Akademia Grniczo-Hutnicza im.

Stanisawa Staszica w Krakowie

Wydzia Geodezji Grniczej i Inynierii rodowiska

Rozprawa doktorska

METODYKA WYKORZYSTANIA MAP BYEGO KATASTRU

AUSTRIACKIEGO DO CELW PRAWNYCH.

Jarosaw Taszakowski

Promotor:
Prof. dr hab. in. Karol Noga

Krakw, 2011 r.

Skadam serdeczne podzikowania Panu Promotorowi

Prof. dr hab. in. Karolowi Nodze
za nieustannie okazywan cierpliwo, wyrozumiao
i pomoc w trakcie przygotowywania niniejszej rozprawy,
a take za cenne porady i wskazwki oraz yczliw
i mi atmosfer sprzyjajc i zachcajc do dalszej
pracy naukowej.
Autor

1. Wprowadzenie. .5
1.1. Wstp. ....5
1.2. Cel i zakres pracy. ..9
1.3. Metoda opracowania. ...11
2. Charakterystyka byego katastru austriackiego i jego wykorzystanie. 16
2.1. Geneza byego katastru austriackiego. .16
2.2. Charakterystyka katastralnego ukadu odniesie przestrzennych. ...20
2.2.1. Ukady wsprzdnych prostoktnych. .20
2.3. Zasady opracowania map byego katastru austriackiego. ....26
2.3.1. Pomiar szczegw terenowych i opracowanie map. 26
2.3.2. Deformacja podkadw mapowych32
2.4. Sposb prowadzenia katastru gruntw. ....34
2.5. Austriackie ukady katastralne w Polsce. .37
2.6. Wykorzystanie katastru gruntw. .42
3. Ewidencja gruntw i budynkw. .46
3.1. Od katastru gruntowego do ewidencji gruntw i budynkw. ..46
3.2. Charakterystyka ewidencji gruntw i budynkw do 1970 r. ...49
3.3. Technologie opracowania treci map ewidencyjnych w oparciu o kataster
gruntw. ....52
3.4. Prowadzenie ewidencji gruntw i budynkw po wejciu w ycie Prawa
geodezyjnego i kartograficznego. 60
4. Prawo wasnoci do nieruchomoci w Polsce. 67
4.1. Rozwj prawa wasnoci do nieruchomoci w Polsce. 67
4.2. Stan prawny nieruchomoci. 79
4.3. Sposb rejestracji stanu prawnego i jego powizania z katastrem gruntw. ...80
4.3.1. Ksigi gruntowe. 82
4.3.2. Ksigi wieczyste. ...83
4.4. Metodyczne aspekty ustalenia zasigu prawa wasnoci. 87
5. Metody przetwarzania analogowej mapy byego katastru austriackiego do postaci
cyfrowej dla potrzeb regulacji stanu prawnego nieruchomoci i modernizacji
ewidencji gruntw i budynkw. 89
5.1. Metoda transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej
(do obowizujcego ukadu odniesie przestrzennych) z wykorzystaniem
bezporednich nawiza trwaych punktw katastralnych. 91
3

5.2. Metoda porednia transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci

cyfrowej z wykorzystaniem wsprzdnych punktw triangulacji katastralnej. ..95
5.3. Metoda porednia transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci
cyfrowej z wykorzystaniem wsprzdnych punktw triangulacji katastralnej dla
wsi Winiowa. ..96
5.4. Ocena

pooenia

granic

prawnych

nieruchomoci

ich

powierzchni

przetworzonych map byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej dla wsi

Winiowa. ...102
5.4.1. Analiza przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych. 102
5.4.2. Analiza

porwnawcza

macierzystych

pooenia

granic

powierzchni

parcel

przetworzonej mapy byego katastru austriackiego oraz

dziaek ewidencyjnych dla wsi Winiowa. .113

5.5. Analiza porwnawcza przetworzonej mapy byego katastru austriackiego dla
Rynku Gwnego w Krakowie. ..122
5.6. Wykorzystanie dokumentacji opisowej oraz przetworzonej mapy byego katastru
austriackiego dla potrzeb ustalenia stanw prawnych nieruchomoci. ..126
5.6.1. Dochodzenie do stanu prawnego dziaek w procesie przejmowania ich na
cele publiczne a zwaszcza pod inwestycje liniowe: drogi i ulice. .128
5.6.2. Ustalenie stanu prawnego dziaek ewidencyjnych przy modernizacji
ewidencji gruntw i budynkw. ..140
5.6.2.1. Okrelenie zasigu prawa wasnoci w lasach i zadrzewieniach oraz
uytkach zielonych przy uzupenianiu granic dziaek ewidencyjnych
nieodfotografowanych na ortofotomapie cyfrowej. ...141
5.6.3. Dochodzenie do stanu prawnego dziaek w procesie scalenia i wymiany
gruntw. ..148
6. Metodyka wykorzystania dokumentacji byego katastru austriackiego w pracach
geodezyjno-prawnych 152
7. Podsumowanie i wnioski kocowe. ..159
Bibliografia. .....161
Spis tabel. ....166
Spis rycin. ....167
Wykaz schematw . .170
Wykaz zacznikw. ....170

1. Wprowadzenie.
1.1. Wstp.
Mapa wielkoskalowa przedstawia powierzchnie ziemi w czasie i przestrzeni,
a zatem moe zawiera cztery lub trzy wymiary. Mapa dla potrzeb katastru
nieruchomoci obejmuje trzy wymiary (x,y,t) bez wysokoci. Autorzy [Lech-Turaj, Noga
2011] charakteryzuj przydatno map wielkoskalowych, stwierdzajc e s one
swoistym pejzaem rejestrujcym stan krajobrazu w okrelonym czasie, pozwalajcym
na obserwacje zmian zachodzcych w przestrzeni. Czas w katastrze nieruchomoci jest
wyznacznikiem zasady cigoci informacji w nim zawartych. Cigo informacji
podmiotowych i przedmiotowych, ujmowanych w katastrze nieruchomoci i ksigach
wieczystych, stanowi o wartoci i zintegrowaniu tych dwch instytucji. Przy tym naley
doda, e mapa katastralna (ewidencyjna) oprcz granic wasnoci i uytkw gruntowych
zawiera granice konturw klasyfikacji bonitacyjnej gruntw.
Kiedy powstaway systemy katastrw gruntw i zwizane z nimi ksigi gruntowe,
Polski na mapie Europy nie byo. Dlatego w polskim systemie prawno-katastralnym
obserwuje si znaczne zrnicowanie w formie ujmowania i zabezpieczenia granic
nieruchomoci, ktre wyznaczaj zasig prawa wasnoci do nich.
W poudniowej Polsce (byy zabr austriacki) informacje o wasnoci do
nieruchomoci rejestroway dwie instytucje katastru gruntw i ksig gruntowych
(podobnie byo w zaborze pruskim).
Odziedziczone systemy rejestrowania danych o gruntach i ich wacicielach po
odzyskaniu niepodlegoci po pierwszej wojnie wiatowej zostay adoptowane do
warunkw polskich. Pierwszym systemem, ktry przy adaptacji uleg duej modernizacji
byy ksigi gruntowe zabezpieczajce prawo wasnoci do nieruchomoci. Modernizacja
ta polegaa na zachowaniu dotychczasowego zapisu prawa wasnoci w ksigach
gruntowych, ale zostaa opracowana w cakiem odrbnej strukturze ujmowania informacji
w postaci ksig wieczystych. Natomiast system katastru gruntw pozosta ten sam z tym
tylko, e funkcjonowa wedug polskich unormowa prawnych.
W 1955 r. rozpoczto zakadanie polskiego systemu katastru wykorzystujcego
ide zakadania katastru pruskiego. Idea ta polegajca na wykorzystaniu istniejcych map
wielkoskalowych, sprawia, e mapy katastralne byych zaborw zostay adoptowane do
zaoenia ewidencji gruntw i budynkw, a w tym i mapy byego katastru austriackiego.
Mapy byego katastru austriackiego zostay opracowane w jednolitym
odwzorowaniu Cassini-Soldnera dla terytorium Austrii z podziaem na siedem ukadw
5

wzajemnie ze sob powizanych. Na polskim terytorium dominuje ukad lwowski

z pocztkiem z Kopcu Unii Lubelskiej. Niewielkie obszary pokrywa ukad wiedeski
(lsk Cieszyski) oraz ukad wgierski (Spisz i Orawa). Pomiar granic wasnoci parcel
gruntowych i budowlanych wykonany by graficznie (na stoliku mierniczym) w oparciu
o zaoon triangulacj matematyczn I, II, III rzdu i graficzn IV rzdu. Przedstawiony
na mapach byego katastru austriackiego obraz przestrzenny granic parcel gruntw
rolnych, budynkw, drg, kolei i wd z podaniem nazw uroczysk czy anw gruntowych
stanowi dobre rdo komunikacji geodety z zainteresowanymi stronami. Sposb
numeracji wymienionych parcel gruntowych pozwala na odtwarzanie pierwotnych
ukadw gruntowych jakie otrzymywali pierwsi osadnicy [Noga, Piotrowska,
Taszakowski 2008]. Umiejscowienie na mapie wsi historycznie zapisanych powierzchni
osadnikom daje moliwo przeledzenia dalszych podziaw wasnociowych gruntw
w oparciu o dane opisowe zawarte w katastrze nieruchomoci.
Pomierzone pierwotne granice parcel gruntowych odznaczaj si du
stabilnoci, dlatego e pniejsze podziay rodzinne nastpoway w ich obrbie. Granice
te chocia nie stabilizowane trwale byy pieczoowicie chronione przez wacicieli.
Przecicia pierwotnych granic parcel macierzystych wyznaczaj trwae punkty
katastralne, ktre stanowi podstaw nawiza pomiarw uzupeniajcych zarwno
liniowych jak i opartych na poligonizacji [Noga, Schilbach 1973, Hycner, Szczutko
1996,1997, Hanus 2006].
Mapy te w obecnym czasie ciesz si duym zaufaniem wacicieli gruntw mimo
upywu ponad 160 lat od ich wykonania. Jest to niespotykane zjawisko w stosunku do
obecnie wykonywanych map nowszymi metodami, wykorzystujcymi najnowsze
zdobycze techniki. To zaufanie nie wynika tylko z ich starannego wykonania, ale przede
wszystkim z przekazywania z pokolenia na pokolenie faktu ujcia granic parcel na tych
mapach, stanowicych pierwsz w historii ich wasno, jak uzyskali do ziemi w drodze
uwaszczenia w 1848 r. na terenie Galicji.
Rwnie geodeci katastralnicy, ktrzy na tych mapach pracowali bd jeszcze
pracuj odnosz si z duym szacunkiem nie tylko z uwagi na ich znaczenie historycznokulturowe dla swojego zawodu ale przede wszystkim na ich przydatno przy
wykonywaniu prac geodezyjno-prawnych.
W zalenoci od rodzaju prac geodezyjno-prawnych wykorzystujcych mapy
byego katastru austriackiego, bd stosowane rne sposoby, techniki i technologie

postpowania formalno-prawnego pozwalajce na uregulowanie stanu prawnego

nieruchomoci, bd przygotowanie niezbdnej dokumentacji do jego skorygowania.
Jednak jak wszystko, co czowiek stworzy, tak i te mapy maj swoje wady
i zalety.
Wad map byego katastru austriackiego jest brak danych liczbowych, stabilizacji
triangulacji IV rzdu i granic wasnoci. Std te opracowano wiele sposobw
aktualizacji treci mapy byego katastru austriackiego, a zwaszcza pomiarw opartych
o poligonizacj. Nowym wyzwaniem nauki i praktyki geodezyjnej jest wykorzystanie
granic prawnych z mapy byego katastru austriackiego przy regulacji stanw prawnych do
nieruchomoci oraz modernizacji ewidencji gruntw i budynkw, a zwaszcza
informatyzacji mapy ewidencyjnej. Rozwj techniczny, technologiczny i informatyczny
w geodezji sprawi, e podejmowane s prace teoretyczne majce znaczenia praktyczne
wykorzystania tych map.
Wyznaczenie wsprzdnych trwaych punktw katastralnych mona dokona
z zastosowaniem techniki GPS, co pozwala na uzupenienie granicami wasnoci
ortofotomap cyfrow, na ktrej nieodfotografoway si granie w lasach, terenach
zadrzewionych i zakrzaczonych oraz uytkach zielonych [Kwoczyska 2001, Kubowicz
2006]. Zagadnienie to byo zastosowane przy opracowaniu cyfrowej mapy ewidencyjnej
na Podhalu jako grant zlecony przez Gwnego Geodet Kraju, co dowodzi rwnie
o wartoci mapy byego katastru austriackiego.
Dalszym usprawnieniem obniajcym koszty prac polowych, wykorzystania mapy
byego katastru austriackiego jest opracowanie i doskonalenie metodyki polegajcej na
transformacji katastralnego ukadu lwowskiego do ukadu 2000. Metodyka ta pozwala
na informatyzacj mapy byego katastru austriackiego, ktra ma wielorakie zastosowanie
w rozwizywaniu problematyki prac geodezyjno-prawnych.[Kubowicz 2006].
Uzyskane efekty dokadnociowe na terenach rolnych i lenych na przykadzie
bada we wsi Winiowa s satysfakcjonujce i zachcajce do dalszych bada.
Opracowana i doskonalona metodyka informatyzacji mapy byego katastru
austriackiego ma istotne znaczenie przy regulacji stanu prawnego nieruchomoci.
Powizanie mapy byego katastru austriackiego z ksigami wieczystymi w poudniowej
Polsce obejmuje znaczny odsetek nieruchomoci, a wynika to z faktu, e zakadanie
ksig wieczystych i ich prowadzenie oparte byo o t wanie map. Rwnie po 1971 r.
uregulowanie wasnoci gospodarstw rolnych dla obrbw na ktrych prowadzona bya
ewidencja w oparciu o pochodn z mapy byego katastru austriackiego rwnie oparto
7

intabulacj prawa wasnoci. Wykorzystanie dla potrzeb ewidencji gruntw i budynkw

nowych map zastpujcych dotychczasowe, sprawio e zerwana zostaa czno tej
mapy z ksigami wieczystymi, ze wzgldu na dokonanie nowej numeracji dziaek
ewidencyjnych. W tym przypadku przy ustaleniu stanu prawnego nieruchomoci, czy
intabulacji prawa wasnoci zachodzi konieczno synchronizacji numerw parcel
z numerami dziaek ewidencyjnych.
Problem ten jest zoony gdy kilka razy zmieniay si powierzchnie obrbw i za
kadym razem nastpowaa zmiana numeracji dziaek ewidencyjnych tak jak to miao
miejsce np. w miecie Krakowie. Rwnie kopotliwe jest ustalenie stanu prawnego
nieruchomoci zajtych pod drogi czy ulice bez odszkodowania. Obecnie prowadzi si
tam prace dotyczce regulacji stanu prawnego nieruchomoci.
We wszystkich pracach geodezyjno-prawnych takich jak: przejmowanie
nieruchomoci na cele publiczne, scalenia i wymiany gruntw, czy modernizacja
ewidencji gruntw i budynkw zachodzi konieczno ustalenia, czy uregulowania stanu
prawnego i okrelenie jego zasigu.
W zwizku z tym zachodzi konieczno nie tylko synchronizacji, ale rwnie
okrelenia zasigu prawa wasnoci i dokadnoci okrelenia pooenia granicy dziaki
ewidencyjnej. Wanie t problematyk bd rozstrzygay przeprowadzone w pracy
badania. Z tak pojtego podejcia do zagadnienia wykorzystania map byego katastru
austriackiego wynika cel i zakres bada niniejszej dysertacji.

1.2. Cel i zakres pracy.

Kataster nieruchomoci spenia i peni wan rol w gospodarce narodowej.
Od czasw kiedy go stworzono do celw fiskalnych, jego znaczenie bardzo si rozroso.
Std te badania dotyczce katastru nieruchomoci z zasady maj cel poznawczy
i utylitarny. Te dwa cele s ze sob cile powizane, gdy kada informacja w nim
zawarta musi si charakteryzowa dokadnoci ujcia (cz kartograficzna)
i aktualnoci w zakresie danych podmiotowych, przedmiotowych i prawnych.
W pracy cel poznawczy sprowadza si do zapoznania si z dokumentacj byego
katastru austriackiego, ale take do poznania rozwoju systemu ewidencji gruntw
poczwszy od 1955 r. [Dekret 1955], oraz rozwoju prawa wasnoci do nieruchomoci
i okrelaniu zasigu tego prawa.
Pozyskiwanie i przetwarzanie danych katastru nieruchomoci wymaga logicznego
i spjnego sposobu ich gromadzenia w ujciu kartograficznym i opisowo-tabelarycznym.
Ze wzgldu na najistotniejsz cz katastru nieruchomoci jak jest mapa,
gwnym celem utylitarnym jest idea cigoci informacji kartograficznych i tworzenie
nowych w oparciu o nowoczesne techniki opracowania map. Cel ten jest bardzo wany,
dlatego e intabulowane prawo wasnoci do nieruchomoci w ksigach gruntowych, a od
1919 r. w ksigach wieczystych opiera si na mapach, ktre nie tylko ujmuj prawa do
okrelonych nieruchomoci, ale przede wszystkim okrelaj zasigi tego prawa.
W zwizku z powyszym, w pracy cel utylitarny jest realizowany poprzez
stworzenie etapw, faz i zada szczegowych (Schemat 1.) prowadzcych do:
wykorzystania dokumentacji opisowej oraz przetworzonej mapy byego katastru
austriackiego dla potrzeb ustalenia stanw prawnych nieruchomoci,
dochodzenia do stanu prawnego dziaek w procesie przejmowania ich na cele
publiczne a zwaszcza pod inwestycje liniowe: drogi i ulice, way ochronne,
ustalenia stanu prawnego dziaek ewidencyjnych przy modernizacji ewidencji
gruntw i budynkw,
okrelenia zasigu prawa wasnoci w lasach i zadrzewieniach oraz uytkach
zielonych przy uzupenianiu granic dziaek ewidencyjnych nieodfotografowanych
na ortofotomapie cyfrowej,
dochodzenia do stanu prawnego dziaek w procesie scalenia i wymiany gruntw.

Schemat 1. Cel pracy.

rdo: opracowanie wasne.

Zakres pracy ze wzgldu na przyjty cel jest do rozbudowany dlatego, aby mc

go zrealizowa naleao nie tylko zapozna si z dokumentacj byego katastru
austriackiego, ale rwnie pozna cay rozwj systemu ewidencji gruntw poczwszy od
1955 roku [Dekret 1955]. Zatem badania ograniczono do terenw na ktrych byo
pokrycie mapami byego katastru austriackiego. Badaniem objto dokumentacj
archiwaln znajdujc si w orodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej
dotyczc: map dla celw klasyfikacji gruntw (reambulacja), map klasyfikacyjnych,
map ewidencyjnych, szkicw polowych, protokow obliczenia powierzchni, protokow
ustalenia stanu wadania z okresu zakadania ewidencji w oparciu o pochodne z map
byego katastru austriackiego. Za po zaoeniu ewidencji gruntw analiz objto mapy
zasadnicze, ktre posuyy do odnowienia operatu ewidencji gruntw. Nastpnie
dokonano analizy 3 obrbw dla ktrych prowadzono aktualizacj ewidencji gruntw
10

sporzdzajc nowe mapy (Winiowa pow. mylenicki, Zakrzw pow. wielicki, Rynek
Gwny w Krakowie). Szczegowymi badaniami nad dokadnoci pooenia granic
prawnych nieruchomoci objto czci tych obrbw wykorzystujc metod poredni
przetworzenia analogowych map byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej.
W tym celu koniecznoci bya obecna dokumentacja opisowo-kartograficzna ewidencji
gruntw i budynkw pochodzca z rnych lat, ktra posuya do analiz
porwnawczych.
Ponadto prawne granice parcel gruntowych mog by wykorzystane przy
ustaleniu zasigu prawa wasnoci do nieruchomoci jak rwnie przy przejmowaniu
nieruchomoci na cele publiczne. W tym celu przeprowadzono badanie aktualnoci stanu
prawnego do nieruchomoci w 4 obrbach (Stare Bystre, Wrblwka, Rogonik,
Ludmierz w powiecie nowotarskim), dla ktrych zakadano ewidencj gruntw
w oparciu o mapy byego katastru austriackiego i w tych obrbach analizowano
przejmowane nieruchomoci pod drogi publiczne w latach 1950 1980, a obecnie
reguluje si ich stan prawny.
Przyjty cel i zakres pracy posuy do postawienia w niniejszej dysertacji
nastpujcej tezy badawczej:
Przetransformowana mapa byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej
w obowizujcym ukadzie odniesie przestrzennych stwarza moliwoci wykorzystania
jej w procesie modernizacji ewidencji gruntw i budynkw oraz ustaleniu stanw
prawnych nieruchomoci .
Dziki temu, ten mudny proces prawno techniczny stanie si atwiejszy
w rozwizaniu, mniej pracochonny i kosztowny.
1.3. Metoda opracowania.
Ze wzgldu na postawion tez badawcz, okrelony cel i przyjty zakres pracy,
pierwsz jej cz stanowi charakterystyka byego katastru austriackiego. W tej czci
przedstawiono genez byego katastru austriackiego, charakterystyk katastralnego
ukadu odniesie przestrzennych, zasady opracowania map byego katastru austriackiego
oraz sposb prowadzenia katastru gruntw i jego wykorzystania.
W kolejnym rozdziale przybliono aspekty zakadania ewidencji gruntw
i budynkw, dokonujc jej charakterystyki. Szczeglnie zwrcono uwag na technologie
opracowania treci map ewidencyjnych w oparciu o kataster gruntw, oraz odnow
11

operatu ewidencyjnego w oparciu o pochodn z mapy zasadniczej sporzdzon na drodze

opracowa fotogrametrycznych. W dalszej czci przedstawiono zasady modernizacji
ewidencji gruntw i budynkw w oparciu o rozporzdzenie z 2001 r.
Kolejny rozdzia pracy dotyczy prawa wasnoci do nieruchomoci w Polsce
i jego rozwoju. Szczegowo omwiono wszystkie uregulowania prawne, ktre miay
znaczcy wpyw na konkretyzowanie prawa wasnoci i podwyszenie jego znaczenia.
W dalszej kolejnoci scharakteryzowano stan prawny nieruchomoci, sposb jego
rejestracji i powizania z katastrem gruntw. Opisano ustrj ksig gruntowych, ksig
wieczystych oraz podano metodyczne aspekty ustalenia zasigu prawa wasnoci.
W rozdziale pitym przedstawiono dotychczasowe osignicia w przetwarzaniu
analogowych map byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej. Przedstawiono
metody transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej
z wykorzystaniem bezporednich nawiza trwaych punktw katastralnych, a nastpnie
szczegowo podano zaoenia metody poredniej transformacji tych map do postaci
cyfrowej z wykorzystaniem wsprzdnych punktw triangulacji katastralnej.
Badania oparto wanie o metod poredni zaproponowan przez Kubowicz
[2006]. W niniejszej dysertacji dokonano kolejnego sprawdzenia tej metody oraz
zaproponowano jej udoskonalenie poprzez nowy sposb doboru trwaych punktw
katastralnych.
Badania rozpoczto od okrelenia wsprzdnych naroy sekcji mapy byego
katastru austriackiego oraz doboru punktw dostosowania w oparciu o Katalog
[Michaowski J., Sikorski T. 1931] i identyfikacji tych punktw z punktami z zasobu
PODGiK posiadajcymi wsprzdne w ukadzie 2000. Za pomoc programu
GEONET obliczono wspczynniki transformacji katastralnego ukadu lwowskiego do
ukadu 2000 z zastosowaniem transformacji paskiej konforemnej II stopnia. Bazujc
na parametrach i punktach dostosowania dokonano transformacji naroy sekcji
szczegowych mapy z lwowskiego ukadu katastralnego do pastwowego 2000.
Proces kalibracji rastrw wykonano dla kadej sekcji mapy oddzielnie.
Ostateczny etap transformacji rastrw mapy byego katastru austriackiego do
ukadu 2000 wykonano dla dwch sekcji mapy, ze wzgldu na wybrane do dalszych
analiz cztery pierwotne ukady gruntowe, znajdujce si na tych sekcjach. Jako model
transformacji zastosowano przeksztacenie wielomianowe-afiniczne III rzdu, procesu
tego dokonano przy uyciu programu EwMapa.

12

Przeprowadzona w ten sposb transformacja mapy byego katastru austriackiego

do postaci cyfrowej w obowizujcym ukadzie odniesie przestrzennych pozwala na
porwnanie jej treci z obowizujc mapa ewidencji gruntw i budynkw, ortofotomap
cyfrow, oraz dokonanie szczegowych analiz zmian w przebiegu pooenia granic
pierwotnych ukadw gruntowych, jak rwnie uwidocznienie rozmiarw stanw
prawnych przebiegu granic wasnoci. Uzyskana nakadka stanu prawnego umoliwia
analiz zmian pooenia granic parcel gruntowych z przebiegiem granic dziaek na mapie
ewidencyjnej oraz uatwia i przypiesza synchronizacje parcel katastralnych z dziakami
ewidencyjnymi.
Szczegow analiz i ocen dokadnoci przebiegu i pooenia granic
nieruchomoci i ich powierzchni dokonano w oparciu o materiay byego katastru
austriackiego obejmujcego dane opisowe, protok parcelowy uzyskany w Powiatowym
Orodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Mylenicach. Informacje
opisowe, oraz te obliczane w oparciu o przetworzon map byego katastru austriackiego
oraz obowizujc map ewidencji gruntw i budynkw zostay stabelaryzowane
i stanowiy podstaw do dalszych analiz.
Analiz przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych rozpoczto od
odtworzenia tych granic na podstawie przetransformowanej mapy byego katastru
austriackiego do postaci cyfrowej, oraz dokonano ich charakterystyki.
Do szczegowych analiz przyjto cztery pierwotne ukady gruntowe. Na wstpie
zwektoryzowano granice wydzielonych anw i zidentyfikowano ich przebieg
z granicami na obowizujcej mapie ewidencyjnej. Przy uyciu programu EwMapa
dokonano analizy ekranowej przebiegu granic na przetransformowanej mapie byego
katastru austriackiego i obowizujcej mapie ewidencji gruntw i budynkw w postaci
cyfrowej z jednoczesnym pomiarem odchyki liniowej pomidzy zidentyfikowanymi
odcinkami granicznymi oraz sczytaniem wsprzdnych punktw zaamania tych granic.
Rnice w pooeniu tych odcinkw przedstawiono umown kolorystyk, a rozmiary tych
rnic zestawiono tabelarycznie. Na podstawie pomierzonych wsprzdnych punktw
zaama granic

okrelono wielkoci wystpujcych rnic pooenia tych punktw,

dokonujc analizy przyrostw wsprzdnych i ich rozkadu ze wzgldu na przedziay

odlegociowe.
Dalsze

badania

dotyczyy

analizy

porwnawczej

powierzchni

parcel

macierzystych przetworzonej mapy byego katastru austriackiego oraz dziaek

ewidencyjnych. W pierwszej kolejnoci dokonano porwnania powierzchni parcel
13

z protokou parcelowego i z powierzchniami odpowiednich parcel uzyskanych

z przetransformowanej mapy, a zestawienie bdw powierzchniowych przedstawiono
w tabeli z rozbiciem na poszczeglne grupy obszarowe. Nastpnie dalsza analiza
dotyczya

porwnania

powierzchni

parcel

macierzystych

uzyskanych

z przetransformowanej mapy byego katastru austriackiego z powierzchniami

odpowiadajcych im dziaek z obowizujcej mapy ewidencji gruntw i budynkw.
Do tej analizy wybrano 316 parcel macierzystych i odpowiadajce im 229 dziaki
ewidencyjne na podstawie przebiegu niezmienionych granic parcel i dziaek
ewidencyjnych. Bdy powierzchniowe przyjtych do analizy kompleksw utworzonych
przez parcele macierzyste i odpowiadajce im dziaki ewidencyjne zestawiono w tabeli.
Dotychczasowe badania miay na celu okrelenie stabilnoci przebiegu granic
pierwotnych ukadw gruntowych i parcel macierzystych. Kolejna analiza miaa da
odpowied czy wtrne granice parcel wynikajce z podziau parcel macierzystych
charakteryzuj si tak sam stabilnoci jak granice pierwotnych ukadw gruntowych
czy parcel macierzystych. W tym celu dokonano analizy porwnawczej pooenia
i przebiegu linii granicznych parcel (wewntrz anu) w stosunku do granic dziaek
ewidencyjnych. Obliczono odchyki liniowe pomidzy zidentyfikowanymi odcinkami
granicznym. Rnice w pooeniu tych odcinkw przedstawiono umown kolorystyk,
a rozmiary tych rnic zestawiono w tabeli.
Kolejnym obiektem przyjtym do bada, by Rynek Gwny w Krakowie jako
teren wysoko zurbanizowany. Przetransformowan map byego katastru austriackiego do
ukadu 2000 wykorzystano do okrelenia rnic w miarach czoowych parcel
katastralnych i dziaek ewidencyjnych.
Kolejnym zagadnieniem poruszonym w pracy jest moliwo wykorzystania
dokumentacji opisowej oraz przetworzonej mapy byego katastru austriackiego dla
potrzeb ustalenia stanw prawnych nieruchomoci. W szczeglnoci zajto si
dochodzeniem do stanu prawnego dziaek w procesie przejmowania ich na cele publiczne
a zwaszcza pod inwestycje liniowe.
Badania nad ustaleniem stanu prawnego do nieruchomoci przejmowanych na
rzecz Skarbu Pastwa oparto o nieruchomoci objte liniami rozgraniczajcymi pasa
drogowego drogi wojewdzkiej 957 (Nowy Targ Zubrzyca Grna) w miejscowociach
Wrblwka, Stare Bystre, Rogonik i Ludmierz w powiecie nowotarskim, ktre
podlegaj dziaaniu art. 73 ustawy z 13 padziernika 1998 roku Przepisy
wprowadzajce ustawy reformujce administracj publiczn [Ustawa 1998]. Podstaw do
14

zbadania stanu prawnego nieruchomoci bya dokumentacja powstaa w wyniku podziau

nieruchomoci, ktrej autor niniejszej dysertacji jest wsptwrc w ramach swojej pracy
zawodowej w Krakowskim Biurze Geodezji i Terenw Rolnych. Badaniami objto 652
dziaki ewidencyjne tworzce cznie 539 nieruchomoci, pooone w czterech przyjtych
do bada wsiach. Zbadano w nich stan prawny do nieruchomoci, i rodzaje dokumentw
potwierdzajcych prawa wasnoci. Omwiono problemy najczciej napotykane
w procesie dochodzenia do stanu prawnego nieruchomoci i synchronizacji oznacze
parcel i dziaek ewidencyjnych. Nastpnie zaproponowano wykorzystanie metody
poredniej transformacji mapy byego katastru austriackiego przy synchronizacji
oznacze parcel i dziaek ewidencyjnych oraz dochodzeniu do stanu prawnego
nieruchomoci w procesie przejmowania ich na rzecz Skarbu Pastwa.
W dalszej czci pracy przedstawiono badania dotyczce okrelenia zasigu prawa
wasnoci

do

nieruchomoci

pooonych

lasach,

terenach

zadrzewionych

i zakrzaczonych oraz uytkach zielonych przy uzupenieniu granic dziaek ewidencyjnych

nieodfotografowanych na ortofotomapie cyfrowej. Badania w tym zakresie rozpoczto od
ekranowej digitalizacji ortofotomapy i okrelenia iloci nieodfotografowanych granic,
w celu pokazania rozmiarw tego zjawiska. Dla potwierdzenia moliwoci uzupenienia
ortofotomapy cyfrowej przeprowadzono analiz wielkoci wystpujcych rnic
pooenia punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych na mapach byego
katastru austriackiego, ewidencji gruntw i ortofotomapie. W tym celu wykonano pomiar
wsprzdnych tych punktw na trzech mapach w odniesieniu tylko do odcinkw
granicznych, ktre identyfikowalne s na ortofotomapie. Na podstawie uzyskanych
wsprzdnych dokonano rozkadu ich przyrostw, oddzielnie porwnujc map byego
katastru austriackiego z ortofotomapa cyfrow oraz map ewidencji gruntw
z ortofotomap cyfrow.
Ostatnie badania dotycz moliwoci wykorzystania przetworzonej mapy byego
katastru austriackiego w dochodzeniu do stanu prawnego nieruchomoci w procesie
scalenia gruntw. Do analizy przyjto obrb Zakrzw w gminie Niepoomice powiecie
wielickim, dla ktrego toczy si postpowanie wokautostradowego scalenia gruntw.
Z uwagi na niezgodno stanu prawnego wynikajcego z ksigi wieczystej ze stanem
ewidencyjnym, przetransformowana mapa byego katastru austriackiego posuya do
dochodzenia do stanu prawnego analizowanej nieruchomoci. W tym przypadku nastpia
konieczno okrelenia zasigu prawa wasnoci na podstawie przetransformowanej
mapy byego katastru austriackiego.
15

2. Charakterystyka byego katastru austriackiego i jego wykorzystanie.

2.1. Geneza byego katastru austriackiego.
Pierwszym spisem podatkowym w Austrii (catastrum rollare) by spis gruntw
uytkowanych przez chopw paszczynianych, sporzdzony dla celw podatkowych
w 1645 r. Sporzdzono go na podstawie wycigw z ksig miejskich i gruntowych,
a obowizek kontroli w kadej wsi i osiedlu naoono na specjalnych inspektorw.
W 1684 r. na polecenie najwyszego kanclerza Austrii, przystpiono do
ponownego

sprawdzenia

terenie

gruntw

uytkowanych

przez

chopw

paszczynianych. Ten nowy spis nazwano drugim spisem podatkowym lub katastrem
rustykalnym, ktry obowizywa do 1748 r. kiedy to cesarzowa Maria Teresa
wprowadzia nowy system podatkowy, do ktrego wczono rwnie grunty dworskie
(folwarki) oraz krlewskie i kocielne, dotychczas zwolnione z podatku gruntowego dla
pastwa.
Kolejny, ju czwarty, spis podatkowy wszed w ycie w 1757 r. po
przeprowadzonej w 1753 r. inwentaryzacji . Otrzyma dwie nazwy:

dla gruntw

uytkowanych przez poddanych drugi kataster rustykalny, a dla gruntw dworskich

pierwszy kataster dominikalny. Czwarty spis podatkowy w literaturze okrelany jest
jako kataster teresjaski [Fedorowski 1974].
Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku pod panowaniem Austrii znalazy si
poudniowo-zachodnie ziemie pastwa polskiego, nazwane Galicj i Lodomeri.
Przygotowania do zaoenia jednolitego katastru podatku gruntowego

dla terenw

Monarchii Austriackiej oraz ziem objtych zaborem rozpoczto w 1777 roku, na wzr
istniejcego ju katastru mediolaskiego w Lombardii (1730 1734). Na terenie Austrii
reformy systemu podatkowego przypadaj przede wszystkim na okres panowania cesarza
Jzefa II, (1780 1790) [Encyklopedia, 1997] . Objy regulacje podatku gruntowego,
zniesienie paszczyzny wocian urbarialnych i zamienienie wszystkich powinnoci
wocian wzgldem dworu na czynsz. Podstaw tzw. Jzefiskich pomiarw i regulacji
podatku gruntowego by patent cesarski wydany w 1785 r, ktry w nastpujcy sposb
uzasadnia podjcie przeprowadzanych reform: Poniewa stopa podatkowa nie jest
rwnomierna tak w poszczeglnych krajach koronnych, jak i u poszczeglnych
posiadaczy gruntowych, a take podstawa wymiaru tego podatku jest niepewna, przeto,
jako ojciec i zarzdca powierzonych nam przez Opatrzno krajw, pomylelimy nad
rodkami uoenia podstawy dla takiej stopy podatkowej, aeby w przyszoci, bez
16

podwyszania dodatkw na pokrycie koniecznych potrzeb pastwowych, kada gmina

i kady poszczeglny posiadacz, wpaca swj udzia w stosunku do posiadanego gruntu
[Fedorowski

1974].

Natomiast

technologi

wykonywania

pomiarw

gruntw

rustykalnych i dominialnych dla zaoenia operatu katastru gruntowego regulowaa

pierwsza instrukcja geodezyjna wydana w 1786 r. pod nazw Pouczenie, jak
w rzeczywisty sposb ma by dokonany pomiar gruntu (Ryc.1). Patent Jzefa II
wprowadzi now elementarn jednostk powierzchniow, dziak gruntow zamiast
stosowanej dotychczas posiadoci. Byo to faktyczne ustalenie elementarnej jednostki
powierzchniowej, umoliwiajce dokadne jej okrelenie topograficzne, dokadny pomiar
i oszacowanie dochodu w celu opodatkowania gruntw. Z mocy tego patentu zostay
wszczte wstpne prace przygotowawcze

do pomiarw, ktre swym zasigiem

obejmoway wszystkie kraje Monarchii Austriackiej, w take Galicj. Do tych prac

naleao powoanie trzech specjalnych komisji podlegych Gwnej Komisji ustalonej na
ca Austri, skadajcych si z szeciu czonkw zasugujcych na zaufanie w danej
gminie, ktrym dodano podkomisje skadajce si z komisarza powiatowego, agronoma
i geodety. Do zada komisji naleao ustalenie granic zewntrznych dla kadej mierzonej
gminy (wsi) wraz ze spisaniem protokou przebiegu jej granic, wyznaczenie dochodu
brutto dla kadego uytku gruntowego wedug stopnia urodzajnoci gleby dla kadej
posiadoci oraz pomiar regularnych dziaek.
Zreformowany i znacznie unowoczeniony system katastru jzefiskiego nie
wytrzyma prby czasu. Obarczony by jednak wieloma bdami, pomiar i sposb jego
wykonania uwaano za niedokadny i budzcy powszechne niezadowolenie. Stosowano
go jedynie do mierci cesarza Jzefa II.
Jego nastpca Leopold II (1790 1792) uniewani system swojego poprzednika
i stworzy system czcy kataster teresjaski i jzefiski, gdzie powrcono do zasad
opodatkowania gruntw dominialnych z czasw Marii Teresy oraz zlikwidowano podatek
urbarialny. System ten przyj nazw katastru teresjasko jzefiskiego i dotrwa a do
1882 r. czyli do momentu kiedy prace geodezyjne nad sporzdzeniem operatu staego
katastru podatku gruntowego zostay zakoczone. Stanowi tez podstaw do zaoenia
pierwszych w Austrii ksig hipotecznych posiadoci ziemskich. Zostay tu take
unormowane zasady oraz tryb prac zwizanych z aktualizowaniem zmian na gruncie
i wprowadzaniem ich do katastru.
Kolejny wadca Franciszek I po objciu w 1792 r. tronu w Austrii powrci do
zaoe katastru jzefiskiego. [Wolski 2000]. W 1806 r. wydano rozkaz gabinetowy
17

dotyczcy jednolitego opracowania

systemu podatkowego i dokonania dokadnych

pomiarw. Wzorujc si na metodach geodezyjnych zastosowanych w Lombardii,

przystpiono do zaoenia systemu katastralnego opartego

na geodezyjnych

powszechnych pomiarach gruntw.

Ryc. 1. Okadka instrukcji jzefiskiej.

rdo: Fedorowski 1974.

18

Zgodnie z patentem z 23.12.1817 r. pomiarem katastralnym objte zostao cae

terytorium Austrii. Po rewolucji wgierskiej i powstaniu dualistyczne Monarchii Austro
Wgier, patentem z 1849 r. prace rozszerzono take na obszar Sowacji i Wgier a tym
samym na Spisz i Oraw.
Podstaw dla przeprowadzenia pomiarw katastralnych bya zaoona wojskowa
triangulacja trygonometryczna, skadajca si z punktw trygonometrycznych I i II rzdu,
zagszczona dodatkowo punktami III rzdu. Dla celw katastralnych opracowano
odwzorowanie Cassini-Soldnera, a dla caego obszaru Austrii przyjto 7 ukadw
wsprzdnych (Ryc. 2), w ktrych pocztki ukadu wsprzdnych miay wyznaczone
wsprzdne geograficzne.

Ryc. 2. Katastralne ukady na terenie Monarchii Austro-Wgierskiej.

rdo: opracowanie wasne na podstawie [Fedorowski 1974].

19

Podstawow osnow katastraln dla pomiarw szczegw stanowia triangulacja

graficzna (IV rzdu), wyznaczana przy uyciu stolika mierniczego. Pomiar sytuacyjny
szczegw odbywa si na desce stolikowej, z wykorzystaniem kierownicy
z przeziernikami, a pniej z lunet oraz acucha mierniczego.
Pomiary katastralne, przeprowadzone w poszczeglnych gminach katastralnych,
zostay zakoczone w 1860 roku, a czas ich trwania wynis prawie 35 lat. W zwizku
z tak dugim czasem realizacji pomiarw, sporzdzony operat staego katastru podatku
gruntowego uleg dezaktualizacji. Zmiany jakie zaszy w tym okresie w uprawach oraz
osobach wacicieli wymagay wprowadzenia do sporzdzonego ju operatu staego
katastru podatku gruntowego. W tym celu w 1869 roku rozpocza si reambulacja
operatu katastralnego, dopiero kataster wcielono w ycie w 1882 roku.
W celu uregulowania stanu wasnoci na podstawie zreambulowanego katastru
i powizania arkuszy posiadoci gruntowych z ksigami gruntowymi, zostaa wydana
w 1871 r. powszechna ustawa o ksigach gruntowych, likwidujca ksigi hipoteczne
posiadoci ziemskich zaoone w 1794 r.
O utrzymaniu aktualnych danych zawartych w katastrze okrelaa ustawa z 1883 r.
o utrzymaniu w ewidencji katastru podatku gruntowego, w myl ktrej naleao
prowadzi i utrzymywa operat katastru podatku gruntowego w stanie aktualnym, a wic
naleao zachowa zgodno katastru ze zmianami zachodzcymi w rzeczywistoci
i utrzyma sta zgodno zapisw w katastrze z zapisami w ksigach gruntowych.
W pniejszych czasach wykonanie katastralnych pomiarw uzupeniajcych
i reambulacyjnych regulowane byo wytycznymi zawartymi w instrukcjach [Instruction
1904, Instruction 1907].
2.2. Charakterystyka katastralnego ukadu odniesie przestrzennych.
2.2.1. Ukady wsprzdnych prostoktnych.
W celu uniknicia wpyww krzywizny Ziemi mapy katastralne dla caej
Monarchii Austro-Wgierskiej oparto o odwzorowanie Cassini-Soldnera, biorc za punkt
pocztkowy, punkt triangulacji I rzdu. Przechodzcy przez ten punkt poudnik
i rwnolenik obrano jako osie odcitych i rzdnych, a sam punkt jako pocztek ukadu.
Austriacki

ukad

wsprzdnych

prostoktnych

(Ryc.3)

stosowany

do

wykonywania map katastralnych by odmienny od tego jaki stosuje si obecnie. Za o

odcitych (x w) przyjto poudnik przechodzcy przez pocztek ukadu wsprzdnych
20

oraz przyjto, e dodatnie wsprzdne x bd liczone w kierunku poudniowym,

a ujemne w pnocnym. Dodatnie wsprzdne rzdnych (y w) liczone byy od
pocztku ukadu na zachd, a ujemne na wschd. Azymut liczony by od poudnia (kt
poudniowy), zgodnie z ruchem wskazwek zegara. W tej kolejnoci take numerowano
wiartki powstae z podziau paszczyzny przez osie ukadu wsprzdnych.

Ryc. 3. Austriacki ukad wsprzdnych prostoktnych.

Na caym obszarze Monarchii Austro-Wgierskiej obowizywa austriacki system

miar, ktry w pniejszym czasie zastpiony zosta przez system miar metrycznych.
Podstawow jednostk miary dugoci by se wiedeski (Klafter), natomiast jednostk
powierzchni by 1 mrg austriacki (Joch1).
Podstawow skal ma katastralnych jest skala 1:2880. Przyjto, e 1 cal w skali
mapy jest rwny 40 sniom wiedeskim na gruncie, 1 sniowi odpowiada 6 stp, a 1
stopie 12 cali, co po przeliczeniu daje 40 6 12 = 2880. Natomiast 1 cal2 w skali
mapy odpowiada 1 600 szniom2 wiedeskim na gruncie (40 40), a wic 1 morgowi
austriackiemu.
W zwizku z rnym stopniem zurbanizowania Monarchii Austro-Wgierskiej
stosowano take inne skale:

dla terenw silnie zurbanizowanych skal podstawow zwikszano

dwukrotnie 1:1440, a nawet czterokrotnie 1:720,

1

Staroaustriacka miara powierzchni uywana do dzisiaj na terenach wiejskich. Podobnie jak w Polsce
mrg.

21

dla terenw alpejskich skal podstawow

zmniejszano dwukrotnie

1:5760.
Odmienny jest ukad wsprzdnych prostoktnych w jakim zostay zestawione
wsprzdne Soldnera2 w [Michaowski i Sikorski 1932]. W ukadzie tym dodatnie
wsprzdne odcitych liczone s na pnoc po osi x-w, natomiast

dodatnie

wsprzdne rzdnych liczone s na wschd po osi y-w, co szczegowo przedstawia

rycina 4.

Ryc.4. Ukad wsprzdnych prostoktnych zastosowany przy podanych w [Michaowski

i Sikorski 1932] wsprzdnych Soldnera.

Z uwagi na to e odwzorowanie Cassini-Soldnera charakteryzuje si brakiem
wiernoktnoci oraz rosncym znieksztaceniem w miar oddalania si od gwnego
poudnika, cay obszar Monarchii Austriackiej podzielono na 7 ukadw wsprzdnych
katastralnych (Ryc.3), (Tabela 1), z wyznaczonymi na podstawie obserwacji
astronomicznych wsprzdnymi geograficznymi punktu pocztkowego. Natomiast dla
Krlestwa Wgier, podajc za [Fedorowski 1974], przyjto tylko jeden ukad
wsprzdnych

katastralnych

pocztkiem

obserwatorium

astronomicznym

Gellerthegy w Budapeszcie.

