HDROLK VE PNMATK

1.BLM
HDROLK VE PNMATE GR
TARHES:
Modern hidroliin temelleri 1650 ylnda Pascaln kendi ad ile anlan PASCAL
YASASInn kefi ile balamtr. Daha sonra bir boru hattnda akan bir akkann
enerji konumunu ifade eden BERNOULLI DENKLEMi ile 1750 ylnda devam etmitir.
Akkanlar Mekanii ad altnda yryen bu bilim 1850 ylnda ngiliz teknoloji devrimi
ile hayat bulmutur. 1870 ylnda buhar basnc ile sktrlan svlar vinlerde,
perinleme makinelerinde, ekstrzyon makinelerinde kullanm gereklemitir.
Akkanlar mekanii Hidrodinamik ve Hidrostatik olarak iki temel ilgialanna
odaklanmtr. 1870lerden sonra ilk hidrolik sistem uygulamas 1906 ylnda sava
gemilerinde olmutur. Bu tarihten itibaren szdrmazlk elemanlar konusundaki
teknolojik bulularla 1926 ylnda ilk hidrolik g nitesi retilmitir. 1936 ylnda ilk
emniyet valfi icat edilmitir. Sonra ard arda tm hidrolik devre elemanlar 1950 ylnda
lastik ayrcl biriktiricide kullanlmtr. 1958de elektro hidrolik servovalf icat
edilmitir.
HDROLN AVANTAJLARI
Hidrolik yntemle daha yksek kuvvet veya tork elde etmek mmkndr.
Nispeten dk enerji sarfederek kendiliinden kuvvet veya tork eldesi.
Hidrolik sistemlerde enerji depo edilebilir.
Svlarn ok az sktrlabilir olmasndan dolay ok hzl ve ok yava
hareketlerin yksek hassasiyetle salanabilir olmas.
Durgun haldeyken tam ykle harekete gemek mmkndr.
Ar ykten korunmalarn mmkn olmas.
Kuvvet veya tork sabit tutulabilir.
Elemanlarn hariten yalanmas gerekmez.
HDROLN DEZAVANTAJLARI
Hidrolik gcnn ok uzun mesafelere tanamamas.
Sistemde ya kaaklarnn olumas.
Hidrolik yalarnn evreye zarar vermesi.

HDROLN TEMEL LKELER:

1-Hidrostatik Basn:
Bir sv stununun tabanndaki basn, svnn yksekliine (h), svnn
younluuna () ve yerekimi ivmesine (g) bal olup Kabn EKLNDEN ve
HACMNDEN bamszdr.

2-Pascal Yasas:
Bu yasa mekanik sistemlerdeki kaldra mant ile ayndr.

10m

10 L

(10L * m) = (10m * L)

Hidrolik sistemlerde basn her yne eit yaylr. Kabn eklinin nemi
yoktur.

F1
S2
A1

A2
S1

F2

A1: Alan , F1: Etki eden kuvvet , S1: Svnn yer deitirmesi
A2: Alan , F2: Doan kuvvet , S2: Svnn yer deitirmesi

P1= F1/ A1 Bu basn A2 alannda F2= P1*A2 kuvvetinin domasna neden olur.
Bu durumda svnn A2 kesitinde S2 kadar yer deitirmesi gzlenecektir.
P= F1/A1 veya P= F2/A2
Kuvvetler oran alanlarn oranna eittir. (F2/F1) = (A2/A1)
Katedilen yollar ile alanlarn ilikisi (S1/S2) = (A2/A1)
Kuvvet pistonu ile yk pistonunun yapt iler eittir.
W1= F1*S1

W1= W2

W2= F2*S2

F1*S1=F2*S2
F1 S 2
=
F2 S 1

Ayn mantkla BASIN ARTTIRMAK istersek;

A1
A2

P1
F2

h
F1 = F2

h
P1*A1 = P2*A2

,
P1 A 2
olur.
=
P2 A 1

3- Ak Yasalar:
Sreklilik Yasas:
Bir borunun iinden geen akta, bir kesitte birim zamanda geen ktle
miktar sabittir.
m=*Q

Q=A*v

m: ktle miktar
: younluk
Q: Debi
v: hz
v1 * A1 = v2 * A2

Enerjinin korunumu yasas:

Potansiyel
Enerji

Kinetik Enerji
m ve v2 ye
bal

Potansiyel
Enerji
m ve h a
bal

Tpk yukardaki rnekte olduu gibi akkan sistemlerinde de

Basntan kaynaklanan potansiyel enerji PE (P)
Seviye farkndan kaynaklanan potansiyel enerji PE (*g*h)
.v 2
Kinetik enerji KE
2
V 2
Enerji korunuyorsa E= P+ gh +
= Sabit
2
Buna genel BERNOULL DENKLEMi denir.
Bernoulli ile sreklilik denklemini bir arada incelersek:

1
2

A1=0.0005 m2
V1= 5 (m/s)

A2=0.0001 m2
=800 kg/m3
5

P1= 10000000 Pa

h1=h2

P2=?

Sreklilik denkleminden :
A1 x v1 = A2 x v2 den v2= (0.0005x5)/0.0001 = 25 m/s
Bernoulli Denkleminden:
V1 2
V 2 2

= P2+ gh2+
2
2
h1=h2 olduundan
P2= (10 000 000+0.5x800x25) -(0.5x800x625)
P2=9 760 000 Pa bulunur.Bu basn ideal durum iin byleydi. Oysa;
Sv viskozitesi
Boru ve balant kayplar
gibi kayplarla kullanlabilecek enerji s enerjisine dnerek kaybolur.
O zaman Bernoulli denklemi:
V1 2
V 2 2
P1+ gh1+
= P2+ gh2+
+P haline dnr.
2
2

P1+ gh1+

Kayplardan (P)
1)Srtnmenin neden olduu basn dm srekli kayplar
2)Yerel kayplar (balant elemanlar, valfler, silindirler, kesit daralmalar vs.)
etkin rol oynar.
Ak halindeki bir akkana iki farkl kuvvet etkir:
1) Ataletsel kuvvetler
2) Viskoz kuvvetler
Bu iki kuvvetin birbirine oran Reynold Saysn verir.

Re =

V D

v: Hz (m/s) D: Boru kesit ap (m) :kinematik viskozite (m2/s)

Eer Re = 2300 ise statik ak
Re < 2300 ise durgun ak
Re > 2300 ise trblansl ak sz konusudur.
Hidrolik tesisat hattndaki basn kayb
L V 2
P=x x
D
2
: srtnme katsays , L: hat uzunluu , D: boru i ap , : younluk v: ak hzdr.

AKIKANLARIN DOASINDAN KAYNAKLANAN 4 NEML NOKTA

1) Bir akkan sisteminde diren yoksa basn olumaz.
2) Ak daima dk basn kayb ile akabilecei hatt tercih eder
3) Akn srmesi iin akn nndeki tm direnleri yenebilecek bir basn
oluturmas gerekir.
4) ki nokta arasnda basn oluabilmesi iin mutlaka bir basn fark
olmaldr.
HDROLK AKIKANLAR
Hidrolik devrelerde kck bir kol ile tonlarca yk ok nceleri su ile
kaldrlrken petrol rnlerinden sonra yalar suyun yerini almtr.
AKIKANLARLA LGL NEML TERMLER
1)Viskozite: Akkann ince veya kaln oluunu ifade eder.
2)Kinematik Viskozite: Belirli basn, belirli scaklk ve belirli hacimdeki bir
akkann kalibreli bir memeden boalma zamandr. Birim stoktur. Stokun yzde
birine SENTSTOKE denir.
1 St = 1 cm2/s = 100 mm2/s
3) Mutlak Viskozite (Dinamik Viskozite): Hareket eden yzeyler arasnda kalan
sv film tabakasnda i srtnmeyi yenmek iin gerekli kuvvet eklinde tariflenir.
Birimi (Ns/m2) dir.
Hidrolik devrelerde 50oCde ortalama viskozite 15-40 cst olmaldr. Souk
havalarda 800-1000 cst hatta bazen 2000 cstye kadar kabul edilebilir. Buradan
viskozitesi dk yalar NCE ya, viskozitesi yksek yalar KALIN yalardr
sonucu elde edilmektedir.
4) Skabilirlik: Basn altnda kalan akkann hacim deitirmesine
skabilirlik denir. rnein 1000 mm uzunluunda yala dolu bir silindirin pistonu
itilerek iindeki basn 50 bara ykseltilirse piston ilerlemesi L=10xxPxL
L=10x0.000007x50x1000=3.5 mmdir. Burada skma saysdr ve madeni
yalar iin 0.000007-0.000008 deerleri alnr.
-Yarar: Ani basma ykselmelerinde snmleme bakmndan faydal olur.
-Zarar: Hassas ilerleme gerektiren yerlerde zararldr.
5) Scaklkta Hacim Deiimi: Akkanlarn hacimleri scaklkla artar. Yalar iin
bu deer 1oC scaklk art iin (%0.07.V) dir. rnein 10 litre ya 20oCden
80oCye ykselirse hacim deimesi ;
V=Vo**T = 10*0.0007*(80-20)= 0.42 litre artar.
6) Ya indeki Hava Ve Kprme:
- 1 litre ya atmosfer basncnda 0.009 litre havay erimi olarak bnyesinde
tutabilir.
- 300 barda 27 litre havay erimi halde tutabilir
Kabarck haldeki hava, sistem iin tehlikelidir.
Ar grlt olur. G iletimi ve kontrol zorlar.
Pompa giriinde dk basn olacandan kabarcklar byr.
Pompa knda ani skmadan dolay KAVTASYON hasarna benzer
ypranmalar meydana gelir.
Akkan iinde kabarck halindeki hava, szdrmazlk elemanlarna zarar
verir. Kabarcn ani skmas noktasal ar scakla neden olur, bu da
keeleri yakar.
8

 Kpren yan yalama zellii kalmaz.

7) Oksidasyona Dayankllk: Havann iindeki oksijen ya iindeki
hidrokarbonlarla reaksiyona girer ve ya okside olur. Ar scaklkla Cu, Pb, Zn
gibi metalik kalntlarla bu oksitlenme hzlanr. Oksitlenen yan mr az olur,
zelliini kaybeder. Viskozitesini arttrr. Ama yksek scaklkta viskozite
deiimi az olan yalar tercih etmektir.

2. BLM
AKSESUARLAR
Aksesuar kelimesi, hidrolik devreyi tamamlayc elemanlar ierir.
2.1 BORULAR VE HORTUMLAR
Borular, hidrolik akkan tayan aralardr. Dikisiz ekme borular, pastan
korunmak iin fosfatlama ilemine tabi tutulurlar. St35-4, St37-2 kalitelerinde
olabilirler. Paslanmaz balantlarda ise DIN 17458e uygun dikisiz elik ekme
borular kullanlr.

