Professional Documents
Culture Documents
Sankalpa Kalpadruma - Jiva Gosvamin - Commentary
Sankalpa Kalpadruma - Jiva Gosvamin - Commentary
parama-pjya-rla-jva-gosvmi-pda-prata
sakalpa-kalpa-druma
r-dhma-navadvpa-nivsi-paita-r-acnandana-gosvmi-bhakti-ratnakta-vimal-nmn-tkay sahita |
r-r-rdh-krpaam astu.
Please report any errors or alternative readings.
This service is provided free of charge to devotees and
scholars of the Gaudiya Vaishnava tradition. We ask
you to kindly contribute generously to furthering this
project, which requires many hours of freely given
time by the volunteers who make these texts
available.
The editors.
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 2 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sakalpa-kalpa-druma
r-rdh-dmodarbhy nama1
(1)
Page 3 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 4 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
navna-nrada-yma ta rjva-vilocanam |
vallav-nandana vande ka gopla-rpinam1 ||3||
[yugmam] pit-mt-paricite purue prmiknm sth na dyateto mtaram api
paricyayatinavneti | asau vallav-nandana, vallava-abdasya gopa-jtau akti,
tena vallav gop r-yaod vtsalya-rasa-suradhun, smnya-vc abda kvacid
viea-paro bhavati | rmato nandasya dharma-patn, tasya nandana putra |
nanu viia-rpavati nyake yuvatnm anurga sacarati | ruta csmbhikany
varayate rpam iti | nandanandana ka-vara, ka-vare hi purue rpagarvitn premik nyiknm dara pryo na bhavati ? nahi nahi ! madyo
nandanandana kas tu navna-nrada-yma, anye nradn hi nravaravasne yma pur bhavati, mad-iasya nrada-sthnyasya avicchedena
kruya-vri-varaepi vara yma pur na bhavati, ata evokta kavin navnanrada-yma iti | navnoprva, aprva-rpa-lty artha |
navna-nrada-yma ta nlendvara-locanam |
vallav-nandana vande ka gopla-rpinam || iti gautamya-tantre
Page 5 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
1
s devak sarva-jagan-nivsanivsa-bht nitar na reje |
bhojendra-gehegni-ikheva ruddh
sarasvat jna-khale yath sate || [bh.pu. 10.2.19]
2
Page 6 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kasmccit manasa suguptm etm htavn, idn tvad-apardham aha kame | ato
vilamba m kuru, piba ! sudhsau sudh jeyta kavin vieea na kathita jnti
nitya-sahacara rot ||4||
Page 7 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[tribhi kulakam]
guavattamosv eva trt | yadi te sva-trecch, tarhi tam raya | sarve tam
evrayante | bhrtar iti sneha-scaka sambodhanam iti kulakam ||9||
Page 8 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 9 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya pjita-pada-kepa-kjita-smita-rocim |
obhay lobhaymsa blik kula-plik ||19||
ya pjita iti | ya pjita-pada-kepo manohara-caraa-clana, kjita
kaha-dhvani, smitam iad-dhsya, roci knti, ete obhay
lvayena kula-plik kula playanti y, t blik kanyak kulavatr
lobhaymsa | kasya pjita-pada-kepdi-obhay jtnurgs t
abhavan ity artha ||19||
1
2
Page 10 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iyivn (b)
su- (b)
3
sahapava (b)
2
Page 12 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya r-rmnvayti | r-rmena r-baladevena anvaya sayoga rrmnvaya, tad vidyate yasya sa r-rmnvay, asty artha in | baladevasayukth sukham ddhn mlyavat khdya-pradnotsukn
vddhn gopn gopn ca tla-plana kurva tlnuyy
bhavan saha-pava pavena naipuyena saha vartamna yath syt,
tath saha-pava | saha so v iti vikalpt, saho na sa iti kma parypta
nana nanarta ||29||
Page 13 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
blya (b);
ka kravindka tta ehi stana piba |
ala vihrai kut-knta kr-rntosi putraka || [bh.pu. 10.11.15]
3
bhaymsa (b)
2
Page 14 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 15 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya kla-ka-nipia-cetann vraja-ketann |
cetaymsa kpay locanmta-vibhi ||45||
ya kla-ka-nipia-cetann kla-kena hal-halena kla-ka halhalam ity amara, nipini apahtni cetni saj ye iti tn vrajaketann vraja-vsino locanmta-vibhir avalokana-kruya-vrisaraai kpay cetaymsa ||45||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[mah-kulakntar yugmakam]
ya ukena ke'rpittma-suhd-artha-kalatra-km iti daama-skandha-sthasoadhyye daama-lokena praocya oka prakya procya kathitv blavddha-vanits tatraiva skandhe'dhyye paca-daa-lokena vraja-premspadatvena
ittham eva-prakarea rita kathita ||47-48||
ta nga-bhoga-parivtam ada-ceam
1lokya tat-priya-sakh paup bhrt |
kerpittma-suhd-artha-kalatra-km
dukhnuoka-bhayam ha-dhiyo nipetu || [bh.pu. 10.16.10]
2
aya loko [bh.pu. 10.16.15] yath-rpa udhta.
3
nikrame (A)
Page 17 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 18 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya cakra iti | ya r-ka dhenum dya sya dinnte vrajam upgata san
kior navnurgavatn mugdhn vyativkay paraspara-kakaptena
aprvam ananya-sdhraa prva-rga cakre ktavn
ravad darad vpi mitha sarha-rgayo |
da-vieo ya prpta prva-rga sa ucyate || iti shitya-darpae
[3.217] ||60||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[prvavad yugmakam]
gopnm iti | syhne govinda-darane sati gopn paramnanda st, ys
gopn yena kena vin kaa yuga-atam iva abhavat ||68||
ya r-govardhana-prema sva-prema-dhana-jviu |
sva-gotrev api sacrynyn apy ryn aikayat ||70||
11.
2
tvrn (a)
bh.pu. 10.19.16.
Page 21 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya r-govardhana-prema iti | ya r-ka sva-prema-dhana-jviu svasmin rkne prem anurga, sa eva dhana, tena jvanti ye, teu, knurga-matram
ritya prn dhrayatsu iti bhva | sva-gotreu sva-vaodbhaveu govardhane
prema anurga sacrya, "aya govardhano hari-dsa-varya | etasmin raddh
vidhey |" eva-prakrea iti jeya | anyn api ryn bhadrn aikayad iti ||70||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
na prayeha niravadya-sayuj
sva-sdhu-ktya vibudhyupi va |
y mbhajan durjara-geha-khal
savcya tad va pratiytu sdhun ||
2
pr pulindya urugya-padbja-rgar-kukumena dayit-stana-maitena |
tad-darana-smara-rujas ta-ritena
limpantya nana-kuceu juhus tad-dhim ||
3
bh.pu. 10.22.31.
Page 23 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 24 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 25 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 26 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya r-ka ts gopn stana-kmrai stana-lagna-kukumai asta sukhakara yad vastra-rpa sana tatra gata upavia, trak-rjena candrea rjat
dptimat yat pulinam eva dhma, tatra rarja ||92||
na prayeha niravadya-sayuj
sva-sdhu-ktya vibudhyupi va |
y mbhajan durjara-geha-khal
savcya tad va pratiytu sdhun || [bh.pu. 10.32.22]
2
tatrtiuubhe tbhir bhagavn devak-suta |
madhye man haimn mah-marakato yath || [bh.pu. 10.33.7]
3
tsm ativihrea rntn vadanni sa |
prmjat karua prem antamenga pin || [bh.pu. 10.33.21]
Page 27 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya r-ka trtha-vyja trtha-gamana-cchala yath syt tath vrajena vrajavsin mbika ambik-devy-adhihita vana avrjt gatavn, yatra mbike vane
aeaa nn-rpea veena kalpena abal gop chalaymsa vacit cakra iti ||
97||
ya r-govardhane rsa-vardhanecch-vivardhane |
sagamya preyas-sagha narma-sagara-ragavn ||102||
dhrvaam (a)
Page 28 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[prvavat tribhi]
1
2
kaseneina
veina
Page 29 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sa ve, ta praviantam iti bhva | yamasya antakasya prativeina ta narakavsina cakre ktavn ||106||
ya snigdha-smitay dy vc pya-kalpay |
caritrenavadyena r-niketena ctman ||108||
ima lokam amu cbhiramayan sutar vrajam |
reme kaaday datta-kaa-str-kaa-sauhda ||109||
[prvavad yugmakam]
ya snigda-smitatay iti | ya r-ka snigdha-smitatay, snigdha rucira smita
ad hsa yasy tay dy pya-kalpay sudh-tulyay vc vkyena, tadvkya-ravaena sudhsvdo bhavati iti bhva | anavadyena manojena caritrea
lena r-niketena riy lakmy niketa vso yatra tath-bhtena tman arrea,
tm yatna-dhtir buddhi svabhvo brahma varma ca ity amara |
ima loka pratyaka-loka amu loka divya-loka sutar kaumutyena vrajam api
ramayan asau datta-kaa-str-kaa-sauhda datta kaa utsava ybhi, t
striya, ts kane sauhda yasya sa | kaaday rtrau, kaam utsava dadti
y s kaad rtri, triym kaad kap ity amara | tay reme kritavn |
prvavat yugmaka ||108-109||
Comp. 10.19.16.