Wartociowo s zgodne ze wsprzdnymi katastralnymi, rni si tylko znakami.

22

Tabela 1. Dane dotyczce poszczeglnych ukadw katastralnych przyjtych dla Monarchii Austriackiej.
Zasig milowych arkuszy
triangulacyjnych
Nr
kraju

Kraje

Nazwa punktu
wyznaczajcego pocztek
ukadu wsprzdnych

kolumny

wiersze

na
na
zachd wschd
od

do

od I do

b) Morawy i lsk

a) Grna Austria
b) Czechy

na
poudnie

XX

VII

24

12

XII

XXVI

27

33

XIX

XXX

42

48

XXI

IX

30

13

XX

XXVI

38

45

Gra Schckl koo

Grazu

XIX

IX

29

Wiea kocioa w.
Stefana w Wiedniu

c) Dalmacja bez okrgu Zar

2

na
pnoc

a) Dolna Austria
1

Oznaczenie
warstwy od ktrej
liczone s odcite
(od mili)

Gra Guster przy

opactwie w Krems

Styria

Koryntia, Kraina i Pobrzee

Gra Krim na poudnie

od Lublany

XIX

XIII

40

18

Tyrol Vorarlberg

Poudniowa wiea
kocioa w Insbruck'u

XIX

XVI

32

Galicja

Kopiec Unii Lubelskiej

we Lwowie

XLIX

XXIV

48

16

Bukowina

Zachodni punkt bazy

koo Radowiec

IX

VII

23

12

rdo: opracowanie wasne na podstawie [Instruction 1907]

W latach 1818 1840 w Austrii dokonano triangulacji trygonometrycznej, ktra

staa si podstaw pomiaru gruntw w caym kraju.
Triangulacja katastru austriackiego wykorzystywaa ju istniejc, wojskow sie
triangulacyjn, ktra skadaa si z punktw I i II rzdu, a ktr na potrzeby katastru
zagszczono punktami triangulacyjnymi III i IV rzdu. Punkty I, II i III rzdu byy
analitycznie obliczonymi punktami triangulacji trygonometrycznej. Punkty IV rzdu
wyznaczone za pomoc stolika mierniczego stanowiy sie graficzn.
Sie ta przedstawiaa si nastpujco:

acuchy triangulacyjne I rzdu o bokach 15 30 km, przebiegajce w formie

poligonw przez rodek kadego kraju, obliczone i wyrwnane w oparciu
o 4 bazy (Tabela 2),

sie triangulacyjna II rzdu o bokach 15 9 km, dowizana i wyrwnana do

acucha triangulacyjnego I rzdu, jako sie wypeniajca,
23

sie zagszczajca III rzdu o bokach 9 4 km, bdca dalszym rozwiniciem

sieci I i II rzdu. Jej zadaniem byo rwnomierne pokrycie obszaru punktami
triangulacyjnymi, tak aby na kady arkusz triangulacyjny przypadao po 3
punkty triangulacji trygonometrycznej III rzdu. Wsprzdne tych punktw
okrelano na podstawie wcicia wprzd z punktw wyszego rzdu z trzech
kierunkw,

sie triangulacji graficznej IV rzdu o bokach do 4 km, wykonana przy uyciu

stolika mierniczego bya podstawow osnow katastraln dla pomiarw
szczegowych. Na kadym arkuszu znajdowao si do 60 punktw
triangulacyjnych, w tym 3 punkty triangulacji matematycznej i 57 punktw
triangulacji graficznej.

Tabela 2. Bazy wykorzystane do obliczenia i wyrwnania acuchw triangulacji I rzdu.

Nr
bazy

Dugo
Miejsce zaoenia
snie wiedeskie []

metry [m]

pod Wiener Neustadt w Dolnej Austrii

6410.903

12158.175

obok Wels w Grnej Austrii

7903.812

14989.453

obok Rodowiec na Bukowinie

5199.600

9860.958

obok Hall w Tyrolu

2990.384

5671.215

rdo: opracowanie wasne na podstawie [Fedorowski 1974]

Poszczeglny ukad wsprzdnych podzielono wzdu obu osi wsprzdnych

liniami rwnolegymi na kwadraty o bokach rwnych 1 mili austriackiej. Dziki temu
zabiegowi powstaa siatka kwadratw triangulacyjnych o powierzchni 1 mili kwadratowej
tj. 10 000 morgw austriackich, czyli 5754,6 ha, ma ktrej rwnomiernie (po 3 punkty na
jeden arkusz) rozmieszczono punkty triangulacyjne. Tak utworzona siatka kwadratw
(Ryc.5) zostaa nazwana arkuszami triangulacyjnymi lub arkuszami milowymi.
Arkusze tworzyy pasy milowe, rwnolege do poudnika przechodzcego przez
pocztek ukadu (o odcitych x), ktre nazwano kolumnami i oznaczono je na wschd
i zachd od tego poudnika liczbami rzymskimi: I, II, III, IV itd., dodajc oznaczenia
literowe O.C. (Ost - Colonnen) - kolumna wschodnia lub W.C. (West - Colonnen)
kolumna zachodnia. W pniejszym okresie w Galicji uywano oznacze polskich: K.W.
(kolumna wschodnia) lub K.Z. (kolumna zachodnia). Pasy milowe rwnolege do osi
24

rzdnych (y), nazwano warstwami lub wierszami i oznaczono je liczbami arabskimi:

1, 2, 3, 4 itd., zaczynajc numeracj od pasa milowego najdalej wysunitego na pnoc
w danym ukadzie wsprzdnych.

Ryc.5. Schemat katastralnego ukadu lwowskiego.

rdo: opracowanie wasne na podstawie [Fedorowski 1974]
Sekcja szczegowa mapy katastralnej

jest 1/20 czci z podziau arkusza

triangulacyjnego na rwnolegle do osi odcitych (x) 4 czci o wymiarach 1000

oznaczone maymi literami alfabetu od wschodu ku zachodowi

a, b, c, d , oraz

rwnolegle do osi rzdnych (y) 5 czci o wymiarach 800 oznaczonych od pnocy ku

poudniowi maymi literami e, f, g, h, i. Kada sekcja ma swoje godo, umieszczone na
niej w prawym grnym rogu (np. W.C. XXIV 15 a,e).
Wymiary naturalne ramki sekcyjnej w skali 1 : 2880 wynosiy 25 20 czyli
658,2 526,7 mm, co w terenie odpowiadao 1896,48 1517,19 m. Powierzchnia sekcji
szczegowej w tej skali wynosia 500 morgw austriackich czyli 287,73 ha. Boki ramki
sekcji szczegowej dzielone byy krtkimi kreskami na odcinki calowe (26,34 mm), a co
5 kreska bya dusza i odznaczaa odcinki 5-calowe. Tak oznaczona siatka kwadratw
25

moe by wykorzystywana do kalibracji

sekcji szczegowych map katastralnych po

wczeniejszym przetransformowaniu do postaci cyfrowej [Kubowicz 2006]. Wzr sekcji

szczegowej z siatk kwadratw przedstawia rycina 6.
W.C. XXIV 15 a,e

Ryc. 6. Sekcja szczegowa mapy byego katastru austriackiego z godem i siatk kwadratw.

2.3. Zasady opracowania map byego katastru austriackiego.

2.3.1. Pomiar szczegw terenowych i opracowanie map.
Do triangulacji matematycznej w pierwszych pocztkach pomiarw katastralnych
uywano teodolitw z Reichenbachu, a pniej z Monachium. Byy to teodolity
repetycyjne z 12 lub 8 krotnym powikszeniem lub 8 krotne zwyczajne, dokadno
odczytu noniusza wynosia 4, a u niektrych 10. Natomiast do triangulacji graficznej
uywano stou mierniczego3 i kierownicy4. St taki w pierwszej fazie mia blat z deski,
pniej z tafli szklanej. Sekcje mapy katastralnej z pocztku rysowano za pomoc liniau
z podziaka i cyrkla, pniej za przyrzdami z noniuszami do nanoszenia ram
sekcyjnych. Dokadno odczytu noniusza wynosia 0.001 cala.
3

Deska stolika mierniczego miaa wymiar 70x80 cm, bya przykrcona do stabilnego statywu, ktry
posiada moliwo przesuwania deski stolikowej, umoliwiajc centrowanie, poziomowanie i orientacj
na kadym stanowisku.
4
Kierownica miaa dugo okoo 60 cm, skadaa si z mosinego liniau zaopatrzonego w dwa
przezierniki.

26

Pomiar szczegw wykonywano na stole mierniczym w oparciu o sie

triangulacyjn, oraz o instrukcj do tego celu z 1818 roku, z pocztku jako rkopis, ktry
dopiero po wprowadzeniu poprawek wynikych z dowiadczenia w 1820 roku wydano
drukiem. Nastpnie w 1824 roku ukazao si drugie wydanie poprawionej instrukcji,
ktre stao si wytyczn dla wszystkich pniejszych instrukcji. W 1865 roku zostaa
przerobiona i wydana ponownie. Instrukcja ta staa si odtd jedyn i miarodajn do
wszelkich nowych pomiarw.
Wedug tej instrukcji z 1824 roku kierownictwo pomiarw katastralnych w kadej
prowincji podlegao krajowej komisji podatku gruntowego. Referentem przy kadej
komisji by oficer sztabowy, jednoczenie jako dyrektor map. Krajowej komisji podlegay
powiatowe komisje regulacji podatku gruntowego. Kierownictwo takiej powiatowej
komisji spoczywao rwnie w rkach oficera sztabowego jako poddyrektora. On mia
przydzielonych geodetw (geometrw), ktrzy przeprowadzali triangulacj graficzn
i opis granic. Ponadto podlegali mu inspektorzy map przeznaczeni do nadzoru pomiarw.
Na jednego inspektora przypadao rednio 15 zespow pomiarowych, z ktrych kady
skada si z 1 geodety i 1 adiunkta. Tak inspektorzy jak i geodeci byli czciowo
oficerami, czciowo cywilami.
Przystpujc do pomiarw szczegowych w poudniowych terenach Polski (byej
Galicji) w 1842 roku natrafiono na powane trudnoci natury spoeczno gospodarczej.
Jednak pomijajce te trudnoci jakie daway si odczu w praktycznym wykonaniu,
daleko waniejszy i skomplikowany problem stanowia sprawa planu postpowania przy
tych pomiarach. Jak wiadomo, celem pomiarw katastralnych byo uzyskanie
wielkoskalowych map, na ktrych przedstawione byy konfiguracje wszystkich parcel5
w obrbie danej gminy, oraz uzyskanie powierzchni tych parcel i dochodowoci do celw
fiskalnych (podatkowych) oraz wolnych od podatku.
Cel ten osignito wykonujc pomiar gminami, w obrbie za gmin sekcjami,
z ktrych kada obejmowaa 500 morgw niszo austriackich. Pooenie takiej sekcji
byo ciele okrelone w przyjtym ukadzie. Sekcje wsplne, ktre obejmoway tereny
pograniczne, nalece do dwch ssiednich gmin (wsi), sporzdzano w dwch
egzemplarzach [Murzewski 1939]. Za gmin uwaano obszar, ktry stanowi gmin
podatkow. W przypadku gdzie kilka wsi tworzyo gmin podatkow, traktowano te wsie
jak odrbne gminy wykonujc dla nich osobne mapy. Granice gmin zdejmowano wedug
5

Parcela jest to cz gruntu, ktra naleaa do tego samego waciciela, pooona bya w tej samej gminie,
oraz bya tej samej uprawy o ile ten rodzaj uprawy ograniczony by staymi granicami.

27

stanu jaki by na gruncie, adnych zmian w przebiegu granicy robi nie byo wolno.
Jednak jak kada regua i ta miaa wyjtki i tak:

gdy obszar nie przekracza 500 morgw niszo austriackich,

gdy obszar gminy przyjmowa nieforemn figur i jeli cign si wskim

pasem obok innych gmin lub czci gminy,

gdy grunty jednej gminy lub wicej gmin, ktrych osiedla leay
wprawdzie odrbnie, byy pomidzy sob tak pomieszane i nie mona
byo pomidzy nimi poprowadzi cigej granicy oddzielajcej od siebie
tereny tych gmin.

Mona powiedzie, e gmina katastralna, ktra pokrywaa si z pocztku z gmin

podatkow i administracyjn, staa si jednostk kartograficzn dla okrelonego obszaru.
Za podstaw do pomiaru granic gmin suyy protokoy opisu granic,
przechowywane w archiwum map katastralnych. Takie protokoy skaday si
z tymczasowego i ostatecznego opisu granic. Tymczasowy opis granic sporzdzany by
podczas obchodu granicy przed rozpoczciem pomiaru. Obchd taki odbywa si
komisyjnie przy udziale geodety w obecnoci przedstawiciela wadzy administracyjnej,
naczelnika gminy i znajcych przebieg granic mieszkacw gminy. Do takiego
tymczasowego opisu, sporzdzonego do pobienie (miary brano krokami, a kierunki
wskazywano oglnie), doczano odrcznie sporzdzony szkic, ktry by miarodajny dla
oglnego przebiegu granicy. Granice sporne z ssiednimi gminami zaznaczano
w protokole i szkicu.
Ostateczny opis granic rni si tym od tymczasowego, e zawiera dokadne
dugoci i kty zaamania granicy podane w rzeczywistych wartociach.
Przedmiotem pomiarw szczegowych do opracowania mapy katastralnej byy:

granice gmin katastralnych,

granice parcel takich jak: role, ogrody, ki, pastwiska, winnice, lasy,
pooniny, parcele budowlane, podwrza, kolei elaznych, drogi publiczne,
drogi prywatne, brzegi wd, way ochronne i nieuytki,

wszystkie budowle stae, jak: mosty, luzy, drogowskazy, krzye

przydrone i kapliczki, oraz wszystkie inne stae przedmioty zwracajce
uwag.

Przed przystpieniem do pomiaru granic palikowano zaamania wskazujce

granice parcel przeznaczonych do pomiaru, ktre mierzono przez geometryczne

28

wyznaczenie ich pooenia, albo te przez bezporedni pomiar dugoci kadej parceli.
Paliki wrysowywano przez pomiar graficzny do mapy. Wyniki palikowania
wrysowywano do szkicw polowych. Paliki dugoci 45 50 cm i gruboci okoo 2 cm,
zaostrzone z jednego koca, wbijano ukonie w ziemi, na paskim kocu wpisujc
kolejny numer. Oprcz tego wykopywano przy paliku doek, po to by w momencie jego
wyrwania, atwo odnale pooenie. Przy pomiarach dugich i wyduonych parcel,
palikowano tylko zewntrzne granice, ktre zdejmowano graficznie. Porednie granice
parcel mierzono bezporednio opierajc pomiar o paliki. Drogi publiczne palikowano
z jednej strony wtedy gdy nie dochodziy granice parcel z drugiej strony. Przy potokach
i rzekach palikowano tylko wiksze zaamania granic, pozostae mierzono bezporednio.
Przy palikowaniu granicy gminy, odszukiwano z protokou granicznego wszystkie
kopce i kierunki granicy oznaczajc je odpowiednimi numerami.
Cay obszar przeznaczony do pomiaru na jednej sekcji dzielono na pewne partie
w taki sposb, aby z dwch stanowisk stolika byy widoczne wszystkie paliki jednej
i drugiej partii. Dla stanowisk stolika zazwyczaj wybierane byy jakie wyniesienia
terenu.
Do sporzdzania szkicw uywano nastpujcych przedmiotw pomocniczych:
stolika szkicowego, maej busoli przymocowanej do stolika oraz podziaek. Szkice te
sporzdzano w zasadzie w skali wykonywanej mapy. Jednak w miastach i przy maych
szczegach stosowano wiksze skale (1:1440 oraz 1:720).
Na

szkicach

polowych

pomierzone

z umieszczonymi obok numerami (Ryc.7).

paliki

oznaczone

byy keczkami

Pomierzone paliki na dwch sekcjach

oznaczone byy podwjnym kkiem. Lekkie zaomy granic parcel w kierunku zaamania
oraz paliki porednie na prostej oznaczane byy tak jak to przedstawia rycina 7.

Ryc. 7. Schemat pomiaru punktw zaamania parcel.

29

Miary otrzymane z pomiaru wpisywano bardzo wyranie, w sposb czytelny, tak

by nie mona byo je zamieni z numerami palikw. Przy podwjnym pomiarze dugoci,
wpisywano oba wyniki obejmujc je klamr. Skrele dokonywano tak by byy czytelne.
Ponadto z wynikw innych dochodze do szkicw wpisywano nazwiska, miejsca
zamieszkania i numery domu waciciela parceli. Przy maych parcelach wpisywano tylko
numer domu.
Przy szczegowych pomiarach w terenie stosowano nastpujce przyrzdy
i instrumenty:

st mierniczy z 4 deskami, busol, libell, pionem,

kierownica,

stolik szkicowy z busol i podziaka pryzmatyczn

2 przyrzdy do nanoszenia rzdnych i odcitych,

20 m tamy, aty i metr normalny,

lusterko pryzmatyczne do tyczenia ktw 90

parasol duy polowy,

podziaka i cyrkiel,

planimetr z cyrklem,

ewentualnie instrument ktowy lub busolowy.

Po skoczonym pomiarze wycigano tuszem otrzymane na stole granice parcel,

z wyjtkiem parcel pooonych tu przy liniach sekcyjnych i granicy gminy. Parcele te
wycigano w tuszu dopiero po skontrolowaniu dwch ssiednich sekcji czy gmin.
Nadepnie wycigano linie sekcyjne oraz oznaczenia na nich siatki calowej [Murzewski
1939].
Mapy katastralne wykrelane byy sekcjami (Ryc.8) po uprzednio dokonanym
sprawdzeniu naniesienia szczegw przy pomocy szkicw polowych. Odchyki nie
mogy przekracza wartoci przewidzianych instrukcj z 1824 roku. Nastpnie wszystkie
parcele otrzymyway kolejn numeracj. Parcele gruntowe numerowane byy od 1 do n
cynobrem o wysokoci pisma okoo 1,5 mm, drogi publiczne i wody otrzymyway dalsz
numeracje po ostatnim numerze parceli gruntowej. Natomiast parcele budowlane cznie
z podwrzami wykrelane kolorem czarnym rwnie od 1 do n, ale z dodatkowymi
oznaczeniami w postaci kek i kresek umieszczanych nad numerem parcel. Zrysowanie i
zanumerowanie map dla kadej gminy byo niezalene i zawsze rozpoczynao si od 1- n.

30

Jeeli szczegy sytuacyjne gminy w niewielkim stopniu wychodziy poza obrb ktrej
z sekcji, wwczas skrawek ten otrzymywa numer sekcji do ktrej przylega.

Ryc. 8. Sekcja szczegowa mapy byego katastru austriackiego dla wsi Winiowa.
rdo: Archiwum Pastwowe w Krakowie.

Po dwukrotnym obliczeniu i wyrwnaniu powierzchni poszczeglnych parcel lub

ich czci na danej sekcji, tre tej sekcji utrwalano czarnym tuszem, opisywano
i kolorowano wedug obowizujcych kolorw i znakw umownych. Role nie byy
kolorowane, ki przybieray kolor zieleni jasnej, ogrody zieleni soczystej, winnice
ru indyjskiego, pastwiska, tereny grzyste i bagna oprcz odpowiednich znakw
umownych przyjmoway kolor ugier jasny, lasy ugier ciemny, wody (jeziora i stawy)
bkit pruski. Nie kolorowano rwnie nieuytkw, wpisujc tylko symbol Un
(Unproductiv). Na jednej z sekcji uwidocznione byo godo mapy opisujce gmin,
powiat, wojewdztwo i kraj oraz podziaka.
Z oryginalnych map katastralnych sporzdzano odbitki litograficzne na potrzeby
prowadzenia katastru. Pierwsz metod bya metoda mokra, z wykorzystaniem ktrej
reprodukowano mapy w wyniku wypenienia jej wyrytej treci drukarsk czerni. Odbitki
31

otrzymywano poprzez naoenie na kamie litograficzny silnie nawilgoconego papieru.

Tzw. mokrodruki do 1861 roku wykorzystywano jako mapy katastralne, jako szkice
polowe podczas przeprowadzania klasyfikacji bonitacyjnej, wprowadzania zmian
w uytkach gruntowych. Pod nazw szkicw indykacyjnych wykorzystywano je take
jako podoe rysunkowe przy pomiarze wszelkich zmian powstaych w treci sytuacji
szczegw terenowych. Mokrodruki wskutek duej deformacji papieru, nie speniay
wymaga kartometrycznoci. Dlatego te po 1861 roku zaczto stosowa metod suchej
reprodukcji map. Powstaway odbitki zwane suchodrukami, ktre pod wzgldem
stabilnoci podoa, nie wiele rniy si od oryginaw. Dopiero po 1912 roku zaczto
reprodukowa mapy za pomoc metody fotomechanicznej.
Odbitki map oryginalnych po zanumerowaniu parcel gruntowych i budowlanych,
adjustowaniu i zakolorowaniu uytkw gruntowych, suyy nie tylko do prowadzenia
katastru podatku gruntowego, ale take wykorzystywane byy przez urzdy notarialne do
zaoenia ksig gruntowych, a w gospodarce rolnej i lenej do scalenia, projektowania,
drg, kolei i regulacji rzek.
2.3.2. Deformacja podkadw mapowych.
Przy odczytywaniu dugoci z map bardzo duy wpyw na odczytywane wielkoci
maj bdy stae spowodowane deformacj (skurczeniem) materiau mapowego. Zjawisko
to jest bardzo niekorzystne, poniewa powstae skurczenia nie s jednakowe na caej
sekcji mapy. Nierwnomierno wielkoci wystpowania deformacji na mapie zaley od
struktury chemicznej papieru i warunkw zewntrznych takich jak: wilgotno powietrza,
temperatura otoczenia w jakim jest przechowywana mapa, oraz czasookresu
przechowywania. Wobec czego papier si kurczy lub rozszerza i pod tym wzgldem
wystpuje bardzo dua nieregularno w wielkoci deformacji na poszczeglnych
sekcjach. Wystpujce nieregularnoci nie daj si uj w formy matematyczne, a tym
samym nie mona jednoznacznie okreli wielkoci bdu deformacji celem
wyeliminowania go z elementu odczytywanego graficznie z mapy. Eliminowanie
niemoliwoci cisego okrelenia wielkoci deformacji, ktra oglnie polega na
porwnywaniu wielkoci teoretycznych w terenie

z wielkociami odczytywanymi

graficznie z mapy. Sposb okrelenia wielkoci deformacji mapy przez pomiar dugoci
w terenie i porwnywanie jej z wielkoci odczytan graficznie z mapy ze wzgldu na
sw pracochonno i trudno wykonania nie moe by powszechnie stosowany.
32

A to z tego wzgldu, ze w przypadku braku danych geodezyjnych (stabilizacja) nie

mona jednoznacznie okreli pooenia punktu na mapie i w terenie.
W przypadku gdy dysponujemy wielkociami teoretycznymi jakimi s wymiary
sekcji mapy w danym ukadzie wsprzdnych obliczanie deformacji map opiera
bdziemy na tych danych [Weigel 1938]. Wyznaczenie wspczynnikw deformacji jest
szczeglnie wane przy obliczaniu powierzchni na mapach katastralnych, gdy mapy te
posiadaj cile okrelone wymiary ramek sekcyjnych, przez co moliwe jest dokadne
okrelenie stopnia ich deformacji. (Fedorowski 1974).
Arkusz sekcyjny po skurczeniu przyjmuje ksztat poduszki. Kurczy si najmniej
po swoich przektnych, a najwicej na liniach czcych rodki bokw ramki.
Wyznaczenie wspczynnikw deformacji polega na okreleniu rnic pomidzy
teoretyczn dugoci ramki sekcyjnej, a rzeczywist na badanej mapie. W praktyce
wykonuje si trzykrotny pomiar ramek sekcji, a nastpnie oblicza si redni dugo
i szeroko wedug wzorw opracowanych przez prof. Weigla [Weigel 1938].
Wspomniany sposb okrelenia deformacji jest sposobem przyblionym.
W zwizku z tym, e traktuje on wspczynnik skurczu jako rwny dla caej sekcji, tak
w rzeczywistoci nie jest. O ile sumy skurczw jakich wskich pasw daj redni skurcz
mapy, to jednak redni bd poszczeglnych pasw jest do znaczny i ksztatuje si
w granicach 0,1% skurczu, a nawet moe dochodzi do 0,21% [Noga 1973].
Wystpujca rnica nie zawsze moe by

wystarczajca do celw praktycznych.

Dokadniejszym sposobem jest wyznaczenie deformacji liniowej w obrbie jednego cala,

opisanym w [Noga 1973], zgodnie z ktrym naley przyj zasad wprowadzenia
skurczw lokalnych, tam gdzie jest wymagana wysza dokadno, a mianowicie przy
odczytywaniu wsprzdnych graficznie z mapy. Najlepiej w tym przypadku skorzysta
z siatki 1 cal 2 i w ssiedztwie pooenia punktu odczytywanego oblicza skurcz liniowy,
co schematycznie zostao przedstawione na rycinie 9.

Ryc.9. Zmodyfikowany sposb wyznaczenie

deformacji w obrbie 1 cala na podstawie [Noga 1973].

33

Deformacj liniow oblicza si dla kierunkw po dugoci (b) i szerokoci mapy

(h). Odczytywane dugoci rwnolege do tych kierunkw s poprawione o wielkoci
obliczonych wspczynnikw. W przypadku deformacji linii l pooonej pod
dowolnym ktem do kierunkw b i h oblicza si je ze wspczynnikw deformacji b%
i h% oraz odczytanego kta pod jakim jest ona nachylona do bokw b i h wedug
wzoru:
l% = b%cos2 + h%sin2
W praktyce prac zwizanych z odczytywaniem dowolnej dugoci z map byego
katastru austriackiego stosowao si nastpujcy sposb obliczenia wielkoci deformacji
mierzonego odcinka pooonego pod ktem w stosunku do kierunkw b i h:

deformacja po dugoci b%,

do 2230 stosuje si wspczynnik

3b % + h %
4

do 45 stosuje si wspczynnik

b% + h%
2

do 6730 stosuje si wspczynnik

b % + 3h %
4

deformacja po szerokoci h%.

2.4. Sposb prowadzenia katastru gruntw.

W zwizku z dugim czasem realizacji pomiarw, sporzdzony operat staego
katastru podatku gruntowego uleg dezaktualizacji. Zmiany jakie zaszy w tym okresie
w uprawach oraz osobach wacicieli wymagay wprowadzenia do sporzdzonego ju
operatu staego katastru podatku gruntowego. W tym celu od 1869 roku rozpocza si
reambulacja operatu katastralnego, ktra trwaa do 1882 roku. W 1883 roku wesza
w ycie ustawa o ewidencji katastru podatku gruntowego oraz ustawa o organizacji
suby ewidencyjnej, ktrych zadaniem byo utrzymanie aktualnoci operatu katastru
podatku gruntowego. Zgodnie z ich zaoeniami naleao zachowa zgodno katastru ze
zmianami zachodzcymi w rzeczywistoci i utrzyma sta zgodno zapisw w katastrze
z zapisami w ksigach gruntowych, powstaych w 1871 roku.

34

Operat staego katastru podatku gruntowego skada si z czci kartograficznej

i opisowej.
Cz kartograficzn stanowiy:

Mapa katastralna - (odbitka litograficzna, suchodruk, z oryginalnej mapy

katastralnej),

bdca

podstaw

prowadzenia

ewidencji

podatku

gruntowego. Jej tre bya bardzo bogata i obejmowaa m.in.: grunty orne,
uytki zielone (ki suche, mokre, z drzewami owocowymi oraz
pastwiska), ogrody (ozdobne, owocowe, warzywne, winnice), plantacje
(chmiel, tyto, szafran), lasy (liciaste, wierkowe, mieszane, szkki
lene), zakrzaczenia, wody i obszary podmoke (jeziora, stawy, rzeki,
potoki, bagna i torfowiska), kopalnie (piaski, wiru, gliny, kamienioomy),
awice piasku, pustkowia i nagie skay, budynki, cmentarze, place targowe
oraz okoo 70 innych wyrnie [Wzorek. 1951].

Szkice indykacyjne wierne kopie map katastralnych podzielonych na

cztery czci, na ktrych wykazane byy, dane dotyczce upraw.
Sporzdzano je drog litograficzn i podklejano ptnem lub tektur.
Wykorzystywane byy do prac polowych przy zakadaniu osnowy oraz
klasyfikacji gruntw. Byy podkadem do sporzdzania szkicw polowych.

Natomiast w skad czci opisowej wchodziy:

Protok parcelowy zawierajcy w porzdku arytmetycznym numery

parcel (odrbnie gruntowe, odrbnie budowlane), nazwisko i imi
posiadacza parceli katastralnej (ktre nie byo wypenione), numer sekcji
mapy, na ktrej znajduje si parcela, numer arkusza posiadoci gruntowej,
numer Lwh, powierzchni (ogln, uytku gruntowego i klasy gruntu) oraz
czysty dochd. Zmiany w parcelach wpisywano w odpowiedniej rubryce
(rok w ktrym nastpia zmiana), a parcel wykrelano z protokou. Kada
strona w protokole parcelowym bya podsumowana, natomiast a kocu
protokou zamieszczano zestawienie sum stron i oglny bilans dotyczcy
powierzchni gminy katastralnej i jej czysty dochd.

Arkusz

posiadoci

gruntowej

odpowiednik

obecnej

jednostki

rejestrowej. By szczegowym wykazem powierzchni parcel gruntowych,

budowlanych, drg prywatnych, wd, nalecych do kadego posiadacza

35

gruntu lub wspposiadaczy w gminie katastralnej oraz wykazem czystego

dochodu kadej parceli katastralnej, a take oglnego czystego dochodu.
Informacje te umoliwiay wyznaczenie podatku gruntowego. Na stronie
tytuowej zawarte byy informacje dotyczce liczby porzdkowej arkusza,
nazwy kraju koronnego, gminy, powiatu podatkowego, liczby Lwh oraz
dane posiadacza gruntu (nazwisko, imi, miejsce zamieszkania), a take
liczb wspposiadaczy razem z uamkiem udziau. Wewntrz arkusza
znajdoway si kolumny, w ktrych dla kadej parceli wpisywano:
nr arkusza sekcji (mapy), nr parceli katastralnej, oznaczenie ciaa
tabularnego wedug ksigi gruntowej, nazw niwy i klas gruntu,
powierzchni i czysty dochd dla kadego uytku gruntowego
stanowicego parcel. Arkusze byy przechowywane w specjalnych tekach
po sto egzemplarzy.

Spis alfabetyczny wacicieli gruntowych uoony dla kadej gminy

katastralnej wedug nazwisk wacicieli gruntu, zawierajcy: liczb
porzdkow

arkusza

posiadoci

gruntowej

waciciela,

miejsce

zamieszkania wraz z numerem domu, liczb wspposiadaczy, inne uwagi.

Sumariusz

sumaryczne

zestawienie

powierzchni

oglnych

poszczeglnych arkuszy posiadoci gruntowych, dawa powierzchni

ogln

danej

gminy

katastralnej

wyszczeglnieniem

oglnych

powierzchni uytkw gruntowych.

Wypisy hipoteczne - wycigi z ksigi gruntowej danej gminy katastralnej.

Sporzdzane byy po wydaniu powszechnej ustawy o ksigach gruntowych
z dnia 25 lipca 1871 r. Dotyczyy przedmiotu posiadania, zawieray: liczb
wykazu

hipotecznego

(Lwh),

imi

nazwisko

waciciela

lub

wspwacicieli, miejsce zamieszkania, numery parcel gruntowych

i budowlanych, numer arkusza posiadoci gruntowej. Wypisy hipoteczne
byy cznikiem operatu katastru podatku gruntowego z ksigami
gruntowymi.
Po wprowadzeniu w ycie katastru gruntw w 1882 r., ustawa o ewidencji
informacji w nim zawartych przyjmowaa, e co 15 lat bdzie aktualizacja uytkw
gruntowych, a co 20 lat regulacja granic wasnoci. W efekcie tych postanowie
w 1897 r. dokonano reambulacji uytkw gruntowych, dokumentujc je w protokoach
klasyfikacyjnych. Protok klasyfikacyjny zestawiony by wedug uytkw gruntowych
36

w gminie katastralnej, a wic uoony by wedug kolejnoci parcel zajtych przez grunty
orne, ki, pastwiska itd. [Noga 1977].
Natomiast aktualizacj granic stanu prawnego rozpoczto w 1902 r., ktr
przerwaa I Wojna wiatowa. W efekcie niewiele gmin katastralnych ta aktualizacja
dotyczya, np. w powiecie ywieckim [Noga 1977].
2.5. Austriackie ukady katastralne w Polsce.
Na terenach Polski znajdujcych si pod

byym zaborem austriackim po I

Wojnie wiatowej funkcjonoway trzy katastralne ukady wsprzdnych:

lwowski,

wiedeski i wgierski, co zilustrowane zostao na rycinie 10.

Ryc. 10. Ukady katastralne w byym zaborze austriackim.

rdo: opracowanie wasne na podstawie [Fedorowski 1974, Hanus 2006].

Ukad lwowski obejmowa dzisiejsze obszary wojewdztwa podkarpackiego

w caoci, wojewdztwa maopolskiego bez obszarw Spisza i Orawy oraz bez powiatw
miechowskiego i olkuskiego, a take powiat ywiecki i wschodni cz powiatu
bielskiego w wojewdztwie lskim.

37

Jego punkt zerowy znajdowa si na grze zwanej Wysokim Zamkiem, na ktrej

to w 1875 roku w zwizku z trzechsetn rocznic Unii Lubelskiej usypano Kopiec Unii
Lubelskie (KUL) . Po pniejszej przebudowie osadzony zosta tam nowy punkt
triangulacyjny, ktry nie odpowiada dawnemu punktowi zerowemu ukadu lwowskiego.
W roku 1935 pracownicy Politechniki Lwowskiej, pod kierunkiem prof. Weigla, zaoyli
dla miasta Lwowa now sie triangulacyjn I i II rzdu, dla ktrej za punkt zerowy
przyjto punkt triangulacyjny na Kopcu Unii Lubelskiej. Metodami transformacji,
opracowanymi przez prof.

Weigla i in. Morpurgo, dostosowano dawny ukad

katastralny do nowej sieci triangulacyjnej miasta Lwowa. Okazao si przy tym, e nowy
punkt zerowy na Kopcu Unii Lubelskiej rni si od dawnego z ukadu katastralnego
o wartoci x = -1.258 m, za y = -3.955 m.
Dla punktu zerowego ukadu lwowskiego otrzymano z bezporedniego pomiaru
nastpujce wartoci wsprzdnych geograficznych: = 495055,2429 i =
414229,5684 na wschd od Ferro oraz azymut poudniowy Wysoki Zamek
Kamienna Gra - 1465356,574. Zasadnicz sie triangulacyjn I rzdu zagszczono
trjktami II rzdu rozmieszczonymi na pnoc i poudnie od podstawowego acucha
triangulacyjnego i dodatkowo uzupeniano punktami III rzdu wcitymi w przd. Dla
kontroli obliczenia sieci I rzdu zostay pomierzone dodatkowo bazy pod Tarnopolem
i Tarnowem oraz wyznaczony w Krakowie azymut poudniowy dla boku: Obserwatorium
Astronomicznego U.J.6 Kopiec Krakusa.
Prace nad zaoeniem sieci triangulacyjnej (obserwacje i obliczenia) w Galicji
rozpoczto w 1819 r. i prowadzono je z przerwami, najpierw do 1830 r., a pniej po
roku 1841. Zaoona sie triangulacyjna w Galicji posiadaa cznie 833 punkty.
W katastralnym ukadzie lwowskim o y-w przebiegaa pomidzy warstwami 16
i 17 (Ryc.5) dane zawarte w . Kolumny na zachd arkuszy milowych sigay do kolumny
oznaczonej liczb XLIX, a na wschd do kolumny oznaczonej liczb XXIV. Warstwy
arkuszy milowych zaczynay si od warstwy oznaczonej liczb 2 (warstwa wysunita
najdalej na pnoc) i koczyy si na warstwie oznaczonej liczb 48 (na granicy Bukowiny).
Ukad wiedeski, przedstawiony na rycinie 11, obejmowa obszar Moraw, lska
Opawskiego i Cieszyskiego, Austrii Dolnej i Dalmacji, cz dzisiejszego powiatu
cieszyskiego i bielskiego, pooone na obszarze wojewdztwa lskiego. Punktem
6

Znajdowao si przy dzisiejszej ulicy Kopernika.

38

zerowym tego ukadu by koci w. Stefana w Wiedniu, a o

y-w przebiegaa

pomidzy warstwami 33 i 34, a kolumny na wschd od osi x-w koczyy si na liczbie

XXVI. W powiecie cieszyskim i dawnym bielskim mapy katastralne miay godo stron
wiata O.C. i znajdoway si pomidzy warstwami 8 13 i kolumnami XXII XXV.
Dla punktu zerowego ukadu otrzymano z bezporedniego pomiaru nastpujce wartoci
wsprzdnych geograficznych: = 481231,54 i = 340227,32 na wschd od
Ferro.

Ryc. 11. Schemat ukadu katastralnego wiedeskiego.

rdo: opracowanie wasne na podstawie [Fedorowski 1974].

Ukad wgierski, przedstawiony na rycinie 12, obejmowa obszary byego

Krlestwa Wgierskiego. Punktem zerowym tego ukadu byo Obserwatorium
Astronomiczne Gellerthegu w Budapeszcie, dla ktrego otrzymano z bezporedniego
pomiaru nastpujce wartoci wsprzdnych geograficznych: = 472915,97 i =
364251,57 na wschd od Ferro. Dla czci obszarw Orawy i Spisza, ktre po 1918
roku wrciy do Polski, mapy prowadzone w tym ukadzie miay w godach oznaczenia
O.C. i obejmoway obszar pomidzy warstwami 10 13, oraz kolumnami V VIII dla
Orawy, a kolumnami X XIII dla Spisza.

39

Ryc. 12. Schemat ukadu katastralnego wgierskiego.

rdo: opracowanie wasne na podstawie [Fedorowski 1974].

Ukad katastralny wgierski obejmowa 25 gmin spisko orawskich w powiecie

nowotarskim [Fedorowski 1974], oraz 3 gminy spiskie w powicie tatrzaskim. Na Spiszu
s to wsie: Nowa Biaa, Czarna Gra, Dursztyn, Falsztyn, Frydman, Jurgw, Kacwin,
Krempachy, apszanka, apsze Nine, apsze Wyne, Niedzica, Rzepiska oraz Trybsz.
Natomiast na Orawie: Bukowina, Podszkle, Chyne, Harkabuz, Jabonka, Lipnica Maa,
Kiczory, Lipnica Wielka, Orawka, Piekielnik, Podsarnie, Podwilk, Zubrzyca Dolna
i Zubrzyca Grna, co szczegowo ilustruje rycina 13.

40

Ryc. 13. Zasig austriackich ukadw katastralnych

na tle powiatu nowotarskiego i tatrzaskiego.
rdo: opracowanie wasne.

2.6. Wykorzystanie katastru gruntw.

Po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci w 1918 roku, austriacki kataster
gruntowy zaoony podczas zaborw na terenach Maopolski, zosta na mocy ustawy z 8
kwietnia 1919 roku [Ustawa 1919] podporzdkowany wydziaowi katastralnemu
w ministerstwie skarbu. We Lwowie i w Krakowie przy izbach skarbowych, jako II
instancj powoano oddziay katastralne. Wadzami wykonawczymi I instancji na
szczeblu powiatu byy tzw. ewidencje katastru podatku, gdzie gromadzono mapy,
operaty opisowe i akta katastralne. W centralnych archiwach we Lwowie i Krakowie
przechowywano oryginalne mapy, operaty triangulacji trygonometrycznej, odpisy akt
pomiarowych i szacunkowych, jak rwnie litograficzne odbitki map katastralnych.
Na mocy rozporzdzenia ministra skarbu z 23 lutego 1929 roku [Rozp. 1929]
ewidencj katastru podatku gruntowego przemianowano na urzdy katastralne,
a rozporzdzeniem ministra skarbu z 10 lipca 1933 roku w sprawie zmian w organizacji
urzdw skarbowych oraz urzdw katastralnych, zniesiono urzdy katastralne, a ich
agendy przekazano waciwym

terytorialnie

urzdom

skarbowym.

Zmiany

te

spowodoway znaczne ograniczenie roli i znaczenia instytucji katastru, przez co jej

dziaalno w Maopolsce ograniczya si do prowadzenia katastru podatkowego.
W wyniku przejcia austriackiego katastru podatku gruntowego funkcjonoway
w Polsce trzy odrbne ukady katastralne, obowizujce do 1939 roku. W procesie jego
adaptacji do warunkw Polski, utrzymano w mocy, obowizujce przed 1918 rokiem,
nastpujce normy prawne i techniczne:

ustaw z 24 maja 1869 roku o regulacji podatku gruntowego,

ustaw z 23 maja 1883 roku o ewidencji katastru podatku gruntowego,

ustaw z 23 maja 1883 roku o czciowej zmianie powszechnej ustawy

o ksigach gruntowych,

ustaw z 12 lipca 1869 roku o rewizji katastru podatku gruntowego,

rozporzdzenie cesarskie z 1 czerwca 1914 roku o dzieleniu parcel

katastralnych i wpisywaniu do ksig gruntowych nabycia nieruchomoci
majcych ma warto,

instrukcj

techniczn

1904

roku

wykonaniu

pomiarw

triangulacyjnych i poligonowych w celu sporzdzenia nowych map dla

zaoenia katastru podatku gruntowego,

instrukcje techniczn z 1907 roku o wykonaniu pomiarw przy

zastosowaniu stolika mierniczego w celu sporzdzania nowych map dla
zaoenia katastru podatku gruntowego.

Dokumentacja byego katastru austriackiego, zarwno jej cz graficzna jak

rwnie opisowa, odegray w historii Polski bardzo wan rol. W II poowie XIX wieku
suya jako rdo informacji o pooeniu, powierzchni, kulturze i klasie gruntu,
zabezpieczaa

prawa

wasnoci

ksigach

gruntowych,

uatwiaa

obrt

nieruchomociami i dostp do kredytw. Niejednokrotnie wykorzystywana bya jako

materia dowodowy i podstawa prawna podczas ustalenia stanu posiadania i ochrony
prawa wasnoci. Niekwestionowane znaczenie miao wykorzystanie tej dokumentacji
w sporze toczonym z Wgrami o Morskie Oko w Tatrach, wygranym w 1902 roku przez
stron polsk w Trybunale Zwizkowym w Lozannie. Ponadto wykorzystywana bya
w pracach scaleniowych, parcelacji majtkw wielkiej wasnoci i wszelkiego rodzaju
prac inwestycyjnych realizowanych w okresie midzywojennym. Po 1935 r. mapy
katastralne posuyy do przeprowadzenia klasyfikacji gleb [Ustawa 1935], dla potrzeb
zaoenia polskiego katastru nieruchomoci, ktry mia by zakoczony w 1942 r.
Na mapach byego katastru austriackiego oparto zaoenie nowej ewidencji
gruntw od 1955 roku. Powszechnie wykorzystywano j take do sporzdzania map
gleboznawczej klasyfikacji gruntw, a nastpnie przy tworzeniu map glebowo
rolniczych w skali 1 : 5000 dla poszczeglnych wsi i 1 : 25000 dla dawnych powiatw
[Sobol 1981]. W dalszym cigu maj wielostronne zastosowanie przy wszelkich pracach
geodezyjno-prawnych, projektowych, wywaszczeniowych itp. Mimo, e pomiar
katastralny jak na wczesne czasy zosta wykonany wedug oglnych zasad geodezji, to
jednak wykorzystanie map byego katastru austriackiego nastrcza sporo trudnoci,
w zwizku z tym, i sporzdzone byy graficznie w oparciu o sie punktw triangulacji
IV rzdu, wykonan graficznie, ktrych to punktw jak i stanu wadania nie
stabilizowano trwale.
Z dotychczasowych dowiadcze wiadomo, e najlepszymi punktami staymi tych
map tj. najlepiej zachowanymi w terenie, za na mapie naleycie wyznaczonymi, s
trjmiedze parcel macierzystych czyli skrzyowania miedz bdcych granicami trzech
parcel nalecych do rnych wacicieli i budynki. Miedze takie byy dokadnie
mierzone i kontrolowane. Jako najlepsze trjmiedze, uwaano takie, pomidzy ktrymi
kt by zbliony do kta prostego.

43

Brak danych liczbowych i stabilizacji punktw jest saba stron katastru

austriackiego

[Kobyliski

1939,

Murzewski

1939],

dlatego

opieranie

cigw

poligonowych i obliczanie ich w oparciu o odczytane graficznie z mapy wsprzdne jest

mao dokadne, kopotliwe i nieekonomiczne. Wykorzystujc oznaczenie sekcji mapy
katastralnej mona okreli wsprzdne jej naroy za pomoc tablic [Instruction 1907],
lub obliczy w oparciu o godo mapy. Natomiast wsprzdne trwaych punktw
katastralnych

wewntrz

sekcji

oblicza

si

graficznie

z uwzgldnieniem transformacji lokalnej [Noga 1973].

do

najbliszego

cala

Noga i Schilbach [1973]

zmodyfikowali metod pomiarw poligonowych i ich wkrelenia do mapy wzorujc si

na dowiadczeniach austriackich [Noga 1980]. Okrelili moliwo wpasowania mapy
byego katastru austriackiego do mapy z nowego pomiaru i udowodnili przydatno map
byego

katastru

austriackiego

pracach

scaleniowych,

okrelajc

bdy

w przemieszczeniach granic wasnoci i powierzchni dziaek.

