etiri vijeka od ekspirove smrti, bogatstvo, poetinost i dramska snaga njegovih komada

neprestani su inspiracija i izazov, pa su rijetke znaajnije pozorine institucije koje se ove godine
nisu prikljuile obiljeavanju jubileja velikog elizabetanskog dramatiara. Bura, koja se smatra
poslednjim ekspirovim komadom, ima reputaciju njegovog najzagonetnijeg djela, u kome se
ljudsko iskustvo izjednaava sa iluzijom, a ivot sa snom, pa se tako, uz simbolika i alegorijska
tumaenja, esto tumai i biografski, kao pieva pozorina oporuka. U ovoj tragikominoj,
naizgled bajkovitoj prii, sublimirane su gotovo sve teme cjelokupnog ekspirovog stvaralatva,
kao to su odnos civilizacije i prirode, vrline i znanja, utopije i socijalne realnosti, vjeito
ponavljanje istorije, nasilje kao naelo svijeta,..., i uopte, sloenost bivanja na zemlji. Premda se
naizgled radi o utopijskoj drami pomirenja, u kojoj svi sukobi ostaju samo potencijalni, ovaj
komad izrazito ambivalentnog kraja istovremeno ispunjava atmosfera melanholije, ironije i
gorine.
Meutim, iako je ova drama izgubljenih iluzija, gorke mudrosti i uporne nade izrazito zavodljiva,
tematski veoma slojevita i kontekstualno otvorena, i kao takva vrlo potentan materijal za scenska
itanja, predstava reditelja Dejana Projkovskog nije se misli velikog dramatiara niti
svevremenosti i univerzalnosti teksta gotovo ni ovla dotakla. Reditelj kao da nije imao nikakve
odreenije i promiljenije ideje ta da uradi sa pozoritem u pozoritu, vremenom i prostorom
Prosperovog ostrva, magijskim i natprirodnim elementima, arhetipskim sukobom dobra i zla,
odnosima moi, ironisanjem sudbine pojedinca,..., odnosno, nije ponudio ba ni jedan razlog
zbog kojeg bi se uopte bavio Burom. Umjesto toga, oigledno se posvetio isljuivo
spoljanjim, mahom vizuelnim scenskim rjeenjima, i ispostavio nam jedan ultra-glomazni,
kiasti, pozorino mrtvi i uplji spektakl koji povlauje nerazvijenom ukusu i potrebama koje su
na granici vrijednosne i moralne neprihvatljivosti (imajui naroito u vidu da je u pitanju
produkcija nacionalnog pozorita).
Kao i u predstavama Projkovskog koje smo ranije imali priliku da vidimo na festivalu FIAT
(Opasne veze, Hamlet, Okovani Prometej), i u Buri su scenski elementi mahom
samodovoljni, prenapadni, i besmisleni u napumpanom naivnom i ilustrativnom simbolizmu, i
u tom smislu, rediteljski postupci djeluju kao podgrijavanje bajatih finti u skupom dekoru. Iz
revije scenskih rjeenja dovoljno je izdvojiti pojedina: glumci se neprekidno i nemotivisano
pljeskaju i dave u bazenu i valjaju u pijesku, neki povremeno lete po vazduhu, scena
maioniarski propada i uzdie se na sve strane, obilate se koriste agresivni svjetlosni efekti i
zaguujue dimne zavjese (diznijevski svijetli i dimi ak i Prosperova knjiga), uvedene su i
projekcije (talasa, renesansnih naunikih simbola), u krug postavljeni kvazi-grki stubovi sa
lukovima vrte se, a na njima se povremeno kao na ringipilu bez ikakve potrebe provozaju i
glumci, sa plafona svaki as sipi pijesak ili voda, oko srenih ljubavnika pojavlje se fontana, a na
samom kraju izvedbe Ariel se gua i pokuava da roni u ogromnom akvarijumu itd. Na nivou
scenskih znakova, sve ovo ne znai nita vie od pukih banalnih ilustracija, ali osim toga, ova
rjeenja liena su i ludizma, i utisak koji ostavljaju je megalomanska, smrtno dosadna, tupa
haotinost.

