IV FINANSOWE ASPEKTY ZARZADZANIA ORGANZACJAMI KOMERCY.INYMI| NEKOMERCYNYMIL Malgorzata Ciepiclowska-Sroka* WPEYW ZARZADZANIA ZAPASAMI NA WARTOSC PRZEDSIEBIORSTWA. THE RESERVE MANAGEMENT AS DETERMINANTS OF COMPANY'S VALUE Summary The article presents the core of the reserve management. Taking important decisions we have to take into account the optimal level of reserves. The aim of reserve management is to formulate a policy leading to optimal investment in reserves, 1. Uwagi wstepne W ptowadzenin dziatalnosci gospodarezej niezbedne jest utrzymanie zapa- séw. Analiza sterowania zapasami ze wzgledu na pelniong przez nie role powin- na byé przeprowadzana w spos6b systematyczny i Kompleksowy. Zapewnia to cigglos proceséw gospodarezych, ciggloSé produkej i ciaglosé sprzedazy. Wielkosé zapaséw, ich struktura i dynamika zaleza od diugosci cykli do- staw, rozmiardw i struktury produkeji oraz jednostkowego zuzycia materia- t6w [Bednarski i in, 2003], Dude zapasy zapewniajg cigglosé pracy przedsiebiorstwa. Jednakie utrzymywanie ich wysokiego poziomn wiaze si¢ podwyészonymi koszta- mi utrymania. Taka sytuacja sklania do optymalizowania poziomu zapa- s6w przedsigbiorstwa, Zatem podstawowym celem zarzadzania zapasami jest utrzymanie jak najnizszego ich pozionw w preedsigbiorstwie, adyz posiada- nie zapas6w wiade sig z zamrozeniem kapitalu. Warto jednak zauwazyé, 2e zbyt niski poziom zapas6w moze mieé negatywny wplyw aa funkejonowanie * na aan Ronn, Wo Ses Baa soos Uni» Noy Se. Wy 299przedsigbiorstwa poprzez zaklécenia w procesie produkcyjnym lub niedosta- tek wyrob6w gotowych [por. Michalski 2004]. Celem artykuitu jest odpowied# na pytanie, ezy zarzqdzanie zapasami wy- ‘wiera istotny wplyw na proces kreacji wartosci przedsiebiorstwa. 2. Zarzadzanie zapasami Zareadzanie zapasami w preedsiebiorstwach funkejonujacych w dzisiej- szym otoczeniu gospodarczym stanowi prawdziwe wyzwanie i jest 2wigza- ne z wyborem okteslone} strategii. Tak wiee polityka zarzadzania zapasami jawi sig jako zagadnienie taktyczne. Decyzje dotyezqce okresienia parame- trw logistycznych nalezy wig weryfikowaé 2 odpowiednia czestotliwo- Scig biorge pod uwage wahania sezonowe, jak i stope rozwoju dzialalnosei przedsigbiorstwa [Weiss 2003} Ziozonosé procesu decyzyjnego zwigzanego z zapasami jest sila spraw- 2a wplywajqea na ksztaltowanie systeméw logistycznych przedsiebiorstw, dzicki ktérym moéna efektywaie zarzqdzaé zapasami, obnizaé koszty, po- prawiajgc jednoczesnie poziom obshugi klienta, Istotg zarzadzania zapasami jest optymalizacja naklad6w na owe Stod- ki, co zapewnia ich odpowiedni zas6b na potrzeby produkeji i sprzedazy, pozwalajac jednoczesnie na unikniecie nadwyzki zapaséw. Optymalny po- ziom zapaséw mozna okreslié na podstawie kosztu utrzymania i kosztu za- méwienia Koszty utrzymania to koszty ponoszone przez przedsigbiorstwo wsku- tek utrzymywania zapaséw. Obejmuja one m.in.: + koszty utraconych korzysci inwestowania w zapasy, + prryrost koszt6w wbezpieczania, + preyrost kosztéw