini soyliyen kimse yalan soylemi~ ve Allah'a biiyiik bir iftirada
bulunmu olur. Zira sure-i En<am'da Allahu Teala'nm kendisi h ~~~"
u ..:ill '11 ~JI ..,;.J'll .J ~I.,.,.._JI.j rJ' =Semavat ve arzda olanlarzn hi; hiri gayhz
hilemez. Yalmz Allah hilir" buyuruyor. Yine Hak Teala ve Tekaddes
Hazretleri Kitab-i Keriminde: ***" _,- '11 t..~ '1 ~I t"LA.. J..:.<- .J=Gayb'zn
anahtarlarz ( ve hazineleri) ,Zat-i Ecell ii A [asz nezdindedir. Onlarz ondan
(I
Sure: 31 (LokmO.n) , ayet: 34

Sure: 27 ( Neml) , ayet: 65
*** Sure: 6 (En'tim ) , ayet: 59
I)
MEF.\TlH-t GAYB
MUGAYYEBAT-1 HAMS
309
b~ka hif bir kimse bilemez, buyuruyor ki, bu ayet-i kerimcdeki

(( .Mljatih-i gayb in sure-i Lokman 'm ahirindeki: "~WI rt&. ~ ..i..l .J\,,
I)
ayet-i kerimesiyle miifcsser oldugunu bu hadis-i Nebevi sarahaten

gosleriyor. Binaenaleyh mevzil-i bahsolan U be Cyi bilmek hi<;
bir kimsenin tama' edcbilccegi husilsattan degildir vc imam-1 Kurt ubi 'nin dedigi gibi - muhbir ani'!Hih olan P e y gam be r sal/a' lltihu alryhi ve sellem'e isnad etmelrsizin bu be eyden birini biliyorum
da 'vasma her kim diiersc da 'vasmda kazibdir. Qiinkii u ilm-i gayb
AWih'a mahsilstur. u Zann-z gqybn a gelince ondan bahsetmekte
beis yoktur. Zira zannm mertcbesi ne olursa olsun hie; bir vakitte
ilim mertcbcsini bulamaz. Qiinkii ta 'yin ifade etmez.
llm-i llahidc olup da Allah'dan b~ka kimseye rna 'l(Im olmayan mugayyebat na-mahdud olup sure-i En'am'daki ayet-i kerimcde alehtlak ilm-i .gayb, ;\llah'tan bakasmdan nefiy buyurulmutur. Sure-i Lokman aycti ile bu hadis-i Nebeviyye'de ise mugayyebattan yalmz m~falih-i gayb nam1 vcrilen bu bei mevzil-i bahsolmutur. Demek ki, ikincisini birincisi miifessir ve evvelkisindeki
1tlak, beriki kay1tlarla rriiilahaza edilmek muktazidir. Netekim sure-i
Cin'deki: "Jy..: ,:;- ..s..&j) :: ~I i_,_l ~ ...,l&. .... ~ ")\i ..,....;.JI (~ = Alltihu
I)
Tetilti alimii' l-gayb olup bc~er vrya meleklen zslifa buyurdugu kimselerden
hif bir kimsryi gaybe muttali' kzlmaz " ayet-i kcrimesi de gay-
b~ka
bm Allah'a muhtas olmakla beraber Hak Teala'nm diledigi bir

kuluna mu 'cizc veya keramet olarak ya vahiy veya ilham tarik1ylc
baz1 mugayycbat1 bildirdigini gosterir. Nitekim lbn-i Cerir-i
Taheri ile Merduye'nin rivayctlerine nazaran Abdullah lbn-i
Me s 'il d radiya' lltihu anh : ~\ F"Y I rl..- J :k ..i..l J- ~~ .,; _,I s; J.(
I) "
Sizin Prygamberiniz salla'lltihu alryhi ve sellem'e ilmii'l-gaybm

be~inden ma-ada her ff:Y, _yani her ilim verilmi~tir, deyip bunlan izah
(( v_;JI
i<;in: *u ... ~LJI /&. .~:.&. ..i..I.JIH ayet-i kerimesini tilavct eylemitir.
llm-i gaybm Allah'a muhtas olmas1 i 'lam-1 llahi ile baz1 kullannm baz1 mugayyebata muttali' olabilmelcrine miinafi gclmedigi,
Hak Celie ve Ala'mn Yusuf alryhi's-selam'dan hikayeten W:::,;~ ~ n"
**u ~l: .JI ~ ~_,l~ L.S::;L:i ')I .;Lij_; ri...1.=Her ikinize [gerek rii'ytida ve gerek
yakazada] rzzkznzz olacak hifbir latim gelme;:; ki, o latim size gelmeden te'vilini,
yani ne kryfiyyelle bir tatim oldugunu size evvelden haber vermiyryim " YC
Sure: :;r (Lokman), <!.Yet: 34

Sure: 12 (YUJcif), ayet: 37
**
1ST1SKA BAHSt
310
Is a aleylzi's-selam'dan hikayeten: *u ~~ .j (JJ_r;;; 1.. J (J_,.LS'"L; Lt. ~~J n"

= Bir de yryecegini;:; ve evlerini;:;de iddihdr eJtigini;:; ~eyleri size haber verebilirim" ayetleriylc de mi.ieyyeddir.
Sure-i Cin ayctinde yalmz riisiil istisna huyrulmu olmas1m,
mu 'tezile, evliyanm keramatm1 inkara delil ittihaz etmek istemilerse
de hir resule tabi' alan velinin i 'lam-1 1lahi ile umur-1 gayhiyyeden
hirine mutt~li' olmas1 da -kendisi hakkmda keramet olmakla heraher- tahi' oldugu resuliin mu'cizesidir. Arada hir fark varsa o da
Nehi ve resuliin gayhe 1tt1lii1, vahyin her nev'i ile olabildigi halde
veli yalmz rii 'ya veya ilham tariklariyle muttali' olabilmesinden ve
peygamherlerin ihhan tahaddi, yani da 'va-y1 nuhiivvete muk~rin
olmasmdan~ iharettir. Evliyanm alehtlak kerameti, Meryem aleylzi's-selam'm min indi'Wih merzuk olmast"ve Asaf 1hn-i Berhiya'mn
Ar-1 Belkis'i lemhatii'l-hasarda celhetmesi hakkmdaki ayat-1 kerhne
ile sa hit oldugu gihi ilham-1 1lahi ile haz1 guyuha muttali' olabilmeleri
de Buhari'nin rivayet ettigi Ehu Hiireyre hadis-i merfuu ile sabittir. Bu hadisde: ~ (JI J .~1 l_,j~~ (JI ~<. .:r (.)_;JS ~ ~ (.)\.S"".W 11 "
<< _..r . ; t.; .~>- I
..;~ 1 .j = Hi; ~iibhe etmeyiniz ki, si;:;den evvelki iimmetler de
peygamber degilken muhaddes, yani miilhem olanlar var idi. Benim iimmetimde de bo)'lesi varsa Omer'dir" huyurulmutur. Miislim'deki Aie
radiya'lliihu anlzd hadis-i merfuunda da hu hadise yakm hir laf1z ile
varid olmu olup U kadar ki, hunda : .J\.j .~>-I r-<.:.. &I .j .:;>-,_ .J\.j I I "
u \'"',..:.. ."':"' Lk>JI :J. J,;- = Benim iimmetimde de onlardan varsa ~iibhesi;:; Omer
_lbn-i Hattiib da onlardan biridir" diyerek muhaddeslik Orner radiya'lliihu anh'e kasredilmemitir.
3 Bu Kelam-1 Celil-i Nehevi u 4;UI ~ ~ ..ill (JI 1> dan eamd1r.
Zira yarm ne olacagm1 insan hilmeyince k1yam-1 saatin vaktini hitarik1'l-evla hilemez. Ye\m-i ktyametin -ve hiraz sonra zikredilecegi
iizere- vakt-i mevtin vc hatta mekan-1 mevtin kullardan mestiir
h1rakilmasmdaki hikmet ftikardu. Bunlarm hilinmesi evamir ve
nevahi-i 1lahiyyeye imtisal babmda miikellefte hir kesel ve rehavet
getirebildigi i<;in hikmet-i teria miinafi di.ier. Zira insan ne vakit
ve nerede olecegini hilse heva-vii hevese tahi' olarak measi ile i.tigal
ettikten sonra zamam hulul edince tevbeye iiru' cder ki, teklifdcn
maksiid-1 asli olan tchzih-i nefs ve mekarim-i ahlak1 tahsil gayesi eldc
cdilmedcn alurete intikal etmi olur.
Sure: 3 ( Al-i lmran) , ayet: 49
MEFAT1H-t GAYB
MUGAYYEBAT-1 HAMS
311
Heniiz ana rahminde duran ceninlerin erkek mi, di~i mi,

said mi, ~aki mi olduklan, ahlak ve Cmailleri ve saireleri alem-i
Uhuda <;tkmadan kimsenin ma<lumu degildir, demektir.
5 1nsan, haytr ve Cr ne kazanacagmt ve nelere rna <ruz olacagmt
ilm-i yakin ile bilemez. Zira yapacag1 ve ugnyacagt ef<al ve ahvalin
kimi azim ve iradesine bagh, kimi de -hatta ekseri de- yed-i ihtiyarmda olmtyan ahval-i hariciyyeye tabi <dir. Kendisinin nzast olmtyan
eyleri ilm-i yakin ile bilmek miimkiin olmadtgt gibi ummadtgt zamanlarda da azmettigine muhalif iler ilemesi kesirii'l-vukii <dur.
Bundan dolayt Mehbit-1 Vah-yi 1lahi olan Resul-i zi-~an aleyhi
ve iilih salevatii'r-Rahman: ~ "i .J ~ ~ l.. ISJ.)I l.. .J = Benim, ba;tma
ve sizin baizmza ne gelecegini bilemem" demekle me>mur olmulardtr.
6 Rivayet olunduguna gore
bir def<a Melekii'l-mevt aleyhi'sselam, Siileyman aleyhi's-selam'm ziyaretinde iken orada oturanlardan
birinin yiiziine dik dik baki;Ill. 0 adam, kendisine bakan zatm kim
oldugunu sormu ve Melekii'l-mevt oldugunu ogrenince: "Bana kasdz
V(lr gibidir. Rii;::gara buyur da beni alzp Hindistan' a gotiirsiin" niyazmda
bulunmu ve arzusu is<af edilmi~. Melekii'l-mevt bir daha oraya
gelince Siileymfm aleyhi's-selam o adama dik dik bakttgmm sebebini
sormu~ ve : "Onun iiinde ben teacciib ettim. ,Zira bugiin onun ruhunu Hindistan' da kab;::a me>mur idim, halbuki onu si;::in ;::iyaretini;::de gordiim "
cevabmt almt.
7
Ayet-i kerimede burna <na "* 41 J ~.J= ragmuru Allah yagdmr"
nazm-1 erifi ile eda buyurulmu olup bunu Allah' tan baka kimsenin
bilemiyecegi musarrah degilse de hadis, Kur'an'1 miifessir oldugundan
niizul-i gays ilminin de Allah'a mahsiis oldugunda iibhe yoktur.
Rasadat-1 havaiyye merakizi ne kadar ma<lumat cern< ederlerse etsinler yirmi dort saatlik zaman hakkmda verdikleri hiikiimler hep hads
ve tahmin derecesinde olup yiizde yiiz tsabetleri te>min edilemez.
Qok kerreler hava karanr, bufutlar iner, ha imdi, ha be dakika
sonra yagacak, ortahgt sel basacak dersiniz, bir de bakarstmz ki,
muhalif bir riizgar <;tktp ne varsa dagttlr ve yanm saat sonra gok yiizii
cam gibi berrak bir hal ahr .
4
.......
Srire: 31 ( Lokman}, OJet: 34
Fukaha -ve onlara tebean miineccimin- Istllahmda

"kiisuf" gline~in, "husuf" da ay'm tutulmas1 demektir. Halbuki lugaten her iki lafiz, miiteradif olup giine~ ile aym tutulmalanna "husujan" ve "kiisujan" denir. Szhah-z Cevheri'de ale'sseviyye "kesejeti' ~-~emsii" ve "kese/e' l-kamerii" denilebilecegi beyan edilmekle beraber husufun kamer hakkmda isti <mali ecved oldugu zikredilmi~tir ki, bu siiretle isti <mali fukaha ve
mlinecciminin daha fasih oldugu ima edilmi~ oluyor. Ancak
Buhari ile Mi.islim'in rivayetinde ~emse veya kamer'e tahsis etmeksizin her iki laftz yekdigeri rriakamma isti <mal edilmi~ olup ~ems ve kamer hakkmda: ...t>-1 u _,l 0l..i-~ ':1 ll denilmi~ oldugu gibi
11
0~ ':1.
ll
de,
11
0~ ':1 de denilmi~tir.
Keza ' -.;.-.:.li...::...A.S" ll rivayetleri gibi -.;........:.ll ~,:.. ,, rivayetleri de vardtr. Biz, bu iki lafz1 ayn bir rna <naya tahsis eden
orf-i fukaha ve mlincccimine ittiba <ile giine~ hakkmda "kiisfif", ay hakkmda "husuj" ta <birlerini isti <mal edecegiz.
Kiisuf ile husuf hadiselerinin vukiiunda namaz kilmanm
me~ruiyyeti Kitab ile de, kavl ve fi <J-i Res ul aleyhi's-selam ile de,
icma-1 iimmet ile de sabittir. Fukaha, Kitabu'llah'tan: t... J n"
* ,, l~_,;i ':11 u ~ ':1 ~
J . . .;; =Biz ayetleri, yani alamat-z be.J!J'inat-z kudreti-
mizi ancak kullar korksunlar diye irsal ederiz" ayet-i kerimesini

'~
Sure: 17 (imi'), iiyet: 59
KUSOF NAMAZI VE AHKAMI
salat-1 kiisufun me~ruiyyetinc dclil addederler. Zira namaza,

niyaz vc duaya, vc Barigah-1 llahiye yUz dond'iiriip t<:zarru <
ve ibtihale koyulmak, havfu'llah'm laz1mtd1r. Hatta: ..;~ 1~,. J ,, "
l>.lll 4i.IIJ~....IJ ..:~':1 J ~ \J~-;':1 ..:...A!IJ ~IJ JtrJI.J J::!l
(I
~.> = Gece ile l:undiiz, giine.f ile de try o Hiihk-z Bi-(:un'un
( ~~) ayiitmdandzr. Siz $ems ile Kamer'e secde etmeyiniz de

bu diirt iiyeti )'aratan Alliilzu Azlmii' J-$iin' a sec de ediniz" ayet-i
kerimesinin i~aretinde baztlan salat-i kiisufeyn

dugunu da sezmek istemilerdir.
Siinen-i kavliyyedcn olan delillerden biri:
o')\..aJI
Jl
I.J~ jli
te~ri<
buyurul-
:.r \~ fJJ
t} ':II o..iA =Su korkunf Jeylerdcn
1~1 "
herhangi birini
, gordiigiiniizde lzemen namaza ilticii ediniz" emr-i Celil-i Nebevi-
sidir ki, yalmz kiisuf ve husuf dcgil zelzele gibi, iddetli riizgar
gibi, tufan gibi zulmet-i nehar gibi herhangi korkun<; bir hadise vukiiunda Hakk'a iltica ve tcdarru < tavsiye buyuruluyor
demektir. Bir de hassaten hadise-i kiisufiye hakkmda Sahlhayn'daki rivayetine nazaran: ..::....Jl 0~ ':1 ..;-41\J w-...!.ll .JI "
I.Jl..,.U t.. ~iJ l~t; 4i.ll..::...li\ :;.o 0~ ~~s:JJ
~l::~ ':1 J .\,..1 = $iiphe-
siz ki, .fems ile kamer hif bir kimsenin ne oliimiinden, ne de hayatzndan dolayz tutulmaz[ar. Lakin bunlar Alliih'm d)'etlerinden iki iiyettir. Tutulduklartm goriince hemen namaza durun" buyurulmu~tur.
Bunlardan kat<-1 nazar bu namaz, fi <J-i Res u 1 al~yhi' s-salatii
ve's-selam ile de sabittir. Nitekim Muallim-i Ekmel-i Ummet
salta' lliihu aleyhi ve sellem'in kiisuf namazmt ktld1klan kiitiib-i
s1hahm kaffesinde zikredildigi gibi "Siyer-i lbn-i Hibbiin" da
sikattan rivayeten be~inci senede bir husuf namazt ktld1klan

da ihbar edilmektedir ki, lslam'da ilk kthnan salat-i kiisuf
bu olmu oluyor.
S1ire: 41 ( Fumlel}, qyet: 37
314
KOSUF BAHSi
Saleh-i kusuf hakkmdaki icma-1 timmet, otedenberi timmet bunu k1hp durmakta oldugu halde inkara kalkt~mi~ fukahadan hie;: bir kimsenin zuhur etfhemesidir.
Salat-1 ktisufun sebeb-i me~ruiyyeti nefs-i ktisuf oldugundan ktisuf za mamnda kilm1r ve tekerrtirti ile tekerrtir eder.
Salat-1 ktisuf stinnet-i mtiekkede olup vacib degildir.
Yalruz me~ay1h-1 Hanefiyye'den bazdan me>murun-bih olmas1
dolay1siyle vacib addetmi~lerdir. 1 m am- 1 lVI ali k ise Cum <a
gibi farz-1 ayn ve bir rivayet-i zaifeye gore farz-1 kifaye addetmi~tir. Lakin farz-1 kifaye olduguna kail olmas1 mtisteb<ad goriilmektedir.
Ktisuf-1 ~ems vakt-ikerahete tesadtifederse, Ebu Hanife'ye ve Ahmed 1hn-i Hanbel'in kavl-i me~huruna gore
kdmmaz. Namaz yerine tesbih ile i~tigal edilir. ~afii'ye gore
sebebe mtistenid bir salat oldugundan vakt-i kerahette de kllmmasmda kerahet yoktur.1mam-1 Malik'ten ise tic;: rivayet
vard1r: 1 - imam-1 ~afii'nin dedigi gibi her ne vakit ktisuf
olursa namaz1 k1hmr. 2 - 1 mam-1 E bu H anife'nin kavli gibi
yalmz teneffi.il mekruh olmayan vakitlerde kdm1r. 3- Zevalden sonra kdmmaz. Bu tic;:tincti kavle gore salat-i ktisuf salat-i
iyd'e ktyas olunmu~tur.
Salat-i ktisuf fi<I-i Celil-i Nebevi'ye imtisalen cemaatle de
kilmabilir. Hatta 1mam-1 ~afii ve imam-1 Ahmed ihn-i
Han bel'e gore cemaatle kdmakstinnet-i mtiekkededir. imam-1
Muhammed ile Stifyan-1 Sevri ise: "Balk, imama tabi<dirler. Cemaatle kzldmrsa beraber, yoksa miinferiden kzlarlar" demi~
lerdir. Salat-i husuf da 1mam-1 ~afii ve Ahmed'e gore yine
boyle cemaatle kdmmak mesnundur. imam-1 Ebu Hanife
ile imam-1 Malik'e gore ise salac-i husufda cemaat mesnun
oJmay1p herkes mtinferiden namaz k1lar.
Salat-1 husuf geceye mtisadif olacag1 ic;:in cemaatle kllmd1gmda imamm cehretmesi laz1m gelirse de salat-i ktisufdaki
KDSCF NAMAZI VE AHKAMI
kmleti lmam-1 Malik ve Ahmed ve !shak'a gore Cum<~ ve

bayram namazlarmda oldugu gibi yine cehridir. Eimme-i
Irak ve t m am -1 ~a fi I'ye gore ise ihfa olunur. Bu namaz1 cemaatle k1ldlktan sonra Malik ilc ~afii ve bir rivayete nazaren Ahmed !bn-i Hanbel'e gore Cum<a ve bayram hutbeleri hey>etinde hutbe iradetmek mendubdur. Lakin E bu
Hanife'nin ve me~hur kavline gore Ahme.d !bn-i Hanbel'in kavillerince hutbe mesnun degildir.
Cirm-i ~ems ile cirm-i kamer'in incilasmdan sonra salat-1
kiisufeynin vakti fevt edilmi~ olacagmdan art1k namazlar da
kilmmaz.
Salat-1 kiisufeynin ka<; rek <at oldugunda ihtilaf edilmi~tir:
1 - Eimme-i selase ile Leys lbn-i Sa <d ve !shak
!bn-i .Rahuye'ye gore her birinde iki~er ktyam, iki~er k1raet,
iki~er riiku < vc iki~er siicud bulunan iki rek <atttr ki, mecmfm
iki rek<at i<;inde dort riiku< ile dort siicud eder.
2-Tavus'e Habib tbn-i Ebi Sabitile Abdii'l-Melik tbn-i Ciireyc'e gore beherinde dorder riiku< ile iki~er
siicud bulunan iki rek<attlr ki, cem<an iki rek<at i<_;inde sekiz
riiku < ile dort siicud olmu~ olur. Ali ve t b n- i Abbas radiya' lliihu anhiim 'iin de kavilleri bu oldugu rivayet olunmaktadtr.
3 - Katade ve Ata> b. Ebi Rebah ile tbn-i Miinzir'e gore beherinde ii<;er riiku< ile iki~er secde bulunan iki
rek <atttr ki, cern <an alt1 riiku < ile dort sec de eder.
4 - Said !bn-i Ciibeyrile Muhammed !bn-i Cerir-i
Taheri ve -diger kavle nazaran yine- !shak !bn-i Rahuye'ye ve fukaha-y1 ~afiiyye'den bazdarma gore bila-tevkit ve
giinc~ incila buluncaya kadar miitemadiyen kthmr. Binaenaleyh kiisuf temadi ederse riiku<Iar tekerriir-eder, incila <_;abuk
olursa riiku <Jar azahr. Ancak bu, kiisufun miiddetini evvelden
bilmege vabestedir.
KOSOF BAHSt
316
5 - Ebu 'Hanife ile lmameyn'e ve lbra.him-i Nehai ilc Sufyan-1 Sevri'ye gore digcr tetavvu' namazlan gibi
bchcrinde hirer riiku' ilc iki~er secde olan iki rek'atur. ~arih
Ayni; lbn-i Orner, Ebu Bekrc, Semiirelbn-i Ciindeb,
Abdullah l bn-i Am r 1bn-i .\s, Ka b is a tii '1- Hilali,
N u'man lbn-i Bqir, A bd u'r-Rahman l bn-i Semiire
vc Abdullah lbn-i Ziibeyr radiya'lliihuanhiim'i.in demezhebi
bu oldugunu bcyan cttigi gibi lbn-i Ebi ~eybe'nin rivayetine atfcn lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima.'nm da buna kail
oldugunu sayler.
"1\tfuhlt" de "isteyen iki, isteyen dort rek'at kzlar" diye de
Ebu Hanifc'den birrivayet vard1r. "Bedayi'" de ise "dilerlerse daha zi)'dde de kzlarlar" ziyadesi vard1r.
6 - Zahiriyyc'ye gore ki.isuf, tulu-1 ~ems ile ogle namaz1
arasmda vaki' olursa iki, ogle ile gurub arasmda vak1' olursa:
ogle vc ikindi namazlan gibi dort; husuf da ak~am ile yats1
arasmda olursa ak~am namaz1 gibi ii<;, yatstdan sonra olursa
yats1 namaz1 gibi dort rek'at kthmr. Bunlarm hi.icceti Nu'man
lbn-i Be~ir radiya'llrihu anhiimii'dan mervi: v.-!;]1~,.:..1~1 11"
11
~~I
t.f l,. .r:::l~
o~~ 0..t>-ts"' I~; .)..All J= $ems ile kamer tutul-
dugunda en son kzldzgzmz namaz gibi bir namaz kzlzmz" hadis-i ~e

rifidir. Lakin bunun muktezas1 Cumhurun kabul cttigi i.izere
salat-1 ki.isuf iki rek'at degil, vakt-i kiisufa gore bazan i.i<;,
bazan dort rck'at kthnmakttr.
Ki.isuf ile husuftan ba~ka zclzcle, saika, gi.indi.izi.in zt.ilmet kaplamast gibi ayatm zuhlirunda ise E b u Han ife ile
1\lalik'e gore namaz ktlmak mesnun degildir. Ahmed lbn-i
Han bel'e gore her ayctin zuhurunda cemaatle bir namaz kihmr. ~afii'ye gore ise mi.inferiden namaz kthmr. Nitekim
A I i radiya' lliihu anh'in bir zelzelede namaz ktldtklan rivayet
olunmaktadtr. (76 met hadisin ha~iyelerine de mi.inkaat).
AHD-1 NEBEVl'DE GON TUTULMASI
,.
,.,.
317
,0 u~S:~
,,
,. ,,..,..,
'Y .).;ll J
,..,.
. -l~IIJ~~I
!...,,
J IJ.L_aj
TERCEMESi
Ebu Bekre (Niifey< lbn-i Haris) radiya'llahu anh'den:

~oyle
demitir: (Birdef<a) Resulullah salla'llahu aleyhi ve

sellem'in yamnda idik. (Derken) giine tutuldu. Nebiyy-i
Ekrem salla'lldhu aleyhi ve sellem (acele i]e 1 ve) rida-y1 erifini
AHD-1 NEBEVl'DE GON TUTULMASI
318
ardmdan siirtikleye siiriikleye (ka1ktp yiiriidii) ve (Mescid-i

Saadet' e) girdi. Biz de gi.cdik. Giine~ zulmetten stynlmcaya
kadar (orada) bize iki rek<at (namaz) kildtrdi 2
Sonra: "Giinef ile ay hifbir kimsenin mevtinden dolayz miinkesif olmaz 3 (Bunlarm boyle miinkesif olduklanm) gordiigiiniizde
baJznzza gelen bu hal zail oluncaya kadar (hemen) namaza durup
duiiya koyulunuz 4 " buyurdu.
Yine E b u Be k r e radiya' llahu anh' den gel en bir rivayete
nazaran: "Lakin Allahu Teala bu iki ayet ile kullarznz tahvif (etmegi murad) eder 5 ." buyurulmu~tur.
Kusuf hadisi Buhar'de ~ok tekerriir etmi~tir. Nitekim
Mug ire 1 b n- i ~ u <be radiya' llahu anh' den gel en bir rivayette
~oyle denilmi~tir: Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in zamamnda (necl-j miikerremleri) 1brahim (salevatu'l~ahi ve teslmatiihU aleyhi ve ala ebihi) vefat ettigi gun giine~ tutuldu 6 Halk:
"Giinef lbrahim'in mevtinden dolayz tutuldu" dediler. Bunun iizerine salla' llahu aleyhi ve sellem: "GiineJ ile ay hifbir kimsenin ne
mevtinden, ne hayatzndan dolayz tutulmaz/ar" (Bunu) goriince (hemen) nam~za durup Allah' a duiiya koyulun" dedi.
RivAYETLER:
Baz1 niishalarda: << rL.. J ~ .:ill J.... ._r.JI .cs ''
Baz1 niishalarda: u f"' J ~ .:I J.... .:I J_.... J iw n
Buhari'nin 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiima rivayetinde:
<<
4;t;. ~ J
~I .::...). .:,~
'1
11
Buhari'nin 1bn-i Mes <ud radiya'lliihu anh'den rivayetinde:

I_,L..; I_,.._,Ai n; baka bir tarikden de: << 1_,.,..)1 J I_,.L...;,l musahhah MlSlr
basmasmda: << ~ l.. ~ ~ 11 Buhari'nin diger tarikten rivayetinde de ahirinde JW . r;AI.;:I .U J~ . .::..I.. ~ J ~ .:ill J.... ~ ~I .JI !.ll.l J
" !.ll.l j ..,... l:.ll ziyadesi vard1r.
Miiellif bunu muhtasaran rivayet etmitir. tJst tarafinda :
u ~I .::...). .J~ '1 .:I .::..4T .:r .J~T ,..All J ..,-.!JI .JI vardtr.
<<
VE HAZRET-t RESOL'ON KOSOF NAMAZI
319
Buhdrt'dc: ((>.)l~ ...:,J': Jl,; ..:ili.;>:J.Jll ile ((o.)l~ k. .jJJ: JW ..ill .Jill
siiretlerinde rivayet edilmitir.
1 Buhari'nin baka rivayetinde: ((')\>::-..:_.') Nesei'nin de diger
tarikdan olan rivayetinde : (( a.:.. n .:r n ziyadesi oldugu ic;:in tercemeye
kavis ic;inde dercedildi.
Buradaki ( cerr-i rida ) y ~mi eteklerini siiriimek ve yiiriirken
toplamamak i<tinasizhgi, ahadis-i adidede nehiy buyurulan cerr-i
rida kabilinden degildir. Bu i<tinasJzhk -hadislerde musarrah oldugu
iizere- kibr ii taazzum eseri olursa mezmumdur. Burada ise ba <de'l1slam nev-zuhur olan bu hadisenin ehemmiyeti ve iimmet-i rn:erhumelerine bir azab niizuliinden daima herasan olan kalb~i efik ve rahirn-i
Nebevi'nin hadise ile fart-1 megiiliyyeti bu i <tinaya vakit btrakmami~
ttr, demektir. Yoksa zat-1 Refiii'l-Cenab-1 Risalet-Penahileri kadar
tevazu <da miitemekkin hic;bir ferd yaradtlmami oldugunda iiphe
yoktur. Hatta o kadar tela ve acele ile Hane-i saadetten t;:tktp Mescid-i
~edfe dogq.1 yiiriimiiler ki, Esma bint-i Ebi Bekri's-S1ddik
radiya'llahu anhiima'mn . Miislim'deki rivayetine bakdusa iddet-i feragdan rida-yt eriflerine bedel yanhhkla kadmlarm feracelerinden
_ birini giyip dtanya ugramtlar, rida-yt erifleri hemen arkadan yetitirilmi. Bu tela ve acelenin sebebi (553) iincii E b u Muse' 1- E <a ri
radiya' llahu anh hadisinde: (( 4&-UI '-' .:; <JI .;;.: >) denildigine gore Sahiibi-i miiariin-ileyhin fikrince tekarriib-i k1yamet alameti olmas1
korkusu idi.
2 Nesei'nin rivayetinde: H<J_,.l..; If~.; ~ (,>L..;n ve: ~")!.... j.J11
(( .u. yani "Si;:.in kzldzgznzz $U nama;:. gibi bize iki rek<at nama;:. ktldzrdz"
denilmitir ki, bundan ciimhurun kabul ettigi iizere salat-i kiisufun
iki rek<atten ibaret oldugu anlaIld1g1 gibi hassaten (( <J.Jl....; l.f,) kaydt
da bu namazm sabah namaz1 hey>etinde iki rek<at ic;inde iki riiku<
ile, iki secde ile k1hnacagma kail olan Hanefiyye'nin mezhebini takviye
etmektedir. Birden ziyade riikuu kabul eden tavaif ise iki rek<ati
kabul etmekle beraber Ebu Bekre radiya'llahu anh'in bu ziyadesini bu
ma<naya hamletmezler. Onlar diyorlar ki: lbn-i Abbas radiya'llahu
anhiima salat-i kiisllfu Basra ahalisine ziyade riiku <I aria ta <rif etmi olup
bilahare yak1 < olan kiisuf esnasmda orada haZir olan E b u Be k r e
radiya'llahu anh onlara bu rivayeti etmi olacagmdan u <J_,.l....j lfn demesi
bildiginiz, yani lbn-i Abbas'dan ahzettiginiz gibi ktldud1 demektir,
cevabmt veriyorlar. Maahaza 1b n- i Me s <ii d radiya' llahu anh'in
320
KUSUF BAHSt
Sahfh-i lbn-i Hu.t.e;me'de; Abdurrahman lbn-i Semiire radiwllliihu anh'in M ii s I i m ile H a k.i m'in A1iistedrek inde ve Nesei 'de,
Semiire lbn-i Ciindeb radiya'llahu anh'in Ebu Davud ile Nesci
Ye lbn-i Mace Siinen lerinde; Nu <man lbn-i Bqir radiya'lliihu anh'in Taht1vi'de ve Mugire lbn-i $u <be radiya'lliihu anh'in
yine Tahdvi'de; Abdullah lbn-i Amr lbn-i As radiya'lliihu
anhiima'nm yine Tahtlvi ile Miistedrek te ve Siinen-i Ebi Davud ve
Beyhakf ile Miisned-i Ahmed' de rivayet olunan ,hl'ldisleri E bu Bekre
mdiya'lliihu anh'in bu ziyadesini miieyyiddir . .Miisned-i Ahmed'de de
Ali radiya'll.iihu anh'in "Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem bayle
Japtz" diyerek ktldtrdtgi salat-1 kiisUfun ta <rifatt hakkmdaki rivayet
de bunu miieyyiddir. Kabisa lbn-i Muharriku'l-Hilali radiJ'a'lliihu anh'in Siinen-i Ebi Ddvud ile Nwf'de ve Tahdvi ile E bu' Kas1 m-1
Begavi'nin Mu<,emii's-Sahiibe sindeki rivayeti de iki rek<at ktldtgmt
gosteriyor ise de sonunda: ~~u:S:ll.:r L._,...:J.,.. >-::.... .:.."'-tS' 1_,1....; t..~tJ \~l;n"
= Bunu ,tt,ordiigiiniizde farz/ardan en son kzldzgzmz namaz hey'etinde namazzm
kzlzmz" ziyadesi de vardtr ki, N u <man 1bn- i B C i r radiya' lliihu
anhiima'dan da boyle bir rivayet oldugu biraz yukanda ge<;miti.
Her rek <atteki riiku <}ann birden ziyade olduguna kiiil olanlardan
baztlan bu son ziyadeye sabah namazmdan sonra olanda her rek<atta
ikier, akam namazmdan sonra olanmda ii<;er, oglen, ikindi namazlarmdan sonra ise her rek <atta dorder riiku < ediniz; diger baztlan da
salat-i cehriyycden sonra vak1< olan kiisufda cehr, salat-1 s1rnyyeden
sonrakinde ihfa ediniz rna <nas1m veriyorlar ise de Buhdri arihi A y n i,
E bu K as 1m -I Beg a vi ri vayetinde: (I ;;\..., ..:.,_,_t)H yerine (( ;')\...., ....;..:._tS' H
denilmi olduguna bakarak ve salat-i mektubenin en hafifi iki rek <ath
sabah namaz1 oldugunu miilahaza ederek sabah namaz1 gibi iki rek<atm beherinde yalmz birer riiku <ile kthmz rna <nasmt vererek mezhebini te'yid etmektedir.
Halbuki yine Ebu Bekre radiya'lliihu anh'in Buhdri'de baka
tarikten gelip metne ahnmtyan rivayetine nazaran burada mevzii-i
bahis kiisUf, Necl-i Kerim-i Nebevi lbrahim salla'lliihu alryhi ve
ala ebihi ZJe sellem Hazretlerinin yevm-i intikalindeki kiisUf olup o
giinkii salat-1 kiisUfun ta <rifinde de Cab i r radiya' lliihu anh her rek <atte
ikier def<a riiku< buyuruldugunu sarahaten beyan ediyor. Dmmii'lmii'minin Aie radiya'lliihu anha da bu namazt aynen Cabir radiya'lliihu anh gibi ta <rif edip (548 inci had is1 miiariln-ileyhanm bahsettigi
kiisUf namazmm o giine aid oldugunu Ibn- i H u z e y me ~~ Sahfh n in de
VE FUKAH.\1\"Ii'\ MEZHEBLERi
321
rivayet ettigi gibi bu hususta AbdulHih !bn-i Abbas radi.J,a'!liihu anhiimli'nm rivaycti Dmmii'l-mii'minin rivayetine muvaftk
oldugunu M ii s I i m, miiariin-ileyhin biraderi K e sir 1 b n- i
Abbas radiya'lliihu anhiima'dan da rivayet etmektedir. Kaldt ki her
rek 'atte ii<;er riiku ', keza her rek 'atte, dorder riiku' rivayetleri
de vardtr. Nitekim Miis/im'deki A i e rivayeti U beyd 1 b n- i
U me y r tarikma, keza Cab i r radiya' llahu anh rivayeti A Ui' 1 b n- i
Yesar tarikma nazaran altt riiku' ve dart siicud ile; yine Miislim'de
-Tecrfdin (551) inci 1bn~i Abbas radiya'llahu anhiima hadisine
muhalif olarak- 1bn-i Abbas'm ve Ali kerrema'lliihu veche Hazretlerinin rivayetlerine nazaran Res u luI Hi h aleyhi' s-sallitii ve' s-selam
Hazretleri salat-i kiisUfu sekiz riiku' ve dart siicud ile klldtrmtlardir.
Bunlar Sah1hayn rivayetleridir. Siinen kitablanm a<_;arsak Siinen-i
Ebi Diivud'da Ubey 1bn-i Ka 'b radiya'lladhu anh'den her rek'atta
beer riiku ', yine Siinen-i Ebi Davud ile Nesei'de N u' man 1 bn-i Bqir
radiya' lliihu anh' den her rek 'atta bir riiku' ile, yine Siinen-i Nesei' de ve
Miislim'de Abdullah 1bn-i Amr !bn-i As radiya'llahu anhiimli'dan
her rek 'atte ikier riiku' ile; [ki miiariin-ileyhden yine Nesei'de hirer
riiku' ile namaz rivaycti de vardtr.] Yine Miislim'de oldugu gibi
Siinen-i Ebi Ddvud ile Nesei'de Abdullah !bn-i Abbas radiya'lliihu
anhiimd'dan her rek'atte dorder riiku' ile; keza Siinen-i Ebi Davud'da
ve Miislim'de veSiinen-i Tirmiz.l'de !bn-i Abbas radiya'lliihu anhiimd'dan ii<_;er riiku' ile salat-i kiisUf rivayetlerine tesadiif ettigimiz gibi
Siinen-i Nesei'de Kubeysatii'l-Hilali radiya'llahu anh'den ve Tahavi'de N u 'man 1 h n- i B C i r radiya' llahu anhiima' dan ems incila buluncaya kadar ikier rek'at namaz k1hmp her iki rek'atte selam
verildigi rivayctti de vardtr.
Fukahadan bir taktmt turuk-1 rivayatm en kuvvetlilerini iltizam
ve ezciimle Aie ve !bn-i Abbas ve Abdullah 1bn-i Amr radiya' lliihu anhiim'iin iki rek 'atte ikier riiku' ile ikier siicud rivayetierine
temessiik ey lcmilerdir. Mesela t m am~ I ~a fii y e gore bu namazda
imam, rek 'at-i ulada ilk riiku 'dan evvel sure-i Bakare ve ikinci riiku 'dan evvel sure-i Al-i Imran, ikinci rek 'atte de ilk riiku 'dan evvel
sure-i Nisa' ve ikinci riiku 'dan evvel sure-i Maide okur ve her ktraetten sonraki riiku' ve siicudlan ktraet kadar uzatir.
Her rek'atte birden ziyade riikuu kabul etmiyen Hanefiyye ise
herhalde hasen mertebesinden aagt diimiyen Siinen de mervi
F.:
21
322
KOSOF NAMAZI HAKKINDA.Kt R1VAYETLER
yukanki hadisler ile E bii Bekre radiya'llahu anh'in buradaki Buhad

hadisine temessiik ederek derler ki, kimi sahlh, kimi de hasen olarak
rivayet olunup lehimize <;Ikan hadislerin kiminde icma.I ile yalmz iki
rek'at kilmdigl, kiminde en son kilmmi farza benzetilmesi emir
buyuruldugu zikrediliyor. Semiire radiya'ltahu anh'in rivayetine gore
giine iki m1zrak boyu irtifamda iken miinkesif ve en son farz da sa bah
namaz1 oldugu cihetle iki rek'at k1lmak siinnet olmutur. Kiminde de
namazm keyfiyyeti tafsii edilerek edilen tafsilden kilman namazm
hirer riikii' ile iki rek'at namaz kilmdigi anlaIhyor. Bu hey'etteki
namazda farz, vacib, siinnet biitiin namazlann siiret ve hey'etine de
muvaf1k oldugundan ondan udiile mahal yoktur [Bahusus her rek'atte ii<;, dort ve be riikii' rivayat1 da sahlh iken yalmz iki riikiia
iktisar etmemek laz1m gelirdi. Halbuki ciimhiir ile beraber ikiden
ziyade riikiia muhalif davramhyor.]*. Birden ziyade riikii' rivayetlerinin meneini lmam-1 Muhammed oyle izah ediyor: Pek ziyade
muh temeldir ki, Neb i y y- i E k rem salta' llohu aleyhi ve sellem riikiiu
diger namazlardan ziyade uzatml olduklan it;in birinci safta olanlar
-imam, k~vmeye kalkti zanniyle- b~lanm kaldirmilar, geri saflardakiler de onlara peyrev olmular. Birinci saftakiler Resiilullah
salta' ltahu aleyhi ve sellem'i ha.Ia riikiida goriince tekrar riikiia vanp
geridekiler de onlara bakarak tekrar riiktla varmilar. Res iiI
aleyhi' s-salatii ve' s-selam kalkmca geri saftakiler iki def'a riikii edildi
zannederek mehudlanna gore rivayette bulunmular. Dmmii'lmii'minin Aie radiya'llahu anhO: kadmlar saffinda veya hucuratm
birinde, lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima da sinni hasebiyle <;ocuklar saffinda bulunduklan it;in geride olanlarm zannedebilecekleri
tarzda rivayette bulunmu olabilirler. Teaddiid-i riikii' hadisleri <;ok
kuvvetli olmakla beraber muztaribdir. Binaenaleyh ihticaca salih
degildir.
Elhas1l turuk-1 rivayetlerine bak1hrsa bu hadislerin ciimlesi de
sahlh veya hasendir. Bundan dola"1Idlr ki hangi birine temessiik etmi
bir taife var ise onlara kaq1 intikad-1 rivayat yolundan diger ahadis-i
sahlha ile veya k1yas ile ihticac edilegelmitir. 1bn-i Hazm N ebiyy-i
Ekrem salta'llahu aleyhi ve seltem'in kiisuflarzn birinde iki rek'at namaz
k1ldmp iki rek'atm birinde '<Ve'n-Necmi stlre-i erifesini tilavet
* Kavs is;ine aldJgJmJz bu f1kra eimme-i Hanefiyyenin takrirleri degildir.

