Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch (1948)

y l mt trong nhng tc phm quan trng nht v H aCh Minh v:

- N l cun tiu s sm nht vit v Ch tch H Ch Minh (xut bn ln u
nm 1948; 3 nm sau khi nc ta ginh c lp).
- N cung cp rt nhiu t liu v cuc i hot ng ca H Ch tch (xem
phn ni dung)
- N l ngun t liu tham kho ca rt nhiu cng trnh quan trng nghin cu
v H Ch Minh, v d: H Ch Minh tiu s, H Ch Minh bin nin tiu s,
H Ch Minh ton tp
*NI DUNG TC PHM:
Phn 1
Phn 2
Phn 3
Phn 4
Phn 5
Phn 6
*Tc phm cp n nhng vn g?
Tc phm tng thut v cuc i hot ng ca Ch tch H Ch Minh
t nhng ngy th u, qu hng, gia nh, ra i tm ng cu nc n
nhng ngy u ton quc khng chin.
C t nht 27 chi tit quan trng c cp trong cun sch ny, trong
nhiu chi tit l t liu gc hoc duy nht:
1. Phc ha chn dung, phong cch Ch tch H Ch Minh
2. Nm sinh, qu qun, phc ha bi cnh Vit Nam u th k XX
3. Phn tch quan im H Ch Minh v cc cuc cch mng ca cc v tin bi
4. Cu chuyn Nguyn Tt Thnh xung tu ra i tm ng cu nc
5. Cng vic lm bi tu hc tp trn tu gp Bi Quang Chiu
6. Cm nhn ca H Ch Minh khi ln u tin n t Php v nhng hot ng
ca Ngi ti y
7. n Lun n, hc ting Anh, cu chuyn co tuyt, v ng gi t-cp-phie
8. Hot ng Php, gi yu sch 8 im (1919); v chng trnh 14 im ca
Uyn-sn
9. Lm bo Pari: bo Dn chng; i sng th thuyn Ra bo Ngi cng
kh
10. V Bn n ch thc dn Php

11. V kch Con rng tre ch cun Nhng mu chuyn nhc n

12. Hot ng vi cc nh yu nc VN Php: Phan Chu Trinh, Phan Bi
Chu ngh ra nh
13. Cu chuyn v vin gch hng Bc chng li c mt ma ng bng gi
14. Hot ng chnh tr, tham quan; du lch; cu lc b Chu u
15. V i hi ng X hi Php, ra i ng Cng sn Php, theo Quc t
Cng sn ca Lnin
16. Bc th t bit c a vo H Ch Minh ton tp ch trong cun
sch ny c
17. n Nga nh th no, Lnin mt, miu t cuc sng Nga, cm nhn ca
H Ch Minh; c bit l cc nh tr v trng hc m c n nc mnh
18. n Trung Quc, sch bo, truyn b
19. i Thi Lan; chuyn em b chn tru
20. V 3 t chc cng sn
21. Khng b Phm Hng Thi
22. Vic Nguyn i Quc b bt, cuc sng trong t, c lut s L-d-bai gip

23. B bt ln hai, nh t Tng Gii Thch

24. Miu t o chnh 9/3/1945, Nht Php bn nhau
25. Tng thut Cch mng thng Tm; Tuyn ngn c lp nh gi v
Tuyn ngn rt hay. Cu chuyn Ti ni ng bo nghe r khng?
26. Cuc hp u tin ca Chnh ph: 6 chnh sch cn kp cuc u tranh
chng gic i, gic dt, gic ngoi xm
27. Nhng sch lc vi Php v nhng ngy u ton quc khng chin.
TRN DN TIN: Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch (P1)
TRN DN TIN
Nhiu nh vn, nh bo Vit Nam v ngoi quc mun vit tiu s ca
v Ch tch nc Vit Nam Dn ch Cng ho, nhng mi n nay, cha
c ngi no thnh cng. Nguyn nhn rt gin n: Ch tch H Ch Minh
khng mun nhc li thn th ca mnh.
Ngy mng 2 thng 9 nm 1945, ln u tin ti trng thy H Ch tch.
l mt ngy lch s. Ngy hm y, ng trc rt ng qun chng hoan
h nhit lit, H Ch tch trang nghim c bn Tuyn ngn c lp ca nc
Vit Nam dn ch cng ho.
Ngy th hai ti vit th xin php c gp H Ch tch. Ngay chiu hm y, ti
rt sung sng nhn c th tr li ca H Ch tch vit nh th ny:
Ngy mai 7 gi 30 mi ch n
K tn: H CH MINH

Th tr li chng, ni dung th gin n v gi hn gp sm khin ti rt bn

khon.
Sng ngy mng 4 thng 9, 7 gi 25, ti n dinh Ch tch. ng 7 gi 30, mt
ngi thanh nin n phng khch, l php ni vi ti: H Ch tch ang i
anh phng lm vic. Phng lm vic ca Ch tch l mt gian phng rt rng,
mt bn c nhiu ca s ln.
Trong phng c mt ci bn lm vic, mt chic ging, mt t sch nh k st
vo tng, v hai bn nh ca hai th k. Pha trn l si, c mt l hoa. y
l tt c nhng trong phng lm vic, khng c mt th trang tr g khc.
H Ch tch thng mc b qun o ka ki, i giy vi en. Tc Ngi hoa
rm, trn rng v cao, i mt sng ngi, mi thng, ru che na ming, mt
gy, da ngm ngm en, khin ta ngh n sng gi di du trong rng su
v nhng ni gian kh ca chin tranh du kch.
Ln mi gp, ti c cm gic Ngi ging mt thy gio nng thn.
Ti bc vo phng knh cn cho. Ch tch ng dy bt tay ti v mi ngi
trc bn lm vic. Trc ht, Ngi hi thm sc khe ca thy m ti v sau
mi ni: Ti c th gip ch vic g no?. Ti ni r mc ch ca ti. Ch tch
ch nghe. Sau khi ti ni xong. Ngi ci v p:
Tiu s. y l mt kin hay. Nhng hin nay cn nhiu vic cn thit hn.
Rt nhiu ng bo ang i kh. Sau tm mi nm n l, nc ta b tn ph,
by gi chng ta phi xy dng li. Chng ta nn lm nhng cng vic ht sc
cn kp i ! Cn tiu s ca ti thong th s ni n!
Ti nh chm phi mt bc tng. Nhng ti khng tht vng.
V sau ti t k hoch khc:
Phng php trc tip, ngha l ni chuyn thng thn vi H Ch tch c ti
liu, iu y khng thnh. Sau khi suy ngh k cng, ti mi hiu l phng
php y khng th khng tht bi. Mt ngi nh H Ch tch ca chng ta,
vi c khim tn nhng y v ng lc b bn bao nhiu cng vic, lm sao
c th k li cho ti nghe bnh sinh ca Ngi c?
Hin nay, ch cn phng php gin tip, ngha l hi nhng ngi trc kia,
trong mt thi gian no , trc tip hoc gin tip bit H Ch tch, khng
c ngi l ngi Vit Nam hay ngoi quc, ly ti liu vit tiu s.
Phng php ny rt kh khn v cn nhiu th gi, nhng may ra th thnh
cng. Cui cng kt qu chng t cch y l ng. Ti theo phng php y,
sau hai nm lm vic, cui cng c kh ti liu vit mt t chuyn
v H Ch tch.

Ti cng nhn rng trong quyn sch ny cn thiu nhiu on. Trong i hot
ng ca H Ch tch nhng on y phi chng l rt quan trng? Ti khng
th bit, ng thi ti cng ngh rng: ngoi H Ch tch, th khng ai
c th tr li c cu hi .
***
H Ch tch sinh nm 1890. Qu Ngi lng Kim Lin, huyn Nam n, tnh
Ngh An (Trung b). Ph thn Ngi l mt cu Ph bng, nhng gia nh
Ngi l mt gia nh nng dn. Trong thi k y, Php mi xm chim
Vit Nam. Nhn dn Vit Nam u on ght bn ch mi. Cc chin s du kch
gi thng nhc n c Phan nh Phng, Hong Hoa Thm, hai v lnh t
lnh o chin tranh du kch chng Php.
C Phan nh Phng l mt hc gi ni ting v mt v quan to. Trung b.
C l ngi ch s yu nc u tin ng ln chng li bn quc Php xm
lc. C t chc nhng phn t tr thc v nng dn Trung b, lnh o h u
tranh gian kh chng bn xm lc, tri qua chn, mi nm. Tuy C mt
nhng tn C tr thnh tng trng cho lng yu nc.
C Hong Hoa Thm l mt nng dn Bc b. Trong my nm, C lnh o
mt s chin s du kch u tranh anh dng. Nm 1913, trong khi s sut,
C b tay sai ca Php m st.
u th k XX, p con ng Ca Ro, bn Php bt nng dn t mi
tm n nm mi tui phi i phu. V bn c cng Php rt tn bo, nc c
v lng thc thiu nn nhiu ngi phu b cht, nhng ngi sng th u au
m. iu khi su thm lng cm th ca nhn dn ta i vi thc dn.
Kinh t thuc a xm nhp, o ln kinh t trong nc. Giai cp t sn dn tc
khng ngc u ln c. Giai cp tiu t sn bt u ph sn. cng
c th lc cn yu, thc dn Php ra sc gip th lc phong kin v bn tay
sai ca chng. Hi l cng khai. Nhn dn khn kh.
Thu m nng n, su dch phin phc, bt buc phi ung ru Php nu,
khuyn khch ht thuc phin Tt c nhng iu bin Vit Nam thnh
mt a ngc.
Cng trong thi k y, cuc vn ng ci lng pht trin Trung Quc, trc
th c Lng Khi Siu, sau th c bc s Tn Dt Tin. ng thi chin tranh
Nga Nht kt thc. quc Nht thng Nga hong.
C Phan Chu Trinh m trng hc, b mt truyn b ch ngha yu nc
v cng kch bn cm quyn Php. V vy, C b kt n t hnh, nhng c
Hi Nhn quyn Pa ri cu.

C Phan Bi Chu sang Nht, sau sang Trung Quc. nc ngoi, C ku gi

nhn dn VitNam lm cch mng. Nhng bi th ca C c b mt truyn
tng trong nhn dn VitNam.
Nm 1907, ln u tin nng dn cc tnh Trung b ni dy chng thu. H i
tay khng, khng c kh gii. H ch yu cu gim thu. t tnh on kt nht
tr, h u ct tc ngn v gi nhau l ng bo.
Bn Php dng khng b i quy m tr li h. Chng git hn mt nghn
ngi cm u v nhng ngi b nghi l c dnh dng n vic . Nh
t cht nch ngi. Nhng ngi ct giu bo ch Trung Quc hoc bo
ch g khc, nu gic tm ra, u b trng pht nng.
Hu ht cc phn t tr thc yu nc u b bt b t. Nhng nh hc gi ni
ting c nhn dn knh mn cng b chm u.
Bon Php gi phong tro y l n ng bo ct tc v nng dn dng hai ting
ng bo gi nhau.
l tnh trng trong nc v ngoi nc, khi Ch tch H Ch tch cn l ngi
thiu nin mi lm tui. Ngi thiu nin y sm hiu bit v rt au xt
trc cnh thng kh ca ng bo. Lc by gi, anh c ch ui thc dn
Php, gii phng ng bo. Anh tham gia cng tc b mt, nhn cng vic
lin lc. Anh khm phc cc c Phan nh Phng, Hong Hoa Thm, Phan Chu
Trinh v Phan Bi Chu, nhng khng hon ton tn thnh cch lm ca mt
ngi no. V:
C Phan Chu Trinh ch yu cu ngi Php thc hin ci lng. Anh nhn
iu l sai lm, chng khc g n xin gic r lng thng.
C Phan Bi Chu hy vng Nht gip ui Php. iu rt nguy him,
chng khc g a h ca trc, rc beo ca sau.
C Hong Hoa Thm cn thc t hn, v trc tip u tranh chng Php. Nhng
theo li ngi ta k th C cn nng ct cch phong kin.
Anh thy r v quyt nh con ng nn i. C Phan Bi Chu vo bc
ch bc ca anh. C Phan Bi Chu mun a anh v mt s thanh nin sang
Nht.
Nhng anh khng i. Anh mun lm g?
Mt v tr thc Si Gn k li cho ti:
Trong khi cn hc trng Stxlp Lba (ChasseloupLaubat) ti gp
mt ngi thanh nin Trung b vo Si Gn nh mt ngi bn. V cng

mt la tui, cho nn chng ti lp tc tr nn i bn thn. Ti a anh n

trc tim c ph ca Php xem n in, xem chiu bng v my nc.
Nhng ci trc kia anh cha h thy.
Mt hm ti mi anh n kem. Anh rt l. Ln u tin anh mi nm mi kem.
Sau t hm, anh t nhin hi ti.
Anh L, anh c yu nc khng?
Ti ngc nhin v p: Tt nhin l c ch!
Anh c th gi b mt khng?
C.
Ti mun i ra ngoi, xem nc Php v cc nc khc. Sau khi xem xt h
lm nh th no, ti s tr v gip ng bo chng ta. Nhng nu i mt mnh,
tht ra cng c iu mo him, v nh khi au m Anh mun i vi ti khng?
Nhng bn i, chng ta ly u ra tin m i?
y, tin y Anh bn ca ti va ni va gi hai bn tay Chng ta s lm
vic. Chng ta s lm bt c vic g sng v i. Th th anh cng i vi ti
ch?
B li cun v lng hng hi ca anh, ti ng .
Nhng sau khi suy ngh k v cuc phiu lu, ti khng c can m
gi li ha.
Vi ngy sau, ti khng gp li anh bn na. Ti on l anh ta i ngoi
quc. Anh ta i bng cch no? Ti khng bit. V sau, ti ch bit ngi thanh
nin yu nc y nhit huyt y l C Nguyn i Quc, l H Ch tch ca
chng ta ngy nay.
Chnh ng Mai Hi Phng, nhn vin c trn mt chic tu Php ca hng
Vn ti hp nht cho chng ti bit nhng iu m ng L khng r.
ng Mai k li:
Vo khong cui nm 1911 hay 1912 ti khng nh ng na ti lm vic
phng n ca cc s quan trn tu. Tu chng ti cp bn Si Gn ly hng
v n khch.

Mt bui tra, mt ngi trai tr ln tu. Sau mt pht ngp ngng, anh ta hi
xin vic.
Chng ti tr li l khng c vic v c chng na, chng ti cng khng
c quyn nhn anh ta.
Chng ti ci v chng trai c v mt anh hc tr, khng phi l ngi lao
ng nh chng ti. Chng ti ni nh vi nhau: Mt ngi nh th c th
lm c cng vic g trn tu?.
Ti khng hiu ti sao ti thy thng hi anh ta v ti ni: i theo ti, ti s
dn anh n gp ch tu. C l ng ta s c vic cho anh lm.
Ch tu hi: Anh c th lm vic g?
Ti c th lm bt c vic g! Chng trai tr li.
c, ta s ly anh lm ph bp. Sng mai anh n y nhn vic.
Chng trai y xng tn l Ba. V ti gip anh ta vic nh y, cho nn anh ta
rt thn vi ti, v cng v anh ta rt d mn ti cng rt thn vi anh y. Vic g
ti lm c l ti c lm gip anh ta, v anh ta cha bit g c. V li, anh y
c can m v nhn ni. Ph bp trn tu, mi ngy anh ta phi lm t bn gi
sng, qut dn sch s nh bp ln trn tu, ti t la trong cc l. Sau i
khun than, ri xung hm ly rau, tht c, nc v.v. Cng vic kh nng
nhc v di bp rt nng v trong hm rt rt. Nht l khi va phi vc mt bao
nng va leo ln nhng bc thang trong khi tu trng trnh.
Xong cng vic y, phi dn cho bn ch bp Php n. Sau y, nht rau, ra
cho ni v un l li. Cng vic ko di sut ngy.
Nh bp lo cho by, tm trm ngi c nhn vin v hnh khch. C nhiu ci
cho bng ng ln v nng qu, n ni anh Ba phi ko l trn sn.
V nhng ci ni cao qu, anh phi leo ln gh chi ni. Lun lun nghe
ting:
Ba, em nc y!
Ba, dn cho i!
Ba, thm than ch ny, thm than ch kia!
Sut ngy, anh Ba m nc, hi v m hi, mnh y bi than. Ngi ta thy
anh Ba phi dng ht tinh thn v sc lc lm cho xong cng vic. V hn
na v cha quen vic, anh phi gt xong ng c ci v khoai ty. Anh khng
bit lm th no. Ti dy cho anh. Ti cn nh mt ln gt mng ty. y l ln

u tin anh Ba thy mng ty. Anh ta bt u gt tr tri, th va lc ti n. Ti

hi h qung xung b tt c mng gt v ti by cho anh ta phi lm
nh th no. Nh th khng xy ra vic g.
Mi ngy, chn gi ti, cng vic mi xong. Anh Ba mt l. Nhng trong khi
chng ti ngh hoc nh bi, anh Ba c hay vit n mi mt gi hoc
na m. V th bc, anh Ba l ngi di chng ti, chng ti l nhng
ngi c chc v, cn anh Ba ch l ngi ph bp. Nhng v anh Ba hiu bit
anh gip nhng ngi bn m ch ca ti vit th v cho gia nh h v anh
khng bao gi ni tc, v vy anh Ba c tt c chng ti yu mn.
Mt ln, dc ng, anh Ba sut cht ui. Bin ni sng. Ln sng to
nh nhng qu ni chm ln xung. Hu ht mi ngi say sng. Nh mi
ngy, anh Ba i ln i xung t bp n hm. Khng th vc nhng r rau ln
vai v tu trng trnh, anh phi buc r rau vo dy st ko i, chuyn th hai
mt ngn sng ln thnh lnh ph ln sn tu v cun xung bin mi vt trn
sn tu. C nhng r rau v anh Ba na. Anh b y vo gia ct bum v dy
xch, nh vy m thot cht.
Ci g i vi anh Ba cng mi, anh phi hc tt c. V d mi u anh khng
n c bnh m v b. n xp th anh dng na.
Vi ngy sau tu ri bn, c hai hnh khch hai ngi lnh tr tui gii
ng v Php. Ti khng hiu ti sao hai anh ny tr nn bn thn ca anh
Ba. H gip anh nht rau v bui ti h cho anh mn nhng quyn sch nh,
dy cho anh c v vit. V anh Ba li dy h quc ng v thnh thong dm di
cho h cc c ph. Anh ni vi ti vi mt v ngc nhin: Anh Mai, cng
c nhng ngi Php tt, anh .
Hi y, Bi Quang Chiu, k s canh nng vo lng Ty, i tu hng nht cng
gia nh. ng ta a con sang Php hc. Trng thy Ba, ng ta gi anh li
v thn mt bo:
Ti sao con li lm ci ngh kh nhc ny? B ngh i. Con nn chn mt ngh
khc, danh gi hn Anh Ba l php cm n ng Chiu, nhng khng ni
ng hay khng.
n Mcxy, chng ti lnh lng mi nhn vin Vit Nam c t mt trm
n hai trm quan, thm vo y tin thng ca hnh khch. Anh Ba l ph
bp, ch c mi quan.
Anh ta c t lng, nhng anh hc c nhiu chuyn mi l. Coi ti l bn
thn thit nht, anh ta ni vi ti tt c nhng iu anh trng thy v suy ngh.
! Php cng c ngi ngho nh bn ta!.

Trng thy nhng gi im n lm tin trn tu, Ba ni vi ti:

Ti sao ngi Php khng khai ho ng bo ca h trc khi i Khai ho
chng ta, sao th anh Mai?
Tu in i vi anh Ba l mt chuyn k l.
Ln u tin anh ta trng thy nhng ci nh bit chy y. Ci g cng lm anh
ta ch , v ci g i vi anh ta cng mi c. Lun lun anh ta ni:
Ln u tin, ti mi thy ci ny
Cng vic trong ngy xong, ti cho anh ta mn b o qun, v chng ti i n
tim c ph ng Canbia. Khng cn phi ni, y l ln u tin anh ta
vo tim c ph v cng l ln u tin ngi Php gi anh bng ng.
Sau nhng ngy u tin Mcxy, anh Ba tm tt cm tng ca mnh bng
my ch:
Ngi Php Php tt, l php hn ngi Php ng dng.
Chng ti i theo tu ln Havr (Havre) sa cha. Chng ti c a
sang lm vic mt chic tu khc, tr v ng Dng. Anh Ba khng mun
tr v. ng ch em anh v nh. T y, ti khng c tin tc g ca anh Ba
na
Khng bao gi ti on rng ngi bn nh ca ti, ngi ph bp, anh Ba ngy
th, sing nng v ngoan ngon y, li tr thnh Ch tch chnh ph ta, ngi
xy dng nn nc Cng ho chng ta.
Cho n nay, cch ca ti cch lm tp th hnh nh c vic. Nhng
ngi cng tc u tin v ti c nhn ni theo ng dy, ghi chp cn thn
nhng mu chuyn gi nguyn nh th. V y l mt tiu s trung thnh,
ng n, sinh ng, khng thu dt, khng by t.
Theo a ch ng Mai mch, anh Trn, ngi cng tc tr ca ti, n gp ng
Dn Nha Trang. y l nhng iu anh Trn ghi chp: ng Dn su mi hai
tui, ch mt ca hng nh sch s v ng khch, nh ng con. ng ta tip
ti nim n v k chuyn:
Ti c hai con trai i V quc qun v mt con gi i cu thng. Nh ti cn
ba con na; hai mi hai, hai mi v mi su tui, u l on vin ca
on Thanh nin cu quc. C ba a u mun i V quc qun. Khi no T
quc cn n chng n, ti sn sng hin con cho T quc. C l iu d lm
cho m chu bun, nhng n b th bao gi chng th. Ti cng nn ni
ng r l b nh ti cng l on vin ph n cu quc. Cn ti, th qu ca

Vit Minh a phng. C gia nh ti u lm vic nc. C lng ny u th.

Ai cng l Vit minh, Vit minh, Vit Nam, Vit Nam, Vit minh Khng th c
Vit Nam m khng c Vit minh.
ng Dn c ti ni. ng bt chuyn ny sang chuyn khc rt thn tnh. Ko
ng v cu chuyn m ti c bit ch khng phi l d. Nhng sau ti
thnh cng.
C ch, ti cn nh anh Ba y. Chc chn ti cn nh anh ta mc du cch
y ba mi nm.
Ti vi ng ch ca ti Xanh Aret (SaintAdresse), mt ngoi ca
Havr, mt hm, ng ch gi dn v mt ngi tr tui, gy yu, qun o li
thi nhng c v lanh li. Tn anh ta l Ba. nc ngoi m gp c mt
ngi ng hng th lp tc ngi ta d tr thnh bn thn. Chng ti cng
vy.
Chng ti mt bit th c vn hoa. ng ch gi khi rnh vic th cu lc
b thnh ph. B ch thng n nh ngi con gi, v mt nhn vin ca
cng ty. Mt b nu bp, mt ngi tt, nu anh kho nnh th b ta cho anh n
ngon, nhng khi b ta cu th nh mt m yu tinh. Mt c sen xinh xinh hay lm
dng, c mt b m hay m B m m chnh l mt chng thy th. i
gp tnh nhn, ch ta la chng ti lun v ni l i thm m m. Trong nh tt
c l su ngi.
ng nh bng, c lau xong, bn gh sch bi, th l ng ch b ch
bng lng v rt tt, lun mm mt iu con hai iu con. Nhng phn ln
cng vic do c sen lm. Ch ta mun cho chng xong i gp b m m.
V vy chng ti c rt nhiu th gi rnh. Anh Ba dng th gi chm bn hoa
vi ngi lm vn hoc gi nhng t bo c nh trong t sch ra xem. Sau khi
n c ba ngy, anh hi ti: Anh Dn, anh c bit ch quc ng khng?.
Ti hi thn nhng tr li thnh tht: Khng, ti khng bit. Anh Ba lin ging
gii v khuyn khch ti hc. Ti lm theo li anh. Anh Ba cng th, anh hc
ting Php vi c sen. Ngy nay ti c c v vit c chnh l nh anh Ba.
tr n, thnh thong ti dn anh Ba i xem chiu bng hoc xem xic.
Chng ti vi nhau c mt thng. Mt bui chiu ngi ch gi i lm v,
ni vi anh Ba: C mt chuyn tu i vng quanh chu Phi. Khng c hnh
khch. Ch c hng ho. Anh c mun nhn lm bi cho cc s quan trn tu y
khng? H khng ng lm u, v u l nhng ngi tt, anh s thy anh
khng n ni vt v trn tu. ng ch?
Anh Ba vui v nhn li. Sau ti ni vi anh: Ba i, kh hu chu Phi rt nng,
nng hn bn ta. V mt chic tu ch hng rt trng trnh, rt d lm cho
anh say sng. i nh th anh di dt lm, nht l mt thn mt mnh, bu bn

10

khng c Anh Ba ni vi ti: Anh khng nn ni nh th. Ti l thanh nin,

ti khe, ti chu c kh. V ti mun n xem cc nc. Ngy hm sau anh
Ba p tu i, anh c vit th cho ti hai ba ln, k cho ti nghe v s chuyn,
ni n ngi da en, ngi -rp, ni n x Tnripho, x Ltbon, n
nhng con vt Anh cng cho bit l ngi nu bp trn tu cng l mt ng
hng tn l Bn
Khng cho ng Dn ni ht cu, ti hi: ng c bit ng Bn y khng?
C, ti bit. Ti bit chc chn. Anh ta l mt ngi ng ngn, c khi nh l mt
ngi in. V gi, anh ta tr nn khn ngoan hn. Anh ta lm vic nh mt con
b. Anh ta lnh c rt nhiu tin. Nhng mi ln tu cp bn, anh ta tiu xi
trong hai, ba ngy th ht sch s tin kim c trong hai ba thng. Ch bi bc
g. Anh ta ch thch i theo gi. Anh ta xu nh con qu, nhng anh ta bt tnh
nhn vi mt c gi nhy V khi no ht xu, ch nng ui anh ra ca.
By gi anh y u?
ng n Qunh Lm v hi Bn So th y ai cng bit. By gi anh ta
khn ngoan hn v c mi ngi mn.
kt lun cuc phng vn ca ti, ti hi ng Dn:
ng c bit anh Ba hin nay th no khng?
Khng, ti rt tic l khng bit.
ng c mun ti ni cho ng bit khng?
Cn g bng na!
ng quay li xem, anh Ba y y ka. Ti va ni va ch chn dung H Ch
tch treo trn bn th gia nhng bnh hoa, bnh hng, n nn. ng Dn quay
u, m to i mt, h ming gi tai. V ng bt ln nh mt ci l xo v ku:
H Ch tch! H Ch tch ca chng ta! A-di--pht! Nhng lm sao anh bit?
Anh ni tht y ch? , , l qu nh. H Ch tch l anh Ba y ngy xa. Hay
qu nh! Ti s k iu cho b nh ti nghe, cho cc chu nghe. Chng n s
mng bit my! Cha ca chng n c quen bit C H ngy xa
Ti li tm n ng Bn. Tnh tnh ng Bn hon ton khc vi ng Dn, v cng
khng ging nh anh Bn trai tr m ng Dn ni. y l mt ng gi hn 60
tui, hin lnh. Vi mt ging nh nh, ng k li i mnh cho ti nghe
v nhng mi quan h gia ng vi anh Ba hi y. ng ni:

11

Lc cn tr, ti i vng quanh th gii lm ngh nu bp trn tu. Ti kim

c rt nhiu tin. Nhng ti khng gi mt xu nh v cho gia nh. Ti chy
theo mt c gi nhy, c bao nhiu n nng ht.
Ti i nhiu, nhng ti khng thy g, khng hc g. Ti hon ton dt c,
khng bit c, chng bit vit. Mt ln i trn mt chic tu nh ch hng, ti
c ngi bn ng hng tr tui, tn l Ba. Sau nhng gi lm vic, anh Ba
vit v c sch. Chnh anh khuyn ti hc ch quc ng. Anh Ba c mt li
thuyt phc ngi rt gii. Nh nhng li khuyn bo v s gip ca anh
Ba, ti tr nn mt ngi kh.
Chic tu nh ri Havr. li Ty Ban Nha, B o Nha, An Gi Ri,
Tuy Ni Di v nhng ca b ng chu Phi cho n Cng G. n u anh Ba
cng xem xt. Mi ln tu cp bn, th no anh Ba cng kim cch i thm
thnh ph. Khi tr v, anh c nhng nh v nhng hp dim y ti. Anh thch
thu thp nhng th y.
n aca, bin ni sng rt d. Tu khng th vo b. Cng khng th th ca
n xung v sng rt to. lin lc vi tu, bn Php trn b bt nhng ngi
da en Php phi bi ra chic tu. Mt, hai, ba, bn ngi da en nhy xung
nc. Ngi ny n ngi kia, h b sng bin cun i.
Cnh tng y mi ngi coi l thng. Nhng iu lm cho anh Ba ht sc
cm ng, anh khc. Ngc nhin, ti hi ti sao? Anh Ba bun ru tr li ti:
Nhng ngi Php Php phn nhiu l tt. Song nhng ngi Php thc
dn rt hung c, v nhn o. u chng n cng th. ta, ti cng thy
chuyn nh th xy ra Phan Rang. Bn Php ci sc sa trong khi ng bo
ta cht ui v chng n. i vi bn thc dn, tnh mng ca ngi thuc a,
da vng hay da en cng khng ng mt xu.
Chic tu ca chng ti ch ru ngon ca Boc v Angiri cho nhng
thuc a khc. Tt c mi ngi trn tu dng ru . V ru rt nhiu.
Ti trng thy nhiu thy th say ru sut chuyn tu. Ch cn di mt
l nh vo thng ru, n mt ng cao su nh vo y, ht tht mnh u
ng kia vo mt ci chai. V nh th tha h m ung. Nhng anh Ba khng bao
gi ung ru v khuyn ti khng nn lm nh th.
Anh Ba rt tt vi mi ngi v khng bao gi ci c vi ai. Nhng anh Ba hi
khc thng. Mi ngy, anh dy tht sm xem mt tri mc. V trong nhng
m trng, anh hu nh khng ng, anh i i li li trn tu, ngm tri ngm b.
Chng ti u li Tnrtpho vo lc hong hn, bin lng sng, hn o
ging nh mt ci chp n khng l trn mt bin, pha trn lng lnh, pha
di xanh xanh. Ch c th thi, m anh Ba ngy ngi. Anh nhc i nhc li:
Bn, anh nhn ka! p qu! Hng v qu!

