KONSTYTUCJA

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 2 kwietnia 1997 r.

W trosce o byt i przyszo naszej Ojczyzny,

odzyskawszy w 1989 roku moliwo suwerennego i demokratycznego
stanowienia o Jej losie,
my, Nard Polski wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zarwno wierzcy w Boga
bdcego rdem prawdy, sprawiedliwoci, dobra i pikna,
jak i nie podzielajcy tej wiary,
a te uniwersalne wartoci wywodzcy z innych rde,
rwni w prawach i w powinnociach wobec dobra wsplnego Polski,
wdziczni naszym przodkom za ich prac, za walk o niepodlego
okupion ogromnymi ofiarami, za kultur zakorzenion w
chrzecijaskim dziedzictwie Narodu i oglnoludzkich wartociach,
nawizujc do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej
Rzeczypospolitej,
zobowizani, by przekaza przyszym pokoleniom wszystko, co cenne
z ponad tysicletniego dorobku,
zczeni wizami wsplnoty z naszymi rodakami rozsianymi po
wiecie,
wiadomi potrzeby wsppracy ze wszystkimi krajami dla dobra
Rodziny Ludzkiej,
pomni gorzkich dowiadcze z czasw, gdy podstawowe wolnoci i
prawa czowieka byy w naszej Ojczynie amane,
pragnc na zawsze zagwarantowa prawa obywatelskie, a dziaaniu
instytucji publicznych zapewni rzetelno i sprawno,
w poczuciu odpowiedzialnoci przed Bogiem lub przed wasnym
sumieniem,
ustanawiamy Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej
jako prawa podstawowe dla pastwa
oparte na poszanowaniu wolnoci i sprawiedliwoci, wspdziaaniu
wadz, dialogu spoecznym oraz na zasadzie pomocniczoci
umacniajcej uprawnienia obywateli i ich wsplnot.
Wszystkich, ktrzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej t
Konstytucj bd stosowali,
wzywamy, aby czynili to, dbajc o zachowanie przyrodzonej godnoci
czowieka,
jego prawa do wolnoci i obowizku solidarnoci z innymi,
a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszon podstaw
Rzeczypospolitej Polskiej.

Rozdzia I
RZECZPOSPOLITA
Art. 1.
Rzeczpospolita Polska jest dobrem wsplnym wszystkich obywateli.
Art. 2.
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem prawnym,
urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej.
Art. 3.
Rzeczpospolita Polska jest pastwem jednolitym.
Art. 4.
Wadza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej naley do Narodu.
Nard sprawuje wadz przez swoich przedstawicieli lub
bezporednio.
Art. 5.
Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci i nienaruszalnoci
swojego terytorium, zapewnia wolnoci i prawa czowieka i
obywatela oraz bezpieczestwo obywateli, strzee dziedzictwa
narodowego oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad
zrwnowaonego rozwoju.
Art. 6.
Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i rwnego
dostpu do dbr kultury, bdcej rdem tosamoci narodu
polskiego, jego trwania i rozwoju.
Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkaym za
granic w zachowaniu ich zwizkw z narodowym dziedzictwem
kulturalnym.
Art. 7.
Organy wadzy publicznej dziaaj na podstawie i w granicach
prawa.
Art. 8.
Konstytucja jest najwyszym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
Przepisy Konstytucji stosuje si bezporednio, chyba e
Konstytucja stanowi inaczej.
Art. 9.
Rzeczpospolita Polska przestrzega wicego j prawa
midzynarodowego.
Art. 10.
Ustrj Rzeczypospolitej Polskiej opiera si na podziale i
rwnowadze wadzy ustawodawczej, wadzy wykonawczej i wadzy
sdowniczej.

