1.

Elementet kryesore te terrorizmit:

Perdorimi i dhunes

Karakteri politik

Shkkaktimi i frikes dhe i pa siguris tek qytetaret

Kanosja

Asgjesimi i te mirave materiale ne mas

Nxerja konsensioneve politike

Publiciteti

2. qellimi i terrorizmit: qellim politik

3. organizatat me te njohura teroriste :

IRA- armata republikane irlandeze

ETA- atdhe dhe liria baske

RAF- fraksioni i armates se kuqe

Mrta

4.Periudhat e terrorizmit|:

Periudha e vrasjeve te tiraneve

Terrorizmi i shek XIX dhe paraqitja e anarkisteve

Terrorizmi i shek XX

Terrorizmi i shek XXI

5.marreveshjet mund te jene universale, regjionale, bilaterale.

6.dy grupe t shteteve sipas regullimit juridik nacional:

Shtetet te cilat bejne plotesimin, amandamentimin dhe ndryshimin e ligjeve

Shtetet qe nxjerrin ligje te veqanta

7. elementi i vepres penale : perkushtueshmeria

8. te brendeshme : kushtetuta , ligjet, aktet nenligjore
9.rregullimi penal juridik i terrorizmit:

Mundohemi ta parandalojm terrorizmin

Mbrojtja e qytetareve prej teroristeve

Sanksionimi per terorist

10. konventa regjionale: marrveshja pan amerikane, marreveshja e kubes

11.konventa qe vlen per shtetin amerikan : konventa per luftimin e terrorizmit
12.shkaqet e terrorizmit:

Shkaqet objektive lidhen me faktor te brendshem

Shkaqet subjektive lidhen me faktor te jashtem

1

13. organizatat terroriste me baza etnike jane:

ETA , IRA XX, PLO 1946, RAF fraksioni i ushtris se kuqe (nuk eshte me aktive)

14. shkaqe te terrorizmit i quajm : ata faktor te cilet i shtyejn personat e caktuar qe te ndermarin
veprime te kunderligjshme.
15.shtetet tradicionale qe perdorin dhunen jane: Rusia, turqia, spanja, india, israeli, britania
etj.
16. rregullimi i terrorizmit behet me : akte apo konventa nderkombetare dhe me legjislacion
nacional apo te vendeve,
17, terrori shtetror : nga mekanizmat shtetror dhe aparatet shtetrore
18. terrorizmi: nga individ ose grupacione shoqerore dhe nga shoqata te ndryshme.
19.periudha e vrasjes se tiraneve : paraqitet ne greqin antike vrasjet kryheshin nga individ te
aferm te tyre: vrasesit e tiraneve konsideroheshin heronj per shumicen e qytetareve ,
Vrasja e dionit, filipit te maqedonis jul cezarit jan bere nga te aferm te tyre.
20. tomas aukini i ndan tiranet : ne ata qe kan ardh ne pushtet me dhun dhe ata qe kan ardh
me ligj, nese mbreti kishte raporte te mira me papen kisha kishte raporte te mira me tiranet.
21. terrorizmi i shek XIX: paraqitja e anarkisteve: ne kete periush vrasjet kryheshin ne grupe dhe
quheshin nacionalist ekstrem.
22.Anarki do te thot anarche- munges e pushtetit.
23.Per her te par anarkia u shfaq ne 1850 ne shtetin e rusis, shba , zvicer etj me qellim te marrjes
se pushtetit .

Pjesa I - TERRORIZMI
Kuptimi i prgjithshm i terrorizmit
Njohurit themelore, elementet dhe karakteristikat kryesore
Me terrorizm kuptojm doktrinn, metodat dhe mjetet e shkaktimit t friks dhe
pasiguris tek njerzit prmes prdorimit sistematik t dhuns, me qllim t arritjes
s qllimeve t caktuara, para s gjithash, qllimeve politike. M s shpeshti
prkufizohet si vepr e dhuns politike. Vet shprehja terrorizm prfshin aktet e
ndryshme t dhuns dhe cenimit, rrezikimit t jets dhe t drejtave t njeriut si
individuale, ashtu edhe kolektive dhe t mirave t tjera. Sipas definicionit fillestar,
terrorizmi sht konsideruar si metod me t ciln nj grup i organizuar ose parti,
tenton t realizoj qllimet e veta, para s gjithash, prmes prdorimit t dhuns
sistematike,

ndaj

kundrshtarit.

Sipas

Konvents

Gjenevs

(1937),

Mbi

parandalimin dhe luftimin e terrorizmit, sht prkufizuar si form e veprimeve

kriminale ndaj personaliteteve, grupeve ose publikut. Sipas prkufizimeve npr
enciklopedi, terrorizmi sht aksion i dhuns, i cili aplikohet pr arsye politike, me
qllim t friksimit dhe thyerjes pa kursim t rezistencs t atij, ndaj t cilit prdoret.
Terrorizmi (lat. terror tmerr, lemeri) nnkupton doktrinn, metodat dhe mjetet me
t cilat shkaktohet frika; sht secili aksion i cili shkakton frik te nj grup i caktuar i
njerzve. Me gjith kt, kjo nuk mjafton pr ta dalluar terrorizmin nga format tjera t
sjelljeve kriminale (kriminalitetit). Kjo, sepse edhe kriminelt ordiner shfrytzojn dhe
prdorin forma t ndryshme t dhuns, me qllim t arritjes s qllimeve t tyre, por
q megjithat, nuk cilsohet si terrorizm.
N kuptim politik, terrorizmi sht dhun sistematike dhe e organizuar ndaj subjektit
pasiv, me qllim q t ruhet gjendja e nnshtrimit politik, q ndaj mass t shkaktohet
mosbesim n rendin publik dhe ndaj pushtetit ose q pushteti t detyrohet pr
lshime politike. Motivet jan m s shpeshti politike, por mund t jen edhe t
natyrs kriminale.
TERRORI DHE TERRORIZMI
1. Kuptimet historike

Terrori dhe terrorizmi jan nocione, kuptimi i plot i t cilave n literaturn shkencore
ende nuk sht sqaruar. Shikuar historikisht, fjala terreur, frik, panik, pr her
t par sht prdorur gjat Revolucionit Borgjez Francez, n kuptim t dnimeve
drakonike t shqiptuara nga gjykatat revolucionare, kundr armiqve t Republiks s
Re. Q nga ajo koh e deri n ditt e sotme, fjala terror, shrben si sinonim i
gjendjes shpirtrore t friks individuale, si pasoj e presionit t caktuar politik, si dhe
pr shpjegimin e pozicionit kolektiv prball nj rreziku t caktuar (terreur panique).
Tradicionalisht me fjaln terror , s h t k u p t u a r z b a t i m i i d h u n s p o l i t i ke
me qllim t mbrojtjes s interesave shtetrore gjat fazave t ndryshme revolucionare
t karakterizuara me krcnime dhe zbatime t ndryshme t dhuns politike. Ktu
terrori, si dhun e instrumentalizuar, zakonisht propagandohet n mnyr t stilizuar,
si mjet i domosdoshm pr mnjanimin e konflikteve t n d r y s h m e p o l i t i k e ,
r ivendosjen

rendit,

q ets is

pu bl ike

ose

harmonis

shoqrore. Ndrkaq, me fjaln terrorizm , kuptohen veprat e ndryshme penale t

drejtuara kundr shtetit, t kryera nga individt ose grupet e ndryshme t personave
n shtetin e vet ose n shtetin e huaj, me qllim t ndikimit n realizimin e qllimit t
caktuar politik
2. Kufijt e dallimit t terrorit nga terrorizmi
Nga aspekti shkencor, sht m se i domosdoshm shpjegimi dhe analizimi i kuptimit
dhe i raporteve q ekzistojn n mes t ktyre dy termave t ngjashm gjuhsor.
Terrori dhe terrorizmi nuk kan kuptim dhe nuk jan dukuri identike. Dallimi q
ekziston n mes t ktyre dy nocioneve, respektivisht n mes t ktyre dy dukurive, ka
t bj me faktin se terrori sht dhun shtetrore, e cila zbatohet me qllim t
ruajtjes ose t rivendosjes s pushtetit shtetror, ndrsa terrorizmi sht zbatimi i
dhuns politike nga aktort e ndryshm jasht shtetror me qllimt ndrrimit ose
marrjes s pushtetit. Kto dy dukuri, nga aspekti i dhuns s zbatuar dhe agresionit
politik, qndrojn n raporte dialektike. Terrori dhe terrorizmi, i fillojn operacionet e tyre
luftarake, jo me qllim t luftimit t armikut t caktuar, por kundr qytetarve t pafajshm dhe
t pambrojtur. Ktu, konfrontimi q ekziston n mes terrorit dhe terrorizmit nuk ka pr qllim
marrjen ose sigurimin e pushtetit, por duke e zbatuar dhunn e pakufizuar kundr njri-tjetrit,
synohet arritja vizionare e qllimit t lart politik. N kt drejtim, terrori,ndonse nuk sht qllim
parsor, ai e praktikon zhdukjen sistematike t qytetarve. Ndrkaq, terrorizmi shfrytzohet si
instrument pr prgatitjen e nj situate revolucionare me qllim t prmbysjes s
4

pushtetit shtetror. N rast suksesi, nga regjimi i ri zakonisht zbatohet terrori me

qllim t konstituimit t pushtetit t sapokrijuar shtetror. Pra terrori sht mjet pr
mbajtjen e nj pushteti totalitar, respektivisht sht zbatim i dhuns politike nga
institucionet e ndryshme shtetrore me qllimt ruajtjes ose t rivendosjes s pushtetit
shtetror, ndrsa terrorizmi sht veprimi organizuar i dhuns politike nga aktor t
ndryshm jasht shtetror, me qllimt ndrrimit t raporteve t caktuara shoqrore n
drejtim t sigurimit t dinjitetit t dshiruar politik ose njerzor. Kshtu mund t
konkludohet se terrori dhe terrorizmi, n format e shfaqjes dhe n ndikimet e tyre
psiko-politike, shpeshher nuk dallojn nga njri-tjetri. Kjo shihet sidomos ather,
kur terrori prpiqet q t manifestohet si terrorizm. Nj paqartsi e till mund t
mnjanohet vetm ather, kur, argumentohet qllimi i veprimit t dhunshm politik.
N kt drejtim, duhet pasur parasysh faktin se terrorizmi gjithmon vepron n
drejtim t destabilizimit t pushtetit t caktuar shtetror, ndrsa terrori, vepron n
drejtim t kundrt. Nga kjo, mund t thuhet se terrori dallon nga kuptimi i terrorizmit
dhe se dallimi themelor n mes ktyre dy dukurive, qndron n faktin se terrori
ushtrohet nga lart, pra nga aparati shtetror,ndrsa terrorizmi zbatohet nga posht,
respektivisht nga individt ose grupet e ndryshme politike jasht shtetrore, t cilt e
orientojn dhunn e tyre politike kundr sistemit politik ose, kundr pushtetit
shtetror t nj shteti t caktuar.
2.1. Kuptimi i terrorit
Fjala terror, sht internacionalizim i drejtprdrejt i fjals latine me t
njjtin emr, me t ciln nuk nnkuptohet vetm gjendja shpirtrore e friks
ose panikut shoqror, por, para s gjithash, e ka kuptimin e veprimeve t ndrmarra
me qllim t shkaktimit t ndjenjave t tilla. Pra, terroristi form e friks
individuale ose panikut shoqror, nuk do t thot vetm frik e individit ose e disa
individve t caktuar, por ndjenj e friks dhe e panikut kolektiv, t shkaktuara nga
krcnimi i nj r reziku konkret. Ktu duhet pasur parasysh faktin se edhe
krizat ekonomike ose katastrofat e ndr yshme natyrore, mund t shkaktojn
frik ose panik shoqrore, mirpo ato nuk ushtrojn terror, ngaq terrori sht
veprim njerzor i or ientuar n drejtim t shkaktimit t ndjenjave (t tilla) t
friks shoqrore. Me kt kuptim, terrori paraqitet si proces i caktuar shoqroropolitik, n t cilin prfshihen tri pal pjesmarrse: organet e ndjekjes, t ndjekurit
politik dhe pjesa tjetr e popullsis, e cila nuk i takon asnjrs nga kto dy
5

kategori. N realitet, ter ror i nuk sht vetm rapor t n mes t t ndjekurit
dhe ndjeksit, por pasojat e ushtrimit t tij, refl ektohen fuqishm n
opinionin e gjer shoqror. Nj dukuri e till njhersh sht edhe strategji politike
e regjimeve totalitare.
dshirojn

vetm

Me

zbatimin

prhapjen

fr iks

terrorit,
dhe

regjimet totalitare

panikut

masat

nuk
gjera

popullore. Pra, e keqja e ktyre regjimeve nuk qndron vetm n sadizmin

e tyre.

Regjimet

diktatoriale

shum

tepr

zbatojn

ter ror in

si

instr ument pr realizimin brutal t interesave t tyre politike. N kt

drejtim duhet kuptuar edhe motivin pr zbatimin e terrorit. Nj motiv i till
ka t bj edhe me dobsin politike t regjimit. Regjimet diktatoriale e
kan t qart faktin se, kundrshtari i tyre politik nuk mund t mnjanohet
vetm me mjete demokratike. Gjithashtu, ato jan t bindura se n rast t
konfrontimit eventual publik me kundrshtar in e tyre politik, mund t
shkaktohen edhe revolta masive me pasoja t padshirueshme. Nga kto
arsye, regjimet diktator iale, i autor izojn mekanizmat e tyre t dhuns pr
ushtr imin e lir t terrorit mbi popull, me bindjen se vetm me dhun,
mund t ar rihen qllimet ose efektet e dshiruara politike .
Terrori, si instrument i dhuns politike, zakonisht praktikohet gjat dy fazave t
zhvillimeve politike:
- N fazn e konstituimit t regjimeve totalitare.
- Gjat ksaj faze, terrori shtetror zbatohet si mjet pr dalje nga krizat e ndryshme politike. N kt
faz t zhvillimeve shoqrore, respektivisht gjat ose pas krizave serioze politike, shtetet e ndryshme
totalitare e zbatojn terrorin shtetror, si mjet t reagimit (ashtu si propagandohet), ndaj terrorizmit t
pals tjetr.
- Pas fazs s konsolidimit t regjimeve diktatoriale.
- Gjat ksaj faze, terrori shtetror zbatohet si mjet i rivendosjes s stabilitetit t brendshm politik.
Pr dallim nga situata e par, e cila sht kaotike (kryengritjet, revolucionet, grusht-shtetet), dhe si e
till as nga aspekti juridik e as nga ai politik, nuk sht e mundur t kontrollohet ose t dirigjohet,
n situatn e dyt, shtetet e ndryshme totalitare e zbatojn terrorin shtetror, si preventiv t
prgjithshme duke i eliminuar kundrshtart e ndryshm politik n emr t ligjit. Pra, n kt faz
t pasiguris politike, dhunn shtetrore e karakterizon brutaliteti dhe masiviteti i viktimave. Ktu
procesi i mnjanimit t kundrshtarve politik, merr prmasa shum m dramatike se sa gjat
luftrave qytetare. Kjo mund t kuptohet vetm nse i hedhim nj vshtrim praktikave t diktaturave
t kaluara fashiste ose komuniste n Serbi, Irak, Iran, Afganistan, Turqi, Algjeri, Shqipri, etj.
Shum

regjime

totalitare,

forma

ndr yshme

dhe

mnyra

kundrligjshme, i kan torturuar dhe mnjanuar kundrshtart e tyre politik. N kt mnyr,

6

regjimet e ndryshme totalitare e kishin zbatuar terrorin shtetror si mjet t frenimit t proceseve t
filluara natyrore demokratike, gjegjsisht si mjet t detyrim-it t popullsis pr besnikri t caktuar
politike. N kt mnyr, terrori, duke e manifestuar dhunn shtetrore t regjimeve totalitare, i
argumenton ato edhe si regjime destabilizuese.
Terrori shtetror duhet dalluar nga shteti policor dhe represioni shtetror.
Shteti policor (shteti + policia) nnkupton nj form t qeverisjes n t ciln udhheqja
shtetrore prmes organeve t veta ekzekutive e kontrollon dhe e mbikqyr jetn private
dhe publike t qytetarve. Ndrsa represioni shtetror ushtrohet ather kur
shrbimet e ndryshme sekrete e mbikqyrin jetn private dhe publike t qytetarve,
i ndjekin, i dnojn dhe i torturojn kundrshtart e tyre politik,etj.
2. 2. Kuptimi i terrorizmit
Fjala terrorizm pr her t par sht prdorur n Rusi gjat gjysms s dyt t
shekullit XIX. Q nga ajo koh e deri n ditt e sotme, format e ndryshme t dhuns
politike t drejtuara kundr shtetit, kishin filluar t emrtohen si veprime terroriste.
Kt kuptim terrorizmi e ka ruajtur deri n ditt e sotme. N realitet, n kuptimin
politiko-historik,me nocionin terrorizm, fillimisht jan kuptuar t gjitha format e
dhuns politike t drejtuara kundr shtetit. Gjithashtu, edhe n kuptimin juridik dhe
politik, me fjaln terrorizm, kuptohet zbatimi i formave t ndryshme t dhuns ilegale,
me qllim t shkaktimit t ndjenjave t friks dhe panikut shoqror, si mjet t detyrimit
pr realizimin e qllimit t caktuar politik. Dallimi thelbsor n mes t veprave penale
terroriste dhe atyre klasike kriminale (vrasjet, rrmbimet e personave, plakitjet,etj.)
ka t bj me qllimin e tyre. Dhuna terroriste sht e drejtuar zakonisht kundr
aparatit (t caktuar) shtetror ose prfaqsuesve t tij me qllim t ndikimit n
realizimin e interesave t caktuara politike. Kjo do t thot se, dhuna terroriste parimisht
nuk sht e drejtuar kundr qytetarve t rndomt ose grupeve t ndryshme shoqrore,
por kundr shtetit dhe prfaqsuesve t tij. Zbatimi i dhuns terroriste, zakonisht
paraqitet n varsi dialektike me fushatn politike, me kryengritjen e armatosur ose,
me ndonj prpjekje pr grusht-shtet. Mirpo, nuk jan t rralla as rastet kur
terrorizmi paraqitet edhe n formn e vet t pastr. N kto raste, aksionet terroriste
dallohen nga kryengritjet e armatosura dhe aksionet e tjera eruptive pr marrjen e
pushtetit (grusht-shteteve), n baz t qllimit t veprimit strategjik. Terrorizmi sht
veprim

afatgjat

strategjik

ka

nj

qllim

krejtsisht

tjetr

nga

luftrat

ndrshtetrore, kryengritjet e armatosura, grusht-shtetet ose luftrat qytetare. Qllimi

7

i terrorizmit nuk sht okupimi, prkatsisht lirimi i territorit ose shkatrrimi i bazs
materiale t armikut.
Autor t veprave penale terroriste mund t jen:
- autort individual
Kta veprojn n mnyr t veant dhe t pavarur nga t tjert; nuk ekziston ndonj
raport konkret ose form e bashkpunimit n mes autorve t veprs terroriste;
- autort e prbashkt- (bashkkryesit e veprs).
Edhe pse vepra terroriste sht kryer n bashkveprim, nuk ekziston identiteti i
prbashkt grupor ose qllimi pr veprim t prbashkt dhe sistematik n mes
aktorve;
- grupet terroriste
N mes antarve te grupit, krijohen raporte t caktuara organizative me qllim t
veprimit t prbashkt terrorist. Antart e ktyre grupeve, n raport me t tjert,
veprojn me ndjenjn ne respektivisht me identitetin e tyre grupor;
- organizatat terroriste
Ktu kemi t bjm me bashkimin e dy e m shum grupeve t strukturuara n
mnyr organizative dhe hierarkike me qllim t veprimit t prbashkt terrorist.
dobsimin e pushtetit, ashtu si thuhet nganjher.
Me sulmet e ndryshme terroriste, shum m tepr dshirohet reagimi pozitiv i opinionit
t caktuar publik ndaj aksioneve t tilla.
Se cili sht qllimi i aksioneve terroriste, tregon edhe shembulli i organizats
terroriste ruse Narodnaja Volja: qllimi i aksioneve tona sht komprometimi
i aparatit shtetror, argumentimi i mundsis pr organizimin e nj kryengritjeje t
armatosur, ngritja e fryms revolucionare, forcimi i besimit t popullit, si dhe krijimi i nj
kuadri luftarak. Ndrkaq, kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit n mnyr bindse e
shpjegon eksperti i shquar anglez, prof. dr. Paul Willikson. Sipas tij, terrorizmi sht:
- arm e t pafuqishmit;- arm plotsuese (dhe jo e vetme) e nj lvizjeje revolucionare;arm e prdorur n mnyr konspirative nga grupe relativisht t vogla;- arm, e
cila mund t ket efekt t paparashikuar; dhuna terroriste mund t dal jasht kontrollit
dhe t shndrrohet n forma t tjera t konflikteve politike.
Nga ana tjetr, eksperti i njohur gjerman, Kreis, i prshkruan kto veori
karakteristike t terrorizmit:
- terrorizmi nuk

sht vetm

prpjekje pr

realizimin

e ndryshimeve,respektivisht

qllimeve t caktuara politike, por sht krcnim ose zbatim i drejtprdrejt i dhuns fizike;

- sht veprim i organizuar i personave. Kjo do t thot se aktet e ndryshme terroriste

zakonisht nuk kryhen nga autor individual, por nga grupe t ndryshme t personave;
- terrorizmi gjithmon ka qllim t caktuar politik, pavarsisht nga vlersimi i tij si i
drejt dhe legjitim ose jo.
Nga kjo, mund t prfundohet se terrorizmi si dhun e motivuar politike,kryesisht
sht i drejtuar kundr organeve dhe institucioneve t ndryshme shtetrore ose atyre
ndrkombtare. Vrasjet e prfaqsuesve shtetror ishin dhe mbeten qllim parsor i
shum lvizjeve terroriste. Mirpo, ekzistojn edhe raste kur n kontekst t theksuar
revolucionar, vriten edhe qytetart e thjesht ose rivalt politik. Vrasje t tilla
shpeshher e ngatrrojn edhe kuptimin e terrorit me terrorizmin. Konkretisht, me
fjaln terrorizm kuptohet krcnimi ose prdorimi i dhuns fizike kundr
personave ose kundr pasuris s tyre, t kryera nga individt ose grupe t
ndryshme terroriste me qllim t arritjes s efekteve t dshiruara politike.
N t shumtn e rasteve, aktet e ndryshme terroriste kryhen me krkes t aparateve
t ndryshme shtetrore ose kundr tyre. Kjo do t thot se aktor terrorist nuk jan
vetm individt ose grupet e ndryshme aventuriere, mercenare ose revolucionare, por
edhe shtetet e caktuara, t cilat n forma t ndryshme zbatojn terrorizmin jo vetm
kundr popullit t tyre por edhe kundr shteteve dhe popujve t tjer. Motivi i nj
shteti pr zbatimin e terrorit shtetror, sht fakti se ai e ndien veten t dobt pr
konfrontim politik me kundrshtarin. Pr kt arsye, terrorizmi praktikohet si strategji
e prshtatshme e influencs s trthort. Karakteristik kryesore e ksaj forme t
terrorizmit sht organizimi dhe ekzekutimi i aksioneve terroriste me nj precizitet t
lart ushtarak, gj q dshmon edhe pr nivelin profesional t autorve t tyre. N t
gjitha rastet, kur terroristt kontrollohen, ndihmohen ose n mnyra t ndryshme
influencohen nga nj shtet i caktuar, kemi t bjm me dukurin e terrorizmit
shtetror, prkatsisht, me prkrahjen shtetrore t terrorizmit.

