S E M I NAR S K I RAD

tema: GEOTERMALNA ENERGIJA

student: ---------------------broj index-a: ---------------

www.maturski.org

UVOD
Postoje obnovljivi i neobnovljivi energenti. U upotrebi su ugalj i energenti
proizvedeni preradom uglja, nafta i naftni derivati, prirodni plin, etanol,
biomasa, gradski i industrijski otpad, atomska energija, geotermalna energija,
hidroenergija, suneva energija i energija vjetra.
S obzirom da svakodnevno raste broj potroaa raste i potreba za elektrinom
energijom. Analiza potreba za elektrinom energijom pokazala je, da e do
2020 godine u Njemakoj trebati sagraditi 45 elektrocentrala. Studija
Meunarodnog udruenja za energiju pokazala je, da e u razvoj
elektrocentrala u svijetu u narednih 30 godina trebati investirati 10 biliona
amerikih dolara, od ega samo u Kini 2 biliona amerikih dolara. Norveka i
Paragvaj elektrinom energijom iz hidroelektrana zadovoljavaju 95 % svojih
potreba za energijom. Elektrina struja hidroelektrana u svijetu pokriva 17 %
energetskih potreba. Oekuje se da e se do 2010 godine proizvodnja
elektrine energije iz hidroenergije poveati za 135 GW, od ega e 57 GW
biti proizvedeno u malim hidroelektranama. Inae, vek rada hidroelektrana je
60-90 godina, a stepen iskoristivosti hidroenergije je 95 %.
U 2003 godine U BiH je proizvedeno11.257 GWh, a potroeno 10.407 GWh
elektrine energije. U EU je 1 avgusta 2004 godine stupio na snagu Akt o
obnovljivim izvorima energije, kojim se stimulie gradnja postrojenja za
proizvodnju elektrine energije iz obnovljih izvora energije, s ciljem da se udio
te energije u ukupnim oblicima energije do 2020 godine povea za 20 %.
Aktom je naroito stimulisana gradnja malih hidroelektrana. Nismo jo lanica
EU, a ve radimo u skladu tim aktom. Energetski objekti u RS su 4
hidroelektrane, 2 termoelektrane i 6 malih industrijskih termoelektrana s
ukupnom instalisanom snagom od oko 1340 MW. U proloj godini
Elektroprivreda RS ostvarila je dobit od 5 miliona KM. U posljednje 3 godine
proizvodnja elektrine energije u RS poveana je za 30 %. Naalost, nemam
uvid u energetski plan Republike Srpske. Pored hidroenergije geotermalna
energija je najznaaji obnovljivi izvor energije.

POREKLO
Re geotermalno ima poreklo u dvema grkim reima geo (zemlja) i therme
(toplina) i znai toplina zemlje, pa se prema tome toplinska energija Zemlje
naziva jo i geotermalna energija. Toplina u unutranjosti Zemlje rezultat je
formiranja planete iz praine i plinova prije vie od etiri milijarde godina, a
radioaktivno raspadanje elemenata u stenama kontinuirano regenerie tu
toplinu, pa je prema tome geotermalna energija obnovljivi izvor energije.
Osnovni medij koji prenosi toplinu iz unutranjosti na povrinu je voda ili para,
a ta komponenta obnavlja se tako da se voda od kia probija duboko po
raspuklinama i tamo se onda zagrijava i cirkulira natrag prema povrini, gdje
se pojavljuje u obliku gejzira i vruih izvora.

