Ham Petrol Ve Doğalgaz Raporu Mayıs 2015

MAYIS2015
Bu rapor, Trkiye Petrolleri Strateji Gelitirme Daire Bakanl tarafndan, 15 Ocak 2015 gn Babakanlka (Hazine Mstearl)
Resmi Gazetede yaymlanan 2015 ylna ait genel yatrm ve finansman programnn uygulanmasna ilikin usul ve esaslarn
belirlenmesine dair tebli uyarnca, Ortaklmzn faaliyette bulunduu petrol ve doal gaz arama-retim sektrn takip ederek
sektr iindeki konumunu daha iyi analiz edebilmek ve etkin sektrel politikalar gelitirilmesine yardmc olabilmek amacyla
hazrlanmtr.
NDEKLER
EKLLER
TABLOLAR
1. KRESEL PETROL VE DOAL GAZ SEKTRNN GRNM

1.1. KRESEL PETROL SEKTR
Kresel Petrol Rezervleri
Kresel Petrol retimi
Kresel Petrol Rezervlerinin mr
Kresel Petrol Tketimi
Kresel Petrol Ticareti
Kresel Rafinaj Faaliyetleri
Petrol Fiyatlar
1.2 KRESEL DOAL GAZ SEKTR
Kresel Doal Gaz Rezervleri
Kresel Doal Gaz retimi
Kresel Doal Gaz Rezervlerinin mr
Kresel Doal Gaz Tketimi
Kresel Doal Gaz Ticareti
Kresel Doal Gaz Depolama Faaliyetleri
Doal Gaz Fiyatlar
Ankonvansiyonel Gaz retimi ve Enerji Sektrne Etkileri
Aktif Kule Says ve Arama - retim Faaliyetleri
1.3 NMZDEK DNEMDE HDROKARBON SEKTRNDE
BEKLENEN GELMELER
2. TRKYEDE PETROL VE DOAL GAZ SEKTRNN GRNM
2.1. TRKYE ENERJ GRNM

2.2. TRKYE HDROKARBON SEKTR
Trkiyedeki Hidrokarbon Rezervleri
Yurt i Hidrokarbon Arama ve retim Faaliyetlerindeki Gelimeler
Trkiye Arama - retim Sektr ve Aktif Kule Says
Petrol ve Doal gaz Sektrnde Birleme ve Satn Almalar
2.3. TRKYE PETROLLERNN SEKTRDEK YER
Trkiye Petrollerinin Yrtt Arama - retim Faaliyetleri
Depolama Faaliyetleri
Trkiye Petrolleri Tarafndan Yaplan Yurt i Yatrmlar ve Btnsel Dnm Program
2.4 HDROKARBON KAYNAKLARININ NAKLNDE TRKYENN KPR KONUMU
KAYNAKLAR
2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU
2
3
4
6
6
7
10
12
14
16
17
18
18
20
23
24
26
26
28
29
31
32
34
34
39
39
41
44
46
47
47
50
52
54
56
1
EKLLER
ekil 1. 2013 Yl Kresel Birincil Enerji Tketim Oranlar
ekil 2. 1990-2035 Dnemi Dnya Enerji Tketimi
ekil 3. Blge Baznda Enerji Talep Miktarlar
ekil 4. 2014 Yl Blgelere Gre Dnya spatlanm Petrol Rezervi
ekil 5. 2000-2014 Dnemi Blgelere Gre Dnya Petrol retimi
ekil 6. 1990-2040 retim Projeksiyonu
ekil 7. 1990-2040 retim Art Yaanacak lkeler
ekil 8. 2013 Yl lkeler/Blgeler tibariyle Rezerv Miktar
ekil 9. Dnya Sv Yakt Rezervleri ve 2035 Ylna Kadar olan Dnemde Arz Maliyetleri
ekil 10. 1990- 2013 Yllar Aras Blgelere Gre Dnya Petrol Tketimi
ekil 11. 2014-2020 Yllar Aras Blgelere Gre Dnya Petrol Tketim Projeksiyonu
ekil 12. 2014-2020 Aras Ham Petrol Ticaret Art ve 2020 Ham Petrol Ticareti
ekil 13. 2014-2020 Arasnda Beklenen Rafineri Kapasite Artlar
ekil 14. 2013-2015 Dnemi Brent ve WTI Petrol Fiyatlar
ekil 15. 2014 Yl Dnya spatlanm Doal Gaz Rezervleri Dalm
ekil 16. 2014 Yl En Fazla Doal Gaz Rezervine Sahip lk 10 lke
ekil 17. 2035 Ylna Kadar retilebilir Doal Gaz Kaynaklar ve Maliyetleri
ekil 18. 1990-2013 Blgelere Gre Dnya Doal Gaz retimi
ekil 19. 2013-2015 Dneminde Blgelerde Beklenen retim Art
ekil 20. 2012-2040 Dneminde retim Art Beklenen lkeler
ekil 21. 2000-2014 Aras ABD Hidrokarbon retimi ve Aktif Kule Says
ekil 22. 2013 Yl Blgelere Gre Doal Gaz Rezervi ve Rezerv mr
ekil 23. Yllar tibariyle Dnya Doal Gaz Tketimi
ekil 24. Blgeler tibariyle Doal Gaz Tketim Projeksiyonu
ekil 25. 2014-2015 Dnemi Doal Gaz Fiyatlar ve Petrol Fiyat
ekil 26. 2012-2040 Dnemi Ankonvansiyonel Doal Gaz retim Projeksiyonu
ekil 27. Dnyada Aktif Sondaj Kule Says ve Petrol Fiyatlar
ekil 28. 2013 Yl Trkiye Birincil Enerji Arz
ekil 29. 2013 Yl Trkiye Enerji Tketiminin Sektrel Dalm
ekil 30. 1990-2013 Trkiye Enerji Talebinin Da Bamllk Oran
TRKYE PETROLLER
4
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
16
17
18
19
19
20
21
21
22
23
24
25
28
30
31
34
35
36
ekil 31. 2000-2013 Yllar Arasnda Trkiyenin Birincil Enerji, Petrol ve Doal Gaz Tketimi
ekil 32. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiyenin Petrol Tketimi ve Yerli retim
ekil 33. 2000-2014 Yllar Arasnda Trkiyenin Doal Gaz Arz ve Yerli retim Oranlar
ekil 34. 2014 Ylnda Trkiyenin thal Ettii Ham Petroln Kaynak lkelere Gre Dalm
ekil 35. 2014 Ylnda Trkiyenin thal Ettii Doal Gazn Kaynak lkelere Gre Dalm
ekil 36. 2014 Yl irketlere Gre Trkiye Ham Petrol Rezervleri
ekil 37. 2014 Yl irketlere Gre Trkiye Doal Gaz Rezervleri
ekil 38. 2014 Ylnda Yaplan Sondaj Saysnn irketlere ve Trlerine Gre Ayrm
ekil 39. 2014 Ylnda Yaplan Sondaj Metrajlarnn Trlerine Gre Ayrm
ekil 40. 2000 - 2014 Yllar Arasnda Trkiye Ham Petrol retimi
ekil 41. 2000 - 2014 Yllar Arasnda Trkiye Doal Gaz retimi
ekil 42. Trkiyede Aktif Kule Says ve Petrol Fiyatlar
ekil 43. Nisan 2015 Avrupada Arama Faaliyetlerinin Youn Olduu lkelerdeki Aktif Kule Saylar
ekil 44. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiye Petrolleri Tarafndan Yaplan 2B ve 3B Sismik almalar
ekil 45. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiye Petrolleri Tarafndan Gerekletirilen Sondaj Faaliyetleri
ekil 46. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiye Petrollerinin Hidrokarbon retim Miktar
ekil 47. Kuzey Marmara ve Deirmenky Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisleri
ekil 48. Trkiye Petrolleri Doal Gaz Depolama, Geri retim ve Enjeksiyon Kapasitesi
ekil 49. Trkiye Petrollerinin Son 10 Yldaki Yatrm Tutar
ekil 50. Trkiye Petrolleri 2023 Btnsel Dnm Program
ekil 51. Trkiyeye Uzanan veya Uzanmas Planlanan Uluslararas Petrol ve
Doal Gaz Boru Hatt Projeleri
36
37
37
38
38
39
40
41
42
43
43
44
45
47
48
48
50
51
52
53
54
TABLOLAR
Tablo 1. 2013 Yl Dnya Petrol Ticareti
Tablo 2.2014 Petrol ve Doal Gaz Birleme ve Satn Almalar
14
46
1. KRESEL PETROL VE DOAL GAZ

SEKTRNN GRNM
Enerji, bir lkenin ekonomik ve sosyal geliiminin en temel ve
srkleyici gereksinimlerinden birisidir. Bu bakmdan, enerji
gvenlii olgusu, ekonomik gvenliin ve ulusal gvenliin
yaamsal unsurlarndandr. Enerji, toplumsal yaamlarmz
srdrebilmemiz iin gerekli olan hemen tm sreler
iin vazgeilmez bir girdi olup; sanayi, ulatrma, konut ve
ticarethane alt sektrlerinde kullanlmaktadr. Bugn dnyada
tketilen enerji, ok sayda enerji kaynandan elde edilirken;
petrol, doal gaz ve kmr gibi fosil kaynaklar, bu kaynaklar
iinde % 87ye yakn bir arlk tamaktadr (ekil 1).
Kmr
30%
240
215
163
172
1
10
9
1
11
11
44
45
36
39
64
66
1990
1995
188
1
12
12
47
2
13
13
59
3
16
13
70
ekil 1. 2013 Yl Kresel Birincil Enerji Tketim Oranlar

(Kaynak: BP Energy Outlook to 2035)
294
256
6
17
11
77
265
7
18
13
77
11
20
14
85
73
334
19
15
22
16
23
17
89
88
TRKYE PETROLLER
24
25
17
92
Hidro
Nkleer
85
80
50
58
65
72
79
81
84
86
91
96
99
2000
2005
2010
2013
2015
2020
2025
2030
92
Kmr
Doal Gaz
Petrol
ekil 2. 1990-2035 Dnemi Dnya Enerji Tketimi (Kaynak: BP Energy Outlook to 2035)
351
Yenilenebilir
61
44
Yenilenebilir
2%
Petrol
33%
316
(Milyon Varil Petrol Edeeri/Gn)
Nkleer
4%
Doal Gaz
24%
Petrol, zellikle ulatrma sektrnn temel enerji kayna

olarak, dnya birincil enerji tketimi iinde en byk paya
sahiptir. Petrol takip eden doal gaz ve kmr ise byk
lde elektrik retiminde kullanlmaktadr.
Petrol, 2013 yl sonu itibari ile dnya enerji talebinin
% 33n, doal gaz ise % 24n karlamtr. Bugne kadar,
eitli uluslararas kurum ve kurulular tarafndan (Uluslararas
Enerji Ajans, ABD Enerji daresi, BP, ExxonMobil vb.) yaplan
eitli projeksiyonlara gre petroln birincil enerji tketimi
iindeki payn uzun dnemde de koruyaca ngrlmektedir
(ekil 2).
Hidro
7%
102
2035
Uluslararas Enerji Ajansnn Yeni Politikalar balkl

senaryosuna gre, kresel enerji talebinin, 2040 ylna doru,
hkmetlerin izleyecekleri politikalara bal olarak, mevcut
talebin yaklak 1,4 katna kmas beklenmektedir. Enerji
kaynaklar baznda talep art oranlarnn ise 2012 ylndan
2040a kadar olan dnemde; petrolde % 13,5, kmrde
% 14,6, doal gazda % 55, nkleerde % 88,5, yenilenebilir
kaynaklarda ise (su dahil) % 317 olaca ngrlmektedir.
Uzun dnemli enerji projeksiyonlar deerlendirildiinde
byk lde OECD d lkelerin tketimlerindeki art
dikkati ekerken, enerji arz da ykselmektedir. Bu kapsamda

zellikle Asya Pasifik blgesinde enerji arznn 1,5 katna
kmas en dikkati eken husustur (ekil 3). Blgede zellikle
doal gaz ve kmr retiminde art beklenmektedir. zellikle
OECD d ekonomilerde in ve Hindistann ekonomik
performanslar dikkat ekmektedir. Bu kapsamda inin
son dnemde balatt enerji younluunu drmeye
ynelik politikalarn uzun dnemde de devam etmesi
beklenmektedir. ekil 3te enerji talebine ilikin trendler
deerlendirildiinde enerji hammaddelerinin Asya Pasifik
blgesine doru akaca deerlendirilmektedir.
Asya Pasik
Afrika
351
Milyon Varil Petrol Edeeri / Gn
Orta Dou
334
316
Avrupa ve Avrasya
294
Orta ve Gney Amerika
256
265
240
Kuzey Amerika
215
91
188
163
36
4
5
70
172
46
5
7
130
52
103
143
155
166
110
13
15
12
22
24
27
6
8
7
11
8
14
8
16
9
17
10
20
60
59
59
58
60
61
62
63
64
56
57
11
12
14
14
16
18
20
22
7
47
51
55
57
56
56
56
59
59
59
59
1990
1995
2000
2005
2010
2013
2015
2020
2025
2030
2035
ekil 3. Blge Baznda Enerji Talep Miktarlar (Kaynak: BP Energy Outlook to 2035)
2013 ylnda toplam birincil enerji talebinin % 42,3nn
elektrik retimi iin kullanld gzlemlenmektedir. 2035
ylnda bu rakamn % 46,6ya kmas beklenmektedir. Elektrik
retimi iin tm birincil enerji kaynaklar kullanlmaktadr.
talep projeksiyonuna gre, 2013 ile 2035 yllar arasndaki

dnemde, kmrn arta katksnn zellikle inin kmr
youn endstrilemeyi terk etmeye balamas sonucunda
giderek azalmas, gazn paynn ise artmas beklenmektedir.
Petrol daha ok tama sektr tarafndan talep edilmektedir.