3. Histori e shkurtr e terrorizmit

Zbatimi i dhuns s motivuar politike kundr rendit juridik ndrkombtar,nuk sht dukuri
e re. Gjat t gjitha kohve t kaluara historike jan evidentuar sulme t ndryshme terroriste,
mirpo pr dallim nga sulmet e kohve t mparshme,kto t fundit, pr shkak t formave dhe
prmasave t reja, q manifestohen n do aksion terrorist, ndikojn, jo vetm n organizimin e
jets politike t nj shteti, por edhe n shkaktimin e krizave dhe konflikteve t ndryshme
9

ndrshtetrore me paso- ja t gjera ndrkombtare. Kshtu, pr shembull, vrasja e Franc

Ferdinandit n Sarajev shkaktoi Luftn e Par Botrore; vrasja e 241 ushtarve amerikan n
Bejrut, solli trheqjen e bazave ushtarake amerikane nga Libani; shprthimi i nj bombe n Berlinin
Perndimor, provokoi sulmin ushtarak amerikan kundr Libis;minimi i disa ndrtesave n Rusi
ishte shfrytzuar si pretekst pr okupimin e eenis; sulmi i 11 shtatorit t vitit 2001, kundr
ShBA-s, shkaktoi nj recesion global ekonomik t prcjell me kriza t shumta politike; vendosja e
mjeteve shprthyese n disa trena t udhtarve n Madrid, ndikoi n ndrrimin e forcave politike n
Spanj dhe trheqjen e ushtarve t tyre nga Iraku, etj. Ky fenomen, i cili pa dyshim q hyn n
radhn e veprave m t rnda kriminale, gjithmon n t kaluarn historike sht
shfaqur ather, kur personat radikal ose grupe t ndryshme terroriste, t paknaqura
me raportet ekzistuese nacionale ose ndrkombtare, jan prpjekur pr ndryshimin e
tyre.
Mirpo, n drejtim t realizimit t ktij qllimi t tyre revolucionar, terroristt ose
grupet e ndryshme radikale politike, nacionale ose fetare, si dhe regjimet e shumta
diktatoriale, duke mos zotruar mundsi (reale) institucionale, kan zbatuar forma t
ndryshme t dhuns terroriste me qllim t ndrrimit ose ruajtjes s raporteve t
caktuara politike. N kt drejtim, pr njrn pal, zbatimi i dhuns terroriste
konsiderohej si mjet i domosdoshm dhe legjitim pr fitimin e t drejtave t
uzurpuara politike,

ndrsa

pr

paln

tjetr,

vijimi

nj

politike

agresive

ndrkombtare, t karakterizuar edhe me mnjanimin fizik t kundrshtarve politik,

kishte qllim parsor ruajtjen e stabilitetit, respektivisht forcimin e pushtetit t tyre
shtetror. Vala e konflikteve politike, e cila e kishte kapluar njerzimin gjat viteve60
t shekullit XX, solli edhe kristalizimin e terrorizmit ndrkombtar, duke i dhn atij
nj shklqim krejtsisht t ri. Posarisht shkalla e lart e rrezikshmris, e
shoqruar me elementin tejet dinamik t ndrkombtarizimit, kishin ndikuar q
fenomeni terrorist, n asnj variant t manifestimit t vet, tashm t mos kuptohej ose
trajtohej vetm si problem nacional, por si proces i filluar ndrkombtar, gjegjsisht si
dukuri kriminale ndrkombtare, e cila nuk respekton rregulla t veprimit dhe kufij
politik. Kjo mund t kuptohet edhe nga fakti se mjetet moderne t komunikimit dhe
lidhjeve, me ann e t cilave, qytetart brenda disa orve mund t lvizin nga njra
pjes n pjesn tjetr t bots, u mundsojn edhe grupeve t ndryshme terroriste
lvizje maksimale dhe propagand optimale gjat kryerjes s veprave t tyre gjakatare.
Ktu, pra, kemi t bjm me nj fenomen unikat kriminal, n t cilin vendi i veprimit
dhe ai i pasojs mund t jen mijra kilometra larg njri-tjetrit. Numri gjithnj e m i
madh i grupeve terroriste, qllimi dhe karakteri i tyre i komplikuar politik, viktimat e
shumta, si dhe kuptimet e ndryshme t nocionit terrorist, e parashtrojn krkesn
10

imperative pr prkufizimin ekzakt t kuptimit t terrorizmit n prgjithsi, dhe t atij

ndrkombtar, n veanti. Pra, duhet flakur praktikat e deritashme, kur i njjti
person, n t njjtn koh dhe pr t njjtn vepr n njrn bashksi shoqrore, sht
trajtuar dhe gjykuar si kriminel, ndrsa n tjetrn sht respektuar si hero dhe
patriot. Nj prkufizim universal i kuptimit t terrorizmit, pa dyshim q do t kishte
ndikuar n gjykimin unik dhe luftimin efikas t ktij fenomeni kriminal ndrkombtar.
Nj studim i mirfillt i terrorizmit ndrkombtar, pr shkak t kompleksiteteve
t ndryshme, q prmbante n vete, nuk ishte e mundur q t bhej duke e vshtruar
kt fenomen vetm nga nj koh, pozicion ose aspekt i caktuar. Ky realitet, e sidomos
dshira q t jap nj kontribut modest shkencor, m detyruan q nga pozita e nj
studiuesi pragmatik, t konsultoj literaturn e autorve me pik- pamje dhe qndrime
t ndryshme ideologjike. Prve shum burimeve t tilla krahasimtare, jan
shfrytzuar edhe materiale t shrbimeve t ndryshme profesion-ale, si dhe raporte
nga simpoziumet ndrkombtare. Q n fillim t studimit t ktyre burimeve, ishte
kuptuar mesazhi shqetsues i prezantuar n hipotezn e skicuar si n vijim:
- terrorizmi me tr kompleksitetin dhe format e manifestimit t vet, gjithmon kishte
qen produkt i konflikteve t ndryshme nacionale, gjegjsisht brenda shtetrore ose i atyre
ndrshtetrore;
- terrorizmi ndrkombtar nuk sht asgj tjetr vese reflektim i konflikteve t
ndryshme nacionale, gjegjsisht brenda shtetrore n arenn ndrkombtare;
- terrorizmi n t gjitha koht dhe format e manifestimit t vet, ishte shfrytzuar si mjet i
lufts ideologjike n mes sistemeve ose rrymave t ndryshme politike.
1. Terrorizmi
sht dhun sistematike dhe e organizuar ndaj subjektit pasiv, t i cili krijohet
ndjenja e pasiguris dhe e cila prodhon gjendje frike me qllim q:
-

Subjekti pasiv t mbahet n gjendje t nnshtrimit politik,

Te subjekti pasiv ti shkaktohet mosbesimi n rendin shoqror aktual n mnyr

q

ktij ti imponohet pushteti politik, me qllim t eksploatimit dhe

nnshtrimit, si dhe
-

Dhuna e cila prdoret, t ndikoj n pushtetin politik, me qllim t shtrngimit

pr t arritur qllime politike.

Krahas ktyre definicioneve, t cilat lindin nga synimi dhe qllimi i veprimeve
kriminale, dallohen t ashtuquajturat:
11

Teori DESKRIPTIVE, t cilat prve synimit dhe qllimit, prfshijn edhe:

format, metodat dhe mjetet e aktiviteteve kriminale.

Sipas teorive deskriptive (prshkruese), terrorizmi sht form e veprimtaris s

organizuar kriminale, e cila karakterizohet nga:
-

kryerja e akteve t dhuns (eksplozionet, zjarret, etj.);

kryerja e vrasjeve, atentateve dhe akteve t tjera t dhuns, t cilat kan t

bjn me njerzit dhe pasurin (me qllim t friksimit t popullats dhe
prfaqsuesve politik, n mnyr q prmes dhuns t realizohen qllimet e
caktuara, n radh t par politike.

2. Karakteristikat e prgjithshme t terrorizmit

Terrorizmin bashkkohor e karakterizon:
-

shkalla e lart e organizimit;

globalizmi;

profesionalizmi;

keqprdorimi i t arriturave teknologjike;

fuqia e madhe financiare, e arritur nga shprlarja e parave dhe manipulimet

financiare prmes institucioneve financiare n shum shtete;

shfrytzimi enorm i formave t dhuns politike;

struktura specifike e kuadrove t organizats sipas bazave racore, fetare ose

nacionale;

veantit e qllimeve (shkaktimi i rrezikut t prgjithshm);

mungesa

selektivitetit

qllimeve

(agresiviteti

dhe

vrazhdsia

jashtzakonshme e aksioneve drejtuar njerzve t pafajshm);

-

lloj-llojshmria, efikasiteti dhe efektiviteti.

Nga shum karakteristika, mund t dallohen:

a) universaliteti;
b) evoluimi i aplikimit t metodave dhe mjeteve;
c) orientimi i qllimit;
d) profesionalizmi;
e) aktiviteti i organizuar.
Universaliteti:
Rrjedh nga fakti se terrorizmi paraqet dukuri universal bashkkohore, i cili n disa
forma t tij ka rrnj historike. Ai ka qen i shprehur n t gjitha sistemet politike dhe
12

shoqrore dhe n t gjitha fazat e zhvillimit t shoqris prmes forma shum t

ndryshme t manifestimit, ndrsa sot sht i lidhur me kriminalitetin e organizuar
ndrkombtar.
N mesin e terroristve gjenden dhe terroristt prfaqsojn t gjitha shtresat
shoqrore dhe klasat, religjionet dhe pothuajse t gjitha ideologjit.
Evoluimi i aplikimit t metodave dhe mjeteve
Manifestohet

llojllojshmri

dhe

prshtatje

ndaj

kushteve

ndrkombtare,

rrethanave t mjedisit dhe objekteve n t cilat ndrmerren aktet terroriste (m s

shpeshti n form t atentateve dhe likuidimeve t prfaqsuesve t shtetit). N t
manifestuarit e sotm, mjetet dhe metodat mund t prmblidhen, n:
Dhuna si metod e cila manifestohet n akte terroriste (vrasje, atentate, dmtime t
objekteve, shkaktim t tollovive, rrmbime, diversione, etj.), t cilat terroristt i
arsyetojn me disa qllime t tyre.
Aktet kriminale klasike manifestohen kur terrorizmi paraqitet n bashkveprim me
veprat penale me karakter prfitues dhe n kt mnyr sigurohet baza materiale e
funksionimit dhe veprimit t organizatave terroriste. N vepra t tilla penale bjn
pjes: bashkimi kriminal me qllim t kryerjes s akteve t dhuns, marrja e pengjeve,
rrmbimet, sulmet grabitqare t bankave dhe objekteve t tjera n t cilat ndodhen
parat dhe gjsendet me vler, rrmbimi i anijeve dhe aeroplanve, tregtia me drog dhe
arm, shprlarja e parave, etj.
Shtyrja e kufijve me mjete edhe m shkatrruese pasqyrohet me evoluimin e
veprimeve taktike n przgjedhjen e mjeteve dhe metodave, si: shfrytzimi i teknikave
kamikaze dhe rreziku q armatimi i vjetruar atomik, bakteriologjik dhe kimik, mund
t bie n duart e terroristve.
Terrorizmi sht form profesionale dhe kryesisht kolektive e kriminalitetit
sepse shum, shum rrall vepron individi si i vetm. M s shpeshti, fjala sht pr
organizata t posame profesionale me orientim kriminal, t cilat karakterizohen nga:
rregullat e ashpra t hierarkis s brendshme (solidariteti dhe anonimiteti i
antarve).

PRPJEKJET PR PRKUFIZIMIN E TERRORIZMIT

Me gjith faktin e njohur se terrorizmi sht nj fenomen, i cili shum m leht prshkruhet sesa
prkufizohet, shum mendimtar dhe institucione profesionale jan prpjekur q t ofrojn nj
13

prkufizim unik pr kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit. Mirpo, t gjitha kto prpjekje deri m
tash kan dshtuar. Nj studiues amerikan (Alex P. Schmid) shkruan se kishte lexuar 109
prkufizime pr kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit, t cilat nuk ishin identike. Identike, n
kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit, nuk jan as prkufizimet nacionale, e as
atondrkombtare. Si shembull konkret n kt drejtim ofrohen edhe prkufizimet e shumta t
hartuara nga qeverit e ndryshme amerikane ose ato t Organizats s Kombeve t Bashkuara.
sht karakter istike t theksohet fakti se rezolutat e ofr uara
n Organizatn e Kombeve t Bashk uara gjit hmon ishin refuzuar
nga q

po z i ci on et

s hke n c t a rve
Kshtu,

pr

p o l i t i ke

diplomatve,

ndr yshm,kishin

mendimtart

qen

amerikan

respektivisht

krejtsisht

dhe pr

ata

kundrta.

nga

Evropa,

ter ro r iz mi is hte nj ve p r im i koo rd in u a r i d hu n s p ol it ike k u n d r

s htet it . Nd rka q , sh ken c t a rt nga s htetet e n dr ys h me a fr ik a n e ,
t e r r o r i z m i n e k i s h i n i n t e r p r e t u a r s i d h u n s i s t e m a t i ke t s h t e t i t
k u n d r p o p u l l s i s . N k t d r e j t i m , e d h e p o z i c i o n i i m e n d i m t a r v e
kom u n ist k is hte q en s hu m i la rgt . Ko mu ni stt e ki sh in t rajt u a r
ter ro r iz mi n si for m t lu f t s s a r ma tos u r - n se k u rorz oh et m e
sukses, ndrsa n rast dshtimi - si pr pjekje pr g r usht-shtet.
Kshtu,

deri

tash,

nuk sht

o f r u a r,

respektivisht

nuk

sht

a p r o v u a r n m n y r u n i ke n d o n j p r k u fi z i m i t e r r o r i z m i t , n g a q
ver si o n et e of r u a ra ki sh in q e n n k u nd r sh t i m m e i de ol og ji t e
n dr ysh m e p ol it ike os e nu k i k is hi n n g r t hyer t gj it ha e le me ntet
e d s h i r u a r a . Me gjith vshtirsit e paraqitura, nga institucionet e ndryshme
ndrkombtare deri tash jan ofruar disa prkufizime pr kuptimin e terrorizmit. Ktu
vlen

prmendet

prkufizimi

prpiluar

vitin

1979

nga

Konferenca

Ndrkombtare pr Terrorizmin, e mbajtur n Jerusalem. N kt konferenc, ku

merrnin pjes shkenctar dhe politikan t shumt perndimor, ofrohet nj
prkufizim relativisht i prgjithshm pr kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit.
Sipas ktij prkufizimi, terrorizmi definohet si atakim, krcnim ose vrasje e qllimt
e personave t pafajshm me qllim t shkaktimit t friks publike, q do t ndikonte
n realizimin e qllimeve t caktuara politike.
Ndrkaq, n aspektin shkencor terrorizmi mund t prkufizohet si krcnim ose
zbatim i dhuns s motivuar politike kundr personave ose kundr t mirave t tyre
materiale, nga individt ose grupet e ndryshme t personave, me synim t realizimit t
qllimit t caktuar politik. Nj prkufizim i till, i prmbledh t gjitha elementet
relevante, t cilat kan t bjn me viktimn, prkatsisht objektin, formn e veprimit,
14

autorin, motivin e mundshm dhe qllimin e tij. Ktu shpjegohet qart se autor t
veprave penale terroriste mund t jen jo vetm individt dhe grupet e ndryshme
qytetare, por edhe partit politike dhe shtetet.
N kto qndrime shkencore, jan bazuar shumica e prkufizimeve bashkkohore. N
mnyr t ngjashme sht formuluar edhe prkufizimi anglez dhe ai gjerman pr
terrorizmin. Sipas ktyre prkufizimeve,

terrorizmi..., sht do veprim i personit

ose grupit t personave me qllim t dmtimit, respektivisht minimit t autoritetit t nj

shteti ose qeveris s tij (pushteti), ndrsa definicioni amerikan: terrorizmi sht
aplikim i formave t ndryshme t dhuns fizike me qllim t shkaktimit t friks masive
q do t ndikonte edhe n vijimin e kursit t caktuar politik. Terrorizmi sht zbatim
ose urdhrim pr ushtrimin e presionit, gjegjsisht dhuns s caktuar fizike
kundr shtetit, opinionit publik, personave ose pasuris s tyre, me qllim
t ndikimit

realizimin

interesave

t caktuara

politike,

fetare

ose interesave t tjera ideologjike.

N baz t t gjitha ktyre prkufizimeve, terrorizmi duhet t kuptohet si metod
konkrete e shkaktimit t friks shoqrore, e cila zbatohet nga individt, grupet e
personave ose aktort e ndryshm shtetror, me qllim t ndikimit n realizimin e
interesit t caktuar politik.
1. Prkufizimi i terrorizmit
Fjala mund t ket shum shprehje, kuptimi sht vetm nj. Pikrisht, duke
filluar nga kjo, dhe duke marr parasysh komplikueshmrin e shprehjes terrorizm,
dalim n prfundim se sht e vshtir t definohet i njjti. Arsyet jan t
shumllojshme:
-

Disa kan t bjn me faktin se terrorizmit i atribuohen organizatat e ndryshme

shoqrore dhe politike, t cilat lindin n kontekst t ndryshm kohor dhe
historik.

Vshtirsi n definim t shprehjes terrorizm krijon edhe fakti se ky fenomen

vshtrohet si I BRENDSHM dhe I JASHTM, ndrkaq secili nga kto ka
elementet e veta.

Ekziston nj numr i madh i organizatave ndrkombtare, t cilat e trajtojn

kt shtje, ndaj si rezultat edhe terrorizmi ka shum prkufizime.

Nga aspekti ligjor, ekzistojn 2 elemente: e drejta e brendshme e shtetit dhe n

kt kuptim definimi i terrorizmit, m s shpeshti prmes legjislacionit penal
15

dhe e drejta ndrkombtare, ku ekzistojn shum protokolle dhe konventa.

Por, padyshim se do vepr penale e kryer n lidhke me terrorizmin duhet t
ket edhe elemente politike, respektivisht, prapavij politike. Po t mos ishte ky
element, dukuria e terrorizmit nuk do t kishte zgjuar kt krshri, dhe as
hulumtimi i tij nuk do t ishte aq i vshtir.
Terrorizmi sht sundim i friks, mnyr e qeverisjes prmes futjes s friks
dhe prdorimit t dhuns; luft politike prmes terrorit individual. (Ky definicion
sht i mangt, nse vshtrohet nga aspekti shkencor, objekt i t cilit sht analiza m
e thell e ksaj dukurie. N favor t ksaj flet edhe fakti se q nga viti 1963 deri m
1981, jan dhn mbi 100 definicione t terrorizmit, e ky numr vazhdimisht vjen
duke u rritur. Disa t dhna tregojn se sot ekzistojn rreth 150 definicione t
terrorizmit. Duke dashur q m leht t vijm deri te definicioni m i prafrt, duhet
pasur parasysh 2 karakteristika t ktij akti, t cilat qart shprehin dallimin n mes t
terrorizmit dhe formave t tjera t dhuns. Terrorizmi gjithmon qllon njerz t cilt
nuk jan lufttar, dhe pr rrjedhoj nuk sht i njjt me luftn. Kryesit e akteve
terroriste dshirojn t arrijn dika spektakolare, dramatike n mnyr q t
shkaktojn pasiguri dhe frik n popullat.
-

Un e definoj terrorizmin si akt t dhuns ose kanosje me dhun kundr

njerzve t cilt nuk jan lufttar, me qllim t hakmarrjes, q kjo t ndikoj n
publikun e caktuar. (Jessica Stern).

Disa autor konsiderojn se me rastin e definimit t terrorizmit vmendja duhet

prqendruar n kto pika: terroristi sht subjekt i motivuar politikisht dhe i
prket ndonj organizate, qllimi i tij nuk sht vetm shkatrrimi i t mirave
materiale, por edhe arritja e efektit psikologjik prmes prhapjes s friks,
pasiguris dhe panikut. Nuk e ka prkrahjen e mass s gjer, por vepron vetm
ose i prket ndonj organizate ose rrjeti terrorist. Krkesat jan gjithmon me
prapavij politike dhe me manipulime. sht nj hap prpara reagimit t shtetit
dhe organeve t tij.

Terrorizmi sht prdorim i organizuar i dhuns (ose kanosje se do t prdoret

dhuna) nga ana e kryesit t motivuar politikisht, t cilt jan t vendosur q
prmes shkaktimit t friks, defetizmit dhe panikut tia imponojn vullnetin e
tyre organeve t pushtetit dhe qytetarve.

Dhun e paramenduar e motivuar politikisht, e cila kryhet kundr caqeve joluftarake nga ana e grupeve nn-nacionale ose agjentve t fsheht, zakonisht
me qllim q t ndikohet n opinionin publik, prdorim i kundrligjshm i
dhuns ose forcs kundr individit ose pasuris, me qllim t friksimit t
16

ndonj pushteti, popullats civile ose ndonj segmenti tjetr, me qllim t

promovimit t qllimeve politike ose shoqrore (Departamenti i shtetit SHBA).
-

Prdorimi i kundrligjshm ose krcnimi se do t prdoret forca ose dhun

kundr individit ose pasuris, me qllim t friksimit t qeverive ose shoqris,
m s shpeshti me synim t arritjes s qllimeve politike, religjioze ose
ideologjike. (Ministria e mbrojtjes SHBA).

Terrorizmi sht mnyr e lufts s individit, grupimit politik ose organizats e

drejtuar kundr sistemit t instaluar shoqror dhe politik, duke prdorur
dhunn e organizuar (Jonnatan White).