K. M.
Mtitercime aiddir.
VE FUKAHANIN MEZHEBLERt
323
buyurduk1anna clair Hasen- i Bas ri'nin rivayet-i mi.irse1esini a1dtktan sonra diyor ki: "Seliften bir tiiife bununla amel edip e;;.ciimle A b dull ii h
1bn-i .:{,iibeyr radiya'ltiihu anhiima da kiisufta diger namaz[arda oldugu gibi
yalmz iki rekat klldzrmzjtzr. K ardeii Urve 1 b n- i Z ii b ey r onu tahtze
etmiitir, derlerse biz U r v e yi tahtze etmegi ehak buluruz. :{,ira A bd u ll ii h 1 b n - i Z ii b ey r siihib-i Restll' diir ve bildigi ne ise onunla
iimil olmujtur. U r v e ise bilmedigi bir jeyi inkar etmiitir. 1ntiht1"
Maa-haza tbn-i Hazm, sthhati sabit o1mu hadis1erin kaffesi i1e
amel etmegi caiz gori.ir. 1bn-i Abd! '1-Berr-i Ma1iki de tbn-i
H a z m- i Z a hi r i'ye peyrev o1 up: "Bu babdaki ihtilaj, zhtilaj:z ibaha ve
tevsia olmak da cai;;.dir" diyor. Ecille-i fukahadan tbn-i Rahuye,
1bn-i Huzeyme, Ebu Bekr 1bn-i 1shak ve Hattabi de buna
kai1 o1up 1bn-i Mi.inzir .dahi bu re>yi istihsan etmitir. tbn-i
Kudame'nin dedigine bakthrsa tmam-1 Ahmed'in de mukteza-yt
mezhebi sa1at-I ki.isufu bu ta <rifatm her hangisine gore kt1abi1mek imi.
Hele ahd-i cdil-i Nebevide ki.isUfun tekerri.ir ettigi sabit o1ursa
rivayat-1 sahiha beynindeki ihti1afatt cern< ve te'lif etmek hayh ko1ay\ 1aIr gibi gori.ini.ir. Lakin bunu kestirmemiz mi.imki.in degi1dir. Httta-i
Hicaziyyede ahd-i celil-i Risa1et-Penahi'de kabi1-i ri.i 'yet ki.isuflarm
adedini tesbit etmek eh1-i hisabm iidir. Bunu yapacak bir sahib-i
himmet zuhur eder ise rivayatm karanhk btrakttgt baz1 cihetler ihtima1 ki kesb-i vuzuh eder. Ezci.im1e 1bn-i Abdi '1-Berr o zamanda
vaki ( o1mu ki.isuflarm teaddi.idi.ine kai1 o1mutUr. Fakat bu. hesaba
mi.istenid o1makstzm ihti1af-t rivayat-1 sahihadan istinbat edi1mi bir
hi.ikm-i akliden ibarettir. Diyor ki: "R esu lull iih salta' ltiihu aleyhi ve sellem
satat-z kiisufu birfok de]< afar kzldzrmti olup Sahiibe' den her biri gordiigiinii hikaye etmiitir. Her biri de niictlm-t hidayet gibi siidzktzr. Her kim ona zktida ederse hidayetbulur. 1ntiM"Beyhaki ise: Bu rivayat-1 mi.iteha1ifenin hepsi
de tbrahim aleyhi's-selam'm yevm-i intika1ine mi.isadif ki.isuf mi.inasebetiy1e Res u 1 aleyhis' s-salatii ve' s-selam'm kt1dirm1 o1duk1an namaza
aiddir, diyor. Ha1buki Nesei Aie radiya'ltiihu anM'dan sened-i
sahlh i1e Res u 1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve seltem'in Mekke' de Zemzem
suffasmda sa1at-I ki.isUf kt1d1rdtk1anm rivayet ediyor ki, diger rivayatm
kaffesi onun daha evvel lmam-1 ~afii ve lmam-1 Ahmed 1bn-i
Hanbe1 i1e Buhari'nin ve Beyhaki i1e 1bn-i Abdi '1-Berr'in
dedik1eri ve rivayatm zevahirinden an1at1dtgt gibi Medine'de vakt c
yegane bir k1ssaya raci <o1duguna bakthrsa her ha1de mi.iteaddid kiisuf
324
KOSOF NAMAZI HAKKINDAK1 RlVAYETLER
sabit olur. Vak1a Haf1z imadii'd-Din ibn--i Kesir, Nesci

rivayetindeki (( i _;.._; "-4..... .j n ziyadesini- baka tariklerden gelen rivayatta
bulunmad1gma bakarak- eyhinin vehmine atfediyorsa da had is
sahihtir ve senedine ta <n etmek gih;tiir; binaenaleyh kalbe itmi <nan-1
tam gelebilmek i<_;in - tekrar ediyorum- evvel be-evvel dogru bir
hesab-1 niiciimiye ihtiyac1m1z vardiL
3 Sahfh-i jbn-i Huzeyme'de: "y..:.L:s .....A.!.S'"'.L= jnkifafi gordiigiimiizde
Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem bize hutbe irad buyurup ... "
denilmi olmasmdan bu ihtar ve ta <lim-i Nebevi'nin hutbe tarzmda

vak1 < oldugu ve hutbenin inciladan sonraya kalabilecegi anla1hyor.
Hutbeyi mendub goren fukaha bayram namazmda oldugu gibi
hutbenin namazdan te>hirine kaillerdir.
Hutbe-i Celile-i Nebeviyye'nin bu k1sm1 ile kcvakibin yeryiiziindeki vukiiata miiessir oldugu hakkmda ve hatta imdiki avam arasmda
cay-gir olan bir i <tikad-1 bat1l bertaraf edilmi oluyoL ~ems de,
kamer de Allah'm kudrctinc musahhar iki mahlukudur. Baka mahliikata tasalliit ederek, mesela yeryiiziindc mc\t gibi, harb gibi,
kaht gibi zararlar iykama kadir olamad1ktan maada tcshir-i ilahi
ile musahhar olduklanndan. kendi ncfislerinde vak1 < olan hadisat1
bile def< ve ref< etmekte zerrc kadar dahl \'C te'sirleri yoktur, bu
i<tikad-I batii cnvaya I<tikada benzer [469 uncu hadise miiracaat].
Kiisiif ile husiifun kimscnin hayat ve mcmatiyle alakadar olmad1gm1
Buhari, Ehtl Bckr radiya'lliihu anh'dcn baka Ebu Mes<ud-i
Ensari, ibn-i Orner, Mugire ibn-i ~u<be, AiC, Ebii Miisc'l-E~ <ari radiya'lliihu anhiim'dcn de rivayet etmitir.
incila Yukiiuna, yani giine~ zulmetten sryrzlmcaya kadar kaydmdan da bu narnazm hin-i incilaya kadar uzatilmasi hiikrnii <_;1kanlmitir ki, bu da Yakt-i incilaya kadar ya rek <atlcri vcya riikti <Jan tekrar
ile olur. ~afiiyycyc * gore her rck <atte hirer riikil <dan bakast ziyade
edilmez, bu takdirde namazm uzat1lmas1 erkari-1 salat1 uzatmakla
olrnu olur.
~ ibn-i Orner radiya'lliihu anhiiina'nm Tahdvi'deki rivayetinde:
11 o".>>....JI J ..i:II.\~ ~,..; .:.11~ J:.. ~i.J I~L; = Kiis4f ve husuf kabilinden bir fey
gordiigiinii:::.de zikru' lliih ve nama:::. ile mefgiil olunuz" ; (553 ) iincii E b ii
Muse' 1-E <ari radiya'lliihu anh rivayetinde de: I~ Jl !_~_;~_;,
(( o).A>.::...-1
.r~~
buyurulmu olup bundan, bize emrolunan, incilaya .
Hanefllere gore olsa gerek.
K. M.
VE FUKAHANIN MEZHEBLERt
325
kadar namaz ile itigalden ibaret olmay1p zikru'llah ve dua ve istigfar

ile, diger rivayetlere nazaran sadaka ve 1tk-1 rakabe gibi tekarrtib
i)a'llaha vesile olan eylerle itigal ile me'mf1r oldugumuz anlaIhyor.
Biraz yukandaki u ..,....ill .::.if I ~,... 11 kaydmdan namazm incila vaki'
olas1ya kadar uzatilmasi ikt1za edecegine istidlal edilmi ise de T aha vi
buradaki : ly>.)l .J I_,L.; II emirleri beynindeki vav-I attfaya bakarak
inciladan evvel selam verildigi takdirde incilaya kadar dua ile itigal
edilecegi ma'nasm1 <;tkarmttlr. Fukaha-yt ~afiiyyeden ibn-i Dakik u' 1- I y d de omi peyrev olup namaz1 ne tatvil, ne tekrir etmek laztm
gelir demitir. Halbuki arih Ayni'nin ihtar ettigi vechile vav-1 cern'
ile salat ile de, dua ile de emredilmi olmas1 namaz hita.ma ermeden
evvel ta incilaya kadar her ikisi ile megiil olmak ve binaenaleyh ruku'
ve sticudu zikrederek ve ktyami Kur'an okuyarak uzatmak laztm gelir.
Nitekim Res u 1 aleyhi' s-sallitii ve' s-sellim'm riiku' ile sticudu her namazdan ziyade uzatttklanm Muslim ile Buhari Aie radiya'lliihu anha'dan rivayet ettikleri gibi takriben sure-i Bakare'yi okuyacak kadar da
ktyamt uzatttklan i bn-i Abbas radiya'lliihu anhiimli'dan rivayet
olunmutUr. Hi<; Uphe yok ki, bu kadar zaman sakin olarak ayakta
durmamtlar ve ktraet ile, dua ile megul olmulardtr. Halbuki namazdan sonra dua ile itigal eden kimse -namazdan huruc, mevzu-i
bahsolan cem'i kat' edeceginden- salat ile dua beynini cern' etmemi
olur. Bah usus N esei'nin N u 'man i bn-i Bq ir radiya'lliihu anhiimli'dan
olan rivayetine nazaran Res u 1u II a h salta' lliihu aleyhi ve sellem ikier
ikier rek 'atlan tekrar ederek her daf'asmda incila vakt ( olup olmadlgmt sual buyurmulardtr ki, bu da namazl rek'atlanm tekrar suretiyle
tatvil buyurduklarma delildir. Nitekim Hasan ibn-i Ziyad'm rivayetine nazaran Ebu Hanife: "Dilerlerse iki, dilerlerse dort ve dilerlerse
daha ziylide rek'at kzlabilirler" demitir ki, eger iki rek'at ktlarlarsa incila
vaktine kadar ktraeti ve rtiku' ve sticutta duay1 uzatirlar, ikiden
ziyade ktld1klan takdirde de -ri.iku 'Ian degil,- rek 'atlan tekrar
ederler, dcmek istemitir.
(I
Her rek 'atta iki rtikua kail olub da rek 'atlann ikiden ziyadesine kail
olmtyanlar ise Nu'man ibn-i Bqir radiya'lliihu anhiimli hadisindeki
iki rek'atl iki rtiku' ma'fiasma ahb 0 hadis, mevzu-i bahsolan sualinde
iaret ile vak1' olmu olmak ihtimalini one stirerler. Bir rek'atta iki
ri.iku' hakkmdaki rivayat, Sahihayn' de mtiteaddid ise de yine o hadisin baka tarikten olan rivayetinde N u 'man radiya'lliihu unh c[.; ~~~"
326
R1VAYAT-I K()SUF 1LE HESABAT-1 NDCUM1YYE
u .:.1~1
jJ. ~~ ~.) j.-) ;,f.) = Her rek<atz eda buyurdukca giinej afzldz mz
bakszn diye birini giinderirdi" demi oldugundan sualin iaretle degil,
birini gondermek siiretiyle vak1 ( olmu goriinmesi sualin namaz
ic:;inde degil, selamdan sonra vukiiuna delalet eder. Lakin bu takdirde de u Lr;:.S'.J c_f.J V-fn dcmeyib de u ~.J c_f.J i).fll demesi miinakaa
kaplSlm yine ac:;1k b1raktyor.
(( L._,...::,i.) l.)i.;)) deki zamir-i mensubun musenna olmasmdan salat-1

husUf ile kiisUfun her cihctce hiikmii bir olduguna ve salat-1 husUfun da
cemaatle kllmal;>ilccegine istidlal edilmitir. Nitekim 1bn-i Hibban'm Sire sinde Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem'in beinci
sene-i hicriyyede Ashab-1 Kiram'lanna salat-i husUf klld1rd1klan ve
1slam'da ilk salat-i kiisufun da bu oldugu rivayet edilmitir. lbn-i
Mugultay da Muhtasar-z siyre sinde bunu cezmederek zikretmitir.
lmam-1 Malik isehusUf-1kamer'de cemaati nefyetmi, lmam-1 Ebu
Hanife de cemaati tecviz etmekle beraber siinnet olmad1gm1 soylemitir. Qiinkii gece vakti ehrin her tarafmdan halkm cemaatle namaz
k1lmak iizere bir yere toplanmas1 miikiil olur. lmam-1 Malik "Resul aleyhi's-saldtii ve's-selam'zn husuf-z kamer ifin cemaatle namaz klldzrdzklarz ne bize, ne de memleketimiz ahdlisine bdlig olmamzjlzr. Hatta eimmenin hif
birinden bliyle bir nakilyoktur" diyor. Boyle bir rivayetin lmam-1 Malik'e balig olmamas1 Asr-1 saadette husUfun Medine'de hakikaten
vak1 ( olmam1 olmasmdan ileri geliyorsa, bu cihetin ta <yini ancak
hesap ile rna <}urn olur.
5
Ebu Bekre radiya'llahu anh'in Buhdri'deki diger rivayetindc

husUf ile ki.isllfun hie:; kimsenin mevti veya hayatl ile alakadar olmad1g1
zikredildikten sonra : ~I.;: I ..J JLA,. ..:..\.. ~.. .J 4,k .I J- ..,.:Jl ~I .JI .!JI.) .J n
<<!II.) .j u~\;JI Jl.<; = Bu hutbe-i Nebeviy_yenin sebebi jU oldu ki, Nebiyy-i
Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem'in lbrahim dedikleri bir oglu intikal etti
de oteki beriki bu husiisda dedi-kodu etmijlerdi" ziyadesi vard1r.
Husllf ile kiisllfun kullan tahvif eden iki ayet-i llahiyye olmas1
hakkmdaki bu haber-i Nebevi iirraha hayli miirekkep sarfettirmitir.
Bunlann ekseri bu hadis-i erif i ehl-i hey' ete red gibi telakki etmilerdir.
Diyorlar ki: HusUf ile kiisuf onlarm i <tikad ettikleri gibi tekaddiim veya
teahhi.ir etmiyen bir emr-i adi olayd1 cezir ve med kabilinden tabii
bir hadise olacaklan cihetle vuku<lan bais-i tahvif olmazd1. Gazali,
, ehl-i hesab ile cidale kalkian iilemay1 tahtle ederek diyor-ki: Bu gibi
eyleri ibtal u;m miinazara etmegi eser-i diyanet addedenler dine
ARASINDA MADDE-1 1HTiLAF YOKTUR
327
kaqt cinayet ilerni ve dini za <fa ugratrnt olurlar. Bu gibi eylerin

s1hhatinde Ck buakrnayacak berahin-i hendesiyye ve hisabiyye kairn
olrnutur. Bu berahine rnuttaJi< olup edillesi sayesinde giiniin vaktini,
rntkdfmm vc incilaya kadar irntidad edecek zarnamm haber verecek
de recede cdillesine agah olan kirnseye bu dedi gin hilaf-i - er<Idir
denildigi vakit edille vc hesab1 hakkmda iibheye diirnez, bilakis
Criat hakkmda iibheyc diier ve eriata yolunda nusrct etrneyen
kirnsenin Cr<a verdigi zarar, er<a ta <n edenlerin zaranndan ziyade
o]ur, kendisi de akdh diirnan, cahi] dosttan yegdir, kelarn-1 rnehflruna
rna-sadak diier. Lakin biri ~1k1b da Resulullah salla'llahu aleyhi ve
sfllem: bL; jl:J- ')} .J ~~ .::.._,1 .J~ 'Y .ill .::..4T "' .J~T _rAil .J ..,.....=.11 .Jin
no~l_, .ill_}':, Jl ly.}li .!.lJ:, ~~J buyurrnutur. Bu kelarn-1 Nebevi onlann dedigine na-rniilay1rn gelir, diyecek olursa, biz bunda onlarm dediklerini nakzedecek bir ey gorerneyiz. Zira hadisde yalmz
kiisufun, birinin rnevti veya hayatt scbebiyle vak1 < olacag1 rtefiy
buyurulrnu ve hadisenin hlni vukuunda narnaz ernredilrnitir. Zevalde, tulu <da, gurubda farz narnazlan ernreden er<in husuf ve
kiisUf esnasmda istihbaben narnaz ernretrnesinde istib<ad edecek ne
var ? lntiha.
Ancak G az ali kiisUfeyni elyevrn pek rna <]urn ve rna <ruf olan
esbab-1 tabiiyyeye atfetrnek isterniyenlere kart bu iddetli intikad1
edib ikilierini bervech-i rna <ruz def< ettikten sonra kendisi N u <rna n
1b n- i Be i r radiya' llahu anh'in Miisned-i Ahmed ile Siinen-i J.lesef' de
illet-i kiisUf diye gosterilen: ".! c?- AL:.,:;. ...s!J l..q 1:,1 .k- _, ;~ .ill .:,1 =
Allahu Tealti Ha;:.retleri mahlukatzndan her hangi bir ~eye goriindiigiinde o
ley, ona karlz M.~i< olur" ziyadesini istikal etrnektedir. ~urasm1 da
irndiden soyleyelirn ki, bu ziyade Siinen-i lbn-i Mace'de u I.~; 1:,1 "
yerine << J~ 1:,111 lafz1 ile varid olrnutur. _Ga-zali, bu ikali ileri siirdiikten sonra: "Bu ;:.iyade naklen s(lhlh degildir. Binaenaleyh naklini tek;:.fbetmek vacibdir. Sahlh de ofsa umur-z kat<iyye hakkmda mukabere etmekdense
onu te'vfl etmek ehvendir. Bundaki derece-i vu;:.iiha varamamz~ iken edille-i
akliyye ile te'vfl edilmi~ nice zevahir-i rivayat 11ardzr. Bir miilhidi sevindirecek
en biiyiik ~ey, ~er<a nusret eden kimsenin biiyle ~eylerin hilqlz ~ari< oldugunu
siiylemesidir ki, onun bu inkarz ~er<in tarik-z fbtalini na;:.armda teshil eder"
diyor. Tacii'd-Din-i Siibki ile lbn-i Kayyirn, rnebhusiin-anh
ziyadenin turuk-t sahiha ilc sabit olduguna bakarak Gazali'nin
ikalini def< ctrnilerdir. lbnii'l-Kayy1m hiilasaten diyor ki: Bu
KUSUF VE HUSUF HADiSELERt HAKKI;\IDA
328
ziyadenin isnadnia ta 'n cdilcmez. Qi.inkli ravileri hep sikat-1 huffazdandtr. Y almz ruvattan birinin lafZI mctn-i had isc idrac edilmi
olmasmdan korkulur. Zira ki.isUf hadisieri on qokuz Sahabi'den rivayet edilmikcn bu Iafz1 hic;biri had ism de zikrctmemitir. S i.i b k i de
G a z ali'riin ehl-i hesaba i 'tiraz edenlcrc karI olao mi.italaasmi tasvib .
ettikten sonra ziyadcnin kuvvetli isnad ilc mcrvi oldugunu soyleyerek
yinc Cab i r rodiya' lliihu anh'in Miisned-i Ahmed rivayctine nazaran:
".:.~ .J ~~ ._t,...; = Aramzza ktlhil girdi" Bi.iti.in ci.iz'iyyati bilen ve oiacak
eylerin kaffcsini takdir buyuran Hak Si.ibhanehu vc Teala Hazretlerinin ezel-i azaJde bu iki cirmin husUf ve ki.isUfunu arzm ems iie
kamer arasma girmcsine ve cirm-i kamerin kendisine bakan insan
ile ems arasma hayiulet etmesine vabeste kilmt ve o ki.isUf ve husUfun
vakt-i tecelliye musadif buiunmu olmasmda istib'ad edccek ne var?
Bu taktirde ki.isuflanna sebeb adet-i iiahiyye hi.ikmiince cirm-i arz
veya cirm-i kamcr'in diger iki cirim arasmda tavassutuna mukarin
bir tecelli-i Rabbani olrnu olur. Buna manr' yoktur. Berahin-i kat'iyyc delalctine istinad edince bu adamcagtziarla mi.inazaa ediimemclidin>, diyor.
6
i bra him i b n-i Res u I u II a h salta' lliihu aleyhi ve iilihi ve selleme

ecma[n Hazretlerinin validesi, Mukavkts'm Barigah-1 Mualla-yt RisaletPenahi'ye ihda eyledigi Mariye-i Kzbtzyye radiya'lliihu anha'dtr.
En mehur oian _kavie gore hicretin sekizinci senesi ziihiccesinde
dogrnu ve on sekiz ay yaadtktan sonra Baki'a defin buyuruirnutur.
I 6 ay; 1 7 ay 8 giin; I sene; 10 ay 6 gi.in rivayetleri de vard1r. Aiem-i
- nura, yevm-i intikaii hakkmda zikrediien tarihler de muhtelefi.in-fihtir.
Ehl-i siyerin ci.imhuruna gore tarih-i irtihalleri hicretin onuncu senesinde vak1' olrnu oiup, kimi o senenin rebii.i'l-evvel'indc, kimi ramazan'mda, kimi de ziihicce'sinde demilerdir. Aym kac;mCI giinii oidugu
da ihtiiafhdtr. Ekseriyyet aym onunda, digcrieri de kimi dordiinde,
kimi on dordi.inde dernilerdir. Bu tarihlerin hic;biri ki.isUf ic;in zaman-1
vukii' olan Arabi aymm sonu degildir. Zilhicce'de vak1' oimas1 da
miisteb'addtr. Zira o sene Haccctii'l-Veda' senesi oiup, Resui-i Ekrcm salla'lliihu aleyhi ve sellem bu miinasebetle Mekke-i Miikerreme'de
idiler. Hadise ise bilittifak Mcdine'de vakt' olup N ebiyy-i Ekrem
salla'lliihu aleyhi ve sellem ferzend-i mi.ibarekierinin firaktyle diihun
olarak defninde ha~1r bulunmulardir. Meger ki, baka bir senenin
veya hie; olmazsa onuncu sene zilhiccc'sinin sonunda vefat etrni ola,
GAZALi, SOBKl VE lBN-1 KAYYtM'tN S6ZLER1
329
bir de hangi ayda olursa olsun dordiincii, onuncu, on di::irdiincii giinii

rivayetleri de akla miilayim gelmez. Zira kiisUf-1 ems, Arabi aymm
sonunda vak1' olur. Baska giinlerde de imkan-1 vukiiunu bcyhude
yerc iddia cdenler var ise de tarih-i rivayetine ta 'n etmektcn baka
c;arc yoktur. Nitekim ~arih Ayni diyorki,aym onu rivayeti Vakidi'nindir, rivaycti de isnads1zd1r. Vakid i 'nin ise isnad cttigi rivayetler
hakkmda dedikodu edilir. Nerede kald1 ki, isnadsiZ rivayctleri. Hafiz
Zehebi de: "Bu, vakz' olmamz~tzr, olacagz dayoktur. Vakzii .Alliihu Teiilti
her ~eye kiidirdir, lakin bunun imtinfz-z vukiiu ayzn 28 inci gecesinde rii'yet-i
hilfzlin imtinazndan farkm:;dzr" diyor.
Hafiz N evevi hadise-i vefat ve kiisUfun Hudcybiye senesinde,

yani hicretin altmc1 y1hnda vak1' oldugunu cezm cylcmitir ki, Hudeybiyyc'den Neb i aleyhi' s-salatii ve' s-selam'm riicuu zilka 'de evahi rinde
oldugundan kiisufun 0 "sene zilka 'de'si ahmnda olmasi ihtimali de
vard1r.
~cmsin hic;bir kimsenin ne mevti, ne de hayat1 ic;in miinkesif
olmiyacagi hakkmdaki hadis-i erifi Ebu Bekre ile Mugire radiya' lliihu anhiima gibi Ebu Mes'iid-1 Bedri ve Ebu Muse'lE 'ari ile i bn-i Abbas ve i bn-i b mer ve Aie radiya'lliihu
anhiim de rivayet etmilerdir. Buhtiri'de Ebu Mes 'iid radiya'lliihu
anh'in rivaycti: " 1)..... .J ly_,A; Lo. ~i.; l~t; = $ems ile kamerin inhisajlarz
ayetlerini gordiigiiniiz.de hemen kalkzp namaz.a durunuz. " ibn- i b mer
radiya'lliihu _anhiima'nm rivayeti ise yalmz : << I_,L..; t...~T.; l~t; n ile,
Dmmii'l-mii'minin rivayeti yine bu rna 'nada olarak : ly_;;t; "
11 ;")\.,..JI Jl =
Hemen namaz.a ilticfz ediniz." ile nihayetlenir.
,,.,o.,.,,.o,.J.t_.,.
,,.,.,.
,..,
""tl"
~..4->- ~H.i ~ 4i\1 ~ J ~.!J~ ~ ~IJJ ~_; J

,..
""
.-;,...""',~,.,...
'-t L:J ~ J...a.t tJ...., J

.,.
"f.,,.,..~_,""
JU,U \li t:;
.,. , ,. ,..
Jltl J [JS"" )I
""'
'"".J1
_,.,
o""
16
...
548
J.o-:;;
f:J&- 4i\ IJ~ ~ 1.~ J ......J :l~&- ~-~ u ......,.!.J I
, .,.
[JS"" )I
, t, , ,
"'
JtklJ
JU,U e~
,..$., ,.,. ,.
"
.J.
-:;;t 0
~,},
""1.,, ,,
""
t:; \L;~I JU,U \t.A.t

,
_,.
J. ,
r-:; ~J ~1 ... \l:~l 4-JJ;) Jltl J
""
rl:~l
<.;: j;j ~tj ~J~:JI Jtklj ~: ~tj ~~\jl _[J5--~JI 0J~
KOSOF BAHSt
330
.,
., ,.
.6
.J
,..,
~ J.-,4.;1 ~t;
,.,,
.J.o
.,
..,..
.,.,
.;:;:
~)I ~~ ~; t.. J!~ ~~t.!JI ~~H
JJ '11
,,.,.,.....,., """"'.,
, ,,,
<..s.:.jl J JtA; .iill ~~ V"'l:JI ~,k~j u-....!JI ~:.J~I.;J
-'
,....,
,.... ....
,.~
, , o ,
,,.~,.
'.J. "',
Jt; t; ~
-'
'1 ~I ~l.: I 0~ ~t.:.: I ~...All J u-....!JI 01

' , .,., .... '.,.-;.,., , , ,., ""', ,, ...... , , . ;
.iill IJ~~u .!JJ~ ..:-:IJ ~~~; .wt-:~'1 J ~,...1 u J:..J 0LA-~
....
\
'
,.
,
, ., ,
~"'_,.,~I ,
,.
"~,.
~""'
.J.~" ,
~ t:. ~I J -j-..:>s... ~ .. I 4 'Jtj t; IJj~; J IJ~ J IJJ--:5"" J
0
.....
-:;i" "'
"-:oil ..- "'} ..-t ..-
~..:>so.. ~.. I
Ill
,.
. I.r.fS""
......
-i:ii _, -
..,
4 ._.:.. 1 ~.; j; J tI "'"'o ~~ ~.; j-: 0o tI

0
0 .;
,;
""',."""'
t-=-:~J
0 .,..
tJI
0 ...
....
-:
.J
"'"' ,. .....
,; f
,._.o t
.;
.iil I ~ J-:~ I ~I
,
" ,"":
, , ....... "'
'f!ll
J,;
~~.t t:S:.~J tJ~ I C. u J..J~ JJ ~I J

TERCEME Si
(tJmmii'l-mii'minin) Ai~e radiya'lltihu anlul'dan (gelen)

bir rivayette de (mii~ariin-ileyha) ~oyle demi~tir 1 : Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem'in zaman(-1 saadet-ni~an) mda
(bir def<a) giine~ tutuldu idi. Resulullah salla'lltihu aleyhi ve
sellem halka namaz kddtrdt. (~oyle ki) namaza_gurdu ve ktyaml uzatt1 2 sonra riiku< buyurdu ve riikuu uzattt- 3 sonra
(riiku<dan) kalkt1 ve k1yanu (yine) uzatt1 ise de bu (ikinci)
ktyamt evvelki ktyamdan az (siirmii~) idi 4 sonra (yine) riikua
vanp riikuu uzattl ise de bu (ikinci) riikuu evvelki riikuundan
ktsarak idi 5 sonra secdeye vanp siicudu uzatt1 6 sonra ikinci
rek<atta da ilk rek<atta yapt1g1 gibi yaptl 7 sonra giine~ ac;tlmt~
oldugu halde namazdan <;tkt1. (Ondan sonra haz1r olan)
nasa kar~1 hutbe irad buyurdu 8 (Bu hutbede) Allahu Teala'ya
hamd ii sena ettikten sonra 9 "$iiphe etmeyiniz ki, -tems ile kamer
Alltih'zn iiyetlerinden iki rayettir. (Bunlar) hifbir kimsenin ne mevti,
ne de hayatz ifin 1Jliinhasif olmaz/ar. Bunu (yani bunlardan birinin
inhisafm1) gordiigiinii;:,de (hemen) Allah' a dutiya koyulun, tekbfr
HAZRET-1 A.t~E'NlN HUSOF HADiSl
331
alzn, namaz kzlm, sadaka verin" buyurdu. Sonra da buyurdu ki:
Ey i.immet-i M.uhammed, Allah'a kasem olsun ki 10 kulunun

veya cariyesinin zina edi~inden dolay1 Allahu Teala kadar
ktskan(_t olan hi(_tbir kimse yoktur n:. Allah' a kasem olsun ki,
benim bildigimi bilseniz az giiler, (_;:Ok aglardm1z 12
RivAYETLER :
BU:hari niishalannda: <I . _. . L:.J 4 ~ ... .J ~ .l!l J- .l! l J~.... .J j - i 11
Diger rivayette: a ..s?- ':11 4.S")I j 11
Baz1 niishalarda: <I ._,-.!.ll ~ ..~; .J u
Birc;ok rivayetlerde: <I .:,u_~ ':1 n
a .l! l I .J~.$'.)li n niishas1 da vardtr.
1 Dmmii'l-mu>minin radiya'llahu anha'nm
bu hadisi Buhari'de
tekerriir ettigi gibi Muslim ile Nesei tarafmdan da oldugu gibi ve
Ebu Davud tarafmdan muhtasaran tahric edilmitir.
2 Tecrfd>> de muhtasaran zikredilen (551 ) .inci lbn-i Abbas
radiya'llahu anhiima hadisinde: ";~!I ;.J>"' ;.1.;; ,yo iJ~ = Takrtben
sure-i Bakare'yi okuyacak kadar . . . " denilmi olduguna nazaran bu
ilk ktraetin ne kadar tatvil buyuruldugu tahmin edilebilir. lkinci
rek<attaki ilk ktyam hakkmda da Siinen-i Eb Davud'un U rve rivayetinde: << .:,1/ J T ,yo iJ~ 11 diye varid olmutur.
Salat-1 kiisufta ziyade-i riikua kail olanlar, dort k~raetin her birini
Fatiha ile balar. ~afiiyye iJe Malikiyyenin mezhebi budur. Yalmz
Malikiyyeden Muhammed lbn-i Mesleme ikinci ve dordiincii
ktyamlarda Fatiha'nm okunmasma kail olmamttlr.
3 Kuaetle degil, tesbih ve tekbir kabilinden ezkar ile bu riiku <
baztlartnca sure-i Bakare' den yiiz, ikirici riiku <da .seksen a yet kadar
temdid buyurulmutur.
4
Bu mtkdarm sure-i Al-i Imran't okuyacak kadar tahmin edildigi bundan evvelki haiyede soylenildi.
5 Biraz evvel beyan edildigi iizere sure-i Bakare'den seksen ayet
okuyacak kadar zaman tahmin edilmitir.
6 Secdelerin sair namazlardakinden daha uzun olmasma Malikiyyeden baztlan akli delile temessiik ederek muhalefet etmi ise de
ktyast makbule gec;memitir. Zira bu hadiste Aie radiya'llahu anha:
KOSUF BAHSt
332
.)Y:"-)1 jll.J.j ~
I) dcmi 0ldugu gibi ffiUhtasaran zikredilen (41 7) inci
Esma bin t-i E b i Be kr radiya'lliihu anhiima ve E b u H ii reyre ile
Abdullah 1bn-i Amr'in Nesei'deki hadislerinde siicudun uzat!lm1
oldugu ayni elfaz ile bcyan edilmitir. Kezalik Ebu Mitse'l-E<ari
radiya'lliihu anh'in Muslim ile Buhdri'de rivayet edilen hadisinde
((.).J~ J t.JS"".; J it,; J_,J..t,u; Semiire 1bn-i Ciindcb radiya'lliihu anh'in
de Siinen-i Ebi Davud ile Siinen-i Nesei'deki hadisinde l:.~ J.~ l.. J_,J..\S'"1>
(( :;-:~ ..... .j siiretindc varid olmustur.
II
tkinci rck<atin k1yamlannda sure-i Nisa' ile sure-i Maide kadar okumak; ilk riikuunda sure-i Bakare' den yetmi ve ikincisinde elli
ayct okuyacak kadar durmak kabilinden tatvil-i crkan buyuruldugu
mervidir. Aie radiya'lliihu anhd'nm ihtisaren Tecrid den tayy edilen uzun hadisinde bu dort riikudan her biri akabindc " ..u- J. .ill c.~ 11
diyerek kavmeye kalk1ld1g1 da mervidir.
Salat-1 kiisufun boylece uzat1lmas1 miistahab olup bu tatvil diger
cemaat namazlannda oldugu gibi cemaatin nzasma da vabeste degildir. Zira bu, nadiren k1hnan namazlardan oldugu i<;in siiret-i mesnune iizere ikamesi iktiza eder. Ancak tahfifi muktezi bir oziir bulunursa
tahfif edilir. Nitekim 1m am -1 ~afii Kitabii'l-iimm iinde "imam
salat-t kiisufa Cum<adan evvel ba#arsa her riikUda Fatiha ile s_ure-i ihlas'I
okur" demitir.
8 Bu nvayet salat-1 kiisuftan sonra hutbenin miistahab oldugunu beyanda sarihtir. Buhari'nin kitab1m1zda olmtyan Esma'
bint-i Ebi Bckr radiya'lliihu anhiima hadisinde: ..ii JyJ ~ 11"
"J..~ t..l Jt; ( ~~ .J:. ~- ~ J 4,:1..,. .ill j ..... = Resululliih salla'lliihu alryhi
ve sellem hutbrye -}iiru< ile Alliihu Teiild Hazretlerine layzk oldugu elfaz-z
ta<z[miyye ile hamd ii sena etti. Sonra Emma ba<dii buyurdu" denilmitir. Dcmek bu hutbe-i Crife Cum<a ve bayram hutbeleri hey'etinde ve zahir-i hale nazaran namaz hutbesi olarak Urutunu cami
olmak i.izere irad buyurulmutur. Nitekim !mam-1 ~afii ile 1shak tbn-i Rahuye ve 1bn-i Cerir-i Taheri ve fukaha-y1
ashab-1 hadis hep buna kail olmulardtr. 1mam Ebu Hanife
vc Malik ve !bn-i Hanbel Hazretleri ise hutbenin meri'liyyetine kail olmamtlardtr. Hanabileden Kudame meri'liyyetine clair
bize !mam-1 Ahmed'den hi<;bir nakil balig olmadt, diyor. Hancfiyye'den (Hidaye) sahibi ise, hutbe naklolunmam1tir, diyor. Halbuki
bunca ahadis-i sahihada hutbenin kendisi de mi.iteferrikan hutbe
7
HAZRET-1 .\.t~E'N1N HUSUF HAD1St
333
mcv'IZasmm eczaSI da naklolunup duruyor. Nitekim ~arih Ay n i bile

bu hadiste u Lr:l:-"'-;:...1 .j t_. .r- 11 ilc sozc balay1p adem-i nakil delilini kabUl etmcdigini ima etmi. Daha garibi: 1m a m-1 Malik buradaki hadisin ravilcrindcn biri oldugu halde kusuf hutbcsine kail olmamt*.
Hutbeyi inkar edenlcr diyorlar ki : "Xebi)'Y-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem kiisuf miindsebetiyle yalnzz namaz, tekbir, sadaka, ztk-z rakabeyi Jerman buyurup hutbeyi emretmediler. Siinnet olaydz onu da emrederlerdi.
Bir de saldt-z kiisuj, miinferidin kendi hdnesinde kzlabilecegi bir namaz oldugundan hutbe me.fru' olmamz.flzr. Resul aleyhi's-saldtii ve's-selam'zn namazdan
sonra hutbe irad buyurmalarz mahza ta'lim iin olup <:_at-i Akdes-i Risalet
Penah/erine muhtas gibi bir ,feydir." Bazilan da "Bu hutbe, namaz hutbesi
olmayzp giine.f jbrahim aleyhi' s-seldm'm mevtinden dolayz miinkesif oldu, di)'enlerin bu soz/erini red zin aynca irad buyurulmuf miistakil bir hutbe idi"
demilerdir. f547 nci hadis.] Halbuki ahadis-i sahihada hutbe tasrih
edildigi gibi hamd u sena vc mev'tza gibi hutbenin Craiti de hikayc
kthnmi o!Lp hutbede yalmz kusUfun sebebini i 'lam ile iktifa buyurulmamitir. Asii olan ittiba 'd1r. ihtisas da 'vas1m kabul i<;in delil ist~r.
1ncila-yi Cmsten sonra hutbenin inid buyurulmasi, incilanm hutbeyi 1skat cdemcdigine delildir. Halbuki rtamaza Uru 'dan evvcl incila
vak1' olursa ta 'rif edildigi vechile yani namaz uzatilarak itmam cdilir.
Malikiyyc'den Esbag nevafil-i mu'tada hey'cti lizere itmam cdilir,
diyor.
9
N c s e i'nin Semure ibn-i Cundeb radiya'llahu anh hadisinde: tt .UJ..._; .J .:ill ..~.;.o. ~~ -4-! .J" ziyadesi de vard1r.
10
Res ul-i Hiida ve emin-i vahy-i Hiida aleyhi efdalii't-tehd;d
Hazretleri siidtk ve musaddak olup dinleycn Sahiibe-i Kiram Hazarati da ihbar-1 Nebevilerinde Ckki hatira gctirmedikleri halde gerek
burada, gcrck biraz daha sonra haberi yemin ile tc'yid buyurmalan
ive-i Arab iizere te>kid-i haber etmck i<;indir. Yoksa Sahabe-i kiram'da Ck bulundugunu ima kasd buyurulmamitir.
11 Burada ktskam;hk ile tcrceme edilcn -<<gayret ten murad: Laztm-I gayrettir. Ailesini, namusunu kiskanan kimse, tccavuz edenin
nas1l cezasm1 tertib ile ukiibete giriftar edersc Allahu Teala Hazretleri
de muharremat1 irtikab edcnlere ukiibet-i Cdide hazirlamitir.
* Eimm('-i Hanefiyye ve lmam-1 Malik Hutbeyi degil hutbenin mesnun

