Professional Documents
Culture Documents
Brizendine KadınBeyni
Brizendine KadınBeyni
KADIN
BEYN
Dr. L o u a n n B riz e n d in e
eviren:
Zeynep Heyz en Ate
Say Yaynlan
Ankara Cad. 22 / 4 TR-34110 Sirkeci-Istanbul
Telefon: (0212) 512 21 58 Faks: (0212) 512 50 80
www.sayyayincilik.com e-posta: say@sayyayincilik.com
Genel Patm: Say Datm Ltd. ti.
Ankara Cad. 22 / 4 TR-34110 Sirkeci-Istanbul
Telefon: (0212) 528 17 54 Faks: (0212) 512 50 80
e-posta: dagitim@saykitap.com
online sat: www.saykitap.com
ilNf>eKlteR
Teekkr................................................................................................9
Kadn Beyni........................................................................................ 13
Barollerdeki Nro-Hormonlar......................................................15
Kadn Hayatnn Evreleri................................................................ 17
Giri
a
Ak ve Gven ................................................................................. 87
rt
111
B(
Anne B ey n i.................................................................................... 131
t l ti
yedi
Olgun Kadn Beyni.....................................................................
179
o n * z
Kadn Beyninin Gelecei...........................................................
207
ek-l:
Kadn Beyni ve Hormon Tedavisi..........................................
213
ek- 2 :
Kadn Beyni ve Postpartum Depresyon................................ 233
ek-3:
Kadn Beyni ve Cinsel Eilimler.............................................. 237
Notlar.............................................................................................. 241
Kaynaka........................................................................................ 263
Dizin................................................................................................ 323
T eeR K R
Kadnlar ve Gen Kzlar iin Duygudanm ve Hormon Klinii'ndeki i arkadalarm, personel, doktorlar, tp rencileri ve hastalar
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Teekkr
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
K flfM N
S ey N
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
hassas.
VASOPRESSN: Gizli, arka planda, iten ie saldrgan erkek
enerjiler; testosteronun erkek kardei, oksitosinin erkek kardei
(oksitosinin de yapt gibi aktif, erkeksi bir biimde balanm a
y istemenizi salar).
DHEA: Tm hormonlarn deposu; ayn anda her yerde olabi
16
L o u a nr B r i z e n d i n e Kadn Beyni
TEMEL HORMON
DEM LER
FETS
KADINLARDA
ERKEKLERDE
OLMAYAN NE VAR
OCUKLUK
d ar yksek strojen.
ERGENLK
g rm eye balanr.
CN SEL
OLGU N LU K
n deiir.
s tro je n v e projesteronda ok
byk art.
BEKR KADIN
HAM LELK
EM ZRM E
O ksitosin, prolaktin.
Bebee odaklanlr.
OCUK
YETTRM E
ve testosteron.
yi ocuklara yneltm e.
M ENOPOZ
N CES
mim.
D k strojen. Projesteron hi
M EN OPO Z
Sakinlik
SONRASI
M EN OPO Z
tosin.
YAAMA
YANSIMALARI
yoktur.
bilm e.
n e odaklanlr.
S a lk l k a lm a y a ve k e n d in e z e n g s
te rm e y e o d a k la n m a ; y en i m c a d e le le r e
a tlm a .
21
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
1990'a kadar aratrmaclar kadn fizyolojisine, nro-anatomisine ya da psikolojine erkeinkiyle ayn gzyle baktlar.
1970'te Berkeley'deki nrobiyoloji eitimimin son yllarnda,
Yale'deki tp eitimim ve Massachusetts Akl Sal Merkezi'ndeki psikiyatri eitimim srasnda bu yanl varsayma ilk
elden ahit oldum. Bu kurumlarda alrken kadn biyolojisi ya
da nrolojisinin farkllklaryla ilgili olarak hamilelik d d
nemleri kapsayan ya ok az ey rendim ya da hibir ey
renmedim. Yale'de bir gn bir profesr, hayvanlarn hareketle
riyle ilgili bir aratrmay sunarken elimi kaldrp bu aratrma
da diilerle ilgili ne gibi sonular elde edildiini sordum. Erkek
olan profesr sorumu, "Aratrmalarda asla dii denek kullan
mayz. Menstrual dngleri elde edilen verileri mahveder," di
yerek geitirdi.
Her eye ramen, kadn ve erkek beynindeki farkllklarla il
gili az sayda aratrma, hemen gze arpmasa da farkllklarn
ok byk olduunu gsteriyordu. Psikiyatri eitimim srasn
da kadnlarda erkeklere kyasla depresyon orannn l'e 2 oldu
unu renmek beni ok etkilemiti. Kimse bu fark iin akla
yatkn bir aklama getiremiyordu. niversiteye, feminist hare
ketin ykselite olduu dnemde gittiimden bu farkla ilgili
aklamalarm politik ve psikolojik yndeydi. Sulu, 1970'lerin
Bat kltrne hkim olan erkek egemen duru olmalyd. Bu
duru kadnlar bastryor ve onlann erkeklerden daha az ilev
sel olmalarna yol ayor olmalyd. Ama bu aklama tek ba
na yeterli deildi: Yeni aratrmalar bu oranlarn dnya genelin
de geerli olduunu gsteriyordu. Daha byk, daha temel ve
biyolojik bir aklama olduunu dnmeye baladm.
Bir gn kadn-erkek depresyon oranndaki farklln kzlar
12 yama basana, det grmeye balayana kadar geerli olmadk
lar birdenbire aklma geldi. Grne gre ergenlik dneminde
ki deiimler kadnlarda erkeklere oranla daha fazla depresyon
olumasna yol ayordu. O dnemde ok az bilim insan bu ko
L o u a n n B r i z e n d i n c Kadn Be/ni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
30
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
gelene kadar onun hemen her dnemini grdk. Daha birka haf
talkken Leila nnde beliren her yz tanmaya alyordu. Per
sonelim ve ben onunla gz temas kuruyorduk, o da ksa sre son
ra bize glmsemeye balad. Birbirimizin seslerini ve yz ifadele
rini taklit ediyorduk ve bu ekilde onunla ba kurmak elenceliy
di. Bir gn onu beraberimde eve gtrmek istedim, zellikle de o
lumla ayn deneyimi yaamam olduumuz iin.
Bu kz bebein bana bakmak istemesinden holanyordum ve
olumun da benim yzmle bu kadar ilgilenmesini istiyordum. O
ise tam aksi biimde davranyordu. Benden baka her eye bak
mak istiyordu -hareket eden eylere, klara, kap kollarna- ama
bana deil. Gz temas kurmak yaplacak ilgin iler listesinin en
alt sralanndayd. Tp fakltesinde btn bebeklerin karlkl ba
kmaya ihtiyalar olduunu renmitim. Bu, anneyle ocuk
arasnda ba kurmann nemli admlarndan biriydi. Aylarca o
lumda bir eylerin korkun ekilde yanl olduunu dndm. O
zamanlar beyinde cinsiyet tarafndan belirlenen farkllklarla ilgili
fazla bir ey bilinmiyordu. Btn bebeklerin yzlere bakmaktan
holandklan dnlyordu ama daha sonra eitimin bu erken
aamalaryla ilgili teorilerin aslnda kadnlar temel alnarak hazr
land ortaya kt. Erkek ocuklar deil, kz ocuklar karlkl
bakmaya akt. Kzlar beyinlerindeki iletiim, gzlemleme ve
duygulan ileme merkezini klten testosteron akmn yaam
yorlard, bu nedenle de bu alanlardaki yetenekleri gelitirme po
tansiyelleri erkek ocuklardan fazlayd. Hayatnn ilk aynda
kz bebein gz temas kurma ve bakma yetenei %400 orann
da artyor, bir erkek bebein yz ifadelerindeki geliimdeyse bu
sre iinde hibir ilerleme olmuyordu.
Kz bebekler duygusal ifadelere ilgili doarlar. Bir baktan,
dokunutan, iletiime getikleri insanlarn tepkilerinden anlam
karabilirler. Bu ipularndan yola karak deerli olduklarna,
sevildiklerine ya da can skc olduklarna karar verirler. Yz
deki ifadeleri oluturan iaretleri ortadan kaldrdnzda ka-
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
i t mek, O n a y l a m a k v e f > u y u r m a k
Kzlarn, yz ifadelerini okumak ve ses tonlarn yorumla
mak konusunda gelimi olan beyin devreleri onlar erken
yata sosyal anlamda bakalarnn onayn alp almadklarn
anlamaya iter. Karlarndaki bireyin kendilerine ve hareketle
rine kar ne hissettiini zebilirler. Cara, Leila'y insan iine
karabildiini grd iin armt. "Bu byleyici. Bir res
toranda oturuyoruz ve daha 18 aylk olan Leila elimi kaldrd
m anda arap kadehime uzanmay brakmas gerektiini bi
liyor. Ve fark ettim ki, eer babasyla tartyorsak, ikimizden
biri ona bakana kadar elleriyle yiyor. Ancak tartmay kesip
ikimizden biri dikkatini ona ynelttiinde yeniden ataln eli
ne alyor."
Bu ksa etkileimler Leila'nm, ailesinin yz ifadelerinden ku
zeni Joseph'in byk ihtimalle dikkat dahi etmeyecei ipular
yakaladn gsteriyor. Teksas niversitesi'nde yaplan bir ara
trmaya gre 12 aylk kz ve erkek ocuklar gzlemleme konusun
daki ilgilerinde ve yeteneklerinde farkllklar gsteriyor. Bir r
nekte, kz ocuk ve annesi bir odaya almyor, birlikte oturtuluyor
lar ve oyuncak bir inee dokunmamalar konusunda onlara tali
mat veriliyor. Anne kenara ekiliyor. Her hareket, her bakma,
her sz kameraya alnyor. Anneleri onlara ayrntl olarak aklamasa bile kz ocuklardan ok az dokunulmas yasaklanan obje
ye dokunuyor. Kzlar annelerinin yzne erkek ocuklardan on
ila yirmi kez daha fazla bakyor, onaylama ya da onaylamama be
lirtisi olan iaretleri aryorlar. Erkek ocuklarsa tam aksine, oda
nn iinde dolap ender olarak annelerine bakyor. Sk sk yasak
objeye dokunuyor ve bunu anneleri "Hayr!" diye barsa bile ya
pyorlar. Bir yandaki erkek ocuklar, testosteron etkisindeki er
kek beyinleri tarafndan ynlendirilerek evrelerini aratrma ih
tiyac duyuyorlar ve evrelerindeki objelere dokunmann yasak
olup olmamas onlar ilgilendirmiyor.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
6 m p a ti
letiim ve duygusal yeteneklerindeki stnl kz bebein
davranlarnda hemen hissedilir. Yllar sonra Cara olunu kuca
na aldnda onun neden kz Leila gibi hemen sessizlemedii
ni anlayamamt. Bunun daha farkl ve yaygarac bir karakterin
gstergesi olduunu zannediyordu. Oysa byk ihtimalle bu
davran farklln aklayan en nemli etken, empati kurma ye
teneini de belirleyen cinsiyet farkyd. Kz bebek iin annesiyle
balantya gemek, onun hissettiklerini alglamak daha kolaydr.
Kzlar yattrc davranlara ok daha erken tepki verir, alama
y ve barmay brakrlar. Harvard Tp Fakltesi'nde yaplan bir
almada kz bebeklerin annelerini erkek bebeklerden daha iyi
anladklar gzlemlenmitir.
Baka bir alma, yeni doan kzlarn 24 saatlik olmadan di
er bebeklerin stresten kaynaklanan alamalarna -v e yz ifa
delerine- erkek bebeklere kyasla daha fazla tepki verdiklerini
gstermitir. Kzlar daha bir ya gibi erken bir zamanda baka
larndaki gerilim belirtilerine tepki vermeye balarlar, zellikle
mutsuz ya da ac eken insanlara tepki verirler. Bir gn kendi
L o u a n n B r i z e d i n e Katin Beyni
f n n pd p n G e n l e r d e n f a z l a s n
M i r a s f ll m a k
Gzlemleme ve duygusal ipularn yakalama yetenei saye
sinde, kz ocuu aslnda annesinin sinir sistemini kendine kop
yalar. Sheila bana geldiinde ocuklaryla baa kabilmek iin yar
dmm istiyordu. lk kocasndan iki kz vard: Lisa ve Jennifer. Lisa doduunda Sheila hl mutluydu ve evlilii yolunda gidiyor
du. Becerikli ve ocuuna iyi bakabilen bir anneydi. Jennifer do
40
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Be/ni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
T o p l u l u k Kurmak s t i g o r f m a a d e e
Kendi K o u l l a r n d a
ki buuk yama gelindiinde kzlardaki bebek ergenlii so
na erer ve kzlar daha sakin bir dneme geerler. Yumurtalklar
dan gelen strojen akm geici olarak kesilir. Nasl? Bunu henz
bilmiyoruz. Ama strojen ve testosteron seviyelerinin hem erkek
hem de kz ocuklarda ocukluk dnemi boyunca ok dk ol
duunu biliyoruz -yine de kzlar erkeklere kyasla 6-8 kat daha
fazla strojene tabi olurlar. Kadnlar "arkalarnda braktklar kz
ocuu"ndan sz ettiklerinde, bahsettikleri genelde hayatlarnn
bu dnemidir. Ergenliin tam zamanl Rock'n Roll'undan nce-
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Cinsiyet Citimi
Cinsiyete zg davranlarda kesinlikle en byk rol doa
oynar ama deneyim, pratik yapmak ve bakalaryla karlkl
iletiim, nronlar ve beynin balantlarn ekillendirebilir.
Eer piyano almay renmek istiyorsanz pratik yapmanz ge-
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
iKi
seN
k iz
seyNi
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
s t r o j p n - P r o j e s t p r o n ^Dalgalarnda
yzmek
ocukluun sakin denizi sona erer, aileler ani tavr deiiklikle
ri ve diren gsteren ocuklarna nasl davranacaklarn amrlar.
Btn bu dram ocukluun sakin dnemi sona erdii iin ortaya
kar. Kimyasallarn beynine hcum etmesiyle ocuklukta kontrol al
tnda tutulan hipotalamik hcrelerin harekete getii kzlar ergen
lik ana girmitir. Bu hipotalamik hcre sahnm yumurtlama sis
temini de devreye sokar. Bebek ergenlii dneminden beri ilk kez
kzlarn beyni yksek strojen seviyelerine maruz kalr. Aslnda,
kzlarn beyni ilk kez her ay tekrar edecek olan strojen-projesteron
akmn deneyimlemektedir. Bu akmlar gnden gne, haftadan
haftaya farkllk gsterirler.
S T R O JE N -P R O JE S T E R O N D A L G A L A N M A S I
GNLER
29
A
. .
Adet
T BafJangKi
delSonu
M E N S T R U A L D N G D E H O R M O N D E K L K L E R
r
------------- S T R O IE N ---------------rESTOSTERON/A.NDROlEN-----------------------PROJESTERON
57
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
6 r k e k lp r 6rkfcktir
Kzlarn strojen seviyesinin ergenlikten itibaren arttm ve
beyinlerindeki koruma drtsn tetiklediini biliyoruz. Arka
dalaryla karlkl iletiimlerini glendiriyor, erkekler hakkn
da daha fazla dnyor, grnlerine daha fazla nem veri
yor, daha fazla geriliyor ve daha fazla duygulanyorlar. Dier
kzlarla -v e erkeklerle- balant kurma arzusu tarafndan yn
63
L o u a n n B r i z e n d i n e Knd Beyni
Gen Kz Beyni
f l r a d a Kal ma K o r k u s u
Yaplan aratrmalar gen kzlarn -molekler ve nrolojik
olarak- sosyal atmalar yattrmaya ve mmkn olduunda
bu tr elikili durumlardan kanmaya eilimli olduunu gs
teriyor. Ne olursa olsun ilikiyi korumak, kadn beyninin temel
hedefidir. Bu durum, gen kz beyni iin zellikle geerlidir.
65
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
B e y i n s t r o j e n Davul l ar n n Ri t mi yl e y r r
Shana on yana geldiinde Lauren kzn okula gitmesi iin
uyandrmakta zorlanmaya balamt. Shana hafta sonlan le
ne kadar uyuyordu. Lauren bu uyku dzeninin Shana'nn kt
alkanlklarn yanstt kanaatindeydi: teslim etmesi gereken
projeyi bitirmek iin son ana kadar beklemek, dev yapmak ye
69
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyi
Gen Kz Beyni
Annesiyle o ekilde konumamas gerektiini anlamak Shana'nn birka gnn ald. Projesteron gidip strojen geri geldi
inde sinirleri de yatmt. Hipokampste yeniden balantlar
kuruluyor ve beyin devreleri yeniden tam kapasite almaya
balyordu. Ksa sre sonra zekice yorumlan ve esprileriyle her
kesi artmaya balayacakt. Erkekler bazen esprilerini anla
makta glk ekecek, o da daha ok kzlarla konuacakt.
Baz kadnlarda beynin performans menstrual dngnn
hangi etabnda olduuna bal olarak byk deiiklikler gs
terebilir. rnein beynin strojene en hassas ksmlarndan olan
hipokamps kelime hafzasnn da merkezidir. Bu, dngnn
strojenin en yksek seviyede olduu ikinci haftasnda, kadn
larn szel yeteneklerinin neden ykseldiinin aklamas olabi
lir. Kadn rencilerimle, szl snavlarna, menstrual dngle
rinin, szel yeteneklerinin zirvede olduu 12. ya da 13. gnn
de girmeleri konusunda srekli akalarz. Belki ayn ey SAT
snavlarna girecek gen kzlara ya da kocalaryla yaptklar
kavgay kazanmak isteyen elere de nerilebilir.
G e n Kz e n i N e d e n f ) e l i r i r ?
Dnn. Beyniniz olabildiince dengeliydi. O ana kadar
hormon seviyeniz byk lde sabitti. Derken, bir gn anne
nizle ay iiyorsunuz, ertesi gn ona kfrediyorsunuz. Ve bir
gen kz olarak yapmay son istediiniz ey atma karmak.
Cici bir kz olmaya alknsnz ve imdi birdenbire artk bu ki
ilie gvenemeyeceinizi kefetmek korku verici. Kendinizle
ilgili bildiiniz, bildiinizi zannettiiniz her ey bir anda anlam
sz hale gelmi. Bu, gen kzn zgvenine vurulan byk bir
darbe olsa da aslnda basit bir kimyasal reaksiyondur; yetikin
bir kadn iin bile. Eer neler olduunu biliyorsanz, durum bu
kadar korku verici olmayabiliyor.
73
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Baz kadnlar iin sorun 4. haftada beyindeki strojen ve projesteronun geri ekilmesinden kaynaklanr. Hormonlar beyin
den ayrlrlarken beyin onlarn sakinletirici etkilerini aramaya
koyulur. Bu etkiye ulaamadndaysa gerilir, hatta o kadar ge
rilir ki gerginliin dzeyi bir nbetinkine edeerdir. Bunun az
sayda kadn iin geerli olduunu sylemek gerekiyor ama ya
ayanlar iin hi de elenceli deildir. Bu gerilim ve duygusal
hareketlenme det grmeye balamadan birka gn ncesine
kadar iddetli biimde devam edebilir.
Bethesda Maryland'deki Ulusal Akl Sal Enstits'nde
David Rubinow ve arkadalar det dngsyle balantl ola
rak duygudurum deiimlerini aratryorlar. Bu aratrmann
sonularna gre det dnemiyle balantl olarak gelien hor
mon salglamalar, beyindeki devreleri dorudan etkiliyor, ir
kilme refleksiyle kendini gsteren ve bizim tedirgin olmak diye
adlandrdmz bu durum aslnda beyindeki etkilenmenin bir
gstergesi. Bu durum, kadnlarn, hormon azalmasnn maksi
muma ulat dnemlerde neden srekli irkildiklerini ve diken
stnde olduklarn da aklyor.
Kadnlarn %80'i bu deiimden fazla etkilenmese de %10'u
ar gerildiklerini ve kolaylkla depresif hale geldiklerini belirti- ~
yor. Yumurtalklar daha fazla strojen ve projesteron reten ka
dnlar strese kar daha dayankl oluyor nk beyinlerinde da
ha fazla serotonin (kendinizi iyi hissetmenizi salayan bir kimya
sal) hcresi bulunuyor. strojen ve projesteron oranlan dk
olan kadnlar strese kar daha hassaslar ve daha az serotonin
hcresine sahipler. Strese duyarl bu bireylerin ou, det d
nemlerinin balamasndan nceki gnlerde kendilerini cehenne
me dm gibi hissediyorlar. Dmanlk, umutsuzluk hissi,
depresyon, intihar planlar, panik ataklar, korku, kontrol edile
meyen alama krizleri ve fke onlar mahvediyor. Hormon ve se
rotonin deiiklikleri beynin yarglama blmnde (prefrontal
Gen Kz Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyi
Gen Kz Beyni
Gizn K z l a r da S a l d r g a n l k vp R i s k f J l ma
Shana'run plaja gitmeyi istediini haykrd gn Lauren, kz
nn erkek arkada Jeff konusunda endieliydi, jeff ok zengin ve
ocuklarnn her hareketine izin veren bir aileden geliyordu ve on
be yanda Shana onunla oktan cinsel ilikiye girmiti. Jeff'in ai
lesi evlerinde sevimelerine izin veriyordu ve Shana bunu hamile
olma ihtimali ortaya kncaya kadar ailesinden saklamt. Jeff ve
kz ayrlacak gibi grnmediklerinden Lauren en dorusunun o
cuu tanmaya almak olduuna karar verdi. Ve tandka da on
dan holand. Jeff, Shana'y hediyelere bouyordu (Lauren bun
dan pek holanmasa da Jeff'in kalbini krmak istemediinden sesi
ni karmyordu) ve Shana, Jeff ortalkta olduunda ok mutluy
du. Ailesiyle yle anlamalar yapyordu: "Hadi ama anne, ger
ekten ok bask altndaym. Bir saatliine bile bize urarsa kendi
mi ok daha iyi hissedeceim. O gittikten sonra devimi bitirece
ime sz veriyorum." Ayrca sk sk Jeff'i gizlice eve alyordu.
Shana ve Jeff sekiz aydr kyorlard. Shana annesine Jeff'i
ok sevdiini syledikten bir gn sonra okuldan eve Mike adn
da, sadece arkada olduklarna yemin ettii bir ocukla geldi.
