TRKYE BRLK PARTS TZ, SAVUNDUU FKRLERLE DYANETN

KALDIRILMASI PROJES

TRKYE BRLK PARTS (TBP)

17 Ekim 1966'da Birlik Partisi (BP) adyla kuruldu, genel bakanlna Hasan
Tahsin Berkman getirildi.
1966 - 1981 arasnda etkinlikte bulunan siyasi parti.
Mustafa Timisi Divriilidir.

Trkiye Birlik Partisinin son bakan Mustafa Timisi ile sylei:

Cemal zbeyin ban ektii grup Birlik Partisini kurdu, 1966nn Ekim aynda.
Birlik Partisi o gnn siyasetinde tartlan bir hareket oldu. Hasan Tahsin
Berkman isimli emekli bir general genel bakan oldu. 1969 seimlerinde Sivastan
nseime girdim mthi bir alma yapp oradan iki mebusla Meclise geldim.
Seimlerden sonra partinin kurultay topland. Mevcut ynetim eletirildi yeterli,
grlmedi. Kurultay benim zerimde younlat ve ben parti bakan oldum.
Seimlerde 8 mebus karmtk. Siyaseti siyasetin iinde rendim. Tamam
eitimimiz var fakat Birlik Partisi gibi bir partinin banda bulunmak ok zor bir
eydi .1970 ylnda tek bana AP iktidar vard.
Tam o gnlerde bir grup APden istifa etti ve Demokratik Parti(DP)yi kurdular.
Demirel, hkmetin gven oyu almas iin dier partilerin milletvekillerine el att.
Mthi bir milletvekili ayartma yarna girdi. Ben sorup soruturuyorum bizden
kimse gitmesin diye. Oylamadan nce, tane zat evime grmeye geldi.
Babakandan geliyoruz, sizi davet ediyor, her trl arzunuzu getirmeye hazrlar
dediler. Ben de onlara yarn oylama var gelemem dedim. Bizim rengimiz belli
dedim. Gecekondudasn dediler gen adamsn falan diyecek oldular, uurladm
onlar, gittiler. Sabah Meclise girdim, ortalkta garip sessizlik var. Millet Partisi
Bakan Osman Blkba arkamdan bard: Timisi iinizde rkler var dedi.
Ben de ona Sen kendi iine bak dedim Biz temiziz onu da biraz sonra
grrsn dedim. Oylama balad bizim 8 milletvekilinden 6s kabul oyu kulland.
Haydar z ile ben ret oyu verdik. Blkbann Millet Partisinden 2 Yeni Trkiye
Partisinden 1 milletvekilinin de oylaryla Demirel hkmeti gvenoyu ald.
Arkasndan 12 mart 1971 askeri darbesine giden kanl bir sre balad.
1980 askeri darbesine kadar siyasete devam ettim. Partimizin ayakta kalan

rgtlerindeki arkadalarla 1980 sonrasnda SODEPi destekledik. Halk Partiyle

SODEPin birlemesi iin uratm. 1993 te Murat Karayalnn genel bakanl
dneminde ynetimde grev aldm. En son SHP ile CHP yi birletiren kiilerden
biri de oldum. 1995te Bankasnda ynetiminde yer aldm. Partideki
grevlerimden ayrldm. Son seimlerde Deniz Baykal aradm destek olursanz
aday olurum dedim, Ben kimseyi desteklemem cevabn verdi.

Partinin 16 kurucusu, Hasan Tahsin Berkman (Emekli General), Cemal zbey

(Avukat), Feyzullah Ulusoy (Avukat, ifti), Salim Delikanl (Emekli albay), Tahsin
Tosun Sevin (Sendikac), Mustafa Geygel (Mteahhit, ifti), Mehmet Gner
(ktisat), brahim Zerze (i), Hseyin Dedekargnolu (Matbaac), Hseyin
Gnel (Mteahhit), Mustafa Topal (Doktor), Hseyin Eren (Emekli albay), Arif
Kemal Erolu (i), Mehmet Ali Egeli (ktisat), Hseyin Erkanl (Avukat) ve Faruk
Erginsoy (avukat) idi.