Terrorizmi sht mnyr e komunikimit politik; terrori sht mjet me ndihms e

t cilit shkaktohet dgjueshmria dhe lshohet pe (Ronald D. Crelinsten).
Secili nga kto definicione mund ti nnshtrohet kritikave dhe analizs, pas t

cils bhet e qart se mungojn disa elemente, q t konsiderohet e kompletuar. Dhe,

arsyet jan t shumta. S pari, definicionet prcaktohen nga kndvshtrimi i autorit
ose veprimtaris s organizats. Nse bhet fjal pr teoreticientt, definicionet do t
ken m s shumti elemente teorike n lidhje me burimin dhe zhvillimin e terrorizmit
dhe ndikimin e tij n dukurit tjera shoqrore. Por, nse autort merren me
terrorizmin n mnyr operative, n qendr t vmendjes s tyre, e me kt edhe t
definicionit, do t jet shtja e cakut dhe motivi i sulmit, si dhe shtja e
parandalimit dhe veprimit represiv kundrejt akteve terroriste. N t prkufizuarit e
terrorizmit m s shumti ka ndikuar 11 shtator. Q nga ai moment definicionet bhen
m thelbsore dhe m operative.
Terrorizmi sht fenomen shoqror shumdimensional, prandaj n prcaktimin
e prkufizimit t tij nevojitet qasje multidisciplinare. Kshtu, terrorizmi mund t
vshtrohet nga aspekti politik, kriminalistik, kriminologjik dhe i t drejts penale.
Nga aspekti kriminalistik, terrorizmi sht lloj i kriminalitetit t organizuar,
andaj n parandalimin dhe luftimin e tij duhet prdorur njohurit shkencore dhe
prvojn, t bazuar n metoda dhe mjete t cilat jan m t prshtatshme q veprimet
terrorist t zbulohen dhe ndriohen, t zbulohen terroristt dhe t sigurohen provat,
si dhe t pengohet kryerja e akteve t planifikuara terroriste.
Qasja kriminologjike e dukuris s terrorizmit, pasqyrohet n studimin e
formave dhe rasteve t terrorizmit (etiologjia dhe fenomenologjia), si dhe n masat
parandaluese dhe mnjanimi i tij si form e kriminalitetit.
Teorit penale juridike e konceptojn terrorizmin ashtu q n t prfshijn
shum vepra penale, t cilat prbjn nj t vetme vepra penale e terrorizmit. Sipas
17

disa autorve, duhet q t ekzistojn motivet politike, ndrsa sipas t tjerve, duhet q
aktet terroriste t jen kryer n mnyr t organizuar, por n t gjitha rastet duhet t
ekzistoj, t shkaktohet rreziku i prgjithshm pr njerzit dhe pasurin. Me gjith
kt, pajtimi rreth kuptimit t terrorizmit deri m sot nuk sht arritur; qasjet jan t
ndryshme n prcaktimin e kuptimit t ktij fenomeni. Kjo edhe pr dekada prbn
burim t mosmarrveshjeve mes shteteve dhe pr kt shkak akoma nuk kemi
qndrim t prbashkt rreth prkufizimit t terrorizmit. Walter Laqueur (Valter Loker),
dshmon se sht e pamundur t definohet terrorizmi, Alex P. Schmidt (Aleks Shmit)
thekson sht e kot tentativa q n mnyr gjithprfshirse t prkufizohet
terrorizmi, ndrsa Bruce Hoffman (Brus Hofman) v n dukje karakteristikat e
terrorizmit, t cilat thelbsisht e dallojn nga format tjera t dhuns. Sipas tij, kjo
sht fjal me konotacion shum t shprehur negativ, e cila zakonisht prdoret pr
armiq ose rival apo pr ata me t cilt njeriu nuk pajtohet dhe me t cilt, prndryshe,
do t dshironte ti injoronte. Me zhvillimin e nj kuptimi t prbashkt, unik dhe
prkufizimin e terrorizmit, do t sigurohej nj pajtueshmri e plote dhe prgjigje
universale mbi esencn e terrorizmit.
Studimet e sotme mbi terrorizmin nisen nga dy mnyra dominante n bot, nga ana e
shkenctarve perndimor dhe qndrimeve zyrtare, prej nga fillojn edhe definicionet e
para.
1. Kuptimi i par niset nga modelet shtetrore t bots, n baz prcaktimeve t
politiks s jashtme;
2. Kuptimi i dyt niset nga terrorizmi si form e lufts bashkkohore, surrogat t
lufts s armatosur, veanrisht dominonte n SHBA. N favor t ksaj shkon
fakti se qeverit e shum shteteve i shpallin luft terrorizmit, para q gjithash
SHBA dhe Rusia, t cilat i kan shpallur luft pa kufi terrorizmit, me rast jan
formuar koalicione t llojllojshme anti-terroriste t prmasave t gjera.
Krahas ktyre kuptimeve, ekzistojn edhe t tjera, t cilat kan lindur si rezultat
e mohimit dhe eliminimit t ktyre dy t parave.
Korpusi i definicioneve t cilat sot shfrytzohen, sht jashtzakonisht i madh
dhe pr kt shkak sht e pamundur t prfshihen dhe t analizohen nj pr nj, por
sht e mundur q t ngrehim ndarjen e caktuar t definicioneve ekzistuese dhe
kshtu prjashtojm gjith ato q nuk jan m rndsi pr hulumtimin e nocionit.
Nse tentojm t ndajm m gjersisht definicionet rreth terrorizmit, kjo ndarje do t
rezultonte me:
1. Definicionet e prgjithshme;
2. Definicionet juridike.
18

Definicionet e prgjithshme t terrorizmit jan:

A) Shkencore teorike, t cilat i kan dhn teoreticientt e shkencave shoqrore,
sociologt, psikologt, kriminologt, politologt dhe t gjith, t cilt studiojn
dhunn politike, terrorizmin dhe format tjera t cenimit t siguris;
B) Politike, jan definicione t cilat i kan dhn zyrtart shtetror, ish-pjestar
ushtarak, policor, t siguris, etj. Kto definicione nuk kan ndonj rndsi t
madhe, jan m tepr t karakterit joformal, por kan m shum pesh dhe m
shpejt deprtojn te publiku;
C) Institucionale, t cilat jan definicione t organizatave dhe institucioneve
shtetrore dhe joshtetrore, si dhe t gjitha definicionet e dedikuara informimit
t publikut t gjer.
Prkufizimet e terrorizmit ndahen n t hershme, karakteristike pr vitet 70 t
shekullit XX, ato t viteve 80 t t njjtit shekull (koha e ekspansionit t terrorizmit
vetvrass islamik), pastaj t viteve 90 (periudha e paraqitjes s terrorizmit t ri
ndrkombtar dhe Al-Kaids) dhe prkufizimet t cilat kan lindur pas 11 shtatorit t
vitit 2001.
Brian M. Jenkins, nj ndr ekspertt e fushs s lufts kundr terrorizmit, m 1974
ka dhn nj ndr prkufizimet m t thjeshta, sipas t cils terrorizmi sht n t
vrtet teatr, n t cilin aktort jan kryesit e sulmit dhe viktimat e tyre, ndrsa
publiku dhe qeveria ata t cilve iu drgohen porosit; terroristt dshirojn shum
spektator, e jo numr t madh t t vdekurve. Edhe pse prkufizim i vjetr, thjeshtsi
dhe ilustrimi japin nj baz shum kualitative pr ta kuptuar thelbin e terrorizmit.
Ndrsa m 1984, ka dhn prkufizimin sipas t cilit, terrorizmi sht prdorimi ose
kanosja pr prdorim t dhuns, e cila ndrmerret pr realizimin e ndryshimeve
politike.
Paul Wilkinson, m 1977 ka dhn nj ndr prkufizimet e para, e cila potencon
momentin politik t terrorizmit. Sipas tij, terrorizmi sht lloj i krimit politik, prmes
dhuns t t cilit synohet realizimi i ndryshimeve ose vrasja sistematike dhe
shkatrrimi apo kanosja me vrasje dhe shkatrrim, me rast friksohen individt,
grupet, bashksit ose qeverit, me qllim t shtrngimit pr krkesa t caktuara;
terrorizmi nuk sht as filozofi e as lvizje, por mjet.
Walter Laqueur (1987) ka thn se terrorizmi sht prdorim i kundrligjshm i
dhuns kundr njerzve t pafajshm, me qllim t arritjes s qllimeve politike,

19

megjithat sht e kot t tentohet ndonj prkufizim thelbsor nga ky, sepse vet tema
sht kontraverze.
Alex P. Schmidt definitivisht e ka ndryshuar qasjen ndaj kuptimit t terrorizmit,
duke v n pah cakun e terroristve. Sipas tij, fjala sht pr metod e akteve
sistematike t dhuns, t cilat i kryejn individt (gjysm) t fsheht, grupet ose
pjestart e pushteteve pr motive idiotike, kriminale ose politike dhe pr dallim prej
atentateve, caqet direkte t ksaj dhun nuk jan edhe caqet kryesore. Caqet direkte
zgjidhen rastsisht (jo-selektive) ose selektive (caqet reprezentative ose simbolike) nga
popullata e targetuar dhe shrbejn si barts t porosive. Procesi krcnues dhe i
dhunshm i komunikimit mes terroristve,

caqeve direkte dhe caqeve

kye

shfrytzohet me qllim t manipulimit me caqet kye, kryesore, me rast kjo

shndrrohet n cak t terrorit, cak t krkesave ose cak t vmendjes, n varsi t asaj
se a sht n pyetje friksimi, shtrngimi ose propaganda. Schmidt prfundon se nuk
ekziston nj definicion i vrtet dhe i sakt i terrorizmit, sepse terrorizmi sht
shprehje abstrakte. Vetm nj definicion n mnyr absolute nuk mund t prfshij t
gjitha kuptimet e ksaj shprehjeje. Por, sht e sigurt se ka nj numr elementesh t
prbashkta pr t gjitha definicionet kryesore, e kjo sht se shumica e tyre kan dy
karakteristika: dik e terrorizojn, ndrsa kuptimi i shprehjes buron nga caku dhe
viktima e terrorizmit.
Duhet theksuar se ky autor holandez ka br analizn kuantitative t 109
definicioneve t nxjerra nga literatura dhe pas analizs erdhi deri t prfundimi se n
kto prkufizime n mnyr konstante paraqiten 22 elemente, disa prej t cilave s
bashku me prqindjen e prsritjes s tyre, do ti veoheshin kshtu:
a. Prdorimi i dhuns dhe i forcs haset n 83.5% t definicioneve;
b. Karakteri politik n 65%;
c. Shkaktimi i friks dhe tmerrit n 51%;
d. Kanosja n 47%;
e. Pritja e efekteve dhe reaksioneve psikologjike n 41.5%;
f. Zgjedhja e viktims dhe caqet e gjera t sulmi n 37.5%;
g. Veprimi sistematik i organizuar, i planifikuar dhe me qllim n 32%;
h. Metoda, taktika dhe strategjia e lufts n 30.5%;
i. Shkelja e rregullave t pranuara, mungesa e humanizmit n 30%;
j. Shantazhi, detyrimi n dgjueshmri n 28%;
k. Dshira e kryesve pr publicitet n 21.5%;
l. Krimi n 4%.
20

SHKAQET DHE KONTEKSTI I TERRORIZMIT

1. Shkaqet e terrorizmit
Terrorizmi sht gjithmon akt i papranueshm moral dhe politik, veprim i
paskrupullt i demonstrimit t forcs dhe mosrespektim i normave t pranuara dhe
ligjeve, drejt t cilave synon civilizimi bashkkohor. Shkaqet e terrorizmit, sipas
teoris dhe dokumenteve ndrkombtare, jan t ndryshme.
Sipas sociologve dhe politologve, personaliteti i terroristit karakterizohet nga disa
specifika, por q shkaqet e terrorizmit nuk duhet krkuar n natyrn e njeriut, por n
problemet sociale dhe ekonomike, t shkaktuara nga varfria dhe tjetrsimi i grupeve
t ndryshme shoqrore ose rangu shoqror.
Johnson dhe Barton konsiderojn se shkaqet e terrorizmit gjenden n ideologjit e
ndryshme. Sipas tyre, burim i terrorizmit sht ideologjia e:
-

grupeve nacionaliste minoritare, me karakter separatist;

botkuptimeve anarkike t lufts kundr t keqes shoqrore;

marksizmit revolucionar, me idet e revolucionit socialist;

sindikalizmi i t djathts s re apo neofashizmi reaksionar.

Sipas Evans-it, ekzistojn 5 faktor t rndsishm nga t cilt lindin shkaqet e

terrorizmit:
1. faktorin e konflikteve mes pritshmrive dhe mundsive t realizimit t qllimeve
t grupeve n shoqri n kushtet ekzistuese/aktuale shoqrore, ekonomike
dhe politike dhe ndryshimeve;
2. faktorin e eksplodimit t etnicitetit, prkatsisht, identifikimin e bashksis si
multi-racore apo identifikimin me bashksit nacionale dhe religjioze;
3. faktorin

tendencs

lirimit

nacional,

kthjellimit

dhe

kohezionit

(bashkimit, unitetit);
4. prvojn e procesit t dekolonizimit, si form e lufts politike dhe ideologjike
kundr imperializmit;
5. miti i gueriles, i lindur nga revolucioni kinez dhe algjerian dhe lvizjes sioniste
n Palestin.
Sipas Komitetit ad- hoc pr terrorizmin, shkaqet e terrorizmit jan:

21

a. T jashtme (kolonializmi, okupimi i huaj, agresioni, politika hegjemoniste dhe

imperialiste, przierja n punt e brendshme t ndonj shteti, eksploatimi i huaj
i pasurive, rendi i padrejt botror) dhe
b. T brendshme (racizmi, fashizmi, neofashizmi, gjenocidi, aparthejdi, pabarazia e

strtheksuar shoqrore, ekonomike dhe politike, mosrespektimi dhe shkelja e t

drejtave t njeriut, varfria e prgjithshme, mizeria, uria dhe vnia e pengesave
dhe barrierave).

Karakteristikat e terrorizmit jan:

Struktura organizative dhe e kuadrove, e cila bazohet n: ideologji, race, fe dhe
nacionalitet.
N kushtet bashkkohore, shkaqet e terrorizmit jan faktort ndrkombtar

me

natyr sociale dhe ekonomike, si:

1. Thellimi i dallimeve ekonomike mes vendeve t zhvilluara dhe t pazhvilluara
ndikon n acarimin e problemeve sociale, politike dhe t siguris;
2. Zgjerimi i krizs, qasjet e gabuara n zgjidhjen e problemeve dhe konflikteve, n
t cilat dominon politika e dhuns dhe anshmria, t cilat krijojn terrenin pr
zgjerimin e terrorizmit dhe shpeshher i zgjasin krizat;
3. Dobsimi i domethnies s rendit botror dhe demokratizimi i marrdhnieve
ndrkombtare, duke ia imponuar zgjidhjet pjess s varfr t bots, me t
kushtzuarit e sistemit ekonomik dhe politik dhe me konceptin e sovranitetit t
kushtzuar;
4. Burimet e terrorizmit shtetror shkojn krahas ashprsimit t lufts pr burime
energjetike, materialit strategjik dhe tregut, prmes paraqitjes agresive t
kompanive multi-nacionale dhe me zgjerimin e pranis ushtarake, nn
pretekstin e mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe pengimit t katastrofave
humanitare;
5. Arsye tjetr sht edhe fakti q faktort ndrkombtar n praktik aplikojn
kritere jo t barabarta, rreth asaj se far sht terrorizmi, kush jan terroristt
dhe cilat organizata jan terroriste;
6. As zgjedhja e metodave dhe mjeteve nuk i prshtatet lufts dhe pengimit t
dukuris s terrorizmit, sepse dominon forca dhe ekspansioni e faktorit
ushtarak, ndrkaq, n plan t dyt ndodhen: hulumtimi i rrnjve t terrorizmit
dhe prshtatja e mjeteve t luftimit (lidhja kauzale mes shkaqeve t terrorizmit
dhe natyrs s ktij fenomeni).
22

2.

Faktort e shfaqjes s terrorizmit

Q nga fillimi i prdorimit praktik t termit terrorizm, kishin filluar

edhe prpjekjet pr studimin e faktorve q kishin ndikuar n shfaqjen e tij.

Mirpo, pr shum koh me radh, kto studime ishin zhvilluar nga pozita t
njanshme shkencore, duke u bazuar kryesisht n vshtrime t ndryshme individuale
ose n ato shoqrore, pa vrejtur faktin se terrorizmi shfaqet vetm si kompleks i
ndikimeve dialektike t ktyre dy rrethanave.
N kt pikpamje, edhe Cesaro Lombrozo kishte menduar se ekziston nj
raport kushtzues n mes bombahedhsve dhe smundjeve t ndryshme (t
shkaktuara nga mungesat e vitaminave), q ishin prhapur kryesisht te popujt e
viseve t ndryshme t Evrops Jugore. N mnyr t ngjashme kishin menduar edhe
disa shkenctar t tjer, t cilt kishin prshkruar terrorizmin si nj t keqe absolute,
si nj form t menduris, q i ka rrnjt e veta kryesisht n smundje t ndryshme
psikike. Sipas ktyre teorive, terroristt jan personalitete anormal, respektivisht,
persona psikopat dhe si argument t jets s tyre jonormale, ishin prshkruar
gjurmt q mbesin pas do aksioni terrorist, si: fanatizmi, urrejtja e shfrenuar,
ndjenja e lart e hakmarrjes, mungesa e mshirs ose karakteri i ult njerzor.
Pos ktyre qndrimeve, ekzistojn edhe prpjekje shkencore pr shpjegimin e
varfris, presionit t caktuar atmosferik, ndrrimin e fazave t hns ose periudhave
t ndryshme t thatsis - si faktor kriminogjen q ndikojn n mnyr t
drejtprdrejt n shfaqjen e terrorizmit. N kt drejtim ka edhe t till, si shkenc-tari
i

njohur anglez,

Willikson,

i cili,

si shkaktare t

drejtprdrejt

shfaqjes

s terrorizmit e konsideron familjen e shkatrruar, ngaq sipas tij terroristt jan

kryesisht tipa t dshtuar n jet.
Pranimi i tezave t lartshnuara, t cilat e shpjegojn shfaqjen e terrorizmit si rezultat
t rregullimeve t ndryshme psiko-fizike ose t ndikimeve t ndryshme kozmike,
prkatsisht, atmosferike, sht i paarsyeshm. N t vrtet, nuk mund t
kontestohet fakti se nj numr i caktuar i terroristve kan vuajtur nga epilepsia, TBC
ose nga smundje t tjera. n kto raste, terrorizmi mund t jet manifestuar edhe si
variant special i deformimeve, prkatsisht, i zhvillimit t mangt neuro-psikik.
Mirpo, kjo nuk mund t prgjithsohet nga q analiza t shumta shkencore kan
dhn rezultate krejtsisht t kundrta. N realitet, jan t paqarta argumentet
shkencore, t cilat vn n dyshim aftsit dhe nivelin e lart intelektual t
23

terroristve. Kshtu, psikologu q kishte studiuar terroristin japonez, Koso Okamoto, i

cili n maj t vitet 1972 kishte shkaktuar nj masakr n aeroplanin izraelit, e
prshkruante at si personalitet absolutisht normal dhe racional psiko-fizik. Rezultate
t ngjashme japin edhe shum analiza t tjera, t bra n Gjermani te pjestart e
ndryshm t organizats terroriste Fraksioni i Armats s kuqe.
Gjithashtu edhe paraqitja e terrorizmit n kontinuitet t zhvillimit t ndjenjs s
individualizmit t tepruar, prhapjes s literaturs dekadente ose rrethanave t tensionuara
shoqrore, sht i pakompletuar. N kt kontekst, Emma Goldman shpjegon se anarkistt
terrorist nuk e kan zbatuar dhunn politike vetm nga indoktrinimi i tyre me
literatur ose propagand anarkiste, por nga presioni i lart i rrethanave shoqrore, i
cili ndikonte aq fuqishm sa q pr natyrn e ndjeshme t terroristve, jeta shoqrore
bhej e padurueshme. N kuadr t ktij qndrimi, flete dhe fakti se disa dukuri ose ngjarje
politike, si dhuna brutale, gjegjsisht reprezaljet e prjetuara madje edhe luftrat e zhvilluara n nj
vend krejtsisht tjetr (Vietnam, Lindje t Afrt, eeni, Afganistan, Bosnje, Irak etj.) n disa raste
kishin ndikuar n identifikimin e elementeve t ndryshme sensibl me viktimn dhe i kishin nxitur
ata n aksione t ndryshme hakmarrse. N realitet, identifikimet e tilla dhe ndjenjat e solidaritetit
me viktimn, kishin ndikuar edhe n formimin e disa organizatave t fuqishme terroriste n pjes t
ndryshme t bots. Sipas shembujve t ndryshm historik, prpjekjet e popujve t
ndryshm pr liri politike ose fetare, gjegjsisht pr barazi ose pavarsi nacionale, n
t shumtn e rasteve kan rezultuar me kryengritje t armatosur ose terrorizm.
Mirpo, kjo dukuri nuk sht nj rregull. Ekzistojn edhe raste, kur prpjekjet
e popujve t ndryshm pr nj koh t gjat ose edhe prgjithmon kan mbetur vetm
n kornizat e lejuara politike t diktatorit. Kjo do t thot se, ekzistojn rrethana dhe
faktor t caktuar shoqror, t cilt ndikojn n mnyr t drejtprdrejt n
manifestimin e formave t caktuara t dhuns s organizuar politike. Se cilt jan ata
faktor, tregon m s miri shkenctari i mirnjohur anglez, prof. dr.Walter Laqueur, i cili
thot: terrorizmi gjithmon i ka rrnjt atje ku ekzistojn regjimet totalitare, ku shtypen
pakicat nacionale ose ku sovraniteti i popujve dhe liria e tyre sht vn n dyshim.
Mirpo, pikrisht atje, paraqitja e dhuns terroriste sht e kushtzuar me ngritjen
paralele t nacionalizmit dhe demokracis.
Si shembull konkret n kt drejtim, prof. Laqueuri merr nj studim
ndrkombtar pr efektet e zbatimit t dhuns politike n 84 shtete t bots. N kt
studim sht konstatuar se represioni i kufizuar gjithmon kishte sjell destabilitet,
ndrsa represioni i egr kishte sjell efekte t kundrta. Ky konstatim nuk sht
befasues ngaq n situata t okupimit efektiv dhe t diktaturs s egr n t ciln
policia ka n dispozicion autorizime t pakufizuara, mundsit pr organizimin e
24

terrorizmit ose t nj kryengritjeje t armatosur, jan minimale. M konkretisht, atje

ku policia ka mundsi ta mbaj nn kontroll t plot lvizjen,komunikimin,
qarkullimin dhe aktivitetet politike t qytetarve, lvizjet politike kundr pushtetit jan
t pasuksesshme. Shembuj konkret n kt drejtim ofrojn edhe diktaturat e kaluara
fashiste dhe komuniste, t cilat me krenari deklaronin se n shtet e tyre nuk ka as
terrorizm as krim t organizuar. Ngjashm kishte deklaruar n Deyton edhe
krimineli i lufts, Milloshevi pr Kosovn. Mirpo, si n Kosov, ashtu edhe n shum
vende t tjera t bots, n rrethanat e shfaqjes s mundsive t para, ishin shfaqur
edhe mekanizmat pr mbrojte ose lirim nacional.
2.1. Shkaqet e sulmeve bashkkohore terroriste
Sipas disa autorve, nj nga shkaqet kryesore t sulmeve bashkkohore
terroriste, sht edhe pozita dhe roli udhheqs i SHBA n bot. Sipas tyre, gjat
dekadave t fundit, nj numr shum i madh i sulmeve terroriste, sht drejtuar
kundr interesave t SHBA. Kto sulme zakonisht argumentohen n lidhshmri t
ndryshme me hegjemonizmin amerikan dhe arsyetohen me faktin se SHBA kan rol
dominues n konfliktin arabo-izraelit; n vitin 1953, s bashku me Britanin e
Madhe, e kishin udhhequr operacionin Ajax n Iran, q kishte rezultuar me
rrzimin e kryeministrit Mohammad Mossade dhe ardhjen n pushtet t Shahut
Mohamet Reza Pahlavi; n vitin 1992, kishin pushtuar Irakun, n vitin 2001
Afganistanin dhe m 2003, prsri Irakun, e tj.
Prve ktyre shkaqeve, disa terrorist bashkkohor sulmojn interesat e
ndryshme perndimore edhe nga frustrimet e krijuara si pr rolin gjithnj e m t
fuqishm dhe udhheqs t ShBA-s n bot, ashtu edhe pr bindjet e krijuara
se, popujt e tyre jan t privuar nga prfitimet q sjell rendi i ri botror dhe globalizmi.
N fund t viteve 90 t shekullit t kaluar, ShBA-t pr qllime ushtarake,
kishin investuar rreth 300 miliard dollar q do t thot m shum se 20 shtetet m
t zhvilluara t bots, q kishin investuar si vijon: Britania e Madhe 37
miliard,Franca 40 miliard, Gjermania 33 miliard, India 10 miliard, Japonia
45 miliard, Kina 12 miliard $, etj.
sht interesant t theksohet fakti se, pr dallim nga sulmet e mparshme
terroriste, kto t dekadave t fundit, zakonisht jan kryer nga terroristt e shtresave
t mesme shoqrore, t cilt kan vepruar si nga ndikimet e shkaqeve t ndryshme
subjektive ashtu edhe t faktorve t ndryshm objektiv, si p.sh.,rrethanat
ekonomike, zhvillimet shoqrore, konfliktet e ndryshme politike, konfliktet kulturore,
25

bindjet fetare, etj. Sipas mendimeve t paraqitura m lart, mund t konstatohet fakti
se zbatimi i dhuns terroriste shfaqet kryesisht n rrethana t caktuara t jets
shoqrore t karakterizuara me polarizim tejet t theksuar politik, respektivisht
terrorizmi sht pasoj e nj gjendjeje t krijuar shoqrore, n t ciln aktort nuk
shohin mundsi t tjera pr realizimin e qllimeve t tyre politike. Kjo do t thot se
terrorizmi paraqitet, ekziston dhe mund t ekzistoj vetm atje, ku jan rrethanat e
favorshme pr tu shfaqur dhe ekzistuar.

