Download as doc, pdf, or txt
Download as doc, pdf, or txt
You are on page 1of 192

75pages

(11)
=o) ekAdashaH sargaH (o=
niryankuJNjAdAlipAlIparItaH
kRRiShNaH kAntApA~NgabhRRi~NgIvilIDhaH.
paJNceShUNAM saJNcayaM prAJNcayankiM
pAdAgraikatviTkaNaM svaM vireje..1..
kRRiShNaH svakIyaM pAdAgrasyaikakAntikaNaM
paJNceShuNAM saJNcayaM kandapasamUhaM prAJNcayanpUjAM
kArayanreje. tadIyakAntikoNo 'pi kandarpakaoTibhirapi
prAptumabhilaShyata iti bhAvaH..1..
vIkShyAkasmAt preyasaH savyadoShNA
rAdhAskandhaM sanditaM svaM cakampe.
mAdhuryAbdheruttara~NgeNa kenApy
abhyamRRiShTA kanakAmbhojinIva..2..
rAdhAkRRiShNasya vAmahastena svakIyaM skandhaM
sanditaM vaddhamakasmAt vIkShya AnandAt cakampe. atra
utprekShAmAha. kenApi mAdhuryasamudrasya tara~NgeNa
saMyuktA svarNakamaliNI iva..2..
pArshvadvandve dIyamAne sakhIbhyAM
rAdhAkRRiShNau cArutAmbUlavITyau.
nItvA savyAsavyapANA~NgulIbhir
vaktradvandve.anyonyamevAdadhAte..3..
rAdhAkRRiShNayoH pArshvadvaye sakhIbhyAM dIyamAne
tAmbUlavITyau rAdhikAyA vAmA~Nga lIbhiH kRRiShNasya
dakShiNA~NgulIbhishca karaNaiH rAdhAkRRiShNau nItvA
parasparamukhadvaye AdadhAte..3..
vAmA preyovAmapANiM nirAsyad
vakShojaM svaM spaShTukAmaM kareNa.
citraM manye.arundha lAvaNyavApI

padmaM cakrAsvAdiraktotpalena..4..
vAmA rAdhA svaskandhasthitaM kRRiShNasya vAmapANIM
svaM vakShojaM spraShTukAmaM kareNa nirAsyat. utprekShAmAha.
stanarUpacakravAkamAsvAdayituM shIlaM yasya tathAbhUtaM
kRRiShNasya vAhurUpalAvaNyavApyA hastarUpapadmaM
rAdhAyAH hastarUparaktotpalena arundha iti ahaM citraM AshcaryaM
manye. tadyathA acetanasya padmasyAsvAdakartRRitvam. evaM
sUryarUpaikamitrayordvayoH praNaya eva ucitaH pratyuta hiMsA.
aparaM ca cakravAkAnAM vipakShrUpacandrasya mitreNa utpalena
teShAM sAhAyakaraNamityAdyAshcaryaM jJNeyam..4..
shAkhivrAtairAvRRite.apyantarantaH
sUryadyoti prasphuratyAkulAtmA.
sadyaHsvedi shrImukhaM svapriyayAs
tirya~nmaulicchAyayAcchAdayaM saH..5..
shAkhivrAtaiH vRRikShasamUhairAvRRite 'pi
sUryakiraNairantarantaH patrAlInAM chidradvArA madhye madhye
sphurati sati sadyastatkShNa eva rAdhAyAH svedayuktaM
shrImukhaM vIkShyAkulAtmA shrIkRRiShNaH tiryak
mukuTacchAyayA AcchAdayat..5..
bhUmau vidyudvAridoparyabhAtAmindU tat
tadvarNabhAjau dine.api.
bhavyAlInAM yau dRRig indIvarANi
protphullAnyavAkRRiShatAM sadaiva..6..
bhUmau tatrApi dine vidyunmeghopari mukharUpau indu
abhAtAM kathambhUtau ? vidyunmeghayoH
pItashyAmavarNabhAjau. nanu divase udito 'yaM kena hetunA
candratvena nirNItaH ? tatrAha. yau candrau bhavyAlInAM
ma~NgalayuktasakhInAM dRRiShTirUpendIvarANi sadaiva
protphullAnyevAkRRiShatAM cakratuH..6..
kokAH shokaM kekino harSha nATyaM haMsAs
trAsaM puMshcakorAH pramodam.
tAbhyAmApustena kiM vaktumIshe tad
vaiShamyaM sraShTari brahmaNIva..7..

tAbhyAM rAdhAkRRiShNAbhyAM kokAH


cakravAkAshcandrodayajJNAnAt shokamApuH. kekino mayurAH
vidyunmehhajJNAnAt harShanATyaM, haMsAH vidyunmeghajJNAnAt
trAsam. candrarashmipAnakartAraH paMshcakorAH mattacakorAH
pramodam. tena hetunA yathA samaviShama sraShTari
parabrahmaNi naiva vaiShamyam..7..
mandaM mandaM vRRindayoddiShTa miShTaM
vartmAshritya svashriyA rajyamAnam.
yAntau narmodantara~NgairaranyaM
varSha harShAbhikhyamAptAvabhAtAm..8..
vRRindAyA uddiShTamiShTaM vartma mandaM mandaM
yathAsyAt tathA narmarUpasyodantasya vRRittAntasya ra~NgaiH
karaNairyAntau rAdhAkRRiShNau
varShAharShAkhyamaraNyabhAgaM prAptau santau abhAtAm..8..
vidyunmeghau tatra khe vartamAnAv
etau dRRiShTvA bhrAjamANau dharanyAm.
sparddhAyAM sambhAvanAmapAtuh kiM
kvaikA sa~NkhyA kvAmitaM vA parArddham..9..
varShAharShavibhAgopari AkAshe vartamAnau vidhyunmeghau
dharaNyAmetau vidyunmeghasvarUpau rAdhAkRRiShNau
dRRiShTvA spardhayAM kiM sambhAvanAmApatu ? apitu na. tatra
hetuH kva ekA saMkhyA kva vA. aparimitaparArdha saMkhyA..9..
noparyyAvAmetayoH sthatumarhau
yAvo vA kva vyoma sarvaM niruddham.
etadbhAsaiveti kampairabhUtAM
sadyaHpANDUbhUya cikrindiShu tau..10..
rAdhAkRRiShNayorUpari AvAM sthAtuM na arhau, kintu kutra
yAvaH yataH etayorbhAsA kAntyA eva sarvaM vyoma niruddhamiti
hotoH kampaiH karaNaiH sadya evAntarAntarA
pANDuvarNameghavRRiShTicchalAt pANDubhUya tau
AkAshavartividyunmeghau cikrindiShU rodanecchU abhUtAm..10..

kiM vA hemodyoti nIlashma divya


cchatrIbhAvaM prApya gharmApanutyai.
vaivarNyAsre Uhatu gadgadodyan
mandra dhvAnenAstuvAtAM mudemau..11..
kimbA hemodyotinIlAshmadivyacchatrIbhAvaM prApya
gharmApanutyai.
vaivarNyAsre UhaturgadagadodyanmandradhvanenAstuvAtAM
mudemau..11..
Urdhvorddhoru shyAma shAkhA sahasrai prItaiH
puShpaiH syandamAnairmarandaiH.
shampAmbhoda shrI jayinyAM vishantau
nIpATavyAM rejatustau lasantau..12..
tau rAdhAkRRiShNau kadambATavyAM virejatuH.
kathambhUtAyAM shyAmashAkhAsahasraiH evaM
pItapuShpaiH marandaishca karaNaiH vidyunmeghayoH
shrIjayinyAm..12..
madhye tasyA yA maNikuTTimAlyo
drAghIyasyaH kRRiShNamudvaprabhUtAH.
tA vindante.aharnishaM sIdhuvRRiShTiM
jAgratyA satyAli pAlyaiva pAlyAH..13..
tasyAH kadambATavyA madhye drAghIyasyaH
dIrghatarAyAH maNikuTTimashreNyaH
shrIkRRiShNasambandyAnandasya keyArI iti prasiddhA
vaprabhUtAH ataeva tAH kuTTimashreNyaH aharnishaM
makarandarUpavRRiShTiM vindante prApnuvanti.
tAdRRishavaprasya secanamuktvA rakShAmAha. jAgratyA
alipAlyA bhramarashreNyA pAlyAH, kathambhUtayA satyA
preShThayA..13..
tat prAntottha stambhavat dvidvi vRRikShodaJNcac
chAkhAnyonya saMshleSha bha~NgyA.
gopAnasyevAJNchitA bhAnti puShpa
prAlambADhya mArakatyo balabhyaH..14..

tAsAM kuTTimAnAM prAnte utpannA atha ca


stambatulyA ye dvi dvi vRRikShAsteShAM
unnatashAkhAnAmanyonyAshleShabha~NgyA AJNcitA
yuktAH vA~NgalAghara iti prasiddhA valabhyo bhAnti. atra
dArShTAnte valabhIpadAbhAve 'pi
atishayoktyala~NkArAdeva tadartho vodhya
utprekShAmAha. pADi iti prasiddhayA gopAnasyA aJNcitA
marakatamaNinirmita valabhya iva. gopAnasI tu valabhI
chAdane vakradAruNItyamaraH.
prAlambamRRijulambisyAdityamaraH..14..
tat tac chAkhAlambita dvidvi shoNa
shrImanmuktAmukta rajjupraNaddhAH
hindolAlyo dvidvi sauvarNapaTTI
bhAtA bAtAndolitAH santi nityam..15..
tat tat shAkhAsu lambitA shoNA raktavarNA atha ca
muktAbhirAmuktA vaddhA ye rajjavastaiH praNaddhAH
hindolAshrenyaH vAyubhirAndolitAH satyaH nityaM
santi..15..
puShpaiH sUkShmashlakShna celAntarasthai
vRRintonmuktaiH ki~NkarIbhiH kalAbhiH.
AcchannAstAH saurabhaiH saukumAryais
tAvAkraShTuM sAdhushaktiM tadAdhuH..16..
sUkShmakomalavastrasya madhyasthaiH
vRRintommuktaiH puShpaiH ki~NkarIbhirAcchannAstA
hindolAlyaH svasaurabhAdibhistau rAdhAkRRiShNau tadA
AkRRiShTuM shaktimadhuH..16..
madhye tAsAM kAJNcidaJNcat patAkAM
vIkShyAruhya shyAma dhAmA vireje.
shobhAdevyA sevyamAnamivaitAM
manye mUrtAnanda evAdhyatiShThat..17..
tAsAM hindolAshreNInAM madhye aJNcatpatAkAM
kAJNcit hondolAM shreShThAM vIkShyAruhya shyAmadhAmA
kRRiShNaH vireje. etAM hondolAm..17..

karShankAntAM harSha varShAsu samyak


timyanhastAlambamAlambamAnAm.
uddApyaitAM svAgrato jAgrataH kiM
premNo vApImApipat svAbhimukhyam..18..
harSharUpavarShAsu smyak
timyantimitumArdrIbhavituM kRRiShNaH
kAntAmAkarShansvAgrataH utthApya kiM jAgrataH premnaH
rAdhikArUpavApIM svAbhimukhyamApipat
prApayAmAsa..18..
puShpAvalyArAtrikeNAsya padma
dvandvaM nIrAjyAlisa~Ngha sagAnam.
hAroShNIShAdyApayansusthitatvaM srak
tAmbUla sthAsakaiH paryacArIt..19..
Alisa~NghaH puShpArAtrikeNa sagAnaM yathAsyAt
tathA tayormukhapadmadvandvaM jIrAjya ArohaNasamaye
viparyastaM hAroShNIShAdiShu sthitatvamApayanparyacArIt
sthAsakaH khora iti prasiddhaH..19..
kAJNcyAmukta prAJNci shATyancalAnte
kiJNcit paurvAparyato.a~NghrI vila~Nghya.
kubjIbhUyAdAya dolAM kShipantyA
vanvasthAtAM dve dishau prANasakhyau..20..
hindolAyA dve dishau anudvayordishoH prANasakhyau
kuvjIbhUya dolAmAdAya kShipyantyau satyau asthAtAm.
kathambhUte samyaktayA dolanArthaM kAJNcyA AmuktaH
vaddhaH prakarSheNa pUjitaH shATyaJNcalAnto yayoH..20..
anye dhanye tiShThataH smekShamANe
dhRRitvA pANyauH puNya tAmbUla vITyau.
yUnorAsyAmbhojayorarpayantyau
vegopAnte meMkShu labdhAvakAshe..21..
anye sakhyau pANyoshcArutAmbulavITyo dhRRitvA
tAmbuladAnArthaM sAvadhAnatayA IkShamANe atiShThataH.

kathambhUte sakhIbhyAM alpAlpatayA kRRitavetasya


upAntabhAge arthAt yatra vegaH sthirIbhabati tatra iva
shrIghalavddhAvakAshe sati
rAdhAkRRiShNayorAsyAmbojayorarpayantyau yadA tu
sakhIbhyAM vinaiva rAdhAkRRiShNAbhyAM svayameva
kRRite 'tivege sati tadA tAmbUladAnaM nAstIti
bodhyam..21..
Alo mAnyAH premavanyA ivAnyAH
parvashrIlAH sarvataH sAdhu shIlAH.
hastodastaiH shastarAgaiH parAgaish
cakrurvRRiShTiM dRRiShTimApayya hRRiShTim..22..
anyAH mAnyAH lalitAdyA AlyaH parvashIlAH
utsavasampattivishiShTAH satyaH hastAbhyAM udastaiH
kShiptaiH prashastarAgayuktaiH parAgaiH karaNaiH
vRRiShTiM cakruH svasya dRRiShTiM hRRiShTiM
prApaya..22..
devyastviShTaM mAnayantyaH svadiShTaM
tau pashyantyaH syantya evAkhilAdhim.
jAta stambhA apyasambhAvitAshA
divyAtenuH puShpavarSha satarSham..23..
tau rAdhAkRRiShNau pashyantamataeva svasya
diShTaM bhAgyamiShTaM dhanyaM mAnayantyaH
kRRiShNena saha bihAre asambhAvitAshA api jAtastambhAH
satyaH divi satarShaM yathAsyAt tathA
puShpavarShamAtenuH. kathambhUtAH akhilAdhiM
shyantyaH khaNDayantyaH..23..
tat sa~Nginyo vipruSho vRRiShyamANA hRRiShyan
meghaistanmarandatvamApu.
rAmArAje ra~Ngasa~NgAt tadIyairmuktA
vRRindairanvavindanta maitrIm..24..
harShayuktameghaiH vRRiShyamANAH
vipruShorindavaH puShpasa~NginyaH satyaH teShAM
puNyAnAM makarandatva mApuH. pashcAt rAmAshreNyAH

a~Ngasa~NgAt tAsAma~NgasthamuktAvRRindaiH saha


maitrImanvavindanta..24..
jRRimbhodaJNcat saurabhavrAtamAdyad
bhRRi~Nga shreNi stotra bhAjA mukhena.
gItairnItairmAdhurIM sAdhurIti
dyAmAcchAdya dyotane smAlipAli..25..
AlishreNI vINAdikaM vina iva mukhena gItaiH ataeva
mAdhurIM nItaiH prAptaistaiH karaNaiH sAdhurIti yathAsyAt
tathA dyAM svargamAcchAdya dyotate..25..
nRRityaM bhejurhAratATa~NkamAlyAny
atodyatvaM ki~NkiNInUpurAdyAH.
vaktre smitvA sabhyatAmAdadAte
yUnordolAnandacandre vivRRiddhe..26..
yUnoH rAdhAkRRiShNayoH
dolAbihArajanyAnandacandre pravRRiddhe sati tayoH
hAratATa~NkamAlyAni nRRityaM bhejuH. ki~NkiNyAdyAH
AtodyatvaM nRRityopayugivAdyatvaM bhejuH. evaM
tayorvaktre smitvA nRRitye sabhyatAmAdadAte..26..
anyonyA~NgaprocchalatkAntisindhor
vIcIvrAtAmandahindolikAsu.
prAptAndolAnyonyanetrAravinda
shrIsandohairADhyatAmApurAlyaH..27..
hindolikAyAM rAdhAkRRiShNayordolanaM varNayitvA
tayoH kAntirUpa hindolikAyAM rAdhAkRRiShNayoreva
paraparaM netramelanaM varNayati anyonyeti. dvayoH kAnti
samudrasya tara~Nga samUharUpA mandahindolikAsu
prApta Andolo yayA evambhUtA yA paraspara
netrarUpAravindasya shrIH shobhA tasyAH samUhaiH AlyaH
ADhyatAM prApuH. tathA ca dolana samaye paraspara
kAntidarshanotthAnandena tayoH shobhAtishayaM
dRRiShTvA sakhyo 'pi AnanditA vabhUburiti bhAvaH..27..
itthaM cetastvetayordolayanyat

kAmo vAmo.antarAyaM na cakre.


lIlAshaktereva tatra prabhAvaH
ko.apyojasvI heturityAhurAryAH..28..
vAmaH pratikUlaH kAmaH itthamanena prakAreNa
etayoshcittaM dolayanyat antarAyaM na cakre tatra
lIlAshaktereva ko.api ojasvIprabhAva eva hetuH iti AryA
AhuH..28..
dolarajjvAlambashAkhe svalaulyAd
etau caJNcatpaJNcashAkhAgrAbhiH.
puShpADhyAbhiH pallavAlibhiriShTaiH
sevete smAmodanairvIjanaiH kim..29..
utprekShAmAha. dolAsaMyuktarajjorAlambane dve
shAkhe kartRRibhUte svasya pallavAlIbhiH etau
rAdhAkRRiShNau karmabhUtau kiM AmadanaiH
sugandhavishiShTairjIjanaiH sevete. kathambhUtAbhiH
svasya shAkhAyA
laulyAddhetoshcaJNcalavistArayuktashAkhAyA agragAbhiH.
shleSheNa paJNcashAkhA eva paJNcashAkhaHpANiH. paci
vistAre dhAtuH..29..
tattatpatrAbhyantarAnantashilpa
protandhartuM caJNcalAnmAlyakhaNDAn.
yatnairbhRRi~NgA nAshakanyadbhramantas
tatrAguJNjankevalaM sApi shobhA..30..
tat tacchAkhAsthapatrashreNINAM madhye madhye
bahushilpena protAnmAlyakhaNDAmhindolayA saha
dolatastAnbhU~NgA dhartuM nAshakankintu bhramantaH
santastatra kevalamaguJNjanataeva mAlyAnAM pashcAt
bhsramarANAM bhramaNarUpA sA shobhApi jAtA..30..
dolAvegAdhikyakAmau svapadbhyAM
AkramyaitAM svAvanatyunnatibhyAm.
svaM svaM sarvAH kaushalaM darshayantau
premAnandaM tundilaM cakratustau..31..

dolAvegasyAdikyakAmau tau rAdhAkRRiShNau ataeva


svapadbhyAM etAM dolAmAkramya
svasyAvanatyunnatibhyAM svaM svaM kaushalaM sarvAH
sakhAH darshayantau premAnandaM tundilaM cakratuH..31..
hindolAyA raMhasi vindamAne
paryAyeNa dve dishau sto yadantau.
prApyordhvAdhaHsthAyino khelatoH sA
yUnoH kAntiH kautukaM kApi tene..32..
hindolAyA raMhasI vegau paryAyeNa dve dishdau
vindamAne prApnuvatyau staH. yasya vegasya dau antau
prApya UrdhAdhaHsthAyinoH rAdhAkRRiShNayoH yUnoH sA
prAsiddhA kApi kAntiH kautukaM tene..32..
rAdhAhAraH saMspRRishankRRiShNavakShash
cakre nRRityAnyekato dishyudAram.
anyatrAsyAH kaJNcukIM shliShyati sma
srak tasyApItyAyayurmodamAlyaH..33..
ekato dishi nRRityAni cakre. anyatra dishi tasya
shrIkRRiShNasyApi..33..
anyonyA~NgAdarshadRRiShTasvabhAsor
anyonyAnAlokajakAntibhAjoH.
tarhyanyonyashvAsabhUmAbhimarshAd
anyonyaM saMspRRishya tau hRRiShyataH sma..34..
parasparA~NgarUpAdarshe dRRiShTA
svakantiryAbhyAM tathAbhUtayoH shrIkRRiShNadarshane
utkaNThitA rAdhA tasyA~Nge svameva pashyati na tu
kRRiShNam. evaM shrIkRRiShNo 'pi evaM krameNa
parasparAnAlokanajanyaduHkhabhAjostayostadAnImeva
birahaduHkhenAnyo 'nyashvAsabhUmasparshAt parasparaM
saMdRRishya tau hRRiShyataH sma.
shvAsenA~NgarUpadarpaNasyAvaraNAt prativimbo na
dRRishyate iti bhAvaH..34..
itthaM lIlAvAridhiH kautukitvAd

atyudrekaM raMhaso nirmimANaH.


pRRiShThAmRRiShTottu~NgaparyantashAkhA
patrAlIkAM tAM cakAreva bhItAm..35..
itthaM lIlAbAridhiH shRRiIkRRiShNaH kautukitvAt
vegasyAtyudrekaM nirmANaH sa tAM rAdhAM bhItAM cakAra.
kathambhUtAM vegasyAdhikyAM pRRiShThadeshena
AmRRiShTA uttu~NgAntashAkhAyAH patrashreNI yayA..35..
maivaM maivaM mAdhikaM hanta dolety
uktiM tasyAM tatsakhInAM ca shRRiNvan.
smitvA smitvA vardhayanneva dolA
ja~NghAlatvaM mAdhavo bhrAjate sma..36..
he kRRiShNa ! tvaM evaM mA dola dolAyAH
ja~NghAlatvaM vegavatvaM vardhayan..36..
bandhAdveNI vicyutA nAvaguNThas
tasthau mUrdhni vyastatA bhUShaNAnAm.
pAdau shATI nApyadhAdityamuShyA
vaiyagrye hA jahAsIti sma kRRiShNaH..37..
mUrdhaNi avaguNThaH na tasthau. vAyunA
antarINavastrasyottolanAsha~NkayA padbhyAmAkrAntA yA
shATI sApi pAdau nApyadyAt na AcchAditavatI iti amuShyA
rAdhAyA vaiyagrye hA khede kRRiShNo jAhasItisma punaH
punarhAsyaM cakAra..37..
itthaM svAkShNostRRipyato raMhasA tAM
vitrastAkShImAsanAnbhraMshayitvA.
svIyaM kaNThaM grAhayamAsa madhye
dolAkhaTTaM tAM ca jagrAha dorbhyAm..38..
kRRiShNaH itthamanena prakAreNa
svasyAkShnostRRipyato satoH vegena vitrastAkShIM tAM
AsanAdbhraMshayitvA svIyaM kaNThaM grAhayAmAsa.
svayameva lolAkhaTTAyA madhye tAM rAdhAM dorbhyAM
jagrAha. kintu kRRiShNaH rajjuM bihAya

svacaraNayoravalambamAtreNa iva dolAmadhye tasthAviti


tasya sAmartyAtishayo vyaJNjitaH..38..
ekIbhUte campakendIvarAbhe
mUrtI yUnorudgirantyAvabhAtAm.
sammardotthaM saurabhaM vyAshnuvAnaM
pAre svargaM hanta padmAdinAsA..39..
campakendIvara puShpayoriva AbhA yayorevambhUte
yUnoH rAdhAkRRiShNayoH mUrtI niviDasaMyogAdekIbhUte
ataeva puShpayoriva sammardotthaM saurabhamudgIrantau
abhUtAm. saurabhaM kathambhUtaM svasargasya pAre
sthitAnAM padmAdInAM nAsAH vyApnuvAnam..39..
sAmyag vegA sA samantAddhRRitAbhUd
dolApyArAdAgatAbhiH sakhIbhiH.
rAdhA drAg evAvaruhyAtha tasyAs
tAbhistat tat saMlapantI lalAsa..40..
avalambanaM vinA doloparisthitau tau rAdhAkRRiShNau
ArAddUrAdevAgatAbhiH sakhIbhirdhRRitA sA dolA
sAmyadvegA abhUt. prathamato rAdhA tasyAH dolAyAH
sakAshAt avaruhya tAbhiH sakhIbhiH saha
shrIkRRiShNakRRitatat tadvRRittAntaM saMlapantI satI
lalASha. laShakAntau..40..
mukhyAsvaShTAsvAdya bhUtAmathAlIM
ArohyAsyAM tAM sa kRRiShNAM svayaM sA.
premNA gAyaddolayantI sa cApi
preyAndole pUrvavat tAmajaisIt..41..
aShTAsu mukhyAsu sakhIShu madhe pradhAnIbhUtAM
tAM lalitAM shrIkRRiShNena sahitAM sA rAdhA svayaM
dolayantI satI agAyat. sa ca preyAnkRRieShNo.api dolane
pUrvaM rAdhAmiva tAM lalitAmajaiShIt..41..
evaM preShThAstA vishAkhAdikAlI
sAndraM dolAndolamApayya tasyAH.
hindolAtaH so.avatIryyeva sarvA

svekaikasyAmanyahindolikAsu..42..
evaM prakAreNa lalitAvat preShThAstA vishAkhAdikAlIH
sAndraM dolAndolanamApaya tasyA hindolAtaH sakAshAt sa
shrIkRRiShNaH avatIrya sarvAsu
pradhAnAtiriktAnyahindolikAsu madhye ekaikasyAM
hindolAyAM dve dve sundaryau prasahya valAt mahyAH
sakAshAt svadorbhyAmAgRRihya tatra dolAyAmArohya eka
eva kaushalavisheSheNa brAmyansantAH samastAH sakhIH
adolayat nanu bahvAyAsasAdhye asminkarmaNi kathaM
pravRRittiH tatrAha. premasamudrasya kRRiShNasya
kimakRRityamasti ?..4243..
tAsAM dve dve sundarINAM svadorbhyAM
tatrAgRRihyArohya mahyAH prasahya.
bhrAmyanneko dolayat tAH samastAH
premAmbhodestasya kiM vAstyakRRityam..43..
ahamapi dvayordvayormadhye tiShThAmIti
shrIkRRiShNasya manogatasiddhimAha. sarvAH sakhyaH
svasvahindolA madhye svasvavaktraM pivantaM taM
kRRiShNamapashyan..44..
tAH sarvAstu svasvahindolikAntas
taM cApashyansvasvavaktraM dhayantam.
naitac citraM gokulAdhIshasUnor
icchAshakterkiM punaH syAdashakyam..44..
adhunA kamalAkArahindolAM varNayati. ekaM
hindolAvjaM tatraivAsti. vRRindayA uddiShTaM tat
preyasIbhiH saha mukundaH Aruhya rarAjaH. kathambhUtaH
doShA vAmahastena AshliShTA rAdhA yena..45..
ekaM tatraivAsti hindolanAbjaM
vRRindoddiShTaMpreyasIbhirmukundaH.
Aruhyaitat karNikAsthopabarhAlambI
doShAshliShTArAdho rarAja..45..

adhunA kamalAkArahindolAM varNayati. ekaM


hindolAvjaM tatraivAsti. vRRinayA uddiShTaM tatpreyasIbhiH
saha mukundaH Aruhya rarAjaH. kathambhUtaH doShA
vamahastena AshliShTA rAdhA yena..4..
aShTAbAlyo.apyaShTa patrAntarasthAs
tattadbAhye ShoDashAlyo vibhAntyaH.
vRRindAnIta svAdukharjurajambU
drAkShAH prAshnankAntabhuktAvashiShTAH..46..
aShTau lalitAdyAlyaH aShTadalAnAM madhyasthAH tat
tadaShTadalAnAM bahiH ShoDashadeShu anyAH
ShoDashAlyo vibhAntyaH satyaH kantAbhyAM
bhuktAvashiShTAH prAshnan..46..
pIyUShAntargarvasarva~NkaShasya
prAg evAbhUt pAnakAdeH prapANam.
ante hemadyotitAmbUlavITi
vRRindAnyonyaprItidAnAbhiyogaH..47..
kharjUrAdibhojanAt prAg eva pAnakAdeH
prapAnamabhUt. kathambhUtasya pIyUShasya
yo.antargarvastasya sarvara~NkaShasya
nAshakasyetyarthaH. bhojanAnte
suvarNatulyatAmbulavITIsamUhasya parasparaprItyAdAnena
sahAbhiyogaH grahaNam..47..
nAndI vRRinde vindataH sma pramodaM
nodaM pANyodolanAbje dadatyau.
dAsyo.apyAsyollAsamApadya sadyo
nAnA gAnArambhashambhA babhUvuH..48..
taddarshanAt nAndIvRRine AnandaM vindataH sma.
kIdRRishyau pANyornodaM preraNaM dolanAvje dadatyau.
dAsyo.api AsyollasamApadya nAnAgAnArabheNa shambhAH
AnandayuktA vabhUvH. shMshabdAt bhaHpratyaH..48..
dolAndolanakrIDayA tAH samastAH
jitvA prAptAshleShacumbAdiratnaH.

sArdhaM kAntamaNDalenAvaruhya
prAgAt preyAnkAnanAt kAnanAya..49..
tA jitvA prAptamAshleShacumbAdirataM yena
tathAbhUtaH preyAnkAntAmaNDalena saha hindolAt
avaruhya etat kAnanAt anyakAnanAya prAgAt..49..
rAdhAsyotthA mudritA yA smitashrIs
tasyAstatra smArakAneva dRRiShTvA.
yUthyAlInAM korakAnsa vyacaiShIt
hRRidyAdhAtuM tAnsrajaH saMracayya..50..
punarvarShARRituM varNayati. rAdhikAyA Adau
mukhAdutthitA pashcAdavahitthayA mudritA yA
smitashrIstasyAH smArakAnyUthIpuShpAnAM
korakandRRiShTvA saH kRRiShNaH tAnkorakAnsrajaH
saMracaya hRRidi AdhAtuM vyacaiShIt cayanaM cakAra.
tathA ca tanmiSheNa rAdhAyAH smitameva hRRidi dadhAreti
bhAvaH..50
khe.agAnmeghaH kRRiShNagAtracchavitvaM
vidyut tAsAma~NgabhAsAtatitvam.
bhUme rUDhairindragopaiH samUDhaiH
pAdAlaktAbhyaktatA vyaktamAsIt..51..
khe AkAshe yo meghaH sa
kRRiShNasyA~NgacchavitvamagAt prAptavAn. na tu
meghasya kRRiShNA~NgacchavyatiriktapadArthatvamiti
bhAvaH. evaM vidyut tAsAma~NgakAntisamUhatvamagAt.
evaM bhUmeH sakAshAt utpannaiH samUDhaiH
samUhavishiShTaiH undragopaiH raktakITavisheShaiH
karaNaiH padAlaktasyAbhivyaktatA sphuTamAsIt. tathA ca
tanmiSheNa pAdAlakta eva bhUmyAM virAjate. iti
sarvatrApahnutyala~NkAro bodhyaH..51..
kRRiShNAbhreNAtulaghanarasaiH sarvato
vRRiShyamAnair
utphullAH kila sumanasaH sarvavatyo latAshca.

tat sasyAlyo.apyasamasuShamAH shaM


cirAyAnvabhUvan
varShAharShaM vanamapi yato
harShavarShAsvamA~NkShIt..52..
kRRiShNavarNameghena atulaghanarasaiH jalaiH
karaNaiH sumanaso mAdatyo latAshca atyutphullAH evaM
parvatyaH pranthimatyaH tathA tat sasyAloyo 'pi tat tat
vRRikShaphalashreNyo 'pi asamaShamAH satyaH cirAya
shaM sukhamanvabhUvan. vRRikShAdInAM phalaM
sasyamityamaraH. pakShe shrIkRRiShNarUpameghena
atulashrRRi~NgArarasaiH karaNaiH sasyAlyaH
prashastasakhyaH ratyutphullAH sumanasaH
shobhanacetasaH phalaM parvavatyaH utsavavatyaH
ralayoraikyAt latAH ratAshca satyaM cirAya shaM sukhaM
anvabhUvan. yataH shrIkRRiShNabihArAt
varShAharsavanamapi harShavarShAsu amA~NkShIt
mamajja..52..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
hindolAndolanasukhAsvAdano nAma
ekAdashaH sargaH
..11..
o)0(o
(12)
=o) dvAdashaH sargaH (o=
atha tau puraHsaramanojapadminAv
anurAgarAja varavAhinI patI.
prasarat shilImukhabhaTAbhiveShTitau
yayatuH sharatsukhadanAmakAnanam..1..
athAntaramiha sharadi anurAgarUpasya rAjJNaH
varavAhinIpatI shreShThasenApatisvarUpau tau
rAdhAkRRiShNau sharatsukhadanAmakananaM yayatuH.

senAptitvanirvAhakasAmagrImAha. kathambhUtau pakShe


shilImukho vANastadyuktapadAtikAbhiveShTitau..1..
madirekShaNe kalaya ma~NgalaM puraH
svamukhasya cAru mukurAyitaM saraH.
kanakAmbujaM caTulabhRRi~NgaveShTitaM
naTakhaJNjanadvayamihAtibhAti yat..2..
kRRiShNa Ahahe madirekShNe ! rAdhe ! tava
mukhasya mukuravadAcaritaM saraH kalaya pashya. etena
sarasaH svacchatvAdiguNa uktaH.
tanmukhaprativimbayuktamukurasya sAdharmyamAha.
yadyasmAdiha sarasi mukhasadRRishakanakAmbujAdikaM
bhAti..2..
nabhasIha pANDi madhurAM balAhakAH
sarasIbhirAshritacarIM dadhatyamI.
nijamecakatvamatimeduraM punar
dadurAbhya eva kimu mitratAkRRite..3..aM
nabhasi valAhakAH meghAH varShAkAle
sarasIbhirAshritacarIM pANDimadhurAM
kiJNcidvRRiddhUsarAshcetisAtishayaM dadhati evamamI
valAhakAH atimeduraM snigdhaM
varShAkAlInnijamecakatvaM shyAmatvamAbhyaH
sarasIbhyaH punardaduH. parasparamitratArthaM kiM
parIvarttaM kRRitam..3..
athavAtape.atula tapasvinIrimA nabhasi
svasarva dhana santatArpaNaiH.
paricarya viShNupada eva lipsavo
layamApuradya sahasAvadAtatAm..4..
athavA bhagavatpade layamIpsavo valAhakAH Atape
nidAghe jalashoShaNamRRittikAvidAraNAdinA
atulatapasvinIrimAH sarasIH nabhasi shrAvaNe
jalarUpasvasarvadhanasya santatArpaNaiH
nirantaravitaraNaiH paricarya sahasA avadAtatAM
shuddhatAmApuH. avadAtaH site pIte shuddhe ityamaraH.

pakShe shrAvaNe sarasIH paricarya viShNupade AkAshe


layamIpsavo meghA avadAtatAM shvetatAmApuH..4..
abhito.api pashya sumanassu rAgibhiH
sumanassu na kvacana rajyate.alibhiH.
tava tena sakhyatanudUnatAM yayau
sumano na veti vada satyamadya naH..5..
he rAdhe ! abhitaH pashya sumanassu rAgibhiH alibhiH
sumanassu puShpeShu na rajyate iti virodhaH. parihArashca
sumanassu mAlatIShu rAgibhiH anya sumanassu na rajyate
sumanaH sAmAnye na rajyate iti hetoH. he sakhi ! tava
samano 'tanudUnatAM paramaduHkhitAM yayau na vA iti
satyaM vada. pakShe
tAdRRishamAlatyAdidarshanarUpoddIpanavashAt tava
manaH kandarpadUnatAM yayau na vA..5..
iti mAdhavo.abhidadhadiddha dIdhiti pramadA
maNI mukhyamudaJNcita smitam.
dara bhugna tAra sarasekShaNaM kShaNAd
adhayaddRRishoccalitayA bhRRishotsukaH..6..
ityabhidadhAt mAdhavaH iddhA dIdhitiH kAntiryasyA
evambhUtA pramadAmaNI rAdhA tasyA udaJNcit smitaM
mukhamucchalitayA dRRishAdhayat..6..
atha vRRindayopahRRitamambujaM hariH
parigRRihya hastanalinena shastaruk.
samajighradapyatula saurabhaiH kShitau
jayasi tvamityalaghu tuShTuve ca tat..7..
hariH vRRindayA upahRRitaM padmaM hastanalinena
parigRRihya ajighrat. padmaM kIdRRishaM ? prashastA
rukkAntiryasya. he padma ! tvaM svasaurabhaiH kShitau
jayasi. alaghu yathA syAt tathA tat padmaM
kRRiShNstuShTuve..7..
kamala stave sakhi kRRite mayA kathaM
vadanaM tavAbhavadarAla cillikam.

dara shoNimA caTulitA~NgyavediShaM nija


gaurava cyavana hetukaM hi tam..8..
rAdhAyA mukhe dRRiShTiM nikShipya kRRiShNena
kRRitacumbanaM padmaM dRRiShTvA kiJNcit
kupitAyAstasyAH krodhe 'nydeva kAraNaM shrIkRRiShNaH
kautukavashAdAha. he sakhi ! rAdhe ! mayA kamalasya
stave kRRite tava vadanamarAlacillikaM
kuTilacillikamevamIShat shoNaM ca katahamabhavat. AM
jJNAtaM he caTulA~Ngi ! kamalastave kRRite sati tava
gauravacyavanameva krodhe kAraNamaha avediSham..8..
bhavatu kramAdubhayameva jighratA
yataradbhavenmadhura saurabhAdhikam.
tadavetya tasya jaya eva sarvadA nija
veNunApyalaghu gAsyate mayA..9..
bhavatu kramAdubhayaM jighratA mayA yatarat yat
saurabhAdhikaM bhavet tat avetya tasya jaya eva
gAsyate..9..
iti tAM nigadya tadalakShitaM hariH
paricumbya tanmukhamuvAca vismitaH.
ahahAtulaH parimalo.ayameva tat sakhi
nAnRRitaM tvamapi me samakrudhaH..10..
tat tasmAt he sakhi ! tvaM me mahyaM na
anRRitamakrudhaH apitu tvayA yathArtha eva krodhaH
kRRitaH..10..
dhig are vRRithaiva pariphulla mUDha kiM
trapase na jaitra vanitAsya sannidhau.
nija pa~Nkajatva jalajatvayordvayor
anurUpameva shaTha ceShTase.athavA..11..
yasya stutyA tava roSho 'janiShTa tannindaya iva tvAM
prasAdayAmItyabhiprAyeNAha. dhigare iti are mUDha ! tvaM
vRRitha iva pariphulla kiM jayashIlavanitAyA
mukhasannidhau na trapase ? athavA he shaTha ! tava

pa~NkAjjAtatvaM jaDAt jalAt jAtatvaM ca. ataeva


jaDaputratvAt tamapi jaDa eva. tathA tayoranurUpaM
ceShTase yataH phullamasi..11..
taruvalli lAsyavidhi shikShaNaM
pratikShaNameva sa kShaNamito vitanvatA.
tadupAhRRita svamakaranda saurabhoc
caya dakShiNAbhirapi na prasIdatA..12..
padmaprabhRRitipuShpato 'pi rAdhAyA
mukhasaurabhasyAdhikye shrIkRRiShNo vAyumeva
pramANayati dvAbhyAm. he kopane ! rAdhe ! shRRiNu !
taruvallInAM pratikShNaM nATyavidhau shikShaNaM
vitanvatA vistArayatA ataeva tasminshikShNe
taruprabhRRitibhirupahAratvena kalpitAbhiH
svamakarandasaurabhasamUharUpadakShiNAbhirapi
aprasIdatA nabhasvatA vAyunA kintu tava mukhAmbujasya
ghoMghaT iti prasiddhamaJNcalItaTamAtraM naTayatA tena
naTanasya dakShiNAtvena kalpitAntava mukhasya
parimalAnpratilabhya amahadya dhanya iti kiM
nAbhyamanyata ? apitu amanyata eva. tathA ca pavanaH
AtmanA dhanyaM manyate smetyarthaH..1213..
shRRiNu kopane tava mukhAmbujAJNcalI
taTameva kiM naTayatA nabhasvatA.
pratilabhya tat parimalAnsudurlabhAn
ahamadya dhanya iti nAbhyamanyata..13..
lalitAha yasya dara gandha mAtratas
tvamudAramunmuraharAbhilakShyase.
makarandamasya kimu hAsyasi tvam
ityasha~NkayA kavalitAM karoShi mAm..14..
yasya mukhasya gandhamAtrAt tvaM udAramut
abhilakShyase atastvamasya mukhasya makarandaM kiM
hAsyasi ? iti sha~NkayA tvaM mAM kavalitAM grastAM
karoShi iti sha~NkAyuktAM mAM karoShItyarthaH..14..
sakhi mA viShIda kati vA na mAdhurI

saritaH sravanti parito yato.anisham.


sakRRideva paJNcaSha pRRiShanti pAnataH
saraso.asya kiM nu bhavitA daridratA..15..
he sakhi ! lalite mA viShIda, yato rAdhAyA
mukharUpasarovarasya anishaM nirantaraM paritaH
mAdhurIrUpasarito nadyaH kati vA na sravanti ? ato.asya
sarasaH paJNcaSha vindoH sakRRit pAnataH kiM daridratA
bhavitA ?..15..
iti savya dorbhujagapAsha veShTanaiH
svabalAdvashIkRRitatanornatabhruvaH.
adharAmRRitaM yadapibat tadutthitA
vadana dvaya dyutiratItRRipat sakhIH..16..
tat adharAmRRitamapivat tena pAnena utthitA yA
tayorvadanadvayasya dyutiH sA sakhIH atItRRipat..16..
prati vartma kuJNja sarasI sarinnagaM
ramamANa evamanurAgiNI gaNaiH.
nikhilATavI mukuTabhUtamullasat
paridhIyamAna yamunaM vanaM yayau..17..
anurAgiNIgaNaiH saha vartmAdikaM
prativartmakuJNjaparvatAdau tathA ca vartmaNi vartmaNi
kuJNje kuJNje evaM rItyA bodhyam. ramamANaH kRRiShNaH.
paridhirmaNDalaM tadivAcarantI yamunA yatra tathAbhUtaM
vRRindAbanaM yayau..17..
kalahaMsa cakra kalahaM kalAspadaM
kRRita karNa kairava kutUhalaM dadhat.
satataM nagairasatataM phaloccayaM
kalayadbhireva balayac chikaravairvRRitam..18..
vRRindAvanaM kathambhUtaM ?
kalahaMsacakravAkAnAM kalahaM dadhat. tAdRRishaM
kIdRRishaM kalAnAM vaidagdhInAmAspadaM. pakShe
kalahaMsAdInAM kalaM hantIti tat tada api ca kalAnAM
madhurashabda nAmAspadamiti virodhAbhAsaH. punashca

kalahaM kIdRRishaM kRRitaM karNarUpakairavANAM


kutUhalaM yena. ataevAtra kairavapadAta kalAnAmAspadaM
candrasvarUpamityartho.api bodhyaH. punashca nagaiH
satataM vRRitam. nagaiH kIdRRishaiH rasena tataM
vistRRitaM phalasamUhaM kalayadbhiH dadadbhiH punashca
valayantI parasparaM veShTayantI shikhA arabhAgo yeShAm.
sarveShAmagrabhAgAnAM samatayA sthitirityarthaH.
pakShe satataM nagairvRRitaM asatataM nagairvRRitamiti
virodhAbhAsaM ca..18..
sphaTikendranIla kuruvinda hATakair
acitAsti yatra bahu tIrthamaNDalI.
pratibimbitA taditareti saiva nRRin
bhramayatyashIta kiraNAtmajAmbhasi..19..
yatra vRRindAbane ghATa iti prasiddhA tIrthamaNDalI
asti. kuruvindaH mugA iti prasiddhaH. ashItakiraNAtmajAyA
yamunAyA ambhasi prativimbitA sA tIrthamaNDalI taditarA
svasmAdanyA tIrthamaNDalI iti nnbhramayati..19..
taduparyyamanda ruci kuJNjapuJNja
bhAk kusumATavI lasatI yatra sarvataH.
ali maJNju gIta jana raJNji khaJNjana
vraja hAri nATya paripATyanekadhA..20..
yatra kuJNje muktakusumATavyA uparideshe
bhramarANAM maJNjugIta eva janaraJNji khaJNjana
samUhasya anekadhA manoharA nATyaparipATIvartate..20..
navamAlikA bakula kunda ketakI
karavIra keshara kadamba campakaiH.
atimukta jAti shatapatra kubjakaiH
girimallikA kanaka yUthikAdibhiH..21..
yatra vRRindAbane ashramibhiH
shramarahitairnavamAlikAbhiH sadA valitA veShTitA iti
parashlokena sahAnvayaH. pakShe AshramibhiH. tathA ca
yathA brAhmaNakShatriyAdyAshramiNo janA grAme
kramashaH ekapradeshe brAhmaNA anyapradeshe

kShtriyAdayo vasanti tathA ityarthaH.


vakulAdibhirvRRikShairnavamAlikAkanakayUthikAdilatAsAhit
yena AshramibhirgRRihAshramitulyairetaiH sadA kalitA yuktA
bhUryatra vRRindAbane.astIti parashlokenAnvayaH.
atimukto mAdhavIlatA. shatapratrakuvjakau
vRRikShabhedau. girimallikA kuTajaH. atha kuTajaH shakro
vatsako girimalliketyamaraH. nArikelastu lA~NgalItyamaraH.
mRRidvIkA gostanI drAkShetyamaraH..2122..
panasAmra lA~Ngali guvAka gostatI
kadalI karaJNja karakeShu kolibhiH.
dhavanimba pippala baTAkSha kiMshukaiH
kalita sadAshramibhireva yatra bhUH..22..
caturastarUnsaharucashcaturdishaM
vratati dvaya dvaya samAkramAJNcitAn.
viTapaiH parasparamuparyyuparyutAn
iha kuJNja ityAbhidadhAti kovidaH..23..
adhunA kuJNjaracanAprakAramAhacatvAro vRRikShA
ekarUpAsteShAM madhye ekaikavRRikShasya pArshvadvaye
latAdvayasya veShTanaM viTapaiH karaNaiste vRRikShA
parasparamuparyupari grathitA bhavanti. tathA sati
etAnvRRikShAnkovidaH ityabhidadhAti..23..
tata shAkhatAM sa ca gatastathA vabhau
dhRRita puShpapallava dalAccha gucchakaH.
baDabhIshikha shikhara bhitti toraNa
pratihAra rAji maNimandiraM yathA..24..
dhRRitapuShpapallavAdikaH sa ca kuJNjaH
valabhyAdibhirvirAjamAnaM maNimandiraM yathA bhavati
tathA vistRRitashAkhatAM gataH sanvabhau..24..
caturasratAM kvacana cAShTa konanAM
balayAkRRitiM ca sa bhajankvacit kvacit.
nija nAthayoratanu kelaye mano
nayana pramodya laghu yatra rAjate..25..

sa ca kutracit caturasratAM kutracit aShTakoNatAdikaM


bhajannijanAthayoH kandarpakrIDArthaM yatra vRRindAvane
alaghu yathAsyAt tathA rAjate..25..
shukashArikAcaTakakekikokilair
alicAShatittirakali~NkacAtakaiH.
kalavAk cakora caraNAyudhAdibhir
dhvanitaiva yatra bata bhAti diktatiH..26..
yatra vRRindAvane shukAdipakShibhirdhvanitA
diktatirbhAti. kalavAk pArAvataH..26..
ruru shalya kIsha mahiShaiH samUrubhiH
sRRimaraishcamUru kapilA shashadAdibhiH.
viharadbhireva kila yatra nIyate
samayo.ati sauhRRida mitho.avalehanaiH..27..
ruruprabhRRitimRRigabhedairbiharadbhirevAtisauhRRidena
parasparAvalehanaiH karaNairyatra samayo nIyate..27..
ahivaktravahni havanAttanoshcirAn
malayAnilaiH shrita tapovalarddhibhiH.
kRRita nandanadru kusumopagUhanair
amarA~NgaNA~Nga parishIlanAdRRitaiH..28..
malayAnilaistapasyAM kRRitvA
svargakailAsavaikuNThAdigamanena
bhUripuNyavishiShTaistaiH puNyaprabhAvena iva yAM
bhUmiM prApya svargAdibhyo 'pi adhikAM kAJNcana
camatkRRitimupalabhya shritanIti yathAsyAttathA yatra
sadoShyate vAsaHkriyate iti tRRitIyashlokena sahAnvaH.
malayAnilaiH kathambhUtaiH
malayaparvatIyasarpavaktrarUpe vahnau cirakAlaM vyApya
svatanorhavanAt prAptatapovalasampattibhiH.
svargasthanandanavRRikShAli~NganAdibhisteShAM
saugandhyamAnIta..28..
suradIrghikA salilapAvitAtmabhi

girijAsaraH kamala reNu ruShitaiH.


