Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

CHNG V

HC THUYT GI TR THNG D
(8 tit)

I- S CHUYN HO CA TIN THNH T BN

1. Cng thc chung ca t bn
Mi t bn lc u u biu hin di hnh thi mt s tin nht nh, nhng bn thn
tin khng phi l t bn. Tin ch tr thnh t bn trong nhng iu kin nht nh: l n
khi n c dng bc lt sc lao ng ca ngi khc.
Tin vi t cch l tin v tin vi t cch l t bn khc nhau trc ht hnh thi lu
thng ca n. thy c s khc nhau , ta so snh hai cng thc: cng thc lu thng
hng ha gin n ( H-T-H) v cng thc lu thng ca t bn (T-H-T)
* Ging nhau:
- C hai cng thc u do hai giai on i lp nhau l mua v bn hp thnh.
- Trong mi giai on u c 2 nhn t vt cht i din nhau l hng v tin,
- Trong mi giai on u c 2 ngi i din nhau l ngi mua v ngi bn.
Nhng ch l s ging nhau v hnh thc.
* Khc nhau:
+ Trnh t thc hin hnh vi khc nhau:
Cng thc H-T-H: bt u bng hnh vi bn (H-T); kt thc bng hnh vi mua (T- H)
Cng thc T-H-T: bt u bng hnh vi mua (T - H); kt thc bng hnh vi bn (H - T)
+ im xut pht v im kt thc:
cng thc H-T-H: im xut pht v im kt thc u l H, T ch ng vai tr trung
gian.
cng thc T-H-T: im xut pht v im kt thc u l T, H ch ng vai tr trung
gian
+ Mc ch ca qu trnh trao i:
cng thc H-T-H, mc ch ca trao i l H l gi tr s dng cho nn cng thc
ny by gi phi vit l H T H mi ng.
Cng thc T-H-T, mc ch ca trao i l T- l gi tr v hn, th phi l gi tr ln
hn, tc l T (trong T=T + t) c nh vy s vn ng ny mi c ngha. V vy cng
thc ny by gi phi vit l T-H-T mi ng.
1

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

+ Gii hn ca s vn ng:
S vn ng ca cng thc H-T-H c gii hn: v do mc ch ca s vn ng l gi
tr s dng nn khi t c gi tr s dng th s vn ng kt thc
S vn ng ca cng thc T-H-Tkhng c gii hn: do mc ch ca s vn ng l
gi tr ln hn.
T s phn tch trn, Mc gi:
. Cng thc T-H-T l cng thc chung ca t bn, bi v mi t bn u vn ng theo
cng thc ny.
. S tin tri hn so vi s tin ng ra (t) c gi l gi tr thng d, k hiu l m.
. S tin ng ra ban u c gi l t bn. T bn l gi tr mang li gi tr thng d.
2. Mu thun ca cng thc chung ca t bn
Gi tr thng d (m) c sinh ra t u?
Thot nhn cng thc T-H-T, hnh nh m do lu thng (qua qu trnh mua bn) sinh
ra.
iu ny mu thun vi l lun gi tr ca Mc bi v theo l lun gi tr: gi tr hng ho
do lao ng x hi ca ngi sn xut hng ha to ra, nh vy l gi tr hng ha c to ra
trong sn xut.

Vy thc s lu thng c to ra gi tr, gi tr thng d hay khng?

* tr li cu hi ny, ta xt cc trng hp trong lu thng sau:
- Nu mua bn ngang gi: th khng lm tng thm m v gi tr ch thay i hnh thi t
tin sang hng ho v ngc li, cn tng gi tr trong tay mi ngi tham gia trc v sau trao
i khng thay i.
- Nu mua - bn khng ngang gi (hng ho c th bn cao hn hoc thp hn gi tr).
+ Trng hp bn vi gi c cao hn gi tr: ngi bn c li, ngi mua b thit.
+ Trng hp bn vi gi c thp hn gi tr: ngi bn b thit, ngi mua c li.
Tuy nhin trong sn xut hng ho, mi ngi sn xut va l ngi mua, va l ngi
bn. Do , ci li m h c c khi bn s b li ci thit khi mua hoc ngc li.
+ Gi nh c nhng k bp bm, lun mua c r, bn c t, thc t s tin m
hn thu c l s tin m ngi khc b mt i. Xt trn phm vi ton b x hi tng s gi
tr khng thay i, khng th c gi tr thng d.

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Vy lu thng v bn thn tin t trong lu thng khng to ra gi tr, gi tr thng

d.
Nu lu thng khng to ra gi tr, gi tr thng d. Vy phi chng gi tr thng d c
sinh ra ngoi lu thng?
* Xt ngoi lu thng:
ngoi lu thng, nu tin v hng ng yn, khng tip xc vi lu thng th gi tr
ca tin v hng khng th tng ln c, tc l khng th c gi tr thng d (m)
T nhng phn tch trn, c th nhn thy: Vy l t bn khng th xut hin t lu
thng v cng khng th xut hin bn ngoi lu thng. N phi xut hin trong lu thng v
ng thi khng phi trong lu thng.
chnh l Mu thun ca cng thc chung ca t bn
3. Hng ho sc lao ng.
S chuyn ha ca tin thnh t bn khng th pht sinh t bn thn s tin , v trong
vic mua bn, tin ch l phng tin lu thng thc hin gi tr hng ha nn trc sau
gi tr ca n vn khng thay i.
Nh vy, s chuyn ha phi xy ra hng ha trong qu trnh vn ng ca t bn.
Do , hng ha phi l mt th hng ha ha c bit, gi tr s dng ca n c c tnh l
ngun gc sinh ra gi tr, hn th na l sinh ra gi tr ln hn gi tr ca bn thn n. Th hng
ha l sc lao ng m nh t bn tm thy trn th trng.
Sc lao ng tr thnh hng ha l iu kin quyt nh tin bin thnh t bn.
a/ Sc lao ng v iu kin sc lao ng tr thnh hng ha.
- Khi nim sc lao ng:
Sc lao ng l ton b th lc v tr lc trong thn th mt con ngi, trong nhn
cch sinh ng ca con ngi, th lc v tr lc m con ngi phi lm cho hot ng sn
xut ra ca ci vt cht
- iu kin cho sc lao ng tr thnh hng ho
Sc lao ng ch tr thnh hng ho khi c hai iu kin:
Th nht, ngi c sc lao ng phi c t do thn th tc l h phi lm ch c
sc lao ng ca mnh v c quyn em bn sc lao ng ca mnh nh mt hng ha trn th
trng.
Th hai, ngi lao ng khng c t liu sn xut cn thit t mnh ng ra t chc
sn xut nn h buc phi bn sc lao ng ca mnh cho ngi khc s dng kim sng.
3

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Sc lao ng tr thnh hng ho nh du bc ngot cch mng trong phng thc kt

hp ngi lao ng vi t liu sn xut, l mt bc tin lch s so vi ch n l v phong
kin. S bnh ng v hnh thc gia ngi s hu sc lao ng vi ngi s hu t bn
che y bn cht ca CNTB - ch c xy dng da trn s i khng v li ch kinh t
gia t bn v lao ng lm thu.
b/ Hai thuc tnh ca hng ho sc lao ng:
Cng nh cc hng ha khc, hng ha sc lao ng cng c hai thuc tnh l Gi tr
v Gi tr s dng.
* Gi tr ca hng ho sc lao ng: do s lng lao ng x hi cn thit sn xut
v ti sn xut ra hng ho sc lao ng quyt nh. Nhng sc lao ng l nng lc tn ti
trong con ngi sng, trong thn th cng nhn. Mun sn xut ra c nng lc , cng
nhn phi tiu dng mt s t liu sinh hot nht nh nh thc n, qun o, nh , phng tin
i liNi cch khc, sn xut v ti sn xut sc lao ng c thc hin thng qua tiu
dng c nhn. Do , thi gian lao ng x hi cn thit cho vic sn xut v ti sn xut ra
hng ho sc lao ng bng thi gian lao ng x hi cn thit sn xut ra nhng t liu
sinh hot cn thit cho cng nhn v gia nh anh ta. V vy gi tr hng ho sc lao ng
c tnh bng gi tr nhng t liu sinh hot cn thit duy tr i sng ca cng nhn lm
thu v gia nh h.
Lng gi tr hng ha sc lao ng bao gm cc yu t sau:
Th nht, gi tr nhng t liu sinh hot (vt cht v tinh thn) ti sn xut sc lao
ng, duy tr i sng ca bn thn ngi cng nhn.
Th hai, Nhng ph tn o to ngi cng nhn.
Th ba, gi tr nhng t liu sinh hot vt cht v tinh thn cn thit cho con ci ngi
cng nhn.
Gi tr hng ho sc lao ng bao gm c yu t tinh thn v yu t lch s, ph thuc
vo hon cnh ca tng nc, tng thi k, ph thuc vo trnh vn minh t c
* Gi tr s dng ca hng ho sc lao ng: c th hin qu trnh tiu dng (s
dng) sc lao ng, tc l qu trnh lao ng sn xut ra mt hng ho hay mt dch v no
. Trong qu trnh lao ng, sc lao ng to ra mt lng gi tr mi ln hn gi tr ca bn
thn n; phn gi tr di ra so vi gi tr sc lao ng chnh l gi tr thng d.
y chnh l c im ring c ca gi tr s dng ca hng ha sc lao ng. c
im ny chnh l cha kho gii quyt mu thun trong cng thc chung ca t bn.
II. QU TRNH SN XUT RA GI TR THNG D TRONG X HI T BN
4

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

1. S thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng v qu trnh sn xut ra gi

tr thng d.
Mc ch ca sn xut t bn ch ngha khng phi l gi tr s dng m l gi tr, hn
na l gi tr thng d. Nhng sn xut ra gi tr thng d, trc ht, nh t bn phi sn
xut ra gi tr s dng no , v gi tr s dng l vt mang gi tr trao i v ga tr thng d.
Vy, qu trnh sn xut t bn ch ngha l s thng nht gia qu trnh sn xut ra
gi tr s dng v qu trnh sn xut ra gi tr thng d.
Qu trnh sn xut trong x nghip ca nh t bn ng thi l qu trnh nh t bn tiu
dng sc lao ng v t liu sn xut m nh t bn mua nn c hai c im:
Mt l, cng nhn lm vic chu s kim sot ca t bn.
Hai l, Sn phm lm ra thuc s hu ca nh t bn.
V d: nghin cu qu trnh sn xut si ca 1 nh t bn
- sn xut 1kg si nh t bn cn chi ph sau:
C12 + Chi ph nguyn vt liu gm 1kg bng,

= 20.000$

+ Hao mn my mc sn xut 1kg si

= 3.000$

+ Mua sc lao ng ca cng nhn 1 ngy (10 gi)