Koncepti i modernizimit, etniciteti, nnshtrimi dhe shtypja, kolonializmi

A) Shkaqet objektive t terrorizmit me t cilat nnkuptohen problemet
objektive, padrejtsit, anomalit frustuese n baza ekonomike dhe n baz t
dominimit politik n shoqri.
N radh t par mendohet n funksionimin, respektivisht, mosfunksionimin e
institucioneve shoqrore/shtetrore, arsimimin e mangt dhe t pamjaftueshm t
popullats, skamjen dhe varfrin, tjetrsimin, izolimin e individve dhe grupeve
shoqrore, ekzistimin e kriminalitetit t organizuar, etj. Shum shtete sot nuk jan n
gjendje q n mnyr t pavarur t zgjidhin problemet e tyre t brendshme,
kundrshtit dhe interesat e ndryshme, q reflektohet negativisht n sigurin e
shoqris, q paraqet terren t prshtatshm pr lindjen dhe zhvillimin e terrorizmit.
Si nj ndr shkaqet objektive t terrorizmit, mund t jen: rregullimi kushtetues
jodemokratik i shtetit, mosfunksionimi i institucioneve shtetrore, dallimet ekonomike
dhe sociale brenda shtetit, nacionalizmi ekstrem dhe fanatizmi, problemet e
pazgjidhura etnike, varsia kolonialiste dhe neokolonialiste, shtjet e pazgjidhura
kufitare dhe shtetrore, devijimi fetar (klero-shovinizmi dhe fundamentalizmi), dshira
pr ekspansion dhe hegjemoni (nacionale, territoriale, ekonomike, sociale, fetare dhe
dominimi kulturor), etj.
B) Shkaqet subjektive t terrorizmit me t cilat nnkuptohet vlersimi i
terroristve, q gjendja jo e qndrueshme shoqrore (shkaqet objektive t terrorizmit),
mund t ndryshohet vetm prmes dhuns, prkatsisht, q dhuna sht varianti m
i shpejt, m i plot, m efikas dhe n rrethanat e caktuara, varianti m i mundshm i
veprimit. Nga kjo mund t prfundohet se shkaqet subjektive t terrorizmit lindin nga
shkaqet objektive t tij. N t vrtet, shkaqet objektive t terrorizmit kan pr pasoj
krijimin e klims shoqrore, e cila pasqyrohet n erozion t autoritetit t qeveris
shtetrore, n t ciln individt (t rinj, t shkolluar, t aft) dhe grupet e caktuara
26

shoqrore (etnike, politike, etj) nuk mund t gjejn veten, gj q shkakton humbjen e
besimit n sistemin politik dhe vlerat shoqrore. N situata t tilla, veohen, dalin
autoritetet e reja, t personalizuar n ndonj figur, t cilt me ndihmn e
mekanizmave t caktuar identifikojn individt ose grupet shoqrore, t cilt i
indoktrinojn me prmbajtje t caktuar, i trajnojn dhe aftsojn pr prdorim armsh
dhe mjeteve eksplozive, i sigurojn materialisht dhe financiarisht dhe m pas i
orientojn drejt cakut t przgjedhur. Krijohet besim i thell se terrorizmi sht
mnyra e vetme e drejt, rruga e vrtet, e drejt. Shkaqet t cilat cojn n paraqitjen e
terrorizmit sipas James Berry Motley, jan kta faktor:
1. KONCEPTI I MODERNIZIMIT ekziston kur shumica e shteteve t bots inkurajon
procese drastike t ndryshimeve shoqrore, ekonomike dhe politike. N kushte t tilla,
paraqiten grupe shoqrore, t cilat duke e perceptuar pozitn e tyre si relativisht t
adaptuar, t prshtatur, n mnyr t pashmangshme ndodhen mes pritshmrive
dhe mundsive, dhe kur prishet ekuilibri dhe ndodh dallimi i madh mes asaj q
presin dhe mundsive t plotsimit t tyre, n kushtet e ndryshimeve shoqrore,
ekonomike dhe politike, lind shkaku i terrorizmit.
2. EKSPLOZIONI I ETNICITETIT sht i lidhur me proceset e modernizimit, t cilat
krijojn ndryshime brenda bashksis politike dhe shoqrore, duke e rritur ndjenjn e
pasiguris individuale, krkimit t dikaje me t ciln individi do t identifikohej, e q
kjo t mos jet duke iu nnshtruar ndryshimeve ekzistuese ekonomike. Krkimi i
objektit t identifikimit sjell deri te identifikimi me racn, kombin, religjionin e deri te
zbrthimi i popujve n shum bashksi racore/nacionale/religjioze. Eksplozioni i
etnicitetit do t thot identifikim i terroristit me bashksi t caktuar racore, nacionale
ose religjioze.
3. NNSHTRIMI DHE SHTYPJA sipas tezs s Franc Fanon-it, i cili ka trajtuar
strategjit e terrorizmit, ashtu q dhuns ia ka atribuuar ndikimin pozitiv te individi
dhe cilsin, karakterin e fuqizimit t ndrgjegjes dhe vetdijes kombtare dhe
kohezionin. Teza e tij themelore ishte se dhuna mobilizon t nnshtruarit, dhe si
rezultat prfundimtar ndihmon shkrirjen e tyre dhe bashkveprimin kombtar.
Kshtu, tendencat nacional-clirimtare, vetdijesimi dhe kohezioni konsiderohen shkak
i terrorizmit n tr botn.
4.

KOLONIZIMI sht shkak i cili ka kontribuuar n zgjerimin e terrorizmit, si

manifestim i lufts politike dhe ideologjike kundr imperializmit dhe kolonializmit.

27

Konteksti

konfliktual, historik, politik, represiv, mediatik dhe kriminal i

terrorizmit
1. Konteksti konfliktual
Terrorizmi vshtrohet n kontekst t lufts. N luftn konvencionale, palt
ndrluftuese orientohen n taktika, t cilat i ngjajn akteve terroriste. Individi i cili
realizon kso lloj operacionesh ushtarake, sipas rregullit pr njrn an sht hero,
ndrsa pr ann tjetr sht jo vetm armik, por terrorist. Nse konflikti sht i tipit
gueril, prdoret taktika jo vetm e kundrshtimit t armikut, por edhe e prkrahsve
t tij. Karakteristik sht fakti se secila an n luft, konsideron dhe pohon se nuk po
kryen akte terroriste. Shembujt e ktij botkuptimi t terrorizmit mund t gjenden q
nga koha e lufts civile n SHBA, kur ushtria federale i ka dhn detyr majorit John
Anderson q t shkatrroj hekurudhn e Konfederats, q konsiderohet sabotim
klasik. Ushtria e Konfederats e ka zn Andersonin dhe e ka dnuar pr spiunim,
ndrsa pjestart e federats e konsideronin at si hero. Ushtria kto aktivitete kurr
nuk i konsideron si terroriste.
2. Konteksti historik
Domethnia e terrorizmit me kalimin e kohs ka ndryshuar. Fillet e terrorizmit
modern i gjejm n Revolucionin Francez, kur revolucionart e kan shfrytzuar kt
shprehje q t prshkruajn aktivitetet e qeveris franceze. N fillim t shekullit XX,
kjo shprehje ka ndryshuar kontekstin e saj historik. Terrorizmi sht prdorur me
rastin e prshkrimit t akteve t dhunshme t ndonj grupi. Pas Lufts s II Botrore,
terrorist jan konsideruar grupet, t cilat kan kritikuar dominimin evropian n bot.
Kryesisht, bhej fjal pr grupet nacionaliste. Q nga gjysma e viteve 60 deri n
gjysmn e viteve 80, krahas grupeve nacionaliste, terrorist jan konsideruar edhe
majtistt, t cilt paknaqsit e tyre i kan shprehur me dhun. N kohn e sotme
bashkkohore, grupet terroriste jan t ndara nga shteti dhe nnkuptojn aktivitetet e
dhunshme, qllimet e t cilave jan shkatrrimet n njerz dhe t mira materiale.
3. Konteksti politik
Terrorizmi prdoret edhe pr qllime politike. Propaganda, e cila nnkupton
etiketimin e individve dhe grupeve t caktuara si terrorist, krijon mundsi q shteti
ndaj tyre t prdor forc, me rast i shkel t drejtat themelore t njeriut. Duke i
28

etiketuar kshtu, krijohet nj mas, e cila sht kritike dhe e cila sht e prgatitur q
n secilin moment t mbshtes aktivitetin kundr-terrorist t shtetit t tij. Kjo nuk do
t ishte problem po qe se kt fakt shtetet nuk e keqprdorin dhe n mnyr q
ndrmarrin aktivitete n territorin e shteteve t tjera sovrane.
4. Konteksti represiv
Konteksti represiv i terrorizmit nnkupton frikn nga qeverisja dhe terrorin t
cilin shteti e prdor ndaj qytetarve t saj. N kto raste, shteti prdor mekanizma t
ndryshm, e m s shpeshti aksione t policis s fsheht. Shembujt e till n bot
jan t shumt. Ndrkaq, rastet m tipike prgjat historis t modelit t qeverisjes,
jan: bashkimi Sovjetik me Stalinin, Iraku me Sadamin, diktatort e shumt n
shtetet e Ameriks Latine, etj. Represioni politik sht terror.
5. Konteksti mediatik
Mediat, n mas t madhe mund t ndikojn n zhvillimin e terrorizmit, n at
mnyr q rreth ngjarjeve nuk raportojn, por i krijojn. Qllimi themelor sht shitja
e sa m shum ekzemplarve prkatsisht, arritja e shikueshmris sa m t madhe.
Pikrisht ktu lind problemi, sepse terrorizmi, i ndihmuar edhe me kampanj t
madhe mediatike, mund t shkaktoj frik t prmasave t mdha. Mjetet e
komunikimit masiv sot, terrorizmit i japin hapsir t madhe dhe ia hapin dyert e
kufijve global. Q ti shmanget sensacionalizmit n raportim, shtpia televizive BBC i
ka dhn gazetarve t saj literatur obligative literaturn pr terrorizmin. Ndikimi i
mediumeve ka qen tjetr para 11 shtatorit. Q nga ky moment, duket se sulmet
terroriste mund ti prcjellim edhe drejtprsdrejti (live). Pr karakterin global t
terrorizmit, n mas t madhe meritore jan mjetet e komunikimit masovik.
6. Konteksti kriminal
A ekziston dallimi mes terroristve dhe kriminelve? A jan t gjith terroristt
n t njjtn koh edhe kriminel? N kt pyetje shum teoreticient mundohen t
japin prgjigje. Disa mendojn se sht e domosdoshme q t provohet motivi i veprs
penale, e m pastaj t vrtetohet se a bhet fjal pr terrorizmin. Ky qndrim sht i
gabuar, sepse vepra penale sht vetm ajo vepr e cila sht e prcaktuar, e parapar
n ligj si e till. Me vet faktin se n ligj sht parapar prkufizimi i terrorizmit, t
njjtit i sht prcaktuar prmbajtja juridike, kjo bhet norm juridike dhe si e till
bhet vepr penale, pr t ciln sht parapar sanksioni penale.
29

LLOJET, FORMAT DHE DALLIMET E TERRORIZMIT

Mnyra m e shpesht e ndarjes s terrorizmit sht: ndrkombtar, shtetror,
individual dhe grupor. Sipas nj lloji tjetr t klasifikimit, dallohet: terrorizmi
shtetror (kmbngulsia e strukturave t pushtetit q prmes shtrngimit me dhun,
t mbajn gjendjen aktuale), kuazi-revolucionar (cilsi ideologjike kur grupet
politike jepen ndodhen n konflikt me pushtetin legal dhe legjitim), reaksionar
(minimi i sistemit demokratik dhe pushtetit t zgjedhur) dhe i kompromisit
(prdorimi i dhuns me qllim t detyrimit n lshime politike).
Sipas

Wilkinson-it,

terrorizmi

sht:

revolucionar,

represiv

dhe

sub-

revolucionar. I njjti konsideron se terrorizmi revolucionar mund t jet: terrorizm i

pastr, i prdorur n luft politike, terrorizm ndihmues, i shfrytzuar si mjet n
luftra, gueril, kryengrits, propagandistik dhe ndrkombtar.
Terrorizmi, n kuptim juridik, prkufizohet si delikt kundr t drejts
ndrkombtare, ndrsa terrorizmi ndrkombtar prfshin do sulm n ndonj t
mir t mbrojtur me t drejtn ndrkombtare. Terrorizmi ndrkombtar sht trsi
e aktiviteteve t ndaluara me t drejtn ndrkombtare, i drejtuar ndaj individit,
grupit, shtetit, institucioneve t saj dhe t mirave dhe vlerave, t cilat i realizojn
terroristt si individ, organizatat terroriste ose shtetet, me qllim t arritjes s
qllimeve t tyre. Sipas nj prkufizimi tjetr, terrorizmi ndrkombtar sht krim
ndrkombtar, i cili prfshin grupin e posam t veprave penale, karakteristik e t
cilave sht fakti se pjestart e grupeve t organizuara me vetdije ndrmarrin akte t
drejtuara kundr jets s njerzve, t mirave dhe vlerave materiale dhe shpirtrore,
duke prdorur mjete t ndryshme t lejuara ose t ndaluara, t cilat jan t
prshtatshme pr kt qllim, respektivisht, q kto vlera dhe t mira t shkatrrohen
ose t dmtohen, me rast krijohet rrezik i prgjithshm dhe cenohet paqja dhe
siguria.
N kuptim m t gjer, terrorizmi ndrkombtar, mund t kategorizohet n:
-

transnacional (kur ekziston shkalla e caktuar e bashkpunimit t kryesve nga

m shum shtete dhe

ndrshtetror (kur veprojn shtetet me specifikat e veta t veprimit n planin e

jashtm politik, si subjekte t marrdhnieve ndrkombtare dhe t drejts
ndrkombtare, e jo individt ose grupet e caktuara)
30

Nj klasifikim tjetr i terrorizmit dfton n ndarjen e tij, si:

-

terrorizmi

religjioz

(lind

kuadr

tradits

historike,

religjioneve

tradicionale),
-

politik (prdorimi i metodave t pushtetit shtetror ose rezistenca ndaj mnyrs

s t ushtruarit t pushtetit, i kushtzuar dhe i shkaktuar nga krizat
ekonomike, luftrat mes t pasurve dhe t varfrve dhe ambicieve politike q t
ndryshojn gjendjen dhe statusin e t tjerve, ta mbajn ose ta zgjerojn),

shtetror, i cili ka shumllojshmri formash: tipik pr regjimet diktatoriale, i

cili mund t jet i orientuar kundr popullit t tij ose shteteve t tjera dhe i cili
definohet si trsi e masave dhe aktiviteteve, sipas t cilave vet shteti ndrmerr
akte terroriste prmes organeve t specializuara t tij, si: porositja e armve,
financimi dhe trajnimi i pjestarve, furnizimi me mjete teknike dhe materiale,
pajisja me dokumente t rrejshme dhe mbrojtja e tyre nga ndjekja penale. Sipas
Combs-it, ky lloj terrorizmi sht terrorizm i fsheht shtetror i cili
nnkupton pjesmarrjen direkte, por t fsheht, t zyrtarve t shtetit n akte
terroriste dhe terrorizmin e prkrahur nga shteti n t cilin shtetit ose grupet
private marrin pjes n realizimin e aksioneve n dobi t shtetit ku shteti
sht porositsi, por jo pjesmarrsi aktiv direkt n aktet terroriste. Terrorizmi
shtetror ka elemente t kriminalitetit t organizuar, sepse karakterizohet nga
lidhjet me shtete t caktuara dhe me organet e tyre prkatse, pr t: realizuar
aktivitete terroriste n territorin shtetit t tij ndaj kundrshtarve politik ose n
territorin e ndonj shteti tjetr, me qllim t realizimit, para s gjithash, t
qllimeve politike. Si form e kriminalitetit t organizuar, terrorizmi nnkupton
ekzistimin e organizats kriminale mir t organizuar dhe mir t strukturuar,
t ciln e financon shteti, me t cilin kta kan lidhje t forta, gj q akterve t
veprimtarive terroriste iu siguron se nuk do t ndiqen penalisht dhe iu siguron
dobi t konsiderueshme materiale, si dhe

terrorizmi patologjik me t cilin nnkuptohet forma e terrorizmit, kur

individi ose grupi ose disa sosh terrorizojn personat tjer, para s gjithash, q
t bien n sy, t trheqin vmendjen, ndonjher edhe t tr bots.
Edhe pse karakteristik e prgjithshme e terrorizmit sht forma kolektive, n

praktik hasen raste, kur i njjti manifestohet edhe si akt individual. Me gjith kt,
cilsi themelore e terrorizmit sht fakti q, terrorizmi sht form e gjer organizative,
t ciln e prbjn: grupi i organizuar, organizata, partia, shteti ose organizata
ndrkombtare terroriste.
31

a. Terrorizmi konvencional
Me t cilin kuptohen: sulmet terroriste nga distanca dhe terrorizmi vetvrass,
me t cilin karakterizohet shekulli XX. Kto forma t sulmeve, terroristve u sigurojn
variantet m t sigurta, sepse kjo u mundson q me ndihmn e aktivizimit t
eksplozivve, projektilve ose formave t tjera shkatrruese, t marrin jet ose t
rrezikojn jett e njerzve t pafajshm dhe t shkaktojn dme t mdha materiale,
me qllim t futjes s friks si qllim tjetr t tyre.
Ndrkaq, terrorizmi vetvrass sht problem i shekullit XXI. Me t kuptojm
realizimin e aksioneve t cilat nuk mund t jen t suksesshme pa vdekjen e kryesit,
dhe pr kt pasoj, ai ose ajo jan plotsisht t vetdijshm para se t ndodh.
b. Terrorizmi jo-konvencional
sht veprim jo i dhunshm i terroristve. N t tilla situata, prdoren teknika
t llojllojshme dhe at: q nga keqprdorimi i informacioneve mediatike, nxitja e
kryengritjeve e deri te prgatitja e grusht-shtetit dhe kanosjeve terroriste.
c. Terrorizmi ekologjik
sht problemi i s tashmes. Bhet fjal pr aktivitete t cilat kan t bjn me
shkatrrimin e mjedisit, si: shkaktimi i vrshimeve duke asgjsuar pendat. Ky lloj i
terrorizmit resurset dhe caqet i trajton si vegla. N kt bjn pjes: terrorizmi
nuklear, biologjik dhe kimik.
c.1. Terrorizmi nuklear
Nj ndr format e mundshme t terrorizmit, nn ndikimin e ndryshimeve
globale shoqrore, sht edhe prdorimi i armve nukleare ose materialit radioaktiv.
Armt nukleare jan ato lloj armsh t cilat jan t ndrtuara n parimin e prdorimit
t pakontrolluar nuklear, prkatsisht, reaksionit termonuklear, sipas t cilit n
periudh t shkurtr kohore lirohet nj sasi enorme e energjis dhe mass
radioaktive, me crast shkaktohet eksplozion nuklear, i cili nga eksplozioni klasik
32