Lauren onlara bakmaya gittiinde kznn odasnn kaps kapa
lyd. Kapy atndaysa kendi deyimiyle, "birbirlerinin surat
larn emdiklerini" grd. Shana'nn Jeff'le ilikiye girmesine
izin verdii iin Lauren imdi ne yapmas gerektiini bilmiyor
du. Shana'nn drtlerinin kontrolden kt belliydi.
Bir gen kzn duygusal merkezleri ergenlikle birlikte ar
hassas hale gelir. Beyninde, duygular -v e tepkileri- kontrol
eden blgeler, prefrontal korteks, gen kz 12 yana geldiinde
hcreyle dolmutur ama balantlar hl zayf ve olgunlama
m haldedir. Bu nedenle de gen kzlarn duygudurum deiik
likleri amigdaladaki duygusal drtlerin artmasndan etkilen
diklerinden hzl ve dramatiktir. Kzlarn prefrontal korteksleri,
eski moda bir modeme benzer. Amigdaladan gelen youn trafi
/7
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
ciddiye almama kararnza ramen bu kararnz uygulayamayabilirsiniz. Unutmayn, gen kznzn drt-kontrol devreleri
veri giriine yetiememektedir. Hounuza gitse de gitmese de
beyni onu kontrol edemezken kontrol siz ele almak zorundas
nz. Joan ailesinin gelip arabasn elinden alma tehdidinden nef
ret ettiyse de yllar sonra bana "doru olan yaptlar," diye itiraf
etti. Onlarn grevi o zaman kzlarnn gsteremedii saduyu
yu gstermekti.
f)prSyon
Mike'm, Shana'nn drtlerinin kontrolden ktn kavrama
s uzun srmedi. Eer Jeff'i bu kadar rahat aldatp terk edebildiyse kendisini aldatmasnn -ya da terk etmesinin- zor olmayaca
n dnd ve Shana'dan ayrlmaya karar verdi. Shana'nn arka
dalarndan bazlar da Jeff'e kt davrand iin ona kzgndlar
ve gen kz dlanmaya balad. O zamana kadar Shana'nn haya
tndaki her ey iyi gidiyordu; okul gazetesinde yazyor, heykeltralkla ciddi olarak ilgileniyor ve niversite seimi zerinde du
ruyordu. retmenleri ondaki bu parlty ve yaratcl seviyor
du. Ama Mike onu terk ettiinde her ey deiti. Shana ok kilo
kaybetti. Derslerinde de artk iyi deildi. Kendisinden istenilen
yazlan yazmayarak okul gazetesindeki arkadalarn hayal k
rklna uratt. Ev devlerine konsantre olamyor, olduunda
da yapamyordu. Uyuyamyordu, kilosunu ve grntsn sap
lant haline getiriyor ve beyninin onu dnmesine engel olam
yordu. Kolunda birka iz grnce kolunu kestiini fark ettim. Bu
dnemde kadnlarda depresyon riski erkeklere kyasla iki kat
daha fazla olduu iin olduka endielendim.
Erkekler ve kzlar ergenlik ncesi dnemde ayn depresyon
riskini tarlar. Ama on be yandan itibaren kzlar depresyona
girmeye erkeklerden iki kat daha fazla meyillidir. Kadn depres81
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Kt K zl ar n B i y o l o j i s i
Hormon salnmalar cici bir kz rahatlkla kt bir kza e
virebilir, cinsel rekabet de yle - ki gen kzlar arasnda ok
yaygndr. Ancak bu rekabetin kurallar gen erkekler iin ge
erli olanlardan farkldr. Gen kzlar gruplar oluturmaya y
nelirler, ne var ki bu gruplarn bir ksm birbiriyle sava halin
dedir. Gen kzlar hepimizin de bildii gibi ar acmasz te
bilirler.
Kadnlar dier kadnlarla rekabet halindeyken dman aa
ekmek iin dedikodu yaymak gibi daha kurnazca aralar kul
lanrlar. Bu sayede kimse onlar sulayamaz - "Sana zarar ver
mek istememitim, zr dilerim." Buna benzer taktikler gen kz
beyninin "varolmann zorunlu koulu" olarak grd balan
tlarn kopartlmas riskini en aza indirir. Ancak cinsel rekabet de
varolmann zorunlu koullarndan biridir.
Yedinci snftayken hatrlyorum da ok gzel bir kz vard; o
kadar gzeldi ki erkeklerin btn ilgisi ona yneldii iin dier
kzlar onu kskanrlard. Ayn zamanda utangat da. Bu yz
Gen Kz Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Gen Kz Beyni
85
<
flfK ve eveN
AN FRANCISCOLU BR FLM yapmcs olan Melissa, ger
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
unu biliyoruz. ki kii arasndaki anlk -ya da uzun srelikinyasal ekim ans eseri ortaya km gibi grnebilir ama
gerekte beynimiz bu ii bilmeye nceden programlanmtr. Bi
zi partnerlerimize yaklatran ekim, insann reme isteinin bir
uzantsdr.
Melissa'mn beyni Rob'u incelemeye balad. Hormonlar hzla
vcudunda dolayordu. Adam, Portero Hill'de yaayan bir pa
zarlama danman olduunu syleyip ardndan da cesaretini
toplayp onu dansa davet ettiinde Melissa'nn beynindeki devre
ler son model bir bilgisayardan bile daha hzl alarak karsn
daki adamn e olarak deerlendirilebilecek zelliklerini hesapla
d. Uygun olduuna dair yeil k oktan yanmt. Seksi, dizle
rini titreten bir ekim yaad bu adam, Melissa'nn vcudunda
onu heyecanlandran hzl bir dopamin akmna neden oldu. Bey
ni ayn zamanda bir l testosteron -cinsel istei tetikleyen hor
m on- da salglad.
Rob konuurken aym zamanda Melissa'y tartyordu. Eer
hesaplamalar olumlu sonu verirse o da Melissa'yla elemesi
ni syleyen nrokimyasal bir sarsnt yaayacakt. Ak devrele
rinin tetiklenmesiyle beraber ikili, dans pistine yneldi ve son
raki birka saati salsa ritmi eliinde geirdiler. Saat 2 olduun
da mzik yavalad ve kulp boalmaya balad. Leslie saatler
nce eve gitmiti. Kede duran Melissa flrt eden bir tavrla
eve gitmesi gerektiini syledi ve yksek topuklar zerinde
daire izerek arkasn dnd. "Bekle," dedi Rob, 'Telefon numa
ran bende yok. Seninle yeniden grmek isterim." "Google'da
adm ararsan beni bulursun," diye yantlad kadn glmseye
rek ve bir taksiye atlad. Av balyordu.
Erkekler ve kadnlar iin romantizmle ilgili ilk hesaplama
lar bilinaltnda gerekleir ve her iki taraf iin birbirinden
farkldr. rnein, ksa sreli elemelerde erkekler avc, ka
dnlar seicidir. Bu bir genelleme deil, atalarmzn milyonlar-
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
6m d ey n in Hazrl
Melissa sokaklarda dolayor, kahvesini yudumluyor ya da
Rob'un, telefon numarasn bulmasn beklerken potansiyel rande
vulara gz gezdirmek iin internette dolayor. Gen kadnn kafa
tasnn iindekinin ta devrinden kalma bir beyin olduuna inan
mak kolay deil. Ama insanlarda eleme konusunu aratran bi
lim insanlanna gre durum, tam olarak bu. Milyonlarca yllk evri
mimizin %99'undan fazlasn ilkel koullarda geirdik. Sonu ola
rak, bu teoriye gre, beynimiz atalarmzn karlat trden so
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
K i m y a s a l ekim
Eer Melissa'nn ilkel beyin devreleri mal varl ve gven
lik aray iindeyse Rob'un ilkel devreleri uzun sreli bir iliki
kuraca partnerinde neyin aray iinde? Buss ve dier bilim
insanlarna gre tamamen farkl bir ey. Dnya genelinde er
kekler 20 ile 40 yalar arasnda, genelde kendilerinden ortala
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
oranlan daha yksek ve gen yalarnda bel kalnlklan kalalarmnkine yakn olan kadnlara kyasla ok daha kolay hamile ka
lyorlar.
Hamilelik kadnn siletini tamamen deitirdiinden ince
bir bel kadnn dourganlna dair nemli ipulan verir. Erkek
lerin seiminde itibar da bir rol oynar, nk reme konusunda
en baarl erkekler, sadece kendileriyle eleecek kadnlar se
mek isterler. Erkekler babalklarn garantilemek isterler ama
ayn zamanda yavrularnn geleceinden emin olmak iin, kad
nn annelik yetenekleri de gvenilir olmaldr. Eer Melissa,
Rob'la hemen yataa girseydi ya da o zamana kadar birlikte ol
duu erkekler konusunda ona hava atsayd erkein ta devri
beyni Melissa'nn kendisine sadk kalmayaca ya da kt bir
itiban olduu sonucuna varabilirdi. Dans pistinde ona scak
davranmas ama sonra uygun bir saatte taksiyle evine dnmesi,
erkee onun uzun sreli bir iliki kurmay dnebilecei bir
kadn olduunu gstermiti.
p o t a n s i y e l Tehlikeleri H e s a p la m a k
Rob, Melissa'nn telesekreterine bir mesaj brakmt ama gen
kadn onu aramadan nce birka gn bekledi. Her ne kadar ilk
randevuda pmlerse de hakknda daha fazla bilgi edinene
kadar Rob'la yatmaya niyeti yoktu. ok elenceliydi, etkileyiciy
di ve hayatn dzene sokmu grnyordu ama Melissa'nn, i
gdsel seviyede ona gvenebileceinden emin olabilmesi artt.
Beynin stres devreleri yabanclarn evresindeyken harekete ge
er. Melissa'mn amigdalasnm korku devreleri hl tam g al
yordu. Yabanclara kar tedbirli olma hali hem erkek hem de
kadn beyninin sisteminin bir parasdr ama zellikle kadnlar e
ararlarken erkein balanabilirlik seviyesini dikkatlice ve ilikinin
erken etaplarnda masaya yatrrlar.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kad Beyni
Ak ve Gven
t ^ k B e y i n
Melissa ve Rob neredeyse her gece telefonda konuuyorlard.
Her cumartesi Rob'un kpeini dolatrmak iin parkta buluu
yor ya da Melissa'nn yeni filminin ekimlerini izlemek zere Melissa'nn evinde bir araya geliyorlard. Rob'un ileri iyice rayna
oturmutu ve en nihayetinde eski kz arkada Ruth'tan bahset
meyi brakmt. Ruth'a olan ballnn sona ermesi Melissa'ya
aralanndakinin eski sevgiliyi unutmak iin yaanan bir ara d
nem ilikisi olmadn ve Rob'un btn dikkatini kendisine y
neltmeye hazr olduunu gstermiti. Melissa istemeyerek de ol
sa oktan Rob'a k olmu ama ona bunu sylememiti. Erkein
fiziksel scaklna almaya balamt. Cinsel gdlerinin ak
gdlerine yetimesine izin verdi.
En sonunda, ayn ardndan, parkta gnein altnda uzana
rak geirdikleri bir gnn sonunda tutkuyla yataa girdiler. Ak
larn tm ynleriyle yaamaya baladlar.
k olmak, hem kadnlarn hem de erkeklerin en mantkd
davran ya da beyin durumlarndan biridir. Romantizmin
nda beyin "mantkl dnemez" hale gelir, kr olur, sevilen
kiinin yetersizliklerini grmezden gelir. Istemd bir durum
dur. Tutkuyla k olmak ya da kendini kaptrmak artk kant
lanm bir zihinsel durumdur. Saplant, mani, sarho olma, su
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
6lemi Beyin
"Onu gnn her dakikas mutlaka grmeliyim'Te ifade
edebileceimiz baskn gereklik nasl oluyor da, "Selam, haya
tm, sen miydin? ler nasl?"a dnyor? Beyindeki dopa
min ataklar yava yava yatmtr. Eer bir kadnn roman
tik akn erken evrelerinden uzun sreli iliki ierisindeki ha
line geiinde beyninde yaanan deiimleri gsterecek bir
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
p k s , t r p s vp Kadn B p y n i
Tarlafareleri zerinde yaplan deneyler erkekler ve diiler ara
sndaki balanma farkllklarn da aydnlatyor. Dii tarlafareleri
iin en rahat iftleme az stresli ortamlarda gerekleiyor. Erkek
tarlafareleri iinse yksek stresli ortamlarda. Maryland niversitesi'ndeki aratrmaclar, dii tarlafarelerinin, stresli bir ortama so
kulduklarnda eletirildikleri erkeklerle iftlemediklerini kefet
tiler. Ancak eer stres altnda olan erkek tarlafaresiyse ilk bulduu
uygun diiyle iftleiyordu.
nsanlarda da stres seviyesi yksek olduunda erkeklerin
ak devreleri daha ok uyarlr. rnein youn bir fiziksel mey
dan okumann ardndan, erkek gzlerini kendisine diken uy
gun durumdaki ilk kadnla balant kurma ve cinsel ilikiye gir
me eilimindedir. Bu durum sava stresi yaayan askerlerin ne
den ounlukla eve bir gelinle dndklerinin aklamas olabi
lir. Kadnlarsa aksine, stres altndayken kendilerine gsterilen
ilgi ve arzuya karlk vermezler.
Bunun nedeni kadn beyninde stres hormonu olan kortizoln
oksitosinin etkisini bastrmas ve kadnn cinsellie de fiziksel te
masa da olan isteini ortadan kaldrmas olabilir. Kadn iin do
kuz ay hamilelik ve zor koullar altnda ocuk bakma fikri, erkek
lerin hzl sperm boaltma srecine kyasla ok daha az ekicidir.
M o n o g a m i (Tpkplilik) Gpni
Tarlafarelerinin eitli alt trlerinin ak hayatlar zerinde
yaplan aratrmalar beynin, memelilerin sadece %5'inin payla
t bir zellik olan monogamiyle ilgili mekanizmalar hakknda
bilgi edinmemizi salyor. Tarlafareleri ampiyon iftlerdir, tekeli hayatlar srer, maraton misali iftlemelerinin ardndan
hayat boyu sren bir iliki kurarlar. Dafareleriyse aksine asla
tek ele yetinmezler. Bilim insanlarnn kefine gre aradaki far
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ak ve Gven
Ayrlmak
Bir gece Rob, Melissa'y arayacan syledii halde arama
d. Bu, Rob'un sk yapt bir davran olmadndan Melissa
endieden deliye dnd. Yaralanm myd? Baka bir kadnla
myd? Melissa korkusunu fiziksel olarak da hissedebiliyordu.
Gariptir ki, romantik ak durumu sevgiliyi kaybetme korkusu
ya da tehdidiyle -terk edilme korkusuyla- yeniden tetiklene
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyi
Ak ve Gven
RT
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Kadn Or g a z m n n legii
Evrim perspektifinden bakldnda erkek orgazmnn bir gi
zemi yoktur. Srekli cinsel ilikiler aranmasna yol aan, bam
llk yaratn biyolojik bir boalmadan fazlas deildir. Teori, bir
erkek ne kadar fazla sperm datrsa genlerinin gelecek kuak
larda devamn salama ansnn da o kadar yksek olacan
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Kad n S a d a k a t s i z l i i n i n i y o l o j i s i
Toprak Ana, iftlerin bir araya gelmeleri ve bebek yapmala
r iin kendisine verilen btn silahlan kullanr. ocuk olabil
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
flkn yakt
Cinsel arzunun tetikisi her iki cins iin de bazlar tarafndan
yanl biimde "erkeklik hormonu" olarak adlandrlan bir kimya
sal olan testosteron androjenidir. Aslnda seks ve saldrganlk hor
monudur ve kadnlarda da erkeklerde de ondan bol miktarda var
dr. Erkekler onu testislerinde ve adrenalin bezlerinde retir, ka
dnlarsa yumurtalklarnda ve adrenalin bezlerinde. Hem kadnda
hem erkekte beynin seks motorlarn harekete geiren kimyasal ya
124
kt testosterondur. Yeterince yakt olduunda testosteron hipotalamusa ular, erotik duygulan tetikler, cinsel fantezileri uyandrr ve
erojen blgelerdeki hassasiyeti artmr. Bu sre kadnda da erkekte
de ayn biimde iler ama her iki cinsin beyinlerini harekete geir
mek iin ihtiya duyduklar testosteron miktannda byk fark var
dr. Erkekler kadnlardan ortalama on ile yz kat aras daha fazla
testosteron retirler.
Flrt etme eylemi bile testosterona baldr. Aratrmalar tes
tosteron seviyesi yksek olan dii farelerin dier farelerden da
ha oyunbaz ve erkeklere ynelmeye daha eilimli olduklarn
ortaya koymutur. nsanlarda cinsel hislerin tetiklenmesi, rne
in gen kzlarda ilk cinsel iliki testosteron seviyesiyle doru
orantldr.
Sekizinci, dokuzuncu ve onuncu snftaki kzlarla yaplan bir
deneyde yksek testosteron seviyesinin daha sk cinsellii d
nmeye neden olduu ve kzlar daha fazla mastrbasyona y
nelttii ortaya konmutur. Baka bir almaysa ergenlik an
daki kzlarda testosteron artnn ounlukla ilk cinsel ilikinin
belirleyicilerinden olduu ispatlanmtr.
Gen kzlar ve erkeklerde testosteron ykselmesiyle kendini
gsteren cinsel ilgideki keskinlemeyi bir yana brakrsak libido
ve cinsel tavr arasnda cinsiyetler arasnda byk farklar oldu
unu grrz. Sekiz ile on drt yalar arasnda bir gen kzn
strojen seviyesi on ile yirmi kat arasnda artar. Bir erkein tes
tosteron seviyesi ise dokuz ile on be yalar arasnda neredey
se yzde yirmi be orannda art gsterir. Btn bu fazladan
cinsel yaktla, erkek ocuklarn cinsel gdlerinin kendileriyle
ayn yataki kzlardan kat daha fazla olduunu syleyebili
riz - hayat boyu devam edecek bir fark. Ve ergenlik dneminde
erkeklerin testosteron seviyeleri dzenli olarak ykselmeye de
vam ederken kzlarn cinsellik hormonlarnn seviyesi haftadan
haftaya deierek cinsel isteklerinin de neredeyse gnden gne
deimesine neden olur.
L u a n n B r i z e n d i n e Kad Beyni
C i n s i y e t l e r r a s n d a k i uyt i k flyrro
Erkeklerin beyinlerindeki cinsellikle ilgili alanlar kadnlardaki
benzer yaplara kyasla iki kat daha byktr. Sz konusu beyin
olduunda ebat nemlidir ve kadnlarla erkeklerin cinsellii d
nme biimleri, yaaytan ve cinsellie tepkileri arasndaki fark
ll yaratr. Erkekler cinsellii kadnlardan daha fazla dnr
ler. Dzenli olarak boalmazlarsa erbezlerinde ve prostatlarnda
srekli bask hissederler. Erkeklerin beyinlerinde cinsellikle ilgili
alanlarn bykl ve bu blgede harcadktan enerji kadnlarmkinin iki katdr. Tpk, kadnlann duygular ilemekte sekiz erit
li otobanlan erkeklerinse toz toprak bir ara yolu olmas gibi, er
keklerin cinsellikle ilgili dnceleri ileme alanlar uluslararas
uularn yapld havaalanlanna benzerken, kadnlarnki zel
uulann dzenlendii havaalanlarna benzer.
Bu, kadnlar gnde bir -dourgan dnemlerinde belki ya
da drt- kez seksi dnrken, yirmi ile otuz ya arasndaki er
keklerin %85'inin neden 52 saniyede bir seksi dndklerini
aklyor. Bu cinsiyetler aras etkileimi daha da ilgin hale geti
riyor. Erkekler kadnlar cinsellie ikna etmek iin ou zaman
saatlerce konumak zorunda kalrlar. Seks ounlukla kadnla
rn akimdaki ilk ey deildir.
Beyindeki bu yapsal deiiklikler hamileliin sekizinci haftas
kadar erken bir zamanda balar. Testosteronun etkisiyle erkek fetsn, hipotalamusta bulunan cinsellikle ilgili beyin merkezleri
geniler. Ergenlikle gelen ikinci testosteron dalgas cinsel merkez
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
C r k p k l e r i i n k s i n Ne f a de e t t i i y l e
lgili K a d nl a r n t n l a m a d k l a r
Otuzlu yalarn sren bir ift, Jane ve Evan, tandk bir so
runla beni grmeye geldiler. Jane yeni bir ie girmi, kilo alm
ve an almaya balamt; btn zamann ve enerjisini -hat
ta libidosunu- ite iyi bir izlenim yaratmaya harcyordu. Bir s
re sonra asla seks iin havasnda olmadn fark etti. Kocas a
knd nk bir yl nce kendisi yeni iine baladnda seksi
her zamankinden ok dnr ve ister hale gelmiti. Her eye
ramen, Evan'm Jane'i batan karabildii, cinsellii balatabil
dii zamanlarda Jane seksten holanyor ve orgazma ulaabili
yordu. Sorunu asla balamay istememesiydi. Ofisime gelen a
lan kadnlar arasndaki en yaygn sorun budur.
Olduka zararsz grnr: "Tatlm, ok yorgunum. Yemek
yemedim, bugn iler ok youndu, yatakta sarlp uzanmay
ben de isterdim ama gerekten, tek istediim yemek yemek, te
levizyon izlemek ve uyumak. Sence bir sakncas var m? Sakn
cas olduunu sylemesi gerekir ama eski uyar devreleri kon
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
se#
t iN N e s e y N i
NNEM BEN, "ANNE OLMAK NSANI sonsuza kadar deitirir," diye uyarrd. Haklyd. Hamileliimden uzun s
re sonra hl iki kii iin yayorum. Vcudum ve ruhumla ger
ek olabileceine inandmdan ok daha gl bir ekilde ocu
uma balym. ocuum doduundan beri ben farkl bir kad
nm ve bir doktor olarak bunun nedenini takdir ediyorum. Anne
lik sizi deitirir nk kadn beynini -yap olarak, ilev olarak
ve daha birok ynden- geri dnlemez biimde bakalatrr.