= 5.000$

Tng cng

= 28.000 $

Gi nh:
- Trong qu trnh lao ng, mi gi lao ng tru tng ca cng nhn to ra lng gi tr
mi kt tinh vo sn phm l 1000 n v tin t.
Trong qu trnh lao ng, bng lao ng c th, cng nhn s dng my mc chuyn
bng thnh si, theo gi tr ca bng v my mc cng c chuyn vo sn phm.
Gi nh, ch trong 5 gi cng nhn ko xong 1 kg bng thnh 1 kg si. Gi tr ca 1kg
si s bao gm:
- Gi tr ca 1kg bng chuyn va

20.000 $

- Gi tr my mc chuyn vo

3.000$

- Gi tr mi do cng nhn to ra trong 5 gi L =

5.000$

Tng cng

28.000$

Nu qu trnh sn xut dng li y th nh t bn khng thu c gi tr thng d v

cng nhn cng khng b bc lt.
5

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Nhng nh t bn mua SL ca cng nhn s dng trong 1 ngy l 10 gi nn, nh

t bn bt cng nhn phi lao ng thm 5 gi na.
Trong 5 gi tip theo, nh t bn chi thm
+ Mua 1kg bng

= 20.000$

+ hao mn my mc sn xut 1kg si = 3.000 $

Tng cng

= 23.000$

Kt qu, sau 5 gi lao ng ny, cng nhn cng to 1kg si v cn si c gi tr l

28.000, gm:
- Gi tr ca 1kg bng chuyn va

20.000 $

- Gi tr my mc chuyn vo

3.000$

- Gi tr mi do cng nhn to ra trong 5 gi L =

5.000$

Tng cng

28.000$

Vy, sau 10 gi lao ng, cng nhn sn xut c 2 kg si.

Tng s tin nh t bn chi ph sn xut 2kg si l 51.000$
Tng gi tr 2kg si l 56.000$.
Vy lng gi tr thng d thu c l 56.000$-51.000$ = 5.000$.
* T v d trn rt ra kt lun:
Mt l, Trong gi tr ca sn phm sn xut ra gm c 2 phn: Gi tr c - Gi tr
nhng t liu sn xut hao ph nh nguyn nhin vt liu, hao mn my mc, thit b (trong
v d l 46.000$ ) v b phn gi tr mi do lao ng ca cng nhn sng to ra (trong v d l
10.000$). Phn gi tr mi ny ln hn gi tr sc lao ng, n bng gi tr sc lao ng cng
vi gi tr thng d.
Vy, Gi tr thng d l b phn gi tr mi di ra ngoi gi tr sc lao ng do cng
nhn lm thu to ra v b nh t bn chim khng. Qu trnh sn xut ra gi tr thng d ch
l qu trnh to ra gi tr ko di qu ci im m gi tr sc lao ng do nh t bn tr
c hon li bng mt vt ngang gi mi.
Hai l, Ngy lao ng ca cng nhn chia thnh hai phn: thi gian lao ng tt yu ( l
thi gian to ra gi tr ngang vi gi tr sc lao ng; lao ng trong khong thi gian y gi l
lao ng tt yu) v thi gian lao ng thng d (l thi gian to ra gi tr thng d cho nh t
bn; lao ng trong thi gian y gi l lao ng thng d)

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Ba l, vic nghin cu qu trnh sn xut gi tr thng d gip ta gii thch r hn mu

thun ca cng thc chung ca t bn. S chuyn ha ca tin thnh t bn din ra trong lu
thng, ng thi khng din ra trong lu thng, l:
- Ch c trong lu thng (mua-bn) nh t bn mi mua c hng ha sc lao ng.
- Nh t bn s dng hng ha trong qu trnh sn xut (ngoi lu thng) to
ra gi tr thng d. T , tin ca nh t bn chuyn thnh t bn.
S biu hin ngy lao ng ca cng nhn
Thi gian lao ng tt yu

Thi gian lao ng thng d

to ra gi tr mi ngang bng GT SL

to ra m

2. Bn cht ca t bn. S phn chia t bn thnh t bn bt bin v t bn kh bin

a) Bn cht ca t bn.
- Khi nim t bn:
phn trn, khi nghin cu cng thc chung ca t bn, ta rt ra mt nh ngha v
t bn T bn l gi tr mang li gi tr thng d. Tuy nhin sau khi nghin cu qu trnh sn
xut gi tr thng d, ta c th a ra nh ngha y hn v t bn T bn l gi tr mang
li gi tr thng d bng cch bc lt lao ng khng cng ca cng nhn lm thu
- Bn cht ca t bn:
T bn l th hin quan h sn xut x hi, phn nh mi quan h gia nh t bn v
cng nhn lm thu. Trong mi quan h , giai cp t sn chim ot gi tr thng d do giai
cp cng nhn to ra.
b) T bn bt bin v t bn kh bin
Mun tin hnh sn xut, nh t bn phi ng trc t bn ra mua t liu sn xut v
sc lao ng, tc l bin t bn tin t thnh cc yu t ca qu trnh sn xut. Cc b phn
khc nhau ca t bn c vai tr nh th no trong qu trnh sn xut gi tr thng d ?
- Trc ht xt b phn t bn tn ti di hnh thc t liu sn xut. Trong qu
trnh sn xut, gi tr ca t liu sn xut c lao ng c th ca ngi cng nhn chuyn

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

vo sn phm mi v lng ga tr ca chng khng i so vi trc khi a vo sn xut. B

phn t bn ny c gi l t bn bt bin (k hiu l c)
Vy, T bn bt bin l b phn t bn dng mua t liu sn xut m gi tr ca n
c bo ton v chuyn vo sn phm, tc l khng thay i v lng gi tr ca n. (k
hiu l c)
- Xt b phn t bn dng mua sc lao ng:
Mt mt, gi tr ca n bin thnh t liu sinh hot ca ngi cng nhn v mt i
trong tiu dng ca cng nhn.
Mt khc, trong qu trnh lao ng, bng lao ng tru tng, cng nhn to ra gi tr
mi ln hn gi tr sc lao ng, n bng gi tr sc lao ng cng vi gi tr thng d. Nh
vy, b phn t bn dng mua sc lao ng c s bin i v lng trong qu trnh sn
xut. B phn t bn ny c gi l T bn kh bin (k hiu l v)
Vy, T bn kh bin l b phn t bn dng mua sc lao ng, khng ti hin ra,
nhng thng qua lao ng tru tng ca cng nhn lm thu m tng ln. (k hiu l v.)
- Cn c phn chia t bn thnh t bn bt bin v t bn kh bin.
Cn c vo vai tr khc nhau ca cc b phn t bn trong qu trnh sn xut ga tr
thng d: Trong qu trnh , t bn bt bin l iu kin cn thit khng th thiu sn xut
gi tr thng d, cn t bn kh bin c vai tr quyt nh trong qu trnh . S phn chia t
bn thnh t bn bt bin v t bn kh bin vch r ngun gc ca gi tr thng d, vch r
bn cht bc lt ca ch ngha t bn, ch c lao ng lm thu mi to ra gi tr thng d cho
nh t bn .
Vy:

gi tr ca hng ho = c + v + m

3. T sut gi tr thng d v khi lng gi tr thng d.

a. T sut gi tr thng d (k hiu l m)
- Khi nim: T sut gi tr thng d l t s tnh theo phn trm gia s lng gi tr
thng d vi t bn kh bin cn thit sn xut ra gi tr thng d .
- Cng thc tnh:

m
m =

X 100%
v

Trong : m l gi tr thng d; v l t bn kh bin,

Hoc c th tnh theo cng thc:
Trong :

t
m = ------ X 100%
t
8

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

t: thi gian lao ng tt yu

t l thi gian lao ng thng d.
- ngha: m phn nh trnh bc lt ca nh t bn i vi cng nhn lm thu.
b. Khi lng gi tr thng d (k hiu M)
- Khi nim: l tch s gia t sut gi tr thng d v tng t bn kh bin c s
dng.
- Cng thc:

M = m x V

Trong : V l tng s t bn kh bin c s dng i biu cho tng s cng nhn lm

thu.
- ngha: M phn nh qui m bc lt ca nh t bn i vi cng nhn lm thu.
4. Hai phng php sn xut gi tr thng d v gi tr thng d siu ngch.
a. Sn xut gi tr thng d tuyt i.
* Khi nim: gi tr thng d tuyt i l gi tr thng d thu c do ko di thi gian
lao ng vt qu thi gian lao ng tt yu, trong khi nng sut lao ng, gi tr sc lao
ng v thi gian lao ng tt yu khng thay i.
* V d: Ngy lao ng l 8 gi, trong 4 gi l thi gian lao ng tt yu v 4 gi l
thi gian lao ng thng d, mi gi ngi cng nhn to ra lng gi tr mi l 10 n v, th
gi tr thng d tuyt i l 40 v t sut gi tr thng d l 100%
4
m = ---- x 100% = 100%
4
Nu ko di ngy lao ng thm 2 gi na, mi iu kin khc vn nh c, th gi tr
thng d tuyt i tng ln l 60 v t sut gi tr thng d l 150%
6
m = ---- x100% = 150%
4
* Hn ch ca phng php ny: Vic ko di ngy lao ng c nhng gii hn nht
nh. Gii hn ca ngy lao ng l do th cht v tinh thn ca ngi lao ng quyt nh
v h cn phi c thi gian b p li SL hao ph, ngoi ra, vic ko di ngy lao ng
cn gp phi s phn khng gay gt ca cng nhn.
9

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

* Ngoi ra, nh t bn cn s dng bin php tng cng lao ng ca cng nhn
tho mn kht vng tng gi tr thng d ca nh t bn trong iu kin ngy lao ng khng
th ko di thm, Tng cng lao ng v thc cht cng tng t nh ko di ngy lao
ng.
b. Sn xut gi tr thng d tng i:
* Khi nim: gi tr thng d tng i l gi tr thng d thu c do rt ngn thi
gian lao ng tt yu bng cch nng cao nng sut lao ng trong cc ngnh sn xut ra t
liu sinh hot h thp gi tr sc lao ng, nh tng thi gian lao ng thng d ln
ngay trong iu kin di ngy lao ng v cng lao ng khng i.
* V d: Ngy lao ng l 8 gi, thi gian lao ng tt yu l 4 gi v thi gian lao ng
thng d l 4 gi, m = 100%. Khi tng nng sut lao ng trong cc ngnh sn xut t liu
sinh hot ln 2 ln th gi c ca nhng hng ho ny s r hn trc 2 ln nn gi tr ca hng
ho sc lao ng gim xung 2 ln v thi gian lao ng tt yu ch cn 2 gi. Trong iu kin
ngy lao ng khng i th thi gian lao ng thng d l 6 gi v m tng t 100% ln
300%.
Bin php: Mun rt ngn thi gian lao ng tt yu phi gim gi tr sc lao ng.
Mun h thp gi tr sc lao ng phi gim gi tr nhng t liu sinh hot thuc phm vi tiu
dng ca cng nhn. iu ny ch c th lm c bng cch tng nng sut lao ng trong
cc ngnh sn xut t liu sinh hot hay tng nng sut lao ng trong cc ngnh sn xut t
liu sn xut sn xut t liu sinh hot .
Nu trong giai on u ca CNTB, sn xut gi tr thng d tuyt i l phng php
ch yu th n giai on sau, khi k thut pht trin, sn xut gi tr thng d tng i li
l phng php ch yu. Lch s pht trin ca CNTB qua ba giai on cng l qu trnh nng
cao trnh bc lt gi tr thng d tng i.
c. Gi tr thng d siu ngch:
* Khi nim: Gi tr thng d siu ngch l phn gi tr thng d thu c do p dng
cng ngh mi sm hn cc x nghip khc, lm cho gi tr c bit ca hng ho thp hn gi
tr x hi (gi tr th trng) ca n.
* Trong tng x nghip, gi tr thng d siu ngch l mt hin tng tn ti tm thi;
nhng trong phm vi x hi th n li l hin tng tn ti thng xuyn. Gi tr thng d siu
ngch l ng lc mnh nht thc y cc nh t bn i mi cng ngh, tng nng sut lao
ng, lm cho nng sut lao ng x hi tng ln.