kamalAlayA ramaNa keli pAdapa
pracaya prasUna makaranda nanditaiH..29..
suradIrghiketi shaityamAnItaM kamalAlayA
lakShmIstasyA ramaNo nArAyaNaH. punaH kathambhUtaiH
vrajabhUmivAsena avajJNAtA anyatravAse vAsanA yaiH.
shritanItItyanena teShAM mAndyamAnItam..2930..
atha bhUri puNya pariNAma cumbitair
abhipadya yAmavamatAnya vAsanaiH.
upalabhya kAJNcana camAtkRRitiM parAM
shritanIti yatra hRRiShitaiH sadoShyate..30..
mRRiga vRRikSha pakShiShu purovalokiteShv
ati ramaNIya kamanokShi hAriNaH.
abhidhAma pRRicchadiha kasya kasyacinnija
tarjanIM madhuramunnamayya sA..31..
mRRigavRRikShapakShiShu madhye manonetrahAriNa
kasyacit abhidhAM sA rAdhikA
tarjanImunnamayyApRRicchat..31..
svakareNa navya kusumAni mAni
tAnyavacitya tAni tanu valli tantubhiH.
viracayya hAra kaTakA~NgadAdi tanmithunaM
mithaH sapadi bhUShayadvabhau..32..
tAni kusumAni vallyA valkalasyasUkShmasUtraiH
karaNaiH hArAdibhUShaNaM viracayya tanmithunaM
parasparaM bhUShayat babhau..32..
paridhApane kusuma maNDanasya kiM
svakucau prati tvamatisha~Nkase priye.
kalayAsmi nirvikRRitireva varNitA vara
varNitA shrutibhireva me muhuH..33..
he rAdhe ! puShpamaNDanasya paridhApane svakucau
prati kathaM sha~Nkase. tava kucasparshe 'pi ahaM

nirvikAro 'smIti pashya. yato mama varavarNitA


shreShThabrahmacaryaM
gopAlatApIshrutibhirmuhurvarNitA..33..
sakhi kundavalli vada satyamasya kiM
varavarNitA bhavati sAdhu vA na vA
nija devarasya caritaM prajAvatI yad
avaiti tat kimaparo janaH kvacit..34..
prajAvatI bhrAtRRijAyA..34..
varavarNinI tvamasi rAdhike tato vara
varNitAM mRRigayaso.asya yatnataH.
gata sha~Nka satata sa~Ngatau tathA
svasatItva siddhiriti te kilAshayaH..35..
kundavallI Aha ! he rAdhe ! tvaM varavarNinI pakShe
shreShThavarNayuktA asi. tata eva hetoH asya
varavarNitvaM yatnataH mRRigyase. tatrAnveShaNe te tava
Ashayadvayam. shrIkRRiShNena satatasa~Ngame
niHsha~Nkatva tathA svasya satItvapradiddhyarthaM
ca..35..
sakhi tApanIM shrutimaho na veda ko
viditashca raudramuniratrinandanaH.
mama varNitAM prati gRRihaM sa vakShyati
kShaNamatra tadbhaja raho mayA samam..36..
atrinandano durvAsA. raudro rudropAsako muniH
pratigRRihaM vakShyati. tvaM tu mayA saha kShaNaM raho
bhaja..36..
capalatva nistrapayorupAdadat puru
sArabhAgamiha nirmame sphuTam.
lalite vidhiH puruSha jAtimIkShyatAm
aliratra valliShu gataH pramANatA..37..
shrIrAdhikA lalitAM prati puruShapadasya
vyutpattimAha. vidhAtA cApalyanirlajjatvayoH

adhikasArabhAgamupAdadat puruShajAtiM nirmame. atra


vallIShu vartamAno 'lireva pramANam..37..
kimiyaM karoti kalayeti bhAShiNa
priya mAnatekShaNamavekShya rAdhayA.
prakaTaM tamAlamabhiveShTayantyalaM
pidadhe.aJNcalena nava hema yUthikAm..38..
yathA puruShajAteshcApalyAdidoShadAnArthaM
rAdhayA bhramaro dRRiShTAntistathaiva shrIkRRiShNo.api
svarNayuthikAM dRRiShTAntIkRRitya
strIjAternirlajjatvAdidoShadAnArthamAha. iyaM
svarNayUthikA kiM karoti pashyetibhAShiNaM
shrIkRRiShNamavekShya tAdRRishabhAShaNAt pUrvameva
rAdhayA tamAlaM veShTayantI yUthikAmaJNcalena
pidadhe..38..
iti bhUri kautuka sudhAtara~NgiNI
rasa majjitAntaratayA tayA samam.
pravivesha tadvipina madhyavartinI
kanakasthalIM kvaNada~Nka ki~NkiNiH..39..
iti pracurakautukasudhAnadyA rasena
majjitAntaratvena sa kRRiShNaH tathA samaM
vRRindAvanasya madhyavartinIM kanakasthalIM praviveSha.
kvaNannirmalA ki~NkiNI yasya..39..
samayAnti yAM dyumaNi vidyudinduja
dyuti vidruhi sphurati ratnakuTTime.
maNi yogapIThamiha padmarAgajaM
sphuTamaShTapatramavabhAsate.ambuja..40..
yAM samayA yasyAH kanakasthalyAH madhye sphurati.
ratnakuTTime maNiyogapIThamasti. kathambhUte
ratnakuTTime sUryaviduc candrajadyutInAM vidruhi. iha
maNiyogapIThe padmarAgajamaShTadalamambujaM
bhAsate..40..
anurAgi bhaktanivahaH svamAnase

prakaTIbhavadyadabhilakShya sakShaNam.
makarandamRRiddhamatulaM pibanpibaMsh
cirameva jIvati yadIyamadbhutam..41..
anurAgibhaktasamUhaH svamanasi. pakShe
svamanorUpe mAnasasarovare prakaTIbhavat yat padmaM
sakShaNaM sotsavaM yathAsyAttathA abhilakShya
yadIyamadbhutamakarandaM pivanpivanciraM jIvati. manasi
tasya mAdhuryAsvAdanameva tasya makarandapAnamiti
bodhyam..41..
surashAkhino.ati surasArtha varShiNaH
surasArtha durlabhatarasya kasyacit.
suratotsavanasuravaiviNaM sadA
surasayya nitya dhRRita saubhagAmbudheH..42..
yat padmaM surashAkhinaH kalpavRRikShasya talavarti
iti parashlokenAnvayaH. kathambhUtasya atisurasaphalasya
varShiNaH. punashca surasArthasya devatAsamUhasya
durlabhatarasya. punashca asuravairiNaM kRRiShNaM
suratajanyotsavAnsurasayya AsvAdayitvA nityaM dRRitaH
shrIkRRiShNadattasaubhagAmbudhiryena tasya. he
kalpavRRikSha ! dhanyo.asi yathA tvattale mama
suratotsavastathA nAnyatra iti shrIkRRiShNadattasaubhAgyo
bodhyaH..42..
haridashmapatra pariguccha vidruma
pratha pallavAmbujamaNIphalAvaleH.
nikhilartu sevitatamasya yat sadA
talavarti hantRRi sudRRig Arti santateH..43..
punashca kathambhUtasya indranIlamaNivat patraM
yasya vajrayulyashvetavarNagucchA yasya,
vidramaprabhAtulyaprabhAyuktaH pallavo yasya,
ambujamaNiH padmarAgastattulyA phalashreNI yasya, sa ca
padmaM kIdRRishAM strINAM, jJNAninAM, shobhanAnAM
nayanAnAM ca ArtisaMhaterhantRRi..43..
tadupetya sa shrita tadIya karNikaH

sphuTa karNikAra ramaNIya karNikaH.


vanitA nitAnitamahAH sahAlibhir
mumude mukhodghatana lobhitAlibhiH..44..
tatpadmamupetya tadIyakarNikA yena evambhUtaH sa
shrIkRRiShNaH vanitA rAdhA tayA nitarAM tAnitaM
vistRRitaM maha utsavo yasya tathAbhUtaH sanAlibhiH
sakhIbhiH saha mumude. kathambhUtAbhiH
mukhasyodghATanena lobhito 'liryAbhiH..44..
taDidambubhRRidbalayite kimambu
bhRRit taDitAvacaJNcalatayA dhRRita prathe.
surashAkhino vavRRiShatuH svavAJNchitaM
bahu tasya kiM nu kRRita tattalasthitI..45..
kRRiShNarAdhAsvarUpameghataDitau kiM
nijapItanIlavastrasthAnIyAbhyAM vidyunmeghAbhyAM
valayite ? nanu svargaM bihAya pRRithivyAM kimarthaM
tayorAgamanam? tatrA tasya surashAkhino vahu vAJNchitaM
kiM kRRitatattalasthitI satyau vavRRiShatuH ? kathambhUte
caJNcalatayA dhRRitA prathA khyAtiryAbhyAM te..45..
smara koTi mohana nakhAJNcala dyuteH
smara vihvalIkRRita tanoraghadvisaH.
nayanAnta sRRiShTa sashara smarArbuda
glapita priyAkShitata pIta rociShaH..46..
adhunA kalpavRRikShasthashukoktaM shrIkRRiShNasya
rUpAM varNayati. lalitatribha~NgivapuShaH
shrIkRRiShNasya mAdhurIM sanandanaparAsharAdayo na
viduH. pakShe nandanena putreNa vyAsena saha iti
parashlokenAnvayaH. kathambhUtasya
smarakoTimohananakhAJNcaladyutea api smareNa
vihvalIkRRitA tanuryasyeti virodhAbhAsaH. punashca
nayanAntena sRRiShTo yaH sharayuktaH smArArvudastena
glapitA yAH priyAstAsAmakShitaTena pItaM rociH
kAntiryasya. yadyapi parAsharAdayo na vidustasdapi
vrajAshritashukapakShiNaH ukticAturIviShayakRRitaM
mAdhurIM sAdhavo 'nubhavanti. pakShe

vajAshitashukadevasya
shrIbhAgavatokticAturIviShayIkRRitAM mAdhurIM sAdhavo
'nubhavanti..4647..
lalita tribha~Ngi vapuSho.asya mAdhurIM
na viduH sanandana parAsharAdayaH.
tadapi vrajAshrita shukokti cAturI
viShayIkRRitAmanubhavanti sAdhavaH..47..
sa hi vedakalpatarumAshritaH sadA
phalamasya sAramupabhoktumagraNIH.
yadavarNayat tadamRRitaM sudurlabhaM
vibudhairapIti jagati prathAM dadhe..48..
asya kalpavRRikShasya sAraphalamupabhoktuM sa
shukaH sadA veda, kIdRRishaH agraNI shreShTha.
yadavarNayat tadamRRitaM vivudhairdevairapi
sudurlabhamiti jagati prathAM dadhe. pakShe
vedarUpakalpavRRikShamAshritaH sanshrIbhAgavatarUpaM
tasya sAraphalamupabhoktumagraNIH. sa yadavarNayat tat
shrIbhAgavatarUpAmRRitaM vivudhairapi sudurlabhamiti
jagati prathAM dadhe..48..
sukumAratAM padayugasya kiM bruve
rasikendra yasya dharaNau yiyAsataH.
svadRRisho.api pAdukayituM visha~Nkate
skhaladashru te praNayiNI kadambakam..49..
shukapakShiNaH kavitAmAhahe rasikendra ! tava
padayugasya sukumAratAM kiM vruve ? dharaNau yiyAsato
yasya padayugasya tava praNayinIkadambakaM svadRRisho
netrANyapi kaThoratayA pAdukayituM pAdukAM kartuM
visha~Nkate. praNayinIkadambakaM kIdRRisham?
skhaladashru..49..
nikhilA~NgabhAra vahanAbhibhUtitaH
kupiteva shoNima dhurA durAvarA.
bahiretumicchatitamAmivekShyate
tava savya pAdatala pArShNi vartinI..50..

adhunA tribha~NgI lalitasya kRRiShNasya


tAdRRishasamaye vAmapade sarvA~Ngasya bhArtAjjAtaM
tadAruNyAdhikyaM tat kopajanyatvenotprekShate. tava
vAmapadatalavartinI durnivArA shoNimadhurA
ArUNyAtishayaH. mama pratipakShe dakShiNapade satyapi
nikhilA~NgabhArabahanAbhibhUtitaH kupitA iva mayA atra
na stheyamityuktvA bahirAgantumicchati
tatamAmivAsmAbhirIkShyate..50..
taduparyadeti shitimA tayordvayor
adhisIma kApi ruci rekhikAsti yA.
iyameva dRRi~NmadhukarI shvarIkarItyati
vihvalAH svamadhubhirnatabhruvAm..51..
shitimA shyAmatA. tayordvayoH shoNimashitimnoH
sImAmadhye yA kApi rucirekhikA asti. iyaM rekhikA
natabhruvAM dRRi~NmadhukarIrbihvalAH carIkarIti
atishayena punaH punaH karoti..51..
yadasavyameva caraNaM purastirashcara
ja~NghamApa rabhasena savyatAm.
atirAgiNA nijatalena rAdhikA
padalambi shATyalaghu cumbanAya tat..52..
purastirashcInaja~NghaM dakShiNacaraNaM rabhasena
kautukena savyatAM vAmadig vartitAM yat Apatat atirAgiNA
dakShiNacaraNatalena
rAdhikApadalambishATInAmalaghucumbanAya nyUnatA api
svikRRitA..52..
idamiddha hi~Ngularasena carcitaM
vidhinA svacitrakaratA prathAkRRite.
dhvaja pa~NkajAdi likhatA dhruvaM
yataH sakRRidIkShayankulavatIramUmuhuH..53..
svacitrakaratAprathAnimittaM dhvajavajrAdilikhatA
vidhinA idaM talamiddhahi~Ngularasena carcitam. yato
likhanAM tvaM kulavatIH sakRRidIkShayanamUmUHa..53..

kathamapratItimabhipadyase priye
kalayeshvaro.asmi nahi netyadIdRRishaH.
svapadA~NkasampadimAM kimAgrahAn
na tathApi labdha daragauravo.apyabhUH..54..
he priye ! kathamapratItia abhipadyase ? ahamIshvaro
'smi nahi na tathA cAhamshvIra eva iti
svapadA~NkasampadamimAM priyAM tvaM
dakShiNacaraNatale unnatIkRRitya kimAgrahAt
adidRRishaH ? tathApi tvaM na lavdhadaragauravo.api
abhUH. IdRRishyo vahvyo rekhA asmAkaM padatale vartante
ityuktvA na gauravaM kurvanti..54..
tanujAnujAta suShamApaTAvRRitAtanu
jAnutApa viShamAmanAvrtAm.
tanate dashAM sakRRidavekShitaiva te
tanu madhyamAtati hRRidaH kalAnidheH..55..
jAnuM varNayati. sUkShmajAnujanyashobhA
sakRRidavekShitA satI kandarpatApena
viShamAmataevAnAvRRitAM tanumadhyamAtatInAM
hRRidayasya dashAM tanute he kalAnidhe..55..
ati pIna vRRita ruciroru rociSha
jagati satIrapi ratIshavellitAH.
sahasA vidhAya sahasAdharAmRRitaiH
saha sAdhutAbhirapi deva tisyasi..56..
atipInavRRittarucirorudeshasya rociShA jagatIsatI
sahasA ratIshena kandarpena vellitAH vidhAya tAbhiH
vrajasundarIbhiH saha sAdhu yathAsyAt
hasasahitAdarAmRRitaiH timyasi ArdrIbhavasi.
tAsAmadharAmRRitaistvaM tvadarAmRRitairapi
tAstimyantItyathaH..56..
tava nAbhiromatatipa~NktirUpatAM
yayatuH sudhAhradatadutthavallike.
paritastu ye sumanasAM nivAsabhUr

atiramaNIyakavatI virAjate..57..
sudhAhradatadutthavallike tava nAbhiromAvalirUpatAM
yayatuH.
ye yayoH hradavallyAH paritaH sumanasAM shobhanAnAM
manasAM ca mAlAsthapuShpANAM ca sahRRidayAnAM ca
nivAsabhUrvirAjate. parishabdayogAddvitIyA..57..
subhagordhvanAlamapi na nyagAnanaM
smarasadmapadmamidamadbhutaM bhavet.
patitA dRRisho.atra sudRRishAM yadandhatAM
tadiShUpaghAtagaladambubhiryayuH..58..
kandarpasya sadmasvarUpamidaM nAbhipadmamadbhutaM
bhavet. adbhutamevAhasubhagordhvanAlamapi tat
padmaM nyak nIcInamAnanaM yasya tAdRRishaM na. yat
yasmAt atra padme sudRRishAM dRRishaH patitA satyaH
tasya padmasthakandarpasya iShUpaghAtena
galadambubhiH karaNaiH andhatAM yayuH. atra
nAbhipadmadarshanajanyAnandAshru eva
kandarpabANAghAtajanyatvenotprekShitam..58..
trijagat tviShAmakhilasArasa~Ngrahais
trivalI vyadhAyi vidhinAtishilpinA.
anayAvalagnamiha tena kIrtayanty
avalagnametadRRitabhAShiNo budhAH..59..
anayA trivalyA saha lagnaM tena hetunA satyabhAShiNo
dhIrAH tava madhyadeshamavalagnaM kIrtayanti.
madhyamaJNcAvalagnaM ca ityamaraH. tena ye
punaranyapuruShe madhyadeshamavalagnaM bhAShante, te
mithyAvAdino mUrkhA evetyarthaH..59..
atitu~Nga pIna ghana vakShaso bharaM
vahadeva madhyamamagAdiva shramam.
nija vAmato.anamadivAtitanvidaM trika
bha~Ngi la~NgimabhareNa lakShyate..60..

atitanu ati sUkShmaM madhyamaM vakShaso bharaM


vahat satshramamagAdiva shramAddhstornijavAmadeshe
anamadiva. tribha~Ngasamaye vAmapArshve kiJNcit
namanamanubhavasiddhamiti bhAvaH. idantu tribha~Nge
la~NgimbhareNa manoharatAtishayena lakShyate. trikaH
nitambopari pRRiShThadeshasthabhAgavisheShaH.
la~Ngaca~Ngau manohare..60..
navalIlatA laShatI dakShiNe.asya yat tad
idaM vimohanakRRite mRRigIdRRishAm.
itaratra puShkalavalitvamastyato guru
bhAraghAraNamihaiva sambhavet..61..
asya madhyadeshasthasya tribha~NgIsamaye
dakShiNapArshve navalIlatA navya lIlAvatvam. pakShe
trivaliyuktatvaM na laShati astyarthe lapratyayaH. itaratra
vAmapArshve puShkalavalitvaM puShTatrivalitvamasti.
pakShe dakShiNapArshve navalIlatvaM na valayuktatvamiti
paryavasitArtham. itvaratra puShkalavalavatvaM puShTavali
yuktatvaM tadeva puShkalavalavatvamiti
paramparitarUpakamasti ato gurubhArabahanamiha
vAmapArshve eva sambhavet..61..
shvasanai darAvanamunnamat kramAt
mRRidu pippalacchadananindi sundaram.
nija tundaminduvadanA maNisrajAM
nayasi kvacinnaTana ra~NgabhUmitAm..62..
udaraM varNayati. ashvatthadalanindi sundaraM
nijatundaM shvasanaiH kramAt IShadavnamat unnamac ca.
tat tundaminduvadanAyA rAdhAyA maNisrajAM
naTanara~NgabhUmitAM kvacit viparItashRRi~NgArasamaye
nayasi..62..
urasIndirA~NkalatikA virAjate
nikaShAshmaNIva tapanIyarekhikA.
visa tantu cUrNatati tulyatAM shritA
bhRRigulakShma lomalatikApyaNIyasI..63..

nikaShAshmani suvarNarekhikA iva tava vakShaHsthle


lakShmIrekhArUpA latikA virAjate. evaM anIyasI kShudrA
shrIvatsarUpabhRRigulakShmalomalatikA virAjate.
kathambhUtA mRRiNAlatantucUrNashreNItulyatAM shritA
prAptA. etena tasyAH shvetatvaM sukShmatvaM
cAyAtam..63..
iha vAma dakShiNa dig utthite ime
purataH sphuTat puraTa tAra hArayoH.
pratibimbite dyutikale ivekShate
bhavato masara mukurAyite tava..64..
iha masAramukurAyite
indranIlamaNinirmitadarpaNatulye tava vakShasi yathA
saMkhyenvAmadakShiNadigutthite ime lakShmIrekhA
shrIvatsalatike puraTa tArahArayoH svarNahAramuktAhArayo
prativimbite kAntikale iva janairIkShite bhavataH..64..
kimamAnivAntariha te samRRiddhimAn
anurAga eva bahireti dRRishyatAm.
uditendu sUrya shata nindi kaustubhAc
chalato yato jagadavApa raktatAm..65..
te tava samRRiddhimAnanurAgaH antaramAniva
antaHkaraNe na mAti iti hetoriva kaustubhacchalAt kiM
bahirdRRishyatAmeti ? yataH kaustubhAT jagat
anuraktatAmavApa..65..
mRRidula trirekhA dara tiryag aJNcita
dyutimaNDalI lalita kaNTha mAdhurIm.
svadRRisha dhayantyadhidharaM dhRRiticyutA
kulajApi dorbalayitAM vidhitsati..66..
adhidharaM dharaNyAM dhRRiticyutA kulajApi tava
kaNThamAdhurIM svadRRishA dhayantI satI dorvalayitAM vidhitsati
hastAbhyAM veShtitAM cikIrShati. kathambhUtA mRRidulA trirekhA
yasyAH. evaM tribha~Ngasamaye IShat tirashcInenAJNcitA. evaM
dyutimaNDalIbhirlalitA sA ca sA ca sA ca tAm..66..

bhujadaNDa daNDita bhuja~Ngama shriyas


tava pANi pa~Nkaja palAsha pAlibhiH.
nija nRRityakRRitya dara gauravAdRRita
muralI vileDhi laghurAdharIM sudhAm..67..
bhujadaNDena daNDitA bhuja~Ngasya shobhA yena
evambhUtasya tava pAnipa~NkajayoH palAshapAlibhiH
a~NgulishreNIbhiH svasya nRRityarUpakRRityArthaM
IShadgauravAdRRitA muralI adharasambandhinI sudhAM
leDhi AsvAdayati. yato laghuH nIco hi mahajjanena
IShadAdRRitashcet atyuccapadaM sahasaivArohatIti
prasiddheH..67..
snapitaH smitAmRRita pRRiShadbhirarcitaH
shikharaprabha dvija nijArciShAM cayaiH.
adharo.anurAga dhurayA nacAdharaH
kathametu bimba tulanAparAbhavam..68..
tava adharasmitarUpAmRRitavindubhiH snapitaH evaM
mANikyaprabhadantasya nijArciShAM samUhaiH. pakShe
shreShThaprabhabrAhmaNasya nijakAntisamUhairarccitaH
evaM nAmnA adharo.api anurAgAtishayena na cAdharaH na
nyunaH ataeva evambhUtastavAdharaH
vimbatulanArUpaparAbhavaM kathametu..68..
balabhinmaNidruma navA~Nkure.agrato
ravijAmbu budbudayugena pArshvayoH.
dara tiryag eva yadi yujyate tatas
tava nAsikApyupamayA mayArcate..69..
valabhinmaNidrumasya
indranIlamANinirmitavRRikShasya navInA~NkuraH. evaM
tasyAgrataH ubhayapArshve ravijAyAH yamunAyA
shyAmavudvudadvayena IShattirashcInatayA yadi
tAdRRishA~Nkuro yujyate tadA tava nAsikApi mayA
upamayA arcyate. atra nAsAsthAnIyo.a~NkuraH.
nAsApuTasthAnIyo vudvudaH..69..
sama sannivesha nava pallavopama

shravasormaNi makara kuNDala tviShAm.


mRRidu gaNDa maNDalamanudbhaTa
cchaTA patitekShaNaH kulabhuvo.agurandhatAm..70..
samasnniveshanavapallavopamakarNayorye
maNimayakuNDale tayostviShAM yA mRRidugaNDamaNDale
udbhaTacchaTA tasyAM patitekShNAH kulabhuvaH
vrajasundaryastasyAshcAkcikyena andhatAM aguH
prApuH..70..
rasikatva lAsya ruci satya sandhatAshrita
sAratAdi nija dharma bindubhiH.
jhaSha khanjanAmbuja cakora ShaTpadAdyapi
yena sAdhu gamitaM kRRitArthatAm..71..
rasikatvAdi nijadharmavindubhiH karaNairyena tava
netradvayena jhaShAdi kRRitArthatAM sAdhu yathA syAst
tathA gamitaM prApitam. tatra rasikatvavindunA jhaShaH
kRRitArthatAmprApitaH. kaviparamparAyAM jhaShasya
rasikatvaprasiddheH. evaM nATyavindunA khaJNjanaH.
kAntivindunA amvujam. satyasandhatA vindunA cakoraH.
shritasAratvavindunA bhramaraH..71..
shrutivartma vartyapi tadIkShaNadvayaM
tavamAdyati dyati sadA satIvratam.
ati lampaTaM taralatAramucchalaj
jala vIcimajjadiva rAga sAgare..72..
tava tat IkShaNadvayaM shrutivartmavarti. etena
nayanasya dIrghatvamAyAtam. shleSheNa
vedamArgavartyapi mAdyati mattaM bhabati. evaM sadA
satIvrataM dyati khaNDayatIti virodho draShTavyaH. taralA
caJNcalA tArA yasya. virodhapakShe taralatvaM rAti
gRRihnAti ati caJNcalamityarthaH. punashcAnurAgasAgae
ucchalanyo jalavIcitra majjadiva. netrasya svAbhAvikasadA
jalapUrNatvena pratIyamAnatvaM shobhAdhAyakaM
bhAvatIti bhAvaH..72..
alikArdha candramalakAli veShTitaM cala

cillI kArmuka bhRRito manobhuvaH.


nishitArdha candramiva bharma citrakaM
sakRRideva vIkShya tava kA na kampata..73..
alakarUpabhramareNaveShTitaM tava
alikarUpArdhacandraM caJNcalacIllirUpakArmukabhRRitaH
kandarpasya puShpamayatIkShNArdhacandramiva.
kathambhUtaM suvarNena citraM yasya. lalATopari
tilakAdikameva astropari suvarNacitrasthAnIyamiti
bodhyam..73..
na kacA amI kila mRRiNAla tanvate
mRRiganAbhibhiH shucirasaiyadaJNjitAH.
nija cAmarArthamasameShu bhUbhRRita
kuTila vabhuvuriti yat sa tadguNaH..74..
yat yasmAt mRRiNAlatantavaH mRRiganAbhibhiH
shRRi~NgArarasairaJNjtA. tathA sh~NgArarasenArdrIbhUtaiH
mRRiganAbhibhIraJNjitetyarthaH. tatra kAraNamAha.
asameShuH paJNceShuH kandarpastadRRiupeNa bhUbhRRitA
rAjJNA nijacAmarArthamevAJNjitAH. kuTilA bhavanti iti yat sa
tasya kuTilakandarpasya guNaeva kAraNam..74..
nikhilA~Nga rUpa yasha eva candramAs
tava manda hAsya vapurAsyamaNDale.
samuditya sarva bhuvanAdhipAntarAlaya
madhyamanvapi tanoti kaumudIm..75..
tava nikhilA~NgasthitarUpasya utkarSharUpayasha eva
candramAH tava mandahAsyameva vapuryasya
tathAbhUtaH sanmukhamaNDale samuditya
sarvabhuvanAdhipAnAM
brahmarudrAdInAmantaHkaraNarUpAlayasya madhyamanu
madhye kaumudIM jyotsnAt tanoti. tathA ca
brahmarudrAdayaH sadA tava mandahAsyasya dhyAnaM
kurvanti..75..
vraja mIna jIvana ! jagadvimohana !
tvamitIDyase tava tu jIviteshvarI.

kurute bhavantamapi mohitaM svarukvaNikAM


kirantyahamimAM kathaM stuve..76..
he vrajamInajIvana ! he jaganmohana ! tvaM mayA
IDyase. tava tu jIviteshvarI rAdhikA svakIyakAntikaNikAM
kirantI satI bhavantamapi mohitaM kurute. ataeva imA
kthamahaM stuve..76..
ati shoNa sAndra nava ku~Nkumadravac
churitanyagAsya kanakAmbujanmanI.
kusumeShu hATakaniSha~Nga sa~Ngate
maNi sampuTe subhagatAbhivAdite..77..
kAlAvidA vidhinA bhavatkRRite tava nimittaM anayA
svarNakamalAdirUpArthasaMhatyA
rAdhikArUpanavakelikalpalatikA raciteti paJNcamashlokena
sahAnvayaH. arthasamUhamevAhAtishoNeti. vahubhiH
shlokaiH. prathamatashcaraNAravindaM varNayati.
bAhlIkkdeshasthAtishayaniviDaku~NkumayuktAdhomukhaka
maladvayam. jAnudvayaM varNayati. dve maNisampuTe
subhagatvenAbhivAdite vandite. kathambhUte kusumeShoH
kandarpasya tUnaprasiddena svarNanirmitaniSha~NgeNa
saha sa~Ngate. etena ja~NghAdvayamapi varNitam..77..
krama pIna hemaruciraikamUlabhA
kadalIdvayaM samamadhomukhaM tataH.
amRRitoda pAnamatha vRRitta vIcibhis
tisRRibhiH svameva rabhasena veShTitam..78..
ekamUlabhAk svarNakadalIdvayaM samaM
adhomukhaM ca. etena UrudvayaM amRRitasya udpAnaM
kUpaH etena nAbhideshaH. madhyadeshasthAnIyaM
svatisRRibhistrivalisvarUpavartulAkAravIcibhiH rabhasena
vegena veShTitam..78..
nalinaika patramadhimadhya rAjita
smaralekhapa~Nktikarake nirantare.
visa vallike kisalayAdRRite daraH
sharadindura~NkarahitaH sphurat kalaH..79..

shrIrAdhikAyA udararUpakamalasyaikapatraM
kIdRRisham? adhimadhyaM patrasya madhyadeshe rAjitA
momAvalIrUpasmaralekhapaMktiryatra. nirantare avyabahite
stanarUpakarake. bAhudvayarUpavisavallike. kathambhUte
hastarUpakishalayadvayAbhyAmAdRRite. daraH
kaNThasthAnIyasha~NkhaH. sphuratkalaH
mukharUpapurNacandra ityarthaH..79..
sphuTa bandhujIva nava kunda korakais
tilapuShpa nIla nalinAli pallavaiH.
ayamarcito.abhra paTalI yamAnujA
tanudhoranIyug iti yArtha saMhatiH..80..
ayaM mukhacandraH vandhujIvaprabhRRitibhirarcitaH.
dantasthAnIyAH kundAH. nAsAsthAnIyaM tilapuShpam.
netrasthAnIye nIlanaline. alakasthAnIyo 'bhramaraH. tena
bhramarasahitapuShpeNa iva pUjanaM jJNeyam.
karNasthAnIyaH pallavaH. keshasvarUpameghapaTalI.
kathamUtA yamAnujAyA yamuyAstanudhoraNIyuk. dhoraNI
taDAg AdInAM jalanirgamanArthaM kShudrapraNAlI.
nAnArtho 'yaM shabdaH. etena veNIvarNitA..80..
vidhinAnayaiva racitA kalAvidA
nava kelikalpalatikA bhavat kRRite.
upabhujya yanmadhurimANamAtmano
na na pUrNakAmata matAM bhavAnagAt..81..
evambhUtAyA rAdhAyA madhurimANaM
bhavAnupabhujya nanu pUrNakAmatamatAmagAt ? apitu
pUrNakAmatamatAmagAdityarthaH..81..
praNavAni devi nakharAnpadoH sadoc
chaladaMshubhiH shakalitendu ninditaH.
namitaM hriyAntika kRRita sthiterhares
tava vaktramekamapi yeShu vIkShyate..82..
he devi ! tava nakharAnpraNavAni. kathambhUtAnsadA
ucchalat kiraNaiH khaNDitacandranindinaH. antike

kRRiShNasya nikaTe kRRitA sthitiryayA evambhUtAyAstava


hriyA namitaM ekamapi vaktraM hariH yeShu nakhareShu
vIkShyate..82..
bhavadAsya saurabhapatanmadhuvratA
vali vAraNAya karadhAritAmbujA.
lalitA puro laShati tu~NgavidyayA dhRRita
vINayA saha tathendulekhayA..83..
yogapIThArohaNasamaye aShTasakhInAM
yathAyogyasthAne sthitiM
shrIrUpagosvAmimatAnuShAreNAha. bhavaditi.
kAkAkShigolakanyAyena
parashlokasthAnudakShiNottaradishau lalitAyA
dakShiNasyAM dishi uttarasyAM dishi ta~NgavidyAyA saha
tathA indulekAyA saha lalitA laShati. tathA ca sammukhe
sthitAyAM lalitAyA lakShiNapArshve vINAsahitA tu~NgavidyA
uttarapArshve indulekhetyarthaH..83..
anUdakShiNottara dishau vishAkhayA
saha citrayA vyajala cAru cAlanaiH.
vyati darshanopadhika gharmabindavaH
sahasAstatAM dadhati vAM sahoditAH..84..
rAdhAkRRiShNayoranudakShiNottaradishau vishAkhayA
saha citrayA yat vyajanacArucAlanaM taiH karaNaiH vAM
yuvayoH parasparadarshaNotthagharmavindavaH sahasA
astatAM dadhati..84..
sicayAJNcalena kalitena pANinA
praNayAshru mArjana parApibAmiya.
svadRRishau dhRRitAshruvitatI vyadhAdaho
saha ra~NgadevyanujayAbhitaH sthitA..85..
abhitaHsthitA anujayA sudevyA saha ra~NgadevI
pANinA gRRihItena vastrAJNcalena vAM yuvayoH
praNayAshrumarjana parApi sA svadRRishau Anandena
dhRRitAshruvitatI vyadhAt..85..

anupRRiShTha deshamanurAgiNau yuvAm


adara pramodayasi campavallikA.
tapanIya kAnti jayi nAgavallikA dala
vITikAH pradadatI mukhAbjayoH..86..
yuvayormukhAvjayoH
svarNakAntijayiparNadalanirmitavITikAH pradadatI
campakavallI pRRiShThadeshe sthitA satI anurAgiNau
yuvAmanalpaM pramodayati..86..
praNayAdrirAja dhurayA hRRidUDhayAvagatena
sAhasabhareNa santarat.
tava rUpa keli jaladhau mahormimatyadhikaM
nimajjadativelameva yat..87..
mahormimati tava rUpabihArasvarUpasamudre
a~NganArvudaM hRRidUDhayA praNayarUpaparvatarAjasya
dhurayA bhAreNa sahasabhareNa santarat sat ativelaM
shIghramadhikaM tatra nimajjat yat yasmAt mAdRRishAM
girAM varNitaM bhavatIti parashlokenAnvayaH. na hi
AtmaghAtinAM varNanaM satAmucitaM bhavati bhAvaH.
pakShe etAdRRishasaubhAgyavatInAM varNanaM kiM
mAdRRishAnAM varAkANAM girA bhavati ? api tu na
bhavatyeva. davIyasI dUravartinI yA sA padavI mArgaH
mRRigyate. pakShe samudre magnAnAM
tAsAmuddharaNAya yadIyapadavI mRRigyate..8788..
tadana~Nga nakradhRRitama~NganArbudaM
kimu varNitaM bhavati mAdRRishAM girA.
kamalAdrijAdibhirapIha mRRigyate
suciraM yadIya padavI davIyasI..88..
iti labdhavarNamudayadvivarNataM rabhasena
ruddhagiramIkShayanshukam.
vanapAlikAM sarasa
gostanIphalairanutarpayanmudadhatta
mAdhavaH..89..

iti lavdhavarNaM vicakShaNaM shukaM rabhasena


harSheNa udayantI vivarNatA yasya tathAbhUtaM atha ca
rabhasena ruddhagiraM taM bhojayituM vanapAlikAM
vRRindAmIkShayanmAdhavaH sarasadrAkShAkhalaiH
shukaM vRRindAdvArA anutarpayansvayaM
mudamadhatta..89..
ati saubhagAspadamabhUt sabhAjanaiH
shuka eva bhavya suhRRidAlisaMsadaH.
anubhAvya bhAgavata mAdhurIM
eva yat svamakarodasau kRRitI..90..
bhavyAnAM suhRRidAlInAM lalitAdInAM saMsadaH
sabhAjanaiH abhinandanaiH shukaH ati
saubhAgyaspadamabhUt. asau shukaH bhagavatoH
rAdhAkRRiShNayoH mAdhurIM tAdRRishasaMsadaH
sabhAsthAnAnanubhAvya parIkShitaM rAjAnaM svaM
svIyamakarot. saMsada iti padaM ShaShThyekavacanAntaM
dvitIyAbahuvacanAM ca..90..
kala gAna gAna vara kaushalAvadhi
vyativedanena vijigIShayaiva kim.
atha vallakI muralike tayoH
karAmbuja haMsike iva cireNa reNatuH..91..
tayoH rAdhAkRRiShNayoH vINAmuralike
karapadmasthahaMsike iva reNatuH gAnaM cakratuH. tathA
ca kRRiShNaH muralIa avAdayat rAdhikA tu vINAmityarthaH.
tatra utprekShAmAha. kalagAnagataM yat anavaraM
shreShThaM kaushalaM tasyAvadhervyativedanena
parasparajJNApanena vijigIShaya iva kiM reNatuH..91..
salilAshmatAshma salilatvayoH kRRitiH
kRRititAM tatAna kiyatImaho tayoH.
yadabhedadarshi muni hRRit paverapi
drava vRRiShTirAshvajani satyalokataH..92..
tayorvINAgAnamuralIgAnayoH salilasya prastaratvaM
prastarasya salilatvaM tayoH kRRitiH karaNaM

kiyatImatitucchAM kRRititAM kRRititvaM tatAna.


utkRRiShTakRRititvamAha. aho AshcaryaM yat yasmAt
satyalokataH abhedadarshinAM munInAmapi
hRRidayarUpavajrasya dravavRRiShTiH varShAcchalena Ashu
ajani..92..
kShanato.abha ratnasadana praviShTayoH
sukhatalpa tallaja talopaviShTayoH.
smara sindhu vIcibhara majjitA tayor
lalitAdikAlitatirApa vAJNchitam..93..
ratnamandiraM praviShTayoH rAdhAkRRiShNayoH
smarasindhuvIcibhareNa majjitA lalitAdisakhItatiH
vAJNchitamApa. kathambhUtayoH sukhajanako yo
shayyAprasiddhaikadeshaH tatra upaviShTayoH tal
lajetyasyAmareNa prasiddhArthatvAt..93..
kAJNcI kuNDala hAra mauli kaTakaiH
shayyAtapatrAlayair
vallI vRRikSha mRRiga dvijairbahuvidhairnAnA kalA
kalpitaiH.
pauShpaireva mudA vyadhuH parijana shreNyastayoH
svAminauH
sevAM svAdita vanya mUla phalayostAmbUla
pUrNasyayoH..94..
parijanashreNyaH puShpanirmitaiH
kAJNcIshyyAchatragRRihavRRikShalatAprabhRRitibhiH tayoH
svAminoH sevAM byadhuH..94..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
kalpatarutalalIlAsvAdano nAma
dvAdashaH sargaH
..12..
o)0(o
(13)

=o) trayodashaH sargaH (o=


atha punarapi bhrAmyanvRRindAvanaM
vanajekShaNaH
kShaNaparavasho hemanteShTaM
pradeshamupavrajan.
tarugaNaghanachAyAcchannAM shritAmapi tAM jahau
saraNimatha sA mamlau manye tadIyaviyogataH..1..
athAnantaraM vanajekShaNaH kRRiShNa
utsavaparavashaH santathA hemanteShTaM
vRRindAbanasya
bhAgavisheShamupavrajansantarugaNaghanachAyAcchannA
M saraNiM pUrvaM grIShmabhayAt AshritAmapi adhunA
shItalabhayAt jahau. sA saraNiH shrIkRRiShNaviyogena
mamlau iti ahaM manye. mlAnijJNAnstu manuShyNAM
gamanAgamanABAdutpannena tRRiNAdinA jJNeyam..1..
nijanijavapuH sa~NkocyAshu prasArya varAmbarANy
alaghujaghanA romAJNcADhyamukhoditashItkriyAH.
gatimapi jahurjADyAkrAntAH susaMhatajAnavaH
sa RRiturabhavat tAsAM sadyo hareriva
sa~NgamaH..2..
sa RRiturhemantaH. tq d sadyaH .zkw SGama ivABH.
.zkena SGamasADHyf AhaalaghujaghanAH, tAH KBAH ?
nijanijavapuH sa~Nkocya shItalabhayAt vastrANi prasArya ca
mukhoditashItkriyAH. jADyAkrAntAH shItAkrAntAstA gatimapi
jahuH. SGamapakShe ajADyAt. punashca shItAt susaMhate
ekatrIKe dve jAnunI yAbhiH. evaM kRRiShNaSGE.A tw
lAmpaTyabhayAt jAnunorekatrIKNf bodhyam..2..
iti sakhi tuShArAMshoraMsho nishAtisamedhate
hrasati divaso bhAgo bhAgopaterapi tAmyati.
tanurapi dhRRitotkampashaMpAsamApya
tanUddhRRitA
himamahimabhiH kAnte kAM te gamiShyate vA
dashAm..3..

shrIkRRiShNaH rAdhAmAha. iha


tuShArAMshoshcandrasya aMsho bhAgaH nishA anishaM
vardhate. gopateH suryasya bhAgo dovasaH hrasati, ataeva
tasya bhA kiraNaM tAmyati. he kAnte ! vidyutsamA te tava
tanurapi adhuna iva dhRRitotkampA evaM atanUddhutA
atyantamlAnA. pakShe atanUH kandarpastena uddhutA.
pashcAt himamahimabhirhimAtishayaiH kAM dashAM
gamiShyati..3..
tadiha mama
hRRidveshmanyasmiMstvadutkalikAlibhis
taducitanivAsArthaM koShNIkRRite
nibhRRitekShaNam.
pravisha sahasA jaDyaM dUre vihAya vihAriNIty
atijavabhujadvandvenainAM cakarSha sa
harShadaH..4..
tat tasmAt tvadutkalikAlibhiH
tvadviShayokoukANThAshreNibhiH. pakShe
utkaNThArUpasakhIbhiH koShNIkrte mama hRRidveshmani
jADyaM dUre bihAya sahasA pravisha. he hAriNi ! manohAriNi
! iti uktvA sa harShadaH shrIkRRiShNaH
atijavabhujadvandvena enAM rAdhAM cakarSha..4..
nahi nahi nahItyuktenApi priyeNa dRRiDhaM balAd
urasi rasikA sA bAhubhyAM nyabadhyata vallabhA.
shithila rasanAbandhAdbandhostaduru vimarditAd
apatadavanau vaMshI roShAdivAdara lAghavat..5..
rAdhayA nahi nahItyuktenApi priyeNa kRRiShNena
vakShaHsthale vAhubhyAM asau rasika vallabhA
nyavadhvata. vakShaHsthale dhAraNasamaye tasyA
rAdhAyA urudeshavimarditAt vandhoH shrIkRRiShNasya
shithilitarasanAvandhAt vaMshI avanau roShAdiva papAta.
roShe kAraNamAha.
adaralAghavAdUrudeshAghAtarUpalAghavAt tadrUpAnalpAM
laghutAM prApya. pakShe svaniShThAtilAghavena..5..
tvamasi kaThine shItA gItAshrayApyuru doShabhUs

taducita phalaM vishvodvejinyavApnuhi sAmpratam.


iti lalitayA sa veNyagre nibadhya nijuhnuve
smara madhu madAttAM tat svAmI cirAdapi
nAsmarat..6..
muralIM haste AdAya lilitA Ahahe kaThine !
kAShThajAtitvAM shItakAle tvaM shItA asi na tu kAdApi
uShNA. etaeva madhuragAnAshrayApi urudoShabhUH. he
vishvodvejini ! tvaM taducitaphalaM sAmprataM avApnuhi.
ityuktvA lalitayA sA nijuhnve apahnatAM cakAra. tAM
muralIM shrIkRRiShNaH smaramadhumadAt na asmarat..6..
samayavidataithAbhyaH sArddhaM priyeNa vihAriNA
sarasamaTavIpAlI pAlI pramoda dhurAdharA.
aruNa kapisha shyAmanshlakShNAnsuvarna
rasAJNjitAn
laghu laghu laghunnIshArANAM
cayAnsamupAharat..7..
atha samayavit aTavIpAlI vanadevI tAsAM pAlI
shreNI laghunrejAi iti prasiddhAnAM nirAshArANAM
cayAnpriyeNa hariNA sArdhaM tAbhyaH rAdhAdibhyaH
sarasaM laghu laghu ca tatyA syAt tathA samupAharat.
kathambhUtAnshlakShnAnkomalAn. nIshAraH syAt
prAvaraNe himAnilanivAraNe ityamaraH. kathambhUtA
pramodAtishayaM dadhAtIti sA..7..
kurubakaghaTA jhiNTIshreNi kuruNTakamaNDalair
hRRidatanutanUnAM te kAnte yato dadhire rucaH.
tadadaramadAmodaireShAM sadeha virAjinAM
nava sumanasAM mAlA mA lAlasatyadhikaM na
kim..8..
shrIkRRiShNaH rAdhikAmAhakuruvakasya
raktapiyAvAsA iti khyAtasya ghaTA. jhiNTishreNI
shyAmapiyAvAsA shreNI. kuruNTakaH pItapiyAvAsA. he kanta
! etaiH kartRRibhiH te tava hRRidayakandarpatanUnAM
rucaH yadyasmAddadhire. hRRidayasyAnurAgitvena
raktatvam. kandarpasya shRRi~NgArAtmakatvena

shyAmatvam. tat tasmAt analpapramodaiH sadA iha


vRRindAbane virAjinAM eShAM navapuShpAnAM mAlA mA
mAM kimadhikaM na lAlayati ? spRRihAMkArayati. lala
IpsAyAM dhAtuH..8..
kalaya mahile nAra~NgAkhyA latA tava sannidhAv
api nija phaladvandvaM naivAvRRiNotyatigarvini.
sva kuca suShamAM kaJNcukyAstvaM darApi
karAgrataH
prakaTayasi cedeShA garhAmbunidhau nimajjati..9..
he mahile ! rAdhe ! kalaya pashya. nAgara~NgAkhyA
latA tava sannidhAvapi nijaphaladvandvaM naivAvRRiNoti.
yato.atigarviNI. ato yadi tvaM svakucasuShamAM
kaJNcukyAH sakAshAt karAgreNa prakaTayasi tadA eShA
nindAmbunidhau nimajjati..9..
iti nija girA rAdhArAlekShaNa smita bindubhiH
snapita dRRig ato vanyAmanyA vivesha sa keshavaH.
shishira sukhadAM yAmAsannA vrajAkhila padminI
ravirataravidyoto.adhinodabhipadya tAH..10..
iti nijagirA rAdhAyA yat arAlekShaNaM kuTilekShaNaM
smitavindushca taiH snapitadRRik shrIkRRiShNaH ato
vanabhAgAt anyAM shishirasukhadAM vanyAM
vanasamUhaM vivesha. yAM shishirasukhadAmAsannAH
prAptAstA vrajAkhilapadminIH avirataravidyotaH
sUryakiraNaH dyotaH svargAt abhipadya adhinot
asukhayat..10..
shishira pRRitanAdhAvaddurgA piturvara bhUbhRRito
ravi paribhavAyAsau vibhyat sutasya dishaM gataH
atha.
dhRRita balo yuddhAyAyAtyuda~Nmukha eSha yat
tad
iyamadhunA svavikranteshcayaM cinutetamAm..11..
sUryasya dkShiNAyane evaM mAghAdau uttaradishi gamane ca
kAraNaM kRRiShNo varNayati. durgApiturvarabhUbhRRito

himAlayasya shishirarUpapRRitanA senA sUryasya parAbhavAya


adhAt. durgApituriti durgAyAH svakanyAyA vacanAdivetyutprekShA
vya~NgyA. tasyA vindhyavAsinItvAdvindhyaravipratipakShatvAt
vindhyasya prItyarthamema tayApi svapitA, tatparAbhave niyukta iti
kAvyali~NgAnumAne punarvya~Nge. asau sUryaH vibhyat
sansAhAyyArthaM sutasya yamasya dakShiNadishaM gataH. atha
dhRRitavala eSha sUyaH mAghAdau yuddhAya uttarAbhimukho
yadyasmAdAyAti tat tasmAt iyaM shishirarUpapRRitanA
svavikrAnteshcayaM samUhaM cinute ekatrIkarotItyarthaH. etena
mAghe shishirAdhikye kAraNamapi varNitam..11..
iti kutukato nirvanyAgre cala lalanAsakhaH
sa khalu paramAnandaM kundairavApa vilokataiH.
vyacinuta yadA tAni preShThA prasAdhanakRRit tadA
dara karavRRitaM sAsyaM cakre prakUNita
nAsikam..12..
sa kRRiShNaH vilokitaiH kundaiH paramAnandamavApa
prShThAyA rAdhAyAH prasAdhanakRRit kRRiShNaH yadA tAni
kusumAni vyacinuta tadA kundavallIM parihasituM kareNa
IDadAvRRitaM mukhaM ghRRiNayA kUNitanAsikaM
cakre..12..
kimapi dadhatI vaktraM rAdhe hriyA smita mishrayA
vRRitamapi ghRRiNAvyanji
svAlIdRRishekShayaMse.adya mAm.
iti giribhRRita pRRiShThApyAha svayaM sahasA na sA
yadi sapadi taM kaundyagre.api sphuTaM
lalitAbhyadhAt..13..
he rAdhe ! tvaM smitamishrayA hriyAvRRitamapi
ghRRiNAvyaJNjitamukhaM kareNApi dadhatI AcchAdayantI
satI kiM mAM svAlIH adya dRRishA IkShayase iti
kRRiShNaena pRRiShTApi sA rAdhA yadi sahasA svayaM na
Aha tadiva sapadi tatkShaNe lalitA kundavallyagre
sphuTamabhyadhAt..13..
tribhuvana janaiH puNyashloko mahAniti kIrtase
spRRishasi ca dhRRitotkaNThaH kaundIM latAmiha puShpiNI

iyamapi cirAyeShTa neShTe tvayIsha nivAraNe


yadati mRRidula klAntA hantAtanUgra shilimukhaiH..14..
pAkShe puShiNIM rajasvalAm. iyamapi kundavallI cirAya
iShTe tvayi viShaye nivAraNAya na iShTe na samarthA.
yadyasmAdatanoH kandarpasya ugrashilImukhairvANaiH
kAntA ati mRRidulA ca..14..
jagati lalite shuddhAH santi kva vA nu
bhavAdRRishaH
sva kulakalitaM dharma marmavyathAmiva yA jahuH.
na nija samatAM tAH prApsyanti kva cApyatimArgaNa
shramamiha tadudabhijjeShvevaM vRRithA bata
kurvate..15..
kundavallI AhayA bhavAdRRishaH svakuladhRRitaM
dharmaM marmavyathAmiva jahuH. tA tavadvidhA
nijasamatAM kutrApi na prApsyanti. ataeva udbhijjeShu
latAdiShu atimArgaNashramaM vRRithA kurvate..15..
iti nigadita kaundyAH sarvAH ajIhasaduccakair
ahaha kimiyaM svaM naH sha~NkAsyadi
kurutetamAm.
yadiha lalanA sveShaivaikA prakupyati nirbharaM
tadamala dhiyaH sabhyA abhyUhayantyapi
kAraNam..16..
iti kaundyA nigaditaM sarvAH sakhI ajIhasat
hAsayAmAsa. rAdhikAhano 'smAkaM madhye iyaM
kundavallI svameva sha~NkAspadI kurute asmAbhistu latA
eva uktA. yadyasmAdiha lalanAsu madhye ekA kundavallI
nirbharaM kupyati. tat tasmAt amaladhiyaH sabhyAH asya
kAraNamabhyUhayanti..16..
iti puru parihAsA nAsAmudAramudAvahAna
parikalitAnshrutvA shrutyAkanvayya calana puraH.
alabhata rasAsAraiH saura rasAlashikhA~Nkura
shruta madhukaNaiH klinnAH svinnA ivAti
mudAvanIH..17..