Page 30 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kicit tad-vyakti-vtli-lajj-vci-viclita |
kasa-ghta-mipta-nijecchbhsam gata ||112||
ya r-ka kicit tad-vyakti-vtli-lajj-vci-viclita, kicit tasya
gha-bhvasya, gopbhi saha iti jeya, vyakti pracra, s eva vtli
vyu-pakti, tasy hetor y lajj s eva vci taraga, vcis taraga rmir
v ity amara, tay viclita | "ahaha ! rg dau rga-sgara-nimagna,
pact lajj-vci-viclita | aho sahiut !" r-kasya tata kasaghta eva mipti-nijecch-bhsam gata samgama kasasya
ghta eva mia chala, tasya pata, tena hetun yo nijecchbhsa, ta
gata prptavn | kasa-ghtecchy bhsatva hi svea-sdhanaty
abhvt ||112||
Page 31 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sarvnanda-pradnanda-kandas tat-tad-guvali |
sarva-parvada-mhtmyd vara sarvata vara ||117||
tat-tad-guvali tasya r-kasya s gun bhakta-vtsalydnm vali pakti,
vthy-alir vali pakti ity amara, sarvnanda-pradnanda-kanda, sarvem
nandn sukhn prad ye nand, te api kanda mla | ki ca, asau
sarvata sarvebhya vara reha vara | tad-dhetum hasarva-parvadamhtmyt sarva kaa parvada utsavada yan mhtmya, tasmt ||117||
Page 32 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
di prati-sudh-vi-prabha-sundarat-prabh |
varn syanda-di-mtra-karnanda-kara-svara1 ||119||
yasya r-kasya sarvn prati di sudh-vi-prata-sundarata-prabh,
sudh-vi-prabh sudh-varaa-tuly y sundarat, tay yukt prabh yasy s,
tath-bht bhavati | idnm svara varayatiyasya svara varan ka-krdn
syanda-mtrea uccraa-mtrea karnanda-kara ravaa-sukha-janaka ||119||
sva-spari-sparan-spard viva-tppaypana |
jagata ucit-dhma nma-dhma-smtita ||121||
ya r-ka sva-spari-sparana-spart svasya r-kasya spara vidyate
yasya sa sva-spar, asty artha in, tasya sparana vidyate yasya sa sva-sparisparana, tasya spart sagt vivasya nikhlasya tppaypana tpa-kayakraka | puna kim-bhta ? jagata akhilasya ucit pavitrat, tasy dhma rayasthala, nma-dhma nmn saha dhma nm-dhma, tasya smty ita stuta,
tasya nma-dhmno smaraena sarvpac-chantir bhavati iti bhva ||121||
ananta-saccidnanda-jyotir-dyoti-kalevara |
vapur-aukayor au-sampad viu-ram-jay ||122||
ya r-kna ananta-saccidnanda-jyotir-dyoti-kalevara anantena
anavacchinnena saccidnandena jyoti knty dyoti dptimat kalevara gtra yasya
tath-bhto bhavati iti ea | vapu arra auka ptmbara, tayo aur eva
sampat ddhi, tay viu vaikuha-pati, ram tat-patn kamal, etayo jay ||
122||
jagad-bhaa-obh-bhd-vibhaa-vibhaa |
tra yath-ruci-vypi-ruci-vrya-gukti ||123||
1
karananda(?)(a);
Page 33 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
lakm-dk-pakma1vikambhi-lakma-lakita-vigraha |
akha-cakrdi-cihna-r-durnihnava-nija-sthiti ||124||
lakm kamal, tasy do nayanayo pakmam netrvarakgra-lomn
viskambhi avarodhaka lakma cihna, tena lakita vigraha arra yasya sa |
puna kim-bhta ? akha-cakrdi-cihna-r-durnihnava-nija-sthitiakhacakrdni cihnni, te riya tbhi durnihnav durgopy nijasya svasya sthitir yasya
sa | akha-cakrdi-cihnai abhij bhakts ta suhu avagacchanti iti bhva ||124||
vilsa-hsa-llsya-kta-lsya-kal-jaya |
vikra-rahitkra sphurat-prema-vikravn ||126||
puna kdg iti ? vilsa-hsya-llsya-kta-lsya-kal-jayavilsa moda, hsa
llay yuktam sya llsya, mdhurytiaya-sampanna mukha-maala, tai kta
lsya-kaly rsa-kry jayo yena sa | puna kdk ? vikra-rahita prktakma-vikty rahita kra kya-ceo yasya sa atha ca sphurata ajasra nisarata
premna vikra vikti sphurat-prema-vikra sa vidyate yasya sa, aprkta-premamasa-marmsau iti bhva ||126||
1
2
paka (b);
-valgd (a);
Page 34 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tucchopakrit-bindu-sindhu-kr ktajata |
sudha-vratat-vrta-trta-avad-anuvrata ||130||
asau r-kna tucchopakrit-bindu-sindhukrtucch y upakrit, tasy
bindu lava, tam api sindhu samudra karoti, alpam api upakram asau bahu
manyate [ity artha] | tad dhetum haktajata, upakra-smaraa-paratvt |
sudha-vratetisudhy vrataty kartavya-nihaty vrta samha, tena
trta rakita avad nitya anuvrata anugata, artht aragata, yena asau
dha-pratija | kadpi aragata na mucati kenpy upyena tam uddharati iti
bhva ||130||
nija-maryday baddha-ruti-maryda-ceita |
1
2
tanu (b);
-buddhi- (b)
Page 35 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
dhrat-sthirat-obhi-vrat-niratntara |
knty dnty ca nty ca saha knty svaya vta ||
133||
puna kdg ? dhrat-sthirat-obhi-dhrat-niratntaradhrat vivekitva,
sthirat mana-kyayo dhairya, tbhy obhin y vrat utsha-lat, tay nirata
vypta antara yasya sa | puna kdk ? knty kam-guena, danty damaguena, nty ama-guena, knty dpty saha svaya vta, lnatparipro'ya bhva ||133||
1
2
ra- (b);
-para (b);
Page 36 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
punas ta viinaiaka-vinaya | aka avyhata vinaya yasya sa tathbhto bhavati | suhu-lajjita suhu nitar lajjita hr-maita | kua-varjita
kena kaitavena varjita, sarala ity artha | puna kdk iti ? krti ca krti-pratpaprt tbhy kta-sal-loka-mrtika kt sal-lokn sdhnm mrtir yena sa tathbhto bhavati | tasya bahvya sat-krtaya santi iti bhva ||135||
nn-bhli-sambho deva1-paryanta-devana |
pratyag-vdiny api prti2 satyat-sphurad rita ||137||
nn-bh sasktdaya, t eva laya sakhya, tbhi sambh yasya sa
tth-bhto bhavati | puna kdk ? deva-paryanta-devana devair api dvyaty asau
nyaka iti bhva | asya pratyag-vdini viruddha-vdini api prti anurga, ki puna
audsnya vidveo v ? puna kdk ? satyatay sphurat suspaa rita vacana
yasya sa tath-bhto bhavati ||137||
vvadka-3sudh-mka-sthiti-kri-sudh-dhara |
da-mtratay sarva-budhat4 budhat-guru ||138||
asau r-ka vvadka-sudh-mka-sthiti-kri-sudh-dhavavvadkn
vcln sudhiy paitn mkavat sthita krayati | y sudh subuddhi, t
dhrayati ya sa bhavatti ea | da-maratay di-viay-bhtatva-mtrea
sarva-budhatn sarvaja-samhn budhaty pityasya guru crya ||
138||
Page 37 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
goha-vndav-asi-va-gna-madhnmada |
1
vinsakti (a)
Page 38 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nija-priyval-bhgya-sphi-viu-priyrcita ||143||
goha ca vndav ca goha-vndavyau | tayo sasin y va, tasy
gnam eva madhu, tena unmada mattat-yukta, nija-priyn gopn val
pakti, tasy bhgya sphayati y [viu-priy] kamal, tay arcita ||143||
[prvavad ekonatriabhi]
10.26.13a
10.26.13b
Page 39 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bh.pu. 10.25.18.
svenparea (a);
Page 40 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[prvavad yugmakam]
ya r-ka rman-nanda-yaodayo tatra r-ke artht svasmin adbhta
yat prema st, dampatyor nitarm st gopa-gopu iti rmad-bhgavate
daama-skandhe aamdhyye uka-pahita loka smaran aea-vid vara
nikhila-tattvaja sadpi vedavat tat prema veda ukadevdy yat prema vdybha
dundbhi-ndavat uccakai jagu bhyo bhya spaa varitavanta iti bhva ||155156||
Page 41 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[prvavad yugmakam]
"tapyat santapyamn, ysye "ghram gamiymi" iti dta-vkyai" iti
rdhara-svami-caraai ||162||
utkah (b)
pratiyaje (a);
3
drghita-lghita (a)
4
bh.pu. 10.39.35
2
Page 42 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[prvavad yugmakam]
punar hari-vaa-vkya pradarayatiaha sa eveti | sa evha go-madhye gopai
goplai saha vanecara vana-vihr, ata eva prtimn hldita san yath
kmacr gaja tath svacchanda vicariymi ||164||
pururthatayvocad bhvi-klataypi ca |
atpter3 bhviklasya cnantyt tadanantakam ||168||
1
hari-vae 2.78.35
bh.pu. 10.45.23;
3
adpter
2
Page 43 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
suhcchabdenopakryopakritva pratyate |
sukha ca suhd gamyam upakra-maya param ||170||
upakrya ca upakr ca tau upakryopakriau, tayor bhva upakryopakritva,
pratyate'vadhryate | ki ca, obhana hdaya yasya sa suht, tasmt upakramaya para sukha suhdm vasudevdn gamyam avadhranya sudhbhi ||
170||
-prada (b);
Page 44 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
-stha- (b)
Page 45 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ya r-ka guro cryt sagatya, artht vidym dya tasya geht pratygatya
sva-vraja-smti paramntaraga-nanda-goha-smraa pratatya sva-citte prasrya
ida vakyamna sunicita vaktu uddhava prhinot preraymsa ||177||
[prvavad tribhi]
bh.pu. 10.46.35.
bh.pu. 10.46.34.
3
bh.pu. 10.46.2.
2
Page 46 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bh.pu. 10.46.3.
bh.pu. 10.46.4.
3
bh.pu. 10.46.5-6.
2
Page 47 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 48 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
10.46.4
ntyapekita (b)
3
10.46.6. See above verse 185.
4
Ibid.
5
-samprpti (a)
2
Page 49 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bh.pu. 10.47.36
bh.pu. 10.47.37.
3
bh.pu. 10.47.36.
2
Page 50 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vi.pu. 5.24.20.
svgati-sphi (a)
Page 52 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bh.pu. 10.46.34;
bh.pu. 10.82.41;
3
bh.pu. 10.82.44;
2
Page 53 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
amtatvya kalpata iti | yad uta bhavatn mat-sneha st, tad diy
atibhadra | kuta ? mad-pano mat-prpaa iti |" iti rdhara-svmi-pd
| daama-skandhe dvyatitame'dhyye catucatvria-loka ||216||
bh.pu. 10.82.48;
bh.pu. 10.46.5. See above verse 184.
3
bh.pu. 10.83.1;
4
bh.pu. 10.47.36.
2
Page 54 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
rmad-vrajdhirjasya ka-knt-gaasya ca |
uddhava prati gr dg dyat daamdiu ||224||
[yugmakam]
rmad-vrajdhirjasya r-nandasya ka-knt-gaasya gop-vargasya ca
sambandhe uddhava prati r-kasya y dk g prema-garbhit daamdiu
rmad-bhgavate daama-skandhe di-padena viu-pure hari-vae ca dyat ||
224||
Page 55 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 56 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 57 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yatra r-ka-darana-klo ts gopnm nma-rpa-tyga-rp madtmat tn nvidann iti lokena provca | sa nma-rpa-tyga sarvs
gopn parata para, rehd api reha mah-bhva babhva iti
||233||
Page 58 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 59 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sthairyam (a)
api bata madhu-purym rya-putrodhunste
smarati sa pit-gehn saumya bandh ca gopn |
kvacid api sa kath na kikar gte
bhujam aguru-sugandha mrdhny adhsyat kad nu || [bh.pu. 10.47.21]
3
bh.pu. 10.22.15
2
Page 60 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 61 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 62 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 63 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bh.pu. 10.90.48.
