D. S. Sarma - Hint Dini Tarihine Giriş

HiNT DN
TARHiNE GR
Ata Yaynlar
Dinler Tarihi - 3
Ekim 2005
Hint Dini Tarihine Giri
Ata Yaynlar
Bask
: enyldz Matbaas
Cilt
:Sava
Kapak Tasrm : Sabahattin Kana

i Dzen
: Burhan Maden
ISBN: 975 6205 13 X

http ://www.atacyayinlari .com
e-mail: bilgi@atacyayinlari.com
ATA YAYlNLARI
ataleme Sk. Defne Han No: 27/15-16 Caalolu-istanbul
Tel: 0212 528 47 53
Faks: 0212 512 33 78
HINT DINI
TARHiNE GR
D.
S. Sarma
ingilizce'den eviren
Fuat Aydn
Hint Dinf Tarihine Giri
FuatAydm
195 ylnda iran'da dodu. hk,orta ve lise eitimlerini stanbul'da

tamamladktan sonra Erzurum Atatrk niversitesi ilahiyat
Fakltesi'nde yksek retimini yaph. "Ali b. Rabbin Rabben et-Taberi ve
Eseri er-Redd Ale'n-nasara" adl almayla yksek lisansn, "Aziz

Pavlus ve Din Anlaynn Yansmalar" isimli tezi ile de doktorasn
tam amlad. eitli dergilerde makaleleri kan Aydn'n, deiik konfer
anslarda vermi olduu ok sayda bildirisi de vardr.
Yazann balca almalan unlardr:
E.E. Pritchard, Sosyal Antropoloji, Birey Yaynlar, stanbul
1998.
W. Montgomery Watt, Mslman Hristiyan Diyalogu, Birey

Yaynlar, stanbul 1998.
VanMohd Daud, slam Bilgi Anlay, Ankara Okulu Yaynlar,
Ankara 2003.
T homas Luckman, Grnmeyen Din, Rabet Yaynlar, stanbul
2003.
R. Pettazzoni, Tanrya Dair, z Yaynclk, stanbul 2004.
James L. Cox, Kutsal ifade Etmek, Din Fenomenolojisine Giri, z
Yaynclk, stanbul 2004
W. Montgomery Watt, Dinlerde Hakikat (Yayma Hazr).
Joachim Wach, Dinler Tarihi, Bir Bilim Dal Olarak Kuruluuna
Teroik Bir Giri, Ata Yaynlar, stanbul 2004
Emile Durkheim, Dini hayatn lkel Biimleri, Ata Yaynlar, stan
bul2004
Fuat Aydn, Hint Dini Dncesinde nsann zgrlk Aray, Ata
Yaynlar, stanbul2005
D.S. Sarma, Hint Dini Tarihine Giri, Ata Yaynlar, stanbul 2005
Fuat Aydn, Hristiyanlarn slam'ndan Mslmanlarn slam'na,
Ata Yaynlar, istanbul 2005
indekiler
Giri
.......................................................................................................................
Hint Tarihi Dnemleri
. .
................................................. ... .....
.. . .
. . . ....................
13
Buda'nn Doumuna Kadar Olan Dnem

(M.. 1200-M.. 560) . . . .. . . . . . . . .. . ... . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
II
Buda'nn Douundan Mauryan mparatorluu'nun
kne Kadar
(M.. 560-M.. 200) . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .25
III
Mauryan mparatorluu'nun knden Gupta

mparatorluu'nun Douuna Kadar (M.. 200-M.S. 300)
......................
. 43
IV
Guptalar Dnemi (M.S. 300-700) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
V
Hara mparatorluu'nun k ve Rajptlar Dnemi
(M.S. 700- 1200) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
VI
Delhi Trk Krall Dnemi (M S 1200-M.S. 1565)
.
.............. ................ .....
79
VII
Ekber ah'n Hakimiyetinden ngiliz galine Karlaf
(M.S. 1560-M.S. 1800) .......................................................................................93

VIII
ngiliz galinden Gnmze Kadar
(M.S. 1800-M.S. 1940) .....................................................................................101

Bibliyografya
......................................................................
Dipnotlarn Hazrlanmasnda Kullanlan Kaynaklar

Dizin
105
105
107
107
...................................................................................................
Yazarn Kulland Kaynaklar
................................
..................................................................................................................
evirenin Onsz
Elinizdeki metin D. S. Sarma'nn Hint Dini Rnesansn ko

nu alan Th e Renaissance of H induism, Benaras Hindu University,
Benares 1944, 686 sayfalk hacimli kitabna, sz konusu Rne
sansn anlamada alt yapy oluturma asndan faydal olaca
n dnerek kaleme alm olduu giri ksmnn, dipnotlar
eklenerek tercme edilmi halinden olumaktadr.
Zikredilen bu ksmda mellif, Hint dini dncesini ve bu
dnce iinde meydana gelen deiimler; ortaya kan yeni di
ni hareketleri (Budizm, Cayinizm); Hinduizm iinde vuku bu
lan felsefi ve tasavvufi din yorumlan (ankara, Ramanuja ve
Alavarlar vs. gibi) ve Senkretik hareketler (Ekber ah'n din-i ila
hisi gibi) tarihsel dilimiere uygun olarak ayrnhya girmeden,

binlerce yllk dini bir tarihi iinde Hint dininin geirdii dei
iklikleri anlamay kolaylahracak ekilde, derli toplu bir ekil
de ele alnmhr.
Trke'de Hint dinlerini ya da bu dinlerden birini veya on
larla ilgili her hangi bir konuyu ele alan almalari olmakla bir1
Hemen ilk anda aklmza gelenler olarak unlar zikredilebilir: mer

Hilmi Buda, Dinler Tarihi, Vakit, Gazete Matbaa Ktphane, stanbul
1935 (Hint, in ve Japon Dinlerini ele alr); Yusuf Hikmet Bayur, Hindis
tan Tarihi, T rk Tarih Kurumu Yaynlan, Ankara 19&J,7, I-III (kitap iin
deki Hint dinlerini ele alan blmler); Krat Demirci, Hint Kutsal Me
tin/eri, Veda/ar, nsan Yaynlan, stanbul,1991; Louis Renou Hinduizm,
likte Hinduizm, iinde ortaya karak birer mezhep, mstakil

birer din haline gelen dini ve felsefi yorumlar bir btn halin
de veren fazla metnin olduu sylenemez. Olsalar bile, bu ka
dar kk bir hacim iinde btn bunlara yer verenler ok az
dr. Bu yzden elinizdeki metin, Hint dini duneesi ve ondaki
geliim ve deiimleri bir btn olarak grlmesini salar d
ncesiyle evrilmitir.
Ancak hacim olarak kk olsa da, ele ald konularn yo
unluundan dolay; metinde ok sayda, dini inan ekillerini
ifade eden kavramlara, kutsal metin isimlerine, tanr isimlerine,
felsefi sistemlere, mistik ekollere, nemli dini ve gayr-i dini ah
siyetlere yer verilmitir. Yer yer yazar tarafndan bunlarla ilgili
aklamalar yaplm olsa da, genel olarak yalnzca zikredilmek
le yetinilmitir. Konuyu tam olarak aina olmayanlar iin yap
lan gndermeterin anllr olmas iin tercmede, metinde yer
alan her trl kavram hakknda ksa da olsa aklayc bilgiler
verilmeye allmtr. Ancak, dipnotlandrma yaplrken met
nin dipnotlardan ibaretmi hissi verilmesinden korkulduu ve
zaten byk ksm itibariye metinde daha nce gerekli akla
malar yapld dnld iin sonlara doru bu dipnotlar
giderek azaltlmhr.
Ayrca, metnin orijinal halinde yalnzca I. Il. III. gibi blm
lemeler ve bunlarn altnda tarihler verilmiken; bu blmlem
lerin (en azndan siyasi yaplar, imparatorluklar, hanedanlklar
vs. gibi) ierikleri gz nnde bulundurularak tek dzelii orta
dan kaldrmak maksadyla balklar ilave edilmitir.
Fuat Aydn/Sakarya-2004
ev. Maide Selen, letiim Yaynlar, stanbul 1993;Cemil Meri, Bir
Dnyann Eiinde, haz. Mehmet Ali Meri, letiim Yaynlar, stanbul

1994; Ali hsan Yitik, Hint Kkenli Dinlerde Karma nanemn Tenash nan
cyla likisi, Ruh ve Madde Yaynlar, stanbul 1996; Korhan Kaya, Hin
duizm, Dost Yaynlar, Ankara; Ananda Comaraswamy, Hinduizm ve Bu

dizm, ev. smail Tapnar, Kakns Yaynlar, 5tanbul 2000.
Giri
Kadim Hindu tefekkrnn zelliklerinden biri, tarihe kar

ilgisiz oluudur. Mesela, antik ve hatta ortaa Hindu yazar
larmz bir kitabn ieriinin tarhrken mellifin hayahyla ya
da yaad tarihe ok az ilgi gsterirler. Eseri douran artlar
dan daha ok, doktrinin salamlna ya da tecrbenin gerekli
ine bakarlar. Sir Charles Eliot'un dini zihin hakknda syledii
.
ey, zellikle onlar iin geerlidir: "Zamanmzdaki bilimsel zi
hin, bilimin tarihini uzun uzun dnmedii gibi, dini zihin de
gerekte dinin tarihi ile ilgilenmez2." Modern ball yazarlar,
dnce ve sanatn tarihsel olarak arabrlmasna gereinden
ok nem verme de, iei ve meyvesinden holanmak yerine
bir aacn kklerine baknada ar giderken Hindu yazarlarn
da tarihi btnyle grmezlikten gelme hususunda, ar gittik
lerinde phe yoktur. Bizim tarih diye kavramsallabrdmz
ey, -phesiz- kaydetmek iin arabrd ve bir ok yn olan
hakikatten ok uzak olabilir.
Tarih, ou kez olaylarn ok kusurlu ve znel bir grn
de olabilir. Her eye ramen kusurlu, tek tarafl olmakla bir
likte, yine de bir konunun tarihsel olarak incelenemesinin ken2 Sir Charles Eliot, Hinduism and Buddism, London 1 921,
ll,
1 66.
10
dine zg bir deeri vardr. Bir din hakkndaki tarihsel bir ince
leme, dindar insanlarn ou iin bile bizatilii bir deere sahip
tir. Mesela, tarihsel bir aratrma, Hinduizmin hangi doktrinle
rinin Vedalar dnemine3; hangi doktrinlerin daha sonraki Pura
nalar4 dnemine ait olduklarn ve hangi sebeplerin Hindu

izm'in bir dnemde bymesine ve glenmesine; bir baka d
nemde ise kne katkda bulunduunu bilme hususunda bi
zim iin faydal olduu gibi; tarihsel bir aratrma XIX. ve XX.
yzyldaki byk Hint rnesansnn tetkikine balamadan nce,
dnyann bu ksmnda neredeyse medeniyetin balangcna ka
dar geri giden Hinduizm'in uzun tarihinin ku bak bir gr3
Yedik dnem: Vedalann yazya geirildii i.. 1500-1000 aras dneme

verilen ad.
Hindistan geleneinde, Gupta imparatorluu (m . s . 4 yy' dan ileri do
ru) zamanndan kalma olduu genel olarak kabul edilen kutsal metin
ler grubuna Puranalar denir. Ancak, bunlarda yer alan malzeminin o
u tarih olarak daha eskidir. Puranalar, smriti diye ifade edilen vahiy
kaynakl olmayan kutsal yazlar iinde varsaylr. Bu metinler, Hint mi
tolojisini ele alrlar ve bayramlar, kast ykmllkleri ve hac mahalle
rini kapsarlar. On sekiz ana Purana vardr. Bu on sekiz Puranaya ilave
ten, onlara bal ve Upapuranlar olarak bilinenler de vard. Geleneksel
olarak Puranalar, Mahabharata destannn yazan ve Veda ilahilerinin
derleyicisi olan Vyasa'ya atfedilir. iir halinde yazlm olan Puranalar

da ele alnan konular hususunda belli bir kalp vardr: Dnyann yara
hlmas, yok olmas, tannlarn ve kahramanlarn soy kt, farkl ma
nularn ard arda gelen hakimiyetleri ve hanedanlar. Yardmc kanona
dahil edilmelerini takiben, Upaniadlann retilerini sradan halkn an
layabilecei bir ekilde popularize etme ve somutlatrma fonksiyonu
grd kabul edildi. zelikle yarahlla ilgili blm olmak zere, Pu
ranalar'da felsefi ve teolojik dnceler birbirine girmitir. Samkhaya
Yoga kategorileri youn bir ekilde kullanlr ve deiiklie urahlm
bir monizme ya da bhedabhedavada (tanr, dnya ve ruh arasndaki fark

llk ve farkszlk hakkndaki doktrin, Visistadvaita) ynelik bir eilim
vardr. Bunlardan her biri, Hint tanr lemesini oluturan tanrlardan
Vinu, iva ve Brahma'dan birini yceltir. Bu metinler, avam Hindu
zim'inde ok nemlidirler. Bunlarn en nemlisi de, Bhagavata-Pura
na 'dr. Krina'nn ilk hayahn anlatan bu Puranann Hindistan dini d
ncesi zerinde muazzam bir etkisi vardr.
11
nmn ortaya koyma asndan bizim iin de kesinlikle fayda

l olacakbr. Ancak, sahip olduumuz arivlerin, bize yalnzca bir
zamanlar var olduklar ekliyle gerekliin kusurlu bir paras
n ifade ettiklerini, kadim Hindistan tarihinin szde gerekleri
ve tarihlerinin bir ounun olduka belirsiz eyler olduklarn
ve her ne olursa olsun dnemlere ayrlan tarihin btn blm
lerinin de aka suni bir blmleme olduunu unutmamamz
gerekir. Bu kayd- ihtirazla birlikte, imdi Hinduizm'in on doku
zuncu yzyla kadar ki ksa tarihsel bir taslan vermeye bala
yabiliriz.
12
13
Hint Tarihi Dnemleri
Her eyden nce gelin, Hindistan tarihinde uygun dnm

noktalar bulalm ve bunlar haklarnda biraz daha geni genel
letirmeler yapabileceimiz az ok kullanlabilir dnemlere ay
ralm. En erken zamanlardan Buda'nn doumuna ya da kabaca
m.. 2000'den m.. 560'a kadar olan birinci dnem; Buda'nn do
umundan Mauryan mparatorluununS kne kadar ya da
m.. 560' dan m.. 200' e kadar olan ikinci dnem; Mauryan m
paratorluunun knden Gupta mparatorluunun douu

na veya m.s. 200'den m.s. 300' e kadar getirebileceimiz nc
dnem; Gupta mparatorluunun douundan Hara6 impara5
Mauryan mparatorluu; kuzey Hindistan' i.321-184'e kadar yneten

Chandragupta tarafndan kurulan bir hanedanlkhr. En tannm h
kmdar, i. 273'de tahta kan, Budizm'in grd en byk hamisi ve
yaycs olan Aoka'dr.
Kral Hashavaridhana (606-647), byk kuzey Hindistan' Hndistan'n

byk Budist yneticilerinin sonuncusu olarak ynetti. Uzun sava yl
larnn arkasndan, kendisinden nceki Aoka gibi, hogrl, aydn
lanm ve ilerici bir monark olarak lkeyi idare etti. Sanatlarn koruyu
cusu ve mehur bir yazar olan Harsha, btn krallnda Ahirnsa'y
glendirme hususunda yaplmas gereken her eyi yaph. Din husu
sunda hogrl olan kral, Hindulara tam olarak zgr olmalar iin
gereken ortam salad. lmnden sonra, Hindular btn hakimiyeti
ellerine geirdirler.
14
torluunun kne veya m.s. 300'den m.s. 700' e kadarki za

man dilimi olmak zere drt dnem, ayrlabilir.
M.s. VIII. yzylla birlikte tarihimizin Ortaa dnemi ba
lar. Bu da yeniden blmlere ayrlabilir. Hara imparatorluu

nun knden Delhi'de Mslman bir kralln7 kuruluuna
kadar veya m.s. 700' den m. s. 1200' e kadar ki birinci dnem; Del
hi'de Mslman bir kralln kurulmasndan, Ekber'in8 yneti
mi allnda Mool mparatorluunun douuna veya 1565'te Ta

likota savana9 kadar, ya da kabaca m.s 1 200' den 1560 kadar
olan iki nci dnem; Mool mparatorluunun douundan ngi
liz hakimiyetinin kurulmasna veya m.s. 1560'dan 1 800'e kadar

olan zaman dilimine nc dnem denebilir. Bu dnem
Hindistan tarihinin ortaa diye isimlendirilen dnemi meyda

na getirir.
ngiliz hakimiyetinin kurulmasndan, yani 1 800'den gn

mze kadar uzanan dnemle ise modern dnemimiz balar. Ta
bii ki, bu blmlemeler yapaydr; ancak yine de buradaki mak
sadmz iin uygundur.
7
Delhi Mslman Krall (Sultanl); Gazne Sultam Gurlu Muiz'd

din Muhammed, Il. Tarin'le Karnal yaknnda vurumasnda Hindu or
dusunu ezdikten sonra nl komutanlarndan Aybey'i Hindistin'a b
rakarak kendisi Gazne'ye dner. Aybey bir yl sonra 1193 Delhi'yi ele
geirir. Delhi Sultanl Aybeyin bu fethiyle fiilen 1206 ise gerek an
lamda kurulmu oldu. Bu sultanlk, 1206'dan 1451'e kadar varlm de
vam ettirdi.
Ekber ah, Ebul Feth Celaleddin (1555-1605). Hind-T rk Devleti Gr
kanllarn nc hkmdar, Hmayun'un olu; Bab'n torunu. On
yanda imparator oldu. Elli yl hkmdarlk yaph. ann en ge
ni ufuklu tacidar. slam'la Hint inanlarn mezceden bir mezhep kur
mak istedi. Bununla lkesindeki inan karklklarna son vermeyi;
inan asndan yekpare bir toplum yaratmak istiyordu. Bu yeni mez
hebe, din-i ilahi ya da din-i hak ad verilmiti . Ancak, bu garip terkip
btn semavi olmayan inalar gibi unutuldu gitti.
Talikota Sava; Birleik drt trk devletinin Vijeyanagar Hindulanna
kar 1565'de sava yaphklar yer.
15
Buda'nn Doumuna Kadar

Olan Dnem
(M.. 1200-M.. 560)
M.. 2000'den 560'a kadar uzanan dnem, genellikle Veda
lar dnemi olarak isimlendirilir. Modern bilim adamlar bu d
nemi :
1 . Mantralar a 10
2. Bralmanalar a11
3. Upaniadlar a12 olmak zere e ayrrlar.

Mezkur alarn tam olarak ard arda gelmedii, fakat dik
kate deer bir ekilde birbirleri zerine yldn anlamamz
10 Mantra: Vedalardan kutsal olduu kabul edilen bir cmle (ya da daha genel ola
rak her hangi kutsal bir forml). En mehur mantra, Ga!lflrlidir. Brahmanik Hin
duizm'de, mantralann ilikilendirildikleri maddelerin doasna nfuz ettikleri
ve bylece de, onlan kontrol altna ald retilir. Mantra'n en temel eklinin
"tohum- fonnl" ya da bija-mantra ve en mehur ve en etkili tek heceli mantra
nn da Om (ya da Aum) olduu retilir. Mantralann batini yorumlan hususun
da, TantTik yorumlar karakteristik bir zellie sahiptir. Teorik olarak, bir mant
rann doru anlamn _akirt, ancak bir stadin azndan renebilir.
ll Brahman1ar: "erhler' , "izahlar" anlamna gelir. Vedalarn haber verdii, "kur
ban bilgisini" aklama ve yorumlamaya hasredilen kitaplardr. Dz yaz olarak
kaleme alnan Brahmanalar, Rigveda'dan sonra ve yaklak i.. lOOO'den itibaren
derlenmilerdir. Brahmanalarn en nemlisi ve ayn zamanda e!l yenisi Ak Yajur
Veda'nn atapatha Brahmana adl tefsiridir. Bu m. V. yzyla aittir. Her Veda'ya
ait Brahmanalar vardr. Bunlar unlardr: RigVeda'nn Aitreya ve Caushitaki Brah
mana; Atherve Veda'nn GpathaBrahmana vs; SamaVeda'nn Brahmanas ise, Tan
da!lfl' dr.
16
artyla, bu uygun bir ayrmdr.
Mantralar veya ilahiler, airle
rin eserleridir; ayrntl ayinsel eserler olan Brahmanalar, rahiple

rin almalardr; gizli retilerden oluan
Upaniadlar ise, mis
tikterin vahiylerinden oluurlar. Hinduizm'in tarihinin bilinme
yen bir gemite Rig-Veda'da kaydedilen ilabilerin bir araya ge
tirilmesiyle fiilen baladn syleyebiliriz. Bu ilahilerde insan
zihninin ate, rzgar ve yamur gibi doann yar ahslatrl
m glerine ibadetten, etrafmz kuatan dnyalar kadar bi
zim de bir paras olduumuz Mutlak Ruh'u idrak etmeye do

ru iledeyiinin en artc kaytlarna sahibiz.
Bu geliim srecini izlemek ilgin olmai 1 3 .
Vedalar'da dini
airleri, kah ilerleyerek kah gerileyerek, kah sevinli kah zn
tl ve arkalarnda paralanm idoller, devriimi ilahlar ve ter
kedilmi inanlar brakarak Sonsuz Ruh'a doru el yordamyla
ilerliyor buluruz. Birlie ynelik kararl bir aratrma dnda
hibir ey onlar iin nemli deildir. Sadece yar kiiletirilmi
tabiat fenomeni olan popler inancn tanrlar, onlara sonsuz ru

ha doru Herlernede ip ucu verir. Bir tanr yava yava bir ba
kasna dnt; ayn sfatlar birden fazla tanry tanmlamak

iin kullanlmaya baland. Bu ilahlar arasnda bu kadar ok y
lma olduundan, btn ilahlarn temelde, tek olmalar gerek
tii sonucuna varld. O zamandan beri Veda airlerinin adeti,
bir tanry verek gklere karrken o anda onu en yce yap
mak ve dierlerinin iddialarn grmezlikten gelmekti. Bu adeti
12 Kelime anlam olarak, "dizinin dibine, bir ustadn dizinin dibinde" anlamn
ifade eden ancak terirn olarak bir doktrin ve "gizli reti" anlamna gelen
Upaniad, Vedalatn son ksmn oluturan Sama Veda'ya verilen bir isimdir.
Klasik ya da temel Upaniadlar muhtemelen n . 800 ile 400 arasnda derlenmi
ve Sanskrite olarak azlm olan metinlerdir. Ms. 15. yzyla kadar gelen
baka bir ok Upania olmakla birlikte bunlar, vahyi kitaplar (ruti) statsn
alamamlardr; bu yzden ismi altnda yaklakk yz tane kadar Upaniad
olmasna ramen, Upaniadlar denildii zaman, esas olarak anlalan on
temel Upaniaddr. Bunlara ounlukla Vedanta (Vedalarn sonu) diye gn
derme yaplr. Upanadlarn retisi homejen olmamakla birlikte, bir ounun
ortak olduu konular vardr. Bu, evrenin ezeli ve temel esas meselesidir. Bu,
Upaniadlarn en eski terimi olan atnan ya da Brahma ile ifade edilir.
13 BI<z.Bloonfield, The Religion of the veda, s. 228-248.
17
Max Muller, Henoteizm1 4 olarak isimlendirerek sz konus inan
c monoteizme giden yolda bir adm olarak kabul etti . Fakat mo

noteizm, Vedalarn airlerine bu yolla gelmedi . Ne g tanrs
ndra1 5, ne doruluk tanrs Varuna1 6 nihai olarak en yce ma
kama ykseldi . Dier yandan, bu gl ilahlar arkasna almak
ve onlarn ifadesi olan gc ele gei rmeye ynelik bir teebb

s vard. yi bilinen bir ilahi yle der:
1 4 Henoteizm: Yunanca "bir" anlamna gelen "henos" ile tanr anlamna

gelen "theos" kelimelerininin birletirilmesiyle oluturulmu bir deyim
dir. Max Mller tarafndan, mnhasran bir Tanr'ya ibadet eden ve

onun takip eden, ayn zamanda baka tannlarn da var olduunu ve di
er halklar tarafndan ona tapnlmasn da meru olduunu kabul
eden halklarn dinsel anlaylarn ifade etmek maksadyla gelitiriiilen
bir kavramdr. Kavram bu anlamyla, srail'in en eski Yahve tapnrnn
dan Deutero-aya'nn yazlarnda 6 . yzylda ulalan saf monetezime
kadar olan tutumlarn ifade etmek iin kullanld. Bu yaklam ayn za
manda Msr dininde de grnr. Yahveh'nin dier btn tanrlarn en
stn olduu srail dini iin bu kavramn kullanlmasnn doru olup
olmad hususunda bilima adamlar arasnda youn bir tartma var
dr. imdilerde, henoteizm vastasyla bir ilkel politezimden, monoteiz
me doru gelien ak bir ilerlemenin olmad genel olarak kabul edil
mekde; onun yerine, bu anlaylarn dini geleneklerin ok zengin fark
l yaps iinde alternatif perspektifler olarak grlmesi gerektii ifad
edilmektedir. Mller bu kavrama alternatif olarak, Kenoteizm tabirini
de kullanr.
1 5 Rig-veda ilahilerinin byk bir ksmnn kendine adanan ve Veda tanr
lar arasnda ilk sray alan tanr. Sava, Soma'ya dkn, kaleleri tah
rip eden ve Dasyus'un dman olarak tasvir edilir. Y ce Varln bir
ok zelliklerine sahiptir. Onun faaliyeti, hem yaratc hem de kurtar
cdr. Vinu-Krina ve iva-Devi ibadetinin yerini almtr. Puranalar' da
ou kez Krina'nn rakibi olarak betimlenir. ndra adna yaplan bayramlar, bugn hala Nepal'da kutlanmaktadr.
1 6 Varuna; Gksel tanrlardandr. Rig-veda'da ad geen en byk tanrlar
dan biridir. Genellikle, Mitra ile birlikte bir tanr ikilisi oluturlar. Yal
nzca ona hasredilen ilahi says, bir dznden fazladr. Varuna'nn y
z, gz, kollar, elleri ve ayaklar vardr. Y rr, araba srer, oturur, yer
ve ier. nsanlar gzledii gz, gnetir. Bu yzden ona gne gzl,
18
Hint DiniTarihine Giri
"O Varlk tektir, bilge kii onu Agni1 7, Yama1 8 ve Mataris

van19 gibi deiik adlarla isimlendirir".
denilir. ok uzaklar grebilir; bin gz vardr. Sk sk evrensel kral ola
rak da isimlendirilir. Katra (hkmdar), ve asura (en yce ruh) diye
hitap edilir. Varuna, fiziksel ve ahlaki dzeni ayakta tutmasyla vlr.
O, da kanunlarnn efendisidir. Cenneti ve dnyay kurmu, onlar
kendi kanunuyla birbirinden ayr tutmutur. Havada dolaan rzgar
onun soluudur. Onun emriyle ay gece parlar; yldzlar ldar; gndz
ise hepten kaybolurlar. Bazan mevsimlerin dzanleyicisi olarak da g
rnr. Ayn zamanda sularn da dzenleyicisidir. Nehirleri aktan, ok
yanusu su ile dolduran o dur. Mitra ve Varuna, nehirlerin efendisidir
ler ve gkten su indirerek, doay canlandrrlar. Atharvaveda'da evre
nin yneticisi ve sularn dzenleyicisi olarak zikredilir. Bir ahlak yne
ticisi olarak Varuna, dier tanrlardan ok daha yukarlardadr. Gnah
ilendiinde ok fkelenir; emirlerine uyulmadnda iddetle cezlan
drr. Gnahkarlarn nne kard engelleri mehurdur. Ancak tvbe
edenlere kar da merhametlidir.
17 Agni; yer tanrlarndandr. Hint inancnn en kutsal unsurlarndan biri
olan kurban ateinin kiiletirilmi halidir. ekilde bulunur: Cennet
te gne, havada parlaklk ve yerde ate olarak. Agni, Vayu-Srya ya
hut Agni-ndra-Srya lsnde yer alr. Hint tanr hiyerarisinde nd
ra'dan sonra gelir. Alev sal, sivri eneli, kzl sakall, altn dili olarak
tasvir edilir. insanlarla tanrlar arasnda arabulucu, insanlarn evlerinin
koruyucusu ve onlarn yaptklarnn gzleyicisidir. Kurban ve tapnak
larn temel esidir.
1 8 Hint lm tanrs olan Yama, gkyznn bilinmez uzaklklarnda otu
rur. Tanrlarn evi olan barna, flt ve ark sesleriyle nlar. Soma, Ya
ma tarafndan sklr; kurban treni srasnda ya ona sunulduundan,
trendeki yerini alr. Ona, inananlar tarafndan tannlara ulamak mak
sadyla uzun mr iin dua edilir. Srekli olarak yannda, elileri olan
a gzl iki kpek vardr. Kpekler drt gzl ve geni burunludur. Ya
man'nn dier elileri de, bayku (ulka) ve gvercin(kapota)dir. nsan
larn ilki ve ilk kez lp gen kii olarak dnlen Yama, bir ceza ve
rici olarak deil, yalnzca can alc olarak grnr. Hint-ran dnemin
de Avesta'da grlen Yima ve Yimeh, Rigveda'daki Yama ve Yami ile z
detir. Destanlarda, Manu'nun kardei, Yudhisthira'nn babasdr. l
m.n efendisi ve dnyadan gm ruhlarn tanrsdr. Bir ok kars
olan 'Yama'nn baka isimleri de vardr: Mrityu (lm), Kala (lm),
Antaka (lm), Kritanta (Bitirici), Dandadhara (Sopa Tayan), Pitripa-
Hint Dif Tarihine Giri
19
Yine bazen, bir ok tanr iin ortak yaratc g gibi arpc