AsAM rAdhAdInAmiti uruparIhAsAnshrutyA shravaNena


pakShe vede nAparikalitAnkRRiShNaH shrutyA
shravaNenAkalayya puro.agre calansanvasantasaMyuktA
avaNIH bhUmiH alabhatA
parIhAsAnkathambhUtAnudArAnandabahAn. avanIH
kathambhUtAH AmravRRikShasya shikhAyAmagrabhAge
sthitAt a~NkurAt sravanmadhukaNaiH karaNaiH klinnAH
ataeva svinnA eva. kathambhUtaiH kaNaiH rasAnAmAsAraiH
dhArAsampAtasvarUpaiH ataeva sAraiH shreShThaiH..17..
viTapi gRRihiNo vallikAntAvalI valitashiShaH shubha
madhu dineShUccaiH parvotsavaM kalayantyamI.
parabhRRita mukhairAjIvArthaM dvijaiH prativAsaraM
madhura nutibhiryeShAM bATyaM
saharsamaTATyate..18..
shrIkRRiShNa Ahaatra sthale viTapino vRRikShA eva
gRRihiNo gRRihasthAH vallIrUpakAntAshreNyA valitAH
sampannA AshiShaH kAmanA yeShAM gRRihasthAnAM
tathAbhUtAH. evama amI vRRikSharUpagRRihasthAH
shbhavasantadineShu uccaiH parvaNi paurNamAsyAdau
utsavaM kurvanti. gRRihasthAH khalu parvaNi
shrAddhAdyutsavaM kurvantyoveti bhAvaH. pakShe
parvANAM granthInAM utkRRiShTaM savaM prasavaM
kurvanti. granthirnA parvaparuSho ityamaraH. vRRikShA hi
vasante granthya~NkurAdiprasavaM kurvanti. paraireva
bhRRitaM mukhaM yeShAM evambhUtairdvijaiH sadA
paragRRihabhakShaNaparAyaNaiH. yeShAM gRRihasthAnAM
vATyAM pratidinaM ArIvArthaM saharShaM aTATyate. pakShe
parabhRRitaiH kokilairdvijaiH pakShibhIH..18..
ajani madano rAja mantrI madhurmalayAnilo
nikhila vijayi senAnIndrashcarA bhramarA iha.
pika pariShadaH prApu daNDe.adhikAra madakShiNA
vrajakulabhuvo daNDyAkArAH kRRitA giri
gahvarA..19..

iha bhUmau kandarpa eva rAjA ajani. mantrI vasantaH.


malayAnila eva nikhilavijayI senAnIndraH. bhramarA eva
carAH. kokilapariShada eva daNDe 'dhikAraM prApuH.
adakShinA vAmA vrajasundarya eva daNDAH. girigahvarAH
kArAH kRRitAH..19..
kalaya purataH kAnte govardhano.akhila
bhUbhRRitAM
nRRipatirabhavac chakraM shatruM cirasya nirasya
kim.
nija nija rucAtatyA mervAdibhiH karabhUtayA
yadayamadhunApA saJNcakre vinihnuta
vigrahaiH..20..
he kAnte ! agre kalaya. govardhanaH
kimakhilaparvatAnAM shakraM shakraM cirasya cirakAlaM
nirasya akhilabhUbhRRitAM rAjA abhavat. cirasya cirAt
cireNetyAdi savibhaktyantaM padamavyayamiti bodhyam.
yadyasmAt sumeruprabhRRitibhiH karasvarUpayAf
nijakAntInAM shreNyA ayaM govardhanaH adhunA upAsAM
cakre. kathambhUtaiH nihnutA vigrahA dehA athavA
spardhayA yuddhAni yaiH mahArAjAgre kShudrANAM
rAjJNAM nijabRRihadvapuH prAkaTyAnaucityAt..20..
kvacana kanaka prasthAt svasthA prasarpati jAhnavI
kvacidiha guhA vidyotante himairvihitAlayAH.
kvacana shikharairvIthIM roddhuM raverabhilAShate
kvacana rajata grAvaiH siMhAsanAnyapi bhAnti
nau..21..
sarveShAM paravatAnAM karadAnamevAhakvacana
gobardhanasya kanakaprasthAt suvarNasAnusthAnAt
sumerushobhArUpajAhnavI prasarpati. kathambhUtA
svasminsumarau sthitA. pakShe svarNadI. kvacidiha
gobardhane himAlayacihnarUpairhimairbihitasthAnA guhA
vidyotante kvacana gobardhanasya shikharai avervIthIM
roddhumabhilaShyate. atra suRRiyamArgarodho
vindhyaparvatacihnam. kvacana he rAdhe ! nau AvayoH

rajapaprastaraiH siMhAsanAni bhAnti. idaM


kailasacihnam..21..
iha sakhi parA rAsasthalyantike paricIyatAm
anurajati ya yuShmat keli vilAsa kalaika bhUH.
kShaNamiha maNivedyAM vishramyatAM taditi
bruvan
harirupaviveshAthAninye madhUni vanAdhipA..22..
he sakhi ! rAsaulItikhyAtA parA rAsasthalI antike
paricIyatAm. tat tasmAt kShaNaM vishramyatAm..22..
rajata caShaka nyaste shaste madhunyadhutAnanA
nihita dRRig idaM kIdRRik syAdityupAttamiShA
tRRiShA.
priya mukhasudhAM sAdhvIM svAdvIM tato.api
mRRishantyamUm
adhayadadhikaM rAdhAvAdhAmiha
pratibimbitAm..23..
shaste prashate madhuni nihitadRRik rAdhA
kRRiShNasya mukhaprativimbadarshanArthamadhutAnanA.
tRRiShA tRRiShNayA priyamukhasudhAM tato.api
madhuto.api svAdvIM mRRishantI sA amUM prativimbitAM
mukhasudhAmadhikamadhayat. kathambhUtAM avAdhAmiti
sampUrNalocanAbhyAM draShTuM shakyatvAt..23..
vrajakulabhuvAmutkaNThAgni jvalanmanasAM vidhe
hriyamiha sRRijanno.abhUH shApAspadaM katisho na
kim.
yadidamasRRijo mAdhvIkaM tac cirAya nirAgasas
tava nutishataM kurve dhanyetyuvAca hRRidaiva
sA..24..
he vidhe ! utkaNThAgnijvalanmanasAM
vrajakulabhuvAM no.asmAkaM hriyaM sRRijansankatishaH
shApAspadaM kiM na abhUH. adhunA tu yadyasmAt
tvamidaM madhu asRRijaH tat tasmAnniraparAdhasya
tavAhaM stutishataM kurve iti sA rAdhA manasaivovAca..24..

sakhi yadadhunaivAsyAbjaM me balAt pibasi sphuTaM


madhu punaridaM pitvA kiM vA na vedmi kariShyase.
iti nigadati kRRiShNenaitAM vidhAya parA~NmukhIM
madhu madhurimaivAsau tat kAlikaH
kimapAsyata..25..
svamukhaprativimbe rAdhAyA mukhaprativimbaM
dRRiShTvA shrIkRRiShNa Aha. punaridaM madhu pItvA tvaM
kiM kariShyase iti nigadatA kRRiShNena etAM rAdhAM
parA~NmukhIM vidhAya madhuni
dvayormukhaprativimbarUpo.asau tAtkAliko madhurimA
avaidagdhyena kimapAsyata kimdUrIkRRitaH..25..
piba piba pibetyoShTasyAdho dadhAra sasAraghaM
caShakamasakRRit kRRiShNo rAdhocchaladbhruvalat
smitam.
nahi nahi nahItyAsyAmbhojaM tiro.aJNcayati sma sA
tadapi sa calApA~Ngo ra~NgI balAt
samapAyayat..26..
sasAraghaM madhusahitaM caShakam. sA rAdhA
ucchaladbhru evaM valatsmitaM yathAsyAttathA
mukhAmbhojaM tiro.aJNcayati sma. ra~NgI ayaM
calApA~NgaH kRRiShNaH..26..
tadanulalitAdyAlIvRRinde tathaiva nipAyite
dadhati nayanAruNyaM bADhaM pramAdyati mAdyati.
dyati nija hriyAmojo.anyonyaM punashca nipAyayaty
ati madhu madodbhrAntA kAntApyaghUrNata
kIrNadhIH..27..
pramAdyati vastrAdau asAvadhAnA bhavati mAdyati
mattA bhavati. nijahriyAMmojaHdyati khaNDayati. punashca
parasparaM madhu pAyayati kAntA rAdhA
madhumadodbhrAntA ataeva kIrNadhIH vikShiptadhIH satI
aghUrNata..27..
papatati susUsUryo bhUbhUrghUghUrNati drudrumo

nanaTati tatatrastA asmAnrarakSha pipipriya.


iti yugapadevAsya skandhe bhuje hRRidi
pRRiShato.apy
alaghu lalaghurniH samvyAnA vikIrNa kacAH
striyaH..28..
he priya ! asmAnrakSha. iti yugapadeva asya
kRRiShNasya pRRiShThAdau alaghu yathAsyAttathA
lalaguH..28..
sa ca rasanidhiH pratya~NgaM tat kucairabhipIDitaH
sva niviDa bhujapIDaM shliShyanbalAdabhicumbitaH.
capala madhura grIvAbha~NgaM cucumba
caturdishaM
pihita vadanA dAsyo hAsyodayaM kati
rundhatAm..29..
pratya~NgaM tAsAM kucairabhipIDitaH atha ca
svaniviDabhujApIDaM yathAsyAttathA AshliShyankRRiShNaH
valAt vrajasundarIbhirabhicumbitaH
sancapalamadhuragrIvAbha~NgaM yathAsyAttathA
caturdishaM tAH vrajasundarIH cucumba..29..
ayi caladRRishaH sva svAminyaH kimadya
vishikShitAH
yugapadiha mAmekaM sarvAH ima vijigIShavaH.
yadahaha balAt kurvantyeSho mahAnanayo.athavA
nahi bhavatha pArShNigrAhA kiM na
diShTamalaghvidam..30..
ayi capaladRRishaH ! ki~NkaryaH ! imA vijigIShavaH
mAM valAtkurvanti. eSho 'dhiko 'nayanaH. athavA yat
yasmAt yUyaM pArShNigrAhAH sahAyA nahi bhavatha idaM
mama alaghudiShTaM mahadbhAgyaM kiM na ? api tu
mahadbhAgyameva..30..
atha madhumatI taM
gatvAjIgrahanmadhusabhRRitaM
caShakamasakRRit so.apyAdAya sva kubjita pANinA.

svamadharamamUrmadhye madhye vidaMsha


tayArpayan
pipiba pipibetyetadbhAShAnukAramapAyayat..31..
atha madhumatI kAcit ki~NkarI shrIkRRiShNamapi
mattaM kartuM taM madhupAtramajIgrahat. so.api
kRRiShNo.api pAtramAdAya amUrjasundarIH svamadhuraM
vidaMshatayA madhye madhye arpayantAsAM piva piveti
bhAShAyA anukaraNaM yatra tadyathAsyAttathA apAyayat
na tu kRRiShNena pItam..31..
vayamiha dine kimvA rAtrau striyaH puruShA nu vA
kalita vasanAH kimvA nagnastathA karavAma kim.
iti kimapi tA no jAnAnA ananvita bhAShiNIraramayad
asau saMdarshyAgre sthitA api ki~NkarIH..32..
gRRihItavasanA vA iti kimapi na jAnAnA na jJNAtavatIH.
kintu ananvitabhAShiNIstA asau kRRiShNaH ki~NkarIH
saMdarshya aramayat..32..
na pibasi kathaM kiJNcit tvaM ca
priyetyabhibhAShito.a
vadadapi tulasyAsAmAsyairahaM madhu
saMbhRRitaiH.
kanaka caShakairapyashrAntaM pibanna kimIkShyase
paricara tadetyAsmAnsvedAplutanmRRidu
vIjanaiH..33..
he priya ! kRRiShNa ! tvaM kiJNcinmadhu kathaM na
pivasi ? iti ki~NkarIbhirabhibhAShitaH shrIkRRiShNaH tAH
pratyavadat. he tulasi ! AsAM tava svAmiNInAM
madhusaMbhRRitairmukhaiH kanakacaShakaiH
karaNairahamashrAntaM nirantaraM madhupiva nnasmi
tvaM kiM na IkShase ? tasmAdatra etya
svedaplutAnasmAnparicara..33..
sva savidhamathApyAyAtuM tA vilakShya
visha~NkitAsh
caShaka paTalImAsye dhRRitvAbhinIta nipItikaH.

aruNa nayanodghUrNAbhyAsI shlathIkRRita gAtrakaH


samajani yadA tarhyaivaitA hasanta upAyayuH..34..
madhupAne visha~NkitA ataeva dUre sthitAH
svanikaTamAnetuM tA vilakShya dRRishTvA kRRiShNaH
svamukhe caShakashreNIM dhRRitvA abhinItapItikaH. mayi
matte sati AsAM shannikaTAgame sha~NkA na
sthAsyatItyabhipretya pAnAbhinayaH kRRitaH. na tu
tatpItam. evaM sahajAruNanayane
madhupAnajanyaghUrNAbhyAsI kRRiShNaH yadA yatnena
shlathIkRRitagAtraH samajani tada iva etA hasantyaH
upAyayuH..34..
atha caturayA kaundyA dvAre kabATikayAvRRite
prakaTitabale lole kRRiShNe niruddhya niruddhya
tAH.
dhayati madhurANyasmindInAnAni nAnAgirAtanur
api dhanurdhunvanmanye nanarta
samUrtibhRRit..35..
atha carurayA kundavallyA dvAre kavATikayAvRRite sati
prakaTitavale atha ca lole asminkRRiShNe tAH ki~NkarIH
niruddhya niruddhya nAnAgirA madhurANi tAsAM dInAnanAni
dhayati sati sa mUrtibhRRit atanuH kandarpaH
dhanurdhaunvansannanarta iti manye..35..
svayamapi papauH paunaH punyAdapAyayadeva tAs
trividha sarakodbhUta bhrAntistadapyavati sma yAH.
smararaNa viyadbhUShaM kAntaM sakAntamimA
vyadhuH
shramakaNa lasanmuktAmAlyacyutaM mRRidu
vIjanaiH..36..
adhunA kRRiShNaH svayaM papau. evaM tAH ki~NkarIH
apAyayat sarakaM madhu trividhaM paiShTaM gauDaM
pauShpaM ca tathA ca tatpAne udbhUtA kRRiShNasya
bhrAntiryAH ki~NkarIH avati imAM ki~NkaryaH
kAntAsahitaM smararaNe viyadbhUShaM kAntaM kRRiShNaM
shramajalakaNarUpamuktAmAlyena cyutaM rahitaM

mRRiduvIjanairvyadhuH cakruH. tathA ca


madhupAnajanyaghUrNAvashAt shrIkRRiShNo yAH ki~NkarIH
madhu pAyayituM na shaktastA eva svayUtheshvaryAdInAM
vIjanaiH paricaryAM cakruriti bhAvaH..36..
madhurasa paripAka prakrame samvidindau
madabharatamaseShanmucyamAne priyANAm.
surata paTima ratnAnyonya dAnAdapUrva
prathima mudanubhUtervyasmayannAlipAlyaH..37..
priyANAM madhurasaparipAkasya prakrame Arambhe
samvidinau jJNArUpacandre madabharatamasA
mattatAtishayarUparAhuNA IShanmucyamAna sati
suratarantAnAM parasparadAnAt
apUrvavistRRitAnandAnubhUterhetoH akRRitamadhupAne
AlipAlyaH vyasmayan. tathA ca
madhupAnAtishayamattatAjanyAjJNAnadashAyAM na
suratasukhaM kintu katipayakShaNAnantaraM tasya kiJNcit
paripAkAj jAtaM mattatAyA IShannyUnatvaM tvena..37..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
madhupAnalIlAnumodano nAma
trayodashaH sargaH
..13..
o)0(o
(14)
=o) caturdashaH sargaH (o=
nidAghasubhagaM vanaM vanajanindi padmAM
bhraman
vilokya madhuma~NgalaM kathaya kasya hetoH
sakhe.
ciraM virasamekako vasasi hA vihAyaiva no
rasAlapanasATavItaTa bhuvIti taM so.abravIt..1..

vanajaM padmam. he sakhe ! madhuma~Ngala ! no


'smAkaM bihAya AmrapanasATavItaTabhuvi birasaM
yathAsyAttathA ekako vasasi ? iti taM madhuma~NgalaM sa
kRRiShNaH avravIt..1..
vayasya rasiko.ahamityalaghu manyase svaM yatas
tadadya vivade tvayA vada raso bhavet kIdRRishaH.
vidantu tava vaiduShIM mama ca tamime sAkShiNo
rasAlagurushAkhino dvijakulastutA vastutaH..2..
madhuma~Ngala Ahahe vayasya ! kRRiShNa !
yastvaM ahaM rasika iti alaghu manyase tat tasmAdadya
tvayA saha vivade vivAdaM karomi. rasaH kIdRRisho
bhavediti vada rasalakShaNaM vadetyarthaH. tathA ca tava
veduShIM pANDityaM mama ca tAM vaiduShImime
sAkShisvarUpAHrasAlagurushAkhinaHAmrarUpabRRihadvRRi
kShAH. pakShe rasashAstraM gRRihnanti ye guravaste eva
vedashAkhinaH vidantu. kathambhUtA dvijakulaiH
pakShikulaiH. pakShe brAhmaNakulaiH stutAH..2..
sakhe pashupanAgarInayanavellita krIta yad
vane bhramasi niShphale vikacamAlatImallike.
tathApi rasikAgraNIryadiha ghuShyate bhAnti tat
prasiddhajanavartino guNatayaiva doShA api..3..
he sakhe ! kRRiShNa ! he
pashupanAgarInayanakampanena krIta ! yat yadyapi
vikasitamAlatImallikAyukte ataeva niShphale vane bhramasi,
tathApi janaistvaM rasikAgraNIrghuShyase tat tasmAt
bhavadvidhaprasiddhajanavartino doShA api guNatayaiva
bhAntI..3..
ahaM tu panasAmrayo rasanidhIkRRita svodaras
tadapyarasiko.abhavaM tava mate
dhRRitAha~NkRRite.
bhramanniha vane vane tvadanugo bubhukShAturo
bhavAmi yadi tal labhai rasikatAprathAM
tvatkRRitAm..4..

panasAmrayo rasena nidhIkRRitaM samudrIkRRitaM


udaraM yena tathAbhUto 'haM tadApi tava mate arasiko
bhavAmi. he dhRRitAhaMkRRite ! tada iva tvatkRRitAM
rasikatAprathAmahaM labhai..4..
jagattritayadurlabhAtulaphalaiva vRRindATavI
tava tvamapi nityatadviharaNapriyaH khyApase.
parantu taduditvarAmRRitarasaikatAno bhavAn
abhUnna tadiyaM sakhe mama sakhedatA nAparA..5..
jagattraye sudurlabhA atha cAtulaphalA evambhUtA
tava vRRindATavI. evaM tvamapi nityaM
vRRindAbanabiharaNapriya iti janaiH khyApyase. parantu
tasminvRRindAbane uditvaraH utpannashIlo
yo.amRRitarasastadekatAnastadekacitto bhavAnna abhUt.
he sakhe ! iyameva mama sakhedatA na aparA..5..
nidAghadivase baTo shishiranirjharAmbhorasair
naTatsarasijAnilairmadhuramallikAsaurabhaiH.
palAsanavapallavairvanakapotamaJNjusvanair
mameyamakhilendriyapramadasAdhikaikATavI..6..
shrIkRRiShNa AhanidAgheti. nidAghadivase
shItalanirjharajalaprabhRRitibhirmama
rasanAdisarvendriyAnandasAdhikA iyamaTavI.
ataevAsminvane ahaM bramAmi. arasikatvAt he vaTo ! na tu
sakhe !..6..
bahirmarakatadyutiH kamalarAganindiprabhA
dravAmRRitabhRRitAntarA parimalamradimnoH
svaniH.
rasAlapadavAcyatAmupagatA phalAnAM tatir
madindriyasatRRiShNatAM sapadi kRRiShNa
cakretamAm..7..
vaTurAhaAmraphalAnAM tatiH barirmarakatadyutiriti
netrasya. rasAlapadavAcyatAmupagateti
shravaNendriyasya..7..

puraH kalaya mAdhava dyutimatImatItyATavIr


imA api jagattrayImukuTanUtnaratnaprabhAH.
vilAsanivahAvanImiha vanImimAM vAM na vA~N
mahAkavipaterapi prabhavatIva yadvarNane..8..
vRRindA shrIkRRiShNamAhahe mAdhava ! imA aTavIH
atItya dyutimatImiha rAdhAkuNDanikaTe imAM vanI
kShudravanIM puraH kalaya. kathambhUtAM jagaditi.
punashca yuvayoH vilAsasamUhasya avanI ava rakShNe
dhAtuH. vilAsasamUhasya bhUmishca mahAkavipaterapi
yadvarNane vAkyaM na prabhavati iva..8..
iti pramadamedurasphuradamandavRRindAvacaH
sudhAMshukiraNocchaladvipulatarShakIlAladhI.
uditvarapurutvaraM rasapuraHsaraM prApatuH
svakelisadanAyitaM priyatamau svakuNDadvayam..9..
iti praNayena meduraM snigdhaM yat sphuradamandaM
vRRindAvacastadeva shudhAMshushcandrastat kiraNena
ucchaladvipulatRRiShNA eva
kIlAladhirjaladhiryayorevambhUtau priyatamau
rAdhAkRRiShNau uditvarA udayashIlA purutvarA mahAtvarA
yatra tadyathAsyAttathA. evaM rasapuraHsaraM
yathAsyAttathA svakelisadanamivAcaritaM svakuNDadvayaM
prApatuH..9..
ihApi labhate prathAmadhikameva rAdhAsaraH
krameNa lalitAdibhiryadabhito nikuJNjAvalI.
haritsu dhanadeshvarAntakashacIshanIrAdhipA
nalAsrapanabhasvatAM
nijanijAkhyayA~NgIkRRitA..10..
ihApi kuNDadvayamadhye.api rAdhAkuNDa adhikaM yathA
syAt tathA khyAtiM labhate. yasya rAdhAkuNDasyAbhitaH
digadhiShThAtRRidevatAnAM dhanadetyAdi
nabhasvatparyantAnAM haritsu diksU vidikShu ca yA
kuJNjAvalI vartate, sA
lalitAdisakhIbhirlalitAkuJNjavishAkhAkuJNjetyAdi
nijanijasamAkhyayA a~NgIkRRitA. tatra Ishvara IshAnaH.

antako yamaH. shacIsha indraH. nIrAdhipaH varuNaH. asraM


raktaM pAtIti asrapo nairRRitaH. kravyAdo.asrapa Asara
ityamaraH. nabhasvAnvAyuH. tathA ca
uttareshAnadakShiNapUrvapashcimAgnikoNanairRRitavAyuk
oNAdidigvidikShu krameNa
lalitA+visheShAcampakalatAcitrAtu~NgavidyAindulekhAra~
NgadevIsudevInAM kuJNjA jJNAtavyAH. kramo yathA
uttarasyAM dishi lalitAkuJNjaH. uttarapUrvayormadhye
IshAnakoNe +visheShAkuJNjaH. dakShiNasyAM dishi
campakalatAkuJNjaH. pUrvasyAM dishi citrAkuJNjaH.
pashcimasyAM dishi tu~NgavidyAkuJNjaH.
pUrvadakShiNayormadhye agnikoNe indulekhAkuJNjaH.
dakShinapashcimayormadhye nairRRitakoNe
ra~NgadevIkuJNjaH. pashcimottarayormadhye vAyukoNe
sudevIkuJNjaH..10..
pratikShaNamupAsitA vipinapAlikApAlibhiH
prasUnamaNidarpanaprabalatoraNopaskRRitA.
vilAsivarayormadhUtsavanikAmahindolana
prasUnaraNanihnavAplavajalasthalakrIDanaiH..11..
madhUtsavo holikA krIDA. prasUnaraNaH
puShpanirmitakandukairyuddhalIlA. nihnavo luklukAnIti
prasiddho lIlAvisheShaH. AplavA jalakrIDA..11..
sudhAmadavimardakRRitphalaparaHshatAsvAdanair
mitho.akShakalinarmabhirvividhahAsyalAsyAdibhiH.
kavitvarasacarvaNairvividhamAnatanmArjanaiH
sadA subhagatAspadaM
nikhiladRRi~NmanomohinI..12..
akShakelirdyUtakrIDA. vividhA mAnAsteShAM mArjanaM
shAntiH..12..
tathA taTacatuShTayI vividharatnasopAnabhRRit
tadanyamaNibhiH kramAdiha tathAvatAraH kRRitAH.
tarudvitayakuTTimadvayavirAjitacchatrikA
sadolanacatuShkikA yaduparisthapArshvadvayI..13..

tathA rAdhAkuNDasyottaradigvartitaTacatuShTayI siDI iti


prasiddhaM vividharatnanirmitaM sopAnaM bibharti. iha
sopAnamadhye tadanyamaNibhiryAdRRishamaNinA
sopAnasya nirmANaM kRRitaM tadanyamaNibhirghATa iti
prasiddhA avatArAH kRRitAH.
yeShAmavatArANAmuparisthapArshvadvayI
tarudvayavishiShTakuTTimadvayaM virAjitau chatrau yatra
tathAbhUtau. evaM hindolanalIlArthaM dolanasahitau
catuShkI yatra tathAbhUtau..13..
dhaneshadishi tIrthataH kalitasetu madhyesaro
vidhUpalagRRihaM
vibhAtyamalamaJNjukuJNjAvRRitam.
ana~NgayutamaJNjarIM svabhaginIM
svanAmA~NkitaM
shucau tadadhishAyayantyagabhRRitA sukhe
majjati..14..
madhyesaraH sarovarasya rAdhAkuNDasya madhye
candrakAntimaNinA nirmitamana~NgamaJNjaryA gRRihaM
vibhAti. nanu kuNDamadhye kathaM sarvAsAM
gamanAgamanaM sambhavati ? tatrAhadhaneshadishi
uttarasyAM dishi yastIrthA vartate tasmAt. kutaH ?
setubandho yatra tathAbhUtaM gRRiham. yadadhi
yasmingRRihe shucau grIShme shrIrAdhikA
svabhaginImana~NgamaJNjarImagabhRRitA shrIkRRiShNena
saha shAyayantI satI svayaM sukha majjati..14..
tathAgniharidiggataH kanakasetubandho.aghabhit
saromilanahetuko nikhilatIrthakhelAspadam.
tato.asti subalAdyurIkRRitanikuJNjamAlAvRRitaM
kShitau nirupamAM prathAM gatamariShTakuNDaM
mahat..15..
tathA agnikoNAdindradiggataH sa~Ngama iti prasiddhaH
svarNanirmitasetubandho.asti. kathaMbhUtaH ? rAdhAkuNDe
kRRiShNakuNDasya milanaprayojanakaH. tataH setubandhAt
paratra nirupamAM khyAtiM prAptaM kRRiShNakuNDamasti.
kathaMbhUt? yathA rAdhAkuNDasya digvidikShu

lalitAdisakhInAM kuJNjAH santi. tathaiva subalAdInAM


kuJNjashreNIvRRitam..15..
naTanti shikhinastaTe madakalAH kalApA~NkitA
raTantyadhijalaM kalaM svaratishaMsikA haMsikAH.
bhramantyamalaguJNjitA nabhasi puJNjitAH ShaTpadA
itIkShaNavilakShaNakShaNabhRRidAha
kaJNjekShaNaH..16..
madakalA mattAH shikhaNDnaH kuNDataTe nRRityanti.
kathaMbhUtAH ? kalApairnRRityasamaye
vistRRitapiJNchaira~NkitAH. tathA adhijalaM jale haMsikAH
kalaM raTanti. kathaMbhUtA ? svasya yA ratI ramaNaM
tasyAH shaMsikAH kAmonmattAH satyaH jale shabdaM
kurvantItyarthaH. evaM bhramarA nabhasi AkAshe puJNjitAH
santaH bhramanti. ityeShAM
shikhaNDiprabhRRitInAmIkShaNena vilakShaNotsavaM
bibharti. yaH kaJNjekShaNaH shrIkRRiShNaH sa preyasIM
prAha..16..
pikaprakaraTiTTibhApracayacAtakashreNayo
marAlapariShat shukAvalisamUhahArItakaiH.
sahaiva yugapat pRRithak svaratayA lapanto mama
shravo.api vidadhatyamI
sarasamarthaShaTkagraham..17..
amI pikasamUhaTiTTibhasamUhAdayaH sarasaM yathA syAt
tathA arthaShaTkagrahaM ShaDRRitUtpannAnAmeShAM
shabdarUpArthAnAM grahaH grahaNaM yatra tathAbhUtaM
mama shravaH karNaM vidadhati. samUDhaiH
samUhayuktaiH hArItakapakShibhiH. tAdRRishashreNayaH
kathaMbhUtAH haMsasabhA shukashreNIsamUhahArItakaiH
saha yugapat ekasminkAle svaratayA lapantaH. tathA ca,
rAdhAkuNDe ekasminneva kAle ShaDRRitUnAM samAgamo
bodhyaH. tathA ca vasantakAle kokilo vadati, grIShme
TiTTibhaH. varShAyAM cAtaka ityAdi..17..
praphullanavamAlikAmRRidulamallikAyUthikAH
saroruhakuruNTakapravarakundavallIraliH.

sadA pibati kashcana kvacidanekabhAryAgRRihI


yathartugamanavrataM pratidinaM
kramAdvindate..18..
alirbhramaraH bhinnabhinnartuShu praphullA api
navamAlikAprabhRRiti vallIH sadA pibati. yathA kashcana
anekabhAryAyuktagRRihI, RRitAveva bhAryAmahaM
gaccheyaM nAnyakAle iti niyamaM pratyahameva prApnoti.
bhAryANAM bahutvAt pratyahamavashyamekasyA
RRitusamAgamo bhavatIti bhAvaH..18..
varA~Ngi paritasthuShI parita eva yuShmatsaras
taruvratatisaMhatirvipulatu~NgashAkhAshataiH.
mitho valayitaistathA vRRiNuta sAdhu madhyedinaM
prabhAkaramarIcayo na salilaspRRishaH
syuryathA..19..
he varA~Ngi ! kuNDasya paritashcaturdikShu paritasthuShI
yuShmatsarastarulatAsamUho mitho valayitairveShTitaiH
shAkhAshataisyathA tathA avRRiNuta. yathA dinasya
madhye sUryamarIcayo na kuNDasya salilaspRRishaH
syuH..19..
tathApyanu caturdishaM caturanAvRRitadvArato
vishadbhiranilaiH sadArthibhirathAptatatsaurabhaiH.
udAranalinIgaNAdalipativrajAnAM punar
bhabhaMkaraNatarjanairapi na mArdavaM
tyajyate..20..
nanvevaM cet, jale vAyoH saJNcAro.api mAstu ? tatrAha
tathA hi anu caturdishaM caturdikShu
anAvRRitacaturdvArato vishadbhirpavanaiH sadA
arthibhiryAcakaiH, ata eva kuNDasthodArapadminIgaNAt
prAptatatsaurabhaiH bhramarapativrajAnAM
punarbhabhaMkaraNatarjanaiH karaNairapi na mArdavaM
tyajyate. tathA ca yAcakairivAnilairmArdavaM mAndyaM na
tyajyate. tiraskAre.api na krudhyata ivetyarthaH. etena
vAyormAndyamAnItam..20..

praphullakamalAnanA calanavInamInekShaNo
cchalanmadhurimormijapratanupheNamaJNjusmitA.
bhramadbhramaramaNDalI lalitaveNikA cakrayuk
kucelitarucekShyate tvamiva te sarasyancitA..21..
he priye ! tvamiva tava sarasI ancitA pUjitA mayA IkShyate.
rAdhikAsAdharmyamAhasarasI kathaMbhUtA ? praphulleti.
ucchalanmAdhuryaM yatra
evaMbhUtormijanyavistRRitapheNena maJNjusmitA.
bhramaramaNDalI eva veNiryasyA. IlitA stutA rucA
kAntiryasyA..21..
priye suratara~NgiNI tvamasi bhAnujA sarvadA
kvacit tvayi sarasvatI sarasayantyudeti shrutIH.
tvameva mama narmadA sphurasi bahudApyaMsatah
sadA tu sarasI bhavasyuditapUrNatAviskRRitiH..22..
he priye ! tvaM suratara~NgiNI ga~NgAsi. pakShe surateShu
ra~NgiNI. bhAnujA yamunA. pakShe vRRiShabhAnoH kanyA.
kvacidaMshe tvayi sarasvatI shrutIrvedAn, pakShe
karNAnsarasayantI satI udeti. narmadA nadI. pakShe narmANi
dadAsi. aMsena bAhudA nadI. pakShe aMse skandhe bAhuM
dadAsi. aMsaH skandhe vibhAge ceti dantyantavargeti
vishvaH. aMshena tattannadI bhavasi pUrNatAviskRRitistvaM
sadA tu sarasaI kuNDaM bhavasi..22..
ato ghanarasairghanapraNayato ghanadyotinIM
nijApaghanamaNDalIM sujaghane.avanenejmyaham.
iti kvaNitaka~NkaNaM madhubhidA karaM karShatA
dyutIradaravarShatA vijahase rasena priyA..23..
ataH he sujaghane ! mama nadI sarovarasvarUpAyAstava
ghanarasairjalaiH. pakShe niviDashRRi~NgArarasaiH
karaNaiH meghavat dyotinIM mama apaghanamaNDalIM
hastapadAdisharIrashreNImahamavanena ijmi shuddhaM
karomIti kvaNitaka~NkaNaM yathA syAt tathA priyAyAH karaM
karShatA tenaiva dyutIH kAntIH analpaM varShatA kRRiShNena
priyA rAdhA rasena karaNena vijahase..23..

iyaM na sarasI bhavatyagadharAtivAmyopalA


jahIti tadimamiti vrajavidhoH karAt tAM balAt.
vimocya vipinAdhipAnayadatah paratra sthale.a
mbarAdi paridhApayantyadaranIrakhelocitam..24..
iyaM sarasI na bhavati, api tu agadharA parvatabhUmiH
ativAmyA atishayaprAtikUlyA upalA yasyAM sA. vAmau
valgupratipau dvAvityamaraH. pakShe, he agadhara !
ativAmyamupalAti Adhikyena gRRihNAtIti sA na
sarasIbhavatIti cviH..24..
harernayanaShaTpadastarudalAvalicchidrataH
pravishya nibhRRitaM kucAmbujAnikorakAvagrahIt.
priyA tu vivRRitA~Ngyato nikhiladikShu
taccha~NkayA
dRRishaM cakitamAdadhau paridadhau ca
cInAMshukam..25..
nayanarUpaShaTpadaH stanadvayarUpapadmakorakau
agrahIt. priyA rAdhA tu vivRRitA~NgI vastreNAnAvRRitatvAt
vyaktA~NgataH tasya shrIkRRiShNasya sha~NkayA
nikhiladikShu cakitaM yathA syAt tathA dRRishaM
dadhau..25..
paraspara vikarShaNAc capalatA latA eva tA
dhutA atanu vAtyayA nipatitAH sarasyambhasi.
priyA ghanarasa priyA ghanarasa pravRRittAjayaH
priyA~Nga suShamAliho.apyalamana~Nga
lIDhAvabhuH..26..
jalakrIDArthaM parasparavikarShaNAddhetoshcApalyasya
latAsvarUpAH ataeva kandarpavAtyayA dhutAH kampitAstAH
priyAH kuNDasyAmbhasi nipatitAH satyaH vabhuH.
kathambhUtAH ghanarasaH jalaM pakShe
shRRi~NgArarasaH sa eva priyAH yAsAm. punashca
ghanarase pravRRittA AjiryuddhaM yAsAm. punashca
priyasya suShamAM lihyantIti tathAbhUtA api
alamatishayena shobhAdarshanobhUtenAna~Ngena lIDhAH
asvAditAH..26..

mitho grathita pANibhirmRRidu mRRidu


pranunnAmbhasA
mudagratara vartula stananibhormi mAlA sRRijAm.
rarAje sudRRishAM harirvitata maNDalAmadhyagaH
sahasradala karNikA dyutijidUDha maJNjusmitaH..27..
jalamahye sudRRishAM rAdhAdInAM
vistRRitamaNDlImadhyagaH ataeva saharadalakamalasya
karNikAdyutijit kRRiShNaH rarAja. kathambhUtAM
parasparagrathitapANibhiH karaNaiH
mRRidumRRidupranunnAni preritAni ambhAMsi yAbhiH.
punashca jalAnAM mRRidupreraNAt
uccavartulastanasadRRishatara~NgamAlAM sRRijantIti
tathAbhUtAnAm..27..
aghAntakara dustyaja vrata yadIkShaNa sparshana
prayojanatayA vraje malinayeH kulastrIH sadA.
jalAt prakaTitA ime sulabhatAM gatAste kucAs
tadadya nayane tathA karatale tvamullAsaya..28..
he aghAntakareti viruddhalakShaNayA strINAM
pApakara ! he dustyajavrata ! yeShAM
stanAnAmIkShaNasparshanaprayojanatayA tvaM vraje sadA
kulastrIH malinayeH te kucAH adhunA jalAt prakaTitA ataeva
sulabhatAM gatAH tat tasmAdadya tvam..28..
iti smaramata~Ngajonmathita dhIrimANaH striyo
yathAbhidadhuromiti priyatamo.atha papraccha tAH.
ime na kimime kucA iti tadA laghimno bharAj
jaleShu tadurassu ca nyadhita pANi
pa~Nkeruham..29..
nanu tAH striyaH satyaH kathamevaM brUyustatrAha
smararUpamata~Ngajena unmathitaH dUrIkRRito dhIrimA
dhairyaM yAsAM tAH striyaH yathA abhidadhustathaiva
omityuktvA priyatamaH shrIkRRiShNaH tAH papraccha. jale
hastaM datvA Aha ime kucA stane hastaM datvA Aha athavA
ime kucAH..29..

athApasarati vraje mRRigadRRishAM taTe tasthuShI


svayaM payasi khelayantyalaghudRRik sapharyau
cale.
ana~Nga madara~NgiNoH salilasa~Ngare vaiduShIM
tayorvividiShantyalaM sapadi kundavallyabravIt..30..
shrIkRRiShNabhayAt mRRigadRRishAM vraje samUhe
apasarati sti svayaM taTe tasthuShI kundavallI atha ca jale
svanayanarUpasapharyau khelayantI satI Aha
kathambhUtA tayorana~Ngamadara~NgiNoH
rAdhAkRRiShNayoH salilayuddhe vaiduShIM pANDityaM
vividiShantI..30..
rucA jaladharo bhavAnjaladharA ramaNyaH karai
jalAjaliyudhA kShaNaM tanu hare kShaNaM
yauvataiH.
krameNa bhaja jistuvoH prathita kartRRitA karmate
tayorgamayata priyAH sapadi kartRRitA karmate..31..
he hare ! bhavAnrucA kAntyAjaladharaH. tava
ramaNyastu karairhastaiH karaNairjaladharA ataH kShaNaM
yauvataiH jalAjaliyuddhena kShaNamutsavaM tanu. tvaM
krameNa jistuvoH ji jaye ShTaJNstutau ityetayordhAtvoH.
prathitakarmatAkartRRitve bhaja. evaM tava priyAH
tayorjistuvoH kartRRitAkarmate tvaM gamayata prApayata.
tatrApi daivAt vaiparItyenoktiH..31..
kimuktimiti mAdhave vadati sA viparyyAsataH
papAThaguru sambhramAdabhidadhustataH
subhruvaH.
RRitaiva sahasodagAdahaha yAdya tAnmanyathA
vyadhAdiha sarasvatI tava vashA
subhadrA~NganA..32..
vaiparItyaM shrutvA shrIkRRiShNa AhasA kundavallI
gurusambhramAt viparyAsataH. punaH shrIkRRiShNapakShe
kartRRitAkarmate papATha. atha subhruvo vrajasundaryaH
abhidadhuH. yA vANI Adau RRitA satyA eva sahasA udgAt

tAM sarasvatIM subhadrA~NgA kundavallI subhadrasya tava


bhrAtura~NganA. pakShe tava suma~NgalA strI anyathA
vyadhAt yatastava vashIbhUtA. shleSheNa subhadrasya
valIvardasyA~NganA. phalato gavI tatrApi vashA vandhyA iti
parihAsashca bodhyaH. ukShA bhadro valIvardo, vashA
vandhyA cetyamaraH..32..
jaye sati paNagrahe bahubalAt kRRiteH kartRRitA
sukhAnubhavameShyatha prakaTameva
yadvAJNchata.
ahaM yadi bhajai jito vidhivashena tat karmatA
vyathAnubhavitAM tadA kva nu palAyya vindaye
sham..33..
kRRiShNa AhayuShmAkaM jaye sati
cumbanAdipaNagrahe valAtkRRiteH. kartRRitAjanya
sukhAnubhavaM yUyaM eShyatha. yadyasmAt tadarthameva
jayaM vAJNchatha. yuShmAbhirjito.ahaM vidhivashena yadi
tasya jayasya karmatAvyathAnubhabitAM bhajai tadA kva nu
palAya shaM kalyANaM vindeya..33..
paNastu bhavitAtra kaH prathama matadAkhyAhi nas
tamityaghabhidhAdRRita praNijagAda nAndImukhI.
smRRitau likhitamAdino dhanamatho dhanI gRRihyate
tatastu jayinA jito dRRiDhatayA jano nahyate..34..
shrIkRRiShNaH nAndImukhIM pratyAhano 'smAnetat
AkhyAhi iti kRRiShNenAhUtA nAndImukhI praNijagAda. Adau
dhanaM gRRihyate pashcAt dhanI janaH jayinA jito
dRRiDhatayA nahyate vadhyate..34..
vayaM sma dhanino dhanaM padaka ki~NkiNI
ka~NkaNAdy
amandamiha bandhanaM bhuja
bhuja~NgapAshairbhavet.
iti priyagirA priyAshcaTula cAru cillIdhanur
vidhunanapuraH sarAH kati na
hu~NkRRitistenire..35..

kRRiShNa Ahavayameva dhaninaH sma. dhanaM tu


padaketyAdi. amandavandhanaM iha
bhujarUpabhujagapAshairbhavediti kRRiShNasya girA
caTulacArucillIrUpadhanurvidhUnanapuraHasarAH
rAdhAdyAH priyAH kati hu~NkRRitIrna tenire..35..
paraspara visajjitA~Nguli karadvayenAmbubhiH
pragRRihya pihitaiH punaH karabha pIDanAc cAlitaiH.
sharairaruNa pa~NkajeShudhimukhAnsvayaM
niHsRRitair
iva priyamimAH sthitAH parita eva taM
vivyadhuH..36..
paritaH sthitA imA rAdhAdyAH aruNapadmarUpasya
tUNa iti prasiddhasya iShudhermukhAt sakAshAt svayaM
niHsRRitaiH sharairiva hastakamalAt
niHsRRitairambubhistaM priyaM vivyadhuH.
jalakShepaprakAramAha ambubhiH kathambhUtaiH
parasparavisajjitA a~Ngulayo yatra evambhUtakaradvayena
Adau pragRRihya pashcAt pihitaiH tadanantaraM punaH
karabhapIDanAccAlitaiH..36..
sa cApi samayA sthito laghutayA bhramansarvato
mukho madana sarvato mukha sharAnivAsyanmuhuH.
priyAH shata sahasrasho yugapadeka evaujasA
jigAya rathasAdimAH punarito.apasasrurbhiyA..37..
sa ca sarvatomukhaH shrIkRRiShNaH tAsAM samayA
madhye sthitaH lAghavena
bhramansanmadanasarvatomukhasharAn. pakShe
jalarUpasharAniva muhurasyankShipanpriyAH jigAya.
sarvasyAM dishi mukhaM yasya saH. imAstu
bhayenApasasruH..37..
jitAH kila jitA hihI viphala garvitA gopikAH
pratisvaghana gopikAH kimadhunA palAyya sthitAH.
pramathya tadimAH sakhe padaka ki~NkiNI
ka~NkaNA

nyudasya parigRRihya mat karatalopari


sthApaya..38..
madhuma~Ngala Ahaprati svadhanAnAM gopikAH.
udasya uttArya pashcAt parigRRihya..38..
yathAdya mathurApurAt tvaritameva vikrIyatA
nyatipriya sitopalA tatimupAhariShyAmyaham.
baTAviti taTasthite bruvati tarjanIM dhunvatI
tatarja lalitApyare kuTile tiShTha tiShTheti tam..39..
tAni bhUShaNAni vikrIya. taTasthite madhuma~Ngale iti
vruvati sati tarjanIM dhunvatI lalitA taM madhuma~NgalaM
tatarja..39..
athaitya madhusUdane dhayati tA balAt padminIr
apA~Ngashara paJNjarAntaramapi pravishyaujasA.
sa jha~NkRRiti maNImayAbharaNamAdadAne mRRigI
dRRishAM kalakale.apyalaM shikhi pikaiH
pravRRiddhIkRRite..40..
atha madhusUdane Agatya
padminInAmapA~NgarUpasharapaJNjaramadhye ojasA
valena pravishya tAH rAdhAdyAH padminIrvalAt dhayati sati.
evaM tAsAM sajha~NkRRiti yathAsyAttathA
maNImayAbharaNaM shrIkRRiShNe AdadAne sati. evaM
mRRigIdRRishAM ala~NkaraNaharaNasamaye
parasparakolAhalashabde ala atishayena shikhipikaiH
pravRRiddhIkRRite sati. manuShyakolAhalashravaNena
bhayAt mayUrakokilAdayaH uccashabdaM kurvanti. tathA ca
teShAM uccashabdaiH rAdhAdInAM kolAhalo 'tishaya
pravRRiddho bhavatItyarthaH..40..
karAkari nakhAnakhi smaramRRidhe pravRRitte
hriyAM
bhiyaM ca nicaye punarghanarasormibhiH plAvite.
kShaNaistri caturairmitho bhuja bhuja~Nga bandhAc
cyutAH
pralUna nalinairvyati praharaNAH priyA rejire..41..

