MMT303-Fiziksel Metalurji

Denge keltilerinin Bymesi

Yrd. Do. Dr. Ersoy Eriir

2013-2014 Gz Yaryl

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi
3.1
Tek fazl keltiler
3.2
tektoid dnmler
3.3
Sreksiz kelme

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5 Sertletirme Mekanizmalar
6 Uygulamalar
2

Konu Balklar

zeltiye alma

bekleme

Byme kinetii / Tek Fazl keltiler

GBA

Tane snr allotriomorflar

(Tane snr keltileri)

diomorf
(Masif keltiler)

W
Widmannsttten plakalar

Byme kinetii / Tek Fazl keltiler

 keltisi fazna doru

Z dorultusunda byyor

kelti kompozisyonu, C0 ve
su verme scakln T1
gsteren faz diyagram

keltisi boyunca kompozisyon profili

Byme kinetii / Eeksenli Taneler

Byyen - arayzeyinde znen atom akm arayzeye gre yle yazlabilir:

|arayzeye doru akm|=n.C

dC
|arayzeyden darya doru akm|= n .C D .
dZ INT
Bu iki akm arayzey dzlemi iin her zaman dengede kalr ve bu akm balans aadaki
gibi yazlabilir:

D .(dC/dZ)INT
n=
(C C )

n=

D .(C C0 ) / L
(C C )

Byme kinetii / Eeksenli Taneler

D .(C - C 0 ) 2
dZ
=
dt 2.Z.(C0 C ).(C C )
Bu eitliin integrali alnarak aadaki bant elde edilir :

Z = A D.t
Tane snrndaki ferrit tabakas parabolik bir zaman kuralyla snrl bir hzda ve
difuzyon kontroll olarak byr; burada A sabiti:

A=

(C

C C0
0 C ).(C C )

1/2

Byme kinetii / Eeksenli Taneler

Eeksenli keltilerin byme kinetiklerine ilikin uygun sonu kartlabilir:

1.

Bu keltilerin bymesi, uzak dzen (uzun mesafe) difzyonu

gerektirir. L mesafesi, milimetre boyutlarna varabilir.

2.

Kat durumda uzak dzen difzyonu tarafndan kontrol edildii iin

byme relatif olarak yavatr.

3.

Byme hz ve buna bal olarak kelti boyutu zamana bamldr.

Byme hz zamanla srekli olarak der.

Byme kinetii / Eeksenli Taneler

Uzun reaksiyon zamanlarnda elde edilen eitli kelti ekilleri

M: masif ferrit,
W: Widmannsttten (ferrit ya da sementit),
GBA: tane snr allotriomorfu (ferrit ya da sementit).
9

Byme kinetii / Widmansttten Plakalar

Kaynak: Bleck, 2008

10

Widmanstaetten ferrit

eitli ekillere sahip -keltilerinin merkez izgisi boyunca kompozisyon profilleri;

(a) inesel
(b) silindirik
(c) eeksenli

11

Byme kinetii / Widmansttten Plakalar

Plaka bymesi iin ilk yaklamda L yi plaka yumrusunun ap ile doru orantl
olarak kabulleniriz;
L=ar

Burada a orant sabitidir. Bylece;

V=

D .(C C0 )/(a.r)
(C C )

12

Byme kinetii / Widmansttten Plakalar

Plaka bymesinin kinetii, eeksenli bymeden farkl yolla ayrlr :

1.

Plaka ularndaki bkm yarap ounlukla ok kktr, 100-1000 . Bu

nedenle r<<L ve plakasal tane byme hz, eeksenli tane byme hzndan ok
daha yksek olacaktr.

2.

Yumrunun kk yarapndan dolay plaka bymesinde difzyon ok daha ksa

mesafelerde meydana gelir.

3.

Ucun merkez izgisindeki znen atom profili, plakalar sabit bir u yarapyla
byd iin zamandan bamszdr; bu nedenle byme sabit hzla (zamandan
bamsz olarak) meydana gelir.