bir sfat kullanlr; kiiletirilir ve belli bir zaman iin yce bir
ilaha dntrlr. Bu ekilde, bir mddet iin hkmdarlk
asasn elinde tutan -Visvakarman (her eyin yapcs), Prajapa
t20 (hereyin Rabbi), Brahmana spat (dindarln Rabbi), Pra
na21 (hayat), Kala22 (zaman) vs- bir dizi ilah buluruz. Fakat bu
rada, cesur bir air, zaman zaman biraz ne geen btn bu ilah
lardan daha yce bir birlie ahfta bulunur. Yalnzca tanrlar de
il, fakat insanlar ve var olan her ey onun speklatif alanna
dahil edilir. Benzer bir iire gre, hepsi sonsuz tanra Adi
ti'nin23 ocuklardr. Bu yzden arhk o, yalnzca monoteizm
meselesi, monizm meselesi deil; dnyadan ayr Yce bir tanrti (Atalar Ruhu Efendisi), Pretaraca (Ruhularn Efendisi ), Sraddhadeva
(Cenaze Tanrs), Dharmaraca (Adalet Tanrs) gibi.
19 Matarisvan, bazen Agni' nin, bazen de Agni'yi insanla getiren bir tan
rnn ismidir.
20 Prajapati Hinduizm'de yarahln efendisidir; bir baba figrdr. Tan
rlarn ve eytanlarn onun ocuklar olduu kabul edilir. Bazlar onun
bir yce varlk olduunu dnmektedir.
Prana;
soyut tanrlardandr ve Soluk anlamna gelmektedir. Upaniad
1
2
lar'da "yaam soluu" ya da "yaam" anlamnda kullanlr.
22 Kala (soyut tanrlar). Zaman. Atharvaveda 'da (XIX, 53-54) kozmogonik
bir g olarak gsterilir. Her eyin sahibi, Pracapati'nin babasdr. KaTa;
nce Pracapati'yi, sonra da btn canllan yaratmhr (XIX, 53/10). Bu
tanr epik devirde de grlr. Mahabharata' da "her eye hakim, her e
yin nedenidir" . Kala, "kader" olarak kabul edilir (XIII, 1/XII, 153). Ona
kimse kar koyamaz; herkesin onun iradesine boyun emesi ge:ekir.
Baz Purana/ar'da tan Brahma, Kala biiminde ortaya kar. Kala, ayn
zamanda Yama'nn isimlerinden biridir.
23 Hindu Veda ana tannasdr. Yeryznn ahs olarak dnlmesi ve
ggs merkez olarak kabul edilir. smi "sonsuz" anlamna gelir. lm
sz inekle sembolize edilir ve snrsz n, bilincin ve birlii bedenle
tirdii sylenir. Keza, dnyay kaos ve cehaletten koruyan Adityalarn
annesidir. Dnyann ilahi dzenini ynetir ve kendisine inanlarn has
talk ve gnahtan kurtarabildii sylenir. Aditi, beeriyetteki evrensel
ve ilahi olana denk gelirken, kz kardei Diti ise, bireysel, insani've b
lnm olan her eye karlk gelir..
20
ya ibadeti deil fakat, dnyada ve dnyann tesinde, sadece

onun ksmi bir ifadesi olan bir ruha dair tascrvvurdur. Bu safha
btn olarak yalnzca tlpaniadlar' da bulunur, ama zaten biz,
ilahilerde dnce kategorilerinin tesinde "Bir" e -her eyin ilk
sebebine- ulanaya ynelik bir teebbsn yapld mehur
yaratl ilahisine sahibiz. Mantra andaki bir dier nemli ge
lime; daha sonraki zamanlarda Hint dncesinin ayrc zel
liklerinden olan Karma Yasas ve Dharma'nn kendisinden tre
dii kozmik dzen ya da Rta kavramnn ortaya kdr. Esa
snda Rta, mevsimlerin birbiri ardndan gelmesi ya da rnlerin
hasat edilmesi gibi doal olaylar dzenini ifade etmekteydi. An
cak ok gemeden yalnzca kozmik dzeni deil fakat, ayn za
manda ahlaki dzen anlamn da ifade etmeye balad. Tanrlar,
zellikle de doruluk tanrs Varuna, hem doa hem de ahlaki
dzenin koruyucular olarak vldler. Evrenin dzeninin kur
ban vastasyla devam ettii var sayld. Gerekte mehur Puru
a-Sukta'ya gre bizzat evreninin kendisi tanrlar tarafndan icra
edilen bir kurbann neticesidir. Bylece Yajna ya da kurban va
sta, Rta ise hedef haline geldi.
Tedrici olarak kurbanlar o kadar ok nemli; yle kompleks
ve farkl bir hale geldiler ki, Brahmanlar anda bir tr meka
nik ve ruhsuz kurban dini, yaygnlamaya balad. Bununla be
raber bu mekanik an dini dncesinde bile zikre deer bir
ka gelime meydana geldi. nk bu ada, insanlarn tanrla
ra, Riilere24 ve Pitrlere 25, insanlara ve hayvaniara bir borcu ol-
du u dncesi gelitirildL Yine bu ada, ilk kez Rig-Veda' nn
daha sonraki ksmlarnda zikredilen drt varna26 ile birlikte
24
25
26
Bir bilge ya da air; zellikle de Veda ilahilerini telif eden kiiler. Kadim
dnemde ve gnmzde hikmetleri kabul edildikleri iin kendilerin ri
i ad verilen kiiler vardr.
Pinda (en yakn akraba tarafndan son ayinlerle ilikili olarak atalara
sunulan pimi kk prin topu) sunulan babalar, dedler, atalar.
Varna, literal olarak renk anlamna gelir. Hindu toplumunda, doum
dan getirilen zelliklere dayanan en geni sosyal niteyi ifade eder. Bu
21
drt arama27 dzenlendi ve varna-asrama-dharma dncesi,

halkn zihinlerinde ekillenmeye balad. Bu dnemde henz,
yeniden doum (rebirth) ve karma doktrinlerine yaplan ak
bir gndermeye Brahmanala' da sahip deiliz. Ancak eer o, b
tn insanlarn ldkten sonra bu dnyadaki arnellerinin karl
nn verilecei yeni bir dnyada domalar eklinde kabul edi
liyorsa, bu anlaya doru giden yolda olduumuzu rahatlkla
syleyebiliriz.
Ve eski tannlara gelince, hala onlara ibadet edilmektedir;
ancak Prajapat28 en nemli tanr olur; dnyann yaratcs Vi
nu, nem kazanr ve kurbann simgesi haline gelir. iva grn
meye balar ve ksa bir sre sonra, Veda tanrs Rudra ile zde
letirilir. Bylece Brahmanalar a gibi erken bir devirde, baz
bilimadamlarnn Aryan ncesi bir ilah olarak kabul ettikleri i
va ibadeti ortaya kmaya balar ve halk inancnn temeli haline
gelir. Kurbanlarn titiz bir ekilde icra edilmesinin byk by
sel deerinin olduuna inanlan bir ada, rahiplerin en-stn
ve her istediklerini yapacak gte olmalar kanlmazdr.
Dinimizde sahip olduumuz ve Upaniadlar tarafndan tem
sil edilen ilk Rnesans, bu k dneminden sonradr. Hint di-
27
28
drt Varna, Brahmanalar, Ktriyalar, Vaiyalar ve Sudralardan oluur.

Arama ise, Hind geleneinde, hayaln drt safhasndan herhangi bir
safhasn ifade eder. Bu drt safha ise unlardan oluur: Talebelik dne
mi/ ilk genlik dnemi (Brahmacarya), aile reislii dnemi (Grhastya),
ormandaki yaam dnemi (Vanaprastya) ve evsizlik/her eyi reddetme
dnemi (Samnyasin). Dharma, kozmik-sosyal dzen ve onunla ilgili
kurallar anlamna gelir. Dharma, Hinduizmin temel ilgi alann olutu
rur ve Hinduizm kendisini, Sanatana Dharma diye isimlendirir. Bhaga
vatgita, Krina'nn avatar olu sebebini, dharmann tehdit edildii za
manlar olduunu syler. Dharma, hem genel ahlaki kurallar hem de,
kast yelerinin uymalan gereken hususi kuralar ierir. Manusmrti,
Dharma'nn kayna olarak Vedalan kabul eder.
Bir Hindunun hayalnn drt safhaya ayrlmasdr. Bunlar, rencilik
devresi, evlililk devresi, ie kapan ve dervilik devresi.
Brahmanlar ann en nemli tanrsdr.
22
ni dnce tarihinde, Upaniadlar'n nemini hibir zaman

abartmamalyz. Ancak yine de, Himalaya'ya ait bu el kitapk
lar daha sonraki btn dnce akmlarnn kaynan olutu
rurlar. Onlarn Veda ilahileriyle olan ilikisi, Kitab- Mukad
des'teki Yeni Ahit blmnn, Eski Ahit'le olan ilikisine ben
zer. Btn Ortadoks Hindu okullar, onlar mevsuk vahiyler
olarak kabul ederler; mehur Bhagavad-Gita'nn onlarn esas ol
duu farzedilir; ayn ekilde Brahma Sutra, Upaniadik iekleri
hep birlikte ipe dizen bir tehdit olarak betimlenir ve doru ola
rak yorumlandnda ise Buda dini, onlarn en derin sezgilerinin
yalnzca bir devam olarak grlr. Bu yzden sz konusu a
da, Hinduizmin temellerinin ak ve doru olarak konulduu
nu, daha sonraki alarn ise, yalnzca onlarn zerine binay in
a ettiini syleyebiliriz.
Upaniadlar ann hakim kavramlar Brahman, Atman,

moka, Samsara, Karma, Upasana, Jnana'dr. Tanrlar geri plana
ekilir. Rahipler daha az nemli saylr; kurbanlar hor grlr;
derin tefekkr, ibadetin yerini alr. lahi bilgiyi kazanma, ayin ve
trenlerden daha nemli bir hale gelir. Baz batl tenkitilerin
yapt gibi, daha nceki Veda a ilahilerindeki gl iyimser
liin (optimizm) yerini, bu ada pesimizme braktn syle
mek bir hatadr. Bunun yerine sra, rne ve dmanlar ze
rinde hakimiyete sahip olma hususundaki ocuka hazzn yeri
ni, insann ebedi mutluluunun, bu dnyaya sahip olmaya de
il, fakat, ruha sahip olmaya bal olduunda gren gerek in
sanlk ruhuna braktn sylemek daha doru olur.
. Upaniadlar'n kahinleri, ''bu Ben'e (Self) ve Brahman'n bu
dnyasna sahip olan biz, oluk ocua ne iimiz der?", derler.
Ve oullar, zenginlik ve yeni dnyalara dair arzunun stne
karak, dilenciler gibi orada burada dolarlar. Onlar artk lm
deil, sonsuz hayat zlerler. Onlar kurbanlar lmden soa
sadece geici .bir cennete, oysa gerek bilginin bu dnyada bile
lmsz bir saadete gtrdn retirler. Bu yzden, Upani-
23
adlar anda Jnana, yajna'nn ve Atman ya da insandaki ruhla

zdeletirilen Brahman, Prajapati'nin yerini alr. Karma'ya, ri
telden daha geni bir anlam verilir ve yeniden dou dnce
siyle ilikilendirilir. Karma Yasa's ve Samsara29 sreci gibi ikiz
doktrinler, yalnzca Hinduizm'in deil, fakat ayn zamanda Bu
dizm ve Cayinizm'deki btn okullarn da, ana esaslar haline
gelir. Doum ve lm emberinden kurtulma yalnzca Jnana va
stasyla ya da Brahman ve Atman'n (Evrenin Ruhu ve insannn
ruhu) zdeliinin dnlmesiyle elde edilmeye allr. Bu
evrensel dinde, Brahma hedef ve Jnana ona ulamann vastas
dr. Bu iki kavram, dini hayaln gze arpan n yzn igal et
meye balad ve dier btn eyler ona yardmc bir hale geldi.
Tanrlar ve kurbanlar gibi, Varna ve Aramada geri plana
itildi. Daha sonraki dini hayatta bolca gze arpan yoga ve ta
pas30 bile, bu ada ok nemli grnmezler. Ortaa Hindistan
dini hayatnn karekteristik zellii olan bhakt'nin yerinde sade
ce belli koullara bal olarak Brahman'a gtren meditasyona
ya da upasanaya31 sahibiz; fakat hi bir mabede ve tasvire de
il. Cemaatle ilgili hibir ibadet, eski cemaate zg kurbann ye
rini almaz. Upaniadlar'n dini kesinlikle ferdidir. Bu yzden do
as gerei o, yalnzca ok az kimsenin dini olabilirdi.
29
30
31
Geici dnya; doum ve yeniden doum dngs.

Kendi kendini ldrme. En eski zamanlardan gnmze kadar Hindu
izmde var olan nemli bir dncedir. Yaygn olan inanca gre, kendi
kendini ldrme, tanrlan hizmet ettirebilmek maksadyla armak iin
kullanlan gcn biriktirilmesine gtrr. Puranlardaki bir ok hikayede,
lndra'nn dier tannlarn asketikleri, tapas vastasyla daha fazla g bi
riktinnekten al koymaya ynelik teebbslerinden sz edilir.
Hinduizm'de ibadet olarak evrilebilen kelimelerden (yajna, puja) biridir.
Bunlar, tarihsel sre ierisinde ibadetin geirdii safhalar ifade ederler.
Kurban anlamna gelen yajna, Vedalar dneminde hakimdir; hem kamu
sal hem de evlerde yaplan ibadetleri ifade eder. Teistik din gelitiinde,
iek, meyve vs. takdiminde oluan puja, ibadetin en yaygn ekli halini
ald. Upasana, ok geni bir anlam rgsne sahiptir ve hem zahiri rit
elleri hem de isel fiilieri olan meditasyan vb.lerini ifade eder.
24
25
II
Buda'nn Douundan
Mauryan mparatorluu'nun
kne Kadar
(M.. 560-M.. 200)
Buda'nn doumundan Mauryan imparatorluunun k

ne kadar uzanan bir sonraki dnem bizi tarihi zamanlara ge
tirir. imdi tarihler ve olaylardan biraz daha fazla eminiz. Bu
dizm'in kurucusu yaklak m.. 566'da, Caynizm'in kurucusu
yaklak m.. 547'de dodu. Budizm ve Caynizm'in doduu
srada kuzey Hindistan'da var olduu sylenen alt kraldan
Magadha, m.. VI. yzylda nemli hale gelmeye balad. Bun
lardan tarihsel olarak bilinen ilk kral olan Birnhasara m..
540'tan 490'a kadar hkm srd. Onun mensubu olduu Sais
yuna hanedann, Nanda hanedam takip etti. Bu iki hanedann
Bimbasara, Ajtasatru, Nandivardhana ve Mahapadma gibi hrs
l krallar Magadha'nn stnln srdrdler; zira Mauryan
hanedannn kurucusu andragupta m.. 325'te saltanat ele ge
irdiinde ''Magadha'nn Tarihi" Hindistan'n tarihi haline gel-
26
di. nk andragupta, bizim Afganistan ve Belucistan olarak

.
bildiimiz ksmlar ihtiva eden kuzey Hindistan'n hemen he
men tamamn ierecek ekilde imparatorluunu geniletebile
cekti. Bu arada skender, kuzey-bah Hindiskan' igal etti; ndus
nehrini geti ve m.. 326'da Jhelum muharebesini yaph; fakat
askerlerinin daha ileri gitmeyi reddetmeleri yznden lkeyi
terk etmek zorunda kald. Ancak skender'in istilasnn etkileri,
ndus vadisini ele geiren andragupta tarafndan hemen orta
dan kaldrld. andragupta'y, Mauryan imparatorluuna g
ney Hindistan'n byk bir ksmn katan olu Bidusara takip
etti. Bindusara'nn olu Aoka, Kalnga'nn kqzey-dou krall
n imparatorluuna kath. Aoka'nn kitabeleri, onun geni im
paratorluunun yaps kadar kaplad alan da gsterir. Aoka
gneyin u krallklar Colalar ve Pandyalar dndaki btn
Hindistan'a hakim oldu. M.. 273'ten 232'ye kadar olan krk yl
lk hakimiyet dnemi, dnya tarihindeki en mutlu dnemler
den biriydi. Sanki, Mahabharata'nn mehur Yuddisthiras yaa
maya balam; byle bir idealin gereklemesinin imkansz ol
madn gstermeye ve byk bir imparatorluun bann da
Dharma'nn bedenlennesi olduunu gstermek iin tarihe
adm atmt. Aoka phesiz bir Budisttir; fakat, Budizm'in ah
laki idealleri Hinduizm'inkinden farkl deildir. Doruluun,
hogrnn, gerein ve hepsinden ziyade saldrgan olmama
nn tahta kmasnda, Mahatma Gandhi ve onun Hindistan hak
kndaki Swaraj (bamszlk) ideline ulancaya kadar, Ao
ka'nn abasna denk hi bir ey Hindistan'n sonraki tarihinde
vuku bulmad. Aoka m.. 232'de ld ve imparatorluu zayf
halefierinin ynetimi alhnda ok gemeden dald. Maurya ha
nedannn sonuncusu m.s. 185'de Sunga hanedannn kurucusu
Pusyamitra tarafndan ldrld.
Tabii ki, bu dnem Budizm'in altn ayd. Ancak gelin Bu
dizm'in doduu ve gelitii artlara bakalm. Bu dnemde,
Srauta, Grihya, Dharma Sutra ve Mahabharatha'nn en eski para-
27
larndan daha eski olan bir din dncesine sahip olabiliriz.

artlar Brahmanalar'n dnemindekine benzer grnmektedir.
Ayn eski kurbanlara, ayn eski mekanik ayinlere ve tanrlar
hakkndaki ayn eski inanlara sahibiz; stelik Upaniadlar'n
byk kahinieri asla yaamam ve retmemi gibi, varnalar
ve aramalar zerine daha gl bir vurguyla rahipler ortadok
sisi, Upaniadlar felsefesi tarafndan pratik olarak etkilenmemi
gibi var olmay srdrr. Dinlerine ayinler ve trenler hakimdir.
Ahlaki kodlar kast sisteminden alnm ve ona zgdr. Kendi
snflarn, kendi ayinlerini organize ederek kendilerini kah uy
gulamalarla ykml tuttular; ancak, her eye ramen, dar
dharma kavramiarna skca sarldlar; ahlaklarnn mahdut ka
rakterini srdrdler. Upaniadlar' da retilen yeni evrensel din
nda, halkn messeselerine yeni bir renk vermek maksady
la byk bir teebbse giritikleri grnmez. Devir, alp yayl
ma deil, muhafaza devriydi.
Ancak burada, gelecek dnemler zerinde yaygn bir etkiye
sahip olmak iin ynlendirilen nemli bir gelimeye dikkat eke
biliriz. Sutralar'dan, m.. V. yzyla kadar erken bir devirde ma
betlerde put ibadetini yerine getirmek iin kullanlan profesyonel
insanlarn olduuna dair deliliere sahibiz32.Vedalarda yer verilen
kurbanlar daha ayrntl, kompleks bir hal ve Upaniadlar' da tavsi
ye edilen farkl upasanalar33 onlarn yerini almaya baladnda
putlara ibadet klt kendiliinden ortaya km grnr. Bina
enaleyh, bu gelimede atfta bulunduumuz Grihya-sutra 34 kur
banlarla ilgili olan Srautra-sutra'dan35 tedrici olarak sonralar da
ha nemli bir hale geldi. Bylece, ortaa ve modern zamanlarn
32
33
34
35
Bkz. Kane'nin Histary of Dharma, Poone 1930, s. 710

ibadet iin kullamlan isimlerden biri. Hem zahiri hem de Bahni ibadet
leri kapsar.
Grihya-sutra, geleneksel Hindu hayat anlaynn ikincisi safbasma olu
hran ev reisliinin ykmllklerini ieren metin.
Srautara-sutra, veda riteli ile ilgili olan metin.
28
Hinduizm'inde byk bir rol oynayan mabed-ibadetinin temelle

ri m.. V. yzyl gibi erken bir dnemde atlm oldu.
Bu yzden rahipler, kurbanlarnda ve dar hukuk kodlarnda;
genel olarak halk da hurafelerinde ve mezhebi tanrlarnn ibade
ti hakknda bilgiliyken, bu dnemde Upaniadlar'n kahinierini
taklit eden, kendilerine ait fantastik metafizik teoriler ileri sren,
birbirleriyle mcadele eden, yanltc akl yrtmeleriyle halkn
zihinlerini kartran bir grup arlatan ortaya kt. Buda'nn ay
dnlanma zamannda dnya ve ruh hakknda altm iki kadar te
orinin olduu nakledilir. Teorilerin bir ksm Vedalar gelenee da
yandrlrken, bir ksm da onlardan bamszd. Lafzetlar (litera
list), dogmatikler ve fundemantalistler, materyalistler ve diyalek
tikiler vard. Tam bir dil karmaas ve dntl (speklatif) bir
kaos ayd. Gerek din ve ahlak, ahlakszlk, ocuka hurafeler
ve bo tartmalar yn arasnda kaybolup gitmiti36 .
Bu artlar altnda Budizm ve Caynizm, slah edici mezhep
ler olarak ortaya ktlar. Ortodoks dinin ahlaki ideallerini mu
hafaza ettiler; fakat Vedalarn otoritesini, rahiplerin hakimiyeti
ni reddederek kurbanlar terk ettiler. Ancak Buda'nn lkesinin
dini geleneinden btnyle koptuunu zannetmek bir hatadr.
Rhys Davids' e gre, o bir Hintli olarak dodu, Hintli olarak ye
titirildi, bir Hintli olarak byd ve bir Hintli olarak ld.
"Gautama'nn btn eitimi Brahmanizmdi; muhtemelen
kendini, (o zamanki dini) edebiyattan farkl olarak, antik inan
ruhunun en doru temsilcisi olduunu zannediyordu; ve Bin
dularn en by, en bilgilisi, en bilgesi, en iyisiydi; sz yal
nzca Buda iin ileri srlebilir37".
Buda'nn retisi, yeni bir vurguyla Upaniadlar dncesi
nin yalnzca yeni bir ifadesinden ibaretti. Upaniadlar douran
ruh, Budizm'in de hayat kaynayd. Buda'nn dini, Upaniadlar
.36 Bkz. Radhakrishnan'n, Indian Philosophy, London 1923-27, 1, 352-355.
37 Bkz. Rhys Davids, History of Indian Buddhism, London 1897, ss . 83-85.
29
ve bir ok zgr dnen mezhepler gibi balangta Ortodoks

inan cemaat iinde dodu ve geliti. Prof. Radhakrishnan, aa
da ifade edilen noktalarn Upaniadlar ve Buda'nn retisi iin
ortak olduunu ortaya koydu38 :
1 . Ber ikisi de, otoriteye kar kaytszdr ve kiisel tecrbe
zerinde srar ederler.

2. Her ikisi de, ayincilii ve kurbanlar hor grr.
3. Her ikisi de, birinin Brahman, dierinin Dharma39 diye
isimlendirdikleri Mutlak Gerein akl tarafndan kavranama

yacan kabul eder.
4. Her ikisi de, -ister moka40, isterse nirvana41 diye isim
lendirilsin, farketmez- gereklik durumuna ulancaya kadar in
san zihni iin kutuluun olmadn iddia eder.
Bkz. Radhakrishnan, a.g.e, I, s. 676-694.

Dharma; Rigveda' da "varl yneten genel dzen, tanrlarn gksel d
zeni ve her tanrnn kiisel dzeni" anlamlarnda kullanlr. Daha son
raki kutsal metinlerde, "din, grev, ahlak, erdem, adalet, kanun ve do
ru yol" manalarnda kullanlmtr. Bazan, btn anlamlan ayn anda
ierebilir. Doru olan her ey, Dharma; yanl olan her ey ise, onun ter
si yani, Adharma' dr. Dharma kavram, Budizm' de de ok nemli bir
yer tutmaktadr ve Pali dilinde Dhamma eklinde yazlr.
40 Moka; Hinduzim'de kurtuluu ifade eden birka terimden biridir. Bu
kurtulu, yeniden doumdan, samsara arkndan kurtulu anlamna
gelmektedir. Kurtulu hayaln drt hedefinden biri olarak kabul edilir.
41 Nirvana (Pali dilinde, Nibbana); Budizm'e gre aydnlanm ruhun, tek
rar tekrar vuct bulma eklindeki ksr dngsden kurtulmas, buna
son vermesidir. Hinayana mezhebine gre nirvana, yokluk demektir;
oysa Mahayana mezhebi onu, ruhun ulat metafizik bir mutluluk
olarak alglar. Nirvana, bir eit ayrlmay ifade etmekle birlikte, bu var
lktan yok olma demek deildir; yok olan ey yalnzca arzular ve ihti
raslardr. Caynistlere gre ise, nirvana, kurtulmu ruhlarn evrenin tava
nndaki mekann ifade eder. Nirvana terimi, Vedalar ve Upaniadlar gi
bi eski dneme ait Hindu metinlerinde gememekle birlikte, Bhagavat
Gita ve Mahabharata gibi metinlerde yer alr. Bu metinlerde, tanrsal
alemle birlik iindeki kurtulmu ruhlarn mekan anlamnda kullanlr.
38
39
30
5. Her ikisi de, bu Geree yalnzca feragat, derin tefekkr

ve btn hayatn birliini anlamayla ulalabileceini retirler.
6. Her ikisi de, dnyay ve bireysel ruhu geici olarak kabul

ederler.
7. Her ikisi de, Karma42 kanununa ve yeniden domaya
inanrlar.
8. Ve Buda konumalarnda, Upaniadlar' da ainas olduu

muz bir ok deyim ve ifadeyi kullanr.
Ancak Buda, metafizik sorunlarn tartlmasndan daha
ok hayatn aclarna bir are bulmayla ilgileniyordu. Pratik ha
yat zerinde bir fayda hasl etmeyen bir sorunun talebeleri tara
fndan ileri srlmesini kesinlikle tasvip etmiyordu. Onun re
tisi drt Aryan gereine ve sekizli Aryan yoluyla snrlandrl
mt. Drt Aryan gerei unlardr:
1 . Dnyada zdrap vardr,
2. Izdrabn bir sebebi vardr,
3. Izdrab kaldrlabilir,
4. Ve bunu yapacak bir yol vardr.

42 Karma; Hint dini geleneinde iki anlama sahiptir. Birincisi; eylem ve i
tir. kinci anlam ise; bir eylemin etkisi ya da, gemi eylemlerin etkisi
nin toplamdr. Bylece, Clumdogya Upaniad'da, gemi ilemleri iyi
olanlarn, lmlerinin arkasndan bir Brahman kadnn rahminden ye
niden doacaklar ve eylemleri kt olan kimselerin de, kast d bir an
nenin rahminden yeniden doacaklar ifade edilir. Vedalara gre, kut
sal eylemler ya da dini fiiller, iyi etkiler meydana getirirler. Evrenin bir
yasas olarak kabul edilen Karma, zellikle yeniden domayla ilikili

olarak, Hint kltrnn ayrt edici bir zelliidir. Bu yasa, acmasz bir
ekilde iler ve insanlarn bir sonraki hayatnda iinde bulunaca kas
h belirler. Bu ayn zamanda, bir sebep-sonu zinciridir. yi iler, sizin bir
sonraki hayatnzcia iyi bir sttde; kt iler 1 arneller ise bir sonraki
hayatnzcia daha aa statde dnyaya gelmenize yol aar. Bundan,
hibir kimsenin kurtulma imkan yoktur. Hatta tanrlarn bile, bu yasa
ya maruz kald kabul edilir. Brahmanik bir doktrin olmasna ramen,
Hindular arasnda, mevcut bugnk sosyal statlerin bir aklaycs
olarak zorunlu bir ekilde kabul grd sylenemez.
Hint Din i Tarihine Giri
31
Mehur sekizli yol ise,

1 . Doru inan,
2. Doru niyet,
3. Doru konuma,
4. Doru fiil,
5. Doru yaam,
6. Doru aba,
7. Doru dnce
8. Doru derin tefekkrden oluur.