hriyAM bhiyAM ca samUhe ghanarasaH


shRRi~NgArarasaH sa eva jalaM tasyormibhiH plAvite sati
tricaturakShaNAnantaraM
parasparabhujarUpabhuja~NgavandhAt cyutAH priyAH
kRRiShNarAdhAprabhRRitayaH pralUnanalinaiH
chinnanalinaiH karaNaiH parasparapraharaNAH satyaH rejire.
priyashca priyAshca priyA ityekasheShaH..41..
karAkari nakhAnakhi smaramRRidhe pravRRitte hriyAM
bhiyaM ca nicaye punarghanarasormibhiH plAvite.
kShaNaistri caturairmitho bhuja bhuja~Nga bandhAc cyutAH
pralUna nalinairvyati praharaNAH priyA rejire..41..
tatah shvasita caJNcalac caladalacchadAbhodarA
girA skhalita gadgadAkShara bhRRitaitya
nAndImukhIm.
jagAda kimapi priya prati hRRitottarIyAbalA
tatirvigata bhUShaNApyatanu mAdhurIM vibhrati..42..
tato vastrAla~NkAraharaNAnantaramavalAtatiH etya
nAndImukhIM kimapi skhalita gadgadAkSharabhRRitA girA
jagAda. kathambhUtA shvasitetyAdi..42..
tatah shvasita caJNcalac caladalacchadAbhodarA
girA skhalita gadgadAkShara bhRRitaitya nAndImukhIm.
jagAda kimapi priya prati hRRitottarIyAbalA
tatirvigata bhUShaNApyatanu mAdhurIM vibhrati..42..
kucAnvigata kaJNcukAnnakhara vikShatAndordvayaiH
pidhAya timitAyatAlaka lipi praliptAnana.
nibadhya
shashishekharAnvisamiShograpAshairvabhAv
ana~Nga pRRitanaiva sA na khalu
padminIsaMhatiH..43..
timitAyatAlakarUpalipinA akShareNa praliptAnanA
avalAtatiHH nakharavikShatAnkucAndordvayaiH pidhAya
babhau. atrApahnutimAhahastarUpaM visaM mRRiNAlaM

tanmiSheNograpAshaiH kucasvarUpa
shashishekharAnmahAdevAnnivadhya sA avalAtatiH
ana~NgapRRitanA mahAdeva paripakShasya kandarpasya
senA eva na tu padminIsamhatiH..43..
kucAnvigata kaJNcukAnnakhara vikShatAndordvayaiH
pidhAya timitAyatAlaka lipi praliptAnana.
nibadhya shashishekharAnvisamiShograpAshairvabhAv
ana~Nga pRRitanaiva sA na khalu padminIsaMhatiH..43..
anena gata nItinA kimiti nAndi naH khelayanty
abhUnikRRiti vallarItyuditayA tayA yauvataiH.
anItimakaroH kathaM giridharetyathAkAritaH
sametya sahasAnanaH sa sahasAha tAM sAhasAt..44..
he nikRRitivallari ! shAThyalate ! nAndi ! gatanItinA
anena shrIkRRiShNena saha no asmAnkhalayantI abhUH iti
yauvatairuditayA nAndyA he giridhara ! kathaM tvaM
anItimakaroriti AkAritaH AhUtaH sa shrIkRRiShNaH sametya
nAndInikaTe Agatya. sahasA tAM nAndIM kRRitAparAdo.api
sahasAt AhasahasAnanaH hAsyasahitAnanaH..44..
anena gata nItinA kimiti nAndi naH khelayanty
abhUnikRRiti vallarItyuditayA tayA yauvataiH.
anItimakaroH kathaM giridharetyathAkAritaH
sametya sahasAnanaH sa sahasAha tAM sAhasAt..44..
mamAdya jayinaH paNa graha kRRite gatasya sphuTat
suvarNa nalinAvalImalibhirAvRRitAM jighrataH.
rathA~Nga mithunaM tathA karayugena khelAvashAd
vikRRiShya dadhataH kathaM kathaya
ko.aparAdho.abhavat..45..
jalakrIDAyAM jayino 'taeva paNagrahaNArthaM gatasya
mama ko.aparAdho 'bhavat kathaya. kthambhUtasya
alibhirAvRRitAM sphuTat svarNakamalashreNIM jighrataH. na
tu AsAM mukhashreNIM, punashca cakravAkamithunaM
khelAvashAt karayugena vikRRiShya dadhataH. natvAsAM
stanayugam..45..

mamAdya jayinaH paNa graha kRRite gatasya sphuTat


suvarNa nalinAvalImalibhirAvRRitAM jighrataH.
rathA~Nga mithunaM tathA karayugena khelAvashAd
vikRRiShya dadhataH kathaM kathaya
ko.aparAdho.abhavat..45..
hare vadasi nAnRRitaM yadiha sAkShitAM svAdhara
stanAliShu dhRRitaiH kShatairdadhati gopikA
kopikAH.
pratIhi na hi nAndyamUH kusRRiti saMputIH
so.athavA
kRRito.apyaviduShA mayA bhajatu
manturatyalpatAm..46..
nAndI Ahahe hare ! nAnRRitamayathArthaM na
vadasi. yadyasmAt iha gopikAH kopikAH
svAdharastanashreNIShu dhRRitaiH kShataiH karaNaiH
sAkShitAM dadhati. kRRiShNa Ahahe nAndi ! kusRRiteH
shAThyasya smpuTIH amUH rAdhAdyA na hi pratIhi. imAH
prti prtyayaM mA kuru. athavA aviduShA
stanacakravAkayorvisheShamajAnatA mayA so.aparAdhaH
kRRito.api manturaparAdhaH alpatAM bhajatu.
ajJNAnakRRitatvAt..46..
hare vadasi nAnRRitaM yadiha sAkShitAM svAdhara
stanAliShu dhRRitaiH kShatairdadhati gopikA kopikAH.
pratIhi na hi nAndyamUH kusRRiti saMputIH so.athavA
kRRito.apyaviduShA mayA bhajatu manturatyalpatAm..46..
iyaM ca kulajAtatiH paTimabhistadaivAshu mAM
mukhAnyapi mukhAni naH kila kucAH kucA apyamI.
itIha paricAyayantyurutarocca gIrbhi nahi
nyaShidhyadapi sAmprataM kimiti dambhinAM
kupyati..47..
iyaM ca kulajAtati svapaTimabhistadaivaitAni na
padmAni kintu no.asmAkaM mukhAni mukhAni evaM naite
cakravAkAH kintu asmAkaM kucAH kucA iti

urutaroccagIrbhiH paricAyayantI satI mAM nahi


nyaShidhyadapi. sAmprataM dambhinI iyaM kimiti
kupyati..47..
iyaM ca kulajAtatiH paTimabhistadaivAshu mAM
mukhAnyapi mukhAni naH kila kucAH kucA apyamI.
itIha paricAyayantyurutarocca gIrbhi nahi
nyaShidhyadapi sAmprataM kimiti dambhinAM kupyati..47..
kali viramatAdalaM paNabhRRitA punaH khelayA
parantu jalamaNDuka dhvaniShu kIdRRishI cAturI.
bhavediti tayoditA vyadhuramI jalAhatyanu
sphuradvividha vAdanaM vividha tAla nATya
kramaiH..48..
nAndI AhakaliH kalahaH, biramatAt viramatu
paNabhRRitA khelayA alaM vyartham. kintu
jalamaNDukadhvaniShu yuShmAkaM kIdRRishI cAturI bhavet.
tatra mama didRRikShA vartate. iti tayA nAndyA uditA amI
rAdhAkrShNAdaya ! jaladyAghAte vividhavAdanaM
vyudhuH..48..
kali viramatAdalaM paNabhRRitA punaH khelayA
parantu jalamaNDuka dhvaniShu kIdRRishI cAturI.
bhavediti tayoditA vyadhuramI jalAhatyanu
sphuradvividha vAdanaM vividha tAla nATya kramaiH..48..
pratidhvaniShu tat taTe mudira garjita nyakkRRiti
kShameShu valiteShvatho bhramati cAtakInAM gaNe.
baTAvapi hihIgirA kalita kakShatAlaM rasAt
samaM naTati kekibhirlalita kUjanarunmadaiH..49..
meghagarjitanyakkRRitikShameShu pratidhvaniShu
valiteShu satsu atha tat taTe meghashabdabhrAntyA
cAtakInAM gaNe bhramati sati evaM taddRRiShTvA vaTau
madhuma~Ngale lalitakUjanaiH kekibhiH saha
gRRihitakakShatAlaM yathAsyAttathA naTati sti..49..

stuvatya gagaNe muhurmadhupa jha~NkRRitaiH


saJNcaran
maranda miShato mudA viratamashru dhArAdhare.
samApya rasasindhavaH sarasi nIrakelIstaTaM
gatAH sapadi ki~NkarI vitatibhirvabhuH sevitAH..50..
vAdyaM shrtvA bhramarajha~NkRRitaiH
karaNairvRRikShagaNe muhuH stuvati sati kathambhUte
kSharanmarandamiShAt mudA aviratamashrudhArAdhare.
rasasindhavo rAdhAkRRiShNAdayaH sarasi jalakelIH
samApya taTaM gatAH tatkShaNe ki~NkarIbhiH sevitAH
santaH babhuH..50..
pravishya maNi mandiraM vipina pAlikAdyAhRRitA
rasAla panasAdikAH phalatatIH sudhA nindinIH.
ghana praNayato mithaH samupabhojitA yojitAH
smareNa sahasA radacchadana sIdhunaH
svAdane..51..
vRRindayA AhRRitAH phalatatIH kRRiShNAdibhiH
parasparaM praNayataH upabhojitAH. tathA ca kRRiShNena
tAH upabhojitAH. evaM tAbhishca kRRiShNa upabhojita
ityarthaH. pashcAt tAH smareNa sahasA adharAmRRitasya
svAdane yojitAH. sarvatraikasheSho bodhyaH..51..
lAvaNyAmRRita pUra pUrNa madhura pratya~Nga
vApI rasa
vyAtyukShI rabhasa klamena mRRidulaM talpaM
shritAH kausumam.
tAmbUla vyajanAmbu darpaNa lasannepathya
samvAhanair
dAsIbhiH paricaryamANa vapuShaH kAntA nidadruH
kShaNam..52..
adhunA sambhogamAhalAvaNyarUpajalasya
pravAheNa pUrNamadhurapratya~NgasvarUpAyAH vApyAH
sarasaH sakAshAt shRRi~NgArarasasvarUpajalasya
vyAtyukShIrarabhasena parasparasecanavegena jAto yaH

klamastena kausumaM talpaM shritAH kAntAH kShaNaM


nidadruH. nepatyaM vesAdi..52..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
jalavihAralIlAsvAdano nAma
caturdashaH sargaH
..14..
o)0(o
(15)
=o) paJNcadashaH sargaH (o=
sIdhupAna jalakhelana dolAndolanAdi kutuke
balavatvAt.
eSha eva nalinIriva padmIyadvijitvA sakhi naH
prajagalbhe..1..
shrIrAdhikA lalitAM pratyAha
madhupAnajalakrIDAhindolAdikautuke eShaH kRRiShNaH
valavatvAt yadyasmAt no 'smAnvijitya prajagalbhe. yathA
padmI hantI nalinIrvijitya..1..
tadbalopadhikataH sphuTamanyaddhI
pradhAnamadhunA lalite tvam.
khelanaM vimRRishya yat prabhaviShyatyasya garva
culukIkaraNe drAk..2..
tat tasmAt he lalite ! valopAdhikataH khelanAt anyat
buddhipradhAnaM khelanamadhunA vimRRisha. yat
khelanamasya kRRiShNasya garvaculukIkaraNe drAk
prabhaviShyati. etena shrIkRRiShNApekShayA sveShAM
buddhyAdhikyaM sUcitam..2..
dyutakeli jaya kairava cAndra jyotireva sakhi rAjasi
rAdhe.
kiM dUnotu paribhUta tamisraM nityameva dhRRita
garvatatIrnaH..3..

lalitA Ahahe sakhi ! dyutakrIDAyAM


jayarUpakairavasya kumudasya cAndrajyotiH svarUpA tvaM
rAjasi kim? parAbhavarUpatamisramandhakAraH nityaM
dhRRitagarvatatIH no 'smAndunotu. na hi cAndrajyotsnodaye
'ndhakArastiShThatIti bhAvaH..3..
itthamAlikRRita mantraNayoce rAdhayA priyatama
prabhaviShNo.
pAshakAji caturimNi jigIShI nartakIM na
kimurIkuruShe tvam..4..
itthaM AlyA saha kRRitamantraNayA uce. he
priyatama ! he prabhaviShNo ! pAshakayuddhasya
cAturyarUpanRRityasthale jigIsArUpanartakIM tvaM kiM na
urIkuruShe ? tathA ca tasyAH sa~NgakaraNe
kRRitanartakIsa~Ngasya tava sa~Ngo 'smAbhistyAjya
akaraNe ca parAjayaH svayameva bhaviShyatIti bhAvaH..4..
satyamAli hRRidi nartayase tAM kintu mat
karatalAmbuja paTTe.
yarhi vatsyati nRRipo jayanAmA sa hriyaiShyati tadA
nilayaM drAk..5..
shrIkRRiShNa Ahahe Ali ! satyaM tvaM hRRidi tAM
jigIShAnartakIM nartayase kintu matkaratalAmbujapaTTe
rAjAsane yarhi jayanAmA rAjA vatsyati tadA sA
jigiShAnartakInilayaM gRRiham. pakShe nitarAM layaM
nAshameShyati..5..
ityaghAri gaditaM madirAkShI cillivalli dara vellita
bha~NgyA.
sAvadIrya sa paricchada sArIrAninAya tarasaiva
sudevyA..6..
cillirupA yA vallI tasyA IShatkampabha~NgyA
shrIkRRiShNasya gaditaM sAvadhIrya samyag avajJNAya.
sudevyA dvArA AninAya..6..

nAndyabhUdvanapayA saha sAkShiNyakShikeli


sabhikAjani kaundI.
iShTa dAyamupadeShTumudaJNcadvAg arAjata
baTurlalitA ca..7..
vRRindayA saha nAndImukhI sAkShiNI abhUt.
akShakelau sabhikA dyutapravartikA kundavallI ajani abhUt.
sabhikA dyutakArakA ityamaraH. dashavAmaM ca vidu
prabhRRitIShTadAyamupadeShTumudayaM prApnuvadvAg
yasya tAthAbhUto vaTurmadhuma~NgalaH kRRiShNapakShe
arAjata. shrIrAdhikApakShe tathAbhUtA lalitA arAjata..7..
pANi shoNa jalajodara ra~Nge
jha~NjhaNadbalayamucchalada~NgyAH.
yarhi pAshaka kushIlava yugmaM labdha
nRRityamadhibhUmi cukUrde..8..
pAshakanikShepasamaye jhaJNjhanadvalayaM
yathAsyAttathA ucchalada~NgyA rAdhAyAH pANirUpa
shoNakamalasya udararUpaM yannRRityasthalaM tatra
lavdhanRRityaM pAshakarUpanartakayugalaM yadA
adhibhUmi bhUmau cukUrde..
tarhi kakSha kucayorururoci vIci majjita dRRisho.api
bakAreH.
pAshaka grahaNa cApala cAturyApi neShadapi
bha~Nga kala~Nkam..9..
tadA kakShAdiShu majjitadRRisho.api vakAreH
pAshakagrahaNacAturI IShadapi bha~Nga kala~NkaM na
Apa. tatrAbhyAsAtishayAt iti bhAvaH..9..
karhiciddasha dasheti kadAcit sA vidurviduriti
prasaradgIH.
pAtayantyalaghu dAyamabhIShTaM mUrtimatyajani
kiM na jayashrIH..10..

dashadashetyAdi prasarantI gIryasyAH sA rAdhA


abhIShTaM dAyaM pAtayantI satI mUrtimatI jayashrIH kiM na
ajani ? api tu ajani eva..10..
yat priye dasha dasheti nikAmaM prArthanaM
tadupahAsakaraM te.
vittireva patitA smara tAvaddevane tava kuto
jayavArtA..11..
devane dyutakrIDAyAM tvaM tAvat smara. vittireva
patitA na tu dasheti. tato dashadasheti tava kikAmaM
yAthAsyAttathA prArthanaM upahAsakaram. tena kutastava
jayavArtApi. pakShe dashadasheti nitarAM
kAmasyAdharadaMsharUpasya prArthanaM upahAsakaram.
yataH smarasya tAvaddebane tAvat pramANakrIDAyAM
prayogAtireke ityarthaH. vittishcetana iva patitA luptA
ityarthaH. kuto jayaseyti sUcamAne
viparItaratAvityarthaH..11..
sArikA gamayituM nija koShTheShvaprabhuH svatanu
shRRi~NkhalitAH svAH.
ghAtayaMshcaravidhiM vimRRishaMstAH khelati sma
harirAtta jigIShaH..12..
svAH svIyAH sArikAH priyA koShThAt nijakoShTheShu
gamayitumaprabhuH asamarthaH yataH rAdhayA
svakoShThe tAH shRRi~NkhalitAH baddhAH. ataH
pAshakakhelAyAM bidhidvayaM vartate. tatra prathame
gamavidhau asAmarthyAt dvitIyaM caravidhiM
vimRRishangRRihItA vijigIShA yena tathAbhUto haristAH
svasArikA rAdhAdvArA ghAtayankhelati sma..1213..
iShTa dAya patanena sudhIH sA rAdhikA yadi jigAya
tadA tam.
Alayo vihasituM prakharatvaM lebhire.ati
mRRidavo.api nitAntam..13..
kiM baTo mukhamavAJNchayasi tvaM sA hihIti
naTanArathaTI te.

kvAgamat kva na sitopalikArthaM ka~NkaNa prakara


vikraya bha~NgI..14..
jalakrIDAsamaye asmAkaM parAbhavaM dRRiShTvA
hihItyuktvA sA naTanasyArabhaTI kva agamat. evaM
tasminsamaye taTe sthitvA svIyavastrM prasArya he
kRRiShNa ! sarvAsAM ka~NkaNAdyala~NkaraNaM mahyaM
dehi. mathurAyAM vikrayaM kRRitvA
sitopalAmAneShyamItyevaM rUpA vikramabha~NgI vA kva
agamat. mishri iti prasiddhAyA
matsyaNDikAyAshcaramapAkavisheShaH sitopalA..14..
AlayaH shRRiNuta bho girimUrdhni sAmprataM nava
sitopalikAlIm.
asya mUrdhni bahu varShata tasyAH
svAdametvayamihaiva nikAmam..15..
upalikA shilAkaNastasyAH shreNIm. tasyAH svAdaM
bahuvarShata, ayaM vaTuH tasyAH svAdaM
nikAmametu..15..
na bravIShi kimare kimapi tvaM kaitave.adya
paribhUti bhRRitaste.
kShAntya cApalashamairmunidharmaiH kiM
baTutvamapi satyamivAbhUt..16..
kaitave dyutakarmaNi parAbhavabhRRitastava
kShAntyAdidharmaiH kiM vaTutvamapi styamivAbhUt..16..
kaustubhaM paNita mAnayaH tasyApyAnaye
vinimayena vicitrAm.
ka~NkaNAlimathavAmumaneka kShAlanaiH
priyasakhI hRRidi dhAsya..17..
paNitaM kaustubhamAnaya. tasya mathurAyAM
vinimayena ka~NkaNAlImAnaye. athavA
tasyApAvitryanirAkarNAya bahukShAlanaiH priyasakhyA
hRRidi dhArayiShyAmi..1718..

kAnanaM nahi gavAmidametanmAraNaM na baka


vatsa bakInAm.
akSha devanamidaM tu sabhAyAM syAdvidagdha jana
buddhi parIkShA..18..
itthamAli kharadhAra sarasvatyastapATava taru
baTuruce.
tasya karNamanusaMsRRiNuse tat kaustubhaM mama
samarpaye haste..19..
kharastIkShno dhAraH pravAho yasyAstathAbhUtA
sakhInAM sarasvatI vANyeva sarasvatI nadIti
paramparitarUpakaM tayA astaH pATavarUpataruryasya
tathAbhUto vaTustasya shrIshrIkRRiShNasya karNamanu
karNe he sakhe ! saMshRRiNuShe..19..
cet sva kRRitya miShato.apasRRite mayyAkramaM
kamapi hanta vidhitset.
ekake.api bhavati vrajarAmA saMhati
vrajapurandarasUno..20..
svakRRityamiShena mayi apasRRite sati cedyadi
vrjarAmA saMhatiH ekake.api bhavati tvayi kamapi AkramaM
vidhitset..20..
tannivedya nikhilaM vrajarAjJNIM maMkShu tadvikaTa
shAsanapAshaiH.
hrIta misra kuhare.adya nivedyaivAshvamUrna kimu
pAtayitAsmi..21..
tadA ma~NkShu shIghraM
vrajarAjJNImakhilavRRittAntaM nivedya tasyA
AjJNArUpavikaTa pAshaiH lajjArUpAndhakArakUhare
nivadhyaivAbhUH kiM na pAtayitAsmi ? iti sarvAH
shrAvayitva iva mithyAbhayamutpAdayAmAsa..21..
dhig dhiyArahita kiM tvamabhaiShTIrasmi
jiShNuradhunaiva vijiShye.

mAti maugdhyamaya ceShTita bha~NgyA


khyApayAjJNatama mat paribhUtim..22..
he dhiyArahita ! tvAM dhik, kiM tvamabhaiShIH ? ahaM
jiShNurasmi. adhuna iva vijiShye. he ajJNatam!
matparAbhUtiM mA khyApaya..22..
kiM hita prakathane.apyati kupyasyastu kaustubha
hRRitistava hastAt.
yAmyahaM yuvati pAlyapi ra~NgIkRRitya nRRityamapi
kArayatu tvAm..23..
ahaM yAmi yuvatishreNyapi tvAM ra~NkIkRRitya
nRRityamapi kArayatu..23..
cilli koNa dhuvanena mukundaH svIya pakSha gamitA
eva sabhyAH.
prAha pashya mayaiva jitAnAmapyati prakharataM
capalAnAm..24..
bhrubha~NgyA svIyapakShapAtitA iva sabhyAH prAha
mayA kartrA jitAnAmAsAM capalAnAmatiprakharatAM yUyaM
pashyata..24..
yadyajeShyadabalAtatireShA kiM vyadhasyaditi
boddhumanIshaH.
vismito.asmyatha jagAda vishAkhA tvadbhruve mama
iti prahasantI..25..
nanu bho kRRiShNa ! tava jaye sati uktipratyuktyA
madhuma~Ngalasya tiraskArasamaye bhavAnkathaM
tuShNIM tathAvityata AhajayaM vinaivAsAmetAdRRishI
pragalbhatA yadi eShA avalAtatirajeShyat tadA
kimakariShyaditi bodhumasamartho 'haM vismito 'smi. tathA
ca tadAnIM vismayenAhaM stavdho babhUveti bhAvaH..25..
vairiNI bhavati yA kuladharma dhvaMsikApi
suhRRidAlirivAdya.

tadvaco.apyanRRitayantyudaganno dhinvatI sadasi


kuJNcita koNA..26..
yA tava kuJNcitakoNA kaTAkSharUpAsrI asmAkaM
vairINI kuladharmadhvaMsikApi tvadvaco 'nRRitayantI
ataeva no 'smAndhinvatI satI adya suhRRidAliriva
udgAt..2627..
dehi kaustubhamiti sphuTa nAndI vAkyato madhubhidi
trApamANe.
kundavallyamumaghAntaka kaNThAdrAdhikorasi
dadhau smayamAnA..27..
kRRiShNa pashya kuca madhyagataM svaM bimbitaM
maNivare vilasantam.
hanta yat tvamadadhAH sa idAnIM tvAdadhAti
maNirAT praNayena..28..
kundavallI AhapUrvaM yaM tvamadadhAH sa
maNivaraH idAnIM tvAM praNayena dadhAti..28..
dhanya dhanya suShamAmaya kRRiShNastvaM
tavAsmi mahasAM pratibimba.
yatra rAjasi mamAtra tu
vAJNchaivaitumityagabhRRidunna dRRig AsIt..29..
shrIkRRiShNa Ahahe dhanyadhany! shobhAmaya !
kRRiShNastvameva. ahantu tava mahasaH kAnteH
prativimbo 'smi tava sthale etuM gantuM mama vAJNchaiva
iti agabhRRit govardhanadhArI shrIkRRiShNaH
premnAklinnadRRig AsIt. nndI kledane..29..
rAdhikApyarama vAJNchita vaktrA vIkShya
bhAntyamimAtma kucAntaH.
kaJNcukaM hriyamapi dviShatI sAnandajADya
jaladhau nimamajja..30..
rAdhikApi araM shIghramadhovaktrA satI
svakucamadhye bhAntamimamkRRiShNaM vikShya

vyavadhAyakaM kaJNcukaM dviShatI tataH


kaJNcukadUrIcikIrShAyAM prativandhakatvenotpadyamAnAM
lajjAmapi dviShatI sA..30..
khelataM rasanidhiM punaratrAshleSha eva paNa
ityatha kaundyA.
kaitave ghaTita eva mukundastAM jayanglaha
parigraha caJNcuH..31..
he rasanidhI ! yuvAM khelatamiti nundavallyA kaitave
dyUtakarmaNi ghaTite pravatite sati. caJNcuH pravINaH..31..
prAha garviNi kathaM kuTilabhrUH sAmprataM
bhavasi kuJNcita gAtrI.
nyAyato.asyayi jitA sukalApi tvaM kimatra kRRipaNA
paNadAne..32..
nyAyatastvaM jitA parAbhUtA ataH sukalAdAtrI api
kimatra kRRipaNAsi ? dAtrINAM kArpaNyamanucitamiti
bhAvaH..32..
cumbana glahaka devana evaM sA vijitya yadi taM
prajagalbhe.
prAha sasmitamayaM nija gaNDaM tanmukhAbja
nikaTe nidadhAnaH..33..
cambanae eva glaho yatra evambhUte devane
krIDAyAM sA kRRiShNaM vijitya yadi prajaglbhe, tadA ayaM
kRRiShNaH nijagaNDaM dadhAnaH sanprAha..33..
sva glahaM sakhi gRRihANa jito.ahaM yat tvayAtra
sadasIti tataH sA.
svAH sakhIH smitamukhIrabhivIkShyai vAJNchalena
pidadhe hasadAsyam..34..
hasadityAsyasya kartRRitve svena ruddhamAnamapi
hAsyaM svayaM prakaTIbhavatIti vudhyate..3435..

hAsya raMhasi daropashame sA prAha sAhasika


nAhamajaiSham.
omiti shrita balaH punarasyA eva gaNDamasakRRit sa
cucumba..35..
satyamIdRRisha paNaM nidishantI devanaM tvamayi
devara bandhuH.
kaundi mAM hasasi tat tvamidAnIM khelanAhamiti sA
viratAbhUt..36..
he kaundi ! IdRRishapaNaM devanaM krIDAM nidishantI
tvameva khela..36..
Ali veNu mahatI paNa juShTAmakShakelimadhunA
racayitvA.
jitvarI bhava tayeti nidiShTA dIvyati sma
punarAyatanetrA..37..
he Ali ! punastvaM jitvarI bhava iti tayA kundavallyA
nidiShTA sA divyati sma..37..
tatra saiva jitavatyavadat taM dehi veNumiti taM sa
vicinvan.
tundabandhamanupANi vimarshairnApnuvannatha
sakhAyamapRRicchat..38..
sa shrIkRRiShNaH taM veNuM vicinvantundavandhe
pANisparshairna Apnuvansanatha
madhuma~NgalamapRRicchat..38..
kvAhamasmi ciramatra vanAnte tvaM kva paryaTana
kautuka mattaH.
dyUta pAna vanitAsu viShaktaH kva tvamasmi
tanumAnkva nu dharmaH..39..
pRRiShTaH sa madhuma~Ngala AhacirakAlaM
vyApyAtra vne 'smyahaM vA kva.
bhramaNakautukamattastvaM vA kva.

atyantAsambhAvanAyAM kvadvayam.
tanumAndharmasvarUpo 'haM vA kva..39..
kaustubhastu gata eva ya AsIdveNureva tava
mohanamastram.
so.apyagAdupavishannatha rIrI gItamAtanu mukhena
sukhena..40..
so.api veNuragAt gataH adhunA upavishansansukhena
gItamAtanu..40..
Arya sAdhu bhaNitaM gata veNuH kena karShata
vanaM prati rAmAH.
yApayiShyati kathaM bata yAmAneSha
sa~NkaTamidaM tava cAbhUt..41..
lalitAhaAryeti gataveNureShaH kena hetunA vanaM
pratikarShatu. ktahaM yAmAnyApayiShyati. tava ca
gamanAgamanrUpadautyakramaNi sa~NkaTamabhUt..41..
kiM bravIShi lalite tvamihaikA premavatyasi
kRRipAlurato me.
sa~NkaTaM tadapaneShyasi dhanyetyasmayanta
sudRRisho baTu vAkyAt..42..
vaTustAM he lalite ! ekA tvamevAtra shrIkRRiShNe
premavatI. mayi ca krpayA svayamevAgatya shrIkRRiShNena
saha milanaM kariShyatIti bhAvaH. iti
madhuma~NgalavAkyAt sarvAH sudRRishaH asmayantaH
hAsyaM cakruH..42..
tvaM yayA dvija vRRito.asyayi durgA datta divya
balibhuk sva purodhAH.
sadtvadUDha tanureShyati padmA sakhyarurdavayitA
tava sakhyuH..43..
kupyantI lalitA Ahahe dvija ! yayA vRRitaH ataeva
purodhAH purohitaH sandurgAyai dattasya divyavaleH
pUjopahArasya bhoktA asi. sA padmAsakhI candrAvalI

tvadUDhatanuH arthAt tava skandhe Aruhya atra kuJNje


AyAsyati. tava skhyuH shrIkRRiShnasya aruH pIDAM
davayitA. pakShe he dvija ! pakShin. he durgayA Adatta !
svavalitvena svIkRRita ityarthaH. valibhUg vAyasastvaM
yayA vRRito.asi. svasya puro dhAvatIti svapurodhA
auNAdikaH..43..
muJNca hAsyamidamuddisha vaMshIM kRRiShNa
vedmi na gatirlalite tvam.
tvat sakhI kimaharannahi viShNuH kApi nAtra
paravastu jihIrShu..44..
shrIkRRiShNa AhamuJNceti. lalitAhahe kRRiShna ! ahaM
na vedmi. kRRiShNa Ahagatiriti. lalitAhanahiti, AsAM madhye
kApi paravastiu jihirShurnAsti..44..
sa cyutA mama hRRitaiva bhavatyA dolakelimanu
tundapaTAdvA.
mAdhavArka shapathaH sakhi pAne sIdhunaH kimu
shape.acyuta viShNoH..45..
dolakekau mama tundavanhAdvicyutA sA bhavatyaiva
hRRitA. he mAdhava ! sUryashapathaH. he sakhi !
madhupAne vA kiM hRRitA. he acyuta ! viShNoH shape..45..
kaccidambuyudhi vA nahi nahyevAmbujekShaNa
tadeva hi divyam.
tarhi me kva nu gatA bata vaMshIkautukaM kimiha
pashyatha sabhyAH..46..
he ambujekShNa ! tadeva divyam..4647..
dAtumaprathamaho glahameShA tvAM nibadhya
bhuja vallaripAshaiH
yadyiyAsati manoja nRRipAgre kAtra yuktiriti
kundalatoce..47..
hanta kiM vraja purandara sUnoH
kaShTametadavalokitumIshe.

kShamyatAM tadathavA paNa hetoH pIna


celamurarIkuru rAdhe..48..
nAndImukhAhahanta kiM bhujapAshairvaddhA rAjAgre
shrIkRRiShNasya nayanarUpakaShTamavalokitaumahaM
kathamIshe..48..
mAdhavo.avadadaye samadhIta jyotiShAgama sakhe
gaNayAsAm.
kA jahAra muralImatha kiJNcidbhAvayansa laliteti
jagAda..49..
shrIkRRiShNa Ahahe adhItajyotiShAgama !
madhuma~Ngala ! gaNaya, AsAM madhe kA jahAra..49..
nAhamasmi kuTileti vadantImAha tAM giridharo
rasanAM svAm.
kaJNcukIM kacatatiM ca vimukta granthimIkShaya na
cenmama kAbhIH..50..
he kiTila !nAhamasmItivadantIM lalitAM giridhara Aha
he lalite svIyAM rasanAM kShudraghaNTikAM
vimuktagranthimIShaya..50..
sA kradhA bahu dudhAva nicolaM drAg athAtta cikura
harirasyAH.
kaJNcukIM karadhuto.api nakhairdyanlocane~Ngita
vidatyajadenAm..51..
sA lalitA drAk shIghraM nicolaM dudhAva
kampayAmAsa. athAnantaraM asyA Attacikuro hariH lalitayA
kareNa dhuto arthAt nivArito.api kaJNcukaM
nakhairdyankhaNDayanrAdhikAM prati lalitAyA
locane~Ngitavit kRRiShNaH enAM lalitAmatyajat..51..
rAdhikAmatha tathaiva vishAkhAM tat tadakShitaTa
dhUnananunnaH.
sa vyakarsadaparA api cakre na kShaNAstruTita
kaJNculikAH kim..52..

tAsAmakShitaTadhUnanena nunnaHpreritaH sanrAdhikAM


tathaiva vishAkhAM sa vyakarShat. aparA api skhIH kiM kShaNAt
truTitakaJNcukikAH na cakre..5253..
tAvadetya vanadevyatha kAcit prAha sUryasadane
jaTilAgAt.
tAstato nikhila keli mudasya trasta
netramagurantikamasyAH..53..
kiM snuShe kva nu vilambamakArShIH snAtumadya
yadagAM suranadyAm.
kiM nu kundalatikAmiha vIkShe sA gatA mama
purohita hetoH..54..
suranadyAM mAnasaga~NgAyAM snAtumadya agAM mama
purohitasya hetoH sA kundalatika gatA..54..
naiti kiM ciramiyaM kalayArAdAgatAM saha
purodhasamenAm.
vipra veshadhara kRRiShNa sametA sA gatAtha
nijagAda ca vRRiddhAm..55..
iyaM kundalatA cirakAlaM vyApya kathaM na eti. rAdhikAha
purohitena sahitAM nikaTe AgatAM enAM pashya..55..
nAdya ko.api cira mArgaNato.api prApyate dvija sUto
nija goShThe.
kintvayaM madhupurI bhava AgAdatra garga
kalitAkhila vidyaH..56..
pakShe gargeNa kalitA jJNApitA akhilA vidyA yasya saH.
madhupurI bhava iti satyaivsarasvatI..56..
enameva bahu varNinamatra stauti
paNDitatatirmatimantam.
tanmayAgraha shatairiha nItaM taM purohitatayA
vRRiNu vadhvAH..57..

enaM varNinaM brahmacAriNaM bahu stauti. pakShe


bahurUpiNaM shukloraktastathA pIta iti tu sarasvatI. puro.agre vadhvA
hitatayA vRRiNu..57..
taM jaratyavadadadya kRRitarthaivAbhavaM
bhavadavekShaNa mAtrAt.
vipravarya paripUrita kAmAM madvadhUM kuru
samarcaya mitram..58..
visheSheNa prakarSheNa varyeti sarasvatI. mitraM sUryam.
pakShe mitraM tvAM arcaya tata eva badhUM pUritakAmAM
kuru..58..
dhIratAra nayanaH sitavAsA darbha sambalita
pustaka pANiH.
sAma gAna madhura svara kaNTho mUrtimAnsa
ihaiSha tadoce..59..
eSha shrIkRRiShNastadA Uce. kathambhUtaH dhIre tAre
yayostathAbhUte nayane yasya..59..
varNino yadapi nocitameva strI vilokanamathApyati
sAdhvIm.
kAraye stRRita tanUmiha kAma
prAMshumadyajanamadya tu vRRiddhe..60..
tathApi vastreNa AcchAditatanuM atisAdhvIM kAmaM
vAJNchitaM prAti pUrayati kamapramaMshumataH sUryasya yajanaM
kAraye. pakShe kamapUrakakAntikaM madyajanamiti cchedaH..60..
svastivAcanapuraHsarametAM
pUjayannatha jagAda natAkShIm.
vAsare navarasAdarasevA
cAryamatra vRRiNu mAM dhinu mitram..61..
etAM pUjayanpUjayituM jagAda. vAsarasya inavaraH
prabhuvaraH sUryastasya sAdarasevAcAryaM mAM vRRiNu.
mitraM sUryaM ca dhinu sukhaya. pakShe, vAsare divase eva
navarasasya adarasevA analpAsvAdaH mitraM mAm..61..

tvaM smarArcanavidherupacArAn
Aharantyalaghu toShaya bhAvaiH.
vacmi mantramahamoM jaya sarva
vyApakeshvara jagaddhitakArin..62..
arcanavidherupacArAnAharantI satI mitraM smara
mananamAtraM kuru. bhAvaistaM toShaya. pakShe
kandarpArcanasya vidheH. mantraM tu ahameva vacmi. jaya
sarvetyAdi padamubhayapakShe sa~NgamanIyam..62..
bhAskarekShaNa tamonuda shashvat
padminIgaNavikAshakabhAno.
dharmadAya paramArthasavitre
kAmadAya mahase.astu namaste..63..
he padminIgaNavikAshakabhAno ! pakShe,
padminIgaNavikAshakaH bhAnuH kiraNo yasya. pakShe,
dharmadAya dharmakhaNDanAya namaH. pakShe paramo yaH
sa~NgarUpo.arthastasya savitre janayitre..63..
patyurastu kRRipayA tava bhAsvad
yAgato.ayutagavAptiramuShyAH.
kalyatAnavarataM ciramAyur
vRRiddhirityamumayAcata vRRiddhA..64..
tava kRRipayA amuShyAH patyuH sUryayAgAt ayutagavAptirastu.
pakShe, tava patyuH sAmAnyAdhikaraNyam.
ayutakAntiprAptirastu. anavarataM nirantaram. kalyatA
nairujyam. nirAmayaM kalA ityabhidhAnAt. pakShe, kalyatA
sAmarthye tajjanyaM navaM navaM rataM ca..64..
evamastviti vadatyaghashatrAv
etya tatra madhuma~Ngala Uce.
sUrya sUktamahameva paThAmIty
akShipaddRRishamasheShanivedye..65..

evamastviti shrIkRRiShNe vadati sati tatra madhuma~Ngala etya


Uce. ahaM paThAmItyuktvA lobhena asheShanivedye
dRRishamakShipat..65..
mUrkha lampaTasakha tvamihAgAH
kiM baTuH pratidinaM punareShaH.
pUjyayiShyati vadhUmatisaumyaH
shyAma ityadarayaj jaratI tam..66..
he lampaTasakha ! tvaM kathamatrAgAH ?..66..
pUrNatAM yadi jagAma maheShTir
dakShiNAmiyamadatta suvarNam.
nAgrahIdayamathaitya baTustan
nItavAnatha niveditamAda..67..
yadi maheShTiH pUrNatAM jagAma, tadA iyaM vRRiddhA
suvarNaM dakShiNAmadatta. ayaM brahmacArI nAgrahIt.
baTustatra etya suvarNaM nItavAn. niveditaM ca Ada
bhakShitavAn..67..
sAmprataM shRRiNu satIkulavarye
bhAsvate nama itIha paThantI.
utthitA kRRitaparikramaNA tvaM
kShauNilagnashirasA praNamAmUm..68..
spaShTam..68..
sA tathA vidadhatI tadudaJNcat
pATavAmRRitarasArpitacittA.
veNitaShThaNaditi kShitipRRiShThe
no viveda muralIM nipatantIm..69..
tathA nayanaM vidadhatI sA tasya shrIkRRiShNasya udaJNcat
udayaM prApnuvat yat pATavAmRRitaM tasyAsvAde arpitacittA
satI veNitaShThaNaditi shabdaM kRRitvA kShitipRRiShThe
nipatantIM muralIM no viveda..69..
kiM kimetaditi tAM jaratI drAg

Adade.atha paricitya dhutAsyA.


huM humityaruNadRRiShTiratarjad
garjadudyaduragIva mRRigAkShIm..70..
dhutAsyA kampitAsyA sA aruNadRRiShTirsatI atarjat. garjantI
ucchalantI pannagI iva
..70..
shailasAnugatayA patayAlu vaMshikA
dhruvamalambhi mayArye.
duHka deyamiti sUrasutAyAM kShepaNAya kalitA
kimu kupye..71..
shailasAnugatayA mayA patayAlurvaMshikA alambhi.
yamunAyAM kShepaNAya tat sthAnAt iyaM gRRihItA kiM tvaM
kUpyeH..71..
hA kala~NkiNi duranvayajAte mA pratArayasi
nityamidAnIm.
vRRiddha saMsadi nivedya yate tvat kAmukasya tava
cApyucitAya..72..
tvat kAmukasya kRRiShNasya tava ca ucitAya ucitashAstiM
kartuM ahaM yate..72..
kiM nidAnakamidaM bahu roSha kroshanaM tava
vadhUM prati vRRiddhe.
aprasa~Ngavidamarhati vaktuM cedvadAkhila hita
shrayiNaM mAm..73..
aprasa~NgavidaM mAM vaktumarhati cet vada..73..
arya vipra tanaya vrajarAjaM vetsi huM sa tu pure.api
yashasvI.
tasya ko.apyajani sUnurayaM ca shrUyate.agha baka
keshi nihantA..74..
he vipratanaya ! vrajarAjaM tvaM vetsi ? huM
jAnAmItyarthaH. sa tu mama pure yashasvI prasiddhaH.

punarvRRiddhA Ahatasya putraH ko.api vartate ?


shrIkRRiShNa Ahaayamapi aghavakAdi hantRRitvena
madhupure mayA shrUyate..74..
tasya kaJNcana guNaM shRRiNu sAdhvI kApi nAma
dhRRitaye.apyadhigoShTham.
na sthitA yata iyaM tu vadhUTI kevalAsti na ca
vedmyatha kiM syAt..75..
adhigoShThaM goShThe kApi na sthitA.75..
seyamasya muralI punarasyA eSha gAna miSha
mohana mantraiH.
AnayankulavatIrvanamoM shrI viShNave nama iti
prakareti..76..
eSha nandaputraH. asyA gAnamiSheNa
mohanamantraiH. kulavatIrAnayanoM shrIviShNave namaH
iti karoti..76..
tadgirA smita virAjita vaktro vyAjahAra muralI kila
kIdRRik.
dehi mahyamiti sa svakare.adhAt
tAmanIkShitacarImiva pashyan..77..
vRRiddhAvacanena smitavirAjitavaktraH shrIkRRiShNaH
vyAjahAra. muralIManIkShitacarImiva pashyankare adhAt
dadhAra..77..
Arya kAryaviduSho.asti tavecchA cedimAM
maNimayIM naya dattAm.
yAtviyaM vrajavanAnmadhupuryyAmatra tiShThatu
satIkuladharmaH..78..
he Arya ! arthagrahaNarUpakAryaviduShastava yadi
icchA syAt tadA mayA dattAM maNimayIM muralIM
naya..78..