oldugunu inkar ('diyorlar. Qi.inki.i bu H_utbe-i Nebeviyye ki.isUf i<;in degil belki necl-i
mi.ikerremelerinin vefiit1 i.izerine efkar-1 nasda uyanan ~i.ibhcyi izale i<;in irad
buyurulmu~tur.
K. M.
334
ABDULLAH B. AMR'1N KOSOF HADlSt
Nitekim Sahlhayn ile Tirmizi'de: i .r .!.ll.il .J .:ill ~ ~;J ~t "1 ,, "

u ~ L. .J t.,:.. _...~ \.. ~1_,.4!1 =
Allahu TeiiLa Hazretlerinden daha kzskan;
hi; kimse yoktur. A;zk, giz/i fevahifi haram buyurmasz da i~te bundandzr"
buyuruldugu varid OlffiUtUr.
12 Muslim rivayetine nazaran
hadisin burasma gelince bu
tenbihin azametini i'ar ic;in Res u 1 a(eyhi' s-selatii ve' s-seLam bundan
sonra "~ jA~l =Soziime kulak verin. (Bakm) teblig ettim mi? (Sonra
iitmedik demeyiniz) ", buyurmulard1r. Res u 1 sal/a' llii'hu aleyhi ve
sellem'in gerek metindeki ve gerek bu haiyedeki kelam-1 alilerindeki
azamet nekadar teemmiil edilse az gdir. Filhaklka Azamet-i llahiyyenin ne oldugunu, ehl-i ceraimin ugrzyacaklarz intikiim-z llahtnin, ~iddetini,
ahvnl-i kzyameti, azab-z nann de~etini bilseniz" demekdir ki, bunlan miilahede eden kimsede neve ile siirur-1 diinyevi kalmiyacagi bedihidir.
Buradaki killet, adem rna <nasma oldugundan aZ giilerdiniz demek
giilmege hif mecaliniz kalmazdm demek olur.
Recas1 havfina galib olanlar ise Alliihu Az{mii'~-~an'zn rahmet-i
vasiaszm, hilminin, lutjunun, kereminin derecesini bilseniz, ihmale ugrattzgzmz
mesubdtzn jevtinden muttaszl aglar, giilmege vakit bulamazdzmz" rna <nasmi
verirler. Hak Teala cc ' ~ n suresinde : (( * i~ I_,..~,J J ")\)j ~~~ ,,
-buyuruyor.
TERCEMESi
Abdullah
ma'dan:
1bn-i Amr ( 1bn-i As)
~oyle demi~tir:
radiya'llahu anhii-
Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in

ahd(-i saadetler) inde giin tutuldugunda ~~ ~~\ 1 diye
nida edildi 2.
* Sure:
9 (Tevbe), ayet: 82
HAZRET-1 .l..t~E HADlSt
335
I Bazi niishalarda: u:<....~ :;-;,l..a)I.Jill, diger bazilarmda: ud...~l.o:- o".>>....ll!ll

diye zabtedilmitir. Bir niishada da u.Jin siz olarak yalmz ud...~~ :;-y...Jill
diye mazbuttur. Cemaatle namaza hazzr olum> demcktir. Bu soz,
cemaat :mescidte haz1r olduktan sonra boyle bir da <vet bazilarmca
miistahab olup ikamct yerine ge<;er. Maa-haza Aie radiya'llahu
anhd Miislim'de Buhari'nin ta<Iikan rivayet edilen haberine nazaran " :<....t.o;- ;)I....JI ~,)l:... ~ = Cemaat namaza hazzr olun diye nida etmek iizere miintldi fZkardt" demi oldugundan bu takdirde bu nida,
ezan makamma kaim olmu olur. Herhalde salat-i kiisufda ezan
da, ikamet de meru< degildir. Yalmz bunda, istihbabma kail
olanlara gore miistehabd1r. lmam-1 ~afii Kitabii'l- Vmm iinde
6yle diyor: bayram namazlannda salat-i gayri mektubede oldugu
gibi kiisllf ic;in de ezan meru < degildir. ~ayed imam << :i.oul.o;- o-:A...Jin
ile nam<\Za balatmayi birine emredecek olursa bunu mustahab
goriiriim. Zira Z iihri, N e biyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem'in salat-i ideynde u :<....t.o;- ;)I...,..JI n demeyi emir buyururlardt, demitir. lntiha. Buh/ir'de biraz sonra baka bir tarikten yine rivayet
edilip SOllUllda (.r:_=.) f) rli
~ j ~.) t-- .J ~ .ill J- ~~.);II"
.JlS"" .!..i h.,~ .;;-J.~ ~ 4.!.1~ .:.Jli ., Jli . ._,.....!.11 .:r J.o:- r- . A r- . ~ j
t.,:.. J_,J..I = Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem bir rek<atta iki
kerre riiku< buyurdu. Sonra kalkzp yine bir rek<atta iki kerre riiku< buyurdu. Sonra (ka <deye) oturdu. Sonra (ka <dede iken) giinef aftldz. R/iv
(Ebu Seleme, yahudAbdullah lbn-i Arru) dedi ki: Aife radiya'lliihu anhd bana daha evvel omriimde bukadar uzun siiren bir siicudda
hulunmamzflzm, diye siiyledi" ziyadesi de vard1r. Kiisllfda tatvil-i siicud Ahmed lbn-i Hanbel ile lshik lbn-i Rahuye'nin kavli
oldugu gibi ~afii'nin de ehad-i kavleynidir. Ehl-i hadisin mezhebi de
budur. [417 Esma> bint-i Ebi Bekr radiya'llahu anhiim/i hadisine de miiracaat].
f.
HAZRET-1 A.t~E HADlS1
336
TERCEMESi
("Ommii'l-miPminin) Ai~e radiya'llahu anha'dan rivayet

olunmu~tur ki 1 bir Yahudi kans1 2 tese'iil etmek iizere (nezdine) gelip ona: "Allah (u Teala) seni kabir a;::,abzndan korusun
(diyerek dua etmi~) bunun iizerine Ai~e (radiya'llahu anha)
Res it 1u 11 a h salla' llahu aleyhi ve sellem' e: "lnsanlar kabirlerinde
_azaba giriftar edilirlermi?" diye sormu~. Resulullah salla'llahu
aleyhi vesellem de: "Ondan (yani kabir azabmdan) Allah' a szgzmrzm" buyurmu~ 3 Dmmii'l-mu>minin bundan sonra kiisuf
hadisini zikredip sonunda da: "Sonra (Resul ullah salla'llahu
aleyhi ve sellem) kabir azabzndan szgznmayz Ashtibzna Jerman buyurdu" demi~tir.
1
Bu hadis Buhtiri'deki rivayeti-n muhtasand1r. Nitekim Buhdr'de

buraya gelince Dmmii'l-miPminin Hazretleri : J..... .ill J_,....J ...,SJ ( 11"
t-.1
. "'<J~ c_":'..t; ..,.....:.JI..:..A.-;..;. l!'r ;;I..., .;..I~

.,k .ill
J..a~ rli ( . .J':"J,.I JI.Jtl; ~; ~ .J = Sonra Resulullah
salta' lliihu aleyhi ve sellem (necl-i miikerremleri ibrahim aleyhi' s-se. lam'm son dem-i hayatma geldigini haber aldtgmdan) sabah vakti
(binip c;tktt) derken giin tutuldu. Ku~luk vaktinde avdet buyurdu. Avdetinde Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem (mescidin ittisalinde ve
Dmmehat-1 mu>minine mahsiis olan) hiicrelere u/J,radt, sonra namaza
durdu. Halk da ardznda durdu . .. " diyor.
~.ill
(I
J.....
.ill
IJ.J ._,..WI
Jy.J . . j
rti
B u h a ri'nin metninde namazm ta 'rifini ikmal ettikden sonra:

" .. ~J.i ( J~ .JI .ill .t; L.. JW . ._:,~,....;I .J = Namazdan ftktz. (Hutbede) ne saylemesini Allah diledi ise onu soyledi. Sonra Ashiibzna . .. Ferman
buyurdu' sebkinde rivayet etmitir.
VE AZAB-I KABtR
337
Bu Yahudi kansmm ismi hakkmda rna 'I urn bir rivayet yoktur. Dmmii'l-mii'minin Hazretlerinin nezdine gelenlerin iki Yahudi
acuze oldugu da rivayet edilmitir.
3 Miisned-i Serrac'm Mesruk'dan mervi hadisine nazaran:
Aie radiya'llahu anha'mn yanma bir Yahudi kans1 .girip "Resul
aleyhi' s-salatii ve' s-selt1m'zn azab-z kabre dair bir .fe.J siiyledigini i.[ittin mi ?"
diye sormu, o da: "Haytr, azab-t kabir de ne imi.[ ? " cevab1m yerince
" Oyle ise ona sor" demi. Neb i y y- i E kr em sal/a' lliihu aleyhi ve sellem
hiicresini terif edince sual etmi ve: ((~~.All '-:"'~ r"j cevahml alm1.
Dmmii'l-mii'minin Hazretleri der ki: lte bundan sonra Resulullah
salla'lliihu aleyhi ve sellem'in hi<; bir namaz kil1b da azab-1 kabirden
azeyi terk ettigini gormedim. lntiha.
Mesruk'un diger rivayetine nazaran Dmmii'l-mii'minin'in hiicresine iki Yahudi acuze gelip ehl-i kubur, kabirlerinde azab goriirler,
demiler. Dmmu'I-mu'minin onlara inanmaml, yalan soyluyorsunuz,
demi, derken ResululUih salla'llahu aleyhi ve sellem terif etmiler.
K1ssay1 a'lemii'l-enbiya aleyhi efdalii't-tehaya Efendimiz Hazretlerine
nakledince "(~1 ~ ~~~ ~J.r.i j .JY..l..J 1',:1 = Evet, onlar kabirlerinde
iiyle hir azab goriirler ki, o azab-t behaim i~idir" cevabm1 alm1tlr. Bundan anla1hyor ki, azab-1 kabri enbiya-y1 selef salevatu'llahi aleyhim
ecmafn Hazaratl da iimmetlerine haber vermiler. Vakia eldeki
Tevrat niishalannda, degil azab-1 kabir, ahiret bahsi de mevcut
degildir. Fakat koca-kan Yahudi ve Yahudilerin Dmmii'l-mii'minin Hazretlerinden evvel bunu ogrenip haber vermeleri ya Tevrat'm, ya enbiya-yl selef kitaplarmm bugiin elde bulunm1yan kadim niishalarmda mevcud olduguna delalet eder. Bu hadis ile
( 1 63) ve (460) mc1 hadisler gibi birr;ok rivayat-1 sahihada azah-1
kabrin hak oldugu haber verilip bu azabdan istiaze de ta 'lim
buyurulmutur. Kur'an-1 Kerim'de de ona delalet eden yerler
vard1r.
Nitekim Sahfh-i lbn-i Hibban'da tahric edildigine nazaran
* k:,..,.; ~ ~ .J\,j I ayet-i kerimesindeki (I t5:::....o 4!.1:"" ,, taraf-1 Risalct'ten
azab-1 kabir ile tefsir buyurulmutur. Tirmiz'de de Ali kerrema'llahu
veche Hazretlerinirt: ~ ;~1 f4J1 .::...J:i .;~.;:All '-:"1~ LJ" .!l; .j l:Jjl..n"
--': W.l ( J.J yani: Azab-t kabir hakkznda .ftk edib duruyorduk. Ta Elhakiimii't-tekasiir. Hatta zurtiimii' l-mekabir >' surei .ferifesi nazi! olmadzkca hu
I)
Sure:
20
(Ta-M), ayet:
124
F.:
22
KVSOF BAHSt
338
fekkimi;::: ;:::ail olmadt" buyurdugu rivayet olunmutur. Keza Katade

ile Rebi' tbn-i Enes de a*~;.,... 1'1:.l..:....'' ayet-i kerime:;inin tefsirinde
iki kerre azabm biri dtinyada olacagm1, digerinin de azab-1 kabir
oldugunu soylemilerdir.
Bir rakamh haiyede zikredilen 11 ~tiP c::-.; n kayd1, salat-i ktisufun
vakti hakkmda ulema-y1 mezahibi ihtilafa dtitirmtittir. Salat-i ktisllf, nafile namaz1 caiz olan vaktin ibtidasmdan i <tibaren kllmabilirse
de ahir-i vakti hakkmda ihtilaf vard1r. lmam-1 Malik'ten bu babda tic; kavil mervidir:
1 Bayram namaz1 gibi kuluk vakti kthmr. Zevalden sonra
k1hnmaz.
2 Nafile namaz1 k1hnmak caiz olan vakitlerde zevalden sonra
dahi olsa k1hmr.
3 - Ktisuf ikindiden sonraya musadif olursa namaz1 ktlmmaz.
Yalmz halk toplamp duaya megiil olur. Tasadduk ve sevabh ilerle
Hakk'a tekarrub ederler. KUfe tilemaslile 1bn-i E bi Mtil~yke'ye ve
Ata' 1bn-i Ebi Rebah ile digerbirc;ok kimselere gore namaz k1lmak
mekruh olan-vakitlerde kllmmaz. lmam-1 ~afii'ye gore her vakitte,
hatta msfii'n-neharde, ikindi ve sabah namazlanndan sonra kllmabilir.
E bu Sevr'in de mezhebi budur. Hanefiyye'ye gore vakt-i miistehabbt
diger namazlar gibi olup evkat-1 kerahette kilmmaz. Hasen-i Basrt
ile Ata'nm, 1krime'nin, Amr 1bn-i ~uayb'in, Katade'nin,
Eyyub-1 Sahtiyani'nin, 1smail 1bn-i Uleyye'nin, Ahmed
1bn-i Hanbel'in de mezhebleri budur. 1shak tbn-i Rahuye'ye gole sabah namazmdan sonra da, giine sararmad1kca ikindi namazmdan sonra da, kthmr. Kiisuf, vakt-i guruba musadif olursa
bi'l-icma< namaz1 k1lmmaz. Giine meksllfen tulu< ettigi takdirde
Hanefiyye'ye, lmam-1 Malik'e, lmam-1 Ahmed'e ve birc;oklarma gore nafile namaz mekruh olm1yan zaman hulul edinciye
kadar kthnmaz. !mam-1 ~afii'ye gore ise hemen kllmabilir.
. _,. ~r~
. . .,.:,... ..... _,. .... -"lr""
u
J~ ~ ...l> .)~ .) t..:,...:s. ~
;
,,
""
" ........................... ,...
,, ...
..
~...
(.$;) 4.)"! c;~
.,
tfl,,
.,. ....
'-S~ l!.;:.!. ~::.J J l;.; !H.:.~ IJ ~I JJ"'"J ~ IJJ Li
-"o,.-",""(li.-o-"
',.
...............
r ,y-. . . 551
....
~_,.
JLi I'"J ,~ ~
""""""""f,~J,""
~ J l.:.; J ~I ~~I J '-.S_j l JW ~;_s::;s' !.\l~ I J tJ ~~ ~

*
Sure: 9 (Tevbe), ayet:
101
tBN-l ABBAS'IN HADtst

"' ~
~ f.- ,
"'~.
'
tO!
t ..... f
f "'"'
\,. ~r-~~ ,.~."'
.-.~1 JJJ
,. ... 't"'
, .."' "' .J..
};11 ~!IJJ \.:..i..UI ~=~~
tla.i
.J.
"' ., /. "'
a: t:.::.JI ~A I ~I ~!I) J
'Ju iL.,. ~~ --, . ~...,., ~

;
..,.
-~.
"'
.,
~~~1Jl ~L,...1
.,
"' ,
"'
"'
,...
4 . ) J;.
339
"'
... ,.....
I \..6.i., \ j;AS'
.,
"'f "'"'
(..
-- 1 j~
,...J
,.,
l_)i.;... J
JJ ..
.J.
bJ~
, "' ...
1u iTJ ~-- t:;

;
~... ~
tl
-'f
"'
jJ 0\::..;..)/1 0~~:; ~~~ 0~

"'
tl
"'
. .b.i 1,;:> ~.:.. ~!I J t.. ~j\.i \ ~ -~!. ~~ u

"'
"'
,,
IJ
~ .J. ~ ".J.
"' -
,..J ~ ~ :0 I
I
TERCEMESi
(Abdullah) tbn-i Abbas radiya'llahu anhiimd'dan (da)

kiisuf bahsini uzun uzad1ya zikrettigi rivayet olunmutur 1
(Miiariin-ileyh bu hadiste kiisuf namazm1 ta <rif ettikten)
sonra oyle dernitir: ... dediler ki: Ya Resula'llah, (namaz
i~inde) durdugun yerden (gormedigirniz) bir eye elinle uzandi~m gordiik 2 sonra (yine namaz i~inde irkilip geri geri geldigini) gordiik 3 Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi vesellem:
"(Evet) ben cenneti gordiim ve bir {iiziim) salkzmzna elimle uzandzm.
Eger o salkzmz ben ele gefirebilseydim diinyd Mkl kaldzkfa ondan yerdiniz (de tiikenmezdi) 4 Ate~(-i cahim) i de gordiim 6 (lakin)
iimriimde bugiin gordiigiim kadar firkin, berbat hifhir manzara gormemi~tim. Cehennem'in ekser ahdlsini de kadznlar olarak gordiim" buyurdu 6 "Td Resula'llah, ne sebeble (kadmlar buna miistahak
oluyorlar ?) " diye sordular. (Cevaben:) "Kiifiirleri sebebiyle"
buyurdu. "Allah' a man mz etmiyorlar ?" (diye tekrar sordular).
"Kocalarzna kar~z (kufran-1 ni<met) ederler. /yilige kar~z (kiifran-1
ni <met) ederler. (t~Ierinden) birine diinyd diinyd oldukfa iyilik etsen
de sonra senden (marzisine muhalif ufac1k) bir ~ey gorse (hemen)
senden hifbir hayzr gormedim ki der" buyurdu.
Riv.AYETLER:
I S1hah ile Siinen'de 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan rivayet olunan salat-i kiisuf ta 'rifleri - us:er riiku 'lu ve ikier riiku 'lu
HAZRET-1 RESOL'E KOSOF NAMAZINDA
340
olmak tizere- iki ttirltidtir. Bu rivayetteki ta <rifi ikier rtiku <Iu ve

tatvil-i k1yam ve k1raet ve rtikuu mutazammm olan Aie radiya'lliihu
anhd'mn bundan evvelki ta <riflerine muvaf1k olamd1r. Hutbe-i Nebeviyye'den de . ..;~ '1 .J ~I ..:... _,1 .Jl.W:. '1 ..ill ..:...l~T ,:_,. .J~T _,...AJI.J ..,-!-11 .JI
11 ..ill I.Jf~li ~~ ~1.; 1~\.i k1smm1 zikrediyor ve ondan sonra lecrfd de
mezkur olan k1smi rivayet eyliyor.
Baz1 ntishalarda muzari sigasiyle 11 J.J\:.j ve a J.Jl:.z 11.
Baz1 ntishalara gore 11 ~; 11.
11 ~1.; 11 yerine 11 .:..!.;! 11 rivayat1 da vard1r ki, bana gosterildi

demektir.
Fa's1z olarak .J ~ ..ill J.... Jli . nushas1 da vard1r.
Baz1 ntishalara gore .:.J.Jl:.::; 11,
Muslim'in rivayetinde ''";.l..:-1 }.JII,
Baz1 ntishalara gore yine ~.;I.J 11,
Baz1 ntigh_.. arda 11 i _,}lf Jla;l ~ 11.
Hemze-i istifhamm 1zhariyle 11 ~ .J _,AS:~ I 11 de rivayet edilmitir.
2
U k be 1b n- i Ami r radiya' llahu anh, Sahlh-i lbn-i Huzeyme'ye
nazaran: "~ J.J~ ~ ~_;,..1 = Bir jey almak ifin elini uzattz" demitir.
3
Mtislim'in rivayetinde: ".:...U$""!!~1.; ( = Sonra seni vazgefmif
gordiik" siiretindedir.
t. .
Evvelce ge~en (417) nci Esma> bint-i Ebi Bekr radiya'lliihu

anhiima hadisine nazaran : ,:r- .._:, l.l.-"-! ~ ~ ..:...1 P,-1 _,J ..;... 41 ;. .:..;H
t..jlJ,.j buyurulmutur. Mtislim'in Cabir radiya'lliihu anh'den olan
rivayetinde ise: . 4~1 I.J).:.:J l" .r ,:_,. J_,l:.zl .JI ~.;I ljl .J ~~ .:...:~-l.o ..\AJ .J 11"
u J..il '1 .JI Jl-'-! ( = Siz goresiniz diye Cennet'in yemijlerinden bazzlarzm almak arzusiyle elimi uzattzm ise de sonradan haydi yapmzyayzm dedim ". Ai e
radiya' lliihu anha 'mn Buhar'nin baka babmdaki rivayetinde de :
"i..\ZI .:J"" J~l.; (e- ~I .:;.. taJ .l..:.T .JI ~~.J ..\AJ = lleriye dogru gitmege
b~ladzgzmz gordiigiiniiz vakit de Cennet'ten bir salkzm almaya niyyet etmijtim"
A bd u 'r- Rezz ak'm Musannif)) indeki bir hadis-i mursele nazaran da : ".;..Li.~ ? ,..S:.u '1 l..J..; t.r:~ .l.:.T .J I .:...:~ .;1 = Size gostermek ifin
Cennet'ten bir salkzm almak istedimse de mukadder degilmif" yine C a bir
radiya' lliihu anh'in Miisned-i Ahmed rivayetine nazaran: 11 ..:.:! .J ~~ J:-j 11"
= Aramzza hiiil girdi" buyurmu, Said lbn-i Mansiir'un Zeyd
1 b n - i E s 1em tarikmdan rivayet ettigi Cab i r radiya' lliihu anh
had isine nazaran bu ten a viii vak <as1 ikinci rek <a tm ikinci k1yam1
esnasmda olmUtUr.
4
CENNET VE CEHENNEM'lN ARZOLUNMASI
341
Bu Cennet taammm diinya dedigimiz U alem-i ehadette ibrazma miisaade buyurulmamasmdaki hikmeti beyan is;in arihlerin her
biri kendine gore bir miitalaa serdetmitir. Kimi demi ki, Cennet'in
yemileri " ~_,:...: '1 .J ~ )aA.. '1 = Ne kesilip eksilir, ne de yemek isteyen men<
olunur, ayet-i kerimesi hiikmiince claim ve bakldir, diinya ise fanidir.
Fena bulan darda fena bulm1yan ni <met yak1maz. Kimi de: Eger
nas onu gormii olayd1 imanlan iman bi'-ahade olurdu, halbuki
onlar iman bi'l-gayb ile miikellef olup kiiffar ile usatm imanlan
amnda art1k (( J:.i ~ .;.:..T -j ( t.,:t.t_l w; ~ '1 ~.; .;.,41 '-'~ J4 (Y.. 11"
= Rabbtmn ayatzndan bdztlan zuhtlr ettigi gun daha evvel fman etmemif
hi;bir nefsin mam kendine faide vermez" a yet-i kerimesi mucibince tevbe
kap1s1 belki kapamrd1. Halbuki iman ve tevbeden naslbedar olacak
<;ok kimseler var idi. Bu men<, ite onlar hakkmda ayn-i lutf
olmutU demiler. Kimi de: "Cennet ceza-yt a'maldir. Ceza da ancak
ahirette vakt ( olur da onun icin bu nyetin u:;hart men' olundu" miitalaasmda
bulumnu. Goriiliiyor ki, bu miitalaalarm hepsi de miilahazat-1 akliyyeden olup his;biri delil-i nakliye istinad etmiyor.
5 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima Hazretlerinin bu rivayetinde
zat-1 Akdes-i Risalet-Penahi'ye bu namazda Cennet'in arzolunmas1, Cehennem'in arzmdan evvel vak1' olmu gibi goriiniir. Nitekim (41 7) nci
E s m a' radiya' lliihu anha'nm rivayefi de boyle idi. Cab i r 1 b n- i
Abdillah radiya'lliihu anhiima'mn Miislim'deki bir rivayeti de buna
muvaf1kt1r. Bu rivayetinde ca:bir radiya'lliihu anhiima: ~~.;I Jli { ,, "
t;.. ..::J.Jl:..i Jli .JI . ojj~\ t.J.J ~ ..::J.Jl;;_,J
41 j&- .:,...;_ri. 4;~y ._; JS' j&-
cr
.!.UL.. i.f.
y.W J::SI.rl _;~ ~ ;l_...L ~; ~t~ .;l:JI j;. .;;......;~.J. ~ .;~ .;..~ lAl..i
.J.;.F
4.\.t 41 ~t.) .J . ~.;'11 .;~ ~ jS't t..~.u
r .J 4....W f
l.;ku
4J
(( .;l:JI J ~ /.:_ = ... sonra f&le buyurdu: $iiphesiz ki [Cennet, Cehennem, kabir, maher ve saire gibi] i;ine sokulacagzmz [yani ugnyacagm1z] her [ey bana arzolundu. Bana Cennet arzolundu. 0 kadar [yakmdan]
ki, eger bir [ iiziim] salktmzna elimi u;:.ataydtm altrdtm. Tahut da f&le buyurdu : Bir salkzmtna elimi u;:.attzm da onu yakalamtya elim yeti[medi. Kezalik
Cehennem' de bana ar;:.olundu da orada Ben lsrail' den bir kadtmn kedisi yiiziinden ta'zb edilmekte oldugunu gordiim ki (hayatta iken) o kediyi baglamtf ve
ne beslemif, ne de arztn ha[eratzndan nafakalanmaszna meydan vermi[ti. E b t2
Sure: 56 (Vaha), ayet: 33

Sl2re: 6 (En'tim}, ayet: rsB
KOSOF BAHS1
342
S ii m am e Am r 1 b n- i Malik' in de Cehennem' de bagzrsaklanm siiriikledigini

gordiim" diye ihbarda bulunuyor. Lakin diger tarikten Beni 1srail'den
bir kadmdan bahsedecek yerde: "~_,J.. .b_,... ~~ it..l"'l Jl:JI J ~tJ J =
Cehennem' de Himyerli w:;un boylu, siyah bir kadzn gordiim '' lafz1 ile rivayette
bulunuyor. Miislim'in bu rivayetinde mevzii-i bahsolan Ebu
Surname Amr tbn-i Malik, din-i 1smail aleyhi's-selam iizere olan
kavm-i Arab't, putperstlige sevkedip vaz<-1 er<I-yi 1Iahiye muhalif
bid<atler ihdas eden Amr tbn-i Lunay tbn-i Kam <a'dtr ki, Huzailer'in ceddidir.
Lakin Abdu'r-Rezzak'm Musannef inde emir berakis olarak
evvela Cehennem'in, sonra Cennet'in arz olundugu tasvir ediliyor.
Onun rivayetinde: . ')I.... ~ _...:. 6 . Jl:JI ~ J ~ ~I J.... ~I j<> .;....; .r J 11 ' '
~ ...
d ...... J
....AiJ
I<
ere. '":""'.ii
. ~I~&- .:.....;j&-
c::-J
l.ll
~ 1"1"'~ ~.;:_J ...... L:JI .JI ~
:..._ Nebiyy-i Ektem salla'lliihu aleyhi ve sellem'e Cehennem
gosterildi, bunun iizerine namazda durilugu yerden geriye dogru geldi. 0

derecede ki, cemaat birbirlerinin iizerine yzgzldt, geriye doniince de kendisine
Cennet gosterildi. Bunun iizerine yiiriiyerek ta ilk namaza durdugu yere vanp
durdu" diye haber veriyor. M iislim'in de diger tarikten yine Cabir radiya'lliihu anhiima'dan buna muvaftk rivayeti vardtr. Cabir
radiya'lliihu anhiima'dan olan bu rivayete nazaran 6yle buyurulmu:
J~lJ .J!- P.) J . Jl:J4 ..r, .lAJ ,a c.ht..,. J ~tJ .U \'I ~J.J.&.y .,!.:,.. l.. 11"
~A': w l ~t- y .:...~tJ .;- J . 4-Al .:,.. .;~ .;1 ;.;~ .::,_....:.{;
.c..> ~ .;1 J
.;.W ~..t"l Ju ~ JU l.lli ~. ~~~Jr. .;1.5'"
..,.-J'YI ~l!.~ .:,.. JS""b" ~.u r J t.....J..i ~ ~J J' i ....n ~L,..
~tJ .;- J
(( c,~I.A.. J .:..,j ~ .;....LA; J~tJ cJ!- ~.) J ~4 ...r. ( . l&-Y=" .;..;L. ~
= Size va<d()lunan ~eylerden hi;biri yoktur ki, /U namazzmzn i;inde gormii/ ol Jl:JI
~ "=""'.)
.;o:--r.
mryaytm, sizi te'mfn ederim ki, Cehennem (bana dogru) getirildi. Bu dayalzm
bana dokunur korkusiyle geri geri geldigimi gordiigiiniiz esnada oldu. 0 kadar
(yaluruma geldi) ki, orada ;omaklz herifin ate/ i;inde bagzrsaklarznz siiriidiigiinii gordiim. 0 ;omaklz ki, haczlann mallarznz ' ;omagiyle ;alardz. (Bir
mah <;aldtgmm) Jarkzna vanldz mz, ;omagzma takzldz der, varzlmadz mz, alzp
gotiiriirdii. 0 kadar ki, kedinin siihibi olan kadznz' da orada giirdiim. 0 kadzn,
kedisini a;lzktan oliinceye kadar baglayzp ne beslemi/, ne de ruy-z arzzn
h~eratzndan nafakalanszn diye serbest bu;tlkmz~tz, sonra (bana dogru)
Cennet getirildi, bu da makiimzmda duruncaya kadar ileriledigimi gordiigiiniiz
szrada oldu . .. "
Her ne hal ise bu iki _miiahede, tekaddiim ve teehhuru haklunda
rivayatm tehaliifiinden kat<-t nazar edilirse ravilerin ittifak ettikleri
ESMA BtNT-1 EBt BEKR'lN ITK-I RAKABE HADtSt
343
sabit bir cihet vard1r ki, beir ve nezir olan Nebiyy-i ah1ri'z-zaman
aleyhi ve alihi salevati.i'r-Rahman Hazretlerinin mii'min ile usat-1 mii'minini ve kiiffan dar-1 ahirette bekleyen niam-i guna-gun ve alam-1
dehet-niimunun kaffesini namazm bir ciiz'iinii eda edecek zaman-1
kasir i<;inde miiahede buyurmu olmaland1r. Hatta yalmz ahirette
degil, dar-1 diinyada da iimmetlerinin bama gelecek eylere de bu
esnada muttali< olduklan Sahlh-i lbn-i Huzeyme'de Semiire 1bn-i
Ciinde b radiya'llahu anh'in fL:,i.s J IJ_>i~ ~I L. J...-1 .:...i .l.:.. ~~J -lAJ n"
~ r T.J = lnan olsun, demin namaza durdugum mi.iddetfe sizin di.inyamzda
ve ahiretinizde mi.ilak olacagmzz her ~eyi gordi.im" hadisi ile sabittir.
6 Yukanda ge<;en (209) uncu Ebu Said-i Hudri radiya'llahu
anh hadisinde de buraya muvafik olarak kadmlara bir bayram mev1zasmda << JL:Jr j..l ;SI .:,S:::~!J Jli buyuruldugu zikredilmiti.
TERCEMESi
Esma bint-i Ebi Bekr radiya'lliihu anhiima'dan:

~oyle demitir 1 : Neb i y y- i E k rem salta' lliihu aleyhi ve
sellem ki.isuf-1 ems dolayisiyle (rakabe) azad etmegi ferman
buyurdu 2
I Buhar iizerine miistahrec yazan 1smaili'nin diger tarikten
rivayetinde: ~ r~ rt... .J .ill J..... ~~ IJ\S""n, Si.inen-i Eb Davud'daki rivayette de zamirsiz olarak << r~ .... IJ\S""n dur.
Baz1 niishalara gore izafetsiz olarak yalmz << ._:,~I J . dir.
2
I tk-1 rakabenin tavs1ye buyurulmas1 viicuh-i birrin a tas1 olmas1 dolay1siyledir. Yoksa buna tarik ve imkan bulamiyanlann diger
viicuh-i birrin hangisine veya hangilerine yol bulurlarsa ona tevessiil
etmeleri mendubdur. Buradaki emir, viicub degil, nedb ifade eder.
Resul-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem'in bu miinasebetle 1tk-1
rakabeyi ferman buyurmalannda bir hikmet daha vard1r ki, o da
nar-1 cahimin hevl-engiz manzarasm1 miiahededen heniiz farig ol-
HUSOF BAHS1
344
malan idi. Mii 'minlerin tahayyiilii bile havsala-suz olan nar-i cahimden azad olmak i~in can azad etmelerini Allah'm kullanm insana
kulluk mazikmdan saha-i fesih-i hiirriyyete ~tkarmalanm hatlra getirmek makama en miinasib olan vasayadandtr. Nitekim bir hadis-i erifte: '' JL:JI ,j.o .:... i~ L.r:~ ~ J~ jW .ill J::&-1 4:..;~ ~J J::&-1 ~ = Her kim
bir rakabe-i mii'mine__'J!i azad ederse Alliihu Teiila da iizdd qlamn her uzvuna
bedel, aziid edenin bir uzvunu Cehennem alefinden azdd eder" buyurulmutur. Efdal olan ite budur. Buna kadir olmayan da: _,J .J JL:JI I.,ZI11
u,; ~ J!.~ = Cehennem aleftnden hif olmazsa yarzm hurma ile sadaka vererek
korununuz "vastyyet-i amme-i Nebeviyyesi ile amel etmek gerektir.
TERCEMESi
El.Ju Musa
(d-E~<ari)
~oyle demi~tir:
radiya'lliihu anh'cien:
(Asr-1 celil-i Nebevi'de) giine$ tutuldu.

Bunun iizerine Neb i yy- i E kr em salta' lltihu aleyhi ve sellem
(bu hadise) saat (yani kryamet alameti) olmasm korkusiyle
belinleye belinleye ( yerinden) kalk1p Mescid (-i ~erif) e geldi 1 . Q zamana kadar (ba~ka hic;:bir namazda) omriimde gormedigim uzun k1yam (lar) riiku.< (lar) siicud (lar) la namaz
klldird1 2 ve (sonra umuma) buyurdu ki: Allahu Teala'nm irsal ettigi bu ayetler hic;:bir kimsenin ne olmesinden, ne de
EBO M0SE'L- E$'ARl'NlN HADlSt
345
hayatmdan dolay1d1r. Lakin Allahu Teala bu ayetlerle kullanm tahvif eder. Bu kabilden (korkunc;) biqey gordiigi.ini.izde
zikru'llaha, Allah'tan niyaza, Allah'a kaq1 istigfara (koyulup)
iltica ediniz a.
Riv AYETLER:
'' .kiu kelimesi kaideten mazi-i menfiden sonra gelir. Bu nvayette ise 11* ...A~Y. ~ jj !;::A;)) ayet-i kerimesinde oidugu gibi lll..)J SIZ
oiarak yaimz (( -=:_T.;)) siiretinde varid oimutUr. Maa-haza bin;ok
niishada kaide-i rna 'Iume iizere '' ~ .ki ~TJ L. n diye zabtediimitir.
n l-t: )) daki zamir ayata raci'dir. Bazt niishaiarda n ~ n diye zab-
tedilmitir ki, zamir kiisUfa raci < OIIDU oiur.
Bazt n iishaiarda '' .:U I .;~:, J I )) dtr.
I t_ji Kiimus miitercimi Astm merhumun ta'rifine gore belinleme ve u;unma dtr ki, anstzm zuhur eden korkunc; bir hadise iizerine
insana anz oian iirkekiik ve kotku demektir. Kadmiar, uykuda.iirktii de
u;ukladm derler ki, As 1m 'm (uc;unmas1) da on dan baka degildir. Nitekim (uc;kunma) da derler.
Hadise tekerriir edip duran bir hadis.e-i tabiiyye oidugu halde Res u I aleyhi' s-saliitii ve' s-seldm'm izhar buyurduklan bu havf ve feza 'm se- .
bebi ne idi? E b u Muse' I-E' a r i radiya' lliihu anh, ktyamete aiamet
oian ayetlerden birisi oimast miiiahazasiyle havf ve hayet anz oldugu, ya zanmna binaen, yahud da biidigi bir ihbara istinaden soyiiiyor.
Sebeh bu oldugu gibi yaimz Res u I u II a h salla' llahu aleyhi ve sellem'in
bildigi diger mec;huiiimiiz bir sebep de oiabiiir. Mec;hui bir sebeb iizrrine miitaiaa yiiriitmege imkan yoktur. Ma 'lt11TI olarak zikrcdiJen esbabm en kuvvetlisi vin, ~ .. haul-~ miiariin-ileyh'in zikrettigi oimak
1az1mgehr. Zira ktyametin zaman-1 huiulii ilm-i lHihide mekmin kalmakia beraber n** .;..4ll .J ._,.....!.)\ (!'" .J )) ayet-i kex:imesindeki ihbar-1 sadlk
mantiikunca bir kiisufu miiteaktb oiacagt muhakkaktu. Diinyadaki
bu son kiisUfa tekaddiim eden birc;ok aiametleri daha Muhbir-i sadtk
salla' lliihu aleyhi ve sellem haber vermitir ki, bunlara Eiriit-z siiat
denir. Ktyametin ehl-i 1slam'm feth-i bilad etmesi, havaricin hurucu,
ilm-i dinin ref'i, cehiin iiyuu, mesavi-i ahlakm iimmet arasmda fa
*
**
Sure: 12 (Tusuj), ayet: 85

Sure: 75 (Ktyame), ayet: 9
346
HUSOF BAHSt
olmas1 kabilinden bin;ok alametler [erat-1 sugra] ve ondan sonra

giinein giiniin birinde magribden tuluu, dabbetii'l-ard, deccal...
ilah .. [erat-1 kiibra] gibi birs:ok mukaddimatl vard1r ki, bunlarm his:biri heniiz tahakkuk etmemiti. Muhbir kendi olduguna binaen bunlar rna <Illm-1 ali-i N ebevi ve kendileri bizzat Sahabe ic;inde berhayat
olup viicud-1 erifleri azabm iimmete isabetine mani' oldugu nakl-i
Kur'an ile sabit iken k1yamet alameti zuhur etti diye tela buyurmalan
istikal edilen mesailden biridir. Bu ikali ref' is:in baz1 i'trihler, bu
k1ssa Res u 1u 11 a h airyhi' s-salatii ve' s-selam' a bu alametler i 'lam edilmeden evvel cereyan etmi oldugundan her an k1yam-1 saate muntaZ1r idiler diyorlarsa da bu tevcih kabul olunamaz. Zira kiisuf k1ssas1
onuncu sene-i Hicriyyede vak1' olmu olup eri'tt-1 saatin bir s:ogu daha
evvel iidilmi hadislerle Sahiibenin rna 'lumu idi. Kimi de: Bu soziin
mes'uliyyetini Sahiibenin sutma yiikleyip dogru egri kendisince hasll
olan bir karineye istinad ederek zannettigini vak1' diye gostermitir.
Demiler ki: Boyle bir tevcih bir Sahabiye hiisn-i zan lazimesine muanz olur. Baka tevcihler de var ise de bize en miilayim ,geleni udur:
Res u 1 alryhi' s-salatii ve' s-se/am o giin vuku' bulm1yacak ve U kadar
ki, giiniin birinde vuku' bulacaS"I muhakkak olan k1yam-1 loyameti
hem en vak1 < oluvermiCesine telah davramp kiisllf hadise-i uzmas1nm ehemmiyyetini gostermek ve iimmetin o giin ne yapmas1 laz1m
gelecegini gostermek is:in her kiisUf ve husufta namaz, zikir, dua, is-
tigfar, sadaka, 1tk-1 rakabe gibi viicuh-1 mesubatl tahslle ahIP haile-i
uzmanm vukuunda gafil davranmamalanm ta 'lim buyurmak istemilerdir. Qiinkii iimmetin metbu-1 a'zamt ve miiTid-i hedisi zit-i
akdes-i Risalet-Penahileridir. Teldflz davramp ta'birimizden de cali
bir tela rna 'nasi anlaIlmasm. 0 tel! pek ciddi idi. V mmetinin diinyevi ve uhrevi her guna menafi 'den ve derecattan miistefid ve her
guna hasar ve ekdardan masuniyyetini en biiyiik dilek ittihaz eden
kalb-i RaUf ve Rahim-i N ebevileri bu vesiyle ile ta 'lim ve tenbih buyurulacak eyleri ta 'lim ve tenbih etmek f1rsat1m fevt etmek korkusundan ne'et etmi gibi goriiniiyor.* ((~T c.:.~ t:..:.._, t---.1 ~.:I J.......
* ~u uzun mtitilaalart hulasa ederek deriz ki: Hl.isw tizerine ResUl-i zi-~n
Efendimiz'de hasll olan h~yet, ktyamet kopuyor zanniyle iinz olan bir korku
degildir. Bunun en a~tk bir delili, Resiil-i Ekrem Efendimiz'in huswu bir
hadise-i tabiiyye olarak kabul buyurmalar1 ve Ashiibma da: kimsenin ne mevtiyle,
ne de hayatiyle alahdar olmadt~m bildirmeleridir. Binaenaleyh bu endie ve isti'calin en basit ve belki de yegane sebebi, husw gibi seriu'l-cereyan bir hadisenin zeval
EBO MOSE'L- E~ARl'NIN HADlSt
347_
Tercemede kavis ic;inde mutlak olarak (bllka hie; bir namazda)

kayd1 ilave edildi. Bazllan (hie; bir salat-i kiisufta) diyerek takyid
ediyorlar ki, bundan evvelce bir kiistlf namaz1 daha klldmlm1 oldugunu tma ederler. Filhakika lbn-i Hibban Sire sinde giinein,
altmc1 sene-i Hicriyyede miinkesif oldugunu ve Res u 1 aleyhi' s-salatii
ve'.s-selam'm salat-i kiistlf k1ldmp hutbesinde .:r- '-'~T _,...&JI.J ~I '-'I
.ill ..:..~T buyurduklanm sonra da onuncu senede necl-i miikerremleri t bra him aleyhi's-seltim'm alem-i nura intikalleri giinii bir kerre
daha miinkesif oldugunu nakletmektedir. Lakin bu nakil, vakla mutab1k da olsa bu hutbeyi -lbn-i Hibban'm nakline mugayir olarak- ikinci kiistlfta irad buyurmu olmalan laz1m gelir. Zira kiistlfun
hie; bir kimsenin hayat ve memat1 ile alakadar olmad1~m soylemege
yaklan zaman ikincisinden bakas1 olamaz.
3 Husuf ve kiistlf'un mevt ve hayat-1 beerle alakadar oldugu
hakkmda ehl-i tencimden avama da intikal eden akidenin butlamm
natlk olan bu kelam-1 ali-i Nebevi'nin Buht1r'de Aie, Ebu Bekre,
Mugire lbn-i ~u 'be, Ebu Mes c.iid-i Ensari, Ebu Muse'l-E'ari, lbn-i Abbas, lbn-i Orner radiya'llahu anhiim'den menkiil oldugu gibi Miislim'de Cabir lbn-i Abd illah radiya'llahu anhiim'den,
Nese ile diger kitablarda Abdullah lbn-i Amr, Nu man 'lbn-1
Beir, Kubeysa lbn-i Muharik radiya'llahu anhiim'den, Miisned-i
Ahme_d ile diger kitablarda Semiire lbn-i Ciindeb, Mahmud
lbni Lebid, lbn-i Mes 'iid radiya'llahu anhiim'den, Taberan'de
de Ukbe lbn-i Amir ile Bilal radiya'llahu anhiima'dan olmak
ve inkiPfmdan evvel boyle takalliibat-1 kevniyyeyi tanzlr eden hadisit-1 tabiiyye
s1rasmda Hakk'a ka1"1 nasll ibadet ve arz-1 ubudiyyet edilecegini g<>stermektir.
Huswiyle bi'set-i seniyyelerinin en miihim gayelerinden biri de fikirlerde, as1rlarm
yerlettirdigi hurafit1 y1kmak oldugu halde halk arasmda husUfun, necl-i miikerremleri Hazret-i lbrahim'in vefitl ile alakadar zannolunmas1 Resul-i Kibriya'mn
isti'c!l ve miis!reatini fevkalade arttlrmq ve calib-i h~yet bir hal de g<>stermi,
_ olacakbr.
R!vi Ebu Muse'l-E'ari radiya'lltihu anh'in gerek hadis ,arihlerinin, gerekse
miitercim merh1lmun uzun miit!laalanna sebep olan (~WI'-'_,>.;'-''~} kavline
gelince, Resul-i Ekrem'in husUfu bir hadise-i tabiiyye olarak tasvir buyuran
beyan!t-1 seniyyeleri karIsmda ravinin bu sozii siir'at-i isti'c!l ve teheyyiicii tasvir
i~in "kv>amet ko~yor ;:;annetti" demi, olmasm1 kabul etmek zaruridir. Bi'set-i Nebeviyyelerinin son y1hnda ve tekerriirii umulm1yan ve devam1 bir, iki saate miinhas1r olan en miihim bir vesile-i ir~ad ve ikazm fevtedilmesi, Hatemii'l-Enbiya i~in
ravinin tasviri vechile teheyyiic ve isti'cali mucib olmaz m1?
K. M.
348
RESOL-1 EKREM'lN HUSOF NAMAZINDA CEHREN
iizere Iaakal on yedi Sahabiden mervi olup bu rivayetin ekseriyet-i

azimesi de sahib oldugundan bu aklde-i fasideyi iltizam edenleri
tekzib etmek artJk er'an vacib demektir.
~
o,,
J!
"'
-:&1 J:, ~-::JI

~~Hi lf~ '~I:S;~
,
, 4!J~
, ::,~ 554
/
.,
,. ,.
"
.,.,
4,j;:l~i ::,.. ~~j l_;lj 4,j;:l~~ ~J-;JI 0~:,, ....i ~.l::.,j ~~
' ,.,
,.,..,
,.,
o..l:>"
/ ., f
., \......;
0,
,,
,.,
I ,
.,
,.,
,.
.,.
.,
~~ 111 L~ J ti ~$"")I ~
,. ,.
, .,
.,
,.
.,"'"
'-"' I
""
"'
.,, , ,
c!J I.;l J c!'.)
.,.J. ,.; ,.
.J. ,
'
., ., /
,{~""
.r:S""
., ,.;,
tU I ~J-~ I !~~ u-~ o;:IJ~ I ~}~-:! r"; ..l~ I ~.U J ~J
TERCEMESi
Aie radiya'lltihu anha'dan:

~oyle demitir: N e hi yy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve
sellem salat-1 husuf'ta l kmietini cehren yapt1 2 Kmietinden
farig oldugu vakit tekbir ahp riikua vanrd1. Riiku <dan kalkt1g1
"akit de ..1.~ i .!..UJ ~.) o..v- ~,;1 ..:ill C:: buyurdu. Sonra salat-I kiisuf'ta tekrar kiraete balardi (ki,) iki Rek'at ic;inde
dort riiku' ile dort sec de (ederdi).
Buradaki husuf dan murad, fukahanm mustalahi olan
Husuf-t Kamer dir diyenler olmu ise de Buhar i.izerine miistahre~
yazan 1smaili diger tarikden ayni hadisi: .:ill J.>...J -4" .j ~I .:..A.$',,
~~~_,~.:ill j.:... 1shak 1bn-i Rahuye de aym tarikden ayni
hadisi : 11 ;.I_;J~ .~~ _, .._.-!.ll ..:,_rS" .j r~ J- , lafizlariyle rivayet etmi
olduklanndan buradaki 11 husUfn un da isti'mal-i lugaviye muvaf1k
olarak (( kiisufn rna 'nasma oldugu sabittir.
2
Salat-i kiisufun k1raetinde cehr ii ihfa mes'elesi miinazaahd1r.
Bu hadisdeki husuf lafzm1 Kamer'e hamledenler husUf'da cehri,
kiisUf'da 1sran iltizam etmilerdir. Zira birincisi salat-i leyliyye, digeri
I
OKUDUKLARI HAKKINDA HAZRET-t .At~E HADISt
349
nehariyyedir. Ancak hadisdeki husuf, hassatan husUf-1 Kamer demek,