Nitekim dnya petrol tketiminin % 52,8i tama sektrnde
gereklemektedir. 2035 ylna kadar petrol talebinin
% 21 orannda ykselmesi; bu sre zarfnda ulamda petrol
kullanm orannn % 94ten % 89,4e dmesi, ulam iin
kullanlan enerji orannn ise % 18den % 17ye dmesi
beklenmektedir.
ABDnin 2035 yl itibariyle enerji ihtiyacnn tamamn z

kaynaklarndan karlayarak kendi kendine yeterli bir lke
haline gelecei ngrlmektedir. Bugn en byk ithalat
blgelerin banda gelen Avrupa Birliinin yerini 2030da
inin almas beklenmektedir. Rusyann ise en byk ikinci
petrol ve doal gaz reticisi olmas ve en byk enerji
ihracats konumunu srdrmesi, 2035 ylnda dnya
enerji talebinin % 4,1ini karlayacak enerji ihracatn
gerekletirmesi beklenmektedir.
20. yzyln ikinci yarsndan itibaren zellikle hzl sanayileme

ile artan evre kirlilii, fosil yaktlar arasnda nispeten temiz
ve verimli bir yakt olan doal gaza ynelik talebin artmasna
neden olmutur. BP Energy Outlook 2035 birincil enerji
1.1. KRESEL PETROL SEKTR

Kresel Petrol Rezervleri
2014 ylnn ilk verileri nda Dnya petrol rezerv miktar
1,65 trilyon varil olarak kaydedilmitir. Konvansiyonel yollar ile
eklenen rezervler dikkate alndnda 2010 ylndaki Brezilya
tuz alt keifleri sonrasnda eklenen rezerv miktarlarnda
nemli dler sz konusudur. Buna ek olarak 2010 sonras
dnemde Dnyada 500 milyon vpeden byk rezervli
keiflerde azalma dikkati ekmektedir. 2014 ylnda ise bu
kapsamda deerlendirilebilecek keif gereklememitir.
Dnya apnda alan arama ve tespit kuyular byk lde
kara alanlarnda gereklemekte olup, 2014 ylnda da
kuyularn % 83 kara alanlarnda almtr. Alan arama ve
tespit kuyularnn sadece % 17lik blm deniz alanlarnda
alrken 2010 yl sonrasnda eklenen rezervler byk
lde deniz alanlarndan gelmitir. 2010 ylnda Brezilya
tuz alt keifleri nemli miktarda petrol ve doal gaz tespit
edilirken, 2014 ylnda deniz alanlarndan eklenen rezerv
2,8 milyar vpeyi gememektedir. Kara ve deniz alanlarnda
eklenen rezerv miktarlar azalrken, kefedilen sahalarn
gelitirilmesi ve alt yapnn kurulmas sonrasnda evredeki
K. AMERKA
220; %13
AVRUPA
12,3; % 0,8
ABD
35; %2,1
uydu sahalarn gelitirilmesi nem kazanmaktadr. Buna ek

olarak petrol fiyatlarnn dk seyretmesi, zellikle derin
deniz almalarn ve ar petrol retimini olumsuz ynde
etkilemektedir.
Endstrinin en hareketli olduu blge halen Kuzey Amerikadr.
Amerika blgesi endstri hareketlilii ve yenilikilii ile
dikkati ekerken ABDde petrol rezervleri artmaya devam
etmektedir. ABDde zellikle rezerv deerleme ve retilebilir
rezervin yeni retim teknikleri ile arttrlmas etkili olmaktadr.
Bu kapsamda Kuzey Amerikada gerekleen 3 milyar varillik
rezerv ekleme byk lde ABD kaynakl olmutur.
Kresel petrol rezervleri deerlendirildiinde, Orta Dou
blgesi dnya petrol rezervlerinin % 48,5lik blmne
sahip olarak dikkat ekmektedir. Orta Douyu, % 19,8lik
rezerv miktar ile Orta ve Gney Amerika, % 13,3lk rezerv
ile Kuzey Amerika takip etmektedir. Buna ek olarak kresel
petrol rezervlerinde Afrika % 7,6, Avrasya % 7,2 Asya ve
Okyanusya % 2,8 ve Avrupa % 0,8lik pay sahibidir (ekil 4).
AVRASYA
119; %13
ORTA DOU
804; % 49
AFRKA
130; % 8
LATN AMERKA
328; %20
Birim: Milyar varil petrol edeeri
ekil 4. 2014 Yl Blgelere Gre Dnya spatlanm Petrol Rezervi (Kaynak: EIA)
TRKYE PETROLLER
RUSYA
87; % 5
N
17; % 3
ASYA PASFK
46; % 3
Kresel Petrol retimi

2013 ylnn sonunda 90,08 milyon v/g olarak
kaydedilen petrol retimi % 2,3 artarak 2014 ylnda
92,15 milyon v/ge ykselmitir. Bu retimin % 39,44n
OPEC lkeleri gerekletirmitir (ekil 5). Irak ve Libyann
retimlerindeki dalgalanma 2014 ylnn banda petrol
fiyatlarnn da ykselmesine neden olmutur. Ancak
dnem iinde ykselen Amerikan petrol retimi (LTO ve
(Milyon v/g)
77.7
8.3
85.1
8.5
10.1
kondensat) ncelikle petrol fiyatlarnn yln ortasna doru

dengelenmesine ve petrol fiyatlarnn ykseliinin durmasna
neden olmu ve devamnda Irak - Kuzey Irakn da piyasaya
girmesiyle fiyatlarn aa ynelmesine neden olmutur.
Bu hareketin neticesinde Aralk 2014te petrol fiyatlar da
63 $/ve gerilemi ve 2015in birinci eyreinde aa ynl
hareketini srdrmtr.
88.2
9.2
9.1
8.7
10.7
8.0
23.5
92,1
Afrika
27.9
26.1
26.2
11.8
13.4
7.2
6.2
4.7
7.3
7.2
7.9
15.3
15.2
16.1
Orta Dou
Avrasya
13.9
8.2
Asya Pasik
3
8.4
Avrupa
Orta ve Gney
Amerika
Kuzey Amerika
21.2
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ekil 5. 2000-2014 Dnemi Blgelere Gre Dnya Petrol retimi (Kaynak: EIA)
nmzdeki dnemde zellikle Rusyann retim

kapasitesinde yaptrmlar nedeniyle dalgalanma ve retimin
maliyetli olduu lkelerde petrol fiyatlarna bal olarak
zorluklar beklenmektedir. ABDdeki retim artnn sektr
zerindeki nemli bir etkisi ABDnin 2014 ylnda en byk
petrol ve doal gaz reticisi halini almasdr. ABD petrol
retimi 2014 ylnda 12,43 milyon v/g olarak kaydedilmitir.
2012-2040 yllar arasnda petrol retiminin yllk % 1
Ankonvansiyonel
OPEC DII
0.4
9.7
5.4
Doal Gazdan Sv Yakt

3.6
8
6.4
artmas beklenmektedir. Bu dnemde en byk artn

ankonvansiyonel petrol retiminde gereklemesi (yllk % 5)
ve OECD Amerika (yllk % 1,5), Latin Amerika (yllk % 2) ve
Orta Douda (yllk % 1,5) retimin artmas beklenmektedir.
Petrol retim projeksiyonlar deerlendirildiinde OPEC d
lkelerde retim artlar dikkati ekerken, 2020 sonrasnda
2040 ylna kadar OPECin ham petrol retiminde arln
korumas beklenmektedir (ekil 6).
16
9.1
2040
33.1
Ham Petrol
OPEC
Doal Gazdan Sv Yakt

2
1990
6.8
6
10.4
Ham Petrol
21.9
0
10
ekil 6.1990-2040 retim Projeksiyonu (Kaynak: IEA, WEO 2014)
TRKYE PETROLLER
2013
3.5
1.5
0.7
0
Ankonvansiyonel
2020
39.9
38.6
37.7
20
29.5
30
30
40.8
milyon v/g
40
50
2013 yl itibariyle OPEC d retim OPEC retiminden

fazladr. Ancak lkelerin politika setlerinin deimemesi
halinde 2040 ylnda OPEC ham petrol arznn OPEC d ham
petrol arzn gemesi beklenmektedir.
Dnyann en nemli petrol reticilerinden birisi haline
gelmesi beklenen Irakta yeni jeopolitik krizlerin kmas
lkeyi etkilemektedir. Sz konusu krizler lke retimine ilikin
ngrleri zorlatrrken bulunduumuz son dnemde OPEC

d retimin piyasadaki olas bir arz an kapatabildiini
gstermitir (ekil 7). Bu kapsamda ABD tayt petrol, Kanada
petrol kumu retimi potansiyelleri ile dikkati ekmektedir.
Petrol retiminde endstri performansna bal olarak
yabanc yatrmcya alan Meksika konvansiyonel petrol
nmzdeki dnem byk potansiyel tamaktadr.
14
Milyon varil /gn
12
10
8
6
4
2
0
Kanada
Meksika
1990
ABD
2013
Kazakistan
2020
Rusya
2025
in
2030
Hindistan
2035
Brezilya
2040
ekil 7.1990-2040 retim Art Yaanacak lkeler (Kaynak: EA, WEO 2014)
nmzdeki dneme ilikin dikkati eken dier bir husus ise

retim sahalarnda ikincil retim tekniklerinin (EOR) arlk
kazanmasdr. Bu kapsamda yal retim blgelerinde ve

Orta Douda zellikle retimin devamnda ilgili teknikler
arlk kazanacaktr.
n mr
Kresel Petrol Rezervlerini
Petrol Rezerv mr, mevcut teknolojilerle, ekonomik
olarak retilebilen ispatlanm rezervlerin, mevcut retime
blnmesiyle (R/) elde edilen deerdir. Dnya petrol
rezerv miktar teknolojik gelimeler ile birlikte srekli
ykselmektedir. BP verileri ile dnya ham petrol rezerv
miktar 1,7 trilyon varil olarak kaydedilirken, 2012 ylnda

52,9 yl olan rezerv mr 2013 ylnda yeni rezervlerin
kefiyle 53,3 yla kmtr. Sz konusu rezervlerin blgelere
gre dalm ise ekil 8de verilmektedir.
900
800
(Yl)
(Milyar Varil)
124
700
100
600
500
78
400
808
50
300
200
100
0
40
37
230
330
23
148
K.Amerika
O ve G.Amerika
Avrupa ve
Avrasya
Rezerv
Orta Dou
Rezerv mr
ekil 8. 2013 Yl lkeler/Blgeler tibariyle Rezerv Miktar (Kaynak: BP, 2014)
10
150
TRKYE PETROLLER
130
14
Afrika
Asya Pasik
42
Yukardaki genel tanm dorultusunda ortaya konulan 53,3

yllk petrol rezerv mr ifadesinin yanl yorumlanmaya
msait olduu dnlmektedir. Zira tanmda da vurguland
gibi, sz konusu mr bugn iin ispatlanm olan
rezervlerin, mevcut konvansiyonel teknolojilerle, ekonomik
olarak retimi erevesindeki bir mrdr. Oysa yeni
keiflerle yeni rezervlerin devreye girmesi, gelien teknolojiler
sayesinde daha ekonomik olarak retilebilecek mevcut
rezervler (rnein ikincil ve ncl retim yntemleri, vb.),
kmrden ve gazdan sv yakt elde edilmesi gibi yntemlerle

bu mrn talebe de bal olarak deiebilecei dikkate
alnmaldr. Uluslararas Enerji Ajansnn verilerine gre,
kresel petrol kaynaklarnn retim maliyetleri, blgelere
ve retim eitlerine gre byk deikenlik gstermektedir
(ekil 9). Sz konusu deikenlik de petrol projelerinin
ekonomileri ve ekonomik rezerv miktarlar konusunda
temel belirleyici konumundadr.
35
10
5
0
Orta Dou Petrol

0
100
200
Ar Petrol
15
Onshore
Konvansiyonel
300
400
Derin Deniz
20
500
S Deniz
Konvansiyonel
25
LTO (Light Tight Oil)
30
EOR
Ortalama Arama ve Geli6rme Maliye6 ($/v)
40
600
re6lebilir Rezerv (milyar varil)
ekil 9. Dnya Sv Yakt Rezervleri ve 2035 Ylna Kadar olan Dnemde Arz Maliyetleri (Kaynak: IEA, WEO, 2014)
11
Kresel Petrol Tketimi

2012 ylnda 89,9 milyon v/g olan dnya petrol
tketimi % 1,5lik art ile 2013 ylnda 91,3 milyon v/g
olarak kaydedilmitir. Bu dnem iinde ABDde petrol
tketiminde % 2 ve in petrol tketiminde % 3,7lik artlar
gereklemitir. 2014 yl petrol tketimi deerlendirildiinde
dnya ekonomisinde byme beklentisinin altnda kalan
ekonomik performans byk lde dikkati ekmitir. Bu
durum zerinde zellikle kresel finans krizi ve devamnda

Avrupa ekonomilerinde grlen bor krizinin etkileri devam
etmitir. Bunun neticesinde petrol arz kadar hzl artmayan
petrol talebi 2014 ylnda fiyatlarn dmesine de neden
olmutur. Uluslararas Enerji Ajans 2014 yl petrol talebini
92,4 milyon v/g olarak belirtmitir.
(Milyon v/g)
67
14
2
23
67
15
2
23
68
15
68
16
69
17
70
18
72
19
74
75
76
77
78
78
80
20
21
21
21
22
23
20
2
83
84
85
87
24
25
25
26
20
19
20
20
20
20
21
20
20
22
20
20
20
19
20
20
21
21
22
22
23
23
24
24
24
24
25
25
25
20
20
20
21
26
26
85
86
88
89
90
91
28
29
30
30
20
19
19
19
19
19
25
24
23
24
23
23
23
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Kuzey Amerika
Avrupa ve Avrasya
Orta Dou
Afrika
Asya Pasik
ekil 10. 1990- 2013 Yllar Aras Blgelere Gre Dnya Petrol Tketimi (Kaynak: BP Statistical Review, 2014)
12
TRKYE PETROLLER
Dk petrol fiyatlarnn talebi destekleyecei beklentisi

ile kresel ekonominin petrol fiyatlarndan bamsz olarak
yavalad gzlemlenmektedir. Petrol talebinin byk
lde OECD ekonomilerinden OECD-d ekonomilere doru
kayd deerlendirilmektedir. 2015 yl ve sonrasnda petrol
talep artnda ekonomik byme oranlar byk lde
belirleyici olacaktr (ekil 11). Buna ek olarak Rusya ve

evre ekonomilerde daralma ve retici Orta Dou ve Kuzey
Afrikadaki jeopolitik krizler, petrol talebi ve fiyatlar zerinde
dorudan etkili olabilecek dier hususlar olarak dikkati
ekmektedir.
Milyon v/g
120
3.8
3.7
100
3.7
3.8
3.7
3.7
3.9
3.7
80
33.7
34.4
3.6
4.6
4.8
3.5
9.3
9.5
3.4
18.6
18.6
18.6
3.3
7.1
7.2
7.3
7.4
3.2
24.4
24.5
24.4
24.4
3.1
31.8
32.4
33.1
4.1
8.3
4.2
4.4
4.5
8.6
8.8
9.0
18.7
18.6
18.6
6.8
6.9
7.0
24.1
24.2
24.3
30.6
31.2
3.9
8.1
3.5
60
40
18.9
3.3
20
3.0
2014
Kuzey Amerika
2015
2016
2017
Avrupa ve Avrasya
2018
Orta Dou
2019
Afrika
2020
Asya Pasik
Byme
ekil 11. 2014-2020 Yllar Aras Blgelere Gre Dnya Petrol Tketim Projeksiyonu (Kaynak: IEA, MTOMR 2015)
Uluslararas Enerji Ajans'nn 2040 ylna ilikin yapt

deerlendirmelerde petrol talebi OECD d lkelerde
ykselirken, OECD lkelerinde d kaydedecektir. Bu durum
zerinde byk lde ekonomik byme oranlar ve enerji
verimlilii etkili olacaktr. nmzdeki dnemde 2020 ylna

kadar Dnya ekonomisinin yllk % 3,7 bymesi beklenirken,
OECD lkelerinin byme oran % 2,2 OECD d ekonomilerin
byme orannn ise % 5,3 olmas beklenmektedir.
13
Kresel Petrol Ticareti

