Osnovi komunikacija

Odgovori na ispitna pitanja

Sadraj:
1. Nacrtati osnovnu blok emu komunikacionog sistema i ukratko objasniti ulogu svakog bloka. ........ 5
2. ta je signal? Kako se signali dele prema: (a) broju moguih vrednosti znaajnog parametra,
(b) statistikim osobinama. ..................................................................................................................... 5
3. Koja je razlika izmeu diskretnih i digitalnih signala? ta su binarni signali? ..................................... 6
4. ta je Furijeova transformacija? Napisati izraze za Furijeovu transformaciju: (a) periodinog signala,
(b) aperiodinog signala. ......................................................................................................................... 6
5. ta je inverzna Furijeova transformacija? Napisati izraze za inverznu Furijeovu transformaciju:
(a) periodinog signala, (b) aperiodinog signala. .................................................................................. 8
6. ta je korelacija? Napisati izraze za korelaciju: (a) periodinih signala f1(t) i f2(t) ija perioda je T,
(b) aperiodinih signala f1(t) i f2(t) .......................................................................................................... 9
7. ta je konvolucija? Napisati izraze za konvoluciju: (a) periodinih signala f1(t) i f2(t) ija perioda je T,
(b) aperiodinih signala f1(t) i f2(t) ........................................................................................................ 11
8. Kako se sluajni signali opisuju u vremenskom domenu? ta je vrni faktor?.................................. 12
9. ta je funkcije raspodele verovatnoe, a ta funkcije gustine verovatnoe? Navesti vezu izmeu ove
dve funkcije. .......................................................................................................................................... 13
10. Kako se sluajni signali opisuju u frekvencijskom domenu? Kako glasi Viner-Hininova teorema?15
11. Koji sluajni signali su stacionarni? Koji sluajni signali su ergodini? ............................................ 16
12. Koje su osnovne veliine u telekomunikacijama? Zbog ega se koristi logaritamska skala? .......... 16
13. Koje uslove prenosni sistem treba da ispuni da bi bio: (a) vremenski invarijantan, (b) linearan. . 18
14. Zbog ega se vri diskretizovanje kontinualnih signala? Da bismo diskretizovali kontinualni signal,
ta je potrebno da izvrimo? ................................................................................................................. 18
15. Kako glasi teorema o uzorkovanju (odmeravanju, odabiranju)? .................................................... 18
16. Nacrtati sliku i objasniti princip diskretizovanja signala po amplitudi (trenutnim vrednostima).
ta je korak kvantizacije? ...................................................................................................................... 19
17. Koje su osnovne karakteristike signala govora u vremenskom i frekvencijskom domenu? ........... 20
18. Koje su osnovne karakteristike signala muzike u vremenskom i frekvencijskom domenu? ........... 21
19. ta je entropija diskretnog izvora? U kojim jedinicama se izraava entropija? Kolika je maksimalna
entropija binarnog izvora? .................................................................................................................... 22
20. Nacrtati u vremenskom domenu unipolarni binarni signal 10100110: (a) bez povratka na nulu,
(b) sa povratkom na nulu. ..................................................................................................................... 22
21. Nacrtati u vremenskom domenu polarni binarni signal 10100110: (a) bez povratka na nulu,
(b) sa povratkom na nulu. ..................................................................................................................... 22
22. Nacrtati u vremenskom domenu bipolarni binarni signal 10100110: (a) bez povratka na nulu,
(b) sa povratkom na nulu. ..................................................................................................................... 23
23. Nacrtati u vremenskom domenu diferencijalno kodovan binarni signal 10100110. ...................... 23
24. Nacrtati u vremenskom domenu M-arni signal 3, 1, -1, -3. Koliko je binarnih cifri potrebno za
numerisanje svakog nivoa? ................................................................................................................... 23
25. Nacrtati detaljnu blok emu komunikacionog sistema. .................................................................. 24
26. ta je zadatak statistikog kodovanja? ............................................................................................ 24
27. Koje uslove treba da ispuni statistiki kod da bi bio kompaktan? .................................................. 24
28. ta je zadatak zatitnog kodovanja? ............................................................................................... 24