Boru Balantlarnda Dikkat Edilecek Hususlar

a) Temizlik:
Montaj ncesi yaplan her trl ilemin sonucu ortamda toz, elyaf, metal
parack kalabilir. Bunlar da hidrolik aksama zarar verir.
b) Kelepeleme:
Boru iinden geen akkan ani durdurulduunda, geri dn yaptnda
sistem titreime ve oka maruz kalr. Sonuta sznt olur. Bu nedenle borular
uygun aralklarla kelepelenirler.
c) Boru aplarn Doru Seme:
- Pompa emi hattndaki boru ap, basma hattndaki boru apndan daha
byk olmaldr.
- Depo-pompa arasndaki boru mmknse ksa olmaldr.
- Pompaya girite dirsek konmamaldr.
Boru ap hesabnda aadaki formller kullanlmaldr.

d emme =

21Q

d basma

emme
d dn. =

21Q
=
basma

21Q

dn.

- Emi hattnda hz V emme= 0.8-1 m/s

- Basn hattnda hz V basma= 5-6 m/s
- Dn hattnda hz V dn. = 2-4 m/s alnr.
- Boru aplar hesaplanmakszn Debi ap izelgesi veya Debi Monogramndan
kartlabilmektedir.

10

11

2.2 HORTUMLAR
Karlkl hareket halinde ve titreimli hidrolik sistemlerde elik boru yerine
hidrolik hortum kullanlr.
Hortumlarda sktrlm yal plastik zerine bez ve metal koruyucu a ile
rlerek katmanlar oluturulmutur.
Dk basnlarda bez rg, yksek basnlarda elik tel rg kullanlr.
Hortumlar oklar, genileyerek sndrrler.
Hortumlarn u ksmlarna uygun hortum balant elemanlar ekildeki gibi
balanmaldr.
2.3 FLTRELER
Hidrolik sistemlerde meydana gelen arzalarn %70-80i rulmanlarda ise
%50si hidrolik akkan iindeki kirleticilerden ileri gelir. Bu kirleticiler:
Kat kirleticiler: Pas, tala, fiber, atk, boya vb.
Sv kirleticiler: Su veya hidrolik akkan iinde farkl bir sv.
Gaz Kirleticiler: Hava
olabilir.

Kirletici unsurlar hidrolik sisteme; tank havalandrma kapaklar

vastasyla girebilir. Kum , toz, cruf, tala, su ve benzeri kirleticiler hidrolik
devreye zarar verirler. Montaj esnasnda kaynak kalntlar, hortum lastii,
metal talalar ve toz kaabilir. Devreye alma annda ilk alnan kirleticiler
sistem alrken anma sonucu kat partikllere dnebilir. Grld gibi
sisteme hemen hemen her yerden girebilmektedir.
Hidrolik sistemleri korumak iin filtreler kullanlr. Filtreler iki grupta
incelenir.

12

2.3.1 Yzeysel Filtreler: Partikl ayrmas dorudan filtre elemann

yzeyinde olur. (Bak. ekil) Bu filtreler tek katmandan oluur. Hassas
filtreleme yaplamadndan emi hattnda tercih edilirler.

2.3.2 Derin Filtreler: Temizlenecek akkann filtre yapsndan geen tozlar,

filtrenin derin tabakalarnda tutulur. Tutulan pislik miktar arttka filtre tkanr,
deitirmek gerekir. Derinlik filtreleri cam elyaf, sellozik elyaf, sinterli metal
elyaflarndan yaplrlar. Yksek kir tutma kapasiteleri sebebiyle basma hatt ve
dn hatlarnda kullanrlar.

13

14

FLTRELERDE DEER
Uluslar aras standartlarda ISO4572 deeri kullanlr. yle ki filtreye
giriteki partikl saysnn, ktaki partikl saysna orann ifade eder. Bu
kriter filtrenin partikl ayrma kabiliyetini yanstr. Yksek deeri bu filtrenin
parack tutma kabiliyetinin yksek olduunu gsterir.
10 Orannn Bulunmas:
10=

Giristeki Partikl Sayisi

ikistaki Partikl Sayisi

36815
6347
= 5.8
10 Veriminin Bulunmas:
Giristeki Partikl Says - ikistaki Partikl Sayisi
=
Giristeki Partikl Sayisi
36815 6347
=
= % 82.76
36815
=

Bunun anlam 10= 5.8 , %82.76 verime sahip demektir.

15

EM HATTI FLTRELER
Pompaya ynelik hasar tehlikesini bertaraf etmek iin emi filtreleri
konur. Emi filtreleri dk maliyetlidirler. Fakat kaba filtreleme yaparlar.
Gvdeli ve gvdesiz olacak ekilde monte edilirler.
BASIN HATTI FLTRELER
Pompadan sonra gelen hassas elemanlarn zarar grmemesi iin
kullanrlar. Bu filtreler korunacak elemann hemen nne monte edilir. (Bak.
ekil). Yksek kir tutma zelliine sahiptirler. Ayn zamanda gvdeleri yksek
basnlara (100, 280, 420 bar gibi) dayanacak ekilde salamdr. Bu filtreler
ok kritik bir elemann nnde ise tkanmas halinde bypass sistemi ile takviye
edilmelidir.

16

DN HATTI FLTRELER
Bu filtreler genellikle dn hattnn sonuna tank zerine yerletirilecek
ekilde tasarlanmlardr. Ama devreden dolaan yan kirden arnm olarak
depoya dnmesidir. Bu filtrelerin ek valf olmas gerekir.
YAA SUYUN KARIMASI
Ya kirleten ve bozan en nemli ortamlardan birisi de sudur. Su,
havadaki nemin scaklkla younlamasndan, arzal soutuculardan, hasarl
keelerden kaynaklanabilir. Yaa karan su yan yalanmasna, sonuta
servis mrnn azalmasna, rulmanlarda anma ve grltye neden olur.
Yadan su ancak AQUAMICRON ad verilen filtre eleman ile veya su ayrma
cihazlaryla ayrlr.
2.4 MANOMETRELER
Hidrolik devrenin basncn lmek iin manometreler kullanlr. 2 tipi
mevcuttur.
a) Bourdon Tpl Manometre:
Bu tip manometre sv akkan ve gaz akkan ortamlarda alr.
Viskozitesi yksek svlarn basncn lmede ve Cu ile reaksiyona giren
akkan ortamlarnda kullanlmazlar.
b) Diyaframl Manometre:
Bu tip manometreler titreime kar daha hassastrlar. Ayrca kirli ve
yksek viskoziteli ortamlara daha uygun manometrelerdir. ( Beton ve
imento pompalar, amur pompalar vb.)
c) Fark Basnc Manometreleri:
Bu tip manometreler iki alma basnc arasndaki farkl basnlar
ler. Bu cihazlar darbe ve titreimin olduu yksek dinamik yk altndaki
test noktalarnn basnlarn lmede de kullanlr.

17

2.5 YAYICI
zerinde boaltma delikleri bulunan e merkezli i ie iki tpten oluur.
teki tpte delik says az, dtakinde hem sk hem daha fazladr. Bylece ya
iten da doru geerken hz kademe kademe yavalam olur. Yayc, ya
seviyesinin altna yerletirilir. Kpklenmeyi azaltr. Ya iindeki havay azaltr.
Depodaki grlty azaltr. Pompa emi koullarn iyiletirir.

18

2.6 DEPOLAR
Depo akkan barndrr. Borularda snm olan akkan depoda sour.
Kk kabarcklar halinde yala birlikte bulunana hava depoda ayrlr.
Borulardan yala birlikte depoya dnen kirler, pislikler deponun dibine ker.
yi bir deponun:
Taban eimli olur.
En alt tarafnda kolay boalmasn salayacak tpa bulunur.
Hacmi 40 ltden byk olan deponun yerden ykseklii 1.5 m olmal ki,
hava dolam ve soutma iyi yaplm olsun.
Ya dzeyini dardan grmek iin bir gsterge olmaldr.
Kirlerin kabarp, temiz tarafa gememesi iin arada perde olmaldr.
Ya scakl normalde 45 oC civarnda olmal, 65 oCnin zerine
klmamaldr.

19

2.7 ESNEK KAVRAMA, SOUTUCU, ISITICI, AKI LER SICAKLIK VE

DZEY GSTERGES
Hidrostatik bir devrede kullanlan dier elemanlar ekilde grlmektedir.

20

21

3. BLM
PSTON, SLNDR MEKANZMALARI
Hidrolik devrelerde piston-silindir ikilisi ile oluan dorusal hareket daha
sonra dnel, yar dnel, dorusal dnel hareket olarak evrilebilir.

Silindirler:
a) Tek Etkili: Olarak kuvvetin yalnzca bu ynde uygulanmasna imkan
verirler. Dey konumda tutulurlar. Yatay konumda alacaklar ise bir yay
ile geri ekilirler.

22

b) ift Etkili: Olarak kuvvetin iki ynde uygulanmasna imkan verirler. ift
kollu alan piston silindir mekanizmalarnda her iki ynde oluan
kuvvetler eit, hzlar da eittir.

Bu iki tip piston silindir yaps dnda zel silindirler de mevcuttur. Bunlar;
a) Teleskop Silindirler: Kk boyutlu silindir kullanp uzun stroklar elde
etmek iin kullanlr. Tek veya ift etkili olabilirler. Yk kamyonlarnda ska
kullanlr.
b) Tandem Silindirler: Silindirin konaca yer kk ve basn snrl ise, ayn
boyuttaki silindirlerden daha byk kuvvet elde etmek iin Tandem (Dubleks)
silindirlerden istifade edilir.
50barx100cm2=5 ton
rnein: Tek piston silindirde
ift tandemde
50x185=9.25 ton
l tandemde
50x270=13.5 ton elde edilecektir.

23

YASTIKLAMA OLAYI
Piston nndeki akkan silindir ucuna yaklaaca zaman akkann
eylemsizlii hidrolik ok ad verilen darbe oluturacaktr. Bu darbenin iddeti
fazla olursa sistem ve yaplan i zarar grecektir. Bunun iin silindir ucuna bir
delik alp ayar vidas taklarak bu ok ortadan kaldrlr. Buna yastklama
dzenei denir.

24

3.2 PSTON-SLNDR MEKANZMALARINDA HDROSTATK BAINTILAR

a) Piston silindir ikilisinde pistonun (2r) stroklu yolda bast hacim:

d2

V= 2r x

yol x

= 2.r3 (cm3)

alan

b) Bu esnada baslan debi:

Q= V x

=Vx
(cm3 / s )
60
2

c) Yaplan i:
W= Fx 2r = (kuvvet x yol)

d2

W= 2r x P x
2r x

d2

=V

W= P x V yazlr.
d) Pompa gc:
Npom = P x V x

n
60

n
=Q ise
60
Npom = P x Q olur.
Vx

e) Pompaya tatbik olan mekanik g:

Npom =Mm x
Npom =Mm x
PxVx
Mm =

2 n
60

deerler yerine yazlrsa

n
= x Mm x
60

P V
2

2 n
60

mekanik moment bulunur.

- Hidrolik moment ise (pompaya svnn uygulad moment)

Mhid=

P V
2

25

f)Pompann verisi :

V
2

veri ile debi birbirine benzer ise de

(cm3 / rad) dr ; Q(cm3 / s) iken .