Wadz ustawodawcz sprawuj Sejm i Senat, wadz wykonawcz

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrw, a wadz
sdownicz sdy i trybunay.
Art. 11.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno tworzenia i dziaania
partii politycznych. Partie polityczne zrzeszaj na zasadach
dobrowolnoci i rwnoci obywateli polskich w celu wpywania
metodami demokratycznymi na ksztatowanie polityki pastwa.
Finansowanie partii politycznych jest jawne.
Art. 12.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno tworzenia i dziaania
zwizkw zawodowych, organizacji spoecznozawodowych rolnikw,
stowarzysze, ruchw obywatelskich, innych dobrowolnych zrzesze
oraz fundacji.
Art. 13.
Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji
odwoujcych si w swoich programach do totalitarnych metod i
praktyk dziaania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a take tych,
ktrych program lub dziaalno zakada lub dopuszcza nienawi
rasow i narodowociow, stosowanie przemocy w celu zdobycia
wadzy lub wpywu na polityk pastwa albo przewiduje utajnienie
struktur lub czonkostwa.
Art. 14.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno prasy i innych rodkw
spoecznego przekazu.
Art. 15.
Ustrj terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia
decentralizacj wadzy publicznej.
Zasadniczy podzia terytorialny pastwa uwzgldniajcy wizi
spoeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniajcy jednostkom
terytorialnym zdolno wykonywania zada publicznych okrela
ustawa.
Art. 16.
Og mieszkacw jednostek zasadniczego podziau terytorialnego
stanowi z mocy prawa wsplnot samorzdow.
Samorzd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu wadzy publicznej.
Przysugujc mu w ramach ustaw istotn cz zada publicznych
samorzd wykonuje w imieniu wasnym i na wasn odpowiedzialno.
Art. 17.
W drodze ustawy mona tworzy samorzdy zawodowe, reprezentujce
osoby wykonujce zawody zaufania publicznego i sprawujce piecz
nad naleytym wykonywaniem tych zawodw w granicach interesu
publicznego i dla jego ochrony.

W drodze ustawy mona tworzy rwnie inne rodzaje samorzdu.

Samorzdy te nie mog narusza wolnoci wykonywania zawodu ani
ogranicza wolnoci podejmowania dziaalnoci gospodarczej.
Art. 18.
Maestwo jako zwizek kobiety i mczyzny, rodzina,
macierzystwo i rodzicielstwo znajduj si pod ochron i opiek
Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 19.
Rzeczpospolita Polska specjaln opiek otacza weteranw walk o
niepodlego, zwaszcza inwalidw wojennych.
Art. 20.
Spoeczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoci dziaalnoci
gospodarczej, wasnoci prywatnej oraz solidarnoci, dialogu i
wsppracy partnerw spoecznych stanowi podstaw ustroju
gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 21.
Rzeczpospolita Polska chroni wasno i prawo dziedziczenia.
Wywaszczenie jest dopuszczalne jedynie wwczas, gdy jest
dokonywane na cele publiczne i za susznym odszkodowaniem.
Art. 22.
Ograniczenie wolnoci dziaalnoci gospodarczej jest dopuszczalne
tylko w drodze ustawy i tylko ze wzgldu na wany interes
publiczny.
Art. 23.
Podstaw ustroju rolnego pastwa jest gospodarstwo rodzinne.
Zasada ta nie narusza postanowie art. 21 i art. 22.
Art. 24.
Praca znajduje si pod ochron Rzeczypospolitej Polskiej. Pastwo
sprawuje nadzr nad warunkami wykonywania pracy.
Art. 25.
Kocioy i inne zwizki wyznaniowe s rwnouprawnione.
Wadze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowuj
bezstronno w sprawach przekona religijnych, wiatopogldowych i
filozoficznych, zapewniajc swobod ich wyraania w yciu
publicznym.
Stosunki midzy pastwem a kocioami i innymi zwizkami
wyznaniowymi s ksztatowane na zasadach poszanowania ich
autonomii oraz wzajemnej niezalenoci kadego w swoim zakresie,
jak rwnie wspdziaania dla dobra czowieka i dobra wsplnego.
Stosunki midzy Rzeczpospolit Polsk a Kocioem katolickim
okrelaj umowa midzynarodowa zawarta ze Stolic Apostolsk i
ustawy.