10

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Gi tr thng d siu ngch l hnh thc bin tng ca gi tr thng d tng i v c

m tng i v m siu ngch u da trn c s tng NSL. Tuy nhin, m tng i v m
siu ngch c s khc nhau:
+ m tng i da vo vic tng NSLXH, cn m siu ngch da vo vic tng NSL
c bit.
+ m tng i do ton b giai cp t sn thu c, n th hin quan h bc lt ca ton
b giai cp t sn i vi ton b giai cp cng nhn.
+ m siu ngch ch do mt s nh t bn thu c. N khng ch biu hin mi quan h
gia t bn v lao dng lm thu m cn biu hin quan h cnh tranh gia cc nh t bn vi
nhau.
5. Sn xut ra gi tr thng d qui lut kinh t tuyt i ca CNTB.
Mi phng thc sn xut c mt quy lut kinh t tuyt i quy lut phn nh mi quan
h kinh t bn cht nht ca phng thc sn xut .
Theo Mc, sn xut ra gi tr thng d l quy lut kinh t tuyt i ca phng thc sn
xut t bn ch ngha. Bi v, quy lut ny phn nh mi quan h kinh t bn cht nht ca
phng thc sn xut t bn ch ngha l quan h t bn bc lt cng nhn lm thu thu
c gi tr thng d. Khng c gi tr thng d th khng c CNTB.
Ni dung ca quy lut: Quy lut ny nu r mc ch ca sn xut t bn ch ngha l
sn xut nhiu v ngy cng nhiu hn gi tr thng d cho nh t bn. ng thi, quy lut ny
cng ch r phng tin t c mc ch: l tng cng bc lt cng nhn lm thu
bng cch tng cng lao ng, ko di ngy lao ng, tng NSL...
Sn xut nhiu v ngy cng nhiu gi tr thng d l mc ch, l ng lc thng xuyn
thc y nn sn xut t bn ch ngha vn ng, pht trin; ng thi n lm cho mi mu
thun ca CNTB ngy cng su sc, a n s thay th tt yu CNTB bng 1 x hi cao hn.
Mt trong nhng c im ni bt ca kinh t th gii hin nay l s pht trin nh v
bo ca cch mng khoa hc cng ngh, iu ny lm cho vic sn xut gi tr thng d hin
nay c c im mi:
Mt l, k thut cng ngh hin i c p dng rng ri, lm cho NSL tng ln, v
vy, m thu c ch yu nh tng NSL, nh chi ph lao ng sng trong mt n v sn
phm gim nhanh, v my mc mi thay th c nhiu lao ng sng hn.
Hai l, c cu lao ng cc nc t bn c s thay i: lao ng phc tp, lao ng tr
tu tng ln thay th lao ng gin n, lao ng c bp; lao ng tr tu, c trnh cao ngy
cng c vai tr quyt nh trong qu trnh sn xut m.
11

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Ba l, S bc lt ca cc nc t bn trn phm vi quc t c m rng di nhiu hnh

thc: xut khu hng ha, xut khu t bn, trao i khng ngang ga lm cho li nhun
siu ngch cc nc t bn thu c tng nhanh. Khong cch chnh lch giu ngho gia
cc nc ngy cng tng
III. TIN CNG TRONG CH NGHA T BN.
1. Bn cht kinh t ca tin cng
Sau mt thi gian lao ng cho nh t bn, cng nhn sn xut ra mt s hng ha, hay
lm c mt s cng vic no th c lnh mt s tin nht nh gi l tin cng. Cn c
vo hin tng bn ngoi y, cc hc gi t sn gii thch tin cng l gi c ca lao ng.
Song thc cht, tin cng khng phi v khng th l gi c ca lao ng. Lao ng
khng phi l hng ha, khng phi l i tng mua bn v:
Th nht, nu lao ng l hng ha, th lao ng phi c vt ho trong mt hnh thc
tn ti c th no . Tin lao ng c th vt ha c l phi c t liu sn xut.
Nhng nu ngi lao ng c t liu sn xut th anh ta s l ngi sn xut nh, anh ta s
t mnh s dng TLSX sn xut ra sn phm v bn sn phm do mnh sn xut ra ch
khng bn lao ng.
Th hai, Vic tha nhn lao ng l hng ha s dn n mt trong hai trng hp b tc
v l lun sau:
- Nu lao ng l hng ha v n c trao i ngang gi th nh t bn s khng thu
c gi tr thng d. iu ny s ph nhn quy lut gi tr thng d v phng thc sn xut
t bn ch ngha cng khng c c s tn ti.
- Nu lao ng l hng ha v n c trao i khng ngang ga nh t bn c th thu
c gi tr thng d th s ph nhn quy lut gi tr.
Th ba, Nu lao ng l hng ha th hng ha lao ng phi c gi tr. Nhng thc o
gi tr li l lao ng. Nh vy l gi tr ca lao ng s c o lng bng lao ng. iu
ny l v l, lun qun. V th, lao ng khng th l hng ha. Ci m ngi cng nhn bn
cho nh t bn chnh l sc lao ng. Do , tin cng m nh t bn tr cho cng nhn chnh
l gi c ca sc lao ng.
Vy, bn cht ca tin cng trong ch ngha t bn l hnh thc biu hin bng tin
ca gi tr hng ho sc lao ng, l gi c ca hng ho sc lao ng, nhng li biu hin ra
bn ngoi thnh gi c ca lao ng.
. Hnh thc biu hin gy ra s nhm ln cho c ngi bn v ngi mua sc lao
ng. S d c s nhm ln l do:
12

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

- Hng ho sc lao ng c c im l khng bao gi tch khi ngi bn. N ch

nhn c gi c sau khi cung cp gi tr s dng cho ngi mua, tc l lao ng cho nh
t bn, do b ngoi ch thy nh t bn tr gi tr cho lao ng.
- i vi cng nhn, ton b lao ng trong c ngy l phng tin c tin sinh
sng, do bn thn cng nhn cng lm tng rng ci m mnh bn chnh l lao ng, cn
nh t bn cng tng rng mnh b tin ra mua lao ng.
- Lng ca tin cng ph thuc vo thi gian lao ng hoc s lng sn phm sn
xut ra, iu lm cho ngi ta lm tng rng tin cng l gi c ca lao ng.
. Hnh thc bn ngoi ca tin cng che y bn cht bc lt ca ch ngha t bn.
N biu hin quan h bc lt thnh quan h bnh ng, thun mua va bn gia cng nhn
v nh t bn. N xo m mi du vt ca s phn chia ngy lao ng thnh thi gian lao
ng tt yu v thi gian lao ng thng d; thnh lao ng c tr cng v lao ng khng
c tr cng.
ngha quan trng ca l lun tin lng ca Mc chnh l ch n phn bit c
hin tng vi bn cht ca mi quan h gia t bn v lao ng.
2. Hai hnh thc c bn ca tin cng trong CNTB.
Tin cng c hai hnh thc c bn: Tin cng tnh theo thi gian v Tin cng tnh theo
sn phm
- Tin cng tnh theo thi gian: l hnh thc tin cng m s lng ca n t hay nhiu
tu theo thi gian lao ng ca cng nhn di hay ngn (gi, ngy, tun, thng).
- Tin cng tnh theo sn phm: l hnh thc tin cng m s lng ca n ph thuc vo
s lng sn phm lm ra, hoc s lng cng vic hon thnh.
Mi sn phm c tr cng theo 1 n gi nht nh gi l n gi tin cng.
tin cng trung bnh ca 1 ngy ca 1 cng nhn
.gi tin cng = ------------------------------------------------------------------------------s.lng sn phm trung bnh m 1 cng nhn sn xut ra trong ngy

Tin cng = S sn phm X n gi tin cng

Thc cht, n gi tin cng l tin cng tr cho thi gian cn thit sn xut ra mt sn
phm. V th tin cng tnh theo sn phm l hnh thc chuyn ha ca tin cng tnh theo thi
gian.
13

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Thc hin tin cng tnh theo sn phm, mt mt gip cho nh t bn trong vic qun l,
gim st qu trnh lao ng ca cng nhn d dng hn; mt khc, kch thch cng nhn lao ng
tch cc, khn trng to ra nhiu sn phm hn.
3. Tin cng danh ngha v tin cng thc t
- Tin cng danh ngha: l s tin m ngi cng nhn nhn c do bn sc lao ng
ca mnh cho nh t bn. Tin cng c s dng ti sn xut sc lao ng, do n phi
chuyn ha thnh tin cng thc t.
Tin cng danh ngha l gi c hng ho SL, n c th tng ln hay gim xung tu
thuc vo quan h cung cu v hng ho SL trn th trng.
- Tin cng thc t: l tin cng c biu hin bng s lng hng ho tiu dng v
dch v m ngi cng nhn mua c bng tin cng danh ngha ca mnh.
Trong iu kin tin cng danh ngha khng i th tin cng thc t tng hay gim ph
thuc vo gi c ca t liu tiu dng v dch v.
*Xu hng vn ng ca tin lng thc t.
Tin cng l gi c ca sc lao ng nn s vn ng ca n gn lin vi s bin i
ca gi tr sc lao ng. Lng gi tr ca hng ha sc lao ng li chu nh hng ca nhiu
nhn t c tc ng ngc chiu nhau.
- Cc nhn t tc ng lm tng gi tr sc lao ng:
+ s nng cao trnh chuyn mn ca ngi lao ng,
+ s tng cng lao ng,
+ s tng ln ca nhu cu cng vi s pht trin ca x hi
- Nhn t tc ng lm gim gi tr sc lao ng: S tng nng sut lao ng lm cho
gi c t liu tiu dng r i.
S tc ng qua li ca cc nhn t ny dn n s bin i ca gi tr sc lao ng v
dn n s bin i ca tin lng thc t.
Mc ch ra rng, trong CNTB, tin cng thc t c xu hng gim xung do cc
nguyn nhn: l, mc d tin cng danh ngha c xu hng tng, nhng mc tng ca n
nhiu khi khng tng kp mc tng ca gi c hng ha t liu tiu dng v dch v; ng thi
tht nghip l hin tng thng xuyn khin cho cung v lao ng vt qu cu v lao ng,
iu cho php nh t bn mua sc lao ng di gi tr ca n.
Nhng s gim xung ca tin cng thc t ch l xu hng v c nhng nhn t chng li s
h thp ca tin cng: l cuc u tranh ca cng nhn i tng lng; trong iu kin cch
14