Partinin ilk programnda, resmi siyasetin derin izleri fark ediliyordu. CHPnin ve
Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 6 ilkesi (Cumhuriyetilik, milliyetilik, halklk,
devrimcilik, devletilik ve laiklik) referans alnarak hazrlanan programa gre
Birlik Partisi, reformist, ilerici, Trk ve Atatrk idi; Yeilin, kzln ve
karann karsndayd, siyasi yelpazedeki yeri Kemalizm ilkelerinin yanbayd.
Snflar arasndaki menfaat atmalarn gidermeyi ncelikli hedef gren partinin
Kemalizmden ayrld tek nokta, laikliin uygulanna getirdii itirazd.
lk Genel Bakan Emekli bir Tugeneral olan Hasan Tahsin Berkmand. Ekim
1966dan, Mart 1967ye kadar genel bakanlk yapan ancak genel bakanl
srasnda aksiyoner olamamakla sulanan Berkman, partililerle yaplan bir
toplantda ABD yanls aklamalar yapnca drld ve yerine Millet Partisinden
transfer edilen Hseyin Balan getirildi. Hseyin Balann Genel Bakanlnda
gerekletirilen 1. Olaan kongre sonrasnda ise parti ilk ciddi blnmesini yaad
ve partiden ayrlan sa eilimli grup Emekli Kurmay Albay Sadettin Suata
nderliinde Demokrat Birlik Partisini kurdu. Bu partinin kurucular arasnda
BPnin kurucularndan Emekli Kurmay Albay Hseyin Eren de yer alyordu.
Bu seimde 29 ilde sandk bana giden Birlik Partisi, 12 Ekim 1969 seimlerinde
8 milletvekili kard ve yzde 2.8 oy ald. Amasyadan Kazm Ulusoy, Tokattan
Yusuf Ulusoy, orumdan Ali Naki Ulusoy, stanbuldan Haydar zdemir,
Malatyadan Sami lhan, Ankaradan Hseyin Balan, Sivastan da Mustafa Timisi
ve Hseyin nar milletvekili karan BP, nfusunun tamamna yaknn Krt
Alevilerinin oluturduu Tuncelide ise varlk gsteremedi. Bunun iki nedeni vard:

Birincisi, partinin Trk sylemi dieri de Trkiyede okuma-yazma orannn en

yksek olduu il nfusunun inan eksenli bir partiyi reddetmesiydi.
Kasm 1969da gerekletirilen ikinci olaan kongrede Mustafa Timisinin
seilmesine olanak salad. 1969 Milletvekili seimlerinde alnan sonucu baarsz
bulan delegelerin yeni bir lider araynda, Sivas Milletvekili Mustafa Timisi, gen
ve eitimli bir siyaseti olarak ne kt ve rakibi Hseyin Balann karsnda
kazand zaferle Birlik Partisinin nc genel bakan oldu.
Sivas kkenlilerin younlat gecekondu mahallesi Tuzluayrda oturan ve o
tarihte telefonu olmayan tek parlamenter olan Mustafa Timisinin partiye
dinamizm kazandraca ve dnsel bir alm getirecei daha ilk aklamasnda
anlald.

Genel Politika Esaslar, henz kesinleip olaanst kongrede kabul edilmemiken

yani daha taslak halinde iken BP iindeki ikinci byk kopuun gerekelerinden
birini oluturdu. Kazm Ulusoy, Yusuf Ulusoy, Ali Naki Ulusoy, Hseyin Balan ve
Hseyin nar, 1970 ylnda Demirel hkmetine BP Genel Ynetim Kurulunun
ald karara aykr olarak beyaz oy verdi. 5 milletvekilinin beyaz oyu aklamak
iin bavurduu iki gerekeden biri partinin yeni siyasi izgisi dieri de rejimle
ilgiliydi. Szkonusu milletvekilleri, demokrasiyi kurtarmak iin beyaz oy
verdiklerini belirtirken, BPnin TP benzeri bir partiye dntrlmesine tepki
olarak hkmeti desteklerini vurguladlar.
1969 seimlerinde yzde 2.8 oy alan TBP 1973 seimlerinde ancak yzde 1.1 oy
alabilmi ve sadece Genel Bakan Mustafa Timisiyi Sivastan milletvekili
setirebilmiti.

