KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

62

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Mekanik Soutma Sistemlerinin Dengelenmesi

ve Denge Noktas Oluumu
Nurettin IIK
G., Gaziantep Meslek
Yksekokulu, klimlendirmeSoutma Program, Gaziantep

Ayhan ONAT
KS., Kahramanmara Meslek
Yksekokulu, klimlendirme-Soutma
Program, Kahramanmara

ZET
Bu almada, mekanik sktrmal soutma sistemlerinde sistemin buharlatrc
ve youma grubu blmleri arasndaki iliki ele alnmtr. Buharlatrc ve
youma grubu seim kriterleri, bunlarn bir arada soutma sisteminin denge
noktasn nasl oluturduklar aklanm, rnek bir problemle tasarm artlar
belirlenip, buna uygun buharlatrc ve youma grubu seilmi, sistemin denge
noktasnn grafik analizi yaplmtr. Buharlatrc ve youma grubu
kapasitelerinin birbirlerine uygun olmamas durumunda denge noktasndaki deiim
grafik olarak ortaya kartlp, edeer olmayan kapasitelerde buharlatrc ve
youma grubu kullanlmas halinde sistemde denge noktasnda ortaya kabilecek
deiimler tablolanmtr.
Anahtar Kelimeler: Soutma, Youturucu, Buharlatrc, Denge noktas.
System Equilibrium in Mechanical Refrigeration Systems
and Establishing the Balance Point
ABSTRACT
In this study, the relationship between evaporator and condensing units in a
mechanical refrigeration system is investigated. The selection criteria of evaporator
and condensing unit, and how these components connected together in a common
system constitute the system balance point are explained. Depending on the data on
an example problem, after determining the system design conditions, appropriate
evaporator and condensing unit selections are made, and the graphical analysis of
system balance is made. In case of selecting the evaporator and condensing units
having unequal capacities at system design conditions, the shift on system balance
point is graphically presented and the possible changes at system equilibrium are
tabulated.
Key Words: Refrigeration, Condenser, Evaporator, Balance point.
GR
Soutma sistem tasarmnda dikkate alnmas gereken en nemli noktalardan
biri, sistemin buharlama ve youma blmleri arasnda uygun bir dengenin tesis
edilmesi ihtiyacdr. Bir soutma sisteminde birbirine seri olarak balanan
buharlatrc ve youturucu arasnda bir denge noktas ya da balans
kendiliinden otomatik olarak oluur. Bunun nedeni buharlama ve younlama
hzlarnn eit olmas gereidir. Yani buharlatrc buharlap youturucuda
youturulan buhar miktar her zaman buharlatrc sv soutucu akkann

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

63

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

buharlaarak s ekmesi sonucu elde edilen buhar miktarna eit olacaktr. Bir
soutma sisteminde tm elemanlar birbirlerine seri olarak bal olduu iin, tm
elemanlardaki soutucu akkan debisi de ayn olacaktr. Sonu olarak bir soutma
sisteminde kullanlan elemanlarn kapasitelerinin de ayn deerlerde olmas gerekir
(Dossat, 1981).
Soutma sistem elemanlar sistem tasarm artlarnda eit kapasitelerde olacak
ekilde seilmise, sistem denge noktas, yada balans noktas da buna bal olarak
sistem tasarm artlarn salayacak bir noktada oluacaktr. Dier yandan soutma
sistem elemanlar, sistem tasarm artlarnda farkl kapasitelerde seilmilerse,
sistem denge noktas da iletme artlarnda sistem tasarm artlarnn dnda ortaya
kp, soutma sisteminin tatmin edici performans gstermesine engel olacaktr.
Sistem denge noktas esas itibar ile soutma sisteminin buharlatrcda ortaya kan
buharlama hz ile youma grubunda snn atlmasna bal olarak ortaya kaca
iin, bu blmde buharlatrc ve younlama grubu kapasiteleri ksaca ele
alnacaktr (Althouse ve ark., 1988).
MATERYAL VE METOT
Buharlatrc Kapasitesini Belirleyen Etkenler
buharlatrc kapasitesi buharlatrc yzey alan, buharlatrc toplam s gei
katsays ve buharlama scakl ile oda scakl arasndaki farka bal olarak
deiiklik gsterir:
Qe = A U TD
(1)
Burada,
Qe (kW ) , buharlatrc kapasitesini,

