Professional Documents
Culture Documents
Athenaeum
Athenaeum
Athenaeum
vol. 43/2014
www.athenaeum.umk.pl
ABSTRACT: The aim of the article is to analyze two terms referring to connotations
between sport and politics: sports policy and politics of sport. Both terms are used
vastly in the Anglo-Saxon science, but in the Polish scientic discourse they tend
to be misused. Sports policy can be understood as one of the areas of states activity,
which is focused on sport. Sports policy can be divided into elite sports policy and
sport participation policy, both having slightly dierent objectives. The second term
politics of sport has much more general dimension and can be used to describe
relations between sport and politics.The subjects of sports policy and politics of
sport are also considered in the article. The most important of them are the states,
but national and international sports federations, international organizations, local
governments, athletes or spectators are also worth mentioning.
126
127
Odniesienia do polityki sportowej obecne s wdziaalnoci Unii Europejskiej. Itak te zagadnienia dotyczce sportu znalazy stosowne odniesienie
wpodpisanym w2007 r. Traktacie lizboskim. WBiaej Ksidze znajduje si
odpowiednie odniesienie na temat sportu: pastwa czonkowskie ocjalnie
ujy sport wnowym traktacie lizboskim wcelu umoliwienia powstania
spjnej polityki europejskiej wtej dziedzinie4. Polityk sportow mona rwnie
dostrzec wdziaaniach Rady Europejskiej, wramach ktrej polityka sportowa
wesza wzakres dziaa Rady ds. Edukacji, Modziey iKultury5. Okazuje si, e
sformuowanie polityka sportowa nie jest odnoszone wycznie do dziaalnoci
rzdw. Tak jak inne polityki szczegowe, polityka sportowa moe dotyczy
rnych aktorw politycznych, wtym wznacznej mierze midzynarodowych.
Polityka sportowa wangielskiej wersji cytowanego wyej dokumentu okrelona jest jako policy on sport6. Nader czsto przejmuje si wjzyku angielskim
take sformuowania sport policy, wzgldnie policy on sport, czy te sports policy.
Informacje osports policy poszczeglnych krajw anglojzycznych mona znale na ich rzdowych stronach internetowych oraz winformacjach prasowych7.
Wliteraturze anglosaskiej ocharakterze naukowym znajduje si wiele odniesie
do polityki sportowej. Mimo i trudno jest zauway jednoznaczn denicj
tego terminu, mona zaproponowa generalizacj, i jest on rozumiany jako
jedna zpolityk szczegowych, jak prowadzi pastwo, aktra odnosi si do
szeroko ujmowanego sportu. Za tradycyjne priorytety polityki sportowej uwaa
si stymulowanie rozwoju sportu oraz osiganie mniej lub bardziej powizanych
ze sportem celw, wtym take celw heterotelicznych. Tote sport wykorzystywany jest rwnie do osigania innych podanych celw spoecznych, takich jak
4
Biaa ksiga na temat sportu. Rezolucja Parlamentu Europejskiego zdnia 8 maja 2008 r. wsprawie
biaej ksigi na temat sportu (2007/2261(INI)), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P6-TA-2008 0198&language=PL, odczyt zdn. 19.12.2012.
5
Wykaz skadw Rady: uwzgldnienie polityki kosmicznej isportowej, Bruksela, wersja polska,
16.09.2010, EUCO 22/10, PRESSE 243, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/
pressdata/PL/ec/116674.pdf, odczyt zdn. 19.12.2012.
6
List of Council congurations: incorporation of space policy and sport, english version, Brussels
16 Septeber 2010, EUCO 22/10, PRESSE 243, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/
docs/pressdata/en/ec/116549.pdf, odczyt zdn. 19.12.2012.
7
Zob. http://www.jis.gov.jm/pdf/sports_green_paper_october_2011.pdf, odczyt zdn. 19.12.2012;
http://www.pch.gc.ca/pgm/sc/pol/pcs-csp/index-eng.cfm, odczyt zdn. 19.12.2012; Step change in
government sport policy needed, BOA says, http://www.bbc.co.uk/news/uk-19135794, odczyt zdn.
19.12.2012.
128
D.Bloyce, A.Smith, Sport Policy and Development. An Introduction, Abingdon 2010, s.10.
Ibidem, s.30; B.Stewart, M.Nicholson, A.Smith, H.Westerbeek, Australian Sport: Better by
Design? The evolution of Australian sport policy, Abington 2004, s.22.