magazynowania zapaséw, ‘+ przyrost koszt6w materiatowych, bedacych wynikiem obshugi zapaséw, + koszty zestarzenia i zepsucia zapasow. Nalezy zauwazyé, Ze koszty utrzymania powinny zawieraé tylko te po- zyeje, kt6re zmieniaja sig ze zmiang poziomu zapas6w [Hoda 2000] Koszty zaméwienia stanowig og6! kosztéw wiazacych sig 2 przygoto- waniem zaméwienia, otrzymaniem dostawy i splatg naleznosci. Koszty za- iméwienia wspélne dla decyzji dotyezacych zapaséw nie stanowig koszt6w decyzyjnych. Istotnymi sq zatem przyrostowe koszty zaméwienia (up. kosz~ ty nabycia zapaséw — nie uwagledniajgc upustéw - zazwyezaj sq niezalezne od rozmiaru dostawy). ‘Suma kosztu utrzymania i koszty zaméwienia stanowi o eatkowi koszcie zapaséw (TIC), ktéry modna ujaé jako: 300TIC Ss 7 Saker Gozo hc o adzie: S_-roceny popyt na dany produkt Q _ - wielkosé partii dostawy Zo ~ zapas berpieczefistwa C --wskadnik udziatu kosct6w utrzymania P cena zaméwionych zapas6w ‘Model optymalnej wielkosei zaméwienia (EOQ) Optymalny poziom zaméwienia (economic ordering quantity), zwany réw- nieZ modelem optymalne} wielkoSci zaméwienia, stanowi 0 takim iloScio- ‘wym poziomie zaméwienia, dla ktérego calkowita kwota kosztw zaméwienia iutrymania zapas6w bedzie minimalna, Sytuacje te przedstawia wykres 1. Woykres 1. Koszty zapas6w i ekonomiczna wielko$¢ zam6wienia Koss colowite Kosety rocane Kasey utymania Papas Koszy samira Wilko zamibwienia (edn poiom zapasi w ‘edd: [Rutkowski 2003] iach) Z wykresu wynika, ié koszty utrzymania zapasw rosna, natomiast koszty zamawiania malejy wraz ze warostem Zapas6w, co potwierdza, Ze optymalna wielkosé zaméwienia (EOQ) minimalizuje calkowity koszt zapas6w. Tak wige optymalna wielkoS zapas6w zalezy od wielkosci zaméwiet i czgstotliwosei ich skladania Deialanie modelu przestawia wykres 2 301‘Wykres 2. Ksztaltowanie sie zapasow w ezasie Pasion zapasiw Punk ponownego (Czas ach) ‘%e6dlo: [Michalski 2004] Model optymalne} wielkosci zaméwienia praedstawié mozna twniez pray pomocy wzor6w: Q adzie: S_ -rocayy popyt na dany produkt Kz ~ kosaty zamawiania C — wokaénik udziatu koszt6w utreymania P__-cena zaméwionych zapaséw (jednostkowy koszt) Ku ~rocane koszty utrzymania zapassw Model EOQ pozwala réwniez wyznaczyé moment, w ktérym nalezy zlo- Zyé zaméwienie waupelniajgce zapasy, jak i wielkosé owych zaméwies. W cela okreslenia momentu zlozenia zambwienia (ang. reorder point) koniecana jest informacja dotyezaca czasu, jaki mija od momentu zlozenia zaméwienia do raecrywistego ottzymania zapas6w. Al = yat, +u,xsxyi, +Zb 8 adzie: AL -zapas alarmowy, })~prognoza Sredniego zapotrzebowania na pewien rodzaj zapas6w 3021, oktes realizacji zaméwiei 1, -wspdtezymnik bezpieczeristwa 2°. prognoza sredniego biedu prognozy 3. Strategie zarzadzania zapasami Adaptujac og6lng definicje zarzqdzania, mozna zdefiniowaé zarzadza- nie zapasami jako proces planowania odpowiednich wielkosci tych skladni- kw majatku obrotowego, a nastepnie ich pozyskiwania, sterowania nimi oraz kontroli ich