( )
U (kW / m K ) , toplam s gei katsays,
A m 2 , buharlatrc d yzey alann,
2

TD (K ) , buharlatrcnn souttuu ortam ile buharlatrc iindeki

soutucu akkan arasndaki logaritmik scaklk fark deerlerini ifade etmektedir.
Buharlatrc yzey alan ve buharlatrc toplam s gei katsays ou kez
imalatlar tarafndan belirlenen, zerinde tasarmcnn inisiyatifinin pek olmad
deikenler olup, uygulamada tasarmcnn belirleyecei temel deiken
buharlatrc scaklk farkdr. Buharlatrc scaklk fark, buharlatrc serpantini
iindeki soutucu akkan scakl ile buharlatrcnn iinde bulunduu soutulan
ortam scakl arasndaki farktr (Miller, 1983).
BSF = t oda t buh
(2)
Burada,
BSF (K ) , buharlatrc scaklk fark,
t oda (K ) , souk oda scakl,

t buh (K ) , buharlatrc serpantini iindeki soutucu akkan scakl

deerlerini ifade etmektedir.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

64

Bu fark ile buharlatrc kapasitesi arasnda doru orant vardr. Bununla

beraber, buharlatrc scaklk farknn zellikle souk depo uygulamalarnda oda
izafi nemi zerinde belirleyici etkisi vardr. Buharlatrc scaklk fark arttka oda
izafi nemi decek, scaklk fark azaldka oda izafi nemi artacaktr. Gda
maddelerinin muhafaza koullarnda scaklk kadar izafi nemin de nemi
olduundan soutma sistemlerinin tasarmnda buharlatrc scaklk farknn bu
ynyle dikkate alnmas gerekir. Tablo 1de buharlatrc tasarm scakl ile izafi
nem arasndaki iliki verilmitir (Dossat, 1981).
Tablo 1. Buharlatrc Scaklk Fark ile Oda zafi Nemi Arasndaki Balant
Tasarm scaklk fark, K
% zafi Nem

Doal tanml
buharlatrc

Zorlanm tanml
buharlatrc

95-91

7-8

5-6

90-86

8-9

6-7

85-81

9-10

7-8

80-76

10-11

8-9

75-80

11-12

9-10

Youma Grubu Kapasitesini Belirleyen Etkenler

Buharlatrc kapasitesinin belirlenmesinde olduu gibi, youturucu kapasitesi
de, youturucu yzey alan, youturucu toplam s geii ve akkann youma
scakl ile ortam scakl arasndaki logaritmik scaklk farkna bal olarak
deiiklik gsterir:
Qk = A U TD
(3)
Burada,
Qk (kW ) , youturucu kapasitesini,
A m 2 , youturucu yzey alann,

( )

U kW / m K , toplam s gei katsays, TD (K ) , akkann younlama scakl

ile ortam scakl arasndaki logaritmik scaklk fark deerlerini ifade etmektedir.
2

Youturucu kapasitesini belirleyen yukardaki etkenler ele alndnda, yzey

alan ve toplam s iletkenlik katsays deerlerinin imalat firmalar tarafndan
belirlenen deerler olduunu, tasarmcnn ancak youturucu scakl ile ortam
scakl arasndaki scaklk fark parametresine bal olarak kapasiteyi
belirleyebileceini sylemek yanl olmaz. Buna bal olarak sistemin tasarm
youma scakl ortaya karlabilmektedir. Bunun iin elbette youma ortam
scaklnn doru tespit edilmesi gerekmektedir. Bir ok imalat firmann ekipman
seim kataloglar esas itibar ile seimi yaplacak elemann kapasitesini belirleyen
faktrler gz nne alnarak hazrlanmtr.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