Unutulmamaldr ki debi birim ZAMANDA baslan hacim, veri birim
RADYANLIK AIDA baslan hacimdir.
g)Pompa mekanik gcnn
Npom =
Npom =

ile ilikisi:

V P 1

2

= 1 ise

Npom = x P x olur.
M= Px ; Q= x
SCHLSSER GEN:
Hidrostatik bantlar bu gen sayesinde ok rahat anlalr.
P (kp/ cm3)

Ns (kp.rad/cm2.s)

M (kp.cm)

(cm3 / rad)

Q (cm3 / s )

(rad/s)

P: basn, : veri, Q: debi, : asal hz, N: g, Ns: spesifik g,

M: dndrme momenti olarak alglanrsa:
M=P.
N=M.
=P..
Q=.
N=P.
=P..
Ns=.P
N=Ns.
=P..

26

PSTON-SLNDR KLSNDE
a) lerletme Kuvveti

Kuvvet = Sistem Basnc x Alan x Verim

2

Filerleme = P

b) Geri ekme Kuvveti

FGeriekme = P

(d 2 p d 2 kol )
4

olacaktr.

a) Hzlar ncelenirse

ilerihizi =

Debi
Q
=
Alan d 2
4

GeriekHizi =

Debi
Q
=
Alan (d 2 p d 2 kol )
4

b) Debiler ncelenirse

ile = Hz x Alan

ile = V p

d 2
4

Geriekme = V p

olur.

27

(d 2 p d 2 kol )
4

PSTON KOLUNUN FLANBAJI

Piston kolu, zerine yk bindiinde balant durumuna , silindir strokuna
piston kolu apna bal olarak flanbaja (eilip bklmeye) maruz kalabilir.
Flanbaja urayaca kritik yk hesaplayabilirsek emniyetli kullanmamz
mmkn olabilir.

Fkrit =

2 EI
Sk 2

Sk= Flanbaj d boy (m)

E= Elastik modl (Pa)

d 4
I= Atalet momenti

Fem =

64

(m ) alnrsa F krit =(N) bulunur.

Fkrit
S

S= emniyet katsays
S= 2.5-3.5 alnr ve hesaplanr.
a)

a)
b)
c)
d)

b)

Bir ucu serbest, bir ucu sabit Sk=2l

Her iki ucu mafsall Sk=l
Bir ucu sabit, bir ucu mafsall Sk= 0.7l
Her iki ucu sabit Sk= l/2

28

c)

d)

3.3 PSTON-SLNDR MEKANZMALARI (PSTONLU POMPALAR)

En basit hidrostatik eleman piston-silindir elemandr. Piston, silindir
iinde kapal bir hacim yaratr. Hacim byrken, emme subab alr.
Klrken basma subab alr ve ya basar. Bu bir pompadr.

29

KRANK-BYEL MEKANZMASI

CROSS-HEAD MEKANZMASI

SALINIMLI SLNDR MEKANZMASI

30

F. cos sin( + )

F. cos

F
cos
F

F. sin

F. cos

F
F. sin

F. sin . cos

F. sin . cos

-Krank Biyel Mekanizmal Hidrostatik Pompada Statik YapKRANK-BYELL PSTON-SLNDR MEKANZMASININ STATK YAPISI
ekil incelenirse, sistem basnc P (kp/ cm2) ve alan (xd2)/4 ise
d2
) olur. Bu kuvvet, piston kolunu (biyel) ve
pistona gelen kuvvet F = P (
4
krank yatan etkiler. Bu kuvvet piston kolunu ( F. cos ) bileeni ile etkiler. Bu
bileen krank koluna geldiinde bileenlerine ayrlr ve krank koluna gelen
moment;

M d = F.Cos Sin ( + ) r eklinde olur.

Pistonu yana aa zorlayan kuvvet ile krank yatan yukar zorlayan
kuvvet F.sincos dir. Bu iki kuvvet birbirine zt kuvvetlerdir ve bir reaksiyon
(dndrmeye kar koyan) momenti (Mr) meydana getirip harekete engel
olmaya alrlar (Reaksiyon momenti olabilmesi iin mutlaka iki zt kuvvet
olmas gerekir). Bu reaksiyon momenti:
M r = (F. sin . cos ).y

r. sin eklindedir.
M r = (F. sin . cos ).r.Cos +
tan

Bu iki moment Md ve Mr ters ynl, eit byklktedirler. Zira,

M d = F.r. cos .(sin . cos + sin . cos )
M d = F.r (sin . cos 2 + sin . cos . cos )
M r = F.r
M r = F.r (sin + cos . tan ) olur.
Bylece Md=Mr olur.

31

olur.

VER ()NN VE DEB (Q)NN KRANK-BYEL LE ALIAN PSTON-SLNDR

MEKANZMALARINDA ZAMANA BAIMLILII

r. cos

L2 r 2 .sin 2

Yukardaki ekilde krank biyel ile alan piston silindir mekanizmasnda

alnan yol ifadesi grlmektedir.
Buna gre:

x = r + L r. cos + L2 r 2 .sin 2 dir.

Yol ifadesinin zamana gre trevi hz ifadesini verir. Hz denklemi:
2r 2 sin . cos d
dx dx d
.
=
= r. sin +
.
2
2
2
dt d dt
dt

L
r

2
sin

r 2 sin 2
dx
= r.sin +
. olur.
dt
2 L2 r 2 sin 2
Debi ve veri ifadelerini yazmak istersek:
dx .d 2
DEB: Q = .
dt 4

.d 2
r 2 sin 2

Q = r. sin +
. .
2 L2 r 2 sin 2 4

VER: =

.d 2 dx
(d kadar dnmede dx kadar hareket)
.
4 d

.d 2

2 L2 r 2 sin 2 4
Bu veri ifadesi ()ye baldr. Bu fonksiyon (0-2) arasnda alnrsa ortalama veri:

= r. sin +

ort =

V
2

r 2 sin 2

eklinde bulunur.

32

Aadaki devleri yapnz!

dev 1)

Yukardaki Cros-Head mekanizmasnda dndrme momentinin (Md)

reaksiyon momentine(Mr) eit olduunu ve kuvvet bileenlerini oklarla ekil zerinde
gstererek bulunuz.
dev 2)

Yukardaki salnml silindir mekanizmas ile alan piston-silindir

mekanizmasnda dndrme momentinin (Md) reaksiyon momentine(Mr) eit
olduunu ve kuvvet bileenlerini oklarla ekil zerinde gstererek bulunuz.

33

4.BLM
HDROLK POMPALAR

Pompalar altklarnda iki temel grevi yerine getirirler.

a) Vakum yaratmak, akkan emmek (10.5 mden sonra problemli)
b) Akkan sisteme basmak
Emilen akkan ierisinde yaklak %10 (hacimsel olarak) hava znm
halde bulunur. Emme esnasndaki vakum basnc, akkann buharlama
basncn getii anda hava erimi halden kurtulup buhar haline geer. Baloncuk
oluturur. Pompann basma tarafndaki yksek basnca maruz kalnca erozyona,
anmaya neden olan KAVTASYONa sebebiyet verir.
Bunun iin;
Ya depo yksekte yar almal, vakum basnc olmamal.
Ya emme ykseklii en az seviyeden dk olmaldr.
Sisteme karan hava da pompalar iin problem tekil eder. Emme esnasnda
yetersiz balant yaplmas nedeniyle boru iine giren hava, pompa knda
sktrldnda bir hava yast oluturur. Akkan kprr, sistem snr, pistonsilindir hareketinde kontrol kaybolur.

34

Pompalar reticiler tarafndan;

a) En yksek alma basnc (kPa veya Bar)
b) Pompa devri (dev/dak)
c) Bast debi Q (lt/dak)
d) Bast hacim V (lt, m3)
Parametreleri tespit edilerek retilirler. Bu parametreler belirlendikten sonra,
almalar halinde pompann mr ksalr, hasar grmeler balar.
POMPA SEERKEN DKKAT EDLECEK HUSUSLAR
a) En yksek sistem basnc nedir?
b) Sistemde AKMLATR varken, ortalama ak nedir?
c) Pompann performans nasldr?
d) alma gvenilirlii, bakm nasldr?
e) Pompa grlts var m? Al fiyat ne kadardr?
f) Sabit debili mi yoksa deiken debili pompa m gereklidir?
Pompa
Esaslar

Basn
(bar)
Pmax

Dili

40 100
100 200
50 - 70

Dili Hidr.
dengelemeli
ten Dili
(Gerotor)
ten Dili
(Hilal)
Vidal
Kanatl
Kanatl
Hidr.
dengelemeli
Deiken
kanatl
Sabit
kanatl
Kaml
Eksenel
Pist. (MH)
Eksenel
Pist.(MZ)
Radyal Pist.
Sral Pist.

Hz
(d/dak)
dmin
dmax
500
3000

Qmax
(l/dak)

Basn
Dalgalanmas

Grlt
Seviyesi
(dB)

Toplam
Verim

300

darbeli

90

50-80

Filtrelenm
e
dak.
100

500

6000

200

darbeli

90

80-90

50

500

2000

100

85

60-80

100

150 300
50 140
50
100
140 175

500

2000

50

65

70-90

50

500

3000

100

dk
darbeli
dk
darbeli
darbesiz

75

60-80

50

500

3000

100

80

65-80

50

500

3000

300

dk
darbeli
dk
darbeli

85

70-90

50

40 100
100 140
30 - 50

1000

2000

200

80

70-80

50

500

2000

100

80

70-85

50

200

200
250
250 350
350
650
350 500

200

2000

3000

dk
darbeli
dk
darbeli
dk
darbeli
darbeli

90

80-90

25

200

2000

500

darbeli

90

80-90

25

200

2000

100

darbeli

90

80-90

50

50

1000

300

darbeli

50

35

4.2 SABT DEBL POMPA-DEKEN DEBL POMPA

Sabit debili pompadan kast; pompann her devri iin (dk, orta, yksek)
geen ak miktar (Q) sabittir. Yani, akkann getii alanda bir deime olmaz.
Ancak pompa dk devirde farz edelim 10 lt/dak akkan gnderiyorsa, yksek
devirlerde 150 lt/dak akkan gnderir. Yani hz artarsa pompa debisi ancak artar
(dili pompalar).
Deiken debili pompadan kast; hidrolik sistemin (devrenin) ihtiyacna gre,
akkann getii alan hemen deiebilir.
SABT DEBL POMPA

DEKEN DEBL POMPA

36

4.2.1 Pompalarda Verim

Pompalar alrken, emi hattndaki yetersiz balanmalardan dolay vakum
yaratmayabilir. Akkan basarken, ktaki kaaklar ve kaymalar nedeniyle debisi
ilk emdii debiden dk olabilir. Tm bunlar pompalarn verim ifadesi
kapsamndadr. Bahsedilen verim debi azalmas ile ilgili olduundan HACIMSAL
VERM ile adlandrlr.

v =

GerekDebi 100
TeorikDebi

(%) forml ile bulunur.