wykorzystania. Zarzadzanie zapasami koncentruje sig na czte- tech zasadniczych kwestiach: + ile jednostele nalezy zaméwié (lub wyprodukowaé) w danym czasie, + Kiedy nalezy zlozyé zaméwienie, + kt6re skladniki zapassw wymagajq szczeg6lne] uwagi, + czy moina zabezpicczyé sig przed warostem koszt6w zapas6w. W awigzku z powyzszym, podstawowym celem zarzqdzania zapasami jest minimalizacja Igcznych kosztéw zapaséw, rozumianyeh jako suma kosz- t6w zwiqzanych z utrzymaniem, tworzeniem i niedoborem zapas6w przy ak- ceptowanym poziomie ryzyka wyczerpania zapasu. Cel tea mode byé osia- gniety przez adpowiedni dobér partii dostawy. Prredsigbiorstwa moga stawiaé rine cele, ktérym stuzyé ma realizowa- nie okreslone} strategii w zakresie zapas6w. Realizowanie okrestonej stcategii coznacza, Ze jest to Swindome, przemyslane dzialanie. Istniejg jednak sytuacje, gdy podejmowane dziatania maja charakter do- raény czy wrecz przypadkowy. Wtedy nie mozna méwié o realizowanin stra- tegii, choé np. dla obserwatora zewnetrznego uzyskane przez przedsigbior- stwo efekty mogg byé ocenione jako charakterystyczne dla danego rodzaju strategii [Szymariski 2007] Moina wyr6inié podstawowe strategie zarzqdzania zapasami: 1) Strafegia defensywna — udzial zapaséw w aktywach i majgtku obro- towym jest wysoki w porswnanin ze srednig w brandy, jednoczesnie glowng, pozyeja w zapasach sq materiaty i wyroby gotowe; 2) Strategia ofensywna —udzial zapas6w w aktywach i majgtku obroto- wym jest niski \w poréwnaniu ze Srednig w branzy, jeduoczesnie glowng pozyeja ‘w zapasach jest produkeja w toku; 3) Strategia umiarkowana — ma charakter posredni migdzy defensyw- nig i ofensywna, 303Przedsigbiorstwa sq zainteresowane, aby realizowaé optymalng strategie 2a- szadzania zapasami. Nie mozna jednoznacznie odpowiedzieé, Kt6ra strategia jest optymalna, wszystko bowiem nalezy wzaleznic od przyjetych kryteriow. W przypadkn przyjecia kryterium kosztéw zwigzanych z zapasami, nalezato- by przyiaé nainizsze laczne koszty zarzadzania zapasami. Gdy kryteritum bedzie siegowy wynik finansowy, przy zalozeni, Ze wSréd kapitatéw stalych domimaje kkapital wlasny, to optymalna bedzie strategia, w ktérej dominowaé bedg zobowia- zania wobec dostawc6w oraz. kapitaly stale. Przyjmujac za kryterium zwigzane z powiekszaniem wartosci, przedsiebiorstwo stara sie ogramiczyé Kapital staly. Take wwiec optymalna z tego punktu widzenia bedzie strategia zblizona do ofensywne} ww zakresie zarzadlzania zarowno zapasami, jak i #rédtami ich finansowania. Warto zanwazyé, Ze niezwykle trudne jest okreslenie w spos6b jednoznacz- nny, czy dana strategia realizowana przez przedsiebiorstwo jest optymalna, tym. bardzie}, Ze realizowane strategie mogq ulegaé zmianie w badanym okresie, a jednoczeSnie konsekwencje podietych w przesclosei decyzji mogq sig pojawié Ww dudo pééniejszym czasie, co oczywiscie utrudnia analize sytuacji 4. Wartosé przedsigbiorstwa W cela ustalenia wartosci przedsiebiorstwa, nalezy 2wiGecié uwage na czyn- niki ja determinyjace. A. Damodaran