9
129
czy poprawianie rozwoju ekonomicznego. Po trzecie, sport ma charakter wielowymiarowy, co oznacza i jest nie tylko sub publiczn, ale take wanym
aspektem zabezpieczenia dobrobytu oraz paszczyzn aktywnoci gospodarczej.
Oznacza to, e sukcesy wpolityce sportowej, objawiajce si poprzez osiganie
przez sportowcw wielu sukcesw czy te poprzez wzrost uczestnictwa wsporcie,
przyczynia si take do implementacji pozasportowych celw pastwa10.
Na postawie wczeniejszych rozwaa mona wyeksplikowa konstatacj, i
pojcie polityki sportowej moe podlega uszczegowieniu biorc pod uwag
specyczne dziedziny, ktrych dotyczy. Wcigu ostatnich trzydziestu lat wikszo rozwinitych pastw wspczesnego wiata zaczo prowadzi polityk
sportow, ktra opiera si na dwch kluczowych larach, mianowicie na: wspieraniu sportu elitarnego oraz podnoszeniu poziomu uczestnictwa wzorganizowanym sporcie opartym na rywalizacji11. Pierwsz znich iprawdopodobnie jedn
zbardziej interesujcych, jeeli chodzi oprzenikanie si wiatw sportu ipolityki,
jest elite sport policy, co mona przetumaczy jako polityka sportowa dotyczca
sportu elitarnego lub wysoko kwalikowanego. Rzdy pastw zday sobie spraw
zistotnoci sukcesw wsporcie elitarnym ju dawno, co doprowadzio do wybuchu swoistej wojny sportowej wtrakcie zimnej wojny. Dla takich krajw, jak
Stany Zjednoczone, Zwizek Radziecki czy europejskie pastwa komunistyczne
sport sta si narzdziem demonstrowania wyszoci ideologicznej, natomiast
dla Niemieckiej Republiki Demokratycznej sport uzyska niejako dodatkow
uyteczno, jako pomoc wwalce tego pastwa ouznanie midzynarodowe.
Take obecnie warto midzynarodowego sukcesu sportowego jest dla licznych pastw wysoka, poniewa zwraca si uwag na generowane przez sukcesy
sportowe dobrego samopoczucia narodu. Nader istotne s take ekonomiczne
korzyci zwizane z organizowaniem wielkich imprez sportowych oraz ze
wzgldu na moliwoci osignicia sukcesu dyplomatycznego12.
Polityka sportowa dotyczca sportu elitarnego moe obejmowa wiele rnych dziaa. Spord najbardziej charakterystycznych wyrnia si budowanie
obiektw sportowych dostosowanych do poziomu elitarnego, zapewniania
10
R.Hoye, M.Nicholson, B.Houlihan, Sport and Policy. Issues and Analysis, OxfordBurlington
2010, s.1.
11
M.Nicholson, R.Hoye, B.Houlihan, Introduction, [w:] Participation in Sport. International
Policy Perspectives, red. M.Nicholson, R.Hoye, B.Houlihan, Abingdon 2011, s.1.
12
M.Green, B.Houlihan, Elite Sport Development. Police learning and political priorities, Abingdon
2005, s.1.
130
131
obiektw sportowych. WPolsce na potrzeby wspomnianych mistrzostw zbudowano lub zmodernizowano cztery stadiony: wWarszawie, Gdasku, Poznaniu
iWrocawiu. czny budet przeznaczony na przygotowywanie tych 4 aren
do mistrzostw wynis 4 miliardy 353 miliony zotych20. Wszystkie te kwoty
poniekd bledn wporwnaniu do zaangaowania nansowego Niemiec
Wschodnich, oktrych mwi si, i wlatach siedemdziesitych XX w. przeznaczay na sport elitarny okoo 1 procenta PKB21. Porwnanie tych kwot pozwala
na sformuowanie wniosku, i polityka sportowa ma due znaczenie dla pastw
wepoce wspczesnej.
Polityka sportowa w zakresie sportu elitarnego jest nader interesujca
z powodu wyranie pozasportowych celw, ktre s za jej porednictwem
implementowane. Jak zaznaczono wczeniej, jedn zcech polityki sportowej jest
rwnie wpywanie na pozasportowe aspekty rzeczywistoci. Sukcesy sportowe
na arenie midzynarodowej mog wzmaga dum patriotyczn oraz poczucie
tosamoci narodowej. Zwycistwa nad przeciwnikami reprezentujcymi
pastwa charakteryzujce si odmiennymi systemami spoeczno-politycznymi,
opartymi na innych ideologiach, moe stymulowa przekonanie co do wikszej
skuteczno iwydolno kraju osigajcego wielkie sukcesy. wiadczy to ojego
potdze22. Podobne funkcje moe peni organizowanie wielkich imprez sportowych, do ktrych zaliczy mona wszczeglnoci igrzyska olimpijskie oraz
mistrzostwa wiata wpice nonej. Moe to wiadczy rwnie osile danego
pastwa, gdy nie kady kraj jest wstanie podoa organizacji tak prestiowego
przedsiwzicia sportowego rangi wiatowej.