Page 64 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vsam sasda prptavn | kudhit cakrora-vr candra-sudhpyi-paki-samh ainam iva vrajea-mukhya nanda prabhtaya
ta r-kam abhiyayu sammukha gatavanta, r-ka pariveya
vraja-vsina tanmukha-mdhur pibanta sann iti bhva ||265||
sa ca janaka-mukhn nirkya
ukn sva-dg-amtena sicati sma |
pulaka-kula-mid yathkur
tatim adadhur bata te'pi gopa-vk ||266||
sa r-ka janaka-mukhn nanda-prabhtn ukn nirkya svadg-amtena sva-locana-pyena sicati sma | bata vimaye | te'pi
gopa-vk, gop eva vk gopa-vk, svaya pratikartum anyatra
gantum akams te'to vkatvam ropit iti bhva | idn harodgamt
pulaka-kula-mit pulaka-samha-cchalt akur tati samham
adadhu dhtavanta ||266||
Page 65 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 66 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
divasa-katipaye tadtiyte1
paupati-plakatpta-tdg-icchu |
nija-ratha-taras ninya goha
saha-janan-kabala tam uddhava ca ||273||
tad tasmin kle paupati-plaka-dpta-tdg-icchu paupatn
gopln plaka r-nanda, tasya dptat pariprat, tasy dg
darana, tasy icchu abhil san, nija-ratha-taras svakya-rathavegena saha-janan-kavala janany rohiny saha vartate ya sa sahajanan | ka ? sa csau bala ceti saha-janan-kavala | ta uddhava ca |
goha nanda-vraja ninya prpitavn ||273||
agharipu-sud dhavbhimniv
akta tanu-pratim pur tu my |
sa-rabhasam adhun sma t vibhajya
prakta-tans tanute premspadni ||274||
my yogamy agharipu-sud r-ka-kntnm
dhavbhimniu bhartr-abhimniu pratim tanu-prati-rpi yath
akta ktavat,
nsyan khalu kya mohits tasya myay |
manyamn sva-prva-sthn svn svn drn vrajaukasa ||
[bh.pu. 10.33.37] iti rsa-pacdhyyasya rmad-bhgavataloka |
adhun sa-rabhasa satvara t premspadni aprakts tan
vibhajya yathrtha-jnspadni prakta-tan yathrtha-arri tanute
sma nirmitavat ||274||
taddi-yte
Page 67 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha anantara mrti-bheda-rty mrty-antarea yadu-pura dvraknagar gatavati, atra ca vraje'pi rjamna-dhmni rjamna dptimat
dhma teja yasya sa tasmin, vraja-bhava-jana-dya-mtra-rpe vrajabhava-jana-mtrea vraja-vsi-jana-mtrea dya rpa yasya sa | tasmin
gopa-ke gopla-vea-dhrii ke r-nanda-nandane, he citta !
mama sakalpa ! tava matir buddhir udiyt sphrti gacchatu ||275||
iti janmdi-ll
||1||
Page 68 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[2]
atha nityall
prakaatara-viksa-bhji vndvana
iha bhti kim apy adya-dhma |
vraja-jana-sahita sa yatra ka
sukha-vihti vidadhad vibhti nityam ||1||
prakaatara-viketi | prakaatara-vika-bhji prakaatara vika
sphuatar dpti ta bhajate yat tasmin | ht bhaja-vaha-saho vi iti vin |
iha vndvanedya-dhma sarva-lokgocara nivsa-sthna kim api
anirvacanyam asti | yatra sa ka vraja-jana-sahita vraja-vsipariveita sukha-vihti sukha-vihra vidadhat kurvan nitya cira
vibhti vilasatti ||1||
parilasati paya-samudra-smvraja-yuva-rja-samja-loka ea |
amum anu caturasram atra vanygiri-sarid-acita-cruttidhany ||2||
parilasatti | paya-samudra-sma paya-samudra-krbdhi ea sarvasudh-sunicita sm yasya, sa vraja-yuvarja-samja-loka vrajayuvarjasya r-kasya tasya samjasya parivrasya ca loka parilasati |
amum anu madhye caturasra caturbhuja-ketram asti, atra caturasre
ketre vany vana-samha vidyate y giri-sarid-acita-crut giri parvata
sarid-acita nad-pravha, tbhy hetubhy crut yasy s iti hetor
atidhany ||2||
abhiruci-dada-ratna-citra-mitra
Page 69 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 70 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ruci-lasad-avarodha-madhya-bhga
sa-pariad-antima-aha-bhga-puam |
vraja-npa-bhavana tu tatra cntar
dinakaravad vidadhti rami-sim ||9||
ruci-lasad iti | tatra vraja-rja-dhnym antima-aha-bhga-puam
antimena ea-sthitena bhgena prakohea pua obhvattvena
unnta ruci-lasad-avarodha-madhya-bhga ruci-lasat knty virjamna
avarodham anta-pura, madhya-bhge yasya tat vraja-npa-bhavanam
antar dhi kendre virjamna sat dinakara-karavat srya-kiraavat ramisi vidadhti karoti ||9||
-bhsa;
(b) parividhad;
Page 71 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iha sahacara-trakli-pua
svaka-paricri-cakora-vra-jua |
smitam anuyaa ity anudya kaumudy
avataratty uditt kave1 sutua ||11||
iha-saha-careti | iha r-nanda-bhavane sa ka-candra kim-bhta ? tad
hasahacara-trakli-pua, sahacar vayasy eva trakli nakatravthi, tay pua parivardhita, svaka-paricri-cakora-vra-jua svak
ye paricrina ta eva cakora-vr candra-sudh-pripaki-viea-samh,
tai jua sevita, yaa krtim anu smitam ad-dhsyam anudya
avatrya kaumud jyotsn avatarati patati iti kave vicakaasya
bhvukasya uditd vart sutua parama pyyita ||11||
vraja-kula-kumudval-mud ya
satata-mah-mahakd-vidhv atandra |
pit-mukha-sadasi priyvaln
mahasi ca nandati2 gopa-ka-candra ||12||
vraja-kuleti | y gopa-kula-candra vraja-kula-kumudval-mud vrajakula vrajavsi-samha eva kumudval kumuda-vthi tasy mud
har vidhau vidhne atandra analasa mah-mahakt, mahotsavavt
bhavati api ca pit-mukha-sadasi r-nanddi-guru-jana-sabhy
priyvaln mahasi utsave nandati sukhena krati ||12||
surapati-mai-mnitgi-saghapaa-paut-kta-hema-raga-bhaga |
gua-gaa-bhta-bhrat-samja
sa jayati gokula-rja-vaa-rja ||13||
[tribhi kulakam]
surapatti | surapati-mai-mnitga-sagha sura-pati-main mnita
pjita aga-sagha avayava-samha yasya sa, paa-paut-hema-ragabhaga, paasya ptmbarasya pautay vailakayena kta hemna
suvarasya raga-bhaga garva-bhaga yena sa, gua-gaa-bhtabhrat-samja gua-gaai bhakta-vtsalydi-guai bhta pariprita
bhraty sarasvaty samja artht vidvat-samja yena sa gokula-rja1
2
(a) udittare
nandate (gha)
Page 72 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 73 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sa-mathana-ninada sa-gta-nda
sa-surabhi-doha-rava sa-gopa-vdam |
amta-mathana-yuk payodhi-tulya
vraja-kulam ullasita didhinva kam ||17||
sa-mathaneti | sa-mathana-ninada dadhi-mathanodbhta-nindena
gharghara-ity-krea saha vartate yat, tat sa-gta-nda gopgann
rampahraka-pramoda-scaka-susvara-gta-ndena saha vartate yat, tat
sa-surabhi-doha-rava surabhn kma-dhenn dohasya ravea
dhvanin vartate yat, tat sa-gopa-vda gopnm apavda vdnuvda,
tena saha vartamna yat, tad amta-mathana-yuk-payodhi-tulyam
amta-mathane yujyate ya payodhi krbdhi, tena tulya vraja-kula
nanda-goha ka yuvarja-nanda-putram ullasita didhinva cakra iti
||17||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tanaya-jaya1virut-tati pahadbhya
pracuratara vitatra vra-vram2 ||18||
vraja-pati-mithunam iti | atha tad vraja-pati-mithuna nanda yaod
ca str-pusau mithuna dvandvam ity amara, putra-pramada-lathitapradna-setu putrasya r-kasya pramada hara vandi-mgadhavdya-gta-ravat jta iti jeya, tasmd dhetor jta mada
utkbhimna, tena hetun lathita aithalya gata pradnasya
vitaraasya setu maryd yas kriyy yath syt tath tanayasya rknasya jaya-virut-tati jaya-scaka-gadya-padya-may rja-stuti
pahadbhya pracuratara mai-mikydi vra-vra vitatra dadau
||18||
(b) -jana-;
(a) vra vram;
3
(c) -dhr
2
Page 75 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vraja-sukta-vilsa-sra-ratnkara-vabhnu-sujta-ta-lakm |
agharipu-rama-ramsu mukhy
svayam anurga-vihra-hri-mrti ||22||
vraja-sukteti | s rdh vrajasya gohasya suktni ubhdni,
te vilsa-sra | sa eva ratnkara samudra, sa ea vbhnu
tan-nmn gopa-viea, tasmt sujt sukhena prdurbht talakm bhavati | puna kim-bht ? aghasya sarpkty-asura-vieasya
ripu hant r-ka, tasya raman-ram ramaya eva ram
lakmya mukhy reh bhavati | puna kim-bht ? svayam anurgavihra-hri-murti, svayam anurga nirhetuknurga, tena vihre
sukha-vilse hri manorajik murtir yasy s bhavati ||22||
dayita-ghana-taid-vilsi-var
priyatama-vara-sa1vara-asta-vastr |
hari-mai-taraldi-divya-dvyan
maimaya-bhaa-bhaga-bhagi ||23||
dayita-ghaneti | s rdh dayita-ghana-taid-vilsi-vardayita rka eva ghana megha, tasmin taidvat vils vara yasy | s
bhavati priyatama-vara-savara-asta-vastrpriyatamasya rkasya varena savara sada asta sukha-kara vastra yasy | s
bhavati hari-mai-taraldi-divya-dvyan-manimaya-bhaabhaga-bhagihari-mai indra-nlamai, tena nirmita taraldi,
taralo hra-madhyaga ity amara, tena divya-divyanti divyt svarga-jtd
dravyd api dvyanti vilasanti maimayni bhani alakr, te
bhaam aga-bhagi, vapuo gahana yasy s bhavati ||23||
1
(a) -sva-;
Page 76 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sukusuma-sukumratvatras
trijagati saurabha-saurabhkara-r |
ta-mita-madhura-priyrtha-rtipravalita-varana-rti-labdha-var ||26||
sukusumeti | s rdh sukusuma-sukumratvatrasukusumebhya
obhanebhya pupebhya api y sukumrat, tasy kara r obh
yasy s | puna kim-bht ? t saty mit alpkar madhur
mdhurya-gua-yukt priy prti-dyin ca y artha-rti artha-pracra,
tay pravalita yukta yad varanam, tasya rtau naye labdha-var
vicaka bhavati | labdha-varo vicakaa ity amara ||26||
sumati-mati-guru samasta-vidysakala-kal-valittinamra-citt |
1
(b) anyam;
Page 77 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nikhilaga-karudikair guais ta
sva-dayitam eva tul sadpi dhartr |
guru-nikara-dayspadtibhakti
sthira-cara-hrda-sukhmtbhiikt ||28||
nikhilageti | nikhila samasta,
vivam aea ktsna samasta-nikhilkhilni nieam |
samagra sakala pram akhaa syd annake | ity amara |
gacchanti ye karudik day-dkiydi-rp gu, tai karaai
sadpi sva-dayita r-nanda-nandanam eva, na tu anya tulya
pratiyogina dhartr kurvant bhavati | guru-nikarasya pitrdi-vargasya
dayy snehasya spada bhakti yasy s bhavati | puna kimbht ? sthira-car sthvara-jagamn hrda prti, tasmt heto
yat sukham eva amta sudh, tena abhiikt ||28||
priya-pada-nakha-knti-lea-nirmachana-para-citta-da-vanuvelam |
bhramaram api tadya-dta-buddhy
praayaja-citra-gir vicitrayant ||29||
priya-padeti | anuvela nirantara priya-pada-nakha-knti-leanirmachana-para-citta-da-va priyasya r-kasya padayor
nakhn ye knti-le knti-ka, te yat nirmachana mrjana,
tasmin par niyukt y cittasya da avasth, tay va adhnat gat
bhavati y tadya-dta-buddhy r-ka-prerita-dto'yam iti jtv
bhramaram api praayaja-citra-gir praayaj y citr rasa-lin varasauhava-lin g, tay vicitrayant yogyatva-kruikatvdiguropaena vicitra viia kurvant bhavati ||29||
Page 78 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bhrukui-nayana-sagi-bhagi2 kutrpy
ativinaya-prathi cu kutracic ca |
vaayati dayita hari priy s
kim idam iti prathanya nham e ||32||
bhrukui-nayaneti | kutrpi tasy bhrkui kuilayo nayanayo saga
vidyate yasy iti s bhagi yatra kriyy kutracit ca ativinaya-prathi
atinamrat-khypaka cu priya-vkya yatra, kriyy cu cau priyapryam iti hema-candra | s priy rdh dayita hari ri-ka kim
1
2
(b) -racita-;
bhagi-sagi- (a)
Page 79 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[yugmakam]
2
seva (c)
Page 80 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(b) hdaye;
(b) sagibhagi;
3
(a) srdham; 2. jva has not made sandhi oam . 3. (b) saiva saiva; 5. (b) vibhvam;
2
Page 81 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 82 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[yugmakam]
surabhti | atha surabhibhi candandibhi mardanni ktv am rirdhik tdena udakena saurabha-yukta-jalena asnapayat | tata tadanantara sahaja-surabhit svbhvik surabhit tad-agt udayam it
unnati gat dio vijit cakra ||45||
1
2
Page 83 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vraja-npa-mithunasya cghri-trtha
vraja-npates tanayasya ca prapya |
japa-vidhi-vihita-dvi-vara-mantr
hari-jananm avalokitu pratasthe ||48||
s vraja-npeti | vraja-npa-mithunasya nanda-yaodayo aghri-trtha
pdodaka vraja-npates tanayasya r-kasya ca aghri-trtha
prapya, japa-vidhi-vihita-dvi-vara-mantr artht ka ka iti
dvi-vartmaka-mantra-japa ktv, hari-janan yaodm avalokitu
drau pratasthe prasthitavat iti ||48||
The last two lines are not found in all manuscripts. Sachinandan Goswami does not
comment on them.