1973 seimleri, Trkiye Birlik Partisi iin sonun balangc idi. TBP, 1973- 1977
yllar arasnda sol fraksiyonlara kapsn at. Parti, sosyalist genleri ekerek
kendisine dinamik bir genlik kazandrmak istiyordu ama sosyalist genlerin niyeti
bambakayd. Sosyalist gruplar, TBPnin kurumsal kimlii zerinden kendi
rgtlerine sempatizan devirme taktii izliyorlard ki, bu durum 1977 seimleri
yaklarken baka bir kopua yol at. Parti iinde blok bir g oluturan grup,
Trkiye htilalci i Kyl Partisi (TKP). 1977 milletvekili seimleri ncesinde
TKP, Genel Bakan Mustafa Timisiden partinin anahtarn istemi, Timisinin
kar kmas zerine de TKP Merkez Komitesi,seim arefesinde kadrolarn
ekmiti.
1977 seimleri Trkiye Birlik Partisinin fiili olarak kapandn ilan eden seim
oldu. Tek bana girecei bir seimden yenik kacan fark eden parti ynetimi,

CHP ile seim ittifak yapmak istedi. Bu ynelimde parti tabannn eilimleri de rol
oynad. Taban, CHP ile seim ibirliine gidilmesini hatta bunun mmkn
olmamas halinde seime girilmeyip CHPnin desteklenmesini istiyordu. TBP
ynetimi, il ve ile rgtlerinin eilimini dikkate alarak CHPne ibirlii teklifinde
bulundu ve 10 milletvekillii istedi ama CHP Genel Bakan Blent Ecevit, Trk
demokrasisi asndan baz olumsuz gelimelere yol aaca gerekesiyle
ibirliine yanamad ve koulsuz iltihak istedi. CHPnin bu istei 20 Mart 1977
tarihli Genel Ynetim Kurulunun aklamasyla reddedildi ve tek bana seime
girilmesi kararlatrld.
Parti ynetiminin ald bu karar rgtlerde ciddi bir zlme yaratt. Artan iddet
eylemlerinin durdurulmasnn gl bir CHP iktidar ile mmkn olaca grn
tayan il ve ile rgtlerinde istifalar oldu; hatta Genlik Kollar Genel Merkez
Ynetimi tmyle istifa edip CHPye girdi. Bu basknn karsnda duramayan parti
ynetimi ise 34 ilde seime girme olana bulunmasna ramen 20 ilde sanda
gitti.
Listelerin hazrlanmas srasnda aday bulamamak gibi teknik bir sorun yaayan
TBP, 1977 seimlerinde tam anlamyla hezimete urad ve parlamentodaki tek
temsilcisi Mustafa Timisiyi bile aday olduu stanbuldan milletvekili setirmeyi
baaramad. Ar yenilgiden sonra parti ynetimi, Kadn ve Genlik Kollarn parti
tzne aykr davranarak seim dneminde parti lehinde alma yapmadklar
gerekesiyle feshetti. Fesihler, partinin yeni bir yaplanma sreci iine gireceinin
iaretiydi. Nitekim, 1977 ylnn Aralk ayndaki kongrede devrimci, toplumcu,
yurtsever hareketle kucaklamak ve bu kucaklamay Siyasal bir gce
dntrmek zere program ve tzkte deiiklie gidilmesi kararlatrld.
1966da parti kurulurken aklanan, 1970deki kongrede de revize edilen
programa gre, son programda keskin bir ideolojik dnm gerekletirildi. lk iki
programda yeil, kzl ve karann karsnda olunduu beyan ediliyor ayrca
snflar arasndaki menfaat atmalarnn nlenmesi ncelikli hedefler arasnda
yer alyordu. 1980 tarihli programda ise Komnizme kar olmak ve bu ideolojiye
kar mcadele etmek ifadesi karld. Trkiye Birlik Partisi, emperyalizme,
faizme, feodalizme kar olan halkn () partisidir denilerek komnizme kap
araland. Demokratik yollarla iktidar ilkesini korumaya devam eden parti,
szkonusu sylem deiiklikleriyle dnemin radikal eilimlerine uyum salad
ama 12 Eyll 1980de gerekleen askeri mdahale nedeniyle programn
anlatmaya pek de frsat bulamad. 12 Eyll 1980 darbesinden sonra tm partilerle
birlikte siyasi faaliyetleri durdurulan partinin yeniden almas konusunda eski
kadrolar hibir inisiyatif almaynca (Trkiye) Birlik Partisi tarihe kart.