Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini

Univerzitet u Sarajevu
Fakultet islamskih nauka u Sarajevu

Haris Salibai

Prikaz knjige:

STARI MOSTOVI U BOSNI I HERCEGOVINI

AUTORI: DEMAL ELI I MEHMED MUJEZINOVI
(esej)

Sarajevo, 2015. godine

Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini

Univerzitet u Sarajevu
Fakultet islamskih nauka u Sarajevu

Prikaz knjige:

STARI MOSTOVI U BOSNI I HERCEGOVINI

AUTORI: DEMAL ELI I MEHMED MUJEZINOVI
(esej)

Predmet: Islamska kultura i civilizacija na Balkanu

Mentor: Prof. dr. Ismet Buatli
Asistent: Mr. Muhamed Fazlovi
Student: Salibai Haris
Status: Redovan
Smjer: Teoloki
Broj indeksa: 3245.

Sarajevo, decembar, 2015. godina

SADRAJ:

SADRAJ:..................................................................................................................................3
UVOD:........................................................................................................................................4
OPI DIO...................................................................................................................................5
MATERIJAL I VRSTA:..........................................................................................................5
MOSTOVI U DOBA TURAKA.............................................................................................5
MOST KAO GRAEVINA OD KAMENA..............................................................................6
MOST KAO GRAEVINA OD DRVETA................................................................................6
GRADITELJI MOSTOVA.........................................................................................................7
MOST U PLANDITU KOD BLAUJA..................................................................................7
MOSTOVI NA MILJACKI........................................................................................................8
KOZJA UPRIJA...................................................................................................................8
CAREVA UPRIJA................................................................................................................8
EHER EHAJINA UPRIJA...............................................................................................8
LATINSKA UPRIJA............................................................................................................8
OBANIJA UPRIJA............................................................................................................9
MOST MEHMED- PAE SOKOLOVIA U VIEGRADU....................................................9
STARI MOST U MOSTARU.....................................................................................................9
ARSLANAGIA MOST NA TREBINJICI...........................................................................10
LITERATURA:.........................................................................................................................12

UVOD:
U ovom seminarskom radu upoznat emo se sa gradnjom mostova od najranijeg
perioda do dan danas. Ovaj rad ima prvenstveno za cilj da obuhvati i prikae mostove u
kulturnoj historiji Bosne i Hercegovine, i obuhvata prikaz objekata koji su u naoj dravi
sauvani. Obuhvaen je period do dolaska Austro- Ugarske. Obraeni materijal daje sliku
stanja u doba Turaka, budui da se iz ranijih perioda sauvalo vrlo malo materijala.
U ovom radu na poetku emo upoznati vrste materijala od kojih su graeni mostovi, a
to su drvo, kamen i glina. Na alost do danas nam se nije sauvao niti jedan drveni most, i o
njima moemo govoriti na osnovu sauvanih zabiljeki. Uzroci djeliminog ili potpunog
unitenja mostova bile su prije svega bujice i poplave.
Kao jedan od najvanijih i najdugotrajnijih materijala u izgradnji mostova bio je
kamen. Upoznat emo se isto tako, koji su to osnovni elementi kod izgradnje kamenih
mostova. U ovom radu je svakako bitno spomenuti graditelje mostova, koji su bili
najzasluniji za izgradnju u ranom periodu. Upoznati se sa svim mostovima u cijeloj Bosni i
Hercegovini, uz informacije do kojih smo doli, svakako je najbitnije stavka ovog rada.
Mostovi su relativno rijetko privlaili panju historiara i drugih strunjaka koji su se
bavili arhitekturom ranijih vjekova. Nadam se da e ovaj rad biti u svrhu saznanja informacija
koje ranije nismo znali, a koje su nam svakako potrebne kako bi upoznali i ovu stranu
historije Bosne i Hercegovine.

OPI DIO
MATERIJAL I VRSTA:
Tri su osnovna materijala od kojih je oblikovan bilo koji arhitektonski zadatak: drvo,
kamen i glina. Prva dva navedena su osnovni materijal mostogradnji, dok je drvo za gradnju
mostova bilo manje pogodno, odnosno upotrebljivo kao poetni materijal. Dva pomenuta
osnovna materijala s obziroma na svoje primarne karakteristike, daju dvije potpuno razliite
kategorije oblika. Drvo i kamen su osnovni materijali ne samo nae stare mostogradnje, ve i
nae stare arhitekture uopte. Shodno tome, Bosna dobrim dijelom oskudijeva u kvalitetnom
kamenu, a bogata je drvetom, dok je u Hercegovini obrnut sluaj.
U Mostaru su sve damije graene od kamena i sa kamenim munarama, dok je u Banja
Luci bilo svega etiri kamena minareta, a blizu dvadeset drvenih. Pri gradnji kamenih
mostova mnogo je upotrebljavano kovano gvoe i olovo.