65

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Buharlatrc Seiminin Yaplmas

malat firmalar buharlatrc seim kataloglarnda buharlatrc scaklk
farkna bal olarak kapasiteler verirler. Kapasiteler farkl scaklk farklarnda
verilebilecei gibi, sabit bir scaklk farkna gre dzenlenip, sabit scaklk farknn
dna kldnda bir takm dzeltme faktrleri de verilebilir. Her durumda tasarm
artlarna tespit etmek iin belirli bir buharlama scakl, buharlatrc scaklk
fark ve kapasite deerleri elde edilmelidir (zkol, 1987).
rnein s kazanlar sonucunda hesaplanan sahip olunmas gereken kapasitenin
15 kW, muhafaza edilecek maln scaklnn 2 oC, izafi neminin ise % 95 civarnda
olacan, emi hattnda ise yaklak 10 kPa basn kayb (0,5 oC karl) olacan
varsayalm. Bu durumda Tablo 1den, %95 civarnda bir izafi nem deeri iin
buharlatrcda yaklak 5 Klik bir scaklk fark tesis edilmesi gerektii ortaya
kar. Buna bal olarak buharlatrc scakl -3 oC olacaktr. Yani iyi tasarlanm
bir sistemde sistem denge noktas oda scakln 2 oC deerinde istenilen % izafi
nemde tutacak ekilde olumaldr.
Youma Grubu Seiminin Yaplmas
Youma grubu seiminde imalat firma seim kataloglarnda farkl emi
doyma scaklklarnda belirli d ortam scaklklar ve youturucu scaklk fark
deerlerine gre kapasiteler verilmitir. Bununla beraber youma grubu seiminde
sv hattnda ar souma (subcooling) deerlerine bal olarak kapasite katsaylar
da verilmitir. Genellikle sv hattnda ar souma olmad varsaym ile verilen
kapasiteler, uygulamada ar souma deerleri olmas durumunda tavsiye edilen
yzdeliklerde arttrlmaldr. Bir nceki balkta verilen rnek iin youma grubu
seimi yaplacan varsayalm: Bu durumda seilecek youma grubunun emi
doyma scakln ve ortam scakln belirlemek durumundayz. Buharlatrc
doyma scakl -3 oC olarak hesaplanan rnekte, buharlatrc ile kompresr emii
arasndaki 10 kPa basn dm gz nne alndnda sistemde R12 kullanld
varsaym ile kompresr emi scakl -3,5oC olacaktr. Buna gre youma grubu
yle seilmelidir ki, -3,5 oC emi doyma scaklnda mevcut d ortam scaklnda
15 kW soutma kapasitesini verebilsin.
Sistem Denge Noktasnn Grafik Analizi
Verilen rnee ait buharlatrc ve youma grubu seimi yaplacak, seilen
buharlatrc ve youma grubunun kapasite grafikleri izilerek bu kapasite
erilerinin kesime noktalar sistem denge noktas olarak ele alnacaktr. Bunun iin
buharlatrc ve youma grubu kapasite deiimleri ayn grafik zerinde ele
alnacaktr. Burada ele alnan rnek iin buharlatrc Friterm Firmasnn imalat
olup, ENV 328de belirtilen Eurovent standart artlarna gre hazrlanan katalog
seimde kullanlmtr (Friterm, 2000). Youma grubunda ise Copeland Firmas
imalat hermetik kompresr katalogu kullanlmtr (Copeland, 2001). Her iki
katalog seim ltlerine bal olarak hazrlanmlardr. malat firma seim
kataloglarndan youma grubu kapasite deiimi emi doyma scaklna,
buharlatrc kapasite deiimi ise buharlatrc scaklk fark deerlerine bal
olarak ayn grafik zerinde iaretlenecektir. Youma grubu ve buharlatrc
kapasite deiimlerinin iaretlenecei grafikte baz noktalara dikkat edilmelidir.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

Kapasite ( Watt )

20

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Evaporatr
kapasitesi

30
25

66

Denge
noktas

Youma grubu
kapasitesi deiimi

15
-8,5

-3,5
-1,5
Buharlatrc doyma scakl (oC)

6,5

10

7,5
5
Buharlatrc scaklk fark (oC)

2,5

ekil 1. Sistem dengelenmesinin grafik analizi.