29. Koje dve klase zatitnih kodova se najee koriste? Navesti princip rada za svaku od
ove dve klase. ........................................................................................................................................ 25
30. ta se podrazumeva pod prenosom signala u osnovnom opsegu? ................................................ 25
31. Napisati izraz za kapacitet kanala. Izraunati kapacitet kanala irine B=1kHz ukoliko je odnos
signal/um: (a) S/N=1, (b) S/N=15. ....................................................................................................... 25
32. ta je modulacija? ta je zadatak modulacije? ................................................................................ 26
33. Zato je modulacija potrebna? ........................................................................................................ 26
34. Navesti tri osnovna tipa modulacije. Objasniti razliku izmeu njih. ............................................... 27
35. Navesti osnovne tipove amplitudske modulacije............................................................................ 27
36. Nacrtati blok emu amplitudskog modulatora................................................................................ 28
37. Nacrtati karakteristine signale (analogni moduliui signal, nosilac, modulisani signal)
konvencionalne amplitudske modulacije. ............................................................................................. 28
38. Nacrtati i objasniti transformaciju spektra moduliueg signala pri AM-2BO modulaciji............... 29
39. Koji sklopovi se koriste za realizaciju AM modulacije?.................................................................... 30
40. Nacrtati detektor anvelope i objasniti negov princip rada.............................................................. 31
41. Nacrtati karakteristine signale (binarni moduliui signal, nosilac, modulisani signal) digitalne
amplitudske modulacije (ASK). .............................................................................................................. 32
42. Objasniti postupak ugaone modulacije? Koji tipovi ugaone modulacije postoje? ......................... 32
43. Nacrtati blok emu frekvencijskog modulatora. ............................................................................. 33
44. Objasniti princip rada frekvencijskog demodulatora. ..................................................................... 34
45. Prikazati QPSK signal u faznom prostoru. ....................................................................................... 35
46. Objasniti razliku izmeu FSK i MSK signala. .................................................................................... 35
47. ta se podrazumeva pod viestrukim pristupom komunikacionim resursima? Koje vrste
viestrukog pristupa postoje? ............................................................................................................... 36
48. Objasniti razliku izmeu paralelnog i serijskog prenosa podataka. ................................................ 38
49. ta je um? Koje vrste uma postoje? ta su smetnje?................................................................... 38
50. ta je prenosna funkcija sistema? Koje zahteve treba da zadovolji prenosna funkcija da bi prenos
bio idealan? ........................................................................................................................................... 38
51. Koje vrste izoblienja signala u prenosu postoje?........................................................................... 39
52. Kako irina propusnog opsega utie na oblik binarnog signala na izlazu sistema za prenos?
ta je Nikvistova brzina?........................................................................................................................ 40
53. ta je intersimbolska interferencija? Koje uslove treba da zadovolje amplitudska i fazna
karakteristika prenosne funkcije da ne bi dolo do intersimbolske interferencije? ............................. 41
54. Nacrtati osnovnu strukturu raunarske mree. .............................................................................. 42
55. ta je komutiranje? ta je komutaciono polje?............................................................................... 42
56. Navesti tri glavne etape komunikacije dva terminala. .................................................................... 42
57. Navesti etiri osnovne topologije lokalne raunarske mree. ........................................................ 43
57. Navesti tri osnovna protokola u lokalnim raunarskim mreama. Kako se povezuju lokalne
raunarske mree? ................................................................................................................................ 43
59. Nacrtati strukturu rama neke lokalne raunarske mree. .............................................................. 43
60. ta je telematika? Navesti osnovne telematske usluge. ................................................................. 44

1. Nacrtati osnovnu blok emu komunikacionog sistema i ukratko

objasniti ulogu svakog bloka.