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

mng KH-KT, nhu cu v sc lao ng c cht lng cao ngy cng tng do gi tr sc lao
ng cng tng ln.
IV. S CHUYN HA CA GI TR THNG D THNH T BN - TCH LU
T BN.
1. Thc cht v ng c ca tch lu t bn.
Ti sn xut l qu trnh sn xut c lp i lp li thng xuyn v phc hi khng
ngng. Cn c vo quy m sn xut, ti sn xut c chia thnh ti sn xut gin n v ti
sn xut m rng.
Ti sn xut gin n l qu trnh sn xut c lp li vi quy m nh c
Ti sn xut m rng l qu trnh sn xut c lp li vi quy m ln hn trc.
Trong nn sn xut t bn ch ngha, mun ti sn xut m rng, phi bin mt b phn
gi tr thng s thnh t bn ph thm.Vic s dng gi tr thng d lm t bn hay s chuyn
ho gi tr thng d tr li thnh t bn gi l tch lu t bn.
+ Thc cht ca tch lu t bn: l t bn ho gi tr thng d. Nh vy tch lu t bn
gn lin vi ti sn xut m rng. Ngun gc ca t bn tch lu l gi tr thng d.
+ ngha ca vic nghin cu tch lu t bn v ti sn xut m rng TBCN:
Vic nghin cu cho php rt ra nhng kt lun vch r hn bn cht bc lt ca quan
h sn xut t bn ch ngha:
Th nht, ngun gc duy nht ca t bn tch lu l gi tr thng d v t bn tch lu
chim t l ngy cng ln trong ton b t bn.
Th hai, qu trnh tch lu lm cho quyn s hu trong nn kinh t hng ha bin
thnh quyn chim ot TBCN. ng c thc y qu trnh tch lu t bn v ti sn xut m
rng chnh l quy lut gi tr thng d.
+ Cc nhn t nh hng n quy m tch lu:
Mt l, vi khi lng gi tr thng d khng i, quy m tch lu ph thuc vo t l
phn chia gi tr thng d thnh hai qu: qu tch lu (m1) v qu tiu dng (m2) ca nh t
bn.
Hai l, nu t l phn chia c xc nh, quy m tch lu ph thuc vo khi
lng gi tr thng d. Khi lng gi tr thng d ph thuc vo:
- Trnh bc lt gi tr thng d m: nu m cng ln th khi lng gi tr thng d
cng nhiu.
15

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

- NSL. Nng sut lao ng cng cao th khi lng gi tr thng d cng ln v quy
m tch lu tng
- S chnh lch gia t bn s dng v t bn tiu dng.
T bn s dng l khi lng gi tr nhng t liu lao ng m ton b qui m hin vt
ca chng u hot ng trong qu trnh sn xut sn phm.
T bn tiu dng l phn gi tr nhng t liu lao ng y c chuyn vo sn phm
theo tng chu k sn xut di dng khu hao.
Do , c s chnh lch gia t bn s dng v t bn tiu dng. Mc d mt dn
gi tr nh vy nhng trong sut qu trnh hot ng my mc vn c tc dng nh khi cn
gi tr. S chnh lch ny l thc o s tin b ca LLSX. K thut cng hin i, s chnh
lch gia t bn s dng v t bn tiu dng cng ln th s phc v khng cng cng ln.
- Qui m i lng t bn ng trc: Trong cng thc M= m x V, nu m khng i th
khi lng gi tr thng d ch c th tng khi tng t bn kh bin tng, tt nhin khi t bn
bt bin cng phi tng ln theo quan h t l nht nh. Do , nu qui m t bn ng trc
cng ln, quy m sn xut cng ln th khi lng gi tr thng d thu c cng nhiu.
2. Tch t v tp trung t bn.
Tch t t bn l vic tng quy m t bn c bit bng tch lu ca tng nh t bn ring
r. Tch t t bn, mt mt, l yu cu ca vic m rng sn xut, ng dng tin b k thut;
mt khc, s tng ln ca khi lng gi tr thng d trong qu trnh pht trin ca sn xut t
bn ch ngha li to kh nng cho tch t t bn.
Tp trung t bn l s hp nht mt s t bn nh thnh mt t bn c bit ln hn.
y l s tch t nhng t bn hnh thnh, l s th tiu tnh c lp ring bit ca chng.
Cnh tranh v tn dng l hai n by quan trong ca tp trung t bn.
S ging nhau v khc nhau gia tch t t bn v tp trung t bn:
- Ging nhau: Tch t t bn v tp trung t bn u lm cho qui m t bn c bit tng
ln.
- Khc nhau:
+ Ngun gc ca tch t t bn l gi tr thng d, cn ngun gc ca tp trung t bn
l t bn c sn trong x hi.
+ Tch t t bn lm quy m t bn x hi tng, cn tp trung t bn khng lm cho quy
m t bn x hi tng;

16

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

+ Tch t t bn phn nh trc tip quan h gia t bn v lao ng; cn tp trung t

bn phn nh trc tip quan h gia cc nh t bn.
Mi quan h gia tch t t bn v tp trung t bn: tch t t bn v tp trung t
bn c quan h mt thit vi nhau:
+ Tch t t bn lm tng quy m v sc mnh ca t bn c bit, do cnh tranh s
gay gt hn, iu ny thc y qu trnh tp trung t bn.
+ Ngc li, tp trung t bn to iu kin thun li tng cng bc lt gi tr thng
d, nn y nhanh tch t t bn.
Vai tr ca tp trung t bn: Tp trung t bn c vai tr rt ln i vi s pht trin ca
sn xut t bn ch ngha:
+ Nh tp trung t bn m c th t chc rng ln lao ng hp tc, bin qu trnh sn
xut ri rc thnh qu trnh sn xut phi hp, quy m ln, xy dng c nhng cng trnh
cng nghip quy m ln, k thut hin i.
+ Tp trung t bn khng nhng dn n s thay i v lng m cn dn n s thay
i v cht ca t bn, n lm cho cu to hu c cu t bn tng, nng sut lao ng tng.
Chnh v vy, tp trung t bn tr thnh n by mnh m ca tch lu t bn.
3. Cu to hu c ca t bn
T bn tn ti di dng vt cht v gi tr. Cu to ca t bn gm c cu to k thut
v cu to gi tr.
+ Cu to k thut ca t bn: l t l gia khi lng t liu sn xut vi s lng
lao ng cn thit s dng cc t liu sn xut . Cu to k thut phn nh trnh pht
trin ca lc lng sn xut x hi.
+ Cu to gi tr ca t bn: l t l theo t bn phn thnh t bn bt bin (hay gi
tr ca TLSX) v t bn kh bin (hay gi tr ca SL) cn thit tin hnh sn xut.
Cu to k thut v cu to gi tr c quan h cht ch vi nhau: Cu to k thut thay
i s lm cho cu to gi tr thay i. C.Mc dng phm tr cu to hu c ca t bn
ch mi quan h . Cu to hu c ca t bn (k hiu l c/v): l cu to gi tr ca t bn,
do cu to k thut ca t bn quyt nh v phn nh s thay i ca cu to k thut ca t
bn.
Do tin b khoa hc cng ngh v lc lng sn xut, cu to hu c ca t bn thng
xuyn bin ng theo chiu hng ngy cng tng. S tng ln ca cu to hu c ca t bn
biu hin ch: t bn bt bin tng nhanh hn t bn kh bin, t bn bt bin tng c s
17

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

tuyt i ln tng i, cn t bn kh bin c th tng tuyt i nhng li gim xung tng

i.
Tc ng ca vic cu to hu c ca t bn tng: Khi cu to hu c ca t bn tng,
t bn kh bin gim tng i s lm cho cu v sc lao ng s gim xung mt cch tng
i, iu ny s dn n tnh trng tht nghip ca cng nhn.
V. QU TRNH LU THNG CA T BN V GI TR THNG D
1. Tun hon v chu chuyn ca t bn.
Sn xut t bn ch ngha l s thng nht bin chng gia qu trnh sn xut v qu
trnh lu thng. Lu thng ca t bn, theo ngha rng l s vn ng ca t bn, nh m t
bn ln ln v thu c gi tr thng d, cng tc l tun hon v chu chuyn ca t bn.
Tun hon ca t bn l s vn ng ca t bn c bit - xt v mt cht.
Chu chuyn ca t bn l s vn ng ca t bn c bit - xt v mt lng.
a./ Tun hon ca t bn.
T bn vn ng theo cng thc T H T, trong qu trnh vn ng u tri qua ba
giai on, tn ti di ba hnh thi, thc hin ba chc nng.
Giai on th nht: T H (giai on lu thng giai on mua)
Nh t bn xut hin trn th trng cc yu t sn xut mua cc yu t cn thit cho
qu trnh sn xut l t liu sn xut v sc lao ng.
SL
T

H
TLSX

`TB tin t
T bn sn xut
chuyn thnh

Chc nng ca giai on ny l mua cc yu t ca qu trnh sn xut.

Kt thc giai on ny th t bn tin t chuyn ha thnh t bn sn xut.
Giai on hai: Giai on sn xut.
Nh t bn em tiu dng cc hng ha mua giai on mt, nhng y l tiu dng
cho sn xut, tc l a cc yu t sn xut mua c giai on 1 vo qu trnh sn xut
to ra sn phm. Giai on ny, t bn tn ti di hnh thi t bn sn xut.
SL
H

SX H
TLSX

TB sn xut

18

TB hng ha
Chuyn thnh

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Chc nng ca giai on hai l sn xut ra hng ha (H) m trong gi tr ca n c gi

tr thng d.
Kt thc giai on hai, t bn sn xut chuyn thnh t bn hng ha (H)
Giai on ba: H-T (giai on lu thng-giai on bn)
Nh t bn tr li th trng vi t cch l ngi bn hng bn H v thu T. Giai
on ny, t bn tn ti di hnh thi t bn hng ha
H

TB hng ha
TB tin t
chuyn thnh

Chc nng ca giai on ny l thc hin gi tr v gi tr thng d.