Byk bir gayret sarf edilerek takip edilen bu yol insan, b
tn aclarn sebebi, arzu ateinin snmesi olan

rr. Uygun olarak yorumlandnda
nirvana' ya gt
nirvana, btn arzular ve
tutkular alt edildiinde bir kimsenin ulat kusursuz duruma

verilen isimdir.
Eer Budizm Buda'nn bu basit ve pratik retisiyle yani,
insanlarn dikkatini ayinleri yerine getirmekten ve metafizik an
lalmazlklardan faal ahlaki bir hayat vastasyla bar ve mut

luluu korumann pratik yoluna yneltmekle kalsayd, Upani
adlarn mistik retisine faydal bir ilave olurdu; ve tedricen Ve
dalar geleneine katlrd. Bylece Vl. yzylda Budizm'in do

uunu,
Upaniadlar'n birincisi olduu gibi Hinduizm'deki
kinci rnesans olarak kabul ederdik Fakat byle olmad . Biz,
reformcu mezhep ile ana dini yapnn arasndaki telif edilemez
farkllklarn, dorudan Buda'nn retisi ya da onun daha son
raki takipilernn onun retisine ters anlamlar vermeleri sebe

biyle ortaya ktn syleyecek bir konumda deiliz. nk,
Budizm'in dini kanunu, Buda'nn vefatndan yalnzca II yy son
ra teekkl etmitir; ve onun retisinde bir ok tutarszlklar
vardr. Mesela, dnyann doas, ruh ve nihai kurtulu zerine
Buda'nn grleri hakknda imdi, alimler arasnda byk d
nce farkllklar ortaya kmtr. Metafizik sorunlar hakknda
32
Buda'nn suskunluu avantajndan yararlanan daha sonraki ta
kipileri onun pratik retisine ilave olarak bu konular hakkn

da kendi zmlerini ortaya koymu olmalar kuvvetle muhte
meldir. Her halkarda Budist Sangha43, zamanla Upaniadlann
retilerinden sapma gibi grlen bir takm doktrinler gelitir

di. Bunlarn en nemlisi Anitya44, Anatman45 ve nirvana dokt
rinleridir.
lk ikisine gre, evrende kalc olan hibir ey yoktur. Hem
maddi dnya da hem de ruh dahil her ey bir deiim halinde
dir. kisinin de, gerisinde deimeyen hibir z yoktur. Hem

dnya, hem de ruh yalnzca kompleksler ve toplamalardr, var
lklar deildirler. Bunlar, akan bir nehir ya da yanan bir ate gi
bi arkalarnda deimeyen bir prensibin olmad durumlar di
zisidir. Bu yzden evrenin hibir yerinde ne "varlk (being)" ne

de "yokluk (non-being)" deil fakat yalnzca bir "olu" vardr.
Deiim vardr; ancak deien hi bir ey yoktur; fiil vardr fa
kat fail yoktur; yalnzca bir dnya sreci vardr fakat dnya
yoktur. Bir bedenden baka bir bedene g eden ruh yoktur;

nk ruh yoktur; fakat sadece karakter vardr. Bu reti
Upani
adlar retisinin bir karikatrdr. nk Upaniadlar, dnya

nn ve ruhun srekli olarak deitiini bu yzden de daimi ol
madn sylerken her ikisinin de mebdeinin deimez ebedi

olan Brahman yada Atman olduunu kesin olarak ileri srer.
Budizm bu retinin olumlu tarafn btnyle grmezden ge
lirken olumsuz tarafn fazlaca vurgulamhr. Benzer ekilde

Budizm,
nirvana'y yalnzca fena/yok olma anlamnda yorum-
43 Sangha, meclis anlamna gelir. Budha tarafndan kurulan ve yelerinin

erkeklerine bhikhular ve bhikkhuniler ad verilen manashr tarikah. Dn
yadaki en eski manastr tarikatdr.
44 Her eyin sreksiz, geici olduunu kabul eden doktrin.
45 Anatman ya da Palice anatta; Ben ya da ruh gibi bir eyin olmamas an
lamna gelir. Budist anlayta, insanda srekli bir unsurun bulunmad
anlayn ifade eder.
lad; yani
33
nirvanaya varmada, bu felsefede ruhun yerini tutan
be Skanha46'nn toplam basite datlr ve hilie indirgenir.

Bundan baka bu kavram,
Upaniadlara zg moka kavramnn
budanm bir eklidir. nk moka, ruhun yok oluu /fenas
anlamnda deil, fakat ruhun nihailiinin yok oluu ve onun
Brahmanla birlii ya da ayniliinin neticesi olan dncenin

yok oluu anlamna gelir. Bu yzden de ezeli lm deil, ezeli
hayat anlamn ifade eder.
Byk bir ihtimalle
Upaniadlann kahinieri gibi, Buda'nn
da zihninde var olan ve Hinduizrn'da aikar hale getirilen
olumlu karlklar olmakszn, bu olumsuz doktrinler, iki din
arasndaki daha nce Buda'nn Veda'nn otoritesini reddinde ve
kendisi tarafndan . balatlan rahip organizasyonunda evvelce

belirsiz bir ekilde var olan uurumu geniletti .
stelik Budist etik sadhana47, mezkur olumsuzlamalarn
sonucunda, bu dnyadaki acy dalgal okyanusta sadece bir
zerre haline getiren Hindu Sadhana gibi, yce Gereklikle, se

vinli bir birleme ya da zdeleme deil, souk, ar bir kl
trel sistem haline geldi. K. J. Sounders'in dedii gibi, 'Dham

mapada boyuncu giderken kendimizi, mehtapl, gzel fakat so
uk bir dnyada buluruz ... Burada, ne gn batm kokusu, ne de

evi, gnbatmnn olan O'nu mistik imas yoktur; kalpleri
miz, Grnmeyenin gerekliine dair herhangi bir gvenceyle
heyacanlandrlamaz. Izdrap problemi hakkndaki Budist
zm, manastr hayatyla ilgili bir zmdr; ve bu zm
Bha-
46 Skanha; beeri ahsiyeti meydana getiren unsurlarn biri. Bu be unsur
unlardr: Rupa (biim)=fiziki beden; vedana=duyma ya da hissetme;

sana (Pali: samjna)=alg; Sankhara=teekkl ettirici prensip ya da irada;
vinnana (Pali:vijnana)=bilin.
47 Sadhana; Budizm'de kiiyi yaam kavramaya ileten ruhsal bir reti
srecine verilen isim . Sadhana, bir Tantrik metottur. Sadhanalar diye
adlandrlan ve ms. yaklak olarak 500 ylndan kalma Tantrik metin
ler, bu gelenei ve bununla ilgili olan ruhsal varlklan tanmlar.
34
gavad Gita48 tarafndan sunulan zmn tam karhdr.

-
Nirva
naya ulamak iin dnya terk edilmeli ve bii"samnyasin olunma
ldr. Laik, samsara arkna balanr ve dnyayla alakasn kes

meyi reninceye kadar tekrar tekrar domak zorundadr. Bu
doktrine uygun olarak Budizm, manashr hayatnn ok mhim

olduu bir kilise organize etti.
Fakat dnyay terk etme ve meditasyonun esas oluu, yal
nzca bunun iin gerekli vasflara sahip birka kii iin bir hayat
tarz olabilir; herkes iin deil. Hindu emaya gre, o tr bir ha
yat yalnzca dnyada tam bir hayat yaam ve toplum iin so

rumluluklar yklenmi kimseler iindir. Formel samnyasa49 , di
ni hayatn zirvesidir; onun temeli deildir. Onun temeli, ren
ci, aile reisi ve vatanda hayatdr. Tabii ki, Buda'nn kendisi ve

ankaraSO gibileri, genel kural iin bir istisna olabilirler. Ancak
benzer istisnalar milyonda birdir. Ayrm yapmakszn herkese
ztraptan kurtulmak ve selamete ulamak iin dnyay terk et

melerini rahipler ya da rahibeler olmalarn ve btn istek ve ar-
48
Bhagavad-Gita; "Tanrsal ark" . Mahabharata Destan'nn Bhima Parvan
(25, 42) blmnde yer alan, 1 8 blmlk ve 700 beyitlik bir metindir.
Burada gerekte Tanr Vinu'nun bir avataras olan Krina, Arjuna'nn

arahacln yapmaktadr. Ona Samkhaya-Yoga felsefesini ve Bhakti'iy
aklar. Bir ara tanrln ona gsterir. Arjuna, kimsenin grmedii bu
olaydan fazlasyla etkilenir. Arjuna'nn sorularna Krina'nn verdii
yantlar, zaman zaman byk nemi haiz ifadelerden meydan gelirler.
49 Samnyasa; Hinduizmde dnyadan el etek ekmeye dayal keilik . A
ram terimi ise, geici bir keilik yaantsn ya da Samnyasin'e gei
dnemini ifade eder.
50 Hinduizm'in byk reformcularndan biri (ms. 8 . yzyl). Kaladi Kera
la'da dodu. ok erken bir dnemde, Samnyasa oldu. Budistleri ve di
er sapkn hareketleri yenerek ana Upaniadlar, Blagavatgita ve Brahma
sutralara dair yorumlaryla Advaita Vedanta ekolun kurdu. Bu okulun
temel zellii, "ikiliin yokluu" yani, Brahman'la Atman arasndaki
zdelie kabul etmesidir. Ayn zamanda, saysz ilahi ve bir ok kk
aratrnalar kaleme almtr. Hint dini dncesinin en by olarak
kabul edilir. Takipeleri kendisini, iva'mn bir avatan ya da iva tara
fndan ilham edilmi biri olarak kabul ederler.
Hint Dinf Tarihine G iri
35
zularn batrnalarm retmek tehlikelidir. Benzer bir doktrini

seilmi bir snfa retmek bile bounadr; onu stn ya da aa
herkese retmek ve yalnzca retmek deil fakat ayn za

manda bu retinin temeli zerine kurumlar organize etmek
toplum iin tehlikeli sonularla doludur. Tabii, bunun iindir ki,
Ortodoks d inin liderleri, Budizm' e bir sapknlk ve toplum-kar
t bir g olarak bakmlardr. Onlarn kendilerine ait hayat e
malar ok dar, ok keskin ve ok spesifik olabilir. Fakat tedrici

lik onun esas zyd ve tabii kanunlara uygundu; halbuki her
kes iin vaktinden nce domu olan dnyay terk ve manastr

hayat dnceleri tabiatn nne geme hususunda yalnzca
beyhude teebbslerdi.
Sk sk, rahiplerin gelir kayna olan kurbanlarn ve onlarn

otoritesini reddettii iin brahman rahiplerinin Buda'nn otori
tesine kar ktklar sylenir. Fakat, bu gnlerde bile brahman

larn hepsi cemaatn dini dncesini her zaman ynlendiren
kurbanta ilgilenen rahipler deildiler.
Upaniadlar' da dini sorun
larda karar verenler kurbanlarla ilgilenen rahipler deil, fakat
kurbana dayanan dini aanlardr. Brahmanlar her zaman stn

retmenler kabul edilmezler. Sk sk yerlerini Katriya51 men- .
sup retmeniere brakrlar.
Yine Buda'nn kast ayrlklarn ortadan kaldrd iin
brahmanlarn onun retisine kar ktklar sylenir. Fakat Bu
da laikler arasnda kast kaldrmamtr. Sadece Sanga'da, dn

yay terk eden ve rahip olanlar arasnda kast kaldrmtr. Hat
ta Hindu retiye gre dnyay terk eden ve samyasin olanlar
bile, btn kast ayrmlarnn stndeydiler. Hayr, bu bencil d
nceler deil, fakat, kalc herhangi bir z olmakszn daimi bir

deiim iinde olan Budist dnya ve ruh kavram, nihai yok
5 1 Katriya; Veda toplumundaki drt snfn (kast sisteminin) ikincisi. Di
ni g, Brahmanlarn; siyasi g de, Katriyalara aittir. Savalar, se

kinler ve yneticiler Katriye snfna mensupturlar. Buda ve Mahavira,
bu snftandr.
36
olu olarak Budistik nirvana yorumu, Yedik otoritenin yerini

Budist akln almas, manastr hayat; Tanrsz ve ibadetsiz ve iki
inan arasnda almaz itirazlar dorulayan canl herhangi bir

dindarlk hissi olmakszn souk ben kltr ve Budist sistem
zerindeki fazla vurgu, Budizm'i Hinduizm'den ayran zellik
lerdir. Ancak, Buda'nn hayat boyunca harikulade ahsiyetinin
cazibesi ve dnyay muhteem terk edii, her eyin stesinden

geldi. Hibir kaba sz asla dudaklarndan kmad. Her zaman
bar, efkat ve huzur datt ve btn varlklar iin snrsz mer
hamet sahibiydi. Halk dilinde ifade edilen basit ve pratik re
tisinin baars bu gn de grlmektedir. Ancak Aoka'nn52 za
manna gelinceye kadar Buda'nn lmnden sonraki Hudi
zim'in uzun tarihinin byk ksmn bilmiyorqz. mparator, Bu
dizm'i kabul ettii, dini elileri uzak-yakn yerlere gnderdiin

de, fermanlarn kayalara ve stunlara kazttnda Budizm'in
dnya-fethi hayatnn balad sylenebilir.
Cayinizm, bu dnem boyunca Yedik ortodoksiye muhalif
olarak ortaya kan bir ka inantan Hindistan' da gnmze
kadar varln devam ettirenlerden yalnzca biridir. M.. yak
lak 547'de doan ve bu yzden Gautama Buda'nn bir ada

olan Verhamana Mahavira53, Cayinizm' in kurucusu olmak
tan daha ok onun reformcusudur. Cayin gelenei, inancn kay

nan ok uzak dnemde Rshabha54 diye birine atfeder. Rshab52 Aoka; M. 272-232 yllan arasnda Hindistan'a hakim olan ve Bu
da'nn retisini halka yaymaya alan hkmdardr. Onun adna di

kilen bir tata yer alan kitabeler, Budizm'in ilk tarihsel kitabeleri olarak
kabul edilir.
53 "Byk kahraman" anlamna Mahavira; Cayinizm'in yeniden kurucu

su ve reformcusudur. Parsva'nn halefi olan 24. Tirthamkaradr. Bu
da'nn ada ve onun gibi Katriya snfndan olan Mahavira, 550 y
lnda domutur. .
54 Cayinistler tarafndan, retileri sayesinde, fiziksel klelikten, yeniden
doutan zgr olduklar ve geleneklerinin kurucular olarak kabul

edilen kahramanlardan (tirthankara) ilki. T irthankara iin bkz. aada
ki bu isimle ilgili dipnot.
37
ha ismi, Vedalar'da kullanlr. Vinupurana55 ve Bhagavata Pu

rana'da56 Cayin anlatmyla uyuan bir Rshabha hikayesi yer al
maktadr.
Upaniadlar devrinde yeni Atmavidya ileri srld
nde, kurbaniara itibar etmeyen ve ayinlerin farkl ksmlarna
alegorik aklamalar getirmek iin uraan baz bilgelerin oldu
unu biliyoruz. Rshabha, bu gibi bilgelerden biri olsun ya da ol
masn, kurbanlar ve onlarla birlikte kurban emreden metinleri
reddeden Cayinizm'in, -Budizm gibi- ortodoks kkeninin, ke
sinlikle Veda rahiplerinin kurban ritelizmi hususunda, nfu. sUn bir ksm arasnda uzun bir mddet hakim olan honutsuz
lukta olduu sonucuna ulaabiliriz. Ancak Cayinizm, Bu
dizm'den daha eski daha muhafazakar bir inantr. nk, Ca

yinizm Rshahba ile balayan ilk yirmi iki Trthankara57 ya da
peygamber az ok efsanevi ahsiyetler olmalarna ramen, Ma

havira'nn kendisinden sonraki selefi Parvanatha58 diye isim-
55
Geleneksel hint mitolojileri olan Puranalarn en nemli

lerinden birisi. Muhtemelen, ms. VI.yy'da derlenmitir. Yarahl ve tan
rlarla ilgili mitler; Vinu'nun avatarlar ve erken dnem insanlar ve
krallar ilgili eitli hikayeleri konu olan yedi bin msradan oluan top
lam alh kitaphr.
56 Bhagavata-purana, az nceki dipnota aklanan Vinu-Puranalar iinde
yer alr. .
57 Trthankaralar; Cayinizm'in 24 byk stadnn ortak sfahdr. Bu 24 s
tadn sonuncusu Mahavira'dr. Kelime, bir derenin s yerinden kar
ya gemek, varln akmndan karya gemek anlamna gelir. Bu yir
mi drt Tirthamkardan yalnzca son ikisi, Parsva ve Mahavira'nn ta
rihsel ahsiyetler olduu kabul edilir. Geleneksel olarak Hint mitolojisi,
Tirtharnkalarn ard arda geliini, bir stadla, daha sonra gelecek olan
arasndaki yllara uygun olarak ematize eder. Bu yzden ilk Iirtham
kara Rshaba ile ikincisi Ajita arasnda 37. 760 milyon yl vardr. Oysa,
Parsva ve Mahavira arasnda yalnzca 250 yl vard. Tirthamkaralar, Ca
in mabet-kltnde kendilerine byk saygnn gsterildii eylerdir,
ancak zgrlemi hayat monadlar olark kozmosun zirvesinde hara
ketsiz olan Tirthamkaralar kesinlikle, varln geri kalanyla ilgilenmez
ler. Bu yzden de, kurtulu yolunda abidlere yardm eden tanrlar ola
rak kabul edilmezler.
58 Parsvanatha iin bkz. daha nce hakknda bilgi verilen Parsha.
Vinu-purana;
38
lendirilen yirmi nc peygamber m.. VIII. yzyla ait olan

tarihi bir ahsiyettir.
Cayinizm,
1 . Hayvan kurbanlarn ve
2. Veda otoritesini reddetmede,
3. Yce bir ilaha inannada ve
4. Dini retide halkn diyalektiini kullanmasnda Bu-
dizm'i andrr.
Fakat,
1 . Civa ve aciva gibi srekli varlklar kabul etmede,

2. Asketik sertliin uygulanmas gerektiine inanmasnda,
3. Nirvana'nn olumlu yorumunda,
4. Din adam ve laikin birbirine daha ok yaknlahrlmas
teebbsnde; ve
s: Dini akl, adet ve slupta Hinduizm'le olan yakn iliki
sinde Budizm' den ayrlr.
Cayinizm, Aokalara, ona devlet destei veren koruyucu
krallara, Kankalara sahip olmasna ramen, Budizm'in sahip
olduu geni yaygnla sahip olamad iyi bilinir. Hindistan
dna asla adm atmad. Dnyay-fetih hayalna asla balamad.
Fakat, Budizm gibi doduu topraklarda da lmedi . Bay Ste

venson, Cayinizm'in Hindistan'da ayakta kaln ylece ak
lar:
"Bununla beraber, mesela Cayinizm'in aync zellii, ihti
yac annda ona yardm etmek iin dokungalarn ileri uzatma
sna imkan verecektir. Cayinizm, her zaman doum ritlerini y
neten ve sk sk da lm ve evlenme serernonileriyle mabet kl

tnde grev yapan kimseler olarak faaliyet gsteren Brahman
lar, kendi memleketinin vaizleri olarak kulland iin, hi bir
zaman Budizm gibi etrafn kuatan inantan btnyle kendi-
39
ni mahrum etmedi" . Buna ilaveten, ba kahramanlar arasnda,

Hindu panteonunun gzdeleri olanlarn bir ksm iin -Rama59,
Krina60 gibi- uygun yerler de buldu . Mahavira'nn organizas
yon zekas, Cayinizm'in ok iine yarad. nk, Budizm'de
hibir pay sahibi olmayan ya da dzen iinde kaybolan laiklii,
cemaatinin tamamlayc bir paras haline getirdi. Bu yzden
zulm frhnalar lkeyi silip sprdnde Cayinizm, kendisi
ni almak iin geni kucan aan Hinduizme kolaylkla snd"
ve fatihler iin, byk sistemin ayrlmaz bir paras olarak g
rlmekteydi61 .
Cayinizm'e gre nirvanaya giden l bir yol vardr:
l .Samyak-darsama ya da doru inan,
2. Samyak-jnana ya da doru bilgi,
3. Samyak-cartra ya da doru davran.
Bu l -Dharma'nn mcevheri- 'Ratnatraya' diye isim
lendirilir. Bunlardan biri olmadnda dini hayat tamamlanm
saylmaz. Doru iman, Cayin kutsal metinlerine imandr; doru
bilgi, Cayin felsefesinin bilgisidir ve doru amel, iman ve doru
59 Rama; Ramayana Destan'nn ba kahraman ve Tanr Vinu'nun yery
zndeki avatarlanndan yedincisidir. Ayodhya kral Gne soyundan

gelen Dasaratha'nn en byk olu olan Rama'nn hikayesi, Mahabhara
ta, III, 273-290'da ksaca anlatlmaktadr. Ari dnce ve kltrnn
Hindistan'n gneyine kadar yaylmasnda etken, tarihsel bir ahsiyet
olan Rama'nn, Vinucular tarafndan tanr mertesine ykseltilmi ol
mas muhtemeldir.
60 Krina; "Kara" anlamna gelen bu kelime, Hint Mitolosinde nemli bir
yer tutan byk bir kahraman ve ayn zamanda bir Tanr ol!lrak kabul
edilen ahsn ismidir. nk o ayn zamanda, tanr Vinu ve onun ava
tardr. Vinu'nun on avatan vardr ve bunlardan biri de, Krina'dr. Bu
avatarann kahramanlklan, Mahabharata ve Harivamsa'da anlatlr. Kri
na'nn anlatld ve Hint dini dncesinin ok nemli bir klasii olan
Bhagavat-Gita da, bu kitaplardan Mahabharata'nn bir blmn olu
turmaktadr.
- 6 1 Stevanson, The Heart of Cainism, London 1 91 5, s. 1 8-1 9 .
40
bilgiyi pratize etmektir. Bir aile resnn durumunda doru

amel, anuvratas ya da daha kk yeminleri yani, ahirnsa (id
detin yokluu), satya (doruluk), asteya (almamak), brahlacar
ya (iffetlilik) ve aparigrahay (dnyasal eylere balanmama)
yerine getirmekten ibarettir. Ancak aile reisinin hayat, bir rahi
bin hayat iin yalnzca bir hazrlktr. Be anuvrata62 bir rahibin
yerine getirmek zorunda olduu be mahavrata63 ya da hazrlk
devresidir. Daha byk yeminler, hibir tavize izin vermeme ve
hibir snr konulmamas dnda, daha kk yeminlerle ayn
dr, Mesela, aile reisinin durumunda son iki yemin yalnzca if
fetlilik ve balanma anlamna gelirken bir rahibin durumunda
onlar mutlak bekarlk ve terk anlamna gelir. Bir Cayinist okul
tarafndan terk etme, elbiselerin terk edilmesine varncaya ka
dar her eyi terk etme olarak anlalmtr.
Genel olarak Hindu etiinde olduu gibi Ahimsa'nn, Ca
yin etiinde de birinci mevkiyi igal ettii gzlemlenecektir. Ca
yinler, ahirnsa doktrininin mucitleri deildirler. Doktrin eskidir
ve uzun bir tarihi gemie sahiptir. Ahimsa, esas olarak hayatn
vanaprastha64 ve samnyasa65 safhalarnn temelini oluturur.
Gauthama Sutralar, bu fazilete nemli nemli bir yer verirler.

Chandogya Upaniad66, kurban olarak kullanlanlar dndaki b
tn yaratklara kar "iddet yokluunun" yerine getirilmesini

retir. Ancak, ahirnsa'y btn retisinin temel prensibi yap
ma erefi, Cayinizm'e aittir. Cayinler, ahirnsa hususunda uz
mandrlar. Onlarn retmenleri ahirnsa'y ya da bakasna za62 Anuvratalar; kk yeminler
63 Mahavratalar; byk yeminler.
64 Ormanda ikamet edenler anlamna gelen Vanaprastha, bir brahminin
hayalndaki nc safhadr.
65 Biralminin hayatndaki son safhadr. Bu safhada, aile de dahil olmak

zere her trl mlkiyet terk edilir.
66 Hint kutsal metinlerinden Vedalarn ikincisini oluturan Sama Veda'nn

Tanr bilgisinin ele alnd kitaplara Upanilldlar denir. Bunlardan biri
nin ismi de, Clandogya Upaniad' dr.
41
rar vermeyi drt grup iinde tahlil ederler: Tesadfi, meslekle il

gili olan, kendini savunma ve kasti yaralama.
Laik birinin ahirnsa'nn drdnc eidinden tamamen ve
dier nden ise mmkn olduu kadar kanmas emredilir.
Fakat, bir rahip ahirnsa'nn drdnden de tamamen kanmas
istenir. Hangi artlar altnda olursa olsun bir kimse, ister kk
isterse byk olsun, dnce, sz ya da ite yaayan bir varl
yaralarsa, hayatn bile kurtaramayacaktr. Cayin rahiplerin y
rmek ve oturmak istedikleri yerlerden kk bcekleri uzak
latrmak iin bir demet tavus kuu ty tamalarnn ve keza
bilmeden sinekler, karncalar vb.lerine zarara sebep olmasnlar
diye bir kural olarak yemeklerini geceleri yemelerinin sebebi de
budur. Yine Cayin ahlak anlayna gre, bir kimsenin her han
gibir varl dorudan yaralamamas yeterli deildir. Bakalar
tarafndan sebep olunan her hangi bir ekilde yaralamaya, bir
vasta ya da onu destekleme eklinde dalayl olarak bile olsa za
rara sebep olmamas gerekir. Hayvaniara kar efkat retisin
de, Cayinizm, Budist retiden daha fazla gelimitir. Bir budis
tin kendisi bir varl ldremez ya da ona zarar veremez. An
cak aka, eti kasaptan almasna izin verilir. Dier yandan bir
Cayin, dorudan ya da dalayl olarak bir can almaya katlma
d gibi titiz bir vejateryen olmak zorundadr. Gerekte bu tr
bir davran onun amentsnn birinci maddesidir. Bu yzden
Cayinizm, Gucarat ve Karnataka'daki gibi her nereye gittiyse
Hinduizm'in belli bal zelliklerinden biri olan ahirnsa'nn alt
n izme ve onu vurgulama hizmeti grm ve halka gnlk ha
yatlarnda onu pratize etmelerinde yardm etmitir.
Cayinizm'in ilk dnem tarihi hakknda ok az ey biliyoruz.
Mahavira'nn vefatndan sonra Bhadrabahu'nun liderliinde
Cayin rahiplerinin Maysoa'da ravana Belgoya olan bir g ve
Mauryan imparatoru Candragupka'nn tacn ve tahtn terk et
tii ve bu rahiplerle birlikte gney Hindistan'a gittii ve burada
mrn tamamladna dair bir rivayet vardr. Ancak Candra-
42
gupta'nn zamannda Cayinizm'in kuzey Hindistan'da dikkate

deer bir genilemeye sahip olduunu gste;ecek delil olmakla
birlikte bir ok bilim adam, bunu gvenilir bir rivayet olarak
kabul etmezler. Eer Bhadrabahu'nun g tarihi bir hakikat ise
onun, m.. 298 civarnda vuku bulmu olmas gerekir. nk, o
tarihte andragupta'nn olu Bindusura, Mauryan tahtna otur

mutu. Bununla birlikte, Cayin baarsnn parlak dnemi daha
sonra vuku bulmutur. Bu dnemin, Cayin kutsal metinlerinin
ilk defa yazya geirildii m.s. V. yzyln ortasnda Vallabhi
konsiliyle balad ve XII. yzyln sonuna doru sona erdii
sylenebilir,
Bu gelimelere ramen Hinduizm, asla Budizm ya da Ca

yinizm tarafndan glgede braklamad. Vincent Smith yle
demektedir:
"Brahmanik Hinduizm'in alar boyunca var olmay ve sa
ylamayacak kadar ok balya sahip olmay devam ettirdii
aka anlalmaldr. Budizm'in bir dnemde btn olarak Hin
distan'n hakim dini olmu olduu doru bir ekilde tasvir edi
lebilirse de, bu tasvirden tamamen phe edilebilir. Bir ok ki
tapta bulunan "Budist dnemi" deyimi yanltr ve yanl fikir
verir. Ne Budist ne de Cayin bir dnem hibir zaman var olma
mtr. Zaman zaman hem Budizm hem de Cayinizm fevkalade
baar ve nadir olarak bir kralln ya da dierinin nfusuna
oranla geni bir bal kitlesi elde etmi, ancak her iki itizal de as
la Brahmanik Hinduizm'in yerini alamamtr"6 7 .
67
The Oxford History of lrdia,
1922, I, 55.
Hint Dif Tarihine Giri
43
III
Mauryan mparatorluu'nun
knden Gupta mparatorluu'nun
Douuna Kadar
(M.. 200-M.S. 300)
Bunlara ramen, Mauryan imparatorluunun knden
sonra Budizm'in maruz kald prestij kaybn takibeden bir
Hinduizm uyannn olduunu syleyebiliriz. Mauryan impa
ratorluunun harabeleri zerine Sunga hanedanln kuran
Puyamitra tarafndan icra edilen Avamedha kurban68, bu
ikinci Hinduizm Rnesans'nn balang iareti olarak kabul
edilebilir. Byle bir ifade, Ramayana 69 ve Mahabharata'nn70 ei68 Asvamedha; at kurbam.
69 Ramayana; "Rama' nn Servenleri", anlarmna gelen, en eski Hint desta
70
ndr. 24.000 beyit (sloka) ve 7 blmdr (kanda). Yazar belli olmamak

la birlikte, Valmiki'nin yazd sylenir. Ayodhya krallnda ortaya
kan bir taht mcadelesi ve vey annesi Kaikey'inin evirdii dolapla
srgne giden Rama'nn servenlerini konu edinir.
Mahabharata; "Byk Bharata Soyu" anlamna gelen bu kelime, mezkur
soyun "Byk Savan" anlatan destana verilen isimdir. 100.000 beyit
ten oluur. Yazar olarak, mitolojik bir isim olan Vyasa gsterilir.
44
tici destanlar olarak son ekillerini aldklar "Destan a" diye

isimlendirilen zaman zarfnn yerine iaret etmek iin kullanla
bilir. Mauryalar'n knden Guptalar'n71 douuna kadar

ki be yzyllk bu uzun dnemde Hindistan' da hakim hibir
g yoktu. lke Baktrian Yunanllar, Sakalar, Palhavalar ve Ku
anlar tarafndan kuzey-batda, Sungalar ve Kanvalar tarafn
dan kuzeyde, Andhara atavahanalar tarafndan Deccan'da ve
deiik rastlanhlarla Tamil hanedanlar tarafndan gneyde y
netildi. Kuzey-bat kralln ynetenlerin Hindistan' istila
eden, buraya yerleen hem Budizm'e hem de Hinduizm'e giren
ve absorbe edilen yabanclar olduuna iaret edilmesi gerekir.
Yalnzca son hallerindeki iki byk destan deil, fakat ayn
zamanda Manu'nun72 ve Yajnavalkaya'nn-73 ou, kk Upa
niadlar ve en azndan Puranalarn ve felsefi Sutralarm bir k&m

bu dneme aittir. Mahayana olarak bilinen Hinduistlemi yeni
bir Budist okul, kuzey batda Kanika'nn74 bakanl altnda
ortaya kt ve buradan Asya'nn kuzey lkelerine yayld. Ma
hayana'nn kutsal metinlerden birinin yani,
Saddharmapundari
ka'nn Budizm'deki Bhagavad Gita'ya benzerlii olduu sylenir.

