Remesiana ( Remesiana) je anticko naselje, dananja Bela Palanka,

koje se nalazi u belopalanakoj kotlini u dolini reke Niave, uz glavnu

ulicu- cestu ( via publica) koja je od Naisusa ( Nia) vodila za Serdiku
( Serdica) i dalje prema Konstantinopolju
( Constantinopolis). Naselje je nastalo u podnoju Velikog i Malog
Kurila, u okuci leve obale Mokranjske luke, koja se uliva u Niavu
severozapadno od samog grada.
Istorijski podaci o organizaciji naselja i njegovom poloaju u Carstvu su
jako oskudni. Odmah nakon rimskog osvajanja ovo podrucje se nalazilo
u sastavu Gornje Mezije
( Moesia Superior). Najstariji natpisi iz drugog veka ukazuju na
mogunost da je naselje moglo imati i gradski status jo u vreme
Trajana (98-117). Po nekim tumaenjima sa viminacijumskog
laterkuluma, naselje u Remesijini, je imalo oblik samouprave ili
municipalni rang u drugoj polovini treeg veka, u vreme Marka Aurelija
( 161-180). Ono to je izvesno jeste da se Remizijana tokom treeg i
etvrtog veka razvila u znatno gradsko naselje, na iji je prosperitet
uticao povoljan poloaj na putnim pravcima, koji su se nalazili u blizini
rudnikih oblasti (metela Dardanorum).
Romusijana je stradala pod najezdom Huna 441.godine. Prema
podacima Prokopija u ovoj oblasti je obnovljeno 30 kastela i njihova se
obnova povezuje sa nastavkom eksploatacije rude u estom veku.
Tokom srednjeg veka naselje u Beloj Palanci je poznato pod razliitim
imenima: Mokro, Izvor i Musatafa- Paina Palanka ili Ak- Palanka.
Topografiju grada cini vie graditeljskih slojeva iz razlicitih vremenskih
perioda. Najmlaem sloju pripada tursko utvrdenje sa krunim kulama ,
zidano lomljenim kamenom i dersovano. Srednjovekovnom
vizantijskom horizontu pripadaju delovi bedema i osmougaone kule,
koje su radene od kamenih blokova i opeke, vezani debljim malternim
spojnicama. Antikom utvrenju pripadaju etvorougaone kule i zidovi
koji su raeni u kombinaciji kamena i opeka koje su ueg formata.
Ispod turskih bedema, na severnoj i istonoj strani naeni su delovi
vizantijskih rimskih tvravskih zidova. A na osmougaonim vizantijskim i
etvorougaonim rimskim kulama se nalaze krune turske kule koje su
postavljene na njih. Nakon 1976.godine su zapoeta sistematska
iskopavanja koja su sredinom devedesetih godina prestala.