Emi doyma scakl ve buharlatrc scaklk fark deerlerinin zerinde
iaretlendii eksende doyma scakl ve scaklk fark deerleri arasndaki bant
dikkatle ett edilmelidir (Dossat, 1981).
ekil 1deki sistem dengelenmesinin grafik analizini anlayabilmek iin herhangi
bir oda scaklnda, emi doyma scakl ve buharlatrc scaklk fark deerleri
arasnda sabit bir balant olduunun bilinmesi gereklidir. Yani, herhangi bir oda
scaklnda scaklk fark seildiinde, bu tasarm artn oluturabilecek ancak tek
bir emi scakl sz konusudur. rnekte 2 oC tasarm oda scaklnda 5 K
buharlatrc scaklk farknda, emi hattnda 0,5 oC karl basn kayb ile, bu art
ancak -3,5 oC emi scaklk deerinde elde edilebilir. Yani bu rnekte emi
scaklnn ancak -3,5 oC deerinde olmas durumunda buharlatrc scaklk fark 5
K olacaktr. -3,5 oC dnda herhangi bir emi scakl 5 K dnda byk ya da
kk buharlatrc scaklk fark verecektir. rnein emi scaklnn -8,5 oC
olduunu varsayalm: Bu durumda basn kayb dikkate alndnda buharlatrc
scakl -8 oC olacaktr. Bu durumda buharlatrc scaklk fark 10K [2 -(-8)]
olacaktr. Benzer ilem sras uygulanarak, herhangi bir oda scaklnda emi
scakl drldke karlnda ortaya kacak buharlatrc scaklk farknn
artaca, emi scakl arttrldka da karlnda buharlatrc scaklk farknn
azalaca ortaya kacaktr. Sonu olarak emi scaklnda bir art ya da azalma
beraberinde buharlatrc scaklk farknda da bir deiime yol aacaktr. Oda
scaklnn sabit olmas kaydyla emi scaklnn arttrlmas buharlatrc scaklk
farkn azaltacak, emi scaklnn azaltlmas da buharlatrc scaklk farkn
arttracaktr.
Kapasite Deiimlerinin zerinde izilecei Grafiin Hazrlanmas
1. Grafik yapra zerine oluturacanz grafiin kapasite (kW), emi doyma
scakl (oC), ve buharlatrc scaklk fark (TD) deerleri iin uygun bir lek
belirleyin. Grafiin dey ekseni kapasite deerlerini gsterirken, yatay ekseni ise

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

67

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

hem emi doyma scakl deerlerini, hem de buharlatrc scaklk fark

deerlerini gsterecektir. Yatay eksende emi doyma scakl (oC), ve buharlatrc
scaklk fark (TD) deerlerini iaretlerken, bu deerlerin arasnda sistemde tasarm
artlarna bal deikenlerin dikkate alnmas gerekir. Buna gre, her bir
buharlatrc scaklk farkna tekabl eden ancak bir emi doyma scakl sz
konusu olacaktr.
2. malat firma youma grubu seim kataloundan farkl emi doyma scakl
deerlerine bal olarak elde edilebilecek kapasite deerlerini grafik zerinde
iaretleyin. Elde edilen noktalarn birletirilmesi youma grubu kapasite deiimini
gsteren grafii verecektir.
3. malat firma buharlatrc seim kataloundan farkl buharlatrc scaklk
fark (TD) deerleri iin kapasite deerlerini iaretleyip, elde edilen noktalar
birletirin.
4. Youma grubu ve buharlatrc kapasite grafiklerini kesitii nokta sistem
denge noktasn verecektir. Bu noktadan dey kapasite eksenine izilen dik bu
noktada sistemin kapasitesini verirken, yatay eksene izilen dik ise denge noktasnda
ortaya kan emi doyma scaklk ve buharlatrc scaklk farklarn verir.
5. yi tasarlanp, doru elemanlarn seildii bir soutma sisteminde ngrlen
tasarm artlar sistem denge noktasnda oluabilmelidir.
rnek Bir Soutma Sistemi in Eleman Seimi ve Denge Noktasnn Grafik
Analizinin Yaplmas
Uygulamaya ait veriler:
Hesaplanan soutma kapasitesi: 18500 Watt
Souk oda muhafaza scakl: 0 oC
Odada muhafaza iin gereken % izafi nem: %75-80
Sistem sv hattnda 8 oC -10 oC aras ar souma (subcooling) var.
Dn hattnda basn kayb: Gz ard edilebilir.
Kullanlan soutucu akkan: R22
Kullanlacak buharlatrc tipi: Zorlanm tanml souk oda buharlatrc.
Youma scakl: 40 oC
zm:
0 oC souk oda scaklnda %75-80 civar bir izafi nem elde edebilmek iin,
Tablo 1den buharlatrc scaklk fark 10 K olmaldr. Buna gre soutma
sisteminin buharlatrc scakl -10 oC (0-10 ) olmaldr.
Buharlatrc Seimi
Friterm Firmasnn oda soutucusu katalogundan Eurovent/Cecomaf ENV 328te
tanmlanan DT1 esasna gre SC2 alma aralndaki oda buharlatrc
seilmelidir(Tablo2). SC2 aralnda oda scakl 0oC, buharlama scakl ise -8oC
olarak verilmitir. Bu aralk problemdeki alma aralna en yakn aralktr.
Katalogda SC2 aralnda verilen tm buharlatrc modellerinde 0oC oda scakl
ve -8oC buharlama scakl kabullerine gre verilmitir. Ancak problemde
buharlama scakl ve buharlatrc scaklk fark deerleri bu kabullerin dnda
olduundan, Tablo 3de verilen dzeltme katsaylar kullanlmaldr.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