Izvor informacija raspolae konanim brojem moguih poruka, a alje samo neke od tih poruka, pri
emu korisnik zna sve mogue poruke, ali ne zna koja e biti poslata.
Predajnik je elektrini sklop koji izabranu poruku pretvara u elektrini signal. Signal je elektrini
ekvivalent poruke.
Linija veze predstavlja sredinu kroz koju se signal prenosi od predajnika do prijemnika.
Moe biti: ica - kablovski prenos; radio (slobodan prostor) beini prenos.
Prijemnik je elektrini ureaj koji primljeni signal pretvara u poruku.
Korisnik je ovjek ili ureaj kome je poruka namjenjena, a kanalom se nazivaju predajnik, linija veze i
prijemnik zajedno.
um je sluajna pojava elektrine prirode koja se na razliite naine manifestuje pri prenosu signala, i
na taj nain moe uticati na oblik signala koji dolazi od predajnika.
um moe biti:
- Aditivni: () = () + ()
- Multiplikativni: () = () (),
gdje je sa () predstavljena sluajna vremenska funkcija koja karakterie um.
Na osnovu primljenog signala o tome koji je signal bio poslat moe se odluiti samo na osnovu
vjerovatnoe.

2. ta je signal? Kako se signali dele prema: (a) broju moguih

vrednosti znaajnog parametra, (b) statistikim osobinama.
Signali predstavljaju namjerno izazvane elektrine procese koji u sebi nose (sadre) eljenu poruku.
a) Prema broju moguih vrijednosti znaajnog parametra signala u vremenu dijele se na: Kontinualne
signale i Diskretne signale.
Kontinualni signali se pojavljuju u vremenu tako to se u svakom trenutku signal karakterie jednom
vrijednou karakteristine veliine koja pripada skupu neogranienog broja razliitih moguih
vrijednosti, pri emu taj skup ima maksimalnu i minimalnu vrjednost. Kada je rije o signalima, termin
kontinualan nije u matematikom smislu, ve znai da veliina moe imati bilo koju vrijednosti
izmeu Umin i Umax.
Diskretni signali se pojavljuju u vremenu kao nizovi vremenski odvojenih elemenata od kojih je svaki
okarakterisan nekom vrijednou iz konanog skupa razliitih vrijednosti.

b) Prema statistikim osobinama znaajnog parametra signali se dijele na: Deterministike signale i
Sluajne signale.
Deterministiki signali su oni koji se mogu opisati deterministikim vremenskim funkcijama. To su
one funkcije za koje je poznat analitiki izraz i koje jedanput date, precizno i tano specificiraju signal
u budunosti.
Sluajni signali su oni signali koji se opisuju sluajnim vremenskim funkcijama. Njihova vrijednost u
budunosti ne moe tano da se predvidi.

3. Koja je razlika izmeu diskretnih i digitalnih signala? ta su binarni

signali?
Digitalni signali su PODGRUPA diskretnih signala, u kojima se prenose samo brojevi (en. digit broj,
cifra) koji su pridrueni svakom od simbola, tj. svakoj od vrijednosti iz konanog skupa vrijednosti
znaajnog parametra.
Binarni signali su podgrupa digitalnih signala, u kojima se prenose samo dva broja, 0 i 1. Odreena
kombinacija ovih signala sa dva stanja predstavlja odgovarajui simbol.