2012 ylnda 54,7 milyon v/g olarak gerekleen dnya ham
petrol ticareti 2013 ylnda % 1,7 artarak 55,7 milyon v/g
olarak kaydedilmitir. Petrol ticaretindeki artta, ABD ve
Japonyann, petrol ithalatndaki azalmaya ramen Avrupa

ve dier ithalat lkelerdeki talep art etkili olmutur
(Tablo 1).
Tablo 1. 2013 Yl Dnya Petrol Ticareti (Kaynak: BP Statistical Review, 2014)
lkeler erevesinde petrol ticaretindeki gelimelerin

yannda,
blgeler arasndaki ham petrol ticareti
deerlendirildiinde, ham petrol ticaretinde daralma dikkati
ekmektedir. Bu husus zerinde ABD ham petrol ithalatnn
azalmas ve Orta Dou lkelerinin ham petrol ticaretinden
daha karl olan rafineri rnlerinin ticaretine ynelmeleri
etkili olmutur.
14
TRKYE PETROLLER
2000lerin ortasnda OECD Amerika lkelerinin ham

petrol ithalat 9 milyon v/g iken 2014 ylnda bu rakam
4,4 milyon v/ge dmtr. Ayrca eski Sovyet Corafyas,
Latin Amerika gibi blgelerde rafineri yatrmlarnda art
gzlenmektedir. Bu durum ilerleyen dnemde ham petrol
ticaret rotalarn etkilemekte, ham petrol ticaretinin
merkezinin Asya-Pasifike kaymasna neden olmaktadr (ekil
12).
0.5 (-0.1)
0.4 (+0.1)
OECD
AMERKA
OECD
AVRUPA
3.5
(-0.6)
1.6
(+0.1)
1.9
(-0.6)
5.6
(+0.2)
1.8 (-0.2)
1.4
(+0.4)
1.5
(-0.2)
1.1
(+0.3)
0.5
(+0.1)
1.5
(+0.2)
0.2
(+0.2)
OECD ASYA
OKYANUSYA
DER
ASYA
3.9
(+0.7)
4.3
(-0.5)
0.2
(+0.1)
0.2
(+0.1)
0.6 (+0.4)
0.7 (+0.1)
ekil 12. 2014-2020 Aras Ham Petrol Ticaret Art ve 2020 Ham Petrol Ticareti (Kaynak: IEA MTOMR 2015)
Yaplan projeksiyonlarda 2040 ylnda dnya petrol ticaretinde

yeni trendler ortaya kmaktadr. Rafine rn talebi artarken,
gazdan sv eldesi (gas to liquid), kmrden sv eldesi (coal to
liquid) gibi metotlar ile elde edilen sv yaktlara olan talep de
artmaktadr. 2040 ylnda blgeler arasnda petrol ticaretinin
44 milyon v/ge ulamas 29 milyon v/glk petroln ise Dou
Asyaya tanmas beklenmektedir.
Btn bunlarn yannda son dnemde tayt petrol retimi
ile ne kan ABDde retimin ykselmesi ile birlikte petrol
ihra yasann kalkmas gndeme gelmektedir. Bu konuda
bir adm atlmas halinde petrol ticaret haritasnn batan
ekillenecei ngrlmektedir.
Petrol ticaretinin byk bir blm tankerlerle belirli

limanlardan gerekletirilmekte olup, Dnya ticaretinin
younlat dar boazlar (Hrmz, Malakka, Bab-el Mandeb,
Trk Boazlar ve Svey ve Panama Kanallar) enerji tedariki
asndan byk nem tamaktadr. 2013 ylnda ilgili
noktalardan dnya petrol arznn % 62,7lik blm gemitir.
lgili boazlarda petrol aknn aksamas piyasalarda ciddi
sorunlara neden olabilecekken, son dnemde Eritre, Cibuti
ve Yemen arasnda yer alan, Dnya deniz petrol ticaretinin
% 6,7sine sahip Bab-el Mandeb boaz hem Basra
Krfezinden petrol ihra eden lkeler iin hem de petrol
ithal eden lkeler iin bir risk kayna olarak grnmektedir.
Bab-el Mandeb ve dier gei noktalarnn ykn petrol
boru hatlar ile azaltmak teoride mmkn grnse de ilgili
boazlarn yknn srekli artt ve ilerleyen dnemde de
bu trendin devam edecei ngrlmektedir.
15
Kresel Rafinaj Faaliyetleri

2012 ylnda 75,9 milyon v/g olarak kaydedilen rafine edilmi
rn miktar 2013 ylnda % 0,5lik art ile 76,3 milyon v/g
olarak kaydedilmitir. 2013 ylnda ilenmi rn miktarnda
en fazla art, in (% 4,9), Hindistan (% 3,7), ABD (% 2,1) ve
Meksikada (% 2,1) gereklemitir. lenmi rn ticareti
OECD Avrupa lkelerinin rafineri sektrleri zerinde nemli
bir rekabet etkisi yaratmaktadr. Bu durum ise Avrupa rafinaj
sektrnn daralmasna neden olmaktadr.
2014 yl rafinaj faaliyetleri asndan nceki yllardaki
trendlerin devam ettii bir dnem olmutur. Kresel rafineri
kapasitesi ham petrol arznn zerinde gereklemi ve
95,7 milyon v/g olarak kaydedilmitir. 2009 ylndan itibaren
ahit olunan yeniden yaplanma sreci devam etmitir.
Dier bir deyile OECD lkelerindeki rafineri kapasitesinde
bir azalma, OECD dndaki lkelerde zellikle in olmak
zere Asya Pasifik lkelerinde kapasitenin ykselmesi yeni
yatrmlar sz konusudur. Bu durum byk lde Avrupadaki

petrol talep artnn yavalamas, Avrupaya petrol ihra
eden lkelerin petrol rnleri ihracna ynelmesi ile ilikilidir.
zellikle Orta Douda nmzdeki yllarda iletmeye
alnacak nemli miktarda rafineri yatrm gereklemitir.
OECD lkeleri arasnda istisnai durumu ile ABD dikkati
ekmektedir. ABD mahkemelerinin verdii LTO (light tight oil)
ve kondensatn basit bir ilem sonras ihra edilebilmesine
ilikin onay byk lde ABD rafinerilerinin yksek kapasite
ile almasna imkn salamtr. Buna ek olarak OECD
lkeleri arasnda yeni rafineri yatrmlar ile Trkiye dikkati
ekmektedir. STAR rafinerisine (200 bin v/g) ek olarak
TPRA tarafndan 2011 ylnda balatlan zmit Rafinerisi
gelitirme projesinin de nmzdeki dnemde bitmesi
beklenmektedir. Afrika blgesi ise yatrm ihtiyac ile dikkati
ekmektedir (ekil 13).
bin v/g
2,000
Afrika
1,500
La:n Amerika
Dier Asya
1,000
in
Avrupa
500
Avrasya
0
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
OECD Asya-Pasik
OECD Avrupa
-500
OECD Amerika
-1,000
ekil 13. 2014-2020 arasnda Beklenen Rafineri Kapasite Artlar (Kaynak: IEA MTOMR 2015)
2040 ylna doru 2020 ylna kadar yaplacak
yatrmlarn netice vermeye balamas beklenmektedir.
Bu kapsamda 2040 ylnda Dnya rafinaj kapasitesinin
108,7 milyon v/ge kmas, ilenmi rn miktarnn
ise 9,6 milyon v/g artarak 86,9 milyon v/ge ulamas
beklenmektedir. Avrupa blgesinde rafinaj kapasitesindeki
daralmann srmesi beklenirken, Orta Dou (4 milyon v/g)
16
TRKYE PETROLLER
ve Asya Pasifikte (10,6 milyon v/g) rafineri kapasitelerinin

ykselmesi beklenmektedir. Asya-Pasifikte zellikle
in 5,6 milyon v/g ve Hindistan 3,2 milyon v/glk
kapasite eklemeleri ile dikkati ekmektedir. Buna ramen
Asya Pasifikteki rafinaj kapasitesi blgenin ilenmi rn
talebini karlamakta yetersiz kalacaktr.
Petrol Fiyatlar
2014 ylnn ilk 6 aynda da 109 $/v olan Brent petrol, Haziran aynda 115 $/v seviyesini grdkten sonra hzl bir de
gemi ve 31 Aralk 2014 tarihi itibariyle 56 $/ve kadar dmtr (ekil 14).
ekil 14. 2013-2015 Dnemi Brent ve WTI Petrol Fiyatlar (Kaynak: EIA)
Petrol fiyatlarnn son aylardaki dnde temel etken,
petrol talebinin ivme kaybetmesi, buna karlk petrol arznn
talep artndan ok daha fazla ykselmesidir. 2010 ylndan
bu yana, petrol retiminin merkezi saylan Orta Dou ve
Kuzey Afrikadaki yksek siyasi tansiyon, petrol arzn her an
sekteye urayabilecei endiesine neden olmaktayd. Risk
algs yksek olunca, en ufak bir siyasi gelime, piyasalarda
tedirginlie yol amakta ve fiyatlarn 100 $/v seviyesinin
stnde kalmasna neden olmaktayd. Ancak, 2014 ylnn
bandan itibaren yaanan, gerek siyasi, gerek ekonomik,
gerekse sektrel gelimeler, muhtemel siyasi krizlerin yaratt
sz konusu riskleri byk lde ortadan kaldrmtr.
ABDnin byk katk koyduu kresel petrol retiminde
yaanan art, siyasi adan risk arz eden blgelerde
yaanmas muhtemel retim kesintilerini rahatlkla ikame
edebilecek seviyeye ulamtr. Bununla birlikte zellikle
Asyada grlen bymedeki yavalama nedeniyle kresel
petrol talebi, 2014 ylnda yavalamtr.
bedeli artrm, dolaysyla talepleri dmtr. Ayrca,

gelimi lkelerde uygulamaya konulan yakt verimliliini
artrma abalar, benzin ve dizel talebini azaltmtr. Bunun
yan sra, eyl devrimiyle ucuzlayan doal gaz fiyat, elektrik
retiminde petrolden doal gaza geii tetiklemitir.
2015 ylnn bana bakldnda ise ekonomik byme
oranlarnda toparlanma ile birlikte petrol talebi artmaya, arz
ise dengelenmeye balamtr. Buna ek olarak OPEC petrol
szlemelerine dahil olan oyuncularn arttn ve ilem
hacminin ykseldiini, bu durumun da petrol fiyatlarnn
ykselmesinde etkili olduunu ifade etmitir.
Son dnemde Brent petrolnn fiyatnn artan blgesel arza
bal WTI petrol fiyatna gre daha fazla dmesi ile WTI
petrol ile Brent petrol arasndaki makas daralmtr.
ABD Enerji daresi 2015 ylnda yapt projeksiyonda 2015
yl Brent petrol fiyat iin 55,62 $/v, WTI petrol iin ise
52,72 $/v ngrsnde bulunmutur.
ABD Dolarnn Avro ve gelimekte olan lkelerin para birimleri

karsnda deer kazanmas, bu lkelerin petrole dedikleri
17
1.2 KRESEL DOAL GAZ SEKTR

Kresel Doal Gaz Rezervleri
2014 ylna ilikin veri erevesinde, dnya doal gaz rezervleri
% 1,8lik bir art ile 197 trilyon m3 olarak kaydedilmitir.
Dnya doal gaz rezervlerinin % 43 Orta Douda, % 29u
eski SSCB lkelerinde, % 8i Asya-Pasifik lkelerinde, % 6s
KUZEY AMERKA
12 trilyon m3
% 6
ORTA ve GNEY
AMERKA
7,9 trilyon m3
% 4
AVRUPA
3,8 trilyon m3
% 2
AFRKA
17,1 trilyon m3
% 8,7
Kuzey Amerikada bulunmaktadr (ekil 15). OECD lkelerinin

doal gaz rezervi ise 18,6 trilyon m3 olup toplam rezervin
% 10unu oluturmaktadr.
AVRASYA
61,7 trilyon m3
% 31,2
N
17; % 3
ORTA DOU
79,6 trilyon m3
% 40,3
AVUSTURALYASYA
15,3 trilyon m3
% 7,8
ekil 15. 2014 Yl Dnya spatlanm Doal Gaz Rezervleri Dalm (Kaynak: EIA)
2014 ylnda lkelerin rezervleri deerlendirildiinde

zellikle Afrikada - Dou Afrikadaki keifler sonrasnda
- Mozambik (% 2122), Asyada in (% 10), Hindistan (% 9),
18
TRKYE PETROLLER
Banglade (% 44) rezerv artlar ile dikkati ekmitir. Ancak

rezerv artlar en fazla rezerve sahip lkeler arasndaki
sralamay deitirmemitir (ekil 16).
Cezayir
Nijerya
5
5
6
Venezuella
BAE
Trkmenistan
Trilyon m3
S.Arabistan
10
ABD
25
Katar
34
ran
48
Rusya
ekil 16. 2014 Yl En Fazla Doal Gaz Rezervine Sahip ilk 10 lke (Kaynak: EIA)
Dnya
apnda
konvansiyonel
gaz
keifleri
deerlendirildiinde ise Asya Pasifik ve Dou Afrikann
arama sektr olarak hareketli blgeler olduu dikkat
ekmektedir. Bu kapsamda 2014 ylnn nemli keifleri bu
blgelerde gerekleirken, petrol keiflerine benzer ekilde
doal gaz keiflerinde de saysal ve kefedilen rezerv itibariyle
dier yllara gre azalma sz konusudur. Petrol fiyatlarnn
dmesi, doal gazn karllnn ve pazarlanmasnn zorluu

ile birlikte deerlendirildiinde 2015 yl (ankonvansiyonel ve
verimlilik almalar hari) arama ve bakir blgelere ynelme
asndan daha zorlu olacaktr. Uzun vadede ise 2035 ylna
kadar retilebilecek doal gaz kaynaklarnn maliyetlerinin
ykselmesi muhtemeldir (ekil 17).
10
0
20
40
60
in
Konvansiyonel Oshore
Dnya'nn geri kalan
20
Kuzey Amerika
Ankonvansiyonel
30
Rusya
40
Ankonvansiyonel
Dnya'nn geri kalan
50
Konvansiyonel Onshore
Dnya'nn geri kalan
60
Kuzey Amerika Konvansiyonel
70
Katar
ran
Ortalama Arama ve Geli8rme

Maliye8 ($/bin m3)
80
80
100
re8lecek Kaynak Miktar (trilyon m3)

ekil 17. 2035 Ylna Kadar retilebilir Doal Gaz Kaynaklar ve Maliyetleri (Kaynak: IEA WEIO 2014)
19
Kresel Doal Gaz retimi