68

Tablo 2. Eurovent/Cecomaf ENV 328de Tanmlanan DT1 Esasna Gre artlar

Oda Scakl
Buharlama Scakl
o
o
C
C
SC1
+10
0
SC2
0
-8
SC3
-18
-25
SC4
-25
-31
Oda Scakl
Buharlama Scakl
o
o
C
C
SC6
+16
+4
SC7
0
-10
Tablo 3. Dzeltme Katsays (k) Deerleri
Lamel Aral:4mm-6mm-8mm-10mm-12mm
K1
R22/R507
t (K)
4
5
6
7
8
10
12
14
100C
50C
00C

Buharlama scakl

-50C
-80C
-100C
-150C
-200C
-250C
-300C
-350C
-400C

0,6
3
0,6
0
0,5
8
0,5
6
0,5
0
0,4
9
0,4
8
0,4
6
0,4
4
0,4
2
0,3
9
0,3
7

0,7
8
0,7
5
0,7
3
0,7
1
0,6
3
0,6
1
0,6
0
0,5
8
0,5
5
0,5
3
0,4
9
0,4
6

0,9
3
0,9
0
0,8
8
0,8
5
0,7
6
0,7
3
0,7
2
0,6
9
0,6
6
0,6
3
0,5
9
0,5
5

1,0
8
1,0
5
1,0
3
1,0
0
0,8
8
0,8
6
0,8
4
0,8
1
0,7
7
0,7
4
0,6
9
0,6
4

1,2
4
1,2
0
1,1
7
1,1
4
1,0
0
0,9
8
0,9
6
0,9
2
0,8
8
0,8
4
0,7
9
0,7
3

1,5
4
1,5
0
1,4
8
1,4
3
1,2
6
1,2
3
1,1
9
1,1
5
1,1
0
1,0
5
0,9
9
0,9
1

1,8
4
1,8
0
1,7
7
1,7
2
1,5
1
1,4
8
1,4
3
1,3
8
1,3
2
1,2
6
1,1
9
1,0
9

2,1
5
2,1
0
2,0
6
2,0
1
1,7
6
1,7
3
1,6
6
1,6
1
1,5
4
1,4
7
1,3
9
1,2
7

R-K2
134
a
1,0
7
1,0
3
1,0
0
0,9
7
0,9
4
0,9
3
0,8
9
0,8
6
0,8
2

40a
1,16
1,14
1,12
1,10
1,09
1,08
1,07
1,04
1,03

1,01

0,99

0,97

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

69

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Buna gre -10 oC ve 10 K buharlama scaklk fark deerlerine gre seilecek

buharlatrcda 1,23 deerinde bir dzeltme katsays uygulanmaldr. Yani
katalogda verilen kapasite deerleri 1,23lk bu katsay ile arplmaldr. Buna gre
SC2 alma aralnda FEH 40.41 Model Numaral Friterm buharlatrcs 15164
watt soutma kapasitesi vermektedir. Bu kapasite deeri problemdeki alma
artlar dikkate alnarak 1,23 katsay ile arpldnda 19752 watt kapasitesini
vermektedir. 18651 watt kapasite deeri problemdeki uygulamann biraz zerinde
bir deer olduundan uygundur.
Youma Grubu-Kompresr Seimi: Copeland Yar Hermetik Kompresr
katoloundaki verilere gre: -10 oC buharlama ve 40 oC younlama artlarnda 8,3
K sv hattnda ar souma deerlerinde QR15 M1 seri nolu model 19860 watt
kapasite vermektedir (Tablo 4). Bu deer istenilen buharlatrc kapasitesine
uygundur.
Tablo 4. Copeland Yar Hermetik Kompresrlerin Kapasite Deerleri
Buharlama scakl
Model
Tcon.
No
12,5
10
7
5
0
-5
-10
30 58790 54210 48900 45480 37400 30060 23540
QR
15
40 52350 48030 43050 39860 32380 25690 19860
M1
50 45760 41750 37160 34240 27460 21520 16480
30 90420 82680 73720 68000 54580 42640 32380
QR
22
40 78420 71280 63100 57880 45760 35160 26280
M1
50 66820 60340 52940 48260 37540 28340 20920