Scenografija Valentina Svetozareva neproiena je, glomazna, nabudena i pretrpana

elementima nejasnih znaenja, dostatnim za barem tri razliite predstave. Osim pomenutih, tu su
i splet nekakvih lijana - stalaktita iznad vode koje se nemotivisano pojavljuju i nestaju, svodovi
sa okruglim prozorima mijenjajuih boja, povea maketa jedrenjaka, kante i lopatice... Svu tu
skalameriju na sceni, stavljenju u pogon radi konzumeristikog bacanja praine u oi, dodatno
ironizuje svijest o tome da ekspirove drame u sebi nose verbalni iluzionizam, odnosno da su
pisane za igranje na dnevnom svjetlu i gotovo praznoj sceni, uz stvaranje iluzije rijeima, i
snagom glume koja budi imaginaciju.
Nasuprot tome, u ovoj predstavi ekspirove rijei su nebitne i skoro nerazumljive, svi glumci
izgovaraju replike deklamatorski, sa naporom i kao strano tkivo, a osim to su dikcijski slabi, i
dramski su nerazgovjetni. U svom tom galimatijasu jurnjave, vienja u vazduhu, pljaskanja u
vodi, valjanja u pijesku, mlataranja i urlanja, glumci generalno djeluju kao grubo izmanipulisane
marionete - aranirani izvoai glumakih radova, koji kao da ne znaju zato su na sceni. Utisak
je da se reditelj glumakim kreacijama nije ni bavio, pa se bez tih niti vodilja svako snalazio
kako je umio, nerijetko reciklirajui ranije uloge ili junake popularne kulture, pa su glumaka
rjeenja mahom lano-mehanika, povrna, i bez ikakve dubinske strukture. S obzirom da
odavno nismo vidjeli ovako nizak kvalitet igre ansambla CNP-a, treba napomenuti i da, naroito
u zemlji smanjenih mogunosti za ulaganje u glumaki razvoj, izbor ovako nenadahnute i
mlitave rediteljske poetike moe samo doprinjeti izvedbenoj zaputenosti.
Od poasti koja je snala ostale, nadarenost je u dobroj mjeri spasila Nadu Vukevi, pa njen
Ariel, bie uobrazilje i elemenata, povremeno djeluje vrlo armantno, dirljivo i istinitosno u
svojoj tenji za slobodom. Glumica ga je promiljeno izvajala uz elemente mehaninosti,
podvlaei sputanost bestjelesnog bia nasilno uoblienog da bude agens Prosperove moi. U
pozitivnom smislu, izdvojili su se i Dejan Ivani kao pijani podrumar Sefano i Duan Kovaevi
u ulozi lakrdijaa Trinkula, koji su stilizovano, parodino-farsino, ludiki uveseljavajue,
odigrali ponavljanje istorije (nasilnu smjenu vlasti) u stilu bufonade. U neartikulisanom
Prosperu Branimira Popovia nismo mogli naslutiti gotovo nita od kompleksnosti lika koji
simbolizuje mo duha upotrebljenog u dobre svrhe, ali je i beskrupulozni kolonizator, te koji
spaja znanje i vrlinu, gorinu i nadu, i nosi svijest o ljudskoj veliini i bijedi. Iako Prospera
sutinski odreuje to to njegovo znanje i mo nisu faustovska preica, ve put dugotrajnog i
mukotrpnog artikulisanja vrline, i to njegova mo upravo znai odrei je se i postaviti sebi
granice, u ovoj postavci njegova mo prikazana je prosto bajkovito-natprirodno, bez tragova
ikakve uslonjenosti. Povrinski, uz posredovanja efekta lai i patetike nastupaju i Andrea
Mugoa u ulozi Prosperove neiskusne i idealistine erke Mirande, i Momilo Otaevi, koji igra
kneza Ferdinanda. Iako su njih dvoje u drami simboli dolaska nove mogunosti obnavljanja
ljepote, sklada, spokoja i izmirenja, u predstavi su bledunjave mehanike figure, kalibanski
ispunjene poudom. Kaliban, kompleksno bie, porobljeni plemeniti divljak koji se izraava u
slikama i nosi poeziju u sebi, ulima doivljava svijet i ne zna za tabue civilizacije, u
interpretaciji Nikole Periia dat je jednodimenzionalno, kao karikirani, ultra-miiavi akcioni

junak. Makijavelisti Antonio, koga igra Zoran Vujovi i Sebastijan u ulozi Mie Obradovia, ija
besciljna mrnja i elja da ubiju kralja i brata na pustom ostrvu odslikava istoriju svijeta kao
ludilo, bezbojni su i neupeatljivi, kao i napuljski plemii Adrijan (Petar Buri) i Francisko
(Aleksandar Gavrani), dok su za neznatnu nijansu uspjenije interpretacije Mirka Vlahovia
(Goncalo) i Slavie urovia (Alonzo).