12

n lc tr v Havr, nh li khuyn ca anh Ba, ti khng n thm c gi

nhy na. Ti cn i mt vi chuyn, dnh c t tin th ti tr v nc, m
mt ca hng nh, v ly v. Ngh n tnh bn gia chng ti, ti t tn
cho a con u lng ca ti l Ba, iu lm cho nhng ngi chung quanh
ly lm l. Vic cch y ba mi nm. Ngy gi i chng qu.
ng Bn ngng li. Ti hi tip:
Th cng ng bn Ba ca ng, sau y i u?
Ba cng ri chic tu, ni l i Anh.
Ti sao i Anh?
Ba ni hc ting Anh.
Th ng c c tin tc ca anh Ba khng?
C, hai ba ln g y, anh Ba k cho ti nghe gp Lun n mt ngi
ng hng tn l Nam.
ng c bit ng Nam khng?
C, hu ht chng ti bit nhau, v chng ti u c trong t chc.
T chc g?
Trc kia l mt hi kn, nhng t khi nc ta c lp th cng khai. Chnh l
cng on hi ngoi.
V t by n nay, anh Ba y khng vit th cho ng sao?
Rt tic l khng. Vi nm sau, ngha l sau i chin Th nht, thnh thong
mt ng bn li n nh ti em theo mt gi to tng sch bo v ni vi ti:
ng Ba nh ng gi h nhng th ny, trong vi ngy mt ngi bn tn l X.
S n ly. C th ko di trong my nm. Nhng t khi ca hng ca ti b
ngi Php khm xt th khng thy anh Ba gi na. c gp anh Ba, th nu
mt na gia ti, ti cng vui lng.
ng Thanh, th k cng on thy th Vinh, gii thiu ti vi ng Nam. Sau khi
cho hi, ti i ngay vo cu chuyn v anh Ba.
ng Nam l mt ngi lm bnh rn c ting trong thnh ph. ng ta trong
Ban Chp hnh Cng on cu quc hi ngoi. ng c nm ngi con trai, hai
ngi i b i v hai ngi vo t v; ngi con th nm hc trng i hc

13

H Ni; c Nam, con gi tr p 18 xun xanh v con t ca ng b Nam lm

cu thng.
ng Nam k:
Trc ti lm vic tim n Ccltng, mt tim sang c ting Lun n.
Ngi lm bp trm ngi cc hng. C c ngi Php, ngi Anh,
ngi c, ngi Nga, ngi chu v ti ngi Vit Nam. Chnh ng t-cpphi-e, ng vua u bp, c hun chng danh d, iu khin nh bp.
V ng t-ct-phi-e, c mt chuyn ng k li: Ti nu bp ca ng ta, th gii
u bit. Nhng ch qun ln nht trn th gii tr tin rt nhiu mi ng ta
lm ch bp. Khi c nhng yn tic ln, ngi ta mi ng n lm thc n v
iu khin nh bp. Ln vua c sang thm Lun n, vua Anh mi ng t-ctphi-e ph trch ba tic. V tt nhin vi mt s lng rt hu. ng gi t-ctphi-e kiu hnh tr li: Ti l ngi Php. Ti khng nu cho k th ca dn tc
ti.
Vng, by gi chng ta ni chuyn anh Ba. Vo khong mt nm trc i
chin, mt hm, ti gp phng lau chi tha, na, mt ngi ng tr tui.
Ti khng n anh y v ti tng anh y l ngi Trung Quc. n ngy
th ba, chnh anh y n ni chuyn vi ti bng ting Vit Nam. C nhin ti rt
sung sng c gp mt ngi ng hng. T ngy y, chng ti tr nn i
bn thn.
Ai a anh n y, n nc Anh? Ti hi anh Ba.
Ti n y mt mnh hc ting Anh.
Hay y, nhng ting Anh rt kh hc. hai nm ti thnh ph ny m
khng bit hn, ngoi hai ch Yes v No (vng v khng).
Phi hc ch. Chng ta s cng nhau hc.
Trc khi n y, anh lm u?
Hm th nht, ti nhn vic co tuyt trong mt trng hc. Mt cng vic rt
mt nhc. Mnh my ti m m hi m tay chn th rt cng. V cuc c
ng tuyt cng rt kh khn v tuyt trn. Sau tm gi lm cng vic ny, ti
mt l v i bng. Ti nh phi b vic. ng hiu trng l mt ngi tt.
ng y tr cho ti c ngy lm vic su ng v va ni va ci: Chnh th,
cng vic ny qu sc anh.
Hai ngy sau ti tm c mt vic khc. Ln ny th phi t l. T nm
gi sng, mt ngi na vi ti chui xung hm nhm la. Sut ngy chng
ti than thay than trong l. y tht ng s. Lun lun trong cnh tranh
ti tranh sng. Ti khng bit ngi ta lm ci g tng trn, v khng bao

14

gi ti ln y. Ngi bn ti l mt ngi m thm, c l anh ta cm. Sut hai

ngy lm vic, anh ta khng h ni mt ting. Anh va lm vic va ht thuc.
Khi no anh ta cn ti lm vicvic th anh ta ra hiu. Nhng khng ni mt
ting. Trong hm ht sc nng, ngoi tri ht sc rt, v khng c qun o,
ti lun b cm. V vy, ti ngh vic lun hai tun l. Vi s tin dnh, ti
tr tin phng, tin b v bnh m, v su bi hc ch Anh. Khi ch cn su ho
na, ti n s tm vic Sh, v ngi ta a ti n y.
Cng vic lm t tm gi n mi hai gi v chiu t nm gi n mi gi.
Hng ngy, bui sng sm v bui chiu, anh Ba ngi trong vn hoa Hay
(Hyde), tay cm mt quyn sch v mt ci bt ch. Hng tun vo ngy ngh,
anh i hc ting Anh vi mt gio s ngi . Ba thng khuyn ti nn hc
nh Ba, nhng ti ht sc li, by gi ti mi tic.
Mi ngy c mt ngi dn dp c. Nhng ngi phc v, sau khi dn
ch khch n, phi dn bt a b tt c chn bt v thc n ln ln vo trong
mt ci thang in a xung bp. Lc by gi ngi dn dp phi c
ring mt bn, bt a ring mt bn ngi ta em i ra. Khi n lt
anh Ba, anh lm rt cn thn. ng l vt thc n tha vo mt ci thng, i
khi cn c phn t con g, nhng ming bt-tt to tng v.v. th anh gi gn sch
s v a li cho nh bp. Ch n vic ny, ng gi t-cpphie hi anh:
Ti sao anh khng qung thc n tha vo thng, nh nhng ngi kia?
Khng nn vt i. ng c th cho ngi ngho nhng th y.
ng bn tr ca ti i, anh nghe ti. ng t-ctphie va ni va ci v c
v bng lng. Tm thi anh hy gc ngh cch mng ca anh li mt bn, v
ti s dy cho anh cch lm bp. Lm ngon v anh s c nhiu tin. Anh
bng lng ch?
V ng t-ctphie khng cho anh Ba phi ra bt na m a anh vo
ch lm bnh, vi mt s lng cao hn.
Tht l mt vic ln xy ra trong nh bp, v chnh l ln u tin m ng vua
bp lm nh th.
Anh Ba rt giu tnh cm. Mt hm ti gp anh cm t bo v chy nc mt.
Ti hi anh v sao bun th. Anh a cho ti t bo v gii thch: Anh xem y.
y l tin tc ng th trng Coc (Cook), mt nh i i quc Ailen. ng ta b
bt v b ngi Anh b t. ng ta tuyt thc. Khng nhng ng khng n ung,
m cn khng ni nng, khng c ng na. ng nm nghing mt pha im lm
nh th hn bn mi ngy. Da tht v o qun pha y thi ht. V ng cht,
cht v t quc. Can m bit bao! Dng cm bit bao! Mt dn tc c nhng
ngi nh ng Coc s khng bao gi u hng.
Chng ta cng th, chng ta c nhng ngi cn m nh ng th trng Coc.
Anh c bit chuyn c Tng Duy Tn khng? Ti k cho anh nghe: C Tng Duy

15

Tn l mt nh i tr thc, u tranh dng cm chng bn xm lc Php.

C b bt v nht vo trong mt ci ci gi n B Tng t lnh Php. Ngi
trong ci, C vn lm th yu nc. Khi ht giy, c b gy qun bt, ly ct tre
lm dao, v m bng, ct rut t t. Trong nhng t giy tm thy trong ci, cui
nhng bi th, ngi ta cn c nhng ch: Th cht cn hn u hng.
Ti tn knh tt c nhng Tng Duy Tn. Ti sng knh tt c th trng Coc.
Ci cht ca h lm cho t quc h sng li, lng can m ca h bt dit.
Th gii i chin bng n. Ngi Php Lun n nhn lnh ng vin. Nhiu
ngi khc, nht l nhng ngi n b Php.
Ngi c b bt nht vo tri tp trung. H cng khc. Lnh Anh b a ra mt
trn, cha m, v con h u khc.
Anh Ba n ni vi ti:
Xin t bit anh Nam.
Anh i u?
Ti i Php.
Khng ni chi ch? Nc Php ang c chin tranh. Anh n Php lm g?
Ti i xem. Ti s vit th cho anh.
Anh Ba bt tay ti, chng ti hn nhau. V c th anh Ba i, khng hnh l.
Chin tranh tip tc. Lnh Anh b thng tr v. C nhng ngi lnh nn
B cng n. Cc cng vic u nh tr. LiGioc (Loyd George) lt At
quish (Asquish) v ln lm th tng. S ngi nh bp ca chng ti ch cn
li mt na. ng vng v ng bc khng lu hnh Php na. Qun c
tin n sng Mcn (Marne). Nc Php b ngt th v khi la chin tranh.
Anh, cc thc n, thc dng u b Chnh ph hn ch.
Sau khi ri Lun n, anh Ba vit th cho ti.
i th ny:
Ti gp nh i quc Phan Chu Trinh. Anh bit khng? ng b n t hnh.
Nh hi Nhn quyn v ng Girt (Jaurs) can thip, ng Phan c th v
sang Pari. Ti cng gp lut s Phan Vn Trng v nhng ngi khc. Ti
ni vi h: Trong khi vua Duy Tn ni dy Hu, nhn dn Thi Nguyn v
nhiu ni khc khi ngha, th chng ta phi lm g ch?

16

T ngy y. Ti khng bit g v anh Ba na.

Cuc phng vn ca ti n y l ht, v cng t bt u kh khn cho
chng ti. Chng ti khng bit hi vo u. Khng ai bit sau ny anh Ba lm
g.
(Ht phn 1, mi xem tip phn 2)
TRN DN TIN: Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch (P2)
TRN DN TIN
c b nh bi. Chin tranh chm dt. Vua c trn sang Na Uy v y
vua lm ngh x g. ng Cng sn Bnsvch v Lnin lnh o
cng nng Nga ni dy. Cch mng thng Mi thnh cng. Nhng on
i biu cc nc thng trn v cc nc bi trn n Vcxy hp Hi
ngh ho bnh. Bn cnh nhng on i biu chnh thc, c nhiu on
i biu thay mt cho cc dn tc b p bc. H ti l v nghe c 14 im
ca tng thng M Uynsn (Wilson). C c ngi Ailen, ngi n ,
ngi Triu Tin, ngi Rp v.v. H n yu cu c lp t do. Trong
s , ngi ta thy c ng Nguyn i Quc (tc l anh Ba).
ng Nguyn lin lc vi cc on i biu Triu Tin, i Nh Lan v cc on
i biu khc. ng Nguyn t chc nhm ngi Vit Nam yu nc Pari
v cc tnh Php. Vi danh ngha ca t chc ny, ng a nhng yu cu
ra trc hi ngh Vcxy.
Yu cu gm c 8 khon. Nhng khon chnh l:
Vit Nam t tr
T do hi hp, t do tn ngng, t do bo ch, t do i li, i x t chnh tr
Quyn li bnh ng gia ngi Php v ngi Vit Nam
Bi b vic p dn mua ru v thuc phin. Bi b thu inh (ngi),
thu mui v su dch.
Nhng yu cu y gi n cho cc on i biu ng minh v tt c ngh vin
ca Quc hi Php.
Cng nn nhc li kin a yu cu do ng Nguyn ra nhng li do lut
s Phan Vn Trng vit, v lc by gi, ng Nguyn cha vit c ting
Php. Cng nn nhc li l ng Phan Chu Trinh v ng Phan Vn Trng khng
tn thnh hot ng ca nhm Vit Nam yu nc, v cc ng y cho nhm
thanh nin l tr con.

17

Dn dn cng vic ca hi ngh Vcxy tin ln gii quyt nhng vn thc

t th mi bn im ca tng thng Uynsn cng lu m khng cn hnh bng
g na. V nhn dn Trung Quc cng tht vng chua cht. gi n Trung
Quc hp tc trong cuc chin tranh, nhng cng quc u Ty chia
x Trung Quc v dng Thanh o cho Nht Bn. Trc s bt cng cay ng
y, thanh nin Trung Quc ni dy chng li. on i biu Trung Quc hi
ngh ho bnh b gi v. Mt phong tro chng ch ngha quc lan rng khp
Trung Quc, mt phong tro va gii phng dn tc va cch mng vn ho.
l phong tro ngy 4 thng 5 (1919).
c nhng s tht y rn luyn, ng Nguyn hiu rng nhng li tuyn b t
do ca cc nh chnh tr t bn trong lc chin tranh tht ra ch l nhng li
ng mt la bp cc dn tc. V mun c gii phng, cc dn tc ch c
th trng cy vo mnh, trng cy vo lc lng ca bn thn mnh.
Nhng li yu cu ca ng Nguyn cng nh ca cc i biu cc dn tc b p
bc khc khng c kt qu g ht.
Nhng khng th ni nhng li yu cu y l khng c tc dng, bi
v n nh du mt giai on mi trong phong tro gii phng dn tc.
Vi s t tin kim c, ng Nguyn sng rt ngho kh c th thu in
nhng bn yu cu y thnh truyn n em pht trong cuc mt tinh. Do ,
mt s ng ngi Php hiu thm v Vit Nam.
ng Nguyn pht nhng truyn n y cho tt c nhng Vit kiu v nhng
ngi Vit i lnh Php. V vy m c nhng v khm xt trong cc tri lnh,
lm cho nhng ngi lao ng v lnh Vit Nam trc th vi chnh tr nay
cng gic ng.
ng Nguyn gi c nhng truyn n v ng Dng, nhng gi tn Vit
th khng n ni, tn ngi Php th n ni. Bn thc dn Php in truyn
n y ln bo ch giu v yu cu n p. Chnh nh nhng t bo y m
ngi Vit Nam bit c ton bn yu cu v t ngy y phong tro cch
mng Vit Nam cng ln cao.
*
Mt ngi quen ng Nguyn Pari cho chng ti nhiu ti liu rt qu bu.
ng ny ni vi chng ti nh sau:
Lc y, ng Nguyn l mt Nguyn yu nc quyt tm hy sinh tt c v T
quc; nhng ng Nguyn lc rt t hiu v chnh tr, khng bit th no l
Cng hi, th no l bi cng v th no l chnh ng.

18

Trong tt c nhng t bo Php, ch c t Dn chng, c quan ca ng X hi

Php l in nhng li yu cu ca Vit Nam. ng Nguyn n to bo.
Ch nhim bo, ng Ging Lnggh (Jean Longuet), chu ngoi Cc Mc
v ngh vin ca Quc hi Php, tip ng. ng Nguyn ly lm l, v cha
bao gi ng ta c ai tip n thn mt nh th. ng Lnggh gi ng
Nguyn l ng ch thn i. ng ni cho ng Nguyn r tt c cm tnh ca ng
i vi nhn dn Vit Nam. ng khuyn khch ng Nguyn vit bi v ng
s ng ln bo Dn chng lm cho nhn dn Php hiu r nhng s bt
cng xy ra Vit Nam. C th ni rng cuc gp g y m ng cho
s hiu bit chnh tr ca ng Nguyn. N cng lm cho ng Nguyn hiu
r nhn dn Php.
ng Nguyn khng ting Php vit v phi khn khon yu cu ng Phan
Vn Trng vit thay. ng Trng vit gii, nhng khng mun k tn. M
chnh ng Nguyn phi k tn nhng bi bo.
Nhc im v tri thc lm cho ng Nguyn rt kh chu. Nht l ng Trng
khng vit tt c nhng iu ng Nguyn mun ni. V vy, ng Nguyn bt tay
vo vic hc lm bo. Thng lui ti to bo Dn chng, ng lm quen vi
nhng ngi Php khc trong c ch bt ti sng th thuyn.
Cng nh ng Lnggh, ngi ch bt ny cng rt ng mn. ng bo ng
Nguyn vit tin tc cho t bo ca ng. Bit rng khng th nh ng Trng vit
mi, ng Nguyn ni tht l mnh cn km ting Php. Ngi ch bt ni:
iu khng ngi, c th no anh vit th y. Ti s cha bi ca anh trc
khi a in. Anh khng cn vit di, nm, su dng cng c. ng Nguyn bt
u vit rt kh khn. Tin tc v Vit Nam, ng Nguyn khng thiu, ng thiu
nht l vn Php. ng Nguyn vit lm hai bn, gi cho to bo mt bn, gi li
mt bn. ng ht sc vui sng khi thy bi vit u tin ca mnh c ng
ln bo. ng c li bi bo in, so snh v sa nhng ch vit sai. ng kin
nhn lm theo cch y. Khi thy vit bt sai lm, ng ch bt bo ng
Nguyn: By gi anh vit di hn mt t, vit by, tm dng. ng Nguyn
vit by, tm dng.
Dn dn ng Nguyn c th vit c mt ct bo v c khi di hn. Lc by gi,
ngi ch bt bn thn ca ng Nguyn kh bo: By gi anh vit ngn li.
Vit tng ny hoc tng ny dng. Khng vit di hn.
ng Nguyn thy rng phi rt ngn cng kh nh trc kia phi ko di.
Nhng cng ht sc c gng. V ng thnh cng. ng bt u vo lng bo
t .
V vn hc, ng Nguyn thch c Schpia (Shakespeare) v chken
(Dickens) bng ting Anh, L Tn bng ting Trung Hoa v Huy G (Hugo),
Dla (Zola) bng ting Php. Anatn Phrngx (Anatole France) v L

19

ng Tnxti (Lon Tolstoi) c th ni l nhng ngi u vn hc cho ng

Nguyn.
c nhng truyn ngn ca Anatn Phrngx v ca Lng Tnxti,
ng Nguyn thy hng th v vn chng gin n v t nh: Ngi ta ch cn
vit iu g ngi ta thy v cm, bng cch nm ly mu sc v hot ng ca
s vt, nh th th vit cng khng kh lm.
Truyn ngn u tin ca ng Nguyn c ng trn bo Nhn o lm hai
k. ng Nguyn t i sng th thuyn Pari m cng l i sng ca ng
lc . To bo tr bi ny mt trm quan. Tht l mt s tin ln lc by
gi. l mt thnh cng ln v hai mt: vn chng v ti chnh. Thnh cng
u tin ny khuyn khch ng Nguyn vit nhng truyn ngn khc. Ngoi
vic t li i sng th thuyn Pari, ng thng vit v cc thuc a v c
bit l Vit Nam, khng c mt cht no ng qun t quc mnh ang b giy xo
v ng bo mnh ang b p bc. ng Nguyn ch vit mt quyn sch duy nht
l quyn: Bn n ch thc dn Php; quyn ny gm nhng ti liu chng
thc dn Php, trch trong nhng sch ca ngi Php vit th vin quc
gia.
y hng hi, ng Nguyn vit c mt v kch Rng tre. i v kch nh th
ny: C nhng cy tre thn hnh qun quo. Nhng ngi chi c ly v o
gt thnh con rng. N l mt chi. L con rng nhng thc ra ch l mt
khc tre. L mt khc tre, nhng li hnh din c tn v hnh dng con rng. Tuy
vy n ch l mt qui vt v dng.
ng Nguyn vit v kch ny vo dp vua Khi nh sang Php d trin lm
thuc a. V kch b chnh ph Php cm, nhng Cu lc b ngoi Pari
em din, c cc nh ph bnh vn ngh khen hay.
Trong thi gian Pari, ng Nguyn sng rt cc kh. kim tin, ng
Nguyn lm ngh ra nh v phng i nh. Chnh c Phan Chu Trinh dy
cho ng Nguyn ngh ny. ng lm c ngh sn v c.
Pari, c nhiu nh lm gi c Trung Quc; h lm g, bnh phong v
nhng vt khc bt chc theo kiu Trung Quc. H sn bng sn Nht v v
hoc vit nhng ch ngon ngoo gi ch Trung Quc. Nhng b qu tc gi,
nhng ngi trc ph rt ham chung nhng vt y, khng bit l gi v mua
rt t. Cng vic sn v gi c Trung Quc rt d cho ng Nguyn. Khng
may y ch l mt cng vic hng nm, mi nm ch lm vi thng.
S hot ng chnh tr ca ng Nguyn c cm tnh su sc ca nhng ngi
Vit Nam yu nc, l s d nhin. V ln u tin trong lch s, c mt
ngi Vit Nam tuyn b trc ton th gii ch trng ginh c lp cho dn
tc mnh; ln u tin trong lch s, c mt ngi Vit Nam dm bc trn nhng

20

ti c ca bn thc dn Php ngay Pari v cng chnh v vy m ng

Nguyn b bn thc dn th ght.
Ngi ta rnh m ng Nguyn. Ngi ta ni xu ng, ngi ta ty chay ng.
Ngi ta bo bn ch khng nn dng ng. Ngi ta c tnh mua chuc ng,
ngi ta kim cch do dm ng. Anbe Xar (Albert Sarraut) b trng B
Thuc a v Pie Patki (Pierre Pasquier) Ton quyn ng Dng mi ng
Nguyn n ni chuyn v Tng gim c cnh st thu giy cn cc
ca ng Nguyn.
Sut thi gian Khi nh li Php, ng Nguyn ngy m b hai tn mt thm
theo di khng ri mt bc. ng khng n nhng vic y. Mc du i
sng ngho nn, li b ry r v chnh tr, ng Nguyn vn khng nao nng.
Mi bui mai, ng Nguyn nu cm trong mt ci sanh nh bng st ty t trn
ngn n du. Vi mt con c mm hoc mt t tht. ng n mt na v dnh
mt na n chiu. C khi mt ming bnh m vi mt ming phomt l n
c ngy. ng tr mt phng nh trong mt khch sn r tin xm lao ng.
Phng ch va k mt ci ging st cht, mt ci bn nh v mt ci gh.
Ch th thi, khng c g khc.
V ma ng lnh, mi bui sng trc khi i lm, ng mt vic gch vo
l bp ca khch sn. Chiu n, ng ly vin gch ra, bc n vo trong nhng
t bo c, xung nm cho rt.
Thng thng, ng ch lm vic na ngy, lm bui sng kim tin, cn
bui chiu th i n th vin hoc n d nhng bui ni chuyn chnh tr. Ti
n, ng i d mt tinh Pari. C rt nhiu cuc mt tinh. Chnh y ng
lm quen vi nhng ngi nh Lng Blom (Lon Blum), Brc (Bracke),
nh vn Vayng Cutuyari (Vaillant Couturier), gio s Mc sen Casanh
(Marcel Cachin), ngh vin Mc Snhi (Mac Saugnier), b n vn ho Clt
(Colette) v.v.
Hu ht trong nhng bui mt tinh ny, ng u pht biu kin. V ng l ngi
ngoi quc c nht trong nhng ni ny v v ng c v d yu mn cho nn
thnh gi thch nghe ng. ng Nguyn kho li nhng vn tho lun sang
vn thuc a, c bit l vn Vit Nam. V d: c mt ln bc s Cu
(Cou) ni v thut thi min. Nhiu ngi pht biu kin, ngi ng ,
ngi phn i phng php cha bnh bng thi min. n lt ng Nguyn,
ng kch lit phn i thut thi min. L do ca ng: Thc dn Php thi
min chng ti n p v bc lt chng ti.
Mt ln khc, hi ngh tho lun vn Ailen v Triu Tin. Tt nhin nhng
nh din gi Php u nghim khc cng kch chnh sch ca Anh, ca Nht
v bnh vc nhn dn Ailen, nhn dn Triu Tin. ng Nguyn pht biu kin:

21

Cng l mt dn tc b p bc, ti hon ton ng tnh vi nhng ngi bn

Ailen v Triu Tin, v ng tnh vi hi ngh kt n bn thc dn Anh, Nht.
Nhng ti hi cc ngi c nn kt n c nhng bn thc dn khc khng? C
nn bnh vc nhn dn b p bc khc khng? C hay khng?
Tt nhin mi ngi u tr li c. Th l c dp ng Nguyn trnh by vn
Vit Nam.
Trong nhng bui hi hp ni chuyn Pari, ngi ta tho lun n tt c cc
vn . T thin vn, a l, chnh tr, vn hc cho n cch trng ci xoong v
nui c sn. Trong nhng bui hi hp ny c tt c cc hng ngi: bc hc,
cu b trng, ngh vin, nh vn, th thuyn, ngi i bun, ngi
gi v ngi tr. y c mt khng kh thn mt v dn ch, ging
nh nhng cu lc b Giacbanh (Jacobins) thi i cch mnh Php.
y ngi ta c th hc nhiu chuyn v nhn xt mi ngi, Tht l b ch.
Mc du ngho tng, ng Nguyn lun lun vui v. Trong nhng bui tho lun,
c n nhng khi cc lc cng kch bn thc dn, ng lun lun bnh tnh, lun
lun ng mc. Khng bao gi c mt thi cu knh hoc mt li qu ng.
ng c gng hc hi hiu bit cc vn . ng tham gia Hi Ngh thut v
khoa hc v Hi Nhng ngi bn ca ngh thut. Nhng hi ny mi tun
t chc nhng cuc i thm vin bo tng, nh my, phng th nghim, xng
ngh thut, nh ht, vn vn. C nhng nh chuyn mn gii thch cc vn
y.
ng Nguyn vo c Hi Du lch, mt hi a ngi ta i thm nc Php v
nhng nc ln cn vi gi tin rt r. Nh vy m ng Nguyn i thm nhiu
ni Php, , Thu S, c v c To thnh Vaticng.
Sau mi chuyn i, ng Nguyn k cho chng ti nghe cm tng ca ng.
Thng thng ng ni na a na tht:
Trong nhng ngy ngh, khng nn tiu ph tin bc, mt th gi bi bin
nhn nhng ngi n b i tm, m nn i du lch, hc hi c nhiu.
ng Nguyn k li, Vaticng c nhiu lu i v i. Nh th thnh Pie
(Pierre) l mt k cng kin trc. Vin bo tng Vaticng l mt cun sch
sng v lch s tn gio. Ngoi nhng vt qu khc, ngi ta cn thy c bnh
xe thi trung c. Khi no nng dn khng np thu cho Nh chung, ngi ta
buc chn tay ngi nng dn vo bnh xe va nh va quay. Ngi v binh
ca Va-ticng mc nhng b qun o lng ly, i nhng chic m xa v tay
cm gio mc i xa. trng Thnh, c mi gio s hc sinh Vit Nam.
Thnh ph Lam p, nhng khc hn Pari, khc c ngoi mt cng nh
trong hot ng. y l mt thnh ph y nhng c tch Lam, nh th, vi
nc phun v mt thm. Dc ng, cch hai ba trm thc c mt tn mt
thm ca trm pht xt Mtxlini.