olmad1g1 diger tariklerle sabit oldugundan Tirmiz i'nin nakline
nazaran husuf'da, kiisuf'da da cehren. k1raet 1 mam-1 Malik ve Ahmed ve 1shak 1bn-i Rahuye'nin mezhebidir. Yine Tirmizi, ~a
fi l'nin mezhebi S emu r e radiya' lliihu anh'in rivayetine istinaden salat-i
kiisuf'da israr oldugunu haber veriyor. T i r m i z i 'nin yalmz 1m am -1
Ahmed ile 1shak tbn-i Rahuye haklanndaki mutlaka cehr
naklini kabul edip tmam-1 Malik ile ~afii haklanndaki naklini
teslim etmiyor ve: Bizim ve tmam-1 Malik ve Ebu Hanife.
ve Bir 1bn-i Sa <d 'in ve cumhur-1 fukahanm: "Mezhebimi;:;
kiisuf-t $ems'te imir ve hiisuj:z Kamer'de cehrdir" dedikten sonra
tmam-1 Ebu Yusuf, Muhammed tbn-i Hasen, Ahmed
1bn-i Hanbel ve 1shak 1bn-i Rahuye her ikisinde de cehre
kail olmulardu diyor. tbn-i Cerir-i Taberi'ye gore, her ikisinde de cehr ve 1srar miisavidir. tmam-1 Malik'ten her iki kavl
rivayet edilmi ise de mehur olam, N evev i'nin hikayc ettigidir.
Tirmizi'nin naklettigi, mutlaka cehr rivayeti azd1r. Malikiyye'den
!bnii'l-Arabi: "Mtsriler lmam-t Malik'ten isran, Medineliler ise
cehri rivayet etmi#erdir. Bana kaltrsa cehretmek evtadzr. Zira _bu namaz cemaatle kzltnan, cemaati toplamak ifin miinad ftkanlan, hutbesi olan salat-i iyd ve
istiskiiya ben;:;er bir nama;:;dzr" demitir. Kiisllfeynde cehre kail olanlar,
buradaki hadise temessiik ederler. Kiisuf-1 ~ems' de israra kail olanlar
ise, Semure !bn-i Ciindebradiya' lliihu anh'in Tirmizi, Ebu Davud, N esei, !bn-i Mace ve Taha vi taraflarmdan tahric edilen ve
Tirmizi'nin 11 r:::"" ,:;-- ~~ l.l.u kaydiyle s1hhat1 gosterilen: ~ j ..... "
11 {;_,.... .1 ~ 'J ..,_!JI ..;,_,..) J ~ _, ~ .ill j ..... ~I =
Nebiyy-i Ekrem
salta' lliihu alryhi ve sellem kiisuf-z jemste bi;:;e nama;:; ktldzrdz da sesini hif
iiitemedik " hadisine ve 1b n- i Abbas radiya' lliihu anhuma' mn: .:-.r:' L. "
<<!;~.;,~I;)\..,.. J f.-_,~ .ill j ..... ~I ,:r = Satat-i kiisufa Nebiyy-i Ekr em sal/a' lliihu alryhi ve sellem' den bir .kelime bile ijitmedim" hadisidir ki,
bu son hadiste 1bn-i Abbas radiya'lliihu ankiima Resul alryhi's-satatii
ve's-selam'm yam bamda namaza durdugunu da haber veriyor.
Lakin cehre kail olanlar, lbn-i Abbas hadisinin hep turuk-1
vahiyeden rivayet edilmekle beraber Neb i y y- i E k rem salta' lliihu
alryhi ve sellem'e yakm durdugu da bu vahi tariklerden olsun sabit olmad1~m ve Semure ile 1bn-i Abbas radiya'lliihu anh'in geri saflarda
kahp kuaeti iitmemi olduklan muhtemel oldugunu, salat-i kiisufda
350
HUSOF BAHSl
Aie radiya'lliihu anhd'nm cehr rivayeti bir <;ok tariklerden sabit olmu bir hadis oldugu gibi All lbn-i Ebi Talib keremu'lliihu veche
Hazretlerinin kiisUf-1 ems namazm1 cehr ile klldird1klanm 1bn-i
Huzeyme ile Tahavi sahih isnadlarla zikretmi olduklanm rna.
kam-1 i'' tirazda soylerler.
1sTITRAD Husuf-1 kamer'de nasm cemaatle namaz klimaIan ve imamm hutbe iradetmesi lmam-1 ~afii'ye gore siinnettir.
lmam-1 Malik ile Kufe fukahasma gore ise, cemaat toplamak
istemez ve namaz diger nevafil gibi hirer riiku' ile iki rek'at kllm1r.
Qiinkii salat-i husUfu aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz'in kildirdiklan ve boyle bir namaza nas1 da 'vet buyurduklan hakkmrla sabit
olmu bir ey yoktur.
Bazllan husuf-1 kamer'in dordiincii sene-i hicriyye Cumade'lahire'sinde vak1' olup Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
namaza da 'vet buyurduklan haberi itihar etmemitir. Ancak 1b n- i
Hi b ban beinci sene-i hicriyyede husUf-1 kamer vak1' oldugu ve
Resul aleyhi's-salatii ve's-selam'm Ashab-1 Kiram'a namaz kild1rdiklan
ve lslam'da ilk salat-i kiisilfun bu oldugunu Sire sinde hikaye
ediyor. lntiha.
TERCEMESi
Abdullah lbn-i Mes <ud radiya'llahu anh'den:

~oyle demi~tir:
Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve

sellem l\1ekke'de (iken) ( ( ...:.JIJ = Ve'n-Necm ) suresini okuyup bu (sure-i ~erife) nin sonunda secdeye vard1. Bera.ber
olanlar da (mi.i>min ve. mi.i~rik) hep secdeye vardllar, yalmz
bir ihtiyar (herif varmad1 ki, o da) bir avuc; c;ak1l veya toprak
ahp alnma goti.irdi.i ve: "Bu kadarz bana yeter" dedi. l~te o kimseyi sonra (Bedir'de) kafir olarak katlolunmu~ gordi.im.
Kur'fm-1 Kerim'in on dort veya on be yerinde tilavet eden de,
dinleyen de secde etmek gerektir. Elimizdeki matbu < Masahif-i ~eri
fe'de yalmz on dordi.i iaret edilmitir. Bu secde mahalleri berve~h-i
atidir:
1
352
S'OCOD-1 KUR'AN BAHS1
I - Sure-i A <riif'm [ 7 nci sure] sonu; 2 - Sure-i Ra <d'm

[ 13 iincii sure] ortalarmda ~ __.$"" _, t&.;.
'il _, .::..I_,_JI J ,jA ~ .it _,
Jt-\11_, _,JAJ4 ~')\J.; _, 'dan sonra; 3 - Sure-i N ahl'in [I 6 nc1 sure]
i~inde 11 ~-'.JAY. L. ~~1~_, ... ~~ .._,'''dan so::1ra; 4 - Sure-i lsra'mn
[17 nci sure] sonuna dogru ot&._,.t.:- ~~_:,__, ~_,s:.-:'.. ~li.l":lll ~_,):_,'dan sonra; 5 - Sure-i Meryern'in [Ig uncu sure] ortasmda ... J._.lll .!WJI
~ J i.lf' 1Jr .:r- )I .::..~T ~ j:; l.ll 'dan sonra; 6 - Sure-i Hacc'm
[22 nci sure] i~inde 11 .\.!.~ L. ~ .ill ~I ... ..1 ~~.ill ~I ;
'dan sonra;
7 - Yine sure-i Hacc'm evahirinde PJ ... 1_,$") 1_,:-.T J...lll t.r.l ~
o ~ _,-.lZ 'dan sonra; 8 - Sure-i Fiirkan'm [ 25 inci shre] J:i l.ll J ,
IJ_,A; ~.:~lj _, ... 1_,~1 ~'dan sonra; g - Sure-i Nernil'de [27 nci
sure) 11 ~~ l.. _, .it 1_,~ "}II 'den, yahud .. ' 11 ~I ._;_,..JI '-:'J _,,. 1i 'den
. sonra ki, birinci kavil Hanefiyye'nin, ikincisi lrnarn-1 M?.lik ile
~afil'nin kavilleridir; IO << j~p; tj 'de . (32 nci
sure) crY. Lilli
.~_,~ "}' ... J...llll:J4.4'den sonra; I I - Sure-i v... ,'da [38inci sure] '-:'Lit J ~IJ r _, ... ..!WJ.; .lAl Ji.j, 'dan sonra ki, burada secde etrnek, t m a rn -1 M a 1 i k ile ~a fi I 'ye goredir. Hanefiyye'ye gore
ise burada secde yoktur. lrnarn-1 Malik'ten rivayet olunan diger
kavle gore rnahall-i secde bir a yet sonra ...,..t. ,:;- , 'du; I 2 ~I r- 'nin [4I inci sure] sonuna yakm .~1 f:S ~~ ... J:ll ..;~T .:,O.J
~.J~ 'den, yahud da bir ayet daha okuyup ~.,..~ "}' ~.J 'den sonra ki, birincisi: lrnarn-1 Malik'in ve kavl-i kadirninde lrnarn-1 ~a
fil'nin1 ikincisi Hanefiyye'nin ve kavl-i cedidinde lrnarn-1 ~afil'nin
ve Ahrned'in kavilleridir; I3 - Sure-i Necrn'in [53 iincii sure]
ahmnda; 14 - Sure-i lnikak'ta [84 iincii sure] ... II ~.J~ "}','dan
son~a, MaHkiyye'den lbn-i Habib'in kavlince de surenin ahm;
I5 Sure-i (I Jk , 'm [g6 nc1 sure] ahm.
Bu on be secde Medenilerin, lrnarn-1 Malik'e tebean rnuhtarlar1 olan kavildir ki, Orner ve lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'nm da,
eirnrne-i I'niictehidinden Leys lbn-i Sa cd ile lshak lbn-i Rahftye'nin de, lrnarn-1 Ahrned'den rivayeten lbn-i Miinzir'in de, ~a
fiiyye'den Mervezi ile lbn-i ~iireyh'in de kavilleri budur. Hanefiyye'ye gore yine on dorttiir ki, sure-i 11 r!: '' 'm ikinci secdesi harictir. lrnarn-1 ~afii'nin kavl-i cedidine ve lrnarn-1 Ahrned'in esahh-1
kavleynine gore yine on dort ise de iskiil ettiklcri sure-i 11 V"" secdesidir. E bu Sevr'in rnezhebince de on dort ise de sak1t olan 11 ~I.J ,,
secdesidir. Ata-.y1 Horasani'nin kavlince sure-i Hacc'm ikincisi
lnikak'm hazfiyle on ii~tiir.
"""J
rl
ile
ABDULLAH iB.\"-i MES'CD H :\DISt
353
Mesruk' un kavlince, Hacc' m ikinci secdesi ile Sad ve inikak

secdclerinin 1skatiylc on ikidir. imam-1 ~afii'nin kavl-i kadiminde
zahir-i rivayet olan imi'tm-1 Malik'in kadince H ..;J.~ .J J L.<..:.il ' t~ 11
scedclerinin Iskatiylcon birdir ki, Hasen-i Basri, ibn-i Museyyc b, i .bn -i C ii beyr, i kri me' M ucahid, ALi' i bn-i E b i Rc bah
ve Tavus'un da kavillcri hudur. ibn-i Abbas w ibn-i Orner
radiya' 1/ii/zu anhiir'}'lin kavilleri de bu oldugu rivayet cdilmitir. Bazilanna gore ondur. Ayn i Hccim 1htiyarlarmm Mekke ile Medine'ye
sucud-I Kur' fm mes'clesini ogrcnmek i\in adam gonderdiklerini ve
Haremeyn ulemasmm on secde uzerinc icma1 vaki' oldugu haberini
bu adamm getirdigini ibn-i Ebi ~e.ybe'den naklcdiyorsa da ne
Haremeyn ulemasmdan kimsenin ismi, ne 'd~ bu secdelerin hangileri
oldugu tasrih edilmiyor. Kcza. ibn-i Ebi ~eybe'nin lbn-i Mes<ii d radiya' lliilzu anh'den rivayetine nazaran Azaim-i siicud, yani vazgc\ilmiyecek olan sccdcler : r-'- i )I ' JLA..::..il ' r:JI .J ' l.r'l ' J:.:l./"'1 ~"
u .!l;.; olmak uzere bqtir. ibn-i Ebi ~eybc'nin Ali kerrema'ltahu
veche'dcn rivayct ettigine gore, Azaim-i sucud: 'r:JI.J '~ 'j!_r; (i"
<< ..!.4J r! i_,;l olmak uzcre dorttiir.
A bd i bn-i U meyr'in mezhebine gore ise Azaimi yine dort ise de u t~ 11 ile u..!-4) r! T_,;l n 'e bedel
u ...:, l..r-1n ile ,, j.)l .r'\ ~~ n secdelerini saymitir. Said ibn-i Cubeyr'den ibn-i Ebi ~eybe'nin rivayet ettigi diger kavle gore' J~:,;; (Tn
11 i_,;l ' ("":':.!\ .J olmak Lizcre yalmz ii<;tiir.
Hancfiyyeye gore sccde-i tilavetin sebebi: Tihivet, sema < ve iktida'dJr. Binaenakyh okuyan sccde edecegi gibi dinlcyen de eder.
Cemaat i\inde olup iitemiycn de imama iktidaen secde eder, sema<
kast1 yokken i ~ idcn hakkmcla ~afiiyyc'nin bcyan ettiklcri vecihler
U\tlir:
1 1mftmm mensiis olan kavl-i sahihine gore min gayri kasdin
iiden kimscnin sccdc ctmesi mlistahabdir, sunnet-i muekkede degildir.
2 Bu adamm mli stcmi 'den , yfmi dinlemegi kastedcnden h1rk1
yoktur.
3 - i m flln-I Gaz ftl i gibi bftzilarma gore onun hakkmda slinnet
degildir.
Sccd c-i tilfn-ctin hilkmiine gdin cc: imam Ebu Hanife'yc gore sccdc ctmck t ftli \e - istim ft-1 Kur';i.n 'l kasdetsin, ctmcsin- sami'
i.izerine \'[tcibdir. ihn-i Ebi ~ c yb e' nin Musannefinde ' fbn-i
Orner radiJ a' lliilw anluim!tdan ri\{tyet olunan " liA.c- .:r J<- oJ.':"-Ji = Secde,
F. : 23
S0C0D-I KUR'AN BAHSl
Sf'cde U)'eiini ijilene terettiib eder" kelam 'I Bu h a r i'nin 0 s man radi}'a' lliihu
u t";:....l ,j- J"- ;.4.:--J\ Lt'l n sozi.i onlara delil
ittihaz ettikleri gibi " 1 .J,..~~ 'Y .JTJ;,JI ~ :,S) 1~1 ,~:. .J_,.:..~ ') rm = Onlara
lie olu_yor ki, iman etmiyorlar, kaTJ!lannda K ur' an okundugu vakil de sec de etmijorlar"; keza " 2 1~ 1 , ...iJ 1_,-":-... L.; = Artzk AlliiN a sec de edip ibtidet ediniz";
, , 3 ..,.., pj l J ..I;"' I J = Secde edip Allah' a kurbiyyet pe.;da et " ayct-i kcrimelcri hu ccettir. Son iki ayette emir vlicub i~in oldugu gibi ilkinde de
Kur'<1n ' t i~idip secde etmiyenl~r taraf-1 Hak'tan da zem buyuruluyor.
Zcm ise ancak tcrk-i vacibe teretti.ib eder, diyorlar. Hatta lbrahim
ibn-i Yezid-i Nahal: "lnsan nama;::da iken bile secde ayetini i}itirse
lzemen secde etmelidir" dermi~. ~a'bi'nin nakline gore Abdullah lbn-i
M GS 'ii d'un ashabt ister namazda, ister haricde secdc ayetini iitince
hcmen secde ederlermi.
anh'dcn ta 'likan rivayet ettigi:
t mam-I ~ afii'ye gore secde-i tilavet si.innet-i miiekkededir. Ehad-i

kavleync gore t mam-J Malik de, lmam-J Ahmed VC lshak ve
Evzai ve Leys 1bn-i Sa 'd ve Davud-1 Zahirf de si.innet olduguna kail olmu~lard1r. Omer,Sclman lbn-i Abbas ve imd.n ibn-i
Husayn radiya'lliihu anhiim'i.in de kavli budur. Maliki'lcr beyninde bunun siinnet veya fazTlet yani mendub oldugut:da ihtilafvardtr. Bu akval
~arih Ayni'nin menkiilii olup U kadarki, imran lbn-i Husayn ile
Orner rad~l'a'lliihu anhiima'nm bu hususta rnezhebleri Buhari'niu tasrihine nazaran bu.nun hilafmad1r. Bu eimrnenin adem-i vi.icubuna kail
olmalanna sebcb biraz sonra gelecek (557) nci Zcyd lbn-i Sabit
radija'lliihu an!t hadisidir. Kezalik kelarn-1 Ncbcvi'yi ihtiva etmesi
tlolayJsiylcdir. T ecrid>> ten haric kalan Buhtiri'de rncrvi Orner radiya' /liihu anh had isi de onfara hi.iccettir.
S llre: ti.J (ln~il.ii/..) , tin/:
" s,;,,.,.
:!O -
:iS (X crm), t.i_l'et: 6:.

:, S1ite: !Jfi ( AW,), t~l'rt: 19
:n
.tBN-1 ABBAS'IN ~ .J ~ SECDELERt HAKKINDAKl R1V.AYETt 355
TERCEMESi
!bn-i Abbas radiya'lltillu anlliima'dan (oyle rivayet olunuyor). lbn-i Abbas demi~tir ki: 't~ (=Sad) (secdesi), me>murun-bill secdelerden (ma'dud) degildir. Halbuki him, Neb iyy-i
E k rem salta' lltillu aleylli ve sellem' i bu surede secde eder gordiim."
<t
(Yine) 1bn-i Abbas radiya'lltihu anlliima'mn: "Neb
. salta' llahu aleyhi ve sellem (sure-i) Necm'i (luraet) ile secde hrvurdu"
( siiretindeki) hadisi de yakmda ( 555 inci olarak) t b i
Mes(iid rivayetinden (gelen hadiste) ge~ti. 1bn-i Abbas
buradaki rivayetinde: "Neb salla'lltihu aleyhi ve sellem ile heraher Miisliimanlar da, mii~rikler de, cin de, ins de secde etti." (ciimlesini) ziyade eylemitir.
n-
IZAHI
Muellif "Zehd" merhum burada lbn-i Abbas'm Buhari'deki iki hadisinden birisini ki r..J~~' hakkmdaki hadisidir.
Bunu aynen nakle~tikten . soma digetini yani t"':.li:J suresindeki secdeye clair olan rivayetil}.in 1bn-i Mes <ud hadisi ile
n:okta-i i~tiraklerini gosreriyor; ziyade-i rivaye~ine de i~aret
ediyor.
Bu (556) nc1 hadisin tercemesi de izah1 da miitercim merhtimun mi.isved
gori.ilemedi. MUteak1h hadislerin izahhmnda bu hadisten bahsetmi~
olmasma gore herhalde terceme ve izah edilmi~ olup her nasllsa tebyiz edilirken
unutulmu~ olacakt1r. B~ b1rakmamak i~in taraf1mtzdan terceme ve tzah edildi. K.M.
d~lerinde
~56_
.. SOCOD-I KUR'AN
llAHSt
N es'e i'nin bu babtaki rlv!yeti oyletllr:. .&1 J~~:J~ "' J,li

-ci~~- l,.~J ~y~~JJ_, t.~ ~\i:, i l.)' -J .~ fJ ~ MA~
. nfuu: "}.h n .:. i A h h d s demi1ti'r 'ki, N e h sallti lldhu aleyht ve stl~ .
lem """ .rUre~inde secde etti..Ve"huyurdu ki: 'Ddvud, tevi/e 'o1m'ak
iizere setde etmifli, hiz de 1iikr olarak seFde ederiz.,'' . Btiharl'nin Sure-i Sad;m tefsirindeicl rivayetine gore:
Miiclliid, Sad Suresinde neden secde .ediyorsun? diye lbn-i
Abbas'tan sormtJ., o Cia: ~Jl ... c.J~J .,Jb ~j.)_ ,:rJ,." i_;; t.. Ji)
~ .~Yrr:~ 4illl>~~-.1JI _Nuh~un z';irriyetinden gelin Davud ve

, Siileymdn fle. ~ ,bunlarz ta'klb eden peygamherleri . Allahu Teald
riub'Uvvetle ve ezd}a tehqmmul ile mazhar-t hiddyet etmi1tir. Sen de
'Juzhihim! Bunlarzn Hudds%na ,ittiha' et, hunlar gihi ezdya ;ahreyle"
: a:yetl~rini ()kumuyor musun?) diye cevap vermi.
.
~ es~}'nin yukandaki >rivay~~ne gore Sid secdesinin
Hazre:t-i Davud i9in 4!_,1
~ ' .Resul-"i Ekr~m Efendi..
.
..,
miz i~in de~ II~-~ o~'-:' dldu~uhu anhyabilmek i~in b~ .
sur~deki secde ayetine yani ~t. ;;- J
kavl-i erifine tekaddiim eden ayat-l.kefime:oin hiila.s~ten miindericattm -miitruaa

etmek icab eder. ~oyle ki: Resgl.-i Ekrem Efe ndimiz
Mekke'de din.:i ~slam'1 tebli~e - ba~ladtklarmda ke~diierinin
Me}<.ke mllriklet:i
tarafmdanha-a sahir1 kezzab
diye ~~kar :ile
.
kartlandtgt_ve g~na-gun eza_ve cetaya_ma<ruz k:;tliligl_rna'- .
lftmdur ve ite bu fevkalade rniikiil .zamanlarda Qenab:-1
Hak sevgili Peygamberini_teselll ve irade~ini takviye i~in "llendismden evvel gelip ge~en p~ygamberlerin de Nuh, Ad, Seinud,
Lu.t . kavimlt~ri gibi akvam-1 cahile ve zalime taraflarmdan
tekzib edildiJcl.erini ~e _busiiretle bu kaviml~rden her biri hirer
gtina azaba . miistehtk olarak tarih-i ruemden silindikleri~ hi.. .'
'.
. Surt:
9 '{ LI iim}, ayet; 84 90

'
&
lllN-1 -ABBAs'IN (.ti. .J tJ~ SECDELERt -HAKKINDAKt RIVAYETI 357
- kAye . buyurup Resul-i zi-amna sab1r ve tahammiil tavs1ye

ediyordu.
Bu silsile~i vasayaya devam buyurulup li.,w.=: _,).)IJ
1'-:"I.Jt .VI..l! ~II.),) Jb
1"
Kaviy.JU'i-i'kme olan Dd11ud'u d~ dii#Jn'ki,

'
.
o da hiitiin mekarihten tevhe ile hize riicQ' etmqtir." Ayet..i kertme$inden i'ti.baren . de Dlvud alt!Jhi's-selam'm tlrih-i hayatmdan
bahse balanrm ve sonunda 1 2 "':" \il J t.s'l; .J,;.J 4!.J .J~\h kavl-i'
erifi ile o zi-kudret Peygamber'in bir zelleden,dolayt istigfar ile
secdeye kapanarak Cenab-1 Hakk'a tevecciih ettigi bildirilmitir. Bunu miiteaktb 1 3 "':""(. !)-> .J J) \i~ .,J ~I.J I!Jl.) ..0 \ifo.
nazm-1 kerimi ile de Cenlb-1 Davud'un diitiigii hatadan
magfiret olundugu ve nezd-i Bari'ue. kendisi i~ diinylqa
nice hay1r ve menfaat ve Ahiretde hiiSn-ii niercic ve menzilet
mukarrer bulwi.dugu haber veriliyor. Bunu da kendisine yiice
bir saltanat ve ad!let verildigirte, oglu Siileyman hibe edildigine dair ayetler ta'klb ediyor.
1
'
tt_e Hazret-i D!vud tevbe ve istigf!r ile secde ederek

Cenlb-1 Hakk'a tevecciih_ettigi i~in taraf-1 Peygam~eri'den
Hazret-i Dlvud'un secdesine 4!:.; ~ 1r denilmitir. Re- .
sftl-i Ekrem Efendimiz ise Peygamber Dlvud'un afiv
ve magfiret dlunmas1 ve taraf-1 Blri'den kendisine dereclt-1
-refJa va <d buyurulmasmdan dolayt secde buyurduklan i~ bu
secdderine c~ ~ J demilerdir. Bundan dolay1 Hanefiler indinde 1.' "':"liiJ t.s""I.J ,._ J t kavl-i erifinden sonra degil
1 "':""[.
.t
~J
J , nazm-1
kertminden sonra secde edilir.
Sir: !J8 (Stld), ,_,.,: '7

Sin: .!J8 (Sid), 41et: 111
s;,: !J8 (SUJ. 41el:

a Sdrrl: jl1 (Slit/.),
115
41el: 1.
SOCOD-1 KUR'AN BAHSt
358
Sad suresindeki secdenin siibutu
hakkmda Hanefi ve
~afii eimmesi arasmda ihtilafyoktur. Siifyan-i Sevri, Ab.
dullah lbn-i Miibarek, Ahmed lbn-i Hanbel ve lshak'm mezhebleri de boyledir. Yalmz ihtilaf, bu secdenin
azaim-i siicuddan yani farz secdelerden olup olmadtgmdadtr.
lmam-1 ~afii ile etba1: "Sad secdesi, vacib deg,ildir. Belki bu bir
secde-i .;iikiirdiir, namazzn htlricinde miistehab olarak secde edilir, namazda haramdzr" demi~ler. 1 mam-1 E bu Han ife ile ashabma gore bu secde azaimdendir, vacibdir. 1.mam-I :Malik
ile Ahmed 1bn-i Hanbel'den ise birisi ~afiilerle, digeri
Hanefilerle i~tiraklerini . ifade eden iki nevi( ictihad menkuldiir.
1mam-t ~afii, metindeki lbn-i .Abbas'm: "Sad, azaim-i
silcuddan degildir" kavli ile ihticac etmi~tir. 1m am -1 E b u H anife ile ashab1 ise lbn-i .Abbas'm ictihad-1 miicerredini
ifadeeden bu rivayetle ameletmeyip Buhari'nin Sure-i Sad'm
tefsirindeki nassa mlistenid olan ve fiil-i Nebevi'yi bildiren,
rivayatm1 tercih etmi~lerdir: N es e i'nin rivayeti de Hanefiler
ic;in ikinci bir hiiccettir. Bu rivayette Sad secdesinin "Secde~i
tevbe" yad buyurulmas1, "Secde-i azfmet" olmasma hie; de mlinafi degildir. Hatta 1bn-i .Abbas'm metindeki hadisi de Hanefilere bir iic;lincii hiiccet olabilir. Qiinkii onda da Secde-i
Nebevi rivayet edilmi~tir. Diger rivayetlerin delaletiyle azimete hamledilebilir.
, Hadis-i ~erifde "azaim", "azfme" nin cem~idir. Azime
fi'l-as1l bir ~ey' e goniil baglamak manasma mevzu ( iken sonra
Cenab-1 Hakk'm emir ve icab eyledigi feraizde isti (mal olunmu~tur.
ZEYD B. SABtTiN "~
ll
SECDESt H :\KKJNDAKt RiVAYETt
359
TERCEMESt
Zeyd lbn-i Sa bit radiya'lltihu anh'den 1 :

~oyle demi~tir: Nebiyy~i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve
sellem'in huziirunda (bir def<a) ~IJ = Ve'n-Necm ~ (sure2
sini) okudum da sure(nin.... sonun)da :;ecde buyurmad1
.
.
Buhari'nin siyak-1 rivayeti: a..:..l,; Jli ~1.: <f. ~.i .yn siiretindedir ki, terceme bundan dolay1 ona gore yapilm1tir.
2 Malikiler a ~I.J sure-i Crifesinin ahmnda secde miistehab
olmadig-tna bu hadis ile, bir de At a' !bn-i Yesar'm 'Obey 1bn-i
Ka'b radiya'lliihu anh'den mevkiifen rivayet ettigi uii-1~ J-Allj .r) "
=Mufassalda secde yoktur" hadisi ile ihticac ederler ki, boyle bir rivayet
1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan da kah mevsiil, kah miirsd olarak rivayet ediliyor. Miiariin-ileyh. guya: :is ~~ j..o ~~ J,....; ~ t , "
11 ~..U.I Jl J~ .l:.. j..All ~ ~ J ~_, = Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem .
Medine'ye nakil buyurduktan sonra Mufassalzn hi; bir SU.resinde secde buyurmam~tzr" demi. [Mufassahn hangi sureler oldugu 404 iincii hadisin haiiyesinde zikredilmitir.] Ata' 1bn-i Ebi R~bah ile Hasan-1 Basri
ve Said !bn-1 Ciibeyr ve Said t'bn-i Miiseyyeb ve 1krime've T avus'un ve Ebu.Sevr'in de mezhebleri bu oldugunu arih Ayni zikrediyor. Zeyd 1 bn-i Sabi tile Obeyy 1 bn-i Ka 'b radiya'lliihu anhiima
gibi 1 b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima'mn kavli de bu imi. 1 rna m -1 ~a
fii'nin kavl-i kadimi de budur. Miiariin-ileyh tmam-1 Malik'in:
aKur'an'da on secde vardzr ve hi;bir danesi Mvfassal'da degildir" soziinii naklettikten sonra: Obeyy 1bn-.i Ka 'b da, Zeyd 1bn-i Sa bit de ilm-i
Kur'an'da kimsenin mec;hulii olmtyan mertebe-i iilyadadiT. Zeyd, kiraetini Resul-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem'e alem-i nura iatikal
buyurduklansene dinlettigi gibi V'beyy de Nebiyy-i Ekrem sal
la'lliihu aleyhi ve sellnn'e kendini iki def'a dinletmitir. !bn-i Abbas da
Obeyde'den. obmutUr. Bu zevat ise ihata-i ilmiyyeleri olmadlkc;a soz
soylemezler diye ina-Allah kimsenin ekk edemiyecegi kimselerdendir.
Bahusiis ehl-i Medine'den miilaki olduklanm1z da buna kaillerdir.
Obeyy 1bn-i Ka 'b siicud-1 Kur'an'1 nasll bilmez olur ki, Neh'iy~-i
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in ona: aAll~hu Teala sana Kur'an'1
okuyaytm diye bana emretti buyurdugu bize balig olmutur diyor.
Lakin . Beyhakl, miiariin-ileyhin kavl-i cedidinde -Miiz,eni, muh1
SOCQD-1 KUR'AN BAHSl
360
tasar-1 Biiveytt, Rebi' ve lt>_n-i Ebt Carud rivAyetleriyle- Mufassal'daki secdeleri isbat ile kat'an hiikmettigini 50yliiyor. Hanefiyye
ise bundan evvelki 1bn-i Mes'iid ve 1bn-i AbbAs radiya'llahu
anhiim rivAyetlerine temessiik ederek (555 ve 556 net hadisler] .secdenin viicubuna kail olup bu ktssayt da Nebiyy-i Ekrem salla'llahu
alejhi ve sellem'in ya abdes~iz bulunmak, veya ktraet vakti kerahete
miisidif olmak gibi birozij.r ile secde, vakt-i Ahare te'hir buyurulmutur, diye tevcih etmektedfr.
........ ,.,' . .
.......
.. ~
. . i ....... ,~.{If,~. . . . ,~..r
,~.
ss .
lt:..:.JI 1.)!1.) .a..; u. ~ <.S~ J o.J~.J.- u-~1 tY' . 8
'
;'
, , _.. ,..
'
. .J."' ,
""
~;JI )1 (..J ~J JW; i!.i].) '->~ 4.J J:fj
""'
.,
;I'
,.
\fj ~_;
.:;; ,
.,
~.A.!..il
.. ~:J r.:J ~:..; ~:t :; . .~~ .J.ir j;,

TERCEMESi
Rivayet olunur ki, Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh (bir

namazda1) ~I \c.JI I~ I (sure-i erifesini) okuyup ondan
dolayi secdeye varml. Kendisine bu (secdenin ~ebebi) nedir?
denilmi.2 0 da: "Nebiyy-:-i Ekrem salla'll<ihu aleyhi ve sellem'i
(bu surede) secde etmif gormeye idim secde etme,zdim" demi,
Riv.AYETLER:
Bazt niishalarda yine o ma:naya y 11 'dtr. Buhari'nin astl rivayetinde senetteki rayi Ebii Seleme: l_,; ~ .ill ~J ~...- 41 ~~J "
Lr, ~ .:..l!.il .~1 Ill =Ebu . Hiireyre radiya'lliihu anh u ..:.A.!..il .~1 1.)1"
sr2re-i ~erifesini okuyup secde .ettigini giirdiim" .demitir.
Bu tevcihih ~arih Ayni Tahavi'den naldediyor. Tahavi diyor ki: Resul-i
Ekrem'in bu sebeblerden biri dolayJSiyle secdeyi te'hir buyurmu~ olmalar1 ihtimal
dahilinde olunca ~I.J suresinde secdenin li.izum veya adem-i ltizumunu . istifadc:
edecek ~ka bir hadise ihtiyac dergird1r, Biz bu babda mureccah olarak Abdullah
lbn;i Mes'Qd'un .hadisini goruyoruz. Ayni buna ilaveten diyor ki: Resul-i
Ekrem~in derhal secde etmemi~ olmalanndan: "bu srirede secdt yoktur", "bu secdmin
vfkfJbu ne.fYedilmitir" htiktimlerini ~Ikarmak d*u degildir.
Zeyd lbn-i Slbit ve Obey lbn.-i Ka'b radiya'lltihu anhiima'nm menibb-I miiblreltelerine gelince, htirmetle ka~1lamr. Fakat o, ba~ka mev:~dw:..__ K. M .
f(
.:..A.!.,jl .~1 1.)1
II
SECDESt
361 .
Tecrfd sahibi yine ibarede ihtisan iltizam etmi olup metn-i