Adishya tvamadhunA nija gehaM sasruShA drutamaye


samaye tvam.
nityamehi dhinu nastava bhaktA
madvadhUmanugRRihANa guNAbdhe..79..
adhunA tvamAdisha AjJNAM dehi sasnuShA ahaM
gRRihaM aye. tvantu sUryapUjAsamaye nityaM ehi. tava
bhaktA no.asmAndhinu. pakShe anu anantaraM badhUM
gRRihANa svIkuru..79..
ityaghAri caritAmRRita vallyAH santataM trijagati
pracarantyAH.
madhyavAsara vikAsyurukelI
puShpavRRindamadhigoShThamacaiSham..80..
madhyAhnalIlAmupasaMharati. shrIkRRiShNasya
lIlArUpAmRRitavallyA goShThasamnbaddhi atha ca
madhyadivasavikAsikelirUpapuShpavRRindaM
ahamacaiSham..80..
prItireva sudRRishAM kusumAni vyasya tAni
madano.akRRita bANAt.
te ca marmabhida eva sadAsAM tac ca
sharmabharitaM priyayoge..81..
tAni kusumAni vyasya vistArya kandarpaH
vANAnakRRita. te ca vANA AsAM vrajasundarINAM sadA
marmabhida eva bhavanti taM ca vANaviddhaM marma
shrIkRRiShnasaMyoge sharmabharitaM
sukhapUrNamabhUt..81..
iti harimabhivandya svAlayaM sAlivadhvA
sa samagamadamandotkaNThayA yarhi vRRiddhA.
priyasakha dhRRita pANiH so.api tat
pRRiShThavartma
prahita nayana Apa svAnsakhInvakShato gAH..82..
AlisahitayA baddhA samaM vRRiddhA yadA agamat
tadaiva kRRiShNo.api gA rakShataH svAnsakhInApa..82..

iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye


mAdhyAhnikalIlAsvAdano nAma
paJNcadashaH sargaH
..15..
o)0(o
(16)
=o) ShoDashaH sargaH (o=
atha premNaH sthemanyapi samajani sthairyarahitA
priyA preyasyakShNoramalakamaladvandvamahasoH.
taTAt svasyAvAsAt pravasati vidUre davathavo
balAdAkramyAsyA hRRidayanagarIM
bhettumavishan..1..
premnaH sthemani sthairye.api sati priyA dhairyarahitA
ajanIti virodhAbhAsAla~NkAraH. rAdhikAyA
amalakamaladvandvatulyakAntivishiShTayorakShNostaTAt.
kathambhUtAt ? shrIkRRiShNasya vAsagRRihAt tasmAt
preyasi shrIkRRiShNe vidUre pravasati pravAsaM gatavati
sati. davathavashcittaviShAdAdirUpAstApAH. alyAH
shrIrAdhikAyA hRRidayanagarIM balAdakramya
bhettumavishan..1..
sakhIsa~NghAshvAsauShadhamapi nirojo vidadhatIM
dadhAnA sva prANapriya virahajAM saMjvararujam.
kShaNArdhaM kalpAnAM shatamamanuteyaM
gurugRRihaM
nirambhaskaM kUpaM hriyamashanijaM
jAlapaTalam..2..
sakhIsamUhashcAshvAsauShadhamapi nirojo nirbalaM
vidadhatIM shrIkRRiShNasya virahajanyAM saMjvarajaM
dadhAnA shrIrAdhA kShaNArdhaM kalpAnAM shatam. evaM
gurugRRihaM nirjalakUpam, evaM
hriyamashaninirmitajAlapaTalamamanuta..2..

tadAlInAM pAlyA samucitasaparyAkuladhiyAM


dravaiH paunaHpuNyAnmalayajabhavairlipta
vapuShaH.
stRRitAyAshcAbhIkShNaM visakisalayaiH
saindhavarasaiH
samIpe.asyAH prAyAt praNayavikalA candanakalA..3..
AlInAM shreNyA candanabhavairliptavapuShaH. rAdhAyAH
kathaMbhUtAyAH ? saindhavarasaiH
karpUrasambandhijalasahitaiH kisalayaiH stRRitAyAH
AcchAditAyAstasyA samIpe candanakalA prAyAt..3..
kuto vRRindAranyAt kathamidamagA goShThamahiShI
nideshAt kasmAt sa tvaritamashanIyopahRRitaye.
sutasyAsyAH kiM samprati sa kurute kandukatati
vyatikShepagrAhottaravividhakhelAM savayasA..4..
candanakale ! kuta AgatA ? vRRindAranyAt. tvamidaM
vRRindAranyaM kathamagAH ? vrajeshvaryA nideshAt.
kasmAt sa nideshaH ? asyA yashodAyAH sutasya
kRRiShNasya ashanIyasya bhojyadravyasya upahRRitaye
tasmai dAtum. sa shrIkRRiShNaH samprati kiM kurute ?
savayasA saha kandukatateH
parasparakShepagrahaNameva uttaraM
yasyAstathAvidhavividhakhelAM kurute..4..
are kiM shrIdAmanvadasi mama dorargalavalat
taTIloThIghaTTapraghaTananipiShTAkhilatano.
viramyAjernAmno.apyapasara madADambaralava
sphuTatkarNo.abhyarNAdyadi sapadi shaM vAJNchasi
bhRRisham..5..
vRRindAvane dRRiShTAM sakhyA saha shrIkRRiShNasya
khelAmAhamama dorargalasya valayattaTI eva loThI loDhA
iti prasiddhastasyA ghaTTasya calanasya praghaTanena
nitarAM piShTA nikhilA tanuryasya, he tathAbhUta !
Ajeryuddhasya nAmnaH sakAshAdapi viramya
madabhyarNAt tvamapasara..5..

jayashrIH shrIdAmni prathitamahasAM dhAmni


sahasAM
vyarAjIdrAjiShyatyavakalaya rAjatyapi sadA.
tavaivaMsaH sAkShI bhavati tadapi tvaM bhajasi kiM
mukhATopI kopI svamahimavilopI capalatAm..6..
shrIdAmA Aha prathitaM khyAtaM mahastejo yeShAM
tathAbhUtAnAM sahasAM balAnAM dhAmni shrIdAmni
jayashrIH jayarUpA sampattiH vyarAjIdrAjiShyati, adhunA
rAjatyapIti kAlatrayavartitvam. tadapi capalatAM bhajasi.
mukhamAtra evATopo yasya..6..
bakIM mantrairviprA nidhanamanayanyaH
punaraghas
tadantarastvaM sarve vayamapi na kiM hanta yayima.
bakaH kairvA gaNyo girirapi tadeShTaH svayamaho
viyatyasthAdastaujasi bhavati garvaH
kathamabhUt..7..
bakIM pUtanAm. tadA giri govardhanaH iShTaH pUjitaH
sansvayameva viyati AkAshe asthAt. astaujasi balarahite
bhavati tayi kathaM garvaH samabhUt..7..
sa itthaM tatprANArbudaniyutanirmaJNchyakiraNo
raNotsAhaM
sAha~NkRRitibhaNitapIyUShapRRiShataiH.
samaM mitrairdvitrairupasaridamandaM vipulayan
kShaNaM ninye mUrtapraNayarasa eva
praNayibhiH..8..
kalApakam. teShAM shrIdAmAdInAM
prANArbudaniyutanirmaJNchyakiraNaH sa shrIkRRiShNaH
aha~NkAravyaJNjakashabdarUpapIyUShabindubhiH
raNotsAhaM vipulayan, dvitrairmitrairsamaM kShaNaM ninye.
upasarit yamunAyA nikaTe..8..
iti preShThodantAmRRitasariti tatprANashapharI

rarakSheyaM kShiptvA prathamamupakaNThe


viluThatIH.
sutasnehaklinnavrajapatigRRihiNyA abhimate
pravRRittAM cakre tAmatha dhRRitamudaM
modakavidhau..9..
iyaM candanakalA shrIkRRiShNasyodanto vArtA
tadrUpAmRRitasariti upakaNThe samIpe viluThatIH
rAdhikAyAH iti prANashapharIH prathamaM kShiptvA
rarakSha pashcAt yashodAyA abhimate pakvAnnavidhau
rAdhikAM pravRRittAM cakre..9..
tataH snAtA carcAMshukatilakalIlAmbujamakaryy
alaktasragveNIpratisaravataMsAJNjanavatI.
nasi shrImanmuktA cibukadhRRitabinduH kusumayuk
kvacA tAmbUlasyA
ShaDadhikadashAkalpamadhurA..10..
ShoDashAkalpamAhapratisaraH hastasUtram.
avataMsetyasyAkAralopaH..10..
shiroratnagraiveyakapadakakeyUrarasanA
shalAkAtATa~NkojjvalavalayahArorjitaruciH.
raNanmaJNjIrashrIH karapadadalormicchavimatI
vireje shrIrAdhA dvyadhikadasharatnAbharaNinI..11..
dvAdashAbharaNamAha. graiveyakaM grIvAbhUShaNam.
shalAkA cakro shalAketi khyAtaH. tATa~NkaM
karNabhUShaNaM kuNDalAdi..11..
ayaM yAmo yAmo bhavati divasAntaH kathamimaM
nayAmo yo.ashAmyannahi yugasahasrairapi gataiH.
vidhAtrA kiM sRRiShTo mama
hRRidayakulmAShadalana
pravRRittenaivAsau kaThinataraloThaH
shaThadhiyA..12..
ayaM yAmo divasacaturthAMshaH yAmo yamasambandhI
bhavati, yato divasasyApyanto nAsho yasmAt. kathamimaM

yAmaM nayAmaH ? yo yAmagatairapi yugasahasrairna


shAmyat. athavA yAmo na bhavati, kintu mama
hRRidayarUpakulmAShasya koTaniShkushitAnnasya dalane
pravRRittena vidhAtrA loDhA iti prasiddhaH
kaThinataraloThaH sRRiShTaH..12..
iti klidyannetrAM vidhuravadanAM ma~NkShu lalitA
samArohya kShaumaM nyagadadagada~NkAracaritA.
tvamuttIrNa rAdhe kaTutaramabhUH khedajaladhiM
dishaM pashya prAcIM vishati sakhi
godhUliradhunA..13..
iti rudannetrAM duHkhitavadanAM rAdhAmATAnIti
prasiddhaM kShaumaM ma~NkShu shIghraM samArohya
nyagadat uvAca. syAdaTTaH kShaumamastriyAmityamaraH.
lalitA kathaMbhUtA ? virahajanyaroganAshakacaritaM
yasyAH. rogahAryagada~NkAro bhiShagvaidyau cikitsake
ityamaraH. tvaM khedajaladhimuttIrNa abhUH. yato godhUlI
prAcIdishaM vishati..13..
na godhUlirbhadre anubhava bhavatIdaM vidhurajo
dRRishaM tRRiptAM dUrAdvishati kimavAdIH sakhi
disham.
yadetat kaNThAnme shamitadavathuprANapatagAn
hRRidAninye manye tadayi
mRRitasaJNjIvanamidam..14..
shrIrAdhAha. idaM vidhurajaH karpUradhUlirbhavati. dUrAt
shItalIkaraNArthaM mama tRRiptAM dRRishaM vishati. ataH
he sakhi ! pUrvashloke dRRishamityanuktvA kathaM dishaM
vishatItyavAdIH. kiM vA, idaM karpUradhUlirna bhavati, kiM
tu mRRitasaJNjIvanam. yadyasmAdetadrajaHshamitAH
shAntA davathavastApA yatra tadyathA syAt tathA
prANapakShiNaH kaNThAt hRRit hRRidayamAninye..14..
madarthaM tvatpreyovadananalinasvedakaNikA
haranshaityAmodI vipulakaruNaH prAcyapavanaH.
aho bhAgyaM spRRiShTvA sapadi lalite jIvayati mAM

jagatprANo nAmnA bhavati guNato.apyeSha


nitarAm..15..
madarthaM tvatpreyovadananalinasvedakaNikA
haranshaityAmodI vipulakaruNaH prAcyapavanaH aho
bhAgyaM spRRiShTvA sapadi lalite jIvayati mAM jagatprANo
nAmnA bhavati guNato.apyeSha nitarAm..15..
smaranmAM dInAM sa vrajatilakasUnuH kimadhunA
purogAH kRRitvA gA drutataramupaiti praNayavAn.
kathaM vAsya drautyaM bhavatu
samadokShAlasagateH
kathaM vA sphAratvaM tyajatu sa
davIyAnvanapathaH..16..
dInAM mAM gAH purogAH kRRitvA drutataramupaiti
samadokShA mattavalIvardhAsteShAmiva
mantharagaterasya kathaM vA drautyaM bhavatu.
davIyAndUravartI vanapathaH kathaM vA sphAratvaM tyajatu
? tathA ca durbhAgyAyA mama
mRRitasaJNjIvanasyApyakiJNcitkaratvaM jAtamiti
bhAvaH..16..
mukhAbjaM bibhrANo vimalatilakaM velladalakaM
raNadbhRRi~NgastomastutatulasIkAsrakparimalaH.
shritapre~NkhatpiJNchAruNadaranatoShNIShasuSham
o
dhuvanbAdhAM rAdhe tvaritamadhunaivaiShyati sa
te..17..
lalitAha. caJNcalAlakaM mukhaM bibhrANaH. atha ca
shritashcaJNcalaH piJNcho yatra evamaruNavarNashcAsau
IShat kuJNcito ya uShNIShastasya suShamA yatra
tathAbhUtaH sa kRRiShNastava bAdhAM dhuvanadhunA
eShyati. Urmimat kuJNcitaM natamityamaraH...17..
hihI pi~Nge dhUmre dhavali shabali shyeni hariNIty
aho tattadvarNaprathitamaNimAlAjapaparaH.
asa~NkhyA apyevaM sapadi gaNayannAhvayati gAH

sa
kAntastvannetrajvarabharamupaiShyanshamayitum..
18..
sa tava kAntaH asa~NkhyA api gA evaM krameNa
gaNayantvannetrajvaramupa
shamayitumupaiShyanAgamiShyanAhvayati..18..
ito vaMshIdhvAnAt kalaya sakhi rAdhe kalakalaM
vraje rAmArAjeruditavitanornirjagamiShoH.
tadagre svArAme kusumamiShato yAmo jaratIM
pratAryetyutkaNThA culukitadhRRitiH sA
drutamagAt..19..
vaMshIdhvAnAt uditavitanoH uditakandarpAyA ata eva
gRRihAnnirjagamiShoH. rAmAshreNeH kalakalaM kalaya.
atastAsAmagre svIyArAme yAma..19..
tvayA dattenAlaM shravaNamanu puShpeNa yadiha
svayaM dUrAdvaMshIdhvanirasavataMso.alagadayam.
patAmi tvatpAde sakhi bakulamAle jahihi mAm
ito gatvA kRRiShNAmbudaghanarasaiH syAM
shishiratA..20..
priyasnigdhashyAmAJNjanarasa ito.agre vipinataH
sametyetaM dhAsye nijanayanayoH saMjvaraharam.
kimAnaiShIrbhaShma tvamidamahahAnajmi na
dRRishA
vaneneti shyAmA tvaritamuparAdhaM
vanamagAt..21..
(yugmakam). atha shyAmApi uparAdhaM rAdhAyAH samIpaM
vanamagAditi dvitIyashlokasthenAnvayaH. he bakulamAle !
tvayA shravaNe dattena puShpanirmitAvataMsenAlaM
yadyasmAdiha shravaNe vaMshIdhvanirasarUpo.avataMsaH
svayamevAlagat. shishiratA shishirIkRRitA ahaM syAm..20..
vipinataH shrIkRRiShNarUpAJNjanaM sameti etameva
dhAsye. tvaM tu gRRihasthitamidaM bhasmarUpamaJNjanaM

netre dAtuM kimAnaiShIH. ahaM tu anena bhasmanA


dRRisho na Anajmi..21..
vilambaM no bhadre kuru jahihi candrAvali rujaM
na dhanye mAntharyaM kalaya kamale yAva sadanAt.
kathaM pAli klAmyasyupasara harera~NgasuShamAm
RRite jIvetyAlyo vrajamRRigadRRishAM
sambhramamadhuH..
bhadrAyAH kAcit sakhI bhadrAmAha. he bhadre ! vilambaM
na kuru. evameva sarvatra sambodhanAntapadaM
yUtheshvarIvAcakam. iti AlyaH sakhyaH
vrajamRRigadRRishAM
sambhramamadhurdhArayAmAsuH..22..
ito hambAhambAdhvanibhirupagoShThaM nijasutAn
Ahvayanti dhAvantirakhilasurabhIrvIkShya sahasA.
balaH shrIdAmAdyaiH saha sahacaraiH satvaragatir
viShAdAbdherambAH prathamamudahArShIt puri
vishan..23..
shrIkRRiShNasya
preyasIvargasahitamilanasamayamAlakShya kiJNcinmiSheNa
baladevashrIdAmAdInAM puri praveshamAha
nijavatsAnhambAdhvanibhirAhvayanti, atha ca dhAvantirH
surabhIrAlakShya shrIdAmAdyaiH saha baladevaH puri
vishansanviShAdasamudrAt sakAshAt ambAH mAtH
prathamamudahArShIt uddhAraM cakAra..23..
itaH
pre~NkhatprAntapramadamadabhArAlasadRRishA
kRRishA~NgIrAna~NgIShvatirabhasaghUrNAsu
vikiran.
caladdAmArAmAnupamasumanaHkandukapari
grahodvepakShepapracitanavalAvaNyajaladhiH..24..
calat prAntabhAgo yasyA evaMbhUtayA
pramadamadabhArAbhyAmalasadRRishA karaNena
kRRishA~NgIrvrajasundarIH Ana~NgIShu

ana~NgasaMvardhanIShu atiharShaM ghUrNAsu


vikiransanitaH prAptaH. kathambhUtaH ?
ArAmasambandhisumanobhirnirmitasya kandukasya
anyasmAt sakhyuH sakAshAt parigrahaH, evamudvepaH
kampaH prakShepashca taiH pracito vyAptaH
navalAvaNyarUpajaladhiryena. pakSha rAmANAM strINAM
shobhanamanorUpakandukasya..24..
rucAdhvAnaM nIlotpalavanamayIkRRitya dRRigali
vrajAnAM kAntAlermadhurarasasatraM viracayan.
vrajanmandaM mandaM mukhararasanAnUpuramalaM
cakAra shrIkRRiShNaH priyasakhavRRito
gokulabhuvam..25..
rucA svakAntyA adhvAnaM nIlotpalavanamayIkRRitya
kAntAshreNernetrarUpabhramarashreNInAM
madhurarasasatraM viracayanvrajabhuvamalaMcakAra..25..
alaM hrIdambhena prakaTaya caladbhRRi~Ngavikasad
dRRigabjaM devo.agre pashupatirasAveti varadaH.
anenaitatpUjAM vitanu vitanudrohapaTala
prashAntyai viddhImaM kShaNamushati
rAdhe.atishubhadam..26..
shyAmAhacaladbhRRi~NgasthAnIyAlakena
lasadbhRRi~NgAbjaM prakaTaya. agre pashupatirmahAdeva
eti. pakShe pashUnAM patiH shrIkRRiShNaH. anena
netrakamalena. vitanu vistAraya. vitanuH kandarpaH,
tatsambandhidrohapaTalaprashAntyaImaM
devamatishubhadaM viddhi..26..
tvamevAmuM shyAme tvaritamupadhAva prakaTita
dyutiM hRRidyAmbhojastavakamupanIyArhaNakRRite.
muhUrte.asminkAmaM sumukhi yadi sampAdayati te
mahesho.ayaM majjAmyamRRitajaladhau tat
svayamaham..27..
shrIrAdhAhatvamiti. hRRidyaM manojJNam. pakShe hRRidi
bhavaM

kamalakorakasthAnIyastanadvayamarhaNArthamupAnIya
amuM mahAdevaM tvameva upadhAva.
asminshubhamuhUrte maheshastava kAmaM pUjitaH
sanyadi sampAdayati, tadA taddarshanAt amRRitajaladheH
ahaM svayameva majjAmi..27..
mRRiShA mA tvaM vAdIH kalaya lalite vallipaTalIH
samutphullAstyaktvA madhukarayuvA ghUrNati
kutaH.
sakhi shyAme satyaM nyapatadatulAmodasarito
bhramau yanmAlatyAstadayamita IShTe na
calitum..28..
shyAmAhalalite ! ayaM maheshaH kasyAH pUjanaM
gRRihNAtItyatra tvameva pramANam. mRRiShA mA vAdIH.
pashya yadi abhyAsAM pUjAM gRRihNAti tadA kathaM
vrajasundarIrUpAH samutphullA vallipaTalIstyaktvA tava
sakhImaprekShya ghUrNati. lalitAhayadyasmAt
rAdhikArUpamAlatyAH atulAmodanadyAH bhramau
nyapatat, tasmAt ayaM bhramaraH itaH anyatra calituM na
iShTe na samarthaH..28..
yadetthaM saMlApaH praNayasarasIdhoraNiriva
shrutI
kRRiShNasyArAdashishirayadAnandapRRiShataiH.
tadA shrIrAdhAsyaM madiradhRRitalAsyaM
daradRRishor
avApyAgraM tasya drutamadhilataM
nihnutimagAt..29..
(kalApakaM) AsAmitthaM saMlApaH kIdRRishaH ?
praNayarUpasarovarasya dhoraNirjalaniHsaraNArthaM
praNAlikA iva amRRitabindubhiH shrIkRRiShNakarNau yadA
ashishirayat tadaiva rAdhikAyA AsyaM kartRRi tasya
shrIkRRiShNasya IShaddRRishoragramavApya latAyAM
nihnutimagAt..29..
pipAsArtau hA me dRRiganaghacakorAviha sudhAm
upetyamAlakShyonnatavivRRitacaJNcU abhavatAm.

are dhAtardhik tvAM valadagha yadAbhyAM sapadi


tAM
pradAyaivAhAShIriti hRRidi tadoce giridharaH..30..
pipAsArtau mama niraparAdhacakorau nikaTaprAptAM
sudhAmAlakShya unnatavivRRitacaJNcU abhavatAmare
dhAtaH ! he valadagha ! mahAparAdhin!..30..
vimuJNca tvaM lajje kShaNamapi dRRishaH koNamapi
me
yathA te naivAsyaM sakRRidapi vilihyAmagharipoH.
prasIdAnandAbhra tvamapi nahi rundhI mama tano
namaste mAM mA kampaya caraNayoste.asmi
patitA..31..
he Anandamegha ! imaM dRRishaH koNaM mA rundhI. he
atano ! kandarpa..31..
iti premNA procya svagatamatidhARRiShTyaM
punaridaM
kathaM kuryAmitthaM vyamRRishadapi
yAvadvaratanuH.
vikRRiShyAlyastAvat paTimabharato vallikuharAd
upAnIya preShThAnanacakitadRRiShTiM
vyadhurimAm..32..
iti svagataM procya svayamudyamya
darshanaprayatnarUpadhARRiShTyaM kathaM kuryAM ? iti
yAvadvaratanuH shrIrAdhA vyamRRishat, tAvadAlyaH atra
nirjanasthale kulA~NganAnAM sthitirna yogyA, kiM tu
gRRihaM yAma ityAdi paTimabharato vikRRiShya
vallikuharAdupAnIya shrIkRRiShNasyAnane imAM rAdhAM
cakitadRRiShTiM vyadhuH..32..
apA~NgAbhyAM yUnornabhasi yamunA
dhAtRRitanayA
rasairekIbhUtA surasaridutA citramudagAt.
nimagnau yatraitadhRRidaya kariNau drAg ubhayataH
pravAhAyAmAstAM vikacakamalAlIkShaNa tatau..33..

yUnoH rAdhAkRRiShNayoH
shyAmaraktavarNAbhyAmapA~NgAbhyAmAkAshe
shrIkRRiShNasya raktAMshaghaTitakaTAkShasthAnIyaiH
sarasvatIrasairjalairekIbhUtA rAdhAyAH
shyAmAMshaghaTitakaTAkSharUpA yamunA, ubhayoH
shvetimAMshaghaTitakaTAkSharUpA surasarit ga~NgA, tayA
utA grathitA satI AshcaryaM yathA syAt tathA udagAt. yatra
tAdRRishayamunAyAmetayorhRRidayakariNau nimagnau
AstAM kathambhUtAyAmubhayataH AgamanAdeva
ubhayataH pravAhAyAm. punaH kathaMbhUtAyAM ?
vikacakamalAnAmiva AlIkShaNAnAM sakhInetrANAM
tatiryatra tasyAm. pakShe, vikacAnAM kamalashreNInAM
kShaNatatirutsavaparamparA yatra. yadvA,
vikacakamaleShu alInAM kShaNatatiryatra..33..
tato niShpandA~NgaM rasikamithunaM
tatpriyasuhRRid
gaNo vartmaprAntAditarajanasha~NkAkulamanAH.
vikRRiShyArAt tattatpurasaraNimAnIya rabhasAt
prabuddhaH pratyAshAsitahRRidamakarShIt
paTimabhiH..34..
bahira~Ngajanasha~NkAkulamanAH tayo
rAdhAkRRiShNayoH subalalalitAdipriyasuhRRidgaNaH
AnandamUrcchayA niShpandA~NgaM rasikamithunaM tato
vartmaprAntAdAkRRiShya rabhasAdvegAt
svasvapurasaraNimAnIya mUrcchAtaH prabuddhaM
mithunaM pratyAshayA baddhahRRidayamakarShIt. pipra
bandhane..34..
jananyA vAtsalyaM tanumadiva pitroH kimasavo
vahiShThAH shrIkRRiShNaH svasadanamiyAyeti
viduShI.
vishAkhA prAhaiShIt sapadi tulasImaJNjarimatha
vrajeshvaryai dAtuM
tadabhimatapIyUShabaTikAH..35..

jananyA yashodAyAH pitrornandayashodayorbahiShThAH


prANA iva shrIkRRiShNaH svasadanamiyAya iti. viduShI
vishAkhA pIyUShabaTikAH vrajeshvaryai dAtuM
tulasImaJNjariM prAhaiShIt preShayAmAsa.
vallarirmaJNjarirstriyAmityabhidhAnAt maJNjarI
maJNjarishca..35..
balAt pANiM nIvyAmahaha mama dhitsatyayamayaM
vishAkhe tvaM vIthyAM kalayasi kimetat kutukinI.
yaduccaiH kroshantImapi na hi jahAtyeSha bata mAM
satInAM mUrdhanyAM tadiha kathayAryAM
drutamitaH..36..
shrIrAdhA unmAdenAtmAnaM shrIkRRiShNena balAt
kriyamANaM matvA sakhIM pratyAhabalAditi..36..
pralapyaivaM rAdhA daravikasitAkShI samudita
klamA prAsvinnA~NgI vitatadavathurvepathumatI.
tanUM vIkShya svIyAM
kusumashayananyastasuShamAM
vilakShAlIrAha smaraparibhavAdgadgadagirA..37..
virahajvAlAshAntyarthaM
sakhIracitakusumashayananyastasuShamAM tanUM vIkShya
vilakShA ahaM grAmAdbahiH puShpavATikAyAM
shrIkRRiShNena sa~NgatA AsaM kathamatra
puShpashayyAyAM vidyamAneti vismayAnvitA satI AlIrAha.
vilakSho vismayAnvite ityamaraH..37..
kva me preyAnvIthyAM cakara kimahaM
niShkuTabhavaM
kimetadveshmAho sakhi gurupurasthaM bhavati kim.
iyaM sandhyA prAtaH kimajani kimaho svidabhavan
nishIthaH kiM nidrAmyahaha kimu jAgarmi vada
tat..38..
ahaM vIthyAM kiM cakareti svasya vaiparItyasambhAvanayA
prashnaH. etadgRRihaM kiM tatpuShpavATikAbhavaM ? iyaM

kiM sandhyA ? pratidinaM vihArAnantaraM


gRRihAgamanocitaM prAtaH kimajani ?..38..
tvamArAmAddhAmAmbujamukhi samAyAH priyatamo
rahaHkuJNje sa tvAmaramayadathAgAt svabhavanam.
cirAt khedaM pitrorbhRRishamupashamayyaiShyati
punar
vidhuH sa
tvannetrotpalayugavikAshArthamadhunA..39..
premonmattAM tAM sakhI parihasatihe ambujamukhi !
tvamArAmAt svabhAvasamAyAH shrIkRRiShNo.api kuJNje
tvAmaramayat. atha svabhavanamagAt. vidhuH
shrIkRRiShNaH candrashca..39..
yat prAg AsIdvrajapurasarojIvanAdvicyutaM drAg
ugraistApairviraharaviNotpAditAntarvidAram.
kRRiShNAmbhodhe milati rabhasAdetadAnandadhArA
sAraiH pUrNaM tvaritamabhavat
phullapa~NkeruhAsAm..40..
yat vrajarUpasaraH shrIkRRiShNarUpajIvanAt jalAt
vicyutamevaM shrIkRRiShNaviraharUpasUryeNa tApaiH
karaNairutpAditAntarvidAraM prAg AsIt.
phullapa~NkeruhatulyAni vrajAsinAM mukhAnyatra.
sarovarapakShe pa~NkeruhANAmAsyA sthitiryatra.
syAdAsyA tvAsanA sthitirityamaraH..40..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
AparAhnikalIlAsvAdano nAma
ShoDashaH sargaH
..16..
o)0(o
(17)
=o) saptadashaH sargaH (o=

dvau bhavantau vidhuratulayat padminI nitya bandhu


kRRiShNastatrAvanimaya mayAt pANDuraM khaM
laghiShTaH.
dhAtaivApa prathitamadhikaM kintu mauDhyaM sa
ekaH
ko vA haimaM gaNayati sudhIH sarShapArddhena
sArdham..1..
shrIkRRiShNasya
goShThapraveshasamaye
svargA~NganAnAM
parasparoktimAha.
dvAviti.
mandAkrAntA chandaH. shrIkRRiShNasUryasvarUpau dvau
bhAsvantau
padminInityabandhusvarUpasamadharmaM
dRRiShTvA vidhiratulayat. pANDaraH shvetaH sUryaH
AkAshamayAt yato laghiShThaH. atra tolane sa eko dhAtA
eva vistRRitamadhikamApa. tatra hetuH ko veti..1..
udyannaktandivamapi jagal locanAnanda dhArA
nirmANArthaM sthiracaratateH prema dharma
prakAshI.
mAdhuryAbdhirmRRidula kiraNo go parArddha pracArI
hAro lokAntara sutamasamAnabhra vibhrajita
shrIH..2..
vidhAturmauDhye tayorvaidharmyarUpahetumAha.
locanAnAmAnandadhArAnirmANArthaM naktaMdinaM
vyApya udyan. sUryastu locanamAtraprakAshArthaM
dinamAtraM vyApya udyan. sthiravareti. sUryastu
manuShyasyaiva varNAshramadharmaprakAshI. mRRiduleti.
sa tu caNDakiraNaH. sUryastu gosahasrapracArI.
kiraNaparo.api goshabdaH. ataeva sahasraguriti tasya
saMjJNA. lokAnAM janAnAM antaHkaraNasya
sUkShmabhUtAnAM vAsanArUpANAmapi tamasAM hArI.
sUryastu lokAnAM bAhyatamomAtrahArI. abhrasyeva
abhrAdapi vA vibhrAjitA shrIryasya. sUryastu abhreNa
vigatabhrAjitA AcchAditA shobhA yasya..2..
kaShTAmbhodheH
paramataraNIrbhIruhRRiccakravAka
dvandvasyArAt karavitaraNenAvanerbhAgyarAshiH.

mitrashcitrAtulaguNakhaniH kiM gavAdhIshvarAshA


pUrtyai gacchanhatabhagadRRisho hA jihAsatyayaM
naH..3..
sUryastu bhIruhRRit virahabhayayuktaM hRRidayaM yasya
tasya cakravAkadvandvasya kiraNadAnena
kaShTasamudrasya nAmamAtreNaiva taraNiH, na tu
paramataraNiH. yato rAtrigatavirahaduHkhasya
nAshasAmarthyAt, sa tu bhIrUNAM strINAM hRRitsthasya
cakretyatishayoktyA stanadvayasya hastadAnena
kaShTasamudrasya paramanaukArUpaH.
gavAdhIshvarayornandayashodayorvAJNchApUrtyai
gacchannayaM kRRiShNaH hatabhagadRRisho no.asmAnkiM
jihAsati? pakShe, gavAdhIshvaro
varuNastadAshAyAstaddishaH pAlanAya. goshabdo.atra
pakShe jalavAcI..3..
itthaM svaHstrIjana kalakalairlAghavaM svaM
vivasvAnmene shrotrAmRRitamiva kRRitI yat
tadAshAnugAmI.
mUDhAmaMstAtmani varuNa di~NnAgarI saubhagaM
syan
manye tenAprakaTayadidaM hanta
mithyAnurAgam..4..
itthaM svargastrINAM kalakalashabdairjAtaM svIyaM lAghavaM
kRRitI sUryaH shrotrendriyasyAmRRitamiva mene. tatra
heturyadyasmAt tasminshrIkRRiShNe yA AshA
abhilAShastadanugAmI. svargA~Nganoktasya
gavAdhishvarAshApUrtyaiH iti shabdasya
pashcimadikpAlanAyetyarthaM matvA pashcimadiksvarUpA nAgarI
mUDhA prakRRitArthamajAnatI
kRRiShNasyAgamanasambhAvanayA Atmani yat
saubhagamamanyata tena iva hetunA antaHkaraNasya
mithyAnurAgamaprakaTayat. ataeva sandhyAkAle pashcimadishi
raktavarNaM dRRishyate..4..
kRRiShNo.agacchadyadanu vishikha harmyagra
strIjane.a

shrustimyat puShpAJNjalikiri
darodaJNcayanlocanAntam.
svaH sundaryaH pulakita navo.amaMsata sva
svabhAgyaM
tena sthAne kvacana sudRRishAM mugdhatA dogdhi
mudam..5..
harmyagatastrIjane shrIkRRiShNopari ashrustimyat puShpAJNjalikiri
sati. puShpAJNjalInkiratIti puShpAJNjalikiH kvivantaM tasmin.
sajalapuShpasparshena shrIkRRiShNaH
locanAntamIShadUrdhamaJNcayananuvishikhaM galItiprasiddhAyAM
prativishikhAyAM yadagacchat tenaivAsmAnpashyatIti matvA
svargasthasundaryaH svabhAgyamamaMsata. idaM sthAne
yuktameva yataH sudRRishAM kvacana viShaye mugdhatA
ajJNAnamapi AnandaM dogdhi..5..
yAte pitrornayanapadavIM tatpurAntaHpraviShTe
tadvAtsalyAmRRitajalanidhau majjati shrImukunde.
taM
jJNAtvAkShNoraviShayamabhUdbhAnura~NgAratulyAs
tatprAptyarthaM kimanu
lavaNAmbodhimAsInmima~NkShuH..6..
pitrorantaHpuraM praviShTe shrIkRRiShNe vAtsalyasamudre
majjati sati sUryAstaM netrayoraviShayaM matvA
anurAgeNA~NgAratulyaH san, punastatprAptyarthaM
lavaNasamudraM mima~NkShurmagnecchurAsIt..6..
tadvishleShajvarashamalave.apyakShamA
yarhyabhUvan
gAndharvAyA visakisalayoshIracandrAmbujAdyAH.
kApyAgatya vyadhita lalitAdeshatastarhi tasyAs
tadvRRittAntAmRRitarasapRRishatsecanaM
karNarandhre..7..
shrIkRRiShNasya vishleShajvarashAntilave.api yarhi ete
akShamA abhUvan, tadAnImeva nandIshvarAt kApi Agatya
lalitAnideshena rAdhAyAH karNarandhre shrIkRRiShNasya
vRRittAntAmRRitabindusecanaM vyadhita..7..

saMjJNAM labdhvA hariNanayanA


sambhramAdutthitoce
taptAshrAntaM shravana marubhUrAli dhanya
mamAbhUt.
asyAM svapne.anvabhavamadhunApUrva pIyUSha
vRRiShTiM
dhinvatyeShA tadiha sakhi mAM shItalIvo bhavIti..8..
he Ali ! ashrAntaM nirantaraM taptA mama shravaNarUpA
marubhUmiH dhanyA abhUt. asyAM marubhuvi adhunA svapne
apUrvAmRRitavRRiShTimahamanvabhavam. eShA marubhUmiH
mAM dhinvatI satI svayaM shItalIvobhavIti atishayena
punaHpunarbhavati..8..
AyAteyaM sumukhi tulasI maJNjarI goShTharAjJNyA
gehAt sakhyustava yadavadadvRRittamasmAdajAgaH.
ityuktvAlyA vada punarapItyambujAkShyAdidesha
preyaH sAyantana guNakathAM prAha madhye
sabhaM sA..9..
tava sakhyuH shrIkRRiShnasya yadvRRittAntamavadat tasmAdeva
tvamvada ityAdidesha sA tulasImaJNjarI madhye sabhaM sabhAyA
madhye..9..
tAtasyAkShNoH padamupayayAvAdito gopurAgre
kRRiShNo dorbhyAM pulakita tanorudgRRihIto.atha
sadyaH.
nispandasyorasi ciramayaM bhrAjate sma
sthirA~NgaH
kailAsAntaH sarasi vikashannIlapadmaM
yathaikam..10..
kailAshasthAniyo nandaH sarovarasthAnIyaM vakShaH..10..
uShNIShAgraM dara vighaTyannashrubhiH
sicyamAnaM
shIrShaM jighranpihitamakarodAsyamasya vrajesha.

manye candraM vimala sharadambhoda AvRRitya


tasya
jyotsna jAlaiH sva malamakarodAtma
tApApunutyai..11..
vakShaHsthalasthitasya shrIkRRiShNasya
uShNIShAgramIShadvighaTayanshIrShaM jighranvrajeshaH
mastakaghrANasamaye svamukhena shrIkRRiShNasya mukhaM
pihitaM AcchAditamakarot. atrotprekShAmAhajalAbhAvena
sUryAtapataptaH sharatkAlInshvetameghaH candrasya jyotsnAjAlaiH
svIyatApadurIkaraNAya candramAvRRitya svamalamakaroditi ahaM
manye..11..
yAntI gehAdajiramajirAdgehamAyAntyatha yA
shuShyadvaktrAnayadati rujaivAntimaM
yAmamahnaH.
sA goShTheshA taraNi tanaye netrayugmAt
kucAbhyAM
jahnoH kanye asRRijadiva taM prekShya sUnuM
samIpe..12..
sA yashodA shrIkRRiShNasya biraheNa gehAt ajiraM yAntI ajirAt
gehaM yAntI sati atirujA atikaShTena iva divasasyAntimaM
yAmamanayat. sA samIpe shrIkRRiShNaM prekShya netradvayAt
taraNitanaye dve yamune asRRijat. evaM stanAbhyAM jahnoH kanye
dve ga~Nge asRRijat..12..
nA~Nke kartuM balita jaDimA sannakaNThI na vArtAM
praShTuM nApIkShitumapi yadi prAbhavat
sAshrupUrNa.
dIpAvalyA kalita lalitArAtrikaM rAma mAtaivAsyAH
kroDhe kara dhRRitamupaveshayat tarhi
kRRiShNam..13..
sA yadi a~Nke karaNavArtA prashnadarshanAdikaM kartumityAdiShu
na prAbhavat tadA kalitaM rohiNyA kRRitamArAtrikaM yasya taM
shrIkRRiShNaM kare dhRRitvA rohiNyevAsyA yashodAyA a~Nke
upAveshayat..13..

kiM vAtsalyAmRRita jalanidhiM janmabhUmiM


vidhustAm
adhyAstAho kimu nija khaniM prema mANikya rAjaH.
kiM kasturI drava cita tanoH sneha pIyUSha putryAH
kukSherbhUShA harimaNirabhAdarpitaH sAdhu
dhAtrA..14..
vidhuH kRRiShNaH candrashca
vAtsalyAmRRitasamudrarUpajanmabhUmiM kiM adhyAsta. kimbA
sneharUpapIyUShasya shyAmavarNakastUrIdreveNa yuktA yA
puttalItikhyAtA putrI tasyAH kukSheH vidhAtrA arpitaH
bhUShArUpaharimaNiH abhAt..14..
yAvanmAmAkalaya jananItyakShidhArAM svahaste
nonmRRijyAsyAH sa mudamatanonnIti haMsI
taDAgaH.
go dhUlInAM tAtamadhi tanu kShAlayadbhiH
payobhiH
stanyaireva vyaraci ruciraM lAlanaM tasya tAvat..15..
he janani ! mAmAkalaya ityuktvA mAturakShi dhArAM svahastena
asyAH mAtuH sa shrIkRRiShNaH yAvat mudamatanot.
tasyaitaducitameva yato nItirUpahaMsyAstaDAgasvarUpaH. tAvat
lAlanaM kartumasamarthAyA yashodAyAstanyaireva sve
payobhirlAlanaM vyaraci. kathaMbhUtaiH godhUlInAM tatimadhitanu
tanau kShAlayadbhiH..15..
AnandormiShvanupa ramaNIShvapyamuM cetayantI
kRRitye pravarttayadabhimate yarhi vAtsalya
lakShmIH.
tarhyevAsau sva tanaya tanuM pANinAmRRijya dAsIr
asyAbhya~Nga svapana lapanonmArjanAdau
nyayu~Nkta..16..
AnandormiShu anuparamaNIShu uparAmAbhAvaM prAptAsu
anivRRittAsu satIsvityarthaH. yadA vAtsalyalakShmIH amU yashodAM
cetayantI satI vAtsalyocitakRRitye prAvartayat tadA asau yashodAH,
dAsIH asya abhya~NgAdau nyayu~Nkta..16..

vatsa svaccha praNaya sadane vartate yA niShaNNA


manye nAsyAM tava dara dayApyudbhavedAkulAyAm.
yAtastAta sva kula kamala tvaM vanaM yat smRRiter
apyenAM sa~Nge na hata jananI mAnayasye
kadApi..17..
he svacchapraNaya ! he vatsa ! gRRihe niShaNNA yA mAtA vartate
tasyAm. he svakula kamala ! vanaM yAtastaM svasa~Nge
netumucitAM hatajananIM smRRiterapi na Anayasi..17..
ahni prApte.apyuparamamihAtyanta dairghye.api jAta
tvaM nAyAsi sva gRRihamadarAmreDito.api sva pitrA.
kShAmo vyAmohayasi yadamUnkShut pipAsAsahaH
svadraShTvanbandhuMstadalamasubhirmAtureteH
kaThoraiH..18..
atyantadairghye.api ahni uparamaM prApte.api tvaM pitrA AmreDito
dvistrIrukto.api gRRihaM nAyAsi. yatastvaM kShutpipAsAsahaH ataH
kShAmaH kRRishaH sanbandhUnmo.ayasi..18..
ambAvehi tvamati caTulaM plAvitaM khelanAbdhau
bAlAlIbhirmama savayasaM svaM ca na
smartumIsham.
shiShTo.asmyeko na yadimamito.avArayiShyaM
tadAyaM
naiShyat sampratyapi gRRihamiti prAha rAjJNIM
baTuH saH..19..
madhuma~Ngala Ahaamba ! tvamavehi. vAlakAnAM pakShe
strINAM shreNIbhiH khelanAvdhau plAvitaM mama
savayasamAtmAnaM smartuM na IshaM samarthaM kiM
punastvAmata evambhUtaM imaM shiShTo 'haM yadi itaH khelanAt
na avArayiShyaM tadA ayaM saMpratyapi sandhyAkAle 'pi gRRihaM
na aiShyat..19
tathyaM bruShe kathamapi na me manyamAnA
niShedhaM
bAlA eva prakhara nakharAH pratyahaM bAhu
yuddhe.

nIlAmbhajAdapi mRRidu balAda~Nkayantyasya


gAtraM
tat kiM kurve capala tanaye nAtra
ko.apyastyupAyaH..20..
sarasvatI pakShe vAlA strIyaH. nIlakamalAdapi mRRidu gAtram..20..
itthaM tatsaMlapitamapi tatrAhamAkarNayantI
kRRityaM tAtkAlikamakaravaM yat
tayAdiShTamiShTam.
rohiNyAgAdatha rasavatIM paurNamAsI kilimbA
dhAtrI gArgyAdibhirapi sahAlAlayat sA
svasUnum..21..
itthamanena prakAreNa tasya yashodAyAH
saMlapitamAkarNayantI ahaM yashodayA AdiShTaM
kRRiShNasya tAtkAlikaM
tailAbhya~NgAdikRRityamakaravam. dhAtrI mukharA..21..
snAtaH
pItAmbarabhRRidalikaprAntasaMnaddhakeshaH
kptAM carcAM malayajarasairvaijayantIM ca bibhrat.
kAJNcIhArA~NgadavalayavAnkaustubhI nUpurADhyas
tATa~NkashrIramalatilakastarhi kRRiShNo
vyarAjIt..22..
na vyAkhyAtam.
sArdhaM mitraiH sapadi vihitasnAnabhUShAnulepaM
rAmaM kRRiShNaM baTumapi sukhenopaveshya
vrajeshA.
AdAviShTaM surabhishishiraM pAnakaM pAyayitvA
nAnAbhedaM trividhamatha sA bhojayAmAsa
bhakShyam..23..
na vyAkhyAtam.
etadvo.atipriyamiti yadA sIdhukelyAdi tebhyo

yuShmatpakkaM baTakapaTalaM paJNcabhedaM


dadau sA.
sasnau paJNcendriyamapi tadaivAsu teShAM
pramodais
tatsaurabhyamradimasurasAkhyAnarUpAmRRitAbdha
u..24..
etadbaTakaM vo yuShmAkamatipriyamityuktvA tadA tebhyo
dadau. tadaiva teShAM paJNendriyamapi kartRRi
saurabhAdyabdhau sasnau. AkhyAnaM
sIdhukeliprabhRRitisaMjJNA..24..
etadgandho.apyanubhavapathaM yasya
bhAgyodayAsIt
tasmai svargo janani kimito rocate vApavargaH.
dhig dhAtaraM yadayamudaraM naiva cakre vibhuM
me
ye mA dehItyabhidadhati tAnsAgaso.atra bravImi..25..
he janani ! tasmai kiM svargo rocyate.api tu na.
yadyasmAdayaM dhAtA me udaraM vibhuM na cakre. ye
bhojane asamartho.api mA dehItyabhidadhati, tAnahaM
sAgasaH sAparAdhAnbravImi..25..
itthaM sagdhiM kalitabaTugIrvyAvahAsyAsamApya
prakShAlyAsyaM surasakhapurAH prAshya
tAmbUlavITIH.
vishramyaiva kShaNamanumato mitravRRindena
yAvad
dogdhuM dhenurniragamadasau
tAvadatrAhamAgAm..26..
kalitA shrutA baTorgIryena sa shrIkRRiShNaH
parasparaparihAsavacanaM vyavahArasItayA sagdhiM
sahabhojanaM samApya..26..
ityetasyA mukhavidhuvarAdaJNcalagranthitashca
prAptai rAdhA sahasavayasA preyasastairabhIShTaiH.
lIlAphelAmRRitarasabharaiH shrAvaNIrAsanIbhyAM

mudbhyAM siktAnakRRita
shishirAnnimnagAbhyAmivAsUn..27..
etasyAstulasyAH mukhavidhuvarAt prAptaiH
lIlAmRRitarasairevaM tasyAH aJNcalagranthitashca prAptaiH
shrIkRRiShNasya bhuktAvashiShTAmRRitarasabhavaishjAtA
yA shravaNasambandhinI mudevaM rasanAsambandhinI mut
tAbhyAmasUnprANAnsiktAnakRRita. nimnagAbhyAM
nadIbhyAmiva..27..
niHsRRityAsAvatha guru purAdetyA kAsAra tIraM
tatrodyAnAntara gata vara kShaumamAruhya sAliH.
vaktra jyotsnAmadhayadaparAlakShitA yanmurAres
tenAvindanmudamudayinIM
cakShuShImapyapArAm..28..
kAsAratIraM pAvanasarovaratIraM. ATAlIti prasiddhaM kShaumam.
aparairalakShitA satI shrIkRRiShNasya yat vaktrajyotsnAmadhayat
tena iva cAkShuShImapi mudamavindat..28..
AsyodaJNcat kuTila cikurAcchAdakoShNISha rAje
muktA muktAdara calati kiM kAnakI sUtrapa~Nkti.
kiM vA candropari ghana tamo grAsakodyat dyuratna
dyote vidyu lasati capalA bhAvali protamUlA..29..
mukhasya UrdhamaJNcantaH ye
kuTilAlakAsteShAmAcchAdakoShNISharAje muktayA Amukta
baddhA torrA iti prasiddhA kanakasambandhinI sUtrapaMktiH
kimIShac calati. kimbA mukhacandopari keshasthAnIyaghanatamaso
grAsako yaH raktoShNIShasthAnIyodyaddyuratnaH
udayakAlInasUryastasya dyote prakAshe capalA caJNcalA vidyul
lasati. kathambhUtA bhAvalyA muktAsthAnIyanakShatrashreNyA
protaM mUlaM yasyAH sA..29..
dharma dhvAntaM vraja kulabhuvAM bhindatI
svairmayUkhair
ete gaNDadvayamanucale kuNDale nAghashatroH.
agre sthAtuM taraNiyugalaM neshamevAnanendoH

pArshva dvandvaM bhajati naTanaiH prINanArthaM


yadasya..30..
kuNDadadvayacAJNcalyaM varNayati shlokAbhyAM. vrjasundarINAM
dharmarUpAndhakAraM bhindatI caJNcale kuNDale na bhavataH
gaNDadvayamanu gaNDadvaye. mukhacandrasyAgre sthAtuM
neshaM na samarthaM sUryayugalamasya candrasya naTanaiH
prINanArthaM yadyasmAt pArshvadvandvaM bhajati tasmAt kuNDale
na bhavata iti pUrveNAnvayaH..30..
kandarpo yat sva makarayugaM karNabaddha
vyAdhAnno
vidhyannasyekShaNashita sharairbADhamekAgra
cittaH.
tatrottaMsa stuvadalighaTA jha~NkRRiti trastametad
ayatnAnmaugdhyAdapasRRitikRRite hanta kiM vA
vidhatte..31..
svasya bAhanarUpaM makarayugaM kandarpaH shrIkRRiShNasya
karNanaddhaM vyadhAt. kimarthaM naddhaM tatrAha
no.asmAnkRRiShNasyekShaNarUpashitasharairviddhanveddhum.
tasmAt vedhane svasyaikAgracittArthaM bAhanasya bandhanaM
jJNeyam..31..
svacchaM snigdhaM nayana yugalaM prApa ye hanta
kAnte
te tAre sambhRRitamadabhare caJNcale drAg
abhUtAm.
tAbhyAM ye vA janiShata sutAste janAntaH
purebhyaH
kRRiShTvA kRRiShTvA dhRRiti kulavadhUrdUShayante
kaTAkShAH..32..
shrIkRRiShNasya nayanayugalaM ye tArA svarUpe dvekAnte prApa te
tAre sambhRRitamadabhare ataeva caJNcale abhUtAM tAbhyAM
tArAbhyAM ye kaTAkShAdyAshcaJNcalAH sutA ajaniShata te
janAntaHpurebhya dhRRitikulavadhUH kRRiShTvA kRRiShTvA
dUShayante..32..

sarvAshodyat tarasi dRRishi yaddasyavo.ana~Nga


nadyAM
harShotsukyA dhRRiti madamukhAH santi
saJNcAriNo.amI.
tArA nAmnIM harimaNimayIM nAvamAshritya lolAM
tadrAmANAM nayana vaNijAM luNThanAyeti
vidmaH..33..
punashcakRRiShNasya dRRishaM kandarpanadItvena varNayati.
kandarpasya nadIrUpAyAM dRRishi. harShAdyAH
saJNcAribhAvarUpA dasyavo yat santi. pakShe sarvatra
saJNcAriNaH. dRRishi kathambhUtAyAM sarvAsu AshAsu
udyantarovego yasyAH. tasmAt tArAnAmnIM nAvamAshritya
vrajasundarINAM nayanarUpavaNijAM luNThanAya vidmaH..33..
naitanmanda smitamudayate shoNa
bimbAdharauShThAt
bandhUkAbhyAM jagadalikRRite cyotite no marandaH.
lakShyIbhUte mama sakhi dRRishau vaidruma
smArayantron
muktaM pashya pravishati balAt kintu
kArpUranIlam..34..
jagadrUpabhramaranimitte bandhukAbhyAM makarando na cyotate.
kintu vidrumanirmitakandarpayantrAt muktaM
karpUrasambandhijalaM lakShyIbhUte mama dRRishau valAt
pravishati..34..
nirvarNyaivaM priya mukhavidhuM taM hriyevormi
madhye
harShAmbhodheH sapadi vishatIM cetayantI
vishAkhA.
proce pashya priya sakhI harerdoha lIlAM yadarthaM
sAyaM shvashru giramati kaTuM vetsi pIyUSha
kalpam..35..
harShasamudrasya urmimadhye sakhInAmagre
spRRihAvyaJNjakakAntamukhavarNanajAtayA lajjayA iva vishatIM

tAM shrIrAdhAM vishAkhA cetayanti proce. pIyUShakalpamiti


anurAgasthAyi kAryam..35..
utkarNAnAM dhavali shabalItyevamAhUyate yA sA
gaurhamvetyudita viditolla~Nghya sarvAH samIpam.
AyAtAshru stimita nayana pANinA mRRiShTa
pRRiShThA
kaNDuyAbhirdara giribhRRita prINitAdau
vabhUva..36..
shrIkRRiShNoktishravaNArthamutkarNAnAmgavAM
shavalidhavalItyevaM kRRiShNena yA AhUtA hambeti shabdena
jJNAtA sA gaurdarakaNDUyAdibhirAdau shrIkRRiShNena pRRiINitA
vabhUva. IShadarthe darAvyayamityamaraH..36..
udyat pARRiShNiH prakaTa yugalAlambitaShmodhi
jAnu
nyaste.amatre sakhi maNimaye bimbita shrI
mukhenduH.
go tunda spRRig dara shithilitoShNISha niryanmadAli
shreNi jiShNu dyuti madalakastyakta
lAsyekShanAbjaH..37..
pAdAgrayugalenAlambitA pRRithvI yena. adhijAnu jAnUpari nyaste
maNimaye amatre pAtre prativimbato mukhacandro yasya.
gorudarasparshena darashithilito ya uShNIShastasmAnniryanto
mattabhramarashreNIjiShNavo dyutimadalakA yasya..37..
iShTvA kShauNIM prathama payaso dhArayA
tAbhireva
dvi trAbhiH svA~Nguli kulamathodoncalIM
condayitvA.
tAM tenaivAnna madavanamat pANipadmaM dadhAno
dohantyantaH shana shana shanadghasma ghasmeti
ghoShaiH..38..
prathamayA dhArayA kShauNImiShTvA pashcAt dvitrAbhirdhArAbhiH
svasyA~NgulikulamevamUdho.aJNcalIM undayitvA kledayitvA
tenA~Ngulikulena unnamadavanamat pAnipadmaM yathA syAt tathA

tAM Udho.aJNcalIM dadhAnaH. Udhastu klIvamApInamityamaraH.