Trlerin hayatta kalmasn garantilemek iin doann kul
land yol bu, diyebilirsiniz. Yoksa benim gibi, nceden ocuk
lara hi ilgisi olmayan birinin saatler sren doumun uyuturu
cu etkisinden ktnda anne olmak iin yaratlm olduunu
hissetmeye balamasn nasl aklarsnz? - Nrolojik olarak bu
bir gerek. Genetik kodumun derinliklerinde temel annelik i
gdlerini tetikleyen kodlar var. Bu gdler hamilelik sresin
de hormonlar tarafndan da besleniyor ve ocuun doumuyla
harekete geiyorlar, elbette ocuun fiziksel temas da bu anne
lik gdlerini glendiriyor.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
anne, tad sevimli yaratk tarafndan deitirilir. Bu, babunlar, koyunlar, hamsterler ve maymunlarla paylatmz bir
zelliktir. rnein, dii Suriye hamsterini ele aln. Kendi yavru
sunu dourmadan nce dier yavrulan grmezden gelir hatta
yer. Ama kendisi doum yaptktan sonra yeni domu yavrula
ra ilgi gstermeye balar, onlan besler ve scak tutar; yavrularn
hayatta kalabilmek iin ihtiya duyduklar vcut fonksiyonlar
n oluturmalarna yardmc olur.
nsanlar biyolojik olarak bu kadar tanml deildir. Bir kad
nn beyninde doutan kurulan balantlar, dier memelilerde
olduu gibi, temel belirtilere yant verir - rahmindeki fetsn b
yy, bebeinin douu, dokunuu, kokusu ve ocuuyla ya
ad tensel yaknlk. Babalar, evlat edinen aileler ya da hi ha
mile kalmam kadnlar bile bir ocukla her gn yakn temas iin
de olduktan sonra ana belirtiler gsterebilirler. ocuktan kay
naklanan bu fiziksel gstergeler beyinde yeni nrokimyasal yol
larn olumasna neden olur ve oksitosin miktarndaki devasa ar
tn da yardmyla beyindeki annelik devrelerini glendirir. Bu
deiimler motivasyonu yksek, bebee odaklanm ve saldrgan
olabilecek kadar koruyucu bir beynin olumasna neden olur ve
bu beyin de anneyi hayatndaki ncelikleri yeniden dzenlemey
le zorlar. Kadn bu yeni ortaya kan kiilie daha nce kimseye
olmad kadar baldr. Hatasnn yaam ya da lm anlamna
geleceini bilir.
Kadnlarn bebei sadece dourmakla deil, evin dnda al
arak ona bakmakla da ykml olduklar modem toplumlarda
beyindeki bu deiiklikler kadnlarn derin elikiler iine d
mesine yol aar. Otuz drt yanda bir yatrm bankacs olan Nicole, lisedeyken Harvard niversitesi'ne girebilmek iin kendisi
ni okula vermi, niversiteyi bitirince prestijli bir kariyer elde et
mek amacyla hayatnn bu dnemini derslerine adamt. Lisans
eitimini bitirirken evlenmek, planlar arasnda yoktu. niversi
teden sonra dnyay dolat, bir sre San Francisco'da bir ofiste
Anne Beyni
eyindeki ebek
Ne kadar urarsak uraalm biyoloji, beyindeki devrele
ri ele geirebilir ve birok kadn, anne beyni semptomlarn o
cuklarnn domasndan ok nce yaamaya balar. Bir sredir
ocuk sahibi olmay deneyen kadnlarda bu semptomlar hami
lelik dneminden nce dahi ortaya kabilir. "Bebek al"
-bebek sahibi olmak iin duyulan iddetli arzu- bir kadn bir
arkadann yeni domu bebeinin beiine dokunduu anda
arpabilir. ocuk sahibi olmay o ana kadar aklndan geirme
mi olan kadn, kendisini aniden bir bebein scak, sevgi dolu
hissini ve kokusunu zlerken bulabilir. Bu hissin biyolojik sa
atten ya da iftlerin dier iftlerle "ben de" (istiyorum) etkile
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Anne Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Anne Beyni
fl n n e ayninin douu
Doum zaman yaklarken, Nicole'n beyni tamamen ve sa
dece bebekle ilgili hale gelecek; doumun acsn ve kendini ya da
bebei ldrmeden bebein salkl domas ve onu dan itmek
iin gereken fiziksel enerjiyi nasl bulacan dnecek. Anne
beyni devreleri alarm durumuna geecekler. Kendisini kmldayamaz durumda bir balina gibi hissederken bile beyni enerji pompa
layacak. Charlie de telalanmaya balayacak, doum sreciyle il
gili fiziksel konular yznden olmasa bile, bebee yer amak, be
bein odasn boyamak ve btn gerekli malzemeleri toparlamak
gibi belki de aylar ncesinden hallettii konular yeniden beynine
doluacak. Aniden ihtiyalar olabilecek alt yeni eya hatrlaya
cak. Baba beyni devreleri hzla byk olaya hazrlanmaya koyula
cak. Ksacas douma geri saym balayacak.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Nicole'e doum iin bir tarih verilecek ama ona doumun iki
hafta nce ya da iki hafta sonra da olabilecei sylenecek nk
her bebek kendi zamanlamasyla douma hazrlanr. Nicole ve
Charlie henz domam ocuklarnn geliimi nedeniyle ilk
kez rehin alnm olacaklar. Bir ocuun geliim sreci ender
olarak planlananlara uyar.
En sonunda hesaplanan gn geliyor. Nicole'n suyu patlyor
ve amniyotik sv bacaklarndan aa akyor. Bebein kafas aa
da ve hazr. Anne beyni doumla beraber gelen oksitosin ak
myla hazr hale getirildi.
Fetsn domaya hazr olduuna dair gnderdii sinyallerle
birlikte hamile kadmn projesteron seviyesi aniden der ve ok
sitosin vcuduna da beynine de yaylarak kaslmalar balatr.
Bebein kafas doum kanalnda hareket ederken beyne da
ha da fazla oksitosin gider, yeni reseptrleri harekete geirerek
nronlar arasnda binlerce yeni balant kurulmasn salar. Do
umun sonucu, oksitosin ve dopamin tarafndan ya da gelien
iitme, grme, dokunma ve koklama duyulan tarafndan yarat
lan coku olabilir. Bir an garip, sahile vurmu bir balina gibi otu
ruyorsunuz, bir an sonraysa rahminiz boaznzda sendeliyorsu
nuz; burun deliinizden balkaba kartma benzeri bir eylemin
iindesiniz. Biroumuza ok uzun gelen saatlerin ardndan do
um sona erdiinde, beyniniz de hayatnz da sonsuza kadar de
imitir artk.
Memeliler dnyasnda doumun yaratt beyin deiiklik
leriyle ilgili hibir ey garip deildir. rnein koyunlar ele aln.
Yavru kuzu annenin doum kanalndan geerken oksitosin, ko
yunun beyin devrelerine dakikalar iinde yeniden dolar ve onu
yavrunun kokusuna son derece duyarl hale getirir. Be dakika
dan ksa bir srede, doumdan hemen sonra yavrusunun koku
sunu tanyabilme yetenei kazanr. Bundan sonra sadece kendi
yavrusunun kendisinden beslenmesine izin verecek, kokusunu
tanmad dierlerini uzaklatracaktr. Eer yavrusunu bu ilk
Artne Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
b (jn
Elerinin dourmasn bekleyen babalar hamile elerininkine paralel hormon ve beyin deiimlerine urarlar. Hastala
rmdan Joan'm yaad garip deneyimin aklamas bu olabi
Anne Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Zg.vk f)vnz.lrini 6 ( 3 r n i k
Koyunlann aksine, kadnlarn bebekleriyle ba gelitirmesi
be dakikadan daha fazla zaman alr ama insanlarda ba kurma
frsat bu kadar abuk kapanmaz. Bu benim gibi anestezi, sezeryan, erken doum gibi tatsz bir doum deneyimi yaayan kadn
lar iin iyi haber. Olum doduunda -3 6 saatlik kaslmalarn,
epidural anestezinin ve morfinin ardndan- kendimi garip hisse
diyordum ve ufakl grmeye pek de hevesli deildim. Bebeim
doar domaz yaamay beklediim ani scak annelik dalgasn
hissetmiyordum. Bunun bir nedeni de anestezi ve morfinin oksitosinin etkilerini bastrmasyd. Vcudumdaki uyuturuculardan
kurtulduktan sonra alarma getim ve bebeim konusunda ar
hassas olmaya baladm. Bebei grmemin hemen ardndan da
ona umutsuzca balandm, k olduumu hissettim, beynim
deki btn annelik devreleri ldyordu.
"k olmak" pek ok annenin bebeklerine duyduklar hissi
tanmlarken kullandklar bir szdr. Ve hi de artc olma
yan bir biimde beyin taramalarnda anne sevgisinin grn
romantik akn grnne benzer. Ksa sre nce doum ya
pan anneleri beyin tarama ekipmanlarna balayan aratrmac
lar, onlara nce bebeklerinin resimlerini sonra da elerinin re
simlerini gsterdiler. Beyin taramalar her iki seferde de beyin
de oksitosin etkisindeki ayru blgelerin aydnlandn gsterdi.
Artk bebeimle ilgili olarak neden bu kadar tutkulu hisler ta
dm ve kocamn neden bazen kskanla kapldn biliyo
rum. Her iki tr sevgide de dopamin ve oksitosin salnmlar ba
n kurulmasn salar, eletirel dnceleri ve olumsuz duygu
lar kapatr, balanmay salayan zevk devrelerini harekete ge
irir.
Anne Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Anne Beyni
C mz i r me V akn B e g i n
Her avantajn bir bedeli vardr. Emzirmenin de kt tarafla
rndan biri zihinsel odaklanmay zorlatrmas olabilir. Her ne
kadar dalgn bir beyin kadnlarda doum yaptktan sonra yay
gn olsa da emzirme bu dalgnl artrp beynin kendine gelme
srecini uzatabilir. Otuz iki yandaki Kathy hafzasnn duru
mundan tedirgin olarak beni grmeye geldi. Gittike dalgnla
yordu hatta yedi yandaki olunu okuldan almay bile unut
mutu. Hl sekiz aylk kzn emziriyordu ve son gnlerde k
znn daha fazla st emmeye baladn fark etmiti. "Beni asl
telalandran, bir ey almak iin odaya girip ne aradm unut
mak. Bu, gnde bir kere deil birka kere geliyor bama," dedi
bana. Kathy, annesi Alzheimer olduu iin daha da tedirgindi
ve bana gelenin hastaln erken belirtilerinden olabileceini
dnyordu. Konumaya devam ettike Kathy ilk ocuunun
doumundan sonra da unutkanlatn ve bu kafa karkl
nn ocuunu stten kestiinde getiini hatrlad.
Beynin odaklanma ve konsantrasyondan sorumlu olan ksm
lar ilk alt ay boyunca yeni doan bebei gzlemekle meguldr.
Unutmayn, uyku bozukluklarn saymazsak, doumdan alt ay
sonra kadn beyni eski haline dner. O zamana kadar Kathy'nin
de kefettii gibi, zihindeki bulanklk kiinin endielenmesine
neden olabilir. Tandm sekin bir bilim kadn doum yaptk
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyi
Anne Beyni
yi B i r
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Anne Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Anne Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Anne Beyni
in verildii ortamdaki yavrular sadece yeterince iyi baklmamakla kalmadlar, ayn zamanda annelerinin saldrgan hareketle
rine de maruz kaldlar. Yiyecek miktarnn kestirilemedii ortam
da bulunan maymunlann beyinlerindeki stres hormonu seviyesi
gruptan en yksek olanyd ve oksitosin seviyeleri de dier grup
lardakilerden dkt.
Ne olaca kestirilemeyen bir ortamda insanlar da benzer so
runlarla karlarlar. Anneler korkak ve ekingen olur, bebekler
depresyon belirtileri gsterir. ocuklar annelerinden uzaklar
ve evreyi kefetmekle de dier ocuklarla oynamakla da daha
az ilgili olur -bu durum ergenlikte de yetikinlikte de devam
eder. Bu aratrma annelerin kestirilebilir, sabit ortamlarda elle
rinden gelenin en iyisini yapabilecekleri ynndeki gr de
dorular. Primatolog Sarah Hrdy'ye gre, insanlarn evrimi
baka annelerin de ocuklarn bakmna yardmc olduu, yar
dmc anneliin bulunduu topluluklarda gereklemitir. Bu
nedenle bir annenin ve evin iinde ya da dnda yer alan baka
larnn, kaynaklarn -ekonomik, duygusal ve toplumsal- ng
rlebilirliini ve devamlln salamak amacyla yaptklar her
ey ocuklarnn refahn gvence altna alacaktr.
ki Kiilik y a a m a k
Bamsz, kendine yeten yaantmn ocuumun doumun
dan sonra artk ilemediini kefettiimde ne kadar ardm
hatrlyorum. O zamana kadar dncem programm dzenle
yebileceim ve ocuumun bakmnn altndan byk lde tek
bama kalkabileceim ynnde olmutu. Ne kadar yanlmm.
Anne beyni kendi tanmn ocuunu da iine alacak biimde ge
nilettiinden ocuun ihtiyalar anne iin biyolojik zorunluluk
lar haline gelir, hatta anne beyni iin kendi ihtiyalarndan ok
daha zaruridir. Hayatm artk eskisi gibi rahata dzenlemem
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Anne Beyni
ALTI
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
farknda olmasa bile. Nefes alveriini, duruunu karsndaki kiininkiyle eletirerek, Sarah bir duygu dedektr haline gelir.
Kocasnn gerilimini iinde hisseder, kocasnn boaz gibi kendi
boaz da kurur. Beyni duygusal elemeyi yapar. Endie, korku
ve kontrol altnda tutulan panik. Nick konumaya baladnda,
Sarah'm beyni kocasnn sylediklerinin ses tonuyla uyumlu olup
olmadn tartar. Eer ses tonundaki vurgu, szlerle uyum gs
termezse Sarah'n beyni vahice hareket etmeye balar. Analitik
dnmeden sorumlu olan korteksi bu farkll rasyonalize et
meye alr. Nick'in ses tonunda alttan alta bir farkllk olduunu
kefeder: masumiyeti ve sadakatiyle ilgili protestolar biraz ar.
Gzleri, karsn szlerine inandrmak iin fazlasyla srara. Szle
rindeki anlam, sesinin tonu ve gzlerindeki ifade birbiriyle uyu
muyor. Sarah onun yalan sylediini anlar. Sarah artk gzyala
rna engel olabilmek iin beynindeki tm duygu an, gdsel ve
duygusal bastrma devrelerini kullanmak zorunda. Ama alama
sn durduramaz. Gzlerinden yalar boalr. Nick'in yz ifadesi
akndr. Sarah'daki duygusal deiimleri takip edememitir,
edebilseydi karsnn alamak zere olduunu bilirdi.
Sarah haklyd. Evlilik terapisinin bir paras olarak Nick beni
grmeye geldiinde i arkada olan bir kadnla gereinden faz
la vakit geirdiini itiraf etti. Cinsel ilikileri yoktu ama flrt et
mekle duygusal olarak ilikiye gemek arasndaki ince izgiyi
gemiti. Sarah bunu biliyordu, gerek anlamyla, vcudundaki
tm hcrelerde bunu hissediyordu. Ama Nick, teknik olarak ei
ni aldatmad iin sorun olmadn dnyordu. Sarah'n,
kendisinin neler dndn ve hissettiini doru olarak ta
nmlam olduunu kavradnda bir kere daha psiik yetenekle
ri olan biriyle evlenmi olduunu dnd oysa Sarah'n tek
yapt kadn beyninin uzman olduu konular ileyen devreleri
harekete geirmekti: Yz ifadelerini okuma, ses tonlarn yorum
lama ve duygusal deiimleri fark etme.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Sarah'n bir F-15 gibi manevra yapan kadn beyni yksek per
formansl bir duygu makinesidir. An be an takip etmeye ve ba
kalarnn duygularndaki farkllklar gsteren ayrntlar yakala
maya programldr. Nick ise, bilim insanlanna gre birok erkek
gibi, yz ifadelerini korumak ve duygusal farkllklar, zellikle
de stres ve umutsuzluk iaretlerini ayrt etmek konusunda ayn
lde baarl deildir. Erkekler ancak birinin gzlerinden yalar
boaldn grdklerinde bir eylerin yolunda gitmediini anlar
lar. Belki bu nedenle kadnlar erkeklerden daha rahat alayacak,
erkein grmezden gelemeyecei kadar ak bir ac ve mutsuzluk
sinyali gnderecek biimde evrilmilerdir. Nick ve Sarah gibi pek
ok ift danmanlk iin bana geliyor. Kadnlar erkeklerin duygu
sal hassasiyetinin eksikliinden yaknyor -nk kendileri bu
konuda hassastr- erkekler de kadnlarn onlar sevdiini anlama
masndan ikyeti. Bunlar kadn ve erkek beyninin ileyiinin
yol at farkl gerekliklerdir.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Be/ni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
saplanan bir bak gibiydi, ikisi hemen ift terapisi iin bana gel
diler. Evan'm, Jane'e onu alarken grmenin kendisi iin katla
nlmaz olduunu, nk onu alarken, ac iinde grnce hi
bir ey yapamad iin kendisini tamamen aresiz hissettiini
anlatabilmeye ihtiyac vard. Yava yava uzlamaya varabildi
ler, bylece Jane ihtiya duyduu rahatlatlmay bulabiliyor,
Evan'sa deneyimledii acy azaltabiliyordu. Jane zgn oldu
unda Evan koltuunun ucuna bir paket kt mendille oturu
yordu. Bir kolunu Jane'in omzuna atyor, dier elinde hissettii
rahatszl ortadan kaldrmak iin dikkatini datacak bir dergi
ya da kitap tutuyordu. Birka yl sonra Evan, Jane'in ne zaman
byk bir alamaya ihtiyac olduunu anlamaya balad ve
bundan ksa sre sonra da sadece ona sanlp alamas bitene
kadar onunla ilgilenmeyi becerir hale geldi.
erkjz:k K a d n n s t e d i i Gib i T e p k i
V erem ediinde
Duygusal adan zor zamanlarda "orada olabilmek" kadn
larn beyin devrelerine ilenmitir, bu nedenle de kocalarnn
ac ve umutsuzlua dayanabilme konusundaki beceriksizlikleri
onlar artr. Bir aratrma, 24 saatlik bile olmayan kz bebek
lerin dier bebeklerin alamalarna -v e insan yzlerine- kar
erkek bebeklerden daha duyarl olduklarn gsterdi. Bir yan
daki kz ocuklar baka insanlardaki stres belirtilerine kar,
zellikle ac ekiyor ya da zgn grnyorlarsa, daha duyarldrlar. Erkekler kadnlarn yzlerindeki znt belirtilerini sa
dece %40 orannda fark ederler, oysa kadnlar bu iaretleri %90
yakalayabilir. Ve hem kadnlar hem de erkekler mutlu birinin fi
ziksel olarak yaknnda olduklarnda kendilerini daha rahat his
setseler de sadece kadnlar zgn birinin yannda da kendileri
ni ayn lde rahat hissettiklerini bildirmilerdir.
Louann B rizen d in e
Kadn Be/i
mu. "Ne?!!" diye karlk vermi Evan, "Bu sonuca nasl var
dn? Bana ilk kez evlenmeye hazr olduuna dair bir iaret veri
yorsun. Gidip bir yzk alacaktm, ho, romantik bir akam ye
mei planlayacaktm ama gryorum ki bunu yapmama izin
vermeyeceksin. Tamam o zaman. Benimle evlenir misin?" Jane
onun, hazr olduuna dair gnderdii btn iaretleri nasl
olup da kardm, Evan da mstakbel einin hemen evlenme
teklif etmedii iin neden ona kzdn anlayamyordu.
Bir yz ifadesi grene kadar rahat etmeyen kk kz hatr
lyor musunuz? Eer bekledii tepkiyi alamazsa bir eyleri yan
l yaptna karar verene ya da karsndaki insann artk ken
disini sevmedii sonucuna ulaana kadar zorlamaya devam
ediyordu. Jane'in kafasndaki de benzer bir eydi. Evan ona he
men evlenme teklif etmeyince ve kendisinin dorudan yakla
mna bekledii tepkiyi vermeyince onun artk kendisini sevme
dii sonucuna varmt. Oysa Evan, sadece her eyi doru yap
mak iin zaman kazanmaya alyordu.
uygusal tia/za
Evan ve Jane'i ilerleyen yllarda izleyip sonralan bu balan-'
g dnemlerini nasl hatrladklarm grmek ilgin olurdu.
Evan'n versiyonu, elinde olmayan sebeplerle, bir film fragma
nna, Jane'inkiyse saatlik bir filme benzerdi. Jane hatrlama
may Evan'n aknn soluunun bir iareti olarak grecek, bu
tepkisini Evan'a sylediindeyse Evan, Jane'in neden bahsetti
ini anlamayacakt. Bu farkllklar anlamak iin hatralarn ka
dn hafzasnda nasl depolandklarna bakmamz gerekiyor.
Bir an iin her iki cinsin beyinlerindeki duygusal blgeleri
gsteren bir harita hayal edin. Erkek beyninde, bu alanlar ba
layan yollar patikalar olurdu; kadn beynindeyse bu balantla
rn otobanlara benzediini grrdnz. Michigan niversite-
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadt Beyni
K a d n B e y n i n i n /keylz Z o r Z a m a n l a r
Kadn ve erkek beyinleri arasndaki bir dier byk fark da
fkeyi ileme biimleridir. Her ne kadar kadnlar da erkekler de
ayn miktarda fkeyi hissettiklerini bildirseler de fkenin ve sal
drganln erkeklerdeki davurumu ok daha byktr. Beynin
fke, korku ve saldrganlk merkezi amigdaladr ve fiziksel ola
rak erkeklerde kadnlarda olduundan daha genitir. fke, kor
ku ve saldrganlk kontrol merkezi olan prefrontal korteks ise ka
dnlarda erkeklerden greceli olarak daha genitir. Sonu olarak,
bir erkei fkelendirmek daha kolaydr. Erkek amigdalasmn
zellikle ergenlikteki testosteron akmndan sonra fkeye verilen
tepkiyi ynlendiren ve glendiren birok testosteron reseptr
vardr. Bu nedenle testosteron seviyesi yksek olan erkekler,
genler bata olmak zere, ani fke patlamalar yaayabilirler.
Testosteron almaya balayan birok kadn da fke tepkimelerinin
aniden hzlandn fark eder. Erkekler yalandka testosteron
seviyeleri der, amigdala daha az tepkisel hale gelir, prefrontal
korteks kontrol ele geirir ve artk eskisi kadar abuk fkelen
mezler.
Kadnlarn fkeyle ilikileri ok daha dolayldr. Annem
den, bir evliliin kalitesinin ve uzun mrl olmasnn kadnn
ka kere susup dilini srdyla llebileceini ok duydum.