Kt thc giai on ba t bn hng ho chuyn ho thnh t bn tin t. Mc ch ca
nh t bn t c, t bn quay tr li hnh thc ban u nhng vi s lng ln hn.
S tin bn hng ho (T) nh t bn li em dng vo vic mua t liu sn xut v sc
lao ng cn thit tip tc mt qu trnh sn xut mi v ton b qu trnh trn li c lp
li.
Tng hp ton b qu trnh vn ng ca t bn:
SL
TH

SX ... H T
TLSX

Vy:
Tun hon ca t bn l s vn ng ca t bn tri qua ba giai on (giai on mua,
giai on sn xut, giai on bn); ln lt mang ba hnh thi (t bn tin t - t bn sn xut
t bn hng ha), thc hin ba chc nng (chc nng mua cc yu t sn xut, chc nng
sn xut ra gi tr v gi tr thng d, chc nng thc hin gi tr v ga tr thng d) ri tr
v hnh thi ban u vi gi tr ln hn.
Lu :
- Tun hon ca t bn ch c th tin hnh mt cch bnh thng khi hai iu kin sau
y c tho mn: mt l, cc giai on ca chng din ra lin tc; hai l, cc hnh thi t bn
19

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

cng tn ti v c chuyn ha mt cch u n (tc l t bn phi nm li mi giai on

tun hon trong mt thi gian nht nh). V vy, s vn ng tun hon ca t bn l s vn
ng lin tc khng ngng, ng thi l s vn ng t qung khng ngng. Ph hp vi ba
giai on tun hon ca t bn l ba hnh thi ca t bn cng nghip (TB tin t; t bn sn
xut, t bn hng ha)
- ti sn xut din ra mt cch bnh thng, t bn x hi (cng nh t bn c bit)
phi u tn ti cng mt lc di c ba hnh thi ca t bn cng nghip. Song cng trong
qu trnh vn ng y cha ng kh nng tch ri ca ba hnh thi t bn. T lm xut
hin t bn thng nghip, t bn cho vay, hnh thnh cc tp on khc trong giai cp t sn
nh ch ngn hng, ch cng nghipchia nhau gi tr thng d.
b/ Chu chuyn ca t bn.
* Khi nim chu chuyn ca t bn
S tun hon ca t bn nu xt n l mt qu trnh nh k i mi v lp i lp li th
gi l s chu chuyn ca t bn.
Chu chuyn ca t bn ni ln tc vn ng ca t bn c bit.
* Thi gian chu chuyn ca t bn:
Thi gian chu chuyn ca t bn l thi gian t bn thc hin c mt vng tun
hon. Thi gian chu chuyn ca t bn gm: thi gian sn xut v thi gian lu thng.
+ Thi gian sn xut l thi gian t bn nm trong lnh vc sn xut.
Thi gian sn xut bao gm:
. thi gian lao ng,
. thi gian gin on lao ng,
. thi gian d tr sn xut.
Nhn t nh hng ti thi gian sn xut: tnh cht ca ngnh sn xut; quy m hoc
cht lng sn phm; thi gian vt sn xut chu tc ng ca qu trnh t nhin di hay
ngn; nng sut lao ng cao hay thp, d tr sn xut hay thiu
+ Thi gian lu thng: l thi gian t bn nm trong lnh vc lu thng.
Thi gian lu thng gm c:
. thi gian mua,
. thi gian bn hng ha

20

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Nhn t nh hng ti thi gian lu thng: nng lc cnh tranh ca sn phm, th

trng xa hay gn, tnh hnh th trng tt hay xu, trnh pht trin ca ngnh giao thng
vn ti
ngha ca vic nghin cu thi gian chu chuyn ca t bn: thi gian chu chuyn
ca t bn cng ngn th cng to iu kin cho gi tr thng d c sn xut ra nhiu hn, t
bn cng ln nhanh hn.
* Tc chu chuyn ca t bn.
* Khi nim: Tc chu chuyn ca t bn l s ln (s vng) chu chuyn ca t bn
trong mt nm. (k hiu l n)
TGn
n=
TGa
Trong :
n: s ln chu chuyn ca t bn trong mt nm
TGn: Thi gian trong nm
TGa: Thi gian chu chuyn ca mt t bn nht nh.
Bin php tng tc chu chuyn ca t bn: Tc chu chuyn ca t bn t l
nghch vi thi gian chu chuyn ca t bn. v vy, mun tng tc chu chuyn ca t bn
phi lm gim thi gian chu chuyn ca t bn, c th:
- Gim thi gian sn xut.
- Gim thi gian lu thng.
c/ T bn c nh v t bn lu ng.
Cn c vo tnh cht chu chuyn khc nhau ca cc b phn t bn, t bn sn xut
c chia thnh hai b phn l t bn c nh v t bn lu ng.
* T bn c nh l mt b phn ca t bn sn xut, ng thi l b phn ch yu
ca t bn bt bin (my mc thit b, nh xng,) tham gia ton b vo qu trnh sn xut,
nhng gi tr ca n khng chuyn ht mt ln vo sn phm m chuyn dn tng phn theo
mc hao mn ca n trong qu trnh sn xut.
T bn c nh c s dng lu di trong nhiu chu k sn xut v n b hao mn dn
trong qu trnh sn xut. C hai loi hao mn l Hao mn hu hnh v Hao mn v hnh.
- Hao mn hu hnh: l hao mn v vt cht, v gi tr s dng. Nguyn nhn ca hao
mn hu hnh l do qu trnh s dng v do tc ng ca t nhin lm cho cc b phn ca t
bn c nh b hao mn i ti ch hng, phi thay th.
21

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

- Hao mn v hnh: l hao mn thun tu v gi tr. Hao mn v hnh xy ra ngay c

khi my mc cn tt nhng b mt gi v s xut hin my mc mi r hn, hin i hn, hoc
c gi tr tng ng nhng cng sut cao hn. Nguyn nhn ca hao mn v hnh l do s
pht trin ca tin b khoa hc k thut. trnh hao mn v hnh, cc nh t bn tm cch
ko di ngy lao ng, tng cng lao ngnhm tn dng my mc trong thi gian cng
ngn cng tt.
Tng tc chu chuyn ca t bn c nh c ngha quan trng: tit kim ch ph bo
qun, sa cha, gim hao mn c hu hnh v v hnh; tng qu khu hao ti sn c nh, lm
cho lng t bn s dng tng ln, nh nhanh chng i mi thit b.
*T bn lu ng l mt b phn ca t bn sn xut (gm nguyn liu, nhin liu,
vt liu ph,sc lao ng) c tiu dng hon ton trong mt chu k sn xut v gi tr ca
n c chuyn ton b vo sn phm trong qu trnh sn xut.
T bn lu ng chu chuyn nhanh hn t bn c nh.Tng tc chu chuyn ca t
bn lu ng c ngha quan trng:
+ Tng tc chu chuyn ca t bn lu ng s lm tng lng t bn lu ng
c s dng trong nm, do tit kim c t bn ng trc khi quy m nh c hoc m
rng quy m sn xut m khng cn c t bn ph thm.
+ Tng tc chu chuyn ca t bn lu ng kh bin s lm tng t sut gi tr
thng d hng nm.
* Cn c phn chia t bn ng trc thnh t bn c nh v t bn lu ng l da vo
phng thc chuyn dch gi tr ca chng (hay tnh cht chu chuyn ca t bn) vo sn
phm trong qu trnh sn xut sn phm
* ngha nghin cu: Phn chia t bn thnh t bn c nh v t bn lu ng nhm
mc ch qun l v s dng vn hiu qu.
Phn chia t bn theo tnh cht chu chuyn.

T bn c nh: c1

c1

T bn lu ng c2+v

c2

My

T bn bt bin c=c1+c2
()

c1 : Gi tr nh xng, my mc, thit b.

22

v
T bn kh bin:v

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

c2: Gi tr nguyn, nhin vt liu,

v:

Gi tr sc lao ng.

2. Ti sn xut v lu thng ca t bn x hi.

a) Mt s khi nim c bn ca ti sn xut t bn x hi.
- Tng sn phm x hi: Tng SPXH l ton b sn phm m x hi sn xut ra
trong mt thi k nht nh, thng c tnh l mt nm.
Tng sn phm x hi c xt c v mt hin vt v mt gi tr:
V hin vt: Tng SPXH = ton b TLSX + ton b TLTD
V gi tr: Tng SPXH = C + V + M
(V+ M : gi tr sn phm mi)
Trong : C: gi tr TLSX b tiu dng trong sn xut.
V: gi tr ca ton b SL x hi (= tng tin cng tr cho ngi lao ng
sn xut trc tip)
M: gi tr ca sn phm thng d do lao ng thng d to ra.
- Hai khu vc ca nn SX x hi. xem xt s vn ng ca t bn x hi, nn
sn xut x hi c chia thnh hai khu vc:
+ Khu vc I l khu vc sn xut ra t liu sn xut (TLSX)
+ Khu vc II l khu vc sn xut ra t liu tiu dng (TLTD)
Trong ti sn xut t bn x hi, khu vc I v II phi c quan h trao i sn phm
vi nhau.
- T bn x hi: l tng hp cc t bn c bit ca x hi vn ng an xen, lin h
v ph thuc ln nhau.
Nh vy cc t bn c bit vn ng trong s lin kt cht ch v thng nht vi nhau
to thnh t bn x hi. S vn ng ca t bn x hi c thc hin trong c lnh vc sn
xut cng nh lnh vc lu thng.
- Nhng gi nh ca Mc khi nghin cu ti sn xut t bn x hi:
+ Trong x hi t bn ch c thun tu hai giai cp c bn l t sn v v sn.
+ Gi c hng ho c mua, bn ng gi tr.
+ T sut gi tr thng d l 100%.
+ Cu to hu c ca t bn khng thay i.
+ T bn c nh chu chuyn ht gi tr trong mt nm.
23

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

+ Khng xt n ngoi thng.