MOSTOVI U DOBA TURAKA

Napadi Turaka prema srednjoj Evropi, upadi u Bosnu, a ubrzo zatim i propast
srednjovjekovne Bosanske drave, izmijenili su fizionomiju zemlje, njenu drutvenoekonomsku strukturu i nain ivota. Ukljuenjem zemlje u sklop osmanlijskog carstva
poinje novo razdoblje u ekonomskoj i kulturnoj historiji Bosne i Hercegovine. Tako je
npr. Mehmed- paa Sokolovi gradio most na Drini u Viegradu, to nije daleko od
njegovog rodnog kraja. Meutim danas izgleda prilino jasno da je on i osniva
Arslanagia mosta na Trebinjici, a mogue je i interesantnog, na alost u toku rata
poruenog Vezirova mosta u Podgorici ( Titograd).
Ako pogledamo ko su osnivai najvanijih i najveih mostova, uoit emo da se to
svodi na samu linost sultana Sulejmana i njegove najblie saradnike. Njegov najblii
saradnik, najvii dravni funkcioner je Rustem- paa, koji je gradio veliki most na
eljeznici kod Ilide, a pretpostavljamo da je obnovio i most na Bosni kod Blauja.
Nasljednik Rustem- pain, Mehmed- paa, gradi mostove u Viegradu kod Trebinja, na
epi, a pretpostavljamo i kod Sarajeva.1
Posebno treba spomenuti ulogu ena u podizanju i popravljanju mostova, a meu
njima najpoznatije su: emsa kaduna, sestra Mehmed- pae Sokolovia i Esma sultanija,
supruga Mehmed- pae Muhsinovia, koje podiu mostove u Banjoj Luci i Jajcu.
1 Demal, eli, Mehmed Mujezinovi, Stari mosotovi u Bosni i Hercegovini, Sarajevo Publishing,
Sarajevo, 1998., str. 23.
5

Najvei broj mostova koji su nastali u periodu turske dominacije graen je

priblino sto godina nakon pada Bosanske drave.

MOST KAO GRAEVINA OD KAMENA

Od historijskih mostova do danas su nam sauvani samo pojedini objekti sagraeni od
kamena. Svi stari mostovi od drveta davno su propali i o njima se moe govoriti samo na
osnovu dokumenata koji su sauvani. Kamen kao graevinski materijal po svojoj bitnoj
karakteristici i oblikovnim mogunostima predodreen je za stereotipsku formu. Na
kamenim mostovima imamo osnovne elemente:
a) Temelji mosta. Temelj kao graevinski elemenat preko koga se uspostavlja kontakt
graevine s terenom i kao takav od izuzetnog je znaaja za stabilnost objekta.
b) Stubovi mosta. Stub je elemenat preko koga se teret konstrukcije mosta prenosi na
temelje, a koji je pri tome konstantno izloen djelovanju vode.
c) Svodovi mosta. Svod je najvaniji elemenat u funkciji, konstrukciji i formi, jer
povezujui stubove rjeava osnovni problem, povezuje dvije suprotne strane.
d) eoni zidovi su elementi koji na uzvodnoj i nizvodnoj strani nadozidom iznad stubova
i svodova definiu staze prevedene preko mosta.
e) Ispuna mosta je nevidljiv element. Radi se o materijalu kojim su popunjene upljine
izmeu gornjih povrina svodova, unutarnjih strana eonih zidova i staze kao zavrnog
elementa.
f) Ograda je arhitektonski element ija je osnovna funkcija da titi prolaznike na stazi da
ne nastradaju u sluaju nedovoljnog opreza, mraka i td.2

MOST KAO GRAEVINA OD DRVETA

Drvenih mostova bilo je veoma puno, poev od malih objekata na potocima i rjeicama do
konstrukcija koje su zadovoljavale potrebe na najveim rijekama, kao to su Drina, Bosna,
Vrbas, Una i Neretva. Najpotpuniji stariji pregled mostova u Bosni i Hercegovini ostavio nam
je krajem osamnaestog stoljea jedan austrijski uhoda. Zastavnik Boi doao je tada u Bosnu
1785. godine u pratnji tada bosanskog biskupa. Obiao je cijelu Bosnu i vei dio Hercegovine.
Po njegovim rijeima veliku veinu inili su upravo objekti izraeni od drveta.