Spoljna kruta kora Zemlje duboka je od pet do 50 kilometara i sastavljana je od

stena. Tvari iz unutarnjeg sloja neprestano izlaze na povrinu kroz vulkanske
otvore i pukotine na dnu oceana. Ispod kore nalazi se omota i on se protee do
dubine od 2900 kilometara, a sainjen je od spojeva bogatih elezom i
magnezijem. Ispod svega toga nalaze se dva sloja jezgre tekui sloj i kruti sloj
u samoj jezgri planeta.
Poluprenik Zemlje je otprilike 6378 kilometara, i nitko zapravo ne zna to se
tono nalazi u unutranjosti, sve navedeno su zapravo naune pretpostavke
izgleda unutranjosti planeta. Te pretpostavke temelje se na eksperimentima u
uslovima visokog pritiska i velikih temperatura.
Sputanjem kroz spoljni sloj Zemlje, tj. koru temperatura raste otprilike 17 C
do 30 C po kilometru dubine (50 87 F po milji dubine). Ispod kore nalazi se
omota koji je sastavljen od delomino rastopljenih stena i temperatura tog
omotaa je izmeu 650 i 1250 C (1200 2280 F). U samoj jezgru Zemlje
temperature bi
po
nekim
procenama
mogle
biti
izmeu 4000 i
7000 C (7200
12600 F).
Budui
da
toplina
uvijek
prelazi
sa
toplijih delova
na
hladnije,
toplina
iz
unutranjosti
Zemlje prenosi
se
prema
povrini i taj
prijenos topline
glavni
je
pokreta
Zemlja ima nekoliko slojeva. Osnovni slojevi su vanjska
tektonskih
kruta kora (Crust), tekui omota plat (Mantle),
ploa.
Na
spoljna
tekua jezgra (Outer Core) i unutranja kruta
mjestima gdje
jezgra (Inner Core).
se
spajaju
tektonske ploe
moe doi do proputanja magme u gornje slojeve i ta magma se tada hladi i
stvara novi sloj zemljine kore. Kad magma doe do povrine moe stvoriti
vulkane, ali veinom ostaje ispod povrine te stvara ogromne bazene i tu se
poinje hladiti, a taj proces traje od 5000 godina do milion godina. Podruja
ispod kojih se nalaze ovakvi bazeni magme imaju visok temperaturni
gradijent, tj. temperatura raste vrlo brzo poveanjem dubine i takva podruja
izuzetno su pogodna za iskoritavanje geotermalne energije.

Potencijal geotermalne energije je ogroman, ima je 50000 puta vie od sve

energije koja se moe dobiti iz nafte i plina irom svijeta. Geotermalni resursi
nalaze se u irokom spektru dubina, od plitkih povrinskih do vie kilometara
dubokih rezervoara vrue vode i pare koja se moe dovesti na povrinu i
iskoristiti. U prirodi se geotermalna energija najee pojavljuje u formi
vulkana, izvora vrue vode i gejzira. U nekim zemljama se geotermalna
energija koristi ve vekovima u obliku toplica odnosno rekreacijsko-lekovitog
kupanja. Ali razvoj nauke nije se ograniio samo na podruje lekovitog
iskoritavanja geotermalne energije ve je iskoritavanje geotermalne
energije usmerio i prema procesu dobivanja elektrine energije te grejanju
domainstava i industrijskih postrojenja. Grejanje zgrada i iskoritavanje
geotermalne energije u procesu dobivanja struje, glavni su ali ne i jedini naini
iskoritavanja te energije. Geotermalna energija takoer se moe iskoristiti i u
druge svrhe kao to je na primer proizvodnja papira, pasterizacija mlijeka,
plivakim bazenima, u procesu suenja drveta i vune, planskom stoarstvu, te
za mnoge druge svrhe.
Glavni nedostatak prilikom iskoritavanja geotermalne energije je da nema
puno mesta na svijetu koja su izuzetno pogodna za eksploataciju.
Najpogodnija su podruja na rubovima tektonskih ploa, tj. podruja velike
vulkanske i tektonske aktivnosti. Sljedea slika prikazuje tektonsku kartu
svijeta i podruja pogodna za iskoritavanje geotermalne energije.