Page 84 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kanaka-nibha-paa-dvaya payn
paridadhad ambuda-rocir upta-kea |
Page 87 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sa-tilaka-laghu-bhaa sva-knty
trijagati kntiday sakhn didhinva ||61||
kanaketi | payn kuala ambuda-roci megha-yma r-ka
kanaka-nibha-paa-dvaya suvara-vara-vastra-yugala paridadhat
dhrayan upta-kea baddha-ca sa-tilaka-laghu-bhaa tilakena
sahita laghu manorama bhaa yasya, tath-bhta ca san trijagati
kntiday obh-dyiny sva-knty sakhn didhinva praymsa ||
61||
-mithune (a)
api (b)
Page 88 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 89 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(a) udannamamat;
Page 90 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha puru-guru-dra-lambhitr
bau-sahit pratipadya vipra-bhry |
valayita-sakala sa rma-ka
praamana-sagatam unnaman didhinva ||73||
atha prv iti | atha anantara puru-guru-dra-lambhit puru-gurudr bahula-gurv-agan tbhya lambhit prpt yena tathbhta valayita-sakala bandhu-varga-veita sa-rma-ka
praamana-sagatam artht yath-vidhi naman praipatya didhinva
praymsa iti ||73||
dvija-kula-mahil bau-pradhn
dina-dinam iam adbhut dadn |
tad-udayam api avad kam
vidadhati skata-lja-pupa-vim ||74||
dvija-kuleti | bau-pradhn madhumagala-pradhn dvija-kula-mahil
brhmaa-mahil-varga dina-dina pratidinam adbhutm ia
dadn tad-udaya tasya r-kasya udayam aivarya avad nityam
kam skata-lja-pupa-vi vidadhati kurvanti ||74||
dhta-mai-navaka suvara-ptra
ghta-pariprita-bhri-knti-madhyam |
Page 91 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
paricita-mukha-bimba-bimbam as
tithi-gaakya didea dea-rpam ||76||
dhteti | dhta-mai-navaka nava-mai-sayukta ghta-paripraena
bhri-knti pracura-obh madhye yasya tat | paricita-mukha-bimbabimba paricitn bimba pratibimbo yatra tat | suvara-ptra tithigaakya daivajya dea-rpa didea dattavn ||76||
dvija-kulaja-satr ba ca ka
praamana1-prvakam psaybhinandya |
madhuratara-gir visjya dhmne
nija-janan-ruci-magala pupoa ||77||
dvija-kulajeti | ka dvija-kulaja-sat vipra-bhry ban brhmaakumrn praamana-prvakam psay abhivandya, vchita-vastni
pradya ity artha, madhuratara-gir survyatara-vkyena dhmne svasva-ghya visjya nija-janan-ruci-magala yaodbhila-rpa
magala kalya pupoa iti ||77||
iti puru-kta-magala sa ka
svaka-gha-nirmita-tat-ktir bala ca |
sakhi-citam ucita-pradeam acann
aana-vidhi vidhin vidhitsati sma ||79||
iti prviti iti evam-prakrea puru-kta-magala sa ka svaka-ghanirmita-tat-kti svaka-ghe nija-ghe nirmit anuhit tat-kti snndi
kti yena tath-bhta sa vala baladeva ca sakhi-cita mitra-vyptam
udita-pradea bhojana-yogya pradeam acan gatv vidhin yathnym
aana-vidhi bhojana-ll vidhitsati sma vidhtum icchati sma iti ||79||
1
(a) praamana;
Page 92 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
asitakuilakeaveabhag
janajanalobhanaobhay manojam |
nirupamavadana1 sanlaubhra
cchavi savilsasaoakoanetram ||80||
asiteti asita-kuila-kea-vea-bhag-jana-jana-lobhana-obhay asitn
k kuiln ken bln tay namoja manohara nirupamavadana tulan-rahita-mukham anla-ubhraccha-vivilsa-saonakoanetra sanla-ubhracchavi kbh-yukta-veta-knti-yukta savilsa
vilsa-sahita saoa-koa lohit-bhmira-koa-yukta netra yasya tat ||
80||
(b) -vadana
Page 93 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
alakavitatabhlamaitapura
pthutaranradamukta muktansam |
maigaamayakualaprabhbhi
avalitagaaructirocituam ||81||
alaka-vitata-bhla-mai-puram alaka-vitate alaka-vyapte bhle mai
manohara pura tilaka yasya pthutaranrada-muktavat mukt yasy
td ns yatra-tat mai-gaamaya-kuala-prabhbhi mai-samhanirmita-kara-bhaa-katibhi avalitayo sayuktayo gaayo ruc
dpty atiroci atidptimat tua mukha yasya tat ||81||
galavalayavibhatiramya
maisaramadhyanibaddharatnavaryam |
valayavilasadrmikgadn
cchavicaladrmibhujadvayticru ||82||
galavalayeti galavalaya-vibhati-ramya galavalaya-rpam eva yat
vibhaam alakra tena atiramya mai-sara-madhye hra-madhye
nibaddha grahathita ratna-varya ratna-vara yasya ta valaya-vilasad
urmikga-dn valaya-obhamngurya-kaakn chave knte caladurmivat yad bhja-dvaya tena aticrum ati-sundaram ||82||
nharivadavalagnalagnakc
stavakacalcalacacadasujlam1 |
kanakaghanajidantaruk
aspamainpurakntiprapram ||83||
nharti nha-rivadavalagna-lagna-kcstavaka-clcala-calada-ujla
nharivat nsihavad avalagne lagna ya kc-stavaka raan-stavaka
tena saha calat yat acala tasmt calam udgacchad aujla kiraasamha yatra ta kanaka-ghana-jidantaruk aspa-mai-npuraknti-pura-pra kanaka-ghanajit suvara-piajit yat antaruka
paridhna tasya aa ta spati yat npura tasya knti-pura obhsamha tena pram ||83||
Page 94 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vividhavidhavicitramitrapakti
dvayaracitadravatarimthari |
nijanijavadhudyadyarpa
rahasi vinirmitajlavantravndt ||85||
vividheti vividha-vidha-vicitra-pakti-dvaya-racita-dravataryi-mt-hari
vividhn nn-jtyn vicitrn mitr yat-pakti-dvaya reyugma tatra racita yodrava parhsa tatra tarin t-yukt
mtn hari hara-janaka rahasi eknte vinirmitt jla-randhra-vndt
gavka-patha-samht nija-nija-vadhu-dya-dya-rpa nija-nijavadhbhi dya daranya dya-rpa manohara-rpa yasya ||85||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha maricasitsitumira
ghtaparamnnam adann asv ambhi |
nijarucim iyat nicyaya ca
pratikavala praaasa kasaatru ||88||
atheti asau kasa-atru r-ka ambhi sakhibhi maric-sit-sitmira marica-arkar-karpra-mira ghta-paramnna ghta-pyasam
adan bhakayan nijaruci nicyayan pratikavala prati-grsa praaasa iti
||88||
Page 96 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
parimalajaladhautavaktrabimb
navaharicandanacrucarcitg |
khapuraphanidalpubhir ete
surabhitarajitam hur syamadhyam ||92||
parimaleti parimala-jala-dhauta-vaktra-bimb parimala-jalena surabhisalilena dhauta vaktra-bimba ye nava-haricandanena cru-carcitni
agni yem ete r-kdaya kha-pura-pai-dal-pubhi guvkanga-vall-nirmita-putbhi surabhita-rajitam sya-madhya mukhagahvaram hu iti ||92||
vrajanpatibhtibhuk2kumravnd
rpitamaharbharacikacukdi |
sutatanum anu s virjayant
jananayanny akarod virjitni ||93||
vraja-npeti vraj-npa-bhtibht-kumra vndrpita maharbharacikacukdi gopa-rja-bhtya-blaka-samhn-tamahm lmkra-sayuktakacukdi jm iti bh s yaod sutam anu putra-arre virjayant jananayanni virjitni hlditni akarot ktavatti ||93||
tam asitamaikntidehaknti
snapitasuvarajavarakntavastram |
svaviracitavibhaa nirkya
stananayand amtny avoha mt ||94||
tamasti asita-mai-knti-deha-knti-snapita-suvaraja-vara-knta-vastram
asita mae indra-nla-mae kntir yatra tath-bhtasya dehasya knty
snapita dhauta suvaraja-vara-pta-vara manohara vastra yasya ta
r-ka svaracita-vibhaa svena yaoday viracita vibhaa
yasya ta nirkya mt yaod stana-nayant amtni avoha
dhatavatti ||98||
mairucimuralsuvanayai
pravaraikhaakaobhay tu3 ka |
asukhayad avarodhalokadi
sukhayitum ittham iyea sabhyadim4 ||95||
mai-ructi mai-ruci-mural-suvara-yai pravara-ikhaaka-obhay
mai-ruci-mural mai-maita-mural eva suvara-yai pravaraikhaaka ca tayo obhay avarodha-loka-dim anta-pura-vsinn
Page 97 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 98 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vrajaripukulamlam u hantu
punar agama3 punar gama vraja ca |
ajani ca jagatm adya ea
sphuratu katha bata mtar atha bhti ||107||
vrajeti vraja-ripu-kula-mla vraja-ripu-kuln vraja-atru-samhn
mla nidnam u jhaiti agamam vraja punar agama ca | ea vraja
jagatm adya he mta atra katha sphuratu iti ||107||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
1. (a) mrdh; 2. (b) uttamayma; 3. (a) puragama; 4. (a) puredhrio; 5. (b) avarodhio
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sarasijadg athganevatra
smitam amta vicakra yarhi diku |
Page 104 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vrajajanabhskrabhsitmbarym ||127||
atha harti hari ri-ka pitu divija-gaa-stuta-bhva-bhvity divijaganai deva-gaai stuta yo bhva tena bhvity sayukty paupati-parijjya-pu-patya-vraja-jana-bhskara-bhsitmbary pau-patin
mahdevena paripjya pu-patya-vraja-jana pau-pla-smha-svarpa
vrja-vsi-loka sa eva bhskara srya tena bhsitam ambharam ko
yasy sabhym agamat gatavn iti ||127||
dvijakalakalapoavedaghoa
prakarajamagalasagati vrajantym |
dii dii kavistamgadhdi
prakararavastavavistara bhajantym ||128||
dvijeti dvija-kala-kala-poa-veda-ghoa-prakaraja-magala-saati
brhman kala-kala-dhavanin pui prpta yat veda-ghoa prakara
tasmt jt y magala-sagati t vrajnty dii dii kari-stamgadhdi
prakararava-stava-vistra kavydi-samhn stava-vistara stuti-bhulya
bhajanty gacchanty prvenvaya ||128||
bharatavivtagtavdyantya
pracayabhiddivid mud3 dharaym |
nijapitkulamtvaatattad
vivahanapuyayuj pramodakhanym ||129||
bharateti bharata-vivta-gta-vdya-ntya-pracaya-bhiddi vid bharatamuni-pracrita-gta-vdya-ntya-samha-bheddyabhi-jn mud