Buhari'ye nazaran Ebu Seleme: "!.!) tl .;:.J" 41 4 .:.!A; = Ta
Eba Hiireyre, goziime inanayzm mz? Secde etmedin mi? dedim" diye
naklediyor.
Bazt nushalara gore
f(
~ .
Kavis i<;indeki namazda kaydinin tercemede ilavesine sebeb:

E b u R Hi' tarikmdan rivayet olun'\n aym lossada - ki 428 inci had is
olarak evvelce ge<;miti- miiariin-ileyhin: ;..:.JI .J" ~~ C: .:....:1- "
T_,A> = Ebu Hiireyre'nin ardznda yatsz namazznz kzldzm. .;...A.!..ii.~JI \.)1
suresini okudu" demi~ olmastdtr.
1
J.
f(
Bir rivayete gore mutlaka farz namazda, diger rivayete gore yalmz salat-i strriyyede imamm secde ayetini okumasmt ~ekruh goren
lmam-1 Malik'in muhaliflerine Ebu Rafi' rivayetindeki bu
tasrih, kuvvetli bir hiiccettir. Nevafilde secde ayeti tilavet etmenin
cevazmda ise cimmc beyninde htlaf yok gibidir.
l'tiraz eden ravi Ebu Seleme t bn-i Abd i 'r-Rahman
lbn-i Avf olub <~ !.1)
diye i<tiraz etmitir. Ebu Rafi'
tarilondan gel en diger rivayette de : .l. L. = Bu, ne oluyor?" diye
sormu. ttirazm sebebi ise bundan evvelki hadisin haiyelerinde
zikrettigimiz iizere Mufassal'da secde olmadtgtlla dair iiyu' bulmu
alan rivayat-1 zalfedir. Halbuki Ubeyy ile tbn-i Abbas radiya'lltihu
anhiim'iin mevkiif veya miirsel olan hadtslerine kart E bu H ii reyre'nin rivayet-i sahlhast hiiccet-i kaviyyedir.
2
t'.
E b u H ii r eyre radiya' lldhu anh rna 'lum oldugu iizere hicretin

yedinci senesinde iman etmi oldugundan lslam't miiteahhir oldugu
halde Resul-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem'in bu surede secde
buyurduklanm haber vermesi Medine-i Miinevvere'ye intikalinden
sonra secde buyurmami olduklan hakkmdaki rivayeti <;iiriitiir.
Zira kaideten miisbit nafiye karI hiiccettir. Bundan dolaytdtr ki,
Hanefiler, ~Miller, Hanbeliler ile Maliktlerden Abd ii' 1-V aha b bu
sure-i erifede secde olduguna kiil olmularihr. lmam-1 ~Hil'nin
kavl-i kadiminden riicu' ettigi bundan evvelki hadtsin hamiinde
zikredilmiti.
sOCOD-I . KUR' AN BAHSt
362
.; "' ... . .; .
.;~.;
.; .. . ""' . . , ;,
~~
....~, .~
~
., J~ \.j~ ~
~ . I L.>
..\,,._j
J.
'
,
. , , .
'
'
'-ii'
'
TERCEMESi
, (Abdullah) lbn-i' Omer radiya'llahu arzhama'dan:

~oyle 'de~tir: N ebiyy-i Ekrem sallillltihu aleyhi ve sellein (ic;inde) secde (ayeti) : bulunan sureyi bize okuyup secde
buyururd11:. Biz de (ona iktidaan) secde ederdik 1 0 kadar
(kalabahk ve slloIl5-, bir halde secde ederdik) ki bazilanmiz.
alruru koyacak yer bulamazdi 2
I
Riv AYETLER:
Bu h ar i'nin diger tiuikten: rivayetinde: (( ~I y Jl O.)j-11 t~ ,
u~uncii tan'Kten de : " ..is ~ _, ;~ l~ = Biz, huzur-z Risalet-Penaht'leriride iken secde 4Jetini okurlardz ".
Diger bir tarikten :- v... ~ , u
, Diger tarikten: ~ ~:Jfl
Diger tariklerin birinde; -" t....;_,. c~ ~ 1.. ~ .= Almna yer bulam!Jacak kadar", digerinde ise: u ~ e;-i~ t;~ .
1 Buhari bu hadisi burada secde-i tilavette miistemi'in karie
tabic oldugu meselesini te'yid m~ksadiyle i~ad etmitir. Nitekim ha. disi,' bunu mii <ir bir ta <lik ile tasvir eylemitir. Bu ta <Ukta 1b n-i
Mes cud radiya'llahu anh'in heniiz ~ocukken huzurunda secde ayeti
okuyan ~ (~ :.t_ r.f ye "lt:i L:..L.I.!.l;li ~-1 = Haydi secdeye sen btzjla. {:iin- .
kii bu-secdede irrulmzmzz sensin" demi oldugunu rivayet ediyor. Temtni
lbn-i Hazlemt'nin bu kissasmi Said 'lbn-i Mansur ~'inde
mevsiil olarak zikrettigi gibi lbn-i Ebi $~ybe 'de l...:.:......'inde, Bey
haki de u,:;..'inde yine Abdti"llah lbn-i Mes <ud radiya'lltihu
anh'in Suleym lbn-f Ha.nzeleoile butiun gibi birk.i~ru k~ydelmi
lerdir. Said lbn-i Mansiir'un a~'in~e Ebu Hiireyre r.adiytllliku
KALABALIKTA SECDENtN KEYFlYYETt
363
anh'den mervi hadis daha mi.ihimdir. Sahabi-i miiariin-ileyh diyor ki:

Biri, salla'lliihu alryhi ve sellem'in huziirunda secde ayeti okudu, lakin
secde etmedi. Resul-i Efham salla'lliihu alryhi vesellem: . .:..T_; .:.;I~"
" ~ Li.1~ o:.-J.~ ) _, = Okuyan sensin, secde edeydin, biz de sana uyar, secde
ederdik" buyurdu. 1ntiha.
Yine Bryhaki'de Ata' ibn-i Yesar'dan U soz mervidir. Ata'
fiyle diyor: Ban a balig old u ki biri, Neb i y y- i E k rem salta' lliihu
aleyhi ve sellem'in huziirunda Kur'an'dan bir secde ayeti tilavet etti.
Okuyan secde etti, N ebiyy-i Ekrem salla'lliihu alryhi ve sellem de
ona iktidaen secde buyurdu. Sonra bir digeri de boyle bir ayet okuduktan sonra secde etmeyib Neb i alryhi' s-saltitii ve' s-selam'm secde buyurmasma intizar etmi. 1ntizan uzaymca: "ra Resula' lliih, ben secde
U:Jeti okudum, se;cde buyurmadzn" demi. Cevaben kendisine: . I.;..\.. I .:.;I"
u ~ l.i.lf' .:.--.If' ).i = lmamzmzz sensin, secde edrydin biz de seninle heraber
secde ederdik " buyurulmu. ~arih A y n i'nin burada mi.ihim bir ihtan vardtr.t Diyo! ki: Resulullah salla'lliihu alryhi ve sellem'in ve
1bn-i Mes'iid'un secde etmeyi kariin si.icuduna ta'lik buyurmalan
sen secde et ki, biz de secde edelim rna 'nasma olup yoksa secde etmezsen
biz de etmeyiz demek degildir. Zira secde taliye aid oldugu gibi samia
da aidtir:. Tali secde etmedigi takdirde sami 'den saklt olmaz. Bu,
ashabtmtz fukaha-yt Hanefiyye'nin mezhebidir. Malikiler ise samia
secde teretti.ib etmez de milstemi'a eder. Han~bile'ye gelince, onlar:
0kf91an secde etm_edik;e miislemi' secde etmez derler. 1ntiha:
Hadisin bamdaki 11 ~.. _,~~I J- ~I ~IS'!! delaletiyle bu izdihamm zaman-t Saadet-Nian-t Nebevi'de mu'tad denecek derecede
kesiri.i'l-vukii' oldugu anlathrsa da Muslim, yine tbn-i Orner
radiya'lliihu anhiima'nm, hadisihi baka bir tariktan: .:ill Jy.; i_; Lt_.; tl"
2
~:i ~~
t;\S:..
U.~>l ~ L. ~ ..~:; t:,..)jl ~ ~ .1.1:-:~ ~T_,AJI
J?. - Oyle oluru ki,
t--' ..~
.:ill
J-
Rest1lulliih salla'lliihu aleyhi ve sellem Kur'an

titavet hf91uruJi nezd~i miibtlreklerinde miizdehem bl{lundugumuz vakitte de
secde ettirirdi. 0 kadar ki, btl;zzlarzmzz secde edecek yer bulamazdz, bu da
namaz htlricinde olurdu" siiretinde ve bamda 11 Lt.J 11 lafzi il~ rivayet
etmtttr. Bu laftz hem nadiren hem de ;ok kerre ma'nasma
ezdaddan olup burada kesrete delalet ettigi Buhari'n:in ci ~lS'n
rivayeti ile terecciih ediyor. M i.islim rivayetinden bir istifademiz
daha vardtr ki, burada maksiid olan izdihamh secdenin namaz
ic;inde vakt' bir secde olmadtgtdtr. Taberani'nin rivayetine
(1
;':ll.,
SOCOD-1 KUR'AN BAHSl
baluhna bu ktssa Mekke-i Miikerreme'de Nebiyy-i Ekrem std. Ia' lltihu alf:Jhi ve sellem i ~~.J sure-i ~erife5ini tilavet buyurduldan
zaman [sss ite 556 nc ,hadistere muracaatJ vakt' otup onu~ rivayetinde: '' ~)I H J-> ~ jll ~ ~~ = 0 kadar ki, admnlar hirihirinin .nrtJ
ik,erine secde etti" ziyidesi de. vardtr. Demek ki, kalabahkta biribirln\n
strtma da secde-i tilaveti edil< etmek varmt~. Bunun cevaz ve adem-i
cevlzt bahsine .gelince: Beyhaki'nin sahib bir isnad ile rivayet ettigi '
Omer radiya'llahu anh'in hadisi bunun namazda bile ciiz oldugunu
gosterir. Mii~ariin-ileyh: "Far;; olan ~mazda i;;dikiundan dolay& alnana
yire kC!JUh .secde. etmege ktidir olmaya~ kimse mii,'min kardepnin .nrtana etsin"
dermi. Bundan dolayt Sufyfm-1 Sevri ile ~a 'bt ve Kflfe fukahasiyleAhmedlbti-i Hanbel ve 1shak lbn-i Rahuye veEbu Sevr
buna kail olmu~lardir. tbn-i Omer'in mevlist N afi , tma ile iktifa
edilir, der.Ata' Ibn-~ E bi Rebah il; Ziihri'ye gore ise bekler,onUndeki kalknica kendisi secde eder. lmam-1 Malik il.e bilciimle ashabt
da bOyle soylerJer. Hatta mii'min karde~!nin strtma secde ederse namazt
iade eder der. Oniindeki kimsenin strtma farz n?lmazda siicudu tecviz
edenlere gore sucud-1 tilavette bu,, evleviyetle caizdir. Qunkii namaz- .
da siicud farzd~r, secde-i tilavet ise farz degildir.
Kasu, yahud taksir, yahud da iksar-1 salat: Esna-y1 seferde

dort rek<ath farz namazlan k1saltip ilci~er kilmaktir. Kasr-i
salat ta <biri daha me~hurdur ve daha fasihtir. Lugat-i Kur'an
da odur. Sabah ve a~am namaz~armda_kasir olmadigtnda icmA
vardu~ Kas1r yalmz ogle; ikindi;_ yatsl namazlarmda olur.
Kasr-i salatm_ash IJ~ ~I C.~ ~ ~~ ~-J ':l!J f.ri' 1.) IJ 1"
~I f>-~1 o~l ,y = re_ryuzunde yoleuluk ettiginizde kafirlerin size iikence ve zarar ka< etmelerinden korkarsamz
namazz kasretmekten dolayt size gunah yoktur" ayet-i kerimesi<fur.
Kasnn sebeb-i me~ruiyyeti ayet-i kerimedeki sarahate nazaran dii~maridan havf olmu~ iken me~akkati mucib olmast dolaytsiyle her se~r-i tavilde me~ru< kilmmi~tir. Miislim'in rivayet ettigine gore, Ya <Ia l bn-i D meyye radiya'Jlahu anh bu
mes>elenin cihet-i fikhiyyesini Orner radiya'llahu anh ile mii~~~ buyurdu. ~imdi ise
zakere ederken Allahu Teala . c
nAs emn ii aman i~indedir, yine _s~ferde kasr-i salat ediyoruz .
diye sormu~. Ceyaben Faruk-1 A <zam: "Bu senin iailtgzn ieYt
vaktiyle ben de iaimtiltm da ResUJullah salla'llahu aleyhi ve se{;.
lem' e sormuilum. Cevaben : c ci.w. I~\; ~ \r. ..:ill J...~..,.aj ~~ I
* IJ_,A) w:,.lll
f>"
Sur~:
4 (Jfisa'), a)'et:
ro~
366
KASR-I SALAT BAHSt
ya~:
"Bu Allahu Tealii'mn szze dtigi bir sadakadzr. Alltih'zn sa. dakasmz kabUl ediniz, buyurdu" perni~. Baz1larma gore ise (,228)
inci A.i~e-i Stddika radiya'llahu anhd hadisidir. [Ebvab-1 Sa-
lati'l-Havf'in ba~ taraflanna rniiracaat].

N evevi'nin naklettigi kavl-i curnhura gore rniibah olan
her seferde kastr caizdir. Seleften baz1lan ayet-i kerirnedeki
f>ZJI ll ~artma bakarak yalmz korkulu seferde kasn tecviz
etrni~lerdir. Halbuki lbn-i
Abbas radiya'llahu
, anhiimii'mn
Siinen-i Nesei'de ve "sahlh" kaydiyle Siinen-i Tirmizf'de rnervi
'":"'] ~\ ~~ ~ ~ .. Jl ~..UI ,y
r--J 41:1&. .lll. J.,.:o .lll JJ""".)~.;> "
~.)~.) J..ai. ~WI= Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem

Rabbii' l-alemfn' den ba~kaszndan korkusu olmadzgz halde Medzne' den
fZkzp Mekke'yi te~rif buyurdu ve namaz[an iki~er rekat kzldz" hadisi,
kasr ic;in havf rne~rut olrnad1gmi gosterir. Bazllan da seferin

haec, ornrc, cihad gibi sefer-i taat olrnasm1 ~art k1lrnt~lardtr.
~a fi I' ye gore bu seferin sefer-i rna <styet olrnarnas1 ~artt1r.
lrnarn Ebu Hanife ile lrnarn-1 Sevri'ye gore ise sefer-i
taatte de, sefer-i rna <siyette de caizdir. ~urasl da cay-i tenbihtir
ki, kasr-i sal at E b u Han ife'ye gore azirnet, diger eirnrneye
gore ruhsa tt1r.
1bn-i Es ir'in $erh-i Musned'ine gore kasr-i salat Hicret'in dordiincii senesinde te~ri< btiyurulrnu~tur. T efsr-i
Sa<febf'de rivayet olunan lbn-i Abbas radiya'llahu anhiimii'mn
beyanma gore ilk kasrolunan narnaz bir ikindi narnaz1 olup
Enrnar gazasmda N ebiyy.:.i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem
bu namaz1 Usfan denilen mevk1<de iki rekat olarak kildirmi~lardir. [Ebvab-1 Salat-i Havf'e miiracaat].
.J:
~
""""t,.""" ,..,o,.. .J.f
~
,6
;;r _ J:.. s6o
,.
~:JI rlil Jlit~.:.&- -:ill~~) ~~~ __

.J. .J.
..
0--
---- ...
...
.)~~ J.!.~ ~3
...
~...
...
: ......
.J..!." ~"
r-L J ...4.::~-~~J~
RESUL-t EKREM'lN MEKKE'DE T AKSJR BUYURMALARI

TERCEMESi
-
367
1bn~i Abbas radiya' llahu anhiima'dan:

~oyle demi~tir 1 :
Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve

sellem (Mekke;de) on dokuz giin (ve gece) kasr(-1 salat) buyu'
rarak ikimet buyurdu 3 Biz de sefer ettigimizde
on dokuz giin
(kahrsak) salatl kastr, daha ziyade kahrsak (devirde) itmam
ederiz '
2
1 B!zl nushalarda: ((;... .J ~ J- ..I J!""J ilil I)

TA'nm sin'e takdimiyle ki tt? ~ '' on dokuz demektir. Bu
tasrfhimiz sin'in ba'ya takdimi ile <<_r.r- ~ '' yani on yedi rivayetlerinden ihtiraz i~indir.
_
Bululr'deki rivayetin sonunda: .JI.J u_,...; ? ~ U.)\... 1~ 1 ~~~
l:..r"l u~; ziyAdesi de vard1r ki, tercemesinde mezkurdur.
Sihib-i Tecrtd~in bunu hazf etmesi - AlHi.hu a <}em- 1b n- i
Abbas rad!1a'llahu an/Uimci'nm kendi rivayetinden muktebes ahsi is:tihldlolduguna mebni olsa gerektir.
a Buharl'nin ~<Kitabu'l-Magad deki rivayetinde ~. ~~ rlil
~j J...t t..Jt .).- ~ lifz1 varid oldugundan (Mekke) de kayd1
tercemeye illve e~tir. N ebt salla'llahu aleyhi ve sellem'in bu
sefer-i ccln-i Risalct-Penaht'leri feth-i Mekke gaza-y1 celilidir.
1 - lbn-i AbbAs. radiya'llahu anhiima'dan on dokuz giin rivayeti
Siinm-i Ebt Davud ve Tirmi:;t v,.e . Nese'de ve lmam-1 Malik'in
MuvaUamda da vardu. Ancak Ebu Davud bir isnad-i SC:~.hlh
ile sin'in ba'ya takdtmiyle ? ~ yani on yedi gun diye rivayet
ettigi gibi - Neset ile lbn-i Mace ve Ebtl Davud' da ~? 4-.i- yani
on be . giindiir. tm'r an lbn.:i Husayn radiya'llahu anh'in Sunen-i Ebt Dav.ud'da.k.i rivayetinde ise : ~~ ~ ':1 4lJ? Jll ~. rlili,"
_..L. Li l J t,...,.~i 1_,1.... ..L!,JI ~~ 4 J,.,.au . ~.; = Resulullah salla'llahu
aleyhi ve sellem fitih zama.mnda Mekke' de on sekiz giin ikamet buyurdu
ki, bu miiddet (.arfinda iliirtyerine hep iki rek<at ktldzrzp Mekk~ilere hitaben
Q' ;ehir ahalsi; sit dort kzltp, namazzmzz . tamamlayznzz. t;unk~ kz seferiyl.:;,
buyururdu" deniliyor. Beyhakl bu ihtilaflan cern< i~:;in diyorki: On
dokuz diyen kimse Mekke-i Miikerreme'ye duhul ile oradan huruc
giinlerini de miiddet-i ikimetten saymt. On ycdi gun diyen bu iki
giinii hesabdan baric tutmu~tur. On sekiz gun diyen lmran 1bn-i
H usa yn radiJa'llahu anh ya duhul veya huruc gi.inierinden birini hesaba
K.\.<;R-1 S,\LAT lHHSi
368
katmarht~
dcmcktir. Han('fiyye'nin tcmessuk cttigi on bq gun rid1yc~

tine gclince; .Nevc\"i ya~z ibn-i ishak tarikmdan miirS"Clcn ri\'ayet olundugu i(in h ~lfif added,i yorsa da ~Mil olan ibn-i Hacer-i
Ask alan i . de huna rf\Zl ol1muyor. FilhakTka Siinen-i Ebi Daimd
ve lbn-i Mace'dc lbn-i isha~ tarikmdan nwniilcn ibn-i Abbas
radiya'llahu anhiimti'ya isnad olundugu gihi ishak gibi Irak 1bn-i
Malik tarafmdan Siinen-i Sesei'dc de rivayet edilmitir. Binfwn;llcyh
Hanefiyye 'ye gore on bq giin ri,fl)Tti ihticaca salihtir. Ask a !f\11 i
ise: "Rivtiyelill sddwlini /e.llim lakdirinde rav miiddel-i ikiimelin -a.l!mdan Oil
yedi giin oldugumr ::.annederek duluil re lwruc giinlerini ha::jelmi~ demek olur"
diye tc'\il tarikma' saptyor.
Her. halde rivayi\.tm crc:aht \T turuk-1 sahihast en c;ok olam on dokuz gun rid yeti olup onunla flmil ulan 1 s ha k ibn- i R ah it y c, 1 bn-i
Abbas radi.Ja'lliihu anhiima' nm ictihfldma mud\.fakat etmi~tir.1mam-1
Sevri ile chl-i Kftfc de rid.yatta varid olan akall-i mikdar olduguna
binaen on bq giinii. tcrcih ctmilcrdir. Bidayet-i emirdc bukadar
muddct ikameti niyct ederse mukirn saythr. Lakin ikameti . niyyet etmeksizin rucftu on bq gunu tcca\i.iz cdcrse ebcdcn musafir saythr.
N e bi yy- i kr em salla'lliilllt ale_l'hi ve sellem 'in Tebi.ik'de yirmi gun
\ kahb
mi.iddct zarfmda hcp kasr ilc namaz ktldudtklan hakkmda
Siinen-i Ebi Dazud'daki Harisc
ibn-i Vehab radiva'lliilm
anh'in riva.
:/
yeti de bu i\ tihflch tahiye cder. Ancak Harise'nin rivaye.t ini Dflrckutni n'liirsr) n : mi.inkatt< diyerek i<Ial ctmitir. 1mam-1 ~;\fii isc
..
hnran ihn-i Husayn on sekiz gi.in ri,ayetini ahzctmi~tir. .\ncak

ikamctc niyyet ctmemi~ olmakia mqruttur. 1kamcte niyyct ctmemi
kimse on sckiz g-i:inden ziyade kasr-1 salata de\am cdcnHiz. L'lkin bidayct-i cmirde clort gi.in ikamcte niyyj;t etmi bulunursa mukim sayt. hb namazmt itmam cder. Bu dort ,gi.in miiddetin i<;inde yenn-i duhul
ilc ycvm-i huruc da dahil mi, de'gil mi? mes'clcsi ashftb{ bcynin~c
aynca ihtilafhdn. Onun hucceti de hcmen dalm sonra gdecek Enes
radiya'lliilm anh hadisidir. 1mam-1 Malik'e gore de dort gun ikameti
niyyet eden mukim say1hr. 1 mam-1 Ahmed 1 bn-i Han bcl'e gore
yirmi . bir Yakit namazdan ziyade k!lmabilecck bir mtiddet ikameti
_niyyet edcrse mukim olmu olur.
Musafir ka11 gun ikameti niyyet etmekle mukim say1hb itmam-1
sal~t edccegi hakkmdaki akvali arih A y n 1 naklederken bunlann
adedini yirmi ikiye iblag etmi ise de soyl~diklcrimizle iktifa edelim.
MEKKE 1SEFERINDE TAKSIR-1 SALAT BUYURULMASI
369
tbn-i Abbas radiya'llahu o.~nhuma'mn ibaresi harfiyyen:

Biz e!,e,r on doku;:; gun sefer edersek diye terceme edilmek gerekti. Fakat
murad-1 alilerinin tercemedeki ibar.e oldugu hadisin bcq tarafinda
rlil,, demesiyle sabit oldugu gibi Miisned-i Ebu Ta'la'daki rivayete
nazaran "? 4..,_; ~..,. j l,:j~ li )\... I.) I. .; diger bir vecihden de Tirmi;:;t'deki nakle gore: l..pl \;.J.... .!lJ.) ~ ;51 l,:jl 1;,~ demi olmaSI .
baka tiirlii tercemeye meydan vermez.
4
tl
,.
. '.)~
TERCEMESi
.EnP.s (1bn-i Malik) radiya'llahu anh'den 1 :

sellem ile birlikte (haec niyyetiyle) 2 Medine'den Mekke'ye
~1kt1k 3 Med!ne'ye dondiigiimiiz zamana kadar (Nebiyy-i
Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem bize akam namazlarmdan
baka namazlan hep) ikier I.'ek'at laldtrdt 4
Enes radiya'llahu anh'e: "Mek~ede ikamet ettiniz mi ?" diye
soruldu. " (Evet) on gun Mekke' de ik.timet ettik" 6 dedi.
Bu/zarf'nin metn-i aslisinde; "~ ~. foil .:..1i = Enes radiya'lliihu anh'e: "Mekke'de hi; ikiimet ettini;; mi? diye sordum" siiretindedir.
Burada ihtisar edilmitir. Suali irad eden ra.vi Yahya 1bn-i lshak-1
Hazremi'dir.
2 Kavis i~indeki haec nryyetiylt>) kaydt, MUslim rivayetindeki:
~I Jl ~.U.I cr. tasrihma iaret olsun i~indir. Bundan tamamiyle
zahir oiuyor ki, E 1. e s ile 1b n- i A hb as radiya' lliiku anh'in rivayetleri
1
F.: 24
KASR-1 SALA'I:_ BAHSt
370
ayn ayn ktssalara raci'dir. Evvelkinde feth-i Mekke seferi mevzii-i

bahs idi, burada ise miitesavver olan Haccetii'l-eda'drr.
3 Hicret-i Seniyye'nin onuncu senesi zilka 'de'sinin yirmi beinci
cumartesi giinii oglen ile ikindi arasmda Medine-i Tahire'den c;tktlmi. 0 giinlin ogle~ namazt Medine'de dort, ikindi namaz1 Ziilhuleyfe'de iki rekat olarak ktldmlmt ve zilhicce'nin dordiincii Pazar
sabahi Beledu'llahi'l-Haram'e muvasalat buyurulmUtU. On giin ic;inde
menasik-i haec ifa ve iimmete ta Hm buyurulub zilhicce'nin on dordi.incii c;aramba giinii sabalu Mekke'den <;Ikihp Medine-i Miinevvcre'ye avdet buyurulmutu. Ummii'l-rriii'minin Aie radiya'lltihu
anhd'nm umresi itC son c;aramba gecesi vak1< olmutur [213 ve 214
i.inci.i hadislere miiracaat].
4
Akam namazt kasrolunmaz. Hazerde, seferde hep iic; rek 'attir. Asil metinde yok iken bu kaydm tercemeye ilavesi BeyhakJ rivayetindeki cr '-:"_,All 'JI,, istisnasmdart dolaytdir. Sabah namazt da esasen iki rek<attan ibaret oldugu ic;:in kasrolunmaz. Demek ki, seferde
akam namazmdan ba~ka farzlann hepsi ikier rek 'atttr.
5
M ekke'de ikametten Mekke ile havalisi olan Mina ve Arafat

ve M iizdelife'deki ikametleriTI mecmuu kasdedilmi olup miinhasuan
Mekke'deki ikamet mevzu-1 bahs degildir. Zira onuncu sene-i Hicriyye zilhicce'si perembe giinii olup, dordiincii pazar gifnii Mekke-i
M iikerreme'ye van lnutlr. 0 giiniin sabaht haric-i Mekke'de Zutuva'da kthnmtb. Pazartesi, sah, c;:m1amba giinleri de Mekke'de ikamet buyurulduktan sonra da sekizinci perembe'nin kuluk' vaktinde
Mina'ya terif buyurulmutur ki, o vakte kadar Mekke-i Miikerreme'de yirmi vakit namaz ktldtrmilardi. 0 gece Mina'da kilmtni, ertesi
cuma giinii de Mina'dan azimet buyurulub ba<de'z-zeval Arafat'a
vanlmttlr ki, o gi.in Arafat kurbiindeki Nemre mevkiinde hutbe
irad buyurulmutur. Gurub vaktine kadar orada kalmdtktan sonra
cumartesi gecesi Miizdelife'ye ifaza vak1' olmutur. Miizdelife'de
sabah namaztm kildmncaya kadar beytutet buyurulup sabah namazmdan sonra tulu-1 Cmse kadar Mina'ya ifaza buyurulmutur ki, . o
giin yevm-i Nahtr, yevm-i Adha dedikleri giindiir. 0 sabah kuluk
vakti Cemre-i akabe'nin remyinden sonra M ekke-i Miikerreme'ye
var1hp, Beyt-i Muazzam kable'z-zeval tavaf buyurulmu ve yine o
giin Mina'ya avdet buyurulup cumartesi giiniiniin baktyyesiyle pazar, pazartesi giinleri tamamen orada kahmp ertesi sah giiniinde - ki
HACCETO'L- VEDA'DA KASR-I SALAT BUYURULMASI
371
eyyam-1 Terik'm sonudur- ogleden sonra Muhassab'e tqrif buyurulup salat-i zuhur orada kthnmi ve c;<iramba gecesi orada kahnmitir.
Ten'im den Aie radiya'lliilzu anlzd'mn umresi o gece olmutur.
On dorduncu c;aramba gunu seher vakti sabah namazmdan evvel
tavaf-1 veda' icra buyurulup Mekke'den <;lkilmitlr ki, Mekke'de ve
havalisinde ard arda dort gun ikamet-i celile-i Nebeviyye vak1' olmami ise de Mekke-i Mukerreme'ye duhul il~ hurtle atasmda on gun
gc<;mitir.
imam-1 ~afii herhangi beldede dort gun ikamet ,eden musafirlerin kasr-1 salat etmesi hakkmda bu hadis-i erif ile ihticac etmitir.
Daha evvel imam-1 Malik ve daha sonra da 1mam-i Ahmed lbn-i
Han bel, Ebu Sevr'in de kavilleri budur. Esahh-i rivayete gore yevm-i duhul, ile yevm-i huruc bu hisabda dahil degildir. Hancfiyye'ye
vc Sufyan-1 Sevri'ye g6re on be gunden az ikameti niyct eden
kimseye kam laz1m gelir. Bundan evvelki lbn..,i Abbas radiya'lliihu
anhiimii hadisi, Hanefiyye'nin huc'etlerinden biridir. Hatta onbe gun
ikamet kasn mucib olursa dort ve hatta on gun ikametin evleviyyetle
boyle olacagt baz1lan tarafmdan beyan olunmu ise de feth-i Mekke
ktssasiyle haec k1ssas1 ayn ayn eyler olup birincisinde ikamet niyet
edilmi olmay1p ne gunu masalih-i fetih hi tam a ererse hem en-Mekke:'den <;Ikmak meczum, ikincisinde ise muddet-i ikamet evvelden niyyet
edilmi - bugunku ta 'bir ile- azimet ve avdet program1 evvelden
c;izilmi olabilir diye cevab veriliyor.
TERCEMESi
(A bdullah) 1bn-i Orner radi_ya'llahu anhihnll'dan:

~oyle demi~tir: !\1inct'da 1 Nebiyy-i Ekrern salla'llahu
aleyhi vesellem ile, Ebu Bekr ile, Orner ilc, emarctinin evveller inde 0 s rn an (radiya' llahu anhiim) ile birlikte (.h p) - ilu~er
372
KASR-1 SALAT BAHSl
rek<at k.Ildnn. Sonradan (Osman radiya'llahu anh) namaz1

(dorde) itmam etti 2.
1
Yalmz Mina rivayeti N afi' tarikmdan Miisllm'in Salim

1bn-i Abd Wih 1bn-i Orner radiya'llahu anhiim rivayetinde ise:
",;fJ.;t. . Gerek Mina'da, gerelc esna:Jt seferde b~ka yerlerde" dir.
Miislim'in diger rivayetinde _;UI;;~ ~. ~J~ .ill~ ~~ -~n
~ .:..:..Jt ~ ;.;tl ;,;~ J yr J .;:.._ y,l J denildigine gore, Osman radiya'llahu anh'in Mina'da kasr-I salat edii sekiz veya altt sene devam
ettikten sonra' orada salat-i mukim kdmaga balamt ve bu yiizden
bazt Sahabeni11 ta 'rizlerine ugramttir. Lakin kasnn da, itmamm da
caiz oldugunu ve kendi hakkmda 'ffieakkati dolaytsiyle itmami
tercih eyledigini beyfm etmek istemiti.
2 Miislim'in bir rivayetlnde ravi Nafi'in: ~ 1~1 j.r.:r,l ;,;\S:j,,"
a~J j..o .b-J j.... I~IJ. ~) J.... it...l'l ~ = Binaenaleyh lbn-i Orner
radiya' llahu anhiima imam arkasmda namaz ktldtgtnda diirt, yalmz ktldtgtnda
ise yalmz iki rek'at kzlaidt ,, ziyadesi vardu ki, "lbn-i Orner radiya' llahu anhiima da kasrr ve itmamm her ikisini caiz goriiyoriDU
demektir. Ancak U var ki, kasn, siinnete evfak bulurmu. Osman radiya' llahu anh'in ba 'de'l-hac Mekke'de ikamete niyyet etmi
olduguna binaen Mina'da itmam-1 salat ettigini soyleyenler de
vardtr.
Mekke-i Miikerreme'ye giren hacmm gerek Mekke'de, .gerek
Mina'da, gerekse diger meahid-i hacta kasr-1 salat etmesi miicmaiinaleyhdir. Zira. hac miiddeti ic;:inde miisafirdir. Mekke dahi yalmz ehl-i
Mekke ile brada ikameti 'niyyet edenler ic;:in dar-1 ikamettir. Muhacirin-i Kiram Hazaratma ise Mekke'de ikamet_etmcmek farz oldugun. dan R es ul ullah salla'llahu aleyht' v_e sellem ne Mekke'de, ne Mina'da
ik-ameti niyyet buyurmam1lardt. Mekkelinin bir Jersah mesafede alan
Mina'da kastr ve itm:am etmesinde ihtilaf edilmitir.lmam-1 Malik'e
gore Mekkeli Mekke'de itmam ederse de Mina'da kasreder. Mina'da
mukim olanlar Mina'da itmam ettikleri halde Mekke ile Araf~t'ta
kasrederler. Yekdigerine uzakhklan mesafe-i kaSirdan az --oldu~u
halde namazn:;_ kasredilmesi btl yerlere has bir imtiyazdtr. Zirli N ebiyy-i Ekrem salla'll4hu a_leyhi- ve se!rem Haccetii'l-Veda'da kasr-1
salat buyurdukl~m zaman kendilerine iktida eden miisafir, mukim
hic;:bir kirrise ic;:in f~rk gozetmedikleri gibi Mekke ahalisine de siz it-
MINA'DA KASR-1 SALAT BUYURULMASI
373
mam edin buyurmadilar ve mevzii' beyan iken bu noktada si.ikut

buyurmulardtr. Vak1a (s6o) mc1 hadisin haiyesinde lmran lbn-i
H usa yn radiya' llahu anh hadisinde boyle bir beyan varsa da o feth-i
Mekke'ye aid olup Mina ile Arafat'a cihet-i taalluku yoktur. Mekkelinin Mina'da kasretmesine fetva verdigi rivayet olunan zevat meyamnda lbn-i Orner radiya'llahu anhiimii ile oglu Salim ve Kas1m
ve Tavus, eimme-i metbuinden Evza.I ile lshak lbn-i Rahuye
vard1r. Bunlar istisnai olarak tarafdan olduklan bu kasn mevzi.in siinneti diye telakki edib Mina ile Arafat'ta yalmz o iki yerde mukim
olanlar itmam ederler demilerdir. Ekser-i ehl-i ilim, ezciimle A ta ,
Ziihri, Siifya~-I Sevri, KUfe iilemasi, Ebu Hanife ile ashabt,
~afii, Ahmed lbn-i Hanbel ve Ebu Sevr ise ehl-i Mekke'nin
Mina ile Arafat'ta mesafe-i kas1r bulunmad1~ i~in kasredemeyeceklerine kail olup bu mevzt 'lar ile yeryiiziindeki diger mevaz1' beyninde
fark gozetmemilerdir.
TERCEMESi
Harise lbn-:i Vehb-i (Huzai) 2 radiya'lliihu anh'ten:

~oyle demi~tir: Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve
sellem Mina'da en ziyade emn (ve aman) ic;inde oldugu halde 3
bize (namaz1) iki rek'at olarak klldud1 4
Baz1 niishalarda u .:.liS'" t.. ,y.T ki, bu takdirde zamir salata
raci < olup rna 'nasi: namaz kllmak en ziyade korkusuz oldugu halde
olmu olur. Buhari'nin Kitabii'l-Haccm da: .J.i l:.S'"t.. ;.n ~..J"
.wT .J = Bi~ en fOk ve en ziytlde korkusu;; oldugumuz halde" lafziyle rivayet edilmitir.
1
Ubeydullah lbn-i Orner lbn.i'l-Hattab radiya'llah.u

anh9in li-iim biraderidir. Valideleri Osman lbn-i Maz 'iin radiya'IJ4hu anh'in kerlmesidir.
KASR-I SALAT BAHSt
374.
Mtislim'in lafzmda: ".)SI_, ._,..L:JI .JIS"L. .,:,.T = Halk, en emin

ve en ;ok o{dugu kalde ", diger rivayetdeki lafzmda da : ;s1 ..,.. t:.ll _, "
tb)l ~ ~ ~J J...i I_,;IS"L. = Nds en ;ok olduklan halde ... Haccetii'l-Veda'da iki rek<at kzldtrdt" diye varid olmutur.
' Harise !bn-i Vehb radiya'llahu anh'in bu rivayetinden seferde havf olm~kSlZin da kasrm cevaz1 istinbat olunmaktad1r ki, CUI:l
hurun kavli budur. Kasr-1 salatm havf veya harb zamamna muhtas
oldugunu zannedenlere kafI da pek kavi bir hiiccetdir. Bu son kavle
kail olanlardan biri de Dmmti'l-mti'minin Aie radiya'llahu anhtl'd1r
ki, seferde itmam-1 salat1 tavsiye edermi. Fi<l-i Resul alryhi's-salatii
ve's;.seltim ile ihticac edenlere -yukanda ge~en I .J~ .JI c~ ~ ..,..~ ,,
*(A> .JI ;_,.t...JI ,:.,. ayet-i kerimesine iaret ederek: "0, harbe giderdi. Korkardz, siz de korkuyor musunuz ki?" cevabm1 verirmi. ~ayan-1 hayretdir
ki, Haccetti'l-Veda<da Harise radiya'llahu anh gibi kendisi de -hem de
maiyyet-i Risalet-Penahi'de olarak- o meahid-i mtibarekede kemal-i
emn ii eman i~inde kasr ile kilml iken, kasnn da sebeb-i sefer oldugu
rna <ium iken - bunu derhat1r edemeyerek hilafma fetva vermitir.
Baz1lan da bu babm bamda mevzii-i bahsolan: c~ ~ ~ u
ayet-i kerimesindeki u (A> .JI ,, artma bakarak buna zahib olmulard1r. Lakin . zaman-1 emindeki kasnn sadaka-i llahiyye oldugu yine
orada zikredilmiti.
3
, ..... .1'' ... ....
........
o I
~:-',
Sure: 1: ( Nisa')' a;et:
lOr
"'
.ill! (.$;,)
,..
MlNA'DA KASR-1 SALAT HAKKINDA lBN-1 MES'0D RlVAYETt 375

TERCEMESi
Rivayetolunurk.il (Abdullah) 1bn-i Mes'iidradrya'lliihu anh'e: "Osman (radrya'lliihu anh) Mina'da (farz1) diirt rek'at
kzldzrdt"
ra
denildigi zaman ((0.J~IJ 4:ll \;I J .4 til dedikten son-
3:
"Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in ardznda Mina' da

iki rek'at kzldzm. Ebu Bekr (i's-S1ddik) radrya'lliihu anh'in
ardznda Mina'da iki rek<at kzldtm. Omer (lhn-i Hattiih) ro.diya'lliihu anh'in ardznda da Mina' da yine iki rek<at kzldzm. \Derken
yollanmz aynld1.) 4 Ah, nas[bim (o) dort rek<at olacagzna kaiki
(dergah-1 1Iahide) kabUl olunmu; iki rek<at olsa" 5 demi~tir.
Burada metin ihtisar edilmi. Aslmdaki tarz-1 rivayete nazaran lbrahim-i Nehai 6yle diyor: j...: J~ -4-.% i.J. ~)I~ .:-r'"
(( ... ~;...Li ::._,.._. i.J. .ill .!.ll~ .1U ' .:..w-:, t!) ~. .:s. .ill .,;.) .Jt..c. i.J. .J\;S ~
=A~du'r-Rahman lbn-i Yezd'den hittim, dedi ki: Osman lbn-i
Affan radiya'lliihu anh bize Mina'da diirt.rek'at farz kzldzrdz. Bu keyfiyet
Abdulliih lbn-i Mes'iid radiya'lliihu anh'e siiylenildi. 0 da u. , .:Lil
dedikten sonra dedi ki : ila-ahirihi.,.
1 A 'mal-i hacdan sonra remiy i\in Mina'da ikamet edildigi giinlerde vakJ ( olmutur.
.
3 Bu istirca.m sebebini: Bundan evvelki Harise 1bn-i Vehb
radiya'lliihu anh'in rivayeti clelaletiyle anhyoruz ki, lbn-i Mes 'iid
radiya'lliihu anh, Osman radiya'lliihu anh'in Mina'da itmam-1 salat
ediini Siinnet'e muhalif bulmu.
4
Burada yine Buhad'nin Kitabii'l-Hacc mdaki rivayette
11 .b-JI 'N .:. :;_;.; ( n ziyadesi vard1r ki, kavis i~indeki ibare onun tercemesidir.
5 lbn-i Mes 'iid ra'diya'lliihzt anh'in bu sozii Hanefiyye'ce seferde kasrm viicubuna, sair tavaifce bilakis itmamm cevazma dela.Iet
eder gibi goriinmiitiir. ~afiiyyii 'l-mezheb olan ~arih 1bn-i Hacer-i
Ask al ani diyor ki: Miiariin-ileyh itmam1 caiz gormeseydi .}- ..:..::Li
11 e. )
,:.,. demezdi. Qiinkii kas1r ' vacib olsa, itmam, namaz1 ifsad
eder. Fasid olan namazdan haz almmaz. 1stircam sebebi: Osman
radiya'lliihu anh'in fi'lini hilaf-1 evla gordiigiidiir. Nitekim Siinen-i EbU
1
* Sure:
(Bakare), ayet: 156
KASR-I SALAT BAHSt