Stosunki midzy Rzeczpospolit Polsk a innymi kocioami oraz

zwizkami wyznaniowymi okrelaj ustawy uchwalone na podstawie
umw zawartych przez Rad Ministrw z ich waciwymi
przedstawicielami.
Art. 26.
Siy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej su ochronie
niepodlegoci pastwa i niepodzielnoci jego terytorium oraz
zapewnieniu bezpieczestwa i nienaruszalnoci jego granic.
Siy Zbrojne zachowuj neutralno w sprawach politycznych oraz
podlegaj cywilnej i demokratycznej kontroli.
Art. 27.
W Rzeczypospolitej Polskiej jzykiem urzdowym jest jzyk polski.
Przepis ten nie narusza praw mniejszoci narodowych wynikajcych z
ratyfikowanych umw midzynarodowych.
Art. 28.
Godem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek ora biaego w
koronie w czerwonym polu.
Barwami Rzeczypospolitej Polskiej s kolory biay i czerwony.
Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dbrowskiego.
Godo, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegaj ochronie
prawnej.
Szczegy dotyczce goda, barw i hymnu okrela ustawa.
Art. 29.
Stolic Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa.

Rozdzia II
WOLNOCI, PRAWA I OBOWIZKI CZOWIEKA I OBYWATELA
ZASADY OGLNE
Art. 30.
Przyrodzona i niezbywalna godno czowieka stanowi rdo
wolnoci i praw czowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a
jej poszanowanie i ochrona jest obowizkiem wadz publicznych.
Art. 31.
Wolno czowieka podlega ochronie prawnej.
Kady jest obowizany szanowa wolnoci i prawa innych. Nikogo nie
wolno zmusza do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolnoci i
praw mog by ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s
konieczne w demokratycznym pastwie dla jego bezpieczestwa lub
porzdku publicznego, bd dla ochrony rodowiska, zdrowia i
moralnoci publicznej, albo wolnoci i praw innych osb.
Ograniczenia te nie mog narusza istoty wolnoci i praw.
Art. 32.
Wszyscy s wobec prawa rwni. Wszyscy maj prawo do rwnego
traktowania przez wadze publiczne.
Nikt nie moe by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym
lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Art. 33.
Kobieta i mczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej maj rwne prawa w
yciu rodzinnym, politycznym, spoecznym i gospodarczym.
Kobieta i mczyzna maj w szczeglnoci rwne prawo do
ksztacenia, zatrudnienia i awansw, do jednakowego wynagradzania
za prac jednakowej wartoci, do zabezpieczenia spoecznego oraz
do zajmowania stanowisk, penienia funkcji oraz uzyskiwania
godnoci publicznych i odznacze.
Art. 34.
Obywatelstwo polskie nabywa si przez urodzenie z rodzicw
bdcych obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa
polskiego okrela ustawa.
Obywatel polski nie moe utraci obywatelstwa polskiego, chyba e
sam si go zrzeknie.
Art. 35.
Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim nalecym do
mniejszoci narodowych i etnicznych wolno zachowania i rozwoju
wasnego jzyka, zachowania obyczajw i tradycji oraz rozwoju
wasnej kultury.
Mniejszoci narodowe i etniczne maj prawo do tworzenia wasnych
instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji sucych

ochronie tosamoci religijnej oraz do uczestnictwa w

rozstrzyganiu spraw dotyczcych ich tosamoci kulturowej.
Art. 36.
Podczas pobytu za granic obywatel polski ma prawo do opieki ze
strony Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 37.
Kto znajduje si pod wadz Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z
wolnoci i praw zapewnionych w Konstytucji.
Wyjtki od tej zasady, odnoszce si do cudzoziemcw, okrela
ustawa.
WOLNOCI I PRAWA OSOBISTE