Badania nad wykorzystaniem map byego katastru austriackiego dowodz, e
pomiary stolikowe wykazuj dokadnoci, ktre przy uwzgldnieniu wczesnych metod
pomiaru i reprodukcji s w peni zadawalajce. Pomiary stolikowe wykonane w latach
1844 1861 wykazay dokadno prawie 10 krotnie wiksz ni w latach prac
pocztkowych 1817 1830. Naley tu zaznaczy, e pomiary katastralne w naszym kraju
wykonane byy w latach 1844 do 1854, a wic posiadamy jedne z lepszych materiaw
byego katastru austriackiego.
Obecnie funkcjonuje przekonanie, e mapy byego katastru austriackiego mona
wykorzystywa w procesach granicznych, jeeli nieruchomoci nie ulegy formalnym
i nieformalnym zmianom przestrzennym i prawnym oraz jeeli nie zmieniy si punkty
granic ssiednich parcel. Ze wzgldu na to, ze drugi warunek jest rzadko speniony
opracowano specjaln procedur korekcyjn [Hycner, Szczutko 1996, 1997] polegajc
na:

wyznaczeniu moliwie duej liczby punktw oparcia lub dostosowania

identyfikowalnych na mapie i w terenie,

badaniu ich staoci stosujc wielokrotno procesw transformacji

wielopunktowej z zaoeniem bdu dopasowania,

doprowadzeniu do moliwie rwnomiernego rozkadu punktw bo obu

stronach spornej granicy i odrzuceniu przekraczajcych przyjty bd
dopasowania,

44

wyznaczeniu pooenia punktw oparcia w ukadzie lokalnym mapy

(kameralna digitalizacja) i lokalnym ukadzie terenowym (pomiar
tachimetryczny),

wyliczeniu pooenia punktw spornej granicy w ukadzie terenowym przy

wykorzystaniu parametrw transformacji.

Badania

nad

moliwoci

wykorzystania

dokumentacji

byego

katastru

austriackiego przedstawione w [Hanus 2006] dowodz jej penej przydatnoci przy

wykonywaniu wspczesnych prac geodezyjnych przy zastosowaniu waciwej
technologii jej wykorzystania. Analiza dostpnych materiaw katastralnych wykazaa, e
s one w peni przydatne przy pracach geodezyjnych takich jak: podziay i rozgraniczenia
nieruchomoci, modernizacja operatu ewidencji gruntw i budynkw, czy te
pozyskiwanie danych dla systemu IACS. Wedug [Hanus 2006] najbardziej kompletne
i moliwe do wykorzystania okazay si pierworysy i matryce map katastralnych,
natomiast arkusze posiadoci gruntowej oraz protokoy parcelowe powinny suy raczej
do kontroli danych uzyskanych z map ewidencyjnych.
Potwierdzeniem bada [Kubowicz 2006] i dalszym rozwiniciem jest praca
Kubowicz [2007], ktra prezentuje sposb matematycznej transformacji katastralnego
ukadu lwowskiego do pastwowego ukadu odniesie przestrzennych bez pomiarw
terenowych wykorzystujcej narzdzia i programy komputerowe w procesie tworzenia
cyfrowych map ewidencyjnych.
Dokumentacja byego katastru austriackiego moe by wykorzystywana
w pracach geodezyjnych, w ktrych istot jest geodezyjno prawny aspekt granicy
nieruchomoci. W szczeglnoci dotyczy to regulacji stanu prawnego nieruchomoci,
wywaszczenia nieruchomoci, scalenia i wymiany gruntw oraz wielu zagadnie
prawnych dotyczcych prawa wasnoci.

45

3. Ewidencja gruntw i budynkw.

3.1. Od katastru gruntowego do ewidencji gruntw i budynkw.
Po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci w 1918 r. a do wybuchu II Wojny
wiatowej prowadzone byy prace majce na celu zintegrowanie istniejcych na
terytorium kraju systemw katastralnych w jeden kataster polski [Noga 2006].
Utworzenie zbioru informatycznego o gruntach i ich uytkownikach dla odrodzonego
pastwa byo spraw priorytetow. Ze wzgldu na brak sub geodezyjnych i konieczno
objcia nowym pomiarem prawie 3/5 powierzchni kraju,

ujednolicenie katastru

gruntowego i zaprowadzenie go na caym obszarze uznano przedsiwziciem bardzo

kosztownym. Pomimo tego Ministerstwo Skarbu, z uwagi na straty pastwa w wyniku
nierwnomiernego obcienia podatkiem na terenach centralnych i wschodnich, podjo
prb organizacji jednolitego katastru gruntowego w Polsce. W 1935 roku wydano
ustaw o klasyfikacji gruntw [Ustawa 1935], a w 1938 zakoczono prac nad projektem
ustawy o rejestrach gruntowych. W myl tych ustaw zakadano wprowadzenie jednolitej
i cisej geodezyjnej inwentaryzacji gruntw w Polsce, stworzenie dokumentacji
geodezyjno-technicznej odpowiedniej dla rnych potrzeb gospodarki narodowej,
uregulowanie i ujednolicenie wymiaru podatkw gruntowych oraz stworzenie podstaw do
poczenia instytucji katastru z hipotek. Byy to pierwsze prby w kierunku budowy
zintegrowanego katastru czcego informacje o gruntach z ich stanem prawnym
[Wilkowski 1997, Wilkowski, Pietrzak1999]. Projekt ustawy o rejestrach gruntowych, nie
uchwalonej ze wzgldu na wybuch II Wojny wiatowej, przewidywa prowadzenie
odrbnego rejestru dla kadej nieruchomoci. Za dziak uwaano grunty stanowice
cao nie przedzielone cudz wasnoci, wpisane do jednego rejestru i pooone na
obszarze jednej miejscowoci. Nieruchomo skadaa si z dziaek nalecych do tego
samego waciciela, stanowicych jednostk gospodarcz pooon na obszarze
waciwoci danego urzdu prowadzcego rejestry gruntowe.
Z uwagi na kosztowno, pracochonno i czasochonno realizacji zaoe tych
ustaw, postanowiono etapowa te zadania. Zdecydowano si na czasowe kontynuowanie
istniejcych systemw katastralnych do czasu wykonania nowej klasyfikacji i odnowienia
map i rejestrw. Operat ewidencji gruntw mona byo zakada w oparciu o istniejce
mapy i dokumentacj katastraln jak rwnie dokumentacj pomiarow prac
urzdzenioworolnych.
46

Nastpnie przewidziano zaoenie operatw ewidencji gruntw na obszarach bez

katastru gruntowego i wykonanie tam niezbdnych prac klasyfikacyjnych i pomiarowych.
Klasyfikacji poddawano uytki gruntowe podzielone na sze rodzajw tj.: grunty orne,
ki, pastwiska, grunty pod wodami, lasami i nieuytki. Nie klasyfikowano gruntw
zajtych pod cmentarze, tory kolejowe, drogi publiczne i place, oraz gruntw w miastach,
ktre podlegay pastwowemu podatkowi od nieruchomoci. Klasyfikacja skarbowa7
przeprowadzana bya w oparciu o zebrane istniejce materiay kartograficzne
i pomiarowe, w ktrych zawarte byy dane o obszarach poszczeglnych posiadoci
gruntowych, sposobie ich uytkowania i jakoci gruntw. Po zweryfikowaniu przez
geodet na gruncie zgodnoci tych danych ze stanem faktycznym, dokonywano nowego
bd tylko uzupeniajcego pomiaru.
Jako kocowy etap zaoenia jednolitego katastru gruntowego przyjto
sukcesywne odnawianie operatw ewidencji gruntw z wycofywaniem dokumentacji
byych systemw katastralnych.
Bardzo zaawansowane prace nad zaoeniem katastru, ktre miay by zakoczone
w 1942 r. przerwaa II Wojna wiatowa.
Po 1945 roku, organizacja jednolitego katastru gruntowego staa si jednym
w waniejszych i nie rozwizanych problemw gospodarczych odbudowujcego po
wojnie swe struktury pastwa. W zmienionych warunkach ustrojowych pojawi si
problem okrelenia funkcji instytucji katastru, aktualny by nadal problem klasyfikacji
gruntw.
Pierwszym powojennym aktem prawnym traktujcym o potrzebie zaprowadzenia
i kontynuacji katastru gruntowego w Polsce jest dekret z 1945 roku o pastwowej subie
geodezyjnej i kartograficznej. Powoany tym dekretem Gwny Urzd Pomiarw Kraju
otrzyma zadanie zabezpieczenia i odtworzenia istniejcych ju materiaw katastralnych,
oraz kontynuowania katastru tam, gdzie tego rodzaju dokumentacja bya ju
zaprowadzona i przetrwaa dziaania wojenne.
Zaoenia organizacyjne instytucji katastru gruntowego zostay zawarte
w dekrecie z 1947 roku o katastrze gruntowym i budynkowym, wprowadzajcym
jednolity kataster na obszarze caego pastwa. Wedug zapisw dekret [Dekret 1947]
kataster mia suy do: oznaczenia nieruchomoci rolnych przy zakadaniu
7

Tak nazywano wczesn klasyfikacj, dotyczc tylko wyznaczenia waciwego i dokadnego podatku
gruntowego, w odrnieniu od obecnej prowadzonej w celu uzyskania wszechstronnej ewidencji gruntw
[Fedorowski 1974].

47

i prowadzeniu ksig wieczystych, wymiaru podatku gruntowego i innych wiadcze

publicznych oraz jako rdo informacji i danych o gruntach i ich wacicielach dla
rnych dziedzin techniki, gospodarki i ycia spoecznego. Dekret przewidywa rwnie
zaprowadzenie katastru budynkowego i wiksze powizanie z instytucj ksig
wieczystych, przez co zyska o wiele wikszy zasig w stosunku do zaoe z 1938 roku
[Fedorowski 1974]. Podobnie jak w okresie midzywojennym zaoenie i prowadzenie
jednolitego katastru miao si odby z wykorzystaniem dotychczasowych dokumentw
katastralnych, bdcych pozostaoci z czasw rozbiorw. Zgodnie z wydanym
rozporzdzeniem [Rozp. 1950] rdem do zaprowadzenia katastru na terenach objtych
byym katastrem austriackim i pruskim miay si sta istniejce i zaktualizowane dane
tych systemw. Natomiast na terenach gdzie kataster nie by prowadzony rozporzdzenie
przewidywao wykorzystanie dokumentw pomiarowych bdcych w posiadaniu wadz
mierniczych, innych urzdw, bd osb prywatnych oraz wynikw specjalnie
dokonanych przy zakadaniu tego katastru pomiarw i dochodze.
Jednak ze wzgldu nie tylko na brak szczegowych uregulowa prawnych ale
i aspekty polityczne, prace nie zostay nawet rozpoczte.
Pod koniec lat 40 tych i w pierwszej poowie lat 50 tych, dla potrzeb
fiskalnych wymiaru podatku gruntowego i obowizkowych dostaw, funkcj katastru
peniy spisy powszechne. Zasady tzw. spoecznej klasyfikacji gruntw opracowaa
Gwna Komisja Klasyfikacyjne, wykorzystujc przedwojenn map gleboznawcz
z szecioklasow klasyfikacj gleb. Na podstawie tej klasyfikacji, spisw gruntw, oraz
dostpnych materiaw katastralnych, danych statystycznych i zezna wacicieli gruntw
zaoono ankiety klasyfikacyjne8, ktre uwidoczniy okoo 5% niedoboru powierzchni
kraju, dowodzc nietrafnoci ich zastosowania.
Po reorganizacji pastwowej suby geodezyjnej i kartograficznej z inicjatywy
Ministerstwa Rolnictwa oraz Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej
w poowie 1953 roku przystpiono do zaoenia jednolitej ewidencji gruntw
poprzedzonej jednolit klasyfikacj gruntw. W szeciu powiatach charakteryzujcych si
zrnicowanymi warunkami glebowymi i gospodarczymi, z ktrych spyno najwicej
skarg, wykonano prbn klasyfikacje gleboznawcz dotyczc gruntw rolnikw
indywidualnych, gruntw spdzielni produkcyjnych, wsplnot rolnikw indywidualnych,
gruntw pastwowych w uytkowaniu prywatnym oraz gruntw Pastwowego Funduszu

Zwane ankietow ewidencj gruntw, bd te uproszczon ewidencj gruntw.

48

Ziemi. Wykorzystano do tego celu podkady klasyfikacyjne okresu przed i powojennego,

ktre porwnano z klasyfikacj spoeczn. W wyniku tego porwnania stwierdzono
wadliwo i niezgodno klasyfikacji spoecznej ze stanem faktycznym.
Wyniki bada terenowych wykazay konieczno weryfikacji klasyfikacji
spoecznej oraz przeprowadzenie penej geodezyjnej inwentaryzacji gruntw w Polsce, co
po zakoczeniu nowego podziau administracyjnego kraju w 1954 roku przyczynio si
do stworzenia warunkw do opracowania zaoe organizacyjnych polskiego systemu
katastru gruntw.
3.2. Charakterystyka ewidencji gruntw i budynkw do 1970 r.
W dekrecie z 1955 roku o ewidencji gruntw i budynkw zostay zawarte nowe
zaoenia dla instytucji katastru gruntowego w Polsce. Zgodnie z tymi zaoeniami
w miejsce katastru przyjto nazw ewidencja gruntw, ktra miaa suy do celw
planowania gospodarczego, wymiarw podatku, skupu i obowizkowych dostaw,
dokonywania wpisw w ksigach wieczystych oraz zaspokajania potrzeb gospodarczych
przez dostarczanie danych dla rnych instytucji ycia spoecznego i gospodarczego.
W porwnaniu do dekretu z 1947 roku, w dekrecie z 1955 roku jako najwaniejszy
wysuwa si cel planowania gospodarczego, przez co rozumiane byo podniesienie rangi
ewidencji gruntw w ogle, a danych ewidencyjnych w szczeglnoci. Cechami
charakterystycznymi instytucji ewidencji gruntw byy jednolito i powszechno,
wyczno jako rda danych o faktycznym i prawnym uytkowaniu ziemi, jawno
operatu ewidencyjnego oraz prawdziwo danych ewidencyjnych.
Dekret przewidywa ukoczenie caoci prac nad zaoeniem ewidencji w 1958
roku. Jednake nie mona byo doprowadzi tego do skutku, gdy

Polska oprcz

dokumentacji byych katastrw gruntowych nie posiadaa dokadnych materiaw

kartograficznych oraz rejestrw gruntw dla obszarw wojewdztw centralnych
i wschodnich (byy zabr rosyjski).

Dlatego te zdecydowano si przeprowadzi

zaoenie ewidencji gruntw w dwch etapach. W pierwszym etapie w latach 1955

1956 przewidziano opracowanie rejestrw ewidencji gruntw, natomiast w latach 1957
1958 (drugi etap) opracowanie jednolitej dokumentacji ewidencyjnej opartej na
klasyfikacji gruntw i jednolitych mapach ewidencyjnych.
Pierwszy etap charakteryzowa si naciskiem pooonym na jak najszybsze
uzyskanie danych o gruntach dla potrzeb wymiaru podatku gruntowego, skupu
49

i obowizujcych dostaw, czyli wymian nieaktualnej i niekompletnej dokumentacji

ewidencji ankietowej. W tym przygotowawczym etapie dokonano inwentaryzacji i oceny
istniejcych materiaw kartograficznych, rejestrw gruntw i innych wykazw
powierzchniowych oraz przeprowadzono aktualizacj danych o gruntach i ich
wacicielach poprzez pomiar uzupeniajcy i dochodzenia.
Podstawowym dokumentem by rejestr gruntw zaoony na podstawie map
i rejestrw pomiarowo-klasyfikacyjnych sporzdzonych w zwizku z przebudowa ustroju
rolnego, map i dokumentacji opisowej dotychczasowego katastru gruntowego, map
scaleniowych, parcelacyjnych i ukazowych, map i dokumentacji geodezyjnej prac
zwizanych z urzdzeniem lasu. Dla gromad posiadajcych mapy i rejestry, rejestr
gruntw zakadano po aktualizacji tych danych polegajcej na ustaleniu prawnej lub
fizycznej osoby bdcej wacicielem lub wadajcym gruntem, ustaleniu granic
i powierzchni gruntw uytkowanych przez waciciela (uytkownika), ustaleniu sposobu
uytkowania gruntw, a take granic i powierzchni jednostki ewidencyjnej. Natomiast
rejestr gruntw dla gromad nie posiadajcych map zakadano w oparciu o

ankiety

w sprawie szacunkowej klasyfikacji gruntw, rejestry wymiaru podatku gruntowego,

wykazy gospodarstw rolnych dla skupu oraz dane statystyczne o powierzchni uytkw
rolnych i innych gruntw.
Oprcz rejestru gruntw, w skad operatu ewidencyjnego wchodziy [Fedorowski
1974]: mapy ewidencyjne, na ktrych zaoono ewidencje gruntw, ankiety klasyfikacji
szacunkowej oraz dokumenty uzasadniajce wpisy do rejestrw w zakresie przedmiotu
operaty pomiarowe, a w zakresie podmiotu orzeczenia sdowe, akta notarialne,
urzdowe akta przekazania, akta nadania, decyzje waciwych wadz.
Po wydaniu rozporzdzenia w sprawie przeprowadzenia klasyfikacji gruntw
w 1956 roku, tzn. po zaoeniu ewidencji gruntw I etapu przystpiono do prac
geodezyjnych zwizanych z zaoeniem waciwej ewidencji. W zwizku z tym
zdecydowano, e tereny nie posiadajce adnych opracowa kartograficznych (centralne
i wschodnie wojewdztwa) objte zostan pracami pomiarowymi, na podstawie ktrych
sporzdzona zostanie podstawowa mapa ewidencyjna dla tych obszarw, natomiast dla
terenw pokrytych mapami katastralnymi lub innymi mapami urzdzeniowo-rolnymi
sporzdzone zostan zastpcze mapy ewidencyjne, na podstawie zaktualizowanych
dostpnych rde kartograficznych.
Nowe pomiary wykonywane byy przez resortowe suby geodezyjne zgodnie
z przepisami o pomiarach kraju. Opierane byy na istniejcej osnowie podstawowej
50

i przeprowadzane zgodnie z obowizujcymi wwczas instrukcjami technicznymi. Nowe

mapy ewidencyjne sporzdzane byy pocztkowo w ukadzie 1942 (do 1965 roku),
a pniej w ukadzie 1965.
Operat ewidencji gruntw skada si czci kartograficznej i opisowo tabelarycznej. Cz kartograficzn stanowiy podstawowe mapy ewidencyjne wykonane
w oparciu o nowe pomiary lub zastpcze mapy ewidencyjne, sporzdzone na podstawie
zaktualizowanych istniejcych rde kartograficznych (mapy istniejce przed drug
wojn wiatow, sporzdzone dla reformy rolnej, osadnictwa na ziemiach zachodnich,
urzdze rolnych). Nowe mapy ewidencyjne powstaway w skalach 1:1000, 1:2000,
1:5000.
Cz opisowo tabelaryczna skadaa si z dokumentw podstawowych jakimi
byy: rejestr gruntw, skorowidz dziaek, skorowidz lub kartoteka wacicieli lub osb
wadajcych gruntami, ponadto z dokumentw

pomocniczych, do ktrych naleay:

zestawienie gruntw, wykaz gruntw, zbiory dowodw wpywu do rejestrw, zbiory akt.
W jednolitej ewidencji gruntw dla danych dotyczcych przedmiotu i podmiotu
stosowanych w opisowej czci operatu, wprowadzono nastpujce pojcia:

jednostki ewidencyjnej, obejmujcej obszar gromady, osiedla lub miasta nie

stanowicego powiatu. Ewidencj gruntw objto wszystkie grunty pooone
w danej jednostce ewidencyjnej. Dla kadej jednostki ewidencyjnej
prowadzony by oddzielny operat ewidencji gruntw.

obrbu, powstaego w wyniku podziau jednostki ewidencyjnej. W gromadzie

obrb stanowi grunty zawarte w granicach wsi wraz z przynalenymi do niej
miejscowociami. W miecie, dzielnicy lub osiedlu natomiast, obrb stanowi
powierzchni gruntw o obszarze okoo 100 ha, ograniczon granicami
naturalnymi (drogi, wody itp.).

dziaki, powstaej w wyniku podziau obrbu. Dziaka jest podstawowym

elementem powierzchniowym w ewidencji gruntw. Stanowi cigy obszar
gruntu, ograniczony gruntami stanowicymi przedmiot odrbnego wadania
lub uytkowania. Dane ewidencyjne odnoszce si do dziaki to: rodzaj
uytkw i ich klasa oraz powierzchnia tych elementw.

Na terenie byego zaboru austriackiego operaty ewidencyjne powstay z map oraz

dokumentw opisowych byego katastru austriackiego. Dokumentacja ta przed
wczeniem jej do operatw ewidencyjnych zostaa poddana ocenie technicznej,
polegajcej na okreleniu przydatnoci technicznej materiaw do zaoenia ewidencji,
51

aktualizacji treci map zgodnie z sytuacj na gruncie, oraz uzgodnieniu stanu wadania
i obliczeniu lub zaktualizowaniu powierzchni parcel ustalonego stanu wadania.
Cz kartograficzna operatu ewidencji gruntw dla obszarw objtych byym
katastrem austriackim skadaa si z: map podstawowych w skali 1:2880, map
zastpczych w skali 1:2880 oraz szkicw indykacyjnych w skali 1:2880 do wykonania
prac polowych, zwizanych z powstaymi na gruncie zmianami.
Cz opisowa skadaa si z dokumentw podstawowych i pomocniczych.
Dokumentami podstawowymi byy: rejestr gruntw powstay z arkuszy posiadoci
gruntowej, skorowidz parcel, oraz skorowidz lub kartoteka wacicieli i wadajcych.
Do dokumentw pomocniczych naleay zestawienia i wykazy gruntw, zbiory dowodw
wpisu do rejestrw i zbiory akt.
Dekret o ewidencji gruntw i budynkw z 1955 roku przewidywa
obowizywanie operatw z czci kartograficzn, pochodzc z byych systemw
katastralnych do czasu wykonania dla terenw objtych t dokumentacj nowych
pomiarw i sporzdzenia nowych map ewidencyjnych wedug obowizujcych
przepisw.
3.3. Technologie opracowania treci map ewidencyjnych w oparciu o kataster
gruntw.
Potrzeby rozwijajcej si gospodarki narodowej spowodoway, e przy zaoeniu
ewidencji gruntw wykorzystano istniejce podkady mapowe z byych katastrw
gruntowych i mapy pochodzce z okresu midzywojennego. Natomiast na obszarach, na
ktrych brak byo pokrycia mapowego, wykonywano now map rnymi technologiami.
Ze

wzgldu

na

stosowane

technologie

przy

zakadaniu

ewidencji

gruntw

w wykonawstwie i opracowaniu map ewidencyjnych Noga [2006] wyrnia trzy okresy:

1) okres od 1955 1963 roku obejmujcy mapy powstae metod bezporedni,
2) okres od 1963 1972 roku obejmujcy mapy powstae metod poredni oraz
z wykorzystaniem dokumentacji byego katastru austriackiego i pruskiego
oraz map scaleniowych i parcelacyjnych.
3) okres po 1973 roku obejmujcy mapy powstae z pochodnej mapy zasadniczej
opracowanej metodami fotogrametrycznymi oraz metodami bezporednimi.
Przedstawiona

pracy

technologia

opracowania

mapy

ewidencyjnej

w wyszczeglnionych okresach zasadza si na normach prawnych i technicznych

52

wydawanych w tym okresie. Scharakteryzowane okresy zawieraj gwne zasady i ich

zrnicowanie stosowane w technologiach opracowania mapy ewidencyjnej.
Naley jednak podkreli, i zakadanie ewidencji gruntw w oparciu o mapy
byego katastru austriackiego rozpoczo si z chwil wydania rozporzdzenia w sprawie
gleboznawczej klasyfikacji gruntw w 1956 r. Pierwszym zadaniem jakie stano przed
subami geodezyjnymi Resortu Rolnictwa byo dokonanie aktualizacji uytkw
gruntowych na tych mapach wedug przyjtych rodzajw uytkw dla celw
ewidencyjnych (tzw. reambulacja). Najpierw sporzdzono matryce z map katastralnych
i wykonani z nich odbitki ozalidowe, na ktrych przeprowadzono reambulacj. Prace w
terenie zaczynano od inwentaryzacji uytkw. Pomiar zinwentaryzowanych zmian
rozpoczynano od zaoenia linii pomiarowej. Linia taka zakadana bya w oparciu
o istniejce trjmiedze, ktrych pooenie musiao by uprzednio sprawdzone za pomoc
miar czoowych. Punkty zaama granic uytkw zamierzano metod rzdnych
i odcitych na zaoon wczeniej lini pomiarow.
Na tak zaktualizowanej treci mapy w zakresie uytkw gruntowych, rozpoczto
przeprowadzanie gleboznawczej klasyfikacji gruntw. W wyniku tych prac wykonano
map klasyfikacji gruntw o bardzo bogatej treci. Dla celw ewidencyjnych z mapy
klasyfikacyjnej wykorzystywano tylko granice klas bonitacyjnych w poszczeglnych
uytkach gruntowych i ich opis ograniczajcy si do podania numeru biecego
wydzielonej klasy, rodzaju uytku i klasy bonitacyjnej (np. 18 RIIIb).
Po wejciu w ycie instrukcji technicznej [Instrukcja A 1962, Zacznik B 1965]
tzw. zielona, zmodernizowano nieco zakadanie ewidencji gruntw poprzez
wzbogacenie treci mapy i zmian technologii wykonywania prac. Wydana instrukcja
okrelaa jednolity sposb opracowanie operatu ewidencji gruntw. Ponadto wprowadzia
dodatkowe szczegy terenowe takie jak: budynki, piwnice z podaniem przeznaczenia
i rodzaju materiau budowlanego, studnie i inne budowle inynieryjne lub gospodarcze
wykonane z materiaw budowlanych, budowle ziemne i urzdzenia techniczne.
W opracowanej mapie zakadaa podawanie nazw niw i uroczysk. Te ustalenia dotyczyy
wykonywania nowego pomiaru do celw ewidencyjnych.
Majc map klasyfikacyjn rozpoczto zakadanie ewidencji gruntw na mapach
byego katastru austriackiego. W pocztkowym okresie zakadania ewidencji na
podkadach katastralnych ograniczano si do ustalenia wadajcego w oparciu o arkusze
posiadoci gruntowej, przez co ustalenie stanu wadania byo opracowaniem czysto
kameralnym. Dopiero w latach 1965 1967 rozpoczto pomiar uzupeniajcy stanu
53

wadania na mapie katastralnej. Przy ustaleniu stanu wadania posikowano si arkuszami

posiadoci

gruntowej,

wypisami

hipotecznymi,

protokoem

parcelowym.

Przygotowywano szkice indykacyjne i odbitki ozalidowe. Pomiar stanu wadania

dokonywano na zaoon lini pomiarow w nawizaniu do trwaych punktw
katastralnych (trjmiedz), ktrych pooenie musiao by uprzednio sprawdzone miarami
czoowymi. Rwnoczenie z pomiarem na gruncie, w obecnoci wadajcego
dokonywano ustalenia stanu wadania.

Natomiast po skartowaniu pomiarw

i sporzdzeniu map dokonywano spisywania protokou z ustalenia stanu wadania. Ryciny

14 i 15 przedstawiaj fragmenty map katastralnych przed aktualizacj oraz po
przeprowadzonej klasyfikacji i ustaleniu stanu wadania.

Ryc. 14. Fragment mapy katastralnej przed aktualizacj. [Informator KBGiTR 1984].

54

Ryc. 15. Fragment mapy katastralnej zaktualizowanej w wyniku przeprowadzenia klasyfikacji

gruntw i ustalenia stanu wadania. [Informator KBGiTR 1984].

Wad sporzdzenia ewidencji w tym okresie byo nie ujmowanie istniejcego

stanu uytkowania o ile wadajcy nie by patnikiem podatku gruntowego, co wynikao
z bardzo rygorystycznych przepisw.
W sposb fikcyjny tworzono wspwasnoci gruntowe, czc grunty wielu
uytkownikw pod jedn pozycj rejestrow, zwaszcza tam gdzie nie byo wyranych
granic wadania (w lasach, na gruntach zadrzewionych i zakrzewionych oraz uytkach
zielonych). Takie tworzenie wspwasnoci powodowao due niezadowolenie, gdy
zgodnie z instrukcj, przy wikszej ni trzech liczbie wadajcych, wpisywano tylko tego
kto mia najwikszy udzia. Wnoszone skargi spowodoway, e od 1967 roku ustalano

55

wszystkich wspwacicieli i ich udziay do posiadanego gruntu. Zakadanie ewidencji

gruntw w Polsce zakoczono w 1970 roku, a ostatnie w woj. krakowskim.
Przedstawiona

technologia

opracowania

mapy

ewidencyjnej

oparciu

a pochodn z mapy byego katastru austriackiego w zakresie pomiarw uzupeniajcych

niczym si nie rni. Natomiast wkrelenie do tej mapy wynikw pomiarw wyrniaj
trzy sposoby numeracji dziaek ewidencyjnych.
W pocztkowym okresie wykorzystania map byego katastru austriackiego na
terenie byego wojewdztwa krakowskiego dla powizania stanu wadania z ksigami
wieczystymi czy ksigami gruntowymi, nowe granice dziaek wkrelone na map
katastraln dzielce parcele gruntowe numerowano w kadej dziace zgodnie z zasadami
podziau parcel. Zatem w jednej dziace ewidencyjnej mogo znajdowa si kilka parcel
[Noga 2006].

Numeracja taka ze wzgldu na powizanie ze stanem prawnym

zdezaktualizowanym, w prosty sposb umoliwiaa dokonywanie spadku. Jednak naley

stwierdzi, i nie by on wykorzystywany ze wzgldw na koszty aktualizowania zapisw
prawa wasnoci. Ten sposb numeracji sprawia, e mapa taka bya mao czytelna.
Drugi sposb numeracji dziaek na mapie polega na znoszeniu maych
powierzchniowo parcel gruntowych wydzielonych przez nowe granice do numeru
najwikszej powierzchniowo parceli. Ta za bya numerowana na tyle czci ile
wystpowao w niej dziaek.
Trzeci sposb numeracji nowych dziaek nie nawizywa do numeracji parcel
gruntowych i by realizowany wedug obowizujcej zasady dla nowego pomiaru.
Wymienione sposoby numeracji dziaek na mapie ewidencyjnej byy zastpowane
cakiem niezalen numeracj w przypadku odnowienia operatu w oparciu o pochodn
z mapy zasadniczej.
Oprcz zmian numeracji na pochodnych z mapy byego katastru austriackiego,
obserwuje si w praktyce prowadzenia ewidencji gruntw zmiany powierzchni pierwotnie
wydzielonych w miastach obrbw (tzn. maych do 100 ha) w wiksze. To powodowao
opracowanie nowej mapy i przenumerowanie dziaek czasem dwukrotnie.
Reasumujc naley stwierdzi, i ten sposb numeracji powodowa niezgodno
identyfikatorw w KW i ewidencji jakimi s numery dziaek.
Odnowienie operatu ewidencji gruntw wykonywano w wikszoci w oparciu
o pochodn z mapy zasadniczej sporzdzon na drodze opracowa fotogrametrycznych.
Przed przystpieniem do pracowania mapy zasadniczej now technologi, naleao
dokona przegldu i analizy istniejcych materiaw geodezyjnych i kartograficznych
56

znajdujcych si w posiadaniu terenowych sub geodezyjnych. W tym celu

przeprowadzono inwentaryzacj istniejcych materiaw i ocen ich przydatnoci
technicznej. Analizie i ocenie podlegay dane takie jak: lokalizacja, rodzaj i skala mapy,
rok jej wykonania i aktualizacji, instrukcja, w oparciu o ktr opracowano pomiar,
osnowa geodezyjna i jej dokadno, w oparciu o ktr sporzdzono map, szkice i opisy
topograficzne osnowy. Nastpnie dokonywano kwalifikacji i przydatnoci uzyskanych
materiaw geodezyjnych do opracowania mapy zasadniczej. Po zakwalifikowaniu
materiaw wykonywano ich kopie oraz sprawdzano w terenie stopie aktualnoci map.
Po przeprowadzeniu analizy i zakwalifikowaniu istniejcych materiaw
geodezyjnych sporzdzono szczegowe warunki techniczne, ktre ustaliy zakres i zasig
prac zwizanych opracowaniem mapy.
Rozgraniczenie granic zewntrznych przeprowadzano wedug obowizujcych
norm dla jednostki ewidencyjnej9. Natomiast granice obrbw nie podlegay ustaleniu, co
powodowao niejednokrotnie due zmiany w powierzchni wsi [Noga 1980]. Granice wsi
zamierzano wedug istniejcego, naturalnego, spokojnego stanu uytkowania tak jak
granice dziaek. Rozgraniczenie granic gminy dokonywano rwnolegle z zaoeniem
osnowy poligonowej i fotogrametrycznej z uwagi na zasygnalizowanie utrwalonych
punktw zaomw granicy przed wykonaniem zdj lotniczych.
Utrwalenie granic gruntw polegao na trwaym zastabilizowaniu supami
betonowymi lub granitowymi charakterystycznych zaomw. W terenie falistym
utrwalao si granice w taki sposb by bya widoczno z punktu ssiedniego na
nastpny, celem zaoenia osnowy sytuacyjnej na tych punktach. Rwnolegle
wykonywao

si

zaoenie

osnowy

geodezyjnej

fotogrametrycznej

wedug

obowizujcej instrukcji opracowania mapy zasadniczej. Ca sie poligonow

sygnalizowao si przed wykonaniem nalotw, a nastpnie wykonywano pomiar osnowy
przy pomocy dalmierzy elektronicznych.
Po wykonaniu zdj lotniczych wykonywano polow fotointerpretacj tych zdj,
czyli uczytelnienie na powikszeniach w skali 1:2000 szczegw stanowicych tre
mapy zasadniczej z rwnoczesnym ustaleniem wadajcych gruntem. W tym celu poprzez
indywidualne wezwania wzywano zainteresowanych do wskazania na gruncie
waciwego przebiegu granicy. Takie postpowanie miao miejsce w szczeglnoci
w terenach o silnie urozmaiconej rzebie terenu, gdzie granice dziaek stanowi wysokie
9

Za jednostk ewidencyjn uwaa si zwarty obszar gruntw w granicach administracyjnych gminy lub
miasta.

57

skarpy i naleao okreli ich przynaleno do waciwej dziaki, czyli okreli czy
granica dziaki biegnie doem bd gr skarpy. Rwnoczenie wykonywano pomiar
kontrolny czowek dziaek, odlegoci miedz od budynkw, supw energetycznych
i innych szczegw, celem kontroli waciwego opracowania pierworysw przez
pracownie autogrametryczn.
Wszystkie szczegy w czasie polowej fotointerpretacji przedstawiano zgodnie ze
znakami okrelonymi przepisami instrukcji K-1, a do 1978 roku wedug instrukcji DII.
Przedmiot fotointerpretacji skadajcej si na tre mapy zasadniczej to te same szczegy
sytuacyjne jak na mapie ewidencyjnej sporzdzonej wedug obowizujcej instrukcji oraz
dodatkowo szczegy infrastruktury technicznej i zainwestowania terenu.
Pierworysy map zasadniczych opracowywano w ukadzie wsprzdnych 1965
i kroju sekcyjnym, metod autogrametryczn przy uyciu autografw. Nastpnie kady
obrb dzielono na obrby techniczne, przyjmujc zasad aby granice obrbw
przebiegay po granicach naturalnych takich jak miedze, potoki czy drogi. Pierworysy
wykonywano na materiale niekurczliwym typu folarex, ktre posuyy do wykonania
map ewidencji gruntw.
Z wykrelonej mapy ewidencji gruntw sporzdzano odbitki ozalidowe do celw
klasyfikacji gruntw oraz ustalenia stanu wadania. Warto treci ewidencyjnej tych map
zaleaa od sumiennoci i starannoci wykonawcy przeprowadzajcego polow
fotointerpretacj oraz od wykonawcy kameralnego opracowania zdj lotniczych.
Ustalenie stanu wadania opracowujcy map wykonywa bardzo rnie.
Jak wynika z analizy dokumentacji archiwalnej, czsto bez zanumerowania dziaek, czy
te przez porwnanie treci mapy z terenu na odbitkach ozalidowych istniejcej mapy
ewidencyjnej w skali 1:2880. Niekiedy dokonywano tego procesu po wykreleniu mapy
ewidencyjnej i zanumerowaniu dziaek. Podstaw do stwierdzenia stanu wadania byy
rejestry gruntw i dane personalne zebrane podczas fotointerpretacji polowej.
W przypadkach nieodfotografowania si granic wadania, mapy uzupeniano granicami
z mapy byego katastru austriackiego w rny sposb. Po wykonaniu ustalenia stanu
wadania dokonywano obliczenia elementw powierzchniowych poczwszy od
powierzchni kart map a do powierzchni dziaek.
Geodezyjna suba resortu rolnictwa wedug wasnych programw odnowy
ewidencji gruntw wykonywaa cz tabelaryczno opisow.
Przedstawiona technologia pozwalaa na szybkie i ekonomiczne opracowanie
czci kartograficznej mapy ewidencji gruntw, jednak badania wykazay, e mapy te
58

posiadaj wiele wadliwoci i bdw w pooeniu granic wadania [Noga 1980].

Technologia ta szczeglnie ekonomiczna bya dla terenw odkrytych i o nieduym
zrnicowaniu uksztatowania pionowego. Natomiast w terenach grskich, ze wzgldu na
wystpowanie duej iloci zwartych kompleksw lasw i terenw zakrzaczonych, metoda
ta okazaa si mao przydatna. Dlatego opracowywano map zasadnicza metod
bezporedni. Sporzdzona w terenach grskich zalesionych i zakrzaczonych mapa
metod fotogrametryczn zawieraa bdy spowodowane nie odfotografowaniem si
interesujcych nas szczegw sytuacyjnych. Wielko tych bdw wzrastaa wraz ze
wzrostem deniwelacji terenu i jego zakrycia.
Przy odnowieniu ewidencji gruntw na mapie pochodnej z mapy zasadniczej,
ktrej przykadowy fragment przedstawia rycina 16, dla terenw grskich byo
wyczenie z pomiaru granic wadania lasw bdcych w indywidualnym wadaniu.

Ryc. 16. Fragment mapy ewidencyjnej pochodnej z mapy zasadniczej.

[Informator KBGiTR 1984].

59

Reasumujc technologi odnowienia ewidencji gruntw w oparciu o pochodn

z mapy zasadniczej, naley zwrci szczegln uwag na fakt nie ustalenia stanu
prawnego granic wasnoci, wynikajcych z bardzo zdezaktualizowanego stanu prawnego
na gruncie i ksigach gruntowych czy wieczystych z jednej strony, a z drugiej strony do
stanu prawnego nie przywizywano wikszego znaczenia, co spowodowao przy
opracowaniu map ewidencyjnych stary identyfikator w postaci numeracji parceli
gruntowej, budowlanej czy dziaki nie by w wikszoci przypadkw utrzymywany. Std
bya stosowana nowa numeracja, ktra nie miaa adnego powizania za stanem
prawnym. Te nowe numery dziaek ewidencyjnych w oparciu o ustaw z 1971 r. [Ustawa
1971] stay si przedmiotem, dla ktrych uwaszczano rolnikw, ktrzy posiadali
powyej 0.20 ha gruntw. A ci ktrzy mieli mniejsz powierzchni musieli swj stan
prawny regulowa wedug obowizujcych przepisw w tym zakresie.
3.4. Prowadzenie ewidencji gruntw i budynkw po wejciu w ycie Prawa
geodezyjnego i kartograficznego.
Dekret o ewidencji gruntw i budynkw z 1955 roku straci moc po wejciu
w ycie ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne [Ustawa 1989], ktra obecnie reguluje
zasady prowadzenia ewidencji gruntw i budynkw. Przepisami wykonawczymi do tej
ustawy s Rozporzdzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29
marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntw i budynkw, Rozporzdzenie Rady
Ministrw z dnia 17 lipca 2001 r. w sprawie wykazywania w ewidencji gruntw
i budynkw danych odnoszcych si do gruntw, budynkw i lokali, znajdujcych si na
terenach zamknitych, oraz Zarzdzenie Nr 16 Gwnego Geodety Kraju w sprawie
wytycznych techniczno organizacyjnych dotyczcych prowadzenia ewidencji gruntw
i budynkw wydanych w celu ujednolicenia i usprawnienia wykonywania prac
geodezyjnych

kartograficznych

zleconych

przez

organy

suby

geodezyjnej

i kartograficznej - :Instrukcja G-5 Ewidencja gruntw i budynkw.

Zgodnie z [Ustawa 1989] ewidencja gruntw i budynkw to jednolity dla caego
kraju, systematycznie aktualizowany zbir informacji o gruntach, budynkach i lokalach,
ich wacicielach

oraz innych osobach fizycznych lub prawnych wadajcych tymi

gruntami, budynkami i lokalami. Zawiera informacje dotyczce gruntw (ich pooenia,

granic, powierzchni, rodzaju uytkw gruntowych, oraz klas gleboznawczych, oznaczenia
ksig wieczystych lub zbioru dokumentw), budynkw (ich pooenia, przeznaczenia,
60

funkcji uytkowych i oglnych danych technicznych jak rok zakoczenia budowy, liczba
kondygnacji, rodzaj materiau z ktrego wykonane s ciany zewntrzne budynku), lokali
(ich pooenia, funkcji uytkowych oraz powierzchni uytkowej).
W ewidencji gruntw i budynkw wykazuje si take waciciela, a w odniesieniu
do gruntw pastwowych i samorzdowych inne osoby fizyczne lub prawne, w ktrych
wadaniu znajduj si grunty i budynki lub ich czci, informacje o miejscu zamieszkania
lub siedzibie wacicieli i wadajcych nieruchomociami, informacje o wpisaniu
nieruchomoci lub ich czci skadowych do rejestru zabytkw, warto nieruchomoci.
Stosownie do art. 51 [Ustawa 1989] w ewidencji gruntw i budynkw zaoonej
na podstawie dekretu z 1955 roku, oprcz waciciela, do czasu uregulowania tytuu
wasnoci, wykazuje si take osob wadajcego.
Szczegowy zakres informacji gromadzonych w ewidencji gruntw i budynkw,
opis obiektw bazy danych ewidencyjnych, relacji pomidzy tymi obiektami oraz
standardy wymiany danych ewidencyjnych okrelaj przepisy rozporzdzenia.
Prowadzenie ewidencji gruntw i budynkw jako zadanie z zakresu administracji
rzdowej powierzone zostao starostom i prezydentom miast na prawach powiatu,
dziaajcym przy pomocy geodetw powiatowych. Nadzr nad nimi sprawuj
wojewodowie

za

pomoc

wojewdzkich

inspektorw

nadzoru

geodezyjnego

i kartograficznego. Istotne uprawnienia i obowizki w zakresie ewidencji gruntw

i budynkw (katastru nieruchomoci) ustawodawca przypisa Gwnemu Geodecie Kraju,
jako centralnemu organowi administracji rzdowej waciwemu w sprawach geodezji
i kartografii. Na nim to bowiem ciy obowizek opracowania zasad dotyczcych
techniczno-organizacyjnego przygotowania katastru i wspdziaania w jego tworzeniu
[Ustawa 1989].
Rozporzdzenie Ministrw Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa oraz
Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie ewidencji
gruntw i budynkw naoyo obowizek prowadzenia ewidencji gruntw i budynkw
w systemie informatycznym. Informatyczna organizacja baz danych stwarza dla katastru
dogodne

techniczne

moliwoci

wspdziaania

sdw,

notariuszy

organw

administracji publicznej w zakresie wzajemnego przekazywania oraz wykorzystywania

danych objtych ewidencj gruntw i budynkw.
Podstawowym zagadnieniem tego rozporzdzenia byo poszerzenie bazy danych
o budynki. Zakres informacji o nich by bardzo szczegowy i rozbudowany co wpyno

61

nie tylko na koszty ich inwentaryzacji, ale rwnie na due utrudnienia dla geodetw
w ich ujmowaniu.
Modernizacja ewidencji wg [Rozp. 1996] miaa na celu w szczeglnoci zmian
techniki prowadzenia ewidencji, ujednolicenie zakresu informacyjnego ewidencji
dostosowanie go do przepisw niniejszego rozporzdzenia, udokumentowaniu przebiegu
granic, stworzenia warunkw do wspdziaania z systemem ksig wieczystych, oraz
usprawnienia
i

statystyki

obsugi

systemu

publicznej.

Zmiana

podatkowego,
techniki

zagospodarowania

prowadzenia

ewidencji

przestrzennego
polegaa

na

wprowadzeniu systemu informatycznego wspomagajcego zarzdzanie danymi, opartego

na jednolitych standardach, przejciu na komputerowe zbiory danych, zaoeniu
komputerowych zbiorw danych archiwalnych oraz penym zintegrowaniu mapy
z danymi opisowymi. Ponadto zakadaa wprowadzenie urzdowego postpowania
zabezpieczajcego wiarygodno danych oraz wprowadzenie operatu opisowokartograficznego

dla

udokumentowania

stanw

komputerowej

bazy

danych

i umoliwienia bezporedniego wgldu w ewidencj.