wartos przedsiebiorstwa oblicza technika DCE (ang. discount cash flow) i jest ona wzalezniona od kosztu Kapital wlasne- go, kosztn zaditzenia i wolne} gotswki opetacyjnej dla przedsiebiorstwa. Zada- niem autora, wolna got6wka jest zalezna od decyzji podejmowanych w obszarze ‘operacyjaym. Obszar ten obejmnje, poza zarzadzaniem aktywami bilansowymi (tewalymi i operacyjnymi), przychody i koszty oraz sprawnosé organizacyjng, kt6- 19 mona rozumie€ jako jeden z elementéw Kapitatu intelektualnego (Rysanek 1). 304Rysunek 1. Czynniki ksztaltujgce wartos¢ przedsigbiorstwa ‘Was nota ogres dn paniiwns =F an Fin ‘rsd: [Seyma ski 2007} Z punktu widzenia gl6wnego celu zarzadzania finansami przedsi¢biorstwa interesujacym wydae sie przeprowadzenie badah dotyczacych wplywu zmiany pozionm zapaséw na wartosé przedsiebiorstwa, W tym celu dokonvjemy za- oder, Ze wartosé przedsiebiorstwa stanowi sume zdyskontowanych wolnych przeply wow stodksw pieniednych dla przedsiebiorstwa (FCF - free cash flow to firm) [z0b, Michalski 2004] os FCFF, (lek) gdzic: V___ -wartosé przedsiebiorstwa FCFF, - wolne przeplywy pienigzne, kt6re przedsiebiorstwo generaje w okresie t k *- koszt kapitata finansujgcego preedsiebiorstwo, reprezentowanego przez stope dyskontowa, v= o Przykiad W pewnym przedsigbiorstwie produkcyjaym roczne zapottzebowanie na podstawowy material do produkeji wynosi 200 000 sztuk, przecigtay okres za- méwienia to 4 dni, Koszty zaméwienia stanowig 29 2, natomiast cena 1 sztuki matetialu r6wna jest 3 zl, prey procentowym udziale kosztu utrzymania zapa- sw - 25%. Efektywna stopa opodatkowania utrzymuje sig na poziomie 20%. Koszt kapitatu finansujgcego przedsigbiorstwo néwna sig 18%. Poziom zapas6w 305bezpieczefistwa to 500 sztuk, wspélczynnik bezpieczeristwa oparty jest na mo- dela klasycznym i wynosi zero. Na podstawie danych przykladu mozna okrestié wplyw ilosei zamawia- nych partii material niezbednego do produkeji, majacego znaczenie dla warto- Sci preedsigbiorstwa. Wyznaczenie optymalnej wielkosci zaméwienia stanowi w zadaniu punkt wyjscia: [2200000329 0,253 Na podstawie uzyskanych danych mozna zatem okreslié ilo&é dostaw w cig- gu roku: 200000 3933 FOO = 3933 satuk =5,81 =51 ~iloS¢ dostaw w ciagu roku Prrecigtny stan zapasw wyniesie: 3933 +500 = 2467 setuk, co praektada sie na 2467x3 = 7401 z1, ktdre pozo- stajg zamuozone w zapasach materialu niezbednego do produkeji Calkowite koszty zapas6w wynoszs; TIC = 20000 29 (= +500) s3x.a5 = 332521 3933 2 Kolejay rok to okreslenie wartosci zapasu alarmowego: _ 200000 365 Al 24+0x5 6V4 +500 = 2962 at W tym miejscu mozna zaproponowaé sprawdzenie koszt6w utrzymania za- pas6w oraz ich poriomu, a dokladniej ksztaltowania sig tych pozyeji w przy- padi realizacji zaméwienia partii materialu po 3700 sztuk lub po 4500 sztuk. ff TIC pip = 22 129 «(3700 500) 3x02 33121 3700 2 TIC ggg = OD s29(40 + soo 10,25 = 3352 2h 4500 2 306W zaproponowanym przypadku calkowite koszty zapas6w sq wigksze. Aby spravvdzié jak odchylenia zaméwier