Art. 38.
Rzeczpospolita Polska zapewnia kademu czowiekowi prawn ochron
ycia.
Art. 39.
Nikt nie moe by poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym,
bez dobrowolnie wyraonej zgody.
Art. 40.
Nikt nie moe by poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub
poniajcemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje si stosowania kar
cielesnych.
Art. 41.
Kademu zapewnia si nietykalno osobist i wolno osobist.
Pozbawienie lub ograniczenie wolnoci moe nastpi tylko na
zasadach i w trybie okrelonych w ustawie.
Kady pozbawiony wolnoci nie na podstawie wyroku sdowego ma
prawo odwoania si do sdu w celu niezwocznego ustalenia
legalnoci tego pozbawienia. O pozbawieniu wolnoci powiadamia si
niezwocznie rodzin lub osob wskazan przez pozbawionego
wolnoci.
Kady zatrzymany powinien by niezwocznie i w sposb zrozumiay
dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on by
w cigu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji
sdu. Zatrzymanego naley zwolni, jeeli w cigu 24 godzin od
przekazania do dyspozycji sdu nie zostanie mu dorczone
postanowienie sdu o tymczasowym aresztowaniu wraz z
przedstawionymi zarzutami.
Kady pozbawiony wolnoci powinien by traktowany w sposb
humanitarny.
Kady bezprawnie pozbawiony wolnoci ma prawo do odszkodowania.
Art. 42.
Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci si czynu

zabronionego pod grob kary przez ustaw obowizujc w czasie

jego popenienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za
czyn, ktry w czasie jego popenienia stanowi przestpstwo w myl
prawa midzynarodowego.
Kady, przeciw komu prowadzone jest postpowanie karne, ma prawo
do obrony we wszystkich stadiach postpowania. Moe on w
szczeglnoci wybra obroc lub na zasadach okrelonych w ustawie
korzysta z obrocy z urzdu.
Kadego uwaa si za niewinnego, dopki jego wina nie zostanie
stwierdzona prawomocnym wyrokiem sdu.
Art. 43.
Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkoci nie podlegaj
przedawnieniu.
Art. 44.
Bieg przedawnienia w stosunku do przestpstw, nie ciganych z
przyczyn politycznych, popenionych przez funkcjonariuszy
publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu
ustania tych przyczyn.
Art. 45.
Kady ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwoki przez waciwy, niezaleny, bezstronny i
niezawisy sd.
Wyczenie jawnoci rozprawy moe nastpi ze wzgldu na
moralno, bezpieczestwo pastwa i porzdek publiczny oraz ze
wzgldu na ochron ycia prywatnego stron lub inny wany interes
prywatny. Wyrok ogaszany jest publicznie.
Art. 46.
Przepadek rzeczy moe nastpi tylko w przypadkach okrelonych w
ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sdu.
Art. 47.
Kady ma prawo do ochrony prawnej ycia prywatnego, rodzinnego,
czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim yciu
osobistym.
Art. 48.
Rodzice maj prawo do wychowania dzieci zgodnie z wasnymi
przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzgldnia stopie
dojrzaoci dziecka, a take wolno jego sumienia i wyznania oraz
jego przekonania.
Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich moe nastpi
tylko w przypadkach okrelonych w ustawie i tylko na podstawie
prawomocnego orzeczenia sdu.
Art. 49.
Zapewnia si wolno i ochron tajemnicy komunikowania si.