W realizacji modernizacji ewidencji gruntw wraz z zaoeniem ewidencji
budynkw mona wyrni cztery etapy prac. Pierwszy z nich obejmowa prace
przygotowawcze majce na celu przegld i inwentaryzacj dokumentacji ewidencji
gruntw, wykonanie analizy jej stanu istniejcego oraz opracowanie i zatwierdzenie
projektu modernizacji. W drugim etapie przeprowadzano porzdkowanie i aktualizacj
danych ewidencji gruntw. Dotyczyo to uzgodnienia granic modernizowanych obrbw,
ustalenia przebiegu linii podziaowych wewntrz obrbw z uwzgldnieniem podziau na
rejony statystyczne i obwody spisowe, ustalenia stanw prawnych nieruchomoci.
Dokonywano na tym etapie take uzupeniajcego ustalenia granic dziaek, przegldu
i weryfikacji konturw uytkw oraz klasyfikacji gleboznawczej gruntw, wprowadzenia
nowej klasyfikacji gruntw. Wykonywano pomiary uzupeniajce, przekwalifikowanie
podmiotw wg nowych grup rejestrowych oraz aktualizowano dane podmiotowe. Trzeci
etap dotyczy zakadania zbioru danych ewidencyjnych w postaci komputerowych
zbiorw danych. Pozyskiwano i rejestrowano brakujce dane w szczeglnoci te
dotyczce budynkw oraz pozyskiwano dane z ksig wieczystych. W kocowym
czwartym etapie nastpowao utworzenie numerycznej bd cyfrowej mapy ewidencji.
Ten etap zawiera czciowe pozyskanie oraz skompletowanie danych numerycznych
dotyczcych elementw treci mapy numerycznej, jej topologi, oraz utworzenie
komputerowej bazy danych ewidencji w zakresie danych geometrycznych i opisowych.
62

W czerwcu 2001 r. weszo w ycie Rozporzdzenie [2001], ktre wprowadzio do

ewidencji gruntw i budynkw nastpn now baz danych o lokalach, ale rwnie
bardzo uszczuplio informacj o budynkach. To zmniejszenie informacji o budynkach
byo koniecznoci nie tylko ze wzgldu na koszty ale czas i prostot inwentaryzacji
danych, ktre geodeta ujmuje.
Najwaniejszym zagadnieniem jest przedstawienie definicji dziaki ewidencyjnej,
ktra okrela w sposb jednoznaczny zasig prawa wasnoci i brzmi [Rozp. 2001]:
Dziak ewidencyjn stanowi cigy obszar gruntu, pooony w granicach
jednego obrbu, jednorodny pod wzgldem prawnym, wydzielony z otoczenia za pomoc
linii granicznych.
Tak sprecyzowana definicja to bardzo powany krok dojcia do katastru
nieruchomoci jeeli dokonamy modernizacji w caym kraju.
Rozporzdzenie [2001] ponadto precyzuje modernizacj jako zesp dziaa
technicznych, prawnych, organizacyjnych i administracyjnych bdcych w gestii starosty
w celu:
uzupenienia bazy danych ewidencyjnych i utworzenia penego zakresu zbiorw
danych ewidencyjnych zgodnie z wymogami rozporzdzenia,
modyfikacji istniejcych danych ewidencyjnych do wymaga okrelonych
w rozporzdzeniu,
poprawy funkcjonowania informatycznego systemu obsugujcego baz danych
ewidencyjnych.
Dziaania modernizacyjne wykonuje si w sposb cigy, w ramach biecej
aktualizacji operatu ewidencyjnego, na zasadach i trybie, o ktrym mowa w 45-49
Rozporzdzenia [2001], oraz kompleksowo, na zasadach i w trybie okrelonych
w rozdziale 2 z zastrzeeniem 82 Rozporzdzenia [2001].
Do dziaa modernizacyjnych majcych na celu wycznie unowoczenienie
techniki prowadzenia ewidencji i popraw systemu organizacji jej prowadzenia, nie maj
zastosowania przepisy, o ktrych mowa w 56 i 8 [Rozp. 2001]. Wykonuje je starosta
w

uzgodnieniu

waciwym

miejscowo

wojewdzkim

inspektorem

nadzoru

geodezyjnego i kartograficznego w sposb zapewniajcy nieprzerwane funkcjonowanie

ewidencji.
Modernizacj

przeprowadza

si

sposb

zapewniajcy

uruchomienie

informatycznego systemu umoliwiajcego prowadzenie ewidencji obejmujcej peny

zakres danych ewidencyjnych, w tym rejestr cen i wartoci nieruchomoci, zastpienie
63

dotychczasowego systemu informatycznego innym, speniajcym w wikszym stopniu

oczekiwania uytkownikw, oraz zastpienie analogowych map ewidencyjnych mapami
numerycznymi, jeeli dziaanie to wynika z uzgodnionego projektu modernizacji
ewidencji gruntw i budynkw. Modernizacja prowadzone jest w szczeglnoci poprzez
biece ujawnienie w bazie danych nowych obiektw, w tym budynkw i lokali na
podstawie wszystkich dostpnych dokumentw, stanowicych podstaw aktualizacji
operatu ewidencyjnego, zachowywanie okrelonych w [Rozp. 2001, Instrukcja G-5]
standardw przy wprowadzaniu danych ewidencyjnych w procesie aktualizacji operatu
ewidencyjnego, oraz eliminowanie wpisw nie odpowiadajcych tym standardom.
Modernizacj kompleksow ewidencji wykonuje si na obszarze caego obrbu
ewidencyjnego, na podstawie sporzdzonego przez starost projektu modernizacji
ewidencji. Moe by wykonywana etapami dostosowanymi do tworzenia poszczeglnych
podstawowych raportw, obrazujcych dane ewidencyjne, a wiec: rejestru gruntw,
rejestru budynkw, rejestru lokali, kartoteki budynkw, kartoteki lokali oraz mapy
ewidencyjnej. Modernizacja kompleksowa dotyczy:

dostosowania danych ewidencyjnych dziaek do standardu okrelonego w [Rozp.

2001],

uzupenienia baz danych ewidencyjnych o dane dotyczce budynkw i lokali,

nadania obiektom bazy danych ewidencyjnych identyfikatorw zgodnie

z zasadami okrelonymi w zaczniku 1 do [Rozp 2001],

przeksztacenia map analogowych do postaci cyfrowej,

wykonania niezbdnych geodezyjnych pomiarw terenowych,

ustalenia wacicieli nieruchomoci oraz wadajcych w oparciu o wpisy

w ksigach wieczystych oraz dokumenty zgromadzone przez starostw,

ustalenia osb i jednostek organizacyjnych wadajcych gruntami o nieustalonym

stanie prawnym i wydania decyzji starosty,

wykonania aktualizacji uytkw gruntowych.

Numeryczne opisy granic dziaek ewidencyjnych sporzdza si w procesie

modernizacji kompleksowej, wykorzystujc w pierwszej kolejnoci dane zgromadzone

w pastwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym speniajce obowizujce
standardy techniczne. W przypadku braku danych o ktrych mowa powyej,
wykorzystuje si inne materiay z pastwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego
umoliwiajce okrelenie pooenia punktw granicznych z dokadnoci nie mniejsz

64

ni

3.0 m wzgldem najbliszych elementw szczegowej poziomej osnowy

geodezyjnej w obrbach wiejskich i 0.6 m w obrbach miejskich [Rozp 2001].

W przypadku wykorzystania do sporzdzenia numerycznego opisu granic
ewidencyjnych, istniejcych materiaw i danych pastwowego zasobu geodezyjnego
i kartograficznego, ktre nie speniaj obowizujcych standardw technicznych
[Instrukcja G-5] w projekcie modernizacji naley okreli niezbdne dziaania pomiarowe
i obliczeniowe majce na celu korekt tych danych i optymalizacj ich dokadnoci.
Do tych dziaa nale:

wyznaczenie

przyblionych

formu

transformacji

pomidzy

ukadami

wsprzdnych dotychczasowych map ewidencyjnych oraz ukadem 2000,

w oparciu o punkty osnw poziomych posiadajcych wsprzdne w obu ukadach
lub w oparciu o inne punkty pozyskane z operatw jednostkowych,

analiza uzyskanych poprawek na punktach cznych, eliminacja zlokalizowanych

bdw grubych w osnowie poziomej, stanowicej podstaw opracowania operatu
rdowego ewidencji gruntw, wykonanie dodatkowych obserwacji, ponowne
wyrwnanie osnowy, obliczenie wsprzdnych punktw granicznych w ukadzie
wsprzdnych operatu rdowego,

wybr zidentyfikowanych na mapie i

punktw

oporowych

oraz

wykonanie

w terenie punktw granicznych, tzw.

pomiarw

uzupeniajcych

celem

wyznaczenia wsprzdnych w ukadzie 2000, ostateczne wyznaczenie formu

transformacji w oparciu o zbir rwnomiernie rozmieszczonych punktw
dostosowania w iloci nie mniejszej ni 1 punkt na 20 ha opracowania dla terenw
wiejskich oraz 1 punkt na 5 ha dla miast,

przeliczenie

wsprzdnych

punktw

granicznych,

wykorzystaniem

wyznaczonych formu transformacji.

W przypadku modernizacji kompleksowej na wikszym obszarze, np. jednostki
ewidencyjnej,

przy

wystpujcych

materiaach

rdowych

rnych

ukadw

wsprzdnych, dla uniknicia rnic we wsprzdnych zidentyfikowanych punktw

granicznych pooonych na granicach ssiednich obrbw, naley zastosowa algorytm
transformacji wieloukadowej.
W trakcie kompleksowej modernizacji ewidencji zmiany numeracji dziaek
ewidencyjnych na obszarze caego obrbu ewidencyjnego dokonuje si w tych

65

przypadkach, gdy dotychczasowa numeracja jest niezgodna z zasadami okrelonymi

w 9 ust 4 i 5 [Rozp. 2001].
W przypadku zmiany numeracji dziaek ewidencyjnych, w celu powizania
dotychczasowej numeracji z now, sporzdza si wykaz synchronizacyjny numerw
dziaek ewidencyjnych.
Przy wykonywaniu modernizacji kompleksowej ewidencji, w przypadku braku
danych uzyskanych z terenowych pomiarw geodezyjnych, numeryczn map
ewidencyjn

opracowuje

si

wyniku

wektoryzacji

skalibrowanych

rastrw

ewidencyjnych map analogowych przy wykorzystaniu ortoobrazw lub ortofotomapy

cyfrowej, zgodnie z zasadami okrelonymi w [Instrukcja G-5]. W przypadku braku zdj
lotniczych dla obszaru opracowania, numeryczn map ewidencyjn opracowuje si
z zastosowaniem skalibrowanych rastrw ewidencyjnych map analogowych, w oparciu
o punkty dostosowania wybrane z pastwowego zasobu geodezyjno-kartograficznego
oraz pomierzone metodami geodezyjnymi.
Z chwil przyjcia do pastwowego zasobu geodezyjno-kartograficznego
numerycznej mapy ewidencyjnej lub ewidencyjnej mapy rastrowej10, analogowa mapa
ewidencyjna podlega zamkniciu i staje si map archiwaln.

10

W szczeglnych przypadkach, wynikajcych z projektu modernizacji ewidencji gruntw,

numeryczna mapa ewidencyjna moe by wykonana wycznie w postaci rastrowej.

66

4. Prawo wasnoci do nieruchomoci w Polsce.

Ju od pradawnych czasw wasno w szerokim tego sowa znaczeniu
stanowia dla czowieka wielk warto materialn gospodarcz i spoeczn.
Po uwaszczeniu chopw wiadomo posiadania wasnej ziemi dawaa im poczucie
bezpieczestwa i stabilizacji yciowej. W miar upywu czasu sta si wany nie tylko
sam fakt wasnoci, ale rwnie zasig tego prawa wasnoci, ktry nierozerwalnie czy
si z pojciem granic. Granice te w sensie fizycznym wyznaczaj miejsce na gruncie,
dokd waciciel moe sprawowa swe wadztwo.
Ochrona granic wasnoci w postaci ich spisw i opisw zacza odgrywa
znaczc rol ju od czasu, gdy czowiek zacz prowadzi osiady tryb ycia i zaj si
upraw swoich gruntw. W obecnych czasach to znaczenie jeszcze bardziej wzroso.
Prawo wasnoci do nieruchomoci gruntowych w Polsce jak i w innych krajach
europejskich dokumentowane jest poprzez

dwie instytucje: sdy wieczystoksigowe

i kataster nieruchomoci. Pierwsza z nich zabezpiecza prawo wasnoci wykorzystujc do

tego celu dane katastralne, a druga w oparciu o dane zawarte w ksigach wieczystych
okrela bd ma ustalony w mapach zasig tego prawa wasnoci danej dziaki. Chcc
jednoznacznie okreli zasig prawa wasnoci konieczne jest ustalenie w odpowiednim
postpowaniu geodezyjno prawnym przebiegu granic dziaki. W postpowaniu tym
ustala si przebieg granicy dziaki poprzez okrelenie do jakiego punktu (miejsca) siga
prawo wasnoci ssiadujcych ze sob podmiotw. Ustalone punkty zaamania granic
dziaek stanowi zasig prawa wasnoci przedstawione na mapie ewidencyjnej
analogowej bd cyfrowej i s podstaw modernizacji polskiego katastru nieruchomoci
po 2001 roku. Za tak okrelonymi granicami kryje si wielkie znaczenie spoeczno
socjologiczne i emocjonalne podmiotw wasnoci a zwaszcza na obszarach
rozdrobnionych dziaek poudniowej Polski wynikajce ze wspycia spoecznego
i dobrze pojtego ssiedztwa. Ma to rwnie due znaczenie prawno geodezyjne, ale
take byo inspiracj wielu utworw literackich.
4.1. Rozwj prawa wasnoci do nieruchomoci w Polsce.
Rozpoczynajc omawianie rozwoju prawa wasnoci do nieruchomoci w Polsce
naley niewtpliwie wspomnie o katastrze prawnym systemie ksig gruntowych,
ktry funkcjonowa pod zaborami. Wedug [Hycner 2004] stanowi on wany wyrnik
67

technologicznego rozwoju pastw zaborczych w aspekcie prawa wasnoci. Mia take

wpyw na rozwj ziem polskich pozostajcych pod zaborami.
Stan prawny gruntw rejestroway ksigi gruntowe, sporzdzone na podstawie
dokadnie sprawdzonych i zweryfikowanych danych katastru podatku gruntowego,
z wykorzystaniem arkuszy posiadoci gruntowej. Ksigi gruntowe zakadane byy dla
kadej gminy katastralnej i prowadzone przez sdy. Celem ksigi gruntowej byo
ujawnienie stanu prawnego nieruchomoci, gwnie na potrzeby zabezpieczenia kredytu
hipotecznego. Ksigi te funkcjonuj po dzie dzisiejszy i s cennym rdem informacji
w wielu zagadnieniach geodezyjno prawnych.
Pierwszym wanym aktem prawnym ksztatujcym granice i prawo wasnoci by
dekret PKWN z dnia 6 wrzenia 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej [Dekret
1944]. Podstawnym celem reformy bya przebudowa ustroju rolnego, likwidacja
wasnoci obszarniczej i nastpnie uwaszczenie i upenorolnienie chopstwa maorolnego
i robotnikw rolnych.
W pierwszym etapie dekret przewidywa utworzenie Pastwowego Funduszu
Ziemi (PFZ). W jego skad wchodziy nieruchomoci rolne przejte na cele reformy
rolnej, a take ziemie zwizane z przebudow ustroju rolnego. Na cele reformy [Dekret
1944] przeznaczone zostay stanowice wasno lub wspwasno osb fizycznych lub
prawnych, jeli ich czna powierzchnia przekraczaa 100 ha powierzchni oglnej lub 50
ha uytkw rolnych, a na terenie wczesnych wojewdztw: poznaskiego, pomorskiego
i lskiego, jeli ich czna powierzchnia przekraczaa 100 ha powierzchni oglnej,
niezalenie od uytkw rolnych tej powierzchni. Utworzony dekretem o reformie rolnej
PFZ zasiliy grunty Skarbu Pastwa, grunty poniemieckie, stanowice wasno osb
skazanych za zdrad stanu, dezercj lub kolaboracj.
Wszystkie nieruchomoci, ktrych powierzchnia gruntw stanowia wikszy
obszar przeszy natychmiast na wasno Skarbu Pastwa, a ich waciciele nie otrzymali
adnych odszkodowa ani wynagrodze za zagarnite ziemie. Ziemie te byy w nastpnej
kolejnoci albo rozparcelowane albo w caoci przeznaczone pod przysze PGR-y.
Wacicielom gospodarstw wielkoobszarowych nakazano niezwocznie opuci swoje
majtki i zamieszka poza obrbem powiatu, w ktrych pooone byy odebrane im
ziemie.

68

Ryc. 17. Kopia pierwodruku Manifestu.

rdo: Maopolski Urzd Wojewdzki.

69

Zaoeniem dekretu o reformie rolnej byo tworzenie nowych gospodarstw rolnych

o powierzchni 5 ha gruntw redniej jakoci w celu udostpnienia ziemi moliwie duej
liczbie ludnoci wiejskiej. W przypadku ziem byego zaboru pruskiego odstpiono od tej
reguy i pozwolono na tworzenie lub powikszanie gospodarstw do 8, a nawet 10 ha.
W pierwszej kolejnoci prawo do ziem pochodzcych z reformy mieli chopi maorolni na
tzw. upenorolnienie, robotnicy rolni a take byli onierze za trudy wojenne. W nastpnej
kolejnoci ziemi otrzymywali rolnicy redni, ktrych czny area posiadanych
gruntw by niewystarczajcy w stosunku do posiadanej siy roboczej a take
technicznego wyposaenia gospodarstwa. Rozdysponowane ziemie przechodziy na
wasno rolnikw, ktrzy otrzymywali akty nadania ziemi (Ryc.18). Zasady podziau
gruntw okrelone byy w rozporzdzeniu Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych
z 14 lutego 1945 roku, zgodnie z ktrym naleao m.in. wydziela dziaki o granicach
rwnolegych i moliwie prostopadych do drg, a dugo dziaki nie moga przekracza
300 m [Rozp. 1945]. Natomiast na obszarze Ziem Odzyskanych osadnictwo rzdzio si
odmiennymi prawami. Dominujca na tych terenach wasno poniemiecka w caoci
zostaa przejta na rzecz pastwa, a na tych terenach

osadzano repatriantw,

przesiedlanych z terenw dawnych Kresw Wschodnich RP, przesiedlecw gwnie

z przeludnionej, poudniowo wschodniej i centralnej czci Polski oraz osadnikw
Wojskowych. Wielko nadawanych im gospodarstw bya wiksza od nadawanych
w trybie reformy rolnej. Mogy one osiga powierzchni 15, a nawet 20 ha, natomiast 10
% gruntw uytkowanych rolniczo miao pozosta w rku pastwa. Osadnictwu
towarzyszyy pomiary regulacyjne, ktrych celem, po zakoczeniu ywioowego
przejmowania

gospodarstw,

byo

dostosowania

powierzchni

gospodarstw

do zarzdzonych norm obszarowych oraz zewidencjonowanie zaistniaego stanu na

gruncie dla wymiaru podatku gruntowego[Lisiecka 2008].
Na

terenach

przeprowadzono

byego

zaboru

oparciu

austriackiego

istniejc

pruskiego

dokumentacj

reform

katastraln.

roln

Najszerzej

wykorzystano operaty byego katastru austriackiego, w szczeglnoci mapy, ktre suyy

do opracowywania projektw podziau gruntw, oblicze powierzchni i innych czynnoci
technicznych.
Prace zwizane z parcelacj majtkw ziemskich i nadaniem ziemi zrealizowane
zostay w bardzo krtkim czasie. W zwizku z tym, wykonywane pomiary i obliczenia
geodezyjne dla potrzeb realizacji reformy charakteryzoway si nisk dokadnoci.

70

Procesom zasiedlenia i zagospodarowania rolniczego towarzyszyy due zmiany

i przemieszczenia przestrzenne gospodarstw rolnych. Zmianie uleg dotychczasowy ukad
dziaek i struktura uytkw, przemieszczeniu ulegy granice wadania. Obok nowych
granic tworzonych w wyniku podziau duych gospodarstw rolnych na mniejsze
gospodarstwa osadnicze wystpowao rwnoczenie zjawisko dowolnego ksztatowania
areaw

gospodarstw

osadniczych

zacierania

si

ladw

dotychczasowych

nieruchomoci rolniczych.
Efektem realizacji dekretu o reformie rolnej i osadnictwa bya rewolucyjna zmiana
stosunkw agrarnych w rolnictwie, przejawiajca si likwidacj wikszej wasnoci rolnej
i ustanowienie na niektrych z nich duych majtkw pastwowych. Struktura wasnoci
rolnej wskutek ograniczonej iloci ziemi do podziau i ogromnej iloci chtnych do jej
nabycia zmienia si niewiele. Gospodarstwa jak byy, tak pozostay nadal skrajnie
rozdrobnione. Cakowicie utworzone w wyniku reformy rolnej miay powierzchni
zaledwie 2,8 ha [Spirydowicz i inni. 1975].
Reforma rolna zapocztkowaa take niebezpieczny proces spoeczny polegajcy
na nieustannym podziale i tak maych gospodarstw, ktry trwa z niewielkimi przerwami
do dzisiaj, gdy sytuacja finansowa wsi nigdy nie bya na tyle dobra, by dokonywa
regulacji obszarowych zmierzajcych do powikszenia gospodarstw.
W latach 1952 1955 prowadzona bya bardzo restrykcyjna polityka agrarna, ktrej
celem byo realizowanie powszechnej kolektywizacji rolnictwa. Wskutek tego cz
efektw pracy nad polskim katastrem zostao zniweczonych. Przyczyni si do tego
rwnie dekret z 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntw i budynkw, na mocy ktrego
gwny nacisk zosta pooony na zagadnienia techniczne, ze znacznym ograniczeniem
wymaga o charakterze prawnym. Pomiar granic dziaek dokonywano wedug
spokojnego stanu uytkowania wskazywanego przez zainteresowane strony bez ustalenia
granic prawnych. Ustalenie granic prawnych nie byo moliwe, dlatego e zdecydowana
wikszo osb zainteresowanych nie posiadao dokumentw stwierdzajcych prawo do
gruntw. W tym aspekcie dokonywano tylko stwierdzenia stanu wadania.
Brak prawa do gruntu, odbija si na inwestowaniu w gospodarstwa rolne, dlatego e
nie mona byo zaciga kredytw z tytuu posiadania prawa wasnoci.

71

Ryc. 18. Kopia jednego z pierwszych Aktw Nadania.

rdo: Maopolski Urzd Wojewdzki.

72

Std

26 padziernika 1971 roku wysza ustawa o uregulowaniu wasnoci

gospodarstw rolnych [Ustawa 1971], ktra ma doniose znaczenie w konkretyzowaniu

prawa wasnoci do gruntw, gdy jednorazowo i na koszt Pastwa uporzdkowaa stan
prawny wasnoci ok. 2,3 mln gospodarstw rolnych, w tym posiadaczy nieformalnych
i dugoletnich posiadaczy samoistnych [Malina R., Kowalczyk M. 2009]. W dacie
wydania tej ustawy ogromna cz gospodarstw rolnych nie miaa prawnej podstawy do
korzystania z gruntw wchodzcych w skad gospodarstw. Gospodarstwa rolne w stopniu
nagminnym prowadzone byy na gruntach posiadanych bez tytuu wasnoci. rdem
takiego stanu rzeczy

by nieformalny obrt gruntami rolnymi, bez zachowania

przewidzianej prawem formy aktu notarialnego przeniesienia wasnoci. Zapocztkowany

t ustaw proces porzdkowania na ogromn skal struktury wasnociowej gospodarstw
rolnych mia suy take, a raczej przede wszystkim podniesieniu produkcji rolnej
w indywidualnym rolnictwie.
Przedmiotem nabycia wasnoci w trybie ustawy z 1971 roku byy nieruchomoci
tworzce samodzielnie nieruchomo roln o powierzchni minimum 0.2 ha, jak rwnie
nieruchomoci o mniejszej powierzchni, ktre wraz

z innymi nieruchomociami

przeznaczonymi na cele produkcji rolnej stanowiy czny obszar odpowiadajcy definicji

nieruchomoci rolnej. Minimalny obszar gospodarstwa rolnego wynoszcy pierwotnie
0.2 ha z chwil realizacji ustawy mia zastosowanie tylko w przypadku nabywania
gruntw przez posiadaczy samoistnych, ktre nastpio z mocy samego prawa w dniu
wejcia ustawy w ycie (art.1 ustawy). Inaczej zostaa potraktowana grupa posiadaczy,
ktra nabya wasno nieruchomoci na postawie art.2. Dla nich obowizywaa wysza
norma obszarowa 0.5 ha. Oprcz nieruchomoci rolnych procesem regulacji
gospodarstw rolnych objte zostay take inne rodzaje nieruchomoci, jeli na zasadzie
funkcjonalnego powizania wchodziy w skad gospodarstwa rolnego. Dotyczyo to
nieruchomoci, ktre pomimo przeznaczenia w planach przestrzennych na cele nie
zwizane z produkcj roln nie zostay z chwil obowizywania ustawy o uregulowaniu
wasnoci gospodarstw rolnych wydzielone z gospodarstw. Ustaw zostay objte
rwnie lasy, grunty lene i nieuytki jeli stanowiy zorganizowan cao
z nieruchomociami rolnymi, czyli byy pooone pord nieruchomoci rolnych. Akcj
regulacji wasnoci zostay objte take budynki i inne czci skadowe gruntw
podlegajcych akcji.
Art. 4 ustawy o uregulowaniu wasnoci [Ustawa 1971] zezwala na nabycie
wasnoci nieruchomoci bez wzgldu na ograniczenia i normy obszarowe dotyczce
73

podziau nieruchomoci wchodzcych w skad gospodarstw rolnych. Takie przykazanie

pozwolio na rozszerzenie krgu gospodarstw kwalifikujcych si do uwaszczenia
w trybie przepisw tej ustawy. W tym artykule znajdowa si te zapis, mwicy, i
przedmiotem nabycia mg by tylko obszar nieruchomoci, ktry wraz z obszarem
nieruchomoci rolnej, stanowicej dotychczas wasno rolnika lub jego maonka, albo
odpowiadajcym ich udziaom we wspwasnoci, nie przekracza grnej granicy obszaru
nieruchomoci nie podlegajcej przejciu przez pastwo na cele reformy rolnej.
Nadwyka ponad ten obszar podlega przejciu na wasno pastwa bez odszkodowania,
w stanie wolnym od obcie, z wyjtkiem suebnoci gruntowych, ktre mogy by
utrzymane w mocy. Powierzchnia nabytych na mocy przepisw ustawy nieruchomoci
nie moga wraz z nieruchomociami wasnymi lub wspwasnymi rolnika przekroczy
50 ha uytkw rolnych lub 100 ha powierzchni oglnej.
Zgodnie z art. 1 [ustawy 1971] nieruchomoci wchodzce w skad gospodarstw
rolnych i znajdujce si w dniu wejcia ustawy w ycie w samoistnym posiadaniu
rolnikw stay si z mocy samego prawa wasnoci tych rolnikw jeeli oni sami lub ich
poprzednicy objli te nieruchomoci w posiadanie na podstawie zawartej bez prawem
przewidzianej formy umowy sprzeday, zamiany, darowizny, umowy o doywocie lub
innej umowy o przeniesienie wasnoci, zniesienie wspwasnoci albo umowy o dzia
spadku. Podstaw nabycia wasnoci dla tej grupy nabywcw byy wic nieformalne
umowy przenoszce wasno, znoszce wspwasno bd dzia spadku. Ustawa nie
precyzowaa w jakiej formie zostay one zawarte, dopuszczajc wszystkie moliwe
zasady skadania owiadcze.
Drugim obok nieformalnej umowy istotnym warunkiem nabycia wasnoci bya
konieczno posiadania gruntu bdcego przedmiotem zawartej umowy. Ustawa odnosia
si tylko do takich okolicznoci, gdzie nieformalna umowa o przeniesienie wasnoci
zostaa wykonana przez strony poprzez wydanie gruntu.
Obok nieformalnych nabywcw ustawa o regulacji gospodarstw rolnych obja
take pozostaych posiadaczy samoistnych, jednake warunki nabycia wasnoci dla tej
grupy posiadaczy samoistnych nie byy ju tak liberalne jak w przypadku nieformalnych
nabywcw. Rolnicy posiadajcy grunty jako posiadacze samoistni (nie wywodzcy tego
prawa z umw nieformalnego obrotu) od lat piciu od dnia wejcia w ycie ustawy stali
si z mocy samego prawa wacicielami tych gruntw. W sytuacji jednak, kiedy
posiadanie byo w zej wierze, nabycie nastpowao tylko wwczas, gdy posiadanie
trwao przez okres dziesiciu lat.
74

Do grupy nabywcw wasnoci nieruchomoci w ramach ustawy uwaszczeniowej

naleeli take posiadacze zaleni (dzierawcy lub wadajcy z innego tytuu), ktrzy
nabywali prawo wasnoci do uytkowanych gruntw, jeli waciciele tych gruntw
odeszli od pracy w rolnictwie z powodu staego zatrudnienia w zawodach pozarolniczych.
Uwaszczenia posiadaczy zalenych mona byo dokona dopiero wwczas, gdy
zachodziy przesanki dopuszczalnoci pozbawienia wasnoci gruntw rolnych
dotychczasowych wacicieli. Posiadacze zaleni mieli obowizek ze swej strony speni
ustalone kryteria podmiotowe, sformuowane w rozporzdzeniu wykonawczym do
ustawy.

Uwaszczenie posiadaczy zalenych odbywao si nie jak w przypadku

posiadaczy samoistnych z mocy samego prawa lecz na podstawie konstytutywnych

decyzji administracyjnych. Zgoda posiadacza zalenego na nabycie wasnoci musiaa
by wyraona w postaci odpowiedniego owiadczenia.
Postpowania w sprawach o nabycie wasnoci znalazo si w kompetencji
organw administracyjnych. W decyzji uwaszczeniowej tzw. Akcie Wasnoci Ziemi
(AWZ) (Ryc.19) - organ stwierdza nabycie wasnoci gruntw przez posiadaczy
samoistnych oraz orzeka o przekazaniu gruntw na wasno posiadaczy zalenych.
Tre aktu wasnoci ziemi obejmowaa take obszar gruntw, wysoko, sposb
i terminy spat albo zwolnienie z obowizku spat. Oznaczenia dziaek przyjmowano
z map ewidencyjnych, a na terenach dla ktrych obowizyway mapy katastralne
przyjmowano oznaczenia parcel wedug ewidencyjnych map katastralnych. AWZ
obejmowa wszystkie nabyte przez rolnika grunty, pominwszy ich pooenie, jeli same
lub w poczeniu z gruntami nalecymi dotychczas do rolnika stanowiy gospodarstwo
rolne. Jeden akt wasnoci wydawany by w przypadku gruntw bdcych we
wspwasnoci, z okreleniem w uamkach wielkoci udziau we wspwasnoci. Jeli
nabycie wasnoci gruntw nastpowao na wsplno majtkow maonkw,
otrzymywali oni rwnie jeden akt wasnoci.
Ostateczna decyzja stwierdzajca nabycie wasnoci gruntw przez posiadaczy
stanowia podstaw do ujawnienia nowego stanu wasnoci w ewidencji oraz w ksigach
wieczystych. Nowy stan wasnoci ujawniany by w ewidencji z urzdu, natomiast
ujawnienie w ksidze wieczystej uzalenione byo od sytuacji prawnej nieruchomoci.
W przypadku gdy przedmiotem nabycia przez rolnika bya nieruchomo, ktra miaa
urzdzon ksig wieczyst organ do spraw rolnych urzdu powiatowego przesya odpis
aktu wasnoci ziemi do biura notarialnego zajmujcego si prowadzeniem ksig
wieczystych. Jeli natomiast przedmiotem nabycia bya nieruchomo, ktra nie miaa
75

urzdzonej ksigi wieczystej, zaoenie dla niej nowej ksigi wieczystej mogo nastpi
tylko na wniosek i koszt nabywcy. Dopenienie formalnoci i poniesienie kosztw
niezbdnych do zaoenia ksigi wieczystej i ujawnienia w niej nowego stanu wasnoci
byy gwn przyczyn dla ktrej rolnicy w praktyce nie podejmowali tych czynnoci.
Skutkiem tego zostaa zerwana relacja pomidzy ewidencj gruntw a ksigami
wieczystymi.
Celem ustawy o uregulowaniu wasnoci gospodarstw rolnych byo dorane,
jednorazowe uporzdkowanie stanu wasnoci nieruchomoci wchodzcych w skad
indywidualnych gospodarstw rolnych i doprowadzenie t drog do uzgodnienia stanw
faktycznych ze stanami prawnymi. Zasadnicz przyczyn realizacji tego planu byo
osignicie stabilizacji stosunkw wasnociowych w rolnictwie przez likwidacj
masowo wystpujcych sytuacji, gdzie w wyniku rnych nieformalnych transakcji oraz
innych przyczyn inna osoba bya w obliczu prawa wacicielem nieruchomoci, a inna
osoba faktycznie t nieruchomoci wadaa, nie dysponujc tytuem wasnoci. Przyczyn
zaistnienia takich sytuacji byo kilka. W znaczcym stopniu przyczyniy si do tego
wystpujce w rnych okresach ograniczenia bd nawet wyczenia obrotu
nieruchomociami rolnymi. Nie bez znaczenia byy take wzgldy ekonomiczne. Koszty
jakie wizay si z czynnociami notarialnymi i sdowymi byy wwczas do znaczne.
W niewielkim stopniu na taki stan rzeczy wpyny utrwalone przez lata zwyczaje
regionalne.
W akcji uwaszczeniowej zabrako regulacji dotyczcej ujawnienia z urzdu
wszystkich wydanych aktw wasnoci w ksigach wieczystych. Jej brak spowodowa, e
dua cz aktw wasnoci pozostaa w zasobach domowych uwaszczonych rolnikw,
i nigdy nie zostaa ujawniona w dokumentacji wieczysto-ksigowej. Obecnie, wydane
w trybie ustawy uwaszczeniowej akty wasnoci wymagaj ujawnienia w ksigach
wieczystych, a w przypadku obszarw na poudniu kraju wymagaj dodatkowo
sporzdzenia wykazw synchronizacyjnych, umoliwiajcych przejcie z parcel
katastralnych na dziaki ewidencyjne.
Ustawa uwaszczeniowa zostaa uchylona ustaw z 26 marca 1982 r. o zmianie
ustawy kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu wasnoci gospodarstw
rolnych [Ustawa 1982]. W zwizku z powyszym rozpoznanie spraw o stwierdzenie
nabycia wasnoci nieruchomoci rolnych przez posiadaczy samoistnych powierzano
sdom. Od 6 kwietnia 1982 r. jedynie sd sta si waciwy do rozpoznania w trybie
postpowania nieprocesowego spraw o nabycie prawa wasnoci do nieruchomoci.
76

Ryc. 19. Kopia Aktu Wasnoci Ziemi.

rdo: Urzd Gminy Nowy Targ.

77

Jednoczenie zostaa zamknita droga do wzruszenie w trybie administracyjnym

ostatecznych decyzji uwaszczeniowych [Berliski Z., Hycner R. 1999].
Dekret o ewidencji gruntw i budynkw z 1955 roku zosta uchylony z dniem
wejcia

w ycie ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne 17 maja 1989 roku. Przepis

ten wnis zasadnicze zmiany w kwestii ujawniania danych dotyczcych podmiotu

w ewidencji gruntw

i budynkw, wprowadzajc obowizek ujawniania wacicieli

zamiast wadajcych, a tylko w odniesieniu do gruntw pastwowych i komunalnych

w ewidencji mogy by ujawniane inne osoby fizyczne lub prawne bd jednostki
organizacyjne, w ktrych wadaniu znajdoway si grunty i budynki lub ich czci.
Nastpi wwczas zwrot w sposobie traktowania wacicieli i wasnoci. Koniec lat
osiemdziesitych ubiegego stulecia by przeomowym mementem, kiedy to pozycja
waciciela i stosunek do prywatnej wasnoci sta si wanym elementem pastwa.
Potwierdzeniem tego faktu jest Konstytucja RP z 1997 r, wedug ktrej
obowizuje wite prawo wasnoci. Jego naruszenie jest bardzo kopotliwe, gdy adna
ustawa szczeglna nie moe by sprzeczna z ustaw zasadnicz. Wasno moe by
ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa
wasnoci.

Takim wyjtkiem jest wywaszczenie nieruchomoci, ktre pozwala na

odbieranie prawa wasnoci na cele publiczne zdefiniowane w ustawie o gospodarce

nieruchomociami [Ustawa 1997] i za susznym odszkodowaniem.
W 2001 r. weszo w ycie rozporzdzenie w sprawie ewidencji gruntw
i budynkw [Rozp. 2001], ktre jasno i wyranie okrela utworzenie informatycznego
systemu katastru nieruchomoci z ustaleniem granic prawnych dziaek.
Realizowanie modernizacji polskiego systemu ujmowania danych o gruntach,
budynkach i lokalach, bdzie zmieniao identyfikatory dotychczasowych dziaek
(numery) w procesie tworzenia map cyfrowych czy numerycznych. Ale ta zmiana ju
przed tym w Polsce wystpowaa poczwszy od pierwszego zakadania tego systemu
w oparciu o dekret [Dekret 1955]. A w niektrych miejscowociach zmiany numeracji
dziaek byy wykonywane wielokrotnie.
Taki stan rzeczy sprawia, e przy przenoszeniu prawa wasnoci na osoby trzecie,
trzeba wykonywa synchronizacj dziaek i parcel, co w przypadkach indywidualnych nie
stanowi a tak duego problemu. Trudnoci znacznie si pitrz, gdy przejmujemy na
rzecz Skarbu Pastwa nieruchomoci pod inwestycje liniowe drogi du liczb
nieruchomoci.

78

4.2. Stan prawny nieruchomoci.

Stan prawny do nieruchomoci to podmiotowe prawo rzeczowe do okrelonej
nieruchomoci ujawnione w ksidze wieczystej, na mocy dokumentw stwierdzajcych
stan prawny nieruchomoci.
Wg [Rozporzdzenie 1999] dokumentami

stwierdzajcymi stan prawny

nieruchomoci s:

Odpisy z ksig wieczystych lub odpisy dokumentw ze zbioru

dokumentw.

Wypisy z aktw notarialnych (umowy sprzeday, darowizny, zamiany,

przekazania gospodarstwa rolnego),

Prawomocne orzeczenia sdowe (o nabyciu spadku, o zasiedzeniu

nieruchomoci), oraz ugody sdowe,

ostateczne decyzje administracyjne (akty nadania ziemi z osadnictwa

oraz akty wasnoci ziemi z uwaszczenia, decyzje podziaowe
i wywaszczeniowe).

Stan prawny nieruchomoci

obejmuje og praw zwizanych

z dan

nieruchomoci, w szczeglnoci dotyczy prawa wasnoci.

W celu ustalenia stanu prawnego do nieruchomoci prowadzone s ksigi
wieczyste [Ustawa 1982]. W KW zawarte s informacje o podmiotowym stanie prawnym
nieruchomoci, a w przypadku ich braku w zbiorach dokumentw. Informacje w zakresie
przedmiotowym zawarte s w systemie ewidencji gruntw i budynkw, wprowadzone
z operatw scaleniowych, pomiarw regulacyjnych, pomiarw uzupeniajcych.
Wg [Malina R., Kowalczyk M. 2009] wyrniamy nastpujce stany
nieruchomoci:

Stan faktyczny na gruncie to rzeczywisty stan uytkw gruntowych

z podziaem na dziaki ewidencyjne wraz z prawnymi formami wadania.

Stan ewidencyjny ujawniony w EGiB, ktrego zmiana moe by dokonana

tylko zachowaniem odpowiednich procedur geodezyjno-prawnych.

Stan prawny ujty w ksidze wieczystej lub innych dokumentach (akty

notarialne, orzeczenia sdowe, decyzje administracyjne) dokumentujcy
zakres praw do nieruchomoci.

79

Stan prawny powinien by zgodny ze stanem faktycznym i ewidencyjnym, wtedy

nieruchomo ma uregulowany stan prawny. Brak uregulowanego stanu prawnego
wynika z braku zaoonej KW lub zbioru dokumentw. Wystpuje w tym przypadku
niemono wskazania waciciela nieruchomoci i innych praw z ni zwizanych.
Badanie ksigi wieczystej ma na celu ustalenie aktualnego stanu prawnego
nieruchomoci poprzez wgld w zapisy poszczeglnych dziaw KW i ich porwnanie
z faktycznym stanem prawnym nieruchomoci oraz stanem wynikajcym z zapisw
w ewidencji gruntw i budynkw. W razie stwierdzenia niezgodnoci danych z EGiB
z oznaczeniem nieruchomoci w KW sd rejonowy, na wniosek waciciela lub
uytkownika

wieczystego

popartego

wykazem

synchronizacyjnym

dokonuje

sprostowania oznaczenia nieruchomoci na podstawie danych z EGiB. Ze wzgldu na to,

e zmiany stanu prawnego nieruchomoci nastpuj niezalenie od wpisu w KW
wyrniamy: stan prawny ujawniony wynikajcy z treci wpisu w KW oraz stan
prawny rzeczywisty wynikajcy z treci aktualnych dokumentw okrelajcych
rzeczywisty stan prawny nieruchomoci. Uzgodnienie treci KW z rzeczywistym stanem
prawnym polega dokonaniu nowego wpisu w KW i usuniciu niezgodnoci na podstawie
skierowanego wniosku do Sadu rejonowego do Wydziau Ksig Wieczystych wraz
z dokumentami okrelajcymi rzeczywisty stan prawny nieruchomoci.
Badanie stanu prawnego nieruchomoci polega wic ma ustaleniu czy
nieruchomo posiada zaoon ksig wieczyst, zbir dokumentw (ZD) lub dawn
ksig gruntow (Lwh), uzyskaniu aktualnego wypisu bd sporzdzeniu protokou
badania ksigi wieczystej, ustaleniu czy w przypadku braku KW, ZD, Lwh istniej
dokumenty okrelajce prawo wasnoci, w ostatecznoci stwierdzeniu, e dana
nieruchomo nie posiada uregulowanego stanu prawnego.
4.3. Sposb rejestracji stanu prawnego i jego powizania z katastrem gruntw.
Granice figury geometrycznej, ktrych zaamania byy stabilizowane, od zarania
dziejw stanowiy zabezpieczenie prawne wasnoci do gruntw. Wedug [Landsenberga
1939], w Egipcie za faraonw szachownica gruntw w dolinie Nilu bya ju
przedstawiana na mapach sporzdzanych przez geometrw ze wzgldu na zamulanie
granic wasnoci, w oparciu o ktre mona bye je wznawia.
W

staroytnym

Rzymie

granice

wasnoci

stabilizowano

kamieniami

z wyrzebion gow boga Terminusa i corocznie obchodzono wito granic. Oprcz

80

fizycznego zabezpieczenia granic podanego do publicznej wiadomoci byy rwnie

formy pisemnego zabezpieczenia w ksigach klasztornych za panowania Karola IV
Wielkiego. Podobne prawa zwyczajowe miay miejsce w Polsce. Landesberg [1939],
podaje, e ziemie darowane prze Piastw dzielnym wojownikom byy utrwalane
kamieniami z krzyem przez erdnika krlewskiego.
W miar rozwoju spoeczno ekonomicznego i technicznego pastw z praw
zwyczajowych wykreowao si prawne zabezpieczenie do ziemi, poprzez stworzenie
ksig gruntowych. A te mogy powsta wwczas gdy stworzono kataster gruntw oparty
o map na ktrej kada parcela bya przedstawiona wraz z podaniem jej numeru.
Powstanie tych dwch instytucji miao miejsce na terenach zaboru austriackiego
i pruskiego.
Doniosym znaczeniem ekonomicznym byo utworzenie ksig gruntowych, ktre
nie tylko zabezpieczay prawo wasnoci do gruntu, ale jednoczenie pozwalay zaciga
kredyty z tytuu jej posiadania. Pojawia si hipoteka, ktra z prawa zwyczajowego
wprowadzonego w V w. przez Platona w Atenach, przeksztacia si w prawo. Prawo
pozwalajce nie oddawa ziemi wierzycielowi a zaciga kredyt. Jest to bardzo wane
prawo, gdy nie pozbawia dunika warsztatu pracy a zarazem rodka produkcji jakim
jest ziemia, przez co pozwala szybciej spaci zacignity kredyt.
W zaborze austriackim w oparciu o kataster gruntw, zaoono ksigi gruntowe,
ktre obejmoway grunty tabularne miejskie i wiejskie. System prawny rejestracji prawa
wasnoci obejmowa wszystkich wacicieli i grunty w gminie katastralnej. Dla gminy
katastralnej by zaoony kataster gruntw, ktrego jednym z celw byo opodatkowanie
wacicieli ziemi. A zatem system ksig gruntowych, system kartograficzno opisowy
(kataster) i system podatkowy stanowiy jedn spjn cao. A podstawowym
identyfikatorem prawa wasnoci do gruntw w ksidze gruntowej i katastrze gruntw by
numer parceli. Ten stan ujmowania prawa wasnoci i jego zasigu trwa do czasu gdy
Polska odzyskaa niepodlego. W 1918 r. w miejsce ksig gruntowych w Polsce
wprowadzono Ksigi Wieczyste. Zreformowanie ksig gruntowych wynikao ze zmian
granic administracyjnych wsi i miast spowodowanych rozwojem spoeczno
gospodarczym.
Gwn przyczyn wprowadzenia KW byy zmiany granic administracyjnych
miejscowoci pocigajce za sob zmiany numerw identyfikacyjnych parcel. Polska
Ksiga Wieczysta rni si tym, e nie utosamia si z okrelon miejscowoci jak
ksiga gruntowa lecz z caym okrgiem sdowym. Struktura KW obejmuje cztery dziay.
81

Dzia I odpowiada karcie A, dzia II karcie B, a karta C ksigi gruntowej zostaa

podzielona na dzia III obejmujcy suebnoci gruntowe i dzia IV wycznie
dotyczcy hipoteki. Ostatnia rnic jest to, e w dziale I oprcz numeru parceli czy
dziaki podawana jest ich powierzchnia.
Stworzenie KW byo przyszociowym spojrzeniem dlatego, e zdawano sobie
spraw z faktu stworzenia polskiego systemu katastralnego, ktry musi czy cigo
stanu prawnego istniejcego w ksigach wieczystych, a ktrych dalsza ich kontynuacja
bya nie moliwa na zaistniae i zachodzce

zmiany granic administracyjnych

miejscowoci.
4.3.1. Ksigi gruntowe.
Genezy powstania ksig gruntowych naley doszukiwa si tu po zniesieniu
poddastwa i uwaszczeniu wocian.
skutkowao

otrzymaniem

gruntu

na

To niesychanie doniose wydarzenie, ktre

wasno

spowodowao

moliwo

nim

rozporzdzania, sprzedawania czy te darowania. Ta wasno staa si przedmiotem,

obiektem, brak tylko byo instytucji, ktra by j ubezpieczaa. Wystpia konieczno
wprowadzenia takiej instytucji ze wzgldw uwaszczeniowych i wynikajcych z tego
tytuu sporw sadowych, jak rwnie ruchu przemysowego i handlu na ktrym cz
zdobytych pienidzy szukaa lokaty, dugo czy krtko terminowego kredytu na wasnoci
nie tylko duej ale i maej. To byy powody do powstania instytucji ksig gruntowych.
Prawo wasnoci do nieruchomoci w Austrii jak rwnie na ternach pod zaborem
austriackim rejestroway ksigi gruntowe. Zostay zaoone na podstawie powszechnej
ustawy z 25 lipca 1871 roku o ksigach gruntowych, ustawy z 20 marca 1874 roku
o zakadaniu i wewntrznym urzdzeniu ksig gruntowych w Galicji, oraz instrukcji do
wykonania ustawy o ksigach gruntowych z 19 stycznia 1872 roku.
W oparciu o operat katastru podatku gruntowego dla kadej gminy katastralnej
sdy grodzkie zakaday ksigi gruntowe rustykalne (wiejskie), natomiast sdy okrgowe
- ksigi gruntowe tabularne i miejskie.
Kada ksiga gruntowa lub tabularna skadaa si z ksigi gwnej i zbioru
dokumentw. W ksidze gwnej dokonywano wpisw wszystkich istotnych praw,
obcie i stosunkw dotyczcych nieruchomoci. Natomiast druga, integralna cze
ksigi zawieraa oryginay lub odpisy dokumentw, na podstawie ktrych dokonano
wpisu. Podstaw urzdzenia ksigi gruntowej by podzia nieruchomoci na jednostki
82

gruntowe, zwane ciaami hipotecznymi, ktrymi mogy by parcele, jak rwnie cae
gospodarstwo o ile naleao do jednego waciciela.
Ksiga gruntowa bya wic zbiorem wykazw hipotecznych, zakadanych dla
kadej nieruchomoci oddzielnie, oznaczonych liczbami w kolejnoci arytmetycznej dla
poszczeglnych nieruchomoci. Wykazy hipoteczne Lwh11 byy przeznaczone do
wpisywania cia hipotecznych i ich praw rzeczowych oraz zmian tych praw.
System ksigi gruntowej dla danej miejscowoci zapisywany by w trzech
nastpujcych kartach: w karcie A posiadania, B wasnoci i C ciarw. W karcie
A wpisywano wszelkie zmiany powstae przez poczenie i podzia parcel danego ciaa
hipotecznego na skutek czynnoci prawnych. W karcie B widniej wpisy dotyczce
prawa wasnoci, tytuu nabycia tego prawa, objanie warunkw i ogranicze co do
waciciela i rozporzdzania ciaem hipotecznym.