harn dharay dhraavaty nija-pit-kula-mt-vaa-tat-tadbivahana-puya-yuj pramodakhanym hldkara svarpym ||129||
bala4sakhisahita sa sarvacaku
statiu vavara sudhm ivgakntim |
jayajayajayakravrasra
samajani yena tadnae jagac ca ||130||
[caturbhi]
bala-sakhti bala-sakhi-sahita bala-deva-mitra-pariveita sa r-ka
sarva-cakusyatiu sarva-loka-lecaneu sudhm iva aga-kntim avayavalvaya vavara tad jaya-jayakara-vrasra jaya-jaya-dhvani-samha
samajani yena jaya-dhvanin jagat vyne vyptam iti ||130||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
1. (b) suo; 2. this verse missing aro (b); 3. (b) mud; 4. (a) margin: svakao
SAKALPA-KALPA-DRUMA
harir asitamaipravekamrtir
lasati bala pthuprtihramrti |
nijanidhir iti puyajtalabdha
svayam iti sakramam kali vrajena ||134||
itti hari r-ka asita-mai-praveka-mrti undra-nla-sada-mrti
lasati vala baladeva pthu-vra-mrti prava-hra-sada-mrtir lasati
| nija-nidhir iti svaya puya-jta-labdha iti vraje sa sakrayam kali da
||134||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vacanavadanamrjannuik
dyanugatim ujjahad apy amuyatta |
amum anunayannuvtticary
na tu ithilm iva kartum itst ||143||
vacaneti vacana-vadana-mrjannuikdy anugati madhura-vkyamukhrjanopa-deabdapnugatyam ujjahat parityajan amuya r-kasya
tta r-mn nanda am r-kam anu nayannu-vtticary dipta-rpa-paricary ithilm iva kartum it na tu st iti ||143||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
madhupa-pika-ikhi-pradhna-pakiplavaga-ruru-priyakdi-jantu-bhedn |
dhvanita-naa-kalbhir anvakurvann
ajita-baldi-mudm udra-bly2 ||148||
madhupa-pika- iti | ajita-baldi-mudm r-ka-balarma-prabhtn
sukhya udra-bly udra blya ye te gopa-iava dhvanita-naakalbhir pratidhvani-ntya-kriybhi plavaga-ruru-priyakdi-jantu-bhedn bhekaruru-nmaka-priyaka-jantu-samhn anvakurvann anuktavanta iti ||148||
sthiratara-vara-buddhaya sakhya
saciva-caritratay hari bhajanti |
capala-mati-milad-vidakrhaprahasana3-kvya-gira prahsayanti ||150||
sthiratareti | sthiratara-vara-buddhaya sakhya sahacar saciva-caritratay hari
r-ka bhajanti sevante | kadcit capala-mati-milad-vidakrha cacala1
2
3
(a) latli-;
(b) prahasana;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
jutama-carita-prayukta-yuktasthiti-gati-rti-sam sabhjayanti |
pratimuhur api vmatyamnasva-cara-cita-jalpa-kal-vikalpayanti ||151||1
[aya loko na vykhyta]
atula-kulaja-la-mlad-ugrapraktika-gr-mdul sadrdrayanti |
giri giri ca vitaayticaaprabha-racana-prabhavo vicitrayanti ||152||
atuleti | atula-kulaja-la-mlad-ugra-praktika-gr-mdul nirupama-vaa-jtacaritra-nta-kahora-svabhva-v-komal santa rdrayanti sakhya iti
ea | giri giri ca prativkya vitaay, sva-paka-sthpan-hno vita,
aticaa-prabha-racana-prabhava atidurha-tarka-jla-racana-samarth
santa vicitrayanti, te r-kam iti ea ||152||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nirudaka-giri-snug kadcid
bahu-dhaval avals t nirkya |
dhvanayati mural patis tavsmddharaidhara-dravat hi t piparti2 ||158||
kalayati yamundi-sajay t
uira-kalritay sa ea dhen |
iha nija-nija-nma-buddhi-nadya
1
2
(a) ca varay;
(a) pipartti;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(b) vigatvti-
SAKALPA-KALPA-DRUMA
hariaviharaa satuayuddha
nayananimlanlinarmagli |
iti bahuvidhakhelanptavela
svam aanam apy ania visasmarus te ||166||
haria-viharaam iti he rdhe ! te gop haria-biharaa lampha-pradnakr sutua-yuddham ajamedn iro-yuddham | nayana-milana-linarma-gli luk lukuni iti rha-bh iti bahuvidha-khelanpta-vela
svamaana bhojanam api visasmaru vismtavanta iti ||166||
adhi harimuralisvaprvarga
sphuraadavapurvadha1 |
varavitanaymukh sudukhs
tadamilann mumuhur muhurmuhu ca ||169||
1
(b) -h
SAKALPA-KALPA-DRUMA
adhiharti adhi-harimural-svaprva-rga-sphuraa-davaat
purvadh mural-ninda rutv t prvavat prvarga-ds-grast iti
bhva tad var avitanay mukh vabhnu-nandn-prabhtaya
preyasya sudukh satya tad amilant tasya kantasya amilant muhu
muhu vram vra mumuhur iti ||169||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha nijanijakulyablasagh
Page 120 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vanalasadaanapradhnakhel
kutukakula bata citta tasya paya |
tvam asi kila kiyan munndravaryn
api yad ida nijavandina karoti ||178||
grantha-kart tadnntana-ll-varanenti-pramvia sannhavaneti
he samha vata carya paya, tvam asi kiyat ? yad ida vanalasadaana-pradhna-khel-kutuka-kula munndra-varyn ukadevdn
api nija-vandina nija-stava-phakn karoti ||178||
hariharisuhda sphuradvihr
dadur amr amukn am ca tatra |
tadapi tad ubhaya kula na bhoga
prati viviveca vihramagnabuddhi |180||
harti hari-hari-suhda hari ca hari-suhda ca te ka prabhtaya ity
artha sphurad vihhr santa kr-parya santa am gop
dadu am ca amukn tatra dadu tad api tathpi tad ubhaya-kuladya-dra-rpa bihra-magna-buddhi vihre magn buddhi yasya
tath-bhta sat bhoga prati na viviveca iti ||180||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bahuruciruciruka dukl
dikam adhiktya ubha ubhayuvea |
sahasakhinikara sa ea ka
sarabhasabhojanatat babhja ||184||
bahu-ruci-ruciruka bahu-vidha-varai manohara paridheya-vastra
dukldikam uttarya-dhasanbharadikam adhiktya dhtv, ubha
magala-dyaka sundaro v ubha-yuvea ubhnvita-vea saha-sakhinikara vayasya-gaa-samanvita sa ea ka sarabho-jana-tat
sahara-sahita-bhojanecch vabhja ||184||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
surabhightapariktn samastn2
aapi rasn praticarvaa ruciprn |
pratilavarucibhoktu pradya
pratilavam pa ruci purandhrivarga ||188||
purandhri-varga mahil-samha pratilava-ruci-bhoktu prati-lava-ruciprvaka-bhojana-katu r-kdiu surabhi-ghta-pariktn sugandhi1
2
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ghtena pariktn sasktn prati-carvaa carvaa carvaa prati pratigrse ity artha ruci-prn ruci-prdn samastn sakaln bhojyn aapi
rasn pradya pratilava prati-samaya ruci parama-prtim pa prptavn
||188||
abhinavaparipakvanrikela
dravavalita maricdicrugandham |
lavalavaarasapriya kadua
samucitaptrabhta ca mudgayam ||190||
samicita-ptra-bhta svardi-yath-yogya-ptra-pra mudga-ya
mudgn ya kvtha iti bh rjate iti ea kim-bhta tat abhinavanrikela-drava-valita ntana-paripakva-nrikelasya cra-sayukta puna
maricdi-cru-gandha marica-teja-patra-drucini prabhtn sundaragandha yatra tat puna lava-lavaa-rasa-priyam allavaa-rasena pritijanaka puna kaduam ||190||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
dvidalavavividhaprakravram |
harir abhijalasiktaniktatiktasvarasaviviktavicitrapkabhedam ||192||
pakvaghte muhu vra vram uddht uttolit pram ca y dvidalavaya mudga-cakdn vaik ts vividha-prakra-vra nn-vidhaptra-samha, ghta-sikta jala-siktam itydi vicitra-pka-bhedam ||192||
navacaakakalyamamudgapravarajayuktakauprasaktaspam |
phaladalakusumatvagaikandaprasavaktaprathayuktipaktibhedam ||193||
nava-caaka-kalya-ma-mudgn pravaraja samhaja yukta milita
kau-prasakta tiktdi-salagna spa dvidala ntana-caakdi-nirmitaspa-prakra-jtam iti bhva tath phala patra-pupa-tvagi-kandaprasavai kt y pratha-yukti prasiddhopya tay pakti-bheda pkabheda phaldi-nirmita-vyajana-prakra tatrsd iti bhva ||193||
taghtadhtajrakcidhtrphalarasapkakayaramyacukram1 |
bahuvidharacancamlasagha
ghanadadhimaakaroikjyapakvam ||194||
ta-ghte pakva-ghte dhtam arpita bharjitam iti yvat yat nirysa tena
ramyam utka cukram amla bahu-vidha-racan-camla-sagha
bahuvidha-racanay nn-prakra-pka-prakriyay caakmla-samha
caakasya chol iti nmakasya amlasya ca samha ghana-dadhi-maakaroikjya-pakva-ghana-dadhimaaka gha-dadhno maaka piakaviea dadhiva iti-bh roika ityubhaya ghta-pakvam ||194||
rapitapayasi bpapakapia
pravalitaarkaramugdhadugdhasram |
amtajayirasaprasralnibhavibhavaprasargrarasnm ||195||
rapita-payasi pakva-dugdhe vpea pakva yat pia piaka tatra
pravalita-arkara-mugdha-dugdha-sra kim v rapita-payasi vpa-pakvapiaka ca pravalita-arkara-mugdha-dugdha-sra ca tayo samhra
tam amta-jayi-rasa-prasrasya amta-jari-rasavistrasya lnibha
1
(a) -cukru;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[aabhi kulaka]2
anubhavat tat tat svarm ity artha rma-ka-yugala muhur api punar api
bhojana-tat bhojane y t sph tasy bhva bhojana-tat
tm avpa prptavn tad api nija-sevakeu phelvitaraa-kmatay
prasdrpanecchay tata bhojant vyarast ||197||
saparimalajalena vaktrauddhi
vidadhur am bata tdena yat tu |
aanajasukhapri suhu cakre
1
2
SAKALPA-KALPA-DRUMA
himajalahimabluksitbhir
viracitapnakapyak sakhya |
himakaravaragandhavikbhi
ktamukhavsatay sukha vireju ||200||
hima-jala-hima-vluksitbi hima-jala sutala-jala ca hima-vluk
karpra ca sit arkar ca t tbhi viracita-pnaka-payak viracita
nirmita pnaka sarava dikhykhya pnya pnti ye te tathokt
viracita pnaka ptavanta ity artha sakhya r-kdaya sarve |
hima-kara-vara-gandha-vikbhikarpra-gandha-yukta-tmbulavbhi kta-mukha-vsatay vihita-mukha-uddhitvena sukha yath syt