2012 ylnda 3,3 trilyon m3 olarak gerekleen kresel doal
gaz retimi 2013 ylnda % 1,1 artla 3,4 trilyon m3 olarak
kaydedilmitir. Doal gaz retiminde, Kuzey Amerika (% 0,9)
Orta ve Gney Amerika (% 1,5), Avrupa ve Avrasya (% 2,3)
Orta Dou (% 4,5) ve Asya-Pasifik blgesinde (% 1,1) art

grlmtr. in 2013te % 9,5lik retim art ile dikkati
ekmitir (ekil 18).
Milyar m3
151 164
69 74
104 110
961
956
2410
2621
322
2703
336
363
2882
383
400
192 205
3069
417
2981
486
440
214
213
3370
3288 3343
489
484
485
211
216 204
200
568
282
525 545
177
156
272
2114
479
400
2079
148
2047
262
2025
342 371
133 138
420
227 242 246
130
297 319
264
211
119
201
251
234
91 102 109
174 185
85 159
194 207
78
82
79
170 182
122 114 132 148
1034 1028 1033
1042 1074 955 1027
1041
945 966 1001 1025 1029
922 876 891 913 936
932 923 886 877
2215 2214 2267
1983 2007
2329
2480 2527
2779
2963
3191
58
60
61
65
69
76
84
85
90
640
643
658
680
713
716
732
738
750
301
101
92
748 764
159
108
119
135
141 154
162
163
781 764
767
754
751
770
782
801 807
106
174
176
866 894
899
163 167
821
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Kuzey Amerika
Avrupa ve Avrasya
Orta Dou
Afrika
Asya-Pasik
ekil 18. 1990-2013 Blgelere Gre Dnya Doal Gaz retimi (Kaynak: BP Statistical Review, 2014)
inde bulunduumuz ylda da art trendinin devam

etmesi ve zellikle Asya Pasifik blgesinde retim art
grlmesi (% 16) beklenmektedir. Bu kapsamda AsyaPasifik Blgesinin dnya iindeki retim paynn % 15,77ye
20
TRKYE PETROLLER
(yaklak 79,8 milyar m3 retim art ile) ulamas

beklenmektedir. Buna ek olarak Orta Douda da (59,7 milyar
m3lk) retim art beklenmektedir (ekil 19).
520.1
ASYA PASFK
142.3
AFRKA
389.2
ORTA DOU
8.3
AVRUPA ve AVRASYA
20.5
O ve G.AMERKA
(Milyon vpe)
382.7
K.AMERKA
ekil 19. 2013-2015 Dneminde Blgelerde Beklenen retim Art (Kaynak: BP Energy Outlook Projections to 2035)
lkeler balamnda ise oran olarak Brezilya (yllk % 6,2),

Avustralya (yllk % 4), Mozambik (yllk % 10,3), in (yllk
% 4,5), Hindistan (yllk 3,8), Arjantin (yllk % 3,6) dikkati
681
ABD
107
272
156
Katar
159
237
Kanada
156
233
69
Avustralya 56
Endonezya
Cezayir
S.Arabistan
788
368
ran
Trkmenistan
923
658
Rusya
in
ekerken ABD ve Rusya toplam retim miktarlarnda nemli

artlar gerekletirecektir (ekil 20).
190
2012
2040
Milyar m3
167
77
157
85
81
145
139
Hindistan 40 112
Arjan9n 41 109
Brezilya 19 102
Norve
115
101
Meksika 47 96
Nijerya 41 85
Mozambik 4 61
Azerbaycan 18 49
srail 2 20
ekil 20. 2012-2040 Dneminde retim Art Beklenen lkeler (Kaynak: IEA WEO 2014)
21
Ankonvansiyonel ve Amerikan doal gaz retimi

deerlendirildiinde
ise
2013
ylnda
ABDde
689 milyar m3 doal gaz retilirken, 2014 ylnda bu rakam
% 5,6 artarak 728,25 milyar m3 olarak kaydedilmitir. 2016
ylnda retilen doal gaz miktarnn ise 780 milyar m3e
ykselmesi beklenmektedir. ABD hidrokarbon retimi
artarken, sahalardaki aktif kule says 2011 ylndan sonra
bir miktar dm, daha sonra sabitlenmitir, kuyular daha
verimli kullanlmaya balanmtr. 2014 Temmuzundan sonra

sondaj saylarndaki d ise petrol fiyatlarnn dmesi
ve yatrmlardaki azalma ile ilgilidir (ekil 21). zellikle
doal gaz retiminde maliyetleri ynetebilmek adna yatay
sondajn yerine dikey sondajn kullanlabildii blgelerde
dikey sondaj uygulanmakta ve doal gaz retim maliyetleri
drlmektedir.
ekil 21. 2000-2014 Aras ABD Hidrokarbon retimi ve Aktif Kule Says (Kaynak: EIA)
2040 ylna doru doal gaz arznda artn srmesi

beklenirken, arzn kaynanda ankonvansiyonel kaynaklarn
nemli bir rol olacaktr. Bu kapsamda ABD ve Kanada kaynakl
22
TRKYE PETROLLER
ankonvansiyonel retime ek olarak bata in ve Avustralya

olmak zere dier lkelerin de 2040 ylnda ankonvansiyonel
retimin yarsn gerekletirmesi beklenmektedir.
Kresel Doal Gaz Rezervlerinin mr

2013 yl iin mevcut rezerv miktarn (18,6 trilyon m3) mevcut
retime (3,37 trilyon m3) blndnde, kresel rezerv
mrnn 55 yl olduu hesaplanmaktadr. 2013 ylnda sz
konusu rezervlerin blgelere gre dalm ise ekil 22de
verilmektedir.
Daha nce petrol rezervlerinin mrne ilikin yaplan

deerlendirmelerin, doal gaz rezerv mrleri iin de ayn
ekilde dikkate alnmasnda yarar olduu dnlmektedir.
90
146.7
80
70
60
160
81
Rezerv (Trilyon m3)
100
58
80
40
67.1
60
56.4
30
42.8
20
120
Rezerv mr (yl)
50
10
140
12.1
11
K. Amerika
40
14
8
La7n Amerika
Avrupa ve
Avrasya
Orta Dou
Afrika
18
1
Dier Asya-
Pasik
20
0
ekil 22. 2013 Yl Blgelere Gre Doal Gaz Rezervi ve Rezerv mr (Kaynak: BP Statistical Review)
23
Kresel Doal Gaz Tketimi

2013 ylnda kresel doal gaz talebi, bir nceki yla gre
% 1,1 artarak 3,34 trilyon m3 olarak gereklemitir. Talep
artnn en fazla grld blgelerin banda Orta ve Gney
Amerika (% 3,9), Kuzey Amerika (% 2,3) ve Orta Dou (% 3,7)
gelirken; lkeler baznda in (% 10,4) gerek tkettii miktar
gerekse tketim art oran ile dikkati ekmektedir. 2013

ylnda doal gaz talebinin dt tek blge % 1,6 ile Avrupa
ve Avrasya blgesi olmutur. Byk lde yenilenebilir
enerjiye ynelen AB lkeleri ve ekonomisi zor durumda olan
Avrasya lkelerinde bir talep daralmas grlmtr (ekil 23).
ekil 23. Yllar tibariyle Dnya Doal Gaz Tketimi (Kaynak: BP Statistical Review, 2014)
24
TRKYE PETROLLER
Uluslararas Enerji Ajansnn 2014 ylnda yaynlad

raporun Yeni Politikalar Senaryosunda 2040 ylnda
5,4 trilyon m3e ulaaca ngrlmektedir (ekil 24). Doal
gaz talebinin % 30,4nn OECD blgesinden; % 69,6snn
OECD d blgelerden kaynaklanmas beklenmektedir.
Bu kapsamda nmzdeki dnemde OECD blgesindeki
Avrupa lkelerinin doal gaz talebinin enerji verimliliine
ynelik almalar nedeniyle yavalamas beklenmektedir.
Avrupa Birliinin gaz talebi zerinde etkili olabilecek dier
bir husus ise Avrupa Birliinin evre ve Enerji Paketini
uygulamaktaki baar oran olacaktr. lgili paket kapsamnda
sera gaz salnmnn 1990lardaki seviyenin altna getirme
hedefi nemli bir parametredir. Japonyada nmzdeki
dnemde LNG fiyatndan dolay nkleer enerjiye dn
nemli bir etkiye sahip olacaktr. in 2040 ylna kadar doal
gaz talebinin en hzl artt lke olacaktr, bu kapsamda
2040 ylnda lkenin tketiminin 600 milyar m3e ulamas
beklenmektedir. lkenin enerji politikasnda boru hatlar
ile doal gaza ynelmesi ve ieride retimini arttrmas
doal gaz piyasalar zerinde kresel anlamda etki

douracaktr. Afrikada ise enerji ihtiyacna ramen altyap
yetersizlii doal gaz tketiminin nndeki en ciddi engel
durumundadr. Bu durumun zlmesi ise sadece yatrmlara
ilikin bir sorun olarak grnmemekte; blge politikas,
jeopolitik krizler, yatrm ortam dier nemli konular olarak
dikkati ekmektedir. Rusyada doal gaz tketimi yksek
bir dzeyde bulunmaktadr ve var olan yalanan sahalar
ile birlikte tketimi ayn dzeyde tutmas lke iin ok
mmkn grnmemektedir. Bu kapsamda lkenin enerji
verimlilii iin ataca admlar doal gaz tketimi zerinde
etki douracaktr. Latin Amerikada ise doal gaz talebinin
yllk % 2,4 gibi yksek bir oranla artmas beklenmektedir.
Bu durum zerinde elektrik sektrnde doal gaza kay
etkili olacaktr. Buna ek olarak blgede doal gaz ile alan
aralarn saysnn artmas beklenmektedir. Ayrca Orta
Dou doal gaz talebinin ykselmesinin beklendii bir blge
konumundadr. Blgede zellikle elektrik retimi iin doal
gaza ihtiya duyulmas beklenmektedir.
ekil 24. Blgeler tibariyle Doal Gaz Tketim Projeksiyonu (Kaynak: IEA WEO 2014)
25
Kresel Doal Gaz Ticareti

doal gaz piyasalarna ulamas tartlmaktadr. lgili
seenek, maliyet verileri itibariyle zellikle Asya-Pasifik
iin bir alternatif oluturabilecek dzeyde grnmektedir.
Avrupada den doal gaz fiyatlar ile birlikte ok rekabeti
olamayacak bu seenein doal gaz piyasalar zerinde
daha farkl bir etkisinin de olmas beklenmektedir. Bu
etki byk lde ABD LNG sektr yaplanmasnn farkl
olmasndan kaynaklanmaktadr. Avrupa ve dnyann dier
blgelerinde upstream projesini gelitiren irketler ayrca
LNGyi pazarlayacaklar pazarlar da bularak ve bylece talebi
garanti altna alarak doal gazn pazarlanmas sorumluluunu
da stlenirken, ABD modelinde doal gaz, ABD i pazarndan
alnarak svlatrlmakta, bylece spesifik bir upstream
projesi ile satlacak gazn bir ilikisi kalmamaktadr. Bu durum
ise ABD piyasa fiyatndan doal gazn tedarik edilmesine ve
devamnda uzun dnem szlemelerin bulunmamas LNG
ile ilgilenen irketlerin fiyat farknn en yksek olaca pazar
aramalarna imkn salayacaktr.
2013 ylnda doal gaz ticareti bir nceki yla gre % 1,8
ykselerek 1,04 trilyon m3 olarak gereklemitir. Boru
hatlar ile gerekleen ticaret % 2,3 artarken toplamda
710,6 milyar m3e ulam, LNG ticareti ise % 0,6 artarak
325,3 milyar m3e ulamtr. Boru hatlar ile gerekleen
ticaretin ykselmesinde zellikle Rusyann 2013 ylnda artan
doal gaz ticareti etkili olmutur. Ancak dier ihracatlar
Kanada, Norve, Cezayirin gerekletirdii gaz tedariinde
azalma dikkati ekmitir.
nmzdeki dnemde de ABD ile Asya-Pasifik arasndaki
doal gaz fiyat farknn srmesi beklenmektedir. Ancak
2014 ylnn ortas itibariyle % 70i Asya-Pasifik blgesinde
olmak zere toplamda 150 milyar m3/yl kapasiteli LNG
projelerinin 2019 ylnda operasyonel hale gelmesi
beklenmektedir. Bu srete zellikle inin boru hatlar ile
ithalatn eitlendirmesi beklenmektedir. Bu durum inin
evresindeki LNG projeleri zerinde de dorudan etkili
olacaktr.
Uzun vadede Asya-Pasifik blgesinin doal gaz ticaretinde

arln arttrmas beklenmektedir. Japonya ve Gney
Kore dnya LNG ticaretinde nemli bykle sahip lkeler
konumunda bulunmaktadr ve bu iki lkeye ilerleyen
dnemde in ve Hindistann da katlmas beklenmektedir.
lgili gelimelere ek olarak boru hatlar deerlendirildiinde

ise Avrupa iin TANAP, TAP ve Trk Akm boru hatlar; in iin
ise Sibiryann Gc ve Altay doal gaz boru hatlar doal gaz
ticaretini ekillendirebilecek neme sahip grnmektedir.
Ayrca son dnemde ABD doal gaz piyasalarndaki arz
fazlasna bal olarak ABDde retilen doal gazn dnya
Kresel Doal Gaz Depolama Faaliyetleri

2013 ylnn sonunda dnya doal gaz depolama kapasitesi
260 milyar m3 olarak kaydedilmitir. lgili kapasiteyi oluturan
depolama tesislerinin byk ounluu eski petrol ve doal
gaz sahalarndan depolamaya elverili olanlardr. Buna ek
olarak zellikle LNG talebinin yksek olduu Asya-Pasifik
blgesinde depolama tesislerine rastlanmazken byk lde
LNG terminallerinin depolama niteleri kullanlmaktadr.
26
TRKYE PETROLLER
nmzdeki dnemde gelimekte olan Asya lkeleri ve

Orta Douda da doal gaz depolama kapasitesinin artmas
beklenmektedir. Bu kapsamda CEDIGAZ 2030 ylnda kresel
doal gaz depolama kapasitesinin 570 ile 630 milyar m3e
ulaacan ngrmektedir.
27
Doal Gaz Fiyatlar

2013 ylnda Japonya LNG fiyat 16,17 $/mmBtu; Alman
Snr Fiyat 10,72 $/mmBtu; Henry Hub doal gaz fiyat ise
3,71 $/mmBtu olarak gereklemitir. 2014 ylnda ise
Japonya LNG fiyat % 1 d ile 16,03 $/mmBtu; Alman Snr

Fiyat % 2,5 d ile 10,46 $/mmBtu; Henry Hub doal gaz
fiyat ise % 18 art ile 4,39 $/mmBtu olarak gereklemitir
(ekil 25).
ekil 25. 2014-2015 Dnemi Doal Gaz Fiyatlar ve Petrol Fiyat (Kaynak: Indexmundi)
Doal gaz fiyatlar uzun sredir kendi arasnda farkl marjlar

gsterirken bu durum zerinde byk lde doal gaz
konusunda kresel bir marketin bulunmamas etkilidir.
Doal gaz fiyatlar erevesinde petrole endeksli Alman Snr
Fiyat ve Japon LNG fiyat byk lde istikrarl bir fiyat
seyrine sahipken, hub bazl fiyatlanan Henry Hub fiyatlar
ABD piyasasndaki doal gaz fazlalndan dolay daha dk
seyretmektedir. Japonyann nkleer santrallerini kapatmas
sonrasnda doal gaz tketimi nemli miktarda ykselirken,
bu durum Japonya LNG fiyatlarn dier doal gaz fiyatlarna
gre daha yksek bir duruma getirmitir.
28
TRKYE PETROLLER
nmzdeki dnemde Asya Pasifik piyasalarnda fiyatlama

mekanizmasnn deimesi zerine tartmalarn olmas
beklenmektedir. Blgede byk lde boru hatlar ile
tanan gaz yerine LNGnin olmas LNG fiyatlarnn yksek
seyretmesine neden olurken, son dnemde in daha ucuz
olan boru hatlar ile tanan gaz iin anlamalar yaparak,
blgede fiyat drmeye almaktadr. Blgede bir enerji
hub kurulmas konusundaki tartmalar srerken, evre
blgelerden de LNGnin fiyat fark nedeniyle blgeye akmas
(ABD ve Avustralya gibi blgelerden) ve LNG re-export hakk
bu tartmalara yn verebilecek hususlar olarak dikkati
ekmektedir.
Ankonvansiyonel Gaz retimi ve Enerji Sektrne Etkileri