2 Ibid, str. 33.

6

GRADITELJI MOSTOVA
Legenda kae da je Fatih prilikom pohoda na Bosnu vodio sa sobom dvanaest hiljada
klesara koji su imali obavezu da kleu niane za ehide. Viegradski most gradio je najvei
turski graditelj svih vremena Koda Mimar Sinan, iji opis predstavlja ono to je najbolje i
najznaajnije u turskoj arhitekturi. Mimar Sinan 1539. godine dobiva titulu glavnog arhitekte
turskog carstva i na toj dunosti je skoro pola stoljea tj. sve do svoje smrti 1588. godine.
Meu vie od tri stotine objekata koje je ovaj arhitekt realizirao u svojoj karijeri nalazi se i
osam velikih mostova po raznim krajevima tadanje turske carevine, a meu njima je i most
Mehmed- pae Sokolovia u Viegradu. Treba imati na umu da je u vrijeme gradnje ovog
mosta velikom majstoru bilo osamdeset godina.
Postavlja se pitanje kako je starac u tim godinama mogao sve to savladati. Odgovor na
ovo pitanje jeste da je na Sinanovom opusu radio veliki broj njegovih uenika i saradnika koji
su koncepcije svoga uitelja razraivali i realizirali, dok je Sinan svemu tome davao svoj
peat. Stari most u Mostaru sazidao je stari saradnik Sinanov, mimar Hajrudin. Mimar
Hajrudin spada meu najistaknutije saradnike Mimar Sinanove, a mostarski udesni svod
najbolje opravdava povjerenje koje je uivao.

MOST U PLANDITU KOD BLAUJA

U mjestu Plandite kod Blauja, na iroko razlivenoj rijeci, vidi se stari kameni most, vrlo
je nizak, utonuo u pejza, na sedam lukova sa blagim usponom u sredini. Danas ovaj most
nema svog odreenog imena i o njemu se obino govori kao o mostu u Planditu, mostu kod
Blauja. Ne zna se kada je ovaj most sagraen, ali je sigurno da je postojao priblino u
dananjem obliku 1550. godine, jer je te godine ovuda proao Katarin Zeno. Most je
uglavnom do danas sauvao svoj oblik, koji je dobio u XVI vijeku. Karakterie ga stilska
arhainost, koja govori o dobrim kamenjarima. Most je sazidan u klesanom kamenu i
krenom malteru na sedam polukrunih lukova. Duina mosta je oko 40 metara, irina je 4, 55
m, a visina na najviem mjestu oko 4, 5 m. 3

MOSTOVI NA MILJACKI
Turci su udarivi temelje grada na Miljacki sagradili ovdje i prvi most, ije se
postojanje moe dokazati historijskim dokumentima. Sauvani stari mostovi na Miljacki,
3 Ibid, str, 60.
7

Kozja, eher- ehajina i Latinska uprija, u svojoj izvornoj formi sigurno su predstavljali
vrijedne primjere tursko- orijentalne arhitekture mostova iju realizaciju moramo pripisati
turskim kolovanim graditeljima.

KOZJA UPRIJA
Na putu koji vodi iz Sarajeva, dolinom Miljacke, nalazi se jedan od veoma
interesantnih i slikovitih starih kamenih mostova, poznat pod nazivom Kozja uprija. Kao i
mnoge druge mostove, i za ovaj se tvrdi da je djelo Rimljana iako za to nema nikakvih
argumenata. Za vrijeme austro- ugarske okupacije prilikom izvedbe novog puta od Sarajeva
prema Palama, na mostu je izvrena prepravka.

CAREVA UPRIJA
Od svih sarajevskih mostova, svakako je najstariji po svom nastanku most koji je Isabeg Ishakovi, prvi bosanski sandak beg, sagradio preko Miljacke u osovini vrata Careve
damije na lijevoj obali i Kolobara hana na desnoj obali. Na alost poruen je 1896. godine i
na njega nas danas podsjea samo njegovo ime, preneseno na prvi betonski most u Sarajevu,
sagraen nakon ruenja stare Careve uprije. 4

EHER EHAJINA UPRIJA

Uzvodno od Careve uprije, pred dananjom zgradom Narodne biblioteke, nalazi se
sauvan stari most poznat pod nazivom eher ehajina uprija. Most na ovom mjestu spaja
dvije suprotne padine grada: Nadmline na lijevoj obali i Alifakovac na desnoj obali. Naziv
eher- ehajina ili eherija je jedino ime za ovaj most poznato u narodu, a podigao ga je neki
eher ehaja- naelnik grada. U oskudnoj literaturi o ovom mostu povlai se tvrdnja da je
most sagradio 1620. sarajevski ehaja hadi Husejn. Ovu tvrdnju prvi je postavio Kemura a
kasnije su preuzeli i Kreevljakovi i abanovi.