Bir kadnn dilini srp fkesini ifade etmekten kanmas, sos
yal evre ya da yetitirili nedeniyle gelien bir eylemden ok
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
6 n d i p ve e p r p s g o n
Sarah bir gn ofisime geldiinde titriyordu. Ofiste flrt ettii
kadnla ilgili Nick'le kavga etmilerdi. Sarah, o hafta sonu yeme
inde Nick'in kendisinin gzleri nnde kadnla flrt ettiinden
emindi. Kocas tartmay kesip oday terk ettiinde Sarah'n bey
ninde boanma, mal varlklarnn paylalmas ve ocuun vela
yetini konu alan, ailesine veda ediini ve ehirden ayrln izle
dii bir video kaset dnmeye balamt. Odaklanmakta zorluk
ekiyordu, bir sonraki kavgaya hazrd ve evliliklerinin paralan
dndan emindi.
Bu doru deildi. Nick ok aba harcyordu ama tartmak
Sarah'n beynini gerilim ve ac dolu bir nrokimyasal noktaya
tamt. Tm beyin devreleri krmz alarmdayd. aramba
gecesi her zamanki gibi ma izlemeye koyulan Nick ise sarsl
mam grnyordu. Tartmann ardndan karsnn yannda
kendisini garip hissetmiyordu oysa Sarah uykusuzluk ekmeye,
btn gn alamaya ve kendini umutsuz hissetmeye balam
t. Sarah'n gereklik algsna gre dnyalar! sona ermek ze
reydi ve Nick bu durum karsnda tamamen kaytszd.
Nick byle hissetmezken Sarah neden korkuyor ve kendisinin
gvende olmadn hissediyordu? Kadnlar ve erkekler beyinle
rinde gvenlik ve korku konulannda hayattaki deneyimleriyle e
killenen farkl duygu devrelerine sahiptirler. Gvenlik duygusu
beynin yapsna ilenmitir. Yaplan taramalar kzlarn ve kadnla
rn beyinlerinde erkeklerin korku ya da ac karsndaki tepkileri
ne kyasla daha fazla hareketlilik olutuunu ortaya koyuyor. Ko
lombiya'da yaplan bir aratrmaya gre beyin, neyin tehlikeli ol
duunu korku kanallarnn harekete gemesi araclyla renir
ve neyin gvenli olduuna da zevk-dl devrelerinin harekete
gemesi sonucu karar verir. Kadnlar ac ve korku karsnda duy
gularn bastrmak konusunda erkeklerden ok daha byk zorluk
ekerler. te bu yzden Sarah evde tek bana ldryordu.
174
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
f a r k i lin
Hem kadnlar hem erkekler orta yaa ulap yalla doru
ilerlemeye baladklarnda daha fazla yaam deneyimi edinirler
ve kendilerini daha gvende hissederler. zellikle erkekler
uzun sredir bastrdklar duygular da dahil olmak zere o
unlukla duygularn daha rahat ifade ederler. Ama kadnlarn
duygusal alglarnn, gereklii alglaylarnn, tepkilerinin, ha
fzalarnn erkeklerinkinden farkl olduu gereini grmezden
gelmek imknszdr. Beyin devrelerine ve bu devrelerin ileyi
lerine bal olarak ortaya kan bu farkllklar birok yanl an
lamann merkezinde yer alr. Evan ve Jane birbirlerinin gerek
liklerini grebilmeye baladlar. Jane ortada hibir ey yokken
alamaya baladnda Evan bir ekilde herhangi bir konuda
* perimertopoz: m enopoza gei sreci.
Duygu: Hissede
yei
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Kadnn o n J i n e k o l o j i k Krizi
Marilyn'le kocas Steve, kars tarafndan cinsel anlamda
reddedilmek Steve'in canna tak ettiinde beni grmeye geldi
ler. "Artk ona dokunmama izin vermiyor," dedi bana Steve.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Bejni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
en Kimsin vg K a r m a Ne y a p t n ?
Ksa bir sre sonra Sylvia ve Robert yeni bir evlilik terapisi
seans iin bana geldiler. zlmemi sorunlar her ikisinin de
canna tak etmiti. Robert duyduklarna, rnein, "Kendi kahro
las yemeini kendin yap ya da git darda ye. Son kez sylyo
rum, a deilim. u anda resim yapyor olmaktan son derece
memnunum ve ara vermek istemiyorum," gibi cmlelerin kar
snn azndan ktna inanamyordu. Bana Sylvia'nn iki gece
nce bir partide kendisini terslediini anlatt. Kars baz hisse
lere yatrm yapmann iyi olabileceini nermi, Robert'sa ne
den bahsettiini bilmediini syleyerek konuya karmamasn
rica etmiti. Ne de olsa Barrori s dergisini okuyan oydu. "Evet,
sen okumaya ve para kaybetmeye devam et. Son dnemlerde
benim portfolyomu grdn m? Senin kazandnn kat pa
ra kazandm, bu yzden beni kmsemeyi brak," diye yant
lamt onu Sylvia. Kocasnn syledii her ey onu rahatsz edi
yor gibiydi. Sonunda evden ayrlacan syledi.
Sylvia, daha genken ok fkelendii zamanlarda bile koca
syla tartmaktan kanmak iin elinden ne geliyorsa yapard.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Tam B a l a m k e n . . .
Kadn beyni, menopoza girdiinde emekli olmaya hazr de
ildir. Aslnda, birok kadn bu dnemde hayatlarnn zirvesindedir. ocuk bakmnn yklerinin ve anne beyninin endieleri
nin ortadan kalkt bu sre heyecan verici bir entelektel d
nem olabilir. Kadnn kiilii, ii, zaman arasndaki blnme bir
kere daha anne beyninden nceki haline dnmtr. Sylvia, sos
yal almalar alannda yksek lisansa kabul edildiini rendi
inde hayatnn en mutlu gnlerinden birini yaamt. niver
siteden mezun olduundan beri byle bir tatmin yaamamt.
almak ve baar, kadnn bu gei dneminde kendini iyi
hissetmesinin anahtar olabilir. Aratrmalar hayatlarnn bu d
neminde ykselen bir kariyer ivmesi elde eden kadnlarn ileri
ni, ileri sabit kalan ya da azalan kadnlara kyasla daha fazla ka
rakterlerinin merkezinde grdklerini ortaya koyuyor. Ayrca
kariyerlerinde ilerleme gsteren kadnlar kendini kabullenme,
bamszlk, ellileriyle altmlarnda daha ilevsel olma ve fizik
sek salk lmlerinde de dier kadnlara kyasla daha yksek
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Bfci imdiden y a l n z B r a k n
Edith, bir psikiyatr olan kocas muayenehanesini kapatp
.emekli olmaya karar verdiinde benden randevu ald. ou za
man iyi bir ilikileri olmasna karn artk tek hissedebildii ko
casnn kendisine ait tm alanlan igal edecei ve 24 saat kendi
sine hizmet etmesini bekleyeceiydi. Bu fikir uykularnn ka
masna neden oluyordu. Ve hakl olduu da ortaya kt. Koca
s eve geldii anda, "Yemek nerede? Senden alman istediim
salam aldn m? Benim alet kutumun yerini kim deitirdi? Bu
laklar ykamayacak msn? Saatlerdir lavaboda duruyorlar!"
gibi eyler sylemeye balad. Edith megul olduundan alve
rie kamadnda, "Neyle meguldn ki!" gibi ters laflar edi
yordu. Edith, annesinin eski arkadalarndan birine, evini d
zenlemesi iin yardm etmekle meguld. Sal gnleri onun to
runlarna baklalk yapyordu. le yemei vaktinde dzenli
olarak bri oynamaya gidiyordu ve bir kitap kulbne yeydi.
Vaktini kendisi iin nemli olan eyleri yaparak geiriyordu.
zgrln seviyordu. Kocas, Edith kendisiyle bu kadar az
ilgilendii iin aknd ve ona ok az yaam alan brakyordu.
Davranlardaki bu tr deiiklikler altm ya ve st ka
dnlarda ok yaygndr. Ofisime, Edith gibi depresyona girmi
olarak gelirler, sinirli olurlar ve uyku sorunlar vardr. Edith de
onlardan biriydi.
Ksa srede kocasnn bir yl nce emekli olduunu ren
dim. Bu durumdaki kadnlar, kendilerini kar atmas iinde,
fkeli ve kendi aktivitelerinden uzak kalm hissederler. Hayat
larnn geri kalann bu ekilde geirmek istemezler. zgrl
M e n o p o z d a n l o n r a Kadn B e y n i n d e k i
H o r m o n l a r
Beyindeki hormonlar bizi kadn yapan unsurlann bir para
sdr. Cinsiyet merkezli devrelere yakt salayan, dii tavrlar ve
yetenekleri ortaya karan onlardr. Menopozda, bu hormonal
yakt tkendiinde beynimize ne olur? strojene bal beyin
hcreleri, devreleri ve nrokimyasallan azalr. Aratrmac Bar
bara Shenvin, Kanada'da yumurtalklar alndktan hemen son
ra strojen ykleme terapisi gren kadnlarn hafza ilevlerinin
eskisi gibi devam ettiini ama yumurtalklar alndktan sonra
strojen terapisi grmeyenlerin szel hafzalarnda gerileme ol
duunu kefetti. Terapi, hafzalarn neredeyse menopoz ncesi
dnemdeki seviyesinde tutuyordu ama yalmzca strojen terapi
sine hemen balanan kiilerde. Grne baklrsa, beynin strojenden tam olarak faydalanabilmesi iin arada dar bir zaman
aral var.
strojenin birok beyin ilevi konusunda koruyucu etkisi olabi
lir, hatta zellikle beyin damarlarndaki mitokondria -hcrelerin
enerji merkezleri- sz konusu olduunda. Califomia niversite
sindeki aratrmanlar strojen tedavisinin mitokondrianm etkinli
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
ini artrdm buldular, bu durum neden menopozdaki kadnlann kendi yalarndaki erkeklere kyasla daha az fel geirdiklerinin
aklamas olabilir. strojen beyindeki svlarn aknn yalanma
srecinde dahi gl kalmasn salyor olabilir. rnein Yale niversitesi'nde aratrmaclar yirmi gn boyunca kadnlara strojen
ve plasebo vererek, hafzayla ilgili grevleri yerine getirirlerken be
yin taramalar yaptlar. strojen kullanan kadnlarn beyin emala
r gen deneklerinkiyle uyum gsteriyordu ama strojen yerine
plasebo verilen kadnlann beyin emalar kendilerinden ok daha
yal kadmlarmkiyle aynyd. Menopoz sonras dnemlerini yaa
yan kadnlarn beyin hacmiyle ilgili yaplan baka bir aratrma, strojenin beynin eitli blmlerini koruduunu ortaya koydu. s
trojen kullanan kadnlarda beynin karar verme, deerlendirme,
odaklanma, szel ilevler, dinleme yetenei ve duygusal deerlen
dirme alanlarnda daha az klme yaanyordu.
strojenin kadn beyninin ilevleri zerindeki koruyucu et
kileri, bilim insanlarnn 2002 ylnda gerekleen Kadn Sal
nisiyatifinin sonularn yeniden dikkatle ele almalarnn ne
denlerinden biri. Bu aratrmada menopozdan sonraki 13 yln
ardndan strojen kullanmaya balayan kadnlarn strojenin
koruyucu etkilerinden yararlanamadklar ortaya konmutu. Bi
lim insanlar menopozla strojen almna balanmas arasndaki
akln be ile alt yldan fazla olmas halinde strojenin kalp,
beyin ve damarlar zerindeki koruyucu etkisinden y ararlan l
mayacam dnyorlar. strojen tedavisine erken balanma
s beynin ilevlerinin korunmas asndan da nemli olabilir.
Birok kadn bir yl nce kendilerine hormon tedavisiyle ilgili
olarak doktorlar tarafndan verilen bilgilerle Kadn Sal nisi
yatifinin bulgularna dayanan kar gr arasnda kalnca kendi
sini ihanete uram hissetti. Ben de hem bir doktor hem de postmenopoz dneminde bir kadn olarak grler arasndaki bu ara
lkta kalanlardandm. Hormon tedavisine ne zaman ve nasl ba
lanmal; balanmsa kesilmeli mi sorulan hem doktorlann hem
L o u a n n B r i z e n d i n e Knd Beyni
f im d i Np y a p m a l y m ?
Yzyllar nce, menopoz karmza ender olarak kyordu.
Hatta 19. yzyln sonu ve 20. yzyln banda bile ABD'deki
kadnlarn ortalama lm yalar krk beti - tipik bir kadnn
menstrual dngsnn kesilmesinden iki yl ncesi. ABD'deki
kadnlar artk det dnemleri kesildikten sonra onlarca yl ra
hatlkla yaayabiliyorlar. Ancak bilim, henz bu demografik de
iikliklere uyum salayacak biimde deimi deil. Her ne
kadar menopoza giren kadn saysnn artmasyla (Amerika'da
45 milyon kadn krk ve altm yalar arasnda) beraber bu ko
nudaki aratrmalar hzla ilerlemeye balamsa da menopozla
ilgili bilgilerimiz hl yeni ve eksik.
Menopozdan sonraki yllar planlamak tarihsel olarak kadn
lar iin yeni bir seenek. Kendi seimleri olan heyecan verici
projeleri gzlerinde canlandrmak ve hayata geirebileceklerini
bilmek bu yeni yzylda kadnlarn yaamlarnn en keyif veri
ci ksm olabilir. Menopoza girdikleri dneme kadar ekonomik
ve bireysel zgrlklerini kazanm olabilirler. Kendilerine ze
min oluturacak bilgileri biriktirmi olabilir, imdiye kadar
mmkn olacan hayal bile etmedikleri lde heyecan verici
seeneklere sahip olabilirler. Arkadam olan bilim kadnlarn
dan biri, yalanma konusunda uzmanlam olan Cynthia Kan
yon, gelecekte kadnlarn 120 yama kadar yaayabileceklerini
dnyor.
Sylvia iin menopoz sonras yllarn hayal etmek Robert'
yeniden deerlendirmek demekti. Robert'la ayrlmalarndan iki
yl sonra yeniden beni grmeye geldiinde gen kzlk haline
geri dndn, kim olduunu yeniden kefetmekten mutlu
olduunu ve hayallerini ykmaya yetecek sayda erkekle ktk
tan sonra Robert' zlediini kefettiini syledi. Harika ocuk
lar da dahil olmak zere baz konulan konuabildii tek kii
oydu. Bir gn Robert onu yemee davet ettiinde bu teklifi ka
L o u a n n B r i z e n d i n e Kdn Beyni
ONSZ
KfifMN seyHiNlH se te ce i
ADINLARLA, BU KlTABI yazarken rendiim tek bir
dersi paylamam istense, doutan gelen biyolojimizi anla
mann gelecei daha iyi planlamamz saladn sylerdim.
Birok kadnn dourganlklar zerinde kontrol kazandklar
ve ekonomik zgrle ulatklar gnmzde, nmzdeki
yolun haritasn karabiliriz. Bu, toplumun yapsnda, eleri
mizde, ilerimizde ve ne zaman ocuk sahibi olacamz konu
sundaki bireysel tercihlerimizde devrim yaratacak deiiklikler
anlamna gelir.
Kadnlar yirmili yalarn eitimlerini tamamlamak ve kari
yerlerini oturtmakla geirdiklerinden her geen gn daha fazla
sayda kariyer sahibi kadn biyolojik saatlerinin snrlarn zor
lamaya ve otuzlarnn ortasnda -hatta krklarnn banda- o
cuk sahibi olmaya yneliyor. Asistanlarmn ou otuzlarnn
ortalarnda ve daha kiminle aile kurmak istediklerini bulabilmi
deiller nk kariyerlerini oturtmakla meguller. Bu durum
kadnlarn yanl tercihler yaptklar anlamna gelmiyor; hayat
larnn aamalarnn kkten deitii, geniledii anlamna geli
yor. Modem Avrupa'nn erken dnemlerinde kadnlar on alt,
on yedi yanda dourganlayor ve yirmilerinin sonuna gelme
den ocuk sahibi oluyorlard. Artk anne beyni kontrol ele ge207
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyi
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
6 K ~ l:
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Olumlu tarafta, Baltimore Longitudinal Study of Aging var ABD'de yalanma zerine yaplan en uzun soluklu aratrma,
1958'te balamtr. Bu almann bulgulan HT'nin beyne saysz
yarar olduunu gsteriyor. almalara gre hormon tedavisi g
ren kadnlarn hipokampslerine ve beyinlerinin hafza ve szel
yeteneklerle ilgili blmlerine giden kan daha fazla. Szel ve gr
sel testlerde hi hormon tedavisi grmemi kadnlardan daha ba
arl sonular alyorlar. Hormon tedavisi -projesteron iersin ya
da iermesin- beyin dokusunun yapsnn korunmasna yardmc
oluyor ve yala birlikte gelen klmeyi engelliyor.
Beynin eitli blmleri kadnlarda ve erkeklerde daha hzl
ya da daha yava yalanyor, tpk erken yalarda farkl hzlar
da gelitikleri gibi. Erkek beyninin kadn beyninden daha hzl
kldn biliyoruz. Bu durum zellikle hipokamps, prefrontal korteks ve gyrus yani yz tanmay salayan blge iin
geerli. UCLA'deki aratrmaclar menopoz sonras strojen te
davisi gren kadnlarn daha az depresyona girdiklerini, daha
az sinirlendiklerini ve szel yetkinlik, iitme ve hafza testlerin
de postmenopozda strojen kullanmayan kadnlardan daha iyi
sonular aldklarn ayrca erkekleri de geride braktklarn bul
dular.
Dier tarafta, Illinois niversitesi'ndeki aratrmaclar hi HT
grmemi olan kadmlann beyinlerindeki klmenin hormon te
davisi grm olanlara kyasla belirgin oranda daha fazla olduu
nu ortaya koyuyor. Ayrca bir kadn ne kadar uzun sre hormon
tedavisi grrse beynindeki gri maddenin ya da beyin hcresi hac
minin hormon tedavisi grmemi kadnlara kyasla o kadar daha
fazla olduu da grlyor. Bu olumlu etkiler hormon tedavisinin
sresi uzadka artyor.
Her kadn, elbette ki, ayn bir bireydir ve beyni sadece erkeklerinkinden deil, dier kadmlarmkinden de farkldr. Bu fark
llk bireyler arasnda yaplan beyin karlatrmalarn zorlat
rr. Bu zorluu amann yollanndan biri, tek yumurta ikizlerini
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
S k S o r u l a n S o r u l a r
M enopozdan geerken beynime ne oluyor?
Menopozun kendisi aslnda sadece 24 saat srer - son det
dneminizden 12 ay sonrasndaki gn. Bunun ardndan postmenopoza, menopoz sonras dneme girersiniz. Bu tek gn s
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Bex/ni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
H o r m o n T e d a v i s i y l e lgili i r Not:
s t r o j e n - p r o j e s t e r o n l a ya da
projesteronsuzunu bilmek nemli: Projesteron olmakszn sadece strojene
dayanan tedavi, sadece histerektomi yaptrm postmenopoz d
nemindeki kadnlara uygundur. Hl rahmi olan kadnlara uygu
lanan projesteron ieren hormon tedavileriyle ayn ey deildir.
Arada nemli bir fark var: Projesteron ieren HT, strojenin rahim
yollarna ylmasn ve kanser hcreleri oluturmas ihtimalini
engeller. Projesteron, strojenle birlikte hap olarak ya da vajinal
jel yardmyla alnabilir. Ancak projesteron ayn zamanda stroje
nin kadn beynindeki baz olumlu etkilerini engeller. Rahimde, is
tenmeyen hcrelerin bymesini engelledii gibi beyindeki yeni
balantlarn da bymesini engelliyor gibi grnmektedir. So
nu olarak, beynin projesteron ieren HT'den salad yararlar
elikilidir. Eer bir kadn, rahmi olmad iin sadece strojen
kullanabiliyorsa, strojenin menstrual dngsnn en iyi zaman
larnda yaad btn nimetlerinden srekli olarak yararlanabi
lir, hem de PMS'ye yol aan projesteron olmakszn. Projesteronu
tolere edemeyen ama hl rahmi olan kadnlar rahimlerinde biri
ken hcreleri Ama ve Kazma (Dilation & Curettage) adl operas
yonla aldrabilir, hcrelerin yeniden birikmediinden emin olmak
iin de yllk vajinal ultrasonlar ektirebilirler. ok dk miktar
larda strojen ieren hormon tedavileri gren kadnlarn hl ra
himleri olsa bile ounlukla projesteron kullanmalar gerekmez.
Kadn beyni zerinde yalanmann belirgin etkilerinin g
rlmeye balamas menopozdan yllar sonrasna denk gelir. Ba
z hafza zayflamalar elli ya gibi erken bir yata balayabilir
ama bunlar ounlukla rahatsz edici lde olmaz. Hormon te
davisi bunu yavalatabilir ya da yavalatmayabilir. Yalanmay
la ilgili sre ounlukla kan miktarnn ve vcudun hasarlar
onarma yeteneinin azalnasm da ierir.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
zersizler de hafza sorunlann nlemeye yardma oluyor. Vcutlanmz yalandka eitli seviyelerde aktif kalmak nemlidir ve
bu aktivitelerin younluu deil de eitlilii anahtar olabilir.
B e y i n d e i r T k e n i f ) h a :
T e s t o s t e r o n Kayb
Ne yazk ki strojen kayb menopoz dneminde beyinde ger
ekleen tek kayp deildir. Elli yama gelindiinde birok kadn
vcudundaki testosteronun neredeyse %70'e yaknn kaybeder.
Bunun tek nedeni menopoza girildiinde yumurtalklarn testos
teron retimini azaltm olmas deildir. Kadnlarn dourganlk
larnn devam ettii dnemde androjen ve testosteron oranlarnn
%70'e yaknn DHEA pre-hormonu ad altnda reten adrenalin
bezleri de retimlerini byk lde azaltp "adrenopoz" ad ve
rilen bir hormonal gei srecini balatrlar. Menopozdan sonra
adrenalin bezleri azalan retimleriyle bile olsa kadniann andro
jen ve testosteronlarnn %90'n tedarik eder. Aslnda adrenalin
bezlerindeki bu retim azalmasn krkl yalarda baz adrenal
hcreleri ld iin hem kadnlar hem de erkekler yaarlar. Elli
yama gelindiinde erkekler de adrenalin bezlerinden gelen tes
tosteronlarnn yansn ve testislerinin genken rettii testostero
nun %60'm kaybetmilerdir. Bunun sonucunda erkeklerin de cin
sel istekleri yllar getike azalr. Testosteron, beyinde cinsel arzu
nun uyanmas iin gerekli olduundan menopoz sonrasnda ka
dnlarda testosteron retiminin azalmas kadnlarn cinsellikle
ok az ilgili olmalanna ya da hi ilgili olmarrtalarna yol aabilir.