-15
17930
14970
12430
24000
19340
15460

Buharlatrc ve Youma Grubu Kapasite Deiimlerinin ncelenmesi

Grafiin yatay ekseninde hem emi doyma scakl deerleri, hem de
buharlatrc scaklk fark deerleri iaretlenecektir. Sabit oda scaklnda her emi
doyma scaklna ancak bir buharlatrc scaklk fark elde edilebilecektir. Buna
gre 0 oC oda scaklnda, farkl emi doyma scakl deerlerine gre elde
edilebilecek buharlatrc scaklk fark deerleri Tablo 5deki gibi olacaktr:
Tablo 5. Buharlatrc Scaklk Fark Deerleri
-15
t buh (buharlatrc doyma scakl)
15
BSF = t oda t buh

-10

-5

10

Buharlatrc Scaklk Farkna (BSF) Bal Deiim

Seimi yaplan Friterm Firmasnn SC2 aralnda FEH 40.41 Model Numaral
buharlatrcnn deiik BSF deerlerinde verdii kapasiteler kataloun Tablo.3
blmde verilmitir. Buna gre -10oC buharlama scaklnda R22 kullanlan
buharlatrc kapasite deiimi iin bulunan 15164 watt nominal kapasitede Tablo
6da katsaylara bal olarak kapasite deiimi gsterilmektedir.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

70

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Tablo 6. Buharlatrc Scaklk Farkna Gre Dzeltilmi Kapasite Deerleri

5
10
14
BFS = t oda t buh
k
0,61
1,23
1,73
Dzeltilmi kapasite
9250
18651
26238
Qb = k Qb nom (watt)
Youma Grubu Kapasitesinde Buharlatrc Scaklna Bal Deiim
Seimi yaplan Copeland QR15 M1 Model numaral kompresrn deiik
buharlatrc doyma scaklklarndaki youma kapasitesi deiimleri iin Copeland
kataloundan alnan deerler Tablo 7de verilmitir.
Tablo 7. Buharlatrc Scaklk Farkna Gre Youturucu Kapasite Deerleri
t buh (oC)
-15
-10
-5
0
5
10
Q yo (watt)

14970

19860

25690

32280

39860

48030

BULGULAR VE TARTIMA
Buharlatrc ve youma grubu kapasite grafiklerinin kesitii nokta sistem
denge noktasdr. Bu rnekte denge noktasnda 19300 watt kapasite oluurken,
10,5K civarnda bir BSF ve 10,5oC civarnda bir emi doyma scakl elde
edilebilmektedir. Denge noktasnda elde edilen kapasite sistemde hesaplanan
kapasiteden bir miktar byk olduundan uygun olduu sylenebilir. Denge
noktasnda elde edilen buharlatrc scaklk fark (BSF) 10,5 K karlk gelen oda
izafi nemi % 75 civarnda olup tasarm koullarna uygundur. ekil 2de grld
gibi, emi scakl ykseldike buharlatrc scaklk fark dmektedir. Buna bal
olarak, emi scakl arttka buharlatrc kapasitesi dmekte, youma grubu
(kompresr) kapasitesi ise ykselmektedir.
Benzer ekilde emi scakl dtke, buharlatrc scaklk fark ve
buharlatrc kapasitesi artmakta, youma grubu kapasitesi ise dmektedir. Bu iki
kapasite erisinin kesitii nokta sistemin denge noktasn gstermektedir. Bu
rnekte buharlatrc ve youma grubu kapasiteleri sistem tasarm artlarnda eit
kapasitelerde seildiinden, sistem denge noktas sistem tasarm artlarna ok yakn
olumutur. Daha nce belirtildii gibi, tasarm artlarnda buharlatrc ve youma
grubu kapasiteleri farkl deerlerde seilmilerse, buna bal olarak da sistem denge
noktas tasarm artlarnn dnda oluacaktr. rnein Friterm Firmasnn SC2
aralnda FEH 40.41 Model numaral buharlatrc yerine, FEH 45.41 Model
buharlatrc seildiini varsayalm. Bu model -10 oC buharlama ve 10 K BSF
alma artlarnda k =1,23 dzeltme katsays ile 20754 wattlk SC2 aralnda
nominal kapasitesinin uygulamada 1,2320754=25527,42 watt verecei grlr.
Youma grubu kapasitesi ise tasarm artlarnda 19860 watt deerinde
olduundan, buharlatrcda youma grubu tarafndan ekilebilecek buhar
miktarndan daha fazla buhar retilecektir. Dolaysyla sistem bu noktada dengeye
varamayacaktr. Bu modelin farkl buharlatrc scaklk farklarnda verdii kapasite
deiimi Tablo 8de verilmitir.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