dallohet sipas sasis s energjis s liruar dhe ndryshimeve natyrore t cilat ndodhin
me rastin e eksplozionit.
Sipas Brian Jenkins-it, ky lloj terrorizmi sht i mundshm, por nuk sht m i
rrezikshmi, derisa t tjert, si David Mabry, e kritikojn, duke pretenduar se mundsia
pr kt lloj terrorizmi sht gjithnj e m e madhe, prkatsisht, bombat si armt m
t popullarizuara t terroristve, mund t zvendsoheshin me bomba nukleare, si
rrjedhoj logjike e vazhdimit t ksaj praktike. Kt shtje e v n pah edhe
Organizata ndrkombtare pr energji atomike dhe kryetari i saj Baradej (IAEA), sipas
t cils rreziku nga ky lloj terrorizmi n popullatn civile kurr nuk ka qen m i lart,
duke pasur parasysh faktin q disa organizata terroriste edhe prodhojn t tilla arm,
si: bomba e ndyt ose bomba kofer, t cilat do t mund t kontaminonin qytetet,
shtetet ose rajonet e tra. Kjo mund t ndodh ashtu q terroristt t prdorin armt t
cilat i kan krijuar vet, pasi q te materiali t ken ardhur prmes tregut ilegal.
Prdorimi i armve nukleare pr qllime terroriste, sht m pak i mundur n
krahasim me prdorimin e armve kimike ose biologjike. Kjo, sepse vshtirsit pr tu
furnizuar me material pr krijimin e armve nukleare, posarisht teknologjia e
prpunimit, bartja dhe prdorimi, jan fakte t cilat tregojn n mundsi minimale q
terroristt t arrijn n zotrim t saj. Por, kur kemi parasysh prkrahjen t ciln
ndonj shtet i japin disa organizatave jo-shtetrore terroriste, kjo mundsi bhet do
dit e m reale. Faktori kryesor n lidhje me kt sht posedimi i karburantit
nuklear, prkatsisht materialit pr fisionim, si: plutoniumi dhe uraniumi. Eksplozivet
fisione mund t prodhohen nga disa gram plutoniumi, uraniumit shum t pasuruar
ose uranit. Mjafton t prmendet se sasia prej 200 300 gr. e materialit radioaktiv,
sht e mjaftueshme pr t vrar rreth 10.000 njerz n mnyr direkte ose indirekte,
duke i kontaminuar (prmes ujit ose ushqimit). Ose, vetm disa gram t pluhurit t
plutoniumit, po t derdhen n rezervuart e ujsjellsit, uji do t bhej tejet radioaktiv,
nuk do t mund t prdorej pr pije, ndrsa konsumimi i ktij uji do t shkaktonte
vdekjen shum t shpejt t dhjetra mijra njerzve dhe efektet e kontaminimit mund
t zgjasin pr disa dekada dhe rezervuart e tilla duhen mbyllur prgjithmon. Rreziqe
t ngjashme paraqesin edhe elementet tjer, si: stronciumi, radiumi, aktinizmi, etj.
Ktu duhet prmendur edhe mundsit tjera, si: sulmet n centralet atomike, por si
mundsi m t vshtir pr tu realizuar nga terroristt, q do t shkaktonte
kataklizm t vrtet. Por, njohsit e armve nukleare konsiderojn se mundsia q
materiali i fisionimit t arrij deri te terroristt, nuk sht e pamundur, duke e ditur
se kjo mund t realizohet edhe n mnyr primitive (t improvizuar), sepse n shum
literatura shkencore, por edhe n internet, ku qasje ka secili njeri, n mnyr t
33

detajuar prshkruhen procedurat e krijimit t armve nukleare, ndrsa shpenzimet

nuk i kalojn 100.000 dollar.
Ekspertt konsiderojn se ekzistojn 4 rreziqe potenciale nga terrorizmi nuklear:
vjedhja e materialit, prodhimi i bombs nukleare nga materiali i vjedhur, shprndarja
e substancave radioaktive dhe sulmi n ndonj baz nukleare ose mjeti t transportit
t ktij materiali.
c.2. Terrorizmi biologjik
sht plotsisht i mundur dhe sipas bindjes s prgjithshme, dekadn e
ardhshme ky rrezik do t rritet. Ky lloj terrorizmi shkakton frik t posame, pr
shkak t kombinimit t mundsis shum t madhe t vdekjes, mnyrs relativisht t
leht t prodhimit dhe mundsis q t prdoret pa u diktuar. N ann tjetr, sht
shum e vshtir q prodhimi dhe krijimi i armve biologjike t prcillet dhe t
kontrollohet, sepse sht e vshtir q t dallohet prodhimi i grimcave pr prdorim
pr qllime terroriste dhe prodhimi i tyre pr qllime t arsyeshme dhe t lejuara, si
prodhimi i vaksinave.
Terrorizmi biologjik sht keqprdorim i mikroorganizmave patogjen dhe
toksinave ose kanosje se do t prdoren agenst biologjik, me qllim t shkaktimit t
smundjeve ose vdekjeve t njerzve, kafshve ose bimve. Sipas ksaj, terrorizmi
biologjik mund t kategorizohet n: form gjenocidi (kundr njerzve), zoocidi (kundr
kashfve shtpiake), fitocid - agrocid (kundr bimve t mbjellura) dhe ekocid (kundr
mjedisit). Organizatat terroriste mund t prdorin agens t ndryshm dhe t rinj, t
kryejn n t njtn koh veprime terroriste n m shum lokacione ose mund t
prdorin organizma t cilt ndodhen n listat kritike (imune ndaj barrave ose
gjenetikisht t modifikuara, n mnyr patogjene).
Pr dallim prej materieve biologjike, armt biologjike jan mikroorganizma
(bakterie, virus, kpurdha, etj.)1, toksimet bakteriale dhe disa materie kimike
shkaktar t smundjeve t bimve, t dedikuara pr shkatrrim t njerzve dhe t
gjallesave ose pr paaftsim t prkohshm t tyre, prmes shkaktimit direkt ose
indirekt t smundjeve t njerzve, kafshve dhe kulturave bimore.
Qendra pr kontroolin e smundjeve ngjitse (Center for Control of Contagious
Diseases), armt biologjike i ndan n 3 kategori kryesore:
1

Sipas shkenctarit amerikan, J. Stern, organizmat biologjik pr qllime t lufts jan: viruset, bakteret,
kpurdhat, rikest dhe toksinet, ndrsa J. Wait kategorizon 4 tipe t agensve biologjik: helmet natyrore (ricina,
saksitoksina), viruset, salmonella, botulizmi dhe antraksi dhe murtaja.

34

Kategoria 1 jan llojet e armve biologjike t rndsis s lart, sepse prfshijn

organizma t cilt paraqesin rrezikshmri pr sigurin kombtare dhe se mund t
prhapen leht nga njeriu n njeriun, shkaktojn vdekshmri t lart, kan potencial
t madh t ndikojn n shndetin e numrit shum t madh t njerzve, mund t
shkaktojn panik dhe rnie t shoqris dhe krkojn ndrmarrjen e masave t
posame shndetsore. N to bjn pjes: variola, antraksi, mortaja, botulizmi
(helmimi nga mishi dhe peshku), tularemia (ngjashm me mortajn, transmetohet nga
insektet), filoviruset (ebola, ethet e marburgut), arenoviruset (lloj ethesh), etj.
Kategoria 2 jan armt biologjike t cilat jan relativisht t prshtatshme pr tu
prhapur, shkaktojn m pak tmerr dhe mortalitet m t vogl, krkojn vmendje t
veant t kapaciteteve diagnostifikuese. Kto jan: ethet kju (Cohiella burnetti),
bruceloza (bruchella), alfaviruset (encefalomielitisi venezuelian dhe encefalomielitisi
lindor dhe perndimor i kuajve), helmet e ricinusit (clostridium perfrigens), helmet
elipson (enterotoksimet B stafilokoke).
Nnkategoria 2 prfshin patogjent t cilt transmetohen prmes ujit dhe
ushqimit, dhe n to bjn pjes: tipat e salmonels, dizenteria shigella, esheheria koli
dhe kolera.
Kategoria 3 prfshin patogjent t cilt n t ardhmen mund t prodhohen pr
shkatrrim n mas dhe kan prioritet pr shkak t gjetjes s leht, prodhimit dhe
shprndarjes t leht, shkaktimit t lart t tmerrit, mortalitetit t lart dhe
shkatrrim n mas t shndetit t njerzve. Pengimi dhe luftimi krkon prher
studim, me qllim t parandalimit t smundjeve, diagnostifikimit, trajtimit dhe
shrimit. N kt kategori bjn pjes: hipa-viruset, hanta-viruset, virusi hemorragjik
i rriqrave, virusi i encefalitit t rriqrave, sarillkun dhe tuberkulozin imun ndaj shum
ilaeve.
Arritja e leht deri te kto dhe prodhimi relativisht i leht i armve biologjike,
posarisht n rastet kur terroristt i prfitojn njerzit t cilt kan njohuri dhe
qasje n to (zhvillimi i biologjis molekulare dhe gjenetiks ka angazhuar numr t
lart t njerzve), n njrn an, dhe shumllojshmria pr tu prdorur t gjitha
mnyrat e transmetimit t smundjeve ngjitse n kushte natyrore mund t
prdoren edhe pr prodhimin e armve biologjike, e kto jan: ajri, uji, ushqimi,
vektort biologjik (mizat, morrat, dushkajat, rriqrat) dhe kontakti me t smurt, n
ann tjetr, jan fakte t cilat tregojn n at q nse terroristt e prdorin ose e
marrin n posedim, numri i viktimave do t rritej n mnyr progresive, ndrsa frika
do t merte prmasa t nivelit t panikut.
35

Agenst biologjik mund t shprndahen n form t lngt ose pluhurit.

Prodhimi i lngshm sht relativisht i leht, ndrsa sprkatja sht m e komplikuar.
Kshtu, pluhuri i that sht shum m e leht t shprndahet n ajr dhe t mbetet
n t pr nj koh, derisa pluhuri i kualitetit t lart nuk sht e leht pr tu
prodhuar pa pajisje shum t sofistikuara dhe personel tejet t kualifikuar, deri te t
cilt organizatat terroriste arrijn m vshtir; vetm prmes prkrahjes s ndonj
pushteti. Por, n rastet kur organizatat terroriste kan sasi t madhe t lngjeve n
hapsir t vogl t mbyllur, ather shprndarja mund t bhet edhe prmes
sprkatsve t rndomt.
Mjetet biologjike t cilat prdoren pr qllime terroriste, do t mund t
prdoreshin m s shpeshti, prmes prdorimit t mjeteve eksplozive, ashtu q t
njjtat do t mbusheshin me mikroorganizma ose insekte t infektuara, ndrsa kto
sulme do t mund t realizoheshin n 3 mnyra:
-

shprndarje prmes ajrit, futjes ose lnies n ndonj vend (infeksionet

respiratore);

shprndarjen e shkaktarve t disa smundjeve n ushqim dhe uj ose n tok

(infeksionet e organeve t tretjes);

prmes lkurs dhe epiderms dhe prmes plagve nga ajri i kontaminuar ose
sendet, toka dhe siprfaqet tjera.
c.3. Terrorizmi kimik
N ditt e sotme, mundsia e terrorizmit kimik sht sht gjithnj e m e lart,

kur edhe jan manifestuar disa nga format e ktij lloj terrorizmi. Sipas Agjencis
federale pr raste emergjente n SHBA (Federal Emergency Management Agency), jan
disa arsye pr kt lloj terrorizmi:
1. Agenst kimik prodhohen m leht se armt nukleare ose materiet radioaktive;\
2. 26 shtete kan arritur t zhvillojn prodhimin e armve kimike, ndrsa 12
shtete t tjera synojn q ta arrijn kt dhe
3. Agenst kimik transportohen m leht, gjenden m leht dhe jan t lvizshm.
Agenst helmues kimik, si komponent themelore t armve kimike, n hapsir
t caktuar, prfshijn siprfaqen prej disa deri te qindra hektar, kurse reja, avulli ose
aerosoli i shprndar nga rrymat e ajrit n shum kilometra katror, shkaktojn
shqetsim, paaftsim dhe vrasje t njerzve, shtazve dhe bots bimore, kontaminon
tokn dhe gjith at q ndodhet aty, me crast realizohet qllimi i terroristve q t
36

shkaktojn frik t prmasave t mdha, t ngjashme me armt e shkatrrimit n

mas.
Q t mund t prdoren n qllime terroriste, agenst kimik duhet t ken kto
karakteristika:
-

Duhet t ken toksicitet (helmueshmri) t lart n njsin e vet t peshs;

Duhet t jen relativisht imin ndaj ndikimeve atmosferike dhe

Duhet t jet i mundur prodhimi i tyre masiv (por n rasetet kur terroristt kan
pr qllim t atakojn numr t vogl t njerzve, kafshve ose bimve, nuk iu
nevojitet prodhimi masovik).
Organizatat terroriste mund t ken n dispozicion agenst kimik nga shtet t

caktuara, t cilat i kan t zhvilluara programet kimike dhe po qe se u ofrojn

prkrahje ktyre organizatave, por ekziston mundsia q kto organizata t vjedhin
agenst kimik nga rezervat nacionale t shtetit. Gjithashtu, ekziston mundsia q
organizatat e tilla, prkatsisht terroristt, t cilt kan njohuri dhe dije t
mjaftueshme, t prodhojn disa nga llojet e armve kimike, ose edhe programin
komplet t armatimit apo t angazhojn ekspert t specializuar pr arm kimike.
Nse merret parasysh fakti se shum komponente t agensve kimik gjenden gjersisht
n shitje t lire pr qllime industriale (cianogeni, gasi i klorinit, kloridi i karbonilit,
arseniku, etj.), dhe q lehtsisht mund t gjejn informata t detajuara rreth asaj se si
krijohet laboratori kimik, rritet mundsia q prdorimi i tyre tu shrbej qllimeve
terroriste.
Materiet kimike t cilat mund t prdoren pr kryerje t ateve terroriste, para s
gjithash jan armt kimike. Kto arm prbhen nga materiet kimike, t njohura si
helme luftarake, s bashku me mjetet t cilat prdoren. Armt kimike veprimin e tyre
e bazojn n ndikimin e substancave kimike helmuese, t cilat prishin funksionet
normale jetsore. Helmet luftarake (agenst luftarak) jan przierje toksike, t cilat t
prdorura n qllime terroriste, shkaktojn lndime n popullatn civile dhe forcat e
siguris si dhe e kontaminojn mjedisin jetsore n t cilin prdoren.
Armt kimike klasifikohen n 4 tipe t zakonshme:
1. Agenst nervor luftarak,
2. Agenst luftarak t gjakut;
3. Agenst kimik t cilt shkaktojn asfikson dhe
4. Agenst kimik t cilt shkaktojn mshikza n lkur.
Agenst nervor luftarak jan materie shum t helmuese, t cilat leht deprtojn
n organizm t njeriut, nuk ln kurrfar gjurme dhe jan shum efikas n t
shkaktuar t vdekjes. Helmimi me kta materie mund t jet i leht, i mesm dhe i
37

rnd. Me rastin e helmimit t leht, paraqitet ngushtimi i bebzave t syrit dhe

shtrngimi n gjoks, te helmimi i mesm, shenjat jan m t theksuara dhe paraqiten
m shpejt n form t shqetsimit, kokdhembjes, marramendjes, shtimit t tajitjes s
gjndrave, krahas shfaqjes s djersve t ftohta, ndrsa te forma e rnd e helmimit,
pas 20 30 sekondash, humbet ritmi dhe thellsia e frymmarrjes, shfaqet shkuma
n goj dhe hund, shpejt vjen deri te ngri i muskujve, humbja e vetdijes dhe
vdekja vjen gjat ors s par t helmimit, brenda 5- 15 minutash. Helmet e tilla
nervore luftarake m t njohura jan: tabuni, sarini, somani dhe veiksi (VX).
Agenst luftarak t gjakut jan substanca kimike me ndikim t prgjithshm, t
cilt shkaktojn helmim t prgjithshm t organizmit. Veprojn n form t avullit,
prmes organeve t frymmarrjes vetm n koncentrik t caktuar. Koncentrimi i lart
sht tejet i rrezikshm, sepse pothuajse menjher shkaktohet vdekja e popullats s
pambrojtur. Shenjat e para jan: ngacmimet e syve, fytit, shtrngimi n gjoks,
frymmarrja e vshtirsuar dhe ndjenja e friks. Mund t manifestohet edhe me
frymmarrje edhe m t vshtirsuar, probleme me vetdijen, vjellje, ngre dhe
humbje t totale t vetdijes. N raste t rnda t helmimit, vdekja shkaktohet gati
menjher. Helmet e tilla t gjakut jan: cianidi i hidrogjenit, kloridi i cianogjenit dhe
arseniku.
Agjenst kimik t cilt shkaktojn asfikson (znie t fryms) jan substanca
afatshkurtra, t cilt ndikojn prmes organeve t frymmarrjes, atakojn dhe
dmtojn membrann e mushkrive, me rast shkaktojn znie t fryms dhe vdekje.
Asfiksuesit s pari shkaktojn ngacmim t fytit, kollitje, humbje t leht t vetdijes,
kokdhembje, frymmarrje e cila ndrpritet dhe shtrngim shum t fort n gjoks.
Pas daljes nga hapsira e kontaminuar, shfaqet nj qetsim rreth 4- 5 or (ndikimi i
fsheht) dhe i helmuari ndjehet mir dhe shenjat e helmimit fillojn t zhduken. Pas
ksaj periudhe t fsheht, vjen deri te kollitja e theksuar me gjak, pulsi i shpejtuar,
temperatura e lart, kokdhembja, humbja e vetdijes, dhembjet n gjoks dhe fyt.
Vdekja, zakonisht shkaktohet brenda 2 ditsh, ndrsa kur koncentrimi sht i lart,
shum m shpejt. Substancat e tilla jan: iperiti i sumporit, iperiti i azotit, fosgeni
oksin dhe luisiti (lewisite).
Agjenst kimik t cilt shkaktojn mshikza n lkur (qeska) jan lngje t
cilat krahas helmimit t prgjithshm, shkaktojn plag n lkur dhe n mukoz, t
cilat manifestohen n form t: skuqjes, djegies, shfaqjes s qeskave dhe plagve. Pas
periudhs s fsheht (16 30 or), paraqiten shum qeska t vogla, t cilat m von
bashkohen njra me tjetrn n t mdha, e m pas shprthejn, sprkasin dhe
shkaktohen plagt e hapura, t cilat vshtir dhe ngadal shrohen. N rastet e
38

deprtimit t sasis m t madhe t helmit prmes lkurs, shkaktohet helmimi i

trsishm i organizmit. Ndrsa, me rastin e helmimit prmes mukozs, shkaktohen
procese t djegies dhe qeska. Materiet e tilla m t shpeshta jan: fosgeni (phosgene),
difosgeni (diphosgene) dhe klori.
Substancat kimike mund t prdoren pr qllime terroriste n at mnyr q
terroristt kryejn kontaminimin e hapsirs s caktuar, ajrit, ujit dhe ushqimit. Me
kontaminim kimik, nnkuptohet prania e agensve n form t pikave, avullit, tymit
ose gazrave n koncentrim t rrezikshm n kto, prfshir edhe ambientet e
mbyllura. Kontaminimi i ajrit mund t jet PRIMARE dhe SEKONDARE dhe realizohet
rreth vendit t aktivimit t mbushjeve kimike eksploduese ose lshimit t helmeve
luftarake prmes avujve. Kshtu, terroristt nse dshirojn t kontaminojn ajrin n
hapsir t caktuar, mund t aktivizojn pajisjen kimike eksplozive, e cila n varsi
t kushteve meteorologjike dhe kushteve t toks shkon n drejtim t ers dhe
kanalizohet n varsi t relievit dhe mbulueshmris s toks. N mnyr t njt,
mund t kontaminohet edhe territori i caktuar; toka e kontaminuar ose pjes t saj n
t ciln jan lshuar pikat ose grimcat e helmit luftarak. Kohzgjatja e toks s
kontaminuar dhe ekspozimi i njerzve ndaj ktij kontaminimi, varet nga temperatura e
toks dhe shpejtsia e ers n shtresn prdhese t atmosfers, si dhe nga kushtet
dhe fenomenet tjera meteorologjike.
Organizatat

terroriste

mund

prdorin

substancat

kimike

edhe

pr

kontaminim t ujit dhe ushqimit. Kontaminimi i ujit sht pasoj e kontaminimit t

lumenjve, liqeneve, rrjedhjeve m t vogla ujore dhe burimeve t tjera ose prdorimi i
ktyre substancave n ujin e pijshm. Kshtu, organizatat terroriste mund t
kontaminojn sistemin e ujsjellsit (gypat e ujsjellsit, puset, etj), pajisjet e
prpunimit t ujit, basenet ose rezervuart n t cilat ruhet uji. Por, kontaminimi i
ujsjellsit t qyteteve sht m pak i mundshm, pr shkak t sasis s madhe t
helmeve, t cilat jan t nevojshme, ndrsa vet atakimi do t ishte shum i shtrenjt
dhe joefikas, por, do t shkaktohej efekti i fort psikologjik n popullat. Kontaminimi
i ushqimit sht i mundur prmes veprimit t grimcave, pikave ose avujve npr
produkte ushqimore, n t cilat agenst kimik deprtojn leht dhe thell.
Duke pasur parasysh se ndikimi i armve kimike ka efikasitet m t madh n
hapsira t mbyllura, mundsia q organizatat e tilla t prdorin kto arm n kto
objekte, sht shum e lart. Mjafton q kto helme luftarake t lshohen afr pjess
thithse t sistemit t ventilacionit t ndonj objekti ose n aeroplan, q t arrihen
efektet e dshiruara. Prve ksaj, kto organizata do t mund t tentonin t gjuajn
kemikaliet bujqsore toksike, prfshir edhe insekticidet, pesticidet, herbicidet dhe t
39

ngjashme, pastaj edhe kemikaliet industriale toksike, si cianidi i hidrogjenit, kloridi i

karbonit, kloridi i cianidit dhe arseniku (jan prdorur n disa luftra n t kaluarn)
dhe s fundi mund t prdorin edhe metalet e rnda, si arsenikun, zhivn, kadmiumin
dhe hekurin.
d. Terrorizmi kompjuterik
Prania e terroristve dhe organizatave terroriste n Internet, nuk sht dukuri e
re. Aq m tepr kur n kohn e fundit Interneti sht mjet i volitshm i terroristve si
pr komunikim mes tyre, ashtu edhe pr komunikim me publikun. Gjithnj e m
shpesh mesazhet mbi rrmbimet dhe likuidimet nga TV dhe shtypi arrijn prmes
ueb-faqeve, t cilat i kan formuar organizatat terroriste. Pushtetet e shteteve t
zhvilluara e pranojn realitetin e krcnimeve nga sulmet e terrorizmit kompjuterik
dhe krkojn q sa m shpejt t gjendet nj zgjidhje. Sipas Maura Conway-it, n
gazeta, filma dhe TV, syber-terrorizmi sht frym e kohs moderne.
Por, shtja kye (n parim reale), sht se rreziku nga ky lloj terrorizmi n t
vrtet a sht i afrt dhe i drejtprdrejt? Shum vite analitikt e ndryshm trheqin
vrejtjen se sulmi i madh i terrorizmit kompjuterik, vetm sa nuk ka ndodhur, duke
prdorur shprehje si Pearl Harbori elektronik ose Waterloo elektronike 2. Megjithat,
deri m sot nuk ka pasur ndonj incident t dokumentuar, i cili me plot t drejt sot
mund t cilsohej si akt terrorist kompjuterik 3. Nuk sht kontestuese s terroristt
jan t pranishm n Internet dhe at n shum mnyra. Sipas Gabriel Weiman,
Interneti, pr shkak t vet natyrs s tij, n shum mnyra dhe forma sht aren
ideale pr aktivitete t organizatave terroriste. Si prparsi t Internetit prmenden:
qasja e thjesht, pak ose aspak rregullim ligjor, munges t censurs ose t ndonj
forme kontrolli nga ana e pushtetit, publik potencialisht shum t madhe nga t gjitha
ant e bots, anonimitetin e komunikimit, vrshimin e shpejt t informatave,
zhvillimin dhe t qenit i pranishm shum t lir n rrjete, ambienti multi-medial
(mundsia e kombinimit t tekstit, audio dhe videos dhe lejimi q kto t shkarkohen,
pastaj, filmat, kngt, librat, posterat, etj. Por, sht diskutabile se cilat aktivitete n
Internet mund t konsiderohen terroriste, n kuptim t vrtet t fjals, kshtu q disa
autor kan tentuar q ti klasifikojn n mnyra t caktuara.
2

K. Coleman: Cyber Terrorism, Directions Magazine, 2003. Sipas: http://directionsmag. com/article. php?article_ id=432,
vizituar m: 24.02.2014.
3

M. Rogers: Th e Psychology of Cyber-Terrorism, in: Silke, A. (ed.): Terrorists, Victims, and Society: Psychological Perspectives
on Terrorism and Its Consequences, Chichester Wiley, 2003, 79. Gjithashtu, Maura Conway: Reality Bytes: Terrorist Use of
Internet, First Monday, 7,11. Sipas: http://outreach. lib.uic.edu/www/issues/ issue7_11/conway/ index. html, vizituar m:
24.02.2014.