22

Khp ni u treo nh Mtxlini. Tn ny tht l mt thng h. N chp nh

cc kiu v vi th qun o. Vi qun phc i tng v thng ch,
vi o khoc ngoi v vi o cnh ca nhng tn cm u pht xt. Hin binh
n bn nh kiu nhng i tng hoc nhng vin hn lm cc nc khc,
m c hai sng cm lng, o di qun np, eo gm, v mang gng trng.
Tng lp trn sng mt i ht sc xa hoa. Tri li nhn dn sng mt i
nheo nhc. Thy ng Nguyn l mt ngi ngoi quc, mt v binh vin bo
tng n gn ng Nguyn, cn thn nhn chung quanh khng c ai, ri ch tay
vo b gy tng trng pht xt, u cng c v lm b b gy b gy ri
ly chn gim ln, t cm th pht xt.
i sng t hn Php. n mt bt m cng phi np thu.
Ph n ht rt hay. Ting ht trong nh ting chung. Theo ng Nguyn
th nc Thu S xinh hn ht. Thnh ph sch s. Phong cnh rt nn th. Mi
ngi u nh nhn v ngi no cng bit ni hai th ting (trong ba th ting
c, , Php). i thm Thu S khng bao gi chn. Ni non, thung lng, h
ao, phong cnh no cng nn th.
Bclin so vi Pari v Lam ging nh mt ming bnh m so vi bnh Gat.
So snh nh vy cng khng ng lm, v Bclin cng nh tt c nc c
ang khn kh v nn i. Nn lm pht gh gm. Mt cht g cng tr my
ngn mc (ng tin c).
Thnh ph ln v sch s. Nhng kiu kin trc nng n v tm thng. Ci
vn Rchtt (Reichstag) tinh nhng tng l tng, ging nh mt ca hng
bn tng.
Nhn dn c sing nng, thn mt, qu cm, lm vic c k hoch.
Ngoi nhng cuc i xem hc, ng khng thch chi bi g khc.
Khng phi ch v thch i du lch m ng nhn n nhn tiu. iu cng c,
nhng nht l ng mun bit nhng nc y t chc v cai tr nh th no.
ng Nguyn bt u t chc, hoc ng hn l bt u hc t chc.
Trong nhng bui mt tinh, trong nhng bui i thm hoc du lch, ng gp
nhng ngi cch mng Angiri, Tuynidi, Ma-rc, Mangt, v.v. Cng vi
h, ng t chc: Hi Lin hip thuc a Pari. Mc ch ca Hi ny l gii
phng nhng dn tc thuc a. Hot ng ca Hi l tuyn truyn. H t chc
nhng bui ni chuyn, nhng ngi dn cc thuc a v nhng ngi Php
c cm tnh ng hn ngi thuc a. Nhng ngi ny phn ln l cng chc
hoc cng nhn. H b cnh st Php do ui ra khi nc Php nu h tip
tc tham gia cc cuc hi hp.

23

Nhiu ngi Php ht sc cm phn khi bit c nhng chuyn xy ra cc

thuc a: ru, thuc phin, hi l, khng b v.v. Thng thng h ku ln:
! Nhc nh bit bao! ! Tht khng tng tng c! Ti c thc dn ty
tri!
m rng tuyn truyn n cc thuc a, ng Nguyn v nhng ng ch ca
ng ra t boNgi cng kh (Le Paria) do ng l ch bt, kim ch nhim.
Nhng ngi yu nc Mangt, Angiri, Mctinch l nhng lut s, thy
thuc, nh bun hoc sinh vin. H c cng vic v gia nh ca h. H khng
th nhiu th gi cho t bo. Mi ngi ch c th gp mt s tin nh v
mt t bi bo mi tun. ng Nguyn c mi ngi c ra lm cho t bo
chy. V vy, ng Nguyn kim c vit, ch nhim, ch bt, cha bi, th qu,
xut bn v lin lc.
Lc u ng Nguyn gi bn ti nhng ca hng nh. Nhng bn khng chy
lm, v Pa-ri c v s bo, ngi ta khng th c tt c v mua tt c. V
vy ng Nguyn tm ra mt cch m ngi Pari gi l li D. ng n trong
nhng cuc mt tinh dn chng. ng pht bo, leo ln din n v ni:
Cc bn thn mn! Bo Ngi cng kh pht khng, nhng ti ht sc cm n
nu cc bn vui lng quyn gip t nhiu gip chng ti tr tin in. Mt xu, mt
quan, nhiu t cng tt.
Nhng ngi Php, nht l hng ngho v hng trung thng c lng rng ri.
V lun lun ng Nguyn c th thu tin tr nhng khon ph tn v bo
v mt i khi cn d na. Vic xut bn t Ngi cng kh l mt v nh vo
bn thc dn. Lp tc c lnh cm khng cho t bo vo cc thuc a.
Nhng ng Nguyn khng chu thua. ng nh nhng thu th c cm tnh
chuyn bo i cc thuc a. V dng nhiu cch b mt khc.
Nhng ngi lao ng Vit Nam Pari v cc tnh mc du s ln khng
bit c, cng b mt gi tin quyn cho bo.
Phn ln nhng sinh vin Vit Nam Pari s t Ngi cng kh v ng
Nguyn, nh ngi ta s th rng. Khng phi v h ght nhiu ngi thm
ln c bo Ngi cng kh nhng v h s lin lu. T ngy c nhng yu
sch Vit Nam, ri n vic thnh lp Hi Lin hip thuc a, ri n vic xut
bn t Ngi cng kh, cc sinh vin thuc a b kim sot ngt.
Mt hm, mt con trai ca Bi Quang Chiu n to bo, t ln bn nm quan,
v ni Quyn cho bo, ri chy bin i nh b ma ui.
C nhin, cc thuc a, nht l ng Dng, ai c Ngi cng kh u
b bt. Mc du tt c nhng s kh khn y, t bo vn tip tc pht trin.
l mt lung gi mi thi n nhn dn cc nc b p bc.

24

ng Nguyn vo ng X hi. y l ngi Vit Nam u tin vo mt chnh

ng Php.
Ngi ta hi ng ti sao. ng tr li: Ch v y l t chc duy nht Php
bnh vc nc ti, l t chc duy nht theo ui l tng cao qu ca i
cch mng Php: T do, bnh ng, bc i.
Lc by gi, nhng ngi x hi Php, gi tr gi trai u ang tho lun vn
nn li trong Quc t th 2, hay l theo Quc t th 3, hay l t chc mt
Quc t th hai ri.
Ngi ta tho lun rt si ni. Chiu no cng tho lun. Ngi ta tho lun
trc bui hp, trong bui hp v sau bui hp. Tht l nhng cuc tho lun
khng ngng, i khi rt kch lit. Tng gia nh i d mt tinh v tham gia cc
cuc tho lun. n b cng hng hi khng km n ng. C khi cha khng
ng vi con, chng khng ng vi v.
ng Nguyn lng nghe nhng khng hiu r lm, v ngi ta thng nhc i
nhc li nhng ting, nhng cu: ch ngha t bn, giai cp v sn, bc lt, ch
ngha x hi, cch mng, khng tng khoa hc, Ximng, Phuri, Mc
(SaintSimon, Fourrier, Marx), ch ngha v chnh ph, ch ngha ci lng, sn
xut, lun , phn lun , gii phng, ch ngha tp th, ch ngha cng sn,
khch quan, ch quan v.v.
kin rt nhiu. Bo cc phi x hi y nhng kin khc nhau. Nhng kin
tn thnh Quc t th 3 ca gio s Casanh, ca nh vn Cutuyari v
nhiu ngi khc, ng trn bo Nhn o do Girt (Jaurs) sang lp (ng
tng bnh vc nhn dn Vit Nam); nhng kin v thnh lp Quc t th 2
ri ng trn t Bn dn.
kin ca Lng Blom (Lon Blum), ca Pn Phr (Paul Faure), v.v.
ng trn t Dn chng l c quan ngn lun ca Quc t th 2.
Ngoi nhng kin trn, cn c nhng li gii thch v nhng li tranh lun
khc. ng Nguyn nhc u v kh hiu.
Mt hm, ng Nguyn ng ln pht biu: Cc bn thn mn! Cc bn u
l nhng ngi x hi rt tt! Tt c cc bn u mun gii phng giai cp cng
nhn? Vng. Nh th d th 2, th 2 ri, hay Quc t th 3 phi chng cng
th c. Nhng Quc t y u khng l cch mng c sao? D cc bn gia nhp
Quc t ny hoc Quc t n, cc bn cng phi on kt nht tr. Ti sao tranh
lun nhiu th? Trong khi cc bn tranh lun y, th ng bo chng ti ang
rn sit Vit Nam
Mi ngi ci, nhng khng phi l ma mai, m l ci cm tnh vi mt ng
ch non, cha hiu c vn .

25

Mt n chin s tr p Rd (Rose), th khu, ni vi ng: Anh Nguyn,

cng hi kh gii thch cho anh r, v anh l ngi mi. Nhng ti chc sau ny
anh s hiu ti sao chng ti tho lun nhiu th, v n quan h n tin ca
giai cp cng nhn.
Vic g cui cng cng phi kt thc. Nhng cuc tranh lun gia nhng ngi
x hi cng th. ng Nguyn c nhiu ngi ng tnh v ng l ngi i
biu duy nht cc thuc a v cng l ln u tin trong lch s, mt chin
s Vit Nam tham gia mt i hi i biu ca mt chnh ng Php. Mt
nh bo chp nh ng Nguyn v in nh ng ln t Bui sng. Ngy hm
sau, cnh st n tm ng Nguyn. Nhng ngh vin ng X Hi can thip. Mt
thm khng dm vo phng hp. V ng Nguyn c yn tr d i hi.
Cng vic ca i hi ko nhiu ngy. Cc tiu ban bt u lm vic. Nhng
nh din gi c ting pht biu kin. Nh ng Blom (Lon Blum), Ph (Paul
Faure), Ph-rtxa (Frossard), Casanh (Cachin), Pive (Marceau Pivert), Di
rmki (Zyromsky), Cutuyari (Vaillant Couturier), Brc (Bracke), Bc
tng (Andres Berton), Luyxi (Charls Lussy) v.v. Tt nhin ng Nguyn khng
b l c hi nh th ni v cc thuc a, c bit l v Vit Nam.
Cui cng n lc biu quyt. Gia nhp Quc t th 3 hoc li Quc t th 2
(Quc t th 2 ri b bc b).
Thiu s do Blom cm u, b phiu tn thnh Quc t th 2.
a s do Casanh (Cachin) lnh o b phiu tn thnh Quc t th 3.
ng Nguyn cng b phiu cho Quc t th 3. Rt ngc nhin, Rs, lm tc
k ca i hi hi ng Nguyn:
ng ch! By gi ng ch hiu ti sao Pari, chng ti bn ci nhiu nh
th ri ch?
Khng, cha tht hiu u.
Th th ti sao ng ch li b phiu cho Quc t th 3?
Rt gin n. Ti khng hiu ch ni th no l chin lc, chin thut v sn
v nhiu im khc. Nhng ti hiu r mt iu Quc t th 3 rt ch n vn
gii phng thuc a. Quc t th 3 ni s gip cc dn tc b p bc
ginh li t do v c lp ca h. Cn Quc t th 2 khng h nhc n vn
mnh cc thuc a. V vy ti b phiu tn thnh Quc t th 3. T do cho
ng bo ti, c lp cho T quc ti, y l tt c nhng iu ti mun; y l
tt c nhng iu ti hiu. ng ch ng vi ti ch!
Rd ng , ch ci v ni: ng ch tin b.

26

T ngy lch s y, ng X hi chia lm hai. Phn ln tr thnh ng Cng sn

Php, thuc Quc t th 3. Phn nh l ng X hi thuc Quc t th 2.
Cng t , thc dn Php ng Dng thm mt ch mi. Chng gi
nhng ngi Vit Nam yu nc l: Nguyn i Quc bn x
*
i hi Tua (Tours) kt thc. ng Nguyn tr v vi ngh ra nh, vi th vin,
vi nhng bui mt tinh
Bn thc dn rt mun ui hoc b t ng, v s hot ng ca ng lm
chng kh chu. Nhng chng s xy ra d lun khng tt. ng Nguyn quen
bit hu ht cc ngh vin v lut s ng X hi, h sn sng bnh vc ng
Nguyn. V li ng Nguyn khng lm iu g phm php. Bo v T quc,
t co ti c ca thc dn, Php iu khng phi l phm ti, d ng
Dng l mt ti ng t hnh.
Nhiu ngi Vit Nam yu nc b chm u v nhng nguyn c nh hn
nhng vic ng Nguyn lm.
Mc du nguy him, ng Nguyn vn mun tr v Vit Nam. By gi ng
Nguyn tm hiu cch t chc v tuyn truyn. C th ni l ng Nguyn sut
ngy ngh ti t quc, v sut m m n t quc mnh.
Theo l thng, chiu th by, nhng ng ch Sngale, Ma-rc, Angi
ri, Mangt v.v. n to bo Ngi cng kh tho lun v nhng bi vit cho
s bo sau. Ngy hm y, h thy to bo ng ca. H g ca. Khng thy
tr li. Ngi ta bt u ngc nhin v bn bc.
C l ng Nguyn m chng?
Khng, nu ng m th ng bo cho chng ta bit.
Hoc b bt chng?
Khng th. Chng n khng dm lm nh th Pari.
C l ng bn i vic g!
ng Nguyn s li cho chng ta mt ch.
ng Nguyn thng lm nh th.
Nh vy chng ta i mt lt.

27

Khng cn. Chng ta n nh ng B. Chng ta s tr li sau.

ng B l mt lut s ngi ngti. ng Nguyn thng n nh ng. B v
ng coi ng Nguyn nh anh em. ng Nguyn rt yu hai a con ng, mt
chu gi tm tui v mt chu trai bn tui, cng c chng rt mn.
Nhng ngi bn gp ng B. Trong phng khch cng v v con. Hai v chng
c v bun. Hai a tr khc.
G th? Nhng ngi bn hi ng B.
B B. Gt nc mt ch mnh giy gp trn bn v ni:
Cc bn c i s bit.
Nhng ngi bn vi v quy quanh bn. Bc s R. Ngi Ma-rc cm bc th
v ni ngay: Th Nguyn, ti bit nt ch ca ng ta, v ng c to, trong khi
mi ngi ht sc ch lng nghe:
Cc bn thn mn,
Bao lu nay chng ta lm vic vi nhau.
Mc du chng ta l nhng ngi khc ging, khc nc, khc tn gio, chng
ta thn yu nhau nh anh em.
Chng ta cng chu chung mt ni au kh: S bo ngc ca ch thc dn.
Chng ta u tranh v mt l tng chung: gii phng ng bo chng ta
v ginh c lp cho T quc chng ta.
Trong cuc chin u ca chng ta, chng ta khng c c v chng ta c tt
c dn tc ca chng ta ng h v v nhng ngi Php dn ch, nhng ngi
Php chn thnh, ng bn cnh chng ta.
Cng vic chung ca chng ta Hi Lin hip thuc a v t bo Ngi cng
kh c nhng kt qu tt. N lm cho nc Php, nc Php chn chnh
bit r nhng vic xy ra trong cc thuc a. Lm cho nc Php hiu r bn
c mp thc dn li dng tn tui v danh d ca nc Php gy
nn nhng ti c khng th tng tng c. N thc tnh ng bo chng
ta nhn r nc Php, nc Php t do bnh ng v bc i. Nhng chng ta
cn phi lm nhiu hn.
Chng ta phi lm g?
Chng ta khng th t vn y mt cch my mc. iu tu hon cnh
ca mi dn tc chng ta.

28

i vi ti, cu tr li r rng: tr v nc, i vo qun chng, thc tnh h,

t chc h, on kt h, hun luyn h, a h ra u tranh ginh, t do, c
lp.
C l mt vi ngi trong cc bn cng phi v c th lm nh ti. Cn cc bn
khc th tip tc cng vic hin thi ca chng ta: cng c Hi Lin Hip thuc
a v pht trin t boNgi cng kh ca chng ta.
Cc bn thn mn,
Ti t gi cc bn. Ti xa cc bn, nhng lng ti lun lun gn cc bn.
Cc bn tha li cho ti khng hn cc bn trc khi i. Cc bn bit rng ti b
theo di ro rit.
Khi cc bn c th ny, Nguyn ca cc bn t nht cng xa nc Php
hai mi bn gi ri.
i, ngi ng hng ca ti, s giao li cho ng B. Cha kho ca to bo,
giy t v ti liu ca Hi v ca t bo; cng nh qu ca t bo. Ti tr tin
thu nh cho to bo n cui nm. Tin in cng thanh ton. Chng ta khng
mc n ai. S th vin trong ngn ko bn phi. Sch cho mn ly v,
tr nhng sch cho nhng hi vin i ngh mn.
Ni tm li, cc vic u u vo y trc khi ti i.
Ti s vit th cho cc bn. Nhng ti khng dm ha vi cc bn, v khng
phi d vit th khi ngi ta hot ng b mt. D ti c vit th cho cc bn
hay khng, cc bn hy tin chc rng lng ti lun lun yu cc bn. Nh cc
bn bt tay nhng ngi Php ca chng ta.
By gi, mt vi li vi chu trai v chu gi.
Cc chu rt yu ch v ch cng rt yu cc chu, phi khng cc chu? Ch
s ni vi nhng ngi bn nh Vit Nam l cc chu rt ngoan. Ch s thay
mt cc chu bt tay cc bn nh Vit Nam.
C l rt lu, cc chu s khng c thy ch Nguyn, khng c leo ln i,
ln lng ch nh cc chu thng lm. V cng rt lu ch s khng thy c
Altx (Alice) v cu Pn (Paul) ca ch. Khi ch chu mnh gp nhau,
c l ch gi, cc chu ln bng ba m. iu khng ngi g.
Ch s lun lun nh n cc chu. Cc chu lun lun vn l c b Alt
x v cu b Pn thn yu ca ch.

29

Cc chu ngoan. Hc thuc bi. Vng li cha m. ng nh con ch nh Ma

riut (Marius) ca cc chu. Khi cc chu hi ln, cc chu s u tranh cho
T quc ca cc chu cng nh ba m, ch Nguyn v nhng ch khc.
Cc chu nh thn yu ca ch, ch hn cc chu rt ku. Cc chu hn m
h ch.
CH NGUYN
Bc s R. Ngng c.
Mi ngi nhn nhau khng ni. Cn b Pn ph tan cnh im lng hi m:
Ch Nguyn i u h m?
Khi no ch y tr li h m?
C b Altx hi theo.
Ch y s tr li khi no nc ch c lp B B. Tr li v m cht ly hai
con.
(Ht phn 2, mi xem tip phn 3)
TRN DN TIN: Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch (P3)
TRN DN TIN
Th l mt ln na ng Nguyn bit tch.
Mt ln na chng ti mt khu chuyn.
Mt cu chm ngn Trung Quc ni: Mt nh ho s v gii khng bao
gi v nguyn c mt con rng, m v con rng khi n khi hin gia nhng m
my.
Chng ti khng phi l nhng nh ho s c ti.
Chng ti khng nhng m my trong tiu s ca H Ch tch, nhng n
y th chng ti phi th tht rng mt mi cu chuyn.
May thay ln ny, khu chuyn thiu khng lu. Ch trong thi gian ngn, mt
ngi bn Php k cho chng ti nghe nh sau:

30

Tuyt xung nhiu, ph mt lp dy trn chic tu X-vit tn l X, chic tu

va th neo trc ca bin Lnin-g-rt. V thuyn trng a cho mt ngi
ng tr tui mt b o qun lng v va ni va ci:
Anh tm dng, s tr li ti khi no anh khng cn n na.
Ngi ng tr tui cm n, mc o qun m v i.
Hai ngi thu th tr tin n v ni vi ngi ng:
Nu anh cho php, chng ti a anh n tr s. Ngi ng bt tay cc
cn b v thu th trn tu.
n tr s th mt cn b ra tip, mi ngi, mi mt iu thuc l Nga, di bng
hai ngn tay, v ni:
Xin ng ch cho bit tn.
Ti l Nguyn.
ng ch mun i u?
Ti mun n y, n Nga.
n c vic g, ng ch vui lng cho bit?
gp ng ch Lnin.
Rt ng tic khng th gp ng ch Lnin, v Ngi va mi mt hm kia
ngi cn b va ni va lau nc mt.
Tri i! ng ch Lnin mt ri sao?
ng Nguyn sng st v v cng cm ng. Ngi cn b hi tip:
Theo li thuyn trng, ng ch i tu khng c giy php?
ng, ti b mt.
V ng ch cng khng c giy t g c?
Khng.
ng ch c bit ai y khng?

31

 Pari, ti co bit nhng sinh vin ngi Nga Mikai-lpsky (Mikailovsky),

Ptr (Ptoro) v.v.
Ti mun ni mt ngi no hin nay Nga?
Ti bit my ng ch Php hin nay Mctkhoa.
Nhng ng ch no?
ng ch Casanh v ng ch Cutuyari.
ng ch quen hai ng ch y khng?
C.
ng ch mun vit th cho h khng?
Ti rt mun.
Th ng ch vit th i, ti s chuyn.
ng Nguyn vit th, v a cho ngi cn b. Ngi cn b ni:
Cm n! By gi ti s dn ng ch n khch sn. ng ch s y ch
th tr li.
***
ng Nguyn c dn n khch sn Quc t.
y ng Nguyn c n ng t t, mc du lc by gi nc Nga cn thiu
thn mi th.
Sau nhng ngy i tu sng gi, ng Nguyn rt bng lng c mt cn
phng rng ri, n ung y , sch bo khng thiu.
ng Nguyn bt u hc ting Nga.
Hai ngy sau, mt ngi Php tr tui Pn n tm ng Nguyn. y l mt
ngi bn thn ca ng Nguyn. Va thy nhau, hai ngi m qung ly nhau
v hn nhau.
Anh y ? Pn hi.
Vng ti y, ng Nguyn tr li.

32

Anh lm th no m n y c?
Nh thng l thi, bng cch b mt.
Anh n y vo lc ang bun. Lnin v i va mi mt.
Hai ngi bn im lng mt lt, bun ru. Ri Pn ni tip:
Anh thy x ny th no?
Ti thy rt rt. Ngoi ra khng bit chuyn g khc, v ti ha vi ngi cn b
l khng ra khi khch sn.
! ng th, y rt nghim ngt, v c nhiu do thm ngoi quc tm cch lt
vo nc ny.
Cn anh, Pn, anh lm g y?
Sut na ti qun ni cho anh bit nhim v ca ti. Chnh bc Casanh bo
ti n y xem c ng anh khng, v a anh n Mctkhoa.
Th th chng ta i ngay. Ti khng mun mt nhiu th gi khch sn ny
mc du tht rn v thuc l rt ngon.
Gavaris po rutski? (Anh bit ni ting Nga ri sao?)
a! (Vng)
Hai ngi cng ci v v i nhau. Pn ng dy v ni:
c, ti i gii quyt vic anh. Nu mi vic xong xui, c th ngay chiu nay
chng ta ln tu.
Mctkhoa, c nhiu ngi yu v cng nhiu k ght, cch Lnin-g-rt
su trm cy s. Mctkhoa trn b sng Mtxcva. Chnh y nm
1812, Naplng va l ngi thng trn va l k bi trn. Thng trn
v Naplng chim c thnh ph, bi trn v nhn dn Mctkhoa
quyt tm hy sinh tt c, t tay t chy thnh ph, la ui Naplng; rt,
i v du kch tiu dit i qun ca Naplng.
Hy sinh thnh ph ln ca mnh, thc hin chin thut tiu th, nhn dn Mc
tkhoa quyt tm hy sinh tt c, t tay t chy thnh ph, la ui
Naplng; rt, i v du kch tiu dit i qun ca Naplng.
Hy sinh thnh ph ln ca mnh, thc hin chin thut tiu th, nhn dn Mc
tkhoa thng Naplng.