'
Davud'taki rivayet-i !tiyeden ~Ikan rna na budur. 0 riv!yete nazaran

1b n-_i Me s ii d rdiya'llahu anh de farz1 dort klldirrnJ. Kendisine:
"Han~a sen hundan dolayJ Osman'' aywladt idin !" ~edikleri zaman da:
"_r. ...:.~1 ---: lktil4f pktlmuzk terdir" cev!bmx vermi .. Bu saz, kasnn
vticlibuna Hanefiyye gibi mu'tekid ohnadxgxm gosterir. Bu. mezhebde
Maiiki.YYe'den Kadl lsm!il de onlara muvafakat etmi olup lm!m-1
M!lik'ten gelen rivayetlerden biri de zaten budur. lbn-i Kuda
me'nin dedigine gore Ahmed lbn-i Hanbel'ce mtisafir, kasr ve
itmamda muhtar olup ancak kasr, efdaldir. Cumhlir-1 Sahabe ve
Tabiln'in kavli de budur. Adem-i vticliba hticcet olmak tizere ~Uil
diyor ki: Mtisafir muklme iktid! etse bilittifak dort rekat Jular. Eger
ona kasr farz olsaydx hi~ bir miisafir muklme iktida edemezdi.
Hanefi olan diger arih Aynt ise Davudt'nin rivayetine istinaden lbn-i Mes 'ud radiya'llanu anh'in kasn farz gordtigiinti, Orner
lbn-i Abdi '1-Aztz'in: "lJ' .rf ~ 'J ,:,l:..)J ~~ j ;":ll..JI= Seferde n~
ilci rek'attan ibarettir. Bunlardan m8adan sahih olmai" dedigini, ti~tincti
rek'ata kalkan mtisafirin secde-i sehve varmasx Evzal mezhebi oldugunu n1evadd-1 nakz olarak gosterdikten sonra Askalani'nin diger
sazlerine kaq1 fikhi ihtica:darda bulunuyor ki, bu tafsllatl mahallinde
aramak evladtr.
Osman radiya'lliihu anh'in Min!'da itmam-1 salat etmesindeki
sebebe gelince: buna dair ~arih Aynt be-alti kavil nakledip hepsini
~tirtitttikten sonra diger arih lbn-i Battal'm atideki sazleriyle
bahse hitam. veriyor: '!>u babda vech.;i sahlh -Allahu a'lem- Udur
ki, Osmal\ ile Aie rad~a'llanu anhiima"'mn seferde namazx itmam
etmeleri Reslil aleyhi's-sa/atii De's-selam'm kasr ile itmam beyninde
muhayyer iken ihtiyaN Ntibiivvet-Penahtlerini timmet hakkmda eyser
olan cihete - ki, kas1rd1r- sarf buyurmu olduklanna i 'tikad ettiklerine binaendir. Bahusiis: ~.J""I j ~ _, ~ .at J- .:I J_,..J J':f- l. ""
.. 1/1 ~ r l. v ~I J\.::.:.1 'JI = Resdlullah salla'llahu aleyhi w sellem.. in
iki 19 beyninde muhayyer btraktltp da en kolay cihetini ihtiyar buyurmadaklan hi; bir Dakit vtJh< degildir. Meger ki bu ci.hetlerden biri gaM~& ola"
hadtsi de 'Ommii'l-mti'minin Aie rad~a'llahu anh8'dan mervtdir.
Kasr ile itmamm her ikisi de caiz olunca mtihiin-ileyhima azlmet
ve iddet tarafim ruhsata terc;;ih eylemilerdir. lbn..:i Mes 'ud
rad~a'llahu anh'in inkar ve tayibden sonra yine Osman rad~a'll4/au
anh'in ardmda itmam-1 salat edip _r ...:,')IOJI demekle i <tizh etme-
KASIR VAC:iB MIDIR? CAtz VE EFDAL MIDlR ?
377
si de cevazm ve ihtiyar-1 azlmet eylediginin delilidir. 1ntiha. Lakin

garibdir ki, seferde kasnn vticubuna kail olan Hanefiyye'nin temesstik ettikleri hadis, A.ie rildiya'llahu anha'nm (228) inci hadisi iken
mti~rtin-ileyha itmam etmckle aderrt-i vticuba kail oldugu anlathyor. Buhari kastr mesaili strasmda bu hadisi ycgeni U rve'den
rivayet ettikden sonra ravi Z ii h r i'nin: Oyle olunca A i e neden
itmam ederdi? diye sorup Urve'nin de: '' Osma~ radiya'llahu aTlh
gibi te'vil yoluna gitmii" cevabmt verdigini de rivayet ediyor. Binaenaleyh (228) inci hadisin haiyesinde "Aije radiya'llahu anha'mn bu
sii~.ii, seferde kasr-t salatt aztmtJt addettigine detalet eder.
Onun i;tihtidzna
gore miisafirin diirt rek<att kilmast cai;: olmayacak" deyiimiz yerinde
vakt< olmainttlr. Bu mtitalaamn oradan tayyini kariin-i kiramm
lutuflanndan rica ederim. *
* Pek ~ikar gortihiyor ki, mtitercim merhum burada da ~afiilik gayretinden

bir turlti ilim ~ahikalanna yukselmek istememi~tir. Seferde kasr-i salatm cevaz ve
efdaliyeti hakk;nda ~arih Askalani lisamndan ~afiilerin nokta-i nazarlanm izah
ettikten sonra s1ra ~arih A yn i lisaniyle eimme-i Hanefiyye'nin kasnn vticubuna
dair vucuh-1 istidlalatma gelince ( Ayn i, Askal aryi'nin sozlerine ka~1 f1khi ihticaclarda bulunuyorsa da bu tafsllah mahallinde aramak lazimdir.) diyerek bahsi kapatiyor ki bu,' adab-1 munazaraya tamamiyle inuhalif bir harekettir. Esasen vucuh-i istidlali bu ~ekillere sokmag1 hie;: muvaf1k bulmadigimizdan burada A y n i'nin
cevaplanm nakledecdt degiliz. Yalmz (Cumhik-1 Sahabe ve Tabiin'in kavli de
budur) denilmesine ka~1 Ayni'nin Tirmizi'den naklet~igi ~u cevab1 zikr ile iktifa
edecegiz.
Tirmizi demi~tir ki: Bu babda amel-i ummet, fi'l-i Nebevi ve Ebi'l Bekr
ile Omer'in fiilleri tizerine caridir ki, seferde kasr-1 salattl~. Muhammed lbn-i
Sahnun ile Imam Malik ve Ahmed'ten s'abit olan rivayet de budur. Sevri'nin,
Hammad'm kavilleri de boyledir. Omer, Ali, Cabir, tbn-i Abbas
ve lbn-i Orner radiya'lliihu anhiim'<Jen mepkul olan da budur. ~imdi Cumliur-1 Sahabe ve Tabii iddias1 nas1l kabul edilebilir ? Bu sebeble H as a n
lbn-i Hay, lbn- i Suleyman mtiteammiden dort rek'at k1lan .miisafirin
iade-i salat etmesiyle hukmetmi~lerdir.
Ayni, Buharl ~'arihi lbn-i Battal'm sozleriyle bahse hitam vermiyor.
Eimme-i Hanefiyye'nin kasrm vtici'lb ve azimeti hakkmda istinad ettikleri ehadis-i $erifeyi de neklediyor ki, ~unlard1r :
1 Sahlhayn'de rivayet olunan Hazret-i Ai~e'nin : ~ ;)l...JI..I._,.;.J; n"
(( _;.a. I ;")L.., j ~j I .;WI ~ ..;:.,_..;li .).WI .J ~ I j ~.) ~.) ~ .; = Alltihu
Tedla namazr. jar1: kzldzgznda hazarda da, seferde de ikitT rek'at olarak farz; kllmJll. Sefn
namazt iki olarak ibkii ktlzndz da hazar hdlindeki namaza iki rek'at z:iytide ktlzndt." hadisi.
2 Miislim'de lbn-i Abbas'tan rivayet olunan: ..Jl.J J- :i':ll-11 .I~_..;.,
u W"'J .j.?JI j .J ~J .;WI j .J ..:..W"'.; C!-.;1 ~I J ~ = Cenab-t Hak (olle, ikiitdi~
KASR-1 SALAT BAHSt
378
565
TERCEMESi
E b u H i.i r eyre radiya' lltihu anh' den:

~oyle demi~tir: Nebiyy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve
sellem 1 : "Allah' a ve Ahiret gilniine fmiin eden bir kadzna yamnda bir
mahremi olmakszzzn bir gun, bir gecelik 2 mesiifoe kadar sefer etmek
helal olmaz" buyurdu.
Buhar nushalannda: )..- .1 ~ .:ill jJ ~I 41" ;Jj ~I ,:r ~ .
Miislim'in: Y., r.Jt~- '-'~ c: ~~ 4.1:1 .1 r.i! ~ rivayeti de buna
mutab1kttr. Lakin bunun yerine Miislim'de: r .Jt~- t>.) c: ~I p! ;J!- ~
yine Miislim'de ~ 4-.r .~~ J.;..J ~ .1 ~I ~ ;_,.._. ciiye rivayet edil1
BflZl
yatn) nai'TUV;;lanmn luu;arda, diirt, seferde iki, harp luilinde de bir rek'at kdmma.nnl Peygamberiniz'in dili ile far<; kdmljtiT." hadisi.
3 - Nesei ile lbn-i Mace'nin ve 1bn-i Hibban'm Sunen'lerinde rivayet

olunan Hazret-i Omer'in: "~ .JW j.. ~Jf 'r\j .Jl:S.J .ri-JI ~ = Peygam. berinizin dilinden duyduguma gore, seferde nama<: tam olarak iki rek'attir. roksa dort rek'attan kualt1lmt iki rek'at degildir." hadisi.
4 - Nesei'nin rivayet ettigi lbn.-i Omer'in: ~ .:ill J- .:i.ll JJ"'.J li_,.-1"
_,A-ll j ~;.,.).J j...J .JI t- .1 = Resululltih ;alla'lltihu aleyhi ve sellem bize seferde iki
rek'at k1lmam~<:J emretmi.Jtir." hadisi.
5 - Darekutni'nin Sunen'inde Ebu Hureyre'den rivayet ettigi JJ"'.J Jlt "
1~ 1 .j r .4llf" .J.WI.j ;)l..JI ~It- .1 ~.:ill J... .:ill = Resululldh salla'lltihu
a/eyhi ve sellem buyuTmUlardiT ki: &Jerde nama<:t tam olarak k1lan, hazar hdlizuie kasreden
gibidir." hadisi.
Gortiltiyor ki, bu hadis-i ~erifler, seferde kasr-1 salatm vticubuna sarahaten

delalet etmektedir. Hadislerdeki (farz, emir) tabirleci vucubu ifade husilsunda
hirer nastlr. Bunlardan birincisi Hazret-i Ai~e hadisi ki, (228) numarada terceme
edilmi~ ti r. Orada mtitercim bile vucubu kabul etmi~ iken kariin-i kiramdan onun
oradan tayyini rica ediyor. Muharrir-i aciz de bilakis oradaki izahm degil, bu:adaki
miitalaanm tayymda isabet oldugunu arz eder. K. M.
MAHREMSlZ KADININ SEFER1 HALAL DECILDiR
379
mitir. a t.Jt ile ~ 'ene bedel c1 -'!J. 11 rivayeti de vardlf. .JI 11"
u r? c9 r:: "11 t.J! ...;w = Mahremi olmakszzzn bir giinliikyola sefer etmesi"
denildigi gibi Ebil Said radiya'llahu anh'den varid olan rivayetinde de u Jl:J .:..~ J,} , digerinde de '' 6~ .:r J~SI ,, bunca ihtilaf-1
elfazdan baka yine Miislim'in Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den
olan bir rivayetinde: ~ r? J:. lt- J )II t~ _;w 0111 deniliyor. Bu
rivayatm hepsi de sahihdir ve " T-'!.;, rivayetinden maadasm1 te'lifden
daha kolay bir ey. yoktur. Bir giin, bir gece rivayet.i yirmi dort
saatlik m~safe, sefer olub aheste revile bu mesafe alelade ii<; menzilde kat' olundugu ic;in bir giin, bir gece rivayeti ile ii<; giin rivayeti
beyninde fark-1 ma 'na kalmami olur. (( t.Y. ile (( ~)) ta 'birleri de
yine evvelki rna 'nalarda miista meldir. t..Y. deyince gecesiyle birlikte bir giin, 4lJ deyin~e de giindiizii ile birlikte bir gece kasd
olunur. Buhari'nin her nedense Tecrd'e almmayan lbn-i Orner
radiya' lliihu anhiima hadislerinde de kah r4 t ;;~ 11 , kah t)l.; n denilmidir ki, ikincisi J!J 6~ demektir. Netekim Miislim'de bu lafz
ile varid olmutur. Ancak M iislim'in bir rivayetinde 6~ J_,i de..:
nilmidir ki, tic; konakdan ziyade me~afede caiz olmayan bu seferin
ii~ konakhk yerde cevazml hattra getirir.
Ebu Hureyre ile lbn-i Orner radiya'lliihu anhiim'den baka
Ebu S~ld-i }J~drl ile lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiim'iin de bu
mes'eleye clair olan dvayetlerini Muslim, hep u ~-, ...,..L:Su'da toplamt olub Buhftri'nin u If' ...,..L:Su'mda da tekrar olunmulardtr. Bundan Ebu Hanife ile ashab-1 Ebu Hanife'nin ve fukaha-yt ehl-i
hadisin istinad ettikleri htikiim, haccedecek kadmm bulundugu yer
ile Mekke-i Miikerreme beyninde tic; konakltk mesafe oldugu takdirde
iizerine haec vacib olabilmek ic;in birlikte gidecek bir mahremin viicudu art olmas1dlr. lbrahim-i Nehai, H a sen-i Basri, Sevri ve
A 'me'in de kavilleri budur. Ebu Sal d-i Hudri radiya'lliihu anh'in
Miislim'deki rivayetinde: J;., Jt lA_,.:..tJt 't-.o:- Jj Jt t;!t Jl lAy,! 4-J ')In"
t;.. .?- = Meger ki, bertiberinde babasz, .ya oglu, ya kocasz, ya karde#,
yrihud diger maiuem bir kimses1 buluna " sfiretiyle daha ziyade izah
buyurulmutur. . Burada mezkur cilanlann zevcden maadas1 mahremdir. N,:tel<,im diger tarikdan olan bir rivayetinde: ')I ~Y. ~-n
((r.J~ fl .~1 ~.,; ~"" beyam bunu te'yid eder.
Bu rivayetlerin hi~ birinde hacdan bahs _buyurulmaml oldugund an Malikiler ile ~afiller N ebiyy - i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'ir
380
KASR-1 SA.LAT BAHSl
nehiy buyurduklan bu seferlerde hac dahil degildir; bu nehiy, vacib

olnuyan seferlere mahmuldiir, hac ise farzdtr. BinAenaleyh bu, nehye
dahil olmaz. 0 halde iizerine hac farz olmu kadm, zevci veya mahremi birlikte olsun, olmasm oldugu yer ile Mekke-i Miikerreme arasmda mesafe-i sefer bulunsun, bulunmasm hac seferine 9kar. Varid
olan nehy-i Nebevi vacib olmayan seferler hakkmdad1r diyorlarsa da
Haneftlerle onlara muvafakatedenler, Buhari ile Miislim'in rivayet
ettikleri atidekUbn-i Abbas radiya'llahu anhiima hadis-i merf\iundan
nehyin gerek .hac ve gerek maadas1 her sefere am ve imil oldugunu
istinbat ederler. Miiiriin-ileyh diyor ki: Nebiyy-i Ekrem salla'llahu
aleyhi' vesellem hutbede : .)W ":1 _, ~
t.- _,. "::I ;t;4 ~J .:,;;: ":1"
"r?- 4S:. t' ":JI . ;T_,ll = Hif hir erkek, hir kadmm mahremi heraher h14lunmttdtkfa yalnz;:; kalmasm. Hif hir kadzn da mahremi heraher olmadtkca
sefere pkmaszn" buyurdu. Biri ayaga kalhp: "ra Restlla'llah; henim
zevrem hacca niyet etmijtir. Ben ise filan ga;:;aya gitmek ii;:;ere kU:J~d
olundum '' demesi iizerine : ~' ..!.1;1..,..1 c: ~ .;.UU1 = Hadi gzt, kann
ile hirlikte kacc-et" buyuruldu. lritiha. lbn-i Hazm'in rivayetinde o adam: ".ra Resula'llah, hen de filan ordu ile ga;:;aya gitmegi ne;:;retmijtim" demi. Resulullah salla'llahu aleyki ve sellem'in o adam..
nezr-i cihad1 btraktp hacca gondermeleri o kadmm onsuz haccedemeyecegine delildir. Biraz evvel Ebft Hiireyre radiya'llahu anh'e isnad
eyledlgimiz i~J. rivayetine muvafik olarak Ata,, Said lbn-i Keysan ve Zahiriyye'den baztlar1 bir beridden az olan mesafeye karumn
yalmz bama sefer etmesini tecviz ederler ki, bunlar bir beridden ziyade olan inesafede mahremsiz sefer edemeyecegine kaillerdir. Her .
ne hal ise kadmm mahrem:i ile sefer edib edemeyecegine dair olan bu
hadisin ale'l-1tlak seferde mesafe-i kasr meselesiyle de alakas1 varrur.
Nitekim Buhari bu hadis-i erifi Nekadar mesijede nama;; kasrolunur
iinvarih babmda zikrediyor ki, maksad bi. mesafe-i kasr hakkmdaki
rivayat-1 sahihay1 cern' etmektir. Bu hadisdeki ihtilafat.:.1 rivayatdan
ahlaIl~1 ~i, bir giiil bir gecede, bir giinde, bir gecede, bir beridde rivayet edildigi gibi lbn-i Orner radiya'llahu anhiima rivayetinde ii~
giin ve ii<t giinden ziyade, Ebu Said-i Hudri rivayetinde ii<t giin
ve iki giin rivayetlf!rine vardu. Buhari'nin bu miinasebetle ta'likan
beyan ettigine gore bir giin bir gecelik mesafeye taraf-1 celil-i Risalet'den sefer 1tlak buyurulmu oldugu gibi lbn-i Orner ve lbn-i
Abbas radiya' llahu anhiim de dort berid yani on altt fersahhk mesafede
r _,:.
SEF'ERE AVDET VE AZIMETTE MEBDE-1 SEFER lHTlLAFI
381
namaz1 kastr ve iftar ederlermi~. On alt1 fersah aguhk beraber olarak

iki giinde, yahud bir gun, bir gecede kat olunan mesafedir ki, lmam-1
Malik ve ~afii ve Ahmed bunu mesafe-i kastr addetmi~lerdir. Ebu
Hanife tic;: merhalenin, yani yirmi dort fersahhk mesafenin dununda
kasn tecviz etmez. Evzai bir giintin yolculugunda kasra kaildir.
D a v u d -1 Z a hi r i ise, seferin uzununda da, lusasmda da kasu 'caizdir, diyor. Sefer tic;: giinliik olursa kasnn efdaliyyeti miittefekun aleyh
ise de itmam, eimme-i selaseye gore caiz, Ebu Hanife'ye gore gayr-i caizdir.
Sefere <;:tkan kimse hangi vakitde~ i tibaren ve avdet ederken
hangi vakte kadar salatl kasreder?
Buhari, Ali kerrema'llahu veche Hazretlerinden seferdeki burada murad ~am seferidir - KUfe'nin evleri heniiz nazardan gaib
olmam1~ ve avdetde Kufe'nin evleri goriindiikten sonra kasu buyurduklanm talikan beyan eder ki, bu rivayeti Hakim ile Beyhaki
vaslederler. Bu rivayete nazaran: "lfte Kuje'nin evleri goriindii, ni;in
kasrediyoruz ? " diyenlere : "Hayzr, Kufe'ye girmeden itmdm olmaz" cevabmt vermilerdir.
1bn-i Ebi ~eybe ile 1\bdu'r-Rezzak'm Musannif lerinde
de Ali kerrema'llahu veche Hazretleri Basra'dan c;:tkttklarmda ~ehir
haricinde ve civannda bir huss, yani sazdan bir kuliibe gormii~ler ve
"Bu kuliibe olmasaydz iki rekat kzlardtk" buyurup, vakit namazxm
dort rekat luldtrmtlardt.
B u h a r i, En e s radiya' llaku anh'in ileride gelecek olan ( 767) nci

hadisini de muhtasaran bu miinasebetle zikrediyor ki, buna nazaran
Haccetii'l-Veda ic;:in Medine-i Miinevvere'den mtifarekat buyuruldugu gunsalat-i zuhur Belde-i Tahire'de dort rekat, Zii'l-Huleyfe'de
- ki 6 veya 7 mil mesafededir- iki rek at olarak luhnmx~ttr.
Binaenaleyh ~ehirden c;:xkmamt~ bulunan yolcu, vakit namazmt
itmam ile lulmak gerektir. Bundan dolayxdtr ki, Ebu Hanife, ~afii
ve Ahmed 1b n- i Han be 1' e gore ~ehrin binalan tecaviiz edilmedikce kasra balanmaz. lmam-1 Malik't~n ise bu babta iki rivayet
vardtr: Birine gore, kasredilmek ic;:in bir toz, yani Chrin binalarmdan
sagmda, solunda kendisine muhazi bini kalm1yacak vechile m:iifarekat etmi~ olmahd1r. Digerine gore ise, misirdan, yani ehirden tic;: mil
mesife kada:r aynlmi bulunmahd1r. Miicahid'e gore sefere giindiizden c;:tkthrsa gece girmedikc;:e, gece <;:tkthrsa giindiiz olmadan kasre-
382 lBN-1 6MER'lN AK~AM NAMAZININ ADEM-1 KASRI RlVAYETl
dilmez. Ancak me'hazine muttali' olamad1m. En garibi: H aris 1bn-i

E b i Reb i a'nm yaptigidir ki, bir def'a sefere niyyet etmi ve henilz
hfmesindc iken namaz1 cemaatle iki rek 'at olarak kildirmitlr ki,
ccmi'tatiu ic;indc A bel u lla h i bn-i M es 'ud radiya'lliihu anh'in ashabmdan Esved lbn-i Y cz id ilc yine miiari.in-ileyhin ashabmdan diger
bir kac; zat var imi, At a' 1bn- i E b i Reb a h'm kavlince de miisafir
menzilinden c;1ktiktan sonra heniiz ehrin binalarmdan aynlmadan
namaz vakti girnsc, o vakti kasretmesi miibah olur. Bunun da senedini zikredeni gormcdim .
.,.
0 "' 0
_,.
,. .).
,} 0
.J.,..;
0 -;
~ ;'
""
0 ,,
,J!"' -:;"'
"'
~~~I .J>- _
;-! .J-::-J I G.~~ ~ b l t.L. J ~.k .u.~l J~ ~.:J I
"'
""
.J.
~,
.) ,. 0:,
-;; ,. , ~ , , ~, .., ~ .J , ., .., "" ~,.. , ,
~~~ r.}-! ~-> ~l: t:J; t; t~ t; u~ ~J.:.a-::i
,_,,
~.,
\ J~ u..>
,o.,,.,.}~,._,.,
~ L.:~ I ~ ~-~ ':1 J
.>~ ,,.~ -'
"",.,.;~,,.,
r-1..:: t; ..~ J
lf:,.L:.a~
. ...j;.UI~~
~,.
,.
TERCEMESi
A b d u 11 a h
1b n- i b mer radiya' llahu anhiimii' dan:
~oyle demi~tir:
Gordtim ki, N ebiyy-i Ekrem salla'llahu

aleyhi ve sellem (esna-y1 seferdc 1 ) acele slirtip gittiginde akam
(namazm) 1 te'hir cderdi. (Konunca) onu ti<; rek<at k1ldmp
selam verirdi 2 Ondan sonra yats1'p ikame edinceye kadar
pek az bekleyip onu da iki rek'at k1ldmr, selam verirdi 3
Yats1'dan sonra da gece ortasmda kalkmcaya kadar (hi~bir
nafile) namaz ktlmazdt 4
1
Bir c;ok niishalarda 11 f-A'- ki, ikame eder demektir. Bazt

niishalarda ise << ;....~ n d1r ki, akam namazm1 karanhga biralurdi
demck olur.
SEFERl)E AK~AMLA YATSININ CEM!
383
Tcrcemede kavis ic;indeki sefer kaydma ltizum vardtr. Zira diger

bir tarikten olan rivayette: trl! t"'f. .J y _}.I. I ?- Y. _,.;...JI .j ~I ~~ I~ I "
u .\.!...11~~ J = Siferde acele siiriip gittigi'nde akfam namazmz te'htr edip, yatsl
namazz iii -birleflirirdi" denilmitir.
Baka tarikten de Salim'den: .l!.JI.J y_}J.I ~! ~.J; .:t.l .:itS'""
n ub)4 = 1b n- i 0 mer radiya' llahu anhiima akfam ile yatsz namaz/anm
Mib;,delife'de birle~tirirdi" ziyadesi de vardtr. B'uhari Tecrtd 'e ge~
miyen diger bir rivayetinde Enes lbn-i Malik radiya'llahu anh qe:
11 .l.!...ll.J y _}.I. I.;..~ .J.WI j ~')l..Jl ~jlJ. ~ -~ .}"' .J ~ .:ill j..... .:ill JyJ .J\S'""
= Resululliih salla'llahu alryhi ve sellem seferde fU iki namazz, yani
akfam ile yatsryt cell}' buyururdu" diye haber veriyor.
2 Bundan akam"namazmm kasr olunamtyacagt anlathyor. Miisned-i Ahmed'de lmran lbn-i Husayn radiya'lliihu anh'ten ve Taber ani' nin Esvat mda H u z e y me 1b n- i Sa bit radiya' lliihu anh' ten de
bunu miieyyid rivayetler oldugu gibi Miisned-i Bezzar da Ali kerrema' lliihu vech.e' den! "Res til u ll ii h salta' lliihu alvhi ve sellem ile birlik*.e
sa/at-i havfi ikifer rek'at ve yalmz akfam namazmz iif kzldzm. Keza seferde
onunla birlikte selat-i havfi ikifer rek'at ve yalmz akfam namazzm iif rek'at
kzldzm. Keza seferde onunla birlikte hep ikifer klidzm,yalmz akfamz iif klidzm"'
rivayeti vardtr.
3 Salim lbn-i Abd niah'dan muhtelifvecihlerle rivayetedilen
bu ktssayt Buhari burada ta'likan v ~ /(itabii'l-CiMd'da Eslem tarikmdan mevsulen rivayet etmektedir ki, hepsinin mecmuundan hadise, Mekke-i Mtikerrem~'den Medine-i. Miinevvere'ye avdet edilirken vakt' olmutur\ Yolda Abdullah lbn-i Orner radiya'llahu
anhiima'mn zevcesi ve mehur Muhtar-1 Sakafi'nin hemiresi
Safiyye btnt-i Ebi Ubeyd'in vefatt haber almmt ve siir'atle
yol almaya ltizum goriilmiitiir. Akam vakti dahil olunca Salim,
pederine namaz vaktinin imlul ettigini ihtar etmi ve yiirii! cevabmt
almt, ikinci def'a yine boyle soyleyince yine aym cevabt almt ve iki
ii<; mil yol aldtkdan ve afak aydmhg1 zail oldukdan sonra hayvan1ndan inip - Eslem'in tasrihine gore- akpm ile yatstyt cern' ederek
Neb i yy- i E k rem salta' llahu alryhi ve sellem'i boyle yapar gordiigiinii
haber vermitir. Siinen-i Darekutni'de: ..;l.!JI y~ \..~ .JI.S'I~\ ..s... .Jl..i "
11 _,.wt ..; ;')\....Jt .:r ..s!..l .s~ ~~ 'i .Jl5'" _, ;')\.....11 rliL; J.J ~t...= - Tiiriidii. Ta fafak
gaybubet edip, biraz gefince inip namazz ikamet etti. Bir de siferde hi;
bir namaz ifin ez.an okuma::::dz" kay1dlan mevcuttur.
KASR-1 SALAT 8AHSl
384
Bu te'hirin gecenin rubuna kadar ternadi eyledigini lbn-i

Orner'den rivayet edenler de vard1r. Bu hadts a~arn ile: yatsm:in
cevaz-1 cern ine de delalet eder.
Ancak bu bahis (57 1) inci hadisde de gelecegi i<;in rniinakaast
oraya b1rakilrn1~tir.
4 Bu son ciirnle k1yam-1 leylin seferde bile terk edilmeyecek kadar
miiekked bir siinnet-i .Nebeviyye oldugunu i'ar eder.
Ravi Salim lbn-i Abdillah lbn-i Orner bu hadisin sonunda
pederi Abdullah lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'mn isr-i celil-i Nebevi'ye "iktifaen boyle hareket ettigini haber veriyor. ~..ill .y. .Jl.S""J 11"
' i.f:?S'J ~ ,I.!..JI ~ ~ ~~ Vi { , ~ { , G":>l~ l~ y ?I ~ ~I ~I 1~1
J:lii..;,Y:" .:r p~ ~ ;~ .l!...JI.u.~ ~ J ~.;: ~ ~ ~ J. ~~=Abdul
lti~ da ace!e siirdiigii vakit bunu yapardt: Ak[am namazz ifin ikamet ediJ'
iif rekat kzlar, selam verirdi. Sonra azzak durup ve yatsryz ikamet edip onu
iki rek<at kzlardz. Sonra selam verirdi. Bu iki namaz arasmda da, yatszdan
sonra da hif bir namaz kzlmazdz. Ta gece yarzst tehecciide kalkmcaya kadar" diyor. Bu ziyadede cern~ edilen narnazlarm her biri i<;in ika-
met edildiginden bahsediliyorsa da ezamndan sakit kahnrn1tlr.
'fERCEMESi
Cabir 1bn-i Abd ilHih ( -i Ensari) radiya'llahu anhiima'dan:

~oyle demitir: N ebiyy-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem (salat-i) tetavvuu hayvan iistiinde iken (ve) ktbleden baka cihete (miiteveccih olarak) ktlardt 1
1
Buhar' deki diger rivayete nazaren Cab i r radiya' llahu anh:

~_,::.Sll J...t .JI JIJI l~li ,j_,!il ~ ~IJ j&. ~ .JlS"n"
= Res u1u ll a h salla' llahu aleyki ve sellem binid devesinin iizerinde olarak
cc ~l
J:.A:--li . JJ
HAZRET-1 RESOL TETAVVUU SEFERDE KIBLENtN GAYRIYE KILDI 385

me~rzka
dogru tetavvu< namazmz kzlardz. Far;:; nama;:;z kzlmak dilediginde

inip kzbleye yonelirdi" denilmitir ki, B u h ar i bu rna <nay1 Ami r 1b n- i
Rebiatii'l-Mahzumi radiya'lliihu anh'den de: .ill J...- .ill JJ-"'J ...~ n
n~_,:.SJ.I ;;~I~ .!ll~ c_:.......~ ~-'~Abdullah ibn-i Omeriadiya'lliihu
anhiima'dan da: << ~~~l~ J~ ':J jl .J':.;, n lafz1 ile rivayet etmektedir.
Cab i r radiya' lliihu anh'in bur ada mevzii-i bahsettigi sefer-i N ebevi'nin Enmar gazas1 olacagm1 yine Buhari'nin Magii;:;i bahsinde
Cabir radiya'lliihu anh'den olan rivayetinde zikretmitir. Enmar ise
Medine-i Miinevvere'nin arkmda kaindir ki, oraya tevecciih eden
kimse k1bleyi sagmda b1rakmi olur. Tirmizi'nin rivayetine nazaren
Cabir radiya'lliihu anh canib-i akdesi Nebevi'den bir ie gonderilmi
olup avdetinde Resul aleyhi's-salatii ve's-selam'1 rahilesi iizerinde manka miiteveccihen namaz kilar bulmutur ki, bu namaz1 c..~..U>-1 ,)r.-Jin
<< t._,5'")1 ,:;.- yani secdede riiku'dan daha ziyade egiliyordu, diye ta<rif
ediyor. Miisned-i Ahmed'de Ebu Said-i Hudri radiya'lliihu anh'in de:
,:r ~I .)Y.-.JI ~~ .Lt_l
~
t.IY.
~ ~~ _,; L. ~ ,..t_,l.::ll ~ d.~l.; ~ J...t~ .JlS"'
tf)l rivayeti vard1r.
ibn-i Orner radiya'lliihu anhiima'mn Buhari'deki hadisinde ise: u ~__,; :~ _, .sl .1i ~1..:: JY. denilmitir ki, ima
keyfiyetinin baIni biraz egmekle oldugunu bildirmitir. [529 uncu
hadisin h~iyelerine de miiracaat.] T i r m i z i'nin biraz evvel zikrcdilen rivayetine benzer bir rivayct Buhiiri'de de vard1r ki, birinde:
(( ~JI JA:....I.i J; 4;_,::..5:11 J....~ .JI .)1) bt; J_r.ll __,;. ~1.; ~ J'""':! .JlS"'n denilip
farz namazlar i<;:in rahiLeden inip k1ble'ye tevecciih buyuruldugu
haber verilmektedir. lte bu ve ems ali hadisler hcp I_:J_,; {;S"L. .!..::~ _, n
u* .;J...;. r;:..__,~_, ayet-i kerimesini tahsis ile (t **.ill~~ f; I_,J_,; J_:.~t; n ayet-i
kerimesindeki ruhsatm seferde dabbe iizerinde k1lman nevafile masrllf qldugunu gosterir. Bu tahsls ve terhisteki sir, Hak Celie ~a
nuhu Hazretlerinin kemal-i rahmetindcn kullarma ziyade ecir kazandirmak i<;:in nevafil-i ibadatm husiil-i teysirini murad buyur- ,
mas1d1r. Bu miilahazaya binaen olsa gerektir ki, imam Ebu Yusuf ile ~afii'den Ebu Said-i !stahri yalmz seferde degil,
hazarda bile dabbe iistiinde ve istikbal~i k1ble etmeksizin nevafil
k1lmayi tecviz etmilerdir. Hiiccetleri de Buhari'nin Tecrid
metnine girmiyen ibn-i Orner radiya'lliihu anhiima hadisidir ki,
bunda miiariin-ileyh ~-' .sl ~ ~1)1 j&. c~ f--' :k J...- .ill JJ-""J .JlS"'n
Sure: 2,(Bakare), ayet: .141 ve 150
Sure: 2 (Bakar~), 4J>et: II5
**
F.: 25
KASR-1 SALAT BAHSt
386
I'' Y., ; J~ J
41:- J; = Res ul u ll(i h sal/a' lliihu al~yhi ve sellem binid devesi

u;:erinde miibtirek yii;:ii hangi cihete miiteveccih olursa olsun tatavvu< nama;:t
kzlardz. rine deve u;:erinde vitri eda buyururdu" diyor ve bu fi<l-i Resul aleyhi's-seldm'l sefer kaydiyle takyid etmemitir .
.J..J.. ,
1,
~,..
~~J J .,J L.,,..