71

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Kapasite (watt)
80000
70000
60000

Copeland QR 22M1

50000
40000

Friterm FEH 45.41@SC2

Copeland QR 15M1

30000

C
20000

10000

Friterm FEH 40.41@SC2

0
-20

-15

-10

-5

10

15

Buharlatrc doyma scakl ( C)

15

10

Buharlatrc scaklk fark (oC)

ekil 2. Seilen elemanlardan oluan sistemin dengelenmesinin grafik analizi.
Tablo 8. Buharlatrc Scaklk Farkna Gre Buharlatrc Kapasite Deerleri
BSF = t oda t buh
5
10
14
k
0,61
1,23
1,73
Dzeltilmi kapasite
12659,44 25527,42
35904,42
Qb = k Qb nom (watt)
ekil 2de FEH 45.41 model buharlatrc ile QR15 M1 model kompresrn
kapasite erilerinin kesiimi olan B noktasnda bu durum kolayca gzlenebilir.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

72

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Youma grubu tarafndan tm buharlatrlamayan buharlatrcdaki buhar

soutucu akkan, buharlatrc birikerek, sistemin buharlatrc scaklk ve
basncn arttracaktr. Artan buharlatrc scakl emi doyma scakln
ykseltirken, ayn zamanda buharlatrc scaklk farkn (BSF) drecek, youma
grubu kapasitesi artacak ve buharlatrc kapasitesi azalacaktr. Tm bunlara bal
olarak sistem denge noktas ekil 2de gsterildii gibi B Noktasnda oluacaktr.
Bu yeni denge noktasnda emi doyma scakl ykselerek yaklak -8,5oCye
ulaacaktr. Buharlatrc scaklk fark da 8,5 K deerine decektir. Yani bir
nceki denge noktasnda oluan 10,5 Klik BSF deerinden 2 Klik bir d sz
konusu olacaktr. Buna bal olarak oda izafi nem seviyesinde bir art kanlmaz
olacaktr. Dier yandan denge noktasnda oluan soutma kapasitesi de yaklak
21500 watt olur ki, bu daha nce hesaplanan 18500 wattlk soutma kapasitesinden
yaklak %16 daha byktr. Buna bal olarak sistemin gnlk alma sresi daha
ksa olacaktr. rnein soutma yklerinin hesaplanmasnda gnde 16 saat alma
esasna uyulmusa, bu durumda sistemin gnde yaklak 13,4 saat alaca
sylenebilir.
Buharlatrcnn daha yksek bir kapasitede seilmesi ile ortaya kan bu
durumda sistemin tatmin edici bir performans gsterip gstermeyecei sorusu
gndeme gelecektir. Bu uygulamaya bal olarak deiebilen bir durum olmakla
beraber, bir ok durumda muhtemelen performans olumsuz etkilenecektir. Bunun
birka nedeni vardr: ncelikle sistem denge noktasnda buharlatrc scaklk
farknn azalmasndan kaynaklanan oda izafi nemindeki artma dikkate alnmaldr.
Bilindii gibi souk muhafaza koullarnn iki nemli parametresinden biri izafi
nemdir.
Souk odalarda scaklk deeri kadar oda izafi neminin de belli aralklarda
tutulmas istenilir. Dikkate alnmas gereken dier bir nokta da sistem yeni denge
noktasnda ortaya kan yaklak %16lk arttr. Buna bal olarak gnlk alma
sresinde de bir ksalma ortaya kacaktr. Bu esas itibar ile ekipman zerine ciddi
bir sorun yaratmamakla beraber, ksa sreli alma rejimi yksek izafi nem
sorununu zellikle k mevsiminde arttracak niteliktedir. Sonuta zellikle oda izafi
nem seviyesinin kritik olduu uygulamalarda sistemin performansnn yeterli
olmayaca sylenebilir.
Bu durumda sistemde oda scaklk ve izafi nem deerlerini tasarm artlarna
getirebilmek iin iki zm ortaya kmaktadr: ya youma grubu kapasitesi
buharlatrc kapasitesine ykseltilecek, yada buharlatrc kapasitesi
drlecektir. Bu iki zmden hangisinin en tatmin edici sonucu verecei toplam
sistem kapasitesi ile hesaplanan sistem kapasitesi arasndaki ilikiye baldr. ekil
2den grlebilecei gibi, gerek youma grubunun gerekse buharlatrcnn
kapasitesinin arttrlmas, sistem denge noktasnda toplam sistem kapasitesinde bir
ykselmeye yol aarken, youma grubunun yada buharlatrcnn kapasitesinin
drlmesi ise, toplam sistem kapasitesinde bir azalmaya yol amaktadr.
ekil 2den grld gibi, youma grubu QR22 M1 modelle deitirilerek
kapasitesi oda scaklk ve izafi nem deerlerini tasarm artlarna getirebilecek kadar
ykseltilecek olursa, denge noktas Bden C noktasna kacaktr. Dier yandan
buharlatrc kapasitesi youma grubu kapasitesine ekilirse, bu kez denge noktas
Aya gelecektir. Burada hem A hem de C noktas tasarm artlarnda oda scaklk ve