13

Byme kinetii / Widmansttten Plakalar

nesel keltilerin merkez izgisi boyunca;

(a) faz snrlarnda bkm etkisi

(b) kompozisyon profilinde bkm etkisi

14

Byme kinetii / Widmansttten Plakalar

Byme hz;

D C (r) C0
V=
a.r C (r) C (r)
C (r)C0 olduunda gradyent sfr olacaktr ve bu durumda da byme duracaktr.
Kritik u yarap rc

C(rc)=C0
m
C (r) = C 1 ,
r

m
C (rc ) = C 1
rc
burada
m=

(1 x )2 V1

(x x )kT

15

Byme kinetii / Widmansttten Plakalar

 r
C (r) C0 = (C C0 ) 1 c
r

D (C C0 ) 1 rc
V=
1

C (r) C (r) a.r r

rrc olduunda byme durur. r deerine gre diferansiyel maksimum hzn r=2rc de
olduunu gstermitir, burada C(rc)-C(r)= C - C =sabit olduu kabul edilmitir.
Kabul edilen u yarap, bymeyi olas en yksek hzda salamak iin 2rc deerine
uyacaktr. Bu nedenle Zener in bu modeli sabit bir byme hz ngrr:

D (C C0 )
V=
2.a.rc (C C )
16

Byme kinetii / Widmansttten Plakalar

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi
3.1
Tek fazl keltiler
3.2
tektoid dnmler
3.3
Sreksiz kelme

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5 Sertletirme Mekanizmalar
6 Uygulamalar
17

Konu Balklar

Perlit bymesi esnasnda gerekli karbon

difuzyonu

Perlit kompozisyonu ktle-% 0.77 Cnu,

gsteren Fe-C faz diyagram

18

tektoid dnmler

Kaynak: Bleck, 2008

19

Perlit

(a) stenit taneleri iindeki tane snrlarndan

byyen perlit nodllerinin ematik gsterimi

(b) perlit kolonisi ieren tek

bir nodl
20

tektoid dnmler / Morfoloji

21

tektoid dnmler / ekirdeklenme

Yava ve srekli souma ile dnm bir AISI 1040 elii

(a) Eeksenli taneler olarak ncelikle stenit tane snrlarnda varolan ferrit; tane iinde
bulunan perlitler iine doru bym birka Widmansttten kenar plakalar
grlmektedir, 170x.
(b) Bir Widmanstatten kenar plakas yannda perlit yaps, 4300x; SEM, nital dalanm
22

tektoid dnmler / ekirdeklenme

Souma hz arttnda

Metin ksmnda tartlan eitli kelti biimlerini gsteren iki stenit tanesi, 1 ve 2
arasndaki tane snr

23

tektoid dnmler / Byme

Bir perlit kolonisinde yana doru ve ne doru byme

24

tektoid dnmler / Byme

Fe3C ekirdei byr

bunun zerinde
ekirdekleri byr

Bymesi tamamlana bir perlit kolonisi zerinde

yeni bir perlit ekirdei oluumu

tam olumu Fe3C ve

yeni oluan Fe3C

Yeni koloninin bymeye devam etmesi

Bir perlitin ekirdeklenmesi ve bymesi

Bleck (2004)
25

tektoid dnmler / Byme

Epitaksi ilikisi
Son zamandaki deneysel almalar, ferrit ve sementit arasndaki relatif oryentasyonlarn
genelde iki farkl oryentasyon ilikisinde kmelendiini gstermektedir.