tadantaraM dohanImadhye shanashanadshabdaH
pashcAddohanIpUrtisamaye ghammaghammeti ghoShaiH..38..
udyat karNAH shashimukhi parAstatra
sotkaNThayangAH
sadyaH prodyat tadamala kaNaishcitratasvoru
ja~NghaH.
grIva bha~Ngodita ruci gavA tarNakenApi
sashrairnetraiH
pIta dyuti nava sudho dogdhiM dugdha priyaste..39..
tasyA dohanasamAptisamayajJNAnAt anyA gAH utkaNThayanmama
dohanasamayo jAta ityutkaNTAM kArayan. dohanasamaye gavA
vatsenApi grIvAbha~Ngoditaruci yathAsyAt tathA sAsrairnetraiH pItA
kAntirUpA navasudhA yasya tathAbhUtaste priyaH dugdhaM
dogdhi..39..
muShNopehi tvaraya naya me dehi yAhIti gAvo
nAnA varNAH parama viShada duhyamAnashca
gAvaH.
tatratyA yA giridhara tanoH shyAmala yAshca gAvas
tA duShpAra iha parimitAH kiM kavermAnti
gAvaH..40..
muJNcetyAdi gopInAM gAvo vAcaH nAnAvarNAH nAnAkSharAH
paramaviShadA nirmalAH tathA janairduhyamAnAH pUryamAnAH
evaM gAvo.api shklapItAdi nAnAvarNAH nirmalA duhyamAnAshca
evaM tatra sthitAyA giridharatanoH shyAmalA yA gAvaH kiraNA
yAshca gAvastAH sarvA duShpArA aparimitAH. ataeva iha etAsAM
varNane parimitAH kavergAvaH vAcaH kiM mAnti..40..
dugdhvA kRRiShNaH priyasakha dRRishA
sUcyamAnAM kadAcit
rAdhAM yAti praNayabharataH karhicit svAlayAya.
grIShme sAyaM sarasi rasikAstApashAntyai kadApIty
evaM lIlAmRRita jalanidhau tasya majjanti
dhanyAH..41..

godohAnantaraM shrIkRRiShNaH praNayabharataH kadAcit


rAdhikAM yAti kadAcit svagRRihe yAti. kadApi grIShmasamaye
snAnArthaM pAvanasarovare yAti..41..
kiraNahari sahasraM sarvato vyAshnuvAnaM
vyadhitadivasabhartuH khaNDasho yanvidIrNAn.
viyati viyati tasminnastametat punastais
timita karimireva grasyamAnaM nililye..42..
divasabhartuH sUryasya sarvato
vyApnuvAnkiraNarUpasiMhasahasraM viyati AkAshe
yAntimirahastinaH vidIrNAnvyadhita. tasminsUrye astaM viyati
gacchati sati etat kiraNarUpasiMhasahasraM karibhireva
grasyamAnaM sat nililye. tathA ca shrIkRRiShNasya godohanAdi
lIlAnantaraM rAtrirbhUveti bhAvaH..42..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
sAyantanalIlAsvAdano nAma
saptadashaH sargaH
..17..
o)0(o
(18)
=o) aShTAdashaH sargaH (o=
adhidharamadhipasyAnandasindhoraghArer
mukha rucikaNamekaM gopurAgra sthitasya.
svamanumukuramacchaM bimbitaM vIkShya lokA
vidhurayamudagAdityudyayurvarNayantaH..1..
idAnIM rAtrau uditaM candraM shrIkRRiShNamukhakAntikaNatvena
utprekShate. adhidharamiti. aghArerekaM mukharucikaNaM nirmalaM
mukuratulyaM mukhamanulakShyIkRRitya vimbitaM vIkShya
etAdRRishavisheShAnusandhAnaM vinA mugdhA lokA
vidhurayamudgAditi hetoH adhidharaM dharAyAM
varNayitumudyayuH udyamaM cakruH. kathambhUtasya
Anandasindhoradhipasya AnandasamudrarAjasya..1..

tadavakalana jAtApatrapAM padminInAM tatim


atha balabhIsthAM vIkShya vastrAvRRitAsyAm.
samakucadahaha svaiH padminItvAbhimAnaiH
sarasi ca jalajAlI tarhi mUDheti sha~Nke..2..
tasminnevaM samaye candrodayaM vIkShya jAtaM kamalAnAM
mudraNaM
shrIkRRiShNakartRRikadarshanAdhInalajjayotpannagopImukhAcchA
danadarshanahetukatvena utprekShate. tadavakalaneti.
tadavalokanena aghArikartRRikAvalokanena jAtApatrapAM
valabhIsthAM padminInAM tatiM vastrAvRRitamukhAM vIkShya
ahaha khede sarasi ca jalajAlI kamalashreNI. shleSheNa
jaDotpannashreNIyamapi padminya iti svIyaiH padminItvAbhimAnaiH
samakucat iti hetorjalajAlI mUDhA iti ahaM sha~Nke yato
vrajasundarIbhiH saha tAsAM vRRithaiva spardheti bhAvaH..2..
muditavati cakora stoma ekatra shastair
uditavati paratrAma~Ngalaishcakra sa~Nghe.
dhRRitamudi kumudAntarmucyamAne.alivRRinde
malina nalina madhye badhyamAne ca tasmin..3..
pradoShasamaye dinarAtrikalayoH rAjJNoradhikAranishcayena jAtaM
prajAnAM sukhaM duHkhaM ca varNayati tribhiH. ekatra pradeshe
shastaishcandrodayarUpama~NgalaiH cakora stome muditavati sati.
evamaparatra pradeshe candrodayarUpairama~Ngalai
cakravAkasamUhairuditavati sati. rudirashruvimocane. evaM
kumudAntaHsakAshAt mucyamAne alivRRinde dhRRitamudi
jAtAnande sati. tasminnevAlIvRRinde muditakamalamadhye
badhyamAne ca sati teShAM duHkham..3..
tamasi vipinamApte sAdane dIpa dUne
vishati sadana rAjIM vaipine puShpagandhe.
varatanu hRRidagAre dhairya lajje pravishya
dyati samudita darpe darpake sarpakelau..4..
sAdane sadanasambandhini tamasi andhakAre vanaM vishati
sati kathambhUte dIpAlokena dUne. gRRihe sthitasya
durjanadattaduHkhena iva vairAgyavashAt vanavAso jAyata

iti rItiH. evaM vaipine vipinasambandhini rAtrivikAshinaH


puShpasya gandhe sadanarAjIM gRRihashreNIM pravishati
sati. tathA ca teShAM vairAgyalopAt vanavAsaM bihAya
gRRihavAso jAteti bhAvaH. rAtrisamaye samudito darpo
yasya ataeva sarpakalau darpake kandarpe gopInAM
hRRidayAgAre pravishya dhairyalajjedyati khaNDayati
sati..4..
iti bata dina rAtryornishcite nAdhikAre
vigalita kulajAti jJNAna dharme tadA yaH.
vrajabhuvi balito.abhUt sa pradoSho vyaraMsIt
kimu bhavati cirastha tAmasI kApi sampat..5..
iti dinarAtryoradhikAranishcayAbhAvena
kulajAtijJNAnadharme vigalati sati pakShe kulajAnAM
atijJNAne dharme ca vigalati sati tadA vrajabhuvi yaH
pradoSho valito 'bhUt sa valitapradoSho vyaraMsIt virato
'bhUt. pradoShasya valitatvarUpotkarShasya
nAsharUpAMshe arthAntaranyAsamAha. tAmasI
tamoguNajanyA. pakShe tamaHsambandhinI..5..
api gurupura madhye dRRik kabATAvaruddha
sva tanu kanaka veshmAbhyantara svAnta talpe.
priyatamamadhiveshyArIramadyA tadA tAM
sukhayitumatha rAdhAmAgatenduprabhoce..6..
idAnIM shrIkRRiShNasya goShThAgamanasamaye pathi
priyatamaM dRRiShTvA AnandamUrchAdAshA madhye eva
sphUrtiprAptena shrIkRRiShnena saha ramamANAM
shrIrAdhAM prati tatrAgatya induprabhA Ahagurupura
madhyd'pi muditanetratvena
dRRikkavATAvaruddhasvatanurUpakanakagRRihasyAbhyanta
re svAntaHkaraNarUpatalpe yA priyatamamadhiveshya
arIramat tAM rAdhAm. AgatA induprabhA Uce..6..
vidhura rucirasi tvaM yaM vinA hanta rAdhe
vidhura rucirabhUt sa tvamRRite nyastathApi.
bhavati hRRidaya hArI sa trilokyAstavaho
bhavati hRRidayahArI bhUtatAM labdhamutkaH..7..

he rAdhe ! yaM vinA tvaM vidhuraruciH khaNDitakAntirabhUt


sa vidhuH shrIkRRiShnaH tvAM vinA anyAsu arucirabhUt.
tatra shabdavirodho vya~NgyaH. yaH shrIkRRiShNaH
trilokyA hRRidayaM hartuM shIlaM yasya tathAbhUto bhavati.
he bhavati ! bho rAdhe ! saH shrIkRRiShNaH tava
hRRidayasya hAratulyabhAvaM lavdhumutkaH. atrApi
shabdamAtravirodho vya~NgyaH..7..
racaya sakhi tadasyodanta pIyUSha vRRiShTir
iti rahasi vishAkhA prArthyamAnA tadA sA.
yadavadadidamAlIsaMhate raMhasArAt
papurajara tRRiShastAH karNapAlI cakoryaH..8..
he sakhi ! induprabhe ! tat tasmAdasya
shrIkRRiShNastadvArtArUpapIyUShavRRiShTI racaya iti
vishAkhayA prArtyamAnA sA yadavadat idamArAt nikaTe
AlIsaMhateH karNapAlIcakoryaH raMhasA vegAt papuH.
kthambhUtA ajarA taruNI tRRiT yAsAM tAH..8..
giridhara baladevAla~NkRRitAtma dvi pArshvo
vraja dharaNI vareNya bhojanAyopaviShTaH.
dhanapatiriva shobhAmApa nandIshvarAntaH
purasadasi nidhibhyAM padma
sha~NkhAbhidhAbhyAm..9..
tadvRRittAntaM induprabhA Aha
shrIkRRiShNavaladevAla~NkRRitAtmadvishArshvaH
vrajadharaNIvareNyo nandaH. dhanapiH kuveraH
nIlapadmasha~NkhanidhibhyAM yathA shobhAmApa.
nandIshvaragrAmasyAntaHpurasadasi. kuverapakShe
nandIshvarasya mahAdevasya..9..
prati rajani nimantryAnIyamAnaiH saputrair
hari vadana cakoraiH sAdarairAvRRito.asau.
parita upavishadbhiH prema bhUbhRRidbhiruccais
tuhina giririvAbhAnmUrta AnandapuJNjaH..10..

vrajarAjasya upanandAdInbhrAtnpratirajanyeva
svasvagRRihe kRRiShNaM bhojayitumudyatAnvIkShya
vrajarAjastAneva shrIkRRiShNaM bhojayitumupanandAdibhiH
kRRitA yA yA sAmagrI tat sahitAnkRRitvA svagRRihe
nimantryAnIya shrIkRRiShNasya vadanarUpacandrasya
cakoraiH ataeva tasya darshanaM vinA jIvitumasamarthaiH
premaparvataistaiH saha tuhinagirirhimAlaya iva vrajarAja
upaviShTaH..10..
bahuvidha madhurAnna vyanjanAdIni tebhyo
laghu laghu pariveshya dvistrirekaikashaH sA.
sakhi balaya nayitrI nirvRRitiM prApa kAJNcit
svakara kalita pAka shlAghayA tanmukhebhyaH..11..
valajanayatrI rohiNI tebhyo nandAdibhyaH ekaikashaH
ekasmai ekasmai laghu dviH triH yathA syAt dvivAraM
trivAraM priveshya teShAM mukhebhyaH
svakarakalitapAkashlAghayA kAJNcit nirvRRitiM prApa..11..
tanaya janayatIdaM puShTimojashca bhu~NkShve
tyanupadamapi taistaiH sneha viklinna cittaiH.
api nija nija pAtrAddIyamAnaM tadAda
praNihita ruci kRRiShNo dhenukArishca kAmam..12..
he tanaya ! idaM vastu puShTiM ojo valaM ca janayati ato
bhu~NkShva ityuktvA anupadaM pratikShaNamapi
tairnijapAtrAdapi dIyamAnaM tadvastu
kRRiShNobaladevashca praNihitaruci yathAsyAttathA Ada
babhuje..12..
tvamayi kiyadashAnetyakShibha~Ngyaiva mAtrA
sadasi pitRRi pitRRivyaiH shashvadukto girApi.
sa sapadi yadabhu~NktApUritenaiva tRRiptir
nishi nishi tadihaiShAM sagdhirAcAra mAtram..13..
ayi he kRRiShNa ! gurujanasamakShe spaShTaM
vaktumasamarthayA mAtrA yashodayA akShibha~Ngya iva
pitrAdibhirgirA spaShTamuktaH shrIkRRiShNaH sapadi tat
kShaNe yat abhu~Nkta tana iva

shrIkRRiShNakartRRikabhojanena iva eShAM nandAdInAM


tRRiptirapUripUrNA babhUva. sagdhiH sahabhojanaM tu
teShAM lokAcAramAtraM tRRiiptistu
shrIkRRiShNakrartRRikabhojanena iva na tu
svasvabhojaneneti jJNeyam..13..
hari mukha makarandai dRRigbhirAdIyamAnaiH
kalita navasapIti prItimadbandhuvRRindam.
atha nija nija dAsyAnyAtta tAmbUla vITI
prati nija bhavanAntaH saMvivesha pravishya..14..
prtimadbandhuvRRindaM
svasvadRRiShTirUpaparicArakairAdIyamAnaiH
shrIkRRiShNamukhakamalasya mAdhuryarUpamakarandaiH
karaNaiH kalitA kRRitA navA sapItiH sahapAnaM yena
tathAbhUtam. atha bhojanAnantaraM mukhAni niranijat
jalena shodhAyAmAsa. tadanantaramAttA gRRihitA
tAmbUlavITIryena tathAbhUtamsat nijanijabhavanAntaH
pravishya saMvivesha suShvApa..14..
adhi balabhivalakShe sakShANaM puShpatalpe
rahasi sa hasitAsyairAvRRitaH svairvayasyaiH.
yadavadadavasAda prastutau te stuvAno
madhurima garimANaM shruyatAM tac ca rAdhe..15..
he rAdhe ! adhivalabhiH valabhyAM valakShe dhavale
puShpatalpe sakShaNaM sotsavaM yathAsyAttathA
hAsyayuktamukhairvayasyairAvRRitaH sante tava
birahajanyAvasAdaprastutau yat avocat tat shrUyatAm.
kathambhUtaH tava mAdhuryasya garimANaM
stuvAnaH..15..
sarasamanugavInasyAparAhne bhavadbhiH
samamasama mahimno.apyaJNjasA gacchato yAH.
mama dhRRititatimadyannadya goShThapradeshe
kathaya subala tA mAM mohayitryo rucaH kAH..16..
aparAhne bhavadbhiH saha anugavInasya gavAM
pashcAdvartamAnasya asamamahimno.api mama

dhRRititatiM yA rucaH adya adyankhaNDitavatyaH. he suvala


! mAM mohayitryastA rucaH kAH kutratAH..16..
ahaha madhurimAbdheH kiM sudhA mathyamAnAt
kimiti lalita vidyudvIcayo vastra pUtAH.
kimu parimala nIvRRinmUrti saMrAjya lakShmyaH
kimatanu vishikhAnAM rAshayashcampakAnAm..17..
tA rucaH kiM mathyamAnAt mAdhuryasamudrAdutpannAH
sudhArUpAH ? vastreNa pUtAH chAnitA iti loke prasiddhAH
ataevAtilalitavidhyudvIcayaH. kiMvA parimalasya nIvRRit
desharUpA mUrtimatyaH sAmrAjyashobhAH..17..
tadupari ghusRRiNAktAM kiM sarojaM praphullaM
shuci jaladhi janirvA kShobhanaH kashcanenduH.
maNimaya madirAbhyAM tasya cA~Nke naTadbhyAM
mama dRRig upasarantyevAditA pucchaghAtaiH..18..
tasyA rucaH upari mukhasthAnIyaM ku~NkumAktaM kiM
sarojaM praphullam. kimbA shuciH shRRi~NgArarasaH sa
eva jaladhistadutpannashcandra eva
kandarpajanyakShobhajanakaH. tasya candrasya a~Nke
naTadbhyAM maNimadirAbhyAM khaJNjanAbhyAM svasya
kaTAkSharUpapuccAghAtaiH tannikaTe upasarantI mama
dRRik arditA..18..
kimidamahaha vastvityUDha sambhrAnti mUDhe
tadanubhava lavasyApaMshamArabdha kAme.
mayi ghana jaladAlyevAvRRitaM sadya eva
vratati tatiShu lInaM prAbhavaM tanna leDhum..19..
idamadbhUtaM vastu kimiti prAptasambhrAntyA mUDhe
mayi tAdRRishavastuno
'nubhavalavasyApyaMshamAravdhukAme sati
sadyastatkShaNa eva atishayoktyA nIlashATIsthAnIya yA
niviDameghashreNyA ivAvRRitaM vallIshreNIShu lInaM
tadvastu leDhumAsvAdayitumahaM na prAbhavam..19..
sapadi nayana yugmoddiShTa vartmA tadAgAn

mama hRRidaya baTantanmArgaNArthaM samarthaH.


na punarayamidAnIM yat parAvartate tad
vanabhuvi kusumeSho bandhamApeti budhye..20..
mama nayanayugmena uddiShTavartmA mama
hRRidayarUpabhaTastadvastumArgaNArthamagAt.
yadyasmAt punaridAnImapi na parAvartate tat tasmAt mama
hRRidayabhaTaH vanabhuvi kandarpasya bandhamApa iti
ahaM budhye..20..
aghahara bhavata yAlokyate shlAghyarUpA
tadavadhi dhuta dhairyA sApi rAdhAdhidhArA.
vividha davathupAtrI svAH sakhI rodayitrI
viluThati galadakShNordhArayA dhauta gAtrI..21..
tadanantaraM shrIkRRiShNaM prati suvala Aha !he
aghahara ! bhavatA shlAghyarUpA yA rAdhA alokyata
tadavadhi AdhidhArA AdhrmanaHpIDAyA dhArArUpA sA
rAdhA vividhapIDApAtrI satI viluThati..21..
ayamayamayate tvAM tanvi dhinvanmukundo
rasanidhiratha sa kva kveti saMlApasheShe.
prathamarajanijAtaM dhvAntamAlakShayantI
shamayati rujamasyA vrIDayAthAvRRitA~NgyAH..22..
tasyA vaiklavya AlakShya sakhInAM yat santvanavAkyaM tat
subala Aha. ayamayaM shrIkRRiShNaH dhinvansukhayituM
tvAmayate prApteti. atha sakhIvAkyAnantaraM sa
shrIkRRiShNaH kva kveti rAdhAyAH saMlApasya sheShe ante
sati prathamarajanyutpannamandhakAraM
shrIkRRiShNatvena darshayantI sakhI
shrIkRRiShNAgamanasambhAvanayA jAtA yA lajjA tayA
saMvRRitA~NgyA asyA rujaM pIDAM shamayati..22..
iti subalavacobhiH kRRiShNanetrAmbujAbhyAM
praNayiNi pRRiShatA drAg AnupUrvA nipetuH.
himakarakararAjibhrAntito bhUktapUrvAM
vavamaturiva muktAM maJNjucaJNcucakorau..23..

(visheShakam) he praNayiNi rAdhe!


kRRiShNanetrAmbujAbhyAM sakAshAt pRRiShatA bindavaH.
atra dRRiShTAntamAhahimakarashcandrastasya
kiraNarAjibhrAntyA cakorau bhUktapUrvAM muktAM
vavamaturiva..23..
paricaraNaparAM mAM tasthUShIM tatra dRRiShTvA
nyadishadayamamandotkaNThayA kuNThitAsyaH.
upasurataru rAdhA bhAnuputryAstaTe mAm
abhisaratu rasenetyAshu tAM brUhi gatvA..24..
punarinduprabhA AhavrajarAjasya dAsItvena
paricaraNaparAM, ata eva tatra shrIkRRiShNanikaTe
tasthUShIM mAM dRRiShTvA, ayaM shrIkRRiShNaH nyadishat
AjJNAM cakAra AjJNAmevAha. bhAnuputryA yamunAyAstaTe
upasurataru surataroH kalpavRRikShasya nikaTe rasena
sAhajikAnurAgeNAbhisaratu iti tAM rAdhAM brUhi..24..
shrutamurajaninAdaH svaM didRRikShUnsasabhyAn
bahirupavishato.agAt sAmprataM nATyara~Ngam.
kShaNamathakRRitatattattRRiShNApUrtirvalabhyAM
shayitumayamupaiShyatyambayA lAlyamAnaH..25..
madgamanAnantaraM shrIkRRiShNo yat kariShyati tadapi
shRRiNu. svasvaguNaM darshayitukAmAnAM bahiHsthitAnAM
gAyakAdInAM shrIo mRRida~Ngasya shabdo yena sa
shrIkRRiShNo nATyara~NgamupavishatastAnsAmpratamagAt
prApa. atha kShaNaM teShAM gAnAdishravaNena
tRRiShNApUrtiM kRRitvA shayituM
valabhyAmaTTAlikAyAmupaiShyati gamiShyati. yataH
putrasya vanabhramaNashramajJNAnena vyAkulayA ambayA
lAlyamAnaH..25..
atulacaturimANaM taM janAlakShyamANaM
gatamiva nijakAntaM viddhi sauryAstaTAntam.
tvamayi kiyadashitvA svAngurUnvaJNcayitvA
drutamabhisara rAgAdityuditvaiva sAgAt..26..

he rAdhe ! nijakAntaM yamunAyAstaTAntaM gatamiva


viddhi..26..
sapadi jaTilayA sA bhojanAyAhvayantyA
savidhamanusRRitoce sa~Nkucasyatra cet tvam.
priyamapi nija bhaktaM tadgRRihItvA vrajeto
ahasi saha sakhIbhiH sAdhvi
sAdhUpabhu~NkShva..27..
sapadi tatkShNa eva bhojanAyAhvayantyA jaTilayA savidhaM
nikaTamanusRRitA prAptA rAdhA Uce. he rAdhe ! mannikaTe
bhoktuM sa~Nkucasi cet priyaM nijabhaktaM svaIyamodanaM
gRRihItvA ito vrja. sarasvatIpakShe nijabhaktaM svAdhInaM priyaM
vraja..27..
smita madhura dRRig aDhyaM lehayantI tadAlIM
vinayanaya mahimnA dhinvatI tAM ca rAdhA.
vadasi yadidamArye kurva ityevamuktvA
shayanagRRihamagAttamannAdi nItvA..28..
sarasvatyA kRRito yo.arthastasya smaraNena smitamadhradRRig
avjamAlIM sakhIM pakShe aliM bhramaraM tadAsvAdayantI rAdhA
vinayanayamahimnA tAM ca jaTIlAM dhinvatI satI
shayanagRRihamagAt..28..
priya mukha makarandAmoda dhAmauda nAdau
kRRita milanatayA tat svAdyatAmApa tAsAm.
sura sariti gataM cedyatra tatratyamambho
jagadaghamapi bhindat vandyatAM yAti loke..29..
idAnIM cAturyeNa sakhyAnItena
shrIkRRiShNabhuktAvashiShTAnnAdau jaTilayA dattAnnena saha
kRRitamilanatayA tat annAdi svAdyatAmApa. nanu kthaM
tanmilanena sarveShAmannAnAM svAdu sugandhatvaM syAt tatra
dRRiShTAntadarshanenAhaga~NgAyAM yatra tatratya jalaM gataM
cet jagatAmaghaM bhindat sat loke vndyatAM yAti..29..
shRRiNu sakhi guravo.antaH sherate sAmprataM te
sadanamanugavAM so.apyasti dUre.abhimanyuH.

smRRiti mati dhRRiti lajjAH shAyayitvA sva talpe


tadabhisara rasena sva priyaM keli kuJNje..30..
guravo.antaHpure shrate sAmpratam. abhimanyustu dUre gavAM
sadanamanu sadane asti, ataH smRRitidhRRitilajjAdikaM
bihAyAbhisaretyarthaH..30..
anupada balamAna prema sandarshitAdhvA
kusuma shara bhaTenaivAbhitaH pAlyamAnA.
hRRidi punarupagUDhotkaNThayAlyA calantI
shrama lavamapi rAdhe nAdhvano jJNAsyasi
tvam..31..
utkaNThayA ca AlyA hRRidi Ali~NgitA satI calantI tvamadhvanaH
shramalavamapi na jJNAsyasi..31..
yadi janatati netra shrotradaMshAdvibheShi
vraja dhavala nicolenAvRRiti kRRitya gAtram.
mukhara jagadiva svaM nUpuraM cAnapekShya
shrita vicakila mAlyA tArahArA smitAsye..32..
janatatInAM netrashrotre eva daMshau DAMsa iti prasiddhau
tAbhyAM vibheShi cet shuklAbhisArocitashvetanicolena
svagAtramAvRRitIkRRitya vraja. etena netradaMshAt AvaraNaM
kRRitam. shrotrarUpadaMshAt AvaraNamAhatvAM nindatAM
mukharajanAnAmupekShA yathA kRRitA tathA mukharanUpurasyApi
tyAgena upekShA kartavyetyarthaH. vicikilaM rAyavela iti
prasiddhashvetapuShpam..32..
tava caraNa nakhendoshcandrikaikApi sarvaM
jagadidamavadAtaM sakhyala~NkartumIShTe.
vidhuravidhurayaM tat paunaruktyaM jagAme
tyakRRita vidhirashuddhaM kiM masI
rekhayAmum..33..
alamatishayenAvadAtaM shvetIkartumIShTe. tasmAt ayaM
vidhurvidhuH malinacandraH paunaruktyaM jagAma. iti
hetorvidhAtApi amuM candraM kala~NkasthAnIyayA
masIrekhayA kimashuddhamakRRita..33..

iti nija sahacaryA dIpita smAra caryyA


nirupama guNadhuryA niryatI goShThapuryAH.
agaNita guruvAdhA kAnanaM prApa rAdhA
praNaya saridivArAdUDhamAdhurya dhArA..34..
nirupamAnAM guNAnAM dhuryA bhArabAhikA.
goShThapuryAH sakAshAt niryatI nirgacchatI satI rAdhA ArAt
dUre sthitaM kAnanaM prApa. kathambhUtA praNayasridiva.
yat UDhA mAdhuryANAM dhArA yayA tathAbhUtA..34..
parijana nikurambairAtta kiJNcidvilambair
adhigata guruvArtaiH svasvasevArthamArttaiH.
tvaritamanusaradbhirdAkShya cAturyavadbhir
vipinabhuvi nijeshAlambhi sA mugdhaveshA..35..
parijananikurambairdAsIsamUhaiH Atto gRRihItaH
kiJNcidvilambo yai. nanu kathaM vilambaH kRRitastatrAha
adhigatA gurUNAM vArtAyaistathAbhUtadAsIvargaiH sA
nijeshA rAdhA alambhi prAptA. mugdhaH sundaraH..35..
yadi punaravarodhe.anviShyate sA virodhe
gurubhirudita roShaiH karhiciddRRiShTa doShaiH.
vrajapati suta lIlA parva nirvAha shIlA
viracita tadupAyA syAt tadA yogamAyA..36..
granthakartA eva kAmapyanupapattimAsha~Nkya
samAdadhati. yadIti. avarodhe antaHpure sA rAdhikA yadi
gurubhiH anviShyate. athavA gurubhiH kartRRibhistayA saha
virodhe sati shrIkRRiShNasya lIlotsavanirbAhashIlA
yogamAyA eva viracitatadupAyA syAt..36..
nikhilamapi ninAdaM vaMshikA vAdyameva
priyakamapi purasthaM svapriyaM bhAvayantI.
parimalamapi sarvaM tat pratIkautthameve
tyamumabhimanute sma prAptamevAdhvanIyam..37..
nikhilashbdameva vaMshikAvAdyameva bhAvayantI
priyakaM kadambam. tasya pratIkotthaM sharIrottham. iyaM

rAdhikA adhvani amuM shrIkRRiShNaM prAptameva


manute..37..
kalayasi lalite kiM kautukaM tvadbhuja~Ngo
bhujamadhita balAnme veShTayankaNThameShaH.
iti capalamudaJNcac cillicApA cakampe
varatanuravalokyaivAMsagAM svIya veNIm..38..
pRRiShThasthitAM veNImakasmAt skandhagatAmAlakShya
tAmeva shrIkRRiShNasya hastvena nishcitya lalitAM prati
sapraNayakopamAhatvadbhuja~NgaH tvayi viShaye
kAmukaH eSha shrIkRRiShNaH me kaNThaM veShTayanvalAt
me bhujamadhita dadhAra. iti capalaM yathAsyAt tathA
udaJNcat udayaM prApnuvanbhrUcApo
yasyAstathAbhUtA..38..
priyasakhi paramArthI mAdhavaH syAdudArAt
tvamapi bhavasi tasmai citta vittAdi dattvA.
kathamahamiha madhye vArayitrI dvayoH syAM
smRRitibhava bahu dharmAdharma vijJNApi
bhUtvA..39..
lalitA Aha. he rAdhe ! mAdhavaH paramArthI
paramayAcakaH. tvamapi tasmai kRRiShNAya cittavittAdi
datvA udArA bhavasi. ataH kathaM dvayormadhye ahaM
vArayitrI syAma. tatrApi smRRitishAstAt bhava
utpattiryayostathAbhUtayorbahudharmAdharmayorvijJNApi
bhUtvA. pakShe smRRitibhavaH kandarpaH
tasmAdutpannabahudharmAdharmavirodhayorvijJNA
bhUtvA..39..
bhuvi bhavati sa ekaH karNa evAtra dAtA
tvamamalamukhi karNau dvau ca dattAvakarShIH.
balimapi kimajaiShIrna tribalyarpaNaiShiNy
atanu shata virAjadvikrame.asminnaghArau..40..
punaH parihAsAntaramAhapRRithivyAM ekaH karNa eava dAtA
prasiddhaH tvaM tAdRRishadAtArau dvau karNau kRRiShNAya
dattau akArShIH. evaM valimapi dAtAraM kiM nAjaiShIH api tu

ajaiShIH. yata eka eva valistrivikrame dAtA abhUt. tvantu atanavaH


mahAntaH shataparimitA virAjanto vikramA yasya tasminaghArau
pApanAshake 'smintrInvalineva arpayituM dAtumicchasItyarthaH.
pakShe kandarpashatato 'pi virAjadvikramo yasya tasmin..40..
nayana yugalametadrUpa sAt kRRitya nAse
api parimala sindhau prakShipantyA tvayAsya.
vyaraci sakhi vitIrNA yA tayaivaiSha veNyA
harirapi nija bAhu bhUtayA tvAM sinoti..41..
idAnIM parihAsaM kRRitvA bhramadUrIkaraNArthaM
yathArthavRRittAntamapi parihAsamudrayaivAhanayaneti. etasya
shrIkRRiShNasya rUpasAtkRRitya rUpAya nayanayugalaM datvA
tvayA yA veNI vitIrNA vyaraci yasmai dattA kRRitA eSha hariH tAM
veNIM svIyAM matvA nijabAhubhUtayA sinoti badhnAti..41..
iti pathi hasitA sA tatrape tatra sakhyA
prasabhamudayamAnaistarSha lakShairajasram.
vigalitamapi dhairyaM dhartumabhyasyamAnA
bakula vanamupAgAnmanda mandaM calantI..42..
iti sakhyA hasitA sA tatrape haThAt ajasra
udayamAnaistRRiShNAlakShairvigaditamapi dhairyaM
dhartumabhyasyamAnA satIo upAgAt. sopasargA
dasyatervikalpe Atmanepadam..42..
kimidamahaha tasyAH shiJNcitaM bhUShaNAnAM
bhramamagamamahaM vA cATakaireva rAvaiH.
shrutipatha gatamevAkShobhayanmAM yadaitat
tadajani phalito vA mAmako bhAgyashAkhI..43..
ahaha Ashcarye tasyA rAdhikAyAH kiM bhUShaNAnAM
shiJNjitaM kimbA caTakasambandhishabdairevAsau
rAdhikAyA bhUShaNashabda iti bhramamagamaM
premonmAdena rAtrAvapi caTakashabdasya sambhAvanA
jAteti bhAvaH. yadyasmAdetat shiJNjitaM
shrutipathagatamAtrameva mAmakShobhayat. ataeva tasyA

bhUShaNashabdaeva tasmAt madIyo bhAgyarUpavRRikSha


eva vA phalito 'bhUt..43..
iti taruNa tamAlAshliShTa pRRiShThaM mukundaM
muhurapi vimRRishantaM kAcidAdau vilokya.
pramudita matirAshu vyAjahArAmbujAkShIM
kalaya sumukhi rAdhe mAdhavaM tasthivAMsAm..44..
iti rAdhikAyA AgamanaM mRRishantaM
taruNatamAlAshliShTapRRiShThaM shrIkRRiShNaM vilokya
kAcit sakhI rAdhikAM vyAjahAra. tasthivAMsaM
sthitavantam..44..
ahamiha katisho vA naivamAlokayaM tan
na mama ramaNa eSha syAditi svAnta madhye.
niracinuta kRRishA~NgI taM puro vIkShya rAdhA
druta hRRidatanu ghUrNAkIrNa dhIrapyadhIrA..45..
shrIrAdhikA sakhIM pratyAhapurasthitaM tamAlameva
kRRiShNatvena ahaM kativArAnnevAlokayaM tasmAnna eSha mama
ramaNa iti svIyAntaHkaraNamadhye niracinuta nishcayaM kRRitavatI
sA kRRiShNaM vIkShya drutahRRidapi
kandarpaghUrNAkIrNadhIrapi..45..
mama bhRRishamapi mugdhAM yaddRRishaM tvaM
vishAkhe
bhramayasi tadidaM te hAsyamAstAM vidUre.
bhramayasi na ca yadvA mAdhavo.ayaM tamAlaH
sthira iti tava satyaivAbhavadgIrvidagdhe..46..
he vishAkhe ! yadyasmAt mugdhAM mUDhAmapi mama dRRishaM
vAraM bhramayasi tat tasmAdidaM he hAsyaM dUre AstAm. kimbA
mAM nabhramayasi kintu yathArthameva vadasi yataH sthiratamAla
eva mAdhavashabdenoktaH madhaivasante utpanna iti
vyutpatteH..46..
na hasitamayi kintu tvat samAshvAsanArthaM
gaditamidamihAnAlokayantyA mayA tam.
tvamati caturimAbdhirmA bhramastatra rAdhe

bhavatu tadapi tuShTyai rocirasya kShaNaM te..47..


vishAkhA Aha ! ayi rAdhe ! iyaM hAsyaM na bhavati kintu taM
shrIkRRiShNamanAlokayantyA mayA tava AshvAsanArthamidaM
gaditamuktam. tathApi tvantu aticaturimAvdhirato na abhramaH na
bhramayuktA bhavasi. tadapi asya tamAlavRRikShasya rociH
kAntireva te tava kShaNaM tuShTye bhavatu..47..
iti sarasija mukhyorvAcamAcamya sakhyo
hariratha samudaJNcaddoH karopatta shAkhAH.
pihita maNi vibhUShaH kautukI tatra sAkShAt
taruvara iva tasthau tyakta pItottarIyaH..48..
iti sakhyorvishAkhArAdhayorvAcamAcamya AsAdya samyak
udaJNcanhasto yena tathAbhUto hariH karAbhyAM gRRihItashAkhaH.
AcchAditamaNimayabhUShaNaH sansAkShAt taruriva tastau..48..
suratarutala tastaM kRRiShNamanviShya dUrAd
iha bakula nikuJNje yAvadevAnayAmaH.
nalinamukhi tamAla skandha vinyasta hastA
dhRRiti lavamapi dhRRitvA tAvadatrAsva rAdhe..49..
sakhyaH parihasantyaH shrIkRRiShNameva tamAlatvenopadishya
tena sahekAnte milanArthaM yuktimutthApayanti. suratarviti.
suratarutalAt yAvat kRRiShNamanviShya vayaM atrAnayAmaH tAvat
tamAlasya smandhe hastaM nyasya atra kShNaM Asva tiShTha..49..
iti sa lalitamAlIvRRindamuktvA prayAtaM
varatanuravalokyAmanda kandarpa cintA.
laghu laghu savidhe.asyAgatya sA vismayAbdhau
nyapatadatanu harSha kShmAdharaM cAruroha..50..
sakhIvRRindaM tato.anyatra prayAtam. tadanantaraMsA
varatanurapi amandakandarpacintAyuktA satI tasya
tamAlatvena nishcitasya shrIkRRiShNasya nikaTe Agatya aho
! tamAlo.ayaM sAkShAt shrIkRRiShNa eva iti
vismayasamudre nyapatat. evaM vastusvabhAvena
taddarshanajanyo.atanurmahAnharSharUpo yaH
parvatastaM cAruroha. ekasminneva kAle

samudrapatanaparvatArohaNarUpashabdavirodho
draShTavyaH..50..
kati na kati tamAlAlokitAH santyayaM tu
vrajapati suta kAntIrhanta tA eva dhatte.
madhurimabharamevaM sthAvareShvapyapAram
yadasRRijadatamekaM naumi dhAtArameva..51..
mayA AlokitAH kati tamAlA na santi ayantu tamAlaH sAkShAt
shrIkRRiShNasya tA eva kAntIrdhatte. tasmAt ya eva vidhAtA evaM
mAdhuryAtishayaM sthAvareShvapyasRRijat. tAM ekaM
vidhAtAramevAhaM naumi..51..
bhavatu nikaTametya svekShaNe tarpayAmIty
amita mRRidupagamyaivAshru pUrNedaM Uce.
nirupama ruci jAle tvaM stuve kiM tamAla
tvamayi nahi nagaH shrI kRRiShNa evAsi
sAkShAt..52..
aparimitA mut harSho yathA syAt tathAbhUtA satI Uce. he
nirupamarucisamUho yasya tathAbhUta !..52..
tadati davathu shIrNAM mAmihAshliShya bADhaM
nija madhura marandaiH siJNca bhUmirUhendra.
sukha jaladhi tara~NgaiH sAdhu taireva tAvat
kShaNamatanu dAvArta plAvayAmi sva cetaH..53..
yasmAt sAkShAt shrIkRRiShNa eva tvaM tasmAt kandarpapIDayA
shIrNAM mAM vADhaM atishayenAshliShya
nijamadhuramakarandarUpairadharAmRRitaiH siJNca.
kandarpadavArtaM cetaH ahaM plAvayAmi..53..
iti sapadi nibhAlyApyasya gAtrANi maugdhyAn
na ca paricinute sma prauDha shuddhAnurAga.
parihitamapi pItaM tasya vAso mRRigAkShI
nija tanu ruci puJNjaM bimbitaM manyate sma..54..
pauDhashuddhAnurAgA iti. anurAgasya svabhAvo.ayaM yat
pratikShaNaM kAntasyAprAptiM sambhAvayati iti bhAvaH..54..

sa cakitamavalokyaivAbhitaH sA yadodyan
nija bhuja latikAbhyAM taM balAdAlili~Nga.
smara mada ghana ghUrNaH so.api dorbhyAM
pragADhaM
prati parirabhate sma prema ratnAkarastAm..55..
sakhInAmAgamanasha~NkayA abhitaH sacakitamAlokya sA yadA
shrIkRRiShNamAlili~Nga. smaramadaghanaghUrNaH sa
kRRiShNo.api tAM prati parirabhate sma..55..
tanuyugamatanuryat kIlitIkRRitya bANair
ati ruciramamuShNAc citta ratnaM prayatnaiH.
tadRRita iva tamAlo mAdhavo.abhUc ciraM sA
pyajani kanakavallI taM balAdveShTayantI..56..
yasmAt atanu kandarpaH rAdhAkrShNayostanuyugaM vANairviddhA
kIlitIkRRitya ekatrIkRRityAtiruciraM cittaratmaM amuShNAt acorayat.
coro hi rAjJNi phutkArAsha~NkayA taM vANairviddheva tasya
dravyaM gRRihnatIti rItiH. tasmAt premAveshena jADyodayAt
shrIkRRiShNaH satya eva tamAla ivAbhUt sApi jADyena kanakavallI
ajani..56..
atha kathamapi kAntA pratyabhijJNAta kAntA
dhRRita ratiraNa ra~NgApyUDha lajjA tara~NgA.
svamatula saralatvaM tasya cAturyavat tvaM
muhurapi rasayantI sismiya kundadantI..57..
nAyaM tamAlaH kintu mama kAnta eva iti pratyabhijJNAtaH kAnto
yayA tathAbhUtA kAntA rAdhA anantaraM dhRRito ratiraNara~NgaH
sambhogo yayA tathAbhUtApi svadharmavAmyamakRRitvA pratyuta
svakArtRRikAli~Nganena UDhaH prApto lajjAtara~Ngo yayA
tathAbhUtA. kintu svIyamatulasAralyaM shrIkRRiShNasya ca
cAturyavattvaM muhurAsvAdayantI satI sismiye smitaM cakAra..57..
pauShpaM tulyamupetya puShpadhanuShaH sAmrAjya
saMsiddhaye
yadyat prArabhata priyadvayamidaM sAkShAt
sarasvatyapi.

AlInAM nayanebhya eva ciramevAdhItya cedvarNaye


yat
kiJNcinna samApayet tadapi sA stambhAshru
caisvarya bhAk..58..
rAdhAkRRiShNarUpapriyadvayaM puShpashayyAM prApya
kandarpasya sAmrAjyasiddhaye yadyat prArabhata sAkShAt
sarasvatyapi sakhInAM nayanebhya eva sakAshAt idaM
ciramevAdhItya yat kiJNcit varNayet cet tadapi varNanaM na
samApayet na samAptaM vabhUba yato varNanArambhata
evAnandena stambhAshrugadgadsvarabhAk sA bhavati..58..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
prAdoShikavilAsAsvAdano nAma
aShTAdashaH sargaH
..18..
o)0(o
(19)
=o) UnaviMshaH sargaH (o=
prasUnacApaH sa mahAparAdhI
prApAdhikAraM tava kAnane.asmin.
tvaM mArgayantIH sukumAra gAtrIr
hA mArganairbhartsayati sakhIstAH..1..
premnA sakhInAmapi shrIkRRiShNena saha smbhogArthaM
shrIrAdhikA yuktimuttApayati. mahAparAdhIkandarpastva
vRRindAbane adhikAraM prApa. atastvAmanveShayantIrmama
sakhIrvANairbhetyasyati viddhAH kariShyati..1..
tat tvAM trAtumato.arhasi priyatametyukto.acyuto
rAdhayA
tvaM pratyAha samAshvasi hyanupama snehAmRRita
snApite.
yo mAM mRRigyati mAtramatra tamahaM
mRRigyanhRRidaivAdadhA

myetanme vratamabraNaM tadiha tAH shastaiH


kariShye.a~NkitAH..2..
iti rAdhayA uktaH shrIkRRiShNaH tAM pratyAhahe sakhI prati
anupamasnehAmRRitasnApite ! rAdhe !
etadvratamavraNamAcchidraM tat tasmAt tAH sakhIH !
shastairma~Ngalaira~NkitAH kariShye..2..
ityanyatra gate harau parijanaiH
kaishcinnidiShTairasAn
nepathyAni pureva sAdhu racitAnya~NgeShu
tasyAstathA.
nUtnaM talpamakAri pauShpamapi tAH
kRRiShNopabhuktA yathA
pashyeyu lalitAdayo vidhumukhIM tAM vAsa
sajjAmiva..3..
anyatra sakhInAM nikaTe gate sati rAdhayA nidiShTeH kaishcit
parijanaiH dAsIbhiH rasAt rAgAt tasyA a~NgeShu nepatyAni racitAni
tathA vAsakasajjAsampAdanArthaM puShpasambandhitalpamapi
nUtnaM tathA akAri yathA kRRiShNopabhUktA lalitAdayastAM
rAdhAM vAsakasajjAmiva pashyeyuH..3..
athAgatAstAH kuTilabhruvaH sakhI
rAdhAbhinIyaiva viShAdamabravIt.
preyAnsa nAyAnmama kiM tato.asubhis
tanvAthavA bhUShitayA kimetayA..4..
shrIkRRiShNena kRRitaM yadbiDambanaM tasya hetubhUtAM
rAdhikAM prati kuTIlabhruvaH sakhIH rAdhA
viShAdamabhinIyAvravIt. preyAnsa shrIkRRiShNaH yadi na AyAt tato
mama prANaiH kimathavA vAsakasajjocitabhUShaNavishiShTayA
tanvA kim?..4..
upAlipsuralIH punarupasRRita vIkShya pihita
smitA cillIvallIM dara caTulayantyAha sutanuH.
aho kaShTaM kiM vaH kShatamajani bimbAdhara kuce
bhuja~NgaM mRRigyantyaH kamavishata vA gahvara
varam..5..

upasRRitA nikaTaM prAptA AliH upAlipsuH


upAlambhanecchurvIkShya bhrUvallImIShac caJNcalayantI rAdhA
Ahaaho ! vo yuShmAkaM kaShTaM yato vimbAdharakuce
kShatamajani. athavA bhuja~NgaM sarpaM pAkShe kAmukaM
kRRiShNaM mRRigyantyaH kamapi gahvaravaramavishat.
tatrasthakaNTakaireva vA kiM viddhA vabhUburiti bhAvaH..5..
bhuja~NgaM svAdhInaM sumukhi janatAM daMshayasi
yat
tadAstAM te khyAtaM vrajabhuvi yasho mA hasa
punaH.
ahaM cedvyAkhyAsye kimapi caritaM tat sapadi te
giraM tAM hrIrdevI viramayitumAvi na bhavitA..6..
yadyasmAt bhuja~NgadvArA janatAM daMshayati tat tasmAt
vrajabhuvi tava khyAtaM yasha AstAmeva punarmA hasa hAsyaM mA
cakAra. sapadi tatkShaNa eva lajjAdevI tava vAkyaM viramayituM
sthagayituM kiM na AvirbhavitA ?..6..
ityeva yAval lalitAvabhAShe madhye
sabhaM tAvadupetya kRRiShNaH.
prAhAlayo vacmi caritramasyAsh
citraM yadevAdyatanaM suramyam..7..
madhyesabhaM sabhAmadhye..7..
Agatyaiva prakaTamanayA yAcyate preShTha mahyaM
dehAshleShaM madadharasudhAM nirvivAdaM
gRRihItvA.
kAmAgnirme jvalati hRRidi taM sAdhu nirvApayeti
shrutvaivAhaM nyapatamadhikaM vismayAmbhodhi
madhye..8..
shrIkRRiShNa AhaanayA rAdhayA prakaTamayAcyata.
yAcJNAmevAhahe preShTha ! madadharasudhAM gRRihItvA
mahyamAshleShaM dehi. svadharmaM vAmyaM bihAya svamukhena
asyAH sambhogaprArthanAM shrutvA vismayasamudramadhye ahaM
nyapatam..8..