LATINSKA UPRIJA
Prvu vijest o mostu na ovom mjestu nalazimo u jednom potpisu bosanskog sandaka
iz 1541. godine. Tu se kae da je sara Husejn sin irmedov podigao u Sarajevu jedan most
kao i jedan mekteb. Strana poplava koja je zadesila Sarajevo nije potedjela ni latinsku
upriju. Obnova je uslijedila od sredstava umrlog sarajevskog trgovca Abdulaha Brige.

4 http://www.camo.ch/blago-bih/mostovi-i-cuprije/, preuzeto: 15. 12. 2015.

OBANIJA UPRIJA
Na mjestu dananjeg eljeznog mosta u osovini Masarikove ulice nalazila se stara
drvena uprija zvana obanija ili ejhanija. Ovaj drveni most mogao je nastati u XVI vijeku,
kada su ve bile formirane mahale na njegovoj desnoj i lijevoj obali. Pretpostavlja se da je
most sagradio osniva damije na lijevoj obali oban Hasan Vojvoda, koji je ivio polovinom
XVI vijeka i prije 1557. godine sagradio spomenutu damiju. Godine 1653/54. ovaj most je
prema Kemurinim navodima popravljao ejh Hasan Kaimija, poznati sarajevski pjesnik.

MOST MEHMED- PAE SOKOLOVIA U VIEGRADU

Mehmed- paa Sokolovi je roen poetkom XVI stoljea u selu Sokolovii, nedaleko
od Viegrada, u skromnoj seoskoj porodici. Sa petnaest godina odveden je u Edirne, a neto
kasnije dolazi na carski dvor u Carigradu. Zahvaljujui svojim sposobnostima i darovitosti,
naglo se penje sa poloaja na poloaj, dok ne dospije do stolice velikog vezira, odakle je za
vrijeme tri cara: Sulejmana Velianstvenog, Selima II i Murata III, punih petnaest godina
upravljao Turskom carevinom. Pao je kao rtva atentata 1579. godine i pokopan je u
Carigradu u Turbetu kraj svoje damije.
Sokolovieva uprija na Drini sigurno je njegova najznaajnija zadubina u Bosni,
jedina koja je preostala u svom prvobitnom obliku, iako je u dva navrata bila ruena i
rekonstruisana. Viegradski most gradio je najvei turski graditelj Koda Mimar Sinan. Most
je nastao u periodu od 1571. do 1577. godine. U II svjetskom ratu 1943. godine, most je
ponovo razoren iz stratekih razloga, i to na istom mjestu gdje i prvi put, ali ovaj put u znatno
veoj mjeri.1949. godine poinje obnova ovog mosta.
Ovaj most bio je bez sumnje najvrednija graevina svoje vrste na najvanijem putu
osmanlijskog carstva prema Evropi. Preko njega su prelazili bezbrojni putnici, meu kojima
je i veliki broj onih koji su znali ne samo da doive njegove estetske vrijednosti nego i da
svojim biljekama izraze svoje divljenje i zanos.

STARI MOST U MOSTARU

Najstariji pisani spomenici o Mostaru datirani su s prvom polovinom XV stoljea, a
podizanje srednjovjekovnog Mostara

pripisuje se jednom velikau Hercega Stjepana

Radivoju Gostu. Godine 1452. prvi put se spominje most na Neretvi. Srednjovjekovni most
bio je drven, slab i nesiguran, takav su zatekli Turci i koristili za svoje vojne operacije. Na
zahtjev Mostaraca sultan Sulejman Velianstveni naredi izgradnju mosta u Mostaru. Evlija
9