4. ta je Furijeova transformacija? Napisati izraze za Furijeovu

transformaciju: (a) periodinog signala, (b) aperiodinog signala.
Kako se deterministiki signali dijele na periodine i aperiodine signale, u skladu sa tim koristimo
Furijeove redove za analizu periodinih, i Furijeovu transformaciju za analizu aperiodinih signala.
Iako su ovo, strogo matematiki, dva razliita pojma, esto ih oboje nazivamo samo Furijeovom
transformacijom.
Razvoj u Furijeov red je matematika operacija kojom se periodina funkcija (odnosno periodini
signal) razlae na svoje spektralne komponente radi jednostavnije harmonijske analize. Na taj nain,
umjesto date periodine funkcije predstavljene u vremenskom domenu, dobijamo njenu sliku u
frekvencijskom domenu. Ova funkcija je sada okarakterisana sumom prostoperiodinih funkcija ije
su amplitude i faze razliite, a frekvencije svake od njih predstavljaju cjelobrojni umnoak osnovne
frekvencije razlagane funkcije. Iako postoji beskonano mnogo takvih lanova Furijeovog reda,
nekoliko prvih se esto uzimaju kao korisna aproksimacija.
U skladu sa definicijom Furijeove transformacije aperiodinih signala, zamislimo da imamo neki
sloen periodian talasni oblik. Kada bi se perioda T poveavala, amplitude predstavljene Furijeovim
redom bi se smanjivale, a isto tako i razlike izmeu frekvencija harmonijskih komponenti bi se
smanjivale, pa bi spektralne slike postajale sve gue. Konano, ako T->, ostaje samo jedan jedini
impuls, pa dobijamo aperiodini signal, a time i kontinualnu krivu koja predstavlja spektralnu sliku,
odnosno zavisnost relativne amplitude od frekvencije, pri emu sve ovo to smo rekli za amplitudski,
vai i za fazni spektar. Ovaj postupak se obavlja pomou Furijeovog integrala, koji predstavlja granini
proces razvijanja u red funkcije ija osnovna frekvencija postaje ravna nuli. U skladu sa onim to je
reeno, Furijeovu transformaciju moemo definisati kao linearan operator (preslikavanje) funkcije u
funkciju koji nam omoguava da razdjelimo neprekidne aperiodine funkcije (signale) u neprekidni
spektar.
Poznavanje Furijeove transformacije je potreban i dovoljan uslov da se odrede i amplitude i fazni
stavovi pojedinih harmonika, tj. da se funkcija jednoznano odredi.

a) Ako za neku funkciju (signal) () vrijedi

() = ( + ),

gdje je T period signala, za njega kaemo da je periodian. Ako takav signal ispunjava uslov

1 2 2
() <

2

onda se za ovaj signal kae da je signal konane snage, i on se moe predstaviti Furijeovim redom.
i. Prvi oblik

gdje su:

0
() =
+ ( cos 0 + sin 0 )
2
=1

0 = - osnovna kruna frekvencija

- redni broj harmonika

i - koeficijenti Furijeovog reda definisani sa:

2 2
= () cos 0 , = 0,1,2,
T

ii. Drugi oblik

2
() sin 0 , = 0,1,2,
T
2

0
() =
+ cos(0 + )
2

gdje su:

= 2 + 2 i
=

=1

iii. Trei (Kompleksni) oblik najee se koristi

+

gdje je

() = e 0
=

= ( ), = 0, 1, 2,
2
Furijeov kompleksni spektar koji predstavlja Furijeovu transformaciju periodine funkcije
():

1 2
= ()e 0
T
2

Za ovaj oblik Fureijeovog reda vrijede sledee relacije:

= | |e
amplitudski spektar
fazni spektar

| | = = 2 + 2 ,
2
2

| | = | |,

b) Ako je za neku aperiodinu funkciju (signal) () ispunjen uslov

2 () <

moemo je predstaviti Furijeovom transfomacijom:

pri emu je

() = () ,

() = |()|e ()

() spektralna gustina amplituda

() spektralna gustina faza

5. ta je inverzna Furijeova transformacija? Napisati izraze za

inverznu Furijeovu transformaciju: (a) periodinog signala,
(b) aperiodinog signala.
Inverzna Furijeova transformacija je operacija kojom se obavlja sinteza kompleksnog spektra iz
frekvencijskog domena u vremenski domen.
a) Izraz za inverznu Furijeovu transformaciju periodinog signala:
+

() = e 0 ,
=

(1)

gdje je Furijeov kompleksni spektar (Furijeovu transformacija) periodinog signala definisan sa:

1 2
= ()e 0 .
T
2

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par periodine funkcije f(t).