Budizm'in bu dnemdeki dier baarlar, Avaghoa ve Nagar
duna'nn almalar, Karle ve Nasik'in kaityalar, Barhut ve
71 Guptalar; Miladi 308 ylnda andragupta tarafndan, Patalip4tra ken

tinde kurulan ve buradan snrlar genileyerek, bugnk Allahabad'a
kadar uzanan ve onun soyundan Skandagupta'nn baa getii andan
itibaren Ak Hunlarn saldrsna uramaya balayan ve 470'l yllarda
onlar tarafnan dahlan hanedanlk
72 Manu (Sanskrite); "insanlk, insan" anlamlarna gelir. Hintmitolojisin
de, insanln atas kabul edilen 14 manudan sz edilir.
73 Bir ok metnin yazar olan saygn ve mehur bir bilge. Kitaplar arasn
da, Beyaz Yacurueda, Satapta Brahmana, BrhadaranyakaUpaniad ve Yafna
valkyasmrti yer alr. Ayrca, Ramayana gibi epik metinlerde geleneksel
dinden ayrlm biri olarak takdim edilir.
74 Kanika; m.s . 1 20'de baa geen Kuan kraldr. O da, Aoka gibi, Bu
dizm'i kabul etmi ve ona gereken destei vermitir.
45
Sanchi'nin Stupalar 75, Gandhara, Mathura ve Amaratvati'nin

heykelleri ile Acanta'daki maara resimleri en eskileridir.
Son olarak iaret etmeliyiz ki, bu dnemde Hintliler, lkele
rinin dna karak Sumatra'y, Cava' y, Borneo'yu, Melazya'y
ve in'i koloniletirdiler. Buralarda Hintli prensler tarafndan
yaklak olarak on allnc yzyl boyunca ynetilen bir ok kral
lk kurdular ve Mslmanlar tarafndan yklncaya kadar da
hem Hintli hem de Budist kaldlar.
Bu yzden "Destan a" byk genileme ve yeni bir poli
tik manzaras olan bir ad. Aoka imparatorluunun halrala
r, rklarn, krallklarn ve inanlarn btn giriftliine ramen,
Hindulara Hindistan'n tek gerek olduunu hissetmelerini sa
lad. Bu temel birlik, Mahabharata'da bir ok pasajda vurguland;
bu birliin kabul, tarihimizin dnm noktalarndan birisidir.
Byk destann kahramanlar, anlaml bir ekilde kendi idarele
ri allnda btn Hindistan'a sahip olarak takdim edilirler. y
leyse -yine bugn olduu gibi- Hindistan'n kendine has prob
lemi, farkl kltr dzeyleriyle, deiik rklar ieren geni hete
rojen nfus ktlesinde birliin nasl meydana getirileceidir?
Brahmanlar, Budist Sangha'dan76 ders almlar, yani grm75 mparator veya Budha gibi nemli ahslarn kllerinin ya da kalntla
rn ieren mezar. Daha sonralar Budist rahiplerin kllerinin ve kutsal

kalntlarn barndrma hizmeti gren mekanlar ifade etmek iin kul
lanlmaya balanmtr. Bunlarn bazlar ok kk bazlan ise ok b
yktr. Seylan'da bunlara Dagoba denilir. Nepal'de ilk nce Pagoda
olarak grnmeye balamlar ve in'e ve Japonya'da bu ekilleriyle
gemilerdir. Tibet' te bunlara Chrten d enilir.
76 Budist, rahiplik tekilat olan Samga/Sangha, en eski, organize keilik
tekilatdr. Ta balangtan beri, kadnlara yer veren nadir kurumlar
dan biri ve en eskisidir. Bu tekilatn temel ls vardr: Bekarlk,
fakirlik ve itaat. Dilencilik, Budist rahipliinin en belirgin zelliidir.
Sangha'ya katlan kadnlara Upasikalar; erkeklere ise, Upasakalar de
nir. Sangha'ya giri iki aarnda gerekleir. ocuk, 7-8 yalarnda aday
lk treniyle balar. 20 yanda ise tam giri treniyle kei olarak kut
sanr. Kutsanan kei, ban kaztr; bulunduu yreye uygun olarak
46
Hint Din f Tarihine Giri
lerdi. Kalabalklar kendileriyle beraber tamamlar ve kendi

bilgilerini herkes iin uygulanabilecek bir hayat kural deil de,
bir tr gizli doktrin haline getirmilerdi.
Eer lkenin hususi artlar, arzu edilmeyen btn sosyal
ayrlklarn eitlenmesini gerektirseydi, eitleme iine balamak
yine onlarn vazifeleriydi. Onlar bunu yapmada baarsz olduk
larnda, bir sapkn olarak kabul ettikleri Budizm, Aoka'nn ida
resi altnda muazzam bir devletin dini haline geldi. imdi o dev
let ve onunla birlikte destekledii din de kyordu. lk Bhikku
larn 77 sk ahlak, Budizm cemaahna alnan btn kabHelerin
fantastik inanlarna yer verdiinde dinleri, kmeye balad. s
telik Buda'nn manashr hayat zerindeki byk vurgusu, onu
toplumu en etkili yelerinden mahrum etti. Grdmz gibi,
Budist hayat emasna gre evle ilgili faziletler daha az deerliy
di ve insann manevi geliimi iin gerekli admlar atlanm. Fera
get ve tefekkr her zaman vatandala tercih edildi ve samoya
sin prensibinin evrensel bir geerlie sahip olduuna inanld.
Tepki ok gemeden geldi. Ve hala Ortadoks olarak adland
rlanlarn, kaybettikleri zemini yeniden ele geirmeleri iin bir
anslar vard. Bu reaksiyonun bir sonucu olan Hindu rnesans,
Ramayana'nn ve Mahabharata'nn var olan mevcut metinlerinde

en iyi ekilde grlebilir. Halkn sevdii eski hikayeler, byk bir
dini uyann vastalar klnd. Eski baladlar yeniden yazld; ta

mamland ve bylece halkn Vedalar olan retici malzemeyle
kapland. Gerekte, hala Hinduizm'i kabul eden, Hindistan'n
dousundaki adalarda bulunan ilk kolonistlerin torunlar, des
tanlara dindeki nihai otoriteleri olarak bakmaktadrlar.
Upaniadlar'n retileri, diyaloglar ve efsanelerdeki ideal

karakterler vastasyla ortalama insann anlayna uygun hale
getirildi. Bylece mabedin kaplar hi olmazsa btn snfiara
portakal, san, kahve rengi, krmz, gri ya da siyah keilik elbisesi gi
yer ve srekli olarak yannda bir sadaka tas (kekl) tar.
77 Bkhikkular ya da Upasakalar; Sanga'nn erkek keilerine verilen isim.
47
ald. Kk bir grubun elinde olan bilgi, herkes iin kullanla

bilir hale getirildi. Sadece bunlar deil, fakat, Dravidan78 klt
ryle birlikte Aryan kltrnn byk bir karm da meyda
na geldi. va'nnn79 Vedalardaki Rudra80 ile zdeletirilmesi
ve tanrlarn arasna katlmasnda kendisine dayanlan prensip,
geniletilmedi . Alelade halk tarafndan ibadet edilen tanrlar ve
tanralara Hindu panteonunda saygn yerler verildi. Bunun bir
sonucu olarak da, bu dnemde organize edilen mezheplerin ge
nilemesini ve Veda geleneinin takipileri olan Smartalara81
78 Dravidan; gney Hindistan ve Sri Lanka'nn koyu deri renkli halklar
na mensup biri. Bu halklar, genlellikle, Tamil, Kenares'inkini de ieren

Dravidyan bir dil kullanrlar.
79 iva; Brahma ve Vinu ile birlikte Hinduizm'in tanrlar panteonunun
zirvesinde yer alan nemli tanrsal bir varlk. Kendisine Mahadeva,
Mahayogi ve Nataraja gibi adlar da verilir iva, vetavarata Upani
ad' da frhna tanrs Rudra ile zdeletirilir. iddet ve yok edici bir tan
r olan iva, ayn zamanda merhamet ve kurtulu tanrs olarak da g
rnr. Hayvan derisi giyen ve bann zerinde ylanlar tayan bir fi
grle temsil edilir. Hindistan'da iva tapnmn n plana karanlarn
oluturduu grup, ivaclar diye isimlendirilir. Asketizm hususundaki
anlarn byk bir ksm bu gruba aittirler. ivaclk, Kemir'de Trika
olarak bilinir.
80 "Uluyan, kkreyen, korkun anlamlarna" gelen Rudra, Rig-veda' da
ikinci dereceden nemli bir tanrdr. Hava tanrlar grubu iinde yer
alan Rudra, frtna tanrsdr. Uluyan, dehetli bir tanrdr. Rudralarn
veya Marutlarn babasdr. Bir yandan insanlara ve srlara hastalk
bulatran ykc bir tanr, dier yandan ise, iyiletirici etkisi olan yarar
l bir tanrdr. Rudra'nn; kollar ve elleri vardr. Dudaklar ok gzeldir.
Salar, Pn gibi rgldr. Kahverengi renklidir. Biimden biime
girebilir. Altndan taklarlar donanm, gne gibi parlamaktadr. eit
li biimlere giren bir baltas vardr. Ondan lmller kadar, tanrlar da
korkarlar.
81 Smartalar; Hinduizmin ayrld drt ana gruptan biridir. Dierleri ise:
ivaalar, Vinucular ve Saktalar. Snartalar ya da gelenekiler, hala sa
yca ok olan bir gruptur. Budizm ncesi Brahmanlar temsil ederler.
Modern artlarn elverdii lde, kadim ritelleri yerine getirirler ve
politeizmi en yksek hakikat olarak kabul ederler ve bu yzden de,
aka politeisttirler.
48
ilaveten Vinu, iva ve akti'yi82 ibadet eden kimseleri buluruz.
Mahabharata'da benzeri mezheplere sk sk yaplan gndermeler

vardr. Bundan sonra va ve Durga, Vinu kadar byk ilahlar
haline gelmilerdir.
Ayn zamanda, Dharma-artha-kama-moka formlyle ifa
de edilen ve nceki dnemde meydana getirilen Hindu hayat
emas kesin olarak tespit edildi ve yaygn bir ekilde retildi.
Destan ann millet-yapclar, aka hayatn hedefinin drt
katl yani, dharma (grev), artha (zenginlik /refah), kama (arzu)
ve moka (kurtulu/ zgrlk) olduunu ifade ettiler. Bunlarn
ilk , pravritti (aktif hayat) yolunu oluturur ve ev hayalnda
elde edinilmesi gerekir. Yani, bir insan toplumun yesi olmal ve
aile reisi ve vatanda olarak sorumluluklarn yklenmesi gere
kir. Zenginlii kazanmak ve meru arzularn tatmin etmek ve
ayn zamanda fazileti hayata geirmek zorundadr. Btn mes
lek yaamnn kendisi iin bir hazrlk olduu, hayatn son saf
has, nivritti ya da tam teslimiyet ve bundan sonra da da moka
ya da zgrlktr /kurtulutur. Bu yzden, ne bedene ne de ru
ha zarar vermeksizin beer doasnn btn gereklerini dikka
te alan mkemmel hayat idealini gsteren dharma-artha-kama-
82 aktizm, Hinduizm'in ayrld drt ana gruptan sonuncusudur. ak
tizm, kadim Brahmanizmden tekaml etmese de, ton olarak Vinucu

luktan ve ivaclk'tan farkldr. aktizm, kendisine temel olarak muay
yen bir takm eski populer ibadetleri alr. Bunlarla, daha ok felsefeyi
bir araya getirmi ve retisini Brahmanizm'le ulahrmaya alm
olmasna n.men hala, bir ekilde ondan farkl olarak varln devam
ettirmektedir. aktizm'de, bir ok ekli ve ismi bulunan bir tanraya ta
pnlr. Ona, cinsel ritler ve hayvan ve yasa izin verdii lde insan
kurbanlaryla tapnrlar. Vinuculardan daha planl bir ekilde, Vedala
rn retisinin bu gnler iin zor ve hatta kulansz olduunu iddia
ederler ve ballarna, Tantralar diye isimlendirilen yeni kutsal metinler
ve yeni trenler sunarlar. Bir ok Hindu bu mezhebi, itiraz etse de onu,
Hinduizm'in bir safhas hem de nemli bir safhas olarak kabul etmek
gerekmektedir.
49
moka forml zamann manashr Budizm'i iin slah edici bir

eydi. Bu forml, Hindu Rnesansnn btn edebi metinlerin
de -iki destan, Manu yasas ve daha sonraki Puranalarda- binler
ce deiik yolla ilan edildi.
Bylece genel erevesi izilen hayat emasna gre, ev ile
ilgili faziletler vld ve aktif bir hayat felsefesi gelitirildL Ha
yatn btn safhalarn temsil eden ideal karakter tiplerine epik
grkem giydirildi ve milletin nne konuldu. Bu efsanelerde
yalnzca ideal sarnnyasin ya da mnzevi tiplerine deil, fakat
ayn zamanda ideal kral, iffetli e, vefal karde, disipline edil
mi renci, hner sahibi vatanda ve inanl kle tiplerine de
yer verildi . Rama, Lakmana, Sita, Yudhithira ve Bihima gibi
somut rnekler tarafndan milli zihin zerinde yaplan eitici
etki hususunda mbalaa etmek zordur. Bu ahsiyetler, Home
rin destanlarndaki ahsiyetlerin Helen toplumunu ekillendir
dikleri gibi, Hindu toplumunu da ekillendirdiler. Bu yzden,
Upaniadlarn soyut hakikatleri, destanlar eklinde vcut bul

duklarnda byk bir medeniyeti bir arada tutan hayati gler
haline geldiler. Eer destanlarda ve Puranalar'da saylamayacak
kadar karakterlerin hayatlarnda binlerce biimde rneklenne
mi olsayd Dharma-artha-kama-moka forml, yalnzca bir
forml olarak kalacakt. Bu hikayeterin bir ounun lgn ve
fantastik olduu dorudur. Ancak btn mbalaal tasvirterin
arkasnda, deiik olaylarla dolu tarihi boyunca Hindu toplu
munu muhafaza eden kusursuz ve deitirilemez tek hayat e
masn grebiliriz.
Bylece din, ynlarn anlayabilecei hale getirildiinde
kanlamaz olarak, baz deiikliklere maruz kald. Grd
mz gibi, olduka yksek metafiziksel ya da mistik bir din an
cak aznln bir dini olurdu. Buda isteyerek b\itn metafiziksel
tartmalardan kendini ala koydu ve btn mesaisini ac eken
insanla bir are bulma pratik problemine adad. Brihadaran-
50
ka Upaniad' da83 Yajnavalkaya'nn mehur szlerine gre, yal

nzca "bu deil, o deil (neti neti --)" ifadeleriyle tasvir edilebi
len Vedantik Mutlak, halkn anlayabilecei bir ey deildir. te
yandan eer bu Mutlak popler hale gelecekse, insanlarn kalp
lerine ve hayal glerine ekici hale getirilmesi gerekmektedir.
Bundan dolay, souk ve sert metafizik arka plan ekildi. Upa
niadla' daki scak teistik unsurlar gelitirildi; vurgu ilahn kii
sel ynne kaydrld. imdi, gayri ahsi ya da ahsst Mut
lak'n yerine, bir vara'ya btn eyay yaratan, evrenin dze
nini elinde tutan ve bhakti ya da kendini ibadete adayann a
rsna isteyerek cevap veren hususi bir tanrya sahibiz. Mesela,
Gita'nn Bhagavan' yalnzca ne evrenin her yerinde hazr ve na
zr olan prensip ne de evredeki ncilerin zerine dizildii ip de
il, fakat ayn zamanda insanlarn dostu ve kurtarcsdr da. O,
iyilik yapan hi kimsenin ac bir hayat yaamayaca, kendisini
O'na adayann asla yok olmayaca ve sevenlerinin kalplerine
giren, hikmetin k saan lambasyla cehaletin karanln da
tan, kolayca bulacaklar ve milli k zamannda erdemli kii
leri korumak iin sahneye kan, kendisine snan kimseyi hi
bir gnahn rahatsz etmeyecei ve O'nu btn dnyann Efen
disi, btn varlklarn Dostu, kurbanlarn ve zhdn kabul edi
ds olarak gren ruha kuruluun gelecei hususunda bizi ikna
edendi. Bu yzden O, yalnzca bir yaratc ve yok edici deil,
fakat ayn zamanda seven bir koruyucudur. Bundan bu dnem
de, ya da Tanr'nn l ekli hakkndaki Hindu dncesi or
taya kt. Bir olan ayn vara farkl bak asndan -yani, ya
ratma, koruma ve yok etme- grld.
Fakat destan anda en zikre deer gelime Avatara ya da
enkamasyon doktrininin poplerlemesidir. lahi enkamasyon
83
Brahadarankaya Upaniad, Upaniadlarn en by, en uzunudur; yo

un olarak Vedantistler tarafndan kullanlr. Satapata B rah mana nn son
ksmn oluturur ve hem Aranyaka hem de Upaniad ierir.
'
51
doktrini, Trimurti'den84 ileri bir admdr. Upaniadlar'da Mut

lak yalnzca akn eit fakat ayn zamanda her yerde hazr ve
nazr bir varlk olarak tanmlanr. Btn yaratlm varlklar,
yalnzca O'nun ksmi tezahrleridir. Btn insanlar doal ola
rak/yaratltan tanrsaldrlar. nsandaki tanrsallk, kendisini
evrenin ezeli dzeniyle zdeletirdii ve Tanrnn iradesini ye
rine getirdiinde gz alc hale gelir. Bu yzden, hayatlar ve
retileri gelecek neslin ebedi serveti olan byk milli kahraman
lar, yeryznde Tanrnn hususi tezahrleri olarak addedilirler.
O, beeriyete kar olan merhametinden dolay, tanrms insan
lar eklinde zaman zaman yere inen koruyucu Vinu'nun biza
tihi kendisidir. Bylece dinde somuta dokunma hissi sadece te
izmin gelimesine deil ayn zamanda Trimurti ve Avatara kav
ramiarna da yol at. Ayn srete, daha ileri mantki admlar,
heykeller, mabedler, trenler, bir baka ifadeyle, kendisine aina
olduumuz popler bir dinin btn aletleri olan eylerin ortaya
kyla atlm oldu. Bu yzden, sz konusu dnemde nceki
dnemden daha sistematik bir mabet ibadeti organizasyonun
olmas kanlmazd. Sutra'lar anda kurbanla ilgili altar ma
betten daha nemliydi; destanlar anda ilikiler tersine evri
lir. Mabet, altardan daha nemli hale gelir ve heykel ibadeti,
kurbanlarn yerini alr. Bu deiiklik, Dravidyan ibadet ekille
rini, Dravidyan ve dier Aryan olmayan ilahlarn, en azndan
Aryan ibadet ekilleri ve Aryan ilahlar ile eit bir konuma ko
nulduklarn ima etmesi sebebiyle daha da nemlidir; ve bu d
nemdeki dini liderlerin bilgelii, Dravidyan mabetierde grev
yapan rahipleri, brahmanlar snfnn derecesine ykseltmele
rinde grlr. Destan anda meydana gelen daha kapsaml
deiikliklerin sonucu bazen, bu dnemde Brahmanizm'in Hin84 Trirnurtu; Hindu tanr lemesini ifade eden kelime. Yedik dnernde
Agni, Vayu ve Srya'dan oluan l, epik ve puranik dnrnede Brah

rna, Vinu ve iva'ya dnmtr. Brahrna yaratrc; Vinu koruyucu
ve iva da yok edicidir. birdir ve biri, tr.
52
Hint Dint Tarihine Giri
duizm haline geldii sylenerek ksaca ifade edilir. phesiz bu

a bir rnesans ayd; muhtemelen de dihi tarihimizdeki en
byk rnesanash. !3u rnesansn en ho iei, bu dnemden
biraz nce olmakla beraber, yeni ruhun en tipik eseri olan Bha
gavat-Gita' dr. Bu kutsal metnin byk poplaritesi, olaanst
bir tarzda Upaniad geleneine sadakatinden, ayn zamanda
onu yeniden yorumlayarak pratik hayata aktarmasndan kay
naklanr. Vedantik Mutlak, buradadr fakat, ahsi bir Tanr hali
ne gelir. Eski Samnyasa ideali buradadr; ancak o aktif hayatta
pratize edilecek bir samnyasadr. Samnyasa'nn ruhu ister bir
renci ister bir ev reisi isterse bir mnzevi olsun, bir kiinin b
tn eylemlerinin iine yaylabilir. Isianmadan suyun zerinde
duran bir lotus yapra gibi, dnyac olmakszn bu dnyada
yaamay renmeliyiz. Duyularmzn, duyu-nesne arasnda
ekme ve itme hissetmeksizin zgrce hareket etmeyi ve her za
man daha yce ruha boyun eerek davrannay renmesi gere
kir. Doru samnyasa, yalnzca dnyadan kannay deil, fakat
onu ruhun amacna tabi klnay da ierir. Prithivi85 ve niritti86
birbirlerine zt iki farkl yol olmaya ihtiya duymazlar. Dier ta
raftan birincisi pravritti (aktif d11yevi hayal), ikincisine nivrit
tiye (dnyay terketme); bir hazrlk olmas gerekir.
Ayn ekilde hibirey, Gita'nn Yoga, Karma, Yajna, Varna
ve Dharma' ya dair geleneksel retileri genilettii usulden da
ha fazla, onun hikmet ve gelimed ruhunun tipik rnei ola-
85 Prithivi; Yer tanrlardandr ve Toprak anadr. Rigveda'da adna sunul

mu beyitlik bir tek ilahi vardr (v, 84). Dier yerlerde hep Dyaus
(gk baba) ile birlikte anlr ve onunla birlikte anldnda "Ana" olarak
nitelendirilir. Rigveda'ya gre, Prithivi, dz yeryzdr. Dalarn y
kn tar; ormandaki aalar o geindirir. Tohumlar canlandrr; ya
muru indirir; yeryzn yeertir. Byktr, parlakhr, genitir ve g
ldr. O'na Bhumi de denir ve her eyin anasdr.
86 Niritti; soyut tanrlardan olan Niritti, lm ve yok olu tanrsdr. Rig
veda' da zaman zaman ad geer.
53
maz. Gita'daki Yoga87, teknik Yoga-astra'da olduu gibi yalnz

ca dnce-kontrol deil, fakat, Yce olanla birlemeyi hedef
leyen ruhi hayaln btndr. Gita'da karma, ritelistik kodlar
da olduu gibi, saf zorunlu ve iradi ayinleri deil, fakat her han
gi bir moral ya da manevi bir deere sahip btn beeri fiiller
anlamna gelir. Bir kimsenin, ruhi stats etik adan belirlene
bilir, ritel adan deil. Bu stat, ahlaki saflk ltleriyle de
erlendirilir, trensel safln ltleriyle deil. Keza Cita' daki
yajna da, ne hayvan kurbanlar ne de yalnzca maddi nesne kur
bann deil, bir kurban ruhunun harekete geirdii btn insa
ni .eylemler anlamna gelir. Kendine hakim olma tarz, bir kur
bandr; tarafsz bir ilmi hayat bir kurbandr. Hatta, zihnin safia
mas amacyla nefes kontrolndeki basit bir egzersiz bile kendi
tarznda bir kurbandr. Son olarak da Cita'daki dharma, basite
popler etiin kast vazifesi deil, fakat kiinin doumu ve mes
lei kadar, kendine zg doas ve eilimlerinin de ona yk!e
dii grevidir. Bu grev her zaman, maksada yani, gzden kay
bolmayan Yoga'ya gre deerlendirilir. Bylece, Gita her yerde,
eski gelenei takip eder, ancak bu her yer, onu yeniden yarata
cak bir tarzda olan her yere kadar uzanr. Bu yzden Gita'nn
dnyann en byk kutsal metinlerinden biri olarak grlmesi
arhc deildir.
Nihai biimleriyle Mahabharata ve Ramayana byk bir dev
rin sonuna iaret ederler. nk, imdiye kadar zaten Hindu
izm hemen hemen en temel ekillerini ve bugn aina olduu
muz aync vasflarn -yani, ahsi olmayan Brahman ve ahsi s
vara anlayn, Veda'nn yce otoritesi anlayn, Karma ve ye
niden doma Yasas, Varna-arama-dharma ve Dharma-artha87 Yoga, Hint dini geleneinde, bir sahsta bulunan daha yce bilin unsu
runu, daha aa maddi dnya ile megul olmaktan zgr klmak mak
sadyla dizayn edilen bir ok fiziki ve dnsel tekniklerden biri. Daha
dar anlamda ise, yoga disiplininin uygalamalarn aklamaya ve onla
r merulahrmaya alan bir Hint Felsefe okuludur.
54
kama-moka frmllerini, Karma, Bhakti ve Jnana l yolun:.,

Trimurti ve Avatar88, Ita-Devata89 ve Adhik!.ra90 doktrinlerini,
heykel ve mabet ibadet ritellerini, mezhebi inanlarn, Vinu
cularn91 aivalarn92 ve aktalarn93 pratiklerini, kutsal yerlere
88 Avatara, "yeryzne inme" demektir. Bir tanrnn dnyaya insan veya
baka bir canl biiminde bedenlennesini anlatr. zellikle tanr Vi

nu' nun bedenlenmeleri/ avatarlar vardr ve bunlar on tanedir: 1) Balk,
2)Kaplumbaa, 3)Domuz, 4)Aslan, S)Cce, 6) Baltah Rama, 7)Rama ve
ya Ramaandra, 8)Krina, 9)Buddha 1 0) Kalki veya Kalkin. Bu sonucu
avatara, Kali dneminin sonunda beyaz bir at zerinde ortaya kacak
tr. Bu on bedenlenme, genel olarak kabul edilenlerdir. Mesela, Bhagava
ta Purana'da Vinu'nun 22 avatarasnn varl kabul edilir.
89 Ita-Devata, bir ahs iin en ok ilgi eken tanr formu. Bu zelliinden
dolay, dier tannlar reddedilmeksizin ibadet iin seilir.
90 Adhikara, hususi bir okulun ya da mezhebin bir mensubu olmak iin
gerekli olan nitelik.
1
9 Vinucular; Vinu taraftarlarn ifade eder. Vainavaclk, Vinu klt
dr. Ve Vinu'nun tabileri ya da Vinu ile ilikisi olanlar anlamnda Va
inava'dan trer. Baz yazarlar, Vainava yerine Vinuizm tabirini kul
lanrlar. Vainavizm, Upaniadlarn telif edildii dnem sonras boyun
ca kltlerin birlemesinden ortaya kt ve btn tarih boyunca avatar
Iara inala birletirilen bhakti zerindeki vurgusuyla karakterize edildi.
En nemli edebi rn, Bhagavad-Gita'dr ve Vainava teolojisi orta
ada gelimesine ramen, Puranalarda bulunan youn bir mit literat
r de vardr. avizm'in geliimi, yaklak olarak ayn zamanda Hindu
teizminin alternatif tezahrleri olarak iki dindarlk biiminin hakimiye
tiyle sonuland ve Hindularn byk bir ksm, ya aivalar ya da Vi
nuculardr. Bu hakimiyet orta alarda gerekleti. Ancak bu srada
herhangi bir srtmenin olmad anlamna gelmiyor. Mesela, gney
Hindistan'da Vainavizm bir takm takibatlara maruz kald. Ortaa
Vainavacl, Vedanta teolojisi ile Tamil airleri (Alvarlar)nin dini ara
snda bir sentez yaratt. Ancak kendisi de, mezhebiere ya da sampradya
lara ayrld. Bunlarn en nemlisi, sampradyadr. Bu mezhebin ba ya da
acaryas, Ramanuja' dr. Bu mezhep de bakann lmnn arkasndan
iki alt mezhebe blnd: Tengalai ve Vadagalai. Bu alt mezhepler, yerli
dillerdeki ve Sanskrite metinlere dayanarak inayet doktrini hususun
da birbirlerinden farkl grlere sahip olmulardr. Dier nemli mez
hepler ise, Madva'nn Brahmasampradaya; Nimbarka'nn Sanaka-sampra
dayas ve Vallabha'nn Rudrasampradaya mezhepleridir. Ge ortaada,
55
inanc, inein kutsall ve benzerlerini- gelitirrnitir. Onu takip

eden alar yalnzca oraya buraya birka detay eklediler ve n
ceden dank duran dnceleri sistemli hale getirdiriler. Daha
sonra ortaya kan felsefi sistemler ve bhakti okullar yalnzca,
destan a edebiyalnda var olan dncelerin dallanp budak
lannndan baka bir ey deildir.
kuzey Hindistan' da o zamana kadar nemsiz bir tanr olan Rama kl