Erkekler, yetikinliklerinin byk ksmnda kadnlardan on
ile yz kat arasnda deien miktarlarda daha fazla testosteron
retirler. Kadnlarn 20 ile 70 pikogram arasnda deien testos
teron seviyelerine kar erkeklerinki 300 ile 1.000 pikogram ara
snda deiir. Erkeklerin testosteron oran yirmi be yandan iti
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
Ci n s e l i k y e t l e r l e i i gn Ne y a p m a l v e
Nas l y a r d m f l l m a l ?
Feminist ve cinsel devrim dnemlerinde ve sonrasnda yeti
enler ateli, tutkulu, tatmin edici seksin kadnlarn hakk oldu
una inanrlar. Son yirmi otuz yl ierisinde eski moda, batan
karlmaya ya da bir bardak ikiyle gevetilmeye ihtiya duyan
geleneksel kadn figrnn yerini cinsellie ak, kolay tahrik
olan, ava kadn modeli ald. Ama bu kadn da tpk kendisin
den nceki avc kadn gibi tamamen kurgu bir karakter. Ne ya
zk ki, birok kadn menopozun balangcna geldiinde iyi sek
sin sadece bulunmas zor deil, fiziksel anlamda meydan oku
yucu, imknsz ve zevksiz olduunu kefeder. Kendimizi ani
den cinsel gdmzn azalmasyla ya da tamamen kaybolma
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
eK-2:
geyNi v(2 p o s t p a r t u m
(fitfMikeisiK ON^^i)
ep^e^yoN
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
eK -3:
KtffMN eyN V
c i f s e k eiisiMise^
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyti
NOTlodR
Blmlerle ilgili notlar yllar sren bir aratrmann, dn
me srecinin ve sentezlemenin rndr. Kadn beyniyle ilgili
bir karsamaya ulaabilmek adna eitli alanlarda alan bir
ok bilim insannn almalarn bir araya getirdim. Sonu ola
rak, baz notlar metinde bahsi geen teoriye ulamak iin kullan
dm eitli kaynaklan gsteren birden fazla referans ieriyor.
Birden fazla yazar olan alma ve kitaplar iin, sadece ilk
yazarn ve yayn ylnn adn setim. Birden fazla kaynaka kul
lanldnda kronolojik dzene gre sraladm. Bilgilerin tama
m Kaynaka blmnde grlebilir.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
"
M cClure 2000.
244
Notlar
42 "...k z bebekler ok daha kolay alam a eilim inde..": Bosch 2006; Estanislau 2005, G utteling 2005.
43 "..20. yzylda arlk bu kadar nemli olmasa bile...: Campbell 2005.
43 "..uyumlu ilikiler kurmaya...": K nickm eyer 2005.
44 ..ve birlikte hareket etm eye y n elik...": Leaper 2004; Tanen 1990.
44 "..gerilimi, atmay ya da stat belirleyici etkenleri...: Cam pbell 2005;
Tanen 1990.
44 "..ounlukla bu bu yntem i kullanmazlar..." Tannen 1990.
45
"
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
"
"
2004.
59 "..ergenlie girildiinden itibaren...": Stroud 2004.
59 ..kadnlarn hipokam psnn strese tamamen zt tepki vermesinin
2 46
Notlar
Hyde 1988.
." :
Silk 2003.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
70 " ..nefesalverii ayarlayan hcreleri bile dorudan etkiler...": Behan 2005.
70 "..daha fazla uyumaya ynelir. .
":
Roenneberg 2004.
":
"
Notlar
tir. . ." : D reher 2005; Pinna 2005; W einer 2004; Bond 2001; Udry 1977.
83 ..kadnlarda ve genlerde...": Underw ood 2003.
83 ..androjen testosteron. DHEA ve androstenediondur...": Cashdan 1995;
Schultheiss 2003.
: AK VE GVEN
88 "..evrim sonucu gelien ak gdsne...": Rhodes 2005,2006; Brown 2005.
89 ..cinsel istei tetikleye bir horm on...": Fisher 2005; bkz. Blm 2,
"C in sellik ".
89 "..elemesini syleyen...": Em anuele 2006.
90 "..nrolojik devrelerimizin derinliklerine kaznmtr...": Esch 2005.
91 "..Psikolog David Buss'a g re. .
Buss 1990.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
gular'.
96 "..cinsel davranlarn . .
Fi sher 2004.
Notlar
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyi
bkz. Ek 1.
127 "..dourgan dnem lerinde...": Bancroft 2005; Laum ann 1999-2005; Lund e 1991.
127 "..cinsellikle ilgili beyin merkezleri ..." : bkz. Blm 1.
128 "..seksi h er zamankinden ok dnr...": Buss 1989.
129 ..baka bir erkein varl...": Sp recher 2002; Buss 2002.
129 "..bakasna k olduu...": Koch 2005.
252
Notlar
Fries 2005;
Masoni 1994.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
142 ..balanmay salayan zevk devreleri...": Artdan 2006; Fisher 2005; Bar
tels 2004; Leibenluft 2004; Nitschke 2004; bkz. Blm 3, "A k ve Gven".
143 ..sevilen kiiye bakldnda...": Bartels 2004.
143 ..strojen ve oksilosin...": M iller 2005; Byrnes 2002.
143 "..biryl ierisinde...": M ass 1998.
143 "..bebekle anne fiziksel olarak yakn olduklar srece...: Uvns-M oberg
2003; Carter 1997; M organ 1992.
143 "..kokain...": Ferris 2005.
144 ..bebeiniz iin...: U vns-M oberg 1998, 2003.
145 ..zihinsel odaklanm ay zorlatrmas olabilir...": H einrichs 2002, 2001;
Buekvvalter 1999.
145 "..alt ay sonra...": bkz. Ek 2.
146 ..rahatlatc horm on lar...: Buhim schi 2004.
146 ..hatta pan ik...: N eighbors 2003; Uvns-M oberg 2003; C hezem 1997.
147 ..kanda ve beyinde...": U vns-M oberg 2003.
148 ..ocuklarnn gven ve gvenlik devrelerinin...: Cali 1998.
148 ..kzlarna da torunlarna da bunu geirdiini ekleyin...": M aestripieri
2005; Fleming 2002; M eaney 2001; Francis 1999.
148 ..epigenik miras...: Vassena 2005; W eaver 2004; Flem ing 1999.
148 ..oksitosin ve strojen kullanan...": Cushing 2005; W eaver 2005; Vasse
na 2005; Cam eron 2005; Cham pagne 2001, 2003; M eaney 2001.
148 ..evre koullarnda bir deiiklik yaanm azsa...: Cam eron 2005;
Francis 2002.
148 ..torunlarnza ne kadar iyi annelik yaptn...": Y oung 2005.
149 ..ocuklarna da geirecekleri z e l l i k l e r . F ran d s 2002.
149 ..abuk korkan yetikinler oluyorlar...": Charm andari 2005; Lederm an
2004; D am audery 2004; M orley-Fletcher 2004; Flem ing 2002; M cCor
m ick 1999.
149 ..PET taramalarnda...": Pruessner 2004; Hail 2004.
150 ..yorgun bir annenin...": Francis 2002.
151 "..bakalarnnyavrularyla ba kurm a...: Hrdy 1999.
151 ..yal akrabalara braktklar grlr...": G lazer 1992.
153 "..ergenlikte d e yetikinlikte d e devam e d e r . Coplan 2005.
153 "..yardm a anneliin var olduu...: Hrdy 2005, Kiisel grm e.
154 "..annelik yapt ortam da dorudan balantlar...: Paris 2002.
Notlar
1998; Grossm an 1993; Crawford 1992; Fagol 1989; Brody 1985, Balswick
1977; Allen 1976.
158 "..erkek beyninde...": Orzhekhovskaia 2005; Udin 2005; O berm an 2005
Kiisel grm e; O hnishi 2004.
158 "..duygular kendininmiesine...": Mitchell 2005.
160 "..de stres ve umutsuzluk iaretlerini...": Hail 2004.
160 ..sadakatsizlii...": Naliboff 2003.
160 " ..ergenlikten sonra...": Leresche 2005.
160 "..olanlardan daha duyarl...": Lawal 2005; D erbyshire 2002.
161 ''..tem elleri biyolojide y a ta r...": Levenson 2003.
161 "..olumsuz duygulara uyum salamaz...": Butler 2005; Pujol 2002
161 "..beyninde neler olduu...": Rotter 1988.
162 ..bir ykdeki karakterlerden birinin hislerini...": M cClure 2000; Hail
1978,1984.
162 "..ne hissettiklerini kavram ak iin...": O berm an 2005.
162 "..ayna davranlar sergileyebilen terapistlerin...: Singer 2004.
163 " ..bakasnn acsn deney im lem ek.. .": Singer 2004; Idiaka 2001; ZahnW axler 2000.
163 " ..ocuklarn korum a drtlerinden kaynaklandn dnyorlar...":
T aylor 2000; Cam pbell 1999; Bjorklund 1996; A rcher 1996; Buss 1995.
164 "..erkeklere kyasla daha fazla uykusuzluk...": H arrison 1999.
164 ..derideki elektrik akmyla tespit edildii zere...": M cM anis 2001;
Bradley 2001 Nagy 2001; Madden 2000; Hall 2000.
164 "..ok rasyonel d n c e y i . Naliboff 2003; VVrase 2003.
165 "..rahatszlk duygusuna neden olur...": Cam pbell 1993, 2005; ShoanCohen 2002, 2004; Levenson 2003; Frey 1985.
165 ..duygusal anlamlar zebilm ek iin kadn beynine nazaran...":
M cClure 2004, Lynam 2004; Dahlen 2004; Hail 2000.
165 " .. A spergerSendromu...": Cam pbell 2005; Lim 2005; Baron-Cohen 2002,
2004; W ang 2004; Nagy 2001; M offitl 2001; Loeber 2001.
165 "..katlanmas ok zor...": Cam pbell 1993, 2005; Levenson 2003, Frey
1985.
166 "..erkek bebeklerden daha duyarl olduklann g s t e r d i . McClure 2000.
166 "..ac ekiyor ya da zgn grnyorlarsa...": Baron-Cohen 2004; Blair
1999. Eisenberg 1993, 1996; Faber 1994; Kochanska 1994; Zahn-W axler
1992, Eysenck 1978.
166 "..%90yakalayabilir...": Erwin 1992.
166 "..kendilerini zgn birinin yannda...": M andal 1985.
167 "..aynsn yapm ak isteyeceklerini varsayarlar...": Cross 1997.
168 "..balang dnem lerini nasl hatrladklarn grm ek ilgin olurdu...":
Canli 2002.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
168 " .her iki emsin beyinlerindeki duygusal blgeleri...": Cahil 2003.
169 "..erkekler beyinlerinin tek bir tarafn kullanrken...: W ager 2003.
169 "..erkeklerde sadece ikiydi...": Canli 2002; Shirao 2005.
169 "..daha uzun sre hafzalarnda tuttuklarn ortaya koydu...": Cahil
2003, 2005; Canli 2002; Brem ner 2001; Seidlitz 1998; Fujita 1991.
169 "..seksigrnp grnm edii dndaki...": Horgan 2004.
170 "..d eney im le ilgili olarak o kadar an depolayacaktr...": Phelps 2004.
170 "..ii boyutlu, detayl ve hassas alyor...": Phelps 2004; Giedd 1996.
170 ..hzl okuyabilir...": G oos 2002.
171 ..erkeklerdeki davurumu ok daha byktr...": Cam pbell 2005; Lovel!-Badge 2005; A rcher 2004, 2005; Craig 2004; M cGinnis 2004, Rowe
2004; G arslein 2003; Ferguson 2000; Kring 2000; M accoby 1998; Flannerey 1993.
171 "..greceli olarak daha genitir...": G oldstein 2001, 2005, G ur 2002; G i
edd 1996, 1997.
171 "..erkei fkelendirm ek daha kolaydr...": Cam pbell 2005; Sharkin 1993.
171 "..ani fk e patlamalar...": Silverm an 2003.
171 "..aniden hzlandn fark e d e rle r..."; Van Honk 2001.
171 "..eskisi kadar abuk fkelenm ezler...": G iam m anco 2005; Kaufman
2005; M uller 2005; Taylor 2000; Q ian 2000.
172 "..anterior singula t k o d e k s t i r l e r . Rogers 2004; Gur 2002; Goldstein 2001.
172 ..erkekte iddet ieren bir tepkiye y o l amas...": Cam pbell 2002, 2005.
172 "..oyunca alaca konusunda kavga ediyorlar...": M accoby 1998.
173 "..nc kiiye kzgm olduklarnda ncelikle bakalaryla konuur
A ltshuler 2005.
175 " ..endie gerilim ya da korku...": Butler 2005; G arstein 2003; Cote 2002;
Nagy 2001; Brody 1985; Carey 1978.
175 "..drt kat daha y a y g n d r . A ntonijevic 2006; H albreeich 2006; Sim on
2004; Johnston 1991.
175 "..endieye kaplmalarna y o l aar...": M adden 2000:
175 ..kadnlarda depresyon riskini artrd dnlmektedir...": Kendler2006.
Notlar
176 "..tehditler ve ciddi gerilim ler yoluyla oluyor...": Stalev 2006; Pezawas
2005; Bertoline 2005; H alan 2005; K aufm an 2004; Barr 2004; Caspi 2003;
A uger 2001.
176 "..kim yasalya da horm onal olarak yeniden dengelenm eye ihtiya duya
Li ght 2005.
Wi nf rey 2005.
182 "..seviyesi de der...": Yamamoto 2006; Light 2005; Motzer 2004; Tang 2003.
182 "..yeni kurulan dengesinin...": Protopopescu 2005; M otzer 2004; M or
gan 2004; Labouvic-V iet 2003.
183 "..beyinlerinin ileyiini...: Kirsch 2005; T ang 2005; W indle 2004.
183 ..acya, endieden depresyona...": Soares 2000; 2001; 2002; 2003; 2004;
2005; Schm idt 2004.
183 ..beyindeki strojen hassasiyetinin...": W eiss 2004.
183 "..cinsel arzulann y a k t...": Burger 2002.
183 ..birok kadn iin z o r l u . bkz. Ek 1, "Kadn Beyni ve Hormon Tedavisi".
184 "..strojen miktarndaki deiim i den ey im lem eye...": Lobo 2000.
184 ..verecek tatl yiyecekleri, ekerleri istem eye balar...: Ratka 2005; Joffe 1998; 2002; 2003.
185 "..postpartum hipotiroidizm ...": Duval 1999.
185 ..testosteron-akyakt-seviyesi de decektir...": Burger 2002 bkz. Ek 1.
186 "..u noktada olduundan...": Davison 2005.
186 "..ay n gn band kullanmaya balad...: Braunstein 2005; Bolour 2005;
G oldstat 2003; Shifren 2000.
186 ..daha az youn ve ulalmas daha g...": Laumann 1999, 2005 bkz. Ek 1.
186 "..yirmiliyalarda...": Davison 2005.
186 "..takviye edilebilir...": W ang 2004; Shifren 2000.
187 ..cinsel arzularn kaybetm ezler ve testosteron seviyeleri dm ez...:
Davis 2005.
187 "..imknlarn ald bir dnem dir...": Taylor 2006.
190 "..birokyavru ld ...: Stern 1989,1993, M organ 1992.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
190 "..bir ie sahip olmann kendileri iin nem li olduunu sylerler...":
Shellenbarger 2005.
191 "..ok fkelendii zam anlarda...: Helson 1992.
192 "..admn tekrar tekrar yarglayan ve tartan...": Sw abb 1995; 2001;
Krajiver 2001; Fem andez-G uasti 2000.
192 " ..menopozyllarnda...": Kiecolt-Glasser 2005; Mackey 2001; Robinson 2001.
193 ..ilikisinin kurallarn deitirmiti...": Sbarra 2006; Krujiver 2001.
193 "..istatistikler elli yandan sonra...": U.S. Hum an Resources Services
A dm inistration 2002.
195 "..Robert'la tarttklar zamanlara...": Seerm an 2001; G ust 2000; Burle
son 1998.
195 "..bakm gdleri d e geldi...": Taylor 2006; M iller 2002.
196 "..stres tepkimelerini smrlad...": Kajantie 2006; M organ 2004.
196 ..daha yksek skorlar elde ediyorlar...: Helson 2001,2005, Roberts 2002.
198 " ..aktivitelerinden uzak kalm hissederler...": Kiecolt-Glaser 1996,1998.
199 ..nrokimyasallar azalr...": T aylor 2006; M cEw en 2001, 2005.
200 "..kendiyalarndaki erkeklere kyasla...": Stirone 2005.
200 ..ok yal kadnlarm kiyle aynyd. .
Shayvvitz 2003.
Rossou w 2002.
Saerz
Beise 2002.
Notlar
M iller 2002.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
224 "..daha yava iler ya da hi ilemez...": Tanapat 2002.
225 "..A lzheim erhastaln gelitirme konusunda...": Alvarez 2005.
225 "..tedavi bir yarar tamyor...": W oods 2000.
225 "..sosyal adan aktif k a l m a k . Kajantie 2006; Epel 2006; Gurung 2003.
225 "..kart oynamak gibi zihinsel egzersizler d e..
Podevvilis 2005.
226 "..testosteronlarnn n eredeyse %70'ine yaknnn...": Davis 2005; Braunstein 2005; Burger 2002; Shifren 2000.
226 "..adrenopoz ad verilen...": Nawata 2004.
226 "..kadnlarn 20 ile 70 pikogram . .
Lobo 2000.
Guay 2002.
Notlar
Rahma n 2005.
testosterona maruz kalm am kadnlara kyasla . H i n e s 2004; M anning 2004 bkz. Blm 1.
KAYNAKA
A braham , I. M., and A.E. Herbison (2005). "M ajo r sex differences in nongenom ic estrogen actions on intracellular signaling in m ouse brain in vivo." Neu
161 (21:313-19.
Alder, E. M. (1989). "Sexuel behaviour in pregnancy, after childbirth and during
breast-feeding." Baillieres d im Obstet Gynaecol 3 (4): 803-21.
Alele, P. E., and L., L., Devaud (2005). "D iffrential adaptations in G ABA ergic
and glutam atergic system s during ethanol w ithdraw al in m ale and female
rats." A lcohol Clin Exp Res 29 (6): 1027-34.
A lexander, G. M., B.B. Sherw in, et al (1990). 'T esto stero n e and sexual behavior
in oral contraceptive users and nonusers: A prospective study." Horm Be
L o u a n n B r i z e n d i n e K adm B eyn i
A ltshuler, D., L. D. Brooks, et al. (2005). "A haplotype m ap of the hum an geno
m e." Nature 437 (7065): 1299-320.
A ltshuler, L. L., L. S. Cohen, et al. (2001). "T h e expert consensus guideline seri
es: Treatm ent of depression in w om en." Postgrad M ed (Spec. No.): 1-107.
Altshuler, L. L., L.S. Cohen, et. al. (2001) "Treatm ent o f depression in wom en:
A summary of the expert consensus guidelines." / Psychiatr Pract 7 f3): 185-208.
Alvarez, D.E., I. Silva, et al. (2005). "Estradiol prevents neural tau hyperphosp
horylation ch aracteristic o f A lzheim er's d isease." Ann N Y A cad Sci
1052:210-24.
Amdam , G. V., A. C sondes, et al. (2006). "C om plex social behaviour derived
from m aternal reproductive traits." Nature 439 (7072): 76-78.
Antonijevic, I. (2006). "D ep ressive disorders -is it tim e to endorse different pat
hophysiologies?" Psychoneuroendocrinology 31 (1): 1-15.
Apperloo, M. J., J. G. Van D er Stege, et al. (2003) "In the mood for sex: The va
lue of androgens." JS e x Marital Ther29 (2): 87-102; discussion 177-79.
Arentes-Oliveira, N.. J. R. Berm an, et al (2003). "H ealthy anim als w ith extrem e
longevity." Science 302 (5643): 611.
Archer, J. (1991) "T h e influence of testosterone on hum an aggression." Br J
(9): 701-8.
Arnold, A. P., and P. S. Burgoyne (2004). "A re XX and XY brain cells intrinsically
d ifferent?" Trends Endocrinol Metab 15 (1): 6-11.
Arnold, A. P., J. Xu, et al. (2004). "M inireview : Sex chrom osom es and brain se
xual differentiation-" Endocrinology 145 (3): 1057-62.
A rnqvist, G-, and M . K irkpatrick (2005). "T h e evolution of infidelity in socially
m onogam ous passerines: T he strength o f direct and indirect selection on ex
trapair coupulation behavior in fem ales." Am Nat 165 (Suppl. 5): S. 26-37.
A m sten, A. F., and R. M. Shansky (2004). "A dolescence: Vulnerable period for
stress-induced prefrontal cortical function? Introduction to part." Ann NY
Kaynaka
Aron. A., H. Fisher, et al. (2005). "Rew ard, motivation, and em otion system s asso
ciated with early-stage intense romantic love." /. Neurophvsiol 94 (1): 327-37.
Auger, A. P., D. P. H exter, et al. (2007). "Sex difference in the phosphorylation
o f cA M P response elem ent binding protein (CREB) in neonatal rat brain ."
ur 46 (5): 887-909.
Baker, R., and M. A. Beilis (7995) Hum an sperm Com petion: Copulation, M as
turbation, and Infidelity. London and New York: Chapm an & Hall.
B a k k e n ,, K., A. E. Eggen, et al. (2004), "Side-effects of horm one replacem ent the
rapy and influence on pattern of use am ong w om en aged 45-64 years. T he
N orw agian W om en and Cancer (NOW AC) study 1997." Acta Obstet Gyne
411-27.
Bancroft, J., and D. Rennie (7993). "T h e impact o f oral contraceptives on the ex
p erience o f prem enstrual mood, clum siness, food crav in g and other
sym ptom s." /. Psychosom Res 37 (2) 795-202.
Bancroft, J., B. B. Sherw in, et al. (7991). "O ral contraceptives o n the experience
of preim enstrual m ood, clum siness, food craving and other sym ptom s." J.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Baron-Cohen, S. (2 002). The extrem e m ale brain theory of au tism ." Trends Cogn
109-26.
Baron-Cohen, S., and Bruce J. Ellis (ED) (2005). "T h e em pathizing system : A re
vision of the 1994 m odel of the m indreading system ." In Origins o f the So
cial Mind: Evolutionary Psychology and Child Development, 468-92. New
York Fuilford Press.