Zemlja je podeljena na tektonske ploe koje se cijelo vrijeme kreu i

sudaraju i time stvaraju mjesta pogodna za iskoritavanje geotermalne
energije. Najpogodnija podruja za iskoritavanje te energije nalaze se
na takozvanom Vatrenom prstenu (Ring of Fire).
Proizvodnja geotermike energije iz Zemljine kore je uglavnom prostorno
ograniena. To znai da se postrojenja moraju izgraditi na mjestima bogatima

geotermikom energijom. Para koja izlazi iz zemlje ponekad moe biti jako
agresivna i izazvati koroziju i puknue cjevovoda.
Elektrana na geotermiku energiju ponekad kota neto vie od elektrane na
plin jer se u trokove moraju ukljuiti i trokovi buenja.

PROIZVODNJA ELEKTRINE ENERGIJE

Jedan od najzanimljivijih oblika iskoritavanja geotermalne energije je
proizvodnja elektrine energije. Princip je isti, kao kad se elektrina energija
proizvodi u termoelektranama na ugalj ili mazut. Razlika je samo u nainu, na
koji se dobiva vodena para. Za rentabilnu proizvodnju elektrine energije slui
geotermalna voda ili para s tepmeraturom
veom od 120 oC. Tu se koriste vrua voda
i para iz Zemlje za pokretanje generatora,
pa prema tome nema spaljivanja fosilnih
goriva i kao rezultat toga nema niti tetnih
emisija plinova u atmosferu, isputa se
samo vodena para. Dodatna prednost je u
tome to se takve elektrane mogu
implementirati u najrazliitijim okruenjima,
od farma, osjetljivih pustinjskih povrina pa
sve do umsko-rekreacijskih podruja.
Poeci koritenja topline Zemlje za
generiranje elektrine energije veu se uz
malo talijansko mjesto Landerello i 1904
godinu. Tamo je te godine zapoelo
eksperimentiranje
s
tim
oblikom
proizvodnje elektrine energije, kada je
para upotrijebljena za pokretanje male
turbine koja je napajala pet sijalica, a taj se
eksperiment smatra prvom upotrebom
geotermalne energije za proizvodnju
Slika prikazuje
elektrine energije. Tamo je 1911 poela
pojednostavljeni princip
gradnja prve geotermalne elektrane koja je generiranja elektrine energije
zavrena 1913 i nazivna snaga joj je bila iz geotermalnih izvora. Vrua
250 kW. To je bila jedina geotermalna
para i voda koriste se za
elektrana u svijetu kroz gotovo pola veka. pokretanje turbina generatora,
Princip rada je jednostavan: hladna voda
a iskoriena voda i
upumpava se na vrue granitne stijene koje
kondenzovana para vraaju
se nalaze blizu povrine, a van izlazi vrua
se natrag u izvor.
para na iznad 200 C i pod visokim
pritiskom i ta para onda pokree generatore. Iako su sva postrojenja u
Landerello-u unitena u drugom svjetskom ratu, postrojenja su ponovo
izgraena i proirena te se koriste jo i danas. To postrojenje i danas
elektrinom energijom napaja oko milion domainstava tj. proizvede se gotovo
5000 GWh godinje, to je oko 10% ukupne svjetske proizvodnje struje iz
geotermalnih izvora. Iako je geotermalna energija obnovljivi izvor energije,
pritisak pare se u Landerello-u smanjio za 30% od 1950.