od poziomu optymalnego wptywaja na ryn- kowg wartosé przedsigbiorstwa, nalezy okresti¢ wielkoSé przyrostu koszt6w ATIC yy) = 3331-3325 = 674 52-3325 ATIC 04 7 2h Korzystajac 2 danych przykladu mozna dokonaé obliczefi dotyczacych za- angaowania kapitatu przedsiebiorstwa w zapasy material podstawowego: ( AIN gg 3 220 smn = 34 = (= +500) = 825021 +500) = 7050 AlD Kolejnym krokiem przykladu jest oszacowanie wielkoSei przyrostu Srod. k6w zamrozonych w zapasach: MIN sy = 7050-740) Slt MIN ug, = 8250-7401 = 849 2h Dalsze obliczenia obeimujg wplyw powyzszych zmian na wartosé przedsie~ biorstwa. W tym miejscu nalezy podkreslig, iz zmiana kosztéw w spos6b trwa- fy oddzialuje na preplywy pienigzne przedsiebiorstwa. Zmiana ta w naszym pizykladzie zostata skorygowana o tarcze podatkow9 (I-T), a zmiana zapaséw ww tym konkretnym przypadku jest rozpatrywana jako réwna zmianie kapitatu pracujacego nett. Zatem przyrost wartosci przedsigbiorstwa dla parti dostawy réwnej 3700 setuk i 4500 sztuk wyznaczamy nastepujaco: 6x(1-02) Moy =351- 324 al 08 AVuq, =-849-27801=9.2) 969 1 08 Dia partii dostawy 3700 sztuk materialu wartosé przedsigbiorstwa warosta, co dowodzi, ze model optymalnej wielkosci parti dostawy (EOQ), wykorzysty. ‘wany w procesie zarzqdzania zapasami nie wyznacza optymalnej partii dostawy z pumktu widzenia maksymalizacji finansowych korzySci wiascicieli. Model mi nimalizuje calkowite koszty zapas6w, jednakée wielkoS¢ okteSlona przez model nie jest wielkoScig dostawy, ktéra maksymalizuje wartosé przedsicbiorstwa, 307W Swietle gléwnego celu, jaki stawia przed sobg kadde przedsiebiorstwo, a mianowicie maksymalizacji majatk, partie dostawy materiatt niezbednego do produkeji nalezy wyznaczyé wedlug wzoru: £00 = | ANKE eK 1S 6 WBEOR Pak+Ce(l-T) ° aizie: k — koszt kapitatu finansujgcego przedsiebiorstwo VBEOQ ~ wielkoSé optymalnego zaméwienia, zwiqzana z maksymatizacjg ‘wartosci praedsigbiorstwa Szacowana w ten sposbb wielkosé jednego zaméwienia przedstawia sig na- stepuigco: 2x(I=0,2)x29x200000 3x(0,18+ 0,25x(1 -0,2)) VBEOQ= 1853 sztuk THC yy = 20 29 4( 8S s00)sava.as 3478 al 2853 2 ATIC yg, = 3478-332: ) AN =34{ 5 +500 578021 ) AAIN ys, =5780~7401 = —1621 1 APryg, =1621—158H1=0.2) _ 915, ” O18 Przyrost wartosci przedsigbiorstwa wynosi 919 zi. Realizacjazaméwiet podstawowego materialu produkcji w wysokosei 2500 sztuk oraz 2600 s2tuk pozwoli dokonaé poréwna preyrostu wartosci przedsig- biorstwa oraz wykazaé, ze to wlasnie model VBEOQ jest zwigzany w najwigk- szym stopnitt ze wzrostem wartosci przedsigbiorstwa. TC gg = 20M 99 «| 2500 so0)sax0.as =3632z1 30500 2 TIC sy = 2000 1994 (2 + 500 3025 =3580 zt “600 2 308ATIC spy = 3632-3325 = 307 2A AV yoy =1621—15821=02) _ 919 * 018 dita {2905502 tn -3(2%°+ AAIN yp = 5250-7401 =-2151 aA AAIN soy =5400-7401 = -2001 zt 307x(1-0,2) AV =2151~ 786 2 255x(1-0,2) Powyisze wyliczenia dowodza, 2e przyrost wartosci przedsigbiorstwa, jaki zostat wyznaczony dla zaméwien wielkosci VBEOQ, jest najwyZszy. AV yg) = 2001 868 21 5. Uwagi