W karcie C oprcz suebnoci

istniejcych na danych parcelach byy rwnie zapisywane zobowizania kredytowe.

System prawny rejestracji prawa wasnoci obejmowa wszystkich wacicieli
i grunty w gminie katastralnej. Wszystkie nieruchomoci w kadej gminie katastralnej
podlegay przymusowemu wpisowi do ksig gruntowych z wyjtkiem dbr publicznych
jako dbr pastwowych i gminnych.
Dla gminy katastralnej by zaoony kataster gruntw, ktrego jednym z celw
byo opodatkowanie wacicieli ziemi. A zatem system ksig gruntowych, system
kartograficzno opisowy (kataster) i system podatkowy stanowiy jedn spjn cao.
A podstawowym identyfikatorem prawa wasnoci do gruntw w ksidze gruntowej
i katastrze gruntw by numer parceli. Ten stan ujmowania prawa wasnoci i jego
zasigu trwa do czasu gdy Polska odzyskaa niepodlego.
4.3.2. Ksigi wieczyste.
Ustrj ksig gruntowych po 1918 r. zastpiy ksigi wieczyste. Obecnie w Polsce
ustrj ksig wieczystych reguluje ustawa z 6 lipca 1982 o ksigach wieczystych i hipotece
[Ustawa 1982], za kwestie szczegowe - rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z 17
wrzenia 2001 w sprawie prowadzenia ksig wieczystych i zbiorw dokumentw [Rozp.
2001]. Ustawa ta w zasadzie powtarza regulacje zawarte w poprzednich aktach prawnych
regulujcych ustrj ksig wieczystych w Polsce (w dekrecie z 11 padziernika 1946

11

Liczba wykazu hipotecznego kolejny numer, pod ktrym rejestrowano nieruchomo.

83

Prawo o ksigach wieczystych). W latach 1964-1991 ksigi wieczyste prowadziy

pastwowe biura notarialne, natomiast od 1991 roku ksigi wieczyste znw s
prowadzone przez wydziay ksig wieczystych w sdach rejonowych waciwych dla
miejsca pooenia nieruchomoci.
Ksigi wieczyste s powszechnie obowizujcym rejestrem publicznym, w ktrym
ujawnione s stany prawne nieruchomoci w celu zabezpieczenia ich obrotu rynkowego.
Zgodnie z art. 16 ustawy [Ustawa 1982] ksigi wieczyste oprcz praw rzeczowych mog
zawiera prawa osobiste i roszczenia. Wg [Malina R., Kowalczyk M. 2009] Ksiga
wieczysta jest swoistego rodzaju dowodem osobistym nieruchomoci, rejestrujcym jej
stan prawny, zabezpieczajcym obrt nieruchomoci, umoliwiajcym ustanowienie na
nieruchomoci obcie w formie hipoteki oraz dokonywanie podziau ewidencyjnego
i prawnego nieruchomoci.
Ksigi wieczyste prowadzone s dla nieruchomoci a nie dla wacicieli, to
znaczy, e jedna osoba moe by wskazana jako waciciel w kilku ksigach wieczystych,
natomiast to samo prawo wasnoci winno by wykazane w jednej i tylko w jednej
ksidze wieczystej.
Instytucj ksig wieczystych rzdzi kilka zasad. Najwaniejsze z nich to:

Jawno kady moe przeglda ksigi wieczyste w obecnoci

pracownika sdu [Ustawa 1982], w zwizku z tym nie mona si zasania
nieznajomoci wpisw w ksidze wieczystej ani wnioskw o ktrych
uczyniono w niej wzmiank.

Domniemanie zgodnoci stanu rzeczywistego ze stanem prawnym

domniemywa si (tzn. przyjmuje za pewne, jeeli nie zostanie
udowodnione co innego), e stan prawny ujawniony w ksidze wieczystej
jest zgodny ze stanem rzeczywistym (tzn. e prawa wpisane istniej,
a wykrelone nie istniej); niezgodno treci ksigi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym moe by usunita jedynie w drodze
odpowiedniego procesu cywilnego.

Rkojmia wiary publicznej ksig wieczystych w razie niezgodnoci

midzy

stanem

prawnym

ujawnionym

ksidze

wieczystej

a rzeczywistym stanem prawnym [Ustawa 1982], tre ksigi rozstrzyga

na korzy tego, kto przez czynno prawn z osob uprawnion wedug
ksigi wieczystej naby wasno.

84

Pierwszestwo praw wpisanych ograniczone prawa rzeczowe wpisane

do ksigi wieczystej maj pierwszestwo przed takimi prawami nie
wpisanymi do ksigi [Ustawa 1982].

Ksiga wieczysta skada si z 4 dziaw , w ktrych wpisuje si:

Dzia I obejmuje oznaczenie nieruchomoci (Dzia I-O wpisy na

podstawie danych z ewidencji gruntw i budynkw, pozwalajce na
dokadne oznaczenie nieruchomoci i jej pooenie), oraz wpisy praw
zwizanych z wasnoci ( Dzia I-SP ewentualne prawa zwizane
z prawem wasnoci wpisanej nieruchomoci tj. np. prawo suebnoci
dla nieruchomoci wadncej),

Dzia II

obejmuje wpisy dotyczce wasnoci i uytkowania

wieczystego, a przy ograniczonych prawach rzeczowych wpisy dotyczce

osoby, ktrej przysuguje wasnociowe spdzielcze prawo do lokalu
mieszkalnego, uytkowego lub prawo do domu jednorodzinnego
w spdzielni mieszkaniowej,

Dzia III

obejmuje wpisy dotyczce ograniczonych praw rzeczowych

(z wyjtkiem hipotek), wpisy ogranicze zwizanych z rozporzdzaniem

nieruchomoci

lub

uytkowaniem

wieczystym,

prawa

osobiste

i roszczenia cice na nieruchomoci (np. prawo suebnoci dla

nieruchomoci obcionej),

Dzia IV obejmuje wpisy hipoteki,

jako prawne zabezpieczenia na

nieruchomoci dunika roszcze pieninych z dokadnym okreleniem

ich wysokoci i waluty, oraz dotyczce zakresu, rodzaju, pierwszestwa
i ewentualnych innych cech hipoteki.
Nowelizacja ustawy o ksigach wieczystych i hipotece oraz wejcie w ycie
ustawy z 14 lutego 2003 roku o przenoszeniu treci ksigi wieczystej do struktury ksigi
wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym oraz rozporzdze wykonawczych
Ministra Sprawiedliwoci:

dnia

14

sierpnia

2003

roku

sprawie

szczegowej

organizacji

i funkcjonowania orodka migracyjnego ksig oraz zada tego orodka i sadu

rejonowego podczas migracji ksig wieczystych [Rozp 2003 a],

85

z dnia 20 sierpnia 2003 roku w sprawie sposobu przenoszenia treci

dotychczasowej ksigi wieczystej do struktury ksigi wieczystej prowadzonej
w systemie informatycznym [Rozp 2003b].

z dnia 20 sierpnia 2003 roku w sprawie zakadania i prowadzenia ksig

wieczystych w systemie informatycznym [Rozp 2003c].

nie zmieniy charakteru ksigi wieczystej jako rejestru publicznego.

Po wejciu w ycie ustawy migracyjnej powsta tymczasowo dwutorowy system
prowadzenia ksig wieczystych, do czasu, gdy system informatyczny obejmie wszystkie
ksigi wieczyste zaoone lub urzdzone po dniu 1 styczna 1947 roku. Na dwutorowy
system prowadzenia ksig wieczystych skada si system dotychczasowy tzw. papierowe
ksigi wieczyste oraz system elektroniczny tzw. elektroniczne ksigi wieczyste,
prowadzony w wyznaczonych przez Ministra Sprawiedliwoci sdach rejonowych. Cech
charakterystyczn caego programu informatyzacji ksig wieczystych jest pozostawienie
nienaruszonego modelu ksigi wieczystej, jaki zosta wprowadzony z dniem 1 stycznia
1947 roku. Ustawa migracyjna reguluje zasady i tryb czynnoci zwizanych
z przenoszeniem treci dotychczasowej ksigi wieczystej do ksigi wieczystej
prowadzonej w systemie informatycznym. Og tych czynnoci w praktyce nosi nazw
migracji ksigi wieczystej.
Ksiga wieczysta w postaci elektronicznej skada si take z czterech dziaw, z t
rnic, e ich podzia na amy zosta zastpiony podziaem na rubryki i pola, a te z kolei
dziel si odpowiednio na podrubryki i podpola. Przegldanie elektronicznej ksigi
wieczystej polega jedynie na wywoaniu danej ksigi wieczystej na ekranie monitora,
jednak nie ogranicza to formalnej jawnoci ksig wieczystych. Przenoszenia wpisw
z dotychczasowej ksigi wieczystej dokonuje si w sposb uniemoliwiajcy zmian
treci lub zakresu ujawniajcych praw i roszcze. Prawidowo przemigrowania
dotychczasowej ksigi wieczystej zatwierdza sdzia lub referendarz sdowy. Po
dokonaniu wszelkich czynnoci przeniesiona tre dotychczasowej ksigi wieczystej staje
si treci ksigi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym i od tej chwili
podlega udostpnieniu, natomiast dotychczasowa ksiga wieczysta staje si czci akt
ksigi wieczystej.

86

4.4. Metodyczne aspekty ustalenia zasigu prawa wasnoci.

Granica nieruchomoci identyfikuje i okrela nieruchomo jako przedmiot obrotu
prawnego. Art. 46 kodeksu cywilnego [k.c. 1982] w definicji nieruchomoci czy dwa
nierozerwalne aspekty opisujce nieruchomo: jej fizyczne wydzielenie w terenie oraz
prawne wyodrbnienie przedmiotu wasnoci. Fizyczne wydzielenie nieruchomoci
odbywa si przez wyznaczenie w terenie pooenia znakw i przebiegu linii granicznych,
okrelenie jej powierzchni i jednoznaczne oznaczenie. Prawne wyodrbnienie
nieruchomoci nastpuje poprzez okrelenie podmiotu, ktremu przysuguj prawa
rzeczowe do okrelonej czci powierzchni ziemi.
Pojcie granicy nieruchomoci jest zatem zwizane z jednej strony z fizyczn
definicj nieruchomoci jako czci powierzchni ziemskiej, ktra jest ulokowana
w wielowymiarowej przestrzeni, a z drugiej strony czy si z definicj prawa wasnoci
okrelajcego jednoczenie granice tego prawa. Jeli opisujemy w przestrzeni fizyczny
ksztat nieruchomoci granica bdzie wyznacza obszar,

w ktrym waciciel moe

z wyczeniem innych osb korzysta ze swojego prawa zgodnie z jego spoecznogospodarczym przeznaczeniem [art. 140 k.c.].
Reasumujc granica nieruchomoci jest opisywana w wymiarze fizycznym za
pomoc punktw i linii granicznych oraz w wymiarze prawnym poprzez ustanowienie
zasigu prawa wasnoci w stosunku do otaczajcej przestrzeni fizycznej i prawnej.
W katastrze nieruchomoci funkcjonuj dwa rodzaje granic: granice ujawnione uprzednio
w ewidencji gruntw oraz granice ustalone wedug stanu prawnego nieruchomoci
(granice prawne).
Te pierwsze zostay wyznaczone podczas ustalania stanu wadania przy
zakadaniu EGiB w latach 1956 70. Nie s to granice, ktre wyznaczaj w terenie zasig
prawa wasnoci do nieruchomoci, gdy ustalenie ich przebiegu polegao na pomiarze
stanu uytkowania na gruncie, zgodnie ze wskazaniami zainteresowanych stron, bez
obowizku okazywania dokumentw potwierdzajcych prawo wasnoci, a tylko
usankcjonowanych podpisem w protokole. S to jednak granice rejestrowane
i uwidocznione w operacie ewidencji gruntw i budynkw w pastwowym zasobie
geodezyjno-kartograficznym.
Granice prawne nieruchomoci to jednoznacznie okrelone w terenie granice,
ustalone w toku postpowania geodezyjno administracyjnego albo sadowego,
zakoczonego ostateczn decyzj administracyjn lub prawomocnym orzeczeniem
87

sadowym,

ktre

zostay

wydane

wyniku

przeprowadzenia

rozgraniczenia

nieruchomoci, podziau nieruchomoci (granica dzielca nieruchomo), scalenia

i podziau nieruchomoci, scalenia i wymiany gruntw, wywaszczenia nieruchomoci,
jak rwnie w wyniku innych prac geodezyjnych majcych na celu zaoenie,
aktualizacj czy modernizacj operatu EGiB, poprzedzonych protokolarnym ustaleniem
granic nieruchomoci.
Ustalenie przebiegu granic prawnych nieruchomoci jest bardzo istotne z uwagi na
ochron prawa wasnoci. Te granice okrelaj na gruncie zasig prawa wasnoci
w stosunku do ssiadujcych ze sob nieruchomoci.

Przebieg granic odtwarza si na

gruncie z zachowaniem odpowiednich technicznych standardw dokadnociowych na

podstawie kopii, wyrysw, odrysw, wypisw lub odpisw dokumentw i danych miar
z gruntu i ich pochodnych znajdujcych si w pastwowym zasobie geodezyjno
kartograficznym, posiadajcych dane o ich rodzaju, wykonawcy i terminie sporzdzenia.

88

5. Metody przetwarzania analogowej mapy byego katastru austriackiego do postaci

cyfrowej dla potrzeb regulacji stanw prawnych nieruchomoci i modernizacji
ewidencji gruntw i budynkw.
W obecnych czasach zaobserwowa mona cigy i gwatowny rozwj
nowoczesnych technologii informatycznych, stosowanych w geodezji i kartografii.
Uywa si ich przede wszystkim do tworzenia i prowadzenia cyfrowych baz danych
przestrzennych, bdcych podstaw wszelkich Systemw Informacji Przestrzennych.
Niejednokrotnie zdarzaj si sytuacje zmuszajce do wykorzystania analogowych map
i materiaw archiwalnych, pochodzcych nawet z pocztku XIX wieku. Do takich nale
midzy innymi sprawy sporne i sdowe o zasig prawa wasnoci do nieruchomoci,
prace

zwizane

gospodark

nieruchomociami

(podziay

rozgraniczenia

nieruchomoci), wykorzystanie map byych systemw katastralnych w procesie

modernizacji ewidencji gruntw i tworzenia cyfrowej mapy ewidencji gruntw jak
rwnie wszelkie opracowania badawcze dotyczce analiz zmian przestrzennych
elementw rodowiska przyrodniczego.
Wykorzystujc owe archiwalne materiay kartograficzne (w tym przypadku mapy
byego katastru austriackiego) naley przej z postaci analogowej do postaci cyfrowej
mapy rastrowej. Jednak sam raster, nie poddany adnej obrbce nie daje wielu informacji,
gdy nie posiada okrelonych wsprzdnych w adnym ukadzie i nie posiada cech
geometrycznych niezbdnych do prawidowego jego wykorzystania. Poza tym jest on
obarczony rnego rodzaju bdami tj.: bdami wynikajcymi z pomiaru terenowego,
wynikajcymi z kartowania szczegw sytuacyjnych, bdami wynikajcymi ze zuycia
i wieku map oraz ze skanowania. Ze wzgldu na to naley dokona przejcia z ukadu
rdowego wsprzdnych katastralnych do obowizujcego pastwowego ukadu
odniesie przestrzennych. Inaczej mwic, archiwalnym mapom naley nada
odpowiednie georeferencje, tak aeby osadzi je w przestrzeni i wsprzdnych,
w ktrej funkcjonuj aktualne opracowania geodezyjno-kartograficzne. Jednake
w zasobach pastwowej suby geodezyjno-kartograficznej nie ma adnych danych
liczbowych,

pozwalajcych

na

automatyczne,

bezporednie

jednoznaczne

przetransformowanie wsprzdnych punktw z dawnych ukadw katastralnych do

obecnie obowizujcego ukadu odniesie przestrzennych. Do wyznaczenia formu
transformacyjnych wykorzystywane s metody empiryczne okrelajce bezporednio
w terenie punkty dostosowania, posiadajce wsprzdne w obu ukadach. Odpowiednio
89

dobrany rodzaj transformacji jak rwnie poprawnie wybrane punkty dostosowania

stwarzaj moliwo zminimalizowania a nawet cakowitej likwidacji prawie wszystkich
bdw (za wyjtkiem tych, wynikajcych z pomiaru terenowego i bdw osnowy),
ktrymi obarczony jest zeskanowany raster mapy byego katastru austriackiego. Wanym
zagadnieniem w tych przypadkach jest dobr odpowiedniego modelu transformacji, ktry
pozostaje w silnym zwizku z doborem punktw dostosowania. Przy zastosowania
transformacji wiernoktnej Helmerta zwrci uwag naley na dokadno pooenia
punktw dostosowania, a samo ich rozmieszczenia jest mniej istotne. Stosujc z kolei
transformacj afiniczn, zwrci uwag naley przede wszystkim na waciwe
rozmieszczenie punktw dostosowania ale take na dokadno ich pooenia [Hanus
2006]. Dokonujc wyboru rodzaju transformacji naley zawsze wiedzie jakimi cechami
si ona charakteryzuje i jakie zmiany powoduje. Naley rwnie uwzgldni ograniczenia
dotyczce rodzaju dopuszczalnych znieksztace obrazu wzgldem ukadu pierwotnego
(afiniczno, konforemno) oraz stopie wielomianu funkcji przeksztacenia [Kadaj
2002].
Obowizujcy

ukad

odniesie

przestrzennych

2000

odznacza

si

konforemnoci odwzorowania powierzchni elipsoidy. Mimo i odwzorowanie uyte

w katastralnym ukadzie wsprzdnych (zmodyfikowane odwzorowanie CassiniSoldner'a) nie jest do koca precyzyjnie okrelone, moemy przyj , e w ograniczonych
obszarach lokalnych ukad ten by realizowany w sposb wiernoktny. Wynikao to
bezporednio z przyjcia podstaw triangulacyjnych dla katastru, gdzie elementami
ksztatujcymi geometri ukadw pomiarowych byy kty. Dlatego te mona bez
wikszego bdu zaoy, e zasadnicze wzory transformacyjne midzy ukadami
powinny si opiera na zaoeniu wiernoktnoci. Przy doborze stopnia wielomianu
transformujcego naley wzi pod uwag zaoenie, i niezalenie od cechy
wiernoktnoci odwzorowa elementarna skala liniowa nie jest wielkoci sta. Std
te zmiana tej skali moe wystpi ju na odcinkach kilkukilometrowych, co ogranicza
moliwo zastosowania transformacji Helmerta jako przeksztacenia liniowego, a jako
minimalny stopie transformacji wedug [Kadaj 2002] naley przyj drugi.
Dokonujc transformacji ukadu katastralnego do obowizujcego ukadu
odniesie przestrzennych, w pierwszej kolejnoci naley z wykorzystaniem transformacji
wiernoktnej

Helmerta

dokona

weryfikacji

poprawnoci

przyjtych

punktw

dostosowania. Po weryfikacji i odrzuceniu punktw o zbyt duym bdzie pooenia,

90

naley wyznaczy oglne formuy transformacyjne z zastosowaniem przeksztacenia

wielomianowego-konforemnego (wiernoktnego) o stopniu n>2.
W wyniku transformacji wszystkie punkty dostosowania otrzymay nowe
wsprzdne a ukadzie wtrnym, zmienione w stosunku do wsprzdnych katalogowych
tych punktw. W celu zachowania katalogowych wsprzdnych punktw dostosowania
naley dokona korekty post-transformacyjnej Hausbrandta. Korekta ta polega na
przywrceniu katalogowych wartoci wsprzdnym punktw dostosowania w ukadzie
wtrnym i rozrzuceniu odchyek powstaych na punktach dostosowania na inne
transformowane punkty nie bdce punktami dostosowania [Hausbrandt 1971].
5.1. Metoda transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej
(do obowizujcego ukadu odniesie przestrzennych)

z wykorzystaniem

bezporednich nawiza trwaych punktw katastralnych.

Mapa byego katastru austriackiego chronia prawo wasnoci. Wznowienie
granicy na podstawie tej mapy byo jedynym rodkiem przywrcenia naruszonego stanu
prawnego. Rwnoczenie jednak mapy katastralne systematycznie traciy na dokadnoci,
a brak danych liczbowych i stabilizacji punkw granicznych okazay si bardzo sab
stron byego katastru austriackiego. Dlatego te jak podane jest w [Kobyliski 1939],
opieranie cigw poligonowych i obliczanie ich w oparciu o odczytanie graficzne z mapy
wsprzdne jest mao dokadne, kopotliwe i nieekonomiczne. Opracowano wic sposb
obliczenia i wkrelenia zdj poligonowych do map katastralnych bez korzystania ze
wsprzdnych otrzymanych graficznie z mapy [Wskazwki praktyczne 1931, Noga,
Schilbach 1973]. Sposb ten polega na obliczeniu wsprzdnych poligonu otwartego jak
i staych punktw katastralnych, pomierzonych na ten poligon w ukadzie niezalenym,
a nastpnie przy pomocy obliczonych wsprzdnych staych punktw w ukadzie
niezalenym dopasowywano

przyjty ukad do mapy katastralnej [Noga, Schilbach

1973]. Do najwaniejszych czynnoci w pocztkowym etapie tego sposobu byo wybranie

i pomiar jak najwikszej liczby punktw staych, tak aby w prosty sposb mona byo
obliczy ich wsprzdne w ukadzie niezalenym. Dziki tym zabiegom moliwe stao
si wpasowanie mapy byego katastru austriackiego do tej z nowego pomiaru. Stao si to
podstaw do dalszych bada nad moliwoci wykorzystania map byego katastru
austriackiego w procesie modernizacji ewidencji gruntw i budynkw.

91

W Polsce pierwsz prac nad opracowaniem i wdroeniem technologii

modernizacji ewidencji gruntw i budynkw na terenach gdzie funkcjonuj mapy
ewidencyjne w skali 1 : 2880 z wykorzystaniem

metod fotogrametrii cyfrowej by

projekt pilotaowy z 2002 roku, zlecony przez Gwnego Geodet Kraju na obiekcie
Poronin Maopolskiej Grupy Geodezyjno-Projektowej z Tarnowa i PGI Compass
z Krakowa. Zastosowana metoda wykorzystania map byego katastru austriackiego
opieraa si na pomiarach terenowych punktw granicznych dziaek bdcych
jednoczenie staymi punktami parcel gruntowych. W oparciu o bardzo du liczb
punktw pomierzonych, dokonano transformacji ukadu katastralnego do ukadu 1965.
Masowy pomiar punktw dowizania wykaza du liczb punktw, ktre nie speniy
wymogw dokadnociowych. Zastosowany sposb nawizania ostatecznie da
pozytywne rezultaty w wykorzystaniu map byego katastru austriackiego. Wadliwoci
tego sposobu jest bardzo duy nakad pracy w terenie, ktrej rezultaty nie zostay
w caoci wykorzystane.
Problem transformacji mapy byego katastru austriackiego zosta poruszony
w badaniach prowadzonych przesz Hycnera i Szczutko przy opracowaniu metody
wyznaczenia zasigu prawa

wasnoci do nieruchomoci gruntowej na podstawie

dowodu z mapy byego katastru austriackiego. Metod t, przedstawion w [Hycner,

Szczutko 1996 i 1997] nazwano metod punktw oparcia. Jej istot bya identyfikacja na
mapie i w terenie sieci punktw oparcia, na podstawie ktrych wyznaczano w terenie
pooenie punktw przedmiotowej granicy. Dopasowanie sieci punktw oparcia ukadu
terenowego i mapy byego katastru austriackiego dokonywano metod transformacji
afinicznej, metod kolejnych przyblie prowadzcych do eliminacji tych punktw
oparcia, ktre nie speniay zaoonego kryterium dokadnociowego. Podczas kolejnych
transformacji odrzucano zatem te punkty, dla ktrych bd transformacji by wikszy od
zaoonej dokadnoci uzyskania dowodu z mapy (bd dopasowania wyraony w mierze
rzeczywistej nie mg by wikszy ni 0.6 m). Do przeprowadzenia tej transformacji
zalecano wykorzysta sie punktw oparcia zidentyfikowanych na mapie byego katastru
austriackiego i w terenie w liczbie moliwie jak najwikszej, tak by zapewni wiksz
niezmienno caego ukadu, w ktry wkomponowany by fragment przedmiotowej
granicy. Za punkty oparcia naleao przyj przede wszystkim punkty zbiegu trzech lub
wicej granic, punkty zaamania granic czy te punkty przecicia si linii granic poza
parcel katastraln. Punktw oparcia jak podaj [Hycner, Szczutko 1996] pocztkowo
powinno by kilkadziesit.
92

Proces transformacji, w ktrej sieci punktw uznano za dopasowane, przyjto za

ostateczny, a uzyskane w nim ostateczne parametry transformacji posuyy do
przeliczenia pooenia punktw granicy z ukadu mapy na ukad terenowy. Przy
ostatecznym

wyborze

punktw

oparcia

kierowano

si

dodatkowo

kryterium

rwnomiernego rozmieszczenia punktw pooonych po obu stronach granicy, ktre

gwarantuje poprawno wyznaczenia pooenia granicy oraz eliminuje wpyw lokalnych
znieksztace mapy. Metoda ta umoliwia wycignicie z mapy byego katastru
austriackiego znacznie wikszej dokadnoci ni te, ktre uzyskiwano stosujc metod
tradycyjn [Hycner, Szczutko 1996].
Badania nad transformacj map byego katastru austriackiego do obowizujcego
ukadu odniesie przestrzennych prowadzi rwnie

Hanus. Dokona i przedstawi

w [Hanus 2006] oceny przydatnoci dokumentacji byego katastru austriackiego, w tym

przede wszystkim mapy katastralnej do potrzeb wspczesnych prac geodezyjnych.
Zwrci uwag na konieczno okrelenia celu, jakiemu ma suy przetransformowana
mapa byego katastru austriackiego, gdy od niego zaley dobr rodzaju transformacji
i punktw dostosowania.
W pierwszej kolejnoci zaprezentowany zosta rodzaj transformacji mapy
katastralnej byego zaboru austriackiego z moliwoci wykorzystania jej w procesie
rozgraniczenia i podziau nieruchomoci. W tym wypadku istniej zdaniem [Hanus 2006]
dwie moliwoci pozyskania punktw dostosowania. Najprostszym, ze wzgldu na
szerok dostpno materiaw, jest wykorzystanie punktw z operatw pomiarowych
z czynnoci geodezyjno-prawnych dokonywanych na nieruchomociach ssiednich
w stosunku do nieruchomoci rozpatrywanej. Analiza materiaw w tym przypadku
wymaga szczeglnej ostronoci. Wynika to z ograniczonego zaufania do materiaw
przyjtych do zasobu w szczeglnoci ze wzgldu na niekompetencj i niewaciwy
sposb wykonywania prac przez niektrych geodetw. Znacznie bezpieczniejszym
sposobem, i dajcym lepsze rezultaty, pozyskania punktw dostosowania, dla
wpasowania rastrw, wykorzystywanych w procesie rozgraniczenia lub podziau jest ich
pomiar terenowy. Przy doborze punktw w tym sposobie naley w szczeglnoci zwrci
uwag i pomierzy w terenie takie elementy jak trjmiedze, stare drzewa, elementy
starych ogrodze, czy naroa starych budynkw i budowli [Hanus 2006]. W przypadku
rozgraniczenia czy podziau nieruchomoci wykorzystywany jest jedynie fragment mapy
poddawanej

transformacji,

dlatego

te

przy

odpowiednim

wyborze

punktw

dostosowania, wybr rodzaju transformacji nie bdzie mia wikszego znaczenia.

93

Aby zachowa jednak najwierniejszy ukad przestrzenny granic dziaek czy parcel naley
wybra transformacje konforemne, w szczeglnoci Helmerta oraz wielomianowe.
W procesie transformacji czsto zdarza si tak, e niektre punkty dostosowania nie bd
pasowa do reszty punktw, co niesie za sob konieczno ich analizy i wyboru tych,
najlepszych do przeprowadzenia wpasowania mapy. Wybr tych punktw moe si
odbywa poprzez analiz wielu wariantw wpasowania. Konieczne staj si wtedy
zarwno analiza pola powierzchni dziaki, bdw transformacji na poszczeglnych
punktach dostosowania, jak rwnie dugoci poszczeglnych odcinkw granicy [Hanus
2006]. Dobre rezultaty daje take zastosowanie na wybrane punkty warunkw do rwna
transformacyjnych, co jest bardzo znaczce w sytuacji braku punktw dostosowania.
W nastpnej kolejnoci zostaa omwiona transformacja mapy byego katastru
austriackiego z wykorzystaniem jej do modernizacji ewidencji gruntw i budynkw oraz
tworzenia i obsugi systemu IACS. Ten asortyment robt niesie za sob konieczno
transformacji ju wszystkich sekcji mapy byego katastru austriackiego, tak aeby
pokryciem obj cay analizowany obrb ewidencyjny. Jest to najczciej spotykane
w obrbach gdzie funkcjonuje mapa ewidencyjna w skali 1:2880 (pochodna z mapy
byego katastru austriackiego). W takich przypadkach Hanus zaproponowa dwuetapowe
wykonanie

transformacji.

Transformacje

tego

rodzaju

polega

ma

na

przetransformowaniu w pierwszym etapie mapy byego katastru austriackiego do

utworzonego dla caego obrbu lub caej jednostki ewidencyjnej ukadu lokalnego,
w oparciu o punkty dostosowania w postaci naroy sekcji szczegowej wraz z punktami
calowymi . Wyznaczenie tych punktw w ukadzie lokalnym, bdcym ukadem
wtrnym, przy znajomoci rozmiarw sekcji nie jest rzecz trudn, a kreski te s
jedynymi z moliwych do wykorzystania punktami dostosowania. Najkorzystniej jest tu
zastosowa

transformacj

afiniczn

pierwszego

stopnia,

dajc

niskie

bdy

transformacyjne i nie powodujc duych przesuni wewntrz mapy. Skalibrowana

w ten sposb mapa charakteryzuje si ju terenowymi cechami geometrycznymi, przez co
umoliwia wektoryzacj granic parcel katastralnych bd dziaek ewidencyjnych oraz
synchronizacj danych ewidencyjnych. Drugi etap transformacji zdaniem [Hanus 2006]
polega ma na wpasowaniu przetransformowanych map rastrowych oraz ewentualnie
utworzonych map wektorowych w obowizujcy ukad wsprzdnych z wykorzystaniem
zbioru pomierzonych w terenie punktw dostosowania, ktrych liczba moe by o wiele
mniejsza ni w procesie transformacji jednoetapowej. Moliwe jest rwnie
wykorzystanie punktw dostosowania pochodzcych z operatw pomiarowych lub
94

pozyskanych z ortofotomapy. Najkorzystniejszym do przeprowadzenia transformacji map

byego katastru austriackiego bd ich pochodnych jest zastosowanie transformacji
wielomianowej 3 stopnia ze wzgldu na niewielki bd transformacji w stosunku do
liczby koniecznych punktw dostosowania.
5.2. Metoda porednia transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci
cyfrowej z wykorzystaniem wsprzdnych punktw triangulacji katastralnej.
W Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie pod kierunkiem Prof. Karola Nogi po
raz pierwszy opracowano sposb matematycznej transformacji katastralnego ukadu
lwowskiego do pastwowego ukadu odniesie przestrzennych bez pomiarw terenowych
wykorzystujcej narzdzia i programy komputerowe, ktrej zaoenia i rezultaty
szczegowo przedstawione zostay w [Kubowicz 2003, Kubowicz 2006]. Jest to ujcie
bardzo usprawniajce poprzednie metody, gdy wykorzystuje

wsprzdne punktw

triangulacji katastralnej z Katalogu Suby Geograficznej [Michaowski J, Sikorski T.

1932]. Wykonanie transformacji katastralnego ukadu lwowskiego do obowizujcego
ukadu odniesie przestrzennych byo moliwe dziki odszukaniu wsprzdnych
punktw triangulacji I, II, III rzdu, a nastpnie

ich identyfikacji z punktami

posiadajcymi wsprzdne w ukadzie 1965 czy 2000. Tak zidentyfikowane zbiory

punktw posuyy do wyznaczenia przyblionych formu transformacyjnych. Przy
uyciu programu GEONET obliczono parametry transformacji paskiej konforemnej II
stopnia. Wyznaczone przyblione parametry transformacji su do wstpnego
przeliczenia punktw dostosowania, ktrymi byy naroa sekcji szczegowych mapy
byego katastru austriackiego wraz z punktami calowymi do ukadu 1965. W celu
zachowania katalogowych wsprzdnych punktw dostosowania zastosowano poprawki
post-transformacyjne Hausbrandta. W oparciu o punkty dostosowania dokonano
wstpnej kalibracji rastrw. Polegaa ona na odtworzeniu w ukadzie map faktycznego
ukadu prostoktnego, zaoonego przy ich tworzeniu oraz eliminacji bdw
spowodowanych deformacj materiaw kartograficznych, a take bdw powstaych
w procesie skanowania [Kubowicz 2007]. Kalibracj wykonano z zastosowaniem
przeksztacenia wielomianowego-afinicznego III rzdu na kadym rastrze sekcji mapy
osobno w programie EwMapa. Maksymalna odchyka wpasowania rastra do ramki
nominalnej arkuszy nieuszkodzonych o sporadycznych brakach znaczkw calowych nie
moe przekroczy 1,5 m.

W przypadku wystpienia trudnych do skorygowania

95

znieksztace ramek, dla kilku punktw dopuszcza si wystpienie odchyek do wartoci

1,8 m. Dla arkuszy z niepen ramk nominaln odchyki wymiarw rastra od wymiarw
mapy nie mog przekracza 2,5 m [Wodek 2003].
Ostatecznym etapem jest transformacja rastrw mapy do obowizujcego ukadu
wsprzdnych w celu wyznaczenia ostatecznych formu transformacyjnych midzy
ukadami. Ta estymacja realizowana jest przy pomocy licznego zbioru punktw
sytuacyjnych wybranych jako punkty dostosowania [Kubowicz 2006]. Pary tych punktw
uzyskuje si w wyniku identyfikacji na obrazie mapy byego katastru austriackiego
i mapy ewidencyjnej z jednoczesnym pomiarem wsprzdnych w ukadzie katastralnym
i 1965 czy 2000. Jako punkty dostosowania naley wybiera punkty zaamania
trjmiedz parcel macierzystych i odpowiadajce im punkty zaamania dziaek
ewidencyjnych rwnomiernie zlokalizowanych na caym obszarze opracowania, a przede
wszystkim na jego obrzeach. Naley unikach wyboru punktw zlokalizowanych przy
drogach bezporedniej obsugi pl (gdy tych szeroko najczciej ulegaa zmianie).
Do zbioru punktw dostosowania mona rwnie zakwalifikowa punkty pozyskane
z operatw jednostkowych rozgranicze i podziaw nieruchomoci lub pomierzy
w terenie trwae punkty katastralne, wyznaczajc ich wsprzdne w obowizujcym
ukadzie odniesie przestrzennych. Taki zbir punktw suy do ostatecznego
wyznaczenia

formu

transformacji.

Jako

model

transformacji

naley

przyj

przeksztacenie wielomianowe-afiniczne III rzdu z zastosowaniem programu EwMapa.

Dopuszczalny bd transformacji wynosi Mt < 3 m.
5.3. Metoda porednia transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci
cyfrowej z wykorzystaniem wsprzdnych punktw triangulacji katastralnej dla
wsi Winiowa.
Wie Winiowa pooona jest w powiecie mylenickim, na terenie dawnej Galicji,
nalecej do lwowskiego ukadu katastralnego. Rozmieszczenie sekcji map byego
katastru austriackiego w arkuszach triangulacyjnych w analizowanej wsi ilustruje rycina
20. Obszar badanej wsi rozlokowany jest na 4 arkuszach triangulacyjnych
i przedstawiony na 14 sekcjach map. Pomiar stolikowy zosta wykonany w 1847 r.

96

Ryc. 20. Szkic przegldowy sekcji map byego katastru austriackiego dla wsi Winiowa.
rdo: Archiwum Pastwowe w Krakowie.

Wsprzdne naroy sekcji szczegowych mapy przyjto ze stabelaryzowanego

wykazu wsprzdnych w instrukcji katastralnej [Instruction 1904] co przedstawia tabela
3. Innym sposobem okrelenia tych wsprzdnych jest zastosowanie wzorw
matematycznych zawartych w [Fedorowski 1974].

97

Tabela 3. Wsprzdne naroy sekcji mapy byego katastru austriackiego dla wsi Winiowa.
Oznaczenie goda arkusza mapy

Wsprzdne naroy sekcji wedug katastru austriackiego

X

W.C. XXXVII 16 dg

4551.56

-280679.63

W.C. XXXVII 16 dh

3034.37

-280679.63

W.C. XXXVII 16 di

1517.19

-280679.63

W.C. XXXVII 17 de

0.00

-280679.63

W.C. XXXVII 17 df

-1517.19

-280679.63

W.C. XXXVIII 16 ag

4551.56

-282576.12

W.C. XXXVIII 16 ah

3034.37

-282576.12

W.C. XXXVIII 16 ai

1517.19

-282576.12

W.C. XXXVIII 16 bg

4551.56

-284472.60

W.C. XXXVIII 16 bh

3034.37

-284472.60

W.C. XXXVIII 16 bi

1517.19

-284472.60

W.C. XXXVIII 16 cg

4551.56

-286369.08

W.C. XXXVIII 16 ch

3034.37

-286369.08

W.C. XXXVIII 16 ci

1517.19

-286369.08

W.C. XXXVIII 17 ae

0.00

-282576.12

W.C. XXXVIII 17 af

-1517.19

-282576.12

W.C. XXXVIII 17 be

0.00

-284472.60

W.C. XXXVIII 17 bf

-1517.19

-284472.60

W.C. XXXVIII 17 ce

0.00

-286369.08

W.C. XXXVIII 17 cf

-1517.19

-286369.08

rdo: Instrukction Zr Ausfhrung der trigonometrischen und polygonomertichen

vermessungen behufs herstelung neper Plne fr die Zwecke des Grundsteuer-Katasters 1904

Pierwszym krokiem w procesie kalibracji rastrw byo skanowanie pozyskanych

z Archiwum Pastwowego w Krakowie, map na profesjonalnym skanerze stoowym,
paskim formatu A-1 o rozdzielczoci 600 dpi. Powsta binarny obraz mapy w postaci
pliku komputerowego, co umoliwio jego wizualizacj na ekranie komputera. Rastrowy
model danych suy do gromadzenia, przechowywania i przetwarzania danych
uzyskanych w procesie skanowania. Rastry stanowi obecnie atrakcyjny sposb
gromadzenia danych archiwalnych, poniewa posiadaj dwie wane cechy: uniwersalno
zapisu i moliwo wykorzystania za pomoc rnego rodzaju oprogramowania
[Kubowicz 2007].

98

W pierwszym etapie obrbki cyfrowej rastrw wsi Winiowa w programie Corel

Photo Paint wykonano przycicia do nominalnego formatu sekcji mapy katastralnej,
rozjaniono lub przyciemniono pewne obszary map rastrowych.
Wyznaczenia formu transformacji pomidzy lwowskim ukadem katastralnym
a ukadem 2000 dokonano w oparciu o istniejce punkty osnowy, posiadajce
wsprzdne w obu ukadach. W tym celu wykorzystano wsprzdne punktw
katastralnych z Katalogu Suby Geograficznej [Michaowski J, Sikorski T. 1932],
a w zasobach Powiatowego Orodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej
w Mylenicach odszukano wsprzdne punktw

im odpowiadajcych w ukadzie

2000. Nastpnie na podstawie wywiadu terenowego dokonano pierwszej eliminacji

tych punktw, ktre zmieniy swoje pooenie wskutek zniszcze lub przebudowy.
Poprawno przyjtych punktw dostosowania sprawdzono z wykorzystaniem
transformacji

wiernoktnej

Helmerta.

Po

przeprowadzeniu

wstpnych

analiz

numerycznych ostatecznie przyjto do transformacji 28 punktw dostosowania stosujc

kryterium aby uzyskane odchyki wsprzdnych punktw dostosowania nie przekraczay
1.5 metra. Na podstawie tych punktw wyznaczono ostateczne wspczynniki
transformacji za pomoc programu GEONET z zastosowaniem transformacji paskiej
konforemnej II stopnia.

Wsprzdne wybranych punktw dostosowania zestawiono

w tabeli 4, a raport z transformacji z charakterystyk dokadnociow w zaczniku 1 do

pracy znajdujcym si na pycie CD.
Bazujc na wyej wymienionych punktach i parametrach dostosowania dokonano
transformacji wsprzdnych naroy sekcji szczegowych rastrw z lwowskiego ukadu
katastralnego do pastwowego ukadu 2000 dla pasa 21.
Proces kalibracji wykonano na kadej

sekcji mapy osobno przy pomocy

programu EwMapa. Wpasowania dokonano na punkty calowe na obrazie rastra mapy

byego katastru austriackiego do ukadu wtrnego. Kalibracj wykonano dla wszystkich
sekcji i otrzymano podkady rastrowe w formacie *.evr oraz pliki *.rap posiadajce
redni bd pooenia punktu i redni bd transformacji, znajdujce si w zaczniku 2 do
pracy znajdujcym si na pycie CD.

99

Tabela 4. Punkty dostosowania przyjte do transformacji midzy ukadami.