33

y l mt thnh ph theo kiu Mng C, hon ton khc hn nhng thnh

ph chu u.
K-remlanh trn mt ngn i, bn b sng Matxcva, gia thnh ph Mc
tkhoa. Chung quanh c thnh bao bc, gia nhng thp chung lng lnh
nh mt tri v in K-remlanh ca m vng, khm ngc. Trc kia vua
cha y, By gi nhng lnh t nc Nga ch trong nhng nh tm
thng. Cn K-remlanh lm phng hi ngh.
Mun n thm K-remlanh, phi c giy php c bit.
M Lnin da vo thnh K-remlanh, quay mt ra pha Hng trng v i.
M xy bng cm thch en. Lnin nm trong mt quan ti bng pha
l nh mt ngi ang ng; sut ngy, tng on nhn dn n ving m ca
v lnh t knh mn. V khi bc ra, ngi no cng rng rng nc mt.
C nhng k cho nc Nga l mt a ngc. C nhng ngi th bo nc Nga
l mt thin ng. i vi ng Nguyn, nc Nga nht nh khng phi l
mt a ngc, nhng lc by gi cng cha phi l mt thin ng m l mt
nc ang xy dng c nhiu u im, nhng tt nhin cha kp sa cha ht
nhng khuyt im. y , ngi ta cn thy nhng vt thng do chin tranh
li nh nhng cnh tr m ci, thiu nh , thiu lng thc, v.v. Song
nhng vt thng ang c hn gn dn dn. Khp ni, ngi ta phn khi,
hy sinh, hng hi lm vic.
Va xem xt va nghin cu nc Nga, ng Nguyn khng qun y l mt
nc tri bn nm chin tranh th gii v mt nm ni chin, nhng cuc
chin tranh lm tn thng n tn c s. ng Nguyn cng khng qun so
snh nc Nga m cuc cch mng ang tin ti vi nc Vit Nam b n l
my mi nm.
ng ch nht n ch x hi ca nc Nga. y mi ngi ra sc hc
tp, nghin cu tin b. Chnh ph th gip khuyn khch nhn dn hc
tp. u cng thy trng hc. Cc nh my u c lp hc, y con em
th thuyn c th hc ngh, th khng lnh ngh c th hc tr thnh lnh
ngh, th lnh ngh c th hc tr nn k s. Nh th nh my t o to
ly cn b chuyn mn ca mnh. y l mnt ch rt hay. Trong nhng
nng trng tp th, tnh cht ngi nng dn Nga khc vi nng dn cc
nc: v php lut rung t l ca nh nc nhng thc t do nng dn s
dng. Chnh ph cho nhng nng trng tp th mn my cy. Trong nng
trng tp th, mi lm chung v chia sn phm theo cng lm ca mi ngi.
C mt s nng trng tp th rt giu, m ngi ta gi l nng trng triu
ph. Nhng nng trng ny c trng hc s cp v trung cp, th vin, nh
chiu bng, sn vn ng, nh thng, phng nghin cu nng nghip, ni
cha my mc v.v. Nhng nng trng ny bin thnh nhng thnh ph nh.

34

Nhng ngi m au c sn sc khng mt tin, y cng l mt iu ng

Nguyn ht sc phc. V ng ngh n nhng ng bo ng thng ca mnh,
au m khng c tin thuc. Thc dn Php khoe khoang t chc nhng
nh thng. Tht ra mi tnh l mi c mt nh thng, m khng bao gi cha
cho nhng ngi khng c tin.
ng Dng, ngi ta tnh hn mi vn ngi mi c mt thy thuc.
V ng Nguyn rt yu tr con nn ng nghin cu k vn nhi ng Nga.
Lc mi , mi a tr c gip tin may qun o, c ung sa lc trong
chn thng khng mt tin. Mi tun thy thuc n thm nhiu ln. Ngi
m c ngh hai thng trc v sau khi sinh , vn c lng. Mi nh my
c mt ch nui tr do nhng thy thuc v n y t trng nom. Ngi m lm
th c vi gi li c ngh vic trong mi lm pht cho con b. Nhng
a tr ngoi chn thng c th gi nhng vn tr, c thy thuc chm sc.
Bui sng, khi a tr n, thy thuc khm v cn. Ri n y t tm cho
n v bn o qun sch s ca vn tr. Khi mi n v hai gi chiu n c
ung sa, mi gi sng v bn gi chiu c n cm. Mi a tr c mt
ci ging nh ngh tra t mi mt gi n mt gi chiu. C nhng bn
gh v dng nh hp vi tr em. Trang hong th c nhng chu hoa
v nhng bc tranh vui v th vt chim chc, cy ci hoc nhng chuyn tr em.
Tt c chi u do vn tr cung cp. Tr em ngoi bn tui, bt u
hc m v hc nhng ch ci vi nhng chi. V d m bn n, chng
va chia nhng na nho nh hoc nhng ci bt nh cho cc bn va m mt,
hai, ba, bn v.v. C nhng khi g nho nh sn nhiu mu v c nhiu ch va
l chi va l sch hc. Tr em ln tui hn c nhng chi khc. Chng
c hc v, hc nn. C mt mnh vn con tp trng trt.
Tr em c t do lm theo thch ca chng. Ch khi no a tr lm xong
hoc chi xong, lc by gi cc ngi ph trch mi ph bnh hoc gi .
Ngi ta khuyn bo tr, khng bao gi mng hoc pht v tr em lun lun
ngoan.
Nh s sn sc nh th, tr em ln ln ti p nh hoa hng ma xun.
Ht gi lm vic, cha m n tm con. Thng thng cc em mun li vn
tr, khng thch v nh.
C th gi tr vo vn tr cho n tm tui, tr em bt u i hc. Hc sinh
mi bui sng c mt ba n ung khng mt tin.
Ngoi trng hc, th c i thiu nhi chm sc cc em.

35

Cc thnh ph ln u c cung vn ho ca thiu nhi. y l mt lu i rng

ln, c cc th cho tr c th va chi va hc. y c vn chng,
nhc, thin vn, ho hc, nh ht, tr chi, v.v. cho n c tu in, t v xe
la. Mi mt th u do mt nh chuyn mn ging gi cho tr em.
Kt qu ca li gio dc t do ny rt tt.
V d: Mt em mi hai tui t mnh lm c mt my v tuyn in t xu
c th trong hp dim, em khc mi by tui gip c vic cho i
thin vn Mctkhoa.
ca bin -txa, c my chic tu nh m nhn vin t ngi ch huy cho
n ngi cm li u l cc em thiu nhi.
Trong mt thnh ph khc, c mt ng xe la di nm cy s ca thiu nhi do
thiu nhi iu khin.
Cc thnh ph u c th vin v hng sch c bit cho tr em.
Thiu nhi c mt t bo ring. T S tht thiu nhi Mctkhoa c mt
s ln bin tp vin v thng tin vin tr em vi mt triu bn c nh.
Nhng tr em c bit c thin ti c chnh ph gip . V d: Chnh ph
giao cho nhng gio s m nhc ph trch nm tr em c khiu m nhc.
Trong cuc thi m nhc quc t th nc B, nhng em ny c gii
thng nht, ba, t, v hai gii khuyn khch.
V ma h, thiu nhi c ngh mt thng nhng ni ngh mt ngoi bin hoc
trn rng thng. Nhng nh ngh mt u nh nhng cung in rt sang.
Ba n ngon v nhiu. Sau mt thng chi v ngh, cc em nng thm t hai
n bn kil.
Ni tm li, ci g tt nht u dnh cho tr em. Nu nc Nga cha phi
l mt thin ng cho tt c mi ngi, th nc Nga l mt thin ng
ca tr con. V vy s sinh tng ln rt mau v nn cht yu gim xung rt
thp.
Thin ng ca tr em ny khng lm cho ng Nguyn qun t quc Vit
Nam. Tri li ng cng ngh nhiu hn n tr em nc nh. ng cng mun
lm cho chng sung sng, mnh khe nh nhng tr em Nga. ng nh li
mt hm. Xar (Sarraut), b trng B Thuc a Php ni vi ng: Nc
Php rt khoan hng. Nc Php rt mun lm nhng vic ci cch. Nhng
nc Php s khng tha th nhng ngi no t Pari n Mct-khoa,
t Mctkhoa n Qung Chu v t Qung Chu n ng Dng (y va
ni va ly ngn tay v mt bn a trn mt bn) kim cch gy nn nhng
s ri lon.

36

Mc du nhng li do dm ca Xar, ng Nguyn vn tm ng qua Trung

Quc v nc. Mc ch ca ng tr v nc l truyn b l trng
m ng hc Php: t do, bnh ng, bc i.
*
By gi ng Nguyn Trung Quc, ng bt u i bn thuc l v bn bo
sng. Khi mi n, ng Nguyn cn cm thy ting vang ca mt vic xy ra
Qung Chu. My thng trc y, mt thanh nin cch mng Vit Nam, Phm
Hng Thi, nm mt qu bom vo Mclanh n Sa Din, mt t gii quc
t gn Qung Chu. Mclanh thot cht. Nhng lit s Phm Hng Thi phi
t vn trn sng Chu Giang.
Vic tuy nh, nhng n bo hiu bt u thi i u tranh dn tc, nh chim
n nh bo hiu ma xun.
Sau i chin th gii ln th nht, thc dn Php cng ra sc bc lt ng
Dng. Chng trnh bc lt ny c d tnh t m trong quyn sch ca An
be Xar (Albert Sarraut): Khai thc thuc a. Ton th nhn dn au
kh v s bc lt . Thu m v tp dch tng ln. Rung t ca nhiu lng
b bn ch n in Php chim ot. Php thi hnh chnh sch gy nn i
lm cho nng dn bn cng. Giai cp t sn v giai cp tiu t sn Vit Nam
b nght th v s p bc nng n ca t bn thuc a. Mt giai cp th thuyn
mi ra i. T 1862, ting sng kp ca i qun Cn Vng chng vi i bc
ca bn xm lc Php, cuc chin u vn tip tc. N tip tc nm 1885
di s lnh o ca c Phan nh Phng, nm 1887 di s lnh o ca
c Hong Hoa Thm, nm 1917 di s lnh o ca ng Lng Ngc Quyn
v nhiu nh ch s khc, c mt lc tm yn sau i chin ln th nht. V by
gi ting bom ca Phm Hng Thi nhm li ngn la chin u.
Trung Quc cng b cc tp on qun phit chia s bn ny c quc
gip . Nhng lng yu nc ca nhn dn Trung Quc bt u thc tnh. Li
ku gi ca bc s Tn Dt Tin bt u truyn b. Mt phong tro dn tc v i
bt u. Trc ht l cuc u tranh chng Nht, lin hp tt c cc giai cp
trong nc. Sau l s ty chay Anh Hng Cng do cng nhn pht ng.
Ri n i qun Bc pht chng bn qun phit thng nht Trung Hoa, do
bc s Tn Dt Tin v nhng ngi ng ch ca ng lnh o.
ng Nguyn tm vo cuc vn ng ny.
c qung co trn t Qung Chu nht bo, ng tm n lm phin dch cho
ng Brin, c vn chnh tr ca bc s Tn Dt Tin v ca chnh ph Qung
Chu. ng dch nhng t bo Trung Quc ra ting Anh. ng ht tm lc
nghin cu chnh tr Trung Quc.
Ba nguyn tc ca bc s Tn Dt Tin l:

37

Dn tc c lp
Dn quyn t do
Dn sinh hnh phc
Va nghin cu lm vic sng, ng Nguyn vn ra sc lm vic cho t quc
mnh. ng bt u t chc ng bo Vit kiu Trung Quc. T chc ny gi
l Hi Vit Nam Thanh nin cch mng ng ch.
tuyn truyn, ng xut bn mt t tun bo: Thanh nin.
c s cng tc ca ng Cng sn Trung Quc, ng Nguyn t chc Hi
Lin hip cc dn tc b p bc -ng.
Trong t chc ny, c ngi Vit Nam, ngi Triu Tin, ngi Innxia v.v.
on th ny ging Hi lin hip thuc a m ng Nguyn t chc Pari.
c s cng tc ca ng Cng sn Trung Quc, qun i cch mng ca bc
s Tn Dt Tin i t thng li ny n thng li khc. Bn qun phit ln lt
b nh bi. Trong mt thi gian ngn, chnh quyn Quc dn ng Qung Chu
lan rng khp na Trung Quc.
Hot ng ca Hi Vit Nam Thanh nin cch mng ng ch bt u lan vo
trong nc. Thc dn Php gin tip gip rt nhiu. V sao vy?
Trong khi ti liu v bo ch ca ng Nguyn b mt lt vo nc rt kh khn,
th bn thc dn lm to chuyn yu cu n p. l mt qung co rt tt
cho cng vic ca ng, lm cho ng bo ch , lm cho h cng thch c
nghe tuyn truyn cch mng.
Hn na, thc dn Php phm mt sai lm l bt nh lo s yu nc Phan
Bi Chu, lc by gi Trung Quc, v mun kt n t hnh c Phan. Tt
c nhn dn Vit Nam ni dy chng li v n ny v yu cu th c Phan.
Cha bao gi c mt phong tro qun chng rng ri nh vy. y l mt dp
tt cho ng Nguyn tuyn truyn ch ngha yu nc.
Mun ru ng v lung lc ngi Vit Nam, thc dn Php c Varen (Alexandre
Varenne), ng vin ng X hi Php lm ton quyn ng Dng. Lc u,
mt s ngi Vit Nam phn khi, nht l mt s thanh nin.
Nhng Varen ngay t u thi hnh chnh sch ht sc phn ng. Ngi Vit
Nam sm tnh ng v v vy sn sng p li li ku gi ca ng Nguyn: Mun
t gii phng, phi trng vo lc lng ca mnh.

38

Nh lo i quc Phan Chu Trinh Php tr v Vit Nam. V c mt nm

th c mt. T Bc ch Nam, nhn dn ta t chc m tang rt ln. Bn cm
quyn Php can thip cm nhng cuc truy iu v bt b nhng thanh nin,
sinh vin hng hi nht trong cuc vn ng . S can thip ny thi thm
ngn la yu nc v mt ln na gip cho s tuyn truyn yu nc ca ng
Nguyn v ca hi Thanh nin.
ng Nguyn m nhng lp o to cn b Qung Chu. Nhng thanh nin
Vit Nam phn ln l hc sinh trn ra d nhng lp ny hc lm cch mng,
hc cch hot ng b mt. Hc xong h li b mt v nc truyn b l lun gii
phng dn tc, v t chc nhn dn.
Thc dn Php ng Dng th ght phong tro cch mng Trung Quc. H
s mt quyn li ca h trong ba tnh: Qung ng, Qung Ty v Vn Nam.
T lu h c tham vng chim ba tnh ny. u th k XX, ume (Paul
Doumer), ton quyn ng Dng vit: Nhng tnh ny phi l ca chng ta.
Chng ta bt u xm lc ba tnh y bng kinh t, bng chnh tr, v cui cng
bng qun s, nu cn.
hon thnh k hoch xm lc ny, thc dn Php lm ng st Vn
Nam Hi Phng, chim Qung Chu Loan v Sa Din. Khi thy phong tro gii
phng dn tc pht trin, thc dn Php ht sc lo s. H gi i qun Quc
dn ng l Hng qun. Khi i qun ny lan n gn bin gii Trung Vit
th thc dn Php kim cch ngn tr. H nm bom thnh ph Long Chu.
Phong tro dn tc Trung Quc c li cho cuc vn ng cch mng Vit Nam.
Mc du s kim sot cht ch ca thc dn Php, nhng chi b Hi Vit Nam
Thanh nin cch mng ng ch vn c thnh lp trong khc nc.
Nm 1927, khng hong chnh tr n ra trong ni b Quc dn ng. Cuc Bc
pht thu nhiu thng li. Chnh ph Qung Chu tr thnh chnh ph ca ton
Trung Quc v di n Nam Kinh. Quc dn ng phn ng bt u khng
b ng Cng sn v cng nng. Mc du ng Nguyn ch chuyn ch n
phong tro Vit Nam, chnh ph Quc dn ng nghi ng ng, v mun m
hi ng.
Mt ln na ng li mt tch.
*
ng Nguyn i u. Khng ai bit. Nhng ng ch ca ng cng b nghi ng v
b Quc dn ng bt b t.
Chng ti li mt mi mt ln na

39

 Trung b Xim, gn sng M Nam, c mt xm Vit kiu. y l nhng ngi

nng dn v nhng ngi bn hng rong. Ngi th cy la, trng khoai. Ngi
th i bn dim, vi, thuc men, v.v.
H c mt nh trng dy ting Xim, ting Vit cho con em h. gia
phng hc, trn cao treo nh vua Xim. Thp hn mt t, treo nh Phm Hng
Thi. Nhng ngi Vit kiu ny l nhng ngi yu nc. H tn knh ngi
thanh nin yu nc hy sinh tnh mng v t quc.
Mi ngy, cng vic xong, h hp nhau trong sn trng. n ng, n b v
tr con ngi thnh vng trn, mt ngi cn b gy g, ng dy v vi mt
ging chm ri r rng, c cho h nghe mt bi bo hoc mt chng sch.
Mi ngi yn lng nghe. Khi ngi ny c xong, anh hi mi hiu cha,
v anh gii thch nhng im cha c r.
Bui hp xong, h ht nhng bi ca yu nc. V cc c gi k chuyn chin
tranh du kch. y l nhng ngi du kch chng Php di s lnh o ca
c Phan nh Phng hoc c Hong Hoa Thm. H trn sang Xim trnh
s bt b ca ngi Php. Thnh thong, ngi cn b thng c sch bo li
i vng. Vai eo b, nh nhng ngi i bun hng rong, anh y i n nhng
ni c Vit kiu, tuyn truyn v t chc.
Ngi Xim m o Pht v rt hin lnh. n tui no , con trai phi i tu
cha my thng. V vy trong nc c hng ngn nh s. S rt c nhn
dn knh trng. V c nhn dn nui. Mi ngy h ch n mt ba, vo mi
mt gi sng. Ch em mang cm n cha. S c vic n khng cm n ai.
H ch cm n Pht t. Khi s n xong, cm rau cn li khch qua ng
c th n, cng khng phi cm n ai. Nhng ngi a cm n rt sung
sng c dp b th. H tin rng b th c nhiu th cng c nhiu
phc c.
Nh th m ng Nguyn (tc ngi cn b thng ging dy sch bo)
v nhng ngi bn ca ng c th i ng khng tn tin cm.
Nu khng gp nhng ngi khch i, ngi a cm em mt phn cm
thc cho chim n. V h s mang ht v th xi quy.
Ngoi vic cuc t, i bun, ng Nguyn cn lm cng vic tuyn truyn v
t chc. Hi Thn i Vit Nam thnh lp, mt t tun bo Thn i c xut
bn. Trc kia Trung Quc, ng Nguyn t phng Bc tuyn truyn
v nc. By gi Xim, ng tuyn truyn v nc t phng Ty.
Nhng hot ng ca ng, d ht sc cn thn, cng khng th hon ton
gi b mt. u c Vit kiu l t chc trng hc cho tr em. u
c trng hc, l ni cha m t hp nghe c bo v bn bc cng vic.
Nn c bc, ci nhau bt hn, Ngi ln gip nhau cng vic. Tr em khng

40

ng nghch na. Nn m ch dn dn thanh ton ht. Ni tm li c mt s thay

i ln trong Vit kiu Xim.
Trc tin, ngi Php nghi ng, v v sau chng on l ng Nguyn u
trong vng ny nhng khng bit ch xc u. Chng cho mt thm i tm.
Nhng trong bn mt thm c mt ngi kh. Ngi ny tin cho ng Nguyn
bit, ng by cho anh ta cch khai bo lm cho bn Php tin.
Gp khi nguy him qu, b theo di rit, ng Nguyn lnh vo mt ngi cha,
tm ct tc i tu tip tc hot ng.
y c mt chuyn ng k li: Trn b sng Cu Long v pha Xim c mt
s kh ng Vit kiu. Ngi Php rt ch n h. Chng t rt nhiu mt
thm kim sot h. Khi d c nhng ngi Vit Nam yu nc, chng bo
cnh st Xim i vi chng bt nhng ngi cch mng.
Ngi Xim rt tt vi ngi Vit Nam nhng khng mun c s phin phc
ngoi giao cho nn h min cng i vi Php. Song nhng v bt b ny t
c kt qu, nh s gip ca nhn dn Xim. Mt hm mt ngi cn
b b mt thm ui, chy vo mt nh Vit kiu. Nh i vng ch cn mt em
b chn tui, ng ch y va vo, th bn mt thm p ti. Em b lin ly mt
ci nn i ln u v a mt dy thng buc tru cho ngi cn b.
V rt thn nhin, em b trch: tra ri m ch khng tm tru, m mng
cht.
Ngi cch mng i nn, cm dy thng, khoc o ti, yn lng ra khi nh
qua trc mt bn mt thm ang sc so.
Sau vic ny ngi ta hi em b:
Em c bit ngi cn b y khng?
Khng, em khng bit, nhng ngi y ging mt ch thnh thong n nh em
v dy em ht.
Ti sao em li bo ch y i tm tru?
Em cng khng bit ti sao. Nhng em s nu ch y trong bp s b mt
thm bt mt.
Mt im cn nhc li l kiu bo ta Xim lun lun on kt vi nhn dn
Xim v tn trng php lut ca nc Xim, cho nn c ngi Xim yu mn.
*

41

Lc by gi Hi Vit Nam Thanh nin cch mng ng ch c chi b khp

nc. Nhiu t chc chnh tr khc cng thnh lp. Bc Vit Nam quc
dn ng di s lnh o ca ng Nguyn Thi Hc v Nguyn Khc Nhu,
Trung Tn Vit di s lnh o ca mt nhm thanh nin tr thc da
theo ch ngha Tam dn ca bc s Tn Dt Tin.
Tn Vit l mt nhm chnh tr t do cp tin. H nhn ra ch ngha cng sn
th qu cao v ch ngha Tam dn ca Quc dn ng th qu thp. H ch
mun u tranh gii phng Vit Nam, theo ch ngha g sau s hay.
Nhm ny gm nhng phn t tr thc. H rt hng hi, nhng thiu kinh
nghim chnh tr. H hot ng t Ngh An n Tha Thin.
Vit Nam quc dn ng gm nhng tiu ch, gio hc, cng chc, i, qun,
ph nng v.v.
N khng c mt chnh cng chnh tr x hi r rng. N mun mt nc cng
ho, nhng th nc cng ho no? Vi phng php g ngi ta s xy dng
li kinh t quc gia? Lm th no nng cao mc sng ca nhng tng lp lao
ng, th thuyn, nng dn v tr thc.
V nhng iu ny, Vit Nam quc dn ng cha c chng trnh r rt. Bc
s Tn Dt Tin ni: Cng vic gii phng nhn dn phi da vo a s nhn
dn ngha l dn cy, v th thuyn, nhng Vit Nam quc dn ng hnh
nh khng bit n lc lng nhn dn. S tuyn truyn v t chc ca ng
ch hn ch trong nhng tng lp trung gian.
Hot ng ca Vit Nam quc dn ng ch ch trng t chc binh s Vit Nam
trong i qun thuc a Php, chun b bo ng. Vic gia nhp ng
qu d dng thnh th bn phn ng d chui vo ng.
Mc du nhng s khc nhau ny, c ba ng ni trn u c mt im chung:
u tranh chng ch thuc a Php ginh li c lp cho T quc.
Trong khi phong tro b mt lan rng, bn thuc a Php cng ra sc n p.
ng thi chng thng tay bc lt, rung t ca nng dn b bn thuc a
Php cp lm n in.
Hng vn ngi Vit Nam b bt p lm cng trong nhng n in . i
sng ca h cc kh nh n l thu xa. Bn ch n in lm cha trong n
in ca chng. Chng c quyn bt nng dn nhn i, b t v git cht.
Nhng ngi khng chu c ch ny, b trn, th b bn ch bn cht. C
nhng tn ch n in nui h trong rng chung quanh n in ngn nng
dn trn.
Nhiu nng dn khc b a i Tn o hoc nhng thuc a khc ca Php.
Ngi i th nhiu, nhng ngi tr v th t.

42

Ti nhng m mi khai thc, nhng xng mi xy dng, s phn ca cng

nhn cng khng khc g s phn ca nng dn trong n in.
Thu m v ng gp tng thm.
Chnh sch u c bng thuc phin v ru cn thm pht trin.
Nhn dn khng c cht quyn t do no c, ngoi quyn np thu, au
kh v cht chc. la bp d lun Php v th gii, bn thuc a t chc
nhng vin dn biu cho mt s t l a ch phong kin v t sn mi bn hp
tc vi quc. Trc ht, i biu khng do nhn dn bu ra m ch mt nhm
thn ho bu ra. Sau na nhng i biu ny ch c quyn thng qua ch khng
c quyn bn ci g c. Cui cng th chnh ph thc dn c quyn b t nhng
ngh vin no khng nghe li chng.
Tr h dn biu ny khng la bp c nhn dn Vit Nam. Tuy vy, thc dn
Php say sa v nhng mn li khng l m chng v vt c. Thy ngi
Vit Nam b ngoi im lng th chng tng h hon ton u hng, h thiu
lng yu nc. Nhng thc ra chng n ngi trn ngn ni la cch mng m
khng hay.
Mt ting n khc, khng vang di bng ting bom n v ton quyn Mclanh
Sa in, nhng cng lm cho thc dn Php hoang mang.
Mt sinh vin Vit Nam va bn tn Php Badanh (Bazin), mt tn bun ngi.
Chnh v n m phu cho cc n in Php Nam b v chu c. ng
Nguyn khng tn thnh nhng hnh ng khng b c nhn. ng nhn thy
rng chnh sch khng b l chnh sch ca nhng ngi tht vng, ca nhng
ngi nn ch. Tri li, trong khi lm vic gii phng t quc, thay i mt
ch , ngi ta phi c can m, lun lun c can m, v hy vng, lun lun
hy vng. ng khng tn thnh nhng hnh ng nn ch v tht vng. Theo
kin ng, ch c lc lng ca ton dn mi c th gii phng dn tc
khi ch p bc ca bn thng tr bo ngc. Ch c nhn hnh ng
th d cho nhng c nhn y anh dng th no cng khng i n kt qu.
Nhng ng khng trch Phm Hng Thi, cng khng trch ngi sinh vin
tr tui trn. Ngi thanh nin cm phn khi thy ng bo b giy xo, thy
T quc b ch p, y l mt chuyn rt t nhin. Nu thy vy m khng
cm phn mi l c ti. Cm phn nhng khng tm thy mt con ng
i ng, ch bit nghe theo tnh cm m lm, nh ngi khng bit bi nhy
xung bin hng vt k cht ui l vic ngy th.
Sau v Ba-danh, bn thc dn Php cng khng khn ngoan hn. Mc bnh,
chng cng lm cho bnh trm trng, cng khng b dn.
Bt b hng lot, n t hnh, giam cm, tra tn, v.v. r rng ch thc dn
Php ch bit c mt chnh sch: git tr.