Ich ograniczenie moe nastpi jedynie w przypadkach okrelonych w

ustawie i w sposb w niej okrelony.
Art. 50.
Zapewnia si nienaruszalno mieszkania. Przeszukanie mieszkania,
pomieszczenia lub pojazdu moe nastpi jedynie w przypadkach
okrelonych w ustawie i w sposb w niej okrelony.
Art. 51.
Nikt nie moe by obowizany inaczej ni na podstawie ustawy do
ujawniania informacji dotyczcych jego osoby.
Wadze publiczne nie mog pozyskiwa, gromadzi i udostpnia
innych informacji o obywatelach ni niezbdne w demokratycznym
pastwie prawnym.
Kady ma prawo dostpu do dotyczcych go urzdowych dokumentw i
zbiorw danych. Ograniczenie tego prawa moe okreli ustawa.
Kady ma prawo do dania sprostowania oraz usunicia informacji
nieprawdziwych, niepenych lub zebranych w sposb sprzeczny z
ustaw.
Zasady i tryb gromadzenia oraz udostpniania informacji okrela
ustawa.
Art. 52.
Kademu zapewnia si wolno poruszania si po terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i
pobytu.
Kady moe swobodnie opuci terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Wolnoci, o ktrych mowa w ust. 1 i 2, mog podlega ograniczeniom
okrelonym w ustawie.
Obywatela polskiego nie mona wydali z kraju ani zakaza mu
powrotu do kraju.
Osoba, ktrej pochodzenie polskie zostao stwierdzone zgodnie z
ustaw, moe osiedli si na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
na stae.
Art. 53.
Kademu zapewnia si wolno sumienia i religii.
Wolno religii obejmuje wolno wyznawania lub przyjmowania
religii wedug wasnego wyboru oraz uzewntrzniania indywidualnie
lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez
uprawianie kultu, modlitw, uczestniczenie w obrzdach,
praktykowanie i nauczanie. Wolno religii obejmuje take
posiadanie wity i innych miejsc kultu w zalenoci od potrzeb
ludzi wierzcych oraz prawo osb do korzystania z pomocy
religijnej tam, gdzie si znajduj.
Rodzice maj prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania
moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis
art. 48 ust. 1 stosuje si odpowiednio.
Religia kocioa lub innego zwizku wyznaniowego o uregulowanej
sytuacji prawnej moe by przedmiotem nauczania w szkole,

przy czym nie moe by naruszona wolno sumienia i religii innych

osb.
Wolno uzewntrzniania religii moe by ograniczona jedynie w
drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony
bezpieczestwa pastwa, porzdku publicznego, zdrowia, moralnoci
lub wolnoci i praw innych osb.
Nikt nie moe by zmuszany do uczestniczenia ani do
nieuczestniczenia w praktykach religijnych.
Nikt nie moe by obowizany przez organy wadzy publicznej do
ujawnienia swojego wiatopogldu, przekona religijnych lub
wyznania.
Art. 54.
Kademu zapewnia si wolno wyraania swoich pogldw oraz
pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
Cenzura prewencyjna rodkw spoecznego przekazu oraz
koncesjonowanie prasy s zakazane. Ustawa moe wprowadzi
obowizek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji
radiowej lub telewizyjnej.
Art. 55.
Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjtkiem
przypadkw okrelonych w ust. 2 i 3.
Ekstradycja obywatela polskiego moe by dokonana na wniosek
innego pastwa lub sdowego organu midzynarodowego, jeeli
moliwo taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolit Polsk
umowy midzynarodowej lub ustawy wykonujcej akt prawa
stanowionego przez organizacj midzynarodow, ktrej
Rzeczpospolita Polska jest czonkiem, pod warunkiem e czyn objty
wnioskiem o ekstradycj:
1) zosta popeniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
oraz
2) stanowi przestpstwo wedug prawa Rzeczypospolitej Polskiej
lub stanowiby przestpstwo wedug prawa Rzeczypospolitej Polskiej
w razie popenienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
zarwno w czasie jego popenienia, jak i w chwili zoenia
wniosku.
Nie wymaga spenienia warunkw okrelonych w ust. 2 pkt 1 i 2
ekstradycja majca nastpi na wniosek sdowego organu
midzynarodowego powoanego na podstawie ratyfikowanej przez
Rzeczpospolit Polsk umowy midzynarodowej, w zwizku z objt
jurysdykcj tego organu zbrodni ludobjstwa, zbrodni przeciwko
ludzkoci, zbrodni wojenn lub zbrodni agresji.
Ekstradycja jest zakazana, jeeli dotyczy osoby podejrzanej o
popenienie bez uycia przemocy przestpstwa z przyczyn
politycznych lub jej dokonanie bdzie narusza wolnoci i prawa
czowieka i obywatela.
W sprawie dopuszczalnoci ekstradycji orzeka sd.