Ayrca MEKANK VERM ifadesi de mevcuttur. Srtnme kayplarn ierir. hm

(hidrolik mekanik verim) ile gsterilir. Toplam verim top=v+ hm olarak belirtilir.
Toplam verim:

ikisGc 100
GirisGc (%)
olarak bulunur. Hesaplamalarda (top) esas alnr.
top =

4.3 POMPALARIN SINIFLANDIRILMASI

Endstride kullanlan pompalarn tamam POZTF YN DETRMEL
yani teorik olarak pompaya ekilen akkann tamam, ktan tahliye olmaldr.
Endstride kullanla pompalar POMPALAMA MEKANZMALARINA gre;
Dili Pompalar (Sabit Debili)
Kanatl Pompalar (Sabit-Deiken Debili)
Pistonlu pompalar (Sabit-Deiken Debili)
eklinde gruplara ayrlrlar.

37

4.3.1 Dili Pompalar

ekilde grlen bir dili pompa basit olarak zerinde giri ve k delikleri
bulunan gvde, biri tahrik motoruna bal eviren dili, dieri evrilen diliden
oluur.
Motor eviren diliyi dndrdnde, dierini de alarak di boluklar ile gvde
arasna giren akkan, her iki taraftan tanarak basma blgesinde toplanr. Ya
sisteme basarlar. Diler her iki dilinin dnda olduundan DITAN DL
POMPA olarak adlandrlr.
Dili tipleri dz, helisel ve V-tipi olabilir. Pompa knda akkan herhangi bir
nedenle engellenirse basn artar, dileri dtan apraz bir ekilde pompa giriine
doru zorlar. Byle bir durumda basn, kuvvet dengesizlii daha byk oranda
olur. Bu dengesizlik srtnmeyi ve dili yataklarna gelen yk arttrr.

Eer:
dt: Taksimat dairesi ap (cm)
m: Modl
B: Di genilii (cm)
n: Devir says (dev/dak) alnrsa, dili pompann debisi (Q) pratik olarak:

Q=

.dt.2m.B.n
1000

(lt/dak) bulunur.

38

TEN DL POMPA

39

Eer:
ro1: 1. dilinin taksimat dairesi yarap
ro2: 2. dilinin taksimat dairesi yarap
rk1: 1. dilinin di st dairesi yarap
rk2: 2. dilinin di st dairesi yarap
rg1 ve rg2: Yuvarlanma daireleri yaraplar olarak alnrsa;
: Dnme asna bal olarak, B: di genilii
Veri ifadesi() (cm3/rad)

Brg13 1
rg1
dv B 2
1 2
2
2
2

= rk 1 ro1 +
+
=
(rk 2 ro 2 )
.

d 2
rg 2
2 rg1 rg 2

Bu ifade farkl aplardaki dililer iin parabolik bir eridir.

ayet dili aplar ayn ise;
Yani:
ro1= ro2
rk1= rk2
rg1= rg2 ise
=B(rk2- ro2)-Brg2.2 olur.
Bu ifadenin(

) ile ( ) arasndaki ortalamas alnrsa (m):

z
z

1
m =
2
z

1
m =
2
z

[B(r

/z

r0 ) B.rg . 2 .d
2

/ z

2
3

.
B
r

3
2
2
2
g
3 + 3

B(rk r0 ).
3 z
z
z

B .rg
2
2
m = B(rk r0 )
3 z

40

cm3
rad olur.

Ortalama Debi:
Qm= m.
Devir Bana Baslan Hacim:
V=2.m olur.
HLAL TP TEN DL POMPALAR:
Ayn debiyi vermesine karlk, dtan diliden daha kktr. Yksek basnta
en az grltl almas olan pompalardr. Pompann elektrik motoru pinyon
dilisini dndrr. Pinyon dili, i ayna dilisini (rotorun aynas) tahrik eder.

Akkan dnen di ve sabit hilalin oluturduu boluklar doldurur. Hem d

ayna dili hem pinyon dili birlikte alarak akkan pompa iinden sevk ederler.
Hilalin grevi, dk basnl pompa giriini yksek basnl pompa kndan
ayrmaktr. Bu pompalarn giri k alanlar uzun olduundan ak hzlar der,
bu durum grltnn azalmasna ve pompann emi kapasitesinin artmasna
sebep olur.

41

GEROTOR TP TEN DL POMPALAR:

Gerotor tipi iten dili pompalar hilal tiplerine alma bakmndan benzerler.
Pompa mili i rotora kamaldr. Rotor ile rotor aynas ayn yne dnerler.

rotorun, rotor aynasndan 1 (bir) eksik sayda dii vardr. Bu sayede boluk
oluur. Giri tarafnda yava yava boluklar alr. k tarafndan da yava
yava kapanarak basma gerekletirilir.
ten dili pompann () veri forml, dtan dili pompann veri formlndeki
(rg2) yerine (-rg2) konmakla elde edilir.

42

r
r
dv B 2
2
2
2
g1
g1
(ro rk 2 ) B.
= rk1 ro1 +
=
d 2
( rg 2 )
2

1
1 2

+
.
r

g1 rg 2

4.3.2 Kanatl Pompalar

Kanatl pompa, kanatlar bir halka boyunca hareket ettirerek pompalama
hareketi yaratr. Kanatl pompada rotor, kanatlar, halka ve zerinde fasulye
eklinde giri ve k delikleri bulunan datm plakas bulunur.
Rotor, elektrik motoru
tarafndan dndrlr. Bu
esnada kanatlar merkezka
kuvvetinin etkisiyle alr. Halka
ile temasa geer. Halka sabittir,
dnmez. Rotor dndke nce
byk sonra klen hacimler
oluur. Yani emilir ve baslr.
Sabit debili dengelenmemi
pompa demek; ekilde grlen
pompada basnca maruz kalan
btn pompalama boluu
rotorun yznde olduu iin
dengelenmemitir. n grlen
basncn zerinde altrlrsa
ilave yan yk, pompa mil
yatann vaktinden nce
anmasna neden olabilir.
Sabit debili dengelenmi
pompa demek; dengelenmemi
pompada grlen dairesel kam
yrnge bilezii yerine eliptik bir
yrnge bilezii kullanlnca
ikier adet giri ve k az oluur. Pompa klar rotor mili yatandaki radyal
basn ykn ortadan kaldrr.

43

Deiken debili kanatl pompa ise; kuvvetli bir basn kontrol yay, hareketli
dairesel yrnge bileziini en sa u noktaya doru iter. Bu esnada eksantriklik
maksimum olur. Tabiidir ki bu eksantrikliin miktarnca debi deiir. Bu tip kanatl
pompalar basnc dengelenmemitir. Bu nedenle, dk basnl sistemlerde bu
pompalar az kullanlr.

44

45

DEBS DEEN KANATLI POMPALARDA HDROSTATK BAINTILAR

ekildeki pompada kanat yzeyi (ABxb) aya bal olarak deimektedir.
A

A
B

R-e=r

B
r

AB uzunluunu hesaplayalm.
2

AD + e 2 2AD.e. cos = R 2
Bu ifadede kenarlar eit olmayan bir gende kenarlarn bulunmas
formldr. Bu bir matematik denklemdir. zldnde:
AD = e. cos + e 2 . cos 2 e 2 + R 2 olur.
Doru olup olmadnn kontrol iin;

( AD e. cos ) 2 = ( e 2 cos 2 e 2 + R 2 ) 2
Her iki tarafn karesini alalm.
AD 2 + e 2 cos 2 2 AD.e. cos = e 2 cos 2 e 2 + R
AD 2 2 AD.e. cos = R 2 e 2
AD = e. cos + e 2 (cos 2 1) + R 2
yazlr.
imdi

AB = AD r
AB = e. cos + e 2 .sin 2 + R 2 R + e
AB = e(1 + cos ) R + R 2 e 2 sin 2
(R2) nin yannda e2sin2 ihmal edilebilir byklkte olduundan,

AB = e(1 + cos ) R + R
AB = e(1 + cos )
halini alr.

46

AB kanadnn yan kenarnn tarad alann ortalama yarap ( g ) ise;

AB
g=
+ Re
2
e(1 + cos )
g=
+ Re
2
e e. cos
g= +
+ Re
2
2
() asna bal olarak baslan hacim
dV = (b. AB).( g.d )

Kanat
alan

Kanatn
ald yol

dV = b.e(1 + cos ). R + (cos 1).d

2

Veri( ): Dndeki hacim olduundan

e

= b.e R(1 + cos ) (1 cos 2 )

2

= b.e.R(1 + cos )

b.e 2
.sin 2
2

olarak bulunur.
DER HDROSTATK BAINTILAR SE:
Pompann momenti M = P.
Pompann debisi Q = .
Pompann gc N = P..
Yukardaki ifadelerin hepsi ( )ye baldr.
Ortalama veri ( m ) ise;

b.e 2
2
m = b.e.R (1 + cos ).d
sin
.d

0
2 0
1

zlrse

b.e 2
m = b.e.R
(1 cos 2 ).d

4 0

b.e 2
m = b.e.R
4

bulunur.

47

Baslan hacim

V = m .2

V = 2. .b.e.R

.b.e 2

(z) adet kanat olursa

V = 4.b.e.R.z.sin

olur.

2.b.s.z. cos

olur.

Burada
b: Kanat genilii
s: Kanat kalnl
z: Kanat says
4.3.3 Pistonlu Pompalar
Kanatl dili pompalar 15-20 Mpalk basn dzeylerine ularken eksenel
pistonlu pompalarn radyal tipleri 65 Mpaya kadar rahata kabilirler. Verimleri
de %95 civarndadr.
Pistonlu pompalar pistonlarn dizili ekillerine gre
a) Eksenel pistonlu pompa
b) Radyal pistonlu pompa
Olarak snflandrlrlar.
Eksenel pistonlu pompalarda pistonlar pompa eksenine paralel
yerletirilmilerdir. Radyal pistonlu pompalarda ise pistonlar, eksenleri birbirleri ile
akacak ekilde yerletirilmilerdir.

Radyal Pistonlu Pompa

48

Eksenel Pistonlu Pompa (MH)

Eksenel Pistonlu Pompa (MZ)

4.3.3.1 Eksenel Pistonlu Pompalar

Pistonlar, pompa eksenine paralel ekilde yerletirilmilerdir. Pompalama
mekanizmas esas olarak silindir blou, pistonlar, piston pabular, eitim plakas,
pabu plakas, bask yay ve datm plakasndan meydana gelmitir.
Pistonlu bir pompann nasl alt ekilde grlmektedir. ekilde silindir
blou ve silindirlerden birbirine yerletirilmi piston plakas deyle bir a
yapacak ekilde balanmtr. Silindir blou dndrldnde, piston pabucu,
eim plakasnn yzeyini izler. Eitim plakasnn sabit ve eimli oluu, pistonlarn
silindir iine girip kma hareketi yapmasn salar.
Eksenel pistonlarn yap trne gre,
1. Blou dnen, plakas sabit (MZ Pompalar)
2. Blou sabit, plakas dnen (MH Pompalar)
eitleri vardr.