43

Nhng bo lc li ra bo lc.
Ngoi mt nhm ng ch ca ng Nguyn, nhng ngi khc ch nghe ting
m khng bit ng Nguyn l ai, u. Nhiu khi ng d nhng bui hp,
nhng bui tho lun ca cc ng ch trong ng, m khng ai nhn ra.
ng bit r tnh hnh trong nc. Hai vic quan trng lm cho ng t gi nh
cha v nc Xim. Vic th nht l cuc bo ng ca Quc dn ng ang
chun b.
Nhn xt cuc bo ng y qu sm v kh thnh cng, ng mun bn li
k hoch vi anh em Quc dn ng.
Nhng ng i t Xim n Trung Quc xa xi. Trong khi ng ang tro non
vt bin th cuc bo ng xy ra nh sau:
V Ba-danh khin cho thc dn Php in cung, v chng ra tay khng
b nhng ngi yu nc. Vit Nam quc dn ng b khng b hn c,
v nh trn ni s chn lc ng vin qu d dng bn mt thm chui
vo trong ng. Chng bit gn ht cc ng vin v cc t chc ca ng.
Thy nhiu cn b v ng vin b bt, nhiu chi b ca ng b ph v, nhng
lnh t nh Nguyn Thi Hc v Nguyn Khc Nhu cho rng: Ta hnh ng
hay khng hnh ng, rt cc ng cng s b khng b v b tiu dit. Cho nn
ta c bo ng, ri ra sao th ra.
K hoch b khm ph i khi nh sau:
A/ Bo ng n ra khp ni. Ri a tt c lc lng chim mt thnh ph ln.
B/ Binh s Vit Nam trong qun i Php l lc lng chnh. Du kch l lc
lng ph.
C/ Nhng v kh th s nh gm, gio, dao, qum, v.v. du kch t sm ly.
Sng ng s do binh s khi ngha chuyn cho.
D/ ng Nguyn Khc Nhu ch huy tnh u Sn Ty, Ph Th v Yn Bi. Yn
Bi c chn lm i bn doanh ca bo ng.
ng Nguyn Thi Hc ch huy ba tnh Hi Dng, Hi Phng v Kin An. K
hoch rt ch quan, ngi ta trng mong vo lc lng v kh cn trong tay k
th.
Nhng ngi lin lc b Php bt mt. Hai lnh t khng lin lc c vi nhau.
Ngy 11 thng 2 nm 1930 vo khong 10 gi ti, bt u nh cc n Php
Yn Bi binh s Vit Nam c th 5 v c th 6 chy theo ngha qun.

44

Chim c dy thp v nh ga. Ngha qun pht truyn n v h ho qun

chng. Nhng binh s Vit Nam c th 7 khng hng ng. Sng hm sau,
Php phn cng. Bo ng cng tht bi. Trong vng mt tun, phong tro
bo ng b dp tt. ng Nguyn Thi Hc v nhng lnh t khc b bt v
x t.
Vit Nam quc dn ng tht bi nhng anh dng. Thc dn Php n mng
thng li. Chng tuyn b: Th l cch mng Vit Nam ht! Thc dn Php
khng cn lo s na. Nhng ngi Vit Nam tr li thm: i y chng bay s
thy!
Vic th hai: va mi y, Tn Vit v Hi Vit Nam thanh nin cch mng
ng ch gp nhau chun b thng nht li.
Nhng Hi Vit Nam thanh nin cch mng ng ch li chia lm hai nhm. Mi
nhm t chc thnh mt ng Cng sn. Nh th, lc by gii Vit Nam c ba
ng Cng sn.
Mc du s khng b ca Php, Hi Vit Nam Thanh nin cch mng ng
ch pht trin rt chng. Nhng s chia r lm cho nhng ngi yu nc lo
lng. V chia r th suy yu.
V n Trung Quc, ng Nguyn triu tp lnh t ca cc nhm v ni h i
nh sau:
V sn cc nc cn phi lin hip li, hung chi v sn trong mt nc. V vy
nc Vit Nam khng th c ba ng Cng sn.
Chng ta phi on kt giai cp, on kt ton dn u tranh gii phng dn tc,
gii phng giai cp. t mc ch y, phi thng nht t chc. T chc c
th gi l Hi Vit Nam Thanh nin cch mng ng ch nh trc hoc ng
Cng sn nh ngy nay, nhng chnh cng n phi l:
Dn tc c lp
Nhn dn t do
Dn chng hnh phc.
Tin ti ch ngha x hi.
Tip c mt cuc tho lun, kt qu i n thng nht cc nhm.
Mt cng lnh hnh ng c tho ra. i biu cc nhm tr v nc hot
ng.

45

Thc dn Php tip tc chnh sch khng b nhng nh c cng lnh mi du

dt cho nn nhng ngi cch mng lm vic rt hng hi. Kt qu khng phi
ch i lu. n thng 4 nm 1930 th thuyn nh my Si Nam nh bi cng.
i tng lng v b ch d man nh p th. Bn ch Php tr li bng
cch bt b nhng lnh t ca cuc bi cng th thuyn bi cng t chc tun
hnh th uy trong ng ph.
Phong tro bi cng v tun hnh th uy lan khp cc thnh ph t Nam n
Bc. Thc dn Php n p rt d man. Ngh An, bn php dng my bay
nm bom nhng m ngi tun hnh th uy, git v lm b thng hng ngn
ngi mt lc.
Nhn dn yu cu:
Gim thu;
T do dn ch;
Th t chnh tr;
Ngng khng b;
Thc dn Php tr li bng nhng v nm bom, bt b v git chc hng lot.
Phong tro ko di t thng 4 nm 1930 n thng 5 nm 1931. Tm thi,
ch thc dn thng li. N mang thng li sau khi bt git hng ngn
ngi Vit Nam v b t hng vn ngi Vit Nam.
N thng li nhng cng bt u run s. N thy rng t nm 1862, thi
k chinh phc, cho n nm 1931, thi k bi cng, nn thng tr ca chng
cha bao gi c n nh. Nhng cuc bo ng lin tip n ra cng ngy
cng kch lit. Chnh sch khng b khng c hiu qu, ngi Vit Nam kin
quyt u tranh ginh li c lp t do.
Trong thi k u, phong tro lan rng v n su, ngi cch mng Vit Nam
tm thy nhng phng php u tranh mi. H bit cch phi hp tuyn
truyn, bi cng v tun hnh th uy. Trong nhiu vng, tt c nhn dn tham
gia u tranh.
Trong nhng tnh Ngh An v H Tnh, nhn dn Vit Nam lt ch cai
tr ca Php v phong kin v lp chnh quyn X Vit. H tuyn b c lp
v thi hnh t do dn ch. Nhng u ban x, u ban huyn c dng nn. Bi
b thu thn v thu ch, cm thuc phin v ru, thc hin cng bch gio
dc. Ni tm li, nhn dn xy dng mt ch mi, dn ch, v th tiu
ch thc dn phong kin.

46

Phong tro ny ko di my thng. Nhng vi tay khng, nhn dn khng

th chng c li cc cuc tn cng ca qun i d man ca Php. Hhng
cp ph ht, bn git ht, thiu hu ht.
Thc dn Php mng r khng nhng v chng dm phong tro Vit Nam
trong b mu, m v chng cn c tin ng Nguyn b bt
(Ht phn 3, mi xem tip phn 4)
TRN DN TIN: Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch (P4)
TRN DN TIN
T mi hai nm nay, thc dn Php theo di ng Nguyn. T tm nm
nay, chng lng ng. Nm 1925 1927, chng bit ng Qung Chu,
nhng chng khng lm g c. V ng c chnh ph cch mng Trung
Quc v nhn dn Qung Chu che ch. Trc v sau thi k ny, bn
gin ip ca Php khng d ra tung tch ca ng.
Cng bn Anh, bn H Lan v bn Nht, bn Php t chc mt thm quc t.
Mc ch ca t chc ny l d xt nhng nh cch mng Triu Tin, Nam
Dng, n v Vit Nam.
Bn quc ba t rng nhng ngi cch mng l tay sai ca Quc
t th 3, ca Nga v nhim v ca h l ph hoi nn thng tr cc nc.
quc Anh cho rng ng Nguyn l tay sai ca Nga. V vy nhng nh cm
quyn Anh cng cho ng l k th s mt v c bt cho c ng.
Thc dn ng Dng vui mng thng li, v ca tng thc dn Anh, chnh
ph Php ha mt s tin rt ln nu Anh chu trc xut ng Php n bt.
ng b giam nh t Hng Cng. Nhng bn mt thm cn rnh m ni
ng trc, hng bt nhng ng ch khc. Nh ng b lc sot t nc n
nn. Chng o tng, lt nn nh, ph bc g tm kh gii v bom n. o
qun, x phng, giy t ca ng u c th vi cht ho hc, xem c k
hoch tn cng trn nhng vt y khng. Chng d mi nh tm my ghi v
tuyn in. C nhin chng mt cng toi.
Chng cm bo ch Trung Quc ng nhng tin ny. Chng giam ng Nguyn
trong mt x lim ring c nhng cnh st c bit gc.
Mi ngy hai ln. Chng cho ng n cm go xay v mm thi. Mi tun hai ln,
chng cho ng n tht b, cm trng. Tht l mt ba tic sang!

47

Mi ngy, chng cho ng ra ngoi sn i bch b mi lm pht vi nhng

ngi t khc, mt ci sn nh hnh ch nht c tng cao bao bc. y
l bui i do. Ngi ta c cm tng i do trong nhng ci ging su. Nhng
d sao cng d chu hn trong x lim, v trong mi lm pht ngi c
nghe ting ngi, thy mt ngi v thy mt mnh tri. Sau mi lm pht i
do, ng sut ngy b nht trong ti. n, ng, ra, a tt c u trong x lim.
Tng dy c khot mt l nh. Thnh thong ngi gc n nhn vo l,
xem th ngi t cn y khng hoc vt ngc, hay l t t.
ng Nguyn dng th gi suy ngh, nh li cng vic c hoc t ph
bnh lm nh vy chn ri, ng m i m li sn nh bao nhiu gch, mi
nh bao nhiu ngi. Trong x lim, mi nh l ch sng nht v c mt ci ca s
nh hnh mt trng khuyt v c nhng thanh st to tng chn ngang ca s
ny trn cao gn mi nh. Mt nh sng ht vo ca s m v nht nh con
mt ngi hp hi. Sn rp l mt th thao duy nht. Rp rt nhiu. Hm u n
cn, nhng v sau ng quen i v khng ch n rp na. Sn rp l ct
cho qua th gi ch khng phi ct git rp.
Nhng bui b a i hi khu cung l nhng lc khoi nht trong khi t.
Mt l c ra khi x lim mt lc, ci x lim nght th ti om v hi hm.
Hai l v bn trm mt thm thng hi cung ng, mi ng ht thuc l Anh.
Ht thuc l l tt xu duy nht ca ng. V trong nh t li cm thuc l.
Ba l v ng mun xem xt nhng tn mt thm dng mnh khe g tra hi
ngi b bt, bit chng bit g, khng bit iu g, by t iu g.
Mt thm Anh c mt thm Php ng Dng cung cp ti liu y . Mt
thm Anh cng cho mt thm Php mt ng ti liu, tht c, gi c.
Thng thng, sau nhng bui hi cung v gi v lm n nhng ngi Hoa
kiu b tnh nghi hoc b bt thuc a v, thc dn Php trc xut h. Hng
Cng trc xut h, nhng h s ri vo tay Quc dn ng, v ri Hng Cng
th phi i tu thu. Bc xung tu th b mt thm n bt ngay.
ng Nguyn may c c s gip ca mt lut s Anh rt tt, ng L-d-bai
(Loseby).
Chnh ph Hng Cng tm cch chia r ng v lut s L-d-bai. Nhng ng
ny gi vng lp trng. ng ni vi ng Nguyn: Bc s Tn Dt Tin c
mt ngi Anh cu thot. Ti cng ra sc cu ng, ng hy tin ti. ng hy
ni cho ti nghe nhng iu g c th gip trong vic bnh vc ng. Ti khng
mun hi ng nhiu hn, v mi ngi cch mng u c b mt ring ca h.

48

V ng L-d-bai a v n ng Nguyn ra trc php vin ti cao.

C th ni y l ln u tin trong lch s thuc a, ton n ti cao phi xt
x bn n chnh tr. V vy ln xt x ny c tnh cch c bit.
Phin hp th nht l mt dp cho ng Nguyn c tm thi ri x lim trong
my ting ng h.
Theo ng Nguyn, khi t, ch h ca x lim l thy d chu ri.
Bui xt x cng khai. Nhng ngoi to n u c lnh gii nghim v s ng
Nguyn trn. Cng chng t ngi c vo xem. Trong phng hp, nhn vin
trong to n nhiu hn cng chng, trn cao c chnh n, ph chnh n v mt
s v quan. gia c mt ci bn rt ln, lut s i din chnh ph buc ti
v tu tng ca ng ny ngi mt bn.
Bn kia l nhng lut s ci h cho ng Nguyn.
Quan to v thy kin u mc o en v mang tc gi, b co ng sau vnh
mng nga, phi leo ba bn bc mi ln n ch ng, thp hn gh ca cc
thm phn, nhng cao hn bn lut s. Chung quanh c song st bao bc
v cnh st gc. Bn phi v bn tri l nhng vin quan vn, quan v,
v nhng phng vin ca bo ch Anh n d. Trc mt h l nhng ngi
n xem.
Trn bn thm phn v lut s, c nhng chng sch cao to tng, thnh thong
h li gi ra xem dn chng.
Trong s nhng ngi ny, ch c bn ngi c ni: chnh n, ph chnh
n, i din chnh ph v mt lut s ci h cho ng Nguyn. Nhng ngi
khc, trong c lut s chnh bnh vc cho ng Nguyn l ng L-d-bai
v c ng Nguyn, cng khng c ni g ht trong sut phin to ny v c
nhng phin to sau. Khi h c g mun ni vi nhau, h phi vit vo mnh
giy.
Hai ngi ni nhiu nht, to nht v i khi tranh ci kch lit, y l bin l buc
ti v lut s ci h cho ng Nguyn. Ln th nht, phin to hp kh lu.
Ngi ta phi ngh mt lt. Trong khi ngh, ngi ta a ng Nguyn xung hm
to n gi ng v cho ng n ung.
Sau nhiu phin to ko di hn mt thng, chnh n tuyn b xo b tt
c nhng li buc ti ng Nguyn, nhng ng phi di khi Hng Cng trn
mt chic tu Php.
l mt th on xo quyt ca to n khi mang ting kt n mt ngi v
ti, nhng s tht l trao ng cho thc dn Php.

49

ng L-d-bai chng li kt lun ca to n, v ng lin ku n to n ca

hong Anh Lun n.
ng giao vic ny cho lut s Xt-ta-pho C-rp (Stafford Crips) (l mt ng
vin x hi sau lm B trng ngoi giao Anh).
Trong khi ch i s quyt nh ca Lun n, ng Nguyn m. ng L-d-bai
dn xp ng Nguyn c a i nh thng.
ng Nguyn n nh thng gy nn mt s thay i ln trong nh thng.
Ngi ta lm thm kho vo cc ca phng v s ng trn. Nhng vt g treo
trn tng u dn i v s ng t st; xung quanh phng c li thp. Hai
ngi cnh st n cao to gc trc ca phng. Trong phng hai mt thm
ngi Trung Quc ngy m canh gi. Trong nhng ngi bnh nm trong
phng, c c k git ngi, u s n cp, th ph, v.v.
Nh ng L-d-bai m nh thng ng Nguyn c sn sc chu o. ng
c mt ci ging tt v c n cm ty. ng ni: c i cha bao
gi Nguyn c n ung sung sng nh th ny.
ng L-d-bai v b v cng c con gi thng n thm ng Nguyn, em cho
ng qu bnh, sch bo v c chi gii tr.
ng Nguyn n tt vi mi ngi, v mi ngi cng tt i vi ng. Khi no
ng khng c sch, ng ni chuyn thn mt vi nhng ngi bn trong phng
v nghin cu nhng c tnh ca h. Hai ngi b bt lm ng ch hn c:
mt em b hc ngh mi ba tui git mt em b hc ngh khc cng tui
vi n, v em ny sau khi nh bc thua n cp ca n mt ng bc; v mt
tng cp gi b bt v b bn t gic. Ngi ny su mi tui, ho nh,
mu tr, v gan gc, gii ch Trung Quc, lm c th. Y t cho mnh l mt
anh hng v cho ng Nguyn l mt anh hng.
Ti l mt con s t ri xung h. Anh cng l mt con rng mc cn Y va
ni va th di. Nhng y rt lc quan ni tip thm: S t mt ngy kia s tr
v lm cha sn lm cn rng mt ngy kia s bay ln tri v lm cha t gi
my.
Gi L lm cha mt dy ni c gia nh v mt i qun nh chn khch qua
ng v bt np tin mi l. Y thc hin rt cht ch nguyn tc ca tng
cp rng: Ln th nht khch qua ng b bt vit th v cho gia nh mang
tin n chuc. Tin n ni th ngi c th. Tin n chm, gia nh
h s nhn c bc th th hai vit vi mu ca ngi b bt, ri mt bc
th th ba vi mt ngn tay, ri bc th th t vi mt ci tai ca ngi b bt.
Nu bc th cui cng ny khng c kt qu th giao ko b x, ngha l ngi
b bt b x t. C mt ln ngi em th tr li l mt c gi tr tn l Bnh
Hng.

50

Bnh Hng can m ni vi gi L: Tha i vng tin chng ti khng

c v chng ti ngho. Nhng ti y, i vng bn ti i hoc dng ti lm
n l hoc t thip hay i vng git ti, i vng mun lm g ti th lm
nhng tha cho cha ti.
Gi L ht sc cm ng m ly Bnh Hng hn, nhn Bnh Hng lm con
nui, cho Bnh Hng i hc, dnh cho Bnh Hng mt mn tin hi mn
ln v tha cho ng b. L kh c vi ngi giu nhng rt t t vi ngi
ngho. V vy L c dn trong vng va yu va s.
Nh s n lc ca lut s Xt-ta-pho C-rt, sau mt ngy bin lun, to n
Hong Anh Lun n kt lun rng phi th ng Nguyn v khng th kt
n ng Nguyn vo ti g. Th nht: tuyt i khng c g chng t rng ng
Nguyn l mt tay sai Nga. Th hai: khng c chng c ng Nguyn mun
ph hoi Hng Cng. Th ba: cng sn hay quc gia, iu khng phi l
mt ti li trc php lut Anh.
Th l ng Nguyn thng li.
Nhng by gi i u? Nht c nht ng ca ng u b mt thm Php
v Tng theo di, mt thm Php tht bi trong vic vn ng trc xut
ng, v vy chng ch i ng ra khi Hng Cng l a ng vo mt ci by
khc.
ng Nguyn yu cu i Anh, ng L-d-bai chuyn th yu cu ca ng Nguyn
sang Lun n.
ng Nguyn p tu b mt i, khng i chnh ph Anh tr li.
n Singapo, ng li b bt li Hng Cng. Mt thm Hng Cng ly c ng
i vo thuc a khng c giy php v bt ng mt ln na.
ng L-d-bai li bnh vc ng Nguyn, cu ng ra khi nh t v vi s gip
ca v v bn ng, ng b mt t chc cho ng Nguyn trn.
Vic i trn c t chc rt chu o. Mt thm Php rnh m xung quanh
nh t, s cnh st trung ng, v nh ng L-d-bai, m khng hay g ht.
ng Nguyn trn i, ng vai mt nh bun to Trung Quc. T Hng Cng n
nh mt ngi bn thn ca ng L-d-bai mt thnh ph khc. y ng
Nguyn sng nh mt nh giu i ngh. ng i do trong rng, i thm cc
cha. ng lm quen vi cc ngi vn ngh. ng vit bi cho nhng t bo a
phng bng ting Anh v ting Trung Quc, k tn khc nhau. ng thng tp
th dc ly li sc.
Sau ny khi nhc n chuyn c Hng Cng, ng Nguyn ni vi cc bn:

51

ng Nguyn nh n ng L-d-bai v gia nh ng. Khng c ngi lut s tt

ny c l ng Nguyn cht ri. Khng nhng th, trong sut thi gian ng
Nguyn t, ng L-d-bai v gia nh ng tm mi cch gim nh ni au n
tinh thn v vt cht cho ng Nguyn. Sau nhng phin to kt n, ng L-dbai c ht sc gip ng Nguyn thot nn.
Ngy nay k li chuyn ny, chng ta c th ni khng nhng ng L- d-bai
ng c ng Nguyn bit n, m ng cn ng c nc Vit Nam bit n
v cu c mt ngi con u t ca nhn dn Vit Nam.
Vai tr ca mt s nh bo Anh Hng Cng trong vic ny cng c nhc
li. Khng b kim duyt nh bo ting Trung Quc, nhiu t bo Anh ng
li tng tn nhng bui xt x. Khi ng Nguyn c tha bng, nhng bo y
nhit lit hoan h ng L-d-bai v nghim khc cng kch chnh ph Hng
Cng. Nhng bo y vit: Mt ngi b co nh ng Nguyn may mn tm c
mt lut s tt bnh vc, nhng cn bit bao nhiu ngi v ti khc b bt
v b x oan. V cc bo co y kt lun: phi c xt x cng minh i vi mi
ngi.
Tri li, bo ch thc dn Php ng Dng c mt thi ti tin. Cc bo
ny ni xu ng Nguyn v ba t nhng li ni ht sc v s.
Khi ng Nguyn b mt ri khi Hng Cng, nhng t bo ny phao tin
l ng Nguyn cht trong nh thng. Nhng bo Anh p li. H dy cho
cc bo Php ng Dng phi c mt t t trng trong ngh lm bo,
d l bo ch thuc a.
Nhng t bo Php thuc a tr li mt cch tr tro: No speak English
(Khng bit ni ting Anh). ng Nguyn li mt tch.
ng Nguyn mt tch kh lu, lu hn nhng ln trc. Trong thi gian b cm
t Hng Cng, rt nhiu mt thm v ngi khc bit mt ng. V vy
ng phi cn thn hn v tuyt i gi b mt.
Cc bn thn mn, chc cc bn cng hi hp khi c chuyn ca mt ngi khi
xut hin khi mt tch, li xut hin, li mt tch lun lun v t ngt nh th.
Nm 1934, ngha l mt nm sau khi ng Nguyn mt tch, phong tro cch
mng bt u nhm li. i hi ng Cng sn ng Dng hp ln th nht,
nm 1935.
Nm 1936 Mt trn nhn dn thng li Php. Ngi ta bt u thi hnh mt
vi quyn t do cc thuc a. Ngi ta th mt s t chnh tr. Nhiu t bo
tin b Vit Nam xut bn cng khai. Quc hi Php quyt nh phi nhng
on i biu iu tra n cc thuc a. Mt lung gi dn ch, cn rt yu t,
nhng d sao cng l mt lung gi dn ch, bt u thi trong nc.

52

ng cng sn ng Dng pht ng mt phong tro mi, gi l ng Dng

i hi. Khp ni nhng u ban hnh ng, nhng bui ni chuyn, nhng cuc
mt tinh c t chc vi mc ch thu thp nguyn vng ca nhn dn
chuyn n nhng phi on kim tra. Nhng im chnh trong cng lnh ca
i hi l:
a. Thnh lp mt trn dn ch,
b. Nng cao mc sng nhn dn,
c. Nhn dn c quyn t do dn ch, bu c hi ng a phng.
Trong ba nm, phong tro Mt trn dn ch hot ng cng khai. Nhng cuc
bi cng v tun hnh th uy ln n ra trong cc thnh ph, c bit Si Gn,
H Ni, Hi Phng, Vinh v.v.
Th thuyn u tranh i ci thin sinh hot, ngy lm tm gi v c t chc
cng on. H thu c t nhiu thng li. Ngy lm tm gii bt u thi hnh
mt vi ni. Nhng ngi lao ng tay chn v tr c t chc nhng hi
tng t, hi i hu, hp tc x. Hng triu nng dn biu tnh i gim su
cao thu nng. Thnh thong nhng lnh t ca phong tro nhn c nhng
kin, nhng li khuyn bo hoc nhng li ph bnh khng bit ai gi n.
Nhiu ngi on rng chnh ng Nguyn gi n nhng khng ai bit chc
chn. Mt ngi hi ng Nguyn v vn y, ng mm ci m khng
tr li.
Phong tro c nhiu kt qu, v ang pht trin.
Nhng i chin th gii th hai bng n. Nhng quyn dn ch li b bp
nght, phong tro dn ch b n p. Bo ch b ng ca. Cc t chc b gii
tn.
Nhng t chnh tr c trc c tha nay li b bt, thc dn cn bt thm
nhng t chnh tr mi.
Nh t v tri tp trung cht nch. S khng b li din ra tn c hn.
chu u, Php thua trn. Hai triu lnh Php v mt trm nm mi tng
Php b qun i Htle cm t. T Pari n Tua (Tours), t Tua n Boc
(Bordeaux) chnh ph Php chy trn. Ni cc Rayn , Ptanh (Ptain) v
La-van (Laval) k hip c u hng c.
Hai tn ny t chc chnh ph b nhn mt thnh ph nh l Visi (Vichy).
Php thua c, Nht nhanh tay nm ly c hi xm lc ng Dng.

53

Thc dn Php ng Dng cng anh dng u hng qun Nht nh ng

bn ca chng Php u hng Htle. Sau trn giao chin nh Lng Sn
trn bin gii VitHoa, nhng ngi bo h Vit Nam ngoan ngon m ca
Vit Nam n k xm lc mi.
Lp tc, mt li ku gi vang di khp nc Vit Nam:
Nhn dn Vit Nam ta hy ng v pha ng minh!
nh ui Nht, Php, tiu tr Vit gian!
u tranh cho c lp ca T quc!
Ngi Vit Nam, chng ta hy on kt li!
l li ku gi ca Vit Nam c lp ng minh hay Vit Minh, thng 5 nm
1941.
Chng trnh ca Vit Minh rt gin n r rng. Mi ngi Vit Nam u hiu
chng trnh , tha nhn v ng h chng trnh , v vy Vit Minh pht
trin rt chng, mc du b khng b gt gao.
Phong tro ny do ng Nguyn ng u.
Nhn dn Vit Nam khng u hng Nht. H ni dy lm cuc khi ngha Bc
Sn thng 9 nm 1940. Thc dn Php sau khi qu gi m chn phtxt Nht,
quay li bn git nhn dn Bc Sn.
Cui nm 1940, chin tranh n ra gia Xim v Php ng Dng. Bn
thc dn mun a lnh Vit Nam ra trn. Vit Nam khng mun nh li ngi
Xim, cht v ch cho quc Php, h quay sng li cng nhn dn Nam
b ni dy khi ngha thng 11 nm 1940.
S n p ca Php ht sc tn bo, nhiu lng b t. Hng vn ngi b cht.
Hng trm c gi, n b, tr con b xuyn dy thp qua bn tay, qua bp chn,
tri li vi nhau v b qung xung bin. nhiu ni khc bn Php bt ngi
lt trn, bt t o huyt ri chn sng h.
Thc dn Php hp tc vi phtxt Nht treo gii ly u nhng ngi cch
mng Vit Nam. Qun i pht-xt Php, Nht, khng b tn st nhn dn.
Nhng khng th ngn cn Vit Minh pht trin nh du kch chng li Nht
v Php.
Lc by gi cc nc ng minh ang gp kh khn. c v Nht lm ma lm
gi. Nhng ng Nguyn on trc mt cch chc chn:

54

ng minh s thng.
Nht v Php ng Dng chng chy s bn nhau.
Vit Nam s ginh c c lp.
Chin tranh du kch do Vit Minh lnh o dn dn pht trin vi nhng v kh
th s, gm, gio mc, v mt s t khu sng cp c ca gic. n lc
cn tranh th thm s gip ca ng minh.
ng minh gn nht v c quan h nht n vic chng Nht Vit Minh l
Trung Quc. V vy, phi tm n Trung Quc.
Trong nhng ngi cch mng Vit Nam, ng Nguyn l ngi hiu bit v
Trung Quc v ngi Trung Quc hn ht. V vy mi ngi ng thanh c ng
Nguyn i Trung Quc. i b n Trng Khnh khng phi l mt vic d dng.
Nhng ng Nguyn nhn li ra i.
nh lc hng bn mt thm, ng Nguyn ly tn l H Ch Minh. V t
, ngi ta gi ng Nguyn l C H.
i lin mi m v nm ngy, C H n mt th trn Trung Quc, cha kp
ngh chn th chiu hm C b bt.
V gian kh li bt u.
Quc dn ng giam C vo nh lao C.H.S hn hai tun, ngy mang gng,
m cm chn. C quen huyn trng, trc kia gp nhau Q. L. Nhng
huyn trng t chi khng gp C. C gi in cho nhng nh cm quyn cao
cp, khng thy tr li.
Mt thng ri sau, ngi ta gii C H i nhng khng cho C bit i u.
Tay b tri git cnh khuu, c mang vng xch, c su ngi lnh mang sng
gii i, C H Ch Minh i mi, i mi nhng vn khng bit i u. Dm ma
di nng, tro ni qua trung.
Mi bui sng, g gy u, ngi ta gii C H i. Mi bui chiu, khi chim
v t, ngi ta dng li trong mt a phng no , giam C vo trong x lim
trn mt ng r bn, khng ci tri cho C ng.
Gian kh nh vy, nhng C vn vui v. C sung sng c thy phong cnh
thay i. C va i va ngm nga. Thnh thong C H lm th. n mt huyn
l no, ngi ta gi C mt tun hoc mi lm hm trong nh t huyn.
l nhng ngy kh s nht.