b) iu kin thc hin sn phm trong ti sn xut t bn x hi.
- iu kin thc hin sn phm x hi trong ti sn xut gin n.
Trong ti sn xut gin n th ton b gi tr thng d c s dng ht cho tiu dng
c nhn.
Khu vc I: 4000c + 1000v + 1000m = 6000 (tn ti di hnh thc TLSX)
Khu vc II: 2000c + 500v + 500m = 3000 (tn ti di hnh thc TLTD)
Gi tr tng sn phm x hi l 9000
cho qu trnh sn xut ca nm sau c th tin hnh lp li vi qui m nh c th
ton b sn phm ca 2 khu vc phi c thc hin nh sau:
- Trong khu vc I:
+ B phn 4000c dng b p li gi tr t liu sn xut hao ph. V mt hin vt,
n tn ti di hnh thi TLSX nn c trao i hay thc hin trong ni b khu vc I gia
cc x nghip sn xut ra TLSX.
+ B phn (1000v + 1000m) l tin lng ca cng nhn v phn gi tr ca sn phm
thng d m ngi s hu TLSX dng mua t liu tiu dng. V mt hin vt, 2 b
phn ny tn ti di hnh thi TLSX nn khng th trc tip tiu dng cho c nhn, do
n phi c em trao i vi khu vc II ly TLTD.
- Trong khu vc II:
+ B phn (500v + 500m) l tin lng ca cng nhn v gi tr ca sn phm thng d
ca ngi s hu TLSX dng mua t liu tiu dng. V mt hin vt, n tn ti di
hnh thi TLTD nn n c trao i hay thc hin ngay trong ni b khu vc II gia cc
x nghip sn xut ra TLTD.
+ B phn 2000c dng b p gi tr TLSX hao ph. V mt hin vt, n tn ti
di hnh thi TLTD nn phi em trao i vi khu vc I ly TLSX.
Ta c s biu din mi quan h trao i gia 2 khu vc nh sau:
Khu vc I: 4000c +

Khu vc II:

2000c

1000v + 1000m

= 6000

+ 500v + 500m

= 3000

24

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

T s phn tch trn C.Mc ch ra cc iu kin thc hin tng sn phm x hi trong
ti sn xut gin n nh sau:
iu kin th nht: ton b gi tr mi do lao ng sng to trong khu vc I phi bng
gi tr t liu sn xut hao ph khu vc II.
I (v+m) = IIc
iu kin th hai: Ton b gi tr sn phm ca khu vc I phi bng gi tr t liu sn
xut hao ph ca c hai khu vc.
I (c+v+m) = Ic + IIc
iu kin ny ni ln vai tr ca khu vc I trong TSX gin n.
iu kin th ba: Ton b gi tr sn phm ca khu vc II phi bng gi tr mi do lao
ng sng to ra c hai khu vc.
II (c+v+m) = I (v+m) + II (v+m)
iu kin ny ni ln vai tr ca khu vc II trong TSX gin n.
- iu kin thc hin sn phm x hi trong ti sn xut m rng
Mun c ti sn xut m rng th gi tr thng d khng c em tiu dng ht cho c
nhn, phi bin mt phn gi tr thng d thnh t bn bt bin ph thm (c) v t bn kh bin
ph thm (v). C th khi qut iu kin c bn c lin quan n kh nng m rng sn xut
nh sau:
I (v+m) > IIc
I (c+v+m) > Ic + IIc
I (v+m) + II (v+m) >II (c+v+m)
Qu trnh ti sn xut m rng c th hin qua s sau y:
Khu vc I: 4000c + 1000v + 1000m = 6000
Khu vc II:1500c + 750v + 750m = 3000
Tng sn phm x hi

= 9000

S trn gn vi gi nh: t l phn chia m cho tch lu v cho tiu dng khu vc I
l 50% ( Theo ta c 500m1dng tch lu v 500m2 dng tiu dng c nhn); c:v khu
vc I l 4:1; c:v khu vc II l 2:1;
Vic thc hin tng sn phm x hi gia 2 khu vc trong s din bin nh sau:
Vi 500m1 dng m rng sn xut, c:v = 4:1 th s c 400 n v chuyn thnh t
bn bt bin ph thm (400c1) v 100 n v chuyn thnh t bn kh bin ph thm (100v1).
25

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Nh vy, trong khu vc I phi dng 4000c b p gi tr TLSX tiu dng v 400c 1
m rng sn xut. B phn ny c trao i trong ni b khu vc I. S cn li l 1000v +
100v1 + 500m2 = 1600 tn ti di hnh thc TLSX nn phi trao i vi khu vc II ly TLTD
phc v cho nhu cu tiu dng ca cng nhn c, cng nhn mi tuyn dng thm v nhu
cu tiu dng ca nhng ngi ch s hu.
C cu mi ca khu vc I l: 4000c + 400c1 + 1000v + 100v1 + 500m2 = 6000
Theo c cu trn th khu vc I ch c th cung cp TLSX cho khu vc II l 1600 n v,
vt qu qui m sn xut ca khu vc II l 100 n v. l gi tr TLSX ph thm cho khu
vc II m rng sn xut. Vi c:v = 2:1 th thch ng vi 100c ph thm (100c1), khu vc II
cn phi tch lu 50 v ph thm (50v1). Nh vy vi 750 m, khu vc II ch c php tch lu
m rng sn xut 150 n v (gm 100m1 v 50v1) v tiu dng 600 n v.
C cu mi ca khu vc II l: 1500c + 100c1 + 750v + 50v1 + 600m2 = 3000
Nh vy, s trao i gia 2 khu vc c thc hin bng s sau:
Khu vc I: 4000c + 400c1

1000v + 100v1 + 500m2

= 6000

Khu vc II: 1500c + 100c1

+ 750v + 50v1 + 600 m2

= 3000

Sau nm th nht, nh gi tr thng d m m rng c qui m sn xut trong c 2

khu vc v u nm th 2 t bn x hi l: Khu vc I: 4400c + 1100v
Khu vc II: 1600c + 800v
Vi m = 100%, n cui nm th 2 ton b sn phm x hi tng t 9000 ln ti 9800
n v.
Khu vc I: 4400c + 1100v + 1100m = 6600

= 9800

Khu vc II: 1600c + 800v + 800m = 3200

Qua phn tch trn, C.Mc ch ra cc iu kin thc hin tng sn phm x hi trong ti
sn xut m rng nh sau:
Th nht: t bn kh bin (v), t bn kh bin ph thm (v 1) v phn gi tr thng d
tiu dng (m2) ca nh t bn ca khu vc I phi bng gi tr t bn bt bin (c) v t bn bt
bin ph thm (c1) ca khu vc II.
I (v+v1+m2) = II (c+c1)
iu kin ny ni ln mi quan h gia 2 khu vc trong ti sn xut m rng.
26

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Th hai: ton b gi tr sn phm (c + v + m) ca khu vc I phi trang b cho t bn

bt bin (c) v t bn bt bin ph thm (c1) c hai khu vc.
I (c+v+m) = I (c+c1) + II (c+c1)
iu kin ny ni ln vai tr ca khu vc I trong ti sn xut m rng.
Th ba: ton b gi tr mi (v+m) ca hai khu vc phi bng gi tr sn phm (c+v+m)
ca khu vc II v t bn bt bin ph thm (c1) ca hai khu vc.
( I+II)(v+m) = II (c+v+m) + (I+II)c1.
iu kin ny ni ln vai tr ca gi tr mi trong ti sn xut m rng.
ti sn xut m rng din ra bnh thng th cc quan h trao i trn cn c tn
trng. Trong ch ngha t bn nhng quan h trao i c hnh thnh t pht v thng
xuyn b ph v. Nu s mt cn i ny thng xuyn xy ra tt yu dn n khng hong
kinh t.
c) S pht trin ca Lnin i vi l lun ti sn xut t bn x hi ca Mc.
3. Khng hong kinh t.
a) Bn cht v nguyn nhn ca khng hong kinh t trong CNTB.
- Khng hong kinh t t bn ch ngha l khng hong sn xut tha. Sn xut
tha y ch c ngha tng i, ngha l tha so vi kh nng thanh ton ca x hi ch
khng phi tha so vi nhu cu thc t ca x hi.
- Biu hin ca khng hong kinh t: hng ho b ng, sn xut b thu hp, x nghip
thm ch phi ng ca, nn tht nghip tng ln, th trng ri lon
- Nguyn nhn ca khng hong:
Nguyn nhn su xa ca khng hong kinh t bt ngun t chnh mu thun c bn ca
ch ngha t bn, mu thun gia tnh cht x hi ca sn xut vi hnh thc chim hu t
nhn t bn ch ngha v t liu sn xut ch yu ca x hi. Mu thun ny biu hin ra thnh
cc mu thun sau:
+ Mu thun gia tnh c t chc, c k hoch trong tng x nghip vi tnh trng sn
xut v chnh ph trong ton x hi.
+ Mu thun gia xu hng m rng sn xut v hn ca CNTB vi sc mua c hn
ca qun chng lao ng.
+ Mu thun i khng gia t bn v lao ng.
b) Tnh chu k ca khng hong kinh t trong ch ngha t bn.
27

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Chu k khng hong kinh t ca CNTB: thng c biu hin lp i, lp li ca nn

sn xut t mt cuc khng hong kinh t ny n cuc khng hong kinh t khc. Mt chu k
bao gm cc giai on: khng hong, tiu iu, phc hi, phn vinh.
Trong giai on hin nay ca CNTB, do c s can thip ca nh nc t sn, mc d
khng xo b c khng hong kinh t nhng lm cho n c c im mi nh:
- Mc suy sp ca sn xut v tc ng ph hoi ca khng hong b hn ch, thi
gian tn ti v di ca thi k suy sp b rt ngn.
- Xut hin nhng hnh thc khng hong mi nh khng hong c cu, khng hong
ti chnh, tin t, khng hong mi trng
VI. CC HNH THI T BN V CC HNH THC BIU HIN CA GI TR
THNG D.
1. Chi ph sn xut t bn ch ngha. Li nhun v t sut li nhun
a) Chi ph sn xut t bn ch ngha (k)
* i vi x hi, sn xut ra hng ho c gi tr l W = c + v + m, x hi phi chi ph
lao ng thc t.
Chi ph lao ng thc t = Chi ph lao ng qu kh (chi ph lao ng vt ha) + ch ph
lao ng hin ti (chi ph lao ng sng)
* Nhng i vi nh t bn, sn xut hng ha, nh t bn ch cn chi ph mt lng
t bn mua t liu sn xut (c) v sc lao ng (v). Chi ph gi l ch ph sn xut t bn
ch ngha (k hiu l k)
k = c + v.
Khi nim: Chi ph sn xut t bn ch ngha l phn gi tr b li gi c ca nhng t
liu sn xut v gi c sc lao ng tiu dng sn xut ra hng ha cho nh t bn.
Nu dng k ch chi ph sn xut t bn ch ngha th cng thc W = c + v + m s
chuyn ha thnh W = k + m.
* So snh gi tr hng ho (W) v chi ph sn xut t bn ch ngha (k): Gia W v k c
s khc nhau c v cht v v lng.
- V cht, chi ph sn xut t bn ch ngha l chi ph v t bn; cn gi tr hng ho l chi
ph thc t ca x hi sn xut hng ha, l chi ph lao ng x hi cn thit (gm chi ph
v lao ng sng v lao ng qu kh).
- V lng, ch ph sn xut t bn ch ngha nh hn chi ph thc t ca x hi sn
xut hng ha.
28