Wymienione wyej aspekty polityki sportowej dotycz przede wszystkim
sportu elitarnego, awic sportu na najwyszym, midzynarodowym poziomie.
Ajak wiadomo, polityka sportowa nie odnosi si jednak wycznie do tego
20
Sprawozdanie zrealizacji przedsiwzi Euro 2012 oraz zwykonanych dziaa dotyczcych realizacji przygotowa Polski do naowego turnieju Mistrzostw Europy wpice nonej UEFA Euro 2012
(grudzie 2011 r. lipiec 2012 r.), Ministerstwo Sportu iTurystyki, Warszawa 2012, s.140 142.
21
B.Houlihan, M.Green, Comparative elite sport development, op.cit., s.2.
22
Jest to jeden zgwnych powodw, dla ktrych sport sta si aren zimnowojennej rywalizacji
blokw geopolitycznych poniewa zwycistwa sportowe niosy ze sob pozasportowe, polityczne
znaczenie owyszoci jednego systemu nad drugim. Takie wykorzystywanie sportu okrela si
mianem nacjonalizmu sportowego. D.L.Koller, From Medals to Morality: Sportive Nationalism and
the Problem of Doping in Sports, Marquette Sports Law Review 2008, vol. 19, nr 1, s.97; T.Gsowski,
Sport ipolityka wzajemne relacje. Wprowadzenie do problematyki badawczej, [w:] Sport ipolityka
wdwudziestowiecznych pastwach totalitarnych iautorytarnych, red. T.Gsowski, S.Bielaski, Krakw
2009, s.17 18; L.Tyrmand, Cywilizacja komunizmu, Warszawa 2001, s.167.
132
23
133
134
135
rozumiany jako szeroko pojta walka owadz, tymczasem policy lub te policy
making to konkretne dziaania prowadzone przez rzdy, ale nie tylko, wcelu
realizacji okrelonych zaoe34. Wjzyku polskim obydwa terminy okrelane
s jako polityka. Std iwodniesieniu do terminu policy on sport, jak rwnie
politics of sport wjzyku polskim naley uy okrelenia polityka. Jego znaczenie
wobydwu przypadkach jest jednak nieco inne.
Czym jest zatem rzeczona polityka sportu? Jest to sformuowanie nieco
trudniejsze do wytumaczenia od polityki sportowej. Jest to termin obardziej
oglnym znaczeniu. Dotyczy on relacji zachodzcych pomidzy polityk
(wznaczeniu politics) isportem. Wrelacjach tych sport funkcjonuje najczciej
jako przedmiot koniktu politycznego lub innymi sowy jako arena osigania
celw politycznych35. Stwierdzenie to sugeruje wykorzystywanie sportu przez
wiat polityki dla prowadzenia walki. Mona przytoczy bardzo wiele przykadw na takie wykorzystanie sportu. Jednym znich jest sytuacja sprzed igrzysk
olimpijskich wMontrealu w1976 r. Premier goszczcej igrzyska Kanady Pierre
Trudeau oznajmi, i sportowcy reprezentujcy Tajwan nie otrzymaj wiz, jeli
nie zrezygnuj zuywania podczas igrzysk nazwy Republika Chiska, co miao
zwizek ze zblieniem gospodarczym Kanady zChisk Republik Ludow36.
Wykorzystujc sport rzd Kanady uosobi niejako wymuszony przez ChRL
konikt zTajwanem. Zkolei pastwa afrykaskie wlatach szedziesitych
isiedemdziesitych wykorzystyway grob bojkotu igrzysk olimpijskich majc
na celu izolacj kontestowanych przez siebie Rodezji iRepubliki Poudniowej
Afryki. Pamita jednak naley, i niejednokrotnie sport wykorzystywany by
take dla budowania konsensusu, zgody iwsppracy. Niemniej jednak kluczowe
jest tutaj sformuowanie ozachodzeniu relacji pomidzy sportem apolityk.
