1

Chng 1

M u
I. ng vt hc l mt khoa hc
ng vt hc (Zoologos) l khoa hc v ng vt. i tng ca n
l ton b th gii ng vt. Nhim v ca ng vt hc ny l pht hin
nhng c im v gii phu hnh thi, sinh l, sinh thi, pht trin, phn
b, phn loi ca gii ng vt, hng chng phc v cho nhu cu
nhiu mt ca con ngi.
Khi kin thc v ng vt hc c tch lu dn theo 2 hng:
1- i su vo tng mt hot ng sng ca tng c th ng vt hay tng
nhm ng vt; 2- Khi qut cc quy lut chi phi ton b, tng nhm
hoc tng mt trong hot ng sng ca ng vt. Hai hng ny b sung
cho nhau, cho con ngi hiu bit ngy cng su v chnh xc hn v gii
ng vt. Trong nhng nm gn y do khoa hc k thut v khoa hc v
sinh vt hc pht trin rt mnh m nn gip cho khoa hc v ng vt
cng t c nhiu thnh tu mi trong vic pht hin cu trc siu hin
vi ca cc loi t bo v m hay khm ph cc vng him tr m con
ngi cha tng t chn n. Cc thnh tu ny gp mt phn quan trng
cho vic xem xt mi quan h pht sinh gia cc nhm ng vt. Hin nay
khi con ngi c cc hot ng ang lm thay i mnh lit mi trng
sng ca nhiu loi ng vt v trc tip e do s tn ti ca chng th
vic nm vng kin thc v ng vt hc l yu cu cp thit va bo v
s a dng ca chng va cn s dng chng mt cch hp l, m bo s
pht trin bn vng.

II. S a dng ca ng vt
Gii ng vt rt phong ph v a dng. S lng loi ng vt c
trn hnh tinh rt kh xc nh, ch c th a ra con s gn ng (khong
2 triu loi). Tng s loi ng vt hin c d don khong 5 10 triu
loi, cn cc loi tuyt chng phi ln gp 100 ln. Mc d vy nhiu
nh khoa hc d on s lng ng vt trn hnh tinh ln hn nhiu,
ring cn trng c ti 30 triu loi. i vi cc nhm ng vt c kch
thc c th ln nh B st, Chim, Th th c khong 90% - 99% s
lng loi pht hin, cn nhm ng vt c kch thc b nh Nguyn
sinh ng vt, Giun, Chn khp th s lng loi hin bit rt nh so
vi s lng loi cha pht hin.

S lng c th ng vt c trn hnh tinh cng rt kh xc nh,

nht l i vi ng vt nh, c sc sinh sn nhanh. Tuy nhin bng bng
cc phng php chuyn mn, ngi ta c th tnh c s cc c th
ng vt (hay c khi lng ng vt) trn mt n v din tch hay th
tch c th tnh c s lng c th trn vng nghin cu.

III. S phn b ca ng vt
ng vt phn b rt rng ri, tuy nhin tp trung dy c gn b
mt ca qu t, tt c mi trng nc, trn cn, trong khng kh. Cn
c s sai khc nhau v thnh phn loi, ngun gc. v mi quan h vi
iu kin t nhin hin ti v cc bin i qua cc k a cht ngi ta
phn chia thnh cc vng phn b ca ng vt trn lc a v di
bin khc nhau. bin chia thnh 8 vng l: 1 Vng bin cc Bc; 2
Vng bin cn bc Thi Bnh Dng; 3 - Vng bin cn bc i Ty
Dng; 4 Vng bin n Ty Thi Bnh Dng; 5 Vng bin Ty
Phi; 6 Vng bin Trung M; 7 Vng bin Cn Nam v 8 Vng bin
Cc Nam. lc a chia thnh 6 vng l: 1 Vng Ton Bc (bao gm
Chu u, Bc M, Bc , Bc Phi); 2 Vng n M Lai (gm n
, M Lai, Trung Hoa, Cc nc ng Nam ); 3 Vng Etiopi
(Trung v Nam Phi); 4 Vng Tn Nhit i (Trung v Nam chu M); 5
Vng Chu c v 6 Vng lc a Cc Nam.

IV. S lc v pht trin ca gii ng vt qua cc k a cht

C th hnh dung c mt s nt v lch s pht trin tin ho ca
th gii ng vt qua cc k a cht nh sau:
Nguyn i Thi c: Cch y 2.600 triu nm, c nht v ko di
nht. Vo thi k ny trn qu t xut hin ng vt n bo. Cui
nguyn i ny xut hin ng vt Thn l.
Nguyn i Nguyn sinh: Cch y khong 2 t nm, ko di gn 2
t nm. xut hin hu ht cc ngnh chnh ca ng vt Khng xng
sng. Tt c sng bin.
Nguyn i C sinh: Cch y khong 600 triu nm v ko di 345
triu nm, chia l 6 k: 1 - K Cambri (cch y 570 triu nm, ko di 70
triu nm) c mt hu ht ng vt Khng xng sng, chim u th l
Trng Ba thy, Chn u, Tay cun, San h, Da gai, ch yu sng di
bin. 2 - K Ocdovic (cch y 500 triu nm, ko di 60 70 triu nm)
ng vt kh phong ph, ch yu sng di bin, xut hin ng vt
C xng sng nguyn thy. 3 - K Silua (cch y 410 triu nm, ko