J&o J"""
"
.}~' .} ....
...; I
~;s.
.J.l ... ,
,
4 I ~ J
.-'. ,
c...r"'
, .; I
,y-
56 8
'-S~l ~ ;j :_Hii ~3J1 J~j~;!j J:~ 3J.;~1 }C..~:;

~1;ji ~.J ~ r.j:; ~; ,~rj~ ~7!J1 2!l~
TERCEMESi
En es ( 1b n- i M a 1i k) radiya' llahu anh'in (bir def<a) yiizii

ktblenin soluna dogru oldugu halde bir merkeb iizerinde namaz ktldtgt rivayet olunmu~tur 1 . Kendisine: "Kzbleden baika
cihete (donerek) mi nama;:; kzlzyorsun ?" 2 denilince: "Neb iyy- i
E k rem salta' llahu aleyhi ve setlem' i . biiyle yapar gormemii olaydzm
ben de yapma;:;dzm" 3 cevabm1 vermi~tir.
RivA.YETLER:
Baz1 niishalarda harf-i ta <rif ile: " .Aj.l j&. 11
Ashnda: <c J-j .!l:~iJ ..:..lU = Ona . .. kzlzyorsun gordiim" tarzmda
olup Tecrid >> de ibare ihtisar edildigi ic;in bu kahba ifrag olunmutur.
Baz1 niishalarda << J..~ 11
1
Hadisin nlvisi Muhammed lbn-i Sirin'in ' biraderi Enes
1bn-i Sirin'dir. Hadis, Buhari'de daha mufassal olarak sevkedilmitir. Enes lbn-i Sirin: . .~~1 ~ l:.:lli. il.!JI .:r- (.u ~ ... Lil \:.Y::--1"
"~l.tW. ~ ..,..;t.+l.s.:O .:r- ~_, _, .;Lr-~ J..~ ~i)=Enes radiya'lliihu anh $am'-
dan dondiigii vakil karjtlamaga ftktzk. Ayniittemir'de ona mu/ak{ olduk. Cordum ki, _yii;:ii (eliyle iaret ederek1 'jU canibe, yani kzb/enin so/ tarafina
oldugu halde bir merkeb ii;:erinde nama;: kzlzyor" diye soze balar. ~...
<< iL!JI ~ i.li ~am'dan doniip geldigi vakit demektir. Muslim niish;~la
'rmda ise rL!JI i.li ~ = $am' a gittigi vakzt" yaztlmt ve N evevi
HAZRET-t RESOL SEFERDE NAMAZI BtNtT 0ZER1NDE KILARDI 387
tarafmdan $am' a gittiginin diinii~iinde rna <nasma olarak ~J>:- .J J ,,

" il.!JI i.li ~ diye te'vil edilmitir. Bu te>vile ihtiyac vardn. Qtinkti
Enes lbn-i Sirin'in bahsettigi istikbal ~am'dan degil, Basra'qan
vak1< olmu oldugu siyak-1 kelamdan mtinfehim oldugu gibi tarihen de sabittir. Bu gibi te'vile muhtac olmaks1zm bunu sehv-i
nasihin elden ele tedavi.il etmesine hamletmek daha dogrudur.
Netekim arih Ayni, Mtisl1m'in hadisini naklederken ''il!.ll ,j-ll
yaz1yor ve Miislim'in sahih olan ntishalannda boyle gordtigtinti haber
veriyor. Dstad1m1z Hac1 Zihni Efendi merhumun nezareti ve
tashihi altmda Matbaa-i Amire'de bas1lan ntishanm metninde de
(( .j~ u 'siz olarak 11 il.!JI i.li ~~ u diye zabtedildikten sonra haiyede,
"Ekser nii$halarda bi!Jledir. Ancak elimi;::deki bir niishada Sahlh-i Buhdr'dekine muvafik olarak 11 il.!JI ,:;.. i.li ~ u diye ;::abtolunmu~tur" denilmitir.
Enes lbn-i Malik radiya'lliihu anh'in ~am'a kadar ihtiyar ettigi
bu sefer, Abdti'l-Melik lbn-i Mervan nezdinde Haccac'1 ikayet
etmek i<;indi. Basra'ya avdetinde Sahabe-i mtiartin-ileyh ile mtistakbilinin mahall-i telakisi Ayntittemr olmutu. Ayntittemr, KUfe, civannda ve F1rat'm garbinde vak1< olup Ebu Bekri's-S1ddi~ radiya' lliihu anh'in eyyam-1 hilafetinde ve hicret-i seniyyenin I 2 nci senesinde H a I i d 1b n- i V eli d radiya' lliihu anh tarafmdan unveten
fetholunup i<;indeki emval ve ntifus kamilen yed-i lslam'a ge<;mitir.
Esna-y1 fetihte Arap <;ocuklarmdan Kisra'nm elinde rehine
duran k1rk kadan kurtanhp Sahabe'ye dag1tllm1t1r ki, o mevalinin en mehurlan: Osman lbn-i Affan radiya'lliihu anh'in mevlas1 Humran, Enes lbn-i Malik radiya'lliihuanh'in mevlas1 ve ecille-i Tabiinden buradaki ravi Enes ile Muhammed ve Hafsa'mn
pederi Sirin, bir de mtifessir-i mehur lbni's-Saib'in ceddi Bir'dir.
2
Enes lbn-i Sirin, Enes lbn-i Malik radiya'lliihu anh'in

har-stivar olmasma da, fazulatmm tahareti mekuk olan eek tizerinde namaz k1lmasma da i <tira.z etmiyor da yalmz k1blenin gayri
cihete tevecctih ederek namaz kllmasma i <tiraz ediyor.
3
Nebiyy-i Ekrem salla' lliihu alryhi ve sellem'in dabbe tizerinde

ve dabbe k1blenin gayri cihete mtiteveccih olarak namaz klld1klanm
Enes radiya'lliihu anh burada haber veriyorsa da bu dabbenin eek
olduguna clair sarahat yoktur. Bu cihet de Serrac'm bir isnad-1 hasen ile Enes rad!ya'lliihu anh'den rivayet ettigi: ~ ..ill j ..... ~I ~l.J
"~ Jl ...,....,~ -'"' J .Jl.l- .Y ~ ~ J hadisi ile teeyytid etmi bulunuyor.
388 HA:lRET-1 RES0L'DN SEFERDE ADEM-1 TENEFFDLD RlVAYETf
Miislim'de de lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan ayni rnealde bir

rivayet vardtr. Dernek oluyor ki, seferde deve ile at iizerinde teneffiil
caiz oldugu gibi eek ve kaur iizerinde de caizdir. Bunlarm ter
bulalklanndan ihtiraza rnahal yoktur. Zira fi'l-i Resul aleyhi's-seldm ile Hayber yolunda ve Hicaz'm rna '!urn olan o stcagmda
vaki ( olrnutUr. Artik tehai isternez.
Dabbe i.izcrindc. teneffi.il eden rnusallinin dizgini tutrnas1 ve ayaklanm tahrik etrnesi de caizdir. Yalmz tekelliirn etrnez, sagma, soluna
iltifat ctrnez. Yalmz si.icudda ri.iku'dan ziyade egilir. 0 kadar .
.,.;;
,.
,..
~-z~~
,
u-:-.:J
I
.,.
, ,. , ~ ,_ "'
"' ,
J tj
,,..,.
~.~.
.. ,
t4+~ JJl Ii..S~

J
,
,,,.
J ... ._
'
~ ~ "' ,
., "
.} ;' i' , ,
...
,.
569
, ,
.J. ' .. .:;:; "'
w~ I ,.~ .
,.
f;i ,.
J t~; .lf Jt; J _.J-4-JI <...S~ ~-z--: 0) r-Jj r-J..... J }-::l&- ..lll J~
TERCEMESi
(Abdullah) 1bn-i 0 mer radi;a'llahu anhiima'dan:

~oyle demi~tir: N ebiyy-i
Ekrem salla'liahu aleyhi ve

selfem ile birlikte yolculuk ettim de seferde nevafil kildtgm
gormedim 1 . Allahu Teala da: oy.. l ~I JY'"JJ ~J 0l5' ..lA.l )),
*L>-
Muhakkak Resulullah size giizel bir nilmunedir" buyurdu.
1b n- i 0 mer radiya' llii.hu anhiima' nm rn urad~: seferde farz

narnazlardan ~.;vvelki ve sonraki nevafili ktlrnazlardt dernektir. Yine
miiari.in-ileyh, Buharf'de bu hadisi akabinde zikredilib de Tecrid e
girmeyen hadisinde Res u l u 11 a h salta' llii.hu aleyhi ve sellem ile E b u
Bekri's-St.ddik, Ornerii'l-Faruk, Osrnan-1 zi'n-Nureyn radiya' lliihu anhiim ile birlikte sefere <;Iktigmi ve hi<; birinin iki rek 'attan
ziyade ktlrnadtklanm soyliiyor. Bu hadisleri Buhari, seferde tatavvu'
narnaz1 kthb ktlrnarnak mes'elesinin halli maksadiyle a<;ttgi babda
zikretrnektedir. Lakin bu soz, Buhari'nin rivayet ettigi kadar olsa
1
Sure: 33 (Ahziib), iiyet:
21
SEFERDE TENEFFOL HAKKINDAKt MEZAHtB
389
fiuz olan iki rek 'atdan ziyade hit; hir namaz kdmazlardi rna 'nasm1
ifade ettigi gihi dort rek 'ath farzlan da iki rek 'atdan ziyade kilmazlardl
rna 'nasma, yahud da her iki rna 'naya hirden mahmul olahilir. Halhuki Miislim'in nakline gore, Buhari'nin ravisi Hafs ihn-i As1m,
amucas1 i h n- i 0 mer radiya' lliihu anhiima ile hirlikte Mekke yolunda
vak1' olan seferinden bahsediyor da diyor ki: Oglen namazm1 bize iki
rek'at olarak kildirdiktan sonra kondugu menzile dondii. Biz de heraher doniip hirlikte otmduk. Namaz kildirdigi cihete hir arahk gozii
ilidi, birtak1m kimselerin namaza durmu olduklanm gordii "Bunlar
ne yapryor ?" diye sordu. "Najile nama<,z kzlzyorlar" dedim. Bunun iizerine
"A benim yegenim; eger ben"nevOjilden birini kzlacak olaydzmfarzz itmam ederdim, seferde Res u lull ii h salta' lliihu aleyhi ve sellem ile birlikte bulundum.
Alem-i Cemal' e intikiil buyuruncaya kadar iki rek'atdan ziytide kzldzrmadz ..."
dedi. Bundan anlaIhyor ki, miiariin-ileyhin murad1 nevafil kdmmaz

idigini haber vermek imi ve bu rivayetinin Buhtirf'de ve metindeki
had is ile bir babda cern' edilmesindeki hikmet hu imi. Seferde farzdan evvel V<;ya sonra siinen-i revatih k1hmr m1? Mes'elesi beyne'liilema muh telefi.in-fihdir. T i r m i z i diyor ki: Ashab-1 N ehi aleyhi' ssalatii ve's-selam'dan baz1lan seferde tatavvu' kilmak re'yinde hulunmu olup Ahmed ibn-i Han bel ile ishak 1 bn-i Rahuye buna
kaillerdir. EM-i ilimden baz1lan da feraizden ne evvel ne de sonra
kdm<~~mak re'yinde bulunmu.lard1r. Seferde tatavvu' k1lmmaz diyenlerin kasdettikleri rna 'na ruhsat1 kahulden ibaret olup yoksa her kim
tatavvu ( kilarsa ~0~ faziletine nail olur. Ekser ehl-i ilmin kavli itC
hudur ki, onlar seferde tatavvuu ihtiyar ederler. intiha. Filhaklka
Sahlhayn hadisleri kuvvetinde olmamakla beraber N e hi aleyhi's-salatii
ve's-selam'm seferde tatavvu' narnaz1 kildiklarma clair rivayetlerdc vardir. Ezci.irnle Bera' i bn-i Az i h radiya'lliihu anhiima'mn Tirrniz i ve
Ehu Davud rivayctlerine nazaran "Ben Resululliih salla'lliihu aleyhi
ve sellem' e on sekiz seferde refakat ettim. Zevalden sonra ve oglenden evvelki
iki rek'ati terk buyurdugunu hif gormedim" diyor. Fakat bu hadis Sahlhayn'daki ihn-i Orner hadisine, gori.indiigii kada:r muanz degildir.
Zira bu narnazm kihndigmi 1b n- i 0 mer radiya' lliihu anhiima'nm gormemi oldugundan ne kihnmami olmas1, ne de Bera' ihn-i Azih
radiya' lliihu anhiima'nm gormemi olmas1 laZJrn gelir. Lakin Tirmizi'de
ibn-i Orner radiya'lliihu" anhiima'dan (Hasen) kaydiyle iki hadis
mervidir ki, bunlar SahJh kuvvetini haiz olrnayarak muanz di.ier.
390
KASR-1 SAL!..T BAHSt
Miiariin-ileyh Hazretleri birinde: ".Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi

ve sellem ile birlikde sejerde oglen namaz;zm iki, ondan sonra da iki rek'at kzldzm" demi oluyor ki, sonrakileri tatavvu 'dur. Diger hadisinde de daha
ziyade sarahatle: ".Nebiyy-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem ile birlikte
haz;arda, seferde nama;: kzldzm. Haz;arda oglen namaz;zm dort ve ondan sonra
da iki rek'at kzldzk. Seferde ise birlikde oglen namazznz iki, ondan sonra da iki
rek'at kzldzk, ikindiyi iki rek'at kzldzk. Lakin ondan sonra hibir namaz; kzlmadzlar. Ak~amt hazarda ve sejerde hep ilf kzldzk . .Ne haz;arda, ne seferde rek'atlarzm eksiltmedi, o, giindiiz;iin vitridir. Ak~amdan sonra da iki rek'at kzldzk" ,
diyor ki, Zeynii'd-Din lraki miiariin-ileyhden rivayet olunan Sahfhqyn'deki hadislerle Tirmizi'nin bu son iki hadisi beynindeki tearuzu ref'e <;ahlp Sahihayn rivayetlerini agleb-i ahvalde revatibin kllmmaml ve Tirmiz i rivayetlerini de aras1ra k1hnmalarmm miistahab
oldugu beyan edilmi olup yapacag1 ii kalmad1g1 zaman bunlan
insamn k1labilecegine mahmul oldugunu soyleyerek te'lif-i beyn ile
ugraIDItlr.
Hiilasa: Nevevi'ye gore seferde teneffiil mes,elesinde ulema ii<;
f1rkaya ayrilmllardir. Birine gore mutlaka memnu 'dur. Digerine gore
mutlaka caizdir. U<;iinciilere gore ise revatib ile nevafil-i mutlaka beyninde fark vard1r ki, revatib terk olunur ve nevafil-i mutlaka eda olunabilir. 1bn-i Omer'in mezhebi de bu imi. Netekim Miicahid,
miiariin-ileyh ile beraber Medine'den Mekke'ye kadar gittigini ve
dab be iizerinde tatavvu' namazi klld1gm1 ve farz kllacag1 vakit hayvanmdan indigini haber veriyor. Nevafil-i mutlakadan murad tehecciid, vitir ve auhii gibi revatibden olmayan tatavvu ( namazlandlr. Ask alan i iki kavil ilave ediyor ki, birincisine gore gece ile giindiiziin fark1 vard1r. Gece tatavvu'lan kihnabilir, giindiiz kllmmaz. 1kincisine gore nehiy yalmz farzlardan sonraki revatibe amil olup evvelki
revatib ile nevafil-i mutlakaya iimulii yoktur. Lakin 1 bn-i Omer'in Tirmiz;'deki son hadisleri buna muhalif geldigi gibi .seferde revatibden sabah namazmm siinneti ile nevafil-i mutlakadan duha namazl kihndigma clair Sahihayn'de rivayetler vard1r. Herhalde seferde
mutlaka nevafilin kllmmasm1 tecviz edenler musib gibi goriiniiyorlar. Z ira qiraz evvel T i r m i z i' den naklen irad ed ilen 1 b n- i b mer
radiya' llahu anhiima hadislerinde oglenden sonraki revatibin kllmdigl
sabit oldugu gibi Bera' lbn-i Azib radiya'llahu anhiima hadisi ile
oglen farzmdan evvelki ratibenin k1lmd1gi sabit oluyor. Bundan baka
RAHtLE UZERiNDE N.A.FtLE NAMAZI
Buhari'nin
i~aret
391
ve Muslim'in Ebu Hiireyre ile Ebu Katade
radiya'lliihu anhiima'dan alan rivayetlerine nazaran sabahm sunnetini de

aleyhi' s-salatii ve' s-selam E fend i m i z kJlmllardJr. Bahusiis bu vak 'a
dalay1siyle tulu 'dan sanraya kalan rna 'hud sa bah namazmm farzmdan evvel vak1 ' almu~tur. Seferde nevafil-i mutlakadan saH\t-1 duha'yi kildJklan Dmmi.i Hani radiya'lliihu anhd'dan [198 ve 230 uncu
hadislere mi.iracaat] vc tehecci.id namazmi kildiklan da gelecek
(5 7a) inci hadisde sened-i sahih ile rivayet edilmi~tir.
TERCEMESi
A m i r 1b n- i Reb i a ( t e' 1- An z i ) radiya' llahu anh 1

Neb i y y- i E k rem salta' lltihu aleyhi ve sellem'i seferde geceleyin
nafile namazm1 z bini,d devesinin iizerinde ve (miibarek yiizit)
devesi ne tara fa tevecciih ederse o tarafa dogru 3 kildtgmt (oglu
Abdullah 1bn-i A mire) haber vermi~tir.
Ebu Abdullah Amir 1bn-i Rcbiate'l-Anzi (nfm'un si.ikunu ile) sab1kin-i evvelinden ve Habe~e diyanndan sonra Medine'ye
hicrc;t edenlerdendir. Hicretinde zevcesi Ley 1a bin t- i E b i Hayserne radiya'lliihu anhd da beraber idi. Mi.i~ari.in-ileyh Orneri.i'l-Faruk
radiya'lliihu qnh'in pederi Hattab'm halifidir. Hatta Hattab anu
agulluga kabul edip (I*~~ )I ~->".)I n a yet-i kerimesinin ni.izuliyle (tebenni) adeti ilga buyuruluncaya kadar ana Amir 1bn-i Hattab denilirdi. Bedir'den i'tibaren bilci.irnle rnqahidde bulunrnutur. Orner
radiya' lliihu anh ( Cabiye) ye geldigi zaman o da beraber idi. 0 s man
1 bn-i Affan radiya' lliihu anh de hacca gittigi vakit anu Medine i.izerinc
istihlaf etmitir. Vefat1 32 sene-i hicriyesi almak i.izere Mus' a b i.i 'z1
*Sure : 33 (Ahz:ab), ayet: 5
392 SEYRl-SEFERDE bGLE tLE tKiNDt, AK~AMLA YATSININ CEM'l
Ziibeyri tarafmdan kaydedilmi ise de Hazret-i Osman'm bal)ma

gelen fitneden ve ehadetinden sonra yani 37 sene-i hicrisinde intikal
eylemitir. Oteki beriki Hazreti Osman'a ta'n ve tenie baladigi
esnada miiariin-ileyh Amir radiya'llahu anh bir gec.e tehecciidiinii
k1hp yatmi, rii 'yasmda biri gelip: "Haydi kalk da seni .fitneden korusun
diye Hak Teala'dan niyazda bulun" demi. Hemen kalk1p niyaza durmu, derken rahatsizlanmi ve .evinden ancak cenazesi ;Ikml. Radiya'llahu Teala anh'in dua ve niyaz1 makbul olmu, Hak Teala ruhunu
kabzetmi. Lakin fitneye miidahaleden de korumutur.
2 Nafile kaydmdan Feraiz namaz1 haric kahr. Nezir ile cenaze
namazlan da farz olduklarmdan dabbe iizerinde k1hnmazlar.
3 K1ble ciheti olsun, olmasm menzil-i maksiida dogru demektir . .
1b n- i 0 mer radiya' llahu anhiima da Jl&. 4-k j Y.. .J 4-:-;; 4o:- .J c.> I .hi n
u ~p11 ~ ~ 'Y 4;1 diyor ki, bu da o demege vanr. Farz namazlanm o hey'ette kilmadiklanm ziyade bey an eder. [567 nci hadisin
haiyesine miiracaat.] Farzda k1ble olan Ka'be-i Muazzama cihetinden inhiraf caiz olmadigi gibi dab be iizerinde kihnan tatavvu 'da da
dabbenin tevecciih ettigi cihetten - velev Ka 'he cihetine dogru- inhiraf caiz degildir. Zira bu tatavvuun k1blesi menzil-i maksiid
ciheti olmutur.
J. ... .- .- "' "' "' "' ,.
411 I JJ'""'J <JlS"" J
u l:+~s/.ti:S.P:> ~~ ~~ ~
"'
,o "'
"""
f/#
,-
"", "' ..... .- ..... "' ,.1i,"'
s11
.,.
"'"' _-, ... 1i,
1.)l ,..J...aJ I J ,..;+~ I ~~ 0-:X C:':---!. rL J ~J&. ..lit J~

"'
TERCEMESi
(Abdullah)
1bn-i Abbas radiya'llahu anhiima'dan:
Res u1u 1Hi h salta' llahu aleyhi ve sellem

(esna-y1 seferde) yiiriiyii~ iizere oldugu vakitte 2 ogle ile ikindi
namaz (Jar) m1, (kezalik) ak~am ile yats1'y1 cern< buyururdu a.
~oyle demi~tir 1 :
Bu hadis, Buhdri'de lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'nm:

.J y _,;.1.1 ~ ~ f' .J ~ .:ill ~ .r.=J1 .Jl.S' " hadis-i mev-
,, ~I 4!..1-:- 1~1 .l!.,JI
SEYRl-SEFER HALINDE SALATEYN1N CEM'l
393
siiliinii rniiteak1p ta 'likan irad edilrnitir. Miiellifin art1 iizerine

Buhari'nin yalmz rnevsiil olan hadislerini Tecrid 'e alrnak rniiltezern iken bu hadisi alrnas1 zuhr ile asnn cern 'ini de ifade etrnesi
gibi bir faideyi rnutazarnrnm olrnasma binaendir. Maahaza hadisi
Bey haki vasletrni olup ricali hep sikiittand1r. Buradaki 1bn-i
Orner hadisi yukanda gec;en (566) nc1 hadisin rnuhtasand1r.
2 Bazi niishalarda : ,, ~-~ .J-t.L; ~ )) vaki ( olrnutUr ki, hayvan
s1rtmda yol ald1gi zarnan dernektir, rna 'nada tegayyiir yoktur.
Bedihidir ki, ylirliyii halinde ve hayvan lizerinde iken farz narnaz kdmrnaz. 1b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima'mn rnurad1 cern '-ii
te'hir oldugu teayyiin eder ki, oglen narnazm1 ikindi, ve akarn
narnazm1 yats1 ile birlikte kdrnaktlr.
3 Biraz evvel gee; en (566) nc1 1b n- i 0 rn e r radiya' lliihu anhiima hadisi ile Tecrid'de olrn1yan Buhari'nin Enes tbn-i Malik radiya' lliihu anh hadisi gibi bu da seferde cern '-i salateynin yani iki namaz1
birinin vaktinde k1lrnamn cevazma delil olan asardand1r.l bn-i Orner
radiya'lliihu anhiima hadisi, acele yiirliyli kaydiyle olup yalmz akarn
ile yatsmm evvelkini te>hir ederek cern' buyuruldugundan bahsediyor. Buradaki 1b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima hadisinde ilk vaktin
yiiriiyli esnasmda duhulii ile konak rnahallinde duhulii beyninde fark
gozetilip cern 'in seyr ii hareket artiyle rnerut oldugunu gosterdigi
gibi magrib ile Iadan baka zuhr ile asnn da cern' buyuruldugunu
nat1kt1r. Enes radiya'lliihu anh hadisi ise rnutlakt1r. Mliarlin-il<!yh:
~.J _,.......JI.:..;.J Jl .J-tlali.J,;..I ..,......:.JI C:.:f .)\ J:-i J~.;l 1~1 1--.J 4:k .ill vl.,.. ._,i-!1 .J\S"u"
"~.) ( .J-tlirll J.... ~1.; 1~1 .J ~ = Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve
sellem giin devrilmeden,yani vakt-i ;:;eva/den evvel yola flktzgznda ogle nama;:;zm
ikindi vaktine te>hfr ettikten sonra inip her iki nama;:;z cern' ederek kddzrdz.
To/a ftkmadan evvel giin devrildigi takdirde ise oglen nama;:;zm kzldmr, sonra
binerdi" diyor. Dikkat edilrnise goriihnlitlir ki, Enes radiya'lliihu anh
kable'z-zeval sefere <;Ikdd1gmda cern '-ii te>hirden bahsediyor da ba 'de'z-zeval <;Ikildigmda yalmz oglen namazmm sefere takdirn buyuruldugunu haber veriyor. Lakin 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'nm
siinen-i Darekutni'de bu mealde olan rivayetinde bu takdirde cern'
buyurulrnayip oglen ile ikindinin her birini vakitleri ifinde ktldtrtrdt))
denilmek siiretiyle bu ibham, ref' ediliyor. Cern '-ii takdirn ile ogle ile
ikindinin k!lmrni oldugundan hie; bahsetrniyor. Halbuki 1bn-i
Abbas radiya'lliihu anhiima'mn Sahihayn'da ve ''Miisned-i Ahmed"de
394
KASR-1 SALAT BAHSt
mezkur olup Tirmi;:,i'de de Hadisi hasen sahlhi garib kaydiyle

tahric edilen diger hadisinde cern '-i takdimden de bahsedilmektedir.
Mii~ariin-ileyh de Enes radiya'lliihu anh gibi kable'z-zeval sefere c:;1kmakla ba 'de'z-zeval <;1kmak beynindeki fark1 gostererek: 1~1 .J IS"' u "
"--?'J. .JI
J~ ~1_, J+l.Jl ~~ (!". J_:,;~ .j ...,-.!.11 .;...;lj = Henii;:, konak yerinde

iken gun devrilmi[ bulundugunda binme;:,den evvel oglen ile ikindiyi cem'
buyurdu" diyor. Cern '-i salateyn hakkmda kendilerinden rivayet olunan
Sahabe-i Kiram yalmz bunlardan ibaret olmay1p Ali lbn-i Ebi

Talib, Abdillah lbn-i Amr lbni'l-As, Ai~e, lbn-i Abbas,
Dsame lbn-i Zeyd, Cabir lbn-i Abdillah, Huzeyme
lbn-i Sabit, lbn-i Mes'iid, Ebu Eyyub-i Ensari,
E b u S a I d - i H u d r i ve E b u H ii r e y r e radiya' lliihu anhiim' den
de Kiitiib-i Sitte'de pek c:;ok rivayetler vard1r.
Ali lbn-i Ebi Talib radiya'lliihu anh'in Siinen-i EbU Davud'daki

rivayeti ak~am1 giin battiktan sonra k1hp ve ak~am taamm1 edip ondan sonra yats1 narnaz1 k1ld1gma dairdir. Darekutni'nin bir isnad-1
zalf ile yine rniiariin-ileyhten rivayetine nazaran vakt-i zevalde binildigi takdirde ogle ile ikindiyi cern'/ buyurup yolculugu uzun siir- _
diigii takdirde ogleni te'hir ve ikindiyi ta 'cil, yani ikindinin evvel vaktinde cern'-i salateyn buyururlard1. Ak~am iie yatsmm (Serf) de [Mekke-i Miikerreme'ye alt1 mil mesafede] cern' buyuruldugunu Ebu Davud ile Nesci, yine bu namazlann Benii'l-Mustahk gazasmda cern'
buyuruldugu Miisned-i Ahmed'de Cabir lbn-i Abdillah radiya'lliihu
anhiima'dan rivayet edildigi gibi Taber an i'nin Mu'cem-i kebin>'deki
tahricine gore 1b n- i Me s 'ii d radiya' lliihu anh' den de rnervidir. Ancak rnii~ariin-ileyh: "L;i_, J_,l .j .l.. J:."!. _, L;i_, _rT .j .l.. .rY. = Birini
ahir-i vakte kadar, te'hir, digerini ise evvel-i taktine kadar ta'cil ederek,
dernekle bu cern 'in siiri oldugunu ve her iki namazm kendi vakitleri
ic:;inde k1lmrn1~ oldugunu ifham ediyor. Seferde siiret-i mutlakada
iki salatm cern' buyuruldugu lbn-i Ehi ~eybe'nin Musannej>>i ile
Miisned-i Ahmed'de Abdullah lbn-i Amr radiya'lliihu anhiima'dan,
Miislim'de lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan, Taberani'nin
Mu'cem-i Evsat>>'mda E bu Sald-i H udri radiya'lliihu anh'den;
Miisned-i Be;:,;:,ar'da E bu H ii reyre radiya'lliihu anh'den, Musannif-i
lbn-i Eebi $rybe'de lbn-i Mes 'iid radiya'lliihu anh'ten rivayet edilmi~tir. Ancak lbn-i Mes 'iid'un bu 1tlak1 yukanki rivayetine nazaran ak~arn ile yatsmm haklkatte degil, siireten cern 'ine mahmul olmak
SEYRl-SEFER HALtNDE SALATEYNlN CEMt
395
laztm gelir. lbn-i Abbas'm Miislim'deki rivayetinde Tebiik gazasmda cem'-i salateyn zikredildikten sonra u.L!.JI 1 ...,.._;ll 1 _,..-li 1 Al.i.ll~~ t~n
yani oglen ile ikindiyi, akam ile yats1y1 cern' buyurdu diye evvelki
icmal, tafsll edilmi ve cern 'in sebebini sual edenlere. uc.. I e;:.~O: 'Y .Jill Jlu"
= Ommetini giinaha sokmamayt irade buyurdu" cevabiyle teri 'deki hikmet
beyan edilmitir. Z11hr ile asrm, magrib ile Iamn cem'ini sarahaten zikredenlerden M u a z 1b n- i C e be I radiya' lltihu anh'in hadisini M ii slim,
Aie radiya'lltihu anhti'nm hadisini lbn-i Ebi ~eybe ile Ahmed
lbn-i Hanbel, Dsame lbn-i Zeydradiya'lltihu a;h'inkini(IJL.JI...,..l:fn
inde Tirmiz i tahric etmilerdir. Sefer-i mutlakta degil de, hac seferinde cern '-i salateyn rivayetleri ise pek c;oktur. Bunlardan C a hi r
radiya'lltihu anh'in biitiin menasik-i hacc1 cami' olup Sahlh-i Miislim'de
tahric edilen uzun hadiste Arafat'a <;Ik1ldig1 zikredildikten sonra namaZl: "L.::.! k
J~ (J__..-)1 j...<i rlil { '.~.J.all J-i r\.;1
.J~I { = Sonra ezan okuttu.
Sonra namazt iktimet ettirip ogleni ktldtrdt. Sonra bir daha iktimet ettirip ikindiyi ktldtrdt, ikisinin arasmda da hi; namaz kdmadz " daha sonra da
"l!:! ~ ~~ ( 1 ~Li\ 1 .~1 1 .JI~l~ ,L!..JI 1 ...,...}J.I ~ j...<i W.)_;ll jl ~ = Nihtiyet Miizdelife'ye vanp orada ak}am ile yatsryz bir ezan ve iki . ktimetle
kddzrdz. lkisi arasznda hi; bir nafile namaz kdmadz ''. deniliyor. Taber ani'nin Huzeyme lbn-i Sabit radiya'lltihuanh'ten olan rivayetinde
de cem'de, yani Miizdelife'de tek ikametle akamm ii<; ve yatsmm
iki rek'at kildmldigi mezkurdur. lbn-i Abbas radiya'lltihu anhiima'dan Miislim'de bir rivayet daha vard1r ki, bunda: ..:I J_,...~ J-.o n"
u .~ 'Y 1 ..:., y. .r:.'- ;r l.y.. ,L!..J\ 1 ....,... _;11 1 ..r-li 1 .~.WI
1 ~ .ill J-.o =
Resululltih salla'lltihu aleyhi ve sellem bir kere ne havj, ne de sefer var iken
(Medine'de) oglen ile ikindiyi ve ak}am ile yatsryt birlikte ktldzrdt" deniliyor. Bunun da sebebi soruldukta : << ..:.I (. ~ 'i Sl) cevabmt vermitir. Miislim'in baka bir tarikten rivayetinde: "i.J _..;,J~.r:_&. .ju"
<< .J.A = Ne hazd;
ne de yagmur var iken " denilmitir.
i'
t--
Fukaha cern '-i salateynin cevazmda, s1fat-1 cern 'inde ve cern 'i
- ibahe eden eylerde ihtilaf etmilerdir. Bir kerre Arafat'da cern '-ii takdim ile oglen ile ikindiyi, Miizdelife'de cern '-ii te>hir ile. akam ile
yats1y1 kilmak caiz oldugunda ittifak edip bu namazlan cern' ederek
kllmak siinnettir, demilerdir. Bu iki mekanm maadasmda cem'in
cevazmda ise ihtilaf olunup Ebu Hanife ile ashab1 hie; bir vecihle
cem'-i salateyn caiz olmad1gma kail olmulard1r. Sahabe'den lbn-i
Mes 'iid radiya'lltihu anh ile H asen-i Basri, Muhammed, lbn-i
396
SALATEYN1N CEM't HAKKINDAKt HABERLER
Sirln, lbrahim-i Nehai, Esved lbn-i Yezid-i Nehai'nin de

kavli budur. Cumhur-1 fukaha ise mevzii-i bahs olan ahadlsin zahirine temessiik ederek gerek takdlmen, gerek te'hiren seferde cevaz-1
cem'ekaildirler. Bunada Ali lbn-i Ebi Talib, Sa'd lbn-i
Ebi Vakkas, Said tbn-i Zeyd, Osame lbn-i Zeyd, Muaz
lbn-i Cebel, Ebu Muse'l-E'ari, lbn-i Orner, lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiim gibi birc;ok Sahabe ile Tabiin'den Ata'
lbn-i Ebi Rebah, Tavus, Miicahid, tkrime, Cabir
lbn-i . Zeyd, Rebiatii 'r-Re'y, E bii 'z-Zinad, Muhammed
lbn-i Miinkedir, Saffan 1 bn-i Siileym ve eimme-i Metbuinden Siifyan-1 Sevrl, !;iafii, Ahmed lbn-i Hanbel, lshak
lbn-i Rahuye, Ebu Sevr, lbn-i Miinzir ve rivayetlerin birine gore lmam-1 Malik kail olmulard1r. lmam-1 Malik'ten bir
kavil daha mervidir ki, cern' ic;in acele yiiriiyii ihtiyaCI arttu. M1sriyyun, lmam-1 Malik'in cem'i mekruh gordiigiini.i de rivayet ediyo~lar ki, bu hesabca mes'ele 1mam-1 miiariin-ileyhten dort kavil
rivayet edilmi bulunuyor. Bir de 1-bn-i Hazm'in muhHin olan kavil
vard1r ki, o, cem'-ii te'hiri tecviz edip cem'-ii takdimi reddeder. ~arih
Ayni, Sahabe'den Sa'd lbn-i Ebi Vakkas ile lbn-i Orner
radiya'lliihu anhiim'iin ve Tabiin'den . Cabir lbn-i Zeyd'in ve
eimme-i metbuinden Sufyan-1 Sevri'nin de cem'i tecviz etmeyenler meyamnda olduklanm naklediyor.
Himefiyye'nin bahca delHi Sahfhayn'daki: J.... .:ill J.r-J ~T.; L. "
J....d . c_J!: .L!.JI _, y _,All ~~ c!': 4j\.j , c_J!: \II t;;_, ~;J ;-j,... J ... ~ _, ~ .ill
at;;_, J..i ..LiJI ,j ~JI o)\.... = Resululliih salla'lliihu al~yhi ve sellem'in
(Miizdelife'de) cemi'den ba~ka hi; bir yerde hi;bir namazt vaktinin hti.rici'nde ktldtrdtgtm gormedim. lite Resul-i Ekrem (Miizdelife) de magrib
ile tiayt cern' buyurdu. Bir de sabah namaztm erkence ve vaktinden evvel
ktldtrdt" hadisi ile Sahlh-i Miislim'deki: ~.;.A:JI Lt'l ' ~_;.ij i ~~ ,j .r.J11"
uiS_rl ;')I., ..:..i_, J.:.~ .;- ;")1,... .rY.. wl ' <J&41 ,j = Uyuyakalmakta tifrft,
yani takszr yoktur. T ifrt, yakazadadtr ki, o da bir kimsenin bir namazt
diger namaztn vakti girinceye kadar te'hir etmesidir" hadisidir ki, birincisi lbn-i Mes'iid, digeri Ebu Katade radiya'lliihu anhiima'dan mervidir. [325 inci hadis ile havaisine miiracaat.] Demek ki,
namaz1 vakti ha._ricinde ktlmak ic;in uyuyakalmaktan baka oziir
yoktur. lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'nm hazarda ve Me<;line'de cern' hakkmdaki salifii's-zikir Muslim hadisindeki .;f.;-
a./- \1_, _..;.,_,;- ve bir rivayette: <c.Ju \1 _, ,..;.,_,;- ~;,. ,j '' sozii de bu
HASTA NAMAZI HAKKINDA lMRAN HADlSt
397
da 'vayt rniieyyid olub ne havf, ne sefer, ne de yagrnur gibi ozur

olrnad1g1 halde s1rf cevaz1 beyan ve ref<-i harec i<;in oglen ilc akarn narnaz}an ah1r vakitlerinden ihrac edi}rneyerek ikindi \'e yatSJ
narnazlariyle evvel vak1tlannda siireta cern' edilerek ktldmlrni olduguna delildir. (566) nci hadisin bir haiyesindeki '-:"' _,.:J.I ~ e. , "
(( .;A.!.ll ~: .JI ~ .l!...ll J = Safak giiib olduktan sonra ak~am ile yats~yt cem'
ederdi" gibi sarih olan beyana kaq1 da afak ile, Sahabc ile ule-
rnanm ihtilafiyle ihticac ederek afak-1 ahrnerin gtyabmdan soma

afak-1 ebyaz rniiddeti i<;inde ktlmrn1 olrnas1 ihtiyatm1 one siiriip
bu takdirde de akarn narnaz1 bir kavle gore yine vaktinde kthnffii olur, diyorlar. [Burada afak-1 ebyaz (469) uncu hadisin haiyesinde <qqfakz kaz.ib >> ta 'biriyle ifade etmek istedigimiz afakd1r.
Oraya rniiracaat.] Oglen ile ikindinin cern '-i te'hir ile ktlmd1gma dair
olan rivayetler i<;in de asnn evvel vakti hakkmdaki ihtilaf ile
mukabele cderler. !kindinin evvel vakti, her 'Cyin golgesi bazilarmca fey'-i zevalden bakaca bir karnet, diger baztlannca iki
karnet uzaymca dahil olur. [315 inci Ebu Mcs'iid-1 Ensari hadisinin haiyesinde mezkur Cabir, !bn-i Abbas ve Ebu Hiircyre
radiya'lliihu anhiim hadisine miiracaat.J Binaenaleyh pek rnuhtemeldir
ki, rnevzii-i bahs olan oglen narnazt golgeler bir misli oldugu zaman,
yani zuhrun ahir-i vaktinde, ikindi de bir kavle gore o anda balarni~
olacagmdan o da evvel-i vaktinde ktlmm1 olur.
.... ',,.,,. ,.
J
'-~
ttl
TERCEMESi
!mran !bn-i Husayn radiya'lliihu anh'den:'

~oyle demi~tir: Bevaslr ille~ine miibtela idim 1 N e hi yy-i
Ekrem salla'lliihu aleyhi vesellem'den sa1at(-I madzm keyfiye-
KASR-1 SALAT BAHS1
398
tin) i 2 sordum. "Ayakta ktl, giiciin yetmezse oturarak, ona da giiciin

yetmezse yan yatarak kzl" buyurdu 3.
RivAYETLER:
Baz1 niishalarda harf-i ta <rif ile

mitir.
11
~~I
:..t. .JI ~; n diye zabtedil-
Ebu Davud'un bir rivacyetinde harf-1 ta<rifile -..,.41.}-i. Bu

hadis Buhdr'de yanyana ii( tarikden rivayet edilmi olup buradaki,
iic;iincii tarikdcn olamd1r. Evvelkilerde 1mran 1bn-i Husayn
radiya'llahu anh: J .... .J\ JLU d~\.j J~ )I o':>L.. .y. !--- .J 4:1~ ..ill J.... .ill Jy,; .:;.~L n"
,r.l ~~ 4.[; \../\; J.... ,j.o.J , (LOll J~\ ..;.._; .1; i-4<-li J .... .:r J , ~\ _,.; L/\i
u ~\All = Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'den insamn oturarak
namaz ktlzb ktlamayqcagzm sordum. Buyurciu ki : Eger kiiimen ktlarsa
efdaldir. Herkim kiiiden ktlarsa kiiim olamn yan ecrini hak eder. Her
kim de naimen, yani yan yatarak ktlarsa kiiiden kzlamn yart ecrini hak
eder, diyor ki, buradaki naim, uyuyan demek olmayip, yan yatan demektir. Nitekirn Buhari'nin u t./L; n lafzm1 11 ~ n ile tefsir ettigini niishalarma kaydeden ravilerin rivayeti de bunu miieyyidtir. Bahusiis Miisned-i Ahmed'deki bir rivayetinde de: .k-)\ ;')1..., .J 11
u i~li .;')!...,. .:;A ..;......:J\ J<- l...:-J.....u derni olmasi, rnaksadm yan yatrnak oldugunda iiphe birakrniyor. Zaten nairn'in narnaz1 nas1l sahih olur
ki, 1 b rt- i Mace' den baka Kiitiib-i Sitte ile Muvatta<da Aie
radfya' lliihu anhd'mn : .Jli . i _,:.JI .:.... ...,....~ .;- -4i~-}i J....:~ J.,. .J f -'-\ . _. .,.; \.)\ n"
" (( 4.-Aj ~ ~,A;.;_j ...,.... ~ .J.J I.S,;.l; 'i ..,....u ~ .J J-" \.)\
= Biriniz namaz ktlarken uyuklayacak olursa uykusu gidesiye kadar yatszn. Z,ira her
hanginiz uyuklayarak namdz kzlarsa, olabilir ki, istigfar edeyim derken
kendine soger, haber-i merfUu naisin, yani uyuklayamn salatmdan
nehy cdip durur. Uyuklayarak namaz k1lrnak rna <s1yettir. Burada ise naim denilen rnusallinin narnazmda kaidin yan ecri oldugu
haber veriliyor. Dernek ki, nairn yatan dernektir.
r.._,
Bundan evvelki hiiiyede mevzii-i bahs olan Miisned-i Ahmed

rivayetindcki 1m ran 1b n- i H us a y n radiya' lliihu anh hadisinin ba
tarafindan : " ~:S i Lt.. I 1.:. ':>1~,; .::..:S = Bir;ok hastalzklarla ma <[ul bir kimseydim" denmi olduguna nazaran, bu hadiste mevzii-i bahs olan
mes'ele illet-i bevasire miiptela kimsenin namazl olmaylb alehtlak
mariz-1 rna <zur narnaz1d1r. Nitekirn Bu had bundan evvel de (398 ve
HASTANIN NAMAZI
399
399) uncu En e s ve Ai ~ e radiya' lliihu anhiimii'nm hadislerini de iradetmektedir.