koficowe Model ekonomiczne} partii dostawy, wykorzystywany w procesie zarza- Azania zapasami, pozwala okreslié ekonomicznie wzasadniong wielkosé partii dostawy, kt6ra zapewnia minimalizacje catkowitych kosztéw zwvigzanych z, g0- spodarkg zapasami. [Rutkowski 2003). Jednakée z punktu widzenia wartosci pizedsiebiorstwa, a doktadnie} maksymalizacji wartosei przedsiebiorstwa, po- dejécie to nie jest najbardziej korzystne [z0b. Michalski 2004}, Poniewaz gléwaym celem, jaki stawia przed soba kaide przedsiebiorstwo jest maksymalizacja majgtku, wszystkie dzialania powinny prowadzié do wzro- stu jego wartosei. Zarzadzajge zapasami: moina réwnied dazyé do realizacji tego celu poprzez modyfikacje modelu EOQ. uwzgledniajgcego maksymaliza- je wartosci praedsigbiorstwa. W praktyce przedsiebiorstwa powinny zwracaé uwage na efektywnosé go- spodarowania zapasami, adyz bledy w zarzadzaniu zapasami moga prowadzié np. do spadku sprzedazy, ezy zawyzania koszt6w, co mode wywolywaé nega- tywne konsekwencje dla wynik6w przedsiebiorstw. 309Kreowanie wartosci przedsiebiorstwa polega min. na tym, aby angazujge Jak najmniej jak najtaiszegzo kapitatn finansowaé dzialalnos operacyjna. Po- wyésza propozycja nie wyczerpuje wszystkich kierunk6w zmian, kt6re byly- by pomocne w kreowanin wartosci preedsiebiorstwa. Jednakze dalszy rozw6j technologii umodliwi w przyszlosci stosowanie bardzie} zaawansowanych roz- wwigzar Literatura 1. Bednarski L., Borowiecki R.. Duraj J, Kurtys E., Wasniewski T., Wer- sty B,, Analion ekonomiczna praedsiebiorsiwa, Wydawnictwo Akade- mii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wroclawi, Wroctaw 2003 2. Coyle J.J, Bardi E. J, Langley C. J. Je, Zarzgdzanie logistyeane, PWE, Warszawa 2002. 3. Damodaran A., Value Creation and Enhancement: Back to the Future, http:/iwww.stern.nyu.edu/~adamodar/New Home Page. 4. Holda A., Rachunkowosé sarzgdcza II, Wydawnictwo Akademii Eko- nomicznej w Krakowie, 2000. 5. Michalski G.. Optymalna wielkos¢ aaméwienia a wartos€ preedsie- biorstwa [w] Czas na pientadz. Zarzadzanie finansami. Klasvezne za- sady'—nowoczesne narzedzia, tom I, Uniwersytet Szczecitiski 2004, 6. Phita W., ted. nauk] Finanse matyeh i srednich przedsiebiorstw, PWE, Warszawa 2004 7. Rutkowski A., Zarzqdzanie finansami, PWE, Warszawa 2003. 8. Sierpiiska M., Wedzki D., Zarzadzanie phnnoscia finansowa w przed- sigbiorstwie, PWN, Warszawa 2001 9, Szymatiski P., Zarzqdzanie majgtkiem obrotow'ym w procesie kreowa- nia wartosci praedsiebiorstwa, Wyd. Petrus, Lédé 2007. 10. Szymariski P, Strategie zarzadzania majgtkiem obrotowym i kapitalem obrotowym brutto na tle cyklu éycia proedsiebiorstwa fw] Zarcadzanie ‘finansami. Cele — organizacja ~ narzedzia. Materialy konferencyjne, red. Zarzecki D., Uniwersytet Szezecitiski, Fundacja Rozwoju Rachnn- kowosci w Polsce, tom IT, Warszawa 2001 11. Tally S. American Standard: Prophet of zero Working Capital, "Fortu- ne” 1994, ne 12 12, Weiss W., Integracyjna rola zaraydzania zapasami, .Logistyka 2003, ntl. 310