Ankonvansiyonel petrol ve doal gaz retimi son dnemde
petrol ve doal gaz sektrne damgasn vurmaktadr.
zellikle Amerika ktasnda gerekleen verim arttrc
ve daha ekonomik teknolojiler sektrn geleceine yn
vermektedir.
Kanadada ise ankonvansiyonel gaz retimi Albertada

younlamaktadr ve kuyu verimleri halen ok yksektir.
Bu kapsamda Kanada doal gaz retiminin Albertadaki
ankonvansiyonel faaliyetlerine bal olarak nmzdeki
dnemde de ykselmesi beklenmektedir.
2013 yl verileri deerlendirildiinde, kresel ankonvansiyonel gaz retimi % 3,5 art ile 627 milyar m3
olarak kaydedilirken, retilen ankonvansiyonel gazn
541 milyar m3 Kuzey Amerikada retilmitir. nmzdeki
dnemde de dikkat eken gelimelerin yine bu blgede
yaanmas beklenmektedir.
Dnyann dier blgelerinde de ankonvansiyonel alanda

gelimeler yaanmaktadr. Bu lkeler iinde zellikle Arjantin
ve in bu konuda ilerleme kaydeden lkelerdir. Arjantinde
20.000 v/g tayt petrol retimi gereklemitir. inde ise
2,6 milyar m3 eyl gaz retilmitir. Ancak ABD dndaki
lkelerde kuyu maliyetleri ciddi bir kst olarak dikkati
ekmektedir.
ABDde
2014
ylna
ilikin
aklanan
veriler
deerlendirildiinde, son dnemde arama ve retim
faaliyetleri iin ayrlan sondaj kule saysnn dt
gzlenmektedir. 2015 ve 2016 yllarnda da retim artnn
srmesi ve 2016 ylnda 795,7 milyar m3 doal gaz retimi
gereklemesi beklenmektedir. Ancak 2015 yl itibariyle,
ABDde petrol fiyatlarndan dolay ksa vadeli bir duraklama
grlmektedir. Bu durum ABD petrol retiminin zellikle
yatay kuyulara dayand Eagle Ford baseninde yaanrken,
operatrler Permian baseninde retimi dikey sondajlar ile de
srdrebilmektedir.
Maliyetler Amerikan petrol ve gaz retimi zerinde bir
bask olutururken, EIA yapt projeksiyonlarda 2016 ylna
kadar toplam petrol arznda ABDde art beklemektedir.
Ankonvansiyonel petrol retiminde Kuzey Amerikann

arl dikkati ekmektedir. Kanada ve ABDde LTO (lighttight-oil) retimi ile petrol retimi artarken, ABD dnyann
en fazla petrol reten lkesi konumuna gelmitir. Ancak
den petrol fiyatlar ile 2015 yl ortas itibariyle ABD petrol
retimi ksa sreli duraklama iine girmitir.
Uluslararas Enerji Ajansna gre 2040 ylna doru retilen
ankonvansiyonel doal gaz miktarnn 1,68 trilyon m3
olmas ve bu doal gazn yarsnn ABD ve Kanada dndaki
lkelerden zellikle in, Avustralya, Arjantin ve Hindistandan
gelmesi beklenmektedir. Ayrca 2025 ylndan itibaren gaz
hidratlarn da retime alnmas beklenmektedir (ekil 26).
29
milyar m3
1,800
0.9
0.7
1,600
49
0.3
1,400
47
0.1
1,200
42
1,000
32
800
600
400
200
0
294
0.3
237
148
76
454
2012
2020
292
216
772
327
308
Metan Hidratlar
291
274
51
314
356
Kmrden Gaz Eldesi

Tayt Gaz
895
954
610
Kmr Yataklarndan
Metan Eldesi
eyl Gaz
279
2025
2030
2035
2040
ekil 26. 2012-2040 Dnemi Ankonvansiyonel Doal Gaz retim Projeksiyonu (Kaynak: IEA, WEO 2014)
Ankonvansiyonel petrol retiminde ABDnin 2040 ylna kadar

arln srdrmesi beklenmektedir. Bu kapsamda in,
Arjantin, Rusya olas gelimelerin gerekleebilecei blgeler
olarak deerlendirilirken, toplam ankonvansiyonel petrol
retiminin 13 milyon v/g bulmas beklenmektedir. Dier
lkelerde, zellikle OPEC lkelerinde gelimelerin yaanmas
iin ise jeoloji d faktrlerde (mevzuat, i ortam vs.)
30
TRKYE PETROLLER
dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Ankonvansiyonel

petrol retimi zerinde etkili olabilecek birinci husus
olarak zellikle petrol fiyatlar gsterilmektedir. Buna
karlk ankonvansiyonel gelimelerin yaand basenlere
ilikin jeoloji bilgisinin artmas kuyu verimini arttrabilecek
yenilikleri de beraberinde getirmektedir.
Aktif Kule Says ve Arama - retim Faaliyetleri

Kresel arama - retim sektr sondaj kule saylar ve Brent
petrol fiyat incelendiinde petrol fiyatndaki deiimlerin
kule saysna da yansd grlmektedir. 2008 yl Temmuz
aynda petrol fiyatlarnn 132 $/v seviyesine k ile birlikte
kule says da Eyll aynda 3.557ye ularken 2009 ylnda
petrol fiyatlarn 40 $/v seviyesine dyle ayn yl ierisinde
kule says da 1.900lere kadar inmitir (ekil 26). Genel

trend iinde ABD sektrel yaplanmas ile farkllamaktadr.
Dnemsel olarak farkllklar gstermekle birlikte, ABDdeki
aktif kule says Dnya ortalamasnn % 40 ile % 60 arasnda
deimektedir.
Adet
$/V
4,000
140
120
3,500
100
3,000
80
60
Kule Says
2,500
Brent Petrol Fiya=
40
2,000
20
1,500
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
ekil 27. Dnyada Aktif Sondaj Kule Says ve Petrol Fiyatlar (Kaynak: Baker Hughes ve EIA)
Son dnemdeki petrol fiyatlarndaki d incelendiinde

de, kule saylarnn petrol fiyatlarna bal olarak d
gsterdii gzlemlenmektedir. Fiyatlarn dmeye balad
2014 Temmuz aynda dnya zerinde ayn anda toplam
3.608 kule sondaj yapmakta iken, 2015 Nisan sonu itibariyle
bu say, % 29,9luk eksilmeyle 2.557ye dmtr.
Blgesel gvenlik riskleri arttnda, kule saylarnda azalma
olmakla birlikte, petrol fiyatlar ile ilikilendirildiinde genel
olarak kule saysnn dmesinin sebebi, sektrde faaliyet
gsteren irketlerin gelirlerinde meydana gelen d ile

birlikte, ilk olarak yatrmlarn azaltmalardr. Yatrmlar
erevesinde, irketler yeni arama kuyusu amak yerine
aacaklar kuyular azaltmaya gitmektedirler. Kule saysndaki
dme orta vadede daha az rezerv ekleme ve retimde
azalma beklentisi yaratp, fiyatlarn petrol fiyatlarnn
daha da dmemesine veya ksmi ykselmesine neden
olabilmektedir.
31
1.3 NMZDEK DNEMDE HDROKARBON

SEKTRNDE BEKLENEN GELMELER
eyl gaz ve geirgenlii dk rezervuarlardan retilen
(tight) petrol gibi konvansiyonel olmayan kaynaklarn,
uluslararas enerji arznda giderek daha nemli paya sahip
olmalar beklenmektedir. Konvansiyonel olmayan gaz
retimindeki gelimeler, enerji alannda nemli sonular
doururken, benzer gelimeler, konvansiyonel olmayan
petrol retiminde de yaanmaktadr.
2015in ilk gnlerinden itibaren petrol fiyatlarnn
sektrel yatrmlar ve projeleri etkiledii grlmtr. Bu
erevede maliyeti yksek kaynaklarn gelitirilmesi zerinde
petrol fiyatlarnn etkisi byk olacaktr. Bunun yannda
hkmetlerin yasal dzenlemeler konusundaki inisiyatifleri
de yksek maliyetli kaynaklarn gelitirilmesi ynnde bir
etkide bulunabilir.
Hkmet dzenlemeleri kresel enerji gelimeleri zerinde
etkili olurken, Meksika enerji reformu ve dier reform
almalar irketler asndan daha farkl frsatlar sunabilecek
konular olarak grnmektedir.
Piyasalar zerinde etkili olabilecek nemli bir konu ise
Amerikan petrol politikalardr. Halihazrda pek ok siyasa
yapc ve dnce kuruluu Amerikan petrolnn ihracnn
nndeki yasan kalkmasnn uluslararas piyasalara
etkilerini tartmaktadr.
Orta Douda i savan srd Suriyeye ek olarak
dier lkelerin de jeopolitik gelime ve krizlere eilimi
2015 ylnn ilk eyreinde yeniden gze arpmaktadr. Bu
durum ile birlikte petrol fiyatlarnn dk seyretmesi ve
buna bal olarak OPEC lkelerinin btelerine dk petrol
katks sosyal olarak skntlarn olduu blgelerde politik
huzursuzluklarn derinlemesine neden olabilecek bir husus
olarak deerlendirilmektedir.
2013 ve 2014 yllarnn ardndan 2015 ylnda da kresel
ekonomide byme beklentisi halen gereklemelerin
zerindedir. Ekonomideki talep ile hidrokarbon talebinin
de ilikisi dnldnde 2014te ABD dnda
dk gerekleen byme oranlarnn 2015 ylndaki
performanslar hidrokarbon sektr ve fiyatlar zerinde
etkili olacaktr. Bu kapsamda 2015 ylnn ilk yarsnda
petrol fiyatlar ykselmeye balamtr. Petrol fiyatlarnn
32
TRKYE PETROLLER
ykselmesinde 2015 ylnn ilk eyreinde gerekleen

olumlu byme oranlar etkili olmutur.
2014 ylnn sonunda den petrol fiyatlar ile petrol arznn
yksek seyretmesi arasndaki iliki aikardr. Bu noktada
petrol retimi byk lde OPEC d lkelerde artarken,
daha nceki yllarda piyasada grece bir dzenleyici olarak
bulunan OPEC bu kez bir piyasa oyuncusu gibi davranarak
petrol fiyatlarna piyasann karar vermesini tercih etmi,
bylelikle uzun vadede piyasalardaki payn koruyacan
ngrmtr. Daha nceki dnemler ile kyaslandnda
OPECin bu karar srad olarak deerlendirilebilir ancak bu
durum OPEC kararlarnn piyasadaki arz ve fiyatlar zerindeki
etkisinin de hissedilmeye devam edeceini gstermektedir.
Rusya petrol sektr ve Rusya ekonomisi, ABD ve AB
yaptrmlarnn etkisini byk lde hissetmektedir.
zellikle Rusyann retim artna kaynak tekil eden
blgeleri yaptrmlarn kapsamna alnmtr. Ancak Rusya
2014 ylnda retimi 10,67 milyon v/g ile Sovyet sonras
dnemin en yksek rakamna ulamtr. Byk lde
yal sahalara retimini dayandran Rusyann bu retim
performansn srdrp srdremeyecei sadece lke iin
deil petrol sektr iin de byk neme sahiptir.
Avrupa Birlii iinde bir enerji birlii ve doal gaz
piyasalarnda serbestleme abas srerken bu durum zellikle
Avrupa Birlii'nin tketim miktar dnldnde dnya
asndan da nemli farkllklar beraberinde getirmektedir.
Halihazrda var olan uzun vadeli al yada de anlamalar
ile gaz fiyatlarnn piyasada belirlenmesi hususundaki
tartma nmzdeki dnemde daha da artarak devam
edecek ve arama - retim sektr asndan da sonular
douracaktr. Bu hususta uzun vadeli szlemeler pahal veya
altyaps gelimemi blgeler iin daha gvenli bir opsiyon
salarken, gaz fiyatlarnn piyasada belirlenmesi durumu yeni
politika ve kaynak opsiyonlarn deerlendirerek riski azaltma
gibi opsiyonlar nmzdeki dnem iin gndeme getirebilir.
Bu durumun aksine Uzak Douda ise boru hatt gaznn daha
aza bulunmas, uzun vadeli szlemelerin tercihi blge iin
bir arz ve talep garantisini ve buna bal olarak kaynaklarn
gelitirilmesi hususunda imkanlar beraberinde getirecektir.
Son dnemde arama - retim sektrnde petrol

fiyatlarnn yksek seyretmesi ile birlikte igc maliyetleri
de ykselmekteydi. Bu durum proje maliyetlerini etkilerken
zellikle sermaye youn projelerde fiyatlarn dmesi
ile birlikte ara vermeler gndeme gelmitir. Maliyetli
projelerin iptali ile birlikte bu durum i gc maliyetlerini de
drrken, irketler bu durumu byk projelerde pazarlk
masasnda kullanmaktadrlar. Sektrn petrol fiyatlarna
uyum salayarak yeni bir izgi benimseyene kadar maliyetler
konusunda irketlerin lehine bir kay grnmektedir.
2 Nisan 2015te ran ile P5+1 lkeleri arasnda rann
nkleer silah aratrmalarn durdurmas konusunda
imzalanan ereve anlama 30 Hazirana kadar daha
kapsaml bir anlamaya dnrse, AB ve ABD tarafndan
rana uygulanan ekonomik yaptrmlarn hafiflemesi
gndeme gelebilir. Yaptrmlar sebebiyle petrol ihracat
den rann ihracatn artrmasnn fiyatlarda de yol
aaca ngrlmektedir. 30 milyon varilden fazla petrol
stou bulunan rann piyasaya dnyle 2016 ylnda petrol
retimini de 700 bin v/g artrabilecei tahmin edilmektedir.
ABD Bilgi daresinin raporuna gre rann petrol ihracatn
artrmas 2016 ylnda petrol fiyatlarn u anki projeksiyona
gre 5-15 $ aras drebilir. Bunun dnda Hrmz Boaz
ile ilgili gerginlik ve risklerin de azalaca hesaba katldnda
olas bir ran-Bat anlamas kresel petrol arzn arttran bir
gelime olacaktr.
evre konusunda genel olarak nemli anlamalar imzalansa
da adm atlmas konusunda zorluklar yaanmaktadr. Ancak
son dnemde bu konudaki uluslararas anlamalara hi taraf
olmayan iki lke, ABD ve in, 2014 ylnn sonunda anlamaya
varm ve 2030 ylna kadar emisyonlar drmeyi taahht
etmilerdir. Ayrca evre konusunda ABnin 2014 ylnda
enerji ve evre hedefleri ile birlikte, ilgili gelime dikkati
ekmektedir. te yandan kutuplar giderek petrol irketlerinin
daha da dikkatini ekmektedir.
33
2. TRKYEDE PETROL VE DOAL GAZ