(2)

b) Izraz za inverznu Furijeovu transformaciju aperiodinog signala:

() =

1 +
() e ,
2

gdje je () Furijeova transformacija aperiodinog signala definisana sa:

() = () ,

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par aperiodine funkcije f(t).

(1)

(2)

6. ta je korelacija? Napisati izraze za korelaciju: (a) periodinih

signala f1(t) i f2(t) ija perioda je T, (b) aperiodinih signala f1(t) i f2(t)
Korelacija (lat. con sa, relatio odnos) u uem smislu predstavlja mjeru slinosti izmeu dva
signala. Posmatrano u irem smislu, korelacija predstavlja suodnos, tj. meusobnu povezanost
izmeu razliitih pojava predstavljenih vrijednostima dvaju promjenljivih. Pri tome, povezanost se
odnosi na mogunost da se sa odreenom tanou predvidi vrijednost jedne promjenljive na osnovu
saznanja o vrijednosti druge promjenljive.
a) Neka su data dva periodina signala:
1 () = 1 ( + ), 2 () = 2 ( + ).

Njihove Furijeove transformacije su:

1

1 2
= 1 ()e 0 ,
T

Korelacija ovih signala se definie kao:

1 2
= 2 ()e 0 .
T
2

1 2
12 () = 1 () 2 ( + ) ,
T
2

gdje je kontinualan pomjeraj izmeu ovedvije funkcije (signala) koji ne zavisi od t i za koji vai
< < +.
S obzirom na izraze za Furijeovu transformaciju signala 1 () i 1 (), izraz za korelaciju moemo
zapisati u obliku:
+

12 () = 1 2 e 0 ,
=

gdje je

12 (0 ) = 1 2

spektar unakrsne snage.

1 2
= 12 () 0 ,
T
2

(1)
(2)

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par i ine teoremu o korelaciji periodinih signala.
Ako je 1 () = 2 () = (), dolazi do autokorelacije:

1 2
11 () = () ( + ) ,
T
2
koju moemo zapisati i na sledei nain:
+

11 () = e
=

= | |2 e 0 ,
=

(1)

gdje je
11 (0 ) = | |2 =

spektar snage.

1 2
() 0 ,
T 11
2

(2)

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par i ine teoremu o autokorelaciji periodinih
signala.
Potrebno je rei da je autokorelaciona funkcija parna stoga vrijedi:
11 () = 11 (),

pri emu je spektar snage uvijek realna funkcija, dok je spektar unakrsne snage u optem sluaju
kompleksna funkcija.
b) Neka su data dva aperiodina signala 1 () i 2 ().
Njihove Furijeove transformacije su:
+

1 () =

1 () ,

Korelacija ovih signala se definie kao:

12 () =

2 () =

2 () .

1 () 2 ( + ) ,

gdje je kontinualan pomjeraj izmeu ovedvije funkcije (signala) koji ne zavisi od t i za koji vai
< < +.
S obzirom na izraze za Furijeovu transformaciju signala 1 () i 1 (), izraz za korelaciju moemo
zapisati u obliku:
12 () =

gdje je

1 +
() 2 () ,
2 1
+

1 () 2 () =

12 () .

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par i ine teoremu o korelaciji aperiodinih
signala.

(1)
(2)

Ako je 1 () = 2 () = (), dolazi do autokorelacije:

+

11 () =

koju moemo zapisati i na sledei nain:

11 () =

() ( + ) ,

1 +
1 +
() () , =
|()|2 ,
2
2

10

(1)

gdje je

11 () = |()|2 =

spektralna gustina energije aperiodinog signala.

11 () ,

(2)

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par i ine teoremu o autokorelaciji aperiodinih
signala.
Potrebno je rei da je autokorelaciona funkcija aperiodinih signala parna: 11 () = 11 ().