Polityka sportu to zbir sytuacji, wktrych wystpuj wzajemne relacje pomidzy sportem ipolityk.
Anglojzyczna literatura tematu udziela do dokadniej odpowiedzi na
pytanie: dlaczego zachodz interakcje pomidzy polityk asportem iczym
si charakteryzuj? Victor Cha stwierdza, i sport ma znaczenie wwiatowej
polityce, poniewa moe wywoywa dyplomatyczne przeomy bd zaamania wsposb, ktrego nie mona by oczekiwa od tradycyjnej dyplomacji. Za
34
T.A.Birkland, An Introduction to the Policy Process. Theories, Concepts, and Models of Public
Policy Making, New York 2011, s.4.
35
B.Houlihan, The Government and Politics of Sport, s.10.
36
D.Macintosh, M.Hawes, Sport and Canadian Diplomacy, MontrealBualoLondon 1994,
s.37 38.
136
V.D.Cha, Beyond the Final Score. The Politics of Sport in Asia, New York 2009, s.1 2.
L.Allison, Sport and Politics, [w:] The Politics of Sport, red. L.Allison, Manchester 1986, s.12 17.
B.Houlihan, Politics and Sport, op.cit., s.214.
137
138
139
Bya to pastwowa odznaka, wskrcie GTO. I.Branin, Wbarwach czerwieni, Warszawa 1950,
s.6.
50
P.Godlewski, op.cit., s.242; Fascist Body as Political Icon Global Fascism, red. J.A.Mangan,
London 2000, s.91. Odznak Sprawny do Pracy iObrony okrelano wPRL jako podstawa systemu
wychowania zycznego oraz podstawa masowej kultury zycznej. Odznaka ta skadaa si zszeregu
stopni. Naleay do niego: Bd Sprawny do Pracy iObrony (BSPO) wstopniach dziecicych idla
modocianych, Sprawny do Pracy iObrony wstopniach pierwszym idrugim. We wszystkich stopniach wprowadzony by ponadto podzia wg wieku. Odznak Sprawny do Pracy iObrony okrelano
niekiedy rwnie jako tre ideowa naszej kultury zycznej. Wksice Romana Sienickiego Zdobywamy SPO cel tej odznaki nakrelono jako przygotowywanie mas pracujcych Polski do pracy
iobrony, przyczynianie si do wychowania ludzi zdrowych irozwinitych zycznie, ale stwierdzono
ponadto, i jest ona abecadem sportu, jest pierwszym krokiem na drodze ku wysokim osigniciom
wsporcie. Azatem nie ukrywano, i celem caego systemu, ktry opiera si mia oodznaki, byo
take osiganie sukcesw wsporcie wyczynowym. Z.Dall, Kultura zyczna isport wPolsce Ludowej,
Warszawa 1952, s.25; Z.Nawrocki, A.T.Miller, Sport izdrowie. Wskazwki dla aktywistw sportowych
na wsi, Warszawa 1954, s.7 8; Sprawny do Pracy iObrony. Regulamin, Warszawa 1952, s.5; Odznaka
Sprawny do Pracy iObrony. Cele, zadania iorganizacja, Warszawa 1951, s.7; R.Sienicki, Zdobywamy
SPO, Warszawa 1951, s.15.
51
R.D.Mandell, The Nazi Olympics, New York 1987, s.62.
52
G.Walters, Igrzyska wBerlinie. Jak Hitler ukrad olimpijski sen, Pozna 2008, s.336.
140
141
142
143
KONKLUZJE
Uwzgldnione wniniejszej wypowiedzi dwa pojcia, mianowicie polityka sportowa oraz polityka sportu przedstawione zostay przede wszystkim wwietle
anglosaskiego pimiennictwa naukowego. Wwielu cytowanych wyej publikacjach od pewnego ju czasu terminy te s wyranie uobecniane. Podjta zostaa
take prba komparatywnego wyjanienia ich konotacji zuwzgldnieniem
osobliwoci semantycznej polskiej terminologii. Polityk sportow mona zatem
rozpatrywa jako polityk danego podmiotu, najczciej pastwa, wodniesieniu
do sportu. Jest to niewtpliwie jedna zpolityk szczegowych (czy te resortowych), ktra charakteryzuje si systematycznym, anie doranym, dziaaniem
danego podmiotu wsferze sportu.