tAvaddhairyaM hriyamapi balAdyamune sAndra


pa~Nke
magnikRRitya svayamati mudAli~Ngya talpe
viveshya.
nirjityAhaM vitanuyudhi niryApito.asmAnnnikuJNjAd
yuShmAnevAshrayamatha mukhaM
sAvRRiNodaJNcalena..9..
dhairyalajjAM ca yamunApa~Nke magnIkRRitya svayaM mAM valAt
Ali~Ngya shayyAyAM niveshya anantaraM kandarpayuddhe nirjitya
kuJNjAt niryApito niShkAshito.ahaM yuShmAneva Ashrayam.
athAntaraM sA lajjayA aJNcalena mukhamAvRRiNot..9..
brUShe mRRiShA vA lalite ravestat
pRRicchAtra datvA shapathaM sakhIM svAm.
tathAdRRitA sAha na vedmi mohAt
tamAlamuddishya yadapyavocam..10..
lalitA Aha !he kRRiShNa ! mRRiShA vrUShe. kRRiShNa Aha
he lalite ! suryasya shapathaM datvA svAM sakhIM
rAdhikAM pRRiccha. tathA tenaiva prakAreNa lalitayA he
sakhi ! yathArthaM vadeti AdRRitA sA rAdhA AhamohAt
ajJNAnAt tamAlamuddishya yadapyavocat tat tu na vedmi
vismRRitA vabhUvetyarthaH..10..
hAsya plutAsyalinAsu sakhIShu kRRiShNaH
prAvocadarthanamidaM nibhRRitaM na citram.
siJNcA~Nga nastvadadharAmRRita pUrakeNe
tyasyA giraM sadasi tAM na hi vismarAma..11..
hAsyaplutamukhakamalAsu sakhIShu satIShu kRRiShNaH
prAvocat. shrIrAdhikAyA ekAnte idaM sambhogaprArthanaM
na citraM kintu mahArAse vrajasundarINAM sabhAmadhye
asyAH siJNcA~Nganeti vAkyaM nahi vismarAma..11..
vaMshIM labheya yadi tAmiha vAdayeyam
unmAdayeyamabhikRRiShya samAnayeyam.
svasvaprakRRityananurUpa caritra rUpa

vAcastadAhamapi vo racayeyamagre..12..
vaMshIhetuka eva sa svabhAvaviparyayaH ataeva vaMshyA
eva doSho na tu mama iti prtipAdayituM rAdhikA AhaahaM
yadi vaMshIM dbheya. evaM tAM vaMshIM yadi vAdayeyam.
tena iva vAdanena yadiunmAdayeyam. tena unmAdanena
yuShmAnabhikRRiShya yadi samAnayeyam. tadA
svasvaprakRRityananurUpANi caritrarUpavacAMsi yAsAM
tathAbhUtAH racayeyaM karomItyathaH..12..
ityuktavatyai nija ballabhAyai
kRRiShNastadaivomiti vaMshikAM svAm.
datvA tato.agAdaparatra tAbhiH
sArddhaM sakhIbhiH kutukaM vidhitsuH..13..
omiti svIkRRitya rAdhikAyai svIyAM vaMshI datvA kautukaM
kartumicchuH shrIkRRiShNaH sakhIbhiH sArdhaM tataH
sakAshAt anyatrAgAt..13..
atha jagAvadharArpita vaMshikA
vidhumukhI madhuraM hari veshabhAk.
hariragAt pramadAt pramadAkRRitiH
parivRRito lalitAdibhirAlibhiH..14..
shrIkRRiShNaM vinA anyasya vaMshyApi AkarShakatvaM
nAstIti nishcitya hariveshabhAk sA adharArpitavaMshikA satI
madhuraM yathA syAt tathA jagau shrIkRRiShNo.api
pramadAt harShAt pramadAyA rAdhAyA iva
ku~NkumalepanenARRitiryasya tathAbhUtaH sansakhIbhiH
saha agAt abhikRRiShya samAnayeyamiti pUrvoktyA tasyA
nikaTamityApekShepaladdham..14..
kulabhuvo bhuvana prathitArciShaH
kathayatAtra kathaM drutamAgatAH.
nishi dishi pradishi bhramatAdarAd
ayi darApidaraM kurutAbalAH..15..
mahArAsArambhe shrIkRRiShNo yathA rajanyeShAghorarUpe
(bhA 102929) tyAdikaM uvAca tathaiva

shrIkRRiShNaveshadhAriNI rAdhikApyAhatribhubane
khyAtA yashorUpA kAntiryAsAM tathAbhUtAH kulA~NganA
bhUtvA kathamatra vane yUyamAgatA iti kathayata. kathaM
vA nishi rAtrau bhramatha AdarAt kasyApi puruShasyAdaraM
prApya. ayi avalA ! darApi IShadapi daraM bhayaM
kuruta..15..
tadyAta goShThaM nahi tiShThatAtra vaH
strINAM svadharmaH pati sevanaM yataH.
kiM vA bhajadhve hRRidi puShpa mArgaNa
spRRihAmiyaM niShkuTa eva setsyati..16..
kimvA puShpasyAnveShaNaspRRihAM hRRidi bhajadhve cet
tadA iyaM spRRihA niShkuTe gRRihArAmAstu
niShkUTetyabhidhAnAt tatra iva svasvagRRihodyAne setsyati
siddhA bhaviShyati na tu atra. puShpamArgaNaH kAmaH
niShkuTo vRRindAbanam. kiJNcit kRRiShNamuddishya
svavAmyamAlambyApi saparihAsamAhaniShkuTa eva
nijanandIshvaragRRihodyAna eva svagRRihadAsIbhireva tAM
spRRihAM sAdhaya na tu mayeti..16..
iti tadudita mAtrAdAsya vairasya bhAjo
nakha maNi likhita kShmA Ucire sAshrukAntAH.
priyatama rasamUrte maiva vaktuM tvamevaM
tvadanusRRiti bhRRito.asmAnarhasi prema
sindho..17..
mahArAse maivaM vibho ! 'hatibhavA (bhA 102931) nitivat
rAdhikAveshadhArI kRRiShNaprabhRRiti lalitAdhayo 'pyAhuH
tasyAH kRRiShNaveshadhAriNyA rAdhAyA uditamAtrAdeva
mukhe vaivasyabhAjastA ashruyuktAH kAntA Ucire. pakShe
kAntaH kRRiShNashca kAntA lalitAdayashcetyakasheShaH.
tAsAM vacanamevAhahe priyatama ! he rasamUrtte !
pakShe priyatamA rasamUrtiryasyA he tAdRRishe ! rAdhe
tvadanugamanadhAriNIH asmAnevaM kaThoraM vaktuM
nArhasi yataH he premasindho !..17..
madana dahana dUnAH svAstanUstvanmukhendor
amRRita rasa niShekaiH kurmahe shaitya bhAjaH.

iti cira janitAM nashcchindimAshAM sva veNu


dhvanibhirapi niShicyaivAnayA tIkShNa vAcA..18..
kandarpAgninA dUnAH svAstanUstavAdharAmRRitaiH vayaM
shaityabhAjaH kurmahe. iti cirakAlaM vyApya
utpannAmAshAlatAM veNudhvanibhirniShicyAnayA
tIkShnayA vAcA mA chindhi..18..
athAnanAbje smita mAdhurIM sA
prakAshya vaidhuryamapAsya sadyaH.
sva vesha bhAShekShaNa bhAva bhAjA
kAntena reme shritatannisargA..19..
atha kaThoravacanAntaraM prahasya sadayaM
gopIrAtmArAmo.apI (bhA 102942) tivat sA
rAdhikAmukhakamale smitamAdhurIM prakAshya tena
hAsyena iva tAsAM rAdhAveShadhAri
shrIkRRiShNalalitAdInAM vaidhuryaM birahaduHkhamapAsya
dUrIkRRitya shrIrAdhikAyA
veSharacanekShaNabhAvavishiShTena shrIkRRiShNena saha
Ashritastasya shrIkRRiShNasya nisargaH svabhAvo yayA sA
rAdhA reme..19..
sasnustAH kautukAbdhau
sarabhasamasakRRidvIkShya vIkShyaiva sakhyaH
kRRiShNa shrI rAdhAyoryA smara samara kalA vAmya
cApalya bhAjoH.
sva apyAshliShyamANA vyadhiShata na tanUH kiM
tayA preShTha sakhyA
vRRindA dUra sthitaiva svamamanuta
janurdhanyamashru plutAkShI..20..
yathAsaMkhyena vAmyacApalyabhAjoH kRRiShNarAdhayoH
smarasamarakalA vAraM vAraM vIkShya vIkShya tAH
sakhyaH Anandasamudre sasnuH snAnaM cakruH. yAH
sakhyaH svAstanuH tayA preShThasakhyA na kiM Ali~NgitA
vyadhiShata akArShuH ? api tu akArShureva..20..

pashyantInAM sakhInAmapi nibhRRitamasau


kAntamAdAya tasmAd
antardhAyaiva deshAt kvacana rahasi taM krIDayantI
yadAbhAt.
tA apyashvattha nIpa prabhRRiti tarutatIstau
viShAdena pRRiShTvA
dRRiShTvA dRRiShTvApi jAtArpita nayana yugAH
khedamevAbhininyuH..21..
rAse shrIkRRiShNo yatA antardhAnaM cakAra tathA sApi
cakAra ityAhapashyantInAmiti. dRRiShTo vaH
kaccidashvattha itivat tA lalitAdayo.api pRRiShTvA
anantaraM kuJNjamandire tayoH sambhogaM
gavAkShArpitananayanAH satyaH dRRiShTvA dRRiShTvA
AnandamagnA api mahArAse keshaprasAdhanaM tvatra
kAninyAH kaminA kRRitamiti vadantInAM vipakShANAM
khedotthavacanamanusRRitya tasyAnukaraNArthaM
khedamevAbhininyuH..21..
vanAdvanaM yAntyatha maNDayantI
vicitra mAlyAbharaNaiH priyaM sA.
na pAraye.ahaM calituM kva ceti
girA vihAyaiva tamAshu lilye..22..
shrIkRRiShNaveshadhAriNI rAdhA svaveshadhAriNaH
priyasya na pAraye.ahaM calitumiti vacanaM shrutvA
bihAyaiva sA lilye antardhAnaM cakAra..2223..
bhuvamashrubhirArdrayanmuhuH
kRRita hA hA sva eva mAdhavaH.
lalitAdibhirAvRRitaH punar
vilalApoccataraM svaraM sRRijan..23..
dayiteha samAgamena nodhinu
yat tvac caraNAmbujaM hRRidi.
mRRidulaM kaThine shanaiH shanair
nidadhe taddunu mA tRRiNA~NkuraiH..24..

jyati te.adhikaM janmane tivat


shrIkRRiShNalalitAdayo.apyAhuH. he dayita ! shrIkRRiShNa
iha samAganena no 'smAndhunu sukhaya. pakShe he
dayite ! rAdhe ! spashTaM. yadvA mA hasa parihAsaM mA
kuru. Agamena Agamanena. yac caraNakamalamasmAkaM
kaThine hRRidi vyathAsha~NkayA shanairnirdadhe tac
caraNaM. tRRiNA~NkurairmA dunu mA duHkhaya..24..
sAtha smitAsyAgamadAshu vidyut
pItAmbarA nIrada nIlarociH.
sva svArciranyonya samarpaNAt kiM
tada~Nga vastre dadhatuH susakhyam..25..
tAsAmAvirabhUt shauriritivat sApi tatrAvirbhUvetyAha
shrIkRRiShNa iva vidyut tulyapItAmbarA meghatulyArociH
ShA agamat. shrIkRRiShNA~NgaM svakAntiM rAdhA~NgAya
datvA tasyA a~NgakAntiM svayaM jagrAha. evaM
tayorvastrayorapi parasparakAntisamarpaNAt kiM
rAdhAkRRiShNayordve a~Ngavastre sukakhyaM
dadhatuH..25..
kAcit pANiM kAcana pAdAmbujamasyAs
tarhyevaikA bAhumadhAdutpulake.aMshe.
kAntashcillIcAlana bhangIM yadatAnIt
tAmAsvAdyaivAjani rAdhA vitatAkShI..26..
kAcit karAmbujaM sauri ritivadAhuHmahArAse
shrIrAdhika yathA ekA bhrUkuTimAvadhye ti
padyoktabhAvaM cakAra. tathAtrApi rAdhAbhAvabhAvitaH
shrIkRRiShNo.api bhrUcApalabha~NgI yadatAnIt
vistArayAmAsa. tvAM bha~NgimAsvAdya iva
shrIkRRiShNabhAvabhAvitA rAdhA vismayena vistRRitAkShI
ajani..26..
vRRindAvAdIt tAvadupatyAmbujanetrau
rAdhe.ajaiShIstvaM nija kAntaM bhramayantI.
kRRiShNa prodyaddurgama bhAvo yadabhUstvaM
tenAshliShTastvaM ca mahatyA jayalakShmyA..27..

ambujanetrau rAdhAkRRiShNau vRRindA Aha. he rAdhe !


svakAntaM vibhramantI satI ajaiShIH jayayuktA tvamabhUH.
he kRRiShNa ! prakarSheNa udyanrAdhAyA durgamabhAvo
yatra tathAbhUtdastvaM abhUstena hetunA tvamapi
mahatyA jayashobhayA AshliShTaH tathA ca tavApi jayo
'bhUditi bhAvaH..27..
tAmarthayitvAM muralIM tataH
sA mukunda pANau nidadhe yadaiva.
tadaiva kRRiShNo.ahamaho na rAdhety
AshcAryamevAbhininAya ra~NgI..28..
sA vRRindA. pUrvoktavRRindAvAkyena iva nAhaM rAdhA api
tu kRRiShNa eva iti jJNAnaM jAtameva adhunA
abhinayamAtraM cakAreti bhAvaH..28..
vidyunmeghau yau mitho varNa
bhAva vyatyAsenAvarsatAM harSha dhArAH.
tAvAsInau svIkRRita svasvarUpau devy
aTavyAH sevyamAnau vyathAtAm..29..
rAdhAkRRiShNarUpau yau vidyunmaghau
parasparavarNabhAvavytyAsena harShadhArA avarShatAm.
svIkRRitasvasvarUpau tau ekatra AsInau vasantau santau
vRRindayA phalapuShpamAlAdibhiH sevyamAnau
visheSheNa abhAtAm..29..
aprANApi prANito mohayantI labdha
prANa syAnnava dvAra dehA.
madhya yAmaM drAg vashIbhUya sAraM
madhye premnA modayantI trilokIm..30..
bhajato 'nubhajantyeka (bhA 103216) itivat
prahelikAsaMlApaM rAsA~NgamAhaprANarahitApi prANa
sahitAnmohayantI satI svayaM lavdhaprANA navadvAradehA
ca syAt. evaM mAdhyeyAmaM yAmasya praharasya madhye
shIghraM vashIbhUya premnA trilokIM modayantI satI sAraM
dhatte. vaMshIpakShe madhyeyAmamiti yA vaMshI madhye

maM makAraM dhatte. tatashca vaMshI satI kIdRRishI


bhUyasI premnA araM shIghraM trilokIM modayantI..30..
tAmAlI jAnIhi mama prahelIm
ityucamAnA hariNAha rAdhA.
utkocamevAdharashIdhu yasyai
dadAsi vaMshI tava kuTTinIyam..31..
he rAdhe ! mama etAdRRishaprahelIM jAnIhi iti hariNA
ucyamAnA rAdhA Ahayasai dUtIrUpAyai vaMshai
adharAmRRitarUpotkocaM dadAsi..31..
gAyantI tatamanurAgiNI yashaste yA
mUrcchAM bhajati lasadguNAvali shrIH.
grAmasthApyatanu raseShu yA pravINA
tAM brUhi praNaya nidhe prahelikAM naH..32..
adhunA rIdhAkikA prahelImAhayA anurAginI satI tataM
vistRRitaM tava yashaH gAyantI mUrcchAM bhajati.
kathambhUtA lasadgUNAvalInAM shrIH shobhA yatra. sA
grAmasthA grAmyApi atanuraseShu kandarparaseShu
pravINA. vINApakShe tataM vINAsambandhivAdyaM gAyantI
kurvatItyarthaH. vAcamavocat itivat sarve.api dhAtavaH
karotyarthA eva. anurAgiNI anukUlavasantAdirAgavatI.
mUrcchAM mUrcchAnAM. rasantyAH shabdAyantyA
guNAnAM tantrINAM shreNyAH shobhA yasyAH.
saptasvarAstrayo grAmA iti gAnashAstroktAstrayoH
grAmAstatrasthA yA prakRRiShtA vINA shreShTharaseShu
viShaye bhavati shreShTharasa pratipAdikA ityarthaH. arthe
vedAH prANamitivat viShayasaptamI. tAM kathambhUtAM
prahelikAM shlAghitAM hetu shlAghAyAm..32..
IrShyantI mama muralIM kalAvalIbhir
jetrI mAM sukhayati mAdhurIM dadhAnA.
sA rAdhe tvamiva suvRRita pIna tumbIs
tanyatra sphurati rasena balakIyam..33..
shrIkRRiShNa Ahakalo madhurAsphuTadhvaniH
kalAshcatuHShaShTishcetyekasheShaH tasyaH

shreNIbhirmuralIM jetrI iyaM tava vallakI vINA mAM rasena


rAgeNa sukhayati. he rAdhe ! tvaM yathA
suvartulapuShTatumvyAviva stanau yasyAH
tathAbhUtAH..33..
athocire shrI lalitA vishAkhA
citrAdayo.apIhita jaitra bhAvAH.
tamanvadhinvansva sakhIM paTimno
bha~Ngyaiva yAH saMsadi varNayantyaH..34..
jeturayamiti tasyedamityAdinA jetrI yo bhAvastathA ca
I~NgitaM vAJNchitaM jayitvaM yAbhistathAbhUtA
lalitAdayo.apyucire. yA lalitAdayaH pATavasya cAturyasya
bhA~Nga iva svasakhIM rAdhikAM varNayantyastaM
shrIkRRiShNamadhinvansukhayAmAsuH..34..
bAlA apyativRRiddhA yebandhaM mokShaM ca
vibhrati.
shuddhAnapi tamo dhAmnovada tAnkuTilAnapi..35..
virodhamudrayaiva prahelIM lalitA AhavAlakA
ativRRiddhAH ye vandhaM vibhratita eva mokShaM ca
vibhrati. shuddhAnapi tamoguNAshrayAnkuTilAnvada.
keshapakShe atyanta vRRiddhiM prAptA vAlAH keshAH
saMskArasamaye vandhaM vibhrati pashcAt
shrIkRRiShNakRRitaM mokShaM ca vibhrati.
dhUliprabhRRitimAlinyarahitatvena shuddhAnapi
tamosthAnIyashyAmarUpasya
dhAmnAstAnkuTilakeshAn..35..
prati karma nibaddhAnAmapi kRRiShNo.asmi
mokShadaH.
yeShAM ratyudgame
keshAnvibhaktAMstanimAnbhaje..36..
shrIkRRiShNa AhatAnvishiShTabhaktAnahaM bhaje
yeShAM bhaktAnAM pratikarma karmaNi karmaNi
nivaddhAnAM ratyudgame premopakrame kRRiShNo.ahaM
sasArAt mokShado 'smi. kathambhUtAnbhaktAnkeshAnke

sukhe Ishate aishvaryaM kurvanti asya


shlokasyArthAntareNa prahelikAyA api uttaramAha
parasparavibhaktAnkeshAnbhaje. yeShAM keshAnAM
pratikarma Akalpaveshai nepathyaM pratikarma
prasAdhana mityamarAt. keshasaMskArasamaye
nivaddhAnAmapi kRRiShNo 'haM ratyudgame
sambhogArambe mokShado.asmi..36..
dhRRitvA vibhUtiM bhramatIha sarvathA
dhvanyartha tattva prathane.ati paNDitA.
yA yoginI sambhRRita vishva bhAva dRRig
dhanyo.asi tAM cet priya boddhumIshiShe..37..
vishAkhA prahelImAhayA yoginI vibhUtiM dhRRitvA
adhvani pathi sarvathA bhramati. kathambhUtA arthAnAM
vastubhUtAnAM tattvAnAM mahadAmbhInA tattvavistAre
paNDitA. punaH kathaM bhUtA saMbhRRitaM dhRRitaM
vishveShAmapi bhAvajJNAnaM yayA. he priya ! tAM voddhuM
samartho.asi cet tadA tvaM dhanyo.asi rAdhikAyA dRRik
pakShe vibhUtiM kajjvalaM dhRRitvA cAJNcalyavashAt
sarvathA bhramati. kathambhUtA dhanyarthA vyajyamAnAni
vastUni teShAM tatvaprathane paNDitA. yogaH
kRRiShNA~Nena saha sambandhastadvatI. sambhRRitA
sampUrNA vishve sarve api bhAva autsukyAdayo yasyAM sA
cAsau dRRik ceti..37..
ana~Nga saukhya siddhaye yadujjvalAtma vedanaM
kRRipArdrayA yayA muhustadeva pAThito.abhavam.
virajya sarva karmato yadAjJNayA vanaM gato
labheya nirvRRitiM guruM priyAdRRishaM stavImi
tAm..38..
shrIkRRiShNa Ahaa~NgasyAbhAvo.ana~NgaM
deharAhityarUpaM yat sukhaM mukhirityarthaH. tasya
siddhaye ujjvalaH shuddho yo jivAtmA tadanubhavo bhavati.
tat AtmavedanaM kRRipArdrayA yayA yoginyA ahaM muhuH
pAThito 'bhavam. yasyA yoginyA AjJNayA sarvakaramato
virajya vanaM gataH sanahaM nirvRRitiM labheya. tAM
guruM yoginIM stavImi. kIdRRishIM priyaM A samyak dRRik

jJNAnaM yatastAM. dRRik pakShe kandarpasaukhyasiddhaye


yat ujjvalAtmanaH shRRi~NgArarasasvarUpasya vedanaM
jJNAnaM yayA dRRishA ahaM paThitaH. tasyA dRRishaH
kaTAkSharUpAyA AjJNayA sarvato virajya vanaM gataH
sannirvRRitiM labheya. tAM rAdhAyA dRRishaM stavImi..38..
sadApavarga sAdhano nitAnta dAnta vigrahaH
shuci priyo ruciprado.anurAgitAdhurAdharaH.
ya eva bhAti saubhagaistamatra varNayannapi
svayA rasAjJNayaiva tAM nayAcyutAsu
dhanyatAm..39..
citrA prahelImAhasadA apavargArthaM sAdhanaM yasya
nitAntadAntaH atishayenAntarbAhyendriyanigraho yasya sa
cAsau vigrahasceti saH. shuci shuddhaM vastu priyaM yasya.
anurAgitAyA anurAgasya dhurAmatishayaM dharati
evambhUto yaH saubhAgyairbhAti taM svakIyajihvayA
varNayannapi kiM punac tayA jihvayA Ali~Nganena tAM
jihvAM dhanyatAM naya. adharapakShe sadApavargaM
sAdhayati. pa pha va bha makArarUpapavargANAM
oShThAdhareNoccAraNAt. atishayena dAntaH
shrIkRRiShNasya dantasambandhI bigraho yuddhaM yasya
tathAbhUtaH. shuciH shRRi~NgArarasaH priyo yasya.
anurAgitA lAlimA tasyA atishayo yasya tathAbhUtashcAsau
adharashceti..39..
kiM varNayitvaiva viramyatAm
aho rasajJNayApyasya vinopagUhanam.
tadAlayo yojayatAmumutsukaM
priyAdharaM santatamutkayAnayA..40..
shrIkRRiShNa Ahaaho ! rasajJNayA Ali~NganaM vina iva
kiM varNayitvaiva viramyatAm. rasajJNA viratA
bhavedityarthaH. tasmAt he AlayaH ! mama jihvayA saha
saMyoge utsukaM rAdhikAyA amumadharaM
santatamutkaNThitayA anayA mama rasajJNayA saha yUyaM
yejayata..40..
tanutAtanu lampaTatAM kuTilAH

sva viTa sphuTa kIrtita kIrtibharAH.


iti bhIShaNa bha~Ngura cilli kaTu
krakacaiH sva sakhIH samatarjadiyam..41..
shrIrAdhA sakhIH prati praNayakopavatI Ahahe kuTilAH !
sakhyaH ! yUyaM lampaTena saha kandarpalAmpaTyaM
tanuta vistArayata. ahaM tu ito yAmi iti tAtparyArthaH.
yUyaM kathambhUyAH svaviTena svaIyakAmukena sphuTaM
yathAsyAt tathA kIrtitAH khyAthAH kIrthAtishayA yAsAM tAH.
iti prakAshya bhIShaNA bhayotpAdikAshca tA bha~NgurAH
kuTilIkRRitA yAshcillayo bhravastA eva karAta iti
tIkShnakrakacarUpAstaiH svasakhIH samatarjat..41..
na ruShA paruShA bhava sAdhvi bhRRishaM
racayAmyatha nirvacanAM bhavatIm.
sva kalAmabhirakShya vilakShaNadhIH
prati vakShyasi cedayi jeShyasi mAm..42..
shrIkRRiShNaH ruShAcchalena yAntiM shrIrAdhAM
vArayannAhahe sAdhvi ! ruShA kaThorA mA bhava. ahaM
tu bhavatIM prahelikayA nirvacanAM karomi. tvantu svIyAM
kalAM vaidagdhIM saMrakShya prativakShyasi pratyuttaraM
dAsyasi cet tadA vilakShaNadhIH atisudhIstvaM mAM
jeShyasi..42..
ekena shobhAmapi yo.abhidhatte
dvAbhyAM diviShTAMstribhireva varNaiH.
tavApyabhIShTaM dyunagaM caturbhiH
shrotrAbhirasyaM sakhI paJNcabhirvaH..43..
rAdhayA jJNAtArthAmapi lajjayA
vaktumashakyAmevambhUtAM durUhAM prahelIM
shrIkRRiShNa Ahaekeneti. yo varNaH ekena svAsmakaM
varNena shobhAM abhidatte vadati. evaM yaH padAtmakaH
shabdaH svavayavAbhyAM dvAbhyAM
diviShThAndevAnvadati. tribhirvarNaistavAbhIShTaM vadati.
caturbhiH varNeH dyunagaM kalpavRRikShaM vadati.
paJNcabhirvinairyusmAkaM karNANAM rasanIyaM kimapi
vastu vadati. prahekikAyA artho yathA. ekena shobhAmapIti

prashnena shobhAvAcakaH sushabdaH uktaH. dvitIyena


devatAvAcakaH akSharadvayAtmakaH surashabdaH uktaH
tRRitIyaprashnena strINAM abhIShTasya suratasya vAcakaH
akShayatrayAtmakaH suratashabda uktaH.
caturthaprashnena kalpavRRikShavAcakaH
caturakSharAtmakasuratarushbda uktaH.
paJNcamaprashnena strINAM shrotrAbhilaShaNIyasya
suratarutasya vAcakaH suratarutashabda uktaH.
sambhogotthadhvani visheShavAcakaH surataruta
shabdaH..43..
tamAcakShva shabdaM tvamityucyamAnA
priyeNa priya namra vaktrAravindA.
anIshApi roddhuM smitaM bha~Ngura bhrUr
amuM sUkShmadhIrvyAjato vyAjahAra..44..
he rAdhe ! taM shabdaM tvaM AcakShva iti shrIkRRiShNena
uccamAnA priyA lajjayAnamravaktrapadmA smitaM
roddhumasamarthApi praNayakopena bha~NgurabhruH satI
vyAjatashchalataH amuM shrIkRRiShNamuvAc. yataH
sUkShmaviddhiH..44..
vadaikena cArUttareNaiva tAvat kramAl
labdha varNena mat prashna vIthIm.
tvamAdau tataH sve hitaM shabdametaM
priyAM vAcayanyAhi padmAM sakhIM svAm..45..
he lavdhavarNena vicakShaNa shreShTha ! lavdhavarNo
vicakShaNa ityamaraH. inaH sUryeprabhAvityamaraH. ekena
uttareNa matprashnavIthIM prashnasya shreNIM kramAt
tvaM Adau vada. pashcAt svasya IhitaM
tvatprashnaviShayIbhUtametaM shabdaM padmA sakhIM
candrAvalIM vAcayanvAcayituM tasyA nikaTe yAhi. pakShe
lavdhavarNeneti padaM uttareNetyasya visheShaNam. artho
yathA. suratarutashavdasthena ekena uttareNa antyena
takAreNa saha kramAt ekaikena pUrvapUrvalavdhavarNena
mama prashnavIthIM vada..45..
gRRihI kamicchet taruNehitaM kiM

kiM cAru vAdyaM kimu karNa vedyam.


sakhyaH kimAkarNayituM nilInAs
tiShThanti tat tvaM vada nirvivAdam..46..
tAM prashnavIthImAhagRRihasthaH kamicchediti prashne
suratarutapadasyAntatakAreNa saha AdyavarNasushabdasya
yoge sati sutamicchediti prashnasyArthaH. taruNasya
kimIhitaM vAJNchitamiti prashnena antyatakAreNa saha
dvitIyavarNasya rephasysa yoge sati rataM
ramaNamicchediti prashnArthaH. cAru vAdyaM kimiti
prashne antyatakAreNa saha tRRitIyavarNasya takarasya
yoge sati tataM vINAdivAdyamiti prashnArthaH.
karNavedyaM kimiti prashne antyatakareNa saha
caturthavarNasya rukArasya yoge sati ruti rutaM shabdamiti
prashnArthaH. sakhyaH kiM shrotuM nilInAH
satyastiShThantIti suratarutamiti prashnArthaH..46..
surataru pUrvaM tamiti mukunde
vadati tadati paTimAmRRitavinde.
sapadi sakhIbhirathaidhitamAnA
yuvatimaNirmumude smayamAnA..47..
suratarupUrvaM tamiti surtatarutamityarthaH. taM shrIkRRiShNe
vadati sati. kathambhUte tasyA rAdhAyA
atipaTimAmRRitamatishayavuddhikaushalarUpAmRRitaM vinde
prApnuvati vid lAbhe. shaH pratyaH.
tAdRRishAmRRitasyAsvAdanaM kurvatItyarthaH. sapadi tat kShaNe
sakhIbhirapyedhitaH vardhitaH mAnaH Adaro yasyAH sA
yuvatimaNiH rAdhikA mumude. pajjhaTkacchandaH..47..
shabdamaho tamavAcayad
atraivashvimameva bhavatyapi citraiH.
prashna varairmiShatastadajeyA
kRRiShNa dhiyApyasi bADhamameyA..48..
vRRindA AhadvAbhyAM. aho AshcaryaM shrIkRRiShNaH yaM
shabdaM tAM vAcayiShyati tameva shabdamamuM shrIkRRiShNaM
bavatI miShataH chalena citraiH prashnavarairavAcayat. tat tasmAt

sarvaprakAneNa bhavatI ajeyA. shrIkRRiShNasya dhiyApi


vADhamatishayena ameyA parimAtumashakyA tvamasi..48..
ityevamuktvA bahu mAlya gandha
tAmbUla divyAbharaNena vRRindA.
niShevya kRRiShNaM dhRRita rasa tRRiShNaM
vijJNAya vijJNA praNunAva kiJNcit..49..
vRRindA shrIkRRiShNasya rAse tRRiShNAM vijJNAya kiJNcit
praNunAva prastAvamakarot. nustautau. prapUrvashcet tadA
prastAve vartate..49..
rasika sikatA tUlAbalyA tathAtula shilpibhir
vyaraci ruciraM citraM mitrAtmajA puline.anilaiH.
tanutara tara~NgAlyastulya jalasthalayoryathA
syurasita site kAntI bhrAntIrjanasya tadasyataH..50..
he rasika ! sikatA vAlukA eva ruha iti prasiddhAstUlAsteShAmAvalya
shreNyA evamanilairapi atulashilpibhiH yamunApuline ruciraM citraM
vyaraci uccanIcabhAvena tara~NgAkAracitramakAri ityarthaSh. tathA
yamunAsthasUkShmatara~NgashreNyo.api citrarUpA eva bhavanti .
ataeva jalasthalayostulyAkArA eva yathA syuH. uttaravAkyasthayat
padasya tat padApekShAbhAvAnna doShaH. tasmAt
pulinayamunayorasitasite shuklashyAme dve kAntI eva
janasyaikyabhrAntiH asyataH dUrIkurutaH..50..
kimati vitatA kArpUrIyAM sarinnija madhyato
mRRigamada rasAmanyAM kAJNciddhUnIM
dadhatIkShyate.
kimamita yashaH sauryAstauryatrikaiH svagatairidaM
trijagadapi saMstAvyaivemAM
samAshliShadAdarAt..51..
yamunAyA uttaradakShiNakUladvayasthitaM
pulinamatishayashvetatvena karpUrasambandhinadItvena utprekShya
yamunAM mRRigamadarasamayadItvenotprekShate. kimiti.
ativistRRitA karpUrasambandhinI iyaM sarIt svasya madho
kastUrIrasamayIM anyAM dhunIM yamunAsvarUpAM nadIM dadhatI
kiM janairIkShyate. tathA ca tAdRRishapulinarUpAM nadIM janAH

pashyantItyarthaH. kimbA idaM pulinaM sauryAH sUryaputryA


yamunAyA aparimitayasha eva svagataM tauryatrikaM
rAsasambandhi nRRityagItavAdyAdikameva taiH karaNaiH trijagat
imAM yamunAM saMstAvya stavaM kArayitvA samAshliShat
Ali~Nganamakarot. tathA ca yamunAyAH pulinarUpayasha eva AdarAt
yamunAmAli~Ngya tiShThatItyarthaH..51..
ehyehi kAnte vilasAma hantety
upAtta tat pANidalaH kalAvAn.
Agatya madhye pulinaM vitene
hallIshakollAsamudAra lIlAH..52..
vRRindAvacanena smRRityArUDhaM rAsaM cikIrShuH
shrIkRRiShNaH shrIrAdhAmAhahanta harShe. upAttaM gRRihItaM
tasyA rAdhAyAH pANidalaM yena saH. madhyepulinaM pulinasya
madhye. hallIShakasya ullAsaM vitene vistArayAmAsa. nArINAM
maNDalInRRityaM budhA hallIsakaM viduriti tallakShaNam..52..
kalayata kaladhauta nIradhautaM
vyadhita ka etadaho mahojjvalaM naH.
sthala mala sadRRisho bhRRishotsukAnAmiha
bahu rAsa vilAsa sAdhu siddhyaiH..53..
he alasadRRisho gopyaH ! vilAse utsukAnAM no 'smAkaM
rAsavilAsasiddhyarthaM ko.api janaH kaladhautanIraiH
rUpyagharShaNairutpannajalaiH ujjvalamidaM pulinarUpasthalaM
dhautaM vyadhita akArShIt iti yUyaM kalayata pashyata. kaladhautaM
rupyahemnorityamaraH..53..
madhurima sarasaM vidhAya shuklaM
guNamakhilaM vidhireva vastra pUtam.
pulinamidamathAshu tena siktvA jagati
kalAM prabhayAM cakAra kiM svAm..54..
utprekShAntaramAhavidhAtA akhilajagadvartishuklaguNaM
cUrNaM kRRitvA mAdhuryarUpajalena sarasaM vidhAya ca pashcAt
vastreNa pUtaM chAnitaM ca kRRitvA tena shuklaguNena
pulinamidaM siktvA secanaM kRRitvA kiM svIyAM kalAM vaidagdhIM
prathayAJNcakAra..54..

sAndrastu tac chAnita shiShTa bhAgaH


sakShepaniH kShepavashAditaH kim.
khe.abhUt shasha~NkaH kaNikA samUho
nakShatra lakShatvamavApa rAdhe..55..
tasya chAnitaguNasya sAndro niviDo yo
heyarUpAvashiShTabhAgaH sa eva pulinasya
mAlinyAsha~NkayA Urdhapradeshe eva atra sthale
heyabhAgaM mA tyaja. pulinaM malinaM
bhaviShyatItyAkShepasahitaniHkShepavashAt eva AkAshe
candre 'bhUt avashiShTabhAgasthamalinAMshaH kala~Nko
'bhUt niHkShepasamaye tasmAnniHsRRitoH yaH
kaNikAsamUhaH sa tu nakShatrANAM lakShatvaM
lakShasaMkhyAvishiShtatvamavApa..55..
iti varNayantamanurAgiNI gaNAH
samayA vidhAya nija kAntamagrataH.
itaretarAta bhujavalli maNDalIM racanAti
shobhamavatasthire kShaNam..56..
iti varNayantaM nijakAntaM gopIgaNAH samayA vidhAya
madhye kRRitvA itaretaramAttA gRRihItA bhujavallI yatra
tadyathA syAt evaM maNDalIracanayA shobhA yatra
tadyathA syAt tathA kShaNamavatasthire..56..
kimana~Nga kIrti rasa pUrite sarasyuditaM
mahadvikacamekamadbhutam.
kanakAmbujaM madhura nIla karNikaM
vibudhA~NganAkShi madhupAvali stutam..57..
idAnIM pulinaM kandarpasya
yashorUpajalapUrNasarevaratvenotprekShya gopImaNDalIM
ca tAdRRishasarovarotpannasvarNakamalatvena
shrIkRRiShNaM ca tAdRRishakamalasya
nIlakarNikAratvenotprkShyate. kandarpasya
kIrtirUpajalapUrite sarasi mahat anantadalavishiShTaM
vikasitamekaM svarNakamalamuditaM kathambhUtaM
shrIkRRiShNarUpanIlakarNikA yatra. punaH kathambhUtaM

devA~NganAnAM netrAnyeva bhramarashreNyaH taiH


stutaM..57..
kiM vA dharaNyaiva dhRRitaM nijAlike
mahotsave candana candra carcite.
kastUrikAcA tamAla kaM kAshmIra
citrAvali veShTitaM vabhau..58..
adhunA tu pulinaM pRRithivyAshcandanayuktalalATatvena
utprekShasya shrIkRRiShNaM ca tAdRRishalalATastha
maNDalAkara kasturikAtilakatvena gopImaNDalIM ca
tAdRRishatilakasya caturdikShu
kesharanirmitacitratvenotprekShate. kasmiMshcinmahotsave
pRRithivyA striyA candanakarpUracarcite
pulinarUpanijalalATe dhRRitaM
kastUrikayAshcArutamAlapatrakaM tilakaM kiM vabhau ?
kathambhUtaM gopIrUpakesaracitrAvilibhirveShTitam..58..
kANakyo.amUrambhAH shambhAH
kArpUre.asminnavye bhavye.
vapre sapremaivAvabruH kiM
tApiJNchaM piJNchottaMsam..59..
punaH pulinaM karpUrakedAratvenotprekShya
gopImaNDalIM ca tAdRRishakedArotpanna kadalItvena
kRRiShNaM cA
tAdRRishakadalImaNDalamadhyasthitatamAlavRRikShatveno
tprekShate. asminkarpUramaye vapre
keyArItiprasiddhakedAre kathambhUte navye stavye.
punashca kathambhUte bhavye ma~NgalarUpe.
tasminutpannA amUH gopya eva kAnakyo rambhAH
kanakamayaH kadalyaH kathambhUtAH shambhAH
ma~NgalayuktA astyarthe bha pratyayaH. tathAbhUtAH
kadalyaH kiM saprema yathA syAt tathA
shrIkRRiShNarUpatApiJNchaM tamAlamAvavruH..59..
shAradyA kiM saura jvAlA
balyAshliShTaM tyaktvAkAsham.
haime deshe snigdhAmbhodo

vidyunmAlA madhye reje..60..


punashca pulinaM himakalAmayatvena shrIkRRiShNaM
meghatvena gopImaNDalIM ca vidyunmAlAvtena
cyotprekShayate. shAradyA sharat kAotpannayA
sUryuasambandhIkiraNashreNyA yukta ataeva
taptamAkAshaM tyaktvA pulinarUpahaimaM
himasambandhini deshe kiM snigdhamego
vidyummAlAmadhye reje..60..
ShaDja svareNAtha catuH shruti
spRRishArohAvarohau gatakairvibhUShayan.
kedAra rAgaM rasikendra shekharas
teneti teneti yadA lalApa saH..61..
rasikenrashekharaH shrIkRRiShNaH aShtAdashashrutInAM
madhye catuHshrutIH spRRishatIti catuHshruti spRRik tena
ShaDjasvareNa tena tena iti anukaraNashabdena yadA
kedArarAgamAlalApa kiM kurvansvarasyArohAvarohau
gamakaiH karaNairbhUShayan..61..
tadamita mAdhurI surasatIH sapatIrapi khe
vyadhita vimAnagA vivashayantyatanu jvaritAH.
abhajatah darpakaH salalano.api tadIya
mahA madana shara prahA vidhuro bahu
mohamaho..62..
tasya shrIkRRiShNasyAparimitamAdhurIkartrI sapatIH patyA
vartamAnA vimAnagatAH surasatIrdevA~NganAH
vivashayantI kandarpajvaravishiShTA vyadhita akArShIt.
lalanayA ratyAsaha vartamAnaH kandarpaH
prAkRRitakandarpaH
shrIkRRiShNasyAprAkRRitamahAkandarpasya
sharaprahAreNa vidhuro duHkhitaH
sanmahAmohamabhajata..62..
atha lalitAdi kaNTha milanAt kila gAna dhurAM
naTanamapi prati priyatamA dvaya madhyagataH.
vinihita tadtadaMsa bhuja sva javena yadArabhata

vidhAtumadbhuta vilAsa kalA sakalA jaladhiH..63..


athAnantaraM pratipriyatameti dvai dvai
priyatamayormadhyagataH shrIkRRiShNaH vinihitA arpitA
rAsAM rAsAM skandhadeshe bhujA yena tathAbhUtaH
sanlalitAdikaNThasvaramilanAddhetorgAnAtishayamevaM
nRRityamapi vidhAtuM kartuM yadArabhata tarhi tada iva
vAdyAdyadhiShThAtRRi devatAH svasvakriyAshcakruriti
prashlokenAnvayaH..63..
vAditra rAga svara mUrcchanA shruti
grAma kriyA hastaka tAla devatAH.
svasvakriyAshcakruruditya sambhramAn
mUrtAH pratItA iva tarhi saMhatAH..64..
kriyA gAnashAstre prasiddhA vAdyAdInAmavAntarakriyA.
teShAmadhiShThAtRRi devatAH alakShitAH satyaH uditya
udayaM kRRitvA svasvavAdyAdikriyAshcakruH..64..
kacchapikAbhistatra
mRRida~NgeShvanupadamudayati nava nava ninade
nRRitya gatIH kvApyashruta dRRiShTA vidadhati saha
yuvatibhiraghamathane.
thai tatha thaiya tA tatha thaiyA dRRimiki dRRimiki
tRRiki tRRiki tRRiki tRRiki thA.
itthamudIyastAla tara~NgA madhura vadana sarasija
kula kalitAH..65..
kacchapikAbhirvINAbhiH saha mRRida~NgeShu anupadaM
pratikShaNaM navanavashabde udayati satI aghamathane
shrIkRRiShNe ashrutadRRiShTA nRRityagatIH yuvatIbhiH
saha vidadhati kurvati sati. thai tatha taiyA
ityAditAlatara~NgAH tAlavodhakaodghaTanashabdAH
madhuravadanakamalasamUhaiH kalitA utpannAH udIyuH
udayaM prApnuyuH..65..
ka~NkaNa ki~NkiNyAdyali vAdyai jhaNad
iti jhaNaditi madhurima laharIm.
kAJNcana bhejuH kAJNcana vallyaH

kimudita shucirasa mRRidula sumanasaH..66..


idAnIM gopIshreNIM svarNavallItvenotprekShya tAsAM
ka~NkaNaki~NkiNyAdi dhvaniM bhramarajhAratvena
manAMsi ca puShpatvenotprekShate. gopIrUpAH
kAJNcaNavallyaH ka~NkaNaki~NkiNyAdiRRiUpA alaya eva
vAdyAH vAdyAshrayo.api vAdyapadenocyate.
caturvidhamidaM vAdyamityamarokteH. tathA ca
tAdRRishAlivAdyairjAtaM jhaNaditi
kAJNcanamadhurimalaharIM kiM bhejuH. kathambhUtAH
tatkAlotpannashRRi~NgArarasarUpajalena
mRRidulAlishobhanamanAMsyeva sumanAMsi puShpANi
yAsAM tAH..66..
kiM suShamAbdheretya virejuH smara
kRRita mathana rabhasa bhara janitAH.
lakShmya imAH svAM kIrtimacaiShur
vidhi jagadavidita naTana paTimabhiH..67..
utaprekShyAntaramAhashobhAsamudrasya
kandarpakRRitamathanavegAtishayena janitAH imA
gopIrUpA lakShmyaH atrAgatya ki virejuH ? vidhinirmita
jagadvartijanairajJNAtanRRityacAturyaiH karaNaiH svAM
kIrthiM acaiShuH cayanaM kRRitavatyaH..67..
na vidyudabhrai kanakendra ratnair
na vA na vA campaka nIla pa~NkajaiH.
rasaistu kAshmIra madAJNcitaiH sA
mAlaiva reje smara japya mAlA..68..
adhunA shrIkRRiShNaghaTitagopIshreNIM
kesaramRRigamadaliptarasamayagolikAnirmitajapamAlAtven
otprekShate. sA gopIshreNIrUpa mAlA vidyunmeghairnimitA
na bhavati. na vA sarNendranIlaratnanirmitA bhavati. na vA
campakanIlakamalairnirmitA bhavati kintu
kAshmIramRRigamadAbhyAmaJNjitairliptaiH shRRi~NgArara
sainirmitA kandarpasya japyamAla satI reje..68..
hastaka shasta padartha vibheda

khyApana tAla gatikrama nATyAt.


ye parirambha kucagraha cumbAs
tena tataH pRRithag Asana rAsAt..69..
rAsA~Ngairapi sambhogA~NgAnyapi siddhantItyAhaye
Ali~NganakucagrahaNacumbAste rAsAt pRRithak na Asata.
rAsAt kathambhUtAt hastakenAbhinayaviShayIkrtA ye
prashastacandrakamalAdipadArthaprabhedAsteShAM
khyApanamevaM tAlagatInAM krameNa nATyaM ca yatra
tasmAt..69..
tvadvadanaM sadanaM lavanimnAM
tatra ca hanta dRRiganta vilAsAH.
teShvasamAM suShamAmupajagmuH
sundari kAmakalAH sakalAstAH..70..
shrIkRRiShNaH Ahahe sundari ! tvadvadanaM
lAvaNyagRRihaM tatra vadane kaTAkShavilAsAH santi. hanta
harShe. teShu dRRig antavilAseShu tAH sakalAH kAmakalA
anupamAM shobhAmupajagmuH prApuH..70..
kAnte tvadAsyodaya dattamindur
mRRigacchaladduryasha eva dhatte.
janopahAsAsahano.atha vA kiM
dvijo.api mUDho garalaM jaghAsa..71..
he kAnte ! tvanmukhodayena dattaM duryasha eva candraH
mRRigacchAlAt dhatte. kuShThI jano yathA svagAtrasthaM
shvitraM kShatAdicihnakhyApanena AcchAdayati tathA
candro.api svasthitaM duryashaH
mRRigacihnakhyApanenAcchAdayatItyarthaH. athavA
janAnAmupahAsenAsahano 'shiShNuH
sanmaraNAkA~NkShayA dvijashcandraH pakShe brAhmaNo
'pi bhUtvA garalaM jaghAsa vubhuje. brAhmaNasya
viShabhakShaNamatyantaniShiddhaM tadapi kRRitaM
amRRitamayatvena maraNaM ca na
bhaviShyatyetAdRRishajJNAnAbhAvAt mUDhaH..71..
ityaghadamano.agAyat kAntAM tAM sarigamapaiH

sAmyati caturA gItaistaistaiskimu na jagau.


tatra tu yadabhUt sambuddhyantaM tadpadamanayA
gIyata rabhasAdanta nyastAdya svara surasam..72..
iti anena prakAreNa kRRiShNa kAntAmagAyat. sApi kAntApi
sarigamapaiH ShDjarShabhaH gAndhAramadhyamapaJNcamaiH
svaraiH kAntena gItaistaistaiH padaishca taM kAntameva kiM na
jagau yato.aticaturA. cAturyamevAhasundari iti kAnte iti yat
smbuddhyantaM padaM shrIkRRiShNena gItaM tadevAnte
nyastenAdyasvareNAkAreNa surasaM sat anayA rabhasAt vegAt
agIyata. sundari ityatra sundara, kAnte ityatra kAnta iti. pakShe
samyak vuddhrantaH avadhiryatra tatpadam. ante
nyastenAdyasvareNa ShaDjena svareNa surasaM kRRitvA
agIyata..72..
maNDala racanAM tAsAmasyannAha sa kutukI
nRRityati mahilA ekaikashyenAdbhutamadhunA.
omiti lalitA tAsvAdau sA vyanjita paTimA
dhiddhI drAM drAM drAM kuTu
tRRikithetyudbhaTamanaTat..73..
sa kutukI kRRiShNaH tAsAM
maNDalaracanAmasyandUrIkurvansanAhahe mahilAH
sundarIstriyaH adhunA ekaikasho bhAvaH
ekaikashyamekaikatvenetiyAvat. tathA ca ekaikatvasaMkhyayA
vishiShTA yUyaM nRRityata. visheShaNe tRRitIyA. tAsu madhye Adau
lalitA umiti svIkRRitya vyaJNjitaM vyaktIkRRitaM nRRitye cAturyaM
yayA tathAbhUtA satI dhiddhItyAditAlavodhakAnukaraNashabdaM
prakAshya udbhaTaM yathA syAt tathA anaTat..73..
itthaM vishAkhAdi sakhItateH kramAt
pRRithak pRRitha~NnATyakalA vidagdhatAm.
AsvAdayanmUrdhna vidhUnanairmuhuH
kAntaH sakAntaH saphalIcakAra tAm..74..
itthaM anena prakAreNa vishAkhAdisakhIshreNyAH
pRRithakpRRithak nATyakalAvidagdhIM kAntayA saha vartamAnaH
shrIkRRiShNaH mastakavidhunanaiH karaNai muhurAsvAdayantAM
vaidagdhIM saphalIcakAra..74..