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

* i vi nh t bn, chi ph sn xut t bn ch ngha l gii hn thc t ca l, li

kinh doanh.
b) Li nhun (k hiu l p)
Do c s chnh lch gia gi tr hng ha (W) v chi ph sn xut t bn ch ngha (k),
nn sau khi bn hng ha ( gi nh gi c = gi tr), nh t bn khng ch b li c s tin
ng ra, m cn thu c mt s tin li ngang bng m. S tin li ny c gi l li nhun
((k hiu l p)
Bn cht ca li nhun: Li nhun l gi tr thng d khi c quan nim l con
ca ton b t bn ng trc.
Cng thc W = k + m chuyn ho thnh W = k + p
Cng thc tnh li nhun: p = W k
So snh m v p:
- Ging nhau: m v p cng c chung ngun gc, u do lao ng khng cng ca cng
nhn lm thu to ra, p ch l hnh thc bin tng ca gi tr thng d.
- Khc nhau:
+ Khi dng khi nim gi tr thng d (m) l hm so snh vi (v), m phn nh mi quan
h gia nh t bn v cng nhn lm thu. Khi dng khi nim (p) l hm so snh vi k.
+ V mt lng m v p thng khng bng nhau.
p = m khi gi c = gi tr
p > m khi gi c > gi tr
p < m khi gi c < gi tr
iu ny ph thuc vo gi bn hng ha trn th trng do quan h cung cu quy nh.
Phm tr li nhun phn nh sai lch bn cht bc lt ca ch ngha t bn v:
Th nht, s hnh thnh chi ph sn xut t bn ch ngha (k) xa nha s khc nhau
gia c v v, nn ngi ta thy rng hnh nh p l kt qu ca ton b t bn ng trc (c+v).
Th hai, do chi ph sn xut t bn ch ngha (k) lun nh hn chi ph thc t ca x hi
sn xut hng ha, cho nn nh t bn ch cn bn hng ha vi gi c ln hn chi ph sn
xut t bn ch ngha v c th thp hn gi tr hng ho l c li nhun; hn na, do quan
h cung cu nh hng n gi c hng ha trn th trng nn gia p v m c s khng nht
tr v lng cho nn dn n lm tng rng, p l do vic mua bn, do lu thng to ra, do ti
kinh doanh ca nh t bn m c.
29

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

c) T sut li nhun (p)

* Khi nim: T sut li nhun l t l phn trm gia tng s gi tr thng d v ton
b t bn ng trc, k hiu l p
m
p= ------ x 100%
c+v
p
p hng nm = ------ x100%
k
* So snh gia p v m:
- V lng: T sut li nhun bao gi cng nh hn t sut gi tr thng d. (p < m)
- V cht: + m biu hin mc (trnh ) bc lt ca nh t bn i vi cng nhn lm
thu.
+ p cho bit mc doanh li ca vic u t t bn. Do t sut li nhun l
mc tiu cnh tranh, l ng lc thc y s hot ng ca cc nh t bn.
d) Nhng nhn t nh hng ti t sut li nhun:
- T sut gi tr thng d: T sut gi tr thng d cng cao th t sut li nhun cng ln
v ngc li.
- Cu to hu c ca t bn: Nu t sut gi tr thng d khng i th cu to hu c
ca t bn cng cao th t sut li nhun cng gim v ngc li.
- Tc chu chuyn ca t bn. Nu tc chu chuyn ca t bn cng ln, khi lng
gi tr thng d c sn xut cng nhiu, do t sut li nhun cng tng.
- Tit kim t bn bt bin. Trong iu kin t sut gi tr thng d v t bn kh bin
khng i, nu t bn bt bin cng nh th t sut li nhun cng ln.
2. Li nhun bnh qun v gi c sn xut
a) Cnh tranh trong ni b ngnh v s hnh thnh gi tr th trng
* Khi nim: Cnh tranh trong ni b ngnh l cnh tranh gia cc x nghip trong
cng mt ngnh, sn xut cng mt loi hng ho, nhm mc ch ginh u th trong sn xut
v trong tiu th hng ha thu c li nhun siu ngch.
* Bin php thc hin: ci tin k thut, hp l ha sn xut, nng cao nng sut, cht
lng hng ha, ci tin mu m... lm cho gi tr c bit ca hng ho do x nghip sn xut ra
thp hn gi tr x hi thu c li nhun siu ngch.
30

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

*Kt qu ca cnh tranh trong ni b ngnh dn n s hnh thnh gi tr x hi (gi tr

th trng) ca hng ho; lm cho iu kin sn xut trung bnh ca mt ngnh thay i, gi tr
x hi ca hng ho gim xung, cht lng hng ha c nng cao, chng loi hng ha
phong ph.
b) Cnh tranh gia cc ngnh v s hnh thnh t sut li nhun bnh qun
* Khi nim: Cnh tranh gia cc ngnh l cnh tranh gia cc x nghip t bn kinh
doanh nhng ngnh sn xut khc nhau nhm mc ch tm ni u t c li hn.
* Bin php: Di chuyn t bn t ngnh c p thp sang ngnh c p cao. S di chuyn
t bn ny ch dng li khi p ca cc ngnh ngang nhau.
hiu:

* Kt qu cnh tranh gia cc ngnh l s hnh thnh t sut li nhun bnh qun (K
p bnh qun) v gi tr hng ho chuyn thnh gi c sn xut.

Khi nim: T sut li nhun bnh qun l con s trung bnh ca tt c cc li nhun
khc nhau hay t sut li nhun bnh qun l t s tnh theo phn trm gia tng gi tr thng
d v tng t bn x hi.
Cng thc tnh t sut li nhun bnh qun:
p1 +p2++pn
p = ---------------------n
Trong n l s ngnh trong x hi.
Hay:
Tng M
p = ----------------------------- x 100%
Tng t bn x hi
Khi hnh thnh t sut li nhun bnh qun th lng li nhun nh t bn thu c theo
t sut li nhun bnh qun gi l li nhun bnh qun
p = k x p
Khi nim: Li nhun bnh qun l li nhun bng nhau ca t bn bng nhau u t
vo cc ngnh sn xut khc nhau. N chnh l li nhun m cc nh t bn thu c cn c
vo tng t bn u t nhn vi t sut li nhun bnh qun, khng k cu thnh hu c ca
n nh th no.
31

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

* S biu hin ca quy lut gi tr thng d - quy lut kinh t tuyt i ca ch ngha t
bn trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh.
Trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, s hnh thnh li nhun bnh qun lm
cho quy lut gi tr thng d chuyn ho thnh qui lut li nhun bnh qun.
* S hnh thnh p bnh qun v p bnh qun che du hn na thc cht bc lt ca ch
ngha t bn.
3. S chuyn ho ca gi tr hng ha thnh gi c sn xut
Khi t sut li nhun bnh qun hnh thnh, th gi tr hng ho chuyn ho thnh gi c
sn xut .
* Khi nim: Gi c sn xut l gi c bng chi ph sn xut cng vi li nhun bnh
qun.
Gi c sn xut = k + p
* S biu hin ca quy lut gi tr trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh.
Trong giai on CNTB t do cnh tranh, khi gi tr hng ho chuyn ho thnh gi c sn
xut th qui lut gi tr chuyn ho thnh qui lut gi c sn xut.
4. S phn chia gi tr thng d gia cc tp on t bn.
a/ T bn thng nghip v li nhun thng nghip
* T bn thng nghip di ch ngha t bn:
- Ngun gc ca t bn thng nghip
Nghin cu tun hon v chu chuyn ca t bn cng nghip:
SL
TH

SX ... H T
TLSX

ta thy thng xuyn c mt b phn t bn tn ti di hnh thi t bn hng ha (H) ch

c chuyn ha thnh t bn tin t (T). Do s pht trin ca phn cng lao ng x hi n
mt trnh nht nh, giai on ny c tch ring ra tr thnh mt chc nng ring ca mt
loi hnh t bn kinh doanh ring bit, chnh l t bn thng nghip.
Nh vy, trong ch ngha t bn, t bn thng nghip l mt b phn ca t bn cng
nghip tch ra chuyn m nhn khu lu thng hng ho.
- Cng thc vn ng ca t bn thng nghip l: T H T.

32

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

T cng thc ny, ta thy t bn c chuyn ch hai ln: 1/ t tay nh t bn cng

nghip sang tay nh t bn thng nghip ; 2/ t tay nh t bn thng nghip n tay ngi
tiu dng. iu ny cho thy t bn thng nghip ch hot ng trong lnh vc lu thng.
- c im: T bn thng nghip va ph thuc vo t bn cng nghip, va c tnh
c lp tng i.
S ph thuc th hin ch: t bn thng nghip ch l mt b phn ca t bn cng
nghip tch ri ra.
Tnh c lp tng i biu hin ch: chc nng chuyn ha cui cng ca hng
ha thnh tin (H-T) tr thnh chc nng ring bit tch khi t bn cng nghip, nm
trong tay ngi khc.
- Vai tr ca t bn thng nghip:
+ Nh c thng nhn chuyn trch vic mua bn hng ho nn lng t bn ng
vo lu thng v chi ph lu thng nh hn khi nhng ngi sn xut trc tip m nhn
chc nng ny.
+ Nh c thng nhn chuyn trch vic mua bn hng ho nn ngi sn xut c th
tp trung chm lo vic sn xut, gim d tr sn xut, nng cao hiu qu kinh t, tng gi tr
thng d.
+ Nh c thng nhn chuyn trch vic mua bn hng ho nn thi gian lu thng
s gim xung, tc chu chuyn ca t bn s tng ln, t tng t sut v khi lng gi
tr thng d hng nm.
* Li nhun thng nghip
T bn thng nghip nu ch gii hn trong vic mua bn hng ha th khng to ra gi
tr thng d. Nhng l t bn nn n cng hot ng v mc ch thu li nhun.
- Khi nim: Li nhun thng nghip l mt phn gi tr thng d c to ra trong
qu trnh sn xut m t bn cng nghip nhng cho t bn thng nghip t bn
thng nghip bn hng ha cho mnh.
T bn cng nghip nhng mt phn gi tr thng d cho t bn thng nghip bng
cch bn hng ho vi gi c thp hn gi th thc t ca n v t bn thng nghip bn hng
ho ng gi tr thu v li nhun thng nghip.
V d:
T bn cng nghip ng ra 900$ sn xut hng ha vi c/v = 4/1; m = 100%; t bn
c nh hao mn ht trong mt chu k sn xut.
33