55

n ung thiu, khng kh thiu, bn thu, ln vi nhng ngi mc bnh giang

mai, nghin thuc phin. Nh t thng cht nch, ngi n sau khng c ch
nm. Ban m C H thng phi ngi trn cu x ngay trong phng giam.
Nhng C vn khng c yn n. Lu lu C li phi ng dy nhng ch
cho mt ngi i v sinh m.
Mi ba sng C phi i thng v qut nh giam.
Mt hm, khi ng dy, C thy ngi nm bn cnh da vo lng C cht
cng. C phi cng vi mt ngi t khc mang xc cht ra ngoi sn. trong
nh t ai cht mc ai, chng ai . Ci lm cho C kh nht l gh v rn.
C b gh khp ngi, y c cnh tay v bn tay. Khng phi l mt
th m l hai th gh: gh rui nga v l, cn rn th v s. Khng c cch
g tr tit c rn. u cng c: trong qun o, trong chn chiu, trong vn
nm. Rn v rp tranh nhau hnh h nhng ngi t. m n h cn b mt
k th ng s na l mui. Trong t ngi ta gi l rp l chin xa, rn l xe
tng v mui l tu bay.
V vy m C gy nh ci que ci. Tc chng bc v rng nhiu. Mt nhn km.
Nhng C kh nht l mt th gi ngi khng. Trong khi C H l lt tm thn
mt l t nh giam ny n nh giam khc, c l nhng vic ln ang dn dp
trong nc v trn th gii. Ai khuyn bo ng ch? Ai gip y mnh vic
t chc? C l cc nc ng minh b ln ng Dng? C l Php
Nht cn nhau? C l cc ng ch ng Cng sn ng Dng v cc hi
vin Vit Minh ng au n hi nhau C H b tai nn g?
Lng C H ri nh t v, v phi ngi im v ch trong khi cng vic ang i hi
C v thi gian i qua khng ch ngi.
C H tip tc i, b tri v b xch nh th trong hn tm mi ngy. C tri
qua gn ba mi nh t x v huyn. Cui cng C n Qu Lm.
Li b giam mt thng ri. Mt ngi bn hi C: i t Qu Lm, C thy
nh th no?
C H ci ni: Nhc li lm g chuyn c.
T Qu Lm ngi ta gii C i Liu Chu, giam vo nh giam qun s.
y C c hng Ch chnh tr. C cm n, mi lm pht bui
sng v mi lm pht bui chiu i v sinh, c ngi gc. Khng b gng,
khng b xch. Thnh thong C c th c mt t bo hoc mt quyn sch.
Mt hm Cc trng Cc chnh tr n ct tc trong phng ngi gc. ng
ny h lnh ngi gc cho php C i do na gi trong sn c, ct tc cho
C v cho C tm nc nng.

56

c Pht t i t i bi, tt bit bao! My hm sau gh ln gn mt na.

Trong nh t ny C H c bit Liu Chu c t chc Vit Nam Cch
mng ng minh Hi. C c bit rng mnh b cm t lu hn na v ngi
ta nghi C sang Trung Quc ph t chc .
Cch mng ng minh Hi c hai lnh t: Trng Bi Cng v Nguyn Hi
Thn, c hai u Trung Quc bn mi nm nay. Trng Bi Cng ng
quan nm, lm vic trong qun i Quc dn ng. Trc kia, Trng trnh
lin lc vi nhng ngi ng hng v khng tham gia mt phong tro cch
mng no. Nguyn Hi Thn gn by mi tui, qun ht ting Vit Nam.
Nguyn Hi Thn sang Trung Quc nm 1905 vi c Phan Bi Chu. C Phan
ri b Nguyn Hi Thn t nhng ngy u. T y Nguyn Hi Thn lm
ngh xem s t vi kim n v nui v con. Nh ngh ny, Nguyn Hi Thn
quen bit nhiu quan li Trung Quc. Cng nh Trng Bi Cng, Nguyn Hi
Thn khng hot ng g. Nhng sau khi c Phan mt. Nguyn Hi Thn
t nhn l ngi tha k ca c, Trng v Nguyn tranh nhau lm lnh t.
Cn mt lnh t th ba: Trn Bo, mt thanh nin phiu lu, lai lch khng r
rng.
Trng Bi Cng v Trn Bo n cnh vi nhau. Cho nn h mnh hn Nguyn
Hi Thn.
T chc ny trng vo s gip ca Quc dn ng m sng.
B giam mi bn thng th C H c tha, nhng vn b qun ch.
Ra khi t, C H thy mt km i, chn yu i khng bc c.
C t nh: Mt chin s m b bnh t thp th cn lm g c?
C H ra sc tp leo ni, tp nhn vo bng ti v.v quyt tm cha cho khi
bnh chn v mt.
t thng sau, C yu cu tr v nc vi mt vi hi vin ca Cch mng ng
minh do C chn. Tng Trng Pht Khu cho php. Song nhng ngi Vit
Nam Cch mng ng minh Hi kch lit chng li.
Cui cng, C tr v nc sau hai nm vng mt. C H li lnh o Vit Minh,
by gi thnh mt on th ln mnh c nh hng khp nc.
Du kch Vit Minh thng i nh p qun i PhpNht. Php-Nht tuyn
truyn m chng Vit Minh, ni Vit Minh l cng sn, nhn ch th v tin bc
ca Mctkhoa, v.v NhtPhp cng vu khng th Vit Minh cng c
nhn dn thng yu ng h. Ngi Vit Nam t nh: K th ca k th l bn
ca chng ta. Cn qun Nht th thy thua n ni. Ngi Vit Nam ch i
ng minh b vo ng Dng.

57

Nm 1943, qun i Lin X qut bi qun pht-xt Ht- le, thng trn Sta-lin
g-rt lng ly, tiu dit hng ba mi vn qun c.
V li d on ca C H thnh s tht: mng 9 thng 3 nm 1945 Nht ht
cng Php.
Cui nm 1944, mt chic my bay M ln trn Cao Bng v b hng my. Phi
cng tr tui trung u Sao (Shaw) nhy d xung mt hn ni gn tnh l. Sao
c Vit Minh cu thot.
Trc vic ny, Vit Minh ch th cho cc hi vin trong ton quc phi
c gng gip ng mnh. Nhng ngi Vit Minh Nam b lin lc
b mt c vi nhiu lnh M, Anh b giam Si Gn, nhng v khng hiu
ting ca nhau nn h khng th tho lun v lm nhng vic c ch hn.
My bay va ri xung, bn Php c tin lin cho lnh vy rng, tho my v
tm ngi phi cng.
Mt lt sau, Nht n, chim chic my bay v buc ti Php phi cng
trn thot v do s nghim tr nu Php khng tm thy phi cng M.
Trung u Sao c nhng ngi bn mi dn ng v bo v thot khi
nguy him v trn trong mt ci hang. Hm sau Vit Minh a ngi phi cng
M n bin gii Trung Hoa. H lp thnh 3 nhm, nhm i trc d ng,
nhm th hai a phi cng i v nhm sau ht bo v rt lui nu xy ra
nguy him. H ch i ban m, tro nhng con ng mn trnh ng ci. Mc
du cn thn nh th, h cng phi i quanh co trnh Php, Nht. Php
v Nht on rng phi cng M ch c mt ng trn sang Trung Quc. Chng
h lnh cho tt c cc lng trong vng ny phi canh gc ng ci, ng
hm c ngy ln m. Chng ha s thng nhiu tin v mui cho ngi no
bt c phi cng. Chng do s trng pht nng nhng ngi no gip phi
cng trn thot. Chng cho lnh sc so khp ni.
V vy phi gn mt thng, Sao v cc bn Vit Minh mi vt qua c mt
qung ng su mi cy s.
Sao rt vui sng khi c gp C H gn bin gii. T mt thng nay nhn ni,
Sao by gi c th tha h ni! Sao yu cu C H i vi mnh n B Tng
t lnh khng qun Cn Minh. C H vui lng nhn li, mt mt gip Sao,
mt mt C H cng cn gp cc bn Vn Nam. Sau nm ngy i ng
trn t Trung Quc, hai ngi phi xa nhau. C H tip tc i b mt mnh,
cn Sao i nga theo mt hng khc, ri sau i my bay.
i b thm mi lm ngy, C H n Cn Minh th Sao v M.

58

Ngi M Cn Minh n gp C H cm n gip mt ng ng ca

h v gi C H thuc men tin bc tng nhng ngi Vit Minh tham gia
vo vic cu thot ngi phi cng. C H nhn thuc nhng khng nhn tin.
Ri t Cn Minh C H i Qung Ty.
C gp tng Snn (Chennault), Tng t lnh Khng qun M Trung
Quc.
Tng Snn hi Vit Minh c vui lng gip vic t chc cu gip nhng
ngi phi cng ng minh b ri ng Dng khng? C H tr li rng bn
phn ca nhng ngi chng phtxt l lm tt c nhng vic
g h c th lm gip ng minh.
Trung u Phen c tng Snn giao cho vic t chc cu gip nhng phi
cng, cn C H i Qung Ty tm Cch mng ng minh.
Qung Ty, C H gp nhng ngi Cch mng ng minh. H ch cn li
mt trm ngi, nhng ngi khc tht lc khi Nht tin vo Liu Chu.
C H yu cu a vi chin s tr v nc cng hot ng trong nc.
Cng nh ln trc, cc nh ng cc Trung Quc tn thnh. Song nhng
lnh t ca Cch mng ng minh th phn i. C H tr v nc vi mi
ng ch. Nh th C H i b hn mt thng, c i ln v.
Ngy mng 9 thng 3 nm 1945, Php chng c yu t H Ni v Lng Sn.
Trong nhng thnh ph v cc tnh khc th Nht qut sch Php. Thng dn
Php b Nht bt. Binh s Php th u hng hoc chy trn.
Vi hm sau th Nht chim Cao Bng. Trc khi chy, Php nm lu n
vo nh t, git hn mt trm t chnh tr Vit Nam.
iu cng tn c hn, hn h hn, khi ngi ta bit Vit Minh, ngay hm
mng 9 thng 3, ban b khp nc bn ch th, ni dung nh sau:
Ngi Php khng cn l k th ca chng ta na. H tr thnh nhng
ngi b nn. V tnh nhn loi, ton th ng bo, trc ht l hi vin Vit Minh
phi c gng gip ngi Php b phtxt Nht bc hi.
Nu c nhng ngi Php mun u tranh chng Nht, chng ta nhn h vo
hng ng ca chng ta nh anh em. Chng ta nn nh rng by
gi k th s mt ca nc ta l phtxt Nht
Vit Minh gip nhiu Php kiu v binh s Php trn sang Trung Quc.
Nhiu nhm binh s Php c n tip t t trong khu vc do Vit Minh kim
sot. Vit Minh gip h ch , n, ung, v.v Song ngi Php vn nghi ng.

59

H khng th hiu ti sao trc kia Vit Minh phn i h kch lit, hm nay
cng nhng Vit Minh y m li tip i h t t nh th?
Ngi Php lun lun khng tin lng thnh tht ca Vit Minh. H s mc la.
Tuy c Vit Minh gip , nhng binh s Php vn b mt lin lc vi bn
th ph chng li Vit Minh! V khi di i, kh gii tha h li em cho th ph,
hoc ph hu, ch khng cho Vit Minh.
Tam o trc kia l ni ngh mt ca Php, by gi Nht dng lm tri tp
trung, giam cm mt trm Php kiu. Mt hm, du kch Vit Minh tn cng Tam
o, gii thot nhng ngi Php b t. Song phn ln nhng ngi Php ny
chy trn vo rng ch khng mun du kch Vit Minh bo v. H ni: Vit Minh
d man s ct c tt c chng ta. Cht trong rng cn hn l theo Vit Minh.
Ch hai mi ngi liu ni: H n tht hoc Vit Minh n tht cng th c.
Chng ta c theo nhng ngi du kch v n u th n!
Trong s ny, c c n b, tr con v ng gi, nhng cng s, k s, gio
s v sinh vin. H n u cng c tip i t t. Mc du vng ny ngho,
th g cng kh kim, nhng h c Vit Minh lo cho n ung y khng
mt mt xu.
H rt cm ng v ngc nhin. t lng bit n, mt vi ngi nh hai
v chng gio s Bcna (Bernard) vit nhng th ni r nhng iu h
tai nghe mt thy vng Vit Minh.
V th, thc dn Php cho h l b phn bi, b Vit Minh mua chuc. V hai
v chng gio s ny lp tc b a v Php.
Song nhng ngi Php hp tc vi Nht, dng v v con gi cho Nht
lm th k, nh my, v vn vn c thc dn Php coi l nhng ngi
khn ngoan ng knh.
C nhng ngi Php v s ny khng phi t, c Vit Minh gip vt
qua bin gii Trung Quc. H t li i i nh n, v.v Nhng n Cn Minh
th h gi ging ni xu Vit Minh. H ba t rng Vit Minh i mt vn, hai
vn ng a mt ngi Php qua bin gii, hoc Vit Minh cp git
hnh l ca nhng ngi Php b sa vo tay h.
(Ht phn 4, mi xem tip phn 5)
TRN DN TIN: Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch (P5)
TRN DN TIN

60

Sau ngy mng 9 thng 3 nm 1945, Nht tuyn b Vit Nam c lp, Bo
i tuyn b b ch c l Php v theo ch mi l Nht.
Lp tc, Vit Minh ra mt bn tuyn ngn ni:
Li tuyn b Vit Nam c lp ca Nht l mt s la di. c lp y ch l
mt th c lp gi hiu. Chng ta phi kin quyt u tranh chng phtxt
Nht ginh li c lp tht s cho T quc.
Lc bn Nguyn Tng Tam theo Nht, ngc i ngi Php, st hi Vit
Minh v bt cc, i tng tin.
Nht a Trn Trng Kim ra lm th tng, sai Kim t chc mt chnh ph
v mt qun i b nhn i vi qun i Nht nh Vit Minh. Lc by gi
Vit Minh kim sot by tnh min Bc Bc B. i qun ca Kim b Vit
Minh tc kh gii. Vi v kh ny, du kch Vit Minh pht trin cng nhanh
chng v mnh m.
Mt ln nm chin s du kch Vit Minh bt hai mi by xe tip t ca Nht.
Khng phi Vit Minh l thn thnh, khng, h ch l nhng ngi cng nhn,
nng dn, tr thc, trong c c ph n. H cha bao gi hc qua mt trng
qun s. Nhiu ngi ln u tin bn sng v nm lu n.
Ci g lm cho h tr thnh ngi anh dng? l lng yu nc. V sao
h nh gii? Bi v h hiu r tnh hnh a phng. H bit mi hn , mi
bi cy, mi sui nh, mi ng hm. H thy qun th nhng qun th khng
thy h.
Chnh ph Kim cng khng thu c thu. V ng Cng sn ng Dng
pht ng cao tro khng Nht, cu nc, v Vit Minh tung ra khu hiu:
u tranh chng Nht, chng b nhn!
Khng mt ht thc, khng mt xu nh cho chng n!
u tranh v c lp thc s!
Gip ng minh!
Chnh ph Kim, ng i Vit v phtxt Nht cng nhau tuyn truyn kch lit
chng Vit Minh.
Hng ngy my bay Nht ri truyn n khp cc lng. Hng tn sch bo c
ph bin nhng ni dung vn nh c:
Vit Minh phn li c lp T quc.

61

Vit Minh b Trung Quc, M, Lin X mua chuc.

Vit Minh l cng sn, l chuyn ch.
Vit Minh l c ti .
Nhng tuyn truyn ca chng khng c kt qu g.
Nht bn thay i chin thut. Chng vit th cho cc lnh t Vit Minh. Nhng
bc th ny va d d, va do nt. V d thng thng cui th vit
nh th ny: Cc anh hy chn ly mt con ng. Cc anh ch c hai con
ng: hoc l hp tc thn thin vi Nht, hoc l b Nht tiu dit.
Vit Minh khng tr li, v cp trn c ch th l ch tr li bn Nht bng ting
sng ch khng phi bng li ni.
Cui cng Nht phi vit th thng ln C H Ch Minh.
Ngi ta c th vit thnh mt quyn truyn l th vi nhng l th y. Nhng
k lut cht ch ca cc chin s du kch l khng c ci g c th lm gim tinh
thn quyt chin ca h. H lun lun lm gng phc tng k lut. V vy
nhng bc th c xong t ngay.
Chng ti nh ng Lm, mt nh bo du kch v th k lm thi ca C H, cho
bit nguyn vn nhng bc th . Th th ny:
Gi ng H Ch Minh, Lnh t Vit Minh v bn thn ca chng ti
Chng ti thnh tht tha nhn rng ng l ngi yu nc chn chnh v chin
s ca ng l nhng ngi can m. V pha ng, cng nn bit l ngi Nht
chng ti gip Vit Nam ui Php v ginh li c lp cho T quc
cc ng.
Hn na, phi chng ng v chng ti u l lng ging? Phi chng chng ta
l anh em cng ging da vng? Ti sao chng ta khng th hp tc vi nhau,
ginh ly vinh quang cho dn tc chng ta? Ci g chia r chng ta? Khng
c g c. Nu c nhng chuyn hiu lm to nh, chng ta c th dn xp c.
ng khng nn tin M v Trung Quc. Ming h ngm mt nhng lng h y
thuc c. Chng ti mong ng s xt li chnh sch ca ng m hp tc ho
bnh vi chng ti. Chng ti sn sng gip cc ng. Trong khi ch i tr
li, chng ti mong ng nhn li cho knh cn ca chng ti.
K tn: T lnh cao cp qun i Nht hong Bc B
Tip theo th ny cn c mt th khc theo yu cu gp C H.

62

Trong th vit:
Ch hn gp v gi gp do cc ng nh. Chng ti s n khng mang v kh.
Chng ti tin chc l chng ti s c yn n trong tay cc ng m chng ti
bit l chn chnh v anh dng
Nhng bc th y khng c tr li, kt qu l chin tranh thm kch lit.
Qun i gii phng Vit Nam t chc t bn nm nay, lc u ch c ba mi
lm ngi tnh nguyn, hai mtctng, ba sng sn, mt mde, gio, mc
v.v v do ng ch V Nguyn Gip ch huy, ngy nay hn mt vn ngi
trong Khu gii phng, khng k nhng qun i du kch hot ng b mt ri rc
trong ton quc. i qun ny c nhiu kh gii cp c ca gic.
Qun dn i hi hp c i biu khp ni v d. Nhiu ngi i b hng
thng v d i hi.
Nhng vn chnh tr trong chng trnh ngh s l:
Sa son khi ngha ginh chnh quyn.
Hp tc vi ng minh khi ng minh b.
Cuc tho lun bt u. Nhng ngay t chiu hm th nht, mt tin tc quan
trng o ln c k hoch ca i hi: Nht u hng ng minh.
Hm sau, i hi ch tho lun vn : khi ngha ginh chnh quyn.
hoch khi ngha c chun b t lu, ch c vic a ra cho cc i
biu a phng xt li v b quyt. Mt u ban hnh ng c c vit bn
tuyn ngn tng khi ngha. V c ngi chu trch nhim lnh o a
phng.
Mt y ban trung ng c th lm nhim v chnh ph lm thi c c ra.
C H Ch Minh c ton th hi ngh c lm Ch tch.
Cng vic xong vo khong by gi ti.
Lin y, y ban trung ng mi thnh lp hp phin hp u tin.
n na m cc i biu hng hi ra v mang theo k hoch v mnh lnh
khi ngha.
Ngy 16 thng 8 nm 1945, nhng i du kch Vit Minh xut pht. Trc khi
xut pht, h c hnh l cho c v nghe Ch tch y ban qun s V Nguyn
Gip c bn tuyn ngn.

63

C H v st nn khng th d bui xut pht.

Hng ng xut pht va i va ht, dn chng nhit lit hoan h. Ngi ch huy
tr tui cc i du kch l Quang Trung hin ngang i di l c sao vng.
T thnh ph n thn qu, u u cng ni dy hng ng khi ngha.
Khp ni xut hin c sao vng v nhng biu ng ca Vit Minh.
o phtxt Nht!
Vit Nam c lp mun nm!
Ton dn v trang ng ln!
Khp ni, nhng i du kch mc ra. H sa son kh gii cng khai; sng kp,
cung tn, i ao, mc, gio Ph n cng khng km hng hi. Ngi ta
tuyn thm nhng i vin mi.
Du kch bt u tn cng nhng n Nht.
Nht b tan r.
Chnh ph Trn Trng Kim cng tan r hn na.
Khi ngha lan khp t Bc n Nam.
Ngy 19 thng 8 nm 1945, khi ngha thng li. T v sau, ngy lch s
ny gi l Cch mng thng Tm.
Chnh quyn v tay nhn dn.
Nhn dn say sa v sung sng. C sao vng php phi t nh lu n
nh tranh, t thnh th n thn qu.
Bo i xin thoi v. Trong li tuyn co thoi v, Bo i ni: Ti mun lm
cng dn mt nc t do hn l lm vua mt nc n l
Nhn dn mong i C H Ch Minh.
Mc du ang m, C H quyt nh v vi nhn dn th .
Dc ng n Thi Nguyn, cch H Ni su mi cy s, Vit Minh cn phi
nh nhau vi Nht. Thi Nguyn nh nhau kch lit trong hai ngy. Chnh
ng ch V Nguyn Gip ph trch gii phng thnh ph ny.

64

Sau khi Thi Nguyn gii phng, C H mi tip tc ln ng v H Ni.

Th m thc dn Php ba t rng ng H Ch Minh c Nht gip
v l mt tay sai ca Nht!.
n Trung Chu, C H rt au n thy nn lt tn ph! Nc ph mnh
mng. ng s b ngp. Sn vn b hng. Nhng cnh ng la rng bin
thnh b nc. Nn lt ngha l nn i. V nn lt xy ra sau khi bn Php
Nht cp thc nm 19441945 gy nn i d di ma xun nm y, nn i
lm cht hn hai triu ngi Vit Nam v Bc B v min Bc Trung B.
V cu ni u tin ca C H l lm th no cu nhn dn ra khi chn
cng v nn i.
C H vo H Ni.
Chnh ph lm thi hp, C H ngh thi hnh chnh sch on kt rng ri,
thnh lp chnh ph thng nht ton quc, bao gm nhng i biu cc ng
phi yu nc v nhng nhn s khng ng phi c danh vng.
ngh ca C H c mi ngi tn thnh. Nhiu u vin Vit Minh trong
Chnh ph lm thi t ng yu cu rt lui nhng ch cho nhng ngi
khng phi Vit Minh.
Chnh ph u tin ca nc Vit Nam Dn ch Cng ho ra i. Gn mt na
B trng khng phi Vit Minh nh cc ng Nguyn Mnh H Cng gio,
Nguyn Vn T hc gi, V Trng Khnh lut s v.v
Mi ngi ng thanh c C H Ch Minh lm Ch tch nc Cng ho.
C H ph trch bn tho Tuyn ngn c lp ca Vit Nam. Di y
l nguyn vn bn Tuyn ngn .
Tuyn ngn c lp
Hi ng bo c nc,
Tt c mi ngi sinh ra u c quyn bnh ng. To ho cho h nhng quyn
khng ai c th xm phm c; trong nhng quyn y, c quyn c sng,
quyn t do v quyn mu cu hnh phc.
Li bt h y trong bn Tuyn ngn c lp nm 1776 ca nc M. Suy
rng ra, cu y c ngha l: tt c cc dn tc trn th gii u sinh ra bnh
ng; dn tc no cng c quyn sng, quyn sung sng v quyn t do.
Bn tuyn ngn Nhn quyn v Dn quyn ca Cch mng Php nm 1791
cng ni:

65

Ngi ta sinh ra t do v bnh ng v quyn li, v phi lun lun c t do

v bnh ng v quyn li.
l nhng l phi khng ai chi ci c.
Th m hn tm mi nm nay, bn thc dn Php li dng l c t do, bnh
ng, bc i, n cp t nc ta, p bc ng bo ta. Hnh ng ca chng
tri hn vi nhn o v chnh ngha.
V chnh tr chng tuyt i khng cho nhn dn ta mt cht t do dn ch no.
Chng thi hnh nhng lut php d man. Chng lp ba ch khc nhau
Trung, Nam, Bc ngn cn vic thng nht nc nh ca ta, ngn cn
dn tc ta on kt.
Chng lp ra nh t nhiu hn trng hc. Chng thng tay chm git nhng
ngi yu nc thng ni ca ta. Chng tm cc cuc khi ngha ca ta trong
nhng b mu.
Chng rng buc d lun, thi hnh chnh sch ngu dn.
Chng dng thuc phin, ru cn, lm cho ni ging ta suy nhc.
V kinh t, chng bc lt dn ta n xng tu, khin cho dn ta ngho nn,
thiu thn, nc ta x xc, tiu iu.
Chng cp khng rung t, hm m, nguyn liu.
Chng gi c quyn in giy bc, xut cng v nhp cng.
Chng t ra hng trm th thu v l, lm cho dn ta, nht l dn cy v dn
bun, tr nn bn cng.
Chng khng cho cc nh t sn ta ngc u ln.
Chng bc lt cng nhn ta mt cch v cng tn nhn.
Ma thu nm 1940, pht xt Nht n xm lng ng Dng m thm cn
c nh ng minh, th bn thc dn Php qu gi u hng, m ca nc ta
rc Nht. T dn ta chu hai tng xing xch: Php v Nht. T dn ta
cng cc kh, ngho nn. Kt qu l cui nm ngoi sang u nm nay,
t Qung Tr n Bc k, hn hai triu ng bo ta b cht i.
Ngy mng 9 thng 3 nm nay, Nht tc kh gii ca qun i Php. Bn thc
dn Php hoc b chy, hoc u hng. Th l chng nhng chng khng bo
h c ta, tri li trong nm nm, chng bn nc ta hai ln cho Nht.