Nazwa punktw
ukadu pierwotnego
KUL

X ukadu
pierwotnego
KUL

Y ukadu
pierwotnego
KUL

Nazwa punktw
ukadu wtrnego
"2000"

X ukadu
wtrnego
"2000"

Y ukadu
wtrnego
"2000"

Rabkaks

-18190.22

-295430.82

Rabka

5497746.95

7424102.47

Zbalowa

-7139.31

-297821.38

Zbalowa

5508689.67

7421265.12

Grzebie

-18029.95

-292640.04

Grzebie

5498020.66

7426884.28

Lapczycewks

19614.09

-262739.54

95Lapczyca

5536841.52

7455226.37

wAnna(Boche)

16192.96

-243361.31

46wAnna

5534210.72

7474722.87

Bochnia

19800.39

-260455.01

95Chodenice

5537120.38

7457500.88

Kobyla

516.85

-253924.42

49031029

5518121.74

7464807.43

Wloszczyce

16291.52

-264840.42

4903109

5533437.09

7453262.64

OstraGra

-4064.98

-243962.22

20OstraGra

5513949.97

7474946.07

Chalibogwka

8403.57

-245183.79

212ChwaliExc

5526355.55

7473218.38

GrnyFolwark

9928.1

-240271.65

208GrnyFolw

5528078.64

7478063.78

Kamionka

14309.4

-238928.95

1513Kamionka

5532509.47

7479227.22

Porba

17555.45

-251225.08

PorbaExc

5535252.37

7466812.10

PodUrbanem(B)

19657.42

-257425.92

PodUrban

5537100.26

7460532.59

Czeczen

-945.21

-280581.02

GCzeczen

5515578.92

7438236.59

Kodoj(Lysina)

-319.08

-287346.17

GLysina

5515929.38

7431452.71

Dalin

7697.22

-296992.35

Mylenice

5523546.61

7421490.75

Sularzowa

3839.64

-299418.87

GOrawinow

5519594.51

7419223.29

Borzta

9438.09

-291690.77

Borzta

5525500.62

7426717.66

Stra

2414.96

-293315.23

GStra

5518418.64

7425379.37

Pcim

-2627.38

-293223.52

Pcimks

5513384.84

7425675.59

Peklwka

-387.5

-296938.55

GKoton

5515471.95

7421872.92

Grodzisko

3823.58

-280089.36

GGrodzisko

5520363.13

7438534.94

Mogilnica

-14568.9

-271588.03

118Mogielnica

5502333.62

7447774.41

Cicho

-16461.42

-265151.93

152Cicho

5500705.55

7454281.54

Polien

-10112.56

-272072.54

601opie

5506765.57

7447110.04

Slopnicawks

-9914.88

-265928.67

1072Sopnica

5507213.40

7453239.88

Lubogoszcz

-7539.4

-284078.77

18GLubogoszcz

5508848.68

7435010.91

rdo: Opracowanie wasne w oparciu o [Michaowski J, Sikorski T. 1932] oraz danych z PODGiK
w Mylenicach.

Ostateczny etap transformacji rastra mapy byego katastru austriackiego do ukadu

2000 wykonano dla dwch sekcji mapy, ze wzgldu na wybrane do dalszych bada
cztery pierwotne ukady gruntowe, znajdujce si wanie na tych sekcjach.
100

W Winiowej dokonano identyfikacji par punktw sytuacyjnych, gwnie

trjmiedz parcel macierzystych na obrazie mapy byego katastru austriackiego i mapie
ewidencyjnej z jednoczesnym pomiarem wsprzdnych w ukadzie katastralnym
i ukadzie 2000. Do dalszych oblicze wybrano cztery any, ktre maj pokrycie dwch
sekcji (nr 4 i 5).
Na obu rastrach zidentyfikowano 188 punktw na trj miedzach oraz 29 punktw
na ramce. W tak ustalonym zbiorze punktw dopuszcza si przypadki elementw
odstajcych, czyli tzw. bdw grubych, ktre naleao bezwarunkowo wykluczy.
Tak przygotowany zbir posuy do ostatecznego wyznaczenie formu transformacji.
Jako model transformacji zastosowano przeksztacenie wielomianowe - afiniczne III
rzdu. Obliczenia wykonano przy uyciu programu EWMAPA. Wanym elementem
ostatecznej estymacji jest dopuszczalny bd redni, ktry powinien wynosi mniej ni
3m. W wyniku przedstawionego zaoenia wykluczono z ostatecznej estymacji 40
punktw (18%) uznanych za tzw. elementy odstajce. Natomiast wykorzystano na sekcji
nr 4 cznie 107 punktw a na sekcji nr 5 cznie 70. Tak wic wspczynniki
transformacji zostay obliczone w oparciu o 177 punktw.
redni bd transformacji dla arkusza nr 4 wynis 1,11m a dla arkusza nr 5
1,31m. Raporty z kalibracji zapisano w plikach 5trans2.rap i 4trans2rap w zaczniku 3 do
niniejszej pracy znajdujcych si na pycie CD.
Przy przeprowadzonej transformacji mapy byego katastru austriackiego do
obowizujcego ukadu odniesie przestrzennych zaobserwowano pewn prawidowo
w wykorzystaniu przyjtych do transformacji trwaych punktw katastralnych.
Prawidowo ta wynika z ich oddalenia na sekcji mapy w stosunku do istniejcych trzech
punktw triangulacji IV rzdu. Jak wykazay badania punkty te w pobliu stou
mierniczego byy bezporednio nanoszone na mapy, a dalsze s obarczone bdami
nawiza stolika czy pomiarw bezporednich. W dotychczasowych badaniach [Noga
1973, Noga, Schilbach 1973, Wodek 2003, Kubowicz 2006] znaczna cze (okoo 1/3)
trwaych punktw bya eliminowana z ostatecznego etapu transformacji mapy.

101

5.4. Ocena

pooenia

granic

prawnych

nieruchomoci

ich

powierzchni

przetworzonych map byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej dla wsi

Winiowa.
Przeprowadzona

transformacja

katastralnego

ukadu

lwowskiego

do

obowizujcego ukadu odniesie przestrzennych sposobem opracowanym przez

Kubowicz [2006] pozwala na porwnanie treci mapy byego katastru austriackiego
w skali 1:2880 z obowizujca map ewidencji gruntw, ortofotomap cyfrow, oraz
dokonanie szczegowych analiz zmian w przebiegu pooenia granic pierwotnych
ukadw gruntowych (anw), jak rwnie uwidocznienie rozmiarw stanw prawnych
przebiegu granic wasnoci. Uzyskana nakadka stanu prawnego umoliwia analiz zmian
pooenia granic parcel gruntowych z przebiegiem granic dziaek na mapie ewidencyjnej
oraz

uatwia

przypiesza

synchronizacje

parcel

katastralnych

dziakami

ewidencyjnymi.
Szczegow analiz i ocen dokadnoci przebiegu i pooenia granic
nieruchomoci i ich powierzchni dokonano w oparciu o materiay byego katastru
austriackiego obejmujcego dane opisowe, protok parcelowy uzyskany w Powiatowym
Orodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Mylenicach. Informacje
opisowe, oraz te obliczane w oparciu o przetworzon map byego katastru austriackiego
oraz obowizujc map ewidencji gruntw i budynkw zostay stabelaryzowane
i stanowiy podstaw do dalszych analiz.
5.4.1. Analiza przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych.
Podzia wsi Winiowa w oparciu o prawo niemieckie nastpi w1365 r. a w 1847
r. po raz pierwszy przedstawiono przestrzenny ukad granic na mapie katastru
austriackiego w skali 1:2880. Ujednolicenie ukadw odniesienia pozwolio na
wektoryzowanie mapy byego katastru

austriackiego i odtworzenie 40 pierwotnych

ukadw gruntowych pierwszych osadnikw i 2 zagrody (Zagroda i Gizwka) [Noga,

Piotrowska, Taszakowski 2008], co ilustruje rycina 21 i 22.
Charakterystyczn cech tych pierwotnych ukadw gruntowych we wsi
Winiowa jest wydzielenie ich po obu stronach potoku Winiowa. W niektrych ukadach
nastpi ich podzia wzdu, na dwie czci. Ich nazwy i podziay pochodz od nazwisk

102

pierwszych osadnikw lub ich dzieci. Charakterystyk wydzielonych ukadw

gruntowych prezentuj dane tabeli nr 5.

Ryc. 21. Wektoryzowane any lene na podstawie mapy byego katastru austriackiego.
rdo: opracowanie wasne.

Na granicach anw lenych12 zlokalizowane s najczciej drogi, ktre

obsugiway grunty rolne. Wzdu rzeki rozlokowana jest zabudowa mieszkalno
gospodarcza. Granice pierwszych ukadw gruntowych przebiegaj przez uytki zielone,
lasy i zadrzewienia, przez co obecnie nie s widoczne w terenie. Jedynie ich zaamania
powinny by zaznaczone kopcami z kamieni. Wyszczeglnione granice oddzielay
w przeszoci rne stany prawne do nieruchomoci i byy przez wacicieli szczeglnie
chronione. Zatem na przestrzeni 160 lat granice pierwotnych ukadw prawie nie ulegy
zmianie. Nastpoway tylko dalsze podziay wasnociowe anw, ktre odbyway si
zgodnie z zasad sprawiedliwego podziau przy spadkobraniu tzn. kade z dzieci
otrzymywao podobne co do wartoci gleby i oddalenia od siedliska grunty. Ze wzgldu
na rzeb terenu w badanej wsi podziay pniejsze byy tylko moliwe prostopade do
spadku terenu tworzc ukad drabinkowy gruntw.

12

Tak czsto nazywane byy pierwotne ukady gruntowe.

103

Ryc. 22. Pierwotne ukady gruntowe i ich podzia we wsi Winiowa.

rdo: opracowanie wasne.

104

Tabela 5. Charakterystyka pierwotnych ukadw gruntowych nadanych osadnikom we wsi Winiowa

w 1365 r., odtworzonych na podstawie mapy byego katastru austriackiego.
Numer
anu
lenego
na ryc.
22

ha

Numer
anu
lenego
na ryc.
22

Nazwa anu

Cyganwka

57.98

22

Kowalwka

46.27

3.2

3
4a

baz nazwy
Graboszwka

29.6
18.32

Poszczkwka

4b

Pniejszy
podzia anu
i jego nazwa

Powierzchnia
anu lub jego
czci

Nazwa anu

Pniejszy
podzia anu
i jego nazwa

Powierzchnia
anu lub jego
czci
ha

Kurpielwka

25.91

1.8

23

Zwierzwka

23.21

1.6

2
1.3

24
25

Plebaskie
Kaczmarzwka

32.92
25.11

2.2
1.7

24.79

1.7

26a

Zwierzwka

29.66

Tomerwka

15.25

44.91

Capwka

36.83
16.57

2.5
1.1

Wilkwka

34.79

2.4

51.36

3.5

19.69
16.64

1.3
1.1

Razem

43.11

26b

Kalisiwka

30.23

2.1

26

Razem

6
7

Matyjwka
Paskie

37.67
64.18

2.6
4.4

27
28a

Markwka

Mutwka

53.1

3.6

28b

Flakwka

25.5

1.7

28

10
11

Kluzwka
Solarzwka

43.42
29.2

3
2

29a
29b

12

Murzynwka

57.63

3.9

29

Razem

36.33

2.4

Razem
Leniakwka
Zawiswka

13a

Banachwka

18.99

1.3

30

Patykwka

33.01

2.3

13b

Michalika

7.18

0.5

31

Bkwka

23.56

1.6

13

Razem

26.17

1.8

32a

Polakw

8.48

0.6

14

Komidrwka

34.35

2.3

32b

Janikwka

8.88

0.6

17.36

1.2

15a

Bajerwka

14.29

32

15b

Skowronwka

27.32

1.9

33a

Murzynwka

5.24

0.4

41.61

2.9

33b

miglwka

26.35

1.8

15

Razem

Razem

16a

Dyrdyswka

20.69

1.4

33

Razem

31.59

2.2

16b

Hebdwka

36.36

2.5

34

Nawsicwka

17.71

1.2

57.05

3.9

35

Libioswka

20.28

1.4

7.67
25.13

0.5
1.7

36
37

Jurkwka
Pawekwka

36.02
21.74

2.5
1.5

16

Razem

17a
17b

Tokarzwka
Marolwka

17

Razem

32.8

2.2

38

Dziakwka

30.1

2.1

18
19a

Polakwka
Wieronkwka

33.42
5.48

2.3
0.4

39
40

Wilkwka
Wglarzwka

47.15
71.93

3.2
4.9

Kaniwka

15.62

1.1

19b

Razem any lene

1445.5 98.6

19

Razem

21.1

1.5

41

Zagroda

17.18

1.2

20

Biekwka

23.94

1.6

42

Gizwka

2.89

0.2

21

Radoniwka

30.1

2.1

20.07

1.4

Razem zagrodnicy

rdo: Ustalenie granic anw i obliczenia wasne.

105

Dysponujc mapami tego samego terenu wykonanymi w rnym czasie, rnymi

technikami pomiarowymi i z rn dokadnoci mona dokona ich oceny poprzez:

naoenie i analiz odchyek liniowych pomidzy odcinkami granicznymi,

porwnanie wsprzdnych punktw zaamania granic i analiz otrzymanych

przyrostw x i y.
Analiza odchyek liniowych oraz przyrostw x i y moe suy do oceny wzajemnej
dokadnoci map, gdy obowizujc map ewidencji gruntw i budynkw przyjto jako
map bazow. Porwnania takiego mona dokona dziki pooeniu odpowiednich
punktw granicznych w tym samym ukadzie odniesienia.
W oparciu o przetransformowane rastry mapy byego katastru austriackiego do
ukadu 2000, zwektoryzowano granice wydzielonych anw na teje mapie
i zidentyfikowano ich przebieg z granicami na obowizujcej mapie ewidencji gruntw
i budynkw w postaci cyfrowej. Identyfikacja nie sprawiaa trudnoci przy ustaleniu
przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na gruntach ornych, uytkach
zielonych czy lasach. Natomiast wystpoway rnice w ich przebiegu wzdu drg, wd
i w terenach zabudowanych. Do dalszych szczegowych analiz wybrano granice
pierwotnych ukadw gruntowych pomidzy nastpujcymi anami, oznaczonymi
numerami i nazwami na rycinie 23:

1-Cyganwka i 2-Kowalwka

2-Kowalwka i 4a-Graboszwka

4b-Poszczkwka i 5-Kalisiwka

8-Mutwka i 9-Flakwka.
Badania wykonano przy uyciu programu EwMapa dokonujc analizy ekranowej

przebiegu granic na

przetransformowanej mapie byego katastru austriackiego

i obowizujcej mapie ewidencji gruntw i budynkw w postaci cyfrowej

z jednoczesnym pomiarem odchyki liniowej pomidzy zidentyfikowanymi odcinkami
granicznymi oraz sczytaniem wsprzdnych punktw zaamania tych granic.
Ogem na analizowanym obszarze zidentyfikowano 266 odcinkw granicznych
o cznej dugoci 8682.1 m tworzce wymienione cztery granice pierwotnych ukadw
gruntowych. Dziki tej analizie otrzymano 266 rnic w przebiegu linii granicznych
z mapy byego katastru austriackiego w stosunku do mapy ewidencji gruntw
i budynkw, ktrych rozkad wielkoci pomierzonych odchyek zestawiono w tabeli 6,
a przestrzenne ich rozmieszczenie ilustruj ryciny 23,24,25,26.

106

Rnice w pooeniu odcinkw granicznych pomidzy map byego katastru

austriackiego a ewidencyjn przedstawiono nastpujcymi kolorami:

zielony - odcinki graniczne okrelone na mapie ewidencji gruntw

i budynkw uznane za identyczne z ich pooeniem na mapie byego katastru

austriackiego, dla ktrych odchyka liniowa punktw okrelajcych ich pooenie
nie przekracza 1.5 m.

ty - odcinki graniczne okrelone na mapie ewidencji gruntw i budynkw

uznane za prawdopodobnie identyczne z ich pooeniem na mapie byego katastru

austriackiego, dla ktrych odchyka liniowa punktw okrelajcych ich pooenie
mieci si w granicach 1.50 m. do 3.00 m. Identyczno takich granic naley
potwierdzi w terenie wykonujc w razie potrzeby pomiary kontrolne np. miar
czoowych.

czerwony - odcinki graniczne okrelone na mapie ewidencji gruntw

i budynkw uznane za nieidentyczne z ich przebiegiem na mapie byego katastru

austriackiego. Odchyka liniowa punktw okrelajcych ich pooenie przekracza
3.00 m.

niebieski - odcinki graniczne nie istniejce na mapie ewidencji gruntw

i budynkw.

107

Tabela 6. Rozmiary rnic wystpujcych w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych

(anw) na przetworzonej mapie byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy
ewidencji gruntw i budynkw.
Granica pomidzy
anami:
Lp.

nr anu
na
ryc. 22

nazwa anu

Cyganwka

Kowalwka

Kowalwka

4a

Graboszwka

4b

Poszczkwka

3
5

Kalisiwka

Mutwka

Flakwka

Ogem

Ilo odcinkw granic

Kryteria identycznoci
przebiegu linii granicznych
Ilo

[%]

czna
dugo
w [m]

%
dugoci
do ogu

0 - 1.5 m (kolor zielony)

57

70.4

1360.5

63.3

1.5 - 3.0 m (kolor ty)

15

18.5

531.8

24.8

> 3.0 m (kolor czerwony)

11.1

256.2

11.9

Razem

81

100.0

2148.5

100.0

0 - 1.5 m (kolor zielony)

39

68.4

1121.6

52.7

1.5 - 3.0 m (kolor ty)

12

21.1

342.1

16.1

> 3.0 m (kolor czerwony)

10.5

664.0

31.2

Razem

57

100.0

2127.7

100.0

0 - 1.5 m (kolor zielony)

29

59.2

1168.1

54.9

1.5 - 3.0 m (kolor ty)

14

28.6

625.4

29.4

> 3.0 m (kolor czerwony)

4.1

86.2

4.1

nie istniejce na mapie ewid

(niebieski)

8.2

247.8

11.6

Razem

49

100.0

2127.5

100.0

0 - 1.5 m (kolor zielony)

63

79.7

1730.4

75.9

1.5 - 3.0 m (kolor ty)

15

19.0

479.9

21.1

> 3.0 m (kolor czerwony)

1.3

68.1

3.0

Razem

79

100.0

2278.4

100.0

0 - 1.5 m (kolor zielony)

188

70.7

5380.6

62.0

1.5 - 3.0 m (kolor ty)

56

21.1

1979.2

22.8

> 3.0 m (kolor czerwony)

18

6.8

1074.5

12.4

nie istniejce na mapie ewid

(niebieski)

1.5

247.8

2.9

Razem

266

100.0

8682.1

100.0

rdo: opracowanie wasne.

108

Szczegowa analiza wykazaa bardzo du zgodno przebiegu granic

pierwotnych ukadw gruntowych (parcel macierzystych) z mapy byego katastru
austriackiego z ich odpowiednikami na obowizujcej mapie ewidencji gruntw
i budynkw. A 70 % oglnej liczby analizowanych odcinkw granicznych pokrywa
si13.
Identyczne odcinki graniczne daj ogln ich dugo 5380 m, co stanowi co
stanowi 62 % dugoci analizowanych granic ukadw gruntowych.
Najmniejsze odchyki liniowe uzyskano dla granic biegncych w gruntach
ornych, lasach i terenach zakrzaczonych oraz w niektrych uytkach zielonych.
Rozbienoci w pooeniu analizowanych granic (przedzia 1.5 m 3.0 m) spowodowane
s podorywaniem miedz w czasie uprawy, bd pezaniem granic na zboczach [Noga,
Schilbach 1973]. Natomiast uzyskane odchyki ponad 3.0 m spowodowane s
nieformalnymi podziaami dziaek ewidencyjnych, zaorywaniem obszarw bdcych we
wspwasnoci, zmian szerokoci i przebiegu drg transportu rolnego oraz zmian
przebiegu ciekw wodnych.

Ryc. 23. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(8-Mutwka i 9-Flakwka).

Ryc. 24. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(8-Mutwka i 9-Flakwka).
13

Podobny wynik zosta uzyskany przez Kubowicz w badaniach przeprowadzonych na innym obiekcie i
przedstawionych w [Kubowicz 2006].

109

Ryc. 25. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(1-Cyganwka i 2-Kowalwka,
2-Kowalwka i 4a-Graboszwka, 4b-Poszczkwka
i 5-Kalisiwka).

Ryc. 26. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(1-Cyganwka i 2-Kowalwka, 2-Kowalwka i 4a-Graboszwka, 4b-Poszczkwka
i 5-Kalisiwka).

110

Celem okrelenia wielkoci wystpujcych rnic pooenia punktw zaama

granic pierwotnych ukadw gruntowych na mapie byego katastru austriackiego
i obecnej mapie ewidencji gruntw i budynkw wykonano pomiar wsprzdnych tych
punktw na obu mapach, a wyniki wraz z analiz przyrostw zestawiono w zacznikach
nr 4, 5, 6, 7, znajdujcych si na pycie CD.
Dla lepszego zobrazowania wynikw, przeanalizowano otrzymane przyrosty
wsprzdnych

i dokonano ich rozkadu ze wzgldu na przedziay odlegociowe.

Uzyskane wyniki ilustruje tabela nr 7, a graficznie ryciny 27, 28, 29, 30.

Tabela 7. Rozkad przyrostw wsprzdnych dla analizowanych granic pierwotnych ukadw

gruntowych.
Granica pomidzy anami:
Lp.

Przedzia xy

Razem

0.0 - 1.0 m

1.01 - 2.0 m

2.01 - 3.0 m

3.01 - 4.0 m

> 4.01 m

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

nr anu
na
ryc. 22

nazwa anu

Cyganwka

53

18

82

Kowalwka

64.6

22.0

7.3

2.4

3.7

100.0

Kowalwka

36

15

58

4a

Graboszwka

62.1

25.9

1.7

8.6

1.7

100.0

4b

Poszczkwka

22

13

48

Kalisiwka

45.8

27.1

18.8

6.3

2.1

100.0

Mutwka

50

24

80

Flakwka

62.5

30

1.25

1.25

100.0

161

70

20

11

268

60.1

26.1

7.5

4.1

2.2

100.0

Razem

rdo: Opracowanie wasne.

111

9.00
8.00
7.00
6.00
5.00
4.00
3.00
2.00
1.00
0.00
1

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82

Ryc. 27. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (granicy pomidzy anami Cyganwka i Kowalwka).
14.00
12.00
10.00
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
1

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

Ryc. 28. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (granicy pomidzy anami Kowalwka i Graboszwka).
14.00
12.00
10.00
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
1

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

Ryc. 29. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (granicy pomidzy anami Poszczkwka i Kalisiwka).
9.00
8.00
7.00
6.00
5.00
4.00
3.00
2.00
1.00
0.00
1

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80

Ryc. 30. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (granicy pomidzy anami Mutwka i Flakwka).

112

Jak wynika z danych tabeli 7, dla 60 % punktw zaamania granic pierwotnych

ukadw gruntowych na mapie byego katastru austriackiego, bd ich pooenia
(w stosunku do mapy ewidencji gruntw) nie przekracza wielkoci 1m. Natomiast dla 26
% takich punktw, mieci siew przedziale 1.01 2.0 m. Tylko dla 2 % punktw, bd ich
pooenia przekracza warto 4m.
Przeprowadzona analiza porwnawcza przebiegu granic pierwotnych ukadw
gruntowych na mapie byego katastru austriackiego i mapie ewidencji gruntw
i budynkw wykazaa, e granice te odznaczaj si bardzo wysokim stopniem zgodnoci
ich przebiegu. Analizujc wpasowanie tych map podczas przeprowadzania niniejszego
badania, naley stwierdzi, e rozbienoci w pooeniu granic obserwuje si tylko
wzdu drg polnych, przy ciekach wodnych i na niektrych uytkach zielonych.
Rozbienoci te spowodowane s zamierzon jak i niezamierzon dziaalnoci
czowieka, do ktrej zaliczy mona nieformalny obrt ziemi, transformacj uytkw
rolnych na role, zmian przebiegu granic drg, zaorywanie granic wasnoci oraz
przemieszczanie si granic w zwizku z cigym jednostronnym kierunkiem orki.
Granice pierwotnych ukadw gruntowych mog wic by wykorzystane
w

wielu

postpowaniach

geodezyjno-prawnych,

jak

rwnie

do

uzupenienia

nieodfotografowanych granic na ortofotomapie cyfrowej w procesie tworzenia cyfrowej

mapy ewidencji gruntw. Wykorzystanie to dotyczy przebiegu tych granic na uytkach
lenych, zadrzewionych i zakrzewionych (ortofotomapa) oraz na uytkach zielonych.
5.4.2. Analiza

porwnawcza

macierzystych

pooenia

granic

powierzchni

parcel

przetworzonej mapy byego katastru austriackiego oraz

dziaek ewidencyjnych dla wsi Winiowa.

Dotychczas wykonane badania nad moliwoci wykorzystania kartograficznej
czci dokumentacji byego katastru austriackiego w odniesieniu do granic pierwotnych
ukadw gruntowych, potwierdzaj jej uyteczno we wspczesnych procedurach
geodezyjno-prawnych. Dalsza cz bada dotyczy bdzie wykorzystania take
opisowej czci tej dokumentacji do analizy porwnawczej granic i powierzchni parcel
macierzystych. Analiz wykonano z wykorzystaniem protokou parcelowego. Do bada
przyjto powierzchnie parcel z protokou parcelowego, ktre posuyy do porwnania
z nimi powierzchni odpowiednich parcel uzyskanych z przetransformowanej mapy
byego katastru austriackiego.
113

Analiz

objto

pierwotne

ukady

gruntowe,

(any)

nazwach:

4a-Graboszwka, 4b-Poszczkwka, 5-Kalisiwka i 8-Mutwka o cznej powierzchni

123.6496 ha (7.7% powierzchni oglnej wsi), skupiajce 477 parcel macierzystych (6.5%
oglnej liczby parcel). Wyniki bada dla 477 parcel pogrupowanych w 6 przedziaach
powierzchniowych przedstawiono w tabeli 8.

Tabela 8. Zestawienie bdw powierzchniowych porwnywanych parcel macierzystych

z przetransformowanej mapy byego katastru austriackiego z odpowiadajcymi im parcelami z protokou
parcelowego.
Grupy
obszarowe
parcel

Liczba parcel
macierzystych
na mapie byego
katastru
austriackiego

Powierzchnia z
przetransformo
wanej mapy
byego katastru
austriackiego

Liczba parcel
macierzystych
z protokou
parcelowego

Powierzchnia
z protokou
parcelowego

Rnica
powierzchni

[ha]

ilo

[ha]

ilo

[ha]

[ha]

0 - 0.0999

203

9.7302

203

9.6066

-0.1236

0.013

1/78

0.1000 - 0.2999

171

30.5743

170

30.1786

-0.3957

0.013

1/76

0.3000-0.5999

65

26.7462

66

27.2333

0.4871

0.018

1/56

0.6000 - 0.7999

12

8.0505

12

8.2396

0.1891

0.023

1/44

0.8000 - 0.9999

5.1200

4.9591

-0.1609

0.032

1/31

powyej 1.0000

20

43.4284

20

42.9906

-0.4378

0.010

1/98

Razem

477

123.6496

477

123.2078

-0.4418

0.0036

1/279

Bd wzgldny

rdo: Opracowanie wasne.

Po

porwnaniu

powierzchni

parcel

przetransformowanej

mapy

z powierzchniami z protokou parcelowego, uzyskano bdy wzgldne ksztatujce si od

1 % dla parcel o powierzchni z przedziau 0 - 0.0999, 0.1000 - 0.2999 oraz powyej 1 ha do
3 % dla parcel o powierzchni z przedziau 0.8000 - 0.9999 ha.
cznie dla czterech analizowanych anw bd wzgldny wynosi 0.4 %. Bdy
wzgldnych dla parcel z poszczeglnych przedziaw obszarowych maj nieco wiksze wartoci,
rnice w powierzchniach rne znaki, dlatego warto bdu wzgldnego dla czterech anw
cznie, jest bardzo niewielka.

Przeprowadzona analiza dowodzi bardzo duej stabilnoci granic parcel

macierzystych, wysokiej dokadnoci ich przedstawienia na mapie, oraz o poprawnoci
przeprowadzenia transformacji mapy byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej.

114

Dalsza analiza dotyczy porwnania powierzchni parcel macierzystych uzyskanych

z przetransformowanej mapy byego katastru austriackiego z powierzchniami
odpowiadajcych im dziaek z mapy ewidencji gruntw i budynkw.
Do analizy porwnawczej wybrano 316 parcel macierzystych i odpowiadajce im
229 dziaki ewidencyjne na podstawie przebiegu niezmienionych granic parcel
macierzystych (mapa byego katastru austriackiego) i dziaek ewidencyjnych (mapa
ewidencji gruntw i budynkw). Obecnie na 1 dziak ewidencyjn przypada rednio 1.4
parcel katastralnych. Na potrzeby niniejszego badania parcele i dziaki pogrupowano
w 30 kompleksw, pozwalajcych na porwnanie powierzchni o zblionym przebiegu
granic. Uzyskane wyniki bada ilustruj dane tabeli 9, a przestrzenne pooenie granic
analizowanych kompleksw ilustruj przykadowo ryciny 31 i 32.

Ryc. 31. Ukad dziaek ewidencyjnych z map byego katastru austriackiego w tle.

115

Tabela 9. Zestawienie bdw powierzchniowych przyjtych do analizy kompleksw utworzonych

przez parcele macierzyste na mapie byego katastru austriackiego oraz odpowiadajce im dziaki
ewidencyjne na mapie ewidencji gruntw i budynkw.
Na podstawie mapy ewidencji
gruntw i budynkw
Nr
kompleksu

powierzchnia

Na podstawie mapy byego

katastru austriackiego

ilo dziaek
powierzchnia
ewidencyjnych

Rnica
midzy
pow. ewid.
a pow.
ilo parcel
katastralnych katastraln

Bd wzgldny

[ha]

ilo

[ha]

ilo

[ha]

6.1024

5.9047

0.1977

0.032

1/31

II

5.0325

5.0696

-0.0371

0.007

1/136

III

3.2883

3.32

-0.0317

0.010

1/104

IV

5.3534

5.3686

-0.0152

0.003

1/352

1.2297

1.2498

-0.0201

0.016

1/61

VI

2.5680

2.4

0.1680

0.065

1/15

VII

4.2626

4.2045

0.0581

0.014

1/73

VIII

2.4786

2.6025

11

-0.1239

0.050

1/20

IX

3.6972

3.5065

0.1907

0.052

1/20

0.5228

0.5068

0.0160

0.031

1/33

XI

0.3818

0.3781

0.0037

0.010

1/103

XII

2.9630

2.9385

0.0245

0.008

1/121

XIII

2.9501

2.8747

15

0.0754

0.026

1/39

XIV

3.3248

3.2662

16

0.0586

0.018

1/57

XV

4.3457

14

4.4053

28

-0.0596

0.014

1/73

XVI

2.5694

2.5795

-0.0101

0.004

1/254

XVII

4.2992

14

4.2503

15

0.0489

0.011

1/88

XVIII

1.7860

1.6023

0.1837

0.103

1/10

XIX

1.7968

1.7471

12

0.0497

0.028

1/36

XX

1.5466

1.6189

-0.0723

0.047

1/21

XXI

4.5134

12

4.4156

21

0.0978

0.022

1/46

XXII

4.8818

11

4.8843

28

-0.0025

0.001

1/1953

XXIII

2.4104

2.5357

-0.1253

0.052

1/19

XXIV

2.4756

2.5792

-0.1036

0.042

1/24

XXV

3.8134

4.1716

-0.3582

0.094

1/11

XXVI

2.4670

2.3109

0.1561

0.063

1/16

XXVII

2.3732

2.3528

16

0.0204

0.009

1/116

XXVIII

8.7747

24

8.7918

26

-0.0171

0.002

1/513

XXIX

1.9453

1.8814

19

0.0639

0.033

1/30

XXX

9.1415

27

8.3066

17

0.8349

0.091

1/11

Razem

103.2952

229

102.0238

316

1.2714

0.012

1/81

rdo: opracowanie wasne.

116

Ryc. 32. Ukad dziaek ewidencyjnych z map byego katastru austriackiego w tle.
Analiza rozbienoci powierzchni poszczeglnych kompleksw pokazuje, e
najmniejsza rnica pomidzy badanymi powierzchniami wynosi 0.0025 ha dla
kompleksu o numerze XXII, dla ktrego osignito najmniejszy bd wzgldny na
poziomie 0.1 %. Rwnie niskie wartoci bdu wzgldnego otrzymay: kompleks XXVIII
0.2 %, kompleks IV 0.3 %, kompleks XVI 0.4 %. Kompleks XVIII otrzyma
najwysz warto bdu wzgldnego, bo a 10.3 %. Rwnie wysokie wartoci tego bdu
otrzymay kompleksy XXV 9.4 % oraz kompleks XXX 9.1 %, rwnie o najwyszej
rnicy powierzchni. Znaczne wartoci bdu wzgldnego wynikaj ze zmiany
konfiguracji dziaek i przebiegu ich granic na mapie ewidencji gruntw w stosunku do
mapy byego katastru austriackiego.
Podsumowujc

ocen

powierzchni

kompleksw

naley

stwierdzi,

obserwowane rnice posiadaj rny znak odchyki, co powoduje, e oglna

powierzchnia nie wykazuje duej rnicy, dlatego bd wzgldny wynosi tylko 1.2 % tej
powierzchni. wiadczy to o stabilnoci przebiegu granic pierwotnych ukadw
gruntowych, parcel macierzystych oraz niszej stabilnoci przebiegu wtrnych granic
parcel, ktre wynikay z podziaw parcel macierzystych. Podziay te obarczone s
bdami pomiaru i wkrelenia granic do mapy. Chcc potwierdzi ten wniosek dokonano
jeszcze jednej analizy porwnawczej pooenia i przebiegu linii granicznych

parcel

w stosunku do granic dziaek na mapie ewidencji gruntw i budynkw. Badania

przeprowadzono na obszarze jednego anu podzielonego na dwie czci obejmujce
4a-Graboszwk i 4b-Poszczkwk. Ogem na analizowanym anie zidentyfikowano
117

435 odcinki graniczne14 i zanotowano 435 rnic w pooeniu granic parcel katastralnych
w stosunku do granic z mapy ewidencji gruntw. Rozkad uzyskanych odchyek
zestawiono w tabeli 10, a ich przestrzenne rozmieszczenie ilustruje ryciny 33, 34, 35.
Rnice przebiegw odcinkw granicznych przedstawiono w ten sam sposb jak
w punkcie 5.4.1 nastpujcymi kolorami:

zielony - odcinki graniczne okrelone na mapie ewidencji gruntw

i budynkw uznane za identyczne z ich pooeniem na mapie byego katastru

austriackiego, dla ktrych odchyka liniowa punktw okrelajcych ich pooenie
nie przekracza 1.5 m.

ty - odcinki graniczne okrelone na mapie ewidencji gruntw i budynkw

uznane za prawdopodobnie identyczne z ich pooeniem na mapie byego katastru

austriackiego, dla ktrych odchyka liniowa punktw okrelajcych ich pooenie
mieci si w granicach 1.50 m. do 3.00 m. Identyczno takich granic naley
potwierdzi w terenie wykonujc w razie potrzeby pomiary kontrolne np. miar
czoowych.

czerwony - odcinki graniczne okrelone na mapie ewidencji gruntw

i budynkw uznane za nieidentyczne z ich przebiegiem na mapie byego katastru

austriackiego. Odchyka liniowa punktw okrelajcych ich pooenie przekracza
3.00 m.

niebieski - odcinki graniczne nie istniejce na mapie byego katastru

austriackiego.
Tabela 10. Rozmiary rnic przebiegu granic parcel katastralnych
w stosunku do mapy ewidencji gruntw i budynkw.
Oznaczenie
nr anu
na
ryc. 22

4a

4b

nazwa anu

Ilo odcinkw granic

Kryteria identycznoci
przebiegu linii granicznych

Ilo

[%]

0 - 1.5 m (kolor zielony)

177

40.7

1.5 - 3.0 m (kolor ty)

79

18.2

> 3.0 m (kolor czerwony)

91

20.9

nie istniejce na mapie ewid

(niebieski)

88

20.2

Razem

435

100.0

Graboszwka

Poszczkwka

rdo: opracowanie wasne.

14

Do tej analizy nie ujto granic pierwotnych ukadw gruntowych, gdy analizowano je wczeniej.
Analizie poddano tylko granice wewntrz anu.

118

Analiza wykazaa, e oglna ilo odcinkw granicznych parcel katastralnych

(wewntrz anw) uznanych za identyczne jest o wiele nisza ni przy analizie przebiegu
granic samych pierwotnych ukadw gruntowych. W tym badaniu tylko 40.7 % odcinkw
granicznych parcel katastralnych jest identyczna z granicami na mapie ewidencji gruntw
i budynkw. Natomiast a 20.2 % odcinkw granicznych parcel nie istnieje na mapie
ewidencji gruntw i budynkw. Granice nie istniejce na mapie byego katastru
austriackiego to granice powstae z podziaw w obrocie nieruchomociami.
Uzyskane 40.7 % zgodnoci granic naley uzna za stabilne zwaywszy na
niedokadnoci pomiarowe i krelarskie. Jednak w porwnaniu z granicami pierwotnych
ukadw gruntowych uzyskane wyniki s gorsze. Dlatego na podstawie dotychczas
wykonanych bada mona stwierdzi, e granice pierwotnych ukadw gruntowych
charakteryzuj si o wiele wysz stabilnoci i dokadnoci ich pooenia na mapie
byego katastru austriackiego ni granice parcel powstaych z pniejszych podziaw.
Dokonane badania dotyczce informatyzacji mapy byego katastru austriackiego
zwizane z jej transformacj i dokadnoci pooenia granic wasnoci udowodniy
poprawno zastosowanej metody. Uzyskane dokadnoci pooenia granic dotyczcych
pierwotnych ukadw gruntowych jakie otrzymali pierwsi osadnicy i ich podzia
dokonany przed wykonaniem mapy byego katastru austriackiego dowodzi, e mog one
by wykorzystane do rnych celw geodezyjno-prawnych. Natomiast wtrny podzia
parcel macierzystych obarczony bdami dowizania i pomiaru oraz kartowania
charakteryzuje si nieco mniejsz dokadnoci. A zatem przeprowadzone badania
stanowi bardzo wan informacj o skali wartoci pooenia granic wasnoci.
W zwizku z tym stwierdzeniem granice wasnoci przedstawione na mapie byego
katastru austriackiego mog by wykorzystywane w postpowaniu o uregulowanie stanu
prawnego nieruchomoci przejtych na cele publiczne a zwaszcza drogi, w pracach
scalenia i wymiany gruntw, w rozgraniczeniach nieruchomoci jak i innych pracach
geodezyjno-prawnych, w ktrych istotny jest aspekt prawny przebiegu granicy
(wywaszczenie, zasiedzenie).
Ponadto metoda informatyzacji mapy byego katastru austriackiego jest bardzo
istotna dla uzupenienia granicami prawnymi ortofotomapy cyfrowej dla celw
modernizacji ewidencji gruntw i budynkw. Poczenie metodyki informatyzacji mapy
katastralnej z ortofotomap ma dwa wane aspekty.
Pierwszy aspekt ekonomiczny czy metod opracowania ortofotomapy i metod
informatyzacji mapy byego katastru austriackiego, wyraajcy si obnieniem kosztw
119

wykonania cyfrowej mapy ewidencyjnej zwizanych z kosztownymi pomiarami

terenowymi.
Drugi

dotyczy

technicznego

opracowania

treci

ortofotomapy,

poprzez

uzupenienie jej granicami, ktre nie s odfotografowane. Do tych granic na terenach

rolnych i lenych naley zaliczy granice pierwotnych ukadw gruntowych
przebiegajcych w uytkach lenych, terenach zadrzewionych i zakrzewionych i uytkach
zielonych. Granice te rwnie okrelaj granice obrbw, wzdu ktrych nierzadko
przepywaj cieki wodne, ktre zmieniaj swj bieg kosztem granicznego obiektu.
W zwizku z tym mona ustali granice midzy obrbami. Wanie te granice
nieodfotografowane na ortofotomapie bd mogy stanowi podstaw do ich wkrelenia
do cyfrowej mapy ewidencyjnej.

Ryc. 33. Rnice w przebiegu granic wtrnych parcel katastralnych w stosunku do mapy
ewidencji gruntw i budynkw (4a-Graboszwka i 4b-Poszczkwka).

120

Ryc. 34. Rnice w przebiegu granic wtrnych parcel katastralnych w stosunku do mapy
ewidencji gruntw i budynkw (4a-Graboszwka i 4b-Poszczkwka).

Ryc. 35. Rnice w przebiegu granic wtrnych parcel katastralnych w stosunku do mapy
ewidencji gruntw i budynkw (4a-Graboszwka i 4b-Poszczkwka).

121

5.5. Analiza porwnawcza przetworzonej mapy byego katastru austriackiego dla

Rynku Gwnego w Krakowie.
Dotychczasowa ocena pooenia granic prawnych nieruchomoci i ich
powierzchni przetworzonej mapy byego katastru austriackiego dotyczya terenw
rolnych i lenych, sabo zurbanizowanych, jakimi s tereny we wsi Winiowa w powiecie
mylenickim. Tam granice pierwotnych ukadw gruntowych i parcel macierzystych
charakteryzuj si bardzo wysok stabilnoci i dokadnoci ich przedstawienia na
mapie byego katastru austriackiego, a obliczone powierzchnie z tej mapy wykazuj mae
bdy wzgldne w stosunku do powierzchni z mapy ewidencji gruntw i budynkw.
Z naukowego punktu widzenia interesujca staa si kwestia stabilnoci
i dokadnoci pooenia granic dla obszaru zupenie odmiennego, dla ternu wysoko
zurbanizowanego, w ktrym aspekt zasigu prawa wasnoci do gruntu mia od dawna
o wiele wiksze znaczenie i niejednokrotnie postrzegany by i nadal jest przez pryzmat
ceny 1 m2 gruntu. Takim obiektem jest Rynek Gwny w Krakowie, dla ktrego
oryginalna mapa zostaa wykonana w 1848 r, ale zagina w latach szedziesitych XX
wieku i funkcjonuje obecnie w reprodukcji z 1856 r. Obszar Rynku Gwnego zawiera si
na dwch jej sekcjach.
Transformacja mapy byego katastru austriackiego Rynku Gwnego w Krakowie
zostaa wykonana sposobem zaproponowanym przez Kubowicz [2006] i przedstawiona
w [Synowiec 2009]. Transformacja katastralnego ukadu lwowskiego zostaa wykonana
w oparciu o punkty dostosowania zlokalizowane na wiey kocioa Mariackiego, wiey
Katedry na Wawelu i kocioa o.o. Paulinw na Skace oraz na kopcu Krakusa.
Otrzymana nakadka stanu prawnego w postaci naoonych dziaek z mapy ewidencji
gruntw i budynkw na map byego katastru austriackiego (Ryc. 36) stworzya
moliwo do dalszych analiz, ktre rozpoczto od wektoryzacji parcel katastralnych
i

pomiaru

ich

miar

czoowych.

Nastpnie

wszystkie

czowki

parcel

z przetransformowanej mapy byego katastru austriackiego porwnano z czowkami

dziaek z mapy ewidencji gruntw i budynkw. Uzyskane wyniki wraz z obliczeniem
bdw wzgldnych dla wszystkich dziaek wok Rynku Gwnego zestawiono w tabeli
11.

122

Ryc. 36. Mapa byego katastru austriackiego dla Rynku Gwnego w Krakowie z 1848 r.
w reprodukcji z 1856 r. z naoonymi granicami i numerami dziaek ewidencyjnych.
rdo: opracowanie wasne na podstawie [Synowiec 2009].

123

Tabela 11. Zestawienie bdw dugoci wybranych

czowek parcel
katastralnych na mapie byego katastru austriackiego oraz odpowiadajcych
im czowek dziaek ewidencyjnych na mapie ewidencji gruntw i budynkw dla
Rynku Gwnego w Krakowie.
Na podstawie mapy
byego katastru
austriackiego
nr parceli

13
14
15
16
58
59
60
61
62
133
134
135
136
137
138
139
142
143
144
145
146
147
235
319
320
321
322
323
353
352
351
350
349
360
359
358
357
356
355
354
385
386

czowka

[m]
32.61
11.66
14.71
25.23
8.36
11.94
6.55
34.78
22.94
18.48
12.08
11.49
9.54
10.87
10.76
9.47
12.46
9.25
19.84
9.01
9.33
22.34
36.07
9.51
15.91
24.3
15.9
15.17
10.04
10.81
12.12
20.33
19.42
10.69
14.32
12.27
24.18
6.33
21.21
22.19
12.35
14.64

Na podstawie mapy
ewidencji gruntw
i budynkw
nr dziaki

359
358
357
356
317
316
315
314
313
164
166
167
168
169
170
171
176
177
178
179
180
181
196
301
300
299
298
297/2
296
295
294
293
292
414
413
412
411
410
409
408
388/5
387

czowka

Rnica
pomidzy
dugoci
czowek

[m]
33.17
11.05
14.85
25.1
7.89
12.25
6.4
34.57
23.41
18.11
11.59
12.15
9.31
11.06
10.68
9.95
12.78
9.07
19.82
8.76
9.41
22.71
36.16
9.49
16.69
24.41
16
16.26
10.07
10.49
12.38
20.4
19.08
10.79
14.15
12.33
24.26
6.34
21.96
21.81
12.45
14.24

[m]
0.56
-0.61
0.14
-0.13
-0.47
0.31
-0.15
-0.21
0.47
-0.37
-0.49
0.66
-0.23
0.19
-0.08
0.48
0.32
-0.18
-0.02
-0.25
0.08
0.37
0.09
-0.02
0.78
0.11
0.1
1.09
0.03
-0.32
0.26
0.07
-0.34
0.1
-0.17
0.06
0.08
0.01
0.75
-0.38
0.1
-0.4

Bd wzgldny

0.017
0.055
0.009
0.005
0.060
0.025
0.023
0.006
0.020
0.020
0.042
0.054
0.025
0.017
0.007
0.048
0.025
0.020
0.001
0.029
0.009
0.016
0.002
0.002
0.047
0.005
0.006
0.067
0.003
0.031
0.021
0.003
0.018
0.009
0.012
0.005
0.003
0.002
0.034
0.017
0.008
0.028

1/59
1/18
1/106
1/193
1/17
1/40
1/43
1/165
1/50
1/49
1/24
1/18
1/40
1/58
1/133
1/21
1/40
1/50
1/991
1/35
1/118
1/61
1/402
1/475
1/21
1/222
1/160
1/15
1/336
1/33
1/48
1/291
1/56
1/108
1/83
1/205
1/303
1/634
1/29
1/57
1/124
1/36

124

387
388
389
390
2399
2395
2391
2389
2384
2382
2376
2373
2368
2367

11.94
8.34
21.71
12.41
15.61
8.69
10.29
9.64
12.76
12.16
11.01
9.1
11.94
10.96

386/1
385
384
383
595/2
591
589/1
584
581/1
554
556/1
558
563
577

12.12
8.68
21.17
12.33
15.05
9.14
10.34
9.59
12.05
12.1
11.19
9.41
12.06
10.43

0.18
0.34
-0.54
-0.08
-0.56
0.45
0.05
-0.05
-0.71
-0.06
0.18
0.31
0.12
-0.53

0.015
0.039
0.026
0.006
0.037
0.049
0.005
0.005
0.059
0.005
0.016
0.033
0.010
0.051

1/67
1/26
1/39
1/154
1/27
120
1/207
1/192
1/17
1/202
1/62
1/30
1/100
1/20

rdo: opracowanie wasne.