tne bir gelime oldu ve burada, Vainavizm slami sufizmle verimli bir
etkileimi girdi. Bu etkileim Kebir, Nanak ve dierlerinin retilerinin
ortaya kmasna yol at. Kuzey Hindistan Vainavizm'i, her eyden
nce Kebi'in stad Ramananda geleneinden kaynaklanan bir ok
mezhebe ayrld. Bu dnemdeki retide yerli dillerin kullanm ve Va
inavacln kast kart eitilii, onun hzl geliimini kolaylahrd.
Vainaizmin nemli ha mekanlan arasnda Brindaban, Vrndavana ve
Krina'nn faaliyet gsterdii alanlar yer alr. Dindar Vainavaclar, ken
dilerini dierlerinden ayrmak iin, alnlarna mezhep iaretlerini ko
yarlar. Bu iaretler; dz beyaz iki izgi ve arpaz bir krmz izgi ya da
iki dikey izgi ve bir sar noktadan oluur. Kabaca sylendiinde, Vai
navaclk iaretleri dikey izgiler ve aivaclnkiler ise, yatay izgiler
den oluur.
92 Az nce ifada edildii gibi, Hinduizm'in byk tanrsndan biri olan
iva'ya tapnnlardr.
93 Hind'in nc byk dini olan aktizm'e mensup olanlar. aktizm'e
gre, kainat yaratan ilk cevher hem erkek, hem diidir. akti, Tanr'nn
adeta maddeleen ve kendi dnda bir varlk kazanan yaratc gcdr.
Zamanla, Tanr silikleir; akti n plana kar. Tanr ezeli uykusundadr.
Harakete geen, yaratan: akti. Onun iin Tanrya deil, akti'ye yalva
rlr. akti'yi bir kat daha cazipletiren insann kadna kar duyduu
sonsuz hayanlktr. Erotik masallarla halelenen Vinu mezhebinin ak
ti'yi ba tac edecei akla gelir. Ama aktizm, Vinu mezhebinin dn
da geliip serpilmitir. aivizm, hainliini yumuatacak bir tanr ara
m ve byk mnzevinin kars, Pravati'yi bulmutur. Kalptan kalba
geen bir tanra bu. Herkesin tapt, ayr anne bir tanra.
56
57
IV
Guptalar Dnemi
(M.S. 300-700)
imdi, Hindistan'n Hindu ynetim tarihinde alln a ola
rak kabul edilen Gupta'lar dnemine geldik. M.s. 330'dan 375' e
kadar hkm sren ikinci Gupta monark Samudragupta, ken
disini kuzey Hindistan'n en byk gc yapmada baarl ol
du. mparator Aoka zamanndan beri Hindistan'daki en byk
imparatorluk oldu. mparatorluun alan, douda Brahmaput
ra'dan balda Cumna'ya ve gneyde Narnada'ya kadar uzan
yordu. Samudragupta be komu krallktan vergi ald. Bylece
o, kuzey Hindistan'nn byk ksmn fethetti ve Concecva
ram'n yneticisi Pallaha ile mcadeleye giriineeye kadar g
neyin ilerine baarl aknlar yapl. Gupta'larn alln a, be
imparatorun dnemini ieren m.s. 320-480' e kadar ki zaman di
limini kapsar. Samudragupta tarafndan kurulan imparatorluk
sonunda Hunlarn saldr dalgalaryla parampara edildi.
Vincet Smith yle der:
"Beinci ve allnc yzyldaki barbar saldrlar, Hindistanl
otoriteler tarafndan zerinde durulmamakla beraber, kuzey ve
58
bab Hindistan tarihinde hem politik hem de sosyal anlamda bir

dnm noktas olutururlar. Gupta dneminin siyasi sistemi
btnyle dald ve yeni krallklar olutu. Hibir sahih aile ve
klan gelenei, Hun saldrlarnn tesine uzanmaz".
Bylece yedinci yzylda yklan byk g, ksmen
606'dan
647' e kadar Kanauc' da hkm sren Hara tarafndan
geri alnd. Hara'nn lmyle lke yeniden karmaann iine
dt. On nc yzylda Delhi sultanlar tarafndan restore

edilineeye kadar Hindistan'n tarihsel birlii bir kez daha kay
boldu . Hara imparatorluunun kyle birlikte, Hindistan
tarihinin kadim dneminin kapand sylenebilir.
Gupta dnemi boyunca yeni bir Hindu rnesansndan bah
setmek tam doru deildir. nceki dnemin rnasans basite
mehur Hindu imparatorlarnn idaresi allnda devam ettirildi
ve benzeri grlmemi bir ykseklie ulahrld . Efsanelerle
balayan Hindu dharma'nn popler hale gelmesi, Puranalar ta
rafndan daha ileri bir safhaya gtrld" .
Farquhar da yle der:
"Puranalar olarak bilinen dini iirlerin poplaritesini ve
nemini abartmak zordur. Bu iirler, sradan halk arasnda hem
orijinal hem de saysz blgesel dillerde ve uyarlamalar halinde
ok yaygn olarak kullanlr. Gerekte, destanlar ve Puranalar,
ister okuma yazma bilsin isterse bilmesin sradan halkn hakiki
Kitab- Mukaddes'idir ve onlar blgesel dini literatrn yars
nn kaynan teki ederler94" .
Keza, destanlarda lml bir formda grlen mezhepilik ru
hu, dier inanlar hakknda mezhebi monoteizmin toleranssz
lnn bir eidi olarak sahip olduumuz sonucuyla, Purana
lar'da gittike daha saldrgan bir hale gelir. Ve tabii ki en nem
li mezhepleler Vinu, va ve akti'ya tapnanlarn oluturduk-
94 Farquhar, An
Outline of Religious Literature of lndia,
Oxford, 1 920,
s.
1 36 .
59
lar mezheplerdir. Onlardan hemen sonra, Surya ve Ganapati'ya

tapnanlarn mezhebi gelir.
Tipik bir Purana'nn be paradan olutuu sylenir: Koz
mogoni, her kalpann95 balangcndaki yaratma, tanrlarn soy
ktkleri, dnyann alar ve krallk hanedanlar. Bu yzden

kanlmaz olarak her Purana, daha nce bir ekilde yolunu bu
larak yasa kodlarna ve destaniara szan ifahi gelenek tarafn
dan nakledilen en eski malzemelerin bir ksmn ierir.
Sahip olduumuz Puranalar' dan bir ou bu dnemde e
killenmi olmakla birlikte, daha sonraki dnemlerde Puranalar
kendilerine mal eden mezheplerin menfaatine uygun olarak on
lara saysz ilave ve deiiklikler yaplmtr. Ancak bu popler
ve geni aratrmalarda, Avataralar ve Ana-tanra olarak kii
letirilen tanr akti anlaynn yaygnlamas istisna edilirse,
dini dnced e ok fazla bir ilerleme grlmez.
Ana-tanra olarak kiiletirilen akti ya da lahi G anla
y, bu dnemde dikkate deer bir gelimeye sahip olmu ve
Tantralar olarak bilinen bir literatr ynnn olumasna sebep
olan aktizm'in temelini oluturmutur. ou kez bir Tantra ile
bir Purana arasnda sabit bir izgi yoktur. Her iki tr literatr,
yan yana geliti ve ou kez de yek vcut oldular. Fakat, Tant
ralar genelde, ritalilstik malzeme asndan Purnalar' dan daha
fazla eyi, tarihi ve efsanevi malzeme asndan ise Purnalar'dan
daha az eyi ierir. Dini hayat nokta- nazarndan nemleri,
1 . lahi gcn ltufkar ciheti kadar ykcl zerindeki
vurguda,
2. Ezeli Anne olarak Tanr'nn sembolik temsilinde,
3 . Ve organize edilmi ritel vastasyla savunduklar kurtu
lu projesinin sert pratik doasnda yatar.
95 Kalpa; Tanr Brahma'nn bir gn ve bir gecesi anlamna gelir ki, bu da

yaklak 8.640.000.000 yldan olumaktadr.
60
aktizm'in Aryan olmayan kltlerin ve daha erken inanla

rn geni lde aryanlatrlmalarnn somtcu olduu hususun
da phe yoktur. Hinduizm'in de, Aryan ve Dravidyan inanla
rn bir karm olduunu asla unutmamalyz. ki unsurdan bi
rini grmezden geldiimizde yanl yaparz. Bu gnn Hindu
ibadet ekillerinde bir unsuru dierinden ayrmak hemen he
men imkansz gibidir. Mesela, aktizm'in Hindu ritel ve prati
i zerinde icra ettii etki, neredeyse hadsiz hesapszdr. ak
tizm, Gayatri-upasana gibi meditasyonun saf bir Aryan formu
nu ieren Hinduizm'in btn ksmlarna bile sirayet etmitir.
Ve nitekim onun Budizm zerindeki etkisi de byktr. Hatta
baz bilim adamlar, aktizm'in ya da Tantrizm eklindeki daha
sonraki safhasnn sonunda Budizm'i perian ettiini syleye
cek kadar ileri gitmilerdir. Bylece aktizm, btn mezheplerin
dini pratiklerini etkilerken kendisi, teorisi Samkhaya'nn, Praki
rit'i ve Vedanta'nn mayasyla zdeletirilmeye balanmasn
dan dolay, Sarnkhaya ve Vedanta felsefeleri tarafndan esasl
bir ekilde etkilendi. Advaita Vedanta96 ruhun nihai olarak
Brahman'la zdeliini kabul edeceini retirken bir ok Tant-
96 Advaita Vedanta;; "kici olmayan Vedanta" anlamna gelen kelime,
ankara'nn (ms. 788-820) kurduu ve Vedantaya! Upaniadlara daya

nan mehur felsefi akm. Advaita'ya gre, nihai gereklik (Brahma) ve
Atman ya da Ben yani, insann ve dier yaayan varlklarn iindeki
ebedi unsur arasnda kesin bir zdelik vardr. Bu yzden de, Upaniad
lara has olan "tat-tvam-asi" (Sen, osun) dsttiru, kat bir ekilde yorum
lanr. Bundan u sonu kar: Eer, Ego ve Brahman zdese, o zaman
yalnzca bir tek Ego vardr. Bu yzden de, kurtlulu, Ego'nun kendi
sinin Brahman ile zde olduunun farkna varmas sayesinde gerek
leir. Bu farkna varma, ikisi arasndaki zdelie sebep olmaz; bu z
delik zaten vard. Ancak onun farkna varma, insan, bu yanlsama
dnyasndan ve yeniden doum zincirinden kurtarr. Bu oluncaya ka
dar, bireyler kendilerini, ayr ve genel olarak da dnyann nihai gerek
lelikten ayr varlklar olarak tasavvur etmeye devam eder. Bu yzden
onlar, cehaletin (avidya) ve yanlsamann (maya) kurbandrlar.
61
ra da, nihai olarak Devi'ye97 ibadet edenin de Devi'nin kendisi

olacan retir.
Ancak, dini dnce bak as nokta- nazarndan Tantra
lar ve Puranalar' dan daha da nemlisi, bu dnemin banda bi
le var olan all Ortodoks okul yani, Mimamsa98, Vedanta99,
SamkhayalOO, Yoga, Nyaya1 01 ve Vaieika'dr1 02 . abarasva97 Devi, iva' nn kars Kali'nin adlarndan biridir.
98 Mimamsa, iinde bulunan emirlerin yorumuna younla t Veda'nn
karmakada nn yorumuna hasrediimi Hint ortadoks dnce ekoldr.
En eski metni, Mimarnsa Sutradr ve J aimini'ye atfedilir. Ayinlerle alaka
l Veda emirlerinin unsurlarn analiz eden aforizmalarn derlenmesin

den ibarettir. Bu dneeye kabul edenler, Veda' larn bizatihi var
olduunu ve ebedi olduklarn kabul ederler. Ona yce bir otorite verir
ler ve onun szleri bir ifadenin hakiketinin en yce kantdr. Veda'lar
ruiti olarak kabul ederler. Dilin doas ve yapsn an aliz etmiler ve
yorum prensipleri gelitirmilerdir.
99 Vedanta, Upaniadlann bir dier addr. Upaniadlar, Vedalarn sonunda
yer aldklar iin sonda yer alan anlamnda bunlara Vedanta denir.
1 00 Alt ortadoks dnce sisteminden ikincisidir. Kapila (m.. 6. yzyl)
tarafndan kurulmu tur. Btn evrenin yirmi drt unsurun birleme
sinden olutuunu kabul eder. Dualist bir sistemdir. Bu dncede

ruh (puru a) ve madde (prakirit) gibi, birbirlerini tamamlayc olsalar
da, birbirine zt iki unsurun varlna kabul eder. Her ey bt ikisini
birlemesinden ortaya kar ve nihai olarak kurtulu, ruhun madde

den ayrlmasyla gerekleecektir.
101 Yukanda zikredilen dnce sistemlerinden bir dieri de Nyaya'dr.
Mantk ve epistemeloji hakkndaki detayl ara trmalaryla tannr.
Ancak ayn zamanda, ruhun doas ve nihai kurtulu vastalar gibi
metafizik eylerle de ura r. Bu felsefi yolun en eski metni, Nyaya
Su lralar dr ve Gautama' ya atfedilir. Nyaya'nn kkenleri, Veda alimle
rinin tartmalaryla Upaniad bilginlerinin tartmaianna kadar geri
gtrlebilir. Nyaya Sutralar, renciyi en yksek iyiye gtren on al

h kategorinin hakiki karakterine dair bilgiyile ilgilendiini iddia eder.
102 Ortadoks Hint dncelerinden biri olan Vaise ika' nn en eski metni,
Kanada' ta atfedilen Vaiseika Sutralar' dr. Mevcut ismi atomlar, za
man, mekan vs . gibi birincil zlerin nihai nitelikleri olan vaiseikalar
dan kaynakl anr. Refah ve kurtulu un vastas olarak dharmay vurgu
lar. ou kez, Nyayac Vaiseika olarak gruplandrlrlar.
62
mi'nin
Mimarnsa sutralar ve Vatsyayana'nn Nyaya Sutralar103
zerindeki yorumlar istisna edilirse, bu felsefi okullar zerin

deki yorumlar bir sonraki dneme aittir. Sutralarn bizzat ken
dilerinden hareketle, yerlerine konulduklar daha nceki reti
lerin sonular olduklar hkmne ulalabilinir. Onlarn tam
kusursuz ekilleri, her bir okulun belli bir ksm zerinde daha
nceden bir hayli ciddi dnme ve ayrntl tartmann var ol
duunu gsterir. Her bir okul, bir hayat gr ileri srdn
den bir Darana104 olarak isimlendirilir. Bu alt okuldan Mi
mamsa ve Vedanta, bamsz felsefeler olmaktan ziyade sadece
Veda'nn iki parasnn -Karma-Kanda ve Jnana-Kanda- siste
matik aklamalardr. Bu yzden ikisi birlikte ele alndnda,
Hinduizm'in sistematik felsefesini olutururlar. Burada;
1 . Pramanalarn nisbi deerleri -sezgi, karsama ve kutsal
metin-,
2. Vedalar'n ebedilii ve yanlmazl,
3. lmden sonra gerekleen Karmann sonucu Apurva
ve,
4. Jivatman ile Paramatman arasndaki aynilik ve farkllk

doktrinlerini formle edilmi olarak buluruz.
103
Nyaya Sutra, Hint felsefi dncesinin drt ana mezhebinden biri olan
Nyaya'nn temel metnidir. Yaklak ms. kinci yzylda kaleme aln
mtr.
104 Darana; felsefeyi ifade etmek iin kullanlan geleneksel Hint terimi
dir. Grmek kknden (dr) gelen kavram, en iyi ekilde "bak as"
diye tercme edilebilir. Hinduizm'de bu okullar genel olarak; saddar
ana ya da "alt bak a s" eklinde tasnif edilir. Bunlar Samkhaya,
Yoga, Nyaya, Vaisesika (Purva), Mimarnsa ve Vedanta. Gerekte yal
nzca bu okullar arasnda deil fakat ayn zamanda, her bir okul iin
de de nemli farkllklar vardr. Bununlarn yan sra geleneksel alt
grup dnda yer alan mesela, aiva Siddahanta gibi felsefi sistemler
de vardr. Bu yzden de, mevcut alt tasnif biraz yzeysel bir tasnif
olarak kabul edilebilir.
63
Gerekten de, daha sonraki felsefi okullar ve Hind ortaa

nda bu felsefi okullar zerine yazlan saysz yorum bu d
nemde ksaca formle edilmitiler. Dnemin sutralarndan Ve
dantann sutralar, eitilmi snf arasnda yle popler bir hale
geldi ki, alma, Prasthanaya derecesine, kutsal metin otoritesi
ne ykseltildi. Bylece, Prasthana-traya da
Upaniadlar, Brahma
Sutralar ve Bhagavad Gita nn l otoritesinin mehur Hindu

-
'
formlnn bu dnemde tarih sahnesine ktn syleyebili

riz. Bu yzden, Guptalar'n parlak a, bir taraftan Puranalar
ve Tantralar vastasyla geni lekte Hinduizmi poplerletire
rek ve dier yandan felsefi sutralar sayesinde Hint felsefesini
sistematize ederek bundan evvel ki dnemin Hint Rnasansn
devam ettirdi.
64
65
Hara mparatorluu'nun
k ve Rajputlar Dnemi
(M.S. 700-1200)
Hara imparatorluunun k Hindistan'n ortaa d
neminin balangcna iaret etmektedir. Hara'nn lmnn
Hindistan'n Mslmanlar tarafndan fethine kadar olan dne
me, yabanc istilac gruplarn siyasi yapda absorbe edildii ve
eskisinin dnda yeni krallklarn ortaya kh bir gei dne
mi olarak baklabilir. Dnemin en nemli zellii, Hindistan ta
rihinde mhim rol oynamaya balayan Rajput'un douudur.
Gerekte, Vincent Smith, bu dnemin Rajput Dnemi olarak
isimlendirilmesini teklif eder.
Rajput klanlarnn kkeni, hala tarhma konusudur. Bir k
sm bilim adamlar, kendilerinin de iddia ettikleri gibi, Aryan
larla ayn rki tipe ait olmalar sebebiyle eski Rajput klanlarnn
Katriyalarn torunlar olduklarn ileri srerler. Krallklar kuran
ve onlar uzun bir mddet yneten Sunga ve Kanva hanedanla
r gibi Brahman hanedanlarnn da, Katriya kral aileleri ile kar-
66
lkl evlenneler sayesinde Katriyalar haline geldikleri kabul

edilir. nk, eski zamanlarda Brahmanlar ile Katriyalar ara
snda kesin bir snr yoktu. Ancak bir dier grup bilim adam,
Rathorlar, Candeller,. Sundelalar ve Ratrakutalar gibi bir ksm
Rajput klanlarnn yerli asln kabul ederlerken yine de, Parihar
lar, Cauhanlar, Pawarlar Calukyalar ve iodialar gibi klanlarn
en sekinlerinin, Hunalar, Gurcaralar, Maitrakalar ve dierleri
gibi yabanc gmenlerin torunlar olduklarn ve bir kez yaban
clar Hindu cemiyeti iinde emildiklerinde, Brahmanlarn yeni
aristokrasiyi, onlara kurgusal soy ktkleri vererek eski Kam
yalarn torunlar olarak kabul etmeye karar verdiklerini iddia
ederler.
Byle olmakla birlikte, phesizdir ki, bu dnem boyunca
kuzey ve Dekkan'n Hindistan'n hemen hemen btn krallkla
r, mterek olarak Sanskrit Katriyalar'n yerli dildeki eiti olan
Rajputlar ya da Chattiriler diye bilinen aileler ve klanlar tarafn
dan ynetildi. Grcara-Pratiharalar, bakentleri Kanawaj ile be
raber geni bir imparatorluu ynettiler, Cauhanlar Ajmere' de,
Palalar Bengal'de, Candeller Bundelmhand'da, alukyalar ve
Ratrakutalar Decqm ve Kalambas'da ve Gangalar Mysore'de
hkm srdler. Pallavalarn gneydeki hakimiyeti pratik ola
rak sekizinci yzyln ortalarna doru sona erer. Ve Colalar on
birinci yzylda Rajaroja'nn hakimiyeti allnda byk bir g
haline gelirler.
Hieun Tsang'n Hindistanda'ki seyahatlerini anlatmasn
dan, yaklak yedinci yzyln ortalarnda Budizm'in merkezde
ve kuzey Hindistan'da k durumunda olduunu grrz.
Budizm bizzat Samkhaya ile birlemiti ve popler Hindu
izm'in bir mezhebinden ok az farklyd. Onun son yenilgisi, Ve
dalar inancnn iki byk kahraman Kumarila ve ankara'nn
faaliyetlerine baldr. Kumarila Bhatte, Karma Mimarnsa'nn
Bhatta okulunun kurucusudur. almalarndan onun zorlu bir
Budizm muhalifi olduunu ve her ekilde onun etkisini zayt-
67
latmak iin gayret sarf ettiini grrz. Ve muhtemelen, bir

Hindu kraln Budistleri yok etmeye tevik eden rivayetten so
rumlu olan odur. Kumarila, Vedalarn yanlmazl ve Yedik rit
ter ve seremonilerin gereklilii dncesiyle bu dnemdeki
Hindu uyannn ilk tezahryd. On birinci yzyln ilk ylla
rnda Kumarila tarafndan balatlan almay tamamlamak
zere ankara geldi. ankara, Kumarila'dan daha esnekti. Bu
dizm'in gl Advaita binasnn bir ksmn ykseltti ve dini or
ganizasyonun merkezleri olarak drt mehur manastr kurdu.
Kumarila ve ankara'dan birincisi karma, ikicisi ise jnana sebe
biyle Budizm'le mcadele ederken, Vnucu ve gney Hindis
tan'n ivac azizleri, bhakti yznden Budizm'le mcadele et
tiler ve onu malup ettiler. Yetkin bir ekilde Budizm ve Cayi
nizm'i eletirdikleri sylenir. Cayinizm'in dman ivac aziz
Cnanasambandar'n Budizm'in dman Vinucu aziz Tiruman
gai Alvar ile iyali'de Tanjore blgesinde dosta bir karlama
oluuna dair bir efsane vardr. Vinu azizinin, hi bir Vinu ma- bedi bulunmayan kasahaya balangta girmeyi reddetmesi ve
ivac azizinin ise kullanlmaz hale geldii iin terkedilen bir
mabetten kartlan eski bir Vinu tasvirine iyali'de bir rahibin
evinde dzenli olarak tapnldna dair bilgi vererek onun itira
zna tatmin edici bir cevap verdii anlatlr. Bu efsaneyi, Prof.
Nilakantha astri yle yorumlar:
"Tarih olarak imkansz olan bu ho efsane, on birinci ve on
ikinci yiizyllarn Tamil Vinucular tarafndan beslenen ivac
ve Vinuculuun genel misyonuna inanc kutsal olarak kabul
eder. Yedik rafizilii kart gl akmn durdurulmasnda Al
varlar ve Nahayanalar gemite birlikte altlar ve onlarn ar
dllar iin Cayinizm'in byk hasm iva ve Budizm'in ayn de
recede dman Vnuyu bir araya getirmekten daha tabi ne ola
biliri OS?
105 The Co/as, c. Il, Blm 1, s. 474.
68
Cayinizm hakimiyetini kaybetmekle beraber Hindistan'n

baz ksmlarnda ayr bir din olarak hala varln devam ettirir.
Cayinizm'in ilk zamanlar, bat ve gney Hindistan' da sahip ol
duu byk etkiyi muhtemelen bu blgelerdeki bir ok Hindu
snfnn kat vejateryanizmine borluyuz. nk Budizm, sade
ce hayvan hayatnn kutsall doktrinini retir; fakat Cayi
nizm ise yalnzca retmekle kalmaz ayn zamanda onu pratie
de aktarr.
Buda'nn dinin en azndan pratik olarak doduu kutsal
topraktan kaybolduunu dnmek znt verici olsa da,
unutmamalyz ki, Budizm oradan gerekten kovulmad, fakat
zmsendi /asimle edildi. Gnmz Hinduizm'inin
1 . Hayvan hayatnn kutsall doktrini,
2. ou mezhebin hayvan kurbanlarn reddetmesini,
3 . Manastr kurumlarn ve zellikle de gney Hindis
tan'daki din adamlar disiplinini,
4. Hindu mantnn gelimesini ve

5. Advaita felsefesinin bir ksm zelliklerini Budizm' e
borlu olduu, Sir Charles Eliot'un dncesidir.
Advaita felsefesinin ilk sistematik rnei, Mandukya Upani

ad zerine bir Karka106 yazan Gaupada'dr. Gaudapada, ken
disinden sonra ankara'nn hocas olan Govinda'nn hocasyd.
Muhtemelen m. s .. 788'de kuzey Travancore'deki Kaladi'de do
an ve daha bir delikanl iken samnyasin olan ankara byk
bir dini retmen oldu. Hindistan'n her tarafn gezdi ve Myso
re ringeri'de, Orissa Puri'de, Gucadat Dvaraka'da ve Himala
yalar Badrinath'da drt manashr kurdu. ankara, hem Orto
doks inancn byk bir savunucusu hem de ateli bir reform106 Karika, maya ve Advaita felsefesinin en ak bir ekilde ifade edildii,
bilineri en eski, metrik risalenin yazandr. Risalesi, Madyamika Budis
yazlarna dil dnce olarak benzer ve amkara'nn bir ok fikrini
ierir.
69
cuydu. Yalnzca Budist doktrinlere deil ayn zamanda Mimam

saclar'n ruhsuz ritalizmine, Samkhyalarn ateistik dalizmine
ve Vedanta'nn btn yanl tefsirlerine kar kh. aktizm ve
ivacln en irkin ekillerinin bir ksmn yazd ve popler
ibadetin daha saf olan ekillerinin tamamn tevik etti.
Brahma
Sutralar, Upaniadlar ve Bhagavad-Gita zerine olan mehur yo

rumlarnda, manevi vukufiyet kadar entelektel zeka abidesi
olan bir felsefi sistem ina etti. ankara ve Ramanuja'nn Brahma
Sutralar zerine olan yorumlarnn mtercimi Thibaut yle de
mektedir:
"ankara tarafndan savunulan doktrin, teolojik nemi d
nda, saf felsefi bak asndan, Hindistan topranda zuhur
edenlerin en nemlisi ve en ilgincidir; ne ankara'nn temsil et
tii grten ayrlan Vedanta'nn bu formlar ne de Vedanta'ya
ait olmayan her hangi bir sistem, cesarette, derinlikte ve spek
lasyonun inceliinde Ortodoks Vedanta diye isimlendirilenle
karlahrlamaz107 .
Bugn milyonlarca Hindu, ankara'n Upaniadlar tefsirini
doru tefsir olarak kabul eder; inancn onun felsefesinin terim
leriyle formle eder ve kendilerini Advaitaclar diye isimlendi
rirler. Dnyann her tarafnda yzlerce bilim adam onun siste
mini, insan zihni tarafndan imdiye kadar tasarianabilenlerin
en muhteemlerinden biri olarak kabul ederler.
ankara'nn Advaita'snn detaylarna inmeksizin onun
retisinin temel esaslarnn aadaki eyler olduunu syleyebi
liriz:
1 . Upaniadlarn Brahtnan olarak isimlendirdii ve hakkn
da hibir kavramsal bilgiye sahip olmadmz ezeli, gayr-i ah
si Mutlak, yegane nihai gerektir.
1 07
Introduction to Brahman Sutras,
s. XIV.
70
2. Maya, kendisiyle mutlan zatnda hibir deiiklie

maruz kalmakszn yer ve zaman artlar "altnda bize deien
evren gibi grnen gtr.