66

Trc ngy mng 9 thng 3, bit bao ln Vit Minh ku gi ngi Php lin
minh chng Nht. Bn thc dn Php khng p ng, li thng tay khng
b Vit Minh hn na.
Thm ch n khi thua chy, chng cn nhn tm git nt s ng t chnh
tr Yn Bi v Cao Bng.
Tuy vy, i vi ngi Php, ng bo ta vn gi mt thi khoan hng
v nhn o. Sau cuc bin ng ngy mng 9 thng 3, Vit Minh gip cho
nhiu ngi Php chy qua bin thu, li cu cho nhiu ngi Php ra khi nh
giam Nht, v bo v tnh mng v ti sn cho h.
S tht l t ma Thu nm 1940, nc ta thnh thuc a ca Nht,
ch khng phi thuc a ca Php na. Khi Nht hng ng minh th nhn dn
c nc ta ni dy ginh chnh quyn, lp nn nc Vit Nam Dn ch Cng
ho.
S tht l dn ta ly li nc Vit Nam t tay Nht, ch khng phi t tay
Php.
Php chy, Nht hng, vua Bo i thoi v. Dn ta nh cc xing xch
thc dn gn mt trm nm nay gy dng nn nc Vit Nam c lp. Dn
ta li nh ch qun ch my mi th k m lp nn ch dn
ch cng ho.
Bi th cho nn, chng ti lm thi Chnh ph ca nc Vit Nam mi i
biu cho ton dn Vit Nam, tuyn b thot ly hn quan h thc dn vi Php,
xo b ht nhng hip c, m Php k v nc Vit Nam, xo b tt
c mi c quyn ca Php trn t nc Vit Nam.
Ton dn Vit Nam, trn di mt lng, kin quyt chng li m mu ca bn
thc dn Php.
Chng ti tin rng cc nc ng minh cng nhn nhng nguyn tc dn tc
bnh ng cc hi ngh Thrng v Pharanxisc, quyt khng th khng
cng nhn quyn c lp ca dn Vit Nam.
Mt dn tc gan gc chng ch n l ca Php hn tm mi nm nay, mt
dn tc gan gc ng v phe ng minh chng pht xt my nm nay, dn
tc phi c t do! Dn tc phi c c lp.
V nhng l trn, chng ti Chnh ph lm thi ca nc Vit Nam Dn
ch Cng ho trnh trng tuyn b vi c th gii rng:

67

Nc Vit Nam c quyn hng t do v c lp, v s tht thnh mt

nc t do, c lp. Ton th dn tc Vit Nam quyt em tt c tinh thn
v lc lng, tnh mng v ca ci gi vng quyn t do, c lp y.
***
Sau khi c bn tho cho nhng ngi cng tc thn cn nghe v hi kin
h (y l mt thi quen ca C H hi kin ngi khc ph bnh cng vic
mnh lm), C H khng giu ni s sung sng. C H ni trong i C, C
vit nhiu, nhng n by gi mi vit c mt bn Tuyn ngn nh vy.
Tht vy, bn Tuyn ngn c lp l kt qu ca nhng bn yu cu gi cho
hi ngh Vcxy m C H vit nm 1919 v chng trnh Vit Minh m
C H vit nm 1941. Hn na, bn Tuyn ngn c lp l kt qu ca
nhng bn Tuyn ngn khc ca tin bi nh cc c Th Khoa Hun, Phan
nh Phng, Hong Hoa Thm, Phan Bi Chu v ca nhiu ngi khc, ca
bao nhiu sch bo truyn n b mt vit bng mu v nc mt ca nhng
nh yu nc t hn tm mi nm nay.
Bn Tuyn ngn c lp l hoa l qu ca bao nhiu mu v bao nhiu
tnh mng hy sinh ca nhng con ngi anh dng ca Vit Nam trong nh t,
trong tri tp trung, trong nhng hi o xa xi, trn my chm, trn chin
trng.
Bn Tuyn ngn c lp l kt qu ca bao nhiu hy vng, gng sc v tin
tng ca hn hai mi triu nhn dn Vit Nam.
Bn Tuyn ngn c lp l mt trang v vang trong lch s Vit Nam. N chm
dt chnh th v qun th chuyn ch v ch thc dn p bc.
N m ra mt k nguyn mi dn ch cng ho.
Ngy mng 2 thng 9 nm 1945.
Ngy Chnh ph H Ch Minh ra mt nhn dn.
H Ch tch sa son i d l. C H cht thy mnh khng c qun o.
V vic qun o c hai chuyn ng k:
1. Va mi rng v n H Ni, mt v quan ngoi quc n cho
H Ch tch, v quan ny bn qun ka ki v o bng vi d. V quan th tht
l khng c o no khc. Lp tc Ch tch ci o khoc ngoi v biu ngi
v quan y. Thy ngi ny cm ng v bn khon khng mun nhn
chic o, Ch tch ci ni: Chng ta quen bit nhau khng nn khch kh. Anh

68

nhn i. Ti cn c mt ci o na. V ngi v quan i ra vi b qun o y

, cn Ch tch th sut ngy mc o s mi.
2. Vi nm trc i chin th gii ln th hai, thuyn trng mt chic tu
ngoi quc n cho th trng mt hi cng M. Th trng bn qun o
ng tip khch. Sau cuc gp g ny, xy ra nhng s rc ri v ngoi giao
gia hai nc.
Nhng cu chuyn ny tuy l bnh thng, nhng t r tnh cm khc nhau
gia cc hng ngi.
Trong rng, H Ch tch cng nh cc chin s du kch, ai cng bn qun i v
trn. V H Ni, H Ch tch cng gi nguyn b qun o khi trong rng.
Ngi ta n cc hng tm kim. Cui cng ngi ta tm thy mt b qun o
ka ki v i dp cao su cho H Ch tch. n mc nh th, Ch tch ra mt ng
bo.
Mt v Ch tch trm ln thay i tn, lm mi hai ngh khc nhau,
b t nhiu ln, mt ln b kt n t hnh, mt ln c tin l cht nhn dn
ch i c thy, khng nhng l v Ch tch u tin ca nc Cng ho
mi, m cn l mt v Ch tch khc thng.
y l mt nh bo k li cm tng ca mnh sau bui mt tinh:
Ngy 19 thng 8 l ngy cp chnh quyn trong ton quc.
Ngy mng 2 thng 9 l ngy bo tin cho th gii bit rng chnh quyn ca ta
n nh.
i vi nhn dn Vit Nam, ngy mng 2 thng 9 l mt ngy va long trng,
va v vang, va sung sng.
H Ni c u i hn ht. i vi H Ni, ngy mng 2 thng 9 khng nhng
l mt ngy v vang ca c lp m cn l mt ngy ng yu v ngy hm
ln u tin th H Ni mt thy ngi con yu qu nht ca dn tc Vit
Nam.
Nhn dn H Ni, cc thnh ph v cc lng ln cn lm thnh mt dng ngi
v tn chy vo vn hoa Ba nh, trn ngp ng ph chung quanh. Ngi
ta tnh non mt triu ngi. Cha bao gi trong lch s Vit Nam ngi ta
thy mt cuc mt tinh v i nh th!
Quc k mi, Quc ca mi, Qun i mi, Nhn dn mi, Chnh ph mi,
Ch mi. Hn hai mi triu tri tim cng p mt nhp di nh nng ti
sng ma thu, trong mt khung tri trong xanh, c sao vng hin ngang php
phi v thi vo lng ngi mt lung gi xun.

69

Nhng cm ng hn c, l khi nhn dn thy H Ch Minh n, ngi m nhn

dn hng mn yu, khm phc v knh trng, v ln u tin nhn dn mi c
thy. Trong tnh cm chung ca nhn dn, hm y ngi ta n, mt phn
d l v mt phn c trng thy H Ch tch.
Mt khung cnh hng v, mt din n cao v trang nghim, qun i anh dng,
hng ro danh d chnh t, mt rng c, mt on xe di v.v. Mt cnh tng
xng ng khnh thnh chnh quyn dn ch ca nhn dn. V nhn dn
t nh: tt c ci l ca chng ta!
Trong bui l trang nghim ny, ngi ngi ch i mt v Ch tch, mt lnh
t. Ngi ta ngh rng: Ngi m chng ta ch i nht nh khng phi nh
mt hong ngy xa mc o hong bo, tht ai khm ngc, nhng
nht nh l mt v lnh t nc nh n mc chnh t, mt ngi i ng ng
hong, n ni trang trng, ni tm li l mt nhn vt rt nhiu iu c bit.
Vi s tng tng nh th v Ch tch H Ch Minh, nhn dn sm bit mnh
l b lm. Trng thy Ch tch n, nhn dn nhn thy H Ch tch gin d, thn
mt nh mt ngi cha hin v vi m con.
T xa ti thy Ch tch H Ch Minh. Ch tch i m vi ng mu vng
v ma gi, i mt i dp cao su, mc mt b qun o ka ki.
Khi Ch tch bt u c bn Tuyn ngn c lp ging sang sng ca Ch tch
cn nhc li rng ni xa xm, chin tranh du kch. c xong mt on v gia
nhng ting v tay, ting hoan h nhit lit, Ch tch ni:
Ti ni ng bo nghe r khng?.
Cu hi gin n ny lm tiu tan tt c nhng g cn xa cch gia Ch tch
v nhn dn, v lm thnh mt mi tnh thm thit kt cht lnh t v qun
chng.
Vi cu hi l lng nay, khng mt ai ng Ch tch H Ch Minh tr b tt
c l tit, tt c hnh thc, Ch tch tr thnh Cha H ca dn tc Vit Nam.
Ti ni ng bo nghe r khng?, tt c qun chng cm thy su sc lng
thng yu ca mt ngi Cha, ca Ch tch H Ch Minh i vi qun chng,
vi nhn dn. Tt c mi ngi thy Ch tch l mt ngi nh mnh, gn mnh,
ca mnh, thn thit vi mnh, mt ngi thng yu nhn dn vi mt lng v
hn.
Tr li cu hi ca Ch tch, mt triu ting p ng thanh h ln: C vang
di nh mt ting sm. V y l k nim thn mt nht, su sc nht i vi ti
cng nh i vi nhng ngi khc, trong ngy lch s, ngy c lp.

70

Ngy mng 3 thng 9, Hi ng Chnh ph ln u tin ca nc Vit Nam dn

ch cng ho hp di quyn ch to ca H Ch tch.
Hon ton khng c nghi thc, cng khng c din vn khai mc.
H Ch tch gin n ni vi cc v b trng:
Tha cc c v cc ch (Ch tch c thi quen gi nhng ngi cng tc tr
tui, b trng hoc thng dn, bng ting ch).
Sau tm mi nm b p bc, b bc lt, v di chnh sch ngu dn ca thc
dn Php, cc bn v ti, chng ta u cha quen vi k thut hnh chnh.
Nhng iu khng lm cho chng ta lo ngi. Chng ta va lm va hc, va
hc va lm. Chc chn rng chng ta s phm khuyt im, nhng chng ta
s sa cha, chng ta c can m sa cha khuyt im.
Vi lng yu nc v yu nhn dn su sc, ti chc chng ta s thnh cng.
Hin nay nhng vn g l vn cp bch hn c? Theo ti, c su
vn .
Mt l, nhn dn ang i. Ngoi nhng kho cha thc m Php, Nht v vt
ca nhn dn, bn Nht, Php cn bt ng bo chng ta gim bt din tch cy
la trng thu du, ay v nhng th cy khc cn thit cho cuc chin tranh
ca chng. Hn na, chng ta cn tm thy hai k hoch ca bn cm quyn
Php vi mc ch gy nn i, ngn tr phong tro yu nc v bt
buc ng bo chng ta phi lm vic nh n l.
Hn hai triu ng bo chng ta cht i v chnh sch c c ny. Va ri
nn lt ph hoi tm tnh sn xut la go. iu cng lm cho tnh hnh
trm trng hn. Nhng ngi thot cht i nay cng b i. Chng ta phi lm
th no cho h sng.
Ti ngh vi Chnh ph l pht ng mt chin dch tng gia sn xut.
Trong khi ch i ng, khoai v nhng lng thc ph khc, phi ba bn thng
mi c, ti ngh m mt cuc lc quyn. Mi ngy mt ln, tt c ng bo
chng ta nhn n mt ba. Go tit kim c s gp li v pht cho ngi
ngho.
Vn th hai, nn dt l mt trong nhng phng php c c m bn thc
dn dng cai tr chng ta. Hn chn mi phn trm ng bo chng ta
m ch.

71

Nhng, ch cn ba thng l hc c, hc vit ting nc ta theo vn quc

ng. Mt dn tc dt l mt dn tc yu. V vy ti ngh m mt chin dch
chng nn m ch.
Vn th ba. Trc chng ta b ch qun ch chuyn ch cai tr, ri n
ch thc dn khng km phn chuyn ch, nn nc ta khng c hin php.
Nhn dn ta khng c hng quyn t do dn ch. Chng ta phi c mt
hin php dn ch. Ti ngh chnh ph t chc cng sm cng hay cuc
Tng Tuyn C vi ch ph thng u phiu. Tt c cng dn trai gi mi
tm tui u c quyn ng c v bu c, khng phn bit giu ngho, tn gio,
dng ging v.v.
Vn th t. Ch thc dn u c dn ta vi ru v thuc phin.
N dng mi th on hng h ho dn tc chng ta bng nhng thi xu,
li bing, gian gio, tham v nhng thi xu khc. Chng ta c nhim v cp
bch l phi gio dc li nhn dn chng ta tr nn mt dn tc dng cm, yu
nc, yu lao ng, mt dn tc xng ng vi nc Vit Nam c lp.
Ti ngh m mt chin dch gio dc li tinh thn nhn dn bng cch thc
hin: CN, KIM, LIM, CHNH.
Vn th nm. Thu thn, thu ch, thu , l mt li bc lt v nhn o.
Ti ngh b ngay ba th thu y. Cui cng ti ngh tuyt i cm ht
thuc phin.
Vn th su. Thc dn v phong kin thi hnh chnh sch chia r ng bo
Gio v ng bo Lng d thng tr. Ti ngh Chnh ph ra tuyn
b: TN NGNG T DO v Lng Gio on kt.
Sau cuc tho lun, cc b trng u tn thnh li ngh ca H Ch tch.
Cc ban ph trch c t chc thc hin cc k hoch v chng trnh.
Cng vic bt u trong s phn khi chung ca chnh ph v nhn dn.
Cuc vn ng quyn go khai mc Nh ht ln H Ni. H Ch tch tha thit
ku gi ton th ng bo lc quyn. Ch tch em phn go ca mnh quyn
trc tin.
Nhiu lc quyn c t chc. Nhng c ph lo xung phong ko xe, thanh
nin nam n y xe trang hong vi nhng biu ng v c x. i ny i quanh
thnh ph. i kia i trong cc lng. Khp ni, u u cng quyn go nh th,
mi ngy mt ln, c hng vn tn go cho ng bo thiu thn. Chin dch
chng i chm dt khi la chn v khoai to c.
Vi nhng biu ng:

72

Khng mt tc t b hoang.
Tc t l tc vng.
Tt c nhn dn n lc tng gia sn xut. H Ch tch, cc b trng, nhn
vin Chnh ph mi ngi trng trt mt m t trong nhng gi rnh. Ph lo,
sinh vin, hc sinh, ph n, th thuyn, tt c mi ngi co, cuc, cy, ba,
gieo ging. Ngi thnh th t chc nhng i cng tc gip ng bo
nng dn.
V nng dn cng c gng sc gp bi. H t nh: By gi chng ta lm vic
cho chng ta, ch khng phi lm vic cho bn Nht, bn Php.
Nhng tri mun th thch lng can m ca nhn dn Vit Nam: Sau nn
lt ph hoi tr tri, n hn hn gh gm. Nhn dn quyt chin thng thin
tai. Mi ngy bui sng v bui chiu, nhng on ngi di dng dc, n ng,
n b, thanh nin, ph lo xch gu, bing, ni, a nc t sng ln rung
ti cho la. Ngi ta va lm va ht va ci cho n khuya. Sc ngi
thng thin tai. Mc du hn hn, la ng, khoai sn mc rt tt. Ma c.
Nn i trnh khi. Nng dn va gt, va ht bi ht mi: H Ch Minh mun
nm.
V nng nghip cn c mt vn quan trng l iu.
Di ch thc dn, mi nm ngi ta tiu rt nhiu tin, nhng phn ln tin
lt vo ti bn quan li cng ho.
Chnh ph mi ca nc Cng ho Vit Nam mi khng c nhiu tin. Lm
th no?
H Ch Tch i thm cc p, c nhng nh k thut i theo, triu tp dn
chng cc tnh v Ch tch ku gi. Li p li khng phi ch i lu. Nng
dn chia nhau ng gp, ngi ny gp tin, ngi kia gp go, ngi khc gp
sc. V vn p c gii quyt.
Vic u tranh chng nn m ch pht trin vi mt lung phn khi mi trong
nhn dn. p li li ku gi ca H Ch tch, ch thnh ph H Ni
c hn hai nghn thanh nin nam n xung phong lm gio vin khng lng.
Lp hc mc khp ni nh mng mc sau trn ma xun.
C nhng lng mi tun nhn n mt ba mua giy v du cho lp hc.
C nhng lp hc sng, lp hc chiu, lp hc ti cho tr em, thanh nin
v ngi ng tui.
Tht l mt cuc thi ua hc tp.

73

Khng c bt vit, mc k, ngi ta vit vi mnh g, vin gch, mnh tre.

Khng giy, th c ct, tro, t, l chui c th thay giy.
Mi nh l mt lp hc. Mi nh, mi cha c th l mt trng hc.
Nhiu ni, mi em b chn tru, mi c b ct c u c mt quyn v nh.
Cc em va lm va hc.
Bui ti khp thnh th thn qu, chng ta nghe ting nh vn vui v: b-aba,
c-a-ca, -aa. C nhng trng hp rt cm ng. C ngi ct c hai
chn ti no cng i dy. C ngi va cm va ic, sau ba thng hc, bit
vit. C mt c b ct hai bn tay cng quyt tm hc c cho k c.
C nhng c gi hn tm mi tui cng i hc vi cc chu. Nhng bc
th u tin ca h vit, l lun lun t lng bit n H Ch tch v ni sung
sng ca h c bit c, bit vit.
Nh s quan tm ca hng vn gio vin tnh nguyn, v nh tinh thn ham hc
ca nhn dn, vic thanh ton nn m ch c kt qu rt ln. Non mt nm,
hn bn triu ngi Vit Nam (mt phn nm dn s) bit c v bit vit.
H Ch tch tuyn b nu ngi ta chng ta yn n, th vic thanh ton
nn m ch s xong trong vi ba nm. Hin nay c nhiu lng m tt c dn
lng trn tm mi tui u bit c v bit vit. Nhng lng ny c vinh
d tip th khen ngi ca H Ch tch. H t chc nhng bui l long trng
nhn th.
Phong tro i sng mi tin chm nhng chc chn. Sing nng v tit kim
l mt c tnh sn c ca ngi Vit Nam. Nhng cc thnh ph l nhng ni
tp trung bn thng tr thc dn phong kin, ngi ng phc tp th nhim
nhiu thi xu nh: lng ph, x hoa, tham , tru lc.
Nhng nh s tuyn truyn, gio dc cho nn sa cha mt phn nhng thi
xu y.
Nn hi l gim bt. H Ch tch tuy khoan hng nhng i vi ti hi
l th ngi rt nghim khc.
Ci cch x hi kh, ci cch chnh tr cn kh hn.
Mun c mt bin php phi t chc tng tuyn c.
Bn phn ng nh ng phi Nguyn Hi Thn, Nguyn Tng Tam c
Quc dn ng Trung Quc gip , m mu ph hoi tng tuyn c.

74

Mt mt khc chin s din ra kch lit Nam b. Si Gn, Ch Ln, M Tho

v nhng th trn ln khc u b qun Anh, Php chim ng. nhn dn
gp rt nhiu kh khn trong vic t chc tng tuyn c.
H Ch tch tm ra mt gii php: nhng cho Nguyn Hi Thn v Nguyn
Tng Tam by mi gh m chng s chia nhau hoc bn cho ngi no
xut tin mua.
i vi bn ny, nhn dn rt khinh b. Ngi hi ti sao li cho nhng hng
ngi ny trong Quc hi u tin ca nc Vit Nam? y l mt s nhc
nh cho ch dn ch mi v.v. H Ch tch rt hiu lng tc ti ca nhn dn
i vi cc ngh vin ny.
H Ch tch gii thch cho nhn dn mt cch rt gin n. Ch tch ni: Mun
ging khoai ging la, ngi ta phi dng phn. Mun i n dn ch m tt
c chng ta u mun, i khi chng ta phi lm nhng vic chng ta khng vui
lng lm.
Nhn dn nghe li H Ch tch v yn lng.
V nhng cuc tuyn c Nam b, H Ch tch ni vi ng bo Nam b: Nu
chng ta khng th tuyn c cng khai th chng ta tuyn c b mt.
Bn d n hin php c tho cn thn v pht rng ri nhn dn
c th nghin cu ph bnh v gp kin. trong thnh ph v nng thn
t chc nhng cuc hi hp gii thch cho nhn dn chn ngi ng
c v t chc bu c nh th no.
Trc tuyn c c ngi nghi ng, h ni: Nhn dn cn dt, cha bit dng
quyn dn ch. Bn u c s li dng. Cuc tuyn c s tht bi.
C mt lng tin tng v hn nhn dn, H Ch tch ni: Nhn dn rt thng
minh. H s bit dng l phiu ca h, tng tuyn c s thnh cng!.
Kt qu chng minh li H Ch tch l ng.
Nhiu a phng yu cu H Ch tch ra ng c a phng mnh. Nhiu a
phng khc yu cu H Ch tch c quyn l ngh vin khng cn tham gia
ng c. H Ch tch nhn ra ng c H Ni.
Ngy mng 6 thng 1 nm 1946, l mt ngy mng i vi nhn dn Vit Nam.
Mt khng kh phn khi trn khp ni. T sng nhng ni u phiu trang
hong c, hoa, biu ng ng nght nhng nam n c tri vui v i
b phiu. Trng nh, c bay, thiu nhi i t nh ny sng nh khc nhc:
ng, b, ch, thm i b phiu.

75

C nhiu a phng mt trm phn trm c chi tham gia b phiu. Trung
bnh l tm mi nhm phn trm c tri i b phiu. Chn mi chn phn trm
c tri H Ni i b phiu. Ton th b phiu cho danh sch ng c do
H Ch tch ng u. V gm c: mt k s thuc ng Dn ch, mt v hc
gi, mt bc s v mt b, u khng c ng phi.
Ngy hm y, c nhng cnh tng thc cm ng. Mt ng c tm mi
t tui, nh ngi dt n phng tuyn c v sau khi i b phiu, vut b ru
bc v ni: Ngy nay c hng quyn dn ch th gi c nhm mt cng
tho lng ri.
Mt ng c khc ni rt hin ngang:
Tuy lo by mi tui, nhng l mt cng dn tr v ln u tin lo b phiu
cng nh cc ch thanh nin.
Ch em l nhng i b phiu sm v hng hi nht.
min Nam Trung b, cuc tuyn c tin hnh di bom n ca Php. Chin
s du kch mt tay cm sng, mt tay cm l phiu.
Si Gn v Ch Ln v cc vng b tm chim, cuc tuyn c tin hnh b
mt. Ban m nhng thanh nin nam n xung phong i b mt t nh ny sang
nh khc giu kn thng phiu di o. Tm mi hai phn trm c tri Si
Gn v Ch Ln b phiu. Nhng bn mi nhm thanh nin xung phong
b ch bt v bn cht. Tht l mt cuc tuyn c m mu, rt anh dng.
Trong ton quc, ba trm ngh vin c trng c trong c mi hai ph n.
Trong s cc ngh vin c i biu cc tn gio v cc tng lp nhn dn.
Ngy mng 2 thng 3 nm 1946, quc hi u tin ca Vit Nam hp ti th
H Ni. Ti k hp ln th hai, ton th quc hi nht tr thng qua bn Hip
php mi ca nc Vit Nam.
Nhng c im ca hin php l:
Tn trng cc quyn t do dn ch nh:
T do tn ngng, lp hi, v.v.
Nam n bnh ng,
Chng tc bnh ng,
Tt c mi ngi cng dn u bnh ng trc php lut.

76

Nc Vit Nam tuyn b l mt nc dn ch cng ho, chnh ph do quc hi

c ra chu trch nhim trc quc hi.
Trong phin hp ca quc hi, chnh ph H Ch Minh t chc. Quc hi
c H Ch tch lp chnh ph mi.
Thnh phn ca chnh ph mi nh sau:
Ch tch: H Ch Minh
Ph ch tch: Nguyn Hi Thn
Trong mi b, phe cnh ca Nguyn Hi Thn chim nm, trong Nguyn
Tng Tam lm b trng B Ngoi giao. c t lu, Nguyn Hi Thn t tin
b chc v m trn i.
Ch tch H Ch Minh v chnh ph chuyn tm trong cng vic gi gn
ho bnh v xy dng li nc nh.
(Ht phn 5, mi xem tip phn 6)
TRN DN TIN: Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch (P6)
TRN DN TIN
ng ba tun sau khi tuyn b Vit Nam c lp, m 23 thng 9 nm 1945
qun Php gy ra chin tranh Nam b. T lnh ti cao ng minh vch
nc Vit Nam ra hai vng, pha Nam do qun i Anh gii php qun
Nht, pha Bc do qun i Trung Quc gii gip qun Nht.
Khi mi n, qun i Anh c nhn dn Nam b n tip nim n v tin vo
hin chng quc i Ty Dng v Phranxixc. Cng nh ng bo c nc,
nhn dn Nam b bt u hng t do mi ginh li, v lm vic cho tng lai
ca t nc.
Thnh lnh, chiu ngy 23 thng 9 nm 1945, T lnh Anh tuyn b gii nghim
Si Gn, cm nhn dn i ra ng.
n na m, vi kh gii do qun Anh cung cp v li dng lnh gii nghim,
qun Php tn cng thnh ph.
Chin tranh Vit Php bt u.
y l mt cuc chin tranh phn bi do thc dn Php gy ra. Mt bn lin
qun Php, Nht, Anh, mt bn ch c ngi Vit Nam.