2 Sual farz olsun, nefl olsun salat-i mariz hakkmda irad edilmi~tir.
Ancak miiteneffil, rna 'zur olsun, olmasm bu ruhsattan istifade edebilirse de miifteriz imam olsun, me'mum olsun, yahud miinferid olsun
bu ruhsattan istifade ic;in k1yamdan veya taavviidden i'iciz olmas1
arttlr.
3 Darek~tni'nin
Ali kerrema'lliihu veche Hazretlerinden merfUan vak1' olan: "-P.- Y. ;4-<JI J;<:-~ .:,-c_~l "i->:- uW ~-~ .Jli = Buna da
giicii yetmez.se yiiziinii kzbleye tevcih ederek sag yam iiz.ere yatarak " rivayetine
bak1hrsa mesnun olan kabre konan meyyit hey'etinde oiarak sag
yamna yatar. ~arih Askalani bu hey'etin mesnun olduguna l'Ihahdan
[183) iincii hadisi iradetmitir. Bu kavl-i celil-i Nebevi'den marizin
de sahih gibi eda-yi salflt ile miikellef oldugu ve kudreti yetmezse
k1yam farzl kendisinden sak1t olup oturarak kJlmaSI iktiza edecegi,
kendinin kudreti riiku' ve siicuddan her ikisine veya birine yetmeyenin
ima ile miikellef bulundugu anla~1hyor ki, bunda fukahamn icma1
vard1r. Biraz evvelki hi'iiyede zikrolunan diger siiret ise -kL J . . . .JI11
" .......L4;1 _,...; l./l.i rivayetidir- salat-1 tatavvua mahmuldiir. Zira kiyama kudret varken farz1 kaiden k1lmak batlld1r. Nerede kald1 ki,
msf-1 ecri miistelzim olsun. Halbuki k1yamdan aczi sebebiyle kaiden,
kuuddan aczi sebebiyle muztacian namaz kdamn sevab1 ki'iimin
sevabmdan eksik olmaz.
Asd ihtilaf, salat-i tatavvuun keyfiyetindedir. Nitekim Tirmizi
de, Siinen de "Bu hadis btlz.z ehl-i ilimce salat-i tetavvua mahmuldiir" diyor
ki, ezciimle Hanefiyye bu hadise temessiik ederek kaiden ktlmasmi
tecviz edip ~u kadar var ki, boyle ktlanm ecri yanya iner, derler.
Eimme-i Malikiyye'den Baci ise, yine bu hadisi ma'zur olara~ farz
ve gerek rna 'zur, gerek gayri rna 'zur olarak nafile ktlan musalliye
hamletmitir. Bu mes'elede mevzii-i bahs olan aciz ve adem-i istitaat,
her vakit bilfiil kudretsizlik olmay1p ktyamm meakkatle edas1,
ziyade-i maraz veya helak veya gark olmak korkusu ve gemide ise
ayaga kalkmca baI donmek ihtimali bulunmas1 da bilfiil aciz hiikmiindedir. Kaiden k1lan kimse nas1l isterse o hey'ette oturur. Nitekim
lmam Ebu Hanife'nin kavli de budur. Ancak miifterien, yani
sol ayagt iizerine oturarak k1lmak efdaldir. lmam Ebu Yusuf'a
gore biitiin nam:azda bagda kurar.lmam-1 Ziifer'e gore ise -~afiiy-
400
II1::
[II
SALAT-l MARtz
yc'nin dedigi gibi- buti.in namaZI mliftcrien ktlar. Kaid hakkmda

mekruh olan yalmz (ik'a) dtr ki, elleri yerde oturup oyluklanm
dikmektir. Zira bu oturu - Hakim'in tashlh ederek rivayet ettigi
bir hadise binaen menhidir. Kiiiden ktlan kimse, oturdugu yerde
ruku' ve siiclid i<;in egilir. Y almz siicudda daha ziyade egilir. Secde
edemeyecek gibi ise sucud ve rukuu bir turlii olur ve hi<; bir eyi
yuziine dogru- kaldmp uzerine secde etmez.
Musalli kuiida da kiidir degilse ya sag yam uzerine yatar, yahud
da mustelktyen yani strt usti.i yatarak ktlar. 1stilkii'da ayaklanm ktbleye dogru uzattp bamt cesedinden biraz yuksek tutar. Bu takdirde
riiku' ve siicud i<;in baI ile ima eder. Hanefiyye'ye gore terdidin
1kk-1 sanisi rna 'mulli-bih olup cimrne-i selaseye gore kiidir olursa
sag yanma, olamadtgt takdirdc strt iistii yatmak iktizii eder. Ba1
ile imaya da kiidir olamayan kimse E b u Han ife'ye gore s1hhatm
avdetinden sonra kazii eder *. M a1i k ise kazii etmez, diyor. ~afiiy
ye'dcn baztlan bu babda Ebu Hanife'ye muvafakat ctmilerse de
ciimhurfan gozleriyle ima eder, bundan da aciz ise ef'al-i salatt
lisam ile icra eder, dili de tutulursa Kur'an ile ezkar-1 salatt
kalbinden ge<;irir ve akh bamda oldukca kendisinden namaz
sak1t olmaz, demilerdir* *.
\li c!' .1-! I) I
.,. ftll'.,,.. ., ., , "' ........ t ........... 'E
IJ~ I.J.Aj
~IJI
.,, ., ,,._..,.,....,,
...... t . t
.c!' J ('",; ~-!I~~~) Jl
* Kerh i'nin, K ud ilr i'nin, Sahib-i Hidtiye'nin kavilleri budur. ~emsti'I

Eimme ve Fahrti'l-lslam'm muhtan boyle hal-i acizde fevt olan namazlann
yalmz bir gtinltigi.\ntin kaza edilmesidir. K. M.
* * Hadis-i ~erifte zikri ge,.en "Btisur", insanlann eski zamanlardan beri mtibtela oldugu, tababetin her devirde kendisini pek yakmdan tamy1p me~giil -bulundugu bir hastahkt!r. "Keutif-t tstzlahtit-zfun(m" da ~oyle tarifolunuyor: Basur makat.taki damarlann agzmda kat! ve sevdavi kandan has1l olan ltihum-1 zaidedir. Bunun
meme dugmesine benzeyen k1smma "sulul~ye" denir ki, memeli basur dedigimizdir.
Enli ve mtidevver olan k1smma da "aynrye" denilir. K. M.
HAZRET-1 RESOL'DN VEFAT SENESl GECE NAMAZI
401
TERCEMESi
Dmmii'l-miPminin .A.i~e radiya'lliihu anha'dan rivayet

olunmu~tur ki, N ebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
gece namazmt sin(n-i ~erif-i Risalet-Penahi) leri kemale eresiye
kadar hi<;bir vakit oturarak kddtgmt gormemi~. (Sinn-i ~erif
leri ilerlcdikten sonra isc) Kur'an't oturarak okurmu~ 1 . Ta ki,
riikua varmak dile (digi zaman geli) nee kalktp otuz, ktrk .
a yet (mikdan) okuyup 2 riikua vanrmt~ 3
RivA.YETLER:
c!J.. ( "
Bazt niishalarda ''

Tecrid e ba~ taraft hazfcdilerek dercedilen bundan sonraki
(574) iincii hadisdc: "..-JL-:- .J J i.;A.-;:i ' UL-:- ~ .J\5"" = Oturarak
namaz kztz'p, oturdugu yerde Kt<r'an okurdu" diye daha ziyade tavzlh
1
~dilmitir.
2
"(t:i
Vine (57 4) i.incii had is in mahzUf olan ktsmmda: ..;~
l.lli " "
J t..i~.Aj ili ~~ ~-~) Jl ~~':}\~ .:r .J~ ,;.1; .:r = Kzraetinden otuz, kzrk
ayet mtkdarz kalznca kalktp, hu kalam ayakta okurdu " dcnill.yor ki, ba-
"
.J..
ktye-i ktractin otuz, ktrk ayet olmasmdan, tehecci.id namazmdaki

k1raet-i Ncbeviyycnin ne kadar uzun siirdiigii bir dercceye kadar
tahmin edilebilir.
3 Bu hadisin Buhtirf'dc vech-i iradt ktyamdan aciz kimsenin
namaza kaiden balad1ktan sonra kesb-i afiyet cdincc veya k1yama
kadir olacak dcrecede bedeninde htffet bulunca namazt kaimen itmam
edip ycni batan ktlmakla miikellef olamayacagm1 beyand1r. Nitekim
Hasen- i Bas r i'nin: "Hasta dilerse kiiiden iki ve kiiimen iki rek'at ktlahilir"
.dedigini ta 'likan da rivayct eder. Hatta hadisin zahirine bak1hrsa
aym rek 'a tin yansmi kaimen, digcr yansmi kaiden ktlmak caiz olduguna Eb,u Hanife vc Malik vc ~afil vc amme-i ulema kail olmutur. Hatta ayakta ikcn oturmak veya oturmu iken ayaga kalkmak
beynindc fark yoktur. Seleften baz1lan ve ezciimle Muhammed
lbn-i Hasen bunu men' eylemi~lerse de gerek bu hadis ve gerek
baka tariklerden Nesei'nin ve Miis'lim'in \'C ibn-i MacC'nin
Aie-i S1ddika rad~ya'lliihu anhti'dan rivayctlcri ciimhurun kavlini
miieyyidtir.
F.: 26
402
SALAT-1 MARtZ
Bu hadisten gece namazlanndaki k1raetin uzun oldugu da istinbat olunmaktad1r. Nitekim Hanefiyye ve ~afiiyye'nin kavl-i esahhma
gore gece namazmda kryam ve k1raeti tatvil etmek kesret-i riiku <
ve siicuddan efdaldir. tmam-1 Muhammed bilakis kesret-i riiku
. ve siicudu ".)~1 ;_;~ ~ = (}okca secde etmege bak" kavl-i ~erif-i
Nebevisine binaen efdal goriir. tmam-1 Ebu Yusuf ise vird olarak gece k1hnacak narrtaz1 varsa rek<atl ~ogaltmast ve ilia k1yamt
uzatmas1 efdaldir, der.
,.. ~ ' ,.,. , .,, . . , ,

,,..-J,,~,.
,. ,.,.,
~ )1\..Si,..(.)'"
t:~ I
,..;'~IJJ, . . -L";, \..,.:s. 41 (.$;.)
lf.:&- J
,..
,..
I
574
,,.,.,.,.,,. .....
le,J.e.J.e,,,..,,~.,"
.. J.!.e. ..~.iWI
.
u~l-! ~.:$"" ~li

.)~.i ~~ ~ l~li ~J~
~
,.,,_,
r-J...., J
"'"J.~~~ .............
, ....
....
.~-
................
~----
f:i~ 41J~ C..~,.; I 4~D .:;.,.';5" ~lJ u~.. ~~

TERCEMESi
Yine Ommi.i'l-miPminin Ai~e radiya'llahu anha'dan olan

(diger) rivayete nazaran ~oyle de demi~tir: "Sonra ikinci rek<atta .
da evvelkisi gibi yapardt *. Namazzm bitirince bakardt: eger ben uyanzk olursam benimle gi5rii~iirdii. Sayet uyur bulunursam (istirahat i~in)
yan iistii uzamrdt"
iZAHI
Siinen-i Tirmiz'de Hazret-i Hafsa'dan gelen bir riva-
yette mi.i~ariin-ileyha demi~dir ki: !..S~ l..l&-li ~ J ~i.; l..
''
l~li o..:. . J J~ c:>tS::i i~ .;t;J J-:i c:>ts"' = Resul-i Ekrem'in

vefattndan bir yzl evveline kadar tetavvu< namadannda oturduklanm
hif gormedim. Vefat renesi tatavvu< namazlannda oturur oldu".
Mtitercim merhumun mtisveddesi burada hitam buluyor. Bu hadisin tercemesi taraf1mlzdan ikmal ve izah edilmi~tir . Bir seneden fazla bir zamandanberi
hasta bulunan merhum, 1934 senesi Agustosunun (14) tincti Pazartesi gtinti ogle
namaz1 k1larken ikinci rek'atte secdede teslim-i ruh etmi~ti. Salat-i mariza dair
olan yukanki hadisin terecemesi ikmal edilmeyib de ikinci rek'atte h1rakilmasiyle
hadise-i vefatm bu siiretle vukuu arasmda ~ikar. bir alaka vard1r. Cenab-1 Hak
ilihi rahmetine mtistagrak buyursun! Am in.
K. M.
VEFAT :-.J:<;NES1 PEYG.-\MBERIMl,Z 'lN TEHECCODO
'03
Hazret-i Ai~e'nin hadisi ile Hazret-i Hafsa'mn bu

rivaveti
arasmda miinafat yoktur. Hazret-i .~i~e'nin
I
"Res ul- i E kr em' in sinni ilerleyince namazznz oturdugu halde kzlardz" demesi, bu halin bir seneden fazla devam etmesini icab
etmez, husiisiyle Hazret-i Ai~e'nin bu vak<ayt, devam rna<_
nasma delalet etmeyen ~IS' 11 sigasiyle ifade etmesi bu ciheti
te'yid etmektedir.
.
Hazret-i Ai~e'nin hadisi ile fukaha, kaimen namaza
ba~layan musallinin namaz ktlarken hastalanarak oturmas1
caiz oldugu gibi bunun aksi de yani' kaiden ba~layan musallinin esna-yt salatta iyile~ip ayakta ktlarak ikmal etmesi caiz
olacagma istidlal etmi~lerdir. Yine boyle muztacian namaza
ba~laytb da sonra ya oturarak veyahud ayakta ktlmaga mll;ktedir olan musallinin icab-1 hale gore namazt itmam etmesi
liizumuna istidlal olunmu~tur.
MUSAHH1H1N
BlR
SOzt)
Muhterem miitercim Ahmed Nairn merhumun ,Zebidi))den

terce me ettigi bir ktsmmm vaktiyle iki cild halinde bastldtgt rna 'lumdur. Bundan baka merhumun terceme edip de veffttt iizerine bas1m1
teahhur etmi bulunan bir kiSim miisveddelerin de tab'ma, tashlhine
Diyanet tleri Ali Riyaseti tarafmdan acizleri me'm'ur edilmitim.
Tanrmm inayetiyle imdi bunun da bir cild olarak tab't hitam hulmutur. Eserin ilmi ve kudsi ktymet ve ehemmiyetiyle miitenasib bir
siirette tao'ma, tashihine c;ahttgtma kaniim. Yine goriilecek hatalarm tashihini muhterem okuyuculanmtzdan rica ederim.
Miitercimin bir kiSlm izahlan hakkmda (K. M. ) remziyle not
olarak bazt takdirlerim, tenkidlerim goriilecektir. Bunlar ilim namma
yapllmttlr. Mcrhum, ~afil idi. Izahlannda tabiidir ki ll).czheb-i ~afii
usul ve nazariyatm1 fazla iltizam ediyordu. Terikidlerim bunlardan
bir ktsmmt Hanefi kavaidi ile muhtasaran tetkikten ibarettir. Matbaa
tashih bcklerken bundan fazlast da yaptlamazdt. Bunlardan merhumbn miibarek ruhunun memnun olacagma eminim.
Nairn merhum arkt ve garb1 ilimleriyle tammltl. Fakat ruhunda
en c;ok ve en samimi yaayan 1slami ilimlerdi. Bu sebeble o, Selef-~
Salihin siretinde yaaffil yiiksek bir fazilet enmuzeci idi. Allahu
Teala geni rahmetine miistagrak buyursun!
Muharrir-i aciz aym zamanda ,Zebidi nin baki ktsm1m - ki,
eserin dortte i.ic;ii nisbetindedir - tercemeye me'mur edildigimden
bundan sonra bu vazife-i asliyyemi ifaya c;ahacagtm. Tevfik ise
Cenab-1 Hak'tandtr.
Dmiamdan Afyonlu
Kamil' Miras
NUH lBN-1
EB1
MERYEM HAKKINDAK1
BlR YANLI~IN TASHlH1 1

Miitercim Ahmed Nairn merhiimun bu tercemenin birinci
cildinde neredilen -<;ok k1ymetli mukaddimesinde en ziyade nazar-1
dikkat ve takdirimi celb eden bahislerden birisi de hadis vaz1<lanndan
bahsederken Ebii Isme Nuh lbn-i Ebi Meryem'i miidafa~:
lan olmutU. F1kh1 bizzat Ebii Hanife'den okuyarak "Merv" gibi
asnn en yiiksek bir ilim ve medeniyet merkezinde onu cem<a, teUfe_
biitiin Tiirk ellerinde ner-ii t.a <mime c;ahan E b ii Me rye m'i rakipleri, "Fez.ail-i Kur'an" hadisinin vazi<larmdan b~ri olarak gostermegc
c;ahmilar ve muvaffak da olmulardir. Magazi'yi lbn-i lshak'tan,
sair ilimleri de o devrin en mehur alimlerinden okuyarak "Cami<"
unvan-1 muhteemini bi-hakkm kazanmi bulunan bu yiiksek simamn
. bu fazlha-i vaz< ile lekelenmesine "Ftkth tarihi" tedrisiyle megiil
bulundugum sualarda hayret ederek bununla alakadar olmu ve bu
Turk alimini miidafaaya c;ahmltlm. N aim merhiimun miidafaalan Mukaddimenin 277, 278, 279 3 uncu sahifelerine miisadiftir.
Miikerreren okudum. Bi-hakkm muvaffak olmulard1r. Yalmz bir
kac; noktamn ona ilave edilmesini ve bu temiz simadan bu lekenin
tamamiyle silinmesini isterdim. Bu arzumu inerhiima da ac;mttlm.
Uc;iincii cildin hitam-1 tab<1m vesile-i hasene itti~az ederek ilavesi .
icab eden noktalan bervechi-ati arzediyorum :
Usul-i hadis, Nakd-i rical, Mevziiat, Tabakat kitablar,ndan
hangisine bakJlsa Ebu Isme hakkmd;ki bu isnad, Hakim'in Ebii
Ammar Hiiseyn Mervezi'ye miintehi senediyle vak1< olan rivayetine istinad etmekte oldugu goriiliir. Miielliflerin biribirinden aynen
kopye ettikleri Hakim'in bu rivayetini zemin-i intikad olmak ic;in
aynen ortaya koyarak mutalaa edelim. .;l..F ~~ Jl ~~ fl.~ I tS.J.J
1 Bu ~1klama 1kinci Bask1'da 496, 497 ve 4gB inci sahifelere konulm~tur.
1kinci Bask1, s. 285, 286, 287.
406
,j .._...L~.,. ,:..:1 .y :;,.~ .y .!..II .:t._l ,:_.. , (.r ~\ ~.t, 1:.-'' ...- ~'i
..li .._...L:JI
1
~i.; Jl :
-=--- ~!.U..I
JL.U
I.U. :;,.~ ..,..t...,.l ..~:.&.
I.U. .;;.. .....;_,; J~l
.:t. I
.r.J; f i.;y
o.;y
J:i
.;1 \S.iJ)I
.:,T_;All ~L..&i
\Sj\.A..J ~:.... ~I -"! l_,lA::.!.IJ .:,T.;-4!1 .y 1_,...; ~"""I
= Hakim'in Ebu Ammar Hiiseyn-i Mervezi'den rivayctinc

nazaran gf1ya Ebf1 Ism c 'ye: "Sure, sure fe;:;ail-i Kur' an hakkzndaki
hadisi 1 kr i me' nin ashtibmdan hif biri 1 k rime' den rivayet etmemi~ken sen
u ..,..~ .:t. I .y :;.. .;~ .y-u smedi)'le naszl riz'Qy'el edi)orsun ?" diye sorulmu da
o da sanki: ".Nasm kzraet-i Kur'an'dan ira~ edip Ehu Hanfe'nin jikhz
ve E b u 1 s li a k 'zn M agiidsiyle i~tigal ettiklerini gordiim de bu hadsi hasbeten
li'lltih va;:,' ettim." demi~ oluyor 2 Ev,:-ela ~unu arzedeyim ki, E bu
Isme hakkmdaki bu isnadm bu derece iiyuunun yegane sehebi bu
rivayetin Ebu Ammar'e miintchi olmasidir. Ebu Ammar ki,
Buhari'nin, Miislim'in, Tirmizi'nin, Nesei'nin, Ehf1 Davud'un
. kendisinden rivayetleri olan yiiksek bir simadtr. Bu flyan-I i'timad
ve i'tibar olan zatin ismi de bu ie has1mlar tarafmdan .bi'l-iltizam
kan~tmlmt~tir. "Merv" in iki biiyiik aliminin boyle avam-fcribanc
muhaverelerini aktl istib'ad eder. Fakat biz yine bir haklkat telakki
edcrek muhakememizi yiiriitecegiz.
Evvela mec;hul bir ifade . ile: "Ebu 1sm(ye soruldu" deniliyor.

Bu, haberin en a<;tk niane-i za'fidtr. Ebu Isme'den bunu kim
sormu?. Mec;:hul. .. Saniyen Ebu Isme'nin vasttaSlZ lkrime;dcn '
rivayeti mii~kiildiir. Ebu Isme 173 tarihinde, lkrimc ise 1.o7'de
vefat etmi bulunmalanna gore ahze, rivaycte mfmi' zamanen geni~
bir boluk vardtr. E bu Ism e her hal de astrdide muammerinden
olmahdtr ki, lkrime'den rivayet edebilsin. Tarihen bu da sabit
degildir. E bu Ya'la H alili'nin 1r~ad'da goriilen U : 1.1. U; \SJ.J"
u ... .J J:.U . ~~ .ill~.; ..r~ ,:..:1 .y ' :;,.~ .y , ...~.; .)"" (.r ~~ ibaresindeki ff ~.) .y)) diye zikredilen mec;hul vastta bu bo~lugu doldurabilirse de bu .da rivayetin sthhatini ve kuvvetini ihlal ve i~kal
eden ikinci bir emare-i za'fdtr. N u h kimden rivayet etmi~tir? Bu da
mec;hul. .. BOyle mebdei, miintehast mec;hul, vahi bir senedlc rivayet
edilen bir haberin stdkma i'timad edilebilir mi? Tamamiyle kaniim
ki, bu me<;hul ravi de tarihi bo~lugu doldurmak ic;in Ebu Ismc'nin
hastmlan tarafmdan uydurulrnutur.
1
2
Tedribu'r-ravi: 102.
Mukaddime: 278 (lkinci Bask1: 286).
407
Salisen fezail-i Kur'an hadisinin asd vazu Tedrbii'r-rtiv'de

zikrolunc,lugu iizere ''Meysere"dir. Nuh'un husamas1 bu fazlha-i
vaz'1 kendisine bulatirmak istemilerdir. Hi\ Ebu Hanife'nin
1b n- i 1s ha k' in akirdi bu biiyiik iistadlarmm ilimleri aleyhinde
bulunabilir mi ? Bu, aklen de miisteb'add1r. Binaenaleyh Hanefilerin bu yiiksek simas1 hadis vaz'mdan tamamen beridir.
(~1_, ~.) ~ .:ill ..:;.,.J)
Kamil Miras
F1HR1ST
CUM'A BAHSl
Sahife
Cum'anm Farziyyeti ve Ebu Hilreyre, hadisi

( ;')L..J .s~.,; I~ I)
nazm1
~erifinden
istifade edilen farziyyeti . . .
Cum 'anm milstahablan ve Ebu Sald-i Hudri hadtsi
3
5
9
Ebu Hiireyre hadisi
13
Selman- Farisi hadtsi
16
Selman- Farisi'nin tarih-i hayat1 ...................... .
19
Cum 'aya sa yin keyfiyyeti
24
lbn-i Abbas'm igtisil hadisi
27
Hazret-i Omer'in Hulle-i siyera hakkmdaki rivayeti ..... .
29
Cum 'a
i~in
tezeyyiln
................................ .
32
Dinimizde tezeyyiln ve giyimin derecat1 ................. .
33
Misvak hakkmda Ebu Hilreyre hadisi ................... .

Misvikin s1hhi faydalan
35
36
H1tan, misvak, nikah, koku siiriinme silnen-i milrselindendir .
37
Misvak hakkmdaki tavsiyelerim ~ok oldu buyruldugu hakkmda

Enes lbn-i Malik hadisi ...... : .... . ............... .
lbn-i Omer'den me~ri ... t'J ~iS'" hadts-i ~erifi ........ .
37
40
Ehemmiyetli bir terceme tashlhi ....... . .. . ............ .
41
lctimlt vazlfeler, uhrevi mes'uliyetler ................... .
42
Cum 'anm erait-i s1hhati ve miSir artmda fukahamn ihtila1.
44
lgtisal hakkmda Ebu Hiireyre hadisi .................... .
49
lgtisil hakkmda Hazret-i Aie civayeti .................. .
51
lgtisal hakkmda Hazret-i Aie rivayeti ............. . .... .
55
Cum 'anm vakti hakkmda Enes lbn-i Malik hadisi ........ .
56
F1HR1ST
uo
Sahile
Cum<anm vakti hakkmda Enes .ibn-i Malik hadisi . . . . . . . . .
59
Cum<amn fazileti husiisunda Ebu Abs'in hadisi . . . . . . . . . . .
61
Ebu Abs'in tercemc-i hali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
Cum <aya sa <yin keyfiyeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
Cum <a giinu sefer caiz midir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
Cum<anm adabt hakkmda ibn-i Orner hadisi . . . . . . . . . . . . .
66
Cum<a czammn ilk vakti hakkmda Saib ibn-i Yczid hadisi . .
68
Muaviyc lbn-i Ebi Siifyan'm ez~n hadisi
71
Sehl lhn-i Sa <d'in Minbcr-i N ebcvi hadisi

Minber-i Nebcvi'nin tarih<;csi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
74
Cabir ibn-i Abd i llah'm burma kiitiigiiniin hanini hadisi . . .
75
Han inc dair sair turuk-1 rivayat ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
Minber imali ve Hazret-i Resul'iin Cum<ada imdiki gibi iki

hutbe irad buyurduklan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8o
Hitabetin adab ve erkan.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83
Hitabetdc Besmelc, Hamdelc, Tasliyeden sonra (( ~ L.l ., . .
85 .
Hazret-i Resul'iin son hutbeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
Hazret-i Eiies'in Resul-i Ekrem'in hutbede istiskalanna dair

hadisi
Ebu Hureyre'nin esna-yt hutbede siikut hadisi . . . . . . . . . . .
93
100
Cuni<a guniinde saat-i icabet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
103
.J Y' IJ..,.,i.Ajl i.,..J .JI )~ I.Ji) 1~1) ayet-i kcrimesinin sebeb-i niizuli.i hakkmda Cabir hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109
Cum<amn farzmdan evvel ve sonraki namazlar hakkmda ihn-i

Orner hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I 12
( 1../\i !J;
SAL~T-1 HAVF BAHSt
Salat-i havfin siiret-i edas1 hakkmda Abdullah 1bn-i Orner

hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
r 19
FtHRtST
Ul
Sahife
Resul-i Ekrem'in salat-1 havfi miiteaddit eda etmi olmasma

gore eda-suretleri ............................. : . . . .
I 25
J(orku c;ok olursa hayvan iisti.inde yahud yay a olarak kthnmast
38
Salat-i miisafeye
39
o .-o
Seyl, yangm, ytrtiCl hayvan korkusunda salat-1 havfm cari

oldugu ..
0.
I43
Abdullah lbn-i Omer'in Beni Kureyza seferi hakkmdaki hadisi
I44
o.
o.
Siivarinin ima ile salat-1 havfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I45
lYDEYN BAHS1
Bayramlarda meserret 1zhan Cair-i dinden olduguna dair Hazret-i Ale hadisi ......................... :. . . . . . . . .
I5t
Musallaya ;1kmazdan evv~l tath yemek siinnet olduguna clair

Enes hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I6o
lbtida bayram namazt ktlmak, sonra kurban kesinek, stinnet

olduguna clair Bera> lhn-i Azib hadisi . . . . . . . . . . . . . . .
I62
Bera> radiya'llahu anh'in bayram namazmdan evvel kesilen

hayvamn kurban olmayacagma clair hadisi . . . . . . . . . . . .
I65
Ebu Sald-i Hudri'nin bayramda hutbenin namazdan sonra

okunacagma clair rivayeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
72
Bayramlarda tasadduk
.................................
74
Bayram narpazt ezanstz ve kametsiz k1lmd1g1 hakkmda lbn-i

Abbas ve Cabir hadisi . ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
~ayramda namaz, hutbeden evvel oldugu . hakkmda lbn-i
Abbas hadisi
......................... : . . . . . . . . . . .
I84
Zilhicce'nin on gtintintin fazlletine clair lbn-i Abbas rivayeti .
I87
_. . . . . . . . . .
Eyyam-1 terikm
fazlleti ......................
.
I
188
t................
189
Tekbir-i terik ....... _. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I90
Eyyam-1 terikui fazlleti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I9I
Eyyam-1 maJumat ve eyyam-1 madudat
FIHRIST
Sahife
Telbiyenin keyfiyyetine clair Enes lbn-i Malik haclisi

Hilccacm tehlil ve tekbiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tehlilin rnilntehas1
Tekbh slgalan ...... . ............... .
Tekbir-i terikm rnilclcleti
I93
I94
I95
I96
Nahr-i er'I ve zebh-i er'I
I97
I99
Bayraru narnazma gitrne ve gelrnenin aclabma clair Cabir haclisi
20 I
Fevteclilen bayrarn narnazmm hilkrnu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
202
Bayrarncla spor rnenclubclur ......... : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
204
VlTlR BAHSl
Vitrin vilcubu.
207
Vitir narnazmm vakti ve suret-i eclas1 hakkmcla lbn-i Orner

haclisi
2IO
Resul-i Ekrern'in salat-i leyline clair Hazret-i Aie haclisi . . . . .
2I7
Vitir hakkmcla Hazret-i Aie'nin cliger haclisi . . . . . . . . . . . . . . .
22 I
Vitire clair lbn-i Orner haclisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
223
Hazret-i Resul'iln cleve ilzerincle vitir kilcl1klarma clair lbn-i

Orner haclisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
226
Rakiben kdman narnazm hilkrnil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
229
Ku,_nutun vakti ve rnahalline clair Enes lbn-i Malik haclisi . . . .
23 I
Kunut clualan
........................................
237
Bi'r-i Maune vak'as1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
240
Magribcle ve fecircle kunuta clair Enes lbn-i Malik haclis1
248
lSTlSKA BAHSt
lstiskamn rnahiyycti ve enval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
249
tstiskanm adahl . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
252
FtHRIST
413
Sahife
lstiskacla akli istibacl bulunmacl1g1 ....................... .

I
Me'sur olan istiska clualan .............................. .

lstiskamn meriliyyeti .................................. .
lstiskanm aclab1
........... . .......................... .
lstiskamn namaz1
lstiskanm hutbesi
lstiskacla lslam lehine, kiiffar aleyhin~ clua-i Nebevl'ye clair
rivayet .................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
269
Bu husiiscla lbn-i Mesucl haclisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
271
Resul-i Ekremin istiska clualan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
274
Ayat-1 aere .......................... : . . . .
278
Erat-1 saat Ebu
Ta~ib'in ~azret-i
Resul ile istiska buyurmalan hakkmcla
rivayet
Ebu Talib'in mehur kaslclesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
283
Hazret-i Omer'in Abbas lbn-i Abd i '1-Muttalib ile tevessiil

eclerek istiskas1 .................................... .
Hazret-i ResUl'iin istiska clualan ......................... .
Enes lbn-i Malik'in rivayeti ............................. .
293
Hazret-i Resul'iin istiskacla tahvil-i ricla buyurcluguna clair

Abdullah lhn-i Zeycl haclisi ........................ .
297
Enes lbn-i Malik rivayeti ............................... .
298
Yagmur esnasmclaki clua-i Nebevi ........................ .
299
~iclcletli
riizgarclan teessiir-i Nebevi .................... .. .
300
lbn-i Abbas'm << JY..U4 .)\s.. ~I _, ~4 .:..~ haclisi ......... .
302
lbn-i Orner' in << l.:.:.t__, l:..~ ~ l:J !lJ4 ~111 haclisi ............. .
303
lbn-i Omer'in Mefatih-i gayb = Mugayyebat-1 hams haclisi
307
4U
FlHRIST
Sahife
KUSOF BAHSt
KiisUf namaz1 ve ahkam1 ....... ~ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 12
Ahd-i Nehevi'de giin tutulmas1 ve Hazret-i Resul'iin kiisUf

namaz1 hakkmda Ebu Bekre hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
(~l~ "i .J ~I ..::.._,1 .J~ "i _.;....<JI.J ...,......!.JI .JI)
hadisine aid diger

rivayetler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
320
Kiisuf namaz1 hakkmda fukahanm mezhebleri . . . . . . . . . . . . .
324
Rivayat-1 kiisuf ile hesabat-1 niicum arasmda maddi ihtilaf

yoktur . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Gazali, Siibki ve lbn-i Kayyim'in sozle~i . . . . . . . . . . . . . . . . . .
328
Hazret-i Resul'iin husUf namazmm keyfiyeti ve h1tabet-i Nebeviyyc hakkmda Hazret-i Aie'nin husuf hadisi ...... ,
329
Ahd-i Nebevi'de salat-i kiisuf i<;in Mescid-i saadete da <vet

vukiiuna dair lbn-i Orner hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
334
Hazrct-i Aie'nin azab-i kabir hadisi ........... . . . . . . . . . .
335
Kiisuf namazmda Zat-i Risalet'e Cennet'in arz olunduguna

dair lbn-i Abbas hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
338
Kiisuf masmda viicuh-i birre miidavemete dair Esma bint-i

Ebi Bekr hadisi ............... , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
343
Ebu Muse'l-E<ari'nin husUf hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
344
Husuf namaz~nda cehredildigine dair H_azret-i Aie'nin rivayeti
348
SUCDD-1 KUR>AN BAHSt

Nccm)) suresindeki secdeye dair Abdullah lbn-i Mes<iid
rivayeti .................. . ....................... .
Kur'an-I Kerim'deki secde ayetleri ........ ' .............. .
Buni~mn adedinde ve mahallerinde eimmenin ihtilafi ....... .
Azaim-i siicud)> hangi secdelerdir? Bu husiis hakkmda eimme- .

nin ihtila1 ........... . ............................ 353
Sad)) suresindeki seed eye dair Abdullah lbn-i Abbas . rivayeti 354
FlHRlST
415
Sahife
Sad suresindeki secde ayetinin ta 'yin-i rnahalli . . . . . . . . . . .
356
Necrn sure~ine dair Zeyd 1bn-i Sabit rivayeti . . . . . . . . . . . . .
358
(.:....t.!..il .~1 1~1) suresindeki secdeye dair Ebi't Hureyre rivayeti ..
36o
Ahd-i Nebevi'de kalabahkda secdenin keyfiyyetine dair tbn-i

Orner rivayeti ........................
362
TAKSIR-1 SALAT BAHSl

Fetih s1rasmda Resul-i Ekrern'in Mekke'de on dokuz gun
ikarnet ve kasr-1 sa1at buyurduklanna ctair Ibn-i Abbas'm
rivayeti ................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
366
Bu rniiddet-i rniisaferetlerine dair rnuhtelif rivayetler . . . . . . . . .
368
Haccetii'l-Veda'da on giin Mekke'de ikarnet ve kasr-1 salat

buyurulduguna dair Enes lbn-i Malik rivayeti ..........
369
Mina'da kasr-1 salata dair lbn-i Orner'in rivayeti . . . . . . . . . . . .
371
Mina'da kasr-1 salata dair Harise lhn-i Vehb'in rivaveti . . .
373
Mina'da Hazret-i OsrnAn'm dort rek'at kllrnasm1 Abdullah lbn-i

Mes'iid'un rniinker addetrnesi ........... , . . . . . . . . . . . .
374
Seferde kasretrnek vAcib midir? Yoksa caiz rnidir? Eimrnenin

ihtilafi ............... . .
375
Kasnn azlrnet olduguna d.a ir rnusahhihin Ayni'den naklettigi

.. h . . 'd}}
VUCU -1 IStl a
............... . . .....I
377
Kadmlarm yanmda rnahrerni bulunrnaks1zm bir gun, bir gecelik

rnesafeye sefer etrnelerimin hiirrnetine dair Ebu Hiireyre
rivayeti ............ " . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
378
Sefere avdet ve azlrnette rnebde-i sefer hakkmda eirnrnenin

ihtilafi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
381
Akarn narnazmm adern-i kasnna dair Abdullah lbn-i Orner

hadisi .............. .. 0............................ 38!.!:
Hazret-i Resul'iin seferde tetavvuu rahile iizerinde k1blenih
gayri cihete k1ld1klarma dAir Hazret-i Cabir hadisi . . . 384
Bu babda Enes lbn-i Malik'in rivAyeti ..
386
FIHRIST
416
Sahife
Abdullah 1bn-i Orner, Resul-i Ekrern'in seferde nafile klld1g.m

gorrnedim diyor
388
Seferde tencffiil hakkmda eirnrnenin ihtilaf1
389
Hazret-i Peygarnber'in ogle ile ikindiyi, akarnla yatstyt birlikte

kildtklanna clair lbn-i Abbas rivayeti
o'
392
Bu husiisa dair sair rivayetler
394
Salateynin cern <inde, cevazmda, stfat-I cern <inde cern <i rntibah
kllan eylerde fukahamn ihtilaflan
395
Hanefi eirnrnesinin delilleri .
396
0.
0.
0.
0.
Salat-i rnariza clair lrnran 1bn-i Husayn hadisi

Bundan istifade edilen ftkhi hiikiirnler .
Hastanm nas1l narnaz ktlacag1 husiisunda fukahamn ihtilaf1
397
399
399
Son scnc-i hayatmda Hazret-i Resul'iin tehecciid narnazlanm

keyfiyct-i edasma dair Hazret-i Aie rivayeti
400
Miitercirn rnerhurnun vefatt tarihi
402
0.
0.
Resul-i Ekrern'in tehecciidiine clair Hazret-i Aic'nin diger

rivaycti
0
Bu hadislcrden istifadc edilen ftkhi htiktirnlcr

Musahhihin bir sozii
Nuh 1bn-i Ebi Meryern hakkmda bir yanhtn tashihi .. 00...
402
403
404
405

Buhari Tecridi Sarih 3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buhari Tecridi Sarih 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DiYANE1' ~LERi B~KANLlGI YAYINIAlU - S!

~DiVAN ET j~ L ER i BA~ KAN LIG I

YAY IN LARI-SAYI :55-3

Zeynii'd- din Ahmed b. Ahmed

,.3) I J_,...., J ,.._.......,

.... .,. .................... .,.

...... .,. .,. . ....

(, .,. .,. .~- ...... ,

... ... -:. ............. .,.J. ...

JJ~ rj...., J ...~.1$:. .ull u~

.,. ... ... . . .--:,...T

.,. ., .,. -:.t... ...

r-+..J-! l..iA r; \~j ~ ~~' 1_,;_,1 r+.il ~ ~l:~'

...l~ '-.> J ~:J I _, 1..-lS:- .)

E b u H lire y r e radiyalltihu 'anh' den :

bizdcn geri kalmt oldular *. Yahudiler(in ibadet giinii) yarm,

~L..L"t;.J . ._,..j)!I.J .).-1 )II ~LJI.y ~v-...!.ll ~~>- L7#2;LP.-.;;- ~\iY-4.;...:-

~..~.l:Jli) ci.imlesinin tercemesi olacaktJr.

ilk Cumayt Hicretten evvel .Mcdine-i Miinevvcre'de Ensardan

Sure: 62 (Cum'a), tiyet: 9

Bu rivayet ir;in lbn-i Huzeyme "sahlhtir" der. Ancak U kadar

* Bu tarihi ism in Siret-i lbn-i Hiam'la Mu'cemii'l-Biildan'da

.J _,; 11 ile, Kamus'da

Ekser rivayatta 11 r~ ~ _,.; ..s~ln dir.

kalanlarzyzz, hem de K zyamet giiniinde en hQJa gefiP bilciimle mahlukattan

tesiye tekaddiim eden giiniin -ki cum'ad1r- faziletini ihraz ettigimiz

Hidayetin burada iki vechi vard1r: ya Hak Teala'mn giin

* Bu ayet-i kerimede cum'a gi.ini.i ezan okunarak namaza ~agmldiglmlzda

in hi.irmeti ayet-i kerimenin sarahatiyle, icare gibi

~ .1.(., n e k1yas ile sabitoluyor. Buhari'nin AUt' tbn-i

Ebi Reqah'dan rivayet ettigi (

bmiber s1mii hareketlerin

.,. .... .,.

,~...~J I \ ~ j-;J I >> : J Li r-J..., J , ..-::.1&:. .ii\1 J. -" ~I~ J...,J J~

E bu Said-i H udr i radiya'lliihu anh'den:

Bu hadis yukanki 475 inci hadisin aym olup baka tarikten

oldugu gibi "A1ebsut'un beyfmma gore tmam-1 Muhammcd'in

''Vacibdir" yerine "vacib gibidir" demek daha munasiptir.

Ebu Ca 'fer Muhammedii'I-BakiT, Taiha ibn-i Musarrif'c

\ t.. ~I r:,_.;>- I.;~ ~-::~ ~ .;.i l4..i LS:;

3-; l~l I 3~ l-l I '-.$~ C..IJ

E b u H i.i_r eyre radiya' lltihu anh' den:

bir tavuk, be~inci saatte giderse bir yumurta kurban etmi

ile (gassele) yi muhaddisler bununla tefsir etmilerdir.

yerine cc 1-li. 11 denilmesi de cumhurun verdigi rna 'nay1 takviye eder.

.Jyw.:..: I;~ .J ...i-JI1.J_,l. il..\11

t.;t;. J.J\fli J.J\11 ,J~ ~')I.. ~I

yazarlar, imam minbere ftkzp oturunca derecat-z fazlleti sebte

Selman-1 Farisi radiya'llahu anh'den 1 :

Ebu Abdullah Selman-1 Farisi radiya'llahii anh aslen

ulur umid-i halisi ile oralara gitmege davramrken refakatlerine dahil

i ptida-i !slam'da Res u I u II a h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in gerek

gamlm'in z.uhUru pek ziyade yakl~mz;tzr. 0 Peygamber Arap topragznda

''Ondan sonra Amuriyyede ne kadar oturdumsa oturdum.

maya tutulmu gibi titredim, az kalsm sahibimin tizerine yikihp

deyip elimdeki nevaieyi takdim ettim. Res u I u II a h salta' llahu aleyhi

Arkada~lar da bana yard1m ettiler. i~imizi tamamlaymca gelip haber

verdim. Res u I u II ah salta' ltiihu aleyhi ve sellem benimle beraber oray1

Sure: 62 (Cum'a), 4_vet: 9

Buradaki <<..r-111 lmam-1 ~afil u.V11 ile tefsir ve u._;.!J~0111,

1mam hutbe okurken cemaatin susmasma er'an << .:..L....;I 11 denir.

"imam soze ba#ayznca" demek ''imam hutbrye ba#ayznca" demektir. Bazt

gore insatm farztyyeti imamm hutbeye iiruundan i 'tibaren Cum 'a

Jj:..~ r-) ~ rk~ JJ~ ~1::; };J~ .,.~r j~ ~~