Udeo geotermalne energije u ukupno proizvedenoj energiji u svijetu iznosi

0.06 %. Procjenjuje se da u EU trenutno ima oko 380.000 toplinskih pumpi,
kojima se geotermalnom energijom zagrijavaju domainstva. U 2004 godini u
EU pomou geotermalne energije proizvedeno je 2058.9 MWth elektrine
energije Trenutno se u svijetu pomou geotermalne energije dobiva 8.000
MW elektrine energije. U Americi drava subvencionira proizvodnju
geotermalne energije. Island geotermalnom energijom zadovoljava 85 %
svojih potreba..
Trenutno se koriste tri osnovna tipa geotermalnih elektrana:

Princip suve pare (Dry steam) koristi se iskljuivo vrua para,

tipino iznad 235 C (445 F). Ta para se koristi za direktno pokretanje
turbina generatora. Ovo je najjednostavniji i najstariji princip i jo uvijek
se koristi jer je to daleko najeftiniji princip generiranja elektrine
energije iz geotermalnih izvora. Spomenuta prva geotermalna
elektrana na svetu u Landerello-u koristila je taj princip. Trenutno se
najvea elektrana koja koristi Dry steam princip nalazi u severnoj
Kaliforniji i zove se The Geysers, a proizvodi elektrinu energiju jo od
1960 godine. Koliina proizvedene elektrine energije iz tog postrojenja
jo uvijek je dovoljna za potrebe grada veliine San Francisco-a.
Flash princip (Flash steam) koristi se vrua voda iz geotermalnih
rezervoara koja je pod velikim pritiskom i na temperaturama iznad 182
C (360 F). Pumpanjem vode iz tih rezervoara prema elektrani na
povrini smanjuje se tlak pa se vrua voda pretvara u paru u pokree
turbine. Voda koja se nije pretvorila u paru vraa se natrag u rezervoar
zbog ponovne upotrebe. Veina modernih geotermalnih elektrana
koristi ovaj princip rada.
Binarni princip (Binary cycle) Voda koja se koristi u kod binarnog
principa je hladnija od vode koja se koristi kod ostalih principa
generiranja elektrine energije iz geotermalnih izvora. Kod binarnog
principa vrua voda se koristi za grejanje tekuine koja ima znatno niu
temperaturu vrelita od vode, a ta tekuina isparava ne temperaturi
vrue vode i pokree turbine generatora. Prednost tog principa je vea
efikasnost postupka, a i dostupnost potrebnih geotermalnih rezervoara
je puno vea nego kod ostalih postupaka. Dodatna prednost je potpuna
zatvorenost sistema budui da se upotrijebljena voda vraa natrag u
rezervoar pa je gubitak topline smanjen, a gotovo da i nema gubitka
vode. Veina planiranih novih geotermalnih elektrana koristiti e ovaj
princip.
Hot-draj-rok metoda - je savremena metoda dobivanja geotermalne
energije, u kojoj se voda pumpa kroz jednu buotinu u slojeve vruih
stijena i kroz drugu buotinu izlazi vodena para temp. 170 oC, koja
slui za proizvodnju elektrine struje. Pri zagrijavanju prostorija
energija geotermalne vode se direktno ili preko izmjenjivaa topline
dovodi do potroaa topline. Termalna voda s niskom temperaturom i
malim sadrajem minerala moe se koristiti za navodnjavanje i / ili
zagrijavanje obradivog poljoprivrednog zemljita.