49

rz .(1 cos )

rz

rz

MZ Pompasnn ematik Gsterimi

50

1. MZ Pompalar
Bu pompann blou dnmektedir. Eim plakas sabit ve belli bir ada
durmaldr.
MZ Pompasnda Hidrostatik Bantlar
1) Katedilen yol ifadesi

X MZ = (rz rz . cos ). tan

X MZ = rz (1 cos ). tan

2) Baslan hacim ifadesi

VMZ

.d 2
.rz .(1 cos ). tan
=
4

3) Baslan veri (MZ) ifadesi

MZ

dv .d 2
=
=
.rz .sin . tan
d
4

4) Baslan debi (Q) ifadesi

dx dx d .d 2
. .
QMZ = A
=
dt d dt 4

.d 2

.(rZ .sin . tan ).

4
5) Etkili olan kuvvetler ise
QMZ =

(l kuvvet)
.d 2
.P / cos
42
.d
.P
4

.d 2
.P. tan
4

(l kuvvet)

Moment
douran
kuvvet

51

Dikkat edilirse A ve B
noktalarnda ters ynde
etkili olan kuvvetler,
pistonu silindirden
srtmeye alrlar.

Yukardaki ifadeler tek bir (n) piston iin yaplmt. ok pistonlu eksenel
pompalarda
a) Tek Sayl Pistonlu Eksenel Pompalarda

.d 2
4

2 n +1 =

.rZ . sin . tan

2. sin

2. z

b) ift Sayl Pistonlu Eksenel Pompalarda

.d 2
2n =

.rZ . sin . tan

sin

Devir bana bastklar toplam hacim

VTMZ = z.

.d 2
4

.2.rZ . tan

(cm3/devir) olur.

2. MH Pompalar
Bu pompalarn plakas dnmektedir. Silindir blou sabit olup, pistonlar silindir
iine girip kmaktadrlar.

MH Pompasnda Hidrostatik Bantlar

1) Katedilen yol ifadesi

X MH = (rMH rMH . cos ).sin

X MH = rMH (1 cos ).sin

52

2) Baslan hacim ifadesi

VMH

.d 2
.rMH .(1 cos ).sin
=
4
x

x
rH.(1-cos)

rH

rH

rH

1) Baslan veri (MH) ifadesi

MH =

dv .d 2
=
d 4

.rH . sin . sin

2) Baslan debi (Q) ifadesi

QMH

.d 2 dx d

=
.
.
. =
4 d dt
4 dt

QMH =

.d 2 dx
.d 2
4

.rH . sin . sin .

3) Etkili olan kuvvetler ise

(l kuvvet) =

B
A

F=

.d 2
.P
4

.d 2
.P. sin
4

53

.d 2
.P. cos
4

(l kuvvet)

Pistonu silindire srtmek iin ekmeye alarak, silindire zarar vermeye

alr. Yukardaki ifadeler tek bir pistonlu eksenel pompalar iin geerliydi. ok
sayda pistonlu pompalar iin;
a) Tek Sayl MH Pompalarnda Veri

.d 2
4

2 n +1 =

.rH . sin . sin

2. sin

2. z

b) ift Sayl MH Pompalarnda Veri

.d 2
2n =

.rH . sin . sin

sin

Devir bana bastklar toplam hacim

VTMH = z.

.d 2
4

.2.rH . sin

(cm3/devir) olur.

3.4 TEK VE OK ELEMANLI POMPALARDA VER DZGNSZL

Pistonlu, kanatl, dili vs. pompalarda piston saysnn, kanat saysnn ve di
saysnn ok olmas halinde dnme asna bal olarak dzgnszlk ksmen
giderilmi olur.
1) Krank Biyelli Pistonlu Pompalarda

.d 2
r 2 sin 2
eklindeydi
Veri ifadesi: = r.sin +
.
2
2
2
4
2 L r sin

54

a)ok pistonlu (krank-biyelli) pompa

r
l>>r.sin
= yazlrsa,
l
.d 2

.r.sin + . sin 2 eklini alr.

2

4
Bu ifade tek bir silindir iindir. ile as arasndaki iliki (2 360o) faz
farkyla;
BASMA
EMME

sin
Sin2

2
0

55

b) ki silindirli krank-biyelli pompada (-) ilikisi (180o faz farkyla)

sin
Sin2

2
0

c) silindirli krank-biyelli pompada (-) ilikisi (120o faz farkyla)

Kesikli basmadan kurtulmu, dolu dolu basma balam ve veri

dzgnszl ortadan kalkmtr.

56

2) Dili Pompalarda Veri Dzgnszl

Dili says ne kadar ok olursa (-) a ilikisi o kadar dzgn olmaktadr.

3)Cros-Head Mekanizmal Tek Ve ok Piston Silindirli Pompalarda Veri

Dzgnszl
r

0
Basm

Emm
2

57

a) Tek piston silindirli cros-head mekanizmasnda veri dzgnszl ifadesi:

MIN

=
= MAX
ORT

.d 2
4

.r ) (0)
2

d .r
4

= = 3.14

0
Basma

Emme

Yol fadesi

x = r.(1 cos )

Hacim fadesi

V=

.d 2
4

.x =

.d 2
4

.r.(1 cos )

58

Veri fadesi

dV .d 2
.r.sin
=
=
4
d

.d 2
M =

4
2

.2 r

d 2 .r
=
4

b) ift sayda piston-silindirli cros-head mekanizmasnda (-) ilikisi:

.d 2
.r. sin
4

MAX =

.d 2
.r
4

ORT =

MAX MIN
ORT

.d 2
.r ) (0)
4
=
= = 3.14
d 2 .r
4
(

59

d 2 .r
4

c) ok saydaki piston-silindirli cros-head mekanizmalarnda veri dzgnszl

ifadesi
%

Tek Sayl

2z

14

tan

1

4z 8 z

1
ift Sayl = z tan 2 z 2 z

8
5

3
5
8
10
KONU LE LGL PROBLEMLER

Krank-biyel mekanizmasnda konuma bal () veri denkleminin 1 tam

periyottaki ortalama deeri integral yoluyla hesaplaynz
Cros-head piston silindir mekanizmasnda konuma bal () veri ve (Q)
debi denklemlerini bulun. Ortalamalarn hesaplaynz.
Salnml piston silindir mekanizmasnda konuma bal () veri ve (Q)
debi denklemlerini bulun. Ortalamalarn hesaplaynz.
.d 2
olduunu
Krank-biyel mekanizmal bir pistonlu pompada AB.
4
gsteriniz.
Dnel yzeyi deien bir paletli pompann makine hacmini daire alanlarn
birbirinden kartarak hesaplayn ve palet (kanat) boyu ile hesaplamayla
karlatrnz.
h
Modl m=2, K = 1 , di says z1=15, =20o eni b=10mm olan bir dili
m
pompann devir bana bast hacim nedir?
dili bir pompann ortalama verisini (ort) ortalama debisini (Qort) ve bir
dnte bast hacmi hesaplaynz.
ok silindirli bir pompada tek ve ift piston saysna gre integral yoluyla
ortalama veriyi (ort) , max. ve min. veriyi (max , min ) ve
dzgnszlkleri hesaplaynz.

60

Bir hidrolik devre zerinde tek silindirli bir pistonlu pompa mevcuttur. Bu
pistonlu pompada silindir ap 60mm, piston kursu 90mm, pompa devri
750 dev/dak dr. Dnme as 45o, 90o ve 135o olduu zamanlarda (Q)
debi ne olur?
MH pompasnda verinin zamana bal ifadesini karn. =0, =/2 ve
= deerlerindeki (Q) ve () ifadelerini srasyla yaznz.
MZ pompasnn statik yapsnda (Md) momentini etkileyen kuvvetlerden
yararlanarak bulunuz.

5.BLM
ENDSTRYEL VALFLER
5.1 YN DENETM VALFLER
VALF: inde akan svy yeniden ynlendirme, serbest brakma, durdurma
gibi ilevleri, dardan mekanik, elektrik veya bir akkan ile kumanda edilerek yerine
getiren hidrolik devre elemandr. Valflar yn, basn ve ak kontrol ederler. Valf
tarafndan salanan her konum kare eklinde gsterilir. Soldaki valfn 2 konumu
alrken, sadaki valfn 3 konumu i grmektedir.
ekilde valflarn aktif, pasif ve merkez konumundaki simgeleri gsterilmitir. 2
konumlu bir valfn 1. ve 2. konumlarnn nasl altn gstermektedir.
Endstriyel hidrolikte en ok kullanlan yn kontrol valflar srgl tipteki
valflardr. ekilde byle bir valf grlmektedir.

61

Valf Konumlar

Srgl Valfin Elemanlar

2 KONUMLU 4 YOLLU VALF

62

Dikkat edilirse valfin gvdesindeki deliklerden birisi pompaya dieri depoya

olan (POMPA=P, TANK=T) balant vardr.A ve B delikleri ise silindirin giri ve
kna balanmtr.Bu yn valfi 2 KONUMLU 4 YOLLU bir yn valfidir.Bu valfin
hidrolik devredeki almas ekilde grlmektedir.ki konumun almas simgeleri
ve valfin srgsnn konumu ile birlikte ekilde gsterilmitir.

2 Konumlu Valfin Konumlar Ve Simge le

Gsterimi

2 KONUMLU 3 YOLLU VALF

Bu valfin silindire balanan tek delii vardr.Tek etkili bir silindirin almasnda
kullanlr.Silindiri hareket ettirmek,pompa ile olurken i bittikten sonra depoya (T)
dn AIRLIK ya da YAYLA geri ekilerek gerekleir.ekilde byle bir valfin
kullanl ve yaps simgesiyle beraber grlmektedir.

63

3 yollu valfin tek etkili silindirle birlikte kullanlmas

2 KONUMLU 2 YOLLU VALF

Bu valfin gvdesinde yalnzca iki delik vardr.Bu deliin birisi silindire
gider.Dieri pompa basma deliine karlk gelir.Bu valf, akkan ynn AIK veya
KAPALI tutmak iin kullanlr.ekilde bu valfin simgesi i yap konumu ve devredeki
kullanm grlmektedir.

64

2 yollu srgl yn valfi

2 yollu valf konumlar

YN VALF SRGLER
Daha nce yn valflerinin i yaps, bir srgden ibaret olduu
sylenmiti.Srg zerinde kntlar vardr.Bu kntlara KADEME ad verilir.ekilde
bu kademeler grlmektedir.En ok kullanlan tip 4 KADEMEL srglerdir.