Vojno utvrenje
Podataka o organizaciji naselja ima veoma malo, zboge nedovoljnog
istraivanja Remezijane. Arheoloki potvreni tvravski bedemi
pripadaju antikom civilnom naselju. U Remizijani je tokom drugog
veka moglo biti izgraeno manje vojno utvenje, koje je tek kasnije
uklopljeno u sistem kasnoantikog utvrenog naselja. Ono to je vidno i
danas jesu ostaci turskog bedema, dok je u srednjem veku nad delom
antikog naselja izgraeno i utvrenje koje je vie puta obnavljano.
Gradsko naselje
Mnogo vie podataka ima o izgledu antikog grada. Istraivanja su
pokazala da je naselje bilo opasano bedemima nepravilne
etvorougaone osnove ukupne povrine od 5 ha. Zapadna strana je
bila duine od 200 m, juna 214 m, severna 220 m i istona 273 m. Sa
tri strane grad je bio okruen potocima, sa istone strane potok Vrelo,
na junoj strani je Mokranjska reka, a sa severne strane rekom
Niavom. O bedemima i kulama iz kasnoantikog perioda se delimino
zna. Na jugoistonom, severozapadnom i jugozapadnom uglu do sada
su otkrivene estougaone kule sa stranicama od po 3,5 m. Na zapadnoj
i severnoj strani postoje po dve kule koje su pravougaonog oblika
dimenzija 10,5 x 5,5 m. irina bedema je 5 m. Ne zna se gde su se
nalazile gradske kapije, ali se pretpostavlja da su se nalazile na
mestima gde se pravci bedema presecaju sa glavnim ulicama moderne
varoi, dok su poligonalne kule mogle biti na kapijama grada.
Podeone kule i bedemi su zidani lomljenim kamenom i kreom, dok je
spoljanja obloga bila od veih pravilnih blokova peara. Bedemi oko
grada su se podigli u 4. veku.
U junom delu civilnog naselja, danas poznat pod nazivom " Stara
pijaca". Na ovom delu se obaviljena najobimnija arheoloka
istraivanja. Najbolje je sauvana osnova objekta koja je bazilikalnog
tipa. Ona je bila vie puta preplavljena ali je prilagoena novim
potrebama. Njena irina iznosi 14,8 m. Na zapadnoj strani je istraena
duboka apsida, prenika 5,9 m koja je ojaana kontraforama sa
spoljanje strane. Sa severne strane bazilike se nalaze tri stupca od
opeka i dva paralelna zida koja se po materijalu i tehnici zidanja ne
razlikuju od zidova bazilike. U kasnijem periodu je dolo do veih
graditeljskih intervencija u ovoj gradskoj sredini, i ona je pretvorena u
crkvu. Na mestu apside je izgaen ulaz, dok je naos prvobitne
graevine podeljen na tri broda, a ispred ulaza je obrazovan tribelon sa
stubovima od peara.

Na rastojanju od oko 73 m severozapadno od bazilike su pronaeni

drugi objekti, koji su
po nainu gradnje i orijentaciji slini kompleksu bazilike. Elementi kao
to su dva dela stuba, baza za stub, mermerni kapitel sa krstom i jonski
kapitel iz 3.-4.veka nam ukazuju na isto vreme gradnje kao i na
lokalitetu Stara pijaca.
Gradske nekropole Remesijane
Antikoj Remisijani su pripadale i nekropole koje su otkrivene na junoj,
istonoj i zapadnoj strani u vreme od 4. do 6. veka., a utvreno je
postojanje tri nezavisne gradske nekropole.
Juna nekropola antikog grada datira iz 5.veka i nalazila se uzvodno
uz mokranjsku reku, sa obe njene strane. Junim nekropolama
pripadala je i jedna manja izdvojena nekropola na potezu Vrelo.
Istona nekropola se nalazila na blagoj severoistonoj padini Velikog
Kurila, na putu za Serdiku, koja je odvojena makranjskom rekom od
antikog utvrenja. Njen poloaj je utvren na osnovu nalaza jedne
luno zasvoene grobnice i vie nalaza antikih grobova.
Zapadna nekropola se nalazi na 400 m zapadno od bedema naselja, na
mestu gde se sada nalazi drvnara u neposrednoj blizini ranohrianske
trobrodne bazilike. Bazilika je orijentisana u pravcu istok- zapad.
Zgrada je sauvana u nivou podova i ima dve faze gradnje. Prvoj fazi
pripada apsida i narteks. Polukruna apsida u drugoj fazi dobija
kontrafore . Od starijeg poda sauvan je malter koji je moga imati
mozaik i mramornu oplatu, dok je mlai pod bio od opeka. Zapadnoj
nekropoli pripada i luno zasvoena grobnica koja je otkrivena u
vinogradu Marinka Sokolovia i jedna stela sa natpisom.
Tipoloki gledano grobna arhitektura na gradskim nekropolama nije
bila reprezentativnog karaktera, jer su to grobovi koji su bili slobodno
ukopani, sa drvenim sandukom i konstrukcijom od opeke. Porodine
grobnice su obino vee zidane konstrukcije poluobliasto zasvoene.