tath vireju obhante sma ||200||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kathy sulambhit sulpit yasy tath-bht sat kimb hari-caritakathsu lambhita-kathsu lambhit harim api lambhayitu prptu druta
ghra vavcha abhilam akarot ||202||
atha paupakulakitapatny
svam aanaklam adhtya tatra yt |
tadaanam anu t nievya tadgr
vaam aana rahas carantv am ca ||203||
atha anantara paupa-kulakit-patny paupa-kuln gopn kita
ri-nanda tasya patny r-yaody sva svyam aana-kla bhojanaklam adhtya smtv tatra yaod niedhya bhojanntara yathocitasev ktv tad-grvaa yaod-vkynuyyinam aanam am ca
knugat knt rahas eknte carantu vubhujire ||203||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
he hdaya ! dimi upadimi u tvam iti ea | rdhiky rdhsampe harim abhisraya abhisra kraya, tatra ka-sampe kdpi
kasminn api samaye t rdhm abhisraya, ida dvayam anupjana sad
sevana kuru iti ea | tad eva dvayam abhisra-dvaya yat yasmt
purutoa-poakri atiaya-toaa-poaakri ity artha ||206||
ghtaracitapaca sumiam
ia tad anu ca avasagin raslm |
drutataragaman vrkajt
vrajad abhighya sakhbhir tmakntam ||208||
[yugmakam]
nijavanagamanrhaskmarandhra
drutam atigamya vana praviya sarv |
praayi savidhadratas tu tasthur
jaahday sphay ca lajjay ca ||209||
gamana-vyprdy avasth varayati nijetydin | nija-gamanrhaskma-randra nija-gamana-yogya-nn-vidha-vka-latdi-pihita-mrga
druga satvaram atigamya atikramya sarvv vraja-sundarya vana
praviya t sphay milana-kkay lajjay ca svabhva-siddhay hriy
jaa-hday jaa-citt satya praayi-savidhadurata pra-nthasa
kt dre tasth virjamn vabhvu ||209||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
harimilanavidrabhvanta
kvacana ca divisiyukta netr |
haritanum avalokcya ts tu skt
kucitavapur laghu lilyire latsu ||217||
hari-milana-vidra-bhvanta ri-ka-milanya prabhta-cinty yadv
harimilant vidr bhvan cint tasmt kenopyena ka-sanmilana
bhaviyati itydy artham atiaya-praghabhvany ity artha kvacana
ca kutrpi sthne di-visi-yukta-netr di-nikipta-yukta-nayan
Page 131 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
purumaicayacruobhagova
rdhanaivadiggatasuni praaste |
suratarujayibhruhlili
prasavasamuccayamaikuayugmam ||220||
anupamititadantarlavle
mdumdumrutabhji kelidhmni |
parimalavanakadhaha
bhramararavakramajtajtasmni ||221||
murajidupavian smitrpitr
asitamaipraidhnahribhs |
kanakagaamanaprakmamna
Page 132 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nijanijagarvadhardhard abandhy |
tadapi kalaya citta s tu rdh
nikhilapurasarat gat vibhti ||225||
yad api tadya-knt r-ka-kntya subahava anek nija-nija-garvadhar-dhart sva-sva-garva-rpa-parvat-rohat avandhy srthak
bhavanti | tad api he citta ! kalaya paya s rdh nikhila-purasarat
sarvgrat gat vibhti rjate ||225||
nayanavalayaynvasci kicin
niilakaclanay tathnyad atra |
mdutaravacas tath para ca
priyatamapatama tay ramay ||227||
tay prasiddhay ramay ka-mano-mahiny nitya-priyay rdhay
nayana-valanaynetra-saclanena priyatama-patama r-kakartka-jijsita-vkyavara tathtra anyat vkya kicin niila-clanay
iraclanena tath para ca vkya mdutara-vacas manda-mandavacanena anvasci anuscitam ||227||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sthne yojayitv upaveayitv svaya mukham anu mukhe sarasa rasasahita kim v sarasa rasa-yukta mukhajagma prpta anyat samnam
||228||
(b) madhuripur;
(a) margin: sukha-;
3
(a) ata;
2
SAKALPA-KALPA-DRUMA
asitamaisuvaravaram gd
abhimukhat mithuna mithas tadagre |
pratiphalitatay vilokya yat tu
vyatiajyamnam iva smita sakhbhi ||233||
asitam ai-suvara-vara nla-mai-vara-ka suvara-vara-rdh ity
artha | tat mithuna rdh-ka-yugala mitha paras-param atra abhimukhatm gt saprpta | sakhbhi prati-phalitatay tayo divygapratibimbatay vyatiyajamnam iva paraspra-sayuktam iva vilokya
dv smita hsya ktam ||233||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nijaghagamahkam tu di
rutipatharodhanakd vighrati sma ||236||
athnantara tad etat pravaatay praamratay kimb tad uktavacansaktatay vara-sud kntn riti yathrtha niradhrayat tu
kintu nija-gha-gamankam sva-sva-gha-gaman-samarth di
nayana ruti-patha-rodhanakt ravaa-pathvarodhana-kri sat
vighrati sma ||236||
murajid ucitacructurbhir
muhur api netravinodanakriybhi |
svasadanavadana vidhtum s
nikaram aakyata na svamagnam anta ||238||
murajita r-ka ucita-cru-cturbhi samucita-mano-hara-cruryai
muhur api punar api netra-vinodana-kriybhi s priy nija-gha prati
vadana vidhtu priy-gan gha-gamanonmukh kartu na aakata |
sm anta antakaraa sva-magna svasmin nimagnam sid iti ea ||
238||
(b) kulli;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
samaguaparicrikbhir et
surabhijalavyajandidhribhi |
sarabhasam upasevit samantj
jitakamaldigud vireju ||243||
surabhi-jala-vyajandi-dhriti suvsita-salila-vyajana-prabhtisevopayogi-dravhastbhi, sama-gua-paricribhi samna-gua-viiadsbhi et r-rdh-prabhtaya sarabhasa savega sahara v
yath-syt-tath upasevit gut nija-gut jita-kamaldi-gu jig
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(a) -rjm;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vayam akhilasakhiprasaktann
hari-caritkalanya yarhi yt |
aparaharirambhir anyad rd1
bahuvidhabhojyam adyi tarhi guptam ||249||
vaya harhi yad akhila-sakhi prasakta-nn-hari-carita-kalanya akhilasakhn samasta-vayasyn prasakta prastvita yat nn-hari-carita
vividha-hari-ll kalanya daranya yt gat tarhi tad apara-harir
ambhi anya-ka-kntbhi candrval-prabhtibhir artha anyadvat
anya-samayavat anya-dinavad iti-yvat bahu-vidha-bhakya gupta yath
bhavati tath adyi dattam | anyadvad ity anena pratyaham eva tbhir api
bhyojya dattam iti jeyam ||249||
(b) anyadvad;
(a) padyosk (?);
SAKALPA-KALPA-DRUMA
na bhavati vinivartandyupya
pratigatiyaiviclandirpa |
api tu harigavu dive
sapadi hare sphurata sma tatra tatra ||253||
vinivartanyupyaprati-gati-yai-viclandi-rpa parvttya laguaclandi-rpa na bhavati gavm iti-ea | api tu hari-gavu hare
kasya di-ve sapadi tatra sphurata, r-kasyvalokanena veundena ca gopratyvartandi-krya-siddhir bhavatti bhva ||253||
(b) tathstu;
5
SAKALPA-KALPA-DRUMA
1. (a) orjm;; 2. (b) anyadvad; 3. (a) padyosk (?); 4. (b) tathstu; 5. (b) prayatta; 6. (b) eva;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
upariracitapupavisi
stavaktasastava eva divyaloka |
sukhayati sakhi gokulasya lokn
priyam anu sapriyat hi suhu dhatte ||261||
he sakhi ! upariracita-pupa-vi-si upari racit kt pupa-vn
si yena sa, stava-kta-sastavastavena kta sastava praas
yena sa, sa evs divyaloka-deva-gana gokulasya lokn sukhayati priyam
anu priya prati suhu priyat dhatte ||261||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
agharipujanan tu sarvayukt
svapatham abhkam asv abhkam |
varavitanujdibhi snubhi
Page 144 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha jayajayaabdabhavyagta
stavaghtadpakaprakumbhaljn |
vacasi irasi hastayo rayant
hari-jananprabhtis tati pratasthe ||267||
atha anantara hari-janan prabhti tati samha jaya-jaya-abdabhavya-gta-stavs-ghta-dpaka-pra-kumbhaljn jaya-jaya-dhvanimgalika-gta-stava-ghta-pradpa-vri-pra-mumbha-ljn vacasi, irasi
hastayo artht vacasi jaya-jaya-abda-mglya-sagtn, irasi ghta-dpn
pra-kumbhn, hastayo ljn rayant dhrant pratasthe jagma ||267||
samagamad avarodhanikramadv
ravadhim iya sa tad tu kacandra |
sahabalam abhiyan pura pradea
ramajarucpy abhita sukha vavara ||268||
iya r-yaod avarodha-nikrama-dvravadhim antapurt bahir gantu
siha-dvra-paryantam ity artha yad samagamat jagma, tad sa kacandra sahabala baladevena sahita yath syt tath pura-pradeam
agravarti-sthnam abhiyan abhigacchan, ram-jaruc ramt jyate v ruk
knti tay api abhita sukha vavara ||268||
atha sakusumaljavinr
janasukham anv anu mtur aghrilagna |
aparagurujaneu2 cnvatihat
tad atha yath yugapad bala ca tadvat ||269||
atha anantara sa r-ka kusuma-lja-vi-nirjana-sukha kusumaljn vi-varaa nirjanam rtrika te sukham anu pact yath
yugapat mtu yaody aghri-lagna caraa-salagna san aparagurujaneu rohin-prabhtiu ca anvatihat praamtihat | tat tad
1
2
(b) sukhcakra;
(a) -jansucnvatihat;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kaakatipayamtllany
jaavad upeyatur asmti sahotthau |
tadanu ca tanusevak samcu
snapanajalapramukha samastam asti ||272||
sahoyau sahvirbhvau r-rma-kau kaa-katipaya-mt-llany
kiyatkaa vypya janan-llny jaavat mugdhat asmtim anyakryeu uti-ea upeyatu prpatu | tad anu tat-pact ca tanu-sevak
arra-sevak aga-mrjana-snndi-krya-nipun bhty samcu
uktavanta kimcu tad ha snapana-jala-pramukha snnrtha-jaldika
samastam asiti ||272||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(b) atitama
SAKALPA-KALPA-DRUMA
citrakam carya citra tilaka ktv amta-ruci-dharea sudh-tulyasusvda-yuktena pnakena sitdisamira-pnyena kramuka-puena ca
guvka-sampena tmbleneti yvat nandaycakra kimbtra suta-yugam