SEKTRNN GRNM
Ortadou, Hazar Blgesi, Rusya ve Orta Asya gibi ispatlanm
petrol ve doal gaz rezervleri bakmndan zengin blgeler
ile bata AB lkeleri olmak zere, petrol ve doal gaz ithalat
bamll yksek olan lkeler arasndaki corafi konumuyla
Trkiye, enerji kaynaklarnn arz ve talep edilen blgeler
arasnda tanmasnda stratejik neme sahiptir. zellikle son
dnemde Azerbaycan gazn Trkiye zerinden Avrupaya
tayacak TANAP ve Rusya ile gerekletirilmesi planlanan
Trk Akm projeleri Trkiyenin stratejik neminin daha da
n plana kmasna yol amtr.
OECD lkeleri arasnda en yksek enerji talep art
oranlarndan birine sahip olan Trkiyenin byk lde
enerji ithalatna baml olmas enerji gvenlii asndan
dikkati eken bir husustur. Bu kapsamda hassas bir blgede

yer alan Trkiye iin enerji arznn kesilmemesi gerekmektedir.
Bu kapsamda gerek Trkiye Petrolleri gerekse dier enerji
irketleri farkl projelere katlmakta, enerji arznn srmesi ve
yerli kaynaklarn deerlendirilmesi iin almaktadr.
2014 ylnda petrol fiyatlarnn d dier petrol ve doal
gaz ithal eden lkeler gibi Trkiyenin de petrol ve doal
gaz ithalat maliyetinin azalmasn salamtr. 2015 ylnda
Trkiye ekonomisi zerinde petrol fiyatlarnn d ile
birlikte cari an klmesi beklenmektedir. Bu kapsamda
Standard & Poorsun (S&P) ngrs cari an % 4,2
dzeyine gerilemesidir.
2.1. TRKYE ENERJ GRNM

Trkiye gelien ekonomisi ile dnyann nemli enerji
tketicileri arasnda yer almaktadr. 2013 ylnda Trkiyenin
120 milyon tpe olan birincil enerji arznda doal gaz % 31
ile birinci srada yer alrken, petrol % 28 ile doal gaz takip
etmitir (ekil 28).
thal Kmr
18%
Linyit
11%
Hidro
4%
Petrol
28%
Doal Gaz
31%
ekil 28. 2013 Yl Trkiye Birincil Enerji Arz (Kaynak: ETKB)
34
TRKYE PETROLLER
Odun, Tezek
4%
Dier
Yenilenebilir
4%
Trkiyenin birincil enerji talep projeksiyonlarna gre 2023

ylnda petroln paynda ciddi bir deiim yaanmamas
ve % 26 dzeyinde kalmas beklenmektedir. Buna karlk
doal gaz tketiminin artacak olmasna ramen birincil enerji
arzndaki paynn % 23e gerileyecei tahmin edilmektedir.
Sanayi
25%
evrim
Sektr
26%
Halihazrda, Trkiye birincil enerji tketiminin % 26s

konutlarda, % 25i sanayide, % 26s evrim sektrnde
(elektrik retiminde) ve % 19u ulatrma sektrnde
kullanlmaktadr (ekil 29).
Ula>rma
Ula>rma
19%
19%
Konut /
Konut /
Hizmet
Hizmet
26%
26%
Dier
Dier
3%
3%
Tarm
Tarm
1%
1%
ekil 29. 2013 Yl Trkiye Enerji Tketiminin Sektrel Dalm (Kaynak: ETKB)
Birincil enerji talebinin yerli retim ile karlanma oran

(TYKO) 2012 ylnda % 27,5 olarak gereklemitir.
Dier bir ifadeyle, Trkiyenin enerjide da bamll
% 72,5 dzeyindedir (ekil 30). Bu oran, zellikle 1990larn
bandan itibaren doal gaz tketimindeki byk ykselie

bal olarak nemli bir art gstermi ve 2000li yllarn
bandan itibaren % 70ler civarnda seyretmeye balamtr.
35
% 73.0
% 72.5
% 72.4
% 71.5
% 70.5
% 72.8
% 74.5
% 73.1
% 73.1
% 72.3
% 71.6
% 69.0
% 67.4
% 66.9
% 58.0
% 51.9
1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
ekil 30. 1990-2013 Trkiye Enerji Talebinin Da Bamllk Oran (%)
2000-2013 yllar arasnda Trkiyenin birincil enerji tketimi
(2008 yl hari) srekli ykselirken, petrol ve doal gazn
birincil enerji tketimi iindeki pay % 60lar civarnda
seyretmitir. 2013 ylnda petrol ve doal gaz tketiminin

birincil enerji iindeki pay % 61 olarak kaydedilmitir
(ekil 31).
3,000
Bin Varil pe/gn
Petrol
2,500
Doal Gaz
Toplam Birincil Enerji
2,000
1,500
1,472
1,366
1,467
1,568
1,925
2,208
525
621
646
615
672
771
780
787
251
276
299
361
381
463
666
637
649
649
660
665
698
718
684
707
694
672
678
714
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
500
ekil 31. 2000-2013 Yllar Arasnda Trkiyenin Birincil Enerji, Petrol ve Doal Gaz Tketimi (Kaynak: BP)
36
2,454 2,456
1,663 1,722
1,000
2,063 2,056 2,074
2,352
TRKYE PETROLLER
2014 ylnda, Trkiyede gnlk yaklak 49 bin v/g ham

petrol retimi yaplm; buna karlk 718 bin v/g ham petrol
tketilmi; 359 bin v/g dzeyinde ham petrol ithalat, 310 bin
v/g dzeyinde ise ilenmi rn ithalat gerekletirilmitir.
Bin varil/gn
660
665
139
150
698
169
718
206
2018 ylnda operasyonel hale gelecek olan STAR rafinerisinin

ilenmi rn ithalatnda azalma salayacana inanlmaktadr.
2014 ylnda yerli ham petrol retiminin tketime oran % 7
olarak gereklemitir (ekil 32).
707
684
694
200
376
476
485
470
469
441
283
46
46
2004
44
2005
2006
43
2007
48
43
2008
Yerli Ham Petrol re9mi
2009
714
718
245
290
310
371
385
376
359
48
47
48
49
672
678
295
254
348
50
2010
2011
Ham Petrol thala<
2012
2013
2014
Dier rn thala<
ekil 32. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiyenin Petrol Tketimi ve Yerli retim (Kaynak: BP)
gereklemitir. 2008 ylnda 1 milyar m3 olan doal gaz
retimi 2014 ylnda 502 milyon m3e dmtr (ekil 33).
Trkiyenin 2014 ylnda yerli doal gaz retiminin tketime

oran ise son 10 yln en d olup % 1 civarnda
4.0%
60.0
50.0
40.0
3.2%
3.3%
3.0%
22.1
36.1 37.5 35.7
26.9
30.5
10.0
2.0%
26.0
29.6
49.8 3.5%
3.0%
39.0
2.5%
1.9%
1.8%
2.0%
1.5%
20.0
21.4
2.7%
2.5%
Milyar m3/yl
30.0
44.7 45.3 45.6
35.2
36.5
35.0
38.3
43.9
1.2%
44.6
49.3
1.0%
45.1
1.5%
1.0%
0.5%
0.7
2004
0.9
2005
0.9
2006
0.9
2007
1.0
2008
Yerli Doal Gaz reAmi
0.7
2009
0.7
2010
0.8
2011
Doal Gaz thalaE
0.7
2012
0.6
2013
0.5
0.0%
2014
Yerli reAm Oran
ekil 33. 2000-2014 Yllar Arasnda Trkiyenin Doal Gaz Arz ve Yerli retim Oranlar
37
Dier bir ifadeyle, petrolde ithalata bamllk oran % 93 olan

Trkiyenin doal gazda ithalata bamllk oran % 98,7dir.
Trkiyenin ithalat yoluyla temin ettii ham petroln % 90lk
blm sadece alt lkeden gereklemektedir. 2011-2013
yllarnda ithalat yaplan lkelerin sralamas deimekle
birlikte bu alt lkeden bei ayn kalm ve 2012 ylnda
yksek miktarda ham petrol ithalat yaplan lkelere Libya
da (% 5 payla) dhil olmutur. 2014 ylnda, Trkiyenin ham
petrol ithalatnda lke; Irak (% 31), ran (% 30) ve Suudi
Arabistandr (% 11) (ekil 34). 2014 ylnda rana ynelik
ambargoya bal olarak, ham petrol ithal edilen lkelerin
paylarnda nemli deiiklikler olmutur. rann pay
2011 ylndaki % 51 oranndan 2014 ylnda % 30 oranna
gerilemitir. te yandan, Irakn pay da % 10lardan % 30lara
yaklamtr. 2014 ylnda Libyadaki i atmalardan ve
retim kesintilerinden dolay Libyadan ithalat yaplmamtr.
S. Arabistan
Nijerya
11%
10%
Kazakistan
9%
ran
30%
Dier
4%
Rusya
3%
Msr
1%
Irak
31%
talya
1%
ekil 34. 2014 Ylnda Trkiyenin thal

Ettii Ham Petroln Kaynak lkelere
Gre Dalm (Kaynak: EPDK)
Doal gaz tketiminde de da bamllk orannn ykseklii

bakmndan ham petroldekine yakn bir durum sz konusu
olup, daha nce de bahsedildii zere, Trkiye gaz talebinin
% 98,8i ithalatla karlanmaktadr. Trkiyede 2014
ylnda 49,8 milyar m3 doal gaz tketilmi ve bu rakamn
% 1i (502 milyon m3) lke ii retim ile karlanmtr.
Tketilen doal gazn yaklak % 50si ise elektrik retimi iin
kullanlmaktadr.
2014 yl Trkiye doal gaz ithalatnn lkelere gre
dalmnda Rusya % 56lk oran ile birinci sradadr. Bu
lkeyi ran (% 19), Azerbaycan (% 9) ve Cezayir (% 9) takip
etmektedir (ekil 35).
ran
19%
Azerbaycan
9%
Rusya
56%
Cezayir
9%
Nijerya
7%
Dier (Spot)
<1%
ekil 35. 2014 Ylnda Trkiyenin thal

Ettii Doal Gazn Kaynak lkelere Gre
Dalm (Kaynak: IHS)
38
TRKYE PETROLLER
2.2. TRKYE HDROKARBON SEKTR
Hidrokarbon
Trkiyedeki
Rezervleri
nedenle kuyu verimleri giderek dmektedir. Bu kapsamda
sahalarda uygulanan retimi arttrma teknikleri, kuyularn
verimi asndan byk nem tamaktadr.
2014 yl Trkiye retilebilir petrol rezervi 2013 ylnda

296 milyon varil olarak kaydedilen rezerv miktarndan kk
bir art gstererek 312 milyon varil olmutur. Yeni keifler
yaplmad takdirde, mevcut retim ve tketim trendleri
dikkate alndnda, kalan retilebilir ham petrol rezervinin
yaklak 17 yllk mr bulunmaktadr.
Her geen gn artan petrol ve doal gaz ihtiyacnn yurtii

kaynaklardan karlanmas ynndeki faaliyetler kapsamnda,
yeterince aranmam basenlerde ve zellikle Karadeniz ve
Akdeniz'deki deniz alanlarnda son yllarda yaplan almalar
byk bir ivme kazanmtr.
Trkiye doal gaz rezervi ise 2013 ylnda 5 milyar m3 olarak

kaydedilmitir. Yeni keifler yaplmad takdirde, bugnk
durumda, kalan retilebilir doal gaz rezervinin yaklak
10 yllk mr bulunmaktadr.
Dier taraftan, tm dnyada doal gaz piyasas dinamiklerini

yeniden ekillendiren ankonvansiyonel gazn Trkiye'de
aranmasna ve retimine ynelik almalara Gneydou
Anadolu ve Trakya blgelerinde devam edilmektedir.
Trkiyedeki petrol sahalarnn % 7si, 25 - 500 milyon varil

rezerve sahip olup, kalan % 93nn rezervi 25 milyon
varilden azdr. Dier bir ifadeyle, Trkiyede kefedilmi
petrol sahalarnn % 93 kk saha, % 7si ise orta saha
snfndadr. Sahalarn byk ounluu yal sahalar olup bu
Milyon Varil
803
Kmla@f re@m
245
Kalan re@lebilir Petrol

re@lebilir Petrol
349
25
557
324
94
89
Trkiye
Petrolleri
N.V.Turkse
Perenco
56
33
13
Transatlan@c E.M.I.
& DMLP Ltd.
20
N.V.Turkse
Perenco & TP
33
Dier
23
ekil 36. 2014 Yl irketlere Gre Trkiye Ham Petrol Rezervleri (Kaynak: PGM)
39
10,599
2,099
KmlaNf Gaz
Kalan reNlebilir Gaz
reNlebilir Gaz
4,344
8,500
Milyon m3
1,511
1,679
2,833
Trkiye
Petrolleri
Thrace Basin &

Pinnacle
Turkey & CBV
79
1,406
1,188
341
154
1,599
1,034
Amity Oil &

TPAO
Tiway & TPAO

& Foinavon &
TTP
341
N.V.Turkse
Perenco
ekil 37. 2014 Yl irketlere Gre Trkiye Doal Gaz Rezervleri (Kaynak: PGM)
40
TRKYE PETROLLER
1,162
244
Dier
Gelimeler
Yurt i Hidrokarbon
Arama ve retim Faaliyetleri
ndeki
Yerli kaynaklar retimine lke olarak nem verilmesinin
sonucunda Trkiyede, son yllarda, hidrokarbon
aramaclnda ciddi bir hzlanma grlmektedir. Son on yl
iinde arama faaliyetlerinde art dikkati ekerken bu durum
daha ok kamu kaynaklar ile gereklemitir.
Trkiyede 2014 ylnda, Trkiye Petrolleri tarafndan
52,13 adam/ay, dier irketler tarafndan 3,1 adam/ay
olmak zere toplam 55,23 adam/ay jeoloji almas ve
57,47 ekip/ay Trkiye Petrolleri tarafndan, 10,16 ekip/ay
Trkiye Petrolleri
dier irketler tarafndan olmak zere toplam 67,63 ekip/ay

jeofizik saha almas gerekletirilmitir. 2014 yl iinde 51
adet arama kuyusu, 42 adet tespit kuyusu, 107 adet retim
kuyusu olmak zere toplam 200 adet kuyu almtr. Bu
rakam, 2013 ylnda gerekleen toplam 191 adet kuyudan
yaklak % 5 daha fazladr. 2014 ylnda, bir nceki yla gre
toplam kuyu saysnda ciddi bir deiim grlmese de; arama
kuyu says azalm, tespit ve retim kuyu saysnda ise ciddi
bir art meydana gelmitir (ekil 38).
107
1
Dier irketler
32
Trkiye Petrolleri -
Dier irket Ortakl (TPIC dahil )*
51
5
42
26
7
4
20
Arama
74
31
Tespit
re5m
ekil 38. 2014 Ylnda Yaplan Sondaj Saysnn irketlere ve Trlerine Gre Ayrm (Kaynak: PGM)
41
te yandan, alan kuyu saylaryla paralel olarak,

2014 ylnda gerekleen sondaj metrajlarnda da 2013
ylna gre art kaydedilmitir. 2013 ylnda toplam
317.630 metre sondaj yaplmken, bu rakam 2014 ylnda

373.250 metreye ykselmitir (ekil 39).
Trkiye Petrolleri
(metre)
Dier irketler
187.383
2.805
Trkiye Petrolleri -
Dier irket Ortakl (TPIC dahil )
58.342
106.743
10.244
52.218
44.281
Arama
82.858
11.882
3.535
126.236
67.441
Tespit
re7m
ekil 39. 2014 Ylnda Yaplan Sondaj Metrajlarnn Trlerine Gre Ayrm (Kaynak: PGM)
Trkiyede 2014 ylnda toplam 18 milyon varil petrol