Princip koji e se koristiti kod izgradnje nove elektrane zavisi o vrsti

geotermalnog izvora energije, tj. o temperaturi, dubini i kvaliteti vode i pare u
odabranoj regiji. U svim sluajevima kondenzirana para i ostaci geotermalne
tekuine vraaju se natrag u buotinu i time se poveava izdrljivost
geotermalnog izvora.
KORIENJE GEOTERMALNE ENERGIJE U DRUGE SVRHE
Iskoriavanje
geotermalne
energije je grejanje. Najvei
geotermalni sistem koji slui za
grejanje nalazi se na Islandu,
odnosno u njegovom glavnom
gradu Reykjavik-u u kojem gotovo
sve zgrade koriste geotermalnu
energiju, te se ak 89% islandskih
domainstava greje na taj nain.
Iako je Island uverljivo najvei
iskoriava
geotermalne
energije po glavi stanovnitva sa
spomenutih 89% svih islandskih
domainstava koja se greju na
taj nain, nije usamljen na
podruju
iskoritavanja
geotermalne
energije.
Jedan od izvora vrue vode na Islandu
Geotermalna energija se uveliko
podoban za iskoritavanje geotermalne
iskoriava i u podrujima Novog
energije.
Island je drava koja najvie koristi
Zelanda, Japana, Italije, Filipina
svoj
prirodni
poloaj za iskoritavanje
te i nekih dijelova SAD-a kao to
geotermalne energije.
je San Bernardino u Kaliforniji te
u glavnom gradu Idaho-a Boiseu.
Geotermalna energija koristi se i u poljoprivredi za poveanje prinosa.
Geotermalna energija moe se koristiti u industriji za suenje biljnog
materijala, pasterizaciju, dehidraciju, itd. U bazene za rekreaciju i lijeenje
moe se dodavati direktno ili indirektno, da povea temperaturu postojee
vode. Voda iz geotermalnih rezervoara koristi se za grejanje staklenika za
proizvodnju cvijea i povra. Pod grejanje staklenika ne uzima se u obzir
samo grejanje vazduha, ve se greje i zemljite na kojem rastu biljke.
Upotrebom te energije u staklenicima trokovi proizvodnje mogu se smanjiti i
do 35 %. Vekovima se ovo koristi u centralnoj Italiji, a Maarska trenutno
pokriva 80% energetskih potreba staklenika geotermalnom energijom.
Toplinske pumpe su jo jedna od upotreba geotermalne energije. Toplinske
pumpe troe elektrinu energiju za cirkulaciju geotermalne tekuine, a ta
tekuina kasnije se koristi za grejanje, hlaenje, kuvanje i pripremu tople vode
i na taj nain znatno se smanjuje potreba za elektrinom energijom. Postoji
jo vrlo irok spektar upotrebe geotermalne energije, ali nema potrebe sve
detaljno objanjavati. Neke od tih upotreba su uzgajanje riba, razne vrste

industrijske upotrebe, balneologija - upotreba za rekreaciju i leilita (toplice), i