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

Gi tr hng ha (W) = 720c + 180v + 180m = 1080

180
p = --------- x 100% = 20%
900

lu thng c s hng ha trn, gi nh nh t bn cng nghip phi ng thm 100$

na, t sut li nhun ch cn l: 180
p = -----------x 100% = 18%
1000
Nu vic ng thm 100$ t bn ny khng phi do t bn cng nghip m do t bn
thng nghip ng ra, th t bn thng nghip phi c hng li nhun tng ng vi
100$ t bn l 18$.
Vy t bn cng nghip phi bn hng ha cho t bn thng vi gi thp hn gi tr l:
720c + 180c + (180m 18m) = 1062
T bn thng nghip bn hng ho ng gi tr l 1080 v thu c p thng nghip
l 18$
Vic phn phi gi tr thng d gia nh t bn cng nghip v nh t bn thng nghip
din ra theo quy lut t sut li nhun bnh qun thng qua cnh tranh v thng qua chnh lch
gia gi c sn xut cui cng (gi bn l thng nghip) v gi c sn xut cng nghip ( gi
bn bun cng nghip)
b/ T bn cho vay v li tc cho vay
* T bn cho vay di ch ngha t bn.
- Khi nim: T bn cho vay l t bn tin t tm thi nhn ri, m ngi ch ca
n cho ngi khc s dng trong thi gian nht nh nhn c s tin li no (gi
l li tc).
- Cng thc vn ng: T T
- S hnh thnh t bn cho vay l kt qu ca s pht trin quan h hng ha - tin t
n mt trnh nht nh lm xut hin quan h cung - cu tin t.
Cung v tin chnh l cc khon tin t tm thi nhn ri trong nn kinh t: nh tin
trong qu khu hao cha n thi k i mi hoc sa cha t bn c nh;tin lng cha
n k tr; tin mua nguyn vt liu nhng cha mua...
Cu v tin l nhu cu ca cc ch th trong nn kinh t nh nhu cu m rng sn xut,
cn tin u t...nhng li khng c tin..
34

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

- c im ca t bn cho vay:
- Quyn s hu t bn tch ri quyn s dng t bn.
- T bn cho vay l hng ho c bit v:
+ Ngi bn khng mt quyn s hu, ngi mua ch mua quyn s dng trong mt
thi gian nht nh.
+ Khi s dng, gi tr ca n khng nhng khng mt i m cn tng ln.
+ Gi c ca n khng do gi tr m do gi tr s dng ca t bn cho vay, do kh nng
to ra li tc ca n quyt nh. Li tc chnh l gi c ca hng ha t bn cho vay.
- T bn cho vay l t bn c sng bi nht. Cng thc vn ng ca n l T-T, nn
n gy n tng tin sinh ra tin.
- Vai tr ca t bn cho vay: Gp phn vo vic tch t v tp trung t bn, m rng sn
xut, ci tin k thut, tng nhanh tc chu chuyn ca t bn, gp phn tng tng gi tr
thng d trong x hi.
* Li tc v t sut li tc
. Li tc l mt phn ca li nhun bnh qun m t bn i vay tr cho t bn cho vay
v quyn s hu t bn c quyn s dng t bn trong mt thi gian nht nh (k hiu:
z)
. T sut li tc l t l phn trm gia tng s li tc v s t bn tin t cho vay trong
mt thi gian nht nh ( k hiu l z)
z
z = -------------- x 100%
k cho vay
T sut li tc ph thuc vo t sut li nhn bnh qun v quan h cung - cu v t bn
cho vay.
Gii hn vn ng ca t sut li tc l 0 < z < p
c/ Cng ty c phn, t bn gi v th trng chng khon
* Cng ty c phn
- Mt s khi nim
- Cng ty c phn l loi x nghip ln m vn ca n hnh thnh t vic lin kt nhiu t
bn c bit v cc ngun tit kim ca c nhn thng qua vic pht hnh c phiu.

35

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

- C phiu l loi chng khon c gi, bo m cho ngi s hu n c quyn nhn

mt phn thu nhp ca cng ty di hnh thc li tc c phiu (hay c tc). C tc khng c
nh m ph thuc vo kt qu hot ng ca cng ty c phn.
- Mnh gi c phiu l s tin ghi trn c phiu.
- C phiu c mua bn trn th trng theo gi c th trng gi l th gi c phiu. Th
gi c phiu ph thuc vo li tc c phiu v t sut li tc tin gi ngn hng.
- Ngi mua c phiu gi l c ng. C ng c tham gia i hi c ng.
- V mt t chc v qun l, i hi c ng bu ra Ban qun tr v quyt nh phng
hng kinh doanh ca cng ty.
- Ngoi vic pht hnh c phiu, khi cn vn cho hot ng kinh doanh, cng ty c phn
cn pht hnh tri phiu.
+ Khc vi c phiu, tri phiu mang li cho ngi s hu n mt khon li tc c nh
v c hon tr li vn sau thi hn ghi trn tri phiu.
+ Ngi mua tri phiu khng c tham gia i hi c ng.
- Vai tr ca cng ty c phn
+ T bn c tp trung nhanh chng, lm xut hin nhng x nghip khng l.
+ To iu kin cho s di chuyn t bn u t.
+ Tng tnh linh hot v sc cnh tranh ca nn kinh t.
* T bn gi
- Khi nim t bn gi: l t bn tn ti di hnh thc chng khon c gi, n mang li
thu nhp cho ngi s hu chng khon.
T bn gi c hai loi ch yu l c phiu do cng ty c phn pht hnh v tri phiu do
cng ty, ngn hng hay nh nc pht hnh.
- c im ca t bn gi:
+ Mang li thu nhp cho ngi s hu n.
+ C th mua bn c.
+ Bn thn t bn gi khng c gi tr, s vn ng ca n hon ton tch ri vi s vn
ng ca t bn tht.
* Th trng chng khon
- Chng khon l cc loi giy t c gi nh c phiu, tri phiu, cng tri, k phiu, tn
phiu, vn t cm c, cc loi chng ch qu u t.
36

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

- Th trng chng khon l th trng mua bn cc loi chng khon c githng

c thc hin ti cc s giao dch chng khon v mt phn ngn hng ln.
Th trng chng khon l th trng rt nhy cm vi cc bin ng v kinh t, chnh tr,
qun s, x hi,l phong v biu ca nn kinh t.
d/ Quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip v a t t bn ch ngha.
* T bn kinh doanh nng nghip
Quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip c hnh thnh qua hai con
ng:
Mt l, thng qua ci cch chuyn dn kinh t a ch phong kin sang kinh doanh theo
phng thc t bn ch ngha.
Hai l, thng qua cch mng dn ch t sn, xo b kinh t a ch phong kin, pht trin
kinh t t bn ch ngha.
c im ni bt ca quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip l ch c
quyn s hu rung t v c quyn kinh doanh rung t. C hai loi c quyn ny
ngn cn t do cnh tranh trong nng nghip.
V quan h x hi i vi rung t trong ch ngha t bn bao gm ba giai cp: a ch
(c quyn s hu rung t); t bn kinh doanh nng nghip ( c quyn kinh doanh rung
t) v giai cp cng nhn nng nghip.
* Bn cht ca a t TBCN.
T bn mun kinh doanh nng nghip phi thu rung t ca a ch v thu cng nhn
nng nghip tin hnh sn xut. Do , nh t bn phi trch mt phn gi tr thng d do
cng nhn to ra tr cho ch t di hnh thc a t.
* a t TBCN l b phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun ca t bn
u t trong nng nghip do cng nhn nng nghip to ra m t bn kinh doanh nng
nghip phi np cho a ch vi t cch l k s hu rung t.
* Cc hnh thc a t t bn ch ngha
- a t chnh lch
trong kinh doanh nng nghip c c im l rung t c gii hn, ngi ta phi gieo
trng trn c rung t xu nht v vy gi c sn xut chung ca hng ho nng sn c tnh
da vo gi c sn xut ca nhng hng ha nng sn c canh tc trn rung t xu nht.
Do khi canh tc trn rung t trung bnh v tt s c khon chnh lch so vi rung t
xu. Khon ny gi l a t chnh lch.
37

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

+ Khi nim: a t chnh lch l phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh
qun thu c trn nhng rung i c iu kin sn xut thun li hn. N l s chnh lch
gia gi c sn xut chung c quyt nh bi iu kin sn xut trn rung t xu nht v
gi c sn xut c bit trn rung t tt v trung bnh. (K hiu Rcl)
+ C hai loi a t chnh lch:
a t chnh lch I: l loi a t thu c trn rung t c nhng iu kin t nhin
thun li, nh mu m ca t nhin, v tr a l thun li
V d:
Loi
rung

T bn
u t

Sn
lng
(t)

Tt
Trung
bnh
Xu

100
100

20
20

6
5

100

20

Gi c SX c bit Gi c SX chung
ca 1 ca
ca 1 ca
t
tng
t
tng
SP
SP
20
120
30
180
24
120
30
150
30

120

30

120

a t
chnh
lch
60
30
0

a t chnh lch II: l loi a t thu c gn vi thm canh tng nng sut, l kt qu
ca s u t thm t bn trn cng mt n v din tch.
- a t tuyt i: l loi a t m cc nh t bn kinh doanh nng nghip tuyt i
phi np cho a ch d rung t tt hay xu, xa hay gn.
. Khi nim: a t tuyt i l s li nhun siu ngch di ra ngoi li nhun bnh
qun, hnh thnh nn bi chnh lch gia gi tr nng sn v gi c sn xut chung ca nng
phm.
. C s ca a t tuyt i l do cu to hu c ca t bn trong nng nghip thp
hn trong cng nghip
. Nguyn nhn tn ti a t tuyt a t tuyt i l do ch c quyn s hu rung
t ngn cn nng nghip tham gia cnh tranh gia cc ngnh hnh thnh li nhun
bnh qun.
- a t c quyn: l hnh thc c bit ca a t t bn ch ngha, l li nhun siu
ngch do gi c c quyn ca sn phm thu c vng t c tnh cht c bit cho php
38

Bi ging mn Nguyn l c bn ca CNMLN 2009

trng cy c sn, khu t thnh ph, khu vc c m qu, m nh t bn phi tr cho a

ch.
* Gi c rung t
Rung t trong x hi t bn khng ch cho thu m cn c mua bn.
Gi c rung t chnh l hnh thc a t t bn ho.
Gi c rung t khng da trn c s gi tr m da trn c s ca a t./.
CU HI THO LUN
1. Phn tch mu thun ca cng thc chung ca t bn? V sao ni: Hng ha
sc lao ng l cha kho gii quyt mu thun ca cng thc chung ca t bn?
2. Phn tch cn c v ngha ca vic phn chia t bn thnh t bn bt bin v
t bn kh bin; t bn c nh v t bn lu ng?
3. V sao ni qu trnh pht trin ca ch ngha t bn l s thng nht gia hai
phng thc bc lt gi tr thng d?
4. V sao ni: phm tr li nhun, li nhun bnh qun che du quan h bc lt
t bn ch ngha.
5. Biu hin ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong ch ngha t
bn t do cnh tranh?

39