Perlit / saf stenit tane snr

(A)

(001)cm (52 1 )

100cm 13 1 aras 2.6

010 113 aras 2.6
cm

Perlit / stenit tane snrlarndaki ntektoid

sementitler

(B)

(001)cm

100cm

101cm

(2 1 1 )
01 1
111

26

tektoid dnmler / Byme

Byme hz;
2.D. TE 1
1 1
R=

(C C ) m m S0

S MIN
1

S0

C : - arayzeyinde faz kompozisyonu

C : - arayzeyinde faz kompozisyonu
D : faznda znen atomun difuzyon katsays
TE : tektoid scakl alt ar souma
S0 : lamelleraras mesafe
m, : ikili denge diyagramnda ve fazlarnn solvus erilerinin eimi

27

tektoid dnmler / Byme

Optimum ve minimum aralklar belirleyen Denklem 3.11nin bir erisi

28

tektoid dnmler / Byme

R nin S0 a gre diferensiyali ile aramesafe, byme hzn, Sopt maksimize eder.
Sonuta, Sopt=2.Smin

Sopt =

4.
Sf .TE

Perlit, aramesafesini S0Sopt=2.Smin, olacak ekilde ayarlarsa;

R = A.

D
1
. 2
C C Sopt

4.
A=
Sf

1
1

29

tektoid dnmler / Byme

1
m

2 3 f 1 f
A=
S f 1 sin 2 nf / n3

1

m

m ve m faz diyagramnda A3 ve Acm izgilerinin eimi, f ferrit faznn hacim-%

1
R = KD B . .
S0 S0

S min
1

S
0

DB
1
R=A
. 3
C C 0 S opt

Zener Hz Bants (Yer alan atomlar)

Hz optimizasyonu

30

tektoid dnmler / Byme

Al-Zn tektoid alamlarnda scaklk

ile aramesafe ilikisi

Fe-C alamlarnn izotermal

bymesinde su verme scakl ile hz
ilikisi.

31

tektoid dnmler / Byme

Perlit iin aramesafe-hz ilikisi

Perlitin izotermal byme hzna

Cr ve Mo emprite etkisi

32

tektoid dnmler / Byme

Perlit bir ekirdekleme ve byme prosesi ile meydana gelir ve bunun sonucu
olarak perlite dnen hacmn zaman ilikisi;

X = 1 exp( kt n )
Ortalama stenit tane boyutu, d ve ortalama byme hz, G nn ilavesiyle tm hacimsel
dnmn tamamland sre, tf, aadaki gibi basite belirlenir:

0,5d
tf
G

33

tektoid dnmler / Oluum kinetii

AISI 1080
900Cde stenitlenmi
ASTM tane boyutu: 6

34

tektoid dnmler / Oluum kinetii

ASTM tane boyutu numaralar

35

tektoid dnmler / Oluum kinetii

Bir izotermal hacimsel-% dnm erisinin karlk geldii scaklklarda TTT diyagram ile karlatrlmas
36

tektoid dnmler / Oluum kinetii

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi
3.1
Tek fazl keltiler
3.2
tektoid dnmler
3.3
Sreksiz kelme

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5 Sertletirme Mekanizmalar
6 Uygulamalar
37

Konu Balklar

38

Sreksiz kelme

 ve solvus izgilerini gsteren

faz diyagram

ki kelti hcresinden oluan

mikroyapy gsteren sreksiz
kelme

39

Sreksiz kelme

tektoid dnm
Fe ktle-% 0,8 C

Sreksiz kelme
Ni ktle-% 2 Be

Hornbogen (2006)
40

Sreksiz kelme

41

Cu-bazl alamlarda tek fazl blgenin altnda

sreksiz keltilerin gzlendii scaklk aral

600Cde yalandrlm Fe-atomik-% 20

Mo alamnda kelti-matriks
arayzeyindeki faznn kafes parametresi
lmleri

Fe- atomik-% 23.5 Zn alamnda

sreksiz kelme srecinde denged
segregasyon

42

Sreksiz kelme

43

Sreksiz kelme iin model

a,b polimorf dnm, c,d masif dnm,

Difzyon sadece arayzeyde

e,f tektoid dnm,

uzak mesafeli dif.

g,h sreksiz kelme

arayzey dif.
44

zet