65

NORMALDE AIK YN VALF-NORMALDE KAPALI YN VALF

Yukardaki terimler genellikle 3 YOLLU 2 KONUMLU yn kontrol valfleri iin
kullanlr.ekilde kapal olan valfte pompa giriine yn verilmez.Normalde ak olan
valfte ise; pompa giriine izin verilir.Her iki valfin uyarldklarnda,KONUM 1 ve
KONUM 2 durumuna gre akkan hareket eder veya durur.Buna gre de valf ya
NORMALDE AIK veya NORMALDE KAPALI olur.
YN KONTROL VALF UYARICILARI
Valfler 5 temel yntemle uyarlrlar:
1)Elle
2)Mekanik
3)Elektrik
4)Hidrolik
5)Pnmatik
ELLE Kontrol Ynteminde:
a)Levye
b)Buton (Dme)
c)Pedal (El veya Ayak Kumandal)
Elektriksel kontrol ynteminde; alternatif veya doru akmla alan hava
boluklu veya yaa daldrlm SELENODLER kullanlr.

66

VALFN MERKEZ KONUMU

Yn kontrol valflerinin merkez konumlar zel istekleri ve koullar karlamak
amacyla tasarlanmtr.
1)TAM AIK MERKEZ
Bu konum ekilde gsterilmitir.Pompann bast akkan, dk basnta
tekrar depoya gnderilir.Silindir pistonu ise, d kuvvetlerin srklemesine gre
dalgalanaca anlamna gelir.
2) TAM KAPALI MERKEZ
Bu konum, hareketli elemanlar bir an iin merkezi konumda kilitleyebilir. Bu
konumun olumsuz yan, szntnn olmas ve pompann bast yan, yn valfi
zerinden depoya geri gnderilememesidir.

67

68

3) TANDEM MERKEZ
Bu konum, yalnzca silindire giden ve B deliklerini bloke eder.Ksa bir sre
durdurmak
iin
kullanlr.Olumlu
taraf,
pompann
akkan
depoya
gndermesidir.Seri olarak balanabilme olasl vardr. Bylece silindirler bir anda
e zamanl alabilirler.
4) SERBEST MERKEZ
Bu konum;P giri bloke durumunda iken A ve B yollarn depoya balar.Silindir
iindeki pistonun serbeste hareketine izin verir. Olumlu yan A ve B rahata depoya
boaltma dorumunda olduu iin basn olumaz.

69

5.2 EK VALF
ok zel yn kontrol valflerinden biridir. Yalnzca bir yndeki akna izin
verir.Dier yndeki aka engel olur.
Kaaksz bir kapama salarlar. Kapama elaman olarak genellikle bilye veya
kapakk kullanlr.(1) kapakk, (2) yay, (3) oturma gvdesi ekil 5.29da
grlmektedir.ek valflerin alma basnlar (0.5-3) bar arasnda deiir.Yksek
basnta alan ek valflerde vardr. rnein, hidrolik devrelerde dn filtrelerinin
nne konulur. Filtre tkannca sistem zarar grmez . ek valfler yaysz ise; kesinlikle
dey olarak balanmaldrlar.

70

DORULTUCU: 4 ek valf uygun ekilde dizilirse dorultucu denilen eleman

yaplabilir.
Dorultucunun zellii, ileri veya geri ynde ak olsa bile orta blme hep
ayn ynde bir ak vardr. Ortadaki ak ayar valfi tek ynde alr.
ekilde EK VALFin tipik bir uygulamas grlmektedir.Bu uygulamada ek
valf, otomobilleri kaldrmak iin kullanlan hidrolik krikoda akkann ak ynn
kontrol eder.

Hidrolik Kriko Devresi

71

N UYARILI EK VALF ( KLTLEME VALF )

Bu valfin basit ek valften fark, uyar verildiinde ters ynde de aka izin
verilebilmesidir.Kullanlma nedeni; basn altndaki devrelerde szdrmazlk
salamas, boru veya hortumlar patlad zaman ykn dmesinin engellenmesi
amacyladr. Uyar sinyali alndnda, sa taraftaki ek valf alr. Ters taraftan akn
gitmesi salanr. ki ekilde yaplr. Sznt, delii olan ve olmayan ekilde n uyarl
alan ek valfler iin tipik uygulama grlmektedir.

FT EK VALF
ki kilitleme valfi tek bir gvde ierisine yerletirilerek ift ek valf elde edilir.
Adan A 1e Bden B 2 ye serbest ak vardr.Tersi bir ak yoktur. ayet uyar pistonu
( 3 nolu) saa hareket ederse; (2) nolu srgy iter ve B 1 den Bye ak
gerekleir.ift ek valf uygulamasnda silindirin her iki yan da kilitlenir.D kuvvetler
bile silindiri hareket ettiremezler. Tam bir kilitleme iin A ve B ular basnsz olmas
gerekir. Bu da ancak yn valfinin ORTA konumda her iki u depoya balanmakla
olur.

72

73

MEKK VALF VEYA FONKSYON VALF

Mekik valfi zel bir ek valftir.Szdrmaz koni veya szdrmaz bilya olabilen tek
elaman vardr.
Veya fonksiyon valfinin iki giri bir k vardr.P 1 sinyali ile Adan geerken ,
P2den gei nlenmitir.Tersi olduunda P 2 geii, Adan karken P 1 giriinden
gei nlenmitir. Veya fonksiyonlu valf uygulamalar ekil 5.40 ve 5.47de
grlmektedir. Silindir piston ilerleyebilmesi iin sinyali, balatma buton valfinden
alr.Veya balatma 2 buton valfinde alr.Mekik valfi, dier balatma valfinin depo
yolundan HDROLK SNYALin boalmasn ( kesilmesini ) nler.

BLM 6
Mekik Valfi
6.BLM
BASIN KONTROL VALFLER
Hidrolik sistemlerde basn iki nemli valf ile denetlenmektedir.
1)Emniyet Valfi (Normalde Kapal )
2)Basn Drc Valf (Normalde Ak)
6.1 EMNYET VALF ( Normalde Kapal )
Bu valf ayar vidas ile ayarlanr.Pompadan baslan akkan sistemde bu
ayarlamay basnca ulancaya kadar NORMALDE KAPALI kalr.Bu basnca
ulanca, akkan Pden girer, yay iter Pden tanka (depoya) akar.
Bu valf hidrolik devrelerde emniyet grevine ilave olarak;
a) SIRALAMA VALF olarak i yapar.

74

Bir skma, bir de delme iinin yaplaca bir devrede nce;iyice skma ilemini
gerekletirdikten sonra delme silindirine akkan geebilir.Srasyla delme ii en som
yaplr.Bylece iler sraya konulmu olur.
b)KARI DENGELEME VALF olarak i yapar.Bu valf bir presin tablosunun
nne konularak hzla aaya dmesini engeller.Yava bir hzla inmesini salar.Bu
i bir kar dengeleme iidir.Ve normalde kapal emniyet valf ile salanr.

75

EMNYET VALF UYARI TPLER

Normalde kapal valflerde uyar;
a)Dorudan b)Uzaktan c) n uyar
eklinde gerekleir.
Emniyet valfi uyarsn giri blmnden alyorsa dorudan uyar eklinde
basnc duruyor demektir.Bir d balant yardmyla sistemin baka bir blmdeki
basnc, uyar olarak alyorsa UZAKTAN UYARI adn alr.
ekil de tablo silindiri hzla aaya ekmeye alt anda, st tarafta ve
ayn zamanda valfi uzaktan uyaran blmde basn der.Bu basn d valf
geiini ksar.Basma ilemi esnasnda byle bir basn dm olmayaca iin valf
tmne aktr.

N UYARI TP
Bu valf, iki valften oluur.Ana valf ve uyarc valf.Ana valfin bir giri, bir de k
delii vardr.Srgnn arkasnda bir yay bulunur.Valfin yay ka bara ayarl ise, o
basnca kadar kapal kalr.O basn alnca, konik olan srg yukar kalkar ve sv
depoya akar. Sistemde yksek basn oluursa; ekildeki delikten yukar kan
akkan kapak iter delikten veya gvde ierisinden depoya dner.Sonuta yksek
basnta emniyet salanm olur.

76

77

78

6.2 BASIN DRC VALF ( Normalde Ak Valf )

Bu valfin yapsnda, balangta giri ve k arasnda akkann geii sz
konusudur. Akkan getikten sonra k kaps kapanr.
Devrede normalde ak valf, basn drc olarak ekilde grld gibi
vazife yapar.
(B) silindirinin daha az bir kuvvetle sklmasn yani basncnn drlmesini
istiyoruz. O zaman valf ekilden grld gibi normalde ak olarak (B) silindirinin
nne taklr.

79

6.3 FT POMPA SSTEM

Bu sistemde iki pompa vardr.Pompalardan biri yksek debi, dk basnla
alrken; dieri dk debi, yksek basn iletir.Bu tip bir alma pres devrelerinde
grlr. Balangta pres tablas, aa ubuk inmesi iin her iki pompa birlikte
alarak i yapma aamasna kadar pres tablasn hzla indirirler.Daha sonra yksek
debili hzla indirir.Daha sonra yksek debili dk basnl pompa devreden kar.i
yksek basnl dk debili pompa yapar.

80

BLM 7
AKII DENETLEYEN VALFLER
Ak denetleyen valflerin grevi, pompann bast ya miktarn, bir blme veya
devreye verirken azaltmak veya oaltmaktr.
Ak denetim valflerini;
1)Sabit ksma valfi
2)Deiken ksma valfi ( ine valfi )
3)Ak ayar valf
SABT KISMA VALF
Bu valfte delik sabittir.Buradan geen akkan;
1)Bu deliin; byk veya kk oluundan,
2)Bu deliin nndeki ile k tarafndaki basn farkndan,
3)Svnn scaklndan etkilenir.

NE VALF ( Kesit Deiken )

Bu valf, kullanl oluu yznden ok tercih edilen bir valftir. Kesit ayar vida ile
deitirilir.
a)Ak kesiti ok kltlrse;
ok az ya silindire gidecei iin piston hz ( 2.5 cm/s ) olur.
b)Ak kesiti orta seviyede tutulursa;
Piston hz ( 5 cm/s )ye ykselir.
c)Ak kesiti byk tutulursa;

81

Q = Alan Hiz
Q
Alan
12 lt / dak
Hiz =
20 cm 2
200 cm 3 / s
Hiz =
20 cm 2
cm
Hiz = 10
s
Piston hz 10(cm/s)ye kar.
Hiz =

82

2)BASIN FARKI k etkilemektedir.Basn fark az, orta ve yksek

seviyelerde olabilir.Buna bal olarak da piston hz az, orta ve yksek hzlarda olur.
ekilde basn farknn gnlk yaantdan rnekleri grlmektedir.Deniz
yatana bastrlrsa, hava basnc artar, daha fazla hava hzl ekilde kar.Ayn ey
di macunu tp iin de geerlidir.

83

84

3)AKI AYAR VALF

ne valfleri basn deimelerine kar duyarszdr.Daha hassas denetleme
iin ak ayar valfleri kullanlr.ki tip ak ayar valfi vardr.

a)2 YOLLU AKI AYAR VALF ( KISITLAYICI VALF )

Bu valfin yapsna bakacak olursak, ine valfine ilave olarak bir bask veya
dengeleme srgs mevcuttur.
Yay basnc (10) bar, emniyet valfi de (50) bar ayarl ise; valf giri basnc (50)
bar olacaktr.ne valften sonraki basn (15) basncdr.Bunun alglanmas
lazmdr.Bunun iin ekildeki srg yaynn bulunduu blme ak hatt balanr.