77

Qun Nht v trang y b iu ng i khp cc ni trong min Nam. Ri th,

qun Anh i theo, ly c l gii gip qun Nht, v qun Php tip sau qun
Anh.
B tr nh th, ngi Vit Nam nu nh qun Php th khng trnh khi bn
vo qun Nht, qun Anh. Qun Php np sau lng qun Nht v qun Anh
lun lun chim c nhng trn a chun b sn.
Bt u chin tranh, bn Php ni lu nht l ba tun, tt c Nam b v min
Nam Trung b s b chim ht.
Li huynh hoang ca Php khng thc hin c, qun Anh thy bi ri:
Nhim v chnh thc ca h l gii gip qun Nht, nhng thc t, h gip
Php nh Vit Nam.
Khi qun i ca tng Lc-Lc (Leclere) n, bn Php li ni: lu nht
l ba thng, Vit Nam s b nh bi.
Qun Anh gip cho qun Php, bng cch bn rt nhiu kh gii cho Php.
Qun i Lc-Lc khng nh bi c nhn dn Nam b. c c
gingli (Thierry DArgenlieu) cao u Php n Nam b.
Lc by gi, bn thc dn Php bo: Nu chng ta khng th chinh phc Vit
Nam bng v lc, chng ta s dng mu k chinh phc.
Cuc m phn bt u.
H Ch tch v chnh ph ta khng mun chin tranh, ch mun
t quc c c lp v thng nht, mun ho bnh trnh cho nhn dn khi
kh v xy dng li nc Vit Nam ngho nn v gn mt th k sng di
s thng tr ca thc dn Php. V vy Ch tch k vi i din ca nc Php,
ng Xanhtni (Sainteny), bn hip nh ngy 6 thng 3.
Cn c theo hip nh ny, nc Vit Nam tha nhn trong khi lin hip
Php, tha nhn nhng quyn li kinh t v vn ho ca Php Vit Nam, cho
php mi lm nghn lnh Php b Bc b v Trung b thay th qun
Tng gii gip qun Nht. Hip nh k xong, i bn phi lp tc nh
ch xung t.
y l mt lc kh kh khn cho H Ch tch. Bo ch ca Nguyn Tng Tam
v Nguyn Hi Thn cng kch Ch tch kch lit, vu co Ch tch cho Php
mua chuc.
Nhn dn khng bng lng, v h cm th su sc bn Php thc dn. Trc
mt ng o qun chng, H Ch tch gii thch nhng nguyn nhn trong

78

nc v nc ngoi bt buc phi k hip nh. Cui cng Ch tch kt thc

bng nhng li cm ng:
H Ch Minh khng v s khng bao gi l mt ngi bn nc.
Nhng, cng ngy hm , c cgingli b mt ni vi thc dn
Php: Nhng nhng b m Php k trong hip nh, Php s dng
phng php khc ginh li.
(Nhng li ny do Btbin (Boutbien)) ngh vin Php cho bit. V cc chin
s Nam b bt c lnh b mt ngy 731946 ca cginli
giao cho Pi Nhng phi tm cch ph hip nh 6-3).
Qu tht, cao u Php khng t mt hnh ng no ph hoi hip nh
mng 6 thng 3. Nhng hnh ng khiu khch khng nhng khng nh
ch m cn tng thm. V qun i Php b Trung b v Bc b lun lun
kim cch gy nhng s xung t chng li ngi Vit Nam. Nhng cuc xung
t mu xy ra ngay H Ni.
V mt kinh t, c cgingli dng th on xo quyt. Y ra lnh
b giy bc nm trm ng. y l mt mnh khe thc dn xo tr lm cho
hng chc vn gia nh Vit Nam v ngoi kiu b ph sn.
Sau hip nh mng 6 thng 3, mt cuc hi ngh Vit Php hp Lt. Hi
ngh khng em li kt qu g v i biu Php khng thnh thc.
Ri cuc gp g gia H Ch tch v c cgingli ti vnh H Long
vi rt nhiu nghi thc long trng: hai mi mt pht i bc cho khi H Ch
tch n, hai mi mt pht i bc cho khi H Ch tch i, hm i Php
duyt binh, v.v.
Cuc gp g ny quyt nh s c mt on i biu quc hi Vit Nam sang
Php, v vo cui tun thng 5 nm 1946 mt on i biu khc ca Vit Nam
s n Pari iu nh nhng mi quan h gia Vit Nam v Php. ng
thi H Ch tch s l thng khch ca chnh ph Php.
Ngy 31 thng 5 nm 1946, H Ch tch cng phi on Vit Nam ln ng
sang Pari.
Phi on ny ng l do Nguyn Tng Tam, by gi l b trng B Ngoi
giao, lnh o. Nhng ngay hm trc khi i, b trng Tam b trn, mang
theo tin qu ca b. Nhng phi on vn i do ng Phm Vn ng lnh o.
Mt ngy sau khi ch tch nc Vit Nam dn ch cng ho sang Php, c
cgingli, cao u Php, t chc chnh ph b nhn Nam K v tuyn b
Nam K t tr.

79

V chnh sch gian di y lm cho nhn dn phn ut, cho nn chin tranh cng
kch lit hn Nam b v min Nam Trung b. My bay Php bn chy nhiu
lng mc v bn git nhiu dn chng. Khng b din ra khp trong vng qun
i Php chim ng. Chng li gi mm vu khng nhn dn Vit Nam hnh
ng khng b!
Chnh ph Php tip n H Ch tch vi nhng nghi l i vi mt lnh t ca
mt nc.
Nhng hi ngh Vit Php Phngtennbl (Fontainebleau) tht bi
v trong khi c cgingli hp mt cuc hi ngh khc Lt,
khng mi Vit Nam. Mc ch ca cao u Php rt r rng: ph hoi hi
ngh Phngtennbl bng mt hi ngh i lp.
Trong khi hi ngh Phngtennbl hp th cng hp Hi ngh ho bnh
gia cc nc tham gia i chin ln th hai.
V mun ho bnh v mun ngn tr nhng s khiu khch ca thc dn
phn ng, H Ch tch k vi chnh ph Php bn tm c 14 thng 9, hai
mi bn gi trc khi Ch tch ri nc Php.
Sau khi k bn tm c, bo ch Php v quc t c n phng vn, H Ch tch
tr li:
Hai vn chnh: thng nht v c lp ca Vit Nam cha c gii quyt dt
khot. Nhng mt bn tm c cn hn khng c iu c g c.
Trong thi gian Php, H Ch tch i thm min Nam v min Bc nc
Php. Ch tch n thm ni b ca qun ng minh pha Bc nc
Php.
Ch tch gp nhiu ngi: nh chnh tr, nh tr thc, lnh t kinh t, lnh
t th thuyn, i biu ph n, lnh t thanh nin. Ch tch nhn thy nhn dn
Php yu chung ho bnh v tn thnh thng nht v c lp ca Vit Nam.
iu l mt s an i ln cho Ch tch.
Phi on Vit Nam v trc mt vi ngy.
Ch tch v sau trn mt chic tu chin uymng uycvin (Du mont
Durville) ca Php.
Cch y trn ba mi nm, Ch tch i Php, lm ph bp trn mt chic tu
bun. Ngy nay Ch tch i trn mt chic tu chin, l thng khch ca nc
Php.

80

Tuy hon cnh khc nhau nhng Ch tch vn lun lun l ngi cch mng
trong sch v hng hi. Thi i x thnh tht vi mi ngi v lng yu
nhn loi vn khng thay i.
V n Cam Ranh, c acgingli n H Ch tch trn mt chic tu
chin khc. Cuc gp g rt long trng. Cao u Php ha hn s thnh tht
chp hnh bn tm c. Nhng trong khi y b mt ra lnh cho hi qun Php
phong to ca bin Hi Phng. Y khng phi i biu tham gia nhng cuc hi
ngh nh trong bn tm c gii quyt cc vn . Y ra lnh bn vo qun
chng Nha Trang trong cuc mt tinh mng ngy thi hnh bn tm c. Y sa
son k hoch tn cng Hi Phng v Lng Sn.
Mc du nhng hnh ng i ch v pha Php, H Ch tch vn cng quyt
gi gn ho bnh.
V n Hi Phng v H Ni, nhn dn n Ch tch mt cch v cng nhit lit
v thn mn. Nhn dn cc thnh ph v cc lng ln cn n ch i hai ba
ngay n H Ch tch.
Sut ng Hi Phng H Ni ng nght nhng ngi. Trc khi i Php,
H Ch tch nhn c hng vn l th khuyn Ch tch ng i my bay.
Nhng bc th ny l ca cc hng ngi cc tng lp, cc la tui.
V n H Ni, H Ch tch lin hp chnh ph v Ban thng trc quc hi,
t nhng t chc thi hnh bn tm c, ng thi phng nhng s phn
bi ca thc dn Php. Mt k hoch xy dng kinh t c t ra. Ch tch t
k hoch cho mt vng kiu mu. Tt c mi vic u nhm mc ch cng
c ho bnh v xy dng i sng mi.
Nhng thnh lnh thnh ph Hi Phng b qun i Php tn cng. y l ngy
20 thng 11 nm 1946. Ngy hm sau thc dn Php li tn cng Lng Sn.
H Ch tch v tng Moclie (Morlire), T lnh qun i Php Bc b,
c nhng phi on n Hi Phng thi hnh mnh lnh ngng bn. Nhng
qun i Php khng ngng bn. Hi qun, khng qun, lc qun Php ng
thi tn st ngt vn ng bo Hi Phng.
my ln, Ch tch gi nhng bc in vn cp bch cho chnh ph, quc hi
v nhn dn Php, yu cu chm dt chin tranh. Song chnh ph Php khng
tr li nhng li ku gi ca H Ch tch
Tri li chnh ph Php gi thm vin binh. Nhiu i qun nhy d v i qun
qun Ldng b Hi Phng, Nng v H Ni.
Tnh hnh thm nghim trng.

81

Nhn dn H Ni phi chun b nhng phng php an ton. H p chng

ngi vt v o hm tr n. Nhiu gia nh tn c.
Hng ngy, my bay Php th uy trn khng phn H Ni, thm ch ln qua
c dinh H Ch tch. Binh lnh Php tng thm khiu khch.
Ngy 17 thng 12, lnh Php dng v lc i chim tr s ca B Ti chnh.
Tng Moclie, tng t lnh qun i Php Bc b, gi cho Chnh ph ta
mt bc ti hu th i gii gip i t v, v qun i Php cng khiu khch
gi.
Mc du tt c nhng vic , H Ch tch vn c dn xp mi vic mt cch
ho bnh.
Ti 19 thng 12, qun i Php bt u lin tip tn cng H Ni v nhng
thnh ph khc.
Sng ngy 20 thng 12, i bn doanh ngoi H Ni, H Ch tch ku gi
nhn dn ton quc khng chin.
Thc dn Php tin chc l chng s thng. Chng tng rng ch trong vi ngy
chng s hon ton chim c H Ni. Nhng chng lm to. H Ni
chin u anh dng. Sau hai thng chng c kch lit, an ton rt khi H Ni.
Qun Php chim H Ni nhng thit hi:
Hn 3.300 binh s cht v b thng
420 sng trng
100 tiu lin v trung lin
4 Sng ci
25 Xe tng
70 Xe vn ti
4 Ca-n bc st
Ngy 25 thng 12 nm 1946, H Ch tch nghe tin ng Mut (Marius Moutet),
b trng B Hi ngoi Php n ng Dng, Ch tch gi cho ng ta mt
bc in chc mng l Nen v mi ng ny n ni chuyn tm cch cu vn
ho bnh.

82

Nhng cao u Php cgingli t chc mt mn kch khng b lm

cho ng Mut khip s. ng Mut ch li c mt ngy, ri i ngay khng
n gp H Ch tch.
Nh th l hy vng dn xp ho bnh tiu tan. H Ch tch cng vi nhn dn
Vit Nam quyt nh khng chin n cng.
Chnh sch ca H Ch tch rt gin n v r rng: thng nht ton quc
v c lp tht s. Hp tc bnh ng v thnh tht vi nhn dn Php.
Sau su thng chin tranh, v tht bi nhiu tng t quan li Php b gi
v nc.
c cgingli,
Tng Va luy (Valluy),
Tng Moclie,
y vin Xanhtni v nhiu ngi khc v nc.
Trong su thng, Php mt.
5 quan nm, trong c t lnh qun i Php Bc b v tham mu trng
Mt s ln s quan v h s quan
30.500 lnh cht v b thng
3.500 sng trng
1000 tiu lin, trung lin v F. M
Hn 10 khu i bc
35 my bay (b ph trng bay hoc b bn ri)
94 xe tng
437 xe vn ti
7 u my xe la, v hn 20 ca n bc st
Nhng ngoi vic chim c vi thnh ph ph hoi, tnh cnh ca Php
khng c ci thin m cng ngy cng kh khn. Chng lin tr th thng
dn tay khng.

83

Chng t ph lng mc, t pht nh th, nh cha. Chng hm hip t em

b mi hai tui n c gi hn by mi tui. Chng cng khng tha cc
n ng trinh v cc b x nh th. Sau khi hm hip, chng git h bng
cch ht sc d man, ht sc tn nhn.
Chng cp ph ma mng v ph hu tt c nhng th g chng khng mang
i c. Chng git chc dn qu trong c c cc cha c Vit Nam.
y l mt v d trong hng ngn vic khc: ngy 20 thng 6 nm 1947, mt
ton lnh Php vo lng Kin Ha. Chng bt nm mi tr em, su c gi, bn
mi n b v con gi. Chng nht h vo trong nhng ci r, nht y rm v
ti txng. Ri chng qut lin thanh n la vo. Tt c nhng ngi b bt
u chy thnh than. Ri chng t ht hai trm mi su nh trong lng.
Trong hng ng qun i Php nh nhau vi chng ta, c rt nhiu lnh Htle
c c. C c rt nhiu lnh pht xt . V d: Btlai (Giuseppe Botlai), cu
ngh vin ca ngh vin pht xt, tng c Lam v tay phi ca Mtxlini
(Mussolini) cng trong i qun L-dng i tn l Batagli (Bataglio).
N ng chc cai, v c thng hun chng v nhng chin cng k trn.
Sau y xin trch mt vi bi bo Php ni v tnh hnh v hnh ng d man
ca lnh Php Vit Nam.
Bo Nhn o ngy 21 thng 5 vit:
Vit Nam, chin tranh vn tip tc, l tt nhin bn tng t vn lun lun lc
quan. Nhng chng ta hy nhn k. Nam b, ngi ta khng dm ra khi vng
qun i Php chim ng. Mun i t Si Gn n M Tho, cch nhau su
mi cy s, tht l mt cuc vin chinh qun s vi xe tng v chin xa.
Bc b, lng mc xung quanh H Ni, Nam nh v Hi Phng ba phn t
b ph hoi, v hu nh khng c dn chng.
i pht thanh Nam b cho chng ta bit t 20 thng 12 nm 1946 n nay,
ngi Php mt ba nghn nm trm binh s cht v nm nghn b thng,
mi ba sng ci, mi ba xe tng, by mi ba xe vn ti, chn my v tuyn
in v hng chc lin thanh sng trng b qun i Vit Nam cp hoc ph
hu. S thit hi ca Php Bc b t nht cng ln nh th. Nh vy c th
ni t thng Chp nm 1946, mi thng by trm thanh nin Php b mng
trong cuc chin tranh xm lc Vit Nam
Mt hin binh Php Nam b vit:
Ngy mng 2 thng 5 mt ton lnh Php c phi i cn qut Vit Minh. H
vy lng. Nhng ng l vy lng h li bn i bc vo lng. Mi ln vo lng,
lnh Php tranh nhau cp bc v t ph.

84

Lnh Php lm nh vy l do lnh ca bn ch huy.

Sau khi t bn mi nh, lnh Php cn cp tru. Ti thy rng chng ta
khng phi l nhng ngi c s mng mang li ho bnh m l nhng ngi
n cp bc.
Mt t bo khc, Ting ni Php (thng 8 nm 1947), vit:
Mt th din ng Dng, ngha l mt ng Dng. Chng ta vo Cao
Min, Lo v nhng thnh ph ln Vit Nam, nhng chng ta khng kim sot
c hng thn. T phng ng, k th chuyn sang tn cng. Mt ci cu
cch H Ni by cy s lun lun b qun i Vit Nam kim sot. Thnh ph
Si Gn khng c an ton. Qun i chng ta b vy trong nhng thnh ph.
Trong mt nm nay, chng ta kim sot Nam b. Nhng ngy nay Nam b do du
kch Vit Nam kim sot. Binh s ngi bn x do chng ta v trang vc kh gii
chy sang hng ng du kch Vit Nam. Sau ngy 19 thng Chp chng ta lc
quan, nhng hin nay chng ta rt bi quan.
Mun trnh nhng tai ho cho h sau ny, chnh ph lm thi Nam K cng
bt u ve vn Vit Minh. Nh th, c nhng ngi bn ca chng ta cng kim
cch bo m i sng ca h m lm hi chng ta. V nu chng ta tip tc
suy yu, h s quay li phn i chng ta.
Nhng li ku la ny chng t kh r rng tnh cm ca qun Php hin nay.
Blae (Bollaert) thay th cgingli.
Ngi tuy thay i nhng chnh sch a vn nh c. c bi hc tht bi ca
k i trc, B lae khn kho hn. V mt qun s, B-lae ni n
ho bnh. Gi nhn, gi ngha, Blae tuyn b tn thnh thng nht v c
lp ca Vit Nam, nhng vn tip tc chnh sch xm lc.
L Vn Hoch, th tng chnh ph b nhn Nam K ch l mt tn mt thm
di thi Nht chim ng. Hoch khng c tn tui, khng c nh hng.
Ngi Vit Nam u ght Hoch. V vy Blae tm ngi thay Hoch.
Blae tm nhng tn thn Nht: Nguyn Hi Thn, Nguyn Tng Tam
v Nguyn Vn Sm. Blae gip bn ny t chc Mt trn quc gia
chng li chnh ph H Ch Minh.
Nhng m mu ca Blae tht bi v ba ngi ny ni ting l thnh
tch bt ho.
Blae lin yu cu s gip ca Bo i ang ngh mt Hng Cng.
Nhng Bo i t ra khng st sng lm. Do bi din vn ca Blae ng

85

l c H Ni ngy 15 thng 8 nm 1947, phi li li v Blae hi h i t

H Ni n Si Gn, t Si Gn v Pari.
Qua nhng hnh ng trn, ta thy r rng ch ngha quc Php cn sng,
mc du cc nh chnh tr Php tuyn b l n cht.
Hn tm mi nm bn thc dn Php ln nh lm cha nc ta. ng
Dng, mt tn nh oan hng bt cng l mt tn vua con rt c quyn lc.
Chng lm giu d dng v nhanh chng. Chng sng giu sang v xa hoa. c
lp v thng nht ca Vit Nam i vi bn ny ngha l ui chng ra khi
thin ng h gii, cho nn chng khng bng lng hp tc bnh ng
vi ng bo ta, b ngh ngoan c, m chnh n i sng v cng vic ca
chung trong nhng iu kin mi. Chng l bn ng ngnh phn ng nht,
bn tn thnh chin tranh nht.
Ri n bn qun nhn thuc a. Chin tranh l ngh ca chng, l cng c
mu sng. Chin tranh cho php chng ln cp, c hun chng v nht l
c nhiu tin. Nhng bc th bt c trong mnh bn lnh L dng cho
chng ta bit rng trong bn chng c tn gi hng trm vn quan v cho gia
nh. Do ta d dng on bit bn v quan lm giu nh th no. Bn ny
cng tn thnh chin tranh, chin tranh cng ko di cng li cho chng. Hai
hng ny quan li v qun nhn lm thnh mt khi hiu chin.
Nhng ngi thng dn Php phi ng thu nng hn cho qu chin tranh,
v nhng ngi b bt buc phi con i lnh nhng ngi np mu
v tin vo chin tranh th mun ho bnh.
i vi nhng nh k ngh v nhng nh bun thng, khng c c phn trong
nhng nh my c sng n, chin tranh khng li g cho h. Thnh ph b tn
ph, ng s b h hng, n in b t chy, hm m b ph hu, ni tm li
h b ph sn, cho nn h cng mun ho bnh khi phc li s nghip.
Chnh sch ca H Ch tch v chnh ph rt n gin v r rng.
H Ch tch ni vi nhn dn:
Khng chin, khng chin trng k. Khng chin na, khng chin n cng.
Khng chin cho n khi nc Vit Nam ginh c thng nht v c lp!.
V nhn dn Vit Nam, mun ngi nh mt, nghe theo li H Ch tch,
v h hon ton tin tng H Ch tch, h hon ton knh yu H Ch tch.
Khng c g so snh c vi lng dn Vit Nam knh mn tin tng lnh
t H Ch Minh.

86

Nhiu nh bo v nhiu ngi bn ngoi quc rt ly lm ngc nhin trc lng

knh yu ca nhn dn Vit Nam i vi v Cha gi H Ch Minh. Nhng i vi
chng ta, ngi Vit Nam, th rt d hiu.
H Ch tch c nhn dn yu mn l do lng yu nc yu nhn dn ca
H Ch tch. Hn bn mi nm nay H Ch tch ch eo ui mt mc ch gii
phng t quc v ng bo. H Ch tch b kt n t hnh vng mt. H
Ch tch nhiu ln b bt giam, lun lun phi tri qua nhng cn nguy him.
Ch tch tng chu ng kh s vt v khng th tng tng c sut
trong thi k hot ng b mt. Ch tch b mi th d d. Nhng Ch tch
dng cm v kin quyt vt qua mi kh khn. Ch tch khng bao gi thay
i, vn lun lun l mt ngi yu nc trong sch v nhit tnh.
Mt dn tc tm mi nm sng di s p bc bc lt d man, thy hng
bao nhiu ngi con yu hy sinh trong t ngc, by gi i vi ngi con
p tan xing xch tri buc mnh v ginh li t do cho mnh, th tt nhin
lng knh yu khng phi l mt chuyn l.
Chng ta cn c nhng ngi yu nc anh dng v v i khc. Chng ta c
Phan nh Phng, Hong Hoa Thm, v nhng ngi khc na. Nhng
ch c H Ch tch ca chng ta hon thnh s nghip m cc tin bi cha
hon thnh: Ch tch xy dng khi on kt dn tc rng ri trn c s vng
vng, khin cho chng ta chng Nht v chng Php thng li, y l khi i
on kt ca hng my chc triu ngi Vit Nam khng phn bit trai gi, giai
cp, tn gio, khuynh hng chnh tr v khi i on kt y s a cuc
khng chin ca chng ta n thng li cui cng.
H Ch tch c nhn dn yu mn l do lng hy sinh v lng nhn t ca
Ngi. ng nh li ni ca Mc T, nh trit hc Trung Quc i xa: Nu
c li cho thin h th d mnh b mi mn t gt n u cng vui lng.
Trong khi Ngi c th ca cc em nhi ng gi cho Ngi, i mt nh cch
mng kin quyt y sng ln vui v. Nhng bc th y vit rt ngy th, chn
thnh. V d:
Bc H yu mn, chng chu bit c v bit vit, chng chu ra mt sch
hn trc. Chng chu chi rt vui. Bc H, Bc n thm chng chu vi!
Chng chu hn Bc ngn ci. v.v..
Ch tch khng bao gi ngh n mnh. Ngi ch ngh n ngi khc,
ngh n nhn dn.
H Ch tch c nhn dn yu mn l do tnh cng trc v lng trong sch
ca Ngi. Thi ca Ngi ngay thng. Ngi ni mt cch gin n gii
thch nhng vn phc tp, lm cho mi ngi u hiu r.

87

Ngi sng rt thanh m: mi bui sng, bt c ma h hay ma ng, Ngi

dy t lc m sng, n sng qua loa. n xong Ngi ghi vic s lm cho ngy
hm . 7 gi Ngi n thm trng hc, bnh vin, s lm vic hoc b i.
Khng bao gi bo trc v Ngi mun nhn thy s thc. i vi cc
th trng c quan, Ngi ph bnh hoc khen ngi, cho ch th v kin, thi
lun lun rt ho nh, 7 gi ri Ngi n phng lm vic. Bui tra, Ngi
n ch n cng cng. y cc b trng, th k, li xe, v binh u cng
n. Ba n rt m bc thng l da c, i khi c tht.
n xong mi ngi ngh ngi ci a. H Ch tch cng vui v tham gia.
Bui chiu l gi tip khch. Ngi tip khch ngoi quc, cc on th, hoc
tng ngi ring. C nhiu c gi i b hng my ngy ng n H Ni vi
mc ch gp H Ch tch. i vi ai, Ngi cng thn mt 7 gi ti. Ngi
v nh ring.
Cm ti xong, Ngi c sch, xem bo n 11 gi hoc na m.
Ngi n mc cng rt gin d, ch c hai b qun o ka ki, mt ci khn tay vi
to v hai i bt tt. Khi Pari v, ngi ta thy H Ch tch mc b ka ki
v. C ngi yu cu Ch tch thay b qun o khc. Ch tch p: Nhiu ng
bo ta, nu c b qun o nh th ny cng l tt lm. Th th vic g ti phi
thay.
Mi ngi knh mn H Ch tch, nht l thanh nin v nhi ng.
ngoi mt trn khi xung phong cc chin s h ln: V T quc v v Bc H,
tin ln!
V Bc H m nhng ngi lao ng trong nh my v trn ng rung tng
thm nng sut.
i vi nhi ng tn Bc H nh l mt ngi m hin. Ch nhc n tn Bc l
cc em tr nn ngoan ngon.
V H Ch tch, cn nhiu chuyn khc, vit thnh nhiu quyn sch nh, lm
thnh nhng bi ht, bi th.
Mt vi chuyn nh k di y cng t lng knh mn ca nhn dn Vit
Nam i vi Bc H.
Mt bc nh nh ca Ngi H Ni c ng bo mua ti gi mt trm ba
mi vn ng.
Nam b mt chin s du kch ho s b thng chin trng, trong khi ch
i cu thng n, ly mu mnh v ln o nh H Ch tch.

88

Hi ph n cu quc gi tng H Ch tch mt b o la. H Ch tch tng anh

em thng binh b o ny. Ban t chc gip thng binh em bn u
gi b o ny, thu c bn mi su vn by nghn ng.
Nhng rt nhiu on th nhn dn t Nam n Bc yu cu ko di thi hn
bn u gi, mong mua c b o y vi gi t hn.
Nhng chuyn nh trn cn nhiu, k khng ht c. Thanh nin, nhi ng cc
nc bn cng thng gi th thm hi Bc H.
Nhn dn gi Ch tch l Cha gi ca dn tc, v H Ch tch l ngi con trung
thnh nht ca T quc Vit Nam.
Chng ti khng c tham vng vit mt quyn tiu s ca H Ch tch, chng ti
ch mong quyn truyn ny gip ng bo bit vi mu chuyn ca v lnh t
xy dng nn nc Vit Nam dn ch cng ho.
Thn th ca H Ch tch gn lin vi s nghip cch mng Vit Nam,
v cuc i hot ng ca H Ch tch gn lin vi hot ng ca cc chin s
cch mng v ca qun chng. a bn hot ng ca H Ch tch bao la, trong
nc c, ngoi nc c. Thng li phi hot ng b mt, khi n, khi hin rt
kh theo di, m H Ch tch th t mun ni v mnh. Chng ti phi cng phu
bt mi ngi ny sang ngi khc. Chng ti phi da vo mt s cc ng
ch thng c gn gi H Ch tch. Cc ng ch ny thnh thong, tnh
c trong nhng gi ngh ngi sau cng tc hay trong nhng lc i ng c
nghe H Ch tch k cho t mu chuyn trong i hot ng ca Ngi. Trn
c s , chng ti mnh dn vit ra tp sch nh ny thut li vi chuyn
v H Ch tch cho n ngy Ton quc khng chin. Chuyn ca H Ch tch
trong v sau thi k khng chin mong nhiu anh ch em chng ta s tip tc vit
thm./.
(Ht)
Ngun: Nh xut bn Vn Hc, H Ni, 2001.

89