MMT303-Fiziksel Metalurji

Fiziksel Metalurjik Uygulama rnekleri

Yrd. Do. Dr. Ersoy Eriir

2013-2014 Gz Yaryl

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi
4 Martenzitik Dnmler

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

5.1.Sertletirme Mekanizmalar

5.2.Uygulamalar
2

Konu Balklar

Demir kristallerinde atom bana ortalama hacmin scaklk bamll

1536

1390
910

Faz Dnm: ve -demiri

Sv demir

d-hmk
-ymk

Scaklk

1536C
1392C

-hmk

911C
769C

Zaman
Kaynak: Bleck, 2008

Faz dnmleri

Scaklk

A3

Zaman
Kaynak: Bleck, 2008

Faz dnmleri

Temperature

T1 : T2 : T3 100 : 10 : 1

A3

T1

Martensite

T3

T2

Pearlite

Ferrite

Time
Kaynak: Bleck, 2008

Mikroyaplar

Kaynak: Bleck,2008

Faz Dnm: ve -demiri

Metal atomu (Fe vb.)

Arayer atomu (C, N)
oktohedral boluklarda
yerlemi

Metal atomu (Fe vb.)

Arayer atomu (C, N)
tetrahedral boluklarda
yerlemi
Kaynak: Bleck,2008

Hmk yapsnda boluklar

Metal atomu (Fe vb.)

Arayer atomu (C, N)
oktohedral boluklarda
yerlemi

Metal atomu (Fe vb.)

Arayer atomu (C, N)
tetrahedral boluklarda
yerlemi
Kaynak: Bleck,2008

Ymk yapsnda boluklar

(a) Hacm merkezli

kbik yap,
(b) yzey merkezli
kbik yap,
(c) hmk yapsnda
tetrahedral arayerler,
(d) hmk demirinde
oktahedral arayerler.
(e) hmk yapsnda
oktahedral arayerler,

(f) ymk demirinde

oktahedral arayerler.

10

Faz Dnm: ve -demiri

Tetrahedral
Oktohedral
Tetrahedral
Oktohedral

11

Faz Dnm: ve -demiri

12

Faz Dnm Mekanizmalar

Difzyon ile dnm

Askeri dnmler

13

Faz Dnm Mekanizmalar

14

ve -demirinde karbon ve azot znebilirlii

Kat Ergiyik

Arayer
Kat Ergiyik

Fe + C, N, B

Yeralan
Kat Ergiyik

Fe + Mn, Cr, Ni

15

ve -demirinde karbon ve azot znebilirlii

16

ve -demirinde karbon ve azot znebilirlii

17

Demirde znen atomlarn difuzyonu

Difzyonla scaklk arasnda eksponansiyel bir iliki vardr:

DC 0,02 e

-Q

R T

-3

DN 6,6 10 e

cm 2 s -1
-Q

cm 2 s -1

(Q 80 kJ mol -1 )

(Q 76 kJ mol -1 )

18

Demirde znen atomlarn difuzyonu

-demirinde azotun (DN) ve karbonun (DC) difzyon katsaylarnn scaklk bamll.

19

Demirde znen atomlarn difuzyonu

Yeralan
Kat Ergiyik
Sertlemesi
Deformasyon
Sertlemesi
(Pekleme)

Arayer
Kat Ergiyik
Sertlemesi

Sertletirme

Tane Boyutu
nceltmesi

kelti (dispersiyon)
Sertlemesi

20

Sertletirme mekanizmalar

21

Sertletirme mekanizmalar

Halkalama
Kesme

Kaynak: Bleck, 2008

22

Metallerde sertletirme mekanizmalar

Kaynak: Bleck, 2008

23

Sertletirme mekanizmalar

Sreksiz

Gerilme

Gerilme

Srekli

Gerinme

Gerinme
Kaynak: Bleck, 2008

24

Srekli ve sreksiz akma

Kayma gerilmesi

Yksek saflkta Fe iin farkl dorultularda elde edilen eriler (oda scakl-tek kristal)

Kayma
Kaynak: Bleck, 2008

25

Kayma gerilmesi-kayma erisi

Gerilme

Kuvvetin ilk kesite blnmesi ile elde

edilen mhendislik gerilmesi
Kuvvetin anlk kesite blnmesi ile elde
edilen gerek gerilme
Kesit daralmas srasnda oluan hatann
Siebele gre 1/(1+D/8) dzeltimi
gerek gerilnme