Baron-Cohen, S., R. C. Knickmeyer, et al. (2005). "Sex differences in the brain:
Im plications for explaining autism ." Science310 (5749): 819-23.
Baron-Cohen, S., J. Richler, et al. (2003). "T h e system izing quotient: An investi
gation of ad ults w ith A sperger syndrom e or high-functioning autism , and
norm al sex d ifferences." "P h ilo s Trans R Soc Lond B Biol Sci 358 (1430):
361-74.
Baron-Cohen, Sim on et al. (2 004). "Prenatal testosterone in mind: Amniotic flu
Kaynaka
Bayliss, A. P., G. Di Pellegrino, et al. (2005). "Sex differences in eye gaze and
sym bolic cueing of attention." Q ) Exp Psychol A 58 (4): 631-50.
Bayliss, A. P., and S. P Tipper (2005). "G aze and arrow cueing of attention reve
als individual differences along the autism spectrum as a function of target
context." BrJ. Psychol 96 (Pt. 1): 95-114.
Bebbington, P. (3996). "T he origin of sex diffirence in depressive disorder: Brid
ging the g ap ." Int Review o f Psychiatry 8:295-332.
Becker, J. B., A. P. Arnold, et al. (2005). "Strategies and m ethods for research on
sex differences in brain and behavior." Endocrinology 146 (4): 1650-73.
Beem , A. L., E. J. Geus, et al. (2006). "Com bined linkage and association analy
ses of the 224-bp allele of m arker D2S2944 w ith anxiety, depression, neuroticism and m ajor depression." Behav G enet36 (1): 127-36.
Behan, M., and C. F. Thom as (2005). "Sex horm one receptors are expressed in
identified respiratory m otoneurons in m ale and fem ale rats." Neuroscience
4 (2): 166-70.
Belsky, J. (2002). Q uantity counts: Amount of child care and children's socioem otional developm ent." J. Dev Behav Pediatr23 (3): 167-70.
Belsky, J., and R. M. Fearon (2002). "Early attachm ent security, subsequent m a
ternal sensitivity, and later child developm ent: Does continuity in develop
m ent depend upon continuity of caregiving?" Attach Hum D ev4 (3): 361-87.
Belsky, J. S. R. Jaffee, et al. (2005). "Intergenerational transm ission of w arm sensitive-stim ulating parenting: A prospective study of m others and fathers of
3-year-olds." Child Dev 76 (2): 384-96.
Bennett, D. S., P. J. Ambrosini, et al. (2005) "Gender differences in adolescent dep
ression: Do symptoms differ for boys and girls?" J Affect Disord 89 (1-3): 35-44.
Berenbaum , S. A. (1999). "Effects of early androgens on sex-typed activits and
interests in adolescents with congenita] adrenal hyperplasia." H orn Behav
35 (1): 102-10.
Berenbaum , S. A., (2001). "C ognitive function in congenital adrenal hyperpla
sia ." Endocrinol Metab Clin North Am 30 (1): 173-92.
Berenbaum , S. A. And J. M. Bailey (2005). "Effects on gender identity of prena
tal androgens and genital appearance: Evidence from girls w ith congenital
adrenal hyperplasia." J. Ciim Endocrinol Metab 88 (3): 1102-6.
L o u a n n B r i z e n d i n e K ad m B ey n i
42 (4): 424-36.
Berkley, K. (2002). "P ain: Sex/G ender differences." In Hormones, Brain and Be
151-66.
Bielsky, 1. F. B. Hu, et al. (2004). "Profound impairment in social recognition and
reduction in anxiety-like behavior in vasopressin V ia receptor knockout mi
ce." Neuropsychopharmacology. 29 (3): 483-95.
Bielsky, I. F., and L. J. Y oung (2004). "O xytocin; vasopressin, and social recogni
tion in m am m als." Peptides 25 (9): 1565-74.
Birkhead, T. W., and A. P. Moller, eds (1998). Sperm Competiton and Sexual Se
Rev. In press.
Biver, F., F. Lostra, et al. (1999). "D issociable neural responses to facial expressi
ons of sadness and anger." Brain 122 (PI. 5): 883-93.
Blehar, M. C. (2005). "P u b lic health context of w om en's m ental health research."
Kaynaka
Bloch, M ., D. R. Rubinow , et al. (2005). "C ortisol response to ovine corticotropinreleasing horm one in a mode) of pregnancy and parturition in euthym ic wo
m en w ith and w ithout a histroy o f postpartum d epression." /. Clin Endocri
303-14.
Boehm , U., Zihihua Zou, and Linda Buck (2005). "G N R H cell circuitry: The bra
in is broadly wired for reproduction." Cell 125 (4): 683-95.
Bolour, S., and G. Braunstein (2005). "T estosterone therapy in w om en: A revi
ew ." Int J Im pot Res 17 (5): 399-408.
Bond, A . J., J. W ingrove, et al. (2001). "T ryptoph an depletion increases aggressi
on in w om en during the prem enstrual p h ase." Psychopharm acology (Berl)
156 (4): 477-80.
Booth, A ., D. R. Johnson, et al. (2005). 'T esto stero n e and child and adolescent
ad justm ent: T he m od erating role o f parent-child relation sh ip s." Dev
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Bradley, M. M., M. Codispoti, et al. (2005). "W hen good things g o bad: The ref
lex physiology of d efense." Psychol Sci 16 (6): 468-73.
Brandes, M., C. N. Soares, et al. (2004). "Pospartum onset obsessive-com pulsi
ve disorder: D iagnosis and m anagem ent." Ach Women Ment Health 7 (2):
99-110.
Braunstein. G. D D. A. Sundw all, et al. (2005). "Safety and efficacy of a testos
terone patch for the treatm ent of hypoactive sexual desire d isorder in surgi
cally m enopausal wom en. A randomized, placebo-controlled trial." Arch
ces 34:387-94.
Bremner, J. D., R. Soufer, et al. (2001). "G end er differences in cognitive and neu
ral correlates of rem em brance of em otional w ords." Psychopharm acoi Bull
35 (3): 55-78.
Bridges, R. S., and V. F. Scanlan (2005). "M aternal m em ory in adult, nulliparous
rats: Effects of testing interval on the retention of m aternal behavior." Dev
Issues 53-369-94.
Brody, L., and J. A. Hall (3995). "G end er and .em otion." In M. Lew is and J. Haviland, eds., H andbook o f Emotions, 447-60. New York: G uilford Press.
Brody, L. R (3985). "G en d er differences in em otional developm ent: A review of
theories and research." / Pers 53:102-49.
Brown, L. (2005). Personal com m unication.
Brown. W. M., L. Cronk, et al. (2005). "D an ce reveals sym m etry especially in yo
ung m en." Nature 438 (7071): 1148-50.
Brownley, K. A., A. L. Hinderliter, et al. (2004). "C ardiovascular effects of 6
m onths of horm one replacem ent therapy versus placebo. D ifferences asso
ciated w ith years since m enopause." Am J Obstet Gynecol 190 (4): 1052-58.
Brunton, P. J., S. L. Meddle, et al. (2005). "Endogenous opioids and attenuated
hypothalam ic-pituitary-adrenal axis responses to im m une challenge in
pregnant rats." /. Neurosci 25 (21): 2117-26.
Buchan, J. C., S. C. Alberts, el al. (2005). 'T ru e paternal care in a m ulti-m ale pri
m ate society. Nature 425 (6954): 179-81.
Buckwalter, J. G., F. Z. Stanczyk, et al. (1999). "Pregnancy, the postpartum , and
streoid horm ones: Effects on cognition and m ood." Psychoneuroendocrino
Kaynaka
(1): 81-88.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kndin Beyni
Kaynaka
(2): 131-44.
Carter, C. S. (1998). "N euroendocrine perspectives on social attachm ent and lo
v e." Psychoneuroendocrinology 23 (8): 779-818.
Carter, C. S. (2005). "Developm ental consequences of oxytocin." Physiol Behav
79 (3): 383-97.
Carter, C. S. (2004). "P roxim ate m echanism s regulating sociality and social m o
nogam y, in the context of evolu tion." In The origin and nature o f sociality,
ed. R. D. Susm an, Piscataw ay, NJ: A dline Transaction.
Carter, C. S. (2006). Personal com m unication.
Carter, C. S., and M. A ltem us (1997). "In tegrative functions o f lactational hor
m ones in social behavior and stress m anagem ent." Ann NY Acad Sci
807:164-74.
Carter, C.S., A. C. D eV ries, et al. (1995). "P h y siolo gical su bstrates of m am m a
lian m onogam y: T he prairie vole m od el." N ev rosd Biobehav Rev 19 (2):
303-14.
Carter, C. S., A. C. DeVries, et al. (1997). "Peptides, steroids, and pair bonding."
354-66.
Capi, A., K. Sugden, et al. (2005). "In flu en ce o f life stress on depression: M ode
ration by a polym orphism in the 5-H TT g ene." Sdence301 (5633): 386-89.
Cassidy, J. (2001). "G end er differences am ong new borns on a transient otoacoustic em issions test for hearing." Journal o f Music Therapy 37:28-35.
Cham pagne, F., J. Diorio, et al. (2001). "N aturally occuring variations in m ater
nal behavior in the rat are associated with differences in estrogen-inducible
central oxytocin receptors." Proc Natl A cad S d USA 98 (22): 12736-41.
Cham pagne, F., and M. J. M eaney (2(303). "L ik e m other, like daughter: Eviden
ce for non-genom ic transm ission o f parental behavior and stress responsiv ity ." Prag Brain Res 133:287-302.
Cham pagne, F. A., D. D. Francis, et al. (2005). "V ariations in maternal care in the
rat as a m ediating influence for the effects of environm ent on developm ent."
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
107.
Colson, M. H., A. Lem aire, et al. (2006). "Sexual behaviors and m ental percepti
on, satisfaction and expectations of sex life in m en and w om en in France." /.
(1): 65-70.
Connell, K., M. K. Guess, et al. (2005). "Evaluation o f the role o f pudendal nevre integrity in fem ale sexual function using noninvasive techniques." Am J.
Kaynaka
Corso, J. (1959). "A g e and sex differences in thresholds." Journal o f the Acousti
(1): 49-56.
Cushing, B. S., and K. M. Kram er (2005). "M echanism s underlying epigenetic ef
fects of early social experience: T he role of neuropeptides and steroids."
37:1615-27.
Dam audery, M., I. Dutriez, et al. (2004). "Stress during gestation induces lasting ef
fects on emotional relativity of the dam rat." Behav Brain Res 153 (1): 217-16.
Davidson, K. M. (1996). "C oder gender and potential for hostility ratings." He
(7): 3847-53.
L o u a n n B r i z e n d i n e K adm B eyn i
Dawood, K., K M. Kirk, et al. (2005). "G enetic and environm ental influences on
the frequency o f orgasm in w om en." Twin Res Hum Genet 8 (1): 27-33.
de Kloet, E. R., R. M. Sibug, et al. (2005). "Stress, genes and the m echanism of
program m ing the brain for later life." Neurosci Biobehav Rev 29 (2): 271-81.
de W aal, F. B. (2005). "A century o f getting to know the chim panzee." Nature
(4): 409-16.
DeVries, A. C., M. B. De Vries, et al. (3995). "M odulation of pair bonding in fe
m ale praire voles (Microtus ochrogaster) by corticosterone." Proc Natl Acad
(21): 11980-84.
DeVries, A.C.. T. Gupta, et al. (2002). "Corticotropin-releasing factor induces social
preferences in male prairie voles." Psychoneuroendocrinology 27 (6): 705-14.
Kaynaka
ne 27 <3): 259-68.
Dluzen, D. E. (2005). "U nconventional effects o f estrogen uncovered." Trends
261-67.
Editorial (2 005). "M enstruation and reproduction in the context of therapy: Requi
red reading for all therapists." Psychology o f Women Quarterly, 29 (3): 340-41.
Eisenberg, N. (3996). "G end er developm ent and gender effects." In The Hand
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
294-300.
Ekstrom, H. (2005). 'T ren d s in m iddle-aged w om en's reports of sym ptom s, use
of horm one therapy and attitudes towards it." Maturitas 52 (2): 254-64.
Elavsky, S., E. M cAuley, et al. (2005). "Physical activity enhances long-term qua
lity of life in older adults: Efficacy, esteem , and affective influences." Ann
(3): 288-94.
Enserink, M. (2005). "L e t's talk about sex-and d ru g s." Science 308 (5728): 1578.
Epel, E. S E. H. Blackburn, et al. (2004). "A ccelerated telom ere shortening in
response to life stress." Proc Natl A cad Sci USA 101 (49): 17312-15.
Epel, E S. Jim enez, et al. (2004). "A re stress at risk for the m etabolic syndrom e?"
Kaynaka
Fagot, B. I., R. Hagan, et al. (1985). "D ifferential reactions to assertive and com
m unicative acts o f toddler boys and g irls." Child Dev 56 (6): 1499-505.
Fagot, B. 1., and M. D. Leinbach (1989). "T he young child's gender schem a: En
vironm ental input, internal organization." Child Dev 60 (3): 663-72.
Farr, S. A., W. A. Banks, et al. (2000). "Estradiol potentiates acetylcholine and
glutam ate-m ediated post-trial m em ory processing in the hippocam pus."
167-80.
Fisher, H. (2004). Why We Love: The Nature and Chemistry o f Romantic Love.
New York: Henry Holt.
Fisher, H. (2005). Personal com m unication.
Fisher. H., A. Aron, et al. (2005). "Rom antic love: An fMRl study of a neural mec
hanism for mate choice." J Comp Neurol 495 (I): 55-62.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kaditi Beyni
Fisher, H. E., A. Aron, et al. (2002). "D efining the brain system s o f lust, rom an
tic attraction, and attachm ent." Arch Sex Behav 31 (5): 413-19.
Fivush, R., and N. R. Hamond (1989). "Tim e and again: Effects of repetiton and re
tention interval on 2 year olds' event recall." / Exp Child Psychol 47 (2): 259-73.
Flannery, K. A., and M. W. W atson (1993). "A re individual differences in fantasy
play related to peer acceptance levels." J Genet Psychol 134 (3): 407-16.
Flening, A.S., C. Corter, et al. (7993). "Postpartum factors related to m other's at
traction to newborn infant odors." Dev Psychobiol 26 (2): 335-32.
Fleming, A. S., C. Corter, et al. (2002). "Testosterone and prolactin are associa
ted with em otional responses to infant cries in new fathers." Horm Behav 42
(4): 399-413.
Fleming. A. S., E. Klein, et al. (1992). "T he effects of a social support group on
depression, m aternal attitudes and behavior in new m others." / Child
22:243-51.
Francis, D., J. Diorio, et al. (2999). "Nongenomic transmission across generations of
maternal behavior and stress responses in the rat." Science 286 (5442): 1155-58.
Francis, D. D., F. A. Cham pagne, et al. (2999), "M aternal care, gene expression,
and the developm ent of individual differences in stress reactivity." Ann NY
Acad Sci896:66-84.
Francis, D. D ). Diorio, et al. (2002). "Environm ental enrichment reverses the ef
fects of maternal separation on stress reactivity'," J Neurosci 22 (18): 7840-43.
Kaynaka
Francis, D. D., and M. J. M eaney (1999). "M aternal care and the developm ent of
stress responses." CurrOpin Neurobiol 9 (1): 128-34.
Francis, D. D., L. J. Young, et al. (2002). "N aturally occurring differences in m a
ternal care are associated with the expression of oxytocin and vasopressin
(V ia ) receptors: G ender d ifferences." / Neuroendocrinol 14 (5): 349-53.
Franklin, T. (2006) "Sex and ovarian steroids m odulate brain-derived neurotrophic factor (BDNF) protein levels in rat hippocam pus under stressful and
non-stressful conditions." Psychoneuroendocrinology 31 1:38-48.
Freem an, E. W . (2004). "Luteal phase adm inistration of agents for the treatment
of prem enstrual dysporic disord er." CN S durgs 18 (7): 453-68.
Fray, W. (1985). "Crying: The mystery of tears." Winston Pr (September, 1985).
Fries, A. B., T. E. Ziegler, et al. (2005). "Early experience m hum ans is associated
w ith changes in neuropeptides critical for regulating social behavior." Proc
Natl A cad Sci USA 102 (47): 17237-40.
Frodi, A. (1977). "Sex differences in perception of a provacation, a survey." Per
cept Mot Skills 44 (1): 113-14.
Frodi, A ., J. M acau lay , et al. (1977). "A re w om en alw ay s less ag g ressiv e
th en m en? A review of the ex p e rim en ta l lite ra tu re ." Psychol B u ll84 (4):
634-60.
Fry, D. P. (3992). "Fem ale aggression am ong the Z ap o teco f Oaxaca, M exico." In
K. Bjorkqvist and P. N iem ela, eds. O f Mice and Women: Aspects o f Female
Aggression, 187-200. San Diego. A cadem ic Press.
Fujita, F. E. Dier.er, et al. (1991). "G end er differences in negative affect and well
being: T he case for em otional intensity." / Pers Soc Psychol 61 (3): 427-34.
Furuta, M., and R. S. Bridges (2005). "G estation-induced cell proliferation in the
rat brain ." Brain Res Dev Brain Res Brain Res 156 (1): 61-66.
G aab, N ., J. P. Kennan, et al. (2003) "T h e Effects o f gend er on the neural substra
tes o f pitch m em ory." ). C ogn N eurosci 35 (6): 810-20.
G angestad, S. W ., and R. Thornhill (3998). "M enstrual cycle variation in w o
m en's preferences for the scent of sym m etrical m en." Proc Biol Sci 265
(3399): 927-33.
G am er, A. (3997). Conversationally Speaking. N ew York: M cGraw-H ill.
Gerstein, M. (2005). "Studying infant tem peram ent." Infant Behavior and Deve
lopment, 26:64-86.
Gatew ood, J. D., and M. D. Morgan, et al. (2005). "M otherhood m itigates agingrelated decrem ents in learning and m em ory and positively affects brain
aging in the rat." Brain Res Bull 66 (2): 91-98.
G enazzani, A. D. (2005). "N euroendocrine aspects o f am enorrhea related to
stress." Pediatr Endocrinol R ev 2 (4): 661-68.
G etchell, T. (1991). Smell and Taste in Health and Disease. New York: Raven
Press.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
1185-201.
G ied d , J. N J. M. R um sey, et al. (2996). "A q u an titativ e M RI stud y of the
corp u s callosu m in ch ild ren and a d o lescen ts." Brain Res D ev Brain Res
91 (2): 274-80.
Giedd, J. N., J. W. Snell, et al (2996). Q uantitative m agnetic resonance imaging
of hum an brain developm ent: Ages 4-18." Cereb Cortex 6 (4): 551-60.
G iedd, J. N., A. C. Vaituzis, et al. (2996). "Q uantitative MRI of the tem poral lo
be, am gydala, and hippocam pus in norm al hum an developm ent: A ges 4-18
y ears." J Comp Neurol 366 (2): 225-30.
Giltay, E. J., K. H. Kho, et al. (2005). "T h e sex difference o f plasm a hom ovanillic
acid is unaffected by cross-sex horm one adm inistration in transsexual su b
jects." /. Endocrinol 187 (1): 109-16.
Gingrich, B., Y. Liu, et al. (2 000). "D opam ine D2 receptors in the nucleus accumbens are important for social attachm ent in female prairie voles (Micrutus oc-
ci 6: 276-96.
Kaynaka
Goldstein, J. M ., M. Jerram , et al. (2005). "H orm onal cycle m odulates m odulates
circuitry in women using functional m agnetic resonance im aging." J Neu-
g e 30 (1): 245-53.
Goy, R. W ., F. B. Bercovitch, et al. (1988). "Behavioral m asculinization is inde
pendent of genital m asculinization in prenatally androgenized fem ale rhe
su s m acaques." Horm Behav 22 (4): 552-71.
G raham , C. A., E. Janssen, et al. (2000). "E ffects o f fragrance on fem ale sexual
arousal and mood across the m enstrual cy cle." Psychophysiology 37 (1):
76-84.
G ram m er, K. (1993). "A ndrostadienone a m ale pherom one?" Ethol S od obiol 14-
201-7.
G ray, A., H. A. Feldm an, et al. (1991). "A ge, disease, and changing sex horm o
ne levels in m iddle-aged men: Results of the M assachusetts Male A ging
Stu d y ." J Clim Endocrinol Metab 73 (5): 1016-25.
G ray, P. B., B. C. Cam pbell, et al. (2004). "Social variables predict betw een-subject but not day-to-day variation in the testosterone of U.S. m en." Psychone
and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 4, 463-86. San Diego: A cadem ic Press.
G rew en, K. M., S. S. Girdler, et al. (2005). "Effects o f partner support on resting
oxytocin, cortisol, norephinephrine, and blood pressure before and after
w arm partner contact." Psychosom Med 67 (4): 531-38.
G riffin, L. D. And S. H. M ellon (1999). "Selective serotonin reuptake inhibitors
directly alter activity of neurosteroidogenic enzym es." Proc Natl Acad Sci
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
G rossm an, M., and W. Wood ( J 993). "Sex differences in intensity of em otional
experience: A social role interpretation." ] Pers Soc Psychol 65 (5): 1010-22.
Grum bach, M. (2003). "P uberty." In Williams Textbook o f Endocrinology, ed. R.
H. W illiam s 1115-286. New York: W. B. Saunders Co.
Grum bach, M. (2005). Personal com m unication.
G rum bach, M. M. (2002). "T h e neuroendocrinology of hum an puberty revisi
ted." H on n R es57 (Suppi. 2): 2-14.
Guay, A. (2005). "C om m entary on androgen deficiency in w om en and the FDA
advisory board 's recent decision to request m ore safety data."fn< J Import
Kaynaka
G ur, R. C., L. H. Mozley, et al. (3995). "Sex differences in regional cerebral glu
cose m etabolism during a resting state." Science 267 (53 97): 528-31.
G urung, K.A., S. E. Taylor, et al. (2005). "A ccounting for changes in social sup
port am ong m arried older adults: Insights from the M acArthur Studies of
Successful A ging." Psychol Aging 18 (3): 487-96.
G ust, D. A., M. E. W ilson, et al. (2000). "A ctivity of the hypothalam ic-pituitaryadrenal axis is altered by aging and exposure to social stress in fem ale rhe
su s m onkeys." / Clin Endocrinol Metab 8517): 2556-63.