3.
Kendisiyle evrenin tekamln akladmz sebep-so
nu dncesi Mutlaa uygulanamaz.
4. Mehur Upaniadik "Sen o sun, Ben Brahmanm" cmle

lerin gsterdii gibi insandaki ruh, Yce Ruh'la zdetir.
5.
Btn gnahlarmz ve ektiklerimiz bu zdelii anla
mamamz sebebiyledir.
6. Moka ya da kurtulu/ zgrlk, sadece tali yardmlar
olan karma (ameD ya da upasana (canla bala ballk) vastasy

la deil, ancak bu zdelii ilan eden Upaniadik pasajlar zeri
ne dnmenin bir sonucu olarak gelen jnana (aydnlanma) va
stasyla elde edilir.
ankara'nn sistemi hakknda yaygn bir anlay vardr. Sk
sk hatta daha iyi bilmeleri gerekenler tarafndan bile, anka
ra'nn dnyann gerek olmad ve bir rya gibi aldatc oldu
inu .<;>rettii sylenir. Byk filozof asla bu tr bir doktrini
retmed i. Hatta onu, Budist rafiziliin bir paras olarak yalan
lad. Sisteminde varlk dzenine gnderme yapar; Pratibha
ika (hayali), Vyavaharika (tecrbi) ve Paramarthika (akn) .
Pratibhaika tecrbesi, ryada ylan grmemiz gibi hayalidir,
gerek deildir. Burada tecrbemizin temellerini ekillendiren
hibir nesne yoktur. Vyavaharika tecrbesi, karanlkta bir ylan
krk atkya benzetmemiz gibi yanltr. Burada bir nesne vardr,
ancak onun hakknda yanl bir intiba ediniriz. Ve Paramarthika
tecrbesi, bir k getirildiinde bu atky atk olarak kabul etme
miz gibi doru bir tecrbedir. Bunda nesne ve bizim onun hak
kndaki intibamz zdetir. ankara'nn mcadelesi, bizim her
gnk dnya tecrbemizin birinci deil, ikinci tr oluuyla il
gilidir. eyler, grndkleri ey deildir. Hepimiz iin ortak
olan Avidya ya da cehalet sebebiyle, birlik olan yerde eitlilii,
71
btnln olduu yerde ayrl, birin olduu yerde ou g

rrz. Bu mkemmel olmayan tecrbe bizim snrl alglarrnz
la ilgilidir. Kendimizi alglarrnzdan kurtarp ve ruhta -bir azi
zin rneditasyon ve vecd anlarnda yapt gibi- zaman ve mekan
artlarn atrnzda gerekte olduu gibi Gerein, Mutlan
mkemmel tecrbesine sahip oluruz. Bu tecrbede, varlk ve bi
len tektir, birdir. Upaniadlarn'n dedii gibi: "Brahrnan bilen,
Brahrnan olur'' .
ankara'nn Advaita'snn Hindu zihinler zerinde sahip
olduu gl etki, Advaita'ya mensup olanlarn kar konul
maz ounluu ve hem onu desteklemek hem de aleyhinde ola
rak Advaita etrafnda gelien edebi yap tarafndan gzler n
ne konulur. ankara'nn felsefesi, Bhagavata'lar, aktalar ve i
vaclarn kuzeye ait okullar gibi, baz mezhebi felsefeleri de et
kiledi. nk, bunlar tamamen teistik mezhepler olsalar da, te
olojileri, Advaitik bir dnce arka planna sahiptirler.
ankara felsefesi kadar nemli olup, ancak bu dnernden
ok nce, kuzey dou Hindistan' da ortaya kan byk Bhakti
haraketidir. Sz konusu hareket, Vinuculuk ve ivacla para
lel iki izgi halinde devarn etmitir. Bhakti hareketi, kalbin all
rnn dnda bir taknldr. Oysa ankara'nn felsefesi ok
ak entelektel bir baardr. Hem Vinuculuk'ta hem de iva
clk'ta her eyden nce, halk dilinde ibadetle ilgili ilahiler yazan
bir mistikler ve azizler okuluna ve sonra daha ge bir dnernde
de teistik dnce sistemleri yaratan bir okula vardr.
Vinucu mistik ve azizler Alvarlar olarak bilinirler. Onlarn
Bhagaat-Gita ve Rarnanuja arasndaki yeri doldurduklar hakl

olarak sylenrnitiros. nk, Vinucu bhakti'nin ernesi Gi
ta' dan doar; Al varlarn ilahileri vastasyla geer ve Rarnanuja
sisteminde sularn toplar ve daha sonra greceimiz gibi ora-
108 Hymns of Alvars, by J . S. Hooper.
72
dan btn Hindistan'a eitli dalgalar halinde akar. Alvarlar,

yedinci ve sekizinci yzyl boyunca gelitir. Bunlar, Tanr'nn
peinde deli divane olduklar kabul edilen daimi gezgin arkc
lardr. En bykleri Nammalvar ve Tirumangai Alvar'dr. Ger
ekte, Nammalvar n dini tecrbesi, geleneksel Vedanta'nn son
raki Acaryalan tarfndan bhakti kltyle gerekletiden uzla
ma hakknda bir ipucu verir. Nammalvar'n Tamil'deki drt a
lmas, gneyli Vinucular tarafndan drt Vedann muadili
olarak kabul edilir. Alvarlarn ilahileri, mtereken Nalayira
Prabandham olarak tannrlar ve dnyadaki ibadetle ilgili en et
kili iirlerin bir ksmn ierirler. Alvarlar haraketinin hoa giden
zelliklerinden bir tanesi, bu harakette kast, snf ve cinsiyet ay
rmlarnn grmezden gelinmesidir. Alvarlar aralarna bir kral,
bir dilenciyi, bir kadn, bastrlm snfszlardan bir adam ve
Brahmanlar kadar Brahman olmayanlar da alrlar. Gerekten
de, Tanr'nn kast, snf ya da kltr fark olmakszn herkes iin
ulalabilir olduu ve kendini teslim eden her erkek ve kadnn
kurtuluu elde edebilecei, Al varlar retisinin en karakteristik
zelliidir.
Alvarlar an, Acaryalar'n a takip etti. Alvarlar mistik
ve airdiler; halbuki, Acaryalar, bilim adamlar ve dnr idi
ler. Sonrakilerin maksad, Vedanta'y Tamil Prabandha ile telif
etmek, bhaktiyi karma ve jnana ile birletirmekti. Bu Acarya
lar'n ilki, Tamil Prabandha'y halk ibadetine sokan ve onu Vi
nucular nazarnda Vedalar mertebesine ykselten Nathamu
ni'dir. nem srasnda ondan sonda gelen Acarya Nathamu
ni'nin byk olu Yamunacarya' dr. Yamunacarya, Ortodoks
Pancaratra okulunu kurdu; ankara'nn Avidya doktrinini delil
lerle rtt; ferdi ruhun tabiatn tanmlad ve Prapatti ya da
tam teslimiyet doktrinini savundu. Bylece, on ikinci yzyln
ilk yllarnda, Ramanuja'nn zerine kendi Viitadvaita felsefe
sinin binasn ykselttii temelleri att.
73
Ramanuja'nn ana almalar,

rine saldrd
Upaniadlarn Advaitik tefsi

Vedartha Samgraha, Gita zerine olan yorumu, Ve
danta Satralar zerine olan mehur yorumu ve kendi felsefesini

gelitirdii ri Bihaya diye isimlendirilen eserleridir. ri Bihaya,
Vinuculua felsefi bir temel salayan nemli bir alma olsa
da, Ramanuja'nn, Brahma Sutralar teistik bir tefsire tabii tutan
ilk kii olmadn unutmamalyz. Hatta, ankara'dan nce
benzer bir tefsir Bodhayana, Tarnka ve Dramida tarafndan ya
plmt. Ramanuja'nn ana hedefi, bhaktiye felsefi bir temel sa
lamak ve bhaktinin sadece Tamil Prabandha'nn deil, fakat ay
n zamanda Prasthana-traya'nn merkezi retisi olduunu is
bat etmekti. Ramanuja, Al varlar'n ruhu kadar, Brahmanik gele
nein ruhuna da sadk olmaya gayret sarfetti . Brahmanik gele
nekten Mutlak hakkndaki felsefesini, ikincisinden ise, teizmini
alr. Bylece, Ramanuja kendi zamannda, Bhagavad-Gita'nn za
mannda yaptn, ancak daha sistematik bir tarzda yapt. B
tn sisteminin ekseni, kendisinde Tanr, alem ve ruh arasndaki
ilikiyi dnd tarzdr. nihai gerek kabul eder: Tanr,
ruh ve madde. Ancak, son ikisi mutlak olarak birinciye tabidir
ler. Son ikisinin Tanr'yla olan ilikileri, bedenin ruhla olan ili
kisi gibidir. Ona organik olarak baldrlar; sfatn cevherden,
visesana olarak visesyadan ayrlmad gibi O'dan ayrlmazlar.
, yaayan bir organizma tekil ederler. Onlar kompleks bir
btn, organik bir birliktir. Bu yzden Ramanuja'nn felsefesi,
yalnzca tek nihai Gerein Brahma'nn olduunu syleyen
ankara'nn Advaita'sndan ayrmak iin Viita-advaita diye
isimlendirilir. Mehur Upaniad cmlesi "Tat tvam asi" Rama
nuja tarafndan Viita-advaita nda, dnyann sebebi olan
Tanr (tat), ruhun (tvam) sakini olan Tanryla zdetir. Keza, Ra
manuja'nn felsefesi, bir teizm sistemi olduundan bhakti, bu
sistemde jnana'dan daha yce bir konuma sahiptir. Ramanu
ja'ya gre, jnana-yoga, yalnzca ruhun fiziki elbisesinden farkl
olduunu idrak maksadyla ruhun doas zerine dnmedir.
74
Ancak bhakti-yoga, ruhun Tanryla olan ilikisini kavramak

maksadyla Tanr'nn doas zerine sevgin1n elik ettii derin
tefekkrn daha yce bir safhasdr. Ve yalnzca bhaktisini m
kemmelletiren bir kimseye lmden sonra gelen moka, Va
ikunhta'da1 09 da olaanst bir bedenle Tanr'nn huzurunda
olmann mutluluudur. Ancak, sadece ilk kasta ak olan kar

ma, jnana ve bhaktiden daha kolay, herkese ak olan ve en a
buk yol olan prapatti ya da Tanr'ya mutlak teslimiyet yoludur.
Bu yzden Ramanuja bir taraftan daha yksek kastlarn b
tn srlarn korumak, te yandan ise Tanr-ehrinin kaplarn
en aa kastlara bile ama hususunda ok istekliydi. Kendi za
mannda daha aa snflarn dini ykseliini mmkn klan
her eyi yapt. Binlerce insan Vinu cemaatna kazandrd. Veda
Brahmanlarnn prensiplerini her hangi bir ekilde inemeksi
zin Vinucu adet ve usullerini onlara benimsetti. Ramanuja
11 37'deki lmnden ksa bir sre sonra, Sanskrit Veda ve Ta
mil Prabandha arasndaki dengeyi muhafaza edemeyen takipi
leri arasnda bir blnme oldu. Ramanuja iin Vedanta felsefesi
Prabandha felsefesinin aynsyd. Fakat takipilerinden bir ks
m birincisini dierleri ise ikisini gklere kardlar. Sanskriti
Kuzey Okulu, Tamilietler de Gney Okulu olarak tanndlar. Bu
ayrlmann sonraki tarihi gelecek dneme aittir.
aivaclkda da bhakti benzeri bir hareket vard. aivac
lk' da, Vainavclktaki Alvarlara karlk gelen Naynaralar var
dr ve retileri Viitadvaita'da zirveye ulaan Acaryalarn mu
adili olanlar, retileri daha sonra aiva-Siddhanta'da zirveye
kan Acaryalardr. Tamil lkesindeki aiva azizlerinin gelenek
sel says altm tr. Ancak en nemlileri Appar, jnana-sam
bandar, Sundaramurti ve Manikkavacagar' dr. Bunlarn heykel
lerini, kuzey Hindistan' daki btn aiva mabetierinde grmek
mmkndr. Appar ve jnana-sambandar yedinci yzylda ve
1 09 Vinu'nun semavi ikametgah
Hin t Din! Tarihine Giri
75
Sundaramurti sekizinci yzylda yaamhr. Manikkavacagar'in

tarihi hala zlm deildir. Bazlar onun dier nden da
ha nce, bakalar ise daha sonra olduunu dnrler. Cola
kral, Byk Rajaraja'nn zamannda Vainava retmen Natha
muni'nin bir ada olan Nambi-andar-Nambi, dokuzuncu
yzyla sonuna doru o zaman var olan aivac azizierin btn
ilahilerini toplad ve onlar Tirimurai ya da Kutsal Kitaplar diye
isimlendirilen yedi kitap eklinde dzenledi. Bu derleme, Ap
par'n Tevaram'n, jnana-sambandar ve Surdaramurti'yi ve Ma
nikkavacagar'n Tiruvacakam'n da iine alr. Bu ilahiler, Rab,
Baba ve insan ruhlarnn A olarak iva'yla iten ahsi yaka
rlaryla, dnyann dini edebiyatnda ok yksek bir yere sa
hiptir.
Ancak bu zamanda, bu saf bhakti,pkmyla yan yana, ken
dilerine yaplan gndermeleri ankara'nn biyografilerinde ve
Malati-Madhava ve Prabodha-Candrodya dramalarnda buldu
umuz Pakupatalar ve Kapalikalar gibi mezheplerin pratik
lerinde aivacln iren, souk, yavan itiraflarnn olduu

nun da kabul edilmesi gerekir. Fakat bunlardan, on ikinci yz
ylda ortaya kan Vira aivaclar olarak bilinen aivacln
nemli bir koluna dnmek daha hotur. Kurucusu, Kalyan' da
bir kraln babakan olan Basava'yd. Bir Brahman olmasna
ramen kast reddetti, Brahmanlarn stnln kabul et
medi; kurbanlar ve dier serernonileri mahkum ederek tek
bir tanrya -iva- ibadeti vurgulad. Takipileri, hibir d iger
tanr ya da tanraya deil de yalnzca iva'ya tapndklar iin
Vira aivalar ya da salam aivalar diye isimlendirilirler. Hi

bir heykele deil de iva'nn sembol olan Unga'ya (erkeklik
o rgan) tapndklar ve her zaman omuzlarna aslm olarak
beraberlerinde onu tadklar iin Lingaclar (Linga gayat) di
ye isimlendirilirler. Bu yzden de, kat anlamyla priten ve
monoteistik bir mezheptirler. Hepsi sk vejetaryandrlar ve al
kolden btnyle kanrlar.
76
aivaclk ve Vainaviclk gibi aktizim de bu dnemde

dikkate deer bir gelime gstermitir. nceKi dnemin Tantra
lar bu dnemde sistematize edilerek gruba ayrlmtr.
l .Bilgi ve kurtulu vastalarn retenler,
2. G ve zenginlik vastalarn retenler,
3 . Her ikisini birlikte retenler.
Felsefesi Vedanta'nn, psikolojisi ve yogas aktizm' den aln

m olan akta Upaniadlar'nn bir ka, upha ya da saf Tantralann
ilk grubuna aittir. Muhtemelen ankara'nn etkisiyle, Vedanta felse
fesiyle yaplan bu ittifak, Devi ibadetinin en saf ekli olan ve bu
yzden de bazen Dakinacara ya da sa el ibadeti eklinde gsteri
len ve ri Vidya olarak bilinen eyin ortaya kmasna sebep oldu.
badetin en saf eklinin, sa el ibadeti olarak gsterilmesinin aksi
ne, sorgulanabilir pratiklerle yaplan ibadetin saf olmayan ekilleri
Varoacara ya da sol el ibadeti olarak gsterilir.
Bylece, ankara'nn Advaita felsefesinin tesis edilmesi, a
ivaclk ve Vainavaclk da daha sonraki bir tarihin teistik sis
temlerinde zirveye ykselen byk bhakti hareketinin gelime
si ve aktizim'de ri-Vidya'nn douu, bu dnemin gze ar
pan baarlardr. Advaita ve Bhakti akmlarnn birlikte yalnz
ca ri-Vidya' da deil, ayn zamanda gelecek dnemin daha ge
sonraki hareketleri zerinde kapsaml bir etkiye sahip, bu dne
min en nemli almalarndan biri olan Bhagavat Pura na' d110
birlemeleri dikkate deerdir. Bhagavata yazarnn, Krina'nn
eski hayatna dair Harivama ve Vinupurana'da111 bulduu
11 O
111
On ikinci yzyl gibi ge bir dnemde ortaya km olmasna ramen,

Hinduizm'in en popler ve nemli kutsal metinlerinden biridir. Bu
metnin temel konusu, Krina ve onun maceralardr. Sk sk alanen
sesli olarak okunur ve klasik ve modern yazarlar tarafndan zerine
yorumlarn yaplr.
Vinu, onun avatarlar, efsaneleri ve ona yaplan ibadetleri ele alan
Puranadr. lk yaratl, ikinci yaratl, tanrlarn ve atalarn soy ktk
leri, Manu'nun devirlerini ve tarihten oluan be temel konuyu ele
alan Puranann tanrnma en uygun ve bu tanma girenierin en popler
olandr. Bir ok Viuncu tarafndan vahiy olarak kabul edilir.
77_
materyalleri ele alp Hindistan muhayyilesi zerinde ok derin

etki yaratan olaanst gzel bir hikayede onlara vcut verdi
inde, dini bir alegori mi, yoksa bir roman m yazmaya niyet et
tiini sylemek zordur. Greceimiz gibi be bhakti okulu Nimbarka11 2, Madhva11 3, Vinusvami 11 4, Vallabha11 5 ve Ca
itanya 11 6_ bu fevkalade kitaptan dodular. Hepsinde ruhlarn
ezeli Seveni Krina ibadeti, merkezi bir neme sahiptir. Fakat,
Krina'nn sevgisiyle etkilenenler yalnzca, felsefe okullar de
ildir. Hindistan'n her tarafnda ve btn dillerde bulduumu;,;
Krina'nn ocukluu ve genlii hakkndaki ilahiler; resimler,
hikayeler ve dramalar sradan halkn kalbinin Bhagavata Purana
tarafndan nasl tahrik edildiinin en canl rnekleridir. Bir inek
ayan yalarken, yemyeil bir aacn glgesinde flt alan,
Krina'nn bilinen -Rama'nn ta giymesini gsteren resimle bir
likte hemen hemen her hindunun evini ssleyen- resmi, Bhaga
vata'dan alnmhr. Krina'nn ismi zikredildiinde, sava mey11 2 Gurunun rolnn nemli olduu, ayn ad tayan kii, yani Nimbar
ka
11 3
11 4
11 5
116
tarafndan kurulan ekol. Onun iin, Brahman, her eye gc yeten,

her eyi bilen ve her yerde hazr ve nazr Krina ile zdetir.
Dvaita Vedanta ekolunun kurcusudur. Cayinlere, Budistlere ve Adva
itinler dmandr. Ona gre, vahyi olan metinler (ruti), Brahman ve
Atman ifte gerekliini ortaya koyduuna inanr. Madhva'nn re
tisi, Atman' n, Tanr'nn imajnn bir aynas oldu11na ima eden, "imaj
ve yansma" olarak bilinir. Kurtulua gtren yol, Tann'nn heykeli
zerinde odaklaan ayinsel ibadet zerinde odaklanan aktif sevgi va
stasyla Vinu'ya kendini teslim etmektir.
Rudra sampradya mezhebini kurucusu.
Sudhadvaitha diye isimlendirilen teistik bir Vedanta mezhebinin ku
rucusu Telugulu bir brahmindir. Kurtulu srecinde, inayetin roln
zellikle vurgular. Bhagavata Purana'y en yksek dini otorite metni
olarak kabul eder. Ayn zamanda, vahyi Tann hakknda bilgi etmenin
tek yolu olarak grr.
Ayn zamanda Krina .Caitanya (Krina Bilinci) olarak da bilinen Ca
itanya'nn kurduu okul, Gaudiya Vainavism olarak bilinir ve gl
duygusal Krina Bhakti' si ve Krina'nn sevgilisi olan Radha adanma
syla bilinir. Takipileri tarafndan Kirina'nn ve Radha'nn bir enkar
nasyonu olarak kabul edilir.
78
dannda Gita'y Areuna'ya reten Krina' dan ziyade bu resim

deki Krina aklmza gelir. Bhagavat-Gita'nt. Avatar dnr
nitelikli insanlarn ok az iin kabul edilir bir eydir. Ancak,
Bhagavata'nn Avatar, Hindistan'daki milyonlarca kadn ve er
kein kalplerinde kutsal bir ey olarak saklanr.
Son olarak bu dnemde
Mahabharata ve Ramayana'y kuze
yin halk dillerine tercme hareketlerinin balad zikredilebilir.

On ikinci yzyl sonuna doru her iki efsane de Tamil, Telagu ve
Canarese dillerine tercme edildi. Puranalarn tercmesi ise da
ha sonraki dnemlerde yapld.
79
VI
Delhi Trk Krall Dnemi

(M.S. 1200-M.S. 1565)
Bu dnem Delhi'de Trk krallnn kurulmasyla balad.

On nc yzyl boyunca sz konusu krallk, kuzey Hindis
tan'n byk bir ksm zerinde en byk g haline geldi. On
drdnc yzylda da etkisini, gneyin byk bir ksmn kap
samna alacak ekilde geniletti. Fakat on drdnc yzyl orta
snda dalmaya balad; nihayet 1526 ylnda Moollar tarafn
dan ykldlar. Bu krall bir ka hanedan idare etti. 1 206'da h
km srmeye balayan Kle hanedann 1 290' da Khilji'lar,
1320'de Tulaklar ve son olarak da 1398'deki Timur'un mahve
dici istilasndan sonda Lodi hanedam takip etti. Pathanlar olan
Lodiler, Habur'un Panpat savanda son saf bozguna urahp,
en yksek noktasna yaklak on allnc yzyl ortasnda Ek
ber'in idaresi altnda ulaan Mool imparatorluunu kurulun
eaya kadar Delhi'ye 1450'den 1520'ye kadar hakim oldular. Dec
can'da on nc yzylda Hint krall vard. Yadavalar De
ogir'de, Kakatiyalar Varangal'de ve Hoysalar Dhara-Samud
ra'da hkm srdler. Gneyde Colalar'n gc zayflad ve
80
Pandgalar fiiliyatta btn Tamil lkesinin derebeyi haline geldi

ler. Her zaman olduu gibi, drt Hint krall'l arasnda mcade
leler vard ve bu yzden de Mslman istilacya kar tek bir
cephe oluturmada yetersiz kaldlar; onun iin de hepsi Malik
Kafur gibi Mslman genarellerin hcumlar iin kolay birer av
oldular. Ancak Muhammed Tulak'n lgn tiranlna kar bir
seri isyann sonucu olarak on drdnc yzyln ortalarnda bi
ri Mslman ve dieri Hindu iki krallk Gney Hindistan'da
kuruldu: Bakenti Gulburga ile Bhamini Krall ve bakenti Vi
jayanagar ile Vijayanagar Krall. 1 336' da kurulan Vijayanaga
ri Hint Krall, idaresini ksa bir srede Krina nehirleri ve Tun
gabhadra'dan Cape Comarin'i iine alacak ekilde btn Hin
distan zerine kadar geniletti ve -Hintlilerin tarihindeki 1 206
kadar kesin bir tarih olan- 1 565' de mehur Talikota savanda
knceye kadar iki yzyldan daha uzun bir sre boyunca,
Hinduizm'in kalesi olarak kalmaya devam etti. Grebildiimiz
kadaryla sradan halkn hayah, bu siyasi deiikliklerden ok
az etkilendi. Ancak zaman zaman savalar, seferler, hcumlar
ve fatihlerin birden bire patlayan dini fanatisizimleri sebebiyle
ar derecede ac ektiler. Mabetierin ve manashrlarn yklma
snn elik ettii mecburi ihtidalar vard. Ancak bar yeniden
dndnde halk eski ilerine devam ederek kendi stadlarn
dinlediler ve eski ideallerine sarldlar. Toplumsal yaplarna y
nelik bu yeni tehdidin bir sonucu olarak adetleri ve yaam tarz
lar hususunda gittike daha muhafazakar bir hale geldiler.
Bununla birlikte, Mslman hakimiyetinin Hindistan' da te
sisi, bu lkenin kltr hayatnn birliini, ilk ve son kez para
lad. nceden de saysz yabanc gebe airetler Hindistan'a
geJmi, krallklar kurmu ve onlar uzun bir mddet ynetmi
lerdi. Ancak onlarn muayyen bir dinleri ve kendilerine has kl
trleri olmad iin kolaylkla asimile edilerek Hindulatrld
lar. Bu lkede nceden de saysz dini klt ortaya kmt, an
cak bunlarn hepsi ortak bir dilin leheleri gibi Hinduizm cema-
81
ati iindeydiler. Hatta Budizm ve Cayinizm'in farkl okullar bi

le, ayn ahlaki ideallere, ayn ibadet ekillerine ve ayn dnce
kalplarna sahip olduklar iin Hinduizm'in mezhepleri olarak
grldler. Bu yzden, Muhammedilerin fethine kadar Hindis
tan ortak bir kltre sahipti . Mslman igalciler, allmam
bir zellie sahip bu yzden de bizim tarafmzdan asimile edi
lemeyen gl, militan bir dnya-diniyle birlikte geldiler. p
hesiz siyasi fetihlere ve zorla din deitirmelerle ramen, Hin
duizm hala varln devam ettiriyordu. Hinduizm hem slam
hem de Hristiyanlk iin kolay bir av olmad. Ancak artk o,
Hindistan' da ilk yzyllardaki gibi paralanmam bir ycelie
sahip deildi. On nc yzyldan beri Hindistan'n hayat
yan yana akan, ok az noktada birleen fakat tek bir akm olu
turmak iin bir araya gelmeyen iki farkl cereyan halinde akt
n sylemek zorundayz.
Bu dnemin banda, gneyde iki nemli felsefe okulu ya
ni, Madhvacarya'nn Dvaita sistemi ve Meykandar'nn aiva
Siddhanta sistemi ortaya kt. Dvaita felsefesinin kurucusu,
Madhvacarya on ikinci yzyln sonuna doru kuzey Kanara'da
Udipi yaknnda bir kyde dodu. Gen yanda samnyasin ol
du ve ankara'nn sistemini alt. Ancak ksa bir sre sonra on
dan ayrld ve
Bhagavata Purana'nn bhaktisi zerine kurulan

kendi sistemini yazd. Kendi sistemini alamak iin Upaniad
lar, Bhagavad-Gita, Brahma Sulralar zerine tefsirler, Mahabhara
ta'nn bir zetini ve Bhagavata zerine bir erh yazd. Sistemi
tam bir dalizmdir. Byk Upaniad cmlesi "Tat-tvamasi" yi,
"Sen, O deilsin", arJamru gelen "tat-tvamasi" eklinde okur.
"Be byk farkllk" diye isimlendirdii eyler zerinde srar
eder: Tanr, ruhtan farkldr, Tanr, maddeden farkldr, ferdi
ruhlar birbirlerinden farkldr, ruhlar maddeden farkldr ve
maddenin bir ekli bir dier eklinden farkldr. Madhvacaraya
gre, esasen birbirlerinden farkl ezeli varlk vardr: Tanr,
ruh ve dnya. Bunlardan Tanr'nn, Svatantra ya da baml ol-
82
mayan gerek, dier ikisi ise parantantra ya da baml gerek

ler olduklar sylenir. Tanr ve dnya arasl'l.daki fark mutlak ve
kesindir. Madhva, Ramanuja gibi dnyann Tanr'nn bedeni ol
duunu kabul etmez. Bu yzden onun sistemi, Ramanuja ile
inayet vastasyla kurtulu ve ruhlarn nitya (ezeli-ebedi), muk
ta ve baddha eklinde tasnif ediilmesi gibi bir ok ortak nokta
ya sahip olmasna ramen, ankara'nnkinden olduu kadar
Ramanuja'nnkinden de farkldr.
aiva Siddhanta felsefe sisteminin kurucusu Meykandar da
on nc yzyln ilk dnemlerinde yaamt ve bu yzden de
Madhava'nn bir adayd. Meykandar, bir takm aklayc
notlar ekledii, Tamilce kaleme alnm olan on iki sutrann ya
zardr. Bu alma iva-Cnana-bodha olarak bilinir. stadnn
sutralar zerine yaplan bir erh eklindeki
iva-jnana-sidd
hin'nin yazar Meykandar'n talebesi, Arulnandi'dir. Aminan

di'nin talebesi, on drdnc yzylda bir ok kitap yazan ve
bunlardan sekiz tanesi aiva Siddhanta kanonunun bir ksmn
oluturan Umapati'nn gurusu olan jnana Sambandar' d. Bu
drt retmen, Sanatana sisteminin Acaryalar olarak bilinirler.
Baz bilim adamlar, Tamil aiva Siddhanta'nn son dneminin
Kemir aivizm'i tarafndan etkilendiine inanrlar. Meykan
dar'n Kalia'l bir bilge tarafndan dorudan yetitirildiine da
ir gelenein, bu etkinin kuzeyden olduuna iaret ettii syle
nir.
aiva Siddhanta'ya gre en yce gereklik iva'dr. iva'nn
sonsuz sevgisi, evrenin yaratlmas, muhafazas ve yok edilme
si, ruhlarn yakalanmas ve serbest braklmas eklindeki be
ilahi faaliyette kendisini gsterir. iva, aktis vastasyla faali
yette bulunur. Ruhlar yararna evrime maruz kalan evren ger
ek, ezeli ve ebedidir. Madde ve ruhlarn dnyas, Rabb' n bede
nini /vcudunu oluturur. Ruhlar, doalar gerei Tanr gibi
sonsuz, ezeli ve her eyi bilirler; ancak, hapiste olduklarndan
kendilerinin sonlu, geici ve cahil olduklarn tasavvur ederler.
83
Kurtulu elde etmek iin zincirlerden yani, gemi karmamz

dan, sonlu benlik hakkndaki yanl dnceden ve maddeye
boyun emeden kurtulmamz gerekir. Bu, emredilen bir sadha
na ve bir guru vastasyla ve btn bunlardan ziyade iva'nn
inayetiyle yaplabilir. Disiplin ve inayet kurtuluun en yce va
stas olan jnana' da en yksek noktaya ular. Bu yzden, aiva
Siddhanta ankara'nn Advaitas ve Ramanuja'nn Viitadva
itas arasnda orta bir yol tutar.
ankara'nn Advaitas ve Ramanuja'nn Viitadvaitas,
Dvaitas ve iva-Siddhanta sistemlerinin domasndan dolay
prestijlerini kaybetmek yerine, on beinci yzylda yldz parla
yan iki byk bilim adamnn -Madhava-Vidyaranya ve Vedan
ta Deika- bu dnemdeki almalaryla daha da glendirdi.
Madhava-Vidyarana ve onun byk Veda yorumcusu kardei
Sayana, Vijayanagar krallnn kurucular I. Bukka ve Il. Hari
hara'nn mavirleri olan mehur iki kardetiler. Vidyaranya
ayn zamanda ringeri Matematiinin de 1377'den 1386'a kadar
bakanyd. Pancadasi adl eseri daha sonraki Advaita'nn bir
klasii haline geldi; Sarvedaran Samgraha adl almas ise, Ad
vaita bak asndan zamann felsefi sistemlerinin parlak bir an
labmndan ibarettir. Kardei Sayana'nn yorumlarnn Veda
rencisi iin vazgeilmez olmas gibi, Vidyaranya'nn kitaplar
Vedanta rencisi iin vazgeilmez gibidir.
Vedanta Deika, byk bir alim, air, oyun yazar ve tarb

macdr. Viitadvaita'y savunmak ve Advaita'nn iddialarn
yalanlamak iin Sanskrite ve Tamilce'de yzden fazla kitap ka
leme ald. Kuzey Hindistan' daki Vainaclk tarihinde yalnzca
Vedanta Deika, nem itibariyle Ramanuja'dan sonra gelir. Ma
alesef zamannda ri Vainavalar arasnda byk bir anlamaz
lk kt ve Vedanta Deika, Gney Okulu'nun (Tengalai) muha
lifi olarak Kuzey Okulu'nun (Vadagalai) itibar edilen bir lideri
haline geldi. Kuzey Okulu, Gney Okulu'ndan Sanskrit Vedan
ta'nn Tamil Prabandha' dan daha nemli olmasn, kurtuluu el-
84
de etmek iin insann Tann'nn inayeti ile birlikte hareket etme

sinin zorunlu oldu:unu ve karmann, prapatti ya da tam tesli
miyetn icrasnda gerekli olduunu kabul etmesiyle ayrlr. Ku
zey Okulu, her halkarda Gney Okulu'ndan daha muhafaza
kardr ve bu yzden de erginlenme trenlerinin btn ayrcalk
larn daha dk kastlara vermenin karsnda yer alr.
Gneyde, felsefi sistemler gelitirHip ve glendirilirken
byk bir bhakti hareketi balad ve o zamandan beri edebi ifa
denin vastas haline gelen dillerde, ibadetle ilgili literatr patla
masyla btn kuzey Hindistan'a yayld. Bu literatr Rananda,
Kebir, Nanak, Mira Bai, Vallabha, Caitanya, Tulsi Das ve Tuka
ram'n isimleriyle ilikilidir. Son dnem boyunca gneyde
bhaktiye paralel yani, Vinu ve iva etrafnda merkezileen -iki
hareketten kuzeye yaylan ve kendisini- Vinu'nun en nemli
iki enkarnasyonu Rama ibadeti ve Krina ibadeti gibi- iki akma
ayrannsa yalnzca birincisi olduuna iaret etmek ilgin ola
caktr.
Geliniz nce Rama etrafnda merkezileen bhaktiyi ele ala
lm. Bu hareketin lideri, maalesef hakknda ok az ey bilinen
Ramananda'dr. On beinci yzyln ilk yarsnda yaadna
inanlr. Gelenee gre Ran,anuja mektebine mensuptur. Ancak
kuzeye giderek Benarese yerleti ve yeni bir mezhep kurdu. Ta
kipileri arasnda, kast ayrlkiarna itibar etmedi. Balangta
kast d birini ve hatta bir Muhammedinin de ilerinde yer al
d on iki talabesi vardr. Muhammedi talebesi, sonradan b
yk bir mistik aziz olan Kebir' dir. Ramananda hi kitap yazma
d . Ancak onun ilahileri hala poplerdir ve bu ilahilerden bir ta
nesi Sikh'lerin Granth Sahib'ne alnmtr. Ramananda ilhamn
sadece Ramanuja'nn
ri Bhaya'sndan deil, fakat on nc
ve on drdnc yzyln bir Bhagavata almas olan "Adhyatma