(49.319 v/g) ve 502 milyon m3 doal gaz retilmitir.
Trkiyede petrol ve doal gaz retimi Akakoca deniz
42
TRKYE PETROLLER
alanlarndaki doal gaz retimi hari kara alanlarndan

yaplmaktadr (ekil 40, 41).
562
664
793
726
1,015
893
907
896
729
707
561
Milyon m3/ yl
502
378
312
639
49,319
48,166
46,943
47,540
50,127
48,233
43,379
42,859
43,692
45,810
45,698
47,696
49,031
51,239
55,208
Varil/gn
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ekil 40. 2000 2014 Yllar Arasnda Trkiye Ham Petrol retimi (Kaynak: PGM)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ekil 41. 2000 - 2014 Yllar Arasnda Trkiye Doal Gaz retimi (Kaynak: PGM)
43
Arama retim Sektr ve Aktif Kule Says

Trkiye
Trkiyedeki ayn anda sondaj yapan kule saylar petrol
fiyat ile birlikte incelendiinde zellikle son dnemde petrol
fiyatlarndaki dn Trkiyedeki faal kule saylarn da
etkiledii grlmektedir. 2014 yl ortalarnda 40lara kan
kule says Kasm aynda 44e karken, Haziran ayndan
itibaren d trendinde olan petrol fiyatlarnn kule saysna
yansmas Aralk ayndan itibaren balam ve Nisan 2015

itibariyle kule says 30a dmtr. Kule says petrol
fiyatlar ile balantl olmakla birlikte fiyatlarn dnn
kule saysna yansmas gecikmeli olarak ve daha hafif
gereklemektedir (ekil 42).
$/v
adet
60
120
50
100
40
80
30
60
Trkiye
20
40
Brent
ekil 42. Trkiyede Aktif Kule Says ve Petrol Fiyatlar (Kaynak: Baker Hughes ve EIA)
44
TRKYE PETROLLER
Nisan 15
ubat 15
Aralk 14
Ekim 14
Austos 14
Haziran 14
Nisan 14
ubat 14
Aralk 13
20
Ekim 13
10
Petrol fiyatlarnn faaliyetleri etkilemesine ramen, Nisan

2015 itibariyle Trkiye toplam 30 aktif kule ile Avrupann
en fazla sondaj yaplan lkesi konumunda bulunmaktadr.
Trkiyeyi sondajlarnn tamam deniz alanlarnda olan 18

kule ile Norve ve 15 kule ile ngiltere takip etmektedir
(ekil 43).
30
TRKYE
18
NORVE
15
NGLTERE
12
ROMANYA
POLONYA
TALYA
SIRBSTAN
5
4
HOLLANDA
ALMANYA
DANMARKA
FRANSA
ARNAVUTLUK
ekil 43. Nisan 2015 Avrupada Arama Faaliyetlerinin Youn Olduu lkelerdeki Aktif Kule Saylar (Kaynak: Baker Hughes)
45

Petrol ve Doal Gaz Sektrnde Birleme
ve Satn Almalar
2014te Trkiyenin petrol ve doal gaz sektrnde yalnzca
6 birleme ve satn alma ilemi gereklemitir. Sektrn
yakt datm segmentinde 4 satn alma ilemi gerekleirken
bunlar, Balpetin Eragazdaki Ortak Giriimlerinden % 50
hisse satn alm ve Aksel Enerjinin 3 kk datm irketini
satn almas ilemleridir. Depolama segmentinde tek ilem
gerekleirken, lkenin 3. byk yakt datcs Shell-Turcas
OMV Petrol Ofisinden Marmara Depoculuk Hizmetlerinin
% 45ini satn almtr. Rafinaj sektrnde ise tek ilem
gerekleirken Socar Turcasdan kademeli hisse satn
almn tamamlayarak Star Rafinerinin tek sahibi konumuna

gelmitir. A& segmentinde ou Trkiye Petrolleri
tarafndan olmak zere arama - retim lisans bavurular
olmasna karn 2014 birleme ve satn alma ilemi
gereklemeden kapanmtr. Yeni Petrol Kanunu yatrmc
dostu olarak adlandrlmasna ramen, kanunun uygulamas
ve alt mevzuatlar 2014 ylnda yerlemitir. zellikle yal
sahalara yatrm yapan irketler iin frsatlar sunan Trkiyede
petrol fiyatlarnn ykselmesi ve uygulamalarn yerlemesi
sonras, yatrmlarn artmas beklenmektedir.
Tablo 2.2014 Petrol ve Doal Gaz Birleme ve Satn Almalar
46
lem Deeri
(milyon $)
Tarih
Sa(n Alnan
Hisse
Sa(n Alan
Haz.14
Libadiye Petrol
% 99,5
Aksel Enerji
0,2
Mar.14
Marmara Depoculuk Hizmetleri
% 45,0
Shell & Turcas Petrol
46,0
May.14
Socar(Star Raneri)
% 18,5
Raneri Holding
59,4
Eyl.14
Marmara Petrolleri
% 62,5
Aksel Enerji
0,0
Eyl.14
Borsa Petrol
% 55,0
Aksel Enerji
0,1
Ara.14
Eragaz Petrol rnleri
% 50,0
Balpet Akaryakt
TRKYE PETROLLER
2.3. TRKYE PETROLLER'NN SEKTRDEK YER

Petrollerini
n Yrtt Arama - retim Faaliyetleri
Trkiye
2014 ylnda Trkiye Petrolleri, sondaj ncesi hidrokarbon
arama faaliyetleri kapsamnda Trkiyedeki jeolojik saha
faaliyetlerinin % 94n ve jeofizik saha faaliyetlerinin
% 85ini gerekletirmitir.
Trkiye Petrolleri, 2014 ylnda 52,13 adam/ay jeoloji,
karalarda 187 km 2B ve 525 km2 3B sismik alma ile
denizlerde 16.533 km 2B ve 6.133 km2 3B sismik alma
gerekletirilmitir. te yandan, 11.075 noktada gravite
manyetik jeofizik veri toplama almas yaplmtr (ekil 44).
10
25
2B (DENZ) (Km)
3B (DENZ)(Km2)
20.5
20
2B (KARA) (Km)
3B (KARA) (Km2)
3B SSMK
BN KM2
2B SSMK
BN KM
Trkiye Petrolleri, 1954 ylndan bu yana milli petrol irketi

olarak, Trkiyenin her geen gn artan petrol ve doal
gaz ihtiyacn yurtii ve yurtd kaynaklardan karlama
ynndeki vizyonu ve misyonu dorultusunda, son yllarda
gelitirdii yeni arama stratejisi ile faaliyetlerini Trkiyenin
yeterince aranmam basenlerine, zellikle Karadeniz ve
Akdeniz deniz alanlarna ynlendirerek, yatrmlarna byk
bir ivme kazandrmtr. 2014 ylnda Trkiye Petrolleri,
Trkiyenin ham petrol ve doal gaz arzna katkda bulunmak
amacyla yurtdnda da Azerbaycan, Irak, Libya, Kazakistan,
Afganistan, Rusya ve Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde
almalarn srdrmtr.
8
7
15
15.0
16.5 6.1
5.4
12.5
4.1
4.0
10
12.6 4.5
12.3
6
5
4
9.7
3
1.7
1.7
5
3.0
1.2
1.5
1.0
2004
2005
0.9
1.7
0.4
2006
0.8
0.9
2007
0.8
1.1
2008
0.4
0.8
2009
0.8
0.5
1.2
0.9
0.7
2010
2011
1.1
2
0.5 0.8 1.2 0.8 0.2
0.5
0.6
2012
2013
2014
1
0
ekil 44. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiye Petrolleri Tarafndan Yaplan 2B ve 3B Sismik almalar
Trkiye Petrollerinin yapt sondaj faaliyetleri son on ylda
ciddi bir ivme yakalam ve 2014 ylnda 133 adet kuyuda
237.500 metre sondaj gerekletirilmitir (ekil 45). Trkiye
Petrollerinin 2014 ylnda gerekletirdii metraj, Trkiyede

ayn yl ierisinde yaplan toplam metrajn % 63ne tekabl
etmektedir.
47
150
360
300
120
KUYU SAYISI
237
METRAJ (BN M)
90
199
181
197
176
133
158
60
133
103
30
69
72
34
40
2004
2005
74
63
2006
122
78
63
2007
103
92
94
104
240
180
120
60
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
ekil 45. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiye Petrolleri Tarafndan Gerekletirilen Sondaj Faaliyetleri
Trkiye Petrolleri, 2014 ylnda, Trkiyede retilen
petroln % 72sini doal gazn ise % 50sini retmitir.
Trkiye Petrolleri tarafndan 2014 ylnda yurt iinde toplam
12,3 milyon varil ham petrol (33.602 varil/gn) ve 289 milyon
m3 doal gaz retilmitir. Bylece Trkiye Petrollerinin
2014 yl yurtii petrol edeeri hidrokarbon retimi
toplam 40.000 varil petrol edeeri/gn (vpe/g) olarak
gereklemitir (ekil 38).
Azerbaycan, Irak ve Rusyadaki projelerle gerekleen

53.000 vpe/glk retim de dnldnde, Trkiye
Petrollerinin 2014 yl yurt ii ve yurt d gnlk retimi
toplam 93.000 vpe/g olarak gereklemitir. 2013 ylna
gre zellikle doal gaz retimindeki art, ah Deniz
projesinde Trkiye Petrollerinin gerekletirdii satn
alma neticesindedir. Trkiye Petrolleri, Totalin ah Deniz
Projesindeki % 10luk hissesini 1,45 milyar $a satn alarak
payn % 19a karmtr.
91
BN VPE/G
65
52
10
67
2
7
7
44
7
16
81
26
71
69
70
22
22
31
25
67
68
21
21
72
11
Yurtd Gaz
4
22
30
Yur7i Gaz
Yurtd Petrol
Yur7i Petrol
29
29
29
28
28
2004
2005
2006
2007
2008
34
35
33
32
34
34
2009
2010
2011
2012
2013
2014
ekil 46. 2004-2014 Yllar Arasnda Trkiye Petrollerinin Hidrokarbon retim Miktar
48
24
TRKYE PETROLLER
Trkiyedeki sahalarn pek ou uzun zaman nce kefedilmi

yal sahalar durumundadr. Trkiye Petrolleri, yalanan
sahalarda retimini ayn dzeyde tutmak ve retimini
arttrabildii blgelerde rezervuarlar daha verimli kullanmak
zere pek ok proje yrtmektedir. 2014 ylnda devam
eden projeler itibariyle, Bat Raman Sahas Petrol retimini
Ykseltme Projesi, Garzan Su Enjeksiyon Projesi, Bat Kozluca
WAG (Water Alternating Gas) projesi devam etmektedir.
te yandan, Trkiye Petrolleri, Karadeniz bata olmak zere
kendi bana, KKTC ve ayrca yabanc irketlerle (Tiway Turkey
Ltd., Petrol Ofisi A.., Foinavon Energy Inc., NVT Perenco,
Amity Oil, Shell Upstream Turkey BV) yrtt ortaklk
anlamalar erevesinde kara ve deniz alanlarnda arama
almalarn srdrmektedir.
Trkiye Petrollerinin yurt ii arama stratejisi; bata Gney
Dou Anadolu, Trakya ve petrol potansiyeli bulunan dier
kara alanlar ile zellikle son dnemde beklentilerin byk
olduu denizlerde younlam bulunmaktadr. Bu kapsamda
Trkiye Petrolleri ortaklklar tesis edebildii blgelerde
ortaklklar ile, ortaklklarn tesis edilemedii yerlerde ise
arama almalarn kendisi yrtmektedir. Operasyonel
kapasitesini arttrabilmek iin Trkiye Petrolleri 2012 ylnn
sonunda sismik gemi Barbaros Hayreddin Paay satn
alm ve denizlerdeki aktif aramaclk almalarn daha
da hzlandrmtr. Bu kapsamda Barbaros Hayrettin Paa
tarafndan salanan deniz alanlarna ilikin veriler Trkiye
Petrolleri ekiplerince yorumlanmaktadr.
edilen yaplarn hidrokarbon potansiyelinin kefedilmesi ve

ekonomiye kazandrlmas hedeflenmektedir. 2014 ylnda
yurt iinde Karadeniz deniz alanlarnda Shell ile yaplan
anlama gerei sismik veri toplanm, verilerin proses
almalar tamamlanmtr. 2015 ylnda Shell ile birlikte
Karadenizde alan ile-1 kuyusu sondaj almalar devam
etmektedir.
Bat Karadenizde, gnde 2,1 milyon m3 retim kapasitesine
sahip ift katl Akakoca Platformu devreye alnmtr. retim
katndan gnde ortalama 250-300 bin m3 doal gaz retimi
yaplmaktadr. ayaz Proses tesislerinde Akakoca sahas
dnda, Bat Karadenizdeki Ayazl ve Akkaya sahalarnn gaz
da proses edilmektedir.
Akdenizde (skenderun, Kbrs, Mersin, Antalya aklar)
ise 2005-2013 yllar arasnda 24.000 km 2B ve 5.600 km2
3B sismik alma gerekletirilmitir. 2014 ylnda sismik
verilerin yorumlanma sreci devam etmitir.
Trkiye Petrolleri; Trakya, Gneydou Anadolu ve Anadolu
blgeleri bata olmak zere dier kara alanlarnda geleneksel
(konvansiyonel) metotlarla srdrd arama almalarna
ek olarak; Trkiye Petrolleri, Trkiyenin ankonvansiyonel
potansiyelini kullanabilmek iin farkl i modeli ve yntemler
ile alan irketler ile operasyonlarn srdrmektedir. Bu
kapsamda ncelikle 2010 ylnda TransAtlantic TEMI ile, 20112014 yllar arasnda Shell ile, 2014 ylnda ise Halliburton ile
ibirliine gitmitir.
Karadenizde 2004-2014 yllar arasnda yaklak

78.000 km 2B ve 17.000 km2 3B sismik alma
gerekletirilmitir. Yaplan sismik ve jeolojik almalarda
blgenin hidrokarbon potansiyeli hakknda nemli bulgular
elde edilmitir. Bu dnemde BP, Petrobras, ExxonMobil
ve Chevron ile yaplan ortak arama almalarnda
Hopa-1, Sinop-1, Yasshyk-1, Kastamonu-1 ve Trkiye
Petrolleri tarafndan Srmene-1/1RE ultra derin deniz
ile Istranca-1 kuyularnn sondajlar gerekletirilmitir.
Istranca-1 kuyusundaki testlerden alnan doal gaz ve elde
edilen jeolojik veriler byk nem tamakta olup, bu kuyu
sayesinde Bat Karadenizdeki prospektler hususunda ok
nemli bilgilere sahip olunmutur. Alan bu kuyularn
bilgisi nda Karadenizin derin sular altnda tespit
49