U izvedbu je ukljuena i grupa od petnaestak glumaca i studenata glume u grotesknim,
insektoidnim, detaljima pretrpanim kostimima, koji predstavljaju trupu ostrvskih duhova kojima
upravlja Prospero. Tokom cijele predstave izvode gotovo potpuno napadno i agresivno
samodovoljne sletovske koreografije (uglavnom se zombijevski keze, arlauu i epavajue
mlate rukama). Kostimi (Marija Pupevska), koje izvoai vrlo uestalo mijenjaju (i vozikaju na
najderskim lutkama po sceni), neznakovita su imitacija stila epohe i neke razmahane
diznijevske matovitosti, ostvareni kroz neukusnu, napadnu kombinaciju upadljivih matrijala kao
to su pli, til, ipka, skaj... U skladu sa tim da je sve u ovoj izvedbi, u svrhu spektakla, vee od
ivota, i koreografija Olge Pango (vazduna akrobatika Aleksandar Iliev) agresivno je
sveprisutna i samodovoljna, kao i ekspresivna, zamorna, kvazi-duhovna muzika Gorana
Trajkovskog.
Valjda kao magloviti odraz injenice da se sva zbivanja na ostrvu deavaju kao izraz Prosperove
volje i u njegovoj reiji, u jednom trenutku predstava se nemotivisano prekida, to nam, uz jo
neke proizvoljne znakove (natpis Bura na poetku, mijenanje perika od strane jednog lika,
minijatura u kojoj drugi lik izvod razne diktatorske pozdrave), ukazuje na uslovnost igre.
Postupak pozorita u pozoritu potencijalno je scenski veoma znaenjski bremenit, jer
omoguava, kroz graenje kritike distance, ukljuivanje autoironije i vieznanosti. S obzirom
da nita od toga nije iskoriteno, i ovaj postupak je besmislen, samodovoljan, senzacionalistiki i
nebitan kao i sve ostalo u ovoj razmetljivoj, besmislenoj izvedbi koja, uprkos velikom fizikom
trudu ansambla, predstavlja ogromni nesporazum i sa ekspirom, i sa pozoritem uopte.
Ovakav sramotan repertoarski pad centralnog nacionalnog pozorita, koje je i do sada krajnje
kuburilo sa repertoarskom politikom, donekle se valjda moe objasniti time to je aktuelna
uprava naslijedila ovaj projekat od svojih prethodnika (bilo je dogovoreno da Projkovski reira
dramatizaciju romana Dervi i smrt Mee Selimovia). Zbog toga se nadamo da se
programiranje repertoara ipak nee nastaviti u pravcu sutinski irelevantnih i bezvrijednih
kierskih pakovanja, koja u pozorite uvode konzumerstiki i zatupljujue isprazan medijski
prostor, to je u sluaju javno finansiranih pozorita apsolutno nedopustivo i neprihvatljivo.