iti kartpada yath-yogya yath-rucibhih sudhibhir eva samdheyam ||
276||
atha kanakaja-dohandi-ptry
anuga-jan samam eva te ghtv |
vyatijaya-manas drava dadhn
drava-gaman samayus tadya-padym ||279||
atha anantara te prasiddhm anugajan bhty kanakaja-dehandiptri svara-nirmita-dohana-ptri smam eva tena saha tasya v ki v,
yugapad eva ghtv vyati-jaya-manas aha prvam aha prvam
itykra-paraspara-jaya-kamena manas drava dadhn drava-gaman
satvara-gaman tadya-pady r-ka-gamana-mrga samayu
agaman ||279||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yadapi ca harihtimdhurbhi
sa nadati sarvaka eva dhenusaghai |
tadapi ca bata kpi tasya ik
vagatay tam iyarti tena ht ||282||
yad api hari-yti-mdhurbhi hare kasya y hti hti hvnam iti
yvat tasy y mdhur tbhi sarvaka eva sa dhenu-sagha go-samha
nadati nada-abde tad api vata carya kpi dhenu tasya ikvaagatay ikdhnatay tena kena ht amali dhavali gage yamune
itydi nmn ht sat tav eva ka eva iyarti gacchati prpnoti ||282||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
praamitajnuyugntarasthaptra |
muhur api kalayan sagostangra
smitam api dugdham api sma dogdhi ka ||284||
kitim anu pthivm anu kity caragradatta-bhracaragre datta
arpita bhra vigrahasya bhra yena sa, praamita-jnu-yugayo
anantarastha-ptra-praamitayo prakrea namitayo vakr-ktayor v
jnu-yugayo antaratha madhyastha ptra svara-nirmita-bhjana
yasya sa, sa ka muhur api puna punar api gostangra kalayan
clayan karayanniti yvat, smitam api manda-hsyam api dugdham api ca
dogdhi sma adugdha ||284||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti vividhataynuvaryamna
savidhasametatayvakaryamna |
upajananaisa etya tannidet
klamam apanetum iyya vsasadma ||289||
iti evam prakrea vividhatay nn-prakrea anuvaryamna krtita,
savidhasametatay nikaa-sagatatay avakaryamna dyamna
kntdibhir iti-ea sa r-ka upajanani janan-sampam etya gatya
tannidet jananydet klama ramam apanetu drmartu vsa-sadma
nija-ayana-gham iyya jagma ||289||
ruciramdulatlikcikham
upari niveam amu nievyam |
Page 151 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(b) iha;
(a) harir di-;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iha viviakalkalpavij
samuditat samavpur utkacitt |
amum uditm it kalnidhna
svakulakal vinivedya bhartum aicchan ||304||
iha vividha-kal-kalpavij nn-prakra-kal-samhbhij knt utkacitta utkahita-citt satya samuditat samyak-kathanatva
samavpu prpt am kalnidhna sarva-kaldhra sva-kntam
uditamit svakula-kal svakuln svyn kal naipunydi-rp
vinivedya bhartu paritoitum aicchan ||304||
(b) candral- ;
(a) amtu-
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vratatimaivivekakhaiobh
parimalabhg iha sadma kintu kujam |
iha kim u kusuma kim auka v
ayanam ida mithuna yad adhyaete ||315||
kallalati-kendra-nla-mai-vicra-khai-obh-parimala-bhg sadma
bhavana kintu kuja latdi-pihita-nibhta-sthnam | iha kimu kusuma
ayana ki v, auka vastra ayana ayym ida mithuna r-rdhka-yugala yat ayanam adhyaete ||315||
iti nitya-ll
||2||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[3]
atha nityntarvarti-sarvartu-ll
r-goplya nama,1
(b) not found; the following verse is placed after atha etc.;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(a) ruka;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sumadhuranavanrikelanra
tadupamatlaphalmbu csya1 majja |
upahtam iha vnday sate
sakhisahite mayi tptim dadhta ||11||
iha vnday sakhi-sahite vayasya-gaa-yukte sate tay sahite mayi
sumadhura-nava-nrikela-nra susvdu-nrikela-jala tad upamatlaphalmb tat tu lyat-laphala-jala ca asya ukta-phalasya majja phalamalhya-gata-sneha-viea upahta samarpita sat tptim dadhte ||11||
sa panasasahakragostann
1
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tata iha sariti praviya yya vayam api tni vicitya cru
cinma ||19||
muhur iha parita samvrajanta
sariti rasaprasara gaveayanta |
navanavatanayya padminn
stanam iva vriruha duhanti bhg ||"21||
rasa-prasara rasa-samha gaveayanta anveayanta navanavatanayya padminn stanam iva stana-tulya vri-ruha padma
duhanti ||21||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
harir asurasahasralakajet
svayam abalbhir aya vijetum ia |
yad iha jayam avpa tan na citra
yad atha jitas tad atva citram atra ||26||
hari svayam asura-sahasra-lakajet sahasra-laka-sakhyaksura-jay
avalbhi vrajganbhi aya r-ka vijetum iha, yat iha jayam
avpa prpta tat na citram cryam atha anantara yat tbhi jita
parjita tat atva-citram caryam ||26||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
avahitavati jvandhinthe
varavij drutam asya karaya |
taam aitavatha1 kanmpy
anugatat samavpa rgabaddha ||29||
jvandhinrthe prevare avahitavati svadne sati vabhnu-nandin
asya r-kasya karaya druta satvaram iha taa tram aitavat
gatavat kanmpi ||29||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(b) -vter;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sukusuma-sukumra-garbha-tl
milad-upadhna-ubhayu-maju-ayyam1 ||37||
cayn ca madhya-gatam ity artha | sukusumetydi, bahir-dee
sukusumai sundara-pupai abhyantare sukomala-tulikay ca
yuktopdhna ubhnvita-manohara-ayy, saruci itydi saknti-nihitatla-vntena bhgrdi-sukha-pradadravyea sastutaika-deam ebhir
guair viiam ida mai-sadana maimaya-bhavana drutatara
ghrataram aviat vian ca ayym adhivasati sma ||37-38||
sarucinihitatlavntabhg
rakamukhaarmadavastusastutgam |
drutataram aviad via ca ayym
adhivasati sma hari smituobhi ||38||
[yugmakam]
tam atha kusumacmara dadhn
varavij svayam eva sevate sma |
anjudam amu bala chala ca
praayi sa tu praayan ninya ayym ||39||
atha va-rvij vabhnu-nandin r-rdh svayam evs kusuma-cmara
pupa-nirmita-cmara dadhn sat ta r-ka sevate sma prayi sa
tu praayavn knta anjuda kuila-netrm am vabhnu-nandin
vala chala ca yath syt tath praayan prti janayan ayy ninya ||
39||
(b) -ayym
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti ghanasamayasphuaprabhte
nijajananhita paya ktnnam |
maricavalitam uam ad anann
aham anurmamukha sukha bhajmi ||45||
iti ghana-samayasphua-prabhte aha nija-janan-nihita nija-janany
yaoday nihita ktam arpita v paya-ktnna pyasam at anan
adan kim-bhta marica-valita marica-yukta puna ua, anurmamukha balarma-prabhti-sahita sukha bhajmi ||45||
ghaikharaikhm athdhirh
kalayata niy api gohavanyadhma |
pratilavataidlidptibhmn
dina iva sarvam ida muhur vibhti ||47||
atha gh-ikhari-ikh prsdopari ity artha adhih satya nii api
gotha-vanya-dhmagoha-vanayor dpti kalayata pasyata
pratilavataid li-dpti-bhmnpratikae vidyunnicayn dpti-bahulena
ity artha, dina iva ida sarva muhu vibhti ||47||
nabhasi jaladavidyudlilakmr
bhuvi harita sphurad indragopaknti |
madanugabhavatva knanar
tatim anupaakat sakhi prayti ||48||
he sakhi rdhe ! nabhasi ke jalada-vidyudli-lakm jalada-vidyudln
megha-saudmin-samhn lakm obh, bhuvi pthivy sphurad
indra-gopa-knti prakamna-rakta-vara-kudrakn kntir yatra
harita madanugabhavatva mama anugat bhavat iva knana-r-tatim
Page 169 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
giri-vara-irasi vyudasta-prv
vti-mai-sadmani labdha-dhenu-di |
bahuvidha-ataraja-mukhya-khel
vidadhad aha sakhibhi sukha praymi ||50||
giri-vara-irasi govardhanopari-bhge ity artha vyudasta-prvvti-maisadmani prvnm varaa-rahita-maimaya-bhavane ity atha labdhadhenu-di yatropaviya ta-cara-dhenn daranopa-yogidea,
sthita iti-bhva aha bahuvidha-ata-raja-mukhya-khel vidadhat
sakhibhi vayasyai saha sukha praymi prpnoti ||50||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yadi pulakakulkulsi ka
kanakapaa pau m nirkya bhadre |
ghanataidudayd vivardhamn
kuradharantulan tad praysi ||54||
he bhadre ! sumagale ! yadi tva kanaka-paa ptmbaram ity artha
pau m ka nirkya dv pulaka-kulkulsi pulaka-kulena romcasamhena kul bhavasi | tad vanataid udayt vivardhamnkuradhara-tulan praysi ||54||
(a) alpa;
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(a) upayujya
SAKALPA-KALPA-DRUMA
abhilaati madyakeliik
gurum iyam acyutavallabhkilakmm |
iti kila kamalval vidhtm
uru apharnikara carkarti ||65||
aya aphar-nikaramna-samha madya-keli-ik-gurum acyutavallabhki-lakm ka-priy netra-obhm abhilaati iti heto
vidht kampit kamalval padma-rem uru atiaya carkarti
puna puna atiayena karoti ||65||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vyatimilitataytha rsantya
vyadhiata t dayitena tena srdham |
vilasitavaramdhurbhir e
suravanit mumuhur muhur muhu ca ||81||
tatha t priy vyati-militatay paraspara-ekatr-bhtatay tena dayitena
priyatamena srdha saha rsa-ntya vyadhiyata akru e ntyn
vilaita-varamdhurbhi sura-vanit devya muhur muhu mumuhu ||
81||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vyajanasalilapnakgarga
kramukapudibhir ritbhir i ||83||
ittham anena prakrea ida vilasita vilsam caranta rama klntim
upalabhya prpya anubhya iti yvat cirt bahu-kla vypya am