slino.
GEOTERMALNA ENERGIJA U NAOJ ZEMLJI
Korienje i eksploatacija geotermalne energije moraju postati intenzivniji jer
na to primoravaju sledei faktori: tenzije naftno-energetske neravnotee,
neminovna tranzicija na trinu ekonomiju, stalni porast deficita fosilnih i
nuklearnih goriva, pogoravanje ekoloke situacije i porast trokova za zatitu
okoline. Najvei znaaj za Srbiju imae direktno korienje geotermalne
energije za grejanje i toplifikaciju ruralnih i urbanih naselja i razvoj agrara i
turizma.
Geotermalne karakteristike teritorije Srbije su veoma interesantne. To je
posledica povoljnog geolokog sastava terena i povoljnih hidrolokih i
geotermalnih karakteristika terena. Gustina geotermalnog toka je glavni
parametar na osnovu kojeg se procenjuje geotermalni potencijal nekog
podruja. On predstavlja koliinu geotermalne toplote koja svakog sekunda
kroz povrinu od 1 m2 dolazi iz Zemljine unutranjosti do njene povrine. Na
najveem delu teritorije Srbije gustina geotermalnog toplotnog toka je vea od
njegove prosene vrednosti za kontinentalni deo Evrope, koja iznosi oko 60
mW/m2. Najvee vrednosti od preko 100 mW/m2 su u Panonskom basenu,
centralnom delu june Srbije i u centralnoj Srbiji. Na teritoriji Srbije van
Panonskog basena nalazi se 160 prirodnih izvora geotermalnih voda sa
temperaturom veom od 15C. Najveu temperaturu od njih imaju vode izvora
u Vranjskoj Banji (96C), zatim u Joanikoj Banji (78C), Sijerinskoj Banji
(72C) itd. Ukupna izdanost svih prirodnih geotermalnih izvora je oko 4.000
l/s. Pema sadanjim saznanjima na teritoriji Srbije postoji 60 nalazita
geotermalnih voda sa temperaturom veom od 15C do dubine od 3000 m.
Ukupna koliina toplote koja se nalazi akumulirana u nalazitima geotermalnih
voda u Srbiji do dubine od 3 km, oko dva puta je vea od ekvivalentne
toplotne energije koja bi se mogla dobiti sagorevanjem svih vrsta ugljeva iz
svih njihovih nalazita u Srbiji. Izdanost 62 vetaka geotermalna izvora, tj.
geotermalne buotine, na podruju Vojvodine je oko 550 l/s, a toplotna snaga
oko 50 MW, a na ostalom delu Srbije iz 48 buotina 108 MW. Na teritoriji
Srbije pored povoljnih mogunosti za eksploataciju toplotne energije i ostalih
geotermalnih resursa iz geotermalnih voda, postoje i povoljne mogunosti za
eksploataciju geotermalne energije iz "suvih" stena, tj. stena koje ne sadre
slobodnu podzemnu vodu. U tom sluaju voda se upumpava u podzemne
tople stene gde se zagreva. Ispumpavanjem tako zagrejane vode ostvaren je
prenos energije iz toplih stena. Eksploatacija energije iz ovog resursa nee
poeti u dogledno vreme kada se uzme u obzir i trenutno minimalno
korienje prirodnih izvorita tople i lekovite vode mada su u svetu razvijene i
tehnologije za tu primenu. U naoj zemlji postoji veliki broj geotermalnih izvora
s razliitim temperaturama vode. Temperatura zemlje se za svakih 100 m
poveava za 3 oC. Na dubinama od 1 do 3 km u RS su locirani izvori vode s
temperaturom od 80-150 oC. Oni se za sada koriste samo u banjskorekreacijske svrhe u Banji Vruici, Guberu, Laktaima, Mljenici, Slatini,
Vilinom Vlasu i Gornjem eheru (sada zvanom Sprske Toplice). Posebno
mnogo imamo geotermalnih izvora, ija se toplina moe iskoristiti u

poljoprivredi, ribogojstvu, industriji, balenologiji, itd.. Studiju mogunosti

koritenja geotermalne energije iz naih izvora je neophodno izraditi.

ZAKLJUAK
Budui da je procijenjena totalna koliina geotermalne energije koja bi se
mogla iskoristiti znatno vea nego sveukupna koliina energetskih izvora
baziranih na nafti, uglju i zemnom plinu zbrojenih zajedno trebalo bi
geotermalnoj energiji svakako pridati veu vanost. Naroito ako se uzme u
obzir da je rije o jeftinom, obnovljivom izvoru energiju koji je usto i ekoloki
prihvatljiv. Budui da geotermalna energija nije svuda lako dostupna, trebalo
bi iskoristiti barem mjesta na kojima je ta energija lako dostupna (rubovi
tektonskih ploa) i tako barem malo smanjiti pritisak na fosilna goriva i time
pomoi Zemlji da se oporavi od tetnih staklenikih plinova.
Geotermalna energija je svuda ispod nas. Negde je lako dostupna ili sama
izlazi na povrinu zemlje u obliku tople vode ili pare, a negde je na velikoj
dubini i praktino nedostupna.
Geotermalna energija u Srbiji se simbolino koristi, samo sa 86
MW, iako po geotermalnom potencijalu spada u bogatije zemlje.
Istraivanja su pokazala da Srbija ima znaajne mogunosti za
korienje geotermalne energije i da u budunosti treba planirati
njeno vee uee u energetskom bilansu.
Postojei rezultati pokazuju da bi se sa intenzivnim programom
razvoja geotermalnih resursa mogao do 2015. godine da postigne
nivo zamene od najmanje 500.000 tona uvoznih tenih goriva
godinje.

www.maturski.org