Celem polityki sportowej jest szeroko pojty rozwj sportu oraz osiganie
powizanych ze sportem celw. Niekiedy wyrnia si polityk sportow
wodniesieniu do sportu elitarnego lub powszechnego. Jako przykady polityki
sportowej mona wskaza stosowne dziaania pastwa na rzecz rozwoju sportowego modziey, ktrych celem jest odpowiednia selekcja sportowcw umoliwiajca wykreowanie przyszych reprezentantw danego kraju wdziedzinie
sportu elitarnego. Chodzi ponadto okrzewienie zdrowego stylu ycia opartego
na aktywnoci zycznej. Polityk sportow jest zaangaowanie pastwa wzorganizowanie wanej imprezy sportowej, wtym budowa obiektw sportowych.
Polityk sportow jest wreszcie bardziej bezporednie wykorzystanie sportu do
politycznych celw, np. zbojkotowanie okrelonej imprezy sportowej przez dany
kraj. Nadmieni przy tym naley, i polityka sportowa nie jest domen jedynie
pastw. Mog j prowadzi take organizacje midzynarodowe czy federacje
sportowe, atake inne podmioty spoeczne.
Zkolei polityka sportu moe by okrelona jako pewnego rodzaju sytuacja,
ktrej cech jest wystpowanie okrelonej relacji pomidzy sportem apolityk.
Jest to wic pojcie znacznie szersze ni polityka sportowa. Relacje pomidzy
sportem apolityk mog by, co jest oczywiste, efektem polityki sportowej, acz-
144
kolwiek nie musz. Inni mog by take aktorzy tego rodzaju polityki. Polityka
sportu moe uobecnia si wwyniku dziaalnoci pojedynczych osb, sportowcw, trenerw czy kibicw, ktrzy swoim zachowaniem mog doprowadzi do
zajcia zwizku pomidzy wydarzeniami sportowymi apolitycznymi. Mimo i na
og osobliwe przenikanie si wiatw sportu ipolityki zwizane jest zszeroko
pojtym koniktem iwykorzystywaniem sportu jako wpewnym sensie areny dla
politycznych koniktw, nie jest to jednak jedyny wymiar polityki sportu. Rzecz
wiadom jest to, i niejednokrotnie sport odgrywa wpolityce rol mniej lub
bardziej konsensualn, np. umoliwiajc nawizanie stosunkw dyplomatycznych midzy Stanami Zjednoczonymi aChisk Republik Ludow wlatach
siedemdziesitych XX stulecia. Promowanie wsppracy midzynarodowej
ipokoju byo zreszt jednym zgwnych celw powstania nowoytnego ruchu
olimpijskiego pod koniec XIX w. Kierujcy ruchem olimpijskimoraz bdcy
wpewnym sensie nadrzdnym ciaem wiatowego sportu wogle Midzynarodowy Komitet Olimpijski wdalszym cigu stara si wykorzystywa sport wtych
celach poprzez szereg programw pomocowych dla pastw sabo rozwinitych
lub poprzez promujc pokj zwykorzystaniem sportu Midzynarodow Fundacj Pokoju Olimpijskiego.
Dwa powysze pojcia, wszczeglnoci polityka sportu, s wPolsce mao
popularne. Czstokro wywouj zadziwienie, amoe nawet niech. Tymczasem
aktualno tematyki oraz eskalujce badania nad relacjami pomidzy sportem
apolityk zdaj si kreowa potrzeb pewnego ucilenia terminologicznego
tych dwch poj oraz okrelenia stosownej problematyki badawczo-naukowej.
S to pojcia zgoa odmienne, aczkolwiek wduej mierze odnosz si do tego
samego fragmentu rzeczywistoci politycznej, czy te szerzej spoecznej. Naley
zatem uzna istnienie polityki sportowej, chociaby ze wzgldu na podmioty j
implementujce, ale take wznacznej mierze ze wzgldu na jej wymiar aksjologiczno-teleologiczny. Mona by zatem uzna, i polityka sportowa, czciowo
przynajmniej, zawiera si wpolityce sportu. Tote polityka sportu obejmuje
rwnie szereg zdarze politycznych ifaktw spoecznych. Charakteryzuj j
wieloaspektowe relacje pomidzy sportem apolityk, aczkolwiek nie zawsze s
one zwizane bezporednio zzaplanowan isystematyczn polityk pastwa. Co
prawda zdarza si, i cel polityki sportowej jest cile sportowy iwydaje si nie
mie politycznego znaczenia. Pamita jednak naley, i podmioty prowadzce
polityk sportow maj charakter polityczny. Dziki temu prowadzona przez
nich polityka sportowa take zyskuje polityczny wymiar.