Depolama Faaliyetleri
Doal gazn yaygn olarak kullanld btn lkelerde
olduu gibi Trkiyede de doal gaz talebi mevsimlere gre
deimekte, k aylarndaki talep yaz aylarndaki talebin iki
katna kadar kabilmektedir. Bu nedenle, yazn talep fazlas
gazn depolanabilecei, k aylarnda da depolarda saklanan
bu gazn artan talebi karlamak iin kullanma sunulabilecei
gaz depolarna uzun sredir ihtiya duyulmaktadr. Ayrca,
lkelerin enerji planlamalar asndan boru hatlarnn bakm
veya dier sebeplerden dolay muhtemel arz kstlamalar
halinde, bu dnemlerde arz-talep arasndaki dengeyi

salamak asndan doal gaz yeralt depolama tesislerine
sahip olmann da ulusal enerji stratejisi asndan byk nem
tamaktadr. Bu kapsamda, Trkiye Petrolleri, gaz ithalat
ve/veya toptan sat lisansna sahip olan firmalar (BOTA,
AYGAZ, OMV, BOSPHORUS, ENERCO, ENERJSA, EWE v.b.) ile
doal gaz depolama szlemesi imzalam olup, depolama
hizmeti vermektedir. 2014 yl banda, depolardaki doal gaz
miktar 849 milyon m3dr (ekil 47).
DERMENKY
line
ipe
A P
T
O
B
KUZEY MARMARA
KUZEY MARMARA
SAHASI
Silivri
MARMARA DENZ
ekil 47. Kuzey Marmara ve Deirmenky Yer Alt Doal Gaz Depolama Tesisleri
50
TRKYE PETROLLER
Bulgaria
G
ge re
Se an ec
a
e
Ae
ORTAK
TESS
Karadeniz
stanbul
Trkiye Petrolleri, doal gaza olan talebin artmas sebebiyle,

mevcut tesislerin depolama ve geri retim kapasitelerinin
artrlmasn ngrerek, 2,66 milyar m3 olan depolama
kapasitesini 4,3 milyar m3e, azami 25 milyon m3/gn olan

geri retim kapasitesini ise azami 75 milyon m3/gne
ykseltmek iin almalar yapmaktadr (ekil 48).
80
70
60
Enjeksiyon Kapasitesi (milyon m3/g)

Depolama Kapasitesi (milyar m3)
50
2.66
40
30
75
1.6
10
14
2007
16
20
4.5
4
3.5
3
2.84
40
20
10
4.3
Geri reDm Kapasitesi (milyon m3/g)
2.5
2
1.5
25
16
0.5
0
2012
FAZ I
2015
FAZ II
2018
FAZ III
ekil 48. Trkiye Petrolleri Doal Gaz Depolama, Geri retim ve Enjeksiyon Kapasitesi
51
Petrolleri Tarafndan Yaplan Yurt i Yatrmlar

Trkiye
ve Btnsel Dnm Program
Trkiye Petrolleri, gerek sektrde uygulanan en son
teknolojik bilgi ve ekipmanlar/gereleri kullanarak, gerekse
mali imknlarn en st seviyeye zorlayarak, uluslararas bir
milli petrol irketi olmay amalam ve almalarn bu
performans srdrmek zere planlamtr. Kazandrlan yeni
teknolojiler ile faaliyetler etkin, verimli, daha dk maliyetli
ve zamandan tasarruf salanarak srdrlmektedir.
Trkiye Petrolleri, bu kapsamda kaynaklardan salanan
hidrokarbon retimi yannda lke ihtiyacnn kesintisiz, yeterli
ve ekonomik bir biimde karlanmas amacyla yurtdnda
(milyon $)
ekil 49. Trkiye Petrolleri'nin Son 10 Yldaki Yatrm Tutar
52
TRKYE PETROLLER
da petrol ve doal gaz arama, sondaj ve retim faaliyetlerini

2014 ylnda da srdrmtr.
Tm yurt ii ve yurt d faaliyetlerini gerekletirmek
amacyla, Trkiye Petrolleri tarafndan 2014 ylnda
489 milyon $ yurt ii, 2,8 milyar $ yurt d olmak zere
toplam 3,3 milyar $ yatrm harcamas gerekletirmitir.
zellikle son iki ylda Trkiye Petrolleri gerekletirdii yurt
d saha satn almalar ile yurt yatrmlarn byk lde
arttrmtr. Son on ylda ise Trkiye Petrolleri tarafndan
10,77 milyar $ yatrm harcamas yaplmtr (ekil 49).
Btn bu faaliyetlerden hareketle Trkiye Petrolleri, deien

dnya ve enerji i ortamn en iyi ekilde alglamak ve gerekli
tepkileri verebilmek adna TP 2023 BTNSEL DNM
PROGRAMI almalarna balamtr. Bu kapsamda,
Trkiye Petrolleri Strateji Yol Haritas, Temel Yetkinlik
ve "Kurumsal Yetkinlik" alanlarn bir btn olarak
bnyesinde barndran bir Srdrlebilir Byme Modeli
ortaya koymay hedeflemitir. Temel Yetkinlik, Trkiye
Petrolleri'nin ana faaliyetleri olan arama ve retimin
gelitirilmesi ile ortaya konana byme modelini temsil
ederken, Kurumsal Yetkinlik ise i yap eklini,
kurumsal altyap ve ynetimi tanmlayan srdrlebilirlik

modelini temsil etmektedir. Bylelikle; lkesinde petrol ve
gaz kayna snrl olan milli petrol irketlerinin gelirlerinin
kendi lke gayri safi yurtii haslalarna oran
deerlendirildiinde Trkiye Petrollerinin bu potansiyelinin
ne kadar yksek olduu anlalabilecektir. Bunun
sonucunda da; enerji kaynakl cari an azaltlmasna
Trkiye Petrollerinin salayabilecei katknn yansmalar,
bu dnmn ne kadar nemli ve gerekli olduunu
gsterecektir (ekil 50).
ekil 50. Trkiye Petrolleri 2023 Btnsel Dnm Program
53
2.4 HDROKARBON KAYNAKLARININ NAKLNDE

TRKYENN KPR KONUMU
Trkiye, sahip olduu jeostratejik konumu itibariyle, blgesel
petrol ve doal gaz projelerinde nc rol oynamak suretiyle
gerek ulusal arz gvenliinin salanmasnda gerekse de
Avrupa bata olmak zere blgesel arz istikrarna katkda
bulunma konusunda byk bir potansiyele sahiptir. Bu
kapsamda, Ortadou, Hazar Blgesi ve Orta Asyann zengin
hidrokarbon kaynaklar ile Avrupa ve Dnyadaki tketici
lkeler arasnda gvenilir, istikrarl ve ekonomik bir enerji
merkezi olma dorultusunda mevcut ve planlanan olmak
zere;
Bak-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt (BTC)

Irak-Trkiye Ham Petrol Boru Hatt
Bak-Tiflis-Erzurum Doal Gaz Boru Hatt (BTE)
Samsun-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt
Trans-Anadolu Doal Gaz Boru Hatt (TANAP)
Trkiye-Yunanistan Enterkonnektr (ITG)
Irak-Trkiye Doal Gaz Boru Hatt
Trk Akm Doal Gaz Boru Hatt
projeleri bulunmaktadr (ekil 51).
ekil 51. Trkiyeye Uzanan veya Uzanmas Planlanan Uluslararas Petrol ve Doal Gaz Boru Hatt Projeleri
54
TRKYE PETROLLER
Trkiye Petrollerinin da % 6,53 hissesinin bulunduu

1,2 milyon v/g kapasiteli Bak-Tiflis-Ceyhan (BTC) ham petrol
boru hattndan 2014 ylnda yaklak 638 bin v/glk Azeri
petrol Ceyhana ulam ve buradan dnya pazarlarna
tanmtr. Irak-Trkiye ham petrol boru hatt ise sabotajlar
nedeniyle 1,4 milyon v/glk kapasitesinin ok altnda
faaliyet gstermi ve ortalama olarak 153.000 v/glk ham
petrol tamtr. Trkiye Petrollerinin % 19 hissesine sahip
olduu Bak-Tiflis-Erzurum (BTE) doal gaz boru hattndan
2014 ylnda 9,8 milyar m3lk Azerbaycan/ah Deniz
doal gaz tanmtr. BTE boru hattnn doal gaz tama
kapasitesinin yllk 20 milyar m3e karlmas iin almalar
devam etmektedir.
Hazar Blgesinde retilecek doal gazn Trkiyeye ve Trkiye
zerinden blgesel pazarlara ulatrlmas amacyla 26 Haziran
2012 tarihinde Trkiye ile Azerbaycan Hkmetleri arasnda
Trans-Anadolu Doal Gaz Boru Hatt (TANAP) Anlamas
imzalanmtr. TANAP Projesi ile elde edilecek tama ve
vergi gelirlerine ilave olarak, doal gaz arz gvenliine
de katk salanmas ve hattn geniletilebilir kapasitesi
sayesinde orta ve uzun vadede nemli stratejik ve ekonomik
avantajlarn da elde edilecei deerlendirilmektedir. TransAdriyatik Boru Hatt (TAP) Projesi ile TANAP Projesi vastasyla
Trkiyeye gelecek olan Azeri gaznn Avrupaya sevk edilmesi
salanacaktr. TANAP zerinden ilk aamada, Azerbaycandaki
ah Deniz gaz sahasnn 2. gelitirme fazndan retilecek
yllk 16 milyar m3lk gazn 6 milyar m3nn Trkiyede
kullanlmas ve kalan 10 milyar m3lk gazn de ah Deniz
konsorsiyumunun Haziran 2013te setii TAP Projesi ile
Avrupaya tanmas planlanmaktadr.
lgili projelere ilikin son dnemde taraflarca nemli admlar

atlmaktadr. Bu kapsamda BP, 15 Mart 2015 tarihinde TANAP
doal gaz boru hattna % 12 ile ortak olmu 17 Mart 2015
tarihinde ise boru hattnn geecei lkeler arasnda temel
atma treni gerekletirilmitir. mzalarn atlmas sonrasnda
Trkiye ve Avrupa Birlii lkelerinin enerji arz gvenliinin
salanmas ve arz eitlilii yaratlmas bakmndan byk
nem tayan Trans Anadolu Doal Gaz Boru Hatt Projesinde
ortaklk paylar; GNEY GAZ KORDORU RKET (SGC) % 58,
BOTA % 30 ve BP % 12 olarak ekillenmitir. Uzun dnemde
projenin tayaca gaz miktarnn 31 milyar m3e karlmas
planlanmaktadr.
lgili projelere ek olarak Aralk 2014te gndeme gelen
Trk Akm projesinde de admlar atlmaktadr. lgili
proje kapsamnda drt hat ile 63 milyar m3 doal gazn
16 milyar m3 Trkiyenin kullanmna tahsis edilmesi
ve kalan gazn Trkiye zerinden Gney Dou Avrupaya
ulamas hedeflenmektedir. lgili proje kapsamnda Trk Yunan snrnda bir hub kurulmas ngrlmektedir.
Bahsi geen boru hatt projeleri dnda, Trkiyeye Irak ve
Dou Akdeniz gibi farkl doal gaz kaynak lke ve blgelerden
doal gaz tedarik etmek zere eitli projeler gndemdedir.
Bu projelerin hayata gemesi, gerek Trkiyenin artan
gaz ihtiyacnn karlanmasn temin etmek gerekse de
enerji terminali olma hedefi dorultusunda byk nem
tamaktadr.
55
KAYNAKLAR
BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2014
BP Energy Outlook 2035, Ocak 2014
Cedigaz News Reports
EIA, Annual Energy Outlook, 2015
EIA Sektr Verileri
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
IHS Energy
Indexmundi
Petrol leri Genel Mdrl
Uluslararas Enerji Ajans (IEA), World Energy Outlook, 2014
Uluslararas Enerji Ajans (IEA), World Energy Investment Outlook, 2014
Uluslararas Enerji Ajans (IEA), Medium Term Oil Market Report, 2014
Uluslararas Enerji Ajans (IEA), Medium Term Gas Market Report, 2013
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
Wood Mackenzie
56
TRKYE PETROLLER

Ham Petrol Ve Doğalgaz Raporu Mayıs 2015

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ham Petrol Ve Doğalgaz Raporu Mayıs 2015

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MAYIS2015

1. KRESEL PETROL VE DOAL GAZ SEKTRNN GRNM

2. TRKYEDE PETROL VE DOAL GAZ SEKTRNN GRNM

2.1. TRKYE ENERJ GRNM

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

1. KRESEL PETROL VE DOAL GAZ

ekil 1. 2013 Yl Kresel Birincil Enerji Tketim Oranlar

(Milyon Varil Petrol Edeeri/Gn)

Petrol, zellikle ulatrma sektrnn temel enerji kayna

Uluslararas Enerji Ajansnn Yeni Politikalar balkl

dikkati ekerken, enerji arz da ykselmektedir. Bu kapsamda

Milyon Varil Petrol Edeeri / Gn

Orta ve Gney Amerika

talep projeksiyonuna gre, 2013 ile 2035 yllar arasndaki

Petrol daha ok tama sektr tarafndan talep edilmektedir.

ABDnin 2035 yl itibariyle enerji ihtiyacnn tamamn z

20. yzyln ikinci yarsndan itibaren zellikle hzl sanayileme

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

1.1. KRESEL PETROL SEKTR

uydu sahalarn gelitirilmesi nem kazanmaktadr. Buna ek

Birim: Milyar varil petrol edeeri

Kresel Petrol retimi

kondensat) ncelikle petrol fiyatlarnn yln ortasna doru

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

nmzdeki dnemde zellikle Rusyann retim

Doal Gazdan Sv Yakt

artmas beklenmektedir. Bu dnemde en byk artn

Doal Gazdan Sv Yakt

ekil 6.1990-2040 retim Projeksiyonu (Kaynak: IEA, WEO 2014)

2013 yl itibariyle OPEC d retim OPEC retiminden

ngrleri zorlatrrken bulunduumuz son dnemde OPEC

nmzdeki dneme ilikin dikkati eken dier bir husus ise

kazanmasdr. Bu kapsamda yal retim blgelerinde ve

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

miktar 1,7 trilyon varil olarak kaydedilirken, 2012 ylnda

ekil 8. 2013 Yl lkeler/Blgeler tibariyle Rezerv Miktar (Kaynak: BP, 2014)

Yukardaki genel tanm dorultusunda ortaya konulan 53,3

kmrden ve gazdan sv yakt elde edilmesi gibi yntemlerle

Orta Dou Petrol

LTO (Light Tight Oil)

Ortalama Arama ve Geli6rme Maliye6 ($/v)

re6lebilir Rezerv (milyar varil)

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

Kresel Petrol Tketimi

durum zerinde zellikle kresel finans krizi ve devamnda

Orta ve Gney Amerika

Dk petrol fiyatlarnn talebi destekleyecei beklentisi

belirleyici olacaktr (ekil 11). Buna ek olarak Rusya ve

Uluslararas Enerji Ajans'nn 2040 ylna ilikin yapt

verimlilii etkili olacaktr. nmzdeki dnemde 2020 ylna

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

Kresel Petrol Ticareti

Japonyann, petrol ithalatndaki azalmaya ramen Avrupa

Tablo 1. 2013 Yl Dnya Petrol Ticareti (Kaynak: BP Statistical Review, 2014)

lkeler erevesinde petrol ticaretindeki gelimelerin

2000lerin ortasnda OECD Amerika lkelerinin ham

Yaplan projeksiyonlarda 2040 ylnda dnya petrol ticaretinde

Petrol ticaretinin byk bir blm tankerlerle belirli

2014 YILI HAM PETROL VE DOAL GAZ SEKTR RAPORU

Kresel Rafinaj Faaliyetleri

yatrmlar sz konusudur. Bu durum byk lde Avrupadaki

ve Asya Pasifikte (10,6 milyon v/g) rafineri kapasitelerinin

bedeli artrm, dolaysyla talepleri dmtr. Ayrca,