G uthrie, J. R., L. Dennerstein, et al. (2003). "C entral abdominal fat and endogeno
us horm ones during the m enopausal transition." Fertil Steril 79 (6): 1355-40.
G uthrie, J. R., L. Dennerstein, et al. (2005). "H ealth care-seeking for m enopausal
problem s." Climacteric6 (2): 112-17.
G utteling, B. M., C. De W eerth. et al. (2005). "T h e effects o f prenatal stress on
tem peram ent and problem behavior o f 27-m onth-old toddlers." E ar Child
541-49.
Haier, R. J., R. E. Jung, et al. (2005). "T h e neuroanatom y of general intelligence:
Sex m atters." Neuroimage 25 (1): 320-27.
Halari, R., M. Hines, et al. (2005). Sex differences and individual differences in
cognitive perform ance and their relationship to endogenous gonadal hor
m ones and gonadotropins." Behav Neurosci 119 (1): 104-17.
Halari, R., and V. Kum ari (2005). "C om parable cortical activation w ith inferior
perform ance in w om en during a novel cognitive inhibition task." Behav
366-74.
Halari, R., T. Sharm a, et al. (2006). "C om parable fM Rl activity w ith differential
behavioral perform ance on m ental rotation and overt verbal fluency tasks in
healthy men and w om en." Exp Brain Res 169 (1): 1-14.
H aldreich, U. (2 006). "M ajor depression is not a diagnosis, it is a departure po
int to differential diagnosis-clinical and horm onal considerations." Psycho
neuroendocrinology 31 (1): 16-22.
H albreich, U., L. A. Lumley, et al. (1995). "P ossib le acceleration of age effects on
cognition follow ing m enopause." / Psychiatr Res 29 (3): 153-63.
Hall, J. A. (1978). "G ender effects in decoding nonverbal cu es." Psycholl Bull85:
8845-57.
Hall, J. A. (1984). Nonverbal sex differences: Communication accuracy' and ex
pressive style. Baltimore: Johns H opkins U niversity Press.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Hall, J. A., J. D. Carter, and T. G. Horgan (2000). "G ender differences in the nonver
bal communication of em otion." In A. H. Fischer, ed., Gender and Emotion: So
Behav42 (41:387-98.
Halpern, C T., J. R. Udry, et al. (1997). "Testosterone predicts initation of coitus
in adolescent fem ales." Psychosom M ed 59 (2): 1671.
Ham ann, S. (2005). "Sex differences in the responses of the hum an am ygdala."
Neuroscientist 11 49:288-93.
Hamilton, W. L., M. C. Diamond, et al. (1977). "Effects of pregnancy and differen
tial environments on rat cerebral cortical depth." Behav Biol 19 (3): 333-40.
Ham m ock, E. A., M. M. Lim , et al. (2005). "A ssociation of vasopressin l a recep
tor levels with a regulatory m icrosatellite and behavior." Genes Brain Behav
4 (51:289-301.
Ham m ock, E. A., and L. J. Young (20051. "M icrosatellite instability generates di
versity in brain and sociobehavioral traits." Science 308 (5728): 1630-34.
Harman, S. M., E. A. Brinton, et al. (2004). "Is the WH1 relevant to HRT started
in the perim enopause?" Endocrine 24 (3): 195-202.
Harman, S. M., E. A. Brinton, et al. (2005). "K EE PS: The Kronos Early Estrogen
Prevention Stu dy." Climacteric 8 (1): 3-12.
Harman, S. M., F. Naftolin, et al. (2005). "Is the.estrogen controversy over? De
constructing the W om en's Health Initiative Stu d y :'A critical evaluation of
the evidence." Ann NY A cad S d 1032:43-56.
Haris, G. (2004). "P fizer gives up testing viagra o n w om en." N ew York Times,
February 28.
Harrison, K., ed. (1999). "T ales from the screen: Enduring fright reactions to
scary m ovies." Media Psychology, Spring: 15-22.
Haselton, M. G., D. M. Buss, et al. (2006). "Sex, lies, and strategic interference:
The psychology of deception betw een the sexes." Pers Soc Psychol1 Bull 51
(1): 3-23.
Hasser, C., L. Brizendine et al. (2006). "T o treat or not to treat: Depression in
pregnancy and the use of SSR Is." Current Psychiatry. 5 (4): 31-40.
Havlicek, J. (2005). W om en prefer m ore dom inant men for short-term m ating
before ov ulation." Biol Letter, 5 (2) 217-228.
Hawles, K. (2003). "G randm others and the evolution of hum an longevity." Am
(6979): 128-29.
286
Kaynaka
H aw les, K., J. F. O 'Connell, et al. (7998). "G randm othering, m enopause, and the
evolution of hum an life histories." Proc Natl Acad Sci USA 95 (3): 1336-39.
H ayw ard, C., and K. Sanborn (2002). "Puberty and the em ergence o f gender dif
ferences in psychopathology." ) A dalesc Health 30 (4 Suppl.k 49-58.
Heinrichs, M T. Baum gartner, et al. (2005). "Social support and oxytocin inte
ract to suppress cortisol and subjective responses to psychosocial stress." Bi
89 (2): 194-204.
Helson, R., and S. Srivastava (2001). "T h ree paths of adult developm ent: Conser
v e s , seekers, and achievers." ] Pers Soc Psychol 80 (6): 993-1010.
H enderson, V., (2002). "Protective effects of estrogen on aging and damaged
neural system s." In Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 4,
821-40. San Diego: A cadem ic Press.
Henderson, V. W., J. R. Guthrie, et al. (2005). "Estrogen exposures and memory at
midlife: A population-based study o f w om en." Neurology 60 (8): 1369-71.
Herba, C. P., (2004). "A nnotation: Developm ent of facial expression recognition
from childhood to adolescence: Behavioural and neurological perspectives."
L o u a n n B r i z e n d i n e K adtnB eyni
Hill, H. F. Ott, el al. (2006). "Response execution in lexical decision tasks obscu
res sex-specific lateralization effects in language processing: Evidence from
event-related potintail m easures during word reading." Cereb Cortex. In
Press.
Hill, K. (7988). "Trade offs in male and female reproductive strategies among the
A che." In Human Reproductive Behavior: A Darwinian Perspective, ed. Berlzig, and Borgerhoff, et al. New York: Cambridge Universty Press. 215-39.
Hines, M. (2002). "Sexual differentiation of human brain and behavior." In Hor
mones, Brain and Behavior, ed D. W. Pfaff, vol. 4 , 425-62. San Diego: A cade
mic Press.
Hines, M., S. F. ahm ed, et al. (2003). "Psychological outcom es and genderrelated developm ent in com plet androgen insensitivity syndrom e." arch Sex
10:19-34.
Horgan, T.G . et al. (2004). "G end er differences in m em ory for the appearance of
others." Pers Soc Psychol Bull 30 (2): 185-96.
Howard, ]. M. (2002). '"M itochondrial Eve,' 'Y Chrom osom e Adam ,' testostero
ne, and hum an evolu tion." Riv Biol (2): 319-25.
Kaynaka
How es, C . (1988). "P eer interactions o f young ch ild ren." M onographs o f the So
40-49.
Hrdy, S. B. (1997). "Raising Darw in's consciousness: Fem ale sexuality and the
prehom inid origins o f patriarchy." Human Nature (1): 1-49.
Hrdy, S. B. (2000). "T he optim al num ber of fathers: Evolution, dem ography, and
history in the
. 9 07:75-96.
Huber, D., P. Veinante, et al. (2005). "V asopressin and oxytocin excite distinct
neuronal populations in the central am ygdala." Science 308 (3729): 245-48.
H ultcrantz, M. (2006). "Estrogen and hearing: A sum m ary of recent investigati
on s." Acta Otolaryngol 126 (1): 10-14.
Hum mel, T., F. Krone, et al. (2005) "A ndrostadienone od or thresholds in adoles
cen ts." Horm Behav 47 (3): 306-10.
Huot, R. L., P. A. Brennan, et al. (2004). "N egative affect in offspring of depressed
mothers in predicted by infant cortisol levels as 6 months and maternal depres
sion during pregnancy, but not postpartum ." Ann NY Acad S d 1032:234-36.
Hyde, J. S. (1994). "H ow large are gender differences in aggression? A develop
m ental m eta-analysis." Dev P sychol20:722-36.
Hyde, J. S. (1988). "G end er differences in verbal ability: A m eta-analysis."
79 (3): 251-57.
Insel, T. R., and R. D. Fernald (2004). "H o w the brain processes social inform a
tion: Serching for the social brain." Annu Rev Neurosci 27: 697-722.
Insel, T. R., B. S., Gingrich, et al. (2001). "O xytocin: W ho needs it?" Prog Brain
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
392-98.
Joffe, H., C. N. Soares, et al. (2003). "Assessm ent and treatment of hot flushes and
menopausal mood disturbance." Psychiatr Clin North Am 26 (3): 563-80.
Joffe, H. (2006). Personal com m unication.
Johns, J. M., D. A. Lubin, et al. (2004). "G estational treatm ent w ith cocaine and
fluoxetine alters oxytocin receptor num ber and binding affinity in lactating
rat dam s." Int Dev Neurosci 22 (5-6): 321-28.
Johnston, A. L., and S. E. File (1991). "Sex differences in anim al tests of anxiety ."
Kaynaka
Jordan, K., T. W ustenberg, et al. (2002). "W om en and m en exhibit different cor
tical activation patterns during m ental rotation task s." Neuropsychologia 40
(13): 2397-408.
Jorm, A. F., K. B. Dear, et al. (2005). "Cohort difference in sexual orientation: Re
sults from a large age-stratified population sam ple." Gerontology 49 (6): 3995.
Josephs, R. A., H. R. Markus, et al. (1992). "G ender.and self-esteem ." J Pers Soc
1572.
Kaiser, S., and N. Sachser (2005). "T h e effects of prenatal social stres on behavio
ur: M echanism s and function." N eurosci Biobehav Rev 29 (2): 283-94.
Kajantie, E. (2006). 'T h e effects of sex and horm onal status on the physiological
response to acute psychosocial stress." Psychoneuroendocrinology 31 (2):
151-78.
Kanin, E. (2970). "A research note on m ale-fem ale differentials in the experien
ce o f heterosexual love." J. Sex Res 6 (1): 64-72.
Kaufm an, J., B. Z. Yang, et al. (2004). "Social supports and serotonin transporter
gene m oderate depression in m altreated childiren." Proc Natl Acad S d USA
833-76.
K eller-W ood, M., J. Siilbiger, et al. (1988). "P rojesterone attenuates the inhibiti
on of adrenocoticortropin responses by cortisol in nonpregnant ew es." En
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
Kevem e, E. B., C. M. N evison, and F. L. M artel (1999). "E arly learning and the
social bo n d ." In C . S. Carter, 1. I. Lederhendler, and B. K irkpatrick, eds.
(1): 148-53.
Kaynaka
(2): 198-210.
Knickm eyer, R.C., S. W heelw right, et al. (2005). "G ender-typed play and am niotic testosterone." Dev Psychol 41 (3): 517-28.
Knight, G., 1. G unthrie, et al. (2002) "Em otional arousal and gender differences
in aggression: A m eta-analysis." Aggressive Behavior 28:366-93.
Koch, P. (2005). "Feeling Frumpy: The relationships betw een body image and
sexual response changes in m idlife w om en." / Sex Res 42 (3): 852-68.
Kochunov, P., J. F. Mangin, et al. (2005). "A ge-related m orphology trends of cor
tical su lci." Hum Brain M app26 (3): 210-20.
Kom esaroff, P. A., M. D. Esler, et al. (1999). "Estrogen supplem netation attenua
tes glucocorticoid and catecholam ine responses to m ental stress in perimenopausal w om an." / Clin Endocrinol Metab 84 (2): 606-10.
Korol, D. L. (2004). "R o le of estrogen in balancing contributions from multiple
m em ory system s." Neurobiol Learn Men 82 (3): 309-23.
Korol, D. L., E. L. M alin, et al. (2004). "Sh ifts in preferred learning strategy ac
ross the estrous cycle in fem ale rats." Horm Behav 45 (5): 330-38.
Konsfeld, M., M . Heinrichs, et al. (2005). "O xytocin increases trust in hum ans."
(2). 818-27.
K udielka, B. M., A. B uske-K irschbaum , et al. (2004). "H P A axis responses to la
boratory psychosocial stress: in healthy eld erly adults, you nger adults,
and child ren: Im pact of age and g en d er." Psychoneuroendocrinology 29
(1): 83-98.
Kudielka, B. M., and C. Kirsehbaum (2005). "Sex differences in HPA axis respon
ses to stress: A review ." Biol Psychol 69 (1): 113-32.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
Kaynaka
Leaper, C., and T. E. Sm ith (2004). "A m eta-analytic review of gender variations
in children's language use: Talkativeness, affiliative speech, and assertive
sp eech." Dev Psychol 40 (6): 993-1027.
Leckm an, J. F., R. Feldman, et al. (2004). "P rim ary parental preccupation: Circu
its, genes, and the crucial role of the environm ent." J Neural Transm 111 (7):
755-71.
Leckm an, J. F., and L. C. M ayes (1999). "Preoccupations and behaviors associa
ted with rom antic and parental love: Perspectives on the origin of obsessi
ve-com pulsive d isord er." Child A dolesc Psychatr Clin N Am 8 (3): 635-65.
Lederm an, S. A., (2004). "Influence of lactation on body weight regulation."
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
Lewis, D. A., D. Cruz, et al. (2004). "Postnatal developm ent of prefrontal inhibi
tory circuits and the pathophysiology of cognitive dysfunction in schizop
hrenia." Ann NY A cad Sri 1021: 64-76.
Lewis, M. (1997). "'Social behavior and language acquistion." In Interactional
conversation and the developm ent o f language, ed. B. H aslett, New York:
Wiley. 313-30.
Li, C. S., T. R. Kosten, et al. (2005). "Sex differences in brain activation during
stress im agery in abstitent cocaine users: A functional m agnetic resonance
im aging study." Biol Psychiatry 57 (5): 487-94.
Li, H., S. Pin, et al. (2005). "Sex d ifferences in cell d eath ." Ann N eurol 58 (2):
317-21.
Li, L. E. B. K evem e, et al. (1999). Regulation of m aternal behavior and offspring
growth by paternally expressed Peg3." Science 284 (5412): 330-33.
Li. M., and A. S. Flem ing (2005). "T h e m ucleus accum bens shell is critical for
normal expression of pub-retrieval in postpartum fem ale rats." Behav Brain
Kaynaka
Lim, M. M., H. P. Nair, et al. (2005). "Sp ecies and sex differences in brain distri
bution o f corticotropin-releasing factor receptor subtypes 1 and 2 in m ono
gam ous and prom iscuous vole species."/ Comp Neurol 487 (1): 75-92.
Lim, M. M., Z. W ang, et al. (2004). "Enhanced partner preference in a prom is
cuous species by m anipulating the expression o f a single gene." Nature 429
(6993): 754-57.
'
Ther 17:62-70.
Lundstrom, J. N., M. G oncalves, et al. (2003). "P sychological effects of subthres
hold exposure to the putative hum an pherom one 4 , 16-androstadien-3-one."
nology 20:319-41.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
Kaynaka
Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 3, 643-82. San Diego,
A cadem ic Press.
M ann, P. E. and J. A. Babb (2005). "N eu ral steroid horm one receptor gene ex
pression in pregnant rats." Brain Res Mol Brain Res 142 (1): 39-46.
M anning, J. T., A. Stew art, et al. (2004). "Sex and ethnic differences in 2nd to 3fh
digit ratio o f child ren." Early Hum Dev 80 (2): 161-68.
M arshall, E. (2005). "From dearth to d elu ge." S a en ce 308 (5728): 1570.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
M artel, F. L., . M. N evison, et al. (1993). "O pioid receptor blockade reduces m a
ternal affect and social groom ing in rhesus m on keys." Psychoneuroendocri
(4): 307-21.
Martin-Loeches, ., R. M. Orti, et al. (2003). A comparative analysis of the modi
fication of sexual desire of users of oral hormonal contraceptives and intraute
rine contraceptive devices." EurJ. Contracept Reprcid Health Care 8 (3): 129-34.
Masoni, S., A. Maio, et al. (1994). "T h e couvade syndrom e." J Psychosom Obstet
Kaynaka
M iller, K .J., J. C. Conney, et al. (2002). "M ood sym ptom s and cognitive perfor
m ance in wom en estrogen users and nonusers and m en." J Am Geriatr Soc
5 0 (1 1 ): 1826-30.
M iller, S. M ., and J. S. Lonstein (2005). "D opam ine d l and d2 receptor antago
nism in the preoptic area produces different effects on maternal behavior in
lactating rats." Behav Neurosci 119 (4): 1072-83.
M itchell, J. P., M. R. Banaji, et al. (2005). "T h e link betw een sodal cognition and
self-referential thought in the m edial prefrontal cortex." ) Cogr Neurosci 17
(8): 1306-15.
M offitt, T. (2001). Sex Differences in Antisocial Behavior. Cam bridge: Cam brid
ge U niversity Press.
Mogi, K., T. Funabashi, et al. (2005). "Sex difference in the response of melaninconcentrating hormone neurons in the lateral hypothalamic area to glucose, as re
vealed by the expression of phosphorylated cyclic adenosine 3', 5' -m onop
hosphate response elem ent- binding protein." Endocrinology 146 (8): 3325-33.
M onks, D.A. J. S. Lonstein, et al. (2005). "G o t m ilk? O xytocin triggers hippocam
pal p la stid ty ." Nat Neurosci 6 (4): 327-28.
M onnet, F. P., and T M aurice (2006). "T h e sig m a (l) protein as a target for the
non-genom ic effects of neuro(active) steroids: M olecular, physiological, and
behavioral aspects." J Pharmacol S d 100 (2): 93-118.
M organ, H. D., A. S. Fleming, et al. (1992). "Som atosensory control o f the onset
and retention of maternal responsiveness in prim iparous Sprague-Daw ley
rats." Physiol Behav 51 (3): 549-55.
M organ, M . A ., J. Schulkin, et al. (2004) "E strog en s and non-reproductive beha
viors related to activity and fear." Neurosci B iobehav Rev 28 (1): 55-63.
M organ, M. A., J. Schulkin, et al. (2005). "Estrogen augm entation o f antidepres
sants in perim enopausal depression: A pilot stud y." J Clin Psychiatry 66 (6):
774-80.
M orley-Fletcher, S., M. Puopolo, et al. (2004). "P renatal stress affects 3-4-m ethylenedioxym etham phetam ine pharm acokinetics and drug-induced m otor
alterations in adolescent fem ale rats. Eur J Pharmacol 489 (1-2): 89-92.
M orley-Fletcher, S., M. Rea, et al. (2005). "Environm ental enrichm ent during
adolescence reverses the effects of peranatal stress on play behaviour and
HPA axis reactivity in rats." Eur J Neurosci 18 (12): 3367-74.
M orse, C. A., and K. Rice (2005). "M em ory after m enopause: Prelim inary consi
derations of horm one influence on cognitive functioning." Arch Women
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
Muller, M., D. E. G robbee, et al. (2005). "Endogenous sex horm ones and m eta
bolic syndrom e in aging m en." / Clin Endocrinol Metab 90 (5): 2618-23.
Muller, M., M. E. Keck, et al. (2002). "G enetics o/ endocrine-behavior interacti
on s." In Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W. Paff, vol. 5, 263-302, San
Diego: A cam edic Press.
M urabito, J. M., Q. Vang, et al (2005). "H eritability of age at natural m enopause
in the Fram ingham Heart Stu d y ." ] Clin Endocrinol Metab 90 (6): 3427-30.
Murphy, C. T., S. A. M cCorroll, et al. (2003). "G enes that act dow nstream of
DAF-16 to influence the lifespan of Caenorhabditis elegans." Nature 424
(6946): 277-83.
Muscarella, F., V. A. Elias, et al. (2004). "B rain differentiation and preferred part
ner characteristics in heterosexual and hom osexual m en and w om en." A/eu
ro Endocrinol Let 25 (4): 297-301.
Must, A. E. N. N aum ova, et al. (2005). "Childhood overw eight and m aturational lim ing in the developm ent o f adult overw eght and fatness: T he Newton
G irls Study and its follow -up." Pediatrics 116 (3): 620-27.
Mustanski, B. S. M- G. Dupree, et al (2005). "A genom ew ide scan o f m ale sexu
al orientation." Hum Genet 116 (4): 272-78.
Naftolin, F. (2005). "Prevention during the m enopause is critical for good health:
Skin studies support protracted horm one therapy." Ferbil Steril 84 (2): 29394, discussion 295.
Nagy, E. (2001). "D ifferent em ergence of fear expression in infant boys and
girls." Infant Behavior and D evelopm ent 24: 189-94.
N alibo ff, B. D S. B erm an , et al. (2003). "S e x -re la te d d ifferen ces in IBS p a
tien ts: C en tral p ro cessin g o f v isceral stim u li." G astroen terology 124 (7):
1738-47.
Nawata, H., T. Vanase, et al. (2004). "A drenopause." Horm Res 62 (Suppl. 3).
110-14.
Neff, B. D. (2005). "D ecisions about parental care in response to perceived pater
nity." Nature 422 (6933): 716-19.
Neighbors, K. A., B. G illespie, et al. (2003). "W eaning practices am ong breastfee
ding w om en who w eaned prior to six m onths postpartum ." J Hum Lact 19
(4): 374-80; quiz 381/5, 448.
Nelson, E. E., E. Leibenluft, et al. (2005). "T he social re-orientation of adolescen
ce: A neuroscience perspective on tire process and its relation to psychopat
hology." Psychol M ed 35 (2): 165-74.
Netherton, C., I. G oodyer, et al. (2004). "Salivary cortisol and dehydroepiandrosterone in relation to puberty and gend er." Psychoneuroendocrinology
29 (2): 125-40.
Niederle, M. (2005). "W hy do w om en shy away from com petiton? Do men com
pete too m uch?" N BER, w orking paper, )uly 2005.
302
Kaynaka
Nishida, Y., M. Yoshioka, et al. (2005). "Sexually dim orphic gene expression in
the hypothalam us, pituitary gland, and cortex. Genomics 85 (6): 679-87.
Nitscheke, J. B E. E. Nelson, et al. (2004). "O rbitofrontal cortex tracks positive
m ood in mothers view ing pictures of their new born infants." Neuroimage
21 (2): 583-92.
O atridge, A., A. Holdcroft, et al. (2002). "C hange in brain size during and after
pregnancy: Study in healthy w om en and w om en with preeclam psia." AJNR
and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 4, 589-660. San Diego, A cadem ic Press.