Ramayana'dan da alm grnr. Bu yzden de Ramananda, Ra
ma'nn en yce Rab olduunu, kurutuluun sadece ak ve ona
ibadetle ve O'nun kutsal adn tekrarlamayla elde edebileceini
85
retti. Muhtemeln11 7 Ramananda, ri Vinuculardan farkl

olarak, Bhagavata'larn kuzey Hindistan'da bulunan bir Rama
mezhebine mensuptur. Onun Benares'teki matematii, her yer
de btn snflarda insanlar arasnda yaylan gl etkinin bir
merkezi haline geldi. Byk poplaritesinin sebeplerinden biri,
Sanskriteden vazgemesi, ilahilerinde halkn dilini kullanmas;
bylece de kuzey Hindistan' daki modern yerli dil edebiyalnn
temellerini atm olmasdr. Bu yzden Budist Mezmurlarnn
ve Nalayiram ve Tevaram yazarlarnn zamanlarnda yaphklarn
o da kendi zamannda yaph. Din, hepsinin anlayabilecei ilahi
ler vastasyla sradan halkn kalplerine yerletirildi.
Ramananda'nn etkisi farkl istikametlerde yayld. Doru
dan onun soyundan gelen izgide, ismine uygun olarak, Rama
nandiler diye isimlendirilen asketikler tarikah ortaya kh. Ge
lecek dneme mensup olan mehur
Ram-Carit-manasn yazar
Tulsi Das bu tarikata mensuptur. Ancak Ramananda'nn talebe

lerinden bir ksm iki snfa ayrlabilecek olan kendi mezheple
rini kurdular: retilerinde, adetlerinde btnyle Hindu olup
ancak Hinduzm'e ait olan baz eyleri reddetmede slam'dan bi

raz etkilenmilerdir. Kebi'in takipileri ve onun etkisinin bir so
nucu olarak doan bir ok mezhep bu son snfa mensupturlar.
Kebir, muhtemelen 1440'dan 1518'e kadar yaad. Bena
res'te yaayan Muhammedi bir dokumacyd. Ramananda'nn
etkisi alhna girdi ve onun talebesi oldu; Mslman sufi mistik
ler de Kebi'den etkilendiler. Ancak onlarn ibadetleri ve arnelle
ri byk lde Vedanta felsefesinin rengini tamaktayd.
Bundan dolay Kebi'in retisi, slam'n etkisini gsteren
bir Hinduizm biimimdir. Kebir, karma, samsara, Brahman, ma
ya, lila, moka, vairagya, samnyasa gibi Hindu doktrin ve kav
ramlarn kabul eder. Kutsal ismin yararna ve gurunun inayeti
ne olan Hindu inancn paylap gurusu Ramananda'ya ittibaen
11 7 Bkz.
An Outline of Religious Literature in India by Farq uar,
s. 324.
86
Tanrsn Ram diye isimlendirir. Ancak, avatarlar doktrinini red-

deder; put, ibadet ve ayininin geersizliifli ilan eder; asketik
pratiklere gler, kast ayrmlarn tanmay reddeder ve Kur'an
kadar Veda'nn otoritesini de bir kenara brakr. inanlarn, yer
li dilde igneleyici msralarda korkusuzca ilan eder. Bu yzden

hem Hindular hem de Mslmanlar tarafndan tehlikeli bir he
retik olarak grlmtr. Ancak lmnden sonra her iki grup
tarafndan da onun bir aziz olduu iddia edildi. Kebir, dinin

kendisi iin atein, ahsi bir tecrbe olduu gerek bir mistikti.
Bu yzden de, iirleri dinleyenlerinin zerinde olaanst bir
gce sahipti. Ancak kendisini, dindeki btn gelenek ve otorite

den mahrum ettii iin reformu ksa mrl oldu.
Sikh dininin kurucusu Nanak (1464-1538), Kebir'le ayn d
nemde yaam ancak, yaa ondan daha kkt. Ayn dini at
mosferde yetitirildi ve kendisine ayn idealler telkin edildi. An

cak Nanak, Hinduizm'e Kebir'den daha yakn bir yerde durur.
Lahor blgesinde Katriya ailelerinin bulunduu bir kyde

1469'da dodu. Farkl retmenierin -hem Hindu hem de Ms
lman- etkisi altnda yetiti. Hindu azizierin ilahileri ve sufi s

tatlarn yazlar hakknda olduka bilgiliydi. lahiler syleyerek
ve takipiler edinerek, kuzey Hindistan'n tamamn dolah.
Nanak'n tebli ettii din, Kebir'inkiyle ayn trdendi. Ezeli, ru
hani ve ahs olan bir Tanr vardr, Kebir'in O'na Ram diye hitap
etmesi gibi Nanak'ta O'na Hari diye hitap eder. Kast ya da inan
esaslar farkllklar arasnda herhangi bir ayrm yaplmakszn

herkes O'na ibadet edelebilir. Tasvirler vastasyla deil, kalpte
O'na ibadet edilir. Hayaln safl ritellerden daha nemlidir.
Kebir gibi Nanak da, karma ve samsaraya inanr; maya ve mok
a kavramlarn kabul eder ve guruya ve Kutsal ismin mistik de
erine ar sayg zerinde srar eder. Ancak, Kebir' den farkl
olarak Hindu panteonunun ilahlarn benimser ve ritellere di
nin daha dk ekilleri olarak msamaha gsterir. Ne Nanak,

ne de Kebir sistematik teologlar deildir. retilerinde birbirle-
Hint Dinf Tarihin! Giri
87
rine zt olan unsurlar bulunabilir. Ancak onlarn bhaktilerinin
cokusu aikardr. Ve onlar dinleyen halkn houna gidende

zaten bu idi. Nanak'm almas Kebir'inkinden daha uzun
mrl oldu. nk, takipileri gurularnnn ilahilerini topla

yarak Granth
Sahib ya da Yce Kitap ibadetini kurumsallahrarak
hemen bir otorite merkezi yarathlar. Sikh'lerin Mslmanlara

kar sava bir cemaata dnmesinin hikayesi gelecek dne
me aittir.
Krina'nn etrafnda merkezileen bhaktiye dndmz
de, onun iki tr olduunu grrz: Bir taraftan Krina ve Ruk

mini ibadeti, dier taraftan Krina ve Radha ibadeti. Nimbarka,
Vinuvami, Vallabha ve Caitanya tarafndan lkenin dier k
smlarnda kurulan mezhepler ikinciyi temsil ederken Maha

ratra azizleri -yani, Jnanevar, Namder, Eknath ve daha sonra
Tukaram- birinciyi temsil ederler. An akn sembol olarak
alan bhakti, tutkulu ve frhnalyken kocann sevgisini sembol

olarak alan bhakti saf ve sakindir. Bhakti-astralarmz birinciyi
Kanta-bhava ve ikinciyi Madhura -bhava diye isimlendirilir.
Jnanevar, Maratha azizlerinin ilkiydi .
Jnanevari diye ad
landrlan byk almas, Bhagavad Gita nn Maratlice dizele

-
'
rinde ayrnhl bir ekilde aklanmasndan olumaktadr. al
masn 1 290'da tamamlad ve 1300'de ld. Bu alma Jnane

var'n ne byk bir air ve mistik olduunu gsterir. Jnanevar,
bhakti yolunun insanlar iin en kolay ve en en iyisi olduunu
retir. Pandharpur'un Vithobasini vmek maksadyla Abhan

ga'lar diye isimlendirilen bir dizi ksa iir yazd. Vithoba ya da
Vitha, Pandhapur'daki mabette Rukmini ile beraber ibadete edi
len Krina' ya verilen isimdir. Btn Maharatra azizlerinin

bhakti anlay, bu ahsiyet etrafnda merkezileir. Jnanevar'n
bir dier almas, iva'y vmek maksadyla yazlan
Amrta
nubhav' dr. Byk bir bhakti olduu halde, Bhagavatalar okulu
na mensup olduunu gsterecek tarzda felsefe anlaymda Ad

vaita'ya meyleder.
88
Yaklak bir yzyl sonra yalnzca Marathice' de deil ayn
zamanda Hinte'de ilailer yazan Namdevgelir. Hinte yazdk
larnn bir ou Sikhlerin Granth
Sahib'ine alnd. Maharatra as
len profesyonel bir terzi olmasna ramen, hayatn Pencap'ta

bhakti dininin propagandasn yaparak geirdi.
Abhangalar son
gnlerini geirdii Pandaharpur'un Vithobasn vmek iin ka

leme alnmtr.
Maharatra'nn azizleri arasnda sraya gre bir sonraki
1 608'de len Ekhath'dr. Bir Brahman olmasna ramen, hibir
kast ayrmn yerine getirmedi. Bhagavat metinlerinin erhleri

olan dizeleri mehurdur ve Pandharpur' daki mabette Sankir
tanlarda 118 kullanlr. Dini tecrbesini tasvir ettii,
Haripath di
ye isimlendirilen bir ok Abhangalar yazd. Jnanevar'nin byk

bir ayd ve ilk olarak Jnanevari'rin gvenilir bir eclisyonunu
yaymlad. Eknath'dan sonra, Maharatra azizlerinin en by
olan Tukaram gelir. Ancak o, sonraki dneme aittir.
Bhakti'nin bir dier tr de Radha-Krina ibadeti olarak bi
lenen Krina etrafnda merkezileir. Onun tam olarak ne zaman
ortaya ktn bilmiyoruz. nk Radha ne Harivamaa'da ne
Purana'da hi zikredilmez. Bhagavata'nn ifade ettiinin hepsi
udur: Krina zerinde naz geen Gobiler arasnda, Krina'nn
kendisiyle ormanda dolat ve bu yzden de dier Gobilerin

zihinlerinde kskanla sebep olan bir tek gzde Gobi vard. Bu
belirsiz figrden daha sonraki literatrde, insan kalbinin muk

tedir olduu ar sevginin sembol haline gelen Radha ortay
kt. Radha-Krina klt, on ikinci yzyla ait olduu zannedi

len Nimbarka'nn retisinde daha nce tamamlanm bir felse
fi sistem olarak grnr. Eer bu tarih doruysa Nimbarka,
Madva'dan ncedir. Nimbarka kuzeye gidip Brindaban'a yerle

en, Telugu lkesinin bir Bhagavata'syd. Brahma-Sutralar ze
rinde ksa bir yorum ve Tanr ile dnya arasndaki ilikinin hem
118
Topluca ilahi okuma.
89
farkl hem de farksz olduu (bhedabheda) dncesine sahip

olduu iin Dvaita-advaita ya da dalistik monizm olarak bHi
nen sistemini aklamak iin Daaloki diye isimlendirilen on di
zeden oluan bir grup Ur yazd. Doas ve sfatlar Tanr'nnki
lerden farkl olduundan, dnya Tanrdan ayrdr. Ayn zaman

da, kendisi bizatihi var olamayaca ve mutlak olarak Tanrya
baml olduundan ondan btnyle farkl da deildir. Nim
barka'nn sistemi, Ramanuja'nn sistemi tarafndan olduka et

kilendi. Ancak, ikisi arasnda birka ayrlk noktas vardr. Felse
fi konumu dnda Nimbarka'da btnyle farkl bir teolojik
forma sahibiz. Krina ve Radha, Narayana ve Lakmi'nin yerini

alr ve Radha, yalnzca gzde bir Gobi deil, lakin Krina'nn ni
kahli karsdr. Onda ibadet, btn dier tanrlar darda bra

karak Krina ve Radha etrafnda merkezileir. Nimbarka'nn
sistemini Brindaban'da yaygn olan Krina efsanelerinden geli

tirilmi olmas ok muhtemeldir.
Eer Nimbarka'nn sistemi Radha-Krina kltnn ilk fel
sefi ifadesiyse, Jayadeva'nn mehur Gita Govinda's da onun ilk
iirsel ifadesidir. Jayadeva, muhtemelen Nimbarka'dan bir nesil

sonra, on ikinci yzyln sonuna doru Bengal'da yaam olma
sna ramen, iirinin Nimbarka'nn teolojisi tarafndan etkilen

diine dair hibir delil yoktur.
Radha-Krina klt, Maratha azizi Jnaneva'n retmeni
olduu sylenen Vinusvami'nin retisinde bir kez daha gr
nr. Eer byleyse, Vinusvami'nin, on nc yzylda yaa
m olmas gerekir. Mezhebinin gemiteki yaygnl ve pop
lerliine ramen hakknda ok az ey bilinir. Sistemi Madh
va'nnki gibi dalistiktir. Ancak Madhva'dan farkl olarak, Rad

ha ibadetini kabul eder. Gita, Brahma Sutralar ve Bhagavata
na zerine yorumlar yazd sylenir.
Pura
On drdnc ve on beince yzyl boyunca, 'Radha ve Kri
na'nn aklar hakknda enfes iirler yazan bir grup ok zeki Vi-
90
nucu air vard. Aralarnda Bengal'de Candidas, Bihar'da Vid
yapati, Rajputana'da Mira Bai ve Gujarat'da'Narsing Mehta var
d. Ancak onlarn almalar dinler tarihinden ziyade edebiyat
tarihini ilgilendirmektedir.
Son olarak on altnc yzyln ilk eyreinde Radha ve Kri
na ibadeti zerine bina edilen, kendilerine has felsefi sistemle
riyle iki byk stat vardr. Bunlar, kuzey Hindistan' da Vallab
hacarya ve Bengal'da Caitanya Deva'dr. Vallabhacarya (14791531) sistemini uddhadvaita "Saf Monizm" diye isimlendirir.
ankara'nn Advaita'sn kark olmasndan dolay eletirir.
nk Advaita, maya doktrinini retir ve Jnana'dan daha s

tn olan bhaktiye ehemrniyet vermez. Yalnzca Tanr'nn inaye
tiyle (pusti) insan kurtuluu elde edebilir ve Brahman'n, Vi
nu'unun ve iva'nn cennetlerinin ok stnde olan Krina'nn
cennetine ulaabilir. nk Krina ezeli ve ebedi Brahman' dr
ve Radha onun ezeli ve ebedi eidir. Onlar bhaktalaryla birlik

te semavi Brindavan' da ebedi olarak oynar ve elenirler. Vallab
ha, sistemini aklayan Sanskrite bir ok kitap yazd. Onlarn
bir ksm yorum, geri kalanlar ise orijinal almalardr. vanab

ha'nn takipileri Hindi dilinin blgesel bir lehesi olan Braj'da
byk miktarda dini iirler kaleme aldlar.
Caitanya (1 485-1533), Vallabha'nn bir adayd. Ben
gal'de Nuddea'da dodu. Balangta yalnzca byk bir alim
di. Sonra Madhva'nn takipilerinin ve onlarn gzde kutsal

metni
Bhagavata Purana 'nn etkisi alhna girdi. Mteakiben, yal
nzca Nimbarka ve Vinusvami'nin takipileri deil, fakat ayn
zamanda on beinci yzyln mehur ilahi yazarlar Candidas ve

Vidyapat'nn Radha-Krina edebiyatndan da etkilendi. Derken
bir samnyasin oldu, gneye ve kuzeye doru ok uzun bir yol
culuk ya ph. Sonunda Jagannath mabedine yakn Puri'de yerle
ti. Vaktinin ounu dans ederek, ark syleyerek ve halka b
tn dinlerin tac olan Krina'nn vecdi akn tebli ederek geir-
91
di. Kast ayrmlar olmakszn binlerce insan onun mezhebine

katld ve bu yzden de Bengal'de byk bir Vinuculuk uyan
na sebep oldu. Caitanya'nn baars, her zaman Krina'nn
heykeline baktnda ya da ona olan sevgisini devam ettirdiin
de sahip olduu muazzam dini tecrbenin samimiyetinden
kaynaklanr. Onun hayat, insan ruhunun sonsuzluu olan zle
minin ezeli bir ifadesiydi. Hayat, btn Radha-Krina klt
zerinde etkili bir yorumdu Caitanya'nn atein tecrbesi, say
sz erkek ve kadnn kalplerini ele geiren ve binlerce arknn
ve iirin ve dramann kahraman ve daha artc olan, bir te
olojiden daha ok hayat merkezi ve birden fazla cennetin krali
esi olan,
Bhagavata Pura na' daki tesadfi birka szden doan
gizemli ahs ri Radha hakknda aydnlatc bir bilgi verir.

Caitanaya'nn kendisi bir yazar deildir ve kendisine ait
olan hibir kitap da brakmamtr. Ancak onun hemen arkasn
dan gelen alt ardl, doktrinin yarumcular oldular ve ok say
da edebiyat rn meydana getirdiler: ilahiler, dramalar, felsefi
aratrmalar ve yorumlar gibi. Gosvamiler diye isimlendirilen
bu alt ardl, mezhebin yetkili liderleri oldular. Caitanya,
1533'de ld ve onun standart biyografisi
Caitanya Caritamrta,
yaklak elli yl sonra ortaya konuldu.

Bu anlattklarmzdan, buuk yzyllk bu d'nemin, yo
un bir dini faaliyet dnemi olduu ortaya km olacaktr. Ba
nda, Madhva ve Meykandar'dan sonunda Vallahba ve Caitan
ya'ya kadar pratik olarak Hindistan'n her ksmn kaplayan ge
ni bir bhakti dini hareketine sahibiz. En yksek kalitede, binler
ce ilahi, ark, iir halk dillerinde yazld. Milyonlarca okuma
yazma bilmeyen erkek ve kadn, dindar bir hayat yaamak iin
uyandrld. Bir an iin, ritelin ve kastn ar yklerinin hafifle
tilmi ve felsefenin anlalmaz karmaklklarnn Tanr'nn co
kun sevgisi karsnda bir kenara braklm gibi grnr.
92
Dini geliim gz nne alndnda, yalnzca bu bhakti ha
reketinin daha sonraki bir safhas olan bir sonraki dneme ge

meden nce, yukarda betimlenen bhakti kltnn ortak zel
liklerinin bir ksmn sayabitir ve u ekilde sralayabiliriz:
1 . Sevgi ve inayete sahip bir Yce Tanr'ya inan,
2. Tanrsal Ruhu'un paras olmakla birlikte, her ruhun bi
reyselliine inan,
3. Bhakti vastasyla kurtulua inan,

4. Bhakti'inin jnana, karma, ritler ve seramonilerin crasnn
stne kartlmas,
5. Guruya gsterilen ar sayg,

6. Kutsal sim doktrini,
7. Bir mantra ve kutsal bir yemek vastasyla erginlenme,
8. Samnyasinlerin mezhebi tarikatlarnn messelemesi
9. Kast kurallarnn gevetilmesi, hatta baz zamanlar btn
kast ayrmlarnn grmezden gelinmesi,
1 0. Yerli diller vastasyla dini retim.
93
VII
Ekber ah'n Hakimiyetinden

ngiliz galine Kadar
(M.S. 1560-M.S. 1800)
Bu dnem, Ekber'in hakimiyeti allnda Mool imparatorlu
unun ykseliinden, Hindistan'daki ngiliz ynetiminin kuru

luuna kadar uzanr. Babur tarafndan kurulan ve Ekber tarafn
dan glendirilen Mool imparatorluu, ah- Cihan'nn zama
nnda zirve noktasna ulab ve Evrengzib'in idaresi altnda k

meye balad. Evrengzib'in lmnden sonraki elli yl boyunca,
imparatorluk paraland ve kalnblar zerine bamsz krallk
lar kuruldu. Bundan dolay da, on sekizinci yzyln ortalarnda

kuzey ve gneyde yalnzca birka Mslman krallk vard; an
cak Gujarat'tan Orissa'ya kadar, yarm aday boydan boya kap
layan lkenin byk ksm gl Maratha konfederasyonunun

elindeydi. Pratik hedeflerden dolay diyebiliriz ki, Mslman
etki, kendisini bitirdi ve Hindular, konurnlarn savundular ve
lkenin bamsz yneticileri oldular. ngilizler, Mslmanlarn

deil ancak Bindularn hakimiyetine raz olmak zorundaydlar.
Maratha gcnn ykselii, Bengal'in, Qudh, Haydarabad ve
94
Karnati Nawablarnn durumunda olduu gibi, bireysel mace
raclarn baarl abalarnn bir sonucu deildir. Bunun sebebi,

dini akn allmn dndaki bir patlamasyla ifade edilen;
rk, dil ve edebiyat gibi ortak balarla birbirine gl bir ekil

de balanan btn halkn deiimiydi.
der:
Rise of Maratha Power adl kitabnda Hakim Rananda yle

"Maharatra'y, on yedinci yzyln balangcnda hareke
te geiren saf siyasi hareket deildi. Siyasi hareket Maharat
ra' dan nceydi ve gerekte buna sebep olan, bir lde btn
nfusu harekete geiren dini ve sosyal bir deiimeydi. Dini
uyan, Ortadoks anlamnda Brahmanik deildi. Kalabalklarn
almasyd, snflarn deil. Onlarn banda azizler ve Brah
manlardan daha ok, daha dk toplum katmanlarndan -ter
ziler, halclar, mlekiler, bahvanlar, dkkan sahipleri, ber
berler ve hatta kast d olanlar- airler vard. Siyasi liderler, di
ni liderlerle ortak hareket ettiler. ivaji'nin ba danman Ram

das idi. ilhamn Dhavodsi'li Swami'den alan Baji Rao I, J;esh
wa. ivaji, hayalndaki byk kriz annda Bhavani' den doru
dan ilham alm olduunu hissetti. Zamandaki etkisi, sanatta,
dinde, yerli edebiyaln gelimesinde, komnal zgrlk haya

tnda ve artan kendine gven ve hogrde hissedildi" .
Marathalar, muazzam baars organizasyondaki kapasitesi

ve savataki mahareti kadar, Hinduizm'e olan evkinden kay
naklanan ivaji'nin hakimiyeti allnda gce ulallar. ivaji,
1 680'de ld ve hemen sonra g, Peshwalarn ellerine geti.
Peshwalarn hakimiyeti allnda monari yerini konfederasyona
brakl. Indora, Gwalior, Nagpur ve Baroda'da byk askeri
kamplar, imparatorluun dou ve gney snrlarnda daha k

k bir ok kamp kuruldu. Bu merkezlerin gleri, ortak bir
maksat tarafndan canlandrld mddete, onlarn glerine

kar konulamazd. lk Peshwa, Balaji Vivanath tarafndan ku-
95
rulan Maratha konfederasyonun on sekizinci yzyl boyunca
Hindistan'da kah bir kontrol uygulamasnda alacak bir ey
yoktur. nceden, federal ynetirnde bu kadar geni lekte ben

zer bir tr tecrbeye sahip deildi. Gerektende, 1 760'larda Ma
ratha konfederasyonu Moollarn yerine Hindistan'n hakim

gc olmu gibi grnmektedirler. Ancak 1 761'deki nc Pa
nipat savandan sonra, Peshwalar asla prestijlerini bir kez daha
yeniden ele geiremediler ve Maratlalar tarihi, i kavgalarn
hzn verici bir arivi haline geldi. Maratha konfederasyonu
nun ykl, Hindistan'n ngiliz fethini kolaylahrd. Mool im
paratorluunun k yalnzca Marathalarn ykseliine de

il, fakat Sikhlerin Pencap'ta askeri bir g haline dnmy
le de sonuland. N anak'la balayan ilk drt Guru, saf dini lider
lerdi. Drdnc guru, Ekber tarafndan desteklendi ve kendisi

ne daha sonra Sikh dinin karargah olan Amritsar'da Alhn Ma
bedi'in alann verdi. Ancak Sikh Kitab- Mukaddesi olan,
Adi
Granth' derleyen beinci Guru Arjun, Cihangir tarafndan i
kence edilerek ve 1 606'da idam edildi; altnc Guru Harigobind,
on bir yla mahkum edildi. Harigobind dnemi boyunca, sikh

lerin dnm balad. Dokuzuncu Guru Tegh Bahadir, islam
kabul etmeyi reddetti ve Evrengzib tarafndan 1675'te idam
edildi. Onuncu ve son Guru Govind Sing, 1708'de bir Afganl ta
rafndan ldrld . Sing, takipilerini Mslman gce kar
koymak iin askeri bir kardelik halinde organize etmiti. l

mnden sonra bizatihi kutsal
Granth, onun ardl olarak kabul
edilmeye baland. Bundan sonra, Ranjit Singh'in hakimiyeti al

tnda Sikhler, glerini topladlar ve 1 799'da Pencap'ta bamsz
bir krallk kurdular.
Maratha konfederasyonun kuruluu ve Sikhlerin askeri bir

millete dnm, daha sonraki Mslman yneticilerin tirani
ve hogrszlne kar, Hindu reaksiyonu temsil eder. On
drdnc ve on beinci yzyldaki Vijayanagar krall gibi, Ma
ratha imparatorl uu da on sekizinci yzylda, Hindu medeniye-
96
tinin byk koruyucusuydu. Ancak, Mool mparatorluu'nun
knden sonra siyasi gc yeniden ellefine almalar, Hindu
izm'in gelimesinde yeni ve daha ileri gelimelere yol amad.
Hibir yeni dnce sistemi ortaya kmad; hayata dair hibir
yeni bir bak ortaya konulmad; ve eski retilerin hibir yeni
yorumuna ya da alrnma teebbs edilmedi. Bununla birlikte
eski bhakti hareketi, lkenin farkl ksmlarnda sradan halk dil
lerinde blgenin dini edebiyatn zenginletiren ve saysz mez

hepler ortaya kararak ynlar arasnda gelimeye devam etti.
zellikle Caitanya hareketi, rinivasa, Narottama, yamananda

ve amakra Deva'nn liderlii altnda on yedinci yzylda byk
bir uyan gerekletirdi ve Orissa ve Assam'a yayld. u an eli
mizde olan iki nemli akta almas -the Mahanirvana Tantra ve

Tantrasara- ve akta iirinin patlamasnn sonucu olarak on seki
zinci yzylda bir akticlk uyan vuku buldu.
Tulsi Das'n mehur
Ramayanas, Tukaram'n Abhangalar,

Sikh gurularnn Adi Granth', Caitanya mezhebinin Bhaktiratna
kara's, Bengal'daki Ramprasad'n ve Gney Hindistan'daki Ta
yumanavar'n ilahileri bu dnemde nde gelen bhakti alma

lardr. Yaklak on sekizinci yzyln ortalarnda bhakti hareke
ti, kendini tketti ve neredeyse bir yzyl boyunca lkenin ze
rine bir karanlk kt; on dokuzuncu yzyln son eyreinde

balayan Modern Rnesansa gelinceye kadar manevi tarihimiz
de hemen hemen yazlacak hibir ey yok hale geldi. Bu dne
min bhaktalarn aadaki gibi alt snfa ayrabiliriz:
1 . Rama'ya Yce'nin enkarnasyonu olarak tapnanlar, do
rudan Ramananda'nn soyundan gelenlerdir. yi tannan Hindi
Ramayana'nn yazar Tulsi Das, azizierin hayatlarn anlatan

Bhakta Mala'nn yazar Nabha Das, laik Ramanandiler mezhebi
nin kurucusu Maluk Das bu snfa mensuptur. Tulsi Das (15321623), Ramananda mezhebine mensup bir Vairagi'dir11 9 . Olu119 A boyas srnen ivac gezginlerin aksine olarak, Vinucu asketik,
dnyay reddetmi olan gezgin.
Hint Dinf Tariline Giri
97
nun lmnden sonra dnyay terketti ve Rama'ya ball
tebli ederek her yeri dolah . 1 574-1584 arasnda, bir Dou Hin
distan dialektiinde mehur Ramayanasn yazd. Bu kitap, ku
zey Hindistan'l milyonlarca Hindunun gzde kutsal metni ha

line geldi. Farquhar:
"Gerekten de o, Modern Hinduizm'in en byk kitaplarn

dan biridir ve muhtemelen son yzylda dier herhangi bir
kitaptan daha byk miktarda hinduyu etkilemitir" diye ya

zar1 20 .
Kitap, Gita gibi tipik bir Hindu kutsal kitabdr. Saf ve se
kin bir teizm trn retmesine karn, hibir ekilde inhisarc
ve msamahasz deildir. iva'ya byk bir sayg gsterir, ken
di rettiinin dnda da Tanr'ya ulama yollarnn olduunu

ve btn Hindu dini geleneini kabul eder. Tulsi Das, Vedalar'n
Brahman'n domam, deimez, isimsiz ve ekilsiz olduunu
ilan ettiini bilir. Ancak gayri ahsi Mutlak olarak kalbini ele ge
iremediinden enkarne olan Rama ibadetine dnd. Bu yz
den tamamen Krina tarafndan Gita'nn on ikinci blmnn
banda verilen u d takip eder:
"fade Edilerneyeni aklna koyanlarn sknhlar daha b
yktr, zira ifade Edilmemi'in hedefine ulamak bedenlenmi

iin zordur. Ancak btn arnellerini benim iin kutsayanlar ve
beni kendilerinin en aziz eyi olarak kabul edenleri, bana medi
tasyon yapanlar, bana btn kalbiyle ibadet edenleri, ite onla
r ey Arjuna, yaknda lmden, lml hayat okyanusundan,
beni akdiarna koymalarndan bile kurtaracam".
Tulsi Das'n Ramayanas, Yairniki'nin Ramayanasnn d for

mudur. Hikaye ayn ancak ruh farkldr. Epik deil, ancak uzun
dini bir iirdir ve bhakti okulunun dier dini iirleri gibi, batan
sona ahsi bir Tanr'ya ibadeti, Kutsal sim ve Gurunun kutsal

l doktrinini vurgular.
1 20
An Outline of the Religious Literattae of India,
s.
329 .
98
2. Enkarnasyona dair her hangi bir inan olmakszn Ra
ma'ya Yce olarak tapnanlar, Kebir'in sundan gelenlerdir.