elebija donosi podatke da je i ovaj most sagradio Mimar Sinan, most je zapravo djelo
mimara Hajrudina, uenika Sinanova, a ne Mimara Sinana lino. U doba austro- ugarske
okupacije na Starom mostu su izvrene stanovite preinake. Evliju elebiju je posebno
impresioniralo skakanje s mosta u rijeku, obiaj koji je zadran i dan danas.5
Mostarski most ostao je do danas simbolom ovog grada i jo uvijek djeluje na matu
kako prolaznika, tako i svojih stanovnika. Tokom rata u Bosni i Hercegovini 1992- 1995.
godine, Most je znaajnno oteen od strane srpskih snaga. Dana 9. novembra 1993. HVO je
sruio Stari most kao dio kampanje granatiranja i terorisanja Mostara. Dan ranije, 8.
novembra 1993. HVO je zapoeo sa kampanjom ruenja Mosta ispaljujui na desetine
projektila u luk i kule Mosta, to je okonano 9. novembra 1993., njegovim konanim
ruenjem.6

ARSLANAGIA MOST NA TREBINJICI

U srednjem vijeku i u prvim decenijama turske vladavine nema mostova na
Trebinjici, niti im ima traga. Arslanagia most koji je kasnije dobio to ime, nastaje u XVI
stoljeu u sklopu velikog poduhvata na rekonstrukciji komunikacija carstva, koju u doba
sultana Sulejmana Velianstvenog i njegovog nasljednika Selima II provode veliki veziri nae
krvi: Hrvat Rustem- paa i Mehmed- paa Sokolovi. I ovaj most podigao je veliki vezir
Mehmed- paa Sokolovi. Most na Trebinjici je predstavljao veoma interesantan i specifian
objekat svoje vrste i nema objekta u naoj zemlji koji bi mu po osnovnoj koncepciji bio slian.
Ostvarenje projekta hidroenergetskog sistema na Trebinjici ugrozilo je opstanak spomenika
kulture u njenoj dolini.7

5 Evlija, elebija, Putopis, str, 114.

6 http://www.camo.ch/blago-bih/mostovi-i-cuprije/, preuzeto: 15. 12. 2015.
7 http://slobodni.net/t7193/, preuzeto: 15. 12. 2015.
10

ZAKLJUAK
U knjizi Stari mostovi u Bosni i Hercegovini je prikazano preko stotinu mostova,
veih i manjih, postojeih i nestalih, mostova uglavnom sa teritorije Bosne i Hercegovine.
Ovim radom je u velikoj mjeri prikazano nekoliko najpoznatijih mostova u Bosni i
Hercegovini, koji predstavljaju najvee i najzanimljivije graevine u tim periodima.
Dragocjeni su, ali veoma oskud1ni podaci o mostovima koje su zabiljeili pojedini putopisci.
To su najee bile usputne zabiljeke.
Mostovi su relativno rijetko privlaili panju historiara i drugih strunjaka koji su se
bavili arhitekturom ranijih stoljea. Zapisi o mostovima su, kao po pravilu, uzgredne i
nevane biljeke, bez obzira na njihovu drutveno-ekonomsku ili strateku vrijednost (s
izuzetkom mostarskog i viegradskog mosta) i bez obzira na njihovu likovno-arhitektonsku
kvalitetu.
Ova knjiga je imala za cilj, prvenstveno, da obuhvati i prikae mostove u kulturnoj i
privrednoj historiji Bosne i Hercegovine. Manje ili vie, ona obuhvata prikaz objekata ove
vrste koji su se na teritoriji nae drave sauvali, sve ono to se o tim, kao i o ve unitenim
historijskim mostovima zna, to je na neki nain konstatirano, zabiljeeno, ili se bar s koljena
na koljeno prenosilo kao legenda.
Od kolikog je ivotnog interesa za drutvo bio u prolosti, kao i danas, obezbijeen
prijelaz preko vode govore nam nazivi pojedinih naselja, koji su dobili ime upravo po imenu
kako se zvao i sam most. Potrebno je naglasiti da su autori prilikom prikupljanja podataka za
ovaj rad, nailazili na mnogo potekoa i da su istakli da nije sve interpretirano na adekvatno
zadovoljavajui nain.

11

LITERATURA:
1

eli Demal i Mujezinovi Mehmed, Stari mostovi u Bosni i Hercegovini,

2
3
4
5

Publishing Sarajevo, Sarajevo, 1998.

Internet:
http://www.camo.ch/blago-bih/mostovi-i-cuprije/
http://slobodni.net/t7193/
http://www.sarajevopublishing.ba/sp/index.php/biblioteke/kulturno-nasljede/540stari-mostovi-u-bosni-i-hercegovini

12