Przedstawione w tabeli 11 porwnanie miar czoowych parcel katastralnych

i dziaek ewidencyjnych oraz zestawienie bdw wzgldnych, dao bardzo interesujce
rezultaty. Bdy wzgldne analizowanych czowek osigny wielkoci od 0.1 % do 6.7
%. Najlepsze wyniki osignito dla dziaek ewidencyjnych o numerach 410, 178, 196,
301, 296, 293, 411, dla ktrych warto bdu wzgldnego wynosi od 0.1 % do 0.3 %.
cznie przeanalizowano 56 miar czoowych parcel i tak sam ilo odpowiadajcych
miar czoowych dziaek ewidencyjnych. Analiza bdw wzgldnych wykazaa, e a
37.5 % oglnej iloci analizowanych miar czoowych otrzymao wielko bdu
wzgldnego mniejsz lub rwna 0.01. Natomiast 19.6 % oglnej iloci analizowanych
miar czoowych otrzymao wielko bdu wzgldnego w przedziale od 0.011 do 0.02.
Tylko 7.1 % oglnej iloci analizowanych miar czoowych otrzymao wielko bdu
wzgldnego rwn lub wiksz 0.05. Najwysz warto bdu wzgldnego otrzymano
dla dziaki ewidencyjnej 297/2, ktra wynosi 6.7%.
Przedstawiona analiza dowodzi wysokiej stabilnoci analizowanych granic.
Jednake przy dokonywaniu niniejszej analizy spodziewano si uzyskania efektw
o wiele lepszych dla obiektu wysoko zurbanizowanego ni dla terenw rolnych i lenych.
Powodem uzyskania takich rezultatw jest przyjcie do analizy mapy byego katastru
austriackiego nie bdcej oryginaem, lecz tej, funkcjonuje obecnie w reprodukcji z 1856
r. Gdyby nie bdy reprodukcji, efekty bada byyby o wiele bardziej zadawalajce i takie
jakich si spodziewano przystpujc do analizy.
Niemniej jednak transformacja map byego katastru austriackiego dla Rynku
Gwnego w Krakowie daa dobre rezultaty i umoliwia ich kompilacj z map
ewidencyjn w postaci cyfrowej. Dziki temu zabiegowi w jednoznaczny sposb mona

125

dokona porwnania oznaczenia parcel katastralnych z odpowiadajcymi im numerami

dziaek ewidencyjnych. Synchronizacja staje si jednoznaczna.
Zastosowanie takiego rozwizania jest szczeglnie istotne dla obiektw, dla
ktrych wielokrotnie zmieniane byy identyfikatory dziaek, przy zakadaniu ewidencji
gruntw na bazie mapy byego katastru austriackiego, czy przy kilkukrotnych
odnowieniach ewidencji tak jak to byo p przypadku Rynku Gwnego w Krakowie
oraz w procesie tworzenia map cyfrowych czy numerycznych. W wyniku tych zabiegw
dziaki ewidencyjne otrzymyway nowe oznaczenia, niejednokrotnie nieujawnione
w ksigach wieczystych. Zerwana czno pomidzy ksigami wieczystymi a rejestrem
ewidencji gruntw stwarzaa i stwarza problemy, z ktrymi boryka si wikszo
geodetw w poudniowej Polsce zajmujc si dochodzeniem stanu prawnego
nieruchomoci.
5.6. Wykorzystanie dokumentacji opisowej oraz przetworzonej mapy byego katastru
austriackiego dla potrzeb ustalenia stanw prawnych nieruchomoci.
Prace zwizane z wymian operatw ewidencyjnych z czci kartograficzn
sporzdzon przed II Wojn wiatow rozpoczy si w drugiej poowie lat 70-tych
ubiegego wieku. Nowe mapy ewidencyjne powstaway w innych ni austriackie mapy
katastralne skalach: 1:500, 1:1000, 1:2000 i 1:5000. Zasadnicz rnic wystpujc
pomidzy map ewidencyjn a katastraln byo jednak przyjcie rnych obiektw
powierzchniowych

wystpujcych

na

tych

mapach.

katastrze

austriackim

podstawowym obiektem powierzchniowym bya parcela, definiowana jako obszar uytku

gruntowego lub jego cz, bdcy przedmiotem tego samego wadania. W nowym
systemie ewidencyjnym podstawowym obiektem powierzchniowym bya dziaka,
okrelana jako cigy obszar gruntu, ograniczony gruntami stanowicymi przedmiot
odrbnego wadania lub uytkowania. Dziaka moga si skada z kilku uytkw. Do
czasu wprowadzenia nowych map ewidencyjnych korzystano z oznacze mapy byego
katastru austriackiego podczas dokonywania umw cywilnoprawnych, przeprowadzania
reformy rolnej czy realizacji ustawy uwaszczeniowej z 1971 roku. Numery parcel
katastralnych

do

dnia

dzisiejszego

jeszcze

istniej w ksigach

wieczystych.

Wprowadzenie nowej mapy ewidencyjnej, posiadajcej nowe numery dziaek,

spowodowao, e zerwana zostaa czno pomidzy operatem ewidencyjnym,
a ksigami wieczystymi, ustalajcymi stan prawny nieruchomoci.
126

Powstaa

sytuacja

spowodowaa

konieczno

sporzdzania

dokumentacji

geodezyjnej umoliwiajcej uzyskanie zgodnoci oznacze dziaek w operatach ewidencji

gruntw i ksigach wieczystych. Dokumentacja zwana Wykazami przejcia z parcel
katastralnych na dziaki ewidencyjne lub Wykazami synchronizacyjnymi skada si
z czci graficznej i opisowej. Cz graficzn stanowi wyrys z mapy ewidencyjnej,
natomiast cze opisowa zawiera dane z operatu ewidencji gruntw i budynkw i z ksig
wieczystych. Opis przejcia z parcel katastralnych na dziaki ewidencyjnej najczciej ma
nastpujc formu:
Dziaka ewidencyjna nr 64 powstaa z parcel katastralnych (pgr) nr: pgr23, pgr24,
pgr25 objtych (liczba wykazu hipotecznego) lwh. 125, gminy katastralnej .
lub
Dziaka ewidencyjna nr 65 odpowiada parcelom katastralnym (pgr) nr: pgr33, pgr34,
pgr35, objtych ksig wieczyst nr .
Zasad wykonywania wykazw synchronizacyjnych regulowa 99 ust.2 zacznika
do Zarzdzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej z 20 lutego 1969 roku
w sprawie ewidencji gruntw [Zarzdz. 1969], ktre stwierdza:
Jeeli w istniejcej ksidze wieczystej maj by dokonane zmiany dotyczce
oznaczenia nieruchomoci, naley przed wydaniem danych z ewidencji ustali granice
nieruchomoci w sposb okrelony waciwymi przepisami. Do tych danych naley
wwczas doczy wycig z wykazu zmian gruntowych.
Zgodnie z tym przepisem sporzdzenie wykazu synchronizacyjnego poprzedzone by
powinno wczeniejszym ustaleniem granic nieruchomoci, wedug przewidzianej
odpowiednimi przepisami prawnymi procedury. W praktyce wymieniony wyej przepis
nie by zarwno stosowany przez geodetw, jak i nie by take egzekwowany przez
waciwe organy. Spowodowane to byo gwnie wzgldami finansowymi. Liczba parcel
nalecych do przecitnego gospodarstwa na terenie Maopolski wynosia od
kilkudziesiciu do kilkuset. W zwizku z tym procedura rozgraniczeniowa w tym
przypadku wymagaa duych nakadw finansowych, a wacicieli gospodarstw nie byo
sta na rozgraniczanie swoich gruntw przed zmian oznacze w ksigach wieczystych.
Najczciej

opracowania

rwnowanikw

parcel

katastralnych

dziakami

ewidencyjnymi w okresie obowizywania tego przepisu wykonywali geodeci zatrudnieni

w gminach, w ramach pracy dodatkowej. Wykonywane w warunkach kameralnych
127

wykazy synchronizacyjne nie speniay kryteriw dokadnociowych przewidzianych dla

bezporednich pomiarw granic w terenie. W wikszoci przypadkw sporzdzane w ten
sposb rwnowaniki nie byy zgaszane do orodkw dokumentacji geodezyjnej
i kartograficznej, nie podlegay wic adnej kontroli technicznej. Podpis wykonawcy
zoony na sporzdzonym przez niego wykazie synchronizacyjnym wystarczy na
dokonanie zmian oznacze nieruchomoci w ksigach wieczystych. lad po tych
opracowaniach pozosta jedynie w zbiorze dokumentw ksig wieczystych.
Po 30 wrzenia 1999 roku, adne przepisy prawne, w tym instrukcje geodezyjne
i

wytyczne

techniczne

nie

okrelaj

ani

zasad

wykonywania

wykazw

synchronizacyjnych, ani norm dokadnociowych, jakimi powinny charakteryzowa si te

opracowania. Brak kryteriw dokadnociowych utrudnia w praktyce techniczne
wykonanie wykazw synchronizacyjnych, a take wie si z niebezpieczestwem
ujawniania nowych oznacze nieruchomoci w dokumentacji wieczysto-ksigowej
pomimo rnic w ukadzie granic i powierzchni synchronizowanych obiektw [Piasek,
Surwka 2004].
W procesie regulacji stanw prawnych nieruchomoci w poudniowej Polsce istotne
znaczenie ma dokumentacja byego katastru austriackiego, zarwno jej cze
kartograficzna jak i opisowa. Dokumentacja ta jest szczeglnie przydatna przy
sporzdzaniu wykazw synchronizacyjnych przejcia z parcel gruntowych na dziaki
ewidencyjne i niejednokrotnie warunkuje moliwo ujawnienia prawa wasnoci
w ksidze wieczystej. W szczeglnoci odgrywa ona bardzo pozytywn rol gdy
przetworzy si map byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej i naoy si j na
istniejc map ewidencji gruntw i budynkw. Przetworzenie rastra mapy katastralnej
byego katastru austriackiego do ukadu 2000 oraz transformacja wsprzdnych
katastralnych do obowizujcego pastwowego ukadu odniesie przestrzennych
umoliwia kompilacj tej mapy z numeryczn map ewidencji gruntw i budynkw, bd
jej rastrem.
5.6.1. Dochodzenie do stanu prawnego dziaek w procesie przejmowania ich na
cele publiczne a zwaszcza pod inwestycje liniowe: drogi i ulice.
Realizowanie modernizacji polskiego systemu ujmowania danych o gruntach,
budynkach i lokalach, zmienia identyfikatory dotychczasowych dziaek (numery)
w procesie tworzenia map cyfrowych (powstaych z wektoryzacji bd digitalizacji) czy
128

numerycznych (powstaych z bezporedniego pomiaru w terenie). W niektrych

miejscowociach zmiany numeracji dziaek byy wykonywane wielokrotnie. Taki stan
rzeczy sprawia, e przy regulacji stanu prawnego nieruchomoci zarwno na potrzeby
inwestycyjne jak i przy przenoszeniu prawa wasnoci na osoby trzecie w szeroko
pojtym obrocie nieruchomociami trzeba wykonywa synchronizacj dziaek i parcel
katastralnych. W przypadkach pojedynczych dziaek i parcel synchronizacja nie stanowi
a tak duego problemu. Trudnoci si powikszaj gdy naley dokona ustalenia stanu
prawnego nieruchomoci objtych liniami rozgraniczajcymi inwestycji oraz wykona
stosown dokumentacj niezbdn do dalszych czynnoci inwestycyjnych, w tym take
przy przejmowaniu nieruchomoci na rzecz Skarbu Pastwa pod inwestycje liniowe, bd
w procesie scalenia i wymiany gruntw.
Ustalenie stanu prawnego nieruchomoci wymaga wic nie tylko zbadania
i przeanalizowania ksig wieczystych, zbiorw akt, ale take operatw EGiB, byych
operatw katastralnych, operatw modernizacji EGiB i wielu rnych dokumentw
archiwalnych, posiadajcych moc dowodow, co te miao miejsce w przypadku
nieruchomoci objtych badaniem w niniejszym opracowaniu.
Badania nad ustaleniem stanu prawnego do nieruchomoci przejmowanych na
rzecz Skarbu Pastwa oparto o nieruchomoci objte liniami rozgraniczajcymi pasa
drogowego drogi wojewdzkiej 957 (Nowy Targ Zubrzyca Grna) (Ryc.37)
w miejscowociach Wrblwka, Stare Bystre, Rogonik i Ludmierz w powiecie
nowotarskim, ktre podlegaj dziaaniu art. 73 ustawy z 13 padziernika 1998 roku
Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce administracj publiczn [Ustawa 1998].
Nabycie prawa wasnoci do nieruchomoci zajtej pod drog publiczn z mocy
prawa nastpio w trybie art. 73 ustawy [Ustawa 1998]. Wedug tego przepisu
nieruchomoci pozostajce w dniu 31 grudnia 1998r. we wadaniu Skarbu Pastwa lub
jednostki samorzdu terytorialnego, nie stanowice ich wasnoci, a zajte pod drogi
publiczne stay si z dniem 1 stycznia 1999r. z mocy prawa wasnoci Skarbu Pastwa
lub waciwych jednostek samorzdu terytorialnego za odszkodowaniem. Decyzj
o stwierdzeniu nabycia wasnoci wydaje wojewoda i jest ona podstaw do ujawnienia
w ksigach wieczystych prawa wasnoci Skarbu Pastwa lub jednostek samorzdu
terytorialnego.
Cz nieruchomoci zajta pod drog publiczn, ale nie wydzielona wymaga
dokonania podziau, ktry nie wymaga wydania odrbnej decyzji zatwierdzajcej podzia.
Decyzj o zatwierdzeniu podziau zastpuje decyzja wojewody o stwierdzeniu nabycia
129

wasnoci gruntu zajtego pod drog publiczn na rzecz Skarbu Pastwa lub jednostek
samorzdu terytorialnego. Decyzja wojewody moe by wydana na danie strony lub
z urzdu. Stron moe by waciciel nieruchomoci, ktrej cz zostaa zajta pod
drog publiczn lub te nowy waciciel dziaek gruntu pod drog publiczn Skarb
Pastwa, bd odpowiednia jednostek samorzdu terytorialnego. Decyzja wojewody jest
podstaw do wprowadzenia zmian w katastrze nieruchomoci i ksigach wieczystych.
Podstaw do zbadania stanu prawnego nieruchomoci bya dokumentacja powstaa
w wyniku podziau nieruchomoci. Badaniami objto 652 dziaki ewidencyjne tworzce
cznie 539 nieruchomoci, pooone w czterech przyjtych do bada wsiach. Zbadano
w nich stan prawny do nieruchomoci, i rodzaje dokumentw potwierdzajcych prawa
wasnoci, co ilustruj dane tabeli 12.

Ryc. 37. Droga wojewdzka Nr 957w powiecie nowotarskim na tle analizowanych wsi.
rdo: [Taszakowski 2010].

130

Tabela 12. Rodzaj dokumentw potwierdzajcych prawa wasnoci do nieruchomoci dla

analizowanych obrbw.
Stan prawny

Wrblwka

Stare Bystre

Rogonik

Ludmierz

Ogem

ilo

[%]

ilo

[%]

ilo

[%]

ilo

[%]

ilo

[%]

69

76

95

83

124

74

126

75

414

77

15

16

10

20

12

18

11

63

12

Postanowienie Sdu

Akt Notarialny

19

Umowa Przekazania

Brak dokumentw

10

12

28

Ogem

91

100

114

100

167

100

167

100

539

100

Ksiga Wieczysta
Akt Wasnoci
Ziemi
Decyzja
Administracyjna

rdo: badania i obliczenia wasne [Taszakowski 2010].

Jak wynika z danych tabeli 12, 77% nieruchomoci ma zaoon ksig wieczyst,
12% dokumentw potwierdzaj akty wasnoci ziemi, a 6% to decyzje administracyjne ,
postanowienia sdu, akty notarialne i umowy przekazania gospodarstwa rolnego. W 5%
przypadkach w ewidencji gruntw i budynkw nie ujawniono dokumentu wasnoci,
a osob wadajcego wpisano na zasadach samoistnego posiadania.
W procesie ustalenia stanu prawnego nieruchomoci najwicej rozbienoci
zaobserwowano
a

pomidzy

wacicielami

wpisanymi

ewidencji

gruntw

ujawnionymi w KW. Wystpia tu niezgodno pomidzy stanem ewidencyjnym

a stanem prawnym ujawnionym w ksidze wieczystej. Bardzo trudne byy sytuacje, gdy
w ksidze wieczystej ujawnione byy numery

parcel gruntowych zamiast numerw

dziaek ewidencyjnych, niejednokrotnie poddane dalszym podziaom, nie ujawnionym

w KW. Rozwizanie tego problemu byo bardzo utrudnione gdy wymagao zbadania
dawnych operatw katastralnych, operatw zaoenia EGiB oraz operatw modernizacji
EGiB. W oparciu o te dokumenty dokonano sporzdzenia opisw zmian a take wykazw
synchronizacyjnych parcel katastralnych z dziakami ewidencyjnymi.

Sporzdzenie

wykazw synchronizacyjnych byo konieczne rwnie w przypadkach, gdy prawo

wasnoci okrelone byo na podstawie samych aktw wasnoci ziemi.

131

Prostym rozwizaniem napotkanych trudnoci identyfikacji stanu prawnego

ujawnionego poprzez numery parcel czy numery dziaek i dalsze ich podziay jest
wykorzystanie przetworzonej mapy byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej.
Ujednolicenie ukadw odniesienia umoliwio kompilacj mapy byego katastru
austriackiego z obowizujc map ewidencji gruntw i budynkw, a uzyskana nakadka
stanu prawnego nie tylko uatwia synchronizacj parcel katastralnych z dziakami
ewidencyjnymi, ale take umoliwia dotarcie do nieujawnionego w EGiB dokumentu
potwierdzajcego prawo wasnoci do gruntu. Sprawna synchronizacja oznacze parcel
i dziaek umoliwia odszukanie w protokole parcelowym numeru arkusza posiadoci
gruntowej, a w nim z kolei liczby wykazu hipotecznego Lwh, w ktrym to
niejednokrotnie odnaleziono wpis dotyczcy zamknicia ksigi gruntowej i przeniesienia
parceli katastralnej bd kilku parcel do ksigi wieczystej, albo wpis dotyczcy
odczenia parceli gruntowej w wyniku obrotu cywilno-prawnego i przeniesienia do ju
istniejcej bd nowoutworzonej ksigi wieczystej. Na tym etapie, w ksigach
wieczystych odnajdywano ujawnione ju dziaki ewidencyjne, a w zbiorze dokumentw
sporzdzone wykazy synchronizacyjne przejcia parcel katastralnych na dziaki
ewidencyjne. W wykazie zmian gruntowych naleao powoa znalezion ksig
wieczyst, a do dokumentacji geodezyjno-prawnej zaczy protok z jej badania lub
odpis uzyskany z sdu celem powoania podstawy prawnej wpisu w operacie ewidencji
gruntw i budynkw, co szczegowo ilustruje tabela 13.
Tabela 13. Wykaz zmian danych ewidencyjnych nie ujawniona ksiga wieczysta w operacie
ewidencji gruntw i budynkw.

rdo: opracowanie wasne.

132

W sytuacji gdy w ksigach wieczystych ujawnione byy jeszcze parcele katastralne,

naleao wykona wykazy synchronizacyjne, ktrych schemat przedstawiono poniej.
Dziaka ewidencyjna nr 65 o powierzchni odpowiada parcelom katastralnym
pgr.l.kat. 33, pgr.l.kat. 34, pgr.l.kat. 35, objtych ksig wieczyst nr. .
W wykazie zmian gruntowych (tabela 14) niezbdne jest zawarcie tego wykazu
synchronizacyjnego, a do dokumentacji geodezyjno-prawnej doczenie protokou z jej
badania lub odpisu uzyskanego z sdu

celem powoania podstawy prawnej wpisu

w operacie ewidencji gruntw i budynkw. W operacie ewidencji gruntw i budynkw

zostanie powoana ksiga wieczysta jako podstawa wpisu prawa wasnoci. Jednake aby
doprowadzi do zgodnoci oznaczenia nieruchomoci w operacie ewidencji gruntw
i budynkw i ksidze wieczystej, waciciel musi zoy stosowny wniosek do sdu
rejonowego podparty danymi z ewidencji gruntw. Ta procedura jest dowodem na to, e
system ksig wieczystych i ewidencja gruntw i budynkw nie charakteryzuj si
pynnoci przepywu informacji, gdy decyzja starosty dotyczca zmiany w operacie
ewidencji gruntw nie jest z urzdu przekazywana wydziaom ksig wieczystych w celu
dokonania sprostowania wpisu.
Tabela 14. Wykaz zmian danych ewidencyjnych w ksidze wieczystej ujawniona parcela
katastralna.

rdo: opracowanie wasne.

133

W przypadku gdy w Lwh nie byo wpisu dotyczcego przeniesienia parceli

gruntowej do ksigi wieczystej naleao wykona wykaz synchronizacyjny, wg schematu
poniej:
Dziaka ewidencyjna nr 66 o powierzchni powstaa z parcel katastralnych (pgr)
nr: pgr23, pgr24,

pgr25 objtych (liczba wykazu hipotecznego) Lwh 125, gminy

katastralnej Ludmierz.
Rwnie w tym przypadku w wykazie zmian gruntowych (tabela 15) naley
dokona opisu zmian i zawrze opracowany wykaz synchronizacyjny a do dokumentacji
geodezyjno-prawnej doczy protok badania ksigi gruntowej lub odpis z sdu. Taka
dokumentacja jest podstaw do zaoenia nowej ksigi wieczystej i ujawnienia w niej
prawa wasnoci do nieruchomoci, ktrej to czynnoci dokonuje sd rejonowy na
wniosek waciciela.
Tabela 15. Wykaz zmian danych ewidencyjnych brak zaoonej ksigi wieczystej.

rdo: opracowanie wasne.

W procesie dochodzenia do stanu prawnego dziaek przejmowanych na cele

publiczne zwaszcza pod drogi, opracowanie dokumentacji geodezyjno-prawnej (operat
podziau nieruchomoci do regulacji stanu prawnego) zakoczone jest przekazaniem jej
do Powiatowego Orodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej celem
sprawdzenia operatu i przyjcia go do zasobu. Fragment mapy zbiorczej z projektem
podziau nieruchomoci prezentuje rycina 38.
134

Ryc. 38. Fragment mapy zbiorczej z projektem podziau do regulacji stanu prawnego drogi wojewdzkiej nr 957.
rdo: wspudzia w opracowaniu.
135

Decyzj zatwierdzajc podziay nieruchomoci jest decyzja o nabyciu z mocy

prawa przez Wojewdztwo prawa wasnoci do nieruchomoci. W celu wydania takiej
decyzji sporzdzane s wnioski do Wojewody wraz z niezbdn dokumentacja
geodezyjno prawn. Decyzja ta jest podstaw do ujawnienia w ksidze wieczystej
prawa wasnoci do nieruchomoci na rzecz Wojewdztwa, co nastpuje po zoeniu
stosownego wniosku do sdu rejonowego.
Regulacja stanu prawnego nieruchomoci zajtych pod drogi wymaga dokonania
nie tylko opisanej powyej procedury (podziay, decyzja Wojewody, wniosek do sdu),
ale rwnie zbadania stanu prawnego starej dziaki drogowej w granicach okrelonych na
mapie

ewidencyjnej.

Sytuacj

tak

przeanalizowano

na

przykadzie

obrbu

ewidencyjnego Ludmierz, w ktrym stare dziaki drogowe nie miay zaoonej ksigi
wieczystej. W analizowanym obrbie ewidencyjnym stara droga wg. mapy ewidencji
gruntw i budynkw bdcej pochodn z mapy byego katastru austriackiego skadaa si
z 5 dziaek ewidencyjnych powstaych z parcel katastralnych wywaszczonych na rzecz
Skarbu Pastwa w 1967 roku. Orzeczenie o wywaszczeniu byo ostateczne
i prawomocne, a waciciele wywaszczonych nieruchomoci dostali odszkodowania.
Jednake orzeczenie to wraz z operatem wywaszczeniowym nie zostao przekazane do
sdu, w celu wprowadzenia zmian, przez co w ksigach wieczystych wywaszczanych
nieruchomoci, oraz wielokrotnie w ksigach gruntowych widniay wpisy dotyczce
wszczcia postpowania wywaszczeniowego. Czci wydzielonych parcel katastralnych,
ktre przedstawia rycina 39, nigdy nie zostay odczone z macierzystych ksig
wieczystych i Lwh.
W zaistniaej sytuacji niezbdne okazao si sporzdzenie mapy do celw
prawnych wraz z wykazem synchronizacyjnym, co szczegowe ilustruje rycina 40.
Zaklauzulowana mapa staa si podstaw do zoenia do sadu wniosku o zaoenie ksigi
wieczystej i intabulacji w niej prawa wasnoci Skarbu Pastwa do dziaek stanowicych
drog wojewdzk w Ludmierzu.
Zaprezentowany wykaz synchronizacyjny dowodzi, e opracowanie go w zakresie
caego obrbu ewidencyjnego jest przedsiwziciem trudnym i czasochonnym. W takim
przypadku wykorzystanie przetransformowanej mapy byego katastru austriackiego do
postaci cyfrowej i dokonanie kompilacji tej mapy z map ewidencji gruntw i budynkw
staje si rozwizaniem susznym, uatwiajcym i przyspieszajcym proces synchronizacji.
Badania nad moliwoci wykorzystania map byego katastru austriackiego przy
dochodzeniu stanu prawnego nieruchomoci wykazay bardzo due ich znaczenie.
136

Zastosowanie transformacji ukadu katastralnego do obowizujcego ukadu odniesie

przestrzennych spowodowao osadzenie tych map w przestrzeni i wsprzdnych,
w ktrej funkcjonuj aktualne opracowania mapowe. Dziki temu zabiegowi problem
dochodzenia stanu prawnego nieruchomoci jest niezwykle usprawniony i jednoznacznie
rozwizywalny [Taszakowski 2011]. Porwnanie treci mapy byego katastru
austriackiego z obowizujc map ewidencji gruntw i budynkw umoliwia analiz
zmian pooenia granic parcel gruntowych z przebiegiem granic dziaek ewidencyjnych,
ale rwnie jednoznacznie rozwizuje problem identyfikacji numerw dziaek
z odpowiadajcymi im numerami parcel gruntowych. Dziki temu ich synchronizacja jest
jednoznaczna.

137

Ryc. 39. Plan sytuacyjny z operatu wywaszczeniowego.

rdo: Powiatowy Orodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Nowym Targu.

138

Ryc. 40. Mapa intabulacji prawa wasnoci Skarbu Pastwa do dziaek stanowicych drog wojewdzk w Ludmierzu.
rdo: wspudzia w opracowaniu.

139

5.6.2. Ustalenie stanu prawnego dziaek ewidencyjnych przy modernizacji

ewidencji gruntw i budynkw.
Przetransformowanie mapy analogowej byego katastru austriackiego do postaci
cyfrowej

pozwolio na dokonanie analizy i oceny pooenia granic dziaek i ich

powierzchni w stosunku do mapy ewidencji gruntw i budynkw. Szczegowa analiza

wykazaa, e granice pierwotnych ukadw gruntowych odznaczaj si bardzo wysokim
stopniem zgodnoci ich przebiegu w oparciu o mapy z rnych okresw czasu. Badania te
wykazuj, e granice pierwotnych ukadw gruntowych i parcel macierzystych mog by
wykorzystywane w procesie informatyzacji czci mapowej dla potrzeb modernizacji
ewidencji gruntw i budynkw.
Badania nad moliwoci wykorzystania dokumentacji opisowej i kartograficznej
byego katastru austriackiego dla potrzeb ustalenia stanw prawnych nieruchomoci
wykazay, e uzyskana cyfrowa nakadka mapowa moe by wykorzystana do ustalenia
granic nieruchomoci, jak rwnie ustalenia stanu wadania i synchronizacji stanu
prawnego ksig wieczystych ze stanem nowej mapy cyfrowej.
W zwizku z tym, i do modernizacji ewidencji gruntw i budynkw bdziemy
wykorzystywa coraz szerzej ortofotomap cyfrow, dalsze badania dotyczy bd jej
wykorzystania do tego celu, gdy ortofotomapa cyfrowa jest podkadem kartograficznym
charakteryzujcym si jednolitoci dokadnoci pooenia punktw i linii granicznych
[Florek 2001]. Potwierdzeniem przydatnoci ortofotomapy cyfrowej przy modernizacji
ewidencji gruntw i budynkw s badania przeprowadzone przez Kwoczysk [2001],
ktre wykazay e na ortofotomapie cyfrowej zachodzi konieczno wyznaczenia
wsprzdnych oraz naniesienia szczegw nieodfotografowanych. W szczeglnoci
dotyczy to granic wasnoci w lasach, na gruntach zadrzewionych i zakrzaczonych oraz
uytkach zielonych [Kwoczyska 2001].
Wykorzystanie ortofotomapy cyfrowej przy opracowywaniu cyfrowej mapy
ewidencji gruntw poprzez uzupenienie jej granicami wasnoci nieodfotografowanymi
z mapy byego katastru austriackiego, nie tylko usprawni proces technologiczny, ale
jednoczenie obniy koszty jej opracowania.

140

5.6.2.1.Okrelenie zasigu prawa wasnoci w lasach i zadrzewieniach oraz

uytkach zielonych przy uzupenianiu granic dziaek ewidencyjnych
nieodfotografowanych na ortofotomapie cyfrowej.
Badania w zakresie uzupenienia

ortofotomapy cyfrowej granicami wasnoci

nieodfotografowanymi na niej rozpoczto od ekranowej digitalizacji ortofotomapy

i okrelenia iloci nieodfotografowanych granic. Do analiz przyjto granice tych samych
pierwotnych ukadw gruntowych, co we wczeniejszych analizach. Uzyskane dane
zestawiono

tabeli

nr

16.

Rozmieszczenie

granic

odfotografowanych

i nieodfotografowanych prezentuje rycina 41.

Tabela 16. Rozkad granic pierwotnych ukadw gruntowych (granic wasnoci) odfotografowanych
i nieodfotografowanych na ortofotomapie cyfrowej.
Granica pomidzy
anami:
Lp.

1
2
3
4

nr anu
na
ryc. 22

nazwa anu

Cyganwka

Kowalwka

Kowalwka

4a

Graboszwka

4b

Poszczkwka

Kalisiwka

Mutwka

Flakwka
Razem

Odfotografowane na
ortofotomapie cyfrowej
(kolor niebieski)

Nieodfotografowane na
ortofotomapie cyfrowej
(kolor czerwony)

ilo

dugo

58.0 1214.2

56.5

81

2148.5

36

63.2 1422.7

66.9

57

2127.7

57.7

21

42.9

899.2

42.3

49

2127.5

57.0 1051.1

46.1

34

43.0 1227.3

53.9

79

2278.4

48.1 3918.7

45.1

138

51.9 4763.4

54.9

266

8682.1

%
ogu

%
dugoci
do ogu

ilo

34

42.0

934.3

43.5

47

21

36.8

705.0

33.1

28

57.1 1228.3

45

128

ilo

Razem

%
dugoci
do
ogu

czna
dugo
w [m]

%
ogu

czna
dugo
w [m]

rdo: opracowanie wasne.

Jak wynika z analizy danych tabeli, na dugoci 4763.4 km nie obfotografoway si

granice pierwotnych ukadw gruntowych, co stanowi 54.9 % ich oglnej dugoci.
Natomiast odfotografowane granice na ortofotomapie stanowi czn ich dugo 3918.7
km, co daje 45.1 % ich oglnej dugoci. W wyszczeglnionych obszarach badawczych
procentowy udzia granic nieodfotografowanych jest zrnicowany i ksztatuje si od 42.3
% a do 66.6 %.

141

Ryc. 41. Przestrzenne rozmieszczenie granic odfotografowanych i nieodfotografowanych na ortofotomapie cyfrowej.

142

Uzyskane wielkoci nieodfotografowanych granic dowodz o rozmiarach tego zjawiska,

ktre mog by uzupenione z przetworzonej mapy byego katastru austriackiego.
Po uzupenieniu ortofotomapy granicami z tej mapy, bdzie mona zweryfikowa w terenie
podczas ustalenia zasigu prawa wasnoci, dokadno ich pooenia. Dla potwierdzenia
moliwoci uzupenienia ortofotomapy cyfrowej przeprowadzono analiz wielkoci
wystpujcych rnic pooenia punktw zaama granic pierwotnych ukadw
gruntowych ma mapach: byego katastru austriackiego, ewidencji gruntw i ortofotomapie
cyfrowej. W tym celu wykonano pomiar wsprzdnych tych punktw na tych trzech
mapach, a wyniki wraz z obliczeniem przyrostw wsprzdnych zestawiono
w zacznikach 8, 9, 10, 11. Natomiast analiz porwnawcz uzyskanych przyrostw
wsprzdnych przedstawiaj ryc. 42, 43, 44, 45. Analiz objto tylko odcinki graniczne,
ktre s odfotografowane na ortofotomapie cyfrowej.
W dalszej kolejnoci dokonano analiz uzyskanych przyrostw wsprzdnych
pomidzy map byego katastru austriackiego i ortofotomap, ktrych wyniki ilustruj dane
tabeli 17, oraz map ewidencji gruntw i budynkw a ortofotomap cyfrow, co
przedstawiaj wielkoci tabeli 18.

143

2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
1

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

Rznice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map byego katastru austriackiego a ortofotomap cyfrow
Rnice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map ewidencji gruntw i budynkw a ortofotomap cyfrow

Ryc. 42. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (Cyganwka i Kowalwka) pomidzy mapa byego katastru
austriackiego a ortofotomap, oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.

2.00

1.50

1.00

0.50

0.00
1

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

Rnice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map byego katastru austriackiego a ortofotomap cyfrow
Rnice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map ewidencji gruntw i budynkw a ortofotomap cyfrow

Ryc. 43. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (Kowalwka i Graboszwka) pomidzy mapa byego
katastru austriackiego a ortofotomap, oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.

144

4.00
3.50
3.00
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
1

8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Rnice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map byego katastru austriackiego a ortofotomap cyfrow

26

27

28

29

30

31

Rnice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map ewidencji gruntw i budynkw a ortofotomap cyfrow

Ryc. 44. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (Poszczkwka i Kalisiwka) pomidzy mapa byego
katastru austriackiego a ortofotomap, oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.

6.00
5.00
4.00
3.00
2.00
1.00
0.00
1

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

Rnice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map byego katastru austriackiego a ortofotomap cyfrow
Rnice w pooeniu punktw zaama granic pierwotnych ukadw gruntowych pomiedzy map ewidencji gruntw i budynkw a ortofotomap cyfrow

Ryc. 45. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych (Mutwka i Flakwka) pomidzy mapa byego katastru
austriackiego a ortofotomap, oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.

145

48

49

Tabela 17. Rozkad przyrostw wsprzdnych dla analizowanych punktw zaama granic
pierwotnych ukadw gruntowych (mapa byego katastru austriackiego - ortofotomapa cyfrowa).
Granica pomidzy
anami:
Lp.

1
2
3
4

Przedzia xy
(mapa byego katastru austriackiego - ortofotomapa cyfrowa)

Razem

0.0 - 0.5
m

0.51 - 1.0
m

1.01 -1.5
m

1.51 - 2.0
m

2.01 - 2.5
m

2.51 - 3.0
m

> 3.01
m

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

nr na
ryc.
22

nazwa anu

Cyganwka

19

37

Kowalwka

51.4

21.6

18.9

8.1

100.0

Kowalwka

11

22

4a

Graboszwka

13.6

50.0

18.2

18.2

100.0

4b

Poszczkwka

31

Kalisiwka

25.8

25.8

6.5

12.9

16.1

6.5

6.5

100.0

Mutwka

12

16

11

49

Flakwka

24.5

32.7

22.4

8.2

4.1

8.2

100.0

42

43

24

15

139

30.2

30.9

17.3

10.8

5.0

1.4

4.3

100.0

Razem

rdo: opracowanie wasne.

Tabela 18. Rozkad przyrostw wsprzdnych dla analizowanych punktw zaama granic
pierwotnych ukadw gruntowych (mapa ewidencji gruntw i budynkw - ortofotomapa cyfrowa).
Granica pomidzy
anami:
Lp.

2
3
4

Przedzia xy
(mapa ewidencji gruntw i budynkw - ortofotomapa cyfrowa)

Razem

0.0 - 0.5
m

0.51 - 1.0
m

1.01 -1.5
m

1.51 - 2.0
m

2.01 - 2.5
m

2.51 - 3.0
m

> 3.01
m

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

ilo

nr na
ryc.
22

nazwa anu

Cyganwka

15

37

Kowalwka

40.5

21.6

13.5

18.9

5.4

100.0

Kowalwka

22

4a

Graboszwka

18.2

40.9

22.7

18.2

100.0

4b

Poszczkwka

11

15

31

Kalisiwka

35.5

48.4

6.5

3.2

3.2

3.2

100.0

Mutwka

18

17

11

49

Flakwka

36.7

34.7

22.4

6.1

100.0

48

49

23

12

139

34.5

35.3

16.5

8.6

2.2

2.2

0.7

100.0

Razem

rdo: opracowanie wasne.

146

Jak wynika z analizy danych tabeli 17 przy porwnaniu wsprzdnych z mapy

byego katastru austriackiego i ortofotomapy cyfrowej, przyrosty wsprzdnych badanych
punktw s do zrnicowane w zalenoci od przyjtej granicy pierwotnego ukadu
gruntowego. Najlepsze wyniki (przedzia do 0.5 m ) osignito dla 30.2 % analizowanych
wsprzdnych odcinkw granicznych. Z tego najwicej, bo a 51.4% dla granicy
pomidzy obszarami Cyganwka i Kowalwka. Ponadto 30.9 %
odcinkw granicznych posiada przyrosty

analizowanych

wsprzdnych ich punktw zaama

w przedziale od 0.51 do 1.0 m. W przedziale powyej 1.01 m znajduje si tylko 38.8 %

analizowanych wsprzdnych odcinkw granicznych (w tym tylko 4.3 % w przedziale
powyej 3m).
Natomiast przy porwnaniu wsprzdnych z mapy ewidencji gruntw i budynkw
z ortofotomap cyfrow wyniki okazay si jeszcze lepsze (tabela 18). Najlepsze wyniki
(przedzia do 0.5 m ) osignito dla 34.5 % analizowanych wsprzdnych odcinkw
granicznych. Z tego najwicej, bo a 40.5% dla granicy pomidzy obszarami Cyganwka
i Kowalwka. Ponadto 35.3% analizowanych odcinkw granicznych posiada przyrosty
wsprzdnych ich punktw zaama w przedziale od 0.51 do 1.0 m. W przedziale powyej
1.01 m znajduje si tylko 30.2 % analizowanych wsprzdnych odcinkw granicznych
(w tym tylko 0.7 % w przedziale powyej 3m).
Uzyskane

wyniki

bada

dowodz

stabilnoci

granic

dokadnoci

ich

przedstawienia na trzech rnych podkadach mapowych. Potwierdzaj pen przydatno

ortofotomapy przy modernizacji ewidencji gruntw i budynkw w szczeglnoci przy
tworzeniu cyfrowej mapy ewidencyjnej. Ortofotomapa, jako mapa o wysokiej
kartometrycznoci pooenia granic moe by w prosty sposb uzupeniona elementami
nieodfotografowanymi z przetworzonej mapy byego katastru austriackiego, ktrej
przydatno stwierdzono przy porwnaniu jej z map ewidencyjn.
Przeprowadzone badania nad wykorzystaniem map byego katastru austriackiego
dowodz, e z dostateczn dokadnoci mona uzupeni tre ortofotomapy cyfrowej
granicami pierwotnych ukadw gruntowych i parcel macierzystych. Okrelenie zasigu
prawa wasnoci w lasach, na terenach zadrzewionych i zakrzaczonych oraz uytkach
zielonych poprzez uzupenienie ortofotomapy granicami z map byego katastru
austriackiego nie tylko uatwi proces modernizacji ewidencji gruntw i budynkw,
w znaczny sposb j przypieszy i obniy koszty jej wykonania, ale rwnie ma znaczenie
z punktu widzenia ochrony rodowiska. Zastosowanie takiej metody uchroni natur przed
wyciciem drzew w lasach celem zapewnienia wizury do pomiaru granic wasnoci.
147

5.6.3. Dochodzenie do stanu prawnego dziaek w procesie scalenia i wymiany

gruntw.
Scalenie gruntw jest postpowaniem geodezyjno-prawnym, w ktrym niezbdne
jest zbadanie stanu prawnego nieruchomoci nim objtych, dlatego e

jest to proces

umoliwiajcy uporzdkowanie i doprowadzenie do wzajemnej zgodnoci stanu prawnego

i ewidencyjnego ze stanem faktycznym na gruncie, a tym samym synchronizacj
dokumentacji katastralnej z ksigami wieczystymi. Jest to zagadnienie niezwykle wane,
dlatego e w wyniku scalenia gruntw powstaje nowa mapa numeryczna, ktra zmienia
identyfikatory dziaek oraz stosowna dokumentacja geodezyjno-prawna niezbdna jest do
ujawnienia nowego stanu w ksigach wieczystych.
Kocowym efektem scalenia gruntw jest odnowienie operatu ewidencji gruntw
na podstawie danych z bezporedniego pomiaru w terenie. W ramach prac scaleniowych
ustala si granice niezmiennikw terenowych, czyli dziaek ewidencyjnych, ktrych ukad
i przestrzenne usytuowanie zgodnie z yczeniami uczestnikw scalenia pozostaj bez
zmian. Natomiast zaprojektowane nowe granice stabilizuje si w sposb trway. Pojawia
si wic potrzeba okrelenia zasigu prawa wasnoci do nieruchomoci objtych
postpowaniem scaleniowym.
Scalenie gruntw jest take doskonaym narzdziem regulacji stanw prawnych nie
tylko gruntw osb fizycznych ale take gruntw zajtych pod drogi publiczne i cieki
wodne, gdy decyzj scaleniow drogi i cieki przechodz na wasno gminy, lub innej
waciwej jednostki samorzdu terytorialnego. W scaleniu gruntw reguluje si rwnie
stan prawny gruntw lenych bdcych we wspwasnoci, w przypadku gdy scaleniem
objte s takie grunty, dlatego e ustawa scaleniowa [Ustawa 1982] umoliwia zniesienie
wspwasnoci i wydzielenie nalenych za udzia w niej ekwiwalentw.
Przy regulacji stanu prawnego gruntw jak rwnie okreleniu zasigu prawa
wasnoci do nieruchomoci w procesie scalenia gruntw bardzo due znaczenie ma
dokumentacja byego katastru austriackiego. Badania w tym zakresie przedstawiono na
przykadzie wsi Zakrzw w gminie Niepoomice, powiecie wielickim, dla ktrego toczy si
postpowanie wokautostradowego scalenia gruntw. Analizie poddano jedn pozycj
rejestrow, dla ktrej w wyniku badania stanu prawnego stwierdzono niezgodno
pomidzy stanem ewidencyjnym, a prawnym, ujawnionym w ksidze wieczystej.

148

Jak wynika z wypisu rejestru gruntw przedstawionego na rycinie 46, waciciel

posiada dziak ewidencyjn nr 58 (Ryc. 58). Ujawniona w ewidencji gruntw ksiga
wieczysta, jest bdnie powoana, ze wzgldu na oznaczenie nieruchomoci i ujawnionego
w niej waciciela.

Ryc. 46. Wypis z rejestru gruntw dla analizowanej jednostki rejestrowej.

rdo: Powiatowy Orodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Wieliczce.

W celu zbadania stanu prawnego analizowanej nieruchomoci, signito do

pochodnej z mapy byego katastru austriackiego (Ryc. 47). Oznaczenie parceli gruntowej
pozwolio na odszukanie w protokole parcelowym numeru arkusza posiadoci gruntowej
i numeru Lwh. W wypisie hipotecznym (Lwh 134 gm.kat. Zakrzw) widnia zapis
o przeniesieniu parceli do ksigi wieczystej (KW 2968). W tej ksidze wieczystej zostaa
wpisana parcela gruntowa nr 26/1, a prawo wasnoci zostao ujawnione na waciciela
z wypisu z rejestru gruntw, lecz wraz z on jako wspwasno ustawowa majtkowa.
Niezgodno dotyczya rwnie powierzchni parceli gruntowej wpisanej w KW z dziak
ewidencyjn ujawnion w operacie ewidencji gruntw. Powierzchnia dziaki ewidencyjnej
wynosia 0.12 ha, a powierzchnia parceli katastralnej 0.0583 ha. Rozbieno ta wynikaa
z faktu uytkowania przez waciciela parceli katastralnej 26/1 pasa gruntu objtego parcel
drogow. W wyniku zaoenia ewidencji gruntw i pomiaru stanu wadania, na mapie
zosta przedstawiony stan faktyczny uytkowania na gruncie. Jednake waciciel pgr.l.kat.
26/1 przez okres jaki upyn od opracowania nowej mapy ewidencyjnej nie doprowadzi
do uregulowania stanu prawnego dziaki nr 58 i nie legitymowa si adnym dokumentem
prawnym potwierdzajcym prawo wasnoci do uytkowanego pasa gruntu.