Farkl sofu gruplar yani, Kebir'in dorudan takipileri olan Ka
birpanthiler; Dadu'nun takipileri olan Dadupanthiler; Na
nak'n takipileri olan Sikhler; Caran Das'n takipileri Lal Da
sisler; Ram Caran'n takipileri olan Ramsnehiler ve Sat Nam'a

ya da enkarnasyonlar Rama ve Kirina olan Tek Bir Tanr'nn
Hakiki smine tapnan bir aa-snf Satnamiler, bu snfa men
supturlar 1 21 .
3. Rukmini'inin kocas olarak Krina'ya tapnanlar, Maha
ratra'nn daha eski azizlerinin soyundan gelenlerdir. Bu gru

bun en by tabii ki, Tukaram'd (1608-1640). Tukaram, }nan
dev, Namdev ve Eknath'in eserlerini alt ve Namdev'in ta

mamlanmam olarak brakt ok miktardaki Abhangalar' ta
mamlamaya ynelik bir ar hissetti. Cokulu bir ekilde Pand

harpur'un Vithoba'sn1 22 balyd. lahileri -kendisinin deer
sizliine dair hissi, Tanr'ya sonsuz gveni; yardm ve hidayet

iin Tanr'ya yalvarmas ve O'na mutlak te,slimiyeti gibi- kendi
kiisel tecrbesiyle doludur. Bu yzden Abhangalar, ok yk

sek bir dzen ierir ve Maratha halknn zerinde byk etkiye
sahiptir. Bir ok ekilde, imtihan edilen azizler iin Tukaram'n
hayat ok ilgintir. Fakirlikle, i tehlikelerle ve Ortadoks aynci

lerin muhalefetleriyle karlamak zorunda kald. Ancak btn
engellerin stesinden geldi; kutsal yerlerde Tanr'ya meditasyon

yapt ve dini hayatn hedefine ulat. Tukaram, ivaji tarafndan
saraya davet edildi ancak o gitmedi; yalnzca ilahilerinden bir
ksmn ona gnderdi.
4. Krina'ya Radha'nn sevgilisi olarak tapnanlar, Vallabha

ve Caitanya soy izgisinden gelenlerdir. Bu snfa mensup olan
lar,
121 Detaylar iin bkz. Farquhar, s. 344-46.
122 Vinu'nun isminin Maharastram tarfndan kullanlan eklidir. Mabe
di, Pandharbu'dadr.
99
i.Vallabha'nn ya da olunun takipileri olan Asta Chap ola

rak bilinen sekiz Hindli air,
ii. Bengal'deki Caitanya hareketinin ilahi yazarlar kadar di
ni uyan tevik eden vaizler.
Asta Chap diye isimlendirilirler nk, airlerin Bah Hindu
dilinde yazdklar iirler, o dialektiin standartlar ya da mhr

leri (Chap) olarak kabul edilirler1 23 . Onlarn en by Sar
Das'dr. Tapnma nesnesi olarak Radha'ya Krina'nn stnde
bir yer veren Hari Vama diye biri tarafndan kurulan yeni bir
mezhep olan Radha Vallabhiler de bu snfa mensupturlar.
5. Uma ve Parvati isimleri alhnda hem hayrsever tanra
hem de Durga ve Kali isimleri alhnda korkun tanra olarak

akti'ye tapnanlar, Tantralarn yazarlar ve Laksmidhara gibi,
on nc yzyln sonunda
Saundaryalahari'ye (ankara'ya at
fedilen bir iir) bir yorum yazan Sri Vidya'nn soyundandrlar.
Bengal'n Sakta airleri, Thompson'n gzlemledii gibi onlarda

"Uma'nn aclar dini alandan iiri alanna getii 1 24, Agamani
ve Vijaya ilahilerinin yazarlar bu snfa mensupturlar. Bu airle
rin en by, on alhnc yzyln ikinci yarsna mensup olan

epik
Candi'nin yazar Mukudarama ve on sekizinci yzyln ta
nnm ilahi yazar Ramprasad Sen'dir. Birincisi Kavikankana
ya da airlerin vn kayna; ikincisi ise Kaviranjana ya da a

irleri besleyen sfahna sahiptir.
6. iva'ya tapnanlar, eski Naynarlar ya da kuzey Hindis
tan'n Tamil azizlerinin izgisindendirler. Bu grubun en by
, on sekizinci yzyla mensup bir mistik air olan Tayumana

vardr.
1 23
1 24
Indian Literature, by F.
E. Keay, s.56.
Sakta by E. J. Thomson, s. 27 .
Bengali Religious Lyrics,
100
1 Ol
VIII
ngiliz galinden
Gnmze Kadar
(M.S. 1800-M.S. 1940)
Nihayet, Maratlalar ve Sikhleri boyun edirdikten sonra
ngiliz hakimiyetinin kurulduu ve ynetimin Dou Hindistan

irketi'nin Mutiny'den sonra Crawn'a nakledildii dnemi ii
ne alan Modern Dneme geldik. Bar 1858'de yeniden saland
ve onunla birlikte tedricen idare, yasama ve para basm tek bi
imli bir sistem haline geldi. Hindistan yzyllardr kaybettii
siyasi birlikten daha ounu gerekletirdi ve ayn zamanda ca
ri Modern Avrupa medeniyeti ve kltrn balath. Hindis

tan'n kendi medeniyet ve kltr, yaklak on sekizinci yzy
ln ortalarndan beri, hemen hemen bir yzyldan daha fazla bir
sre en dk dzeydeydi . Bu karanlk dnemde her hangi bir
dilde, birinci snf neme sahip hibir ey retilmedi; Hindu

izm'de hibir yeni gelime olmad; hemen hemen btn yerli sa
natlar zayflad ve korumann ve hatta iltifahn yokluu sebebiy

le ortadan kalkt. Btn sanat almalar cehalet, halkn dikkat
sizlii ve onlar alp gtren yabanclarn a gzll yzn-
102
den ortalkta grnmez hale geldiler. Btnyle farkl bir mede

niyetn hcumu bu zaman iin yaratc almaya son verdi. Ba
tl olan her eye kar eletirisiz bir sayg, yerli kaynakl eyleri
hor gren eitimli snflarn zihinlerine egemen oldu. Muhteme
len Hintliler ilk kez zihni dengelerini kaybetmilerdi. Hatta ya
kp ykan mslman istilalar ve fetihleri bile, bu trden bir so
nu dourmamt. Hinduizm kendisinin olan muhafaza etti ve

-grdmz gibi- Hindistan, Trk ve Mool yneticilerin ha
kimiyetinde olduklar 1200'den 1750'e kadar srekli bir gelime

gsterdi.
Ancak evvelce, bu yzyln ilk yllarnda tm gcyle orta

ya kan byk bir Rnesans'a doru sessizce ilerleyen yeni
gler vard. Tabii ki bu glerin en nemlisi, Hindu zihnin en
telektel yalnzln kran ve Bat bilim, edebiyat ve tarihiyle
iliki kurduran ngiliz eitiminin yaylmasyd. Bunun sonucu,
Avrupa milletlerinin on altnc ve on yedinci yzylda Klasik
Eitimin Yeniden uyan annda tecrbe ettiklerine benzer b

yk bir zihni deiim oldu. Yeni bir dnce dnyas, lise ve
niversitelerimizdeki gen rencilerimizin merakl bakiarna
kendini arzetti . Ar mitik corafyann, efsanevi tarihin ve ai
na olduklar sahte bilimin yerini, yeryznn ekli, milletierin
ykselii k ve tabiatn deimez kanunlar hakknda kesin
ve doru dnceler ald. Bu yeni bilginin altnda imdiye
kadar Tanr'n emri olarak grlen bir ok eytani rf, gerek

renginde, insani aptallk olarak grld. Sat1 25, kk ocuk
katli, zoraki dulluk, ocuk evlilikleri, dokunulamazlk, purdah,

devadasi 1 26, kast sistemi ve yurt d seyahat yasa, Hindu zih-
1 25 len kadnn kocasnn cesediyle birlikte, diri diri yaklmas uygula

mas. 1 829 ' dan itirbaren kanun d olduu ilan edilmitir. Ancak yine
de, zaman zaman uygulanmaktadr.
1 26 Kedisini mabet hizmetine adayan, profesyonel dans ve ou kez ma

bet fahiesi olarak tutulan kadn.
1m
nindeki tiranik hakimiyetini kaybetti. Ve bu ktlklerden top

lumu temizlerneye kararl reformcular ortaya kh.
Yeni bilgiyle birlikte, Hinduizm ve Hindu toplumuna yne
lik ilk Hristiyan misyonlarnn ykc saldrlar geldi. Dini ve

sosyal messeselerimizi kk grme hususunda asla baarsz
olmayan gayretli misyonerler, hallar kadar eitimciydiler. Yal
nzca yeni sekler bilgiyi deil tek doru din olarak Hristiyan
l da rettikleri liseler ve faklteler ahlar. Birlikte alan bu
iki g, bir mddet iin eitimli snflarn zihinlerinde hem tam
bir septisizm hem de Hristiyanla kar ksmi bir eilim do
urdu. Ancak nihai anlamda Hinduizm'i uykusundan uyandr
ma hizmeti grdler. Hinduizm'in i hayatiyeti, byk ve muh
teem gemiiyle otoritesini tesis etti. Balangta savunmada,

konumunu devam ettirme hususunda daha ihtiyatl ve ekin
gen olan eski halini kazanan inan, dmanlaryla uzlamaya
meyletti . Ancak hemen sonra, saldrya geti ve ilerledi hatta
dman kamplarna girdi ve nlayan tonlarla insanl medeni
letiren etkilerden biri olarak yaamak hakkn savundu . Bu g
revinde Hindistan'a, Sanskrite metinleri tercme ederek Avru
pa ve Hindistan'daki eitimli snfiara Hindistan Hikmet hazi
nelerini gsteren Sir William Jones, Sir Charles Wilkins, Coleb

rooke, Wilson, Muir, Monier Williams ve Max Mller gibi or
yantalistlerin ve daha sonra da antik antlarmzn ihtiamn
gsteren ve bizi gemiimizle vnr hale getiren James Fergus
son, Dr. Buhler, Dr. Fleek, Havell ve Dr. Ananda Coomaras
wamy gibi arkeolog, epigraf ve sanat tenkitilernn almala

ryla dikkate deer bir ekilde, yardm edildi.
Ksmen bu dsal glerin, ancak byk lde miras al
nan uzun manevi geleneimizin sonucu olarak bu dnemde, di
ne yaplan daha sonraki eklemeleri knayarak Hinduizm'i arn

dran, znden olanlar znden olmayanlardan ayran, kadim
gerekleri kendi tecrbeleriyle destekleyen ve hatta onun mesa
jn Avrupa'ya ve Amerika'ya tayan reformcular, retmenler
104
Hif Dinf Tarihine Giri
ve bilim adamlar ortaya kt. phesiz bugn Hinduizm, im
diye kadar ele aldmz dnemlerden herhangi birinde olduu
kadar gl ve yenidir. Artk onun Hristiyanlk ya da Bat Me
dcniyeti tarafndan hakimiyet altna almacana dair herhangi
bir korkumuz yoktur. Hinduizm, Orta alarn Mslman bas
ks ve antik dnemlerin Budist ayrlklarndan sa salim kurtul
cluu gibi, modern zamanlarn Hristiyan propagandasndan da
sa salim kurutuldu. imdi, bu dnya dinleri ile dostlar olarak

eit artlarda kartaabilir ve onlarla ibirlii yapabilir.
Bugnk Rnesans, dine has deildir. Hareket, milli haya
tn hemen hemen her alanna etki eden kapsaml bir harekettir.
Yalnzca dinde deil, edebiyatta, sanatta, bilimde, eitimde, si

yasette, sosyal dzenlemeler ve yaam tarzlarnda da yeni geli
meler vardr. B tn bu alanlarda dnyadaki gelimi her hangi

bir millet iin vn kayna olabilecek byk insanlar kt.
Ancak aada gelecek olan blmlerdeki maksadmz, yalnzca
Hinduizm tarihinde parlak hareketlerden biri olan bu Rnesan
s meydana getiren byk liderlerin hayat ve almalarn tas

vir ederek dini gelimelerin ksa bir anlatmn vermektir. ri Ra
makrina Paramahamsa ile maya balayan, Mahatma Gandhi
ile le vaktine ulaan yeni gnn sabah yldz olmas sebebiy
le Ram Mohun Roy ile balyoruz.
Hint DiniTarihine Giri
105
Bibliyografya
Yazarn Kulland Kaynaklar

Bloomfield,
The Religion of the veda, New York 1908.
Buddha' Way of Virtues, s. 1 6.

Chambridge History of India, vol. I, 1922.
E . ]. Thomson, BengaZi Religious Lyrics, Sakla, s. 27.
F. E. Keay, Indian Literature, s.56.
Farquhar, An Outline of Religious Literature of India, Oxford 1920,
s. 136.
Introduction to Brahman Sutras, s. XIV.

]. S. M. Hooper, Hymns of the Alvars
Radhakrishnan, Indian
Philosophy, London 1 923, 1-11, 352-355.
Rhys Davids, History of Indian
Buddhism, London, 1897, s. 83-85.

Vincent Smith, Oxford History of India, second edition, 1923.
Sir Charles Eliot,

Stevanson,
Hinduism and Buddism, London 1 921, Il, 166.
The Heart of Jainism, London 1 915, s. 1 8-19.
The Colas, II, Blm I, s. 474.
106
Dipnotlarn Hazrlanmasnda Kullanlan Kaynaklar

Christmas Humphreys, A Popular Dictionary of Budhism, Cur
zon Press, London 1987.
Klaus K. Klostermaier, A Concise of Encyclopedia of Hinduism,

One World, Oxford 1998.
Korhan Kaya, Hint Mitoloji Szl, imge Yaynlar, stanbul

1 997.
Rachel Storm, lndian Mythology, Myths and Legends of India,
Tibet and Sri Lanka, Select Editions, London 2002.
Rosemary Goring (ed), The Wordsworth Dictionary of Beliefs

and Religions, Wordsworth Reference, Edinburg 1 992.
1 07
ndeks
Advaita 60, 67, 68, 69, 71, 73, 76,
83, 87, 90
Buda 13, 15, 22, 25, 28, 29, 30, 31,

32, 33, 34, 35, 36, 46, 49, 55, 68
Ahirnsa 40, 41
Buda dini 22
Ahlak 20, 26, 27, 28, 31, 41, 46,
Buda'nn suskunluu 32
53, 81
Budist dnem 42
Ahlaki idealler 26, 28, 81
Budizim 36
Aktif hayat 48, 52
Budizm 7, 23, 25, 26, 28, 31, 32,
Alvarlar 54, 67, 71, 72, 73, 74

Anatman 32
Anitya 32
Avamedha kurban 43
Ayin 16, 22, 27, 29, 31, 36, 37, 53,
86, 98
Bhagavata Purana 37, 54, 77, 81,
89, 90, 91
Bhakti 50, 54, 55, 67, 71 , 72, 73,
74, 75, 76, 77, 84, 87, 88, 90,
91, 92, 96, 97
34, 35, 36, 37, 38, 39, 42, 43,

44, 46, 49, 60, 66, 67, 68, 81
Caitanya 77, 84, 87, 90, 91, 96,
98, 99
Candragupta 41
Caynizm 25, 28
Cemaat 23, 29, 35, 39, 46, 74, 80,
87
Cennet 22, 90, 91
Charles Wilkins 1 03
Dadu 98
Bhikku 46
Deiim 7, 8, 32, 35, 94, 1 02
Bilimsel zihin 9
Destan a 44, 45, 48, 50, 51, 55
Brahma Sutralar 69, 73, 81, 89
Dhammapada 33
Brahman 15, 16, 19, 20, 21, 22,
Dilenciler 22
23, 27, 28, 29, 32, 33, 35, 38,
Din 7, 8
42, 45, 51, 53, 60, 65, 66, 69,
Dini hayat 23, 34, 39, 59, 98
70, 71, 72, 73, 74, 75, 85, 88,
Dini zihin 9
90, 94, 97, 1 05
Doru aba 31
Brahmanik Hinduizm 42
Doru dnce 31, 102
108
Doru fiil 3 1
Doru inan 31, 39
63, 66, 68, 80, 81, 85, 86, 94,

96, 97; 101, 102, 1 03, 104
Doru konuma 31
Hint dini dncesi 7, 8
Doru niyet 31
lahi bilgi 22
Doru yaam 3 1
ndus 26
Dou Hindistan irketi 101
skender 26
Doktrin 9, 10, 21, 23, 32, 33, 34,
Jayadeva 89
35, 40, 46, 50, 51, 54, 62, 68,

69, 70, 72, 85, 86, 90, 91, 92, 97
Jnana 22, 23, 39, 54, 62, 67, 70,

72, 73, 74, 75, 82
Drt Aryan gerei 30
Jnana Samhandar 82
Durga 48, 99
Kanika 44
Dnce akmlar 22
Karma Yasas 20
Ekber 7, 14, 79, 93, 95
Kast sistemi 27, 102
Eknath 87, 88, 98
Kitab- Mukaddes 22, 58, 95
Eski Ahit 22
Kozmogoni 59
Evrensel din 23, 27
Krina 39, 76, 77, 78, 80, 84, 87
Ezeli hayat 33
Kumarila 66, 67
Farquhar 58, 97, 1 05
Kutsal metin 8, 39, 42, 44, 53, 62
Felsefe 27, 33, 39, 49, 60, 62, 63,

68, 69, 71, 72, 73, 74, 76, 77,
81, 82, 85, 87, 91
Gaupada 68
Laik 34, 35, 38, 39

Mabet 27, 38, 51, 54, 67, 74, 80,
87, 88
Mabet ibadeti 51
Gayatri 60
Maddi dnya 32
Gerek bilgi 22
Mahabharata 26, 43, 45, 46, 48,
Hayat felsefesi 49
53, 78, 81
Hayatn hedefi 48
Mahavira 36, 37, 39, 41
Henoteizm 1 7
Mahayana 44
Himalaya 22, 68
Manashr hayal 33, 34, 35, 36, 46
Hindu okullar 22.
Manikkavacagar 74, 75
Hindu tefekkr 9
Mantralar a 15
Hindu yazarlar 9
Manu 44, 49
Hinduizm 7, 8, 10, ll, 16, 22, 23,
Maratlalar 94, 95, 101
26, 28, 31, 33, 36, 38, 39, 41,

42, 43, 44, 46, 51, 53, 60, 62,
Mauryan imparatorluu 25, 26,

43
1 09
Max Mller 103
Rajput klanlar 6S, 66
Meditasyon 23, 34, 60, 71, 97, 98
Rama 39, 49, 84, 96, 97, 98
Metafizik 28, 30, 31, 49, SO
Ramayana 43, 46, S3, 78, 84, 96,
Metafizik sorunlar 30, 31

Mezhep 8, 28, 29, 31, 47, 48, S8,
S9, 60, 7S, 81, 84, 85, 87, 96, 99
97
Rnesans 7, 1 0, 21, 31, 43, 46, 49,
S2, S8, 96, 1 02, 104
Mimarnsa 61, 62, 66, 69
Rudra 21, 47
Mistik 8, 1 6, 31, 33, 49,71, 72, 84,
Ruh 16, 20, 22, 23, 28, 30, 31, 32,
85, 86, 87, 99

Mool imparatorluu 79, 93, 9S
Moka 22, 29, 33, 48, 49, S4, 70,
74, 8S, 86
Monier Williams 1 03
Monoteizm 1 7, 19, 58
Mslmanlar 4S, 65, 86, 87, 93
Nanak 84, 86, 87, 9S, 98
Nimbarka 77, 87, 88, 89, 90
Nirvana 29, 31, 32, 33, 34, 36, 38,
39, 96
33, 3S, 48, S2, S3, S8, 60, 69,

70, 71, 72, 73, 74, 7S, 77, 81,
82, 86, 91, 92, 97
Rukmini 87, 98
Samkhya 69
Samnyasin 34, 46, 49, 68, 81, 90,
92
Samsara 22, 23, 34, 85, 86
Sangha 32, 4S
Sapkn 3S, 46
Sekizli yol 31
Ortaa 9, 14, 23, 27, 63, 6S
Selamet 34
Ortodoks 28, 29, 3S, 36, 37, 61,
Sita 49
68, 69, 72
Sunga hanedanl 43
Pallavalar 66
aiva Siddhanta 81 , 82
Pesimizm 22
aivizm 82
Prajapati 23
aktizm S9, 60, 69, 76
Pratik hayat 30, S2
iva 21, 48, 67, 69, 71, 7S, 82, 83,
Puranalar 1 0, 44, 49, S8, S9, 61,
63, 78
84, 8 90, 94, 97, 98, 99

iva ibadeti 21
Put ibadeti 27
Tantralar S9, 61, 63, 76, 99
Radha 87, 88, 89, 90, 91, 98, 99
Tapas 23
Radha-Krina 88, 89, 90, 91
Tirumangai Alvar 67, 72
Rahibeler 34
Tren 22, 27, S1, S3, 84
Rahip 16, 21, 22, 27, 28, 33, 34,
Trimurti Sl, S4
3s, 37, 41, s
Ttkaram 84, 87, 88, 96, 98
110
Umapati 82
Vinu 21, 37, 48, 51, 54, 58, 67,
Vainaclk 83
71, 72, 73, 74, 76, 84, 85, 87,

90, 91
Wilson 103
Yajnavalkaya 44, 50
Yeni Ahit 22
Yeniden dou 23
Yoga 23, 52, 53, 61, 73, 74, 76
Yunanllar 44
Vallabha 77, 84, 87, 90, 98, 99

varna 20, 21, 23, 27, 52, 53
Varuna 17, 20
Vatsyayana 62
Vedanta 60, 61, 62, 63, 69, 72, 73,
74, 76, 83, 85

Vidyaranya 83
Vijayanagar 80, 83, 95
Vincent Smith 42, 65, 105
ATA YAYINLARI
DNLER TARH
Editr: Fuat Aydn
Hristiyanlarn s am'ndan
Mslmanlarn Islam'na
slam'n ortaya kndan gnmze kadar dou-ba
t Hristiyan dnyasnda olutrulan slam/Mslman
imajlarnn ortak noktas, bunlarn oluumunda, -olumlu
anlamda- Mslmanlarn hibir katksnn bulunmamas
dr. Bu imaj olutrma srecinde, dinsel kayglar kadar si
yasi ve varolusal kayglar da iin iine karmtr. Bu yz
den de ortaya kan imaj; gerein bir yansmas olmaktan
ziyade, nesnel temelleri olmayan konjonktrel, kurgusal ve.
arpatlrn bir irnajdr. -Ayn ey Hristiyanlar iin de geer
li ornakla birlikte-, Mslmanlarn kendilerini, olduklarru
dndkleri ekilde anlatmalarn salayacak bir ortamn
ortaya km olmas, aranan ancak, son zamanlara kadar
bulurrnas mmkn olmayan bir imkan, bir frsattr. Her ne
gereke ile olursa olsun byle bir frsatn deerlendirilrne
rnesi, sonradan ortaya kabilecek bir takm pirnanlklara
yol aabilir.
Diyalogla Mslmanlarn ve Hristiyanlarn birbirle
rini dinlernek ve tanrnak maksadna ynelik byle bir orta
rnn olutrulrnas, oluturulan imajlarn ya hepten ortadan
kalkmasna ya deitirilmesine ya da iki din arasndaki

farkllklarn daha belirgin hale gelmesine yol aar ki, bu tr
sonularn her birinin kendi iinde ayr bir deeri vardr.
Hristiyan dnyann, -daha nce de vurgulamaya a
ltmz gibi-, bu faaliyeti bir Hristiyanlatrrna abas ola
rak grmeleri de, zikredilen gerei deitirnez. Msl
manlar asndan diyalogdaki gerek niyet, slam' tebli et
rnek olmasa bile, zrnnen bir tebliin varln dnrnek de
mmkndr. nk, slam tebli anlay balamnda me
seleye bakldnda bile, Mslmanlarn dini tebli grevle
ri, dinlerini dier insanlara anlatmaktan daha fazla bir eyi
iernez.
ATA YAYNLARI
DNLER TARH
Fuat Aydn
Hint Dini Dncesinde

nsann zgrlk Aray
Hint'te insan yapt eylemlerin sonucu olarak
(karma), sonsuz kez bu dnyaya gidip-gelmek (samsa
ra=gene Doum) zorundadr. Bir anlamda yapt amel
lerin, bir klesidir. Bu gidi gelilerin belirleyicisi olan
karma yasas ezeli olsa da, ondan ve yol at klelikten
kurtlmak/ zgrle kavcumak mmkndr. Bu kur
tlu/zgrleme btn varlklann nihai hedefidir; bu
yzden de en yce mutluluk (moka) olarak isimlendi. rilir. Dini amellerden, bilgiye (metafizik) hatta manta
varncaya kadar her trl bedeni ve zihni faaliyet, kar
masamsara emberinin klesi olan insan buradan kur
tarma ve ruhunu nihai olarak zgr klma hedefini ger
ekletirmeye yneliktir. Bu adan btn bu faaliyetler
kurtanc bir zellie sahip olduklan gibi, onlara verilen
deer, sz konusu hedefi gerekletirme hususunda
yaptklan katklarla llr.

D. S. Sarma - Hint Dini Tarihine Giriş

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

D. S. Sarma - Hint Dini Tarihine Giriş

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HiNT DN

Hint Dini Tarihine Giri

Kapak Tasrm : Sabahattin Kana

ISBN: 975 6205 13 X

Faks: 0212 512 33 78

Hint Dinf Tarihine Giri

195 ylnda iran'da dodu. hk,orta ve lise eitimlerini stanbul'da

Eseri er-Redd Ale'n-nasara" adl almayla yksek lisansn, "Aziz

E.E. Pritchard, Sosyal Antropoloji, Birey Yaynlar, stanbul

W. Montgomery Watt, Mslman Hristiyan Diyalogu, Birey

Hint Dinf Tarihine Giri

Hint Tarihi Dnemleri

................................................. ... .....

Buda'nn Doumuna Kadar Olan Dnem

Mauryan mparatorluu'nun knden Gupta

.............. ................ .....

Hint Dinf Tarihine Giri

(M.S. 1560-M.S. 1800) .......................................................................................93

(M.S. 1800-M.S. 1940) .....................................................................................101

Dipnotlarn Hazrlanmasnda Kullanlan Kaynaklar

Yazarn Kulland Kaynaklar

Hint Dinf Tarihine Giri

Elinizdeki metin D. S. Sarma'nn Hint Dini Rnesansn ko

hisi gibi) tarihsel dilimiere uygun olarak ayrnhya girmeden,

Hemen ilk anda aklmza gelenler olarak unlar zikredilebilir: mer

tin/eri, Veda/ar, nsan Yaynlan, stanbul,1991; Louis Renou Hinduizm,

Hint Dinf Tarihine Giri

likte Hinduizm, iinde ortaya karak birer mezhep, mstakil

Dnyann Eiinde, haz. Mehmet Ali Meri, letiim Yaynlar, stanbul

duizm, Dost Yaynlar, Ankara; Ananda Comaraswamy, Hinduizm ve Bu

Hint Dinf Tarihine Giri

Kadim Hindu tefekkrnn zelliklerinden biri, tarihe kar

Hint Dini Tarihine Giri

nalar4 dnemine ait olduklarn ve hangi sebeplerin Hindu

Yedik dnem: Vedalann yazya geirildii i.. 1500-1000 aras dneme

derleyicisi olan Vyasa'ya atfedilir. iir halinde yazlm olan Puranalar

bir monizme ya da bhedabhedavada (tanr, dnya ve ruh arasndaki fark

Hint Dinf Tarihine Giri

nmn ortaya koyma asndan bizim iin de kesinlikle fayda

Hint Dinf Tarihine Giri

Hint Dinf Tarihine Giri

Hint Tarihi Dnemleri

Her eyden nce gelin, Hindistan tarihinde uygun dnm

paratorluunun knden Gupta mparatorluunun douu

Mauryan mparatorluu; kuzey Hindistan' i.321-184'e kadar yneten

Kral Hashavaridhana (606-647), byk kuzey Hindistan' Hndistan'n

Hint Dinf Tarihine Giri

torluunun kne veya m.s. 300'den m.s. 700' e kadarki za

M.s. VIII. yzylla birlikte tarihimizin Ortaa dnemi ba

lar. Bu da yeniden blmlere ayrlabilir. Hara imparatorluu

mi allnda Mool mparatorluunun douuna veya 1565'te Ta

liz hakimiyetinin kurulmasna veya m.s. 1560'dan 1 800'e kadar

Hindistan tarihinin ortaa diye isimlendirilen dnemi meyda

ngiliz hakimiyetinin kurulmasndan, yani 1 800'den gn

Delhi Mslman Krall (Sultanl); Gazne Sultam Gurlu Muiz'd

Hint Dinf Tarihine Giri

Buda'nn Doumuna Kadar

3. Upaniadlar a12 olmak zere e ayrrlar.

Hint Dinf Tarihine Giri

artyla, bu uygun bir ayrmdr.

Mantralar veya ilahiler, airle

rin eserleridir; ayrntl ayinsel eserler olan Brahmanalar, rahiple

Upaniadlar ise, mis

tikterin vahiylerinden oluurlar. Hinduizm'in tarihinin bilinme