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

73

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

izafi nem deerlerini karlamakla beraber, C noktasnda toplam sistem kapasitesinin

hesaplanan kapasiteden olduka yksek olduuna dikkat edilmelidir. Bu nedenle
youma grubunun kapasitesinin arttrlmas yolu tavsiye edilmez. Aada QR22
M1 kompresrnn buharlatrc scakl deerlerine bal olarak kapasite
deiimi Tablo 9da verilmitir.
Tablo 9. Buharlatrc Doyma Scaklna Bal Kapasite Deerleri
t buh (oC)
-15
-10
-5
0
5
Q yo (watt)
19340
26280
35160
45760
57880

10
71280

SONULAR
Soutma sisteminde sistemin buharlatrc ve youma gruplar edeer
kapasitelerde seilmelidir. Souk muhafaza uygulamalarnda rnn muhafaza
scakl kadar, muhafaza izafi nem deerleri de dikkate alnmaldr. Bir soutma
sisteminde buharlatrc ve youma gruplar edeer kapasitelerde deilse, aada
tabloland ekilde toplam sistem kapasitesi, emi scakl, buharlatrc scaklk
fark ve oda % izafi nemi deerlerinde deiiklikler ortaya kacaktr. Oluabilecek
deiiklikler Tablo 10da verilmektedir.
Tablo 10. Sistem Denge Noktasnda Ortaya kabilecek Deiimler
Sistem denge noktasnda ortaya kabilecek
deiimler
Toplam
Emi
Buharlatrc
Oda %
sistem
doyma
scaklk fark
bal nemi
kapasitesi scakl (BSF)
Buharlatrc kapasitesi
Artar.
Artar.
Der.
Artar.
youma grubu
kapasitesinden yksek.
Buharlatrc kapasitesi
Der.
Der.
Artar.
Der.
youma grubu
kapasitesinden dk.
Youma grubu kapasitesi
buharlatrc
Artar.
Der.
Artar.
Der.
kapasitesinden yksek.
Youma grubu kapasitesi
buharlatrc
Der.
Artar.
Der.
Artar.
kapasitesinden dk.
KAYNAKLAR
Althouse A.D., Turnquist C.H., Bracciano A. F., 1988. Modern Refrigeration and
Air Conditioning, The Goodheart-Willcox Company, Inc., South Holland, IL,
USA.
Anonim, 2001. Copeland-Hermetik Kompresr Seim Katalogu.
Anonim, 2000. Friterm Termik Cihazlar Oda Soutucular Seim Katalogu.

KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1) 2003

74

KSU J. Science and Engineering 6(1) 2003

Dossat R.J., 1981. Principles of Refrigeration-Second Edition-SI Version, John

Wiley & Sons Inc., New York, USA.
Miller R., 1983. Refrigeration and Air Conditioning Technology, Bennett Publishing
Company. Peoria, IL, USA.
zkol N., 1987. Uygulamal Soutma Teknii, TMMOB Mak. Mh. Odas
Yaynlar No: 115, Ankara.