85

86

b) 3 YOLLU AKI AYAR VALF

Bu valfin yaps ekilde grlmektedir.2 yollu ak ayar valfinden farkl olarak
depo hatt eklenmitir.
ekilde srg en altta iken yaysz depo kapal kalrken, en st konumda yan
fazlas DEPOya gider.
ekilde 3 yollu ak ayar valfinin yayl alan srgnn denge konumunda i
yapan basntan fazlasnn depoya dn grlmektedir.

87

4)SICAKLIIN AKI AYAR VALFLERN ETKLEMES

Ak ayar valflerinde kesitler ve basn farklar sabit tutulsun.Scaklk deiken
olarak ele alndnda, valfin iinden geen sular, scaklk arttka, miktar olarak
artacaktr.
ekilde bir metalik veya alminyum ubuk kullanlarak valflerin scaklk ton
etkimeleri alglanr.Ve gei kesiti A 2 orta, fazla eklinde deierek ak kontrol
edelim. ekilde keskin kenarl ksma valfleri scaktan etkilenmezler.Alttaki ekilde
hem keskin kenarl ine valf , hem scaklk kontrolne gre ak ayar valfinin i yaps
ve sembol gsterilmitir.

88

5)AKI BLC VALFLER

Tek bir kaynaktan beslenip, iki tane silindir nlerindeki yke bal olmakszn
eit hzla hareket ettirilmesi istendiinde ak blc valfler kullanlr.
Pratikte SERVO DREKSYON veya SERVO FREN dzeneklerinde kullanlr.
Birinci rnekte motorlar tek yne dnebilen tiptedir ve blc her ikisine de
eit miktarda ya gnderir.kinci rnekte motorlarn ters yne dnlerinde kan ya
ek valf zerinden boalr.( Motorlar farkl hzda dnebilirler. )

89

BLM 8
HDROLK DEVRELER
Bir hidrolik devre emas, HDROLK DEVREnin nasl olutuunu
gsterir.Devrenin her bir elaman simgelerle gsterilir ve birbirine balanr.Boru
balantlar da izgilerle gsterilir.
Hidrolik sistemin ilev sras devre emasndan grlebilir.Byk devre
emalarnda i sralarnn zamanlarnn tam saptanmasnda hareket ve kontrol
diyagramlarndan yararlanlabilir.Eer byk bir devre emasn inceleyecek olursak;
bu devrenin TEMEL BAZI DEVRELERN bir ok kez tekrardan ibaret olduunu
grrz.
STANDART DEVRELERN BAZILARI
1) AIK DEVRE
2) KAPALI DEVRE Bu iki devrenin sabit yn ve deiken ynler iin
almas mevcuttur.
3) SABT DEBL DEVRE
4) SABT BASINLI DEVRE
5) YKE DUYARLI DEVRE eklinde snflandrlabilir.
ekil de temel bir hidrolik sistem grlmektedir.Bir devrenin AIK ya da
KAPALI olmas hidrolik pompa ve hidrolik motor durumuna bal iken SABT DEBL,
SABT BASINLI veya YKE DUYARLI devre olmas, eitli kullanm merkezleri
olan silindirlerin, motorlarn birden fazla olduu yerler iin dnlr.
TEK YNL AIK VE KAPALI DEVRELER
1) AIK DEVRE
Bu devrede pompa ya depodan emer hidrolik motora verir.Buradan tekrar
ya depoya dner.Hidrolik motor tek ynde dner.Devre olduka basit bir devredir.

90

2) KAPALI DEVRE
Pompa ya yksek basn hattndan hidrolik motora iletir.Yksek basnca
sahip ya, enerjisini harcadktan sonra ya HDROLK POMPANIN emi yapt
boruya iletir. Yksek basn hattnda skma olursa emniyet valfi ( EV ) alr.Alak
basn hattnda ya azalrsa emniyet valfi ( EV ) alarak takviye yapar.Sabit ak
ynnde hem pompa hem de hidrolik motor tek ynl dner.
Bu devre ak devreden farkl olarak bir adet ( BP ) besleme pompas
iermektedir.Bu devrede yn kontrol valfi ( YKV ) yoktur.Ayrca i gren akkann
dnecei ya deposu
( YD ) yoktur.

DEKEN YNLER N AIK VE KAPALI DEVRELER

1) AIK DEVRE
Bu devrede pompa, ya depodan ( ya deposu=YD ) emer.Yn kontrol
valfine gnderir.Bu valf, hidrolik motoru ( HM ) hem dz, hem ters altrr.Hidrolik
depoya kan ya ( YKV ) zerinden depoya dner. Sistemde herhangi bir skma
durumunda 2 adet emniyet valfi ( EV ) vardr.

91

2) KAPALI DEVRE
Hidrolik motoru ters ynde altrmak iin ift ynl hidrolik pompadan ( HP )
yararlanlmtr.alma durumuna gre (YB ) yksek basn hatlar ( AB ) alak
basn hatlar deiir.Alak basn hatt iin 2 adet CEK VALF, yksek basn hatt
iin 2 adet emniyet valfi (EV ) gereklidir.Devre kapal bir devre olduundan eksilen
ya takviye etmek amacyla besleme pompas (BP) gerekecei aktr.
Aadaki deiik ekillerde i gren devreler sralanmtr.

92

93

94

95

96

97

3) SABT DEBL DEVRE

Pompann devir says SABT iken, bast debide sabit olacaktr.Devre ak
devre eklinde alr.Silindirlerin pistonlarndaki hzlar ancak ak ayar valfleri ile
arttrlr veya azaltlr.
4) SABT BASINLI DEVRE
Bu devre, basn ayarl, deiken debili bir pompa ierir. Ksmal yn kontrol
valfi sayesinde basnc sabit tutacak debi geirilir.

98

YKE DUYARLI DEVRE

Bu devre DEBNN ve BASINCIN birlikte ayarland bileke bir devredir.Bu
devrenin kumandas ksmal yn kontrol valfinde yaplmaktadr.Bu valf debi
ayarlayc valf ile ilikidedir.Bu sayede YKe duyarl yn kontrol valfindeki (P) basn
fark her k kesiti iin sabit tutulmaya allr.Maksimum basnca eriilirse o
zaman st basn valfi devreye girer ve hidrolik pompann strok hacmini kltr.
Hidrolik pompa basnc, yk basncndan yukarda olduu srece debi, ksmal yn
kontrol valfi zerinden gnderilir.KYKVnin k kesiti bytlrse (P) basn fark
azalr.Debiyi ayarlayc valf pompann strok hacmini, KYKV deki (P) basnc tekrar
valfin ayarl yay kuvvetine eit oluncaya kadar bytr.

99

DEVRELERN KARILATIRILMASI
SABT DEBL devrelerde (P) basnc kullancya bal olarak
ayarlanabilmektedir. rnein, teleskobik bir silindirle i grme esnasnda farkl
yklere urayan birden fazla silindirlerin tahrik edilmesinde, nce en kk yke
maruz silindirin pistonu hareket eder. O piston son pozisyona eritikten sonra, dier
piston harekete geer.Basit ve ucuz devrelerdir.
SABT BASINLI devreler masrafl ve pahal devrelerdir.Devrede basn
sabittir. Kullanlacak merkezlerin dndaki yerlere giden basnlar, yn kontrol
valflerinde kslmaya urar.Bu ise enerji kayb oluturur.Farkl farkl basn gerekli
ok sayda silindir bu tip devre ile ayn anda tahrik edilebilir.
YKE DUYARLI devrelerde debi ile birlikte basnta istee gre
ayarlanabilmektedir. Farkl basn ve debilerde alan byk hidrolik tesislerin
altrlmasnda bu tip devreler byk stnlk salar.Olduka pahal devrelerdir.
ETL HDROLK DEVRE RNEKLER
1) BARAJ KAPAKLARINDA KPR AILIMLARINDA YK DEMLERNN
KONTROL
1 ve 2 nolu pompalar alr.5 ve 6 nolu ek valflerden geen akkan 7 nolu
yn kontrol valfine gelir.Buradan 8 nolu FREN VALFNN ek valf ksmlarndan
geer ve silindire girer. Herhangi bir sebeple kaldrlan baraj kapa veya kpr
kapa yknde deime olursa bu silindirdeki piston hzn etkileyecektir.Bu nedenle
9 nolu fren valfinden geriye dn KISITLI ekildedir.
Ykn ani deiimi BASINTA DME dourursa, 9 nolu fren valfi KAPALI
konuma geerek silindirdeki piston hzn ykten bamsz sabit deerde tutacaktr.10
ve 11 nolu emniyet valfleri AIRI yke tedbir iindir.

100

2)

N DOLDURMALI VE HIZLI HAREKET EDEN DERN SIVAMA PRES

Pres tablas yukarda farz edelim. Aa indirmek iin pompay altralm. 6
nolu kontrol valfnn apraz konumu sayesinde 1 nolu 2 silindire ya girii olur.
n uyarl ek valf sayesinde ama silindire ya girii stteki depodan olur. Ayn
anda ana silindir ve yan iki silindire giren ya sayesinde tablo hzl ekilde aa inen
ve derin ekme ilemine balayaca anda fazla basn gerekeceinden iteki basn
artnca depodan gelen ya ek valfle kapanr. iin gereken ksma uygulanr.
bittikten sonra 6 nolu yn kontrol valfinin dier konumu ile pistonlar yukar kaldrlr.

101

3)

HERHANGBR HDROLK PRESN ALIMASI

Pompadan baslan ya (3) nolu yn kontrol valfinden geer.(1) nolu silindirin
st tarafna girer. yaparken, herhangi bir skma halinde (4) nolu emniyet Valfi
( normalde kapal ) alr.

102

4)

K AYRI FT ETKL SLNDRN E DEB LE BESLENMES

Byle bir istei karlayabilmek iin (7) yollu (3) konumlu yk kontrol valfi kilit
valf konumundadr.(4) nolu byk kontrol valfinin sadaki konumunda depoya dn
tek olduu iin (3) yol gzkmektedir.(5) nolu ek valf takviyeli emniyet valfi
pistonlarn hzlarn ayarlamada ve yukar kaldrlmasnda vazife yaparlar.Yn kontrol
valfi, el kumandal veya magnetik olarak uyarla bilinmektedir.Kaaktaki kayplarn
nlemek iin basn snrlarna valfleri (ek valfler) iletme basncnn biraz
zerindeki deerlere uyarlanmaldrlar.

5)

TARIMSAL AMALI BR TRAKTRDE SABT DEBL HDROLK DEVRE

Bu devrede (2) pompa X nolu pompa i akn salar, (2) nolu pompa
direksiyon dzenini salar. (3,4,5) nolu i yapacak elemanlar (6,7,8) nolu kontrol
valfleri ile kumanda edilirler.