40

Sipas G. Weimanit, t gjitha aktivitetet e terroristve n Internet, mund t

klasifikohen n nj nga 8 grupet:
1. Luft psikologjike; 2. Publicitet dhe propagand; 3. Krkim informacionesh; 4.
Mbledhje e fondeve; 5. Rekrutim dhe mobilizim; 6. Rrjetzim; 7. Shprndarje e
informacioneve dhe 8. Planifikim dhe koordinim4.
Nga ana tjetr, sipas M. Conway, propozon shkallzimin sipas t cilit cilat
aktivitete terroriste n Internet duhet karakterizuar si: prdorim, keqprdorim,
prdorim ofenziv dhe syber-terrorizm. Duhet theksuar se kto dy klasifikime nuk e
prjashtojn njra tjetrn, kshtu q t gjitha aktivitetet sipas Weimanit, realisht
mund t bjn pjes n prdorim t Internetit, prve disa aspekteve t lufts
psikologjike, rekrutimit dhe mobilizimit dhe mnyrave t caktuara t mbledhjes s
fondeve. Pjesa m e madhe e aktiviteteve terroriste n Internet kategorizohet n format
e zakonshme t prdorimit t rrjetit. N kt kategori bjn pjes veprimtaria
propagandistike, pjesa m e madhe e komunikimeve, e cila realizohet prmes emaileve, chat-dhomave, rrjeteve sociale, mbledhjes s fondeve (p.sh.: prmes
deponimeve vullnetare ose on-line shitjeve), mbledhjes s informacioneve e deri te, n
njfar mnyre, e lufts psikologjike.
N keqprdorim t Internetit, para s gjithash, bjn pjes: sulmet n ueb-faqe
(lloje t DoS sulmeve dhe Defacing5) ose rrjeteve si dhe SPAM-et6, ndrsa i prdorim
ofenziv i Internetit konsiderohen aktivitetet t cilat shkaktojn dme materiale dhe
dme t tjera, si: prhapja e viruseve, trojanve dhe bombave logjike 7 ose vjedhja
elektronike.
Edhe prkundr interesimit dhe tentativave q ky lloj terrorizmi t prkufizohet,
akoma nuk ekziston nj i till gjithprfshirs dhe i qart. Por, sht e qart se s pari
e prdori Barry Colin, sipas t cilit ky prbhet nga 2 komponente: hapsirs
kibernetike dhe terrorizmit. Sipas tij, hapsira kibernetike (kompjuterike) sht
hapsira n t ciln funksionojn programet kompjuterike dhe lvizin t dhnat.
Ndrsa, terrorizmi, si komponent e dyt, pr tu prkufizuar sht shum m i
komplikuar, pr shkak t vshtirsive t njohura dhe kontradiktave me rastin e
4

G. Weimann: How Modern Terrorism Uses the Internet, United States Institute for Peace , Washington, 2004. Sipas:
http://www.usip.org/pubs/specialreports/sr116.html, vizituar m: 24.02.2014.
5

DoS (Denial of Service) sulmet tip i sulmeve sipas t cilit tentohet q burimet e rrjeteve t bhen t padobishme, m s
shpeshti duke drguar sasi enorme t t dhnave. Kryesisht prdoret pr sulme t e-maili-eve ose IRC servert dhe ueb-faqet.
Defacing ndryshimi i paautorizuar i ueb-faqeve.
6
Spam do porosi e padshiruar.
7

Virusi fragment i programit, i cili futet n program m t madh dhe aktivizohet vetm kur t ndizet program baz, dhe
m pas shumzohet, duke i infektuar edhe programet tjera. Trojani (kali i Trojs) fragment i koduar, i cili fshihet n program
dhe kryen funksione t maskuara. Kjo sht mekanizm i popullarizuar m qllim t fshehjes s virusit. Bomba logjike nj
lloj i trojanit, i cili prdoret m qllim t lansimit t virusit ose t ndonj mnyr tjetr t sulmit t sistemit.

41

definimit t vet terrorizmit. Nj ndr to sht edhe fakti se nuk sht sqaruar
plotsisht dallimi n mes t kriminalitetit kompjuterik dhe terrorizmit kompjuterik.
N vitin 1998, Qendra pr studime strategjike dhe ndrkombtare thekson se
terrorizmi kompjuterik do t thot sulm i paramenduar, i motivuar politikisht i
nngrupeve nacionale, akterve klandestin ose individve kundr sistemit t
informacionit dhe sistemit kompjuterik, programeve kompjuterike dhe t dhnave, t
cilat rezultojn me dhun kundr caqeve civile. Sipas K. Coleman, terrorizmi
kompjuterik sht prdorim i paramenduar i pengimit t aktiviteteve ose krcnim
ndaj tyre, kundr kompjuterve dhe/ose rrjeteve, me qllim t shkaktimit t dmit ose
realizimit t mtejm t qllimeve shoqrore, religjioze, politike ose t ngjashme apo
m qllim t shkaktimit t friks t njeriut pr arritjen e ktyre qllimeve. Nj sht e
qart, se pr tu kualifikuar si terrorizm kompjuterik, sulmi duhet t rezultoj si i
dhunshm, drejtuar njerzve ose pasuris apo t shkaktoj aso dmi t mjaftueshm,
sa t rezultoj me shkaktim t friks.
Duke i prmbledhur kto, mund t nxirren elementet prkufizuese t terrorizmit
kompjuterik:
1. Prdorimi i teknologjis informative/kompjuterve si arm (jo vetm si prkrahje
logjistike, mjet komunikimi ose goditjes s caqeve;
2. Motivimi politik;
3. Orientimi kah simbolika/spektakolarja/publiciteti;
4. Dmi i madh material dhe/ose viktima n njerz apo krcnimi me kto pasoja;
5. Prhapja e friks n prmasa m t mdha.
Pavarsisht problemeve n t prkufizuar, prfundimi sht i njjt: terrorizmin
kompjuterik e njohim KUR dhe NSE ndodh. Kryesisht, ekzistojn pajtime mes
ekspertve dhe qeverive se cili sht ky lloj terrorizmi. Qeverit jan t brengosura s
teprmi pr shkak t sulmeve kibernetike t terroristve ose sulmeve pas t cilave
qndrojn shtetet tjera, n sistemet kye t infrastrukturs, t cilat prbjn sistemin
nacional pr vijueshmrin e jets. Pr shkak t varsis s madhe t ktyre
sistemeve nga teknologjia informative dhe sulmeve gjithnj e m t shumta n to,
SHBA kan shkuar edhe m tej n vlersimin e ktyre krcnimeve dhe gjetjen e
zgjidhjeve t duhura, kshtu q administrata e Klintonit ka definuar 8 sisteme kye t
infrastrukturs, t cilt mund t jen cak i terrorizmit kompjuterik ose sulmeve t
tjera kompjuterike:
1. Telekomunikacioni;
2. Sistemi bankar dhe financiar;
3. Energjia elektrike;
42

4. Distribuimi dhe deponimi i nafts dhe gazit;

5. Sistemi i ujsjellsit;
6. Komunikacioni;
7. Shrbimet emergjente dhe
8. Shrbimet e qeveris8.
Sipas Colin-it, pikat ku takohet bota fizike dhe virtuale (dhe t cilat mund t jen
caqe t syber-terroristve), jan: fabrikat pr prpunimin e ushqimit, punishtet
farmaceutike, t energjis elektrike dhe gazit natyror, linjat hekurudhore dhe sistemet
e kontrollimit t komunikacionit, kontrolli i komunikacionit ajror, t gjitha sistemet
moderne t pajisjeve ushtarake, komunikimi mes ushtris dhe sigurimit publik,
komunikacioni civil. Ky konsideron se ekzistojn 3 akte potenciale, ku bashkohet ky
lloj i terrorizmit: 1. Destruktiviteti; 2. Ndryshueshmria dhe 3. Furnizimi me
transmisioni.
Ndrsa, ky klasifikim sht n harmoni edhe me nj klasifikim tjetr, sipas t cilit
ekzistojn 4 mnyra t sulmeve: 1. Refuzimi; 2. Mashtrimi; 3. Shkatrrimi dhe 4.
Eksploatimi. N kt kuptim, ndokush mund t deprtoj n sistemin kibernetik, me
qllim t:
-

ndrprerjes s tij;

q t fus t dhna t rrejshme ose kod t keq, me qllim q t krijoj rezultate t

gabueshme;

q t shkatrroj fizikisht ose n form elektronike sistemin ose

ti ngjitet sistemit me qllim t vjedhjes s t dhnave.

1. Terrorizmi mbi baza nacionale

Sipas t dhnave t ndryshme statistikore, numri m i madh i t gjitha veprave penale
terroriste sht kryer nga grupet e ndryshme nacionaliste. Kto grupe, organizata ose lvizje
terroriste, kan qllim t qart politik.
Me terrorizmin nacionalist ,t quajtur edhe si terrorizm irredentist, kuptohen prpjekjet e
dhunshme t minoriteteve t diskriminuara pr arritjen e autonomive politike, ndarjeve territori-ale
ose pavarsive t ndryshme nacionale.
Kshtu, p.sh., Armata Republikane Irlandeze kishte luftuar me qllim t bashkimit territorial t
Irlands Veriore me shtetin Irlandez; organizata terroriste baske ETA lufton me qllim t ndarjes s
8

Dorothy Denning: Is Cyber Terror Next?, U.S. Social Science

http://www.ssrc.org/sept11/essays/ denning. htm. vizituar m: 24.02.2014.

Research

Council,

New

York,

2001.

Sipas:

43

territoreve Baske nga Spanja; terroristt e Kuebekut e kishin zbatuar dhunn politike si metod
taktike pr ndarjen e Kuebekut nga Kanadaja, etj.
Ktu, pra, kemi t bjm me minoritetet etnike, t cilat n aspekte t ndryshme gjuhsore,
fetare, kulturore ose nacionale, ndihen t diskriminuara, dhe pr arsye t tilla, zbatojn terrorizmin
si mjet taktik pr realizimin e qllimeve t tyre politike. sht me rndsi t theksohet se lvizjet e
ndryshme terroriste nacionaliste n disa raste, si n Uruguai, Argjentin dhe n Iran, kishin arritur
sukses. N raste t tjera, si n Turqi, Itali (Tirolin jugor)etj., i kishin sjell shtetet e tyre n nj rrezik
serioz politik. Q nga vitet 60 t shek. XX nuk sht evidentuar asnj sukses politik i ndonj lvizjeje
terroriste nacionaliste. Si duket ideologt e ktyre lvizjeve e kan kuptuar faktin se vetm me akte t
kufizuara terroriste nuk mund t arrihet qllimi i dshiruar nacionalist.
2. Terrorizmi mbi baza ideologjike
Ekzistimi i grupeve shoqrore me bindje t ndryshme ideologjike dhe lufta pr
pushtet ndrmjet tyre sht e pranishme pothuajse n do vend bashkkohor.
N disa vende, kjo luft politike zhvillohet brenda institucioneve politike dhe
shoqrore dhe me mjete politike, kurse n shum vende t tjera pr prfitimin e
pushtetit vjen deri te shkelja e rregullave t lojs demokratike dhe deri te prdorimi i
mjeteve jo t pasta politike.
Kryesisht, subjektet (partit) politike pr nga ideologjia q i prkasin, radhiten
n dy grupe t mdha dominuese, n ato t majta dhe t djathta.
N shum vende konfliktet ndrmjet ktyre grupeve shoqrore t ideologjive t
ndryshme, kan qen dhe jan shkak i kryerjes s akteve terroriste.
2.1.

Kuptimi i ekstremizmit djathtist dhe elementet ideologjike

Fjala ekstremizm, rrjedh nga fjala latine extremus, q do t thot i

skajshm. Sipas ktij kuptimi, fjala ekstremizm, pr her t par sht prdorur
gjat vitit 1789, n Kuvendin Kombtar t Francs, kur krkesat politike t disa
deputetve, kishin filluar t vlersohen si majtiste ose djathtiste, varsisht nga
pozicioni i tyre ndaj qndrimeve politike t shumics, q konsiderohej mesi shoqror.
N kuptimin politik fjala ekstremizm, shpjegohet si kundrshtim i normave,
parimeve dhe prgjithsisht rregullimit demokratik t nj shteti.
Ekstremistt djathtist, prmes trajtimit t problemeve t ndryshme shoqrore,
ekonomike dhe politike, vetm n kontest t nj faktori, i sulmojn vlerat themelore t
44

shtetit demokratik, si parimin e ligjshmris, parimin e pluralizmit, parimin e

tolerancs, parimin e humanitetit, etj.
N kt kuptim, me nocionin ekstremizm djathtist, duhet kuptuar prpjekjet
politike t bazuara ne ideologji t ndryshme djathtiste, me qllim t ndryshimit t
rendit demokratik t nj shteti, prmes orientimeve politike t partive parlamentare,
qndrimeve intelektuale ose veprimeve t ndryshme aksionare.
Sipas ktij kuptimi, fjala ekstremizm dallohet qart nga fjala radikalizm.
Sipas qndrimeve zyrtare t RF Gjermane ekstremizmi sht veprim aktiv
kundrkushtetues ndrsa radikalizmi manifestohet si kritik legjitime ndaj nj
rregullimi shtetror.
Sipas ktyre kuptimeve, me fjaln ekstremizm djathtist kuptohen fenomenet e
ndryshme politike, t cilat nuk mund ti prshkruhen vetm nj veprimi t caktuar,
nj ideologjie homogjene ose nj force t caktuar politike. Pra nocioni ekstremizm
djathtist, prfshin sjelljet, veprimet, qndrimet dhe raportet e caktuara politike t
bazuara n ideologjin ekstreme djathtiste. Nga ky konstatim mund t thuhet se me
petkun e ekstremizmit djathtist nuk jan t veshura vetm partit e caktuara politike,
por edhe shoqatat e ndryshme kulturore. Si ekstremizm djathtist nuk kuptohen
vetm rrymat politike ultranacionaliste, por edhe ato konservative, nacionalsocialiste
dhe nacionalrevolucionare. Si ekstremizm djathtist, nuk trajtohet vetm dhuna e
zbatuar nga motive t tilla politike ngase ekstremizmi djathtist mund t manifestohet
edhe n rrug parlamentare. Pra, nuk ekzistojn vetm persona t cilt nn ndikimin e
emocioneve t ndryshme politike, alkoolit ose pasioneve t tjera, veprojn me
agresivitet ose brohorisin parulla t zhanrit ekstrem djathtist, por ekzistojn edhe
kryesit intelektual, t cilt i arsyetojn veprimet e tilla, dhe n rrug institucionale
prpiqen ti mbrojn dhe ti legalizojn ideologjit dhe qndrimet e ndryshme
ekstremiste djathtiste.
Disa t tjer luftojn pr legalizimin e ideologjive t tilla prmes skenave
huligane. Kshtu, n disa shtete t zhvilluara industriale, jan formuar grupe dhe
shoqata t ndryshme t cilat i kultivojn idet e tyre ekstremiste djathtiste, prmes
sjelljeve huligane gjat lojrave t ndryshme sportive (n vitin 2008 pr her t par
ishte ndaluar aktiviteti huligan i nj grupi ekstremist djathtist), prmes shfaqjeve t
ndryshme muzikore, si p.sh., roku djathtist, RAC (Rock Against Communism) n
Angli, prmes shprehjes s mendimeve, ideve dhe qndrimeve ekstremiste djathtiste,
si Esoteric Nazism, Nazi Mysticim, ose Mysticizme Nazi, prmes aktiviteteve t
shoqatave t ndryshme nacionale, kulturore, shndetsore, medieve, etj.
45

N baz t ktyre kuptimeve mund t konstatojm se elementi kryesor i

ekstremizmit djathtist sht karakteri homogjen i tij dhe sulmet e preferuara kundr
rregullimit demokratik t jets shoqrore, t cilat arsyetohen me elementet tradicionale
t ideologjive ekstreme djathtiste.
Ekstremizmi djathtist, sht emrtim i prbashkt i kuptimeve dhe veprimeve
t ndryshme kundr demokratike t karakterizuara me elementet e saj tradicionale
ideologjike, q jan: nacionalizmi (kombi dhe vlerat e ndryshme kombtare trajtohen si
vlerat m t larta shoqrore kombi mbi t gjitha), autoritarizmi (e trajton shtetin si
vlern m t lart shoqrore, e jo si instrument shoqror), anti-pluralizmi (e mohon
pluralizmin politik si element themelor t sistemit demokratik. Pluralizmi prezantohet
si element destruktiv dhe glorifikohet monizmi politik i karakterizuar me prpjekjet
pr identifikimin e qeveris dhe shtetit me popullin), racizmi (i karakterizuar me
trajtime t pabarabarta dhe diskriminime t personave n baz t prkatsive t
ndryshme), antisemitizmi (i karakterizuar me nxitje t urrejtjes dhe disponimit
kundr izraelitve). Nga kto kuptime mund t thuhet se me fjaln ekstremizm
djathtist prfshihen manifestimet e caktuara politike, t cilat mbshteten n elemente
t ndryshme ideologjike.
2.2.

Kuptimi i ekstremizmit majtist dhe elementet ideologjike

Grupet e ndryshme shoqrore kryesisht ithtar t komunizmit, shpeshher

agjitojn te masat e gjera q tu bashkohen, me qllim t kryerjes s ndryshimeve
fundamentale n shoqri prkitazi me shprndarjen e pasuris, disponimin e forcs,
prcaktimin e statusit t njeriut, etj.
Pr realizimin e ktij qllimi, jo rrall prdorim edhe terrorizmin. Kryesit e
terrorizmit t till i bashkojn t gjitha iluzionet e tyre pr nj t ardhme m t mir, t
ciln e shohin pas shkatrrimit t rendit shoqror ekzistues dhe zvendsimin e tij
me nj rend t ri.
Dukuri e till ka qen shum e prhapur n shtetet e Ameriks latine. Edhe n
vende t tjera t bots haset, qoft e till, qoft n forma m t zbehta.
Shikuar situatn politike e cila mbretron n kohn e paraqitjes s terrorizmit
majtist n shtete e Ameriks Latine, ato mund t ndahen n 2 grupe:
1. Brazili, Argjentina, Kili, n t cilat pushteti shtetror gjendej n duart e
diktatorve ushtarak, t cilt prmes puceve ushtarake kishin prmbysur
kryetart e shteteve, t zgjedhur me votn e popullit.
46