di 30 35 triu nm) ng vt Khng xng sng chim u th l Tay

cun, xut hin nhm c C hm (Gnathostoma), cui k ny din ra s
hnh thnh ni la lm cho nhiu nhm ng vt bin b tiu dit. 4 - K
Devon (cch y 410 triu nm, ko di 55 60 triu nm) c cc nhm
ng vt Khng xng sng bin in hnh nh Tay cun, San h, Chn
bng, trn lc a c ng vt Chn khp pht trin mnh nht, cui k
ny xut hin ng vt C xng sng Bn chn (Tetrapoda). 5 - K
Cacbon (cch y 340 triu nm, ko di 60 70 triu nm), ng vt
Nguyn sinh phn thnh, ng vt Rut khoang, Chn u, tay cun pht
trin rt mnh, Lng c khng l thng tr, xut hin B st nguyn thy,
Cn trng pht trin rt mnh. 6 - K Pecmi (cch y 285 triu nm, ko
di 45 triu nm) c nhiu ngnh ng vt Khng xng sng pht trin
mnh, xut hin B st dng th.
Nguyn i Trung sinh: Cch y 240 triu nm, ko di 155 triu
nm, chia lm 3 k: 1 - K Triat (cch y 240 triu nm, ko di 40 45
triu nm), nh du mt s thay i ln v thnh phn sinh vt, cc nhm
ng vt in hnh trc khng cn na nh San h c, Trng Ba thu,
Hu bin c, ng vt bin ph bin l Cc , San h Su ngn, Chn
ru, trn lc a nhm B st khng l thng tr. 2 - K Jura (cch y
195 triu nm, ko di 55 58 triu nm) ng vt bin ph bin l Cc
, San h Su ngn, trn lc a B st khng l thuc nhm Thn ln
kinh khng (Dinosaura) lm b ch, xut hin Chim c v B st c cnh.
3 - K Creta (cch y 137 triu nm, ko di 70 triu nm) c ng vt
Nguyn sinh cc thnh bin, ng vt Chn ru phong ph, cui k ny
Cc v B st khng l b tiu dit, B st v Chim pht trin mnh.
Nguyn i Tn sinh: Cch y khong 70 triu nm, ko di cho ti
ngy nay, chia lm 3 k: 1 - K Paleogen (cch y 67 triu nm, ko di
45 triu nm) pht trin mnh m ng vt Nguyn sinh, Chn ru, Chn
bng, ng vt C v. 2 - K Neogen (cch y 26 triu nm, ko di 25
triu nm) pht trin ng vt bin nh Chn ru, Chn bng, C xng,
trn cn xut hin th C nhau (Eutheria). 3 - K Th t hay k Nhn
sinh (cch y 1 triu nm, ko di cho ti ngy nay) xut hin loi vn
ngi, loi ngi c v tin ho thnh ngi hin i.

V. V tr ca ng vt trong sinh gii v h thng hc ng vt

Trc y ngi ta phn chia th gii hu c thnh 2 nhm ln l
gii Thc vt v gii ng vt. Trong Thc vt bao gm c Vi khun
v Nm, cn sinh vt n bo th th tch thnh 2 nhm: Nhm c kh