Art. 56.
Cudzoziemcy mog korzysta z prawa azylu w Rzeczypospolitej
Polskiej na zasadach okrelonych w ustawie.
Cudzoziemcowi, ktry w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony
przed przeladowaniem, moe by przyznany status uchodcy zgodnie
z wicymi Rzeczpospolit Polsk umowami midzynarodowymi.
WOLNOCI I PRAWA POLITYCZNE
Art. 57.
Kademu zapewnia si wolno organizowania pokojowych zgromadze i
uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolnoci moe okrela
ustawa.
Art. 58.
Kademu zapewnia si wolno zrzeszania si.
Zakazane s zrzeszenia, ktrych cel lub dziaalno s sprzeczne z
Konstytucj lub ustaw. O odmowie rejestracji lub zakazie
dziaania takiego zrzeszenia orzeka sd.
Ustawa okrela rodzaje zrzesze podlegajcych sdowej rejestracji,
tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.
Art. 59.
Zapewnia si wolno zrzeszania si w zwizkach zawodowych,
organizacjach spoecznozawodowych rolnikw oraz w organizacjach
pracodawcw.
Zwizki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje maj prawo do
rokowa, w szczeglnoci w celu rozwizywania sporw zbiorowych,
oraz do zawierania ukadw zbiorowych pracy i innych porozumie.
Zwizkom zawodowym przysuguje prawo do organizowania strajkw
pracowniczych i innych form protestu w granicach okrelonych w
ustawie. Ze wzgldu na dobro publiczne ustawa moe ograniczy
prowadzenie strajku lub zakaza go w odniesieniu do okrelonych
kategorii pracownikw lub w okrelonych dziedzinach.
Zakres wolnoci zrzeszania si w zwizkach zawodowych i
organizacjach pracodawcw oraz innych wolnoci zwizkowych moe
podlega tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie s
dopuszczalne przez wice Rzeczpospolit Polsk umowy
midzynarodowe.
Art. 60.
Obywatele polscy korzystajcy z peni praw publicznych maj prawo
dostpu do suby publicznej na jednakowych zasadach.
Art. 61.
Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o dziaalnoci organw
wadzy publicznej oraz osb penicych funkcje publiczne. Prawo to
obejmuje rwnie uzyskiwanie informacji o dziaalnoci organw
samorzdu gospodarczego i zawodowego a take innych osb oraz
jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonuj one zadania

wadzy publicznej i gospodaruj mieniem komunalnym lub majtkiem

Skarbu Pastwa.
Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostp do dokumentw oraz
wstp na posiedzenia kolegialnych organw wadzy publicznej
pochodzcych z powszechnych wyborw, z moliwoci rejestracji
dwiku lub obrazu.
Ograniczenie prawa, o ktrym mowa w ust. 1 i 2, moe nastpi
wycznie ze wzgldu na okrelone w ustawach ochron wolnoci i
praw innych osb i podmiotw gospodarczych oraz ochron porzdku
publicznego, bezpieczestwa lub wanego interesu gospodarczego
pastwa.
Tryb udzielania informacji, o ktrych mowa w ust. 1 i 2, okrelaj
ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.
Art. 62.
Obywatel polski ma prawo udziau w referendum oraz prawo
wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posw, senatorw i
przedstawicieli do organw samorzdu terytorialnego, jeeli
najpniej w dniu gosowania koczy 18 lat.
Prawo udziau w referendum oraz prawo wybierania nie przysuguje
osobom, ktre prawomocnym orzeczeniem sdowym s
ubezwasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo
wyborczych.
Art. 63.
Kady ma prawo skada petycje, wnioski i skargi w interesie
publicznym, wasnym lub innej osoby za jej zgod do organw wadzy
publicznej oraz do organizacji i instytucji spoecznych w zwizku
z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu
administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wnioskw i
skarg okrela ustawa.
WOLNOCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
Art. 64.
Kady ma prawo do wasnoci, innych praw majtkowych oraz prawo
dziedziczenia.
Wasno, inne prawa majtkowe oraz prawo dziedziczenia podlegaj
rwnej dla wszystkich ochronie prawnej.
Wasno moe by ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w
zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa wasnoci.
Art. 65.
Kademu zapewnia si wolno wyboru i wykonywania zawodu oraz
wyboru miejsca pracy. Wyjtki okrela ustawa.
Obowizek pracy moe by naoony tylko przez ustaw.
Stae zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i
charakter dopuszczalnego zatrudniania okrela ustawa.
Minimaln wysoko wynagrodzenia za prac lub sposb ustalania tej
wysokoci okrela ustawa.