Analizuar ve e ve shihet se n Argjentin, regjimi ushtarak i Juan Peronit

kishte ardhur n pushtet n vitin 1955, kurse n Brazil junta ushtarake ka
ardhur n pushtet n vitin 1964, ndrsa n Kili, regjimi i Pinoetit n vitin
1978.
Karakteristik kryesore e ktyre regjimeve ishte prdorimi i dhuns dhe torturs
n prmasa t mdha, q kishte pr pasoj numrin e madh t viktimave
(kryesisht civil) t pafajshme. N Argjentin gjat diktaturs s Peronit, u vran
me mijra njerz, n t njjtn koh me mijra t tjer u torturuan. Kurse n Kili
gjat pushtetit 17 vjear (1973 1990) t gjeneralit Pinoe, afro 3000 njerz jan
vrar ose zhdukur. (Sipas disa t dhnave, jan vrar, zhdukur ose torturuar m
se 40.000 njerz).
2. Uruguai, Peru, El Salvadori, Guatemala, Kolumbia, etj., n t cilat pushteti
shtetror ishte n duart e qeverive demokratike, t zgjedhura me mjete
konstitucionale. Edhe pse formalisht kto regjime ishin demokratike, n realitet
nuk i kursente qytetart dhe civilt prej torturave dhe vrasjeve masovike.
Prkundrazi, ndisa prej ktyre shteteve jan shkaktuar pasoja edhe m t
rnda, se sa n shtetet n t cilat sundonte junta ushtarake. Vetm n El
Salvador viteve t fundit jan vrar mbi 32.000 vet, ndrsa n Guatemala, e
njohur si parajsa e vrassve, jan vrar, zhdukur ose torturuar mbi 80.000
njerz, gjat viteve kur n pushtet ishin miqt besnik t Uashingtonit.
Pavarsisht se qeveriseshin nga junta ushtarake ose qeverit demokratike, n kto
shtete me kalimin e kohs u paraqiten zrat e par opozitar, t cilt fillimisht ishin
individual, por m von u organizuan n grupe t ndryshme t cilat pr nga
ideologjia ishin komuniste (marksiste, leniniste, maoiste, etj.) pr nga emrtimet
cilsoheshin si lvizje lirimtare-popullore, kurse pr nga metodat e veprimit,
trajtoheshin si gueril urban, por edhe si organizata terroriste.
N Brazil kundrshtart e junts ushtarake rrjedhin prej elits politike t
qytetarve t vjetr, kishs katolike dhe nga partia komuniste zyrtare. Pa mdyshje,
m t zshmit u bn antart e grupit Veprimi pr lirim nacional (ALN), i formuar
n vitin 1968, nga Marighella, i cili kishte braktisur partin komuniste. Madje,
Doracaku i gueriles urbane, i shkruar nga ai, m 1969, do t bhet platform
veprimi e nj numri t madh t lvizjeve dhe grupeve urbane, jo vetm n Amerikn
Latine, por edhe m gjer. N Brazil vepronin edhe grupe t tjera , si: Lvizja e 8
tetorit (MR-8), Avangarda Revolucionare e popullit (VPR), etj. Ndrsa n Argjentin,
prej vitit 1968 1970 ka vepruar organizata terroriste Montoneros, e cila ishte
themeluar nga ithtart e ideologjis marksiste, kurse numr t madh t antarve
47

rekrutonte prej qarqeve katolike dhe fashiste. N Argjentin ishte e njohur edhe
Armata e popullit revolucionar (ERP), q paraqet krahun e armatosur t Partis
Revolucionare punuese. Kta gjenin inspirim n punimet e Trockit, ndrsa
shembullin pr martirizim dhe heroizm, e gjenin te e Gevara. N Kili vepronte
Fronti patriotik komunist, ndrsa n Uruguaj Lvizja Nacional lirimtare. N Peru
vepronte Rruga e shklqimit, ndrsa n Kolumbi Lvizja e 19 prillit dhe Armata
nacional lirimtare, e cila karakterizohet me inkorporimin e tyre n shitjen e
narkotikve.
Objektet e sulmit t ktyre organizatave ishin t llojllojshme. Her-her caqet
selektoheshin dhe sulmoheshin n at mnyr q prfitonin simpatin e gjer t
popullit. Kryenin atentate ndaj personave t shteteve t huaja apo i merrnin peng ata,
kryenin eksplodime n pasurin e biznesmenve t shteteve q i prkrahnin qeverit
ose diktaturat e tyre. P.sh.: n Brazil sulmoheshin caqet e amerikanve, japonezve,
gjermanve, etj., ndrsa n Argjentin objektet e kompanive, si: Coca-Cola, Fire
Stone, Swissair, Peugeot, t cilat me miliona dollar paguan n emr t
shprblimit pr lirimin e pengjeve q mbanin kto organizata. N shnjestr t tyre
ishin edhe eprort e lart t policis dhe ushtris apo antart e familjeve t tyre t
ngushta ose t personaliteteve t tjera t pushtetit (pengmarrja e vajzs s kryetarit t
El Salvadorit). Karakteristik ishte akti n Uruguai i Lvizje Nacional lirimtare, t
cilt n shkurt t vitit 1969 plakitn nj Casino, kurse t hollat ua shprndan t
varfrve.
Terrorizmi majtist nuk paraqitet vetm pr shkaqet e prmendura dhe vetm n
Amerikn Latine, por edhe n vende t tjera t bots shume t zhvilluara, si: n
Britani t Madhe (Brigada e hidhruar), n SHBA Prognozert, n Gjermani
Fraksioni i Armats s Kuqe (RAF), n Japoni Armata e Kuqe, n Franc Veprimi
direkt (AD), etj.
Shtete m t atakuar kan qen Turqia dhe Italia, n t cilat organizatat majtiste
kan rekrutuar ne mijra antar dhe duke pasur njkohsisht edhe nj numr
shum t madh t simpatizantve.
N Turqi, gjenerata e par e terroristve buronte prej studentve radikal t
Universitetit turk, t cilin n vitin 1970, t stimuluar nga protestat studentore n
Evrop, u organizuan n grupe t ndryshme. Si pasoj e ktyre grupeve, n Turqi, n
vitet 70 u krijua nj anarki e vrtet, n t ciln u vran mbi 4.500 njerz.
N Itali n vitet 60 dhe 70 kan vepruar organizatat, si: Grupi i aksionit partizan
(GAP) dhe e njohura Brigadat e Kuqe, t cilat e sulmonin shtetin n zemr duke i
drejtuar aktet terroriste kundr liderve t partive (demokristianve), npunsve
48

publik, gjykatsve, gazetarve dhe t gjitha atyre q mendonin se ishin prgjegjs pr

ekzistimin dhe dominimin e kapitalizmit n Itali.
Terroristt e ktyre organizatave veten e shohin si avangard t klass puntore dhe
proletariatit ndrkombtar, q me ndjesi veprojn kundr taksave dhe tatimeve t
larta, pagave t ulta kushteve t rnda t puns, mimet e larta, nga t cilat
shqetsohen drejtprdrejt. Sipas David Stewart, kto organizata gjithnj kan qen t
prkrahura dhe t stimuluara n mnyr t theksuar nga ish-BRSS, Iraku, Kuba,
Libia, Vietnami, etj.
Ekziston nj dallim qensor n mes t grupeve terroriste majtiste dhe atyre etnike
(nacionale). Derisa majtistt jan t dhn kah shkatrrimi i shoqris s tyre, bots
s baballarve t tyre, organizatat nacionale jan vazhdimsi i misionit t baballarve
t tyre pr pavarsin dhe vetvendosjen e grupit etnik q i takojn.

3. Terrorizmi islamik
A) Kontekstet mbi ekzistencn e terrorizmit islamik
A ekziston terrorizmi islamik? A jan t bazuara lvizjet e ndryshme terroriste n
ideologjin fetare islamike? A sht feja islame, nj fe e dhuns dhe e terrorit? Kto
dhe pyetje t ngjashme kishin filluar t parashtroheshin q nga koha kur grupi i
studentve militant iranian kishte sulmuar dhe 14 muaj e mbajti t pushtuar
Ambasadn Amerikane n Teheran9. Prgjigjet e ktyre pyetjeve jan t ndryshme dhe
varen kryesisht nga orientimi ideologjik i autorve. N kt kontekst, politikant dhe
intelektualt e ndryshm mysliman e kan parashtruar edhe iden e nj diskutimi t
prbashkt lidhur me raportin e fes islame me terrorizmin. Sipas tyre, konstatimi i
njanshm i ekzistimit t terrorizmit islamik, ashtu si praktikohet nga disa ideolog
perndimor, pr botn islame sht jo vetm i papranuar, por edhe i tepruar,
tendencioz dhe fyes. Nga ana tjetr, autort e ndryshm perndimor e sidomos ata
izraelit, me shkrimet dhe diskutimet e tyre t shumta, jan prpjekur ta
argumentojn lidhjen e terrorizmit me kulturn dhe fen islame. N kt drejtim ata
duke ofruar edhe shembuj t ndryshm praktik, kan konstatuar se do politik e
bazuar n ideologjin fetare islamike detyrimisht do t rezultoj me dhun fizike dhe
terror.
9

Me 04.11.1979 grupi i studentve militant islamik e kishte sulmuar dhe pushtuar Ambasadn Amerikane n Teheran. Ishte
rrmbyer edhe personeli i punsuar n ambasad. T gjitha prpjekjet diplomatike pr lirimin e ktij personeli kishin dshtuar.
Pas afr 14 muajsh, kur n ShBA vinte n pushtet presidenti Regan (i cili gjat fushats zgjedhore kishte premtuar lirimin, n
rast nevoje edhe me dhun, t personelit diplomatik amerikan), qeveria iraniane kishte ndrmjetsuar me sukses n lirimin
e ktij personeli t rrmbyer diplomatik.

49

Ktu nuk synoj t polemizoj me asnjrin nga kto qndrime t polarizuara, por si
prgjigje ndaj tyre ofroj nj shkrim t shenjt, t profetit m t madh islam t
shekullit XX, Ajatollah Ruhollah Homeini. Ky shkrim i titulluar Feja islame nuk sht
religjion pr pacifist, ishte botuar n revistn Kaschf al Asrar (elsi i
Fshehtsirave) n vitin 1942 n Qom dhe ishte ribotuar m 1980 dhe m 1983 n
Teheran10.
Si n shkencn, ashtu edhe n praktikn bashkkohore kriminalistike mbretron
bindja se disa grupe dhe organizata terroriste jan t bazuara n ideologjin fetare
islamike dhe veprojn n emr t dogmave fetare t saja. Kjo mund t argumentohet
edhe me faktin se mekanizmat e till terrorist, jo vetm themelimin, por edhe
arsyetimin e veprave t tyre kriminale, e bjn kryesisht duke interpretuar msimet e
ndryshme t Kuranit. Me gjith argumentet e ofruara, kto bindje perndimore,
refuzohen kategorikisht nga politikant dhe shkenctart e bots islame. N kt
kontekst, ata parashtrojn edhe pyetjen: Prse ather n botn perndimore nuk
prdoret nocioni terrorizm katolik kur sht fjala pr Armatn Republikane
Irlandeze ose pr disa organizata t tjera terroriste, q veprojn n Amerikn Latine,
t cilat kan antarsi t pastr katolike dhe vrasin ekskluzivisht qytetar t
prkatsive t tjera fetare?!
Ktu prgjigjja sht e qart: jo vetm Armata Republikane Irlandeze ose Shtegu i
Ndriuar n Peru, por asnj organizat tjetr terroriste, me antarsi t pastr
katolike, nuk vepron n emr t katolicizmit! Ato jan organizata terroriste, t cilat
veprojn n baz t ideologjive t ndryshme politike, e jo fetare t cilat e zbatojn
10

Feja Islame i njeh dy lloje luftrash. E para, sht Xhihadi (prpjekja - lufta e shenjt), e cila zhvillohet n
kushte t caktuara pr okupimin e shteteve t tjera, ndrsa e dyta, sht lufta pr ruajtjen e pavarsis s
shteteve islame dhe mbrojtja e tyre nga armiku. Zhvillimi i Xhihadit ose i lufts s shenjt pr okupimin e
vendeve t tjera sht i domosdoshm dhe duhet t filloj menjher pas themelimit t shtetit islamik. N krye
t ktij shteti duhet t jet imami ose personi civil nn komandn e tij.... Pas themelimit t shtetit islamik, islami
duhet ti mobilizoj t gjith burrat e aft pr luft me qllim t fillimit t okupimit t vendeve t tjera. Vetm
n kt mnyr mund t ndikohet n pranimin dhe respektimin e fes islame n tr botn.
Opinioni botror duhet ta ket t qart se okupuesit islamik nuk kan asgj t prbashkt me okupuesit e tjer
joislamik. Kta t fundit, dshirojn ta okupojn botn vetm me qllim t shkatrrimit t fes islame, e cila
realisht u shrben interesave t njerzimit.... okupuesit joislam, nprmjet pushtimit t bots dshirojn
prhapjen e padrejtsive t liga, me qllim t shfrytzimit t lir t epsheve t tyre jonormale seksuale.
Ndrkaq, Islami dshiron ta okupoj botn me nj qllim krejtsisht tjetr. Qllim i Islamit sht prhapja e
vlerave t vrteta shpirtrore dhe krijimi i nj drejtsie t till njerzore, n t ciln do t prgatitet rruga pr
ardhjen e pushtetit t vrtet t Allahut... Pra lufta e shenjt ilamike sht nj luft kundr t pafeve, sht nj
luft kundr perversioneve seksuale, sht nj luft kundr shfrytzimit t njeriut dhe kundr shkeljes s t
drejtave dhe vlerave morale t tij, etj.
Opinioni botror duhet ta dij gjithashtu se t gjitha vendet, t cilat ende nuk jan okupuar nga islami, jan t
zgjedhura pr dritn e prjetshme, e cila do ta ndrioj jetn e popujve t tyre me ligjet e Allahut.... Ata q nuk
kan kuptuar gj nga Islami, thon se feja islame predikon paqen. Mirpo, ata jan frikacak! Feja islame thot:
Vritni t pafet, ashtu si do tju kishin vrar ata juve. ...Feja islame thot: do gj q sht e mir ekziston
vetm prmes shpats dhe hijes s saj. Njerzit, vetm me prdorimin e shpats, mund ti bsh t dgjueshm.
Shpata sht elsi i xhehnetit, pa t ciln nuk mund t zhvillohet Xhihadi. (M gjersisht: Amir Tacheri, Morden
fr Allah, Terrorismus im Auftrag der Mullahs, Aus dem Englischen von Agnes Beck, Mnchen 1993, f. 329
331).

50

dhunn terroriste si mjet strategjik pr arritjen e qllimeve t caktuara politike ose

nacionale! N kt drejtim qllimi i Armats Republikane Irlandeze, ishte ribashkimi i
Irlands, ndrsa ai i Shtegut t Ndriuar, sht ndrrimi i sistemit shtetror kapitalist
n Peru, n nj sistem socialist.
Me gjith kto qllime, organizatat e ndryshme terroriste islamike si, p.sh., Xhihadi
Islamik (Prpjekja Islamike), Hezb - Allah (Partia e Allahut), HAMAS (Lvizja e
Kryengritjes Islamike), etj., i rekrutojn antart e tyre jo n emr t shtjes s tyre
nacionale, por n emr t fes islame. Udhheqsit e ktyre organizatave terroriste
jan kryesisht edhe udhheqs fetar, t cilt duke e akuzuar dhe fajsuar botn
perndimore pr do gj t keqe q ekziston n botn islame, e propagandojn edhe
qllimin e tyre t fundit prhapjen e fes islame n tr botn, n rast nevoje edhe me
luft!
Si lvizje, organizata ose grupe terroriste islamike nuk duhet kuptuar t gjitha
lvizjet, organizatat ose grupet terroriste me antarsi t pastr myslimane, por vetm
ato q jan t organizuara dhe q veprojn n emr t interpretimeve t ndryshme t
msimeve t Islamit. T gjith kta subjekt terrorist islamik, duhen dalluar qart nga
organizatat, grupet dhe lvizjet e ndryshme militante q veprojn edhe n vet botn
islame. Kriteri themelor pr dallimin e tyre sht qllimi politik. N baz t ktij qllimi
mund t thuhet se Partia Komuniste e Kurdistanit, me gjith faktin se ka nj
antarsi relativisht t pastr islame, nuk konsiderohet si organizat islamike, por si
lvizje nacionale, e cila sht e organizuar dhe vepron n baz t ideologjis komuniste
me qllim t lirimit dhe themelimit t shtetit t pavarur t Kurdistanit. I njjti parim
vlen edhe pr Organizatn pr lirimin e Palestins. Askush n botn perndimore,
madje as Izraeli zyrtar, asnjher deri tash nuk e ka trajtuar Organizatn pr lirimin
e Palestins si organizat islamike, jo nga fakti se shum udhheqs t saj,
respektivisht shum udhheqs eminent t organizatave dhe grupeve t ndryshme
terroriste q veprojn n kuadr t saj (si, p.sh., Dr. Georg Habash, kryetar i Frontit
Popullor Palestinez, Gjeneral Dr.Vadi Hadad, kryetar i Komandos Direkte t Frontit
Popullor Palestinez, Fuad Shemaili themelues i Shtatorit t Zi, etj.) ishin t krishter,
por nga fakti se qllimi politik i Organizats pr lirimin e Palestins, kishte t bnte
me zgjidhjen e shtjes kombtare arabe, prkatsisht asaj palestineze.
B) Rrnjt e terrorizmit islamik
Me qllim q t kuptohet m mir rreziku q paraqet terrorizmi islamik pr
botn joislamike dhe rendin juridik ndrkombtar, s pari duhen sqaruar rrnjt
51

historike t urrejtjes ekstremiste islamike ndaj bots perndimore. Shum pak

qytetar t Evrops jan t informuar lidhur me ngjarjet vendimtare q kan ndikuar
n tensionimin e prhershm t raporteve n mes bots islame dhe asaj perndimore.
N vitin 630, profeti Muhamet prmes propagandimit t nj besimi luftarak,
kishte arritur ti bashkonte fiset e ndryshme arabe n nj popull, i cili me fjaln e
Allahut do ta vendoste pushtetin e vet islamik n tr botn. N baz t nj
propagande t till, profeti Muhamet dhe pasardhsit e tij, vetm brenda nj shekulli
kishin arritur ti bnin arabt e islamizuar sundues t nj perandorie t madhe, e cila
shtrihej n tr territorin e Lindjes s Afrt, Persi, Indi, Afrikn Veriore dhe n Azin
Jugore. M von ishte pushtuar edhe Italia Jugore dhe Spanja, nga kishte filluar edhe
marshimi nprmes Pirinejeve n drejtim t Francs. Sikur n vitin 732, afr Poitiers,
e cila gjendet vetm 200 kilometra larg Parisit, t mos kishte arritur Karl Martell ti
shpartallonte forcat arabe, tash me siguri q e tr Evropa do t ishte nj kontinent
mysliman. Kjo ngjarje historike e harruar n Evrop, sht pjes elementare e
kulturs myslimane, e cila asnjher deri tash nuk sht shlyer nga kujtesa.
Pas ksaj disfate, n kulturn ekstremiste islamike sht evidentuar edhe viti
905 si vit i lufts pr mbrojtjen e tokave myslimane, n mesin e t tjerave edhe
Izraelit, Spanjs dhe Italis Jugore (t pushtuara m par), nga sulmet e forcave t
krishtera. N kt koh te rrezikut permanent dhe disfatave t shumta arabe, bota
islamike kishte qen n krkim t gjetjes s nj udhheqsi t ri, t nj Kalifi t aft, i
cili do t ishte n gjendje ti korrigjonte gabimet historike ndaj bots islame dhe ksaj
ti jepte nj forc t re me t ciln do t riktheheshin tokat e humbura dhe do t
pushtohej Evropa. Kshtu, q nga ajo koh e deri m tash, ideologjia radikale islamike
n t gjitha periudhat e ngritjeve t shteteve t ndryshme myslimane, e kishte
aktualizuar ndrrn pr pushtimin e Evrops. N baz t nj ndrre t till, n vitin
1638 n drejtim t Evrops kishin marshuar edhe forcat turke. N kulturn
ekstremiste t qarqeve t ndryshme islamike, kjo ngjarje sht shnuar si deprtim i
dyt i forcave myslimane n Evrop.
Shkatrrimi i Perandoris Osmane, q kishte filluar paralelisht me ngritjen e
fuqive t ndryshme evropiane, pr kulturn ekstremiste islamike ishte shum i
mundimshm. N vitin 1798, Napoleoni pa ndonj vshtirsi usharake kishte arritur
pushtimin e tr Egjiptit. N vitin 1830, Algjeria ishte shndrruar n koloni t
Francs, ndrsa Anglia i kishte vendosur nn kontroll t gjitha ujrat detare n Lindje
t Afrt dhe bregdetin arab. Kshtu, vetm brenda disa dekadave, shtetet e krishtera,
si Italia, Franca dhe Britania e Madhe, kishin arritur pushtimin dhe ndarjen e tr
rajonit t Gjirit Persik dhe Afriks Veriore. N kt mnyr ishin pushtuar dhe ndar
52

edhe shum pjes t Perandoris Osmane. T gjitha kto territore t okupuara arabe,
prkatsisht, myslimane, ishin vendosur nn administrimin e shteteve t ndryshme
evropiane, me ndihmn e udhheqsve t ndryshm lokal mysliman, t cilt q nga
ajo koh kishin filluar t shprblehen me tituj tradicional evropian, si mbretr ose
princa. Kta udhheqs t rinj mysliman, fal statusit t tyre t privilegjuar shum
shpejt kishin arritur t pasurohen.
Sidomos pas zbulimit t nafts, pasuria e tyre kishte arritur prmasa prrallore.
Edhe m von, kur ishin krijuar mundsi t tjera t vendosjes, kjo klas e pasur dhe
sunduese myslimane, kishte vazhduar bashkpunimin e vet me botn perndimore.
N kt mnyr vazhdimisht ishin krijuar forma dhe mundsi t reja pr vazhdimin e
influencs s gjithanshme t bots perndimore mbi at islame.
- Prej numrit t prgjithshm t popullsis myslimane (1.2 miliard), Indonezia sht
shteti me numrin m t madh n bot, me 188 milion banor mysliman. Pas saj vjen
India me 142, Pakistani 141, Bangladeshi 120, Turqia 70, Irani 66, Nigeria 61, Egjipti
57, Algjeria 31, Etiopia 30, Maroku 29, Afganistani 28, Iraku 23, Sudani 23, Arabia
Saudite 22 milion banor, etj. Shumica e besimtarve mysliman i takojn ritit fetar
Sunit, ndrsa Shiitt jan shumic vetm n Irak dhe Iran.
- Numri m i madh i popullsis myslimane n Evrop, sht n Rusi, ku jetojn rreth
19 milion mysliman. Ndrsa shteti me shumicn m t madhe t popullsis
myslimane n Evrop sht Kosova me rreth 85 %, pastaj Shqipria me rreth 65%,
Bosnja dhe Hercegovina me 40% dhe Maqedonia me 25%.
N Bashkimin Evropian jetojn rreth 10 milion mysliman. Prej tyre n Franc
jetojn rreth pes milion, n Britani t Madhe rreth 1.6 milion, n Gjermani rreth
3.2 milion (kryesisht turq, 2.1 milion), etj .
Pas nj t kaluare t till historike, n t ciln kishte humbje dhe fitore, e
sidomos pas vendosjes s protektorateve evropiane mbi shtetet e ndryshme
myslimane, n tr botn myslimane ishin paraqitur dy rryma politike, t cilat
propagandonin kundr gjendjes s mjer dhe poshtruese n t ciln ishte katandisur
populli arab dhe prgjithsisht ai mysliman:
- Rryma e par e prfaqsonte iden e nacionalizmit pan-arab dhe propagandonte
bashkimin e t gjith popujve arab n nj shtet t ri dhe modern. Kjo ide ishte
propaganduar sidomos nga ish-kryetari i Egjiptit Naser dhe nga disa qarqe zyrtare
siriane dhe irakiane.
- Rryma e dyt ishte propaganduar nga Vllazrimi Mysliman dhe disa organizata t
tjera fundamentaliste islamike, t cilat e kishin refuzuar iden pan-arabe madje edhe
duke i akuzuar prfaqsuesit e saj si heretik dhe n vend t saj kishin propaganduar
53

mitin dhe ndrrat e vjetra myslimane pr bashkimin e t gjitha tokave t tyre n nj

shtet, i cili do t organizohet sipas parimeve fetare.
Kto rryma politike n t gjitha shtetet myslimane kishin filluar t zhvillonin nj
propagand t fuqishme kundr familjeve mbretrore arabe dhe shahut t Iranit, t
cilat akuzoheshin pr ligsi e tradhti kombtare dhe fetare. Pastaj fajsoheshin Shtetet
e Bashkuara t Ameriks dhe fuqit e ndryshme evropiane pr prarjen e bots
myslimane me qllim t varfrimit, ndarjes politike, shkatrrimit kulturor dhe
prgjithsisht poshtrimit t tyre. Me qllim t mnjanimit t nj gjendjeje t till,
sipas rregullave t xhihadit (t propaganduara sidomos nga Vllazrimi Mysliman, s
pari duhet goditur armiku i afrt, n kt rast familjet mbretrore arabe e pastaj katili
i largt). Nga kto parime kudo n botn myslimane kishin filluar aksionet terroriste
kundr pushteteve mbretrore, t cilat n disa raste si Egjipt, Irak, Siri, Libi dhe Iran
kishin marr prmasa t revolucioneve q kishin sjell ndrrimin e pushteteve
mbretrore properndimore me regjime t ndryshme ushtarake dhe diktatoriale.
C) Nocionet e ndryshme fetare n kontekst t terrorizmit islamik
Islami sht nj fe dhe besimtart e tij quhen mysliman. Fen Islame, si
komunitet konfeksional, mund ta prfaqsojn vetm prfaqsuesit e saj shpirtror,
t cilt varsisht nga riti fetar quhen imam (prijs t lutjeve), mulla (t diturit),
shkenctart e fes islame dhe shkenctart e drejtsis islamike. Me nocionin
udhheqs ose aktivist politik islamik kuptohen prfaqsuesit e nj lvizjeje politike,
e cila sht e bazuar n parimet fetare islamike. N t gjitha sistemet politike t
karakterizuara me lvizje t tilla fetare-politike, ndarja e fes nga shteti sht i
padukshm.
Pr dallim nga kto kuptime, islamizmi nuk sht fe, por sht ideologji politike,
e cila bazohet kryesisht n interpretimet e ndryshme t parimeve fetare. Islamistt
krkojn rregullimin e t gjitha sferave t jets shoqrore sipas ligjeve fetare.
Islamizmi, si ideologji politike, kuptohet edhe si lvizje protestuese kundr qeverive
dhe rregullimeve shtetrore t shteteve t ndryshme islamike, t cilat kudo sipas
zhanrit t njjt propagandues, akuzohen si tirane ose tradhtare dhe fajsohen pr
problemet e shumta shoqrore. N kuadr t lvizjeve t tilla sht paraqitur e
ashtuquajtura ideologji fundamentaliste. N baz t ksaj ideologjie, feja islame dhe
besimtart e saj jan n rrezik dhe shptimi i tyre mund t arrihet vetm nga zbatimi i
drejt i parimeve fundamentale islamike n jetn shoqrore.
54