kdaya nivi kuja pratti-ea tad ritbhi araa-gatbhi
dsbhi vyajana-salila-pnakga-rga-krama-pudibhi vyajana lalila
jala pnaka jala-sikta sitdipeyam aga-rga mga-mada-candandilepana-rpa kramu-kapua tmbulam itydibhi ih arcit ||83||
atha muraripurdhikkhyayugma
mduayana pratilabhya valguarma |
atanuta ayana tath yath tat
tanum api bhedam adht tanudvaya na ||85||
atha anantara murari-purdhikkhya-yugma r-rdh-kkhya-yugala
valgu manohara arma sukha mdu-ayana komala-ayy pratilabhya
prpya yath tat tanu-dvaya r-rdh-dmodara-vigraha-yuga tanum api
alpam api bheda viccheda na adht tath tena prakrea ayanam
atanuta tanu-ada-visttau sarvg-lea-prvaka-ayana ktavn iti
bhva ||85||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
"surabhinavakalitaulbhi
purusitavakayanpayasktnnam |
suparimalahari pluta samantd
vikalitavalkalabjangaragam |88||
he raroru ! surabhi-nava-li-taulbhi suganda-ntana-li-taulai
purusita-vaskaranpasktnnam atiaya-ka-vara-nava-prasta-gbhipayas ktnna kim-bhta saparimala-havipluta saparimala-ghtavypta samantt vikalita-valkala-vja-nga-raga valkla-vja-virahita-ngaraga-phala bahu-ghta-pra-pakva-pia-bheda pracura-ghtai
paripakva-nn-vidha-piaka pravitata-maaka-roikbhi aneka
prakra-piaka-vieai roikbhi ca ia piitrdrakam etat-sarva svamtr r-yaoday uasi prabhte arpita svadate mt mm svdayati
ity artha svadate mahyam iti para-lokena v anvaya sudhbhi-vivecya ||
88-89||
bahughtaparipakvapiabheda
pravitatamaakaroikbhir iam |
pariktadalitrdraka svamtrr
pitam uasi svadate varoru mahyam ||89||
[yugmakam]
tadanu ca janan dadti vea
mgamadakukumacrapravastram |
tam aham aharaha sajan sarma
sahasakhivthir atva arma ymi ||90||
1
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tad anu tat-pact janan r-yaod mgamada-kukuma-cra-pravastra mga-nbhi-kukuma-crbhy pra paripra samiram itiyvat etda vea dadti, sarma balarmea sahita aham aharaha
pratidina ta vea sajan dhrayan saha-sakhi-vtthi vayasya-gaasamanvita san atva arma sukha ymi prpnomty artha ||90||
yadapi vividhatemandimadhya
dinam upalabdham ihsti pakajki |
tadapi bhavati srdraka ghtnta
ktapacaarapakam darya ||91||
he pakajki ! yad api madhyandina divasasya madhya-bhge mtr
prerita vividhatemandi nn-prakara-vyajandi iha gohe upalabdham
asti bhavati, tad api srdrakam rdraka-sahita ghtnta-kta-pacaarapa-ka ghta-pakva-arapa-kam darya prtaye bhavati ||91||
aharahar anudhenukacukdi
cchavisavitcchavimitratcchabhsa |
sakhibhir akhilakelilihr
takarutakarmai narmaarma yma ||92||
aharaha pratidina dhenukavcukdi-cchavi-savit-cchavimitratcchabhsadhenu-pacd-gamana-tac craa-jnu-lambitakacuka-dhraa-kai-bandhanodi-grahaa-mai-muktdyalasktavicira-vasadn kntibhi srya-kntibhi sahamitratay ujjvala-bhsa
sakhbhi saha akhila-keli-li-hrtaka-ruta-karmai bahuvidha-kr-liukdi paki ravnukaraa-karmai parihsa-sukha yma ||92||
pariatatarajambhangaraga
kramukamukhadyutioaknanntam |
smitalasitakaijardipupa
pramuditasarvam ahardiva bhramma ||93||
smita-laita-kaijardi-pupa-pramudita-svarvavikasitbhilaitakaijardi-pupai amodita-sarva pariata-tarajambha-nga-ragakramuka-mukha-dyuti-oa-knannta paripakva-jamranga-ragaguvka-prabhtn dyutibhi raktima-knana-madhyam | ahardivam
aharaha bhramam vayam iti ea ||93||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti mdutaratuliknukl
ktaayana nayanbhirmayugmam |
madhuripuvabhnujsamkhya
na vapuibhedam avpa npi citte ||96||
iti mdutara-tuliknukul-kta-ayana komala-tulamay-ayyym
anukaula-kta-ayana nayanbhirma-yugma netra-prtikara-yugala
madhuripu-vabhnuj-samkhya r-rdh-ka-nmaka vapui
vigrahe bheda na pa prpta citte'pi bheda npa ekkra-pryavigrahatvd iti bhva ||96||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ghtadadhiksarrdrakdiju
kauvaak vividhni sandhitni |
aharahar udaye madyamtr
mayi nihitni bha sukha vahanti ||98||
aha-raha pratidinam udaye sryodaye sati madyamtr r-yaoday
ghta-dadhi-ksarrdrakdi-ju kauvaak vividhni sandhitni
crdni bham aty artha sukha bshanti aha bhojana karomti
bhva ||98||
ghusarucir atlaskmavastra
dvidalajakacukayukpidhnavaka1 |
pavanarahitagharmaarmadt
sthalam anu dhenvavanena arma ymi ||100||
yusetydi | kukuma-knti-viia-tulsamanvita-skma-vastrea ubhayaprv-vtai tda-kacukcchdita-vaka da aha pavana-rahitagharma-dtsthalam anu pravana vihna-raudrea sukha pradasthala
lakm-krtya dhenvavanena dhenu-rakaena arma sukha ymi prpnomi
ity artha ||100||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ko'pi na iti nuna nicita hasita yath syt tath dayay sahyati sma ||
101||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sa bakulasahakraketakn
sakaruakiukangakearm |
tatir atiuubhe vilokya yntu
bhramarapikapravar maha sajanti ||109||
sava-kula-sahakraketakn vakula-sahitmra-ketakn sakarua-kiukanga-kear y obh vilokya dv bhramara-pika-pravar tati
samha atiuubhe, bhramara-kokila-reh maha utsava sajanti
prpnuvanti ity artha ||109||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
niyamitacaran nikujadhmni
kvacana ca vsakasajjikyamn |
priyatamam anavpya mnam can
mukham iva mnadhan hi dhanyanrya ||115||
niyamita-varat prtyahika-yath-niyamnuhnt kvacana ca kutrpi
nikuja-dhmni vsaka-sajjikyamn vea-bhdika ktv vsa-gha
sajjktya nyakgamana-pratkm carantya nyik ity artha |
pritama kntam anavpya aprpya mnam abhimnam can prpnuvan
dhanya-nrya hi vata sukham iva mnadhan ||115||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vrajva gacchva, hi vata kumuda-mudga-rdi-pupa kumuda-khamallik-prabhti-pupam iha sita-rocirocii veta-knty dpti-viie kuje
rocamna dpyamnam asti ||119||
adhi-kusuma-vana virajamna
harim atha kntimat vrka-putr |
sukha-kara-lalit-vikhikdipriya-savayas-tatibhi sama samayya ||121||
atha anantara he citta ! atra citram cary paya | ki tat ? tatrha
kntimat alaukika-saundaryamay vrka-putr r-vabhnunandin sukha-kara-lalit-vikhdi-priya-savayas-tatibhi sukhaprada-lalitdi-priya-sakh-rebhi sama saha samayya militv guakriyga-bhva-prabhtibhi naisargika-gudibhi hari sarva-jvamanoharam api knta vaam adhnam akta ity anvaya aabhi
kulakam | katham-bhta harim ? tatrhaadhi-kusuma-vana kusumavanam adhiktya virjamnam | ki v, kusumam adhiktya yad vana tad
virjamnam ||121||
sukusuma-nikarn upadadna
svam api tam apy anu tanvi yojayant1 |
dvayam api tad-anuvrata-kriybhir
drava-tatibhi ca mudci kurvatbhi ||122||
puna katham-bhta [hari]? sukusuma-nikarn surabhita-pupa-nicayn
updadna ghnam | vrka-putr katham-bht ? tatrhasvam api
tmnam api tam api kam api anu tn kusuma-nikrn niyojayant
yath-yogygeu dhrayant ||122||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(a) dadhta;
(a) prajalpitbhi
SAKALPA-KALPA-DRUMA
maimayavaracatvarasya ayym
anu kusumnilallay suseva |
paramatamasakhbhir asyamna
Page 191 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti sarvartu-ll
||3||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[4]
atha phala-nipatti
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(b) -ghaa-;
(a) khyti
SAKALPA-KALPA-DRUMA
labdha-ttdy-anuja
r-rmdi-prasakta surabhi-gaa-ata
playan moda-yukta |
sandhyy gopa-gop-sukhada-gha-gati
snurga kapym
tat-tad-dvyad-vihra sphuratu tava mana
sarvad ka-candra ||4||
varita-nitya-ll sakepata varayann haprtar iti | he mana !
prta prabhte mtu r-yaody sva-hastd aana-sukha-kt
labdha-ttdy-anuja pitr-dy-anumati prpta, tata r-rmdiprasakta r-yuktgraja-balarma-prabhti-salagna, moda-yukta
nandita san surabhi-gaa-atam agaita-dhenu-vnda playan
crayan | sandhyy rajan-mukhe gopa-gop-sukhada-gha-gati
gopn gopn sukha-prada-bhavana-gati | kapy rtry
snurga tat-tad-dvya-vihra prvokta-vana-bhramadi-rpavihra | etda ka-candra sarvad ahar-nia tava sphuratu ||
4||
ya r-paryanta-ycynvitir iha
paupa-rei-bandhur yaodnandasvyga-jta subala-mukhaPage 195 of 201
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sakha ki ca rdhdi-knta |
sa r-gopla-nm surabhi-kulamaha playan divya-kelir
nakta rsdi-ll-lalitatamagati sarvad syd gatir na ||6||
iha r-gokule ya r-paryanta-ycynviti r-paryantai lakm
paryantai ycy prrthany anviti anugamana yasya sa artht lakm
vraja-vsrtha rsa-daranrtha v tapo atapyata, brahmoddhavdaya
gulma-latdau kathancit janana-prarthan cakru itydy anusandheyam |
paupa-rei-vandhu gopa-gan vandhu yaod-nanda-svyja-jta
r-yaodnandtmaja, suvala-mukha-sakha suvaldn msakh rdhdiknta divya-keli aprkta-kriyla sa r-gopla-nm aha divasa
vypya surabhi-kula mgosamha playan nakta vypya rsdi-lllalitatama-gati rsdi-lly manohara-gati yasya sa etda sa rka sarvad na asmka gati syt bhavet ||6||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
(a) armi
-ruco jvalbhir;
3
(a) amita
4
1
2
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[5]
bh.pu. 10.21.17;
(a) -ramlibhi;
3
bh.pu. 10.84.41;
4
bh.pu. 10.30.28;
5
skanda-pura 5.3.197.75, and elsewhere;
2
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
prayantam