Wadze publiczne prowadz polityk zmierzajc do penego,

produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programw
zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie
poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robt publicznych i prac
interwencyjnych.
Art. 66.
Kady ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy.
Sposb realizacji tego prawa oraz obowizki pracodawcy okrela
ustawa.
Pracownik ma prawo do okrelonych w ustawie dni wolnych od pracy i
corocznych patnych urlopw maksymalne normy czasu pracy okrela
ustawa.
Art. 67.
Obywatel ma prawo do zabezpieczenia spoecznego w razie
niezdolnoci do pracy ze wzgldu na chorob lub inwalidztwo oraz
po osigniciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia
spoecznego okrela ustawa.
Obywatel pozostajcy bez pracy nie z wasnej woli i nie majcy
innych rodkw utrzymania ma prawo do zabezpieczenia spoecznego,
ktrego zakres i formy okrela ustawa.
Art. 68.
Kady ma prawo do ochrony zdrowia.
Obywatelom, niezalenie od ich sytuacji materialnej, wadze
publiczne zapewniaj rwny dostp do wiadcze opieki zdrowotnej
finansowanej ze rodkw publicznych. Warunki i zakres udzielania
wiadcze okrela ustawa.
Wadze publiczne s obowizane do zapewnienia szczeglnej opieki
zdrowotnej dzieciom, kobietom ciarnym, osobom niepenosprawnym i
osobom w podeszym wieku.
Wadze publiczne s obowizane do zwalczania chorb epidemicznych
i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji
rodowiska.
Wadze publiczne popieraj rozwj kultury fizycznej, zwaszcza
wrd dzieci i modziey.
Art. 69.
Osobom niepenosprawnym wadze publiczne udzielaj, zgodnie z
ustaw, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do
pracy oraz komunikacji spoecznej.
Art. 70.
Kady ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku ycia jest obowizkowa.
Sposb wykonywania obowizku szkolnego okrela ustawa.
Nauka w szkoach publicznych jest bezpatna. Ustawa moe dopuci
wiadczenie niektrych usug edukacyjnych przez publiczne szkoy
wysze za odpatnoci.
Rodzice maj wolno wyboru dla swoich dzieci szk innych ni