N kt kontekst, shtje kryesore paraqitet e ashtuquajtura Suna e Profetit

(Legjenda e Muhamedit), n baz t s cils sht e bazuar E drejta Islame. Pikrisht
ktu paraqitet edhe problemi kryesor ngaq Sheriati nuk sht e drejt e pandryshuar,
por sht nj kod i normave t prmbledhura, t sistemuara dhe t interpretuara gjat
shekujve. Pr dallim nga kto kuptime, xhihadi kudo n botn islame e ka kuptimin e
parimit etik t mobilizimit shpirtror dhe t prpjekjeve pr arritjen e nj qllimi t
mir dhe pozitiv. N kt kuptim, edhe prpjekja ime pr prfundimin e ktij studimi
mund t interpretohet si xhihad (mundim, prpjekje n rrugn e Zotit). do person, i
cili e praktikon xhihadin quhet muxhahid (lufttar i zotit). Ndrsa personi i kundrt,
quhet Qaidin (ai q ikn nga puna dhe jeton si parazit n shtpi). Sipas msimeve t
Islamit ekzistojn dy lloje t xhihadit: xhihadi i vogl dhe xhihadi i madh. N kuptimin
e xhihadit t vogl bn pjes edhe lufta e armatosur n rast se besimtari lufton pr
lirin e vet fetare. Ndrsa, me fjaln xhihad i madh (djihad bi-n-nafs) kuptohet
aspekti shpirtror i njohjes dhe i zotrimit t vetvetes.
Sipas bindjeve t shumics myslimane, me fjaln xhihad, n radh t par,
kuptohet njohja dhe zotrimi i vetvetes e pastaj zhvillimi i lufts pr lirin fetare.
Me gjith kto kuptime tradicionale, n vitet 70 t shekullit XX, studenti
egjiptian, Sheik Umar Abd al-Rahman, n temn e tij t doktoraturs, t mbrojtur n
universitetin autoritativ islamik Azhar, me 2000 faqe, e kishte argumentuar kuptimin
e vrtet t nocioneve islamike. Sipas tij nuk kzistojn dy lloje t xhihadeve dhe as q
ka shpjeguar ndonjher profeti Muhamed kalimin nga xhihadi i vogl n t madhin.
Xhihad do t thot vetm marrja e shpats n dor me qllim t detyrimit t pafeve
(n kt kuptim t krishterve dhe izraelitve), pr pranimin e fes s vrtet ose pr
dorzimin e pakusht t tyre. Para vdekjes s vet, profeti Muhamed kishte urdhruar:
largoni shrbtort e Zotit nga tokat arabe308. Kjo kishte qen mnyra m e
suksesshme e prhapjes s fes islame n bot. Sipas interpretimeve radikale t
urdhrit t fundit t profetit Muhamed, xhihadi islamik ka t bj ekskluzivisht me
luftn pr prhapjen e fes s vrtet dhe nnshtrimit t pafeve309. Nga nj kuptim i
till, sht stilizuar edhe aspekti shpirtror i xhihadit si bindje vullnetare dhe
detyrim shpirtror pr vetflijim n shrbim t Zotit.
N t vrtet, n Suren 4 t Vers 33 t Kuranit thuhet mos bj vetvrasje!
Mirpo, terroristt islamik e argumentojn kt me Vers 76, n t cilin thuhet lufto
n ann e Zotit edhe n qoft se jeta juaj do t ndrrohet. N kt kuptim edhe
xhihadizmi sht shpjeguar si luft e armatosur kundr t gjitha forcave, t cilat e
pengojn krijimin e shtetit islamik. N vende dhe struktura t ndryshme shoqrore me
55

fjaln xhihadizm kuptohen jo vetm disponimet ose aktivitetet e ndryshme antiperndimore, por edhe kundrshtimi i stilit perndimor t jets.
D) Karakteristikat themelore t terrorizmit islamik
Terrorizmi islamik mund t dallohet nga t gjitha format e tjera t veprimit
terrorist, kryesisht n baz t tri elementeve specifike ideologjike:
1. Terrorizmi islamik kategorikisht

refuzon

gjitha

ideologjit

e tjera

bashkkohore. Ai, si i till, veten e konsideron t pashembullt dhe krejtsisht t

veant nga t tjert, t cilit nuk i ka mbetur gj tjetr prve arritjes s qllimit t vet
ose vdekjes me shpat n dor. Qllimi themelor i terrorizmit islamik sht rilindja
islamike, e cila duhet t sjell jo vetm lirimin e t gjitha territoreve myslimane nga
ndikimet perndimore, por edhe pushtimin e tr rruzullit toksor nga besimtart e
vrtet t Muhamedit. Pr realizimin e ktij qllimi hyjnor, nuk duhet zgjedhur mjetet.
N t vrtet, terrorizmi ktu e ka kuptimin e mjetit t prshtatshm praktik, me t
cilin vihet n lvizje fundamentalizmi islamik si parakusht i rilindjes islamike, e cila
do t ndikonte n krijimin e bots universale islame.
2. Karakteristik tjetr e terrorizmit islamik sht prezantimi i tij si form e lufts
s shenjt, e cila detyrimisht do t kurorzohet me fitoren e plot. N kt drejtim,
nuk bhet dallimi n mes aktivitetit terrorist dhe formave t tjera t zhvillimeve
luftarake.
3. Elementi i tret karakteristik i terrorizmit islamik sht krijimi i rregullave t
detyrueshme t sjelljes islame. Sipas ktyre rregullave, detyr e do besimtari, qoft
si individ ose komunitet islam, sht vrasja e armiqve t Zotit armiqt tan duhet t
vriten, ndrsa t pafet duhet ta zgjedhin vdekjen ose kthimin e tyre t detyrueshm
n fen islame.

4. Lvizjet terroriste si metod e lufts nacionallirimtare

Dallimi n mes lvizjeve terroriste nacionale dhe atyre nacionallirimtare ka t bj me faktin
se, lvizjet nacionallirimtare veprojn n nj gjendje t okupimit klasik. Identifikimi i ktyre lvizjeve
me terrorizm, ashtu si po praktikohet nga disa autor, sht i pabaz. N realitet, gjat lvizjeve t
ndryshme lirimtare zbatohen shum forma t veprimeve terroriste, mirpo n trsi, luftrat
nacional-lirimtare karakterizohen me taktikn e tyre guerile, e cila n baz t forms dhe
prmbajtjes s vet, dallohet thelbsisht nga t gjitha format klasike dhe moderne t terrorizmit. Pra,
56

ktu sht fjala pr nj form t organizimit t lufts lirimtare n shkall territoriale, sipas
shembujve t luftrave t zhvilluara n disa shtete t Ameriks Latine, Vietnam, Afganistan, Kosov,
etj. N kuadr t lvizjeve terroriste nacionallirimtare, bjn pjes situatat kur grupet e ndryshme
nacional-lirimtare, pr shkak t pamundsis s organizimit t operacioneve luftarake n shkall
territoriale, veprojn kryesisht me metoda terroriste. Shembuj konkret n kt drejtim jan
Palestina, eenia, Afganistani dhe Iraku bashkkohor.
5. Dallimi n mes t terrorizmit dhe lufts guerile
Termi ushtarak luft guerile pr her t par sht prdorur gjat luftrave popullore
spanjolle, t zhvilluara gjat viteve 1807 - 1814 kundr pushtimit francez. Paralelisht me kt term
(petite guerre), gjat mesit t shekullit XIX kishin filluar t prdoren edhe nocionet luft e vogl,
luft e rregullt ose luft pa fronte.
Ndrkaq, n kontekst revolucionar ishte prdorur termi luft revolucionare, prkatsisht n
kontekst t lufts nacionallirimtare dhe revolucionare, ishte prdorur termi luft partizane
(partigiano, nga italishtja - aktivist partie). Kjo do t thot set ermi ushtarak luft guerile, gjat t
kaluars historike, sht emrtuar me emra t ndryshm. Mirpo, t gjith kta emra e kan
uptimin e nj forme specifike t zhvillimit t lufts s armatosur, e cila n perndim zakonisht quhet
luft guerile, ndrsa n lindje luft partizane. N kto kontekste kuptohen t gjitha formacionet e
organizuara jasht institucionale me qllim t zhvillimit t lufts, prkatsisht, kryengritjes s
armatosur kundr pushtetit t huaj, ose kur sht fjala pr luft qytetare, kundr shtetit t vet. Gjat
dekadave t fundit, jo vetm termi luft guerile, por edhe emrtimet tjera, si terrorizm, grushtshtet, subversion, revolucion, kryengritje e armatosur, etj., po prdoren n mnyr t ngatrruar.
Sidomos, kur sht fjala pr cilsimin e nj lvizjeje nacionale, si lvizje terroriste ose luft
nacionallirimtare, ather si n politik, ashtu edhe n mjetet e ndryshme t informimit publik,
vrehet elementi i interesit ose ai i simpatis politike. Kshtu, p.sh.: disa autor i konsideronin
lufttart e Vietnamit, t Organizats pr lirimin e Palestins, lufttart een, kryengritsit afgan,
lufttart pr lirimin e Kosovs, etj., si banda terroriste dhe kshtu i barazonin me Fraksionin e
Armats s Kuqe gjermane, me Brigadat e Kuqe italiane, me Aksionin direkt francez, me
terroristt bask, etj. Ndryshe nga kjo, duhet kuptuar mendimi shkencor, i prfaqsuar
nga eksperti ushtarak anglez, Werner Hahlweg, i cili thot se terrorizmi dhe lufta
guerile, praktikisht jan nj dhe t pandashme. Mirpo, kto teori shkencore jan t
pakta. Sot shumica e shkenctarve e argumentojn dallimin q ekziston n mes t
terrorizmit dhe lufts guerile. Nj dallim i till nuk qndron vetm n zgjedhjen
simpatike

emrave,

por

cilsin

tyre.

Pra,

sipas

mendimit

bashkkohor shkencor, dallimi n mes lufts guerile dhe terrorizmit qndron n

57

format e organizimit dhe t veprimit t tyre taktik, n mnyrat specifike t angazhimit

t trupave n front si edhe n metodat speciale komanduese. N kt drejtim, sipas
Franz Wdermann, lufta guerile karakterizohet:
- me nj organizim dhe veprim specifik t njsive luftarake;
me nj taktik strategjike ushtarake t karakterizuar me lvizje t shpejta t njsive t
vogla luftarake m qllim t goditjeve t befasishme t forcave t rregullta armike.
Ndrkaq, aksionet terroriste (t cilat gjithashtu kryhen nga njsit e vogla
sulmuese) dallohen nga aksionet e armatosura guerile n baz t qllimeve dhe
t brutalitetit t tyre. Qllimi i aksioneve terroriste sht arritja e koncesioneve t
ndryshme politike, ndrsa mnyra brutale e kryerjes s tyre, me gjith frikn
dhe panikun

shkaktuar,

zakonisht

nuk

sjell

realizimin

programeve

dshiruara politike. Nj shembull t mir praktik, t dallimit q ekziston n mes

terrorizmit dhe lufts guerile, e ka ofruar edhe David Fromkin. Ai n studimin e tij
fundamental Strategjia e terrorizmit ka shkruar se n kuptimin strategjik, dhuna
terroriste dallohet nga lufta guerile. Si shembull n kt drejtim, Fromkin ka ofruar
krahasimin n mes strategjis s zhvilluar gjat luftrave nacionallirimtare arabe dhe
strategjis bashkkohore t disa organizatave terroriste palestineze. Sipas tij, dallimi
n mes ktyre dy strategjive qndron n faktin se

udhheqsit e gueriles

arabeurdhronin sulmin n hekurudha ngaq e dshironin shkatrrimin e tyre, ndrsa

terroristt palestinez i sulmonin linjat ajrore (aeroplant) ose i shkatrronin ato,edhe
pse nj shkatrrim t till nuk e dshironin. Nj rregull pr dallimin e kuptimit q
ekziston n mes lvizjeve terroriste dhe atyre nacionallirimtare e ka ofruar edhe ishpresidenti i ShBA-s Xhorxh Bush. Gjat kohs kur ishte kryetar i komisionit pr
luftimin e terrorizmit ndrkombtar n qeverin e Reganit, Bush me 1988 kishte
thn: Gjat prpjekjeve pr shkatrrimin e liris dhe t demokracis s popujve,
terroristt me knaqsi t dukshme i zgjedhin qytetart e pafajshm si viktima t tyre.
Ata, me qllim t realizimit t interesave t tyre cinike, i vrasin grat, fmijt dhe burrat
e pafajshm. Ata i vrasin edhe gjyqtart, polict, politikant, gazetart, deputett,etj., t
cilt jan n shrbim t mbrojtjes s vlerave t demokracis. Ndrsa lufttart pr liri,
prkundrazi, veprojn krejt ndryshe. Kta, me nj kujdes t veant i respektojn
rregullat

ndrkombtare

lufts.

baz

ktyre

rregullave,

lufttart

nacionallirimtar sulmojn pozicionet e ndryshme ushtarake, por jo popullsin e

pambrojtur. Edhe gjat operacioneve t tyre luftarake mund t rezultoj ndonj viktim
civile, mirpo ajo sipas rregullit nuk sht qllim i tyre, por fatkeqsi, e cila ndodh
nganjher gjat operacioneve luftarake. Pra, vrasjet e qytetarve t pambrojtur dhe
58

terrorizimi i kundrshtarve ideologjik nuk sht karakteristik e as qllim i lvizjeve

nacionallirimtare, por i terroristve.
Me an t ktij shpjegimi prshkruhet qart dallimi q ekziston n mes t
terrorizmit dhe lufts guerile. Pra, dallimi thelbsor i tyre nuk qndron n veorit e
organizimit ose t ekzekutimit t aksioneve t dhunshme, t cilat shpeshher jan t
njjta, por n qllimet e ndryshme t tyre:
qllim parsor i lufts guerile sht arritja e suksesit fizik - pushtimi i
territoreve, ndrsa ai i terrorizmit sht ndikimi, respektivisht, reagimi i
dshiruar psikologjik ndaj aksionit t ekzekutuar terrorist. Pr dallim nga
terrorizmi, lufta guerile karakterizohet me rregulla t qarta:ekziston territori neutral,
formacionet e armatosura jan t identifikueshme, ekziston ndalesa e respektuar e
prdorimit t armve t caktuara dhe vetdija e prgjithshme pr mbrojtjen e
popullsis, respektivisht pr zhvillimin e operacioneve dhe aksioneve t ndryshme
luftarake jasht vendbanimeve civile. T gjitha kto elemente, dshmojn pr dallimin
e kuptimit q ekziston n mes t terrorizmit dhe lufts guerile ose kryengritjeve t
armatosura. Pra, terrorizmi, si form specifike e agresionit t armatosur, gjithmon ka
pr qllim sjelljen e t atakuarit n nj gjendje t friks, nervozizmit dhe histerie me
qllim t ndikimit n realizimin e interesit t caktuar politik .
Boaz Ganor, drejtor i Institutit kundr terrorizmit dhe analist i dikurshm i
Ministris kundr terrorizmit n Izrael, iu ka qasur prkufizimit t terrorizmit prmes
prcaktimit t vendit t konfliktit t dhunshm, ku terrorizmi bn pjes n konflikt
jo-konvencional. Ganori dallon terrorizmin nga lufta guerile, n kt mnyr:
...Terrorizmi sht luft e dhunshme, e cila prdor ose krcnon se do t prdor
dhun ndaj civilve, me qllim t arritjes s qllimeve politike, ndrsa lufta guerile
sht luft e dhunshme, e cila prdor ose krcnon se do t prdor dhun ndaj
caqeve ushtarake, forcave t siguris ose krerve politik, me qllim t arritjes s
qllimeve politike.
6. Dallimi i terrorizmit dhe lufts guerile sipas t drejts ndrkombtare
T drejtat dhe detyrimet e palve ndrluftuese jan t prshkruara n
t ashtuquajturn e drejta e lufts. Kjo e drejt u referohet palve t ndryshme ndrluftuese n tok, ajr dhe det. Obligimet dhe t drejtat e ndryshme, q u dedikohen
subjekteve t konfrontuara n tok, jan kryesisht t skicuara n Konventn
IV Ndrkombtare t Hags t vitit 1907, prkatsisht n Rregulloren e Hags mbi
59

Luftn n Tok. Sipas ksaj rregulloreje, pr her t par bhet nivelizimi i t

ashtuquajturave korpuse t lira, respektivisht formacioneve t ndryshme t
organizuara luftarake me ushtrit e rregullta.Prpjekje tjetr n drejtim t barazimit
t t drejtave dhe obligimeve t kryengritsve t armatosur me ushtrit e rregullta,
sht br me Konventn e Gjenevs pr Mbrojtjen e Popullsis Civile t vitit 1949. Kjo
konvent, duke u aprovuar si rezultat i prvojave t hidhura gjat Lufts s Dyt
Botrore, e kishte shtrir juridiksionin e saj, jo vetm n luftrat e shkaktuara n mes
t shteteve,sipas kuptimit klasik t s drejts ndrkombtare, por edhe n konfliktet e
armatosura

gjat

luftrave

qytetare,

kr yengritjeve

armatosura

dhe

lvizjeve t ndryshme lirimtare. Sidomos me Artikullin 4 (Mbi Robrit e Lufts) dhe

Artikullin

13 (Mbi

t Plagosurit)

t konvents

n fjal,

sht br

nivelizimi i p r g j i t h s h m i t d r e j t a v e d h e o b l i g i m e v e t f o r m a c i o n e v e
t n d r y s h m e kryengritse me ushtrit e rregullta. Luftrat e ndryshme lirimtare
ishin frymzim pr avancim t mtejm t trajtimit t lufttarit, i cili u arrit me
Konventn e Gjenevs t vitit 1949 dhe protokollet e saja plotsuese t dats
10.06.1977. N kt drejtim, krkesa e shteteve komuniste dhe shteteve t tjera n
zhvillim, e harmonizuar me interesin e Kryqit t Kuq Ndrkombtar pr mbrojtjen e
popullsis civile gjat konflikteve t ndryshme brenda shtetrore, kishin sjell si
rezultat mundsin q terroristt t cilt i plotsojn katr kushtet e parapara me
Konventn IV t Hags, t njihen si lufttar t rregullt, gjegjsisht edhe pa njohjen e
statusit t lufttarit, t ken t drejt n statusin e t znit rob.
7. Ushtria lirimtare e Kosovs sipas t drejts ndrkombtare
Identifikimi i Ushtris lirimtare t Kosovs me terrorizmin, ashtu si u praktikua
nga disa qarqe t caktuara, sht trsisht i pabaz. Sipas rregullave t s drejts
ndrkombtare, t cilat e shpjegojn dallimin q ekziston n mes t terrorizmit dhe
veprimeve t tjera legjitime luftarake, Ushtria lirimtare e Kosovs nuk mund t
vlersohet si organizat terroriste ngaq ajo dallon thelbsisht nga do form e
manifestimit terrorist. Ushtria lirimtare e Kosovs ka qen e karakterizuar me
taktikn e saj guerile, e cila n baz t forms dhe t prmbajtjes s vet, dallonte
esencialisht ngat gjitha format klasike dhe moderne t terrorizmit. N kt rast ishte
fjala pr zhvillimin e operacioneve luftarake n shkall territoriale, me qllim t
ndrrimit t pushtetit hegjemonist serb n Kosov, me nj pushtet demokratik t tipit
evropian, n t cilin t gjith qytetart pa dallim pozite sociale, kombi dhe feje, do t
ndiheshin t lir e t barabart. Sipas burimeve t ndryshme, q i referohen Ushtris
60

lirimtare t Kosovs,ajo q nga ditt e para t lindjes s vet, ka vepruar n pajtim me

Konventn IV t Hags t vitit 1907 dhe me Konventn e Gjenevs t vitit 1949. Sipas
konventave n fjal:
aktet e dhuns terroriste mund t njihen si veprime legjitime luftarake,vetm nse jan
kryer nga:- grupi i personave i komanduar nga nj udhheqs, i cili sht prgjegjs
edhe pr veprimet e personave t tjer, t cilt gjenden nn komandn e tij;- grupi i
personave, t cilt bartin nj simbol t ngjitur n uniformat e tyre, i cili duhet dalluar
edhe nga largsia;- grupi i personave, t cilt i mbajn hapur armt e tyre;- grupi i
personave, t cilt gjat aksioneve t tyre luftarake u prmbahen rregullave
ndrkombtare t lufts.
Sipas konventave t lartshnuara, t cilat kudo n botn bashkkohore e kan
kuptimin e s drejts ndrkombtare q parasheh rregullat imperative pr zhvillimin
e lufts n tok, barazohen n mnyr t plot t ashtuquajturat korpuse t lira,
respektivisht formacionet e ndryshme kryengritse me ushtrit e rregullta. N kt
drejtim edhe protokollet plotsuese t Konvents s Gjenevs t dats 10.06.1977,
Konventa Ndrkombtare mbi Robrit e Lufts e vitit 1949(Artikulli 4), Konventa e
Gjenevs

pr

Mbrojtjen

Popullsis

Civile

vitit

1949,si

dhe

Konventa

Ndrkombtare mbi t Plagosurit t vitit 1949 (Artikulli 13), i trajtojn n mnyr t

barabart formacionet e ndryshme kryengritse me ushtrit e rregullta. T gjitha
kto konventa, parashohin obligimin pr respektimin e rregullave t lufts jo vetm
gjat zhvillimit t luftrave n mes shteteve, por edhe gjat konflikteve qytetare ose
lvizjeve t ndryshme kryengritse.Sipas ktyre rregullave dhe qndrimeve parimore
ndrkombtare, Ushtria lirimtare e Kosovs, nuk mund t vlersohet si organizat
terroriste, por si lvizje nacionallirimtare, e cila e kishte subjektivitetin e vet
nacional dhe ndrkombtar.

61

62