tAH sabhyatvaM dadhuratha nikhilAH


sakhyaH kAshcij jagurati madhuram.
tatrAnaddha dhvani dhRRita rabhasau
rAdhAkRRiShNau nanRRitaturatulam..75..
atha sakhInAM nRRityAnantaraM mRRida~NgadhvaninA dhRRito
rabhaso vego yAbhyAM tathAbhUtau rAdhAkRRiShNau atulaM yathA
syAt nanRRituH. tAH sakhyastu sabhyatvaM
nRRityAsvAdanakartrItvaM dadhuH. tasAM madhye kAshcit sakhyo
jaguH..75..
tattA dhiddhI tati kaTa ghRRighi tat
tat tadhiddhI tatikaTa ghRRighi tat.
ityanvAsyAmbuja yugamanaTanvarNAH
karNAmRRita sama madhuraH..76..
tat tA dhiddhItyAdi tAlavodhakavarNAH anvAsyAmbujayugaM
Asyakamalayuge AnaTankathambhUtAH
karNAnAmamRRitasamamadhurAH..76..
parasparopatta karAbjayostayor
bhujoddhati dyotita ratna bhUShayoH.
tATa~Nka tAralya dhurorarI kRRita jyotsnA
mukhendU snapayantya Avabhuh..77..
parasparaM gRRihItaM karAvjaM yAbhyAM tathAbhUtayo
rAdhAkRRiShNayoH kathambhUtayoH bhUjakampanena dyotitAni
kAntyucchalanena prakAshitAni hastastharatnabhUShaNAni
yayostayoH mukhacandro karmanRRityasamaye tATa~NkAnAM
kuNDalAnAM cAJNcalyAtishayena urarIkRRitAH svaIkRRitAH
jyotsnAH kartryaH snapayantyaH satyaH AvabhuH..77..
mitho hastAlambArpita tanubharo tau tathA
veganunnau
jughUrNati yena smara ghaTakRRito ratna cakraika
rupyam.
tadAgatAM veNIdvayamapi tayoH pRRiShTha
sa~NgaM vihAya

bhramannIla shrImat paridhi varatAM tadbahiH


prApya reje..78..
adhunA parasparaM hastAvalambaM kRRitvA bhramaNakaushalena
tayoshcakrAkRRitinRRityamAhaparasparahantAvalambe
arpitabhAvo yAbhyAM tathAbhUtau rAdhAkRRiShNau vegena
nunmau preritau santau tathA jughUrNAte bhramaNaM cakratUH.
yena bhramaNena kandarparUpaghaTakRRitaH kumbhakArasya
pItanIlaratnamayacakraikarUpAmagAtAM prApuH. tadA
tAdRRishabhramaNasamaye tayorveNIdvayamapi bhramat sat
pRRiShThasa~NgaM bihAya nIlashobhAyuktaparidhivaratAM
maNDalashreShThatAM bahiH prApya reje..78..
tatastAlopAntaM samayamanu
tAva~Nguligranthimuktau
pRRitha~NnAnA bhedaM samamanaTatAM durga
mArgAdhiroham.
samAptau tu preShThorasi hariradhAddakShiNaM
pANipadmaM
svarAmenaitena spRRishadiva kucaM vAritaM tat
tayApi..79..
tadanantaraM cakrabhraminRRityajanakabhUtatAlasyopAntaM tAla
samAptyavyavahitapUrvasamIpa samayamanulakShIkRRitya tau
rAdhAkRRiShNau a~Nguligranthito muktau pRRithak nRRityAnAM
nAnAbhedaM yathAsyAt samaM ekadaiva durgamArgasyAdhiroho
yatra tadyathA syAt tathA anaTatAM. tAlasamApti samaye tu
shrIrAdhikAyA urasi vakShaHsthale dakShinaM pANipadmaM adhAt
dadhAra. tasminsamaye tayA rAdhAyApi vAmena etena pAnIpadmena
svakucaM spRRishadiva tat kRRiShNasya pANipadmaM bAritam.
tathA ca parasparaM sammukhatayA nRRityasamaye yadA
shrIkRRiShNaH talasapAptimiSheNa lakShiNahastena kucaM
spRRishati tadaiva tayApi tAlasapAptimiSheNa pANipadmaM
bAritamityarthaH..79..
kAcit tadA vIjayati sma bhUSha
vyatyAsamasyatyaparA lilepa.
shrI khaNDa karpUrarasaistada~NgAny

ekAsyayorarpayati sma vITim..80..


tadA nRRityasamAptyanantaraM kAcit sakhI tau vIjayati sma. kAcit
a~NgadahArAdi bhUShANAM vyastatAM asyato dUrIkurvato candana
karpUrarasaistayora~NgAni lilepa. ekA tayorAsyayovITIH arpayati
sma..80..
lihantvarvAcInA nijarasanayA rAsaM kathaM taM
haThAn
na gIryatreshAnA saphalitadRRishAM
tAtkAlikAnAmapi.
prabhustaM premA cet kamapi caturaM
svAdhAramAkhyApayet
tadIyairmAdhuryairapahRRitadhiyA tenApi varNyo na
saH..81..
adhunA premabhaktiM vinA rAsavarNanaM na
sambhavedityAhaarvAcInA AdhunikA janAH svarasanayA
taM rAsaM kathaM haThAt lihantu varNayantu iti yAvat.
tAtkAlikAnAM shrIkRRiShNasya prakaTalIlAlotpannAnAM, ata
eva tAdRRishalIlAdarshanena saphalitadRRishAM gIrvacanaM
yatra rAsavarNane na IshAnA na samarthA. premA yadi
kRRipayA prabhurbhavati, tadA svAshrayIbhUtaM kamapi
caturaM janaM taM rAsamAkhyApayet vyAkhyAtuM vaktuM
prerayet. tathA ca premabhaktiM vinA rAsavarNnaM na
bhavediti bhAvaH. tadIyaiH
rAsasambandhibhirmAdhuryairpremavaivashyena apahRRitA
dhIryasya tena jAtapremNA janenApi sa rAso varNyo na
bhavati..81..
kintu shaktiratulA kRRipA tayoH
sA svayaM shukamukhendunA jagat.
dyotayantyalamavaikShayaddishaM
dhAma vindati tayaiva sekShaNaH..82..
kintu tayoH rAdhAkRRiShNayoratulA kRRipAshaktiH
shukadevasya mukharUpacandreNa jagat alamatishayena
dyotayantI satI yadi dishamekadeshamaikShayat
digdarshanaM kArayAmAsetyarthaH, tadA tayaiva dishA

sekShaNaH IkShaNena jJNAnena saha vartamAno janaH


dhAma rAsasvarUpaM vindati prApnoti..82..
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
rAsalIlAsvAdano nAma
UnaviMshaH sargaH
..19..
o)0(o
(20)
=o) viMshatitamaH sargaH (o=
atha prabandhAnanusRRitya citraM
tauryatrika sAdhu vidhAya kAntAH.
vihRRitya kRRiShNAvanayornayoDha
sva svA~Nga veshA vivishurnikuJNjam..1..
athAnantaraM kAntashca kAntashca kAntAH
shrIkRRiShNasahitavrajasundaryaH anekatAlamilanAt
jAtAnpravandhAnanusRRitya AshcaryaM tauryatrikaM
nRRityagitavAditrAdikaM sAdhu vidhAya kRRitvA pashcAt
kRRiShNAyA yamunAyA vanayoH jalasthalayo arthAt yamunAyA jale
yamunAyAH kulasthale ca bihRRitya nayena svasvocitanItyA UDhA
svIkRRitAH svasvA~NgaveshA yAbhistAni kuJNjaM vivishuH..1..
kharjura rambhA panasAmra jambU
prabhRRityanisvAdu phalAnivRRindA.
AhRRitya tat taddyuti saurabhAbhyAm
astAvayat tat tadagAnadhIsho..2..
vRRindA phalAni AhRRitya teShAM teShAM phalAnAM
kAntisaurabhAbhyAM tAntAnagAnvRRikShAnadhIshau
rAdhAkRRiShNau astAvayat stavaM kArayAmAsa..2..
sakhyaH samAnaiShurathAbhirasyAH
karpUra kelyAditayA prasiddhAH.
pIyUSha parvAmRRita keli sIdhu

vilAsakAna~Nga guTIvaTIstAH..3..
sakhyastu gRRihAdAnItAH karpUrakelyAdipaJNca vaTakAH
rAdhAkRRiShNayoragre samAnaiShuH AnItavatyaH. kathambhUtAH
abhirasyAH abhi sarvatobhAvena rasanIyAH..3..
AsvAdya tat tat priyayA sahAsyaH
sahAsyamAsye dyuti labdha lAsye.
dAsyArpitAH svarNa suvarNa parNa
vITIrdadhe kundarado mukundaH..4..
priyayA saha AsyA upavesho yasya. syAdAsyA tvAsanA
sthitirityamaraH. tathAbhUtaH kRRiShNaH sahAsyaM yathA sthAt
tathA tat tat vaTakAdikaM AsvAdya kAntibhirlavdhaM lAsyaM
nRRityaM yatra tathAbhUte Asye mukhe dAsIbhirarpitAH svarNavat
suShThu varNaparNanirmitAH viTIrdadhAra..4..
dhAtrArpito nIla nidhau vidhautash
candrau nu mAdhurya rasena yo.asau.
svAntardhRRitoDu pracayo.anurAgais
timyaMstadIyananatAmagAt kim..5..
shrIkRRiShNasya mukhaM varNayati. vidhAtrA shrIkRRiShNasya
skandhaparyantaM sharIrarUpanIlanidhau arpito yashcandro
mAdhuryarasena nitarAM dhauta'sau
svAntardhRRitadantarUpanakShatrasamUho yena tathAbhUtaH sana
shrIkRRiShNasya mukharUpatAM kimagAt. kathambhUtaH
anurAgaistimmanArdrIbhavan..5..
dhairyaM tadAsyAstimirI vabhUva
trapA tu bheje nalinIva nItvam.
smAroH vikAraH kumudAyito.abhUddRRig
indukAntena dadhAra sAmyam..6..
yadA shrIkRRiShNasya mukharUpacandrasya udayo babhUva tadA
asyA rAdhAyA api dharyaM timirIbabhUba. dhairyarUpAndhakArasya
candrodayanAshyatvAditi bhAvaH. asyA lajjA tu nalinIvanItvaM
kamalinyAH kShudravanatvaM bheje. candradaye kamalinyA api
mlAnatvaM pratyakShasiddham. tadAnIM kandarpavikAraH kumuda

ivAcarito 'bhUt. candrodaye kumudaM praphullIbhavatIti bhAvaH.


tasyA dRRik netraM candrakAntamaNinA saha sAmyaM dadhAra.
candrodaye sati candrakAntamaNerapi dhArA niHsarati. tathaiva
shrIkRRiShNasya mukhacandradarshanAt shrIrAdhikayA netrAt
AnandAshrudhArA niHsaratIti bhAvaH..6..
eShAM tarUNAmati sUkShma patrac
chidra cyutAnmAruta vellitAnAm.
lolekShaNe lokaya candrikANAM
kaNAnjanAnmAnayato manojam..7..
shrIkRRiShNastadA priyAyAH kandarpabhAvodgamaM anumAyA
tAdRRishabhAvapoShakamuddIpanaM darshayati. he
kandarpabhAvotpannacAJNcalyavishiShTekShaNe ! rAdhe ! eShAM
pavanena vellitAnAM kampitAnAM saghanavRRikShANAM
patrANAM parasparaM niviDasaMyogAt sUkShmA ye
patrachidrAstasmAt cyutAnjyosnAnAM kaNAntvamalokaya pashya.
kathambhUtAnjanAnmanojaM kandarpaM mAnataH jJNApayataH
anubhAvayata iti yAvat..7..
vRRindAvanasyApacitiM vidhitsuryA
yAH svabhAsaH prajidhAya candraH.
taH kiM palAshAvali cAlanIbhiH saMshodhya
ghRRinAtyatyanilo.asmadAptaH..8..
patracchidradvArA niHsRRitajyosnAkaNAt
sacchidrapatrasamUharUpacAlanyA chAnitatvenotprekShate.
vRRiNdAvanasyApacitiM paricaryAM kartumicchushcandraH yAH
yAH svajyotsnAH prjighAya prasthApayAmasa. hi gatau.
prapUrvahidhAtuH prasthApanArthakaH. tA eva jyotsnA
asmAkamAptaH pavanaH. kiM patrashreNIrUpacAlanIbhiH
saMshodhya chAnitAH kRRitvA gRRihnAti..8..
tat kausumaM talpamanalpa kaushalaM
kalpadru kuJNje kShaNamAshritA vayam.
bhajAma vishrAmamiti bruvandhRRita
priyAkaraH kelikalAnidhirvabhau..9..

tat tasmAt he priye ! kalpavRRikShasya kuJNje kusumatalpamAshritA


vayaM kShaNaM vishrAmaM bhajAma iti vruvanshayanArthaM
dhRRitaH priyAyAH karo ye tathAbhUtaH sanvabhau..9..
sva bAhu sandAnita kaNThayA tayA
saMvishya parya~Nkavare harau sthite.
tat pAda samvAhana sharma karmaNAM
tat ki~NkarINAM samapUri vAJNchitAm..10..
svasya kRRiShNasya vAmavAhunA sandAniro baddhaH kaNTho
yasyAH tayA priyayA saha parya~NkashreShThe saMvishya
rAdhAyAH ki~NkarINAM kadA rAdhAkRRiShNayoH shayanaM
bhaviShyati kadA vA pAdasambAhanaM prApsyAma iti vAJNchitaM
samapUri pUrNaM vabhUva..10..
UrvoH svayo kanaka pIThayoH
kramAnnidhAya padAmburuhe nijeshayoH.
dve dAsike tac chayanAnta sa~Ngate dRRig
bindubhiH pAdyamivopajahratuH..11..
adhunA ki~NkarINAM ye urudeshAstAnsvarNapIThatvenotprekShya
sambAhanArthaM urudeshesthitAni tayoH pAdakamalAni evatAtvena
caraNasparshajanyaM tAsAmaShTasAtvikaM
ShoDashopacArapUjAsAmagrIghaTakatvena cotprekShyate.
nijeshayoH rAdhAkRRiShNayoH pAdakamale
svarNanirmitapIThasvarUpayoH svIyorudeshayoH kramAt nidhAya
dve dAsike tayoH shayanasya shayyAyA antadeshaM sa~Ngate
sambAhanArthaM prApte satyau AnandAshribhiH karaNaiH
pAdyamivopajahRRituH..11..
udbhinna romA~NkurapAlireva
prAparghyatAM kintu tayApi sha~NkAm.
tanmArdavAlocanayA dadhatyau
pANyambujairArcayatAmivaite..12..
udbhinnA udgatA romA~NkurashreNIrevArghyatAM prApa. ete
ki~Nkaryau caraNayormArdavAlocanayA tayApi
urudeshastharomAJNcashreNyApi caraNayorvyathA bhaviShyatIti
sha~NkAM dadhau svapANikamalairevArcayamiva. tathA

vedanAsh~NkayA tayoshcaraNakamale svIyarudeshAt


svapANikamaleShu dadhaturityarthaH..12..
gandhaM tu kastUryamRRita supa~Nkair
vaksaHsthalasthairupakalpya sadyaH.
niHshvAsa dhUpairnakha ratnadIpair
Aloka mAlyairdhinutaH sma nItyA..13..
adhunA Anandavaivashyena svavakShaHsthaladhRRitAbhyAM
caraNakamalAbhyAM gandhopahAramAhavakShasthalasthaiH
kastUrIkarpUrapa~Nkairgandhamupakalpya
tayorAnandAdhikyajanyashvAsAtishayA eva dhUpAstaiH. evaM
nakharatnAnyeva dIpAstai. evaM Aloko 'valokanaM
tadrUpairmAlyaishca ShoDashopacArapUjAbodhakashAstranItyA
dhinutaH sma sukhayataH sma..13..
naivedyatAyAM karakAvurojau
saMsparshanenAbhimatau vidhAya.
prANa pradIpaiH smita candra mishraH
nirmaJNchanaM premabharadvyadhattAm..14..
kadAcit AnandAtishayena stanoparidhRRitAbhyAM
caraNakamalAbhyAM naivedyopahArdamAhaurojau tAsAM
stanAveva karakau dADimau stanAbhyAM saha caraNakamalasya
sparshena hetunA naivedyatAyAmabhimatau sammatau vidhAya
kRRitvA. tAsAM nAsAdvArA niHsRRitAH paJNcaprANA eva
nikaTasthasmitakarpUramishritAH santaH karpUravartikA
vabhUvustaireva premabharAt nirmaJNchanamArAtrikaM
vyadhattAmakurutAm..14..
hiraNya rambhopari varti pallaveShv
Asajya raktotpala korakottamAH.
bhRRi~NgAli jha~NkAra bhRRito.anaTannaho
tat pAda samvAhanadambhato.asakRRid..15..
ki~NkarINAmurudeshau svarNakadalItvenotprekShya tayoH
tatrasthitapAdau pallavatvena pAdamardanArthaM
muShTIkRRitahastaM raktotpalakalikAtvena
mardanArthamutkShepaNA vakShepaNakriyAH nRRityatvena ca

utprekShate. urudesharUpa svarNarambhopari vartamAnA ye


rAdhAkRRiShNayoH pAdapallavAsteShvAsajya AsaktIbhUyaH
muShTIkRRitahastarUparaktotpalakalikAH uttamAH tayoH
pAdasambAhanacchalataH asakRRit anaTannRRityaM cakruH.
kathambhUtAH maNivandhasthAH cUDI iti khyAtA valayAsta eva
bhramarashreNayastAsAsAMjha~NkArabhRRitaH..15..
tau vIjayantyo valayAni jha~NkRRiti
stutaiH prasUna vyajanaiH parA vabhUH.
mUrtairyashobhiH kavivRRinda varNitaiH
kiM svairadhinvannadhipau naTIkRRitaiH..16..
parAH ki~NkaryaH hastasthavalayarUpabhramarajha~NkAreNa
stutaiH puShpamayavyajanaistau rAdhAkRRiShNau vIjayantyaH
satyaH vabhuH dIptiM cakruH. punaH
shvetapuShpamayavyajanashreNIM ki~NkarInAM
yashorUpatvenotprekShya vyajanAnAM cAlanakriyAshca
nRRityatvenotprekShata. ki~NkaryaH
kavisamUhyavarNitairvyajanarUpamUrtimadbhiryashobhiH
kimadhipau rAdhAkRRiShNau adhinvanasukhayan. kathambhUtaiH
tAbhireva nRRityArthaM naTIkRRitaiH..16..
suvarNa varNAH kramukendu jAtI
laba~Nga cUrnAdyutitAMshabhAjaH.
tAmbUla vITIrapare nyadhat tAM
tadAsyayoH pArshvagate karAbhyAm..17..
kramukaH guvAkaH induH karpUraH. teShAM
cUrNIkRRitAnAmadhikAMshaniveshe vairasyaM syAditihetoH
ucitAMshaM bhajanti yAstAstAmUlavITIH apare ki~Nkaryau
tayomukhamadhye nidhattAm. kathambhUte vITIprArthanArthaM
tayoH pArshvaM gate..17..
yau pUrNa candrAvuditau nira~Nkau
tadaMshu pIyUSha rasAbhiShikte.
sva pallavAbhyAM kalike gRRihItvA gA~Ngeya
vallyau muhurIjatuH kim..18..

ki~Nkaryau svarNavallItvenotprekShate. rAdhAkRRiShNayoryau


niShkala~Nkau pUrNamukhacandrau uditau tayoH
kiraNAmRRitarasAbhiShikte gA~Ngeyavallyau
ki~NkarIrUpasvarNavallyau svIyahastarUpapallavAbhyAM vITikArUpe
kalike gRRihItvA mukhacandrau kiM muhurIjatuH
pUjayAJNcakratuH..18..
kante dishaitAH shayanAya gantuM
ghUrNaddRRishaH saMprati svinna gAtrIH.
shrAntih padosteH na shamaM yayau ced
tadarthametAvahameva dhAsye..19..
shrIkRRiShNaH shrIrAdhikAmAhahe priye ! etAH ki~NkarIH
shayanAya gantumAjJNApaya. yato nidrayA ghUrNadRRishaH
samprati rAsabihAreNa khinnagArIshca tanvi khinnA iti pAThe tanvIti
sambodhanam. te tava pAdayoH shrAntiH samaM
shAntimupashamamiti yAvat na yayau na prApa.
rAsabihArajanyapadashramo yadi na gata ityarthaH. tadarthaH.
shramadUrIkaraNAya etau tava pAdau ahameva dhAsye
dhariShyAmIti parihAso dyotitaH..19..
ityukti mAtreNa samIhitasyaivA
arthasya siddhiM kila tA viduShyaH.
saMpUjya devAviva pUjayitryAs
tanmandirAl labdhavarA nirIyuH..20..
shrIkRRiShNasya ityuktimAtreNa tAH ki~NkaryaH vAJNchitArthasya
sambhogasya siddhiM viduShyaH jJNAnavatyaH satyaH tassthalAt
nirIyuH nirjagmuH. tatra dRRiShTAntamAhapUjayitryaH striyo yathA
devau saMpUjya lavdhavarAH satyastanmandirAnnirIyuH..20..
niShNAta evAtanu tIrthasare
romAJNca pUrNaH sphuritojjvalA~NgaH.
smRRityudbhavAsheSha visheSha dharmAnu
ShThAna dakSho rabhasaM sa bheje..21..
adhunA shleSheNa sambhogaM varNayati. sa shrIkRRiShNaH
atanutIrthasAre mahAtIrthashreShThe niShNAtaH nitarAM snAtaH

tadanantaraM snAnottashItena romAJNcapUrNa a~NgamArjanena


sphuritojvalA~Ngashca evaM smRRitishAstrodbhavAsheSha visheSha
darmAnuShThAne dakShaH sanrabhasaM harShaM bheje.
sambhogapakShe kandarparUpa sarovarasya gAaTa iti prasiddhe
tIrthashreShThe niShNAtaH pAra~NgataH kandrpabhAvodayena
romAJNcapUrNaH. sphuritAni ujvalarasasyA~NgAni yasya saH.
smRRityudbhavaH kandarpaH
tasyAsheShavisheShadharmAsteShAmanuShThAne sa nipuNaH.
rabhasaM sambhogArthaM vegaM bheje..21..
prArambha evAghabhidastadasyA
mRRitaM trirAcamya ta eva yAsIt.
shraddhA tayaivAshu vidhirvabhUvA
na~Ngo.api sA~Ngo nirapAyamiShTa..22..
karmaNaH prArambha evAmRRitaM jalaM trirAcamyataH
trirAcamanaM kurvataH asya aghabhidaH kRRiShNasya karmaNi yA
shraddhA tayaivAbhIShTo vidhiH vidhivodhitakar'ma ana~Ngo.api
a~Ngarahito.api nirapAyaM nirvighnaM yathA syAt tathA sA~Ngo
vabhUva. pakShe sambhogArambha eva tasyA rAdhAyA
AsyAmRRitamadharAmRRitaM trirAcamyataH triHpAnaM kurvataH
shrIkRRiShNasya sambhoge yA shraddhA AsIt tayaivAna~Ngo vidhiH
kandarpavidhiH priyAyA vAmyAdivighnasattve.api
kRRiShNavalAdhikyena nirapAyaM nirvighnaM yathA syAt tathA
Sh~Ngo vabhUva..22..
nAnopacArAnkalayanmudAshA
bandhaM vitanvannapasArya vighnAn.
sa shAtakumbhAtanu ratnakumbhe kRRitvA
kara nyAsamupAtta kAntau..23..
karmArambhe prathamato yajJNeshvarapUjAmAhapUjAyAH
pUrvaM nAnopacArAnkalayansaMgRRihnanAshAvandhaM
choTikayA dashadigvandhaM vitanvanvistArayantena digvandhane
vighnAnapasArya dUrIkRRitya
svarNaghaTitamahadratnamayakumbhe karanyAsaM kRRitvA
devamabhajaditi parashlokenAnvayaH. kumbhe kIdRRishe upAttA
svIkRRitA kAntiryena tathAbhUte. pakShe nAnA upa samIpe

cArayanvAtsyAyanshAstroktahastAdicAlanAnkalayankurvanpratyAsh
AvandhaM vistArayanvighnAnstane hastadAnasamaye
priyAkRRitavAraNAnvalAdapasArya dUrIkRRitya atishayoktyA
kumbhasthAnIye hArAdiratnavishiShTasvarNavarNastane
hastArpaNaM kRRitvA..23..
somaM likhitvAbhajadeva devaM
kRRita dvijAcchAdana dAna mAnaH.
smitamyannivAnanda dhurA tara~Ngair
aikyaM priyA~Ngena sahAtmano.agAt..24..
ghaTopari umayA saha devaM mahAdevaM likhitvA abhajadeva.
kathambhUtaH kRRito dvijebhyaH AcchAdanavastradAnairmAnaH
AdaraH yena saH. mahAdevabhajanAnantaraM
AnandAtishayatara~NgaiH priyAyA umAyA a~Ngena saha Atmano
mahAdevasya aikyamagAt. pakShe stanaghaToparinakhacihnarUpaM
somaM candraM likhitvA devaM krIDAmabhajadeva. divu krIdAyAm.
kathambhUtaH kRRitaM yaddantAcchAdanasyAdharasya
cumbanarUpadAnaM tenaiva mAna Adaro yasya. pashcAt
sambhogAtishayAt priyAyA a~Ngena saha AtmanaH svasya aikyag
agAt..24..
dIvyanti tA me kathamevamAlayaH
premneti rAdhA svagataM yadAbravIt.
tadA prakAshAngamitena tAvatas
tadicchayAM Urapi tena remire..25..
shrIrAdhikA priyena saha sambhogasukhamanubhUya premnA
sakhIrapi tAdRRishasukhamanubhAvayituM svagatamAha !mama
tAH sakhyaH kathaM kRRiShNena saha dIvyanti krIDanti tadaiva
priyAyA abhiprAyamanumAya jAtA yA kRRiShNasyecchA tayaiva
yAvatyaH sakhyastavataH prakAshAngamitena prApitena tena
kAntena saha amUH sakho.api remire..25..
yAstvetayoH keli vilokanaM vinA
naivashvasantyAsu gavAkSha saJNcayam.
shritAsu kAcinnijagAda pashyatAnayor
dashA keyamabhUdihAdbhutA..26..

etayoH rAdhAkRRiShNayoH kelivilokanaM vinA yAH naiva shvasanti


naiva jIvanti Asu ki~NkarIShu sambhogadarshanArthaM jharokA iti
prashiddhaM gavAkShasamUhaM shrItAsu satIsu kAcit ki~NkarI
nijagAda, he sakhyaH ! anayoH kApi adbhUtA dashA abhUditi yUyaM
pashyata. ayamabhiprAyaH. anurAgo yadA utkarShamApnoti tadA
premavaicityAdashA jAyate premavaicittyasyAyaM svabhAvo yat
sannikRRiShTe.api kAnte adarshanamutpAdya matkAnto mAM
bihAya kutrApi gataH ahaM kiM karomIti birahapIDAmutpAdayati,
tathaiva sambhogasamaye Ali~Nganena parasparaM
dRRiDhasparshe.api sparshasyAjJNAnamutpAdya mat kAnto mAM
bihAya kutra gataH, evaM matkAntA mAM bihAya kutra gatA iti
parasparaM dvayorvirahapIDAmutpAdayati. evaM sati kAcit ki~NkarI
sambhoge.api tayoH premavaicittyajanyabirahapIDAM dRRiShTvA
takalotpannena khedena sahasA tAdRRishasiddhAntAsphUrtyA
sandihAnA satI pRRicchati iti..26..
anyonya doH sandita vigrahau kShaNaM
niShpandatAmetya punaH sa vepathU.
hA heti vaisvarya bharAsphuToditAv
uShNAshrubhirhanta mitho.abhyasincatAm..27..
parasparaM dorbhyAM sanditau vaddhau vigrahau yayostau
Ali~NganajanyAnandAtishayena kShaNaM niShpandatAM
prApya punarbirahapIDayA savepathusakampau santau
birahapIDAvodhakahAheti shabdoccArANakAle
vaisvaryabhareNa visvaratAtishayena asphuTaM gadgadaM
vacanaM yayostau
birahajanyoShNAshrubhirmitho.abhyaShiJNcatAm..27..
parAha hA svasvakarAhatAlikA
vAshleSha muktau shrita sammukha sthitI.
ajasramasra shravaNaiH parasparaM
na vIkShya dUnau kRRishimAnamIyatuH..28..
parA ki~NkarI yayorbirahapIDAM darshayantI AhahA
khede svasvakareNa Ahatau lalATau yAbhyAM tau
paraparAnveShanArthamAli~NganAt muktau pashcAt AshritA
sammukhasthitiryAbhyAM tau nirantarAshushravaNaiH

parasparamadRRiShTvA dUnau kuHkhitau santau


kRRishimAnaM birahajanyakarshyamIyatuH..28..
tat prema vaicittya bharAti vIcayaH
pratyUhamAna~Ngarase.atra tenire.
dhinvanti dunvanti ca sampado na
kiM drAgAnurAgyo rasa vakrimormibhiH..29..
granthakartA kavirAhatayoH
premavaicittyasyatishayatara~NgAH Ana~Ngarase
kandarpasambanhini rase prtyUhaM vighnaM tenire
vistArayAmAsuH. yataH AnurAgyaH anurAgasambandhinyaH
sampadaH rasasya vakrimArUpatara~NgaiH drAk shIghraM
dhinvanti sukhayanti anantaraM dunvanti duHkhayanti
ca..29..
kShaNAdathAnyAvadadAlayo.adhunA
mA khidyatAlokayatAnayormudA.
anyonyamAli~NgatayoH punardRRishAM
tA eva dhArA dadhire.ati shItatAm..30..
kShaNAnantaramanyA ki~NkarI avadat. he AlayaH adhunA
yUyaM mA khidyata. mudA anyonyamAli~NgitayoranayoH
punardRRishAM tA eva ashrudhArAH saMyogena shItalatAM
dadhire..30..
kvAsIH priye mAnini hA vihAya mAM
kiM paryyahAsIH priya nihnutI bhavam.
saMlApamitthaM rasayantya etayor
Alyo nibhAlyollasitA smitAvabhuH..31..
milanAnantaraM shrIkRRiShNaH priyAmAhahe priye !
mAnini ! mAM bihAya tvaM kutra AsIH. tadanantaraM
shrIrAdhA priyamAhahe kAnta ! nihnutIbhavansankiM mAM
paryahAsIH ? parihAsamakArShIH..31..
ekAha tatra vaikayApi pRRiShThA
siddhAntayantI rasa vastu tattvam.
hArddaM tayoH sarvamiyaM vidagdhA

vedhaiva tadbhAva vibhAvitAtmA..32..


ekatrasthitayostayoH kathaM vA biraho jAtaH ? jAte
cedbirahe kayApi milanaM na kAritam? akasmAt kathaM vA
saMyogo jAtaH ? iti kayApi ki~Nkarya pRRiShTA ekA ki~NkarI
rasavastutatvaM siddhAntayantI satI AhayataH iyaM
vidagdhA ki~NkarI tayoH sarvaM hArdaM veda.
kathambhUtA, tayorbhAvarUpapuShpena bhAvitA vAsitaH
AtmA antaHkAraNaM yasyAH sA..32..
vaishleShaja dhyAna dhurAdhirUDhayoH
sphUrtyAnayorAshu mithaH pratItayoH.
shleShArthamutsArita bAhubhirmithaH
sparshAnubhUtyA virahaH shamaM yayau..33..
siddhAnto yathA. premavaicityAt vicchedo jAyate vicchede
ca sati nirantaraM cintayA dhyAnAtishayo jAyate
tadanantaraM dhyAnaviShayasya kAntAdeH sphUrtau
prAptiH prAptau ca satyAmAli~NganArthamudyamaH
sphUrtiviShayasya vastunastadAnIM tat sthale sattAyA
alIukatvena na Ali~NganasiddhistadA tu
kAntAdiprAptijJNAnasya bhramatvaM nishcitya
punarbirahapIDA iti sarvatra rItiH. atra
prevaicittyajanyavirahasthale tu sphUrtiviShayasya tadAnIM
sattAyA yathArthatvena Ali~Nanamapi yathArthamevAto na
punarvirahapIDetyAhavaishleShadhyAnAtishaye
adhirUDhayoH arthAt tAdRRishadhyAnavishiShTayoranayo
rAdhAkRRiShNayormithaH parasparaM sphUrtyA
pratItayorjJNAtayorAli~NganArthaM prasAritabAhubhiH
parasparaM sparshAnubhavena hetunA birahaH shamaM
shAntiM yayau..33..
pashyainayostat phalametadArAd
utkaNThayA koTi guNI bhavantyA.
punashca sambhoga dhurAtidairghyAt
samRRiddhimat tvaM rabhasAdavApa..34..
na ca virahajakatvena premavaicittyaM heyamiti, yato na
vinA vipralambhena sambhogaH puShTimashnute iti

niyamena premavaicittyasyApyupAdeyatvamityAhaetayoH
rAdhAkRRiShNayostasya premavaicittyajanyabirahasya etat
phalaM pashya. phalamevAhabiraheNa koTiguNIbhavantyA
utkaNThayA punarmilane sati jAtaH sambhogAtishayaH
svasyAtidairghAt dIrghakAlaM vyApya sthAyitvAM
samRRiddhimattvaM vegAt avApa. tathA ca
samRRiddhimAnsambhogao jAta iti bhavaH..34..
niHsAritAcchAdanamAtma vallabhau
viyoga bhItyaiva tayetaretaram.
ruddhvA bhujaiH svasvahRRidantaraM
balAt praveshayatAviva rAjataH priyau..35..
priyau rAdhAkRRiShNau tayA pUrvoktayA viyogabhItyA
Atmavallabhau vallabhA ca vallabhashca parasparaM
bhujaruddhA svasvahRRidayamadhye valAt
praveshayantAviva vartamAnau sambhogasamaye
niHsAritaM dUrIkRRitamAcchAdanaM vastraM yatra
tathAbhUtaM yathA syAt tathA rAjataH..35..
dadhAsi mA yatra sadA tad
etat vishAmi madhye hRRidayaM vihartum.
ityevaM saMlapya kimadya
gADhAshleShairimau tatra vidhau yatete..36..
tAdRRishadRRiDhAli~NganamutprekShate. yatra citte sadA
mAM dharasi tadetat madhyehRRidayaM hRRidayasya
madhye ahaM vihartuM vishAmIti saMlapya parasparaM
sambhAShya imau rAdhAkRRiShNau kimadya
gADhAshleShaiH karaNaiH tatra vidhau praveshavidhau
yatete yatnaM kurutaH..36..
AtmA ca cetashca yadekametayor
dvitvena tanvAstadalaM vilAsinoH.
itItthamekIkurute.adya kiM javAd
ana~Nga evaiSha manIShiNAM varaH..37..
tAdRRishagADhAli~NganaM punaranyathA utprekShate. vilAsinoH
rAdhAkRRiShNayoH yat yasmAt AtmA ca cetashca ekameva tat

tsmAt anayostanvaoH sharIrayorapi dvitve na alaM


vyarthamitthamanena prakAreNa iti vicArya manIShiNAM
buddhimatAM shreShTaH kandarpa eva kiM vegAt adya
ekIkurute ?..37..
ekaM jagatyatra bhavAmi tu~NgaM
kumbhAvimau mAmapi yaj jigIShU.
tadvAmanIkurva itIva garvAdvakSho
harerardayate kucau kim..38..
gADhAli~Nganasamaye vakShasA stanamardanamutprekShate. atra
jagati ekamahameva tu~NgaM bhavAmi kumbhasadRRishA dvau
imau stanau tu mAmapi yat yasmAj jigIShU bhavataH tat tasmAt tau
ahaM vAmanIkurve iti vicAryeva shrIkRRiShNasya vakShaHsthalaM
kiM kucau ardayate ?..38..
dRRiShTvA smaraH shItakarAravindayoH
sva mitrayoH shAtravamabjayorapi.
parasparAshleSha rasa grahairbalAt
svakAritairmaitryamidaM sasarja kim..39..
shrIkRRiShNasya mukhacandratvena shrIrAdhAyA mukhaM
kamalatvena ca varNayitvA tayoradharaAnamutprekShate. kandarpaH
uddIpakatvena svamitryoH shItakarAravindayoshcandrakamalayoH
avjayorjalAt utpannayoH ataH sahodarayorapi parasparaM shAtravaM
dRRiShTvA tayomilanArthaM svenaiva valAtkAritaiH
parasparsarAli~NganarUparasagrahaNaiH kiM tayormaitryaM
sasarja ?..39..
atrojjvalAgAdha sarasyudaJNcatoH
kiM vA sukhAshleShanamabjayoridam.
kandarpa vAtyA janitaM yadantare
shItkAra bhRRi~NgaM dhvanireSha lakShyate..40..
punaradharapAnamanyathA utprekShate. kimbA rAdhAkRRiShNayoH
shrIrasyaikyena tAdRRishasharIrarUpojjvalAgAdhasarasi pakShe
ujjvalarasasyAgadhasarasi udaShNatoH udayaM
prApnuvatostayormukhAvjayorvaghUrA iti prasiddhA yA
kandarparUpavAtyA tayA janitamidaM sukhAshleShaNam. nanu

mukhayoH kamalatve kiM pramANam? tatrAnumAnAla~NkAramAha


yayormukhayorantare madhye sambhogasamaye
shItkararUpabhramaradhvanirlakShyate. tathA ca
madhyasthitabhramaradhvanihetunA mukhayoH kamalatvaM
siddhamiti bhAvaH..40..
yau smAra sRRiShTAvuditau vidhU sadA
pUrNau nira~NkAvanayoH parasparam.
vibhAti yuddhaM kimidaM yaduccalaH
pragalbhate bAlatamashcayo.abhitaH..41..
adhunA mukhayoshcandratvaM nirUpya
punarapyadharapAnamanyathA utprekShate. brahmaNA
sRRiShTashcandra eka eva tatrApi sadA na pUrNaH
sakala~NkashcAta eva na vivAdAvakAshaH. kandarpeNa tu yau dvau
candrau sRRiShTau tatrApi sadA pUrNau kala~Nkarahitau cAtaH
anayoH parasparaM mAtsaryeNa kimidaM yuddhaM vibhAti ?
andhakArANAM shatruH candro bhavati ato
vipakShayostayoryuddharUpavipatti darshanAt pravINAndhakArasya
kA vArtA vAlatamaH samUho.api aticaJNcalaH
sanabhitashcaturdikShu Anandena pragalbhate. pakShe vAlA alakA
eva tamaH samUhaH. tathA cAdharapAnasamaye alakAshcaJNcalA
bhavantIti bhAvaH..41..
kenArpitA candravadatra maJNjule
masI saroje.apyahaheti vihvalam.
tadaJNjanaM bimbayugaM pragRRihya
kiM svenAnurAgena tadanvaraJNjayat..42..
idAdIM shrIkRRiShNasyAdhare lagnaM rAdhikAyAH netrAJNjanaM
masItvena utprekShya rAdhikAkartRRikAdharapAnasamaye
shrIkRRiShNasyAdhare lagnaM rAdhikAyA
adharasamnbandhitAmbUlarAgamanurAgatvena utprekShate.
candravat candre yathA kala~NkarUpAmmasI vartate tathA ahaha
khede shrIkRRiShNasyAdhararUpe manojJNe kamadle.api kenApi
masI arpitA iti hetorvihvalaM rAdhikAyA
uShThAdhararUpabimbayugaM kartRRi

shrIkRRiShNayAdharalagnaM tadaJNjanaM pragRRihya kiM svena


tAmbUlarAgarUpAnurAgeNa tat kamalaM anuraJNjayat..42..
ekatra bandhUka catuShTayaM kathaM
maranda luNTAkamiti niyuddhyate.
itIva rAjA madanaH siteShubhiH kundair
idaM vidhyati pashyatAM layaH..43..
adhunA parasparAdhare dantakShataM varNayati. he Alaya ! ekatra
dvayoroShTAdgaracatuShTayarUpavandhUkacatuShTayamadharAm
RRitarUpamakarandaluNTAkamita eva hetoH kiM parasparaM
yuddhyate iti anyAyaM vijJNAyeva rAjA madanaH siteShubhiH
tIkShnasharasvarUpairdantarUpakundairidaM
vandhUkacatuShTayaM vidhyati..43..
shambhU smaraH pallava navya pAsha
dvayena baddhvA kimihArddha candraiH.
sharairvibhedeti bhayena ga~NgA
pRRiShat shatAthA patitA bhuvItaH..44..
stanoparinakhakShataM
kandarpasyArdhacandrasharatvenotprekShya mardanasamaye
stanoparisthitahArasya troTanAt muktAnAmekaikatayA bhuvi patanaM
ga~NgAyA vinduvindutayA patanatvenotprekShate. kandarpaH
svashatru stanarUpau dvau shmbhU shrIkRRiShNasya
hastarUpanavyapAshadvayena vaddhA kimiha
nakhAghAtarUpArdhacandrasharairvibheda. iti bhayena
stanadvayarUpamahAdevasya mastakasthamuktAhArarUpaga~NgA
sa~NkucitibhUya pRRiShatshatairvindushatairAbhA
kAntIryasyAstathAbhUtA satI bhuvi patitA..44..
vidyudghanArci kramiShAM yadopari
smarAddadhAna babale.avalepataH.
tadA tu jAlAni sakhIdRRishAM balAj
jAlAvalIM harSha jalaiH plutAM vyadhuH..45..
adhunA sambhogasya vaiparItyaM varNayati ! vidyutsvarUpA nAyikA
meghasvarUpanAyakasya AcikramiShAM AkramaNecchAM dadhAnA
satI smArAdavalepataH nAyikA kandrapasambandhyaha~NkArAt

yadA meghopari vavale valaM prakAshayAmAsa. tadA tu


sakhIdRRishAM jAlAni samUhAH jAlAvaliM gavAkShashreNIM
harShajalaiH plutAM vyaptAM cakruH..45..
bahistu yantra vyajananena dAsyas
tau vIjayAM cakrurajasramasraiH.
plutekShANAshcukrudhuraprameya
premNe tadAtvAnavaloka dInAH..46..
bahiHsthitA dAsyaH DorIvaddhayantravyajanena rAdhAkRRiShNau
vIjayAJNcakruH. ajasramasraiH
nirantarAnandAshrudhArAbhirvyAptekShaNAstA dAsyaH tadAtve
tatkAle premAshrudhArAyAH prativandhakatvena yo.anavalokaH
sambhogadarshanAbhAvastena dInAH duHkhitAH satyaH
aparimitapremne cakrudhuH. asmAkaM premA evAsmAnduHkhayati
ataeva sa tu mAstu iti premANaM prati krodhaM cakruH..46..
praphulla nIlAmbuja sIdhu candraH
kAmaM papAvityasahiShNu sadyaH.
tatratyamindindirayoryugaM
kiM balAt tadAyAmRRitamapyadhAsIt..47..
shrIkRRiShNasya mukharUpakamalasyAdharAmRRitarUpaM sIdhu
rAdhikAyA mukhacandraH viparItasambhogasamaye kAmaM
yatheShTaM papau. matpeyaM vastuM candreNa pitamityasahiShNu
indindirayoryugaM tatratyaM praphullanIlAmbujasthaM
shrIkRRiShNasya netrarUpabhramaradvayaM tadIyAmRRitaM
candrasambandhyamRRitamapi sadyastatkShaNa eva valAt adhAsIt
pAnamakArShIt. dheT pAne. tathA ca
shrIrAdhikakartRRikAdharapAnasamaye shrIkRRiShNena vismayAt
tasyA mukhAvalokanaM kRRitaM
atastAdRRishAvalokanamevAmRRitapAnatvenoprekShitamiti
bhAvaH..47..
abhrAntarudyac cala sUryamaNDale
nanarta muktAvalirAtta sammadA.
haMsAvadhUtAH kanakAvalIM shritA
vAdyaM vicitraM rabhasAdavIvadam..48..

adhunA jJNAnasiddhAnAM sUryamaNDaladvArA arcirAdimArgaM


varNayantAdRRishashabdAnAM shleSheNa
viparItasambhogamapyAhaabhrAntaH meghasya madhye
udyaccaJNcalasUryamaNDalaM tatra mukhashreNI
mokShaprAptyAnandena nanarta. kathambhUtAH Atto gRRihItaH
sammado harSho yayA sA. tadaiva paramahaMsA evaM
avadhUtAshca jJNAniprabhedAH teShAM nartanaM dRRiShTvA
rabhasAt harShAt vicitraM vAdyamavIvadanvAdayAJNcakruH.
kathambhUtAH svayogavalaparIkShArthaM kanakAvalIM
vastumatrAgamyAM paJNcamaskandhoktakAJNcanIbhUmiM shritAH
tatraiva sthitvA vAdyaM cakraurityarthaH. viparItasambhogapakShe
shrIkRRiShNasya vakShaHsthalarUpAbhrasya madhye
kaustubharUpasUryamaNDale muktAvaliH rAdhikAyA muktAhAro
nanarta. tasminsamaye haMsAH rAdhikAyAH pAdakaTakAH
avasyAkAralopAt vadhUtAH kampitAH santaH vicitraM
vAdyamavIvadan. kathambhUtAH kanakAvalIM
rAdhikAyAshcaraNarUpakanakasthalImAshritAH..48..
tatrAgata shrI madhusUdanodyad
gAnaM shruti preShThamabhUdapUrvam.
yenaiva sabhyA rasikA~NgavallI
drautyaM dadhe sveda miShAt savepam..49..
tatra kAJNcanIbhUmau anyeShAgamanAsambhavAdata evAgatasya
bhagavato madhusUdanasya karNapreShThamudyadgAnamabhUt
yena gAnena shukadevanAradaprabhRRitirasikAnAma~Ngavalyeva
sabhyA sAtvikavikAravashAddrautyaM dadhe. sambhogapakShe tat
samaye dvayora~NgayoH sugandhAdhikya prakAshanena tatragatA
ye madhusUdanA bhramarAteShAM karNapreShThaM gAnamabhUt.
yena gAnena rasikAnAM ki~NkarINAM a~Ngavallyeva sabhyA..49..
bAlAstu kauTilyabhRRito.ati laulyAd
itastataH saMsaraNa bhajantaH.
shruti prasaktA pratikarmabhAtAs
tasthurmadAdaindava maNDalAntaH..50..
jJNAninAM sUryamaNDaladvArA arcirAdimArgamuktvA karmiNAM
candramaNDaladvArA dhUmamArgamAhakauTilyayuktA vAlA

ajJNAstu viShayabhoge atilaulyAt itastataH saMsAraM bhajantaH


santaH madAt aha~NkArAt aindavamaNDalAntaH
candramaNDalamadhye eva tasthuH. kathambhUtA ! shrUtau
shrutyuktakarmamArge prasaktAH ataeva pratikarmabhAtAH karmaNi
karmaNi khyAtA karmaThatvena prasiddhA ityarthaH.
viparItasambhogapakShe kauTilyabhRRito vAlAH kuTilAlakAH
atilaulyAt cAJNcalyAt itastato gamanaM bhajantaH santaH
aindavamaNDalAntaH shrIkRRiShNasya
mukharUpacandramaNDalamadhye tasthuH. shrutau
karNaparyantasthale prasaktAH. pratikarmaprasAdhanaM
keshasaMskAra iti yAvat tatra bhAtAH prakAshitAH..50..
avAryamAnAmRRita pAna dRRiptayo
vikhaNDita sthAsaka navya varmaNoH.
prayukta caJNcadbhuja nAga pAshayo
yUnorjigIShA samavarddhatarddhibhiH..51..
yUnoryuvadvayoH kandarpayuddhe. RRiddhibhiH pratikShaNaM
navanavAyamAnasambhogecchAsampattibhirjigIShA
samyagavardhata. kthambhUtayoH vAmyAdyabhAvena
avAryamANaM vAraNarahitamadhararUpAmRRitapAnaM tena
dRRiptayoH anye yoddhAro.api amRRitapAnena niHsha~NkA santaH
yuddhaM kurvantIti sarvatra rItiH. punaH kathambhUtayoH
yuddhasammardena vikhaNDitau candanAdinirmitakhora iti
prasiddhasthAsakarUpau kavacau yayostayoH. punashca
kathambhUtayoH prayuktau parasparaM nikShiptau
caJNcalabhujarUpanAgApAshau yayostayoH..51..
tayormithaHpuShpasharAji cAturI
dhUrINatAvedanayA vivAdinoH.
shrAntiM svayaM kApi nimantrya tatkShaNAn
nidrAmupAnIya samAdadhe kalim..52..
rAdhAkRRiShNayorAShTayAmikalIlAsamUha eva
japamAlAsvarUpastasyAH mAlAyAH pratyekalIlAH maNi yA iti
prasiddhAH pratyekamaNayaH. tathA ca yaM maNimAshritya
varNanArambhaH kRRitastasminneva maNau samAptimAha
tayormitha iti. asya shlokasya vyAkhyA prathamataH eva kRRitA..52..

sanAtanaM rUpamudIyuShoH kShitau


hRRidA dadhAno vrajakAnaneshayoH.
tatkelikalpAgamasa~NgatIlitAH
sadAlivIthIranurAgiNIrbhaje..53..
mAlAyAH sumerusthAnIyaM prathamata eva
ma~NgalAcaraNatvena kRRitaM
shlokatrayamantyama~Ngale.api tadevAha. sanAtanamiti
asyApi vyAkhyA kRRitA eva..53..
shrIkRRiShNacaitanyaghanaM prapadye
sapadyapadhvastatamaH prapaJNcam.
paJNceShukoTyarbudakAntidhArA
paramparApyAyitasarvavishvam..54..
na vyAkhyAtam.
so.ayaM shrIlokanAthaH sphuratu
purukRRipArashmibhiH svaiH samudyann
uddhRRityoddhRRitya yo naH
pracuratamatamaHkUpato dIpitAbhiH.
dRRigbhiH svapremavIthyA dishamadishamaho yAM
shritA divyalIlA
ratnADhyAM vindamAnA vayamapi nibhRRitaM
shrIlagovardhanaM smaH..55..
na vyAkhyAtam.
iti shrIkRRiShNabhAvanAmRRite mahAkAvye
naktantanalIlAsvAdano nAma
viMshatitamaH sargaH
..20..
sampUrNaM shrIkRRiShNabhAvanAmRRitaM kAvyamiti.

You might also like