149

Ryc. 47. Fragment mapy pochodnej z mapy byego katastru austriackiego dla analizowanej
nieruchomoci.
rdo: Powiatowy Orodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Wieliczce.

Ryc. 48. Fragment obowizujcej mapy ewidencyjnej dla analizowanej nieruchomoci.

rdo: Powiatowy Orodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Wieliczce.

150

Z uwagi na niezgodno stanu prawnego wynikajcego z ksigi wieczystej ze

stanem ewidencyjnym, nastpia konieczno okrelenia zasigu prawa wasnoci na
podstawie przetransformowanej mapy bdcej pochodn

mapy

byego katastru

austriackiego. Naleao oddzieli dwa ciaa hipoteczne, poprzez okrelenie granicy dziaki
ewidencyjnej nr 853, do ktrej waciciel posiada prawo wasnoci, oraz dziaki
ewidencyjnej nr 854, co do ktrej jest posiadaczem samoistnym, co szczegowo ilustruje
rycina 49.

Ryc. 49. Fragment mapy z projektem szczegowym scalenia gruntw we wsi Zakrzw.
rdo: opracowanie wasne.

Analiza

zaprezentowanego

powyej

problemu

dowodzi

temu,

przetransformowana mapa byego katastru austriackiego do obowizujcego ukadu

odniesie przestrzennych, bd jej pochodna, oraz dokumentacja opisowa byego katastru
austriackiego mog by wykorzystane w procesie scalenia gruntw. Dotyczy to
w szczeglnoci dochodzenia do stanu prawnego nieruchomoci jak rwnie okrelenia
zasigu prawa wasnoci w postaci odpowiednio zaprojektowanego ekwiwalentu za grunty
biorce udzia w scaleniu.

151

6.

Metodyka wykorzystania dokumentacji byego katastru austriackiego w pracach

geodezyjno-prawnych.
Zaprezentowane w pracy badania nad moliwoci wykorzystania dokumentacji

byego katastru austriackiego do celw prawnych obejmuj przedmiot wadania. Przedmiot,

ktry nie tylko okrelany jest punktami i liniami granic dziaek ewidencyjnych ale
jednoczenie ma przyporzdkowany podmiot wadania. Mimo, e niewiele miejsca w pracy
przeznaczono na podmiot, to jednak trudno sobie wyobrazi rejestracj samego
przedmiotu. A zatem warto informacji o podmiocie i przedmiocie wadania zaley od
aktualnoci i spjnoci zapisu o nich w ewidencji gruntw i budynkw oraz ksigach
wieczystych. Warto tych informacji ma doniose znaczenie dla gospodarki kraju i jej
rozwoju. To wanie w oparciu o baz danych zawartych w ewidencji opiera si szeroko
pojta gospodarka ziemi. A ksigi wieczyste stanowice gwarancj prawa wasnoci do
nieruchomoci peni rwnie bardzo istotn funkcj zwizan z rozwojem inwestycji.
To wanie nieruchomo gruntowa stanowi warsztat pracy i rodek produkcji. Mona na
ni zaciga kredyt inwestycyjny (hipoteka) nie oddajc warsztatu pracy. eby sprawnie te
dwie instytucje funkcjonoway musi zachodzi cisy zwizek w czasie i przestrzeni
dotyczcy zarwno przedmiotu jak rwnie podmiotu. Stan faktyczny (na gruncie) musi
odpowiada temu co jest na mapie i w dokumentacji opisowej ewidencji gruntw oraz
ksidze wieczystej (zgodno stanu faktycznego z ewidencyjnym i prawnym).
Wymiar czasu jednak robi swoje, jak wynika z bada, istnieje niespjno tych
dwch

systemw

wynikajca

rnorodnych

przyczyn

historyczno-prawnych

i technicznych. Z drugiej strony czas jest wiadectwem wartoci informacji. Prawo

wasnoci ujte w ksidze wieczystej dla okrelonej nieruchomoci identyfikowane jest
przez numer parceli lub dziaki ewidencyjnej poszczeglnych osb fizycznych i prawnych.
Ten identyfikator ulega zmianom wraz ze sposobem numeracji aktualizowanej mapy, bd
sporzdzanej od nowa. Zmiana tego identyfikatora wynikaa z faktu nie nawizywania
ewidencji gruntw do stanu prawnego zawartego ksigach wieczystych czy ksigach
gruntowych i ujmowania tylko stanu wadania. Po czci ten sposb pomiaru granic dziaek
ewidencyjnych dla zaoenia ewidencji gruntw jest wytumaczalny, dlatego e stan
prawny do gruntw na obszarach wiejskich by bardzo nieaktualny. Stan prawny cile
wie si z zasigiem prawa wasnoci przedstawionym na mapie.
Zaprezentowane w pracy technologie opracowania mapy ewidencyjnej w oparciu
o pochodn z mapy byego katastru austriackiego, czy przy zastpieniu tej mapy pochodn
152

z mapy zasadniczej wyrniaj brak nawizywania przy numerowaniu dziaek do stanu

prawnego. To sprawia obecnie wiele trudnoci przy identyfikacji okrelonej dziaki i jej
stanu prawnego. W oparciu o te mapy dokonano uregulowania wasnoci gospodarstw
rolnych. Wydane akty wasnoci ziemi posiadaj zatem rnorodn numeracj dziaek na
terenach wiejskich.
Po dokonanej cakowitej odnowie operatu ewidencyjnego rozpocztej w latach 70tych ubiegego wieku i obecnej modernizacji ewidencji gruntw i budynkw, na mapach do
celw ewidencji wprowadzono now numeracj dziaek. W zwizku z tym w chwili
obecnej, przy kadej pracy geodezyjno-prawnej, koniecznoci staje si wykonywanie
synchronizacji numeracji dziaek w ewidencji z oznaczeniami ujtymi w ksigach
wieczystych. Szczeglnie uciliwe jest to przy regulacji stanu prawnego pod drogami,
ulicami, waami ochronnymi czy wodami.
Dla obywateli, przedsibiorcw i administracji publicznej sprawny system
przepywu informacji midzy ewidencj gruntw i budynkw a ksigami wieczystymi jest
niezmiernie wanym zagadnieniem. Jak wykazay przeprowadzone badania informacje
o tych samych nieruchomociach (dziakach ewidencyjnych) zawarte w ewidencji gruntw
i budynkw i ksigach wieczystych s sprzeczne, a zwaszcza w identyfikatorze jakim jest
numer dziaki. Rozmiary tego zjawiska w kraju wedug szacunkowych danych, ksztatuj
si od 30 40 %. Istotny udzia w tych rozbienociach przypada na tereny byego katastru
austriackiego. Ustawa o infrastrukturze informacji przestrzennej [Ustawa 2010] przewiduje
stworzenie zintegrowanej elektronicznej informacji o nieruchomociach dla poczenia
trzech istniejcych zbiorw danych (ewidencji gruntw i budynkw, ksig wieczystych,
podatkowej ewidencji nieruchomoci). W zwizku z tym trzeba bdzie opracowa
metodologi dostosowania ewidencji gruntw i budynkw do wymogw zintegrowanego
systemu informacji o nieruchomociach.
Znowelizowane prawo geodezyjne i kartograficzne z 2010 roku oraz ustawa
o infrastrukturze informacji przestrzennej [Ustawa 1989, Ustawa 2010] obliguj Gwnego
Geodet Kraju we wsppracy ze starostami, wojewodami i marszakami wojewdztw oraz
Ministrem Sprawiedliwoci, ministrem waciwym do spraw administracji publicznej,
ministrem waciwym do spraw finansw publicznych, ministrem waciwym do spraw
rodowiska, Prezesem Gwnego Urzdu Statystycznego oraz Prezesem Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do tworzenia i utrzymywania zintegrowanego
systemu informacji o nieruchomociach w ujciu teleinformatycznym. Podstawowym
celem tego systemu jest zapewnienie powszechnego dostpu przy pomocy rodkw
153

komunikacji elektronicznej do wiarygodnych i aktualnych informacji o nieruchomociach

gromadzonych w rejestrach publicznych. Zainteresowane podmioty bd miay
zapewniony dostp do zintegrowanych informacji o nieruchomociach, wytwarzanych na
podstawie danych ewidencji gruntw i budynkw, ksig wieczystych, ewidencji
podatkowej oraz zbiorw danych systemw PESEL i REGON.
Ustawa przewiduje, e do koca 2013 roku uzyskana zostanie pena zgodno tych
systemw poprzez automatyzacj procesw aktualizacji przede wszystkim ewidencji
gruntw i ksig wieczystych. Natomiast do koca 2016 roku przewidywane jest, e kataster
nieruchomoci oraz system ksig wieczystych prowadzone bd przy pomocy systemw
teleinformatycznych, ktrych podstaw bd zharmonizowane bazy danych katastru
nieruchomoci i elektronicznej ksigi wieczystej tworzce logicznie spjn baz danych
zintegrowanego systemu informacji o nieruchomociach. W przypadku gdy dla
nieruchomoci prowadzona bdzie KW, sd wieczystoksigowy odpowiedzialny bdzie za
dane zawarte w dziaach II, III i IV. Za dane przedmiotowe oraz adresowe, w tym dane
dziau I-O obecnej KW, odpowiedzialny bdzie organ waciwy w sprawach katastru
nieruchomoci. W przypadku nieruchomoci, dla ktrych nie jest prowadzona ksiga
wieczysta, lub gruntw o nieuregulowanym stanie prawnym, za wszystkie dane
przedmiotowe i podmiotowe odpowiedzialny bdzie organ waciwy w sprawach katastru
nieruchomoci.
Zharmonizowane bazy danych to zgodnie z nowel ustawy prawo geodezyjne
i kartograficzne [Ustawa 1989] bazy, ktre poprzez dziaania prawne, techniczne
i organizacyjne zostay doprowadzone do wzajemnej spjnoci oraz przystosowane do
wsplnego i cznego ich wykorzystywania.
Oprcz wykonywania synchronizacji, bardzo wanym zagadnieniem w pracach
geodezyjno-prawnych jest zasig prawa wasnoci na mapach ewidencyjnych. Wanie
pooenie granicy wasnoci stanowi o wartoci mapy ewidencyjnej, ktrej opracowanie
w formie cyfrowej lub numerycznej wykonywane jest rnymi metodami. Jedn
z najczciej stosowanych jest ortofotomapa cyfrowa, na ktrej nie wszystkie granice s
odfotografowane. Uzupenienie takiej mapy granicami prawnymi jak wykazay
przeprowadzone badania jest realne poprzez wykorzystanie do tego celu dokumentacji
byego katastru austriackiego.
W oparciu o przeprowadzone badania opracowano metodyk wykorzystania
dokumentacji byego katastru austriackiego do celw prawnych, co szczegowo ilustruje
schemat nr 2.
154

Schemat 2. Metodyka wykorzystania dokumentacji byego katastru austriackiego w pracach geodezyjno-prawnych.

rdo: opracowanie wasne.

155

Jak wynika ze schematu nr 2 podstaw opracowania metodyki wykorzystania map

byego katastru austriackiego jest metoda porednia przetwarzania tych map do postaci
cyfrowej. Metoda ta wykorzystuje punkty triangulacji katastralnej do transformacji ukadu
pierwotnego do obowizujcego ukadu odniesie przestrzennych. Wspczynniki
transformacji nadaj naroom sekcji szczegowych i punktom calowym na ich ramkach
georeferencje, wyznaczajc ich pooenie w obowizujcym ukadzie 2000. W oparciu
o tak otrzymane punkty dostosowania nastpuje kalibracja rastra mapy byego katastru
austriackiego. Przetworzona w ten sposb mapa analogowa do postaci cyfrowej umoliwia
jej kompilacj w obowizujc map ewidencji gruntw i budynkw. Majc dwa obrazy
cyfrowe w jednakowym ukadzie wsprzdnych z atwoci moemy porwna ich tre
poprzez naoenie ich na siebie.
Uzyskana w ten sposb nakadka jest wystarczajca aby dokona identyfikacji
oznacze parcel katastralnych z dziakami ewidencyjnymi. Identyfikacja ta pozwoli na
szybsze, sprawniejsze i atwiejsze dotarcie do nieujawnionego w EGiB dokumentu
potwierdzajcego prawo wasnoci do nieruchomoci. Sprawna synchronizacja oznacze
parcel i dziaek umoliwia odszukanie w protokole parcelowym numeru arkusza
posiadoci gruntowej, a w nim z kolei liczby wykazu hipotecznego Lwh, w ktrym to
odnale mona wpis dotyczcy zamknicia ksigi gruntowej i przeniesienia parceli
katastralnej bd kilku parcel do ksigi wieczystej, albo wpis dotyczcy odczenia parceli
gruntowej w wyniku obrotu cywilno-prawnego i przeniesienia do ju istniejcej bd
nowoutworzonej ksigi wieczystej. Sporzdzenie wykazu synchronizacyjnego oraz mapy
do celw prawnych jest podstaw do ujawnienia prawa wasnoci do gruntu w ksidze
wieczystej, bd dokonania sprostowania oznacze z parcel katastralnych na dziaki
ewidencyjne.
Przetworzona mapa analogowa do postaci cyfrowej pozwoli take na pene jej
wykorzystanie w zakresie pooenia punktw i linii granicznych parcel macierzystych pod
warunkiem wykonania ostatecznego etapu transformacji. W tym celu naley dokona
identyfikacji

punktw

sytuacyjnych,

gwnie

trjmiedz

parcel

macierzystych,

zlokalizowanych w pobliu stanowiska stolika mierniczego na obrazie rastra mapy byego

katastru austriackiego i mapie ewidencji gruntw i budynkw. Uzyskany w ten sposb
zbir punktw dostosowania posuy do ostatecznego przetransformowania rastra tej mapy
do obowizujcego ukadu odniesie przestrzennych i uzyskania nakadki stanu prawnego.
Utworzony nowy obraz przestrzenny punktw i linii granicznych moe by
wykorzystany w postpowaniu o uregulowanie stanu prawnego nieruchomoci przejtych
156

na cele publiczne a zwaszcza drogi, w pracach scalenia i wymiany gruntw,

w rozgraniczeniach nieruchomoci jak i innych pracach geodezyjno-prawnych, w ktrych
istotny jest aspekt prawny przebiegu granicy (wywaszczenie, zasiedzenie).
Utworzony nowy obraz przestrzenny punktw i linii granicznych, stanowi take
podstaw do analizy, ktra pozwoli na uzupenienie granicami wasnoci ortofotomap.
Poprawno tych uzupenionych granic naley sprawdzi na gruncie, gdy bdziemy ustalali
przebieg wszystkich granic dziaek ewidencyjnych.
Te dwa obrazy pooenia punktw i linii granicznych zasigu prawa wasnoci
mog si pokrywa, rni si w dopuszczalnych odchykach, wykazywa niedopuszczalne
odchyki, przez co wskazywa ktre punkty graniczne mog by wykorzystane. Poprawne
pooenie linii granicznych bdzie wykorzystywane w przypadku gdy na ortofotomapie ich
nie bdzie. Istnieje jeszcze moliwo korekty ich przebiegu wynikajcych z dziaania si
przyrody (pezanie granic, osuwanie si mas ziemnych, dziaanie niszczycielskiej siy
wody, czy podorywanie na gruntach ornych, bd przesuwanie punktw granicznych
w lasach). Skorygowane pooenie punktw granicznych w obecnoci zainteresowanych
stron pozwoli na atwiejszy pomiar granic zwaszcza w lasach, ktrych mimo, e
waciciele mieli swoje granice oznaczone, przy zakadaniu ewidencji gruntw i budynkw
ich nie mierzono.
Zasig prawa wasnoci do okrelonej dziaki, w prezentowanej metodyce jest
uproszczeniem identyfikacji stanu prawnego ujtego w ksigach wieczystych. Opracowane
mapy do celw ewidencyjnych, posiaday numeracj dziaek ewidencyjnych, ktra nie
nawizywaa do numerw parcel czy dziaek zapisanych w KW czy ksigach gruntowych.
Na pozr sprawa wydaje si prosta i oczywista. Jednak jak wykazay badania numeracja
dziaek przy regulacji stanw prawnych nieruchomoci przejtych na rzecz Skarbu Pastwa
czy jednostek samorzdu terytorialnego jest bardzo zoona.
Wykorzystujc naoone na siebie dwie mapy, moemy w prosty sposb
dokonywa badania stanu prawnego nieruchomoci przy:
a) modernizacji ewidencji gruntw i budynkw
b) regulacji stanu prawnego
c) wywaszczeniu
d) rozgraniczeniu
e) podziale nieruchomoci
f) scaleniu i podziale nieruchomoci
g) scalenie i wymiana gruntw.
157

Zaprezentowana metodyka wykorzystania map byego katastru austriackiego jest

wanym zagadnieniem, rwnie przy ustalaniu granic obrbw, gmin, powiatw czy
wojewdztw.
Ustalone w byym katastrze austriackim granice gmin przebiegay najczciej
wzdu drg polnych i zawsze rodkiem rzek i potokw. Granice te na przestrzeni wiekw
ulegay czstym zmianom. W przypadku drg, to czowiek, uywajc zwaszcza obecnie
sprztu mechanicznego doprowadzi do ich poszerzenia. Natomiast granice przebiegajce
rodkiem rzek i potokw sama natura zmieniaa, a w szczeglnoci w terenach
o urozmaiconej rzebie.

158

7.

Podsumowanie i wnioski kocowe.

Literatura przedmiotu, zastosowane metody oraz przeprowadzone badania wasne

nad moliwoci wykorzystania dokumentacji byego katastru austriackiego do celw

prawnych pozwalaj sformuowa nastpujce uwagi, spostrzeenia i wnioski kocowe:
1. Przetworzenie mapy byego katastru austriackiego do postaci cyfrowej wie si
z

koniecznoci

okrelenia

wsprzdnych

nawiza

trwaych

punktw

katastralnych. Jak wykazay badania, znaczna cze tych punktw jest

wyeliminowana ze wzgldu na due odchyki. Wynika to z faktu samego pomiaru
granic parcel katastralnych, ktre charakteryzuj si trjstopniow dokadnoci
pomiaru. Chcc zmniejszy nakad pracy nad okreleniem zbdnej liczby
wsprzdnych, ktre i tak nie bd brane pod uwag ze wzgldu na przekroczenie
odchyki dopuszczalnej, zaleca si przyjmowa punkty dostosowania w pobliu
punktw triangulacji IV rzdu. Punkty te s zdjte bezporednio na st mierniczy
i nie s obarczone dalszymi dowizaniami przy ich pomiarze.
2. Zastosowana

metodyka

przetwarzania

analogowych

map

byego

katastru

austriackiego do postaci cyfrowej, stanowi podstaw ich wykorzystania w pracach

geodezyjnych jak; modernizacja ewidencji gruntw i budynkw, regulacje stanu
prawnego nieruchomoci, wywaszczenia i rozgraniczenia nieruchomoci, podziay,
scalenia i podziay nieruchomoci oraz scalenia i wymiany gruntw.
3. Na przestrzeni ponad 50 lat prowadzenia w Polsce ewidencji gruntw i budynkw,
zarwno przy jej zaoeniu w oparciu o mapy byego katastru austriackiego, jak
i odnow caociow operatu (modernizacja), numeracja dziaek nie nawizywaa
do stanu prawnego ich zapisu w ksigach wieczystych, czy te w ksigach
gruntowych. Ten fakt nie tylko sprawia wiele kopotw technicznych przy obrocie
nieruchomociami,

ale

momencie

stworzenia

nowej

mapy,

kataster

nieruchomoci (ewidencja gruntw) jest oderwany od ksig wieczystych.

W zwizku z tym proponuje si aby przy modernizacji ewidencji gruntw
i budynkw zachowa spjno z KW i cigo identyfikatorw (numerw
dziaek) w obydwch instytucjach. Naley przy opracowywaniu mapy przyjmowa
numeracj mapy poprzedniej. Bdzie to wymagao nieco wicej pracy, ale
dokumentacja KW w numeracji dziaek nie bdzie w tak znacznym stopniu
odbiega od mapy ewidencyjnej.

159

4. Nawizanie do numeracji dziaek ewidencyjnych przy modernizacji ewidencji

gruntw i budynkw nie bdzie pocigao dodatkowych nakadw pracy, gdy cay
operat wykonuje si i tak od nowa. W przypadku gdy stan prawny nieruchomoci
jest nieuregulowany, w czci dziaki ewidencyjnej czy w caej i tak waciciel
bdzie musia go uregulowa na oglnie obowizujcych zasadach, a jak nie to
pozostanie nieuregulowany. Nie dotyczy to prac scalenia i wymiany gruntw oraz
scalenia i podziau nieruchomoci, po zakoczeniu ktrych uwidacznia si w KW
stan prawny nowego adu przestrzennego.
5. Wymiar czasu sprawi, e prace zwizane z prowadzeniem i odnow ewidencji
gruntw nie nawizyway do stanu ujawnionego w KW. Std obecnie wystpuj
problemy przy regulacji stanu prawnego nieruchomoci publicznych pod inwestycje
liniowe (drogi, ulice, way ochronne, wody i inne). Prace te, przy ustaleniu tyche
zasigw wymagaj mudnych bada stanu prawnego nieruchomoci, ktry pociga
za sob niejednokrotnie skomplikowane pod wzgldem geodezyjnym prace
kartograficzno-opisowe.
6.

Z wasnych dowiadcze praktycznych i przeprowadzonych bada zwizanych

z regulacj stanu prawnego nieruchomoci zajtych pod inwestycje liniowe (drogi,
ulice, way ochronne, wody) proponuje si aby usprawni i zmniejszy
pracochonno wpisw do KW i operatu ewidencji gruntw i budynkw bardzo
duej liczby numerw dziaek ewidencyjnych i ich powierzchni. W tym celu naley
sporzdzi dwa dokumenty obejmujce wykazy zmian gruntowych i mapy.
Pierwszy obejmowaby wykaz zmian gruntowych i map pomiaru uzupeniajcego,
ktre posuyyby do wprowadzania zmian w KW i operacie ewidencji gruntw
i budynkw u kadego waciciela gruntu. Natomiast drugi obejmowaby
zestawienie zniesie dziaek z wykazu gruntw przejtych pod inwestycje liniowe
do starego numeru drogi. Uzupenieniem jest druga mapa intabulacji prawa
wasnoci Skarbu Pastwa, na ktrej przedstawiona jest jedna dziaka pod
inwestycj liniow ze zmienionym numerem (np. 306/1). Takie rozwizanie uczyni
map czyteln, jak rwnie usprawni wszystkie pniejsze postpowania
geodezyjno-prawne.

7. Zaprezentowana

metodyka

wykorzystania

dokumentacji

byego

katastru

austriackiego moe stanowi przyczynek harmonizowania ewidencji gruntw

i budynkw z ksigami wieczystymi, bdcych gwnymi bazami zintegrowanego
systemu informacji o nieruchomociach.
160

Bibliografia.
Literatura
Berliski Z., Hycner R. 1999. Granice nieruchomoci gruntowych i ich zwizek z katastrem
nieruchomoci. Przegld Geodezyjny Nr. 8.
Fedorowski W. 1974. Ewidencja gruntw, PPWK, Warszawa.
Florek R. 2001. Geoinformacja pozyskana fotogrametrycznym wsparciem dla potrzeb katastru
i

gospodarki

nieruchomociami.

Kataster,

Fotogrametria

Geoinformatyka,

Archiwum

Fotogrametrii i Teledetekcji Vol. 11.

Hanus P. 2006. Ocena przydatnoci dokumentacji byego katastru austriackiego dla potrzeb prac
geodezyjnych. Rozprawa doktorska. AGH Krakw.
Hausbrandt S. 1971. Rachunek wyrwnawczy i obliczenia geodezyjne. Tom I i II. PPWK
Warszawa.
Hycner R., Szczutko T. 1996. Wykorzystanie rdowej mapy katastralnej w sprawach zasig
prawa wasnoci do nieruchomoci gruntowej. Przegld Geodezyjny 12, s 9 -11.
Hycner R., Szczutko T. 1997. Badanie wpywu pooenia punktw oparcia na dokadno
wyznaczenia z mapy katastralnej zasigu prawa wasnoci do nieruchomoci gruntowej. Przegld
Geodezyjny7, s 10 -14.
Hycner R. 2004. Podstawy Katastru. Uczelniane wydawnictwa naukowo dydaktyczne. Krakw.
Informator KBGiTR. 1984. Gospodarka ziemi Krakowska Geodezja Urzdzeniowo-rolna
w 40-lecie PRL. Krakw.
Kadaj R. 2002. Polskie ukady wsprzdnych, formuy transformacyjne, algorytmy i programy,
AlgoRes-soft. Rzeszw.
Kobyliski J. 1939. Konsolidacja Miernictwa w Polsce. Aktualne zagadnienia miernictwa.
Warszawa.
Kubowicz H. 2003. Moliwo wykorzystania map katastru austriackiego przy modernizacji
ewidencji gruntw o budynkw. Geodezja, Kartografia i Fotogrametria, 63, Min. Owiaty i Nauki
Ukrainy, Wyd. Politechniki Lwowskiej.
Kubowicz H. 2006, Koncepcja wykorzystania danych z map byego katastru austriackiego
do opracowania cyfrowych map ewidencyjnych. Maszynopis pracy doktorskiej AGH. Krakw.
Kubowicz H. 2007. Okrelenie moliwoci wykorzystania map katastru austriackiego
do opracowania map cyfrowych. ZN. Geodezja. Zeszyt 24. AR Krakw.
Kwoczyska B. 2001. Ocena dokadnoci informacji o wybranych elementach rodowiska
pozyskanych z ortofotomapy i stereoortofotomapy cyfrowej. Praca doktorska w AR w Krakowie.
Landesberg M. 1939. Wasno i posiadanie w wietle prawa rzeczowego. Pomiary i klasyfikacja
gruntw. Kataster gruntowy Tom II, zeszyt 3. Ksigarnia Rolnicza Warszawa.

161

Lech-Turaj B., Noga K. 2011. Zmiany w krajobrazie bieszczadzkich wsi na przykadzie gminy
Baligrd. Infrastruktura i Ekologia Terenw Wiejskich, wydawnictwa Komisji Technicznej
Infrastruktury Wsi Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Lisiecka M. 2008. Rozwj ewidencji gruntw i budynkw na Ziemiach Odzyskanych na
przykadzie wsi Gajw w powiecie redzkim woj. dolnolskim. Praca Magisterska. AR Krakw.
Malina R., Kowalczyk M. 2009. Geodezja Katastralna. Wydawnictwo Gall. Katowice.
Michaowski J., Sikorski T. 1932. Katalog punktw trygonometrycznych obejmujcy wsprzdne
i wysokoci punktw triangulacji szczegowej wykonany przez Austri, Niemcy i Rosj przed
rokiem 1918 w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Gwna Drukarnia Wojskowa, Warszawa.
Murzewski W. 1939. Pomiary metod stolikow. Pomiary i klasyfikacja gruntw, T.III, z.2 i 3,
Warszawa.
Noga K. 1973. Zmodyfikowany sposb obliczania deformacji map. Zeszyty Naukowe AR Krakw,
Geodezja. Nr 4. Krakw, s 181-192.
Noga K., Schilbach J., 1973 Badania nad moliwoci wykorzystania map byego katastru
austriackiego do prac scaleniowych. Zeszyty Naukowe AR Nr 4 w Krakowie.
Noga K. 1977. Analiza midzywioskowej szachownicy gruntw na przykadzie wsi pooonych
w grnym dorzeczu Soy. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, ser. Sesja Naukowa, z. 7, 153-170.
Noga K. 1980 Bdy w treci ewidencyjnej treci mapy zasadniczej. III Oglnopolskie Sympozjum
Naukowe nt. Nowe tendencje w teorii i praktyce urzdzania terenw wiejskich. Zeszyty Naukowe
AR we Wrocawiu, s. 88-95.
Noga K. 2006. Szczegowo danych katastralnych wykorzystywanych w wojewdztwie
maopolskim. Oglnopolska Konferencja Naukowo techniczna nt. Aspekty tworzenia katastru
nieruchomoci. Olsztyn.
Noga K, Piotrowska M, Taszakowski J. 2008. Dynamic analysis of changes in cultural landscape
of Winiowa village in 1847 2006. Infrastruktura i Ekologia Terenw

Wiejskich 12,

wydawnictwa Komisji Technicznej Infrastruktury Wsi Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, str.
43-59.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, 1997, Wydawnictwo Naukowe PWN wydanie pierwsze,
Warszawa.
Piasek Z., Surwka A. 2004. Generacja wykazw synchronizacyjnych na potrzeby geodezyjno
kartograficzne. Przegld Geodezyjny Nr 8.Warszawa.
Praca zbiorowa, 1931. Wskazwki praktyczne przy obliczaniu zdj poligonowych, niwelacji
i tachimetrii, Krakw.
Sobol M. 1981. Jak powstay mapy katastralne na terenie wojewdztwa tarnowskiego. Przegld
Geodezyjny 7 8, Warszawa, s. 252 253.
Spirydowicz E., Rutkowski M., Kostkiewicz W. 1975 Nowe ustawy rolne. Ludowa
Spdzielnia Wydawnicza. Warszawa.

162

Synowiec K. 2009. Rozwj zagospodarowania Rynku Gwnego w oparciu o plany i mapy miasta
Krakowa w latach 1594 do 2009 wraz z dokadnoci pooenia granic nieruchomoci. Praca
magisterska napisana w Katedrze Geodezyjnego Urzdzania Terenw Wiejskich Uniwersytetu
Rolniczego w Krakowie, Krakw.
Taszakowski J. 2010. Sposb ujmowania prawa wasnoci i jego zasigu w nabywaniu
nieruchomoci na rzecz Skarbu Pastwa w poudniowej Polsce. Infrastruktura i Ekologia Terenw
Wiejskich, wydawnictwa Komisji Technicznej Infrastruktury Wsi Polskiej Akademii Nauk
w Krakowie.
Taszakowski J. 2011. Ocena przydatnoci map byego katastru austriackiego dla regulacji stanu
prawnego nieruchomoci w poudniowej Polsce. Infrastruktura i Ekologia Terenw Wiejskich,
wydawnictwa Komisji Technicznej Infrastruktury Wsi Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Weigel K. 1938. Geodezja, Warszawa.
Wilkowski W. 1997. Zmodernizowana ewidencja gruntw i budynkw (kataster jako rdo
informacji dla SIT. Przegld. Geodezyjny. 6, s. 3-6.
Wilkowski W., Pietrzak L. 1999. Propozycja technologii przeksztacenia ewidencji gruntw
w kataster nieruchomoci na obszarach rolnych i lenych. Przegld Geodezyjny, 11, s. 8-13.
Wodek J. 2003. Z nowych zdj bdzie taniej. Geodeta, Magazyn Geoinformacyjny nr 8 (99).
s.30-34.
Wolski J. 2000. Austriacki kataster podatku gruntowego na ziemiach polskich oraz jego
wykorzystanie w pracach urzdzeniowych i badaniach naukowych. Polski Przegld Kartograficzny
nr 3/2000.
Wzorek Z. 1951. Galicyjskie plany katastralne. Prace Instytutu Urbanistyki i Architektury 1,2,
s.87-91.
Ustawy i dekrety
Ustawa z dnia 8 kwietnia 1919 r. w przedmiocie objcia przez Ministerstwo Skarbu administracji
skarbowej na ziemiach polskich, ktre wchodziy w skad byej Monarchii Austriacko-Wgierskiej.
Ustawa z dnia 26 marca 1935 r. o klasyfikacji gruntw dla podatku gruntowego. (Dz. U. z 1935 nr
27 poz. 203)
Dekret z dnia 6 wrzenia 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17; z pn.
zm.)
Dekret z dnia 13 wrzenia 1946 r. o rozgraniczeniu nieruchomoci (Dz. U. Nr 5 3, poz. 298,
Nr 70, poz. 382).
Dekret z dnia 24 wrzenia 1947 r. o katastrze gruntowym i budynkowym (Dz. U. Nr 61 z dnia 28
wrzenia 1947 r. poz. 344).
Dekret z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntw i budynkw (Dz. U. Nr 6, poz. 32).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z pn. zm.).

163

Ustawa z dnia 26 padziernika 1971 r. o uregulowaniu wasnoci gospodarstw rolnych.

(Dz. U. Nr 27, poz. 250; z 1975 r. Nr 16, poz. 91)
Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntw (Dz. U. Nr 71, poz 734 z 2001 r.
z pn. zm.)
Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy
o uregulowaniu wasnoci gospodarstw rolnych. (Dz. U. Nr 11, poz. 81 z 1982 r.).
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o ksigach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 110, poz. 1189
z 2001r.).
Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jednolity z 2005 roku
Dz. U. Nr 240, poz.2027).
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz.
2603, z pn. zm.).
Ustawa z dnia 13 padziernika 1998 r. Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce
administracj publiczn. ( Dz. U. z 1998 roku Nr 133, poz.872).
Ustawa z 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej. (Dz. U. z 2010r. Nr 76, poz.
489)
Rozporzdzenia i zarzdzenia
Rozporzdzenie Ministra Skarbu z dnia 23 lutego 1929 r. w sprawie zmian w organizacji
ewidencyj katastru podatku gruntowego w okrgu administracyjnym izby skarbowej we Lwowie.
Dz. U. 1929 nr 14 poz. 122.
Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie
wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 wrzenia 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej. (Dz. U. 1945 nr 10 poz. 51).
Rozporzdzenie Ministra Budownictwa z 1950 roku w sprawie postpowania przy organizacji,
zakadaniu i prowadzeniu katastru gruntowego i budynkowego.
Zarzdzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej z 20 lutego 1969 r. w sprawie
ewidencji gruntw (Monitor Polski, Nr 11, poz.98; z 1988r. Nr 7,poz.62).
Rozporzdzenie Ministrw Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa oraz Rolnictwa
i Gospodarki ywnociowej z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie ewidencji gruntw i budynkw.
(Dz. U. 158, poz. 813.).
Rozporzdzenie

Ministrw

Spraw

Wewntrznych

Administracji

oraz

Rolnictwa

i Gospodarki ywnociowej z 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczania nieruchomoci

(Dz. U. Nr 45, poz.453).

164

Rozporzdzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r.

w sprawie ewidencji gruntw i budynkw. (Dz. U. z 2001 r. Nr 38, poz.454).
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie szczegowej
organizacji i funkcjonowania orodka migracyjnego ksig wieczystych oraz zada tego orodka
i sdu rejonowego podczas migracji ksig wieczystych. (Dz. U. z 2003 r. Nr162, poz.1573454).
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobu
przenoszenia treci dotychczasowej ksigi wieczystej do struktury ksigi wieczystej prowadzonej
w systemie informatycznym (Dz. U. z 2003r. Nr 162, poz. 1574).
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie zakadania
i prowadzenia ksig wieczystych w systemie informatycznym (Dz. U. Nr 162, poz. 1575).
Instrukcje i wytyczne techniczne
Instrukction Zr Ausfhrung der trigonometrischen und polygonomertichen Vermessungen behufs
herstelung neper Plne fr die Zwecke des Grundsteuer-Katasters 1904.
Instruktion

Grundsteuerkatasters,

Verlag

des

K.

K.

Lithographischen

Institutes

des

Grundsteuerkatasters aus der K. K. Hof und Staatsdruckerei. Wien 1907.

Instrukcja techniczna. 1962. Sporzdzanie podkadu geodezyjnego. Pastwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Lene. Warszawa.
Instrukcja techniczna. 1965 Zacznik B. Sporzdzanie podkadu geodezyjnego. Pastwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Lene. Warszawa.
Instrukcja G-5. Ewidencja gruntw i budynkw. GUGiK Warszawa 2003.

165

Spis tabel.
Tabela 1. Dane dotyczce poszczeglnych ukadw katastralnych przyjtych dla Monarchii
Austriackiej.
Tabela 2. Bazy wykorzystane do obliczenia i wyrwnania acuchw triangulacji I rzdu.
Tabela 3. Wsprzdne naroy sekcji mapy byego katastru austriackiego dla wsi Winiowa.
Tabela 4. Punkty dostosowania przyjte do transformacji midzy ukadami.
Tabela 5. Charakterystyka pierwotnych ukadw gruntowych

nadanych osadnikom we wsi

Winiowa w 1365 r., odtworzonych na podstawie mapy byego katastru austriackiego.

Tabela 6. Rozmiary rnic wystpujcych w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych
(anw) na przetworzonej mapie byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy
ewidencji gruntw i budynkw.
Tabela 7. Rozkad przyrostw wsprzdnych dla analizowanych granic pierwotnych ukadw
gruntowych.
Tabela 8. Zestawienie bdw powierzchniowych porwnywanych parcel macierzystych
z

przetransformowanej mapy byego katastru austriackiego z odpowiadajcymi im parcelami

z protokou parcelowego.
Tabela 9. Zestawienie bdw powierzchniowych przyjtych do analizy kompleksw utworzonych
przez parcele macierzyste na mapie byego katastru austriackiego oraz odpowiadajce im dziaki
ewidencyjne na mapie ewidencji gruntw i budynkw.
Tabela 10. Rozmiary rnic przebiegu granic parcel katastralnych w stosunku do mapy ewidencji
gruntw i budynkw.
Tabela 11. Zestawienie bdw dugoci wybranych

czowek parcel katastralnych na mapie

byego katastru austriackiego oraz odpowiadajcych im czowek dziaek ewidencyjnych na mapie

ewidencji gruntw i budynkw dla Rynku Gwnego w Krakowie.
Tabela 12. Rodzaj dokumentw potwierdzajcych prawa wasnoci do nieruchomoci dla
analizowanych obrbw.
Tabela 13. Wykaz zmian danych ewidencyjnych nie ujawniona ksiga wieczysta w operacie
ewidencji gruntw i budynkw.
Tabela 14. Wykaz zmian danych ewidencyjnych w ksidze wieczystej ujawniona parcela
katastralna.
Tabela 15. Wykaz zmian danych ewidencyjnych brak zaoonej ksigi wieczystej.
Tabela

16.

Rozkad

granic

pierwotnych

ukadw

gruntowych

(granic

wasnoci)

odfotografowanych i nieodfotografowanych na ortofotomapie cyfrowej.

Tabela 17. Rozkad przyrostw wsprzdnych dla analizowanych punktw zaama granic
pierwotnych ukadw gruntowych (mapa byego katastru austriackiego - ortofotomapa cyfrowa).
Tabela 18. Rozkad przyrostw wsprzdnych dla analizowanych punktw zaama granic
pierwotnych ukadw gruntowych (mapa ewidencji gruntw i budynkw - ortofotomapa cyfrowa).

166

Spis rycin.
Ryc. 1. Okadka instrukcji jzefiskiej.
Ryc. 2. Katastralne ukady na terenie Monarchii Austro-Wgierskiej.
Ryc. 3. Austriacki ukad wsprzdnych prostoktnych.
Ryc. 4. Ukad wsprzdnych prostoktnych zastosowany przy podanych w [Michaowski i Sikorski
1932] wsprzdnych Soldnera.
Ryc. 5. Schemat katastralnego ukadu lwowskiego.
Ryc. 6. Sekcja szczegowa mapy byego katastru austriackiego z godem i siatk kwadratw.
Ryc. 7. Schemat pomiaru punktw zaamania parcel.
Ryc. 8. Sekcja szczegowa mapy byego katastru austriackiego dla wsi Winiowa.
Ryc. 9 .Zmodyfikowany sposb wyznaczenie deformacji w obrbie 1 cala na podstawie [Noga
1973].
Ryc. 10. Ukady katastralne w byym zaborze austriackim.
Ryc. 11. Schemat ukadu katastralnego wiedeskiego.
Ryc. 12.Schemat ukadu katastralnego wgierskiego.
Ryc. 13. Zasig austriackich ukadw katastralnych na tle powiatu nowotarskiego i tatrzaskiego.
Ryc. 14. Fragment mapy katastralnej przed aktualizacj.
Ryc. 15. Fragment mapy katastralnej zaktualizowanej w wyniku przeprowadzenia klasyfikacji
gruntw i ustalenia stanu wadania.
Ryc. 16. Fragment mapy ewidencyjnej pochodnej z mapy zasadniczej.
Ryc. 17. Kopia pierwodruku Manifestu.
Ryc. 18. Kopia jednego z pierwszych Aktw Nadania.
Ryc. 19. Kopia Aktu Wasnoci Ziemi.
Ryc. 20. Szkic przegldowy sekcji map byego katastru austriackiego dla wsi Winiowa.
Ryc. 21. Wektoryzowane any lene na podstawie mapy byego katastru austriackiego.
Ryc. 22. Pierwotne ukady gruntowe i ich podzia we wsi Winiowa.
Ryc. 23. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(8-Mutwka i 9-Flakwka).
Ryc. 24. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(8-Mutwka i 9-Flakwka).
Ryc. 25. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(1-Cyganwka

2-Kowalwka,

2-Kowalwka

4a-Graboszwka,

4b-Poszczkwka

i 5-Kalisiwka).

167

Ryc. 26. Rnice w przebiegu granic pierwotnych ukadw gruntowych na przetworzonej mapie
byego katastru austriackiego w stosunku do obecnej mapy ewidencji gruntw i budynkw
(1-Cyganwka i 2-Kowalwka, 2-Kowalwka i 4a-Graboszwka, 4b-Poszczkwka i5-Kalisiwka).
Ryc. 27. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw
gruntowych (granicy pomidzy anami Cyganwka i Kowalwka).
Ryc. 28. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw
gruntowych (granicy pomidzy anami Kowalwka i Graboszwka).
Ryc.29. Zestawienie rnic w pooeniu

punktw zaamania granic pierwotnych ukadw

gruntowych (granicy pomidzy anami Poszczkwka i Kalisiwka).

Ryc. 30. Zestawienie rnic w pooeniu

punktw zaamania granic pierwotnych ukadw

gruntowych (granicy pomidzy anami Mutwka i Flakwka).

Ryc. 31. Ukad dziaek ewidencyjnych z map byego katastru austriackiego w tle.
Ryc. 32. Ukad dziaek ewidencyjnych z map byego katastru austriackiego w tle.
Ryc. 33. Rnice w przebiegu granic wtrnych parcel katastralnych w stosunku do mapy ewidencji
gruntw i budynkw (4a-Graboszwka i 4b-Poszczkwka).
Ryc. 34. Rnice w przebiegu granic wtrnych parcel katastralnych w stosunku do mapy ewidencji
gruntw i budynkw (4a-Graboszwka i 4b-Poszczkwka).
Ryc. 35. Rnice w przebiegu granic wtrnych parcel katastralnych w stosunku do mapy ewidencji
gruntw i budynkw (4a-Graboszwka i 4b-Poszczkwka).
Ryc. 36. Mapa byego katastru austriackiego dla Rynku Gwnego w Krakowie z 1848 r.
w reprodukcji z 1856 r. z naoonymi granicami i numerami dziaek ewidencyjnych.
Ryc. 37. Droga wojewdzka Nr 957w powiecie nowotarskim na tle analizowanych wsi.
Ryc. 38. Fragment mapy zbiorczej z projektem podziau do regulacji stanu prawnego drogi
wojewdzkiej nr 957.
Ryc. 39. Plan sytuacyjny z operatu wywaszczeniowego.
Ryc. 40. Mapa intabulacji prawa wasnoci Skarbu Pastwa do dziaek stanowicych drog
wojewdzk w Ludmierzu.
Ryc. 41. Przestrzenne rozmieszczenie granic odfotografowanych i nieodfotografowanych na
ortofotomapie cyfrowej.
Ryc. 42. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw
gruntowych (Cyganwka i Kowalwka) pomidzy mapa byego katastru austriackiego
a ortofotomap, oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.
Ryc. 43. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw
gruntowych (Kowalwka i Graboszwka) pomidzy mapa byego katastru austriackiego
a ortofotomap, oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.

168

Ryc. 44. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw
gruntowych (Poszczkwka i Kalisiwka) pomidzy mapa byego katastru austriackiego
a ortofotomap, oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.
Ryc. 45. Zestawienie rnic w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw
gruntowych (Mutwka i Flakwka) pomidzy mapa byego katastru austriackiego a ortofotomap,
oraz pomidzy mapa ewidencji gruntw a ortofotomap.
Ryc. 46. Wypis z rejestru gruntw dla analizowanej jednostki rejestrowej.
Ryc. 47. Fragment mapy pochodnej z mapy byego katastru austriackiego dla analizowanej
nieruchomoci.
Ryc. 48. Fragment obowizujcej mapy ewidencyjnej dla analizowanej nieruchomoci.
Ryc. 49. Fragment mapy z projektem szczegowym scalenia gruntw we wsi Zakrzw.

169

Wykaz schematw.
Schemat 1. Cel pracy.
Schemat 2. Metodyka wykorzystania dokumentacji byego katastru austriackiego w pracach
geodezyjno-prawnych.

Wykaz zacznikw.
Zacznik 1. Raport z transformacji z charakterystyk dokadnociow dla wsi Winiowa.
Zacznik 2. rednie bdy pooenia punktw i rednie bdy transformacji.
Zacznik 3. Raporty z kalibracji.
Zacznik 4. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
(granicy pomidzy anami Cyganwka i Kowalwka).
Zacznik 5. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
(granicy pomidzy anami Kowalwka i Graboszwka).
Zacznik 6. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
(granicy pomidzy anami Poszczkwka i Kalisiwka).
Zacznik 7. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
(granicy pomidzy anami Mutwka i Flakwka).
Zacznik 8. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
z uwzgldnieniem ortofotomapy (granicy pomidzy anami Cyganwka i Kowalwka).
Zacznik 9. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
z uwzgldnieniem ortofotomapy (granicy pomidzy anami Kowalwka i Graboszwka).
Zacznik 10. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
z uwzgldnieniem ortofotomapy

(granicy pomidzy anami Poszczkwka i Kalisiwka).

Zacznik 11. Rnice w pooeniu punktw zaamania granic pierwotnych ukadw gruntowych
z uwzgldnieniem ortofotomapy (granicy pomidzy anami Mutwka i Flakwka).

170