103

1 nolu pompa alr (9) nolu ek valftan geer. (6,7,8) nolu yn kontrol
valflarndan geerek (10) nolu ksma valfna gelir. Ksma valfnn arkasnda basn
dm gzlenir. Bylece ya, basnsz depoya dner.
(6,7,8) nolu valflardan birisi kaldrma pozisyonuna geince (10) nolu valfta yine
basn der, (11) nolu valf tekrar kapanr. (4) ve (5) nolu eleman balantlar tek
silindir ile alan elemanlara, rnein n ykleyici ve damper silindiri gibi yerlere
kumanda eder. (3) nolu balant ise ift etkili silindire veya hidrolik motora kumanda
eder.
Bu devre sabit debili tesistir. Basittir, ucuzdur ve traktr hidroliinde ok
uygulanr.

6)

ENJEKSYON PRES HDROLK DEVRES

Pres iki ksmdan teekkl etmitir. Kalb tutan kapama ksm ve plastiin
stlp kalba baslacak hale geldii enjeksiyon ksm.
Kapama ksmnda hidroliin grevi:
a) Minerale kollar kalb aar veya kilitler,
b) kan parann uzaklamas ilemini yapar.
Enjeksiyon ksmnda hidroliin grevi:
a) Enjeksiyon memesini kalba doru iter,
b) Erimi plastiin sabit hzda enjekte edilmesini salar.
c) Erimi plastik sourken azalan maln yerine ilave mal enjekte iin gerekli ayar
yapar.
Devrede ift pompa vardr. Basn denetimi (3) ve (4) nolu ev emniyet valfleri
ile olur.

104

Deiik basnlar (8,9,10,11) nolu valfler (5,7) nolu yn valfleri ile temin
ederler. (12) nolu valf (2) nolu pompay alma periyodunun iinde (26) nolu motora
balar. Esas yn denetimi (14,15,16,17,19) nolu valflerle yaplr. Hzlar
(18,19,20,21,22,23,24) nolu valflerle kumanda edilir. Enjeksiyon memesinden istenen
basn (25) nolu basn drc valf ile daima sabit tutulur. Plastii yumuatma
ilemi iin hidrolik motor kullanlr. Bu motor (2) nolu pompadan beslenir, (27) nolu
hz ayar valfi ile ayarlanr. Helezona geri ekilirken basn sabit olmaldr. Bu ise (28)
nolu valfle salanr. Basncn ayar (29) nolu valfle ayarlanr.

105

7)

ATALLI YKLEYCNN HDROLK DEVRES

atall ykleyicinin hangi ileri yapaca eklin zerinde grlmektedir.
ekilde valfler blok ierisine alnmlardr.
Yn valfi yk kaldrmak iin kullanlan silindire kumanda eder.
2. valf eim silindiri iindir. lave olarak bir adet basnc snrlama valfi vardr.
Kenar iticileri iin kumanda, zel yklerde atal balantlarnn ya da komple
kaldrcnn hareket ynne apraz dorultuda itilmesini salar.
Kat rulolar ve zel ykler iin sktrclar kullanlr.
Kat rulosunu yatay veya dey konuma getirebilmesi iin bir dnme aparat
kullanlr.
Yaplacak ilerin says arttka valf bloklarnn yanna ilave yaplr. Yn
ihtiyac ok az olur. Arada boru balantsna da gerek olmaz.

106

9.BLM
PROBLEMLER
Problem1:
a) Tek ynl kapal bir hidrolik tahrip devresi iziniz.
b) pom=5 cm3/rad, mot=20 cm3/rad olsun. Motora bal tambur ap D=30cmdir.
Bu tambur 2500 kglk yk t=14 sn.de h=10 m ykseklie kaldrmaktadr.
Sistemin basncn bulunuz.
c) = 0.70 verimle alan elektrik motorunun gcn hesaplaynz.
d) Elektrik motorunun (n) devrini hesaplaynz.
zm:

a)

Tek ynl kapal devre izimi yukarda da izildii gibidir.

107

b)

Schlsser geninden:
P (kp/ cm3)

Ns (kp.rad/cm2.s)

M (kp.cm)

30/2

N
(cm3 / rad)

2500 kg
Q (cm3 / s )

(rad/s)

M=P.
M=yk.(D/2)=2500.(30/2)
=37500 kp.cm
37500
M
=
1875 kp/cm2
P=
H .MOT
20
c) Schlsser geninden
1
N E = P.Q.

Bu ifadelerde
V
W=
r
h 10m 1000cm
=
v= =
t 14sn
14s
cm
v = 71.43

s
v 71.43
W= =
r
15
rad
W = 4.76

s
3
kp cm
rad 1
.4.76
N E = 1875 2 .20
.
cm rad
s 0.70
kW cinsinden bulmak iin 100e blnrse:
1875.20.4.76
NE =
0.70.102.100
N E = 25kW = 34 BG
2. .n
60.W
d) Devir W =
dan n =
60
2.
60.4,76
dev
n=
= 45

2.
dak

108

Problem2:
a) ift pompa ile alan bir derin ekme pres hidrolik devre emas iziniz.
b) 30 tonluk i direni gc olan derin ekme presinde srtnme direnci 250 kgdr.
Kullanlacak emniyet valfi 225 atm.lik olup, piston 75 cmlik yolu 1.2 snde alarak
15cmlik ekme iini 5 snde tamamlamaktadr. ki pompal tahrik sisteminin
gerektirdii
b1) Yksek basn dk debili pompann debisini ve gcn (Q1,N1)
b2) Dk basn yksek debili pompann debisini ve gcn (Q2,N2)
b3) Toplam gc =0.75 alarak hesaplaynz.
b4) n=1500 d/dak olarak 1 ve 2 verilerini bulunuz.
b5) Baslan hacimler V1 ve V2yi hesplaynz.

Dii Kalp

Sac

Pot
emberi
15 atm

Erkek Kalp
225 atm

109

P1: Yksek basnl dk debili pompa

P2: Dk basnl yksek debili pompa
ift pompa ile alan derin ekme presi hidrolik devresi.
b1) Yukardaki aklamalardan en yksek basn 225 atm=225 kp/cm2 dir. Ev1=225
atm basnta almaktadr. 30 tonluk bir i geeklemektedir. Buna dayanacak
silindir piston alan:
Kuvvet = Basn Alan

Kuvvet
30000kg
=
Basn 225kg / cm 2
Alan=133 cm2 kar.
Yksek basnl P1 pompas iin debi
Q1= Alan x Hz
Q1= 133 cm2 x 3 cm/s
Q1=400 cm3/s
Alan =

P1 iin g;
N1=P1.Q1
N1=225 kp/cm2.400cm3/s.1/102.1/100
N1= 8.8 kW=12 BG
b2) Dk basnl yksek debili pompa pistonu aaya doru iterken 250 kglk bir
srtnme direnci ile karlayor. Bu pompann maruz kald basn;
Kuvvet 250kp
=
= 1,87 kp / cm 2
P2 =
Alan
133cm 2
Bast debi Q 2

Hz =

Yol
75
=
= 62,5 cm / s
Zaman 1,2

Q 2 = Alan x Hz

Q1 = 133 cm 2 x 62,5 cm/s 8313cm 3 / s

P2 iin g;
1 1
.
= 1.5kW 2 BG
102 100
b3) Her iki pompann toplam gc =0,75 ise;
Nt=N1+N2=8,8+1,5=10,3kW=14BG
Nm=Nt/=10,3/0,75=14kW
Motor gc=19 BG
b 4) Her iki pompa iin n=1500 d/dak pompa devri iin veriler;
V
=
formlnden ,
2
Q
400
8
Q
8313
166,6
1 = 1 =
=
2 = 2 =
=
2.1500
2.1500

60
60
N 2 = P2 .Q 2 N 2 = 1,87 kp/cm 2 .8313cm 3 / s.

110

b 5)Baslan hacimler
8
V1 = 2.1 = 2. = 16cm 3

166,6
V2 = 2. 2 = 2.
= 333,2cm 3 olur.

Problem3:
Aada ekli verilen krank-biyel mekanizmal pistonlu bir pompada
.d 2
olduunu ispatlaynz.
= AB.
4
A

rr

x1

x2
BB

Yol ifadesi: x = r + L r. cos + L2 r 2 . sin 2

Veri ifadesi =

.d dx
dir. Yani
.
4 d
2

2r 2 sin . cos .d 2
eklinde olur.
.

= r. sin +
2
2
2
4

2 L r sin
2
.d
ABnin
ten nceki ifade olduunu bulabilmek iin benzerlikten yararlanrsak:
4
A

x1
r.cos
M

K
x2

L2 r 2 sin 2

111

Benzer genler

AKC MKB dir. Buradan

x1=r.sin
x2=?
AB= x1+x2
L2 r 2 sin 2
eitliini benzer genlerden yazabiliriz.
r cos
r sin .r cos
x2 =
yazlr. Buradan
L2 r 2 sin 2
x1
=
x2

x2 =

r 2 sin . cos

AB

L r sin
2

.d 2
2r 2 sin . cos .d 2
.d 2
= AB.
.
olur.
= r. sin +

4
4
2 L2 r 2 sin 2 4

URAIP ZLECEK PROBLEMLER

Problem 1) Bir i yerinde kurun boru ekmek iin bir pres imal edilecektir. Bu preste,
hareketli emberin ift etkili bir silindire balanmas istenmektedir. Hidrolik kumanda
devresinde deiken debili sabit - basnl bir pompa kullanlacak, yk deitirme
valfne kol ile kumanda edilecektir. Bu verilerden yararlanarak devrenin dier
elemanlarn ve devre emasn izin?
= ( x1 + x 2 ).

Problem 2) Takm tezgahlar imal eden bir fabrikada projelendirilen bir torna tezgah,
hidrolik kumandal boyuna tala verme ve geri dn devresi ile donatlacaktr.
Arabann boyuna tala verme devresinde deiik hzla, teleme hareketi yapmas
istenmektedir. Hidrolik kumandal boyuna tala verme ve geri dn devresinde sabit
debili pompa ve ift etkili silindir kullanlacaktr. Buna gre hidrolik devre emasnn
iziniz?
Problem 3) Bir takm tezgah fabrikasnda seri halde imal edilecek bir talama
tezgahnda, tablann hareketinin hidrolik kumanda ile dzenlenmesi dnlmektedir.
Seeneklerden birisi, pompa ile silindir ve silindir ile depo arasndaki balantnn
elektrik mknatsl kumanda ile 1 yollu 2 konumlu bir yn deitirme valfinin
konmasdr. Buna gre devreyi tamamlaynz?
Problem 4) Bir iyerinde sa ilerinde kullanlmak zere bir kvrma makinas imal
edilecektir. Projelendirme aamasnda bu kvrma, ift etkili iki yar silindir ile
kumanda edilmesi dnlmektedir. Hidrolik devrede sabit debili pompa kullanlmas,
ayrca ift etkili silindirlerin pompa ve depo balantlarnn da 4 yollu 2 konumlu
elektromekanik kumandal yn deitirme valfi ile salanmas arzu edilecektir. Byle
bir devrenin emasn iziniz?

112