nng vn ng th xp vo gii ng vt cn nhm khng c kh nng

vn ng th xp vo gii Thc vt.
Tip theo vi khun c tch thnh mt gii ring, chng xut hin
rt sm v c xp vo nhm Tin nhn (Prokaryota) phn bit vi tt
c cc sinh vt cn li l Nhn chun (Eucaryota). Tin nhn c mt gii
l Monera gm Vi khun. Sau Nm cng c tch thnh gii ring l
gii Nm do c nhiu c im khc vi thc vt. n giai on ny th
gii hu c c chia thnh 4 gii.
Bt u t nhng nm 70 80 ca th k XX, Carl Woese khi so
snh gen 16S rARN gia Vi khun v cc nhm sinh vt khc cho thy
nhm sinh vt vn quen gi l vi khun thc cht l 2 nhm tch bit nhau
l C khun (Archaebacteria) v Vi khun (Eubacteria = Bacteria).
Nh vy trong h thng phn chia Nhn chun thnh 3 gii l ng
vt, Thc vt v Nm c thun li l phn bit kh d dng i vi sinh
vt a bo, nhng i vi sinh vt n bo th rt kh tch bit v mt s
nhm c th xp vo gii ny hay gii khc. Do mt s nh khoa hc
ngh tch tt c cc nhn chun n bo thnh mt gii ring gi l
Protista (Nguyn sinh vt) bao gm sinh vt nhn chun n bo, mt s
nhm to bin, nm nhy, nm mc Cui cng Protista l mt taxon tp
hp tt c cc sinh vt khng c xp vo 4 gii (Vi khun, ng vt,
Thc vt v Nm). Quan nim v Protista c my kin sau:
Khng coi Protista l mt n v phn loi n pht sinh m cn
tch chng thnh cc n v phn loi bc gii. Nng cc n v phn loi
quen dng ln mt bc cao hn (nh nng Protozoa thnh phn gii, nng
Trng roi, Trng Chn gi, Giun bng lng thnh cc ngnh ring).
Sp xp li mt s nhm c v tr chuyn tip gia Protista vi ng
vt, thc vt v nm, Chng hn tch Trng roi thnh 2 nhm: Trng roi
ng vt gn vi Protozoa cn Trng roi thc vt l thnh vin ca to
lam c ngun gc chung vi Thc vt
Tch cc Protista khng c ty th trong t bo thnh mt gii ring
(Archaezoa) i din cho nhm c hnh thnh t giai on t bo cha c
ty th.
Mc d cn nhiu kin v v tr ca mt s nhm ng vt, tuy
nhin chng ti s dng h thng phn loi trong ti liu ny nh sau:
Gii ng vt (Animalia)
A. Phn gii ng vt nguyn sinh (Protozoa)
I. ng vt nguyn sinh c chn gi

Ngnh Trng chn gi (Amoebozoa)

Ngnh Trng l (Foraminifera)
Ngnh Trng phng x (Radiozoa)
Ngnh Trng mt tri (Heliozoa)
II. ng vt nguyn sinh c roi bi
Ngnh ng vt c (Archaezoa)
NgnhTrng roi ng vt (Euglenozoa)
Ngnh Trng roi gip (Dinozoa)
Ngnh Trng roi c o (Choanozoa)
III. ng vt nguyn sinh c bo t
Ngnh Trng bo t (Sporozoa)
Ngnh Trng bo t gai (Cnidosporozoa)
Ngnh Vi bo t (Microsporozoa)
IV. ng vt nguyn sinh c lng bi
Ngnh Trng lng bi (Ciliophora)
B. Phn gii ng vt a bo (Metazoa)
I. Trung ng vt (Mesozoa)
Ngnh Mesozoa
II. ng vt cn a bo (Parazoa)
Ngnh Thn l (Porifera)
Ngnh ng vt hnh tm (Placozoa)
III. ng vt a bo tht (Eumetazoa)
3.1 ng vt c i xng to trn (Radiata)
Ngnh Rut khoang (Coelenterata)
Ngnh Sa lc (Ctenophora)
3.2 ng vt c i xng hai bn (Bilateria)
3.2.1 ng vt c ming nguyn sinh (Protostomia)
a. ng vt khng c th xoang (Acoelomata)
Ngnh Giun dp (Plathyhelminthes)
Ngnh Gnathostomulida
Ngnh Giun vi (Nemertini)
b. ng vt c th xoang gi (Pseudocoelomata)
Ngnh Trng bnh xe (Rotatoria)

Ngnh Giun Bng lng (Gastrotricha)

Ngnh Kinorhyncha
Ngnh Giun trn (Nematyhelminthes)
Ngnh Giun cc (Gordicea)
Ngnh Giun u gai (Acanthocephala)
Ngnh Entoprocta
Ngnh Priapulida
Ngnh Loricifera
c. ng vt c th xoang chnh thc (Eucoelomata)
Ngnh Thn mm (Mollusca)
Ngnh Giun t (Annelida)
Ngnh Chn khp (Arthropoda)
Ngnh Echiurida
Ngnh Su t (Sipunculida)
Ngnh i m (Tardigrada)
Ngnh Hnh li (Linguatula)
Ngnh C mc (Onychophora)
Ngnh Mang ru (Pogonophora)
3.2.2 ng vt c ming th sinh (Deuterostomia)
Ngnh Phoronida
Ngnh Entoprocta
Ngnh Hm t (Chaetognatha)
Ngnh Tay cun (Brachiopoda)
Ngnh Da gai (Echinodermata)
Ngnh Na dy sng (Hemichordata)
Ngnh Dy sng (Chordata)

TI LIU THAM KHO

1. Thi Trn Bi. 2003. ng vt hc Khng xng sng. NXB Gio dc,
H Ni.
2. L Trng Sn, Nguyn Mng. 1997. M u. Trong: Gio trnh ng
vt hc, phn ng vt Khng xng sng. Trang 1 - 5. T sch i hc
Khoa hc, i hc Hu.
3. Barnes R.S.K., Calow P., Olive P.J.W. 1993. The Invertebrates: a new
synthesis. Blackwell Sci- Pub., 2nd edit, Oxford.