publiczne. Obywatele i instytucje maj prawo zakadania szk

podstawowych, ponadpodstawowych i wyszych oraz zakadw
wychowawczych. Warunki zakadania i dziaalnoci szk
niepublicznych oraz udziau wadz publicznych w ich finansowaniu,
a take zasady nadzoru pedagogicznego nad szkoami i zakadami
wychowawczymi, okrela ustawa.
Wadze publiczne zapewniaj obywatelom powszechny i rwny dostp
do wyksztacenia. W tym celu tworz i wspieraj systemy
indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniw i
studentw. Warunki udzielania pomocy okrela ustawa.
Zapewnia si autonomi szk wyszych na zasadach okrelonych w
ustawie.
Art. 71.
Pastwo w swojej polityce spoecznej i gospodarczej uwzgldnia
dobro rodziny. Rodziny znajdujce si w trudnej sytuacji
materialnej i spoecznej, zwaszcza wielodzietne i niepene, maj
prawo do szczeglnej pomocy ze strony wadz publicznych.
Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczeglnej pomocy
wadz publicznych, ktrej zakres okrela ustawa.
Art. 72.
Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron praw dziecka. Kady ma
prawo da od organw wadzy publicznej ochrony dziecka przed
przemoc, okruciestwem, wyzyskiem i demoralizacj.
Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i
pomocy wadz publicznych.
W toku ustalania praw dziecka organy wadzy publicznej oraz osoby
odpowiedzialne za dziecko s obowizane do wysuchania i w miar
moliwoci uwzgldnienia zdania dziecka.
Ustawa okrela kompetencje i sposb powoywania Rzecznika Praw
Dziecka.
Art. 73.
Kademu zapewnia si wolno twrczoci artystycznej, bada
naukowych oraz ogaszania ich wynikw, wolno nauczania, a take
wolno korzystania z dbr kultury.
Art. 74.
Wadze publiczne prowadz polityk zapewniajc bezpieczestwo
ekologiczne wspczesnemu i przyszym pokoleniom.
Ochrona rodowiska jest obowizkiem wadz publicznych.
Kady ma prawo do informacji o stanie i ochronie rodowiska.
Wadze publiczne wspieraj dziaania obywateli na rzecz ochrony i
poprawy stanu rodowiska.
Art. 75.
Wadze publiczne prowadz polityk sprzyjajc zaspokojeniu
potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczeglnoci przeciwdziaaj
bezdomnoci, wspieraj rozwj budownictwa socjalnego oraz

popieraj dziaania obywateli zmierzajce do uzyskania wasnego

mieszkania.
Ochron praw lokatorw okrela ustawa.
Art. 76.
Wadze publiczne chroni konsumentw, uytkownikw i najemcw
przed dziaaniami zagraajcymi ich zdrowiu, prywatnoci i
bezpieczestwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Zakres tej ochrony okrela ustawa.
RODKI OCHRONY WOLNOCI I PRAW
Art. 77.
Kady ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zostaa mu wyrzdzona
przez niezgodne z prawem dziaanie organu wadzy publicznej.
Ustawa nie moe nikomu zamyka drogi sdowej dochodzenia
naruszonych wolnoci lub praw.
Art. 78.
Kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych
w pierwszej instancji. Wyjtki od tej zasady oraz tryb zaskarania
okrela ustawa.
Art. 79.
Kady, czyje konstytucyjne wolnoci lub prawa zostay naruszone,
ma prawo, na zasadach okrelonych w ustawie, wnie skarg do
Trybunau Konstytucyjnego w sprawie zgodnoci z Konstytucj ustawy
lub innego aktu normatywnego, na podstawie ktrego sd lub organ
administracji publicznej orzek ostatecznie o jego wolnociach lub
prawach albo o jego obowizkach okrelonych w Konstytucji.
Przepis ust. 1 nie dotyczy praw okrelonych w art. 56.
Art. 80.
Kady ma prawo wystpienia, na zasadach okrelonych w ustawie, do
Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich
wolnoci lub praw naruszonych przez organy wadzy publicznej.
Art. 81.
Praw okrelonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i
art. 7476 mona dochodzi w granicach okrelonych w ustawie.
OBOWIZKI
Art. 82.
Obowizkiem obywatela polskiego jest wierno Rzeczypospolitej
Polskiej oraz troska o dobro wsplne.
Art. 83.
Kady ma obowizek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 84.
Kady jest obowizany do ponoszenia ciarw i wiadcze
publicznych, w tym podatkw, okrelonych w ustawie.
Art. 85.
Obowizkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
Zakres obowizku suby wojskowej okrela ustawa.
Obywatel, ktremu przekonania religijne lub wyznawane zasady
moralne nie pozwalaj na odbywanie suby wojskowej, moe by
obowizany do suby zastpczej na zasadach okrelonych w ustawie.
Art. 86.
Kady jest obowizany do dbaoci o stan rodowiska i ponosi
odpowiedzialno za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.
Zasady tej odpowiedzialnoci okrela ustawa.