Olweus, D., a. Mattsson, et al. (1988). "Circulating testosterone levels and agrression in adolescent males: a causal analysis." Psychosom Med 50 (3): 261-72.
O penSpeechR ecognizer (2005). "M ale and fem ale spectral tones of voice." See
w w w .nuance.com .
O rzhekhovskaia. N. S: (2005). ["Sex dim orphism of neuron-glia correlations in
the frontal areas of the hum an brain.]." Morfologiia 127 (1): 7-9.
L o u a n n B r i z e n d m e Kadm Beyni
Otte, C., S. Hart, et al. (2005). "A m eta-analysis o f cortisol response to challenge
in hum an aging: Im portance of gend er." Psychoneuroendocrinology 30 (1):
80-91.
Overm an, W. H., J. Bachevalier, et al. (1996). "C ognitive gender differences in
very young children parallel biologically based cognitive gender differences
in m onkeys." Behav Neurosci 110 (4): 673-84.
Palerom , R. C. (2004). "P hotographs of facial expression: Accuracy, response ti
mes, and ratings of intensity." Behavior Resarch Methods, Instrument &
Computers. Special W eb-based archive of norm s, stim uli, and data, Pt. 2, 36
(4): 634-38.
Panzer, C., S. Wise, et al. (2006). "Im pact of oral contraceptives on sex horm onebinding globulin and androgen levels: A retrospective study in wom en with
sexual d ysfunction." /. Sex M ed 3 (1): 104-13.
Papalexi, E., K. Antoniou, et al. (2005). "Estrogens influence behavioral respon
ses in a kainic acid m odel of neurotoxicity." Horm B ehav 48 (3): 291-302.
Paris, R., and R. Helson (2002). "E arly m othering experience and personality
change." / Fam Psychol 16 (2): 172-85.
Parry, B. (2002). "P rem enstrual dysphoric disorder PM D D ." In Hormones, Bra
in and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 5, 531-52. San Diago, A cadem ic Press.
Parsey, R. V., M. A. O quendo, et al. (2002). "Effects o f sex, age, and aggressive
traits in m an on brain serotonin 5-H T1A receptor binding potential m easu
red by PET using [ C - ll] V A Y-1000635." Brain Res 954 (2): 173-82.
Pasterski, V. L., M . E. Geffner, et al. (2005). "Prenatal horm ones.and postnatal
socialization by parents as determ inants of m ale-typical toy play in girls
with congenital adrenal hyperplasia." Child Dev 76 (-1): 264-78.
Pattatucci, A. M., and D. H. H am er (1995). "D evelopm ent and fam iliarity of se
xual orientation in fem ales." Behav Genet 25 (5): 407-20.
Paus, T A. Zijdenbos, et al. (1999). "Structural m aturation o f neural pathw ays
in children and adolescents: In vivo stud y." Science 283 (5409): 1908-11.
Pawluski, J. L., and L. A. G alea (2006). "H ippocam pal m orphology is differenti
ally affected by reproductive experience in the m other." J N eurobiol 66 (1):
71-81.
Pawluski, J. L., S. L. W alker, et al. (2006). "Reproductive experience differenti
ally affects spatial reference and w orking m em ory perform ance in the m ot
her." Horm Behav 49 (2): 143-49.
Pazol, K., K. V. N orthcutt, et al. (2005). "M ed roxyprojesterone acetate acutely fa
cilitates and sequentially inhibits sexual behavior in fem ale rats." Horm Be
Kaynaka
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Pujol, J., A. Lopet, el al. (2002). "A natom ical variabilty of the anterior cingulate
gyrus and basic dim ensions of human personality." N euroim age 15 (4): 84755.
Putnam, K., G. P. Chrousos, et al. (2005). "Sex-related differences in stimulated
hvpothalam ic-pituitary-adrenal axis during induced gonadal suppression."
/ Clin Endocrinol Metab 90 (7): 4224-31.
Qian, S. Z., Y. Cheng Xu, et al. (2000). "H orm onal deficency in elderly m ales."
cus afarensis w as sim ilar to that of m od em hu m ans." Proc Natl Acad Sci
USA 100 (16): 9404-9.
Repetti, R. L. (1989). "E ffects on daily w orkload on subsequent behavior during
marital interactions: The role o f social w ithdraw al and spouse support." /
Kaynaka
Repetti, R. L. (1997). "T h e effects o f daily job stress on parent behavior w ith pread olescents." Society for Research in Child D evelopm ent m eeting. W as
hington, D.C.
Repetti, R. L., 5. E. Taylor, et al. (2002). "R isky fam ilies: Family social environ
m ents and the m ental and physical health o f offsprin g." Psychol Bull 1228
(2): 330-66.
Resnick, S. M., and P. M. Maki (2001). "E ffects o f horm one replacem ent therapy
on cognitive and brain aging." Ann NY A cad S d 949:203-14.
Rhoden, E. L. And A. M orgentaler (2004). "R isk s o f testosterone-replacem ent the
rapy and recom m endations for m onitoring." N Engl J M ed 350 (5): 482-92.
Rhodes, G . (2006). "T h e evolutionary psychology of facial beauty." Annu Rev
Psychol 57:199-226.
Rhodes, G., M. Peters, et al. (2005). "H igher-level m echanism s detect facial
sy m m etry." Proc Biol S d 272 (1570): 1379-84.
Richardson, H. N ., E. P. Zorilla, et al. (2006). "E xposure to repetitive versus va
ried stress during prenatal developm ent generates tw o distinct anxiogenic
and neuroendocrine profiles in ad ulthood." Endocrinology. 147 (5): 2506-17.
Rilling, J. K., J. T. W inslow, et al. (2004). "T h e neural correlates o f m ate com pe
tition in dom inant m ale rhesus m acaques." Biol Psychiatry 56 (5): 364-75.
Roalf, D., N. Low ery, et al. (2006). "B eh avioral and physiological fin din gs of
gend er d ifferences in global-local visual pro ccesin g ." Brain C ong 60 (1):
32-41.
Roberts, B. W., R . Helson, et al. (2002). "P ersonality developm ent and grow th in
w om en across 30 years: T hree perspectives." /. Pers 70 (1): 79-102.
Robinson, K., and S. E. M aresh (2001). "M ood , m arriage, and m enopause." Jour
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Romeo, R. D., S. J. Lee, et al. (2004). "D ifferential stress reactivity in intact and
ovariectom ized prepubertal and adult fem ale rats." N euroendocrinology 80
(6): 387-93.
Romeo, R.. D., S. J. Lee, et al. (2004). "Testosterone cannot activate an adult-like
stress response in prepubertal male rats." Neuroendocrinology 79 (3): 125-52.
Romeo, R. D., H. N. Richardson, et al. (2002). "Puberty and the m aturation of the
m ale brain and sexual behavior: Recasting a behavioral potential." Neuros-
Kaynaka
R outtenberg, A. (2005). "Estrogen changes w iring of fem ale rat brain during
the estrus/m enstrual cycle." Society for N euroscience m eeting. W ashing
ton, D. C.
Rowe, R., B. Maughan, et al. (2004). "Testosterone, antisocial behavior, and so
cial dom inance in boys: Pubertal developm ent and biosocial interaction."
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadi n Bey ni
Kaynaka
Schultheiss, O . C., A . Dargel, et al. (2003). "Im plicit m otives and gonadal stero
id horm ones: Effects o f m enstrual cycle phase, oral contraceptive use, and
relationship status." H orn Behav 43 (2): 295-301.
Schum acher, M. (2002). "projesterone: Synthesis, m etabolism , m echanism s of
action, and effects in the nervous system ." In Hormones, Brain and Behavi
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
Sherwin, B. B. (2005). "Estrogen and m em ory in wom en: How can w e reconcile
the findings?" Horm Behav 47 (3): 371-75.
Sherwin, B. B. (2005). "Surgical m enopause, estrogen, and cognitive function in
wom en: W hat do the findings tell us?" Ann NY A cad Sci 1052:3-10.
Sherw in, B. B., M. M: G elfand, et al. (1983). "A ndrogen enhances sexual m otiva
tion in females: A prospective, crossover study of sex steroid adm inistrati
on in the surgical m enopause." Psychosom M ed 47 (4): 339-51.
Shifren, J. L., G. D. Braunstein, et al. (2000). "Transderm al testosterone treatment
in wom en with im paired sexual function after oophorectom y." N Engl J Md
343 (10): 682-88.
Shirao, N., Y. Okam oto, et al. (2005). "G end er differences in brain activity to
w ard unpleasant linguistic stim uli concerning interpersonal relationships:
An fM Rl stud y." Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 255 (5): 327-33.
Shoan-Golan, O. (2004). Do women cry their own tears: Issues o f women's tearful
o f Sociology, 109:1137-76.
Sim on, R. (2005). "W anted : W om en in clinical trials." Science 308 (5738): 1517.
Singer, E. (2005). "Sp eech transcript stokes opposition to Harvard head." Natu
Kaynaka
Singer, T., B. Seym our, et al. (2004). "Em pathy for pain involves the affective but
not sensory com ponents of pain." Science 303 (5661): 1157-62.
Singer, T., and C. Frith (2005). "T he painful side o f em pathy." Nat Neurosci 8
(7): 845-46.
Singer, T., B. Seym our, et al. (2006). "Em pathic neural responses are m odulated
by the perceived fairness of others." Nature 439 (7075): 466-69.
Singh, D. (1993). "A daptive significance of fem ale physical attractiveness: Role
o f w aist-to-hip ratio." ./ Pers Soc Psychol 65 (2): 293-307.
Singh, D. (2002). "Fem ale mate value at a glance: Relationship of w aist-to-hip ra
tio to health, fecundity, and attractiveness." Neuroendocrinology Letters, 23
(Suppl. 4): 81-91.
Sininger, Y. (1998). "Gender distinctions and lateral asymmetry in the low-level au
ditory brainstem response of the human neonate." Hearing Resarch 128-58-66.
Skuse, D. (2005). "X-linked genes and the neural basis of social cognition." No
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
Soares, C. N., J. R. Poilras, et al. (2004). "M enopau se and m ood." Clin O bstet
co l 68 (4): 959-65.
Kaynaka
Storey, A. E., C. J. W alsh, et al. (2000). "H orm onal correlates of paternal respon
siveness in new and expectant fathers." Evol Hum Behav 21 (2): 79-95.
Story, L, (2005). "M any women at elite colleges set career path to m otherhood."
logy Physiology, Pathophysiology, and Clinical Management, 3th ed. Philedelphia: W. B. Saunders.
Stround, L. R., G. D. Papandonatos, et al. (2004). "Sex differences in the effects of
pubertal developm ent on responses to a corticotropin-releasing horm one
challenge: The Pittsburg psychobiologic stud ies." Ann NY A cad Sci 1021:
348-51.
Stroud, L. R., P. Salovey, et al. (2002). "Sex differences in stress responses: Soci
al rejection versus achievem ent stress." Biol Psychiatry 52 (4): 318-27.
Styne, D., D. W . Pfaff, (2002)." Puberty in boys and g irls." In Hormones, Brain
nes, Brain and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 3. 3, 779 98. San Diego. Aca
dem ic Press.
Tang, A. C., M. Nakazaw a, et al. (2005). "Effects of long-term estrogen replace
m ent on social investigation and social m em ory in ovariectom ized C37BL/6
m ice." Horm Behav 47 (3): 350-57.
Tannen, D. (1990). "G end er differences in topical coherence: Creating involve
m ent in best friends' talk." Discourse Processes: Special gen der and conver
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
rosci 24 (1 2 ): 2983-88.
Tranel, D., H. Dam asio, et al. (2005). "D oes gender play a role in functional asy
mm etry o f ventrom edial prefrontal cortex?" Brain 128 (Pt. 12): 2872-81.
Trivers, R. (1972). "Parental investm ent and sexual selection." In Sexual Selecti
on and the Descent o f Man. Ed. B. G. Cam pbell, 136-79. London: H einem ann
Education.
Tschann, J. M., N. E. Adler, et al. (1994). "Initiation of substance use in early ado
lescence: The roles o f pubertal tim ing and em otional d istress." Health
Kaynaka
Tuiten, A., G. Panhuysen, et al. (1993). "Stress, serotonergic function, and mood
in users of oral contraceptives." Psychoneuroendocrinology 20 (3): 323-34.
Turgeon, J. L., D. P. M cDonnell, et al. (2004). "H orm one therapy: Physiological
com plexity belies theraputic: sim plicity." Science 304 (5675): 1269-73.
Turner, R. A., M. Altem us, et al. (1999). "Prelim inary researdi on plasma oxyto
cin in norm al cycling wom en: Investigating em otion and interpersonal dis
tress." Psychitary 62 (2): 97-113.
Uddin, L. Q., J. T. Kaplan, et al. (2005). "Self-face recognition activates a fronto
parietal 'm irror' netw ork in the right hem isphere: An event-related fMRl
stud y." Neuroimage 25 (3): 926-35.
Udry, J. R., and K. Chantala (2004). "M asculinity-fem ininity guides sexual uni
on form ation in adolescents." Pers Soc Psychol Bull 30 (1): 44-55.
Udry, J. R., and N. M. M orris (1997). "T h e distribution of events in the hum an
m enstrual cy cle." / Reprod Fertil 51 (2): 419-25.
Underwood, M. K. (2003). Social Aggression Among Girls. New York: Guilford Press.
U. S. Hum an Resources Services A dm inistiration, 2002.
U vnas-M oberg; K. (1998). "A ntistress pattern induced by oxytocin." News
Dev
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
A cad S d 774:121-27.
Viau, V. (2006). Personal com m unication.
Viau, V., B. Bingham , et al. (2005). "G end er and puberty interact on the stressinduced activation of parvocullular neurosecretory neurons and corticotro
pin-releasing horm one m essenger ribonucleic acid expression in the rat."
havior 17:29-53.
W alker, C. D., S. Descham ps, e t al. (2004). "M o th er to infant o r infant to m other?
Reciprocal regulation o f responsiveness to stress in rodents and the im plica
tions for hu m ans." J Psychiatry N eu rosd 29 (5): 364-82.
W alker, Q . D., M . M. Rooney, et al. (2000). "D opam in e release and uptake are
greater in fem ale than m ale rat striatum as m easured by fast cyclic voltam m etry." N euroscience 95 (4): 1061-70.
W allen, K. (2005). "H orm onal influences on sexually differentiated behavior in
nonhum an prim ates." Front Neuroendocrinol 26 (1): 7-26.
W allen, K. T. (1997). "H orm onal m odulation of sexual behavior and affiliation
in rhesus m onkeys." Ann NY A cad S d 807:185-202.
Wang, A. T., M. Dapretto, et al. (2004). "N eural correlates of facial affect proces
sing in children and adolescents with autism spectrum disord er." J Am
Kaynaka
W ang, C , G. Cunningham , et al. (2004). "Long-term testosterone gel (AndroGel) treatm ent m aintains beneficial effects on sexual function and mood, le
an and fat m ass, and bone mineral density in hypogonadal m en." J Clin En
L o u a n n B r i z e n d i n e K adinB eyni
Wells, B. E. (2005), "C h anges in young people's sexual behavior and attitudes,
1943-1999: a cross-tem poral m eta-analysis." Review o f General Psychology,
9 (3): 249-61.
W hitcher, S. J. (1979). "M ultidim ensional reaction to therapeutic touch in a hos
pital setting." / Pers Soc Psychol 37:87-96.
Williams, N.. S: L. Williams, et al. (1997). "M ild m etabolic stress potentiates the
suppressive effect of psychological stress on reproductive function in female
cynom olgus m onkeys." Endocrine Society meeting, M inneapolis, abstract PI367.
W ilson, B. C., M. G. Terenzi, et al. (2005). "D ifferential excitatory responses to
oxytocin in sub-divisions of the bed nuclei of the stria term inalis." Neum-
320
Kaynaka
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Bei/ni
DZN
A
1 2 5 ,1 2 6 ,1 2 7 ,1 3 2 ,1 3 3 ,1 3 8 ,1 4 0 ,
1 4 2 ,1 4 5 ,1 5 3 ,1 5 7 ,1 6 0 ,1 6 3 ,1 6 9 ,
1 0 7 ,1 0 8 ,1 0 9 ,1 1 1 ,1 3 4 ,1 8 5 ,2 4 3 ,
1 7 1 .1 7 2 .1 7 4 .1 8 3 .1 8 5 .1 8 6 .1 8 7 ,
1 8 9 ,1 9 3 ,1 9 9 ,2 0 0 ,2 0 8 ,2 0 9 ,2 1 0 ,
214,215, 2 1 6 ,2 1 7 ,2 2 1 ,2 2 3 ,2 2 4 ,
Allopregnanolon 15
A lternatif tp 221
Amigdala 1
2 2 5 ,2 2 6 ,2 2 7 ,2 3 1 ,2 3 4 ,2 3 5 ,2 3 7 ,
238, 239
Beyin devreleri 18, 2 ], 25, 26, 37,
Androjen 34, 83
Androstadienon 122
A ndrostcnedion 16
Annelik 24
Annelik zellikleri 1
Anterior singulat korteks 98
A sperger Sendromu 45
Avc-toplayc 202
Cannon 67
B
Babalk 95
Baltimore Longitudinal Study of
Aging 215
C -
Cannon, W. B. 67, 186, 187
Carter, Sue 10, 11,104
Cinsel arzu 116, 124,126, 187, 226,
227
Baron-Cohen 11,165
Balanm a a 102
Bekr kadn 9 3 ,1 2 3
Beyin 23, 24, 25, 26, 27, 30, 32, 33,
35, 37, 40, 43, 44, 4 7 ,4 9 , 50, 51,
192, 323
iftlem e 3 3 ,1 0 2 , 105, 252, 323
ocuk geliimi 29
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
1 9 8 ,2 1 0 ,2 1 5 ,2 1 7 ,2 1 8 ,2 3 3 ,2 3 4 ,
235
DHEA 16, 83, 226, 249, 284, 323
Dil kullanm 44
252, 323
Dv ya da ka 67, 68 ,1 3 6 , 169
323
Duygular 13, 17, 21, 23, 24, 25, 26,
28,34, 3 5 ,4 2 ,6 7 ,7 2 , 77, 98, 112,
113,118,148,149,150,152, 215
260, 323
Eletirel dnce 5 8 ,1 4 2 ,1 4 3
1 1 9 ,1 2 0 ,1 3 1 ,1 3 3 ,1 3 4 ,1 3 6 ,1 3 7 ,
1 4 1 ,1 5 1 ,1 7 6 ,1 9 6 ,2 3 3 ,2 3 4 ,
1 3 9 ,1 4 5 ,1 4 9 ,1 5 9 ,1 7 5 ,1 8 0 ,1 8 1 ,
260, 324
1 8 2 ,1 8 3 ,1 8 4 ,1 8 9 ,1 9 2 ,1 9 6 ,1 9 7 ,
2 1 5 ,3 2 4
235,
Dizin
Hipotalam ik hcre 57
Hipotalamus 5 8 ,1 0 3 ,1 2 7 ,1 3 5 ,1 6 9 ,
222, 227, 250, 324
Hormon tedavisi 185, 200, 201, 213,
214, 215, 216, 217, 219, 220, 221,
222, 223, 225, 227, 229, 231, 257,
258, 259
M
M enopoz 16, 18, 24, 126, 176, 180,
1 8 1 ,1 8 3 ,1 8 4 ,1 8 5 ,1 8 6 ,1 8 7 ,1 9 0 ,
1 92,19 3 ,1 9 6 , 19 8 ,1 9 9 ,2 0 0 ,2 0 1 ,
2 0 2 ,2 0 3 ,2 0 4 ,2 1 0 ,2 1 3 ,2 1 4 , 215,
2 1 6 ,2 1 7 ,2 1 8 ,2 1 9 ,2 2 0 ,2 2 1 ,
13 6 ,1 4 6 ,1 8 3 ,1 8 6 , 190,192,194,
199,221, 2 2 9 ,2 3 5 ,2 3 7 ,2 4 9 ,3 2 3 ,
2 2 3 ,2 2 4 ,2 2 5 ,2 2 6 ,2 2 7 ,2 2 8 ,2 3 1 ,
324
258, 2 59,324
Hrdy, Sarah 10
Hcre salnm 57
M igren 76
222,
M onogami 105
Ia duyarllk 70
Nrolojik etkileim 42
O-
nsula 161
ntihar 74, 8 2,1 08
Onaylam ak 37
O rgazm 6 2 ,1 0 0 ,1 0 3 ,1 1 1 ,1 1 2 ,1 1 3 ,
1 1 4 ,1 1 5 ,1 1 6 ,1 1 8 ,1 1 9 ,1 2 0 ,1 2 1 ,
1 2 3 ,1 2 4 ,1 4 3 ,1 8 6 ,2 2 7 ,2 2 9 ,2 5 1 ,
Josephs, Robert 67
324
O tizm 4 5 ,1 0 7 , 324
fke 7 4 ,1 6 7 ,1 7 1 ,1 7 2 ,1 7 3 ,1 9 2
KAH 4 8 ,4 9
zgven 3 9 ,5 8 ,5 9
Karanlk-aydnlk dngs 70
Klitoris 1 1 2 ,1 1 4 ,1 1 5 ,1 1 6 , 324
186,187,
PM D D 76
PM S 16, 7 5 ,1 8 5 ,1 8 7 , 223
325
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
219
Prolaktin 141,143, 146
R
Rekabet 17, 45, 54, 66, 82, 83,
1 6 4 ,1 7 4 ,1 7 5 ,1 8 5 ,1 9 5 ,1 9 8 ,2 1 8 ,
245,
324
V
S
Sadakatsizlik 124
2 6 8 ,2 6 9 ,2 7 6 ,2 8 1 ,2 8 6 ,2 8 9 ,2 9 6 ,
175,
2 9 7 ,3 2 1 ,3 2 5
1 8 5 ,2 1 7 ,2 1 8 ,2 2 1 ,2 3 5 ,2 4 8 ,2 6 6 ,
2 6 8 , 2 7 7 , 2 8 3 , 2 9 0 ,2 9 1 ,2 9 7 , 304,
314, 324
Winfrey, Oprah 182
Sosyal gerilim 59
213
.3 2 4
Yum urtalklar 1 6 ,4 0 ,4 5 ,6 3 ,7 0 ,7 2 ,
7 4 ,,7 6 , 83, 122, 199, 217, 219,
2 2 7 ,3 2 5
Tannen, Deborah 44
Taylor, Shelley 1 1 ,6 7
Zek 28
Trivers, Robert 92