Gerek gerinme g
Gerinme
Kaynak: Bleck, 2008

26

Alamsz bir elik iin mhendislik ve gerek eriler

Gerinme

Kaynak: Bleck, 2008

27

ekme testi srasndaki ekil deiimleri

Deforme olmam

Krlma

Yresel kesit daralmas

Uniform olmayan uzama

Uniform uzama

Uzmam

Gerilme

Tip 1

Tip 2

Tip 3

Gerilme

Tip 1 stenitik elik,

saf metal (Al, Cu, Ni vb.)
Tip 2 Bakr- ve Aluminyum
esasl alamlar

Tip 4

Tip 5

Tip 6

Tip 3 dk karbonlu
alamsz elikler
Tip 4 Yksek miktarda veya
yksek scaklkta
ndeformasyon
Tip 5 Dkme demir yada
martenzitik elik

Gerinme

Tip 6 Dinamik yalanma

(yksek scaklkta)

Kaynak: Bleck, 2008

28

Metaller iin karakteristik ekme testi erileri

29

Metallerin mekanik zellikleri

30

Demirin ekme mukavemetinde baz kompozisyonal

ve mikroyapsal deikenlerin etkisi

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5.1.Sertletirme Mekanizmalar
5.1.1. Souk sertleme
5.1.2. nce tane sertlemesi
5.1.3. Kat ergiyik sertlemesi
5.1.4. kelti sertlemesi

5.2.Uygulamalar
31

Konu Balklar

hmk yapsnda kayma sistemleri

32

Deformasyon Sertlemesi (Pekleme)

33

Souk Sertleme (Pekleme)

Souk deformasyon sonucu oluan dislokasyonlarn etkileiminden sonulanan

sertletirmede kaymada elde edilen akma gerilmesi aada verilmitir:

0 Gb1/2
: kaymada akma gerilmesi,
0 : orijinal akma gerilmesi,
: sabit 0.3,
G : kayma modl,
b : Burgers vektr,
: dislokasyon younluudur.

34

Souk Sertleme (Pekleme)

35

Fe-C alamlarnda, ktle-% 0.01-0.1 C, dislokasyon younluu

ile akma gerilmesi ilikisi, oda scakl

Eer gerilme-gerinme erisinde herhangi bir noktadaki kayma gerilmesi ele

alnrsa, daha fazla deformasyon iin llen kayma gerilmesi iki bileeni kapsar:

= * + i
Efektif kayma gerilmesi *, izole edilmi dislokasyonlar gibi ksa mesafeli
engeller ile dislokasyonlarn etkileiminden kaynaklanr. Bu gerilme kuvvetli bir
biimde scakla baldr, nk termal aktivasyon, dislokasyonlarn ksa
mesafeli engeller etrafnda dolamasna yardmc olur.
Dier taraftan i, tane snrlar, hcre duvarlar ve dier kompleks dislokasyon
sistemleri gibi uzun mesafeli engellerden kaynaklanan i gerilmedir.

36

Deformasyon Sertlemesi (Pekleme)

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5.1.Sertletirme Mekanizmalar
5.1.1. Souk sertleme
5.1.2. nce tane sertlemesi
5.1.3. Kat ergiyik sertlemesi
5.1.4. kelti sertlemesi

5.2.Uygulamalar
37

Konu Balklar

Deneysel sonular akma mukavemeti, ile tane boyutunun karekknn tersi

deeri (1/d) arasnda lineer bir iliki varolduunu gsterir:

k
d

0 ve k : sabit, d : tane boyutudur.

38

nce Tane Sertlemesi

Tane boyutuyla
akma gerilmesinin deiimi

39

0,1 mm

Lameller aras mesafe

40

Perlitin lameller aras mesafesinin deiiminin

ince tane sertlemesine etkisi

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5.1.Sertletirme Mekanizmalar
5.1.1. Souk sertleme
5.1.2. nce tane sertlemesi
5.1.3. Kat ergiyik sertlemesi
5.1.4. kelti sertlemesi

5.2.Uygulamalar
41

Konu Balklar

izgi uzunluu bana alacak (tekrar gerinme sonucu oluan) kuvvet iin gereken
gerilme art .bdir, bylece:
= F/b.d
izgi boyu yabanc atomlarn aramesafesi, d aada verilen faktrlerin bir
fonksiyonudur: ana atom boyutu, D, yabanc atomlarn mikroyap ii dalm,
yabanc atomlarn miktarsal konsantrasyonu, xf. dnin deeri 0.83b/xf
hesaplanmtr. Bylece:

F
0.83 b 2

xf

42

Kat Ergiyik Sertlemesi

Yabanc atomlar ile kafeslerinde yer aldklar ana atomlar aras kimyasal ba,
elastik kayma modllerindeki aras fark, G olarak yansr. Bu fark, dislokasyonatom aras kuvvet, Fin artmasyla sonulanr ve bylece mukavemet art:

G x f

Yabanc atom ap ile ana atom ap aras yzdesel fark, olarak alndnda
yeralan atomu (ve yalnz simetrik gerinme alan olan arayer atomu) iin gerinme
alan-dislokasyon etkileim analizi F iin aadaki banty verir:

G x f / 4
Bu tetragonal gerinmenin kayma bileeni, vida ve kenar dislokasyonlarnn her
ikisiyle etkileerek saf genileme konumuna gre daha fazla etkileim ngrr.
Hesaplamalar aadaki banty verir:

G( 1 - 2 ) x f / 7.5
1 maksimum distorsiyon ynndeki gerinme, 2 ise buna dik alardaki gerinme
43

Kat Ergiyik Sertlemesi

 KE ~ c n
ferrit

KE 2 G c n
1 da
2 ~
a dc

stenit
stenit yapc elementler,
arayer

KE, MPa

katergiyik, MPa

Ferrit yapc
elementler, yeralan

stenit yapc elementler,

yeralan

Alam elementi miktar, ktle-%

Alam elementi miktar, ktle-%

Bleck, 2003

44

Yeralan ve arayer elementlerinin

ferrit ve stenitin alt akma snrna etkisi (oda scakl)

(a) ekme deneyinde grlen akma olaynn ematik diyagram,

(b) deforme edilmi elik numunelerde Lders bantlar,
(c) entikli bir elik numunesinde Lders bantlar.

Akma noktas

45

Kat Ergiyik Sertlemesi, Arayer Atomlaryla

46

Kat Ergiyik Sertlemesi, Arayer Atomlaryla

Arayer elementlerinin akma olgusundaki rol

ekil 2.4. Bir kenar dislokasyonu civarnda arayer atomlar:

(a) rastgele dalm, (b) izgisel/younlam dalm.

47

Kat Ergiyik Sertlemesi, Arayer Atomlaryla

c = 1 ve U = Umax olduunda kritik scakla Tcrit ulalr. Bu scakln

altnda arayer elementleri dislokasyon merkezlerinde birikir, yani atmosfer
youur. Kritik scaklk aadaki eitlikle verilir:

U max
Tcrit
1
k ln
c0
Eer c0 = 104 ve Umax 1019 J ise Tcrit = 700 Kdir. Bu nedenle 700 Knin
altndaki scaklklarda sreksiz akma oluumu beklenecektir.
Daha yksek scaklklarda termal aktivasyonun bir sonucu olarak
dislokasyonlar arayer atomu atmosferinden kurtulabildiinde akma noktas
kaybolmaldr.

48

Kat Ergiyik Sertlemesi, Arayer Atomlaryla

Kuvvet, N

Dinamik gerinme yalanmas

Uzama
Kaynak: Bleck, 2008

49

Kuvvet-uzunluk erisinde scakln etkisi

Yeralan znen atomlarnca demir

kristallerinin kat ergiyik
sertlemesi.

50

Kat Ergiyik Sertlemesi, Yeralan Atomlaryla

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

(Yrd. Do. Dr. eyda POLAT)

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5.1.Sertletirme Mekanizmalar
5.1.1. Souk sertleme
5.1.2. nce tane sertlemesi
5.1.3. Kat ergiyik sertlemesi
5.1.4. kelti sertlemesi

5.2.Uygulamalar
51

Konu Balklar

Su verme yalandrmas ile

C-Mn eliklerinde NbC ve V4C3 ile

Ashby-Orowan ilikisi ile

modifiye edilmi kelti sertlemesi etkileri

52

Daha nceki konularda grdk !!!!

Disperse alamn akma gerilmesi (0) ile partikller aras mesafeyi ()
ilikilendiren Orowan bantsdr:

Burada s matriksin akma gerilmesi, T dislokasyon izgi gerilmesi ve b Burgers

vektrdr. Ashbyye gre Orowan eitliinin daha hassas bir ekli partikllerin
yarapn da hesaba katmaktadr:

0 s

Gb
1
- 2 r

ln

4r
2 b - 2 r 2

Bu eitlikte bir sabit ve G kayma modldr.

53

Dispersiyon Sertlemesi

Perlitik elikte ortalama

serbest ferrit mesafesi ile
(MFFP) farkl
gerinmelerdeki
(kaymadaki) akma
gerilmesinin ilikisi.

54

Dispersiyon Sertlemesi

Tane boyutuyla
akma gerilmesinin deiimi

55

0,1 mm

Lameller aras mesafe

56

Perlitin lameller aras mesafesinin deiiminin

ince tane sertlemesine etkisi

1 Toparlanma ve Yeniden Kristalleme

POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

2 Kat Ergiyikten kelme

3 Denge keltilerinin Bymesi

4 Martenzitik Dnmler
POLAT)

(Yrd. Do. Dr. eyda

5.1.Sertletirme Mekanizmalar
5.2.Uygulamalar
57

Konu Balklar

58

Akma mukavemetine
sertletirme mekanizmalarnn etkileri

59

Tane boyutunun akma mukavemetine etkisi,

18 Mn 6 elii