7. ta je konvolucija? Napisati izraze za konvoluciju: (a) periodinih

signala f1(t) i f2(t) ija perioda je T, (b) aperiodinih signala f1(t) i f2(t)

Konvolucija (lat. con sa, voluto izokrenuti) slino korelaciji predstavlja meusobnu povezanost
izmeu dvije pojave predstavljene vrijednostima dvaju promjenljivih. Ako pretpostavimo predstavu
pomou funkcija, odnosno signala, za razliku od korelacije, kod konvolucije je jedna funkcija
pomjerena u vremenu, nakon ega se umjesto takve funkcije uzima, geometrijski reeno, njezin lik
koji je simetrian u odnosu na ordinatu (reflektovan lik, lik u ogledalu). Tako da ako imamo funkciju
2 (), nakon pomjeranja u vremenu imamo 2 ( + ), a uzimamo funkciju 2 ( ), i posmatramo
meusobni odnos te funkcije i funkcije 1 () koja je ostala netaknuta.

Ilustracija funkcije ( )

a) Opti izraz za konvoluciju dva periodina signala 1 () = 1 ( + ) i 2 () = 2 ( + ):

1 2
12 () = 1 () 2 ( t) .
T
2

Teorema o konvoluciji periodinih signala:

12 () = 1 2 e 0 ,
=

1 2

1 2
= 12 () 0 ,
T
2

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par, pri emu je 12 () = 21 ().

11

(1)
(2)

b) Za aperiodine signale 1 () i 2 () izraz za konvoluciju je dat sa:

+

12 () =

Teorema o konvoluciji aperiodinih signala:

12 () =

gdje je

1 () 2 ( t) .

1 +
() 2 () ,
2 1
+

1 () 2 () =

12 () ,

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Furijeov transformacioni par, pri emu je 12 () = 21 () i

12 () = 1 ()

(1)
(2)

2 ().

8. Kako se sluajni signali opisuju u vremenskom domenu? ta je vrni

faktor?
Sluajni signali u vremenskom domenu se opisuju sluajnim vremenskim funkcijama, pomou teorije
vjerovatnoe i statistike. Njihova vrijednost u budunosti ne moe jednoznano da se odredi.
Posmatrajmo sluajni signal () u vremenskom domenu:

Sluajne signale moemo specificirati na sledee naine:

1. Nain: Srednja vrijednost sluajnog signala Prvi moment

() =

+
1 0
() = () = = {},
0 0

gdje je () funkcija gustine vjerovatnoe.

12

2. Nain: Srednjekvadratna vrijednost sluajnog signala Drugi moment

+
1 0 2
2 () =

() = 2 () = { 2 }

0 0

U optem sluaju imamo N-ti moment

() =

+
1 0
() = () = { },
0 0

i Centralni moment tj. Varijansu koja predstavlja mjeru snage sluajnosti:

+

() = {( )2 } =

3. Nain: Vrna vrijednost

( )2 () = 2

U vezi sa pojmom vrne vrijednosti imamo pojam vrnog faktora , koji predstavlja odnos neke
unaprijed zadane vrijednosti signala (obino napona) = koja moe biti prevaziena u [%]
posmatranog vremena, i efektivne vrijednosti signala . Ta vrijednost se naziva vrna
vrijednost:
( )()

[%] =
,
=
.

Ako posmatramo primjer na slici, i uzmemo = , imamo da je

pa je

()

= 1 + 2 , i

[%] =

= 0,

1 + 2
.
0

9. ta je funkcije raspodele verovatnoe, a ta funkcije gustine

verovatnoe? Navesti vezu izmeu ove dve funkcije.
Posmatrajmo sluajni signal () iz prethodnog zadatka u vremenskom domenu:

13

Neka je sa 0 oznaen interval posmatranja sluajnog signala x(t), koji je dovoljno dugaak da se sve
mogue vrijednosti amplitude jave bar jednom. Vjerovatnoa da e trenutna vrijednost signala x(t)
(oznaimo je sa x) biti manja ili jednaka od amplitude X je data sa
( ) =

=1 ,
0
0

= .

Analogno je vjerovatnoa da e x biti manje ili jednako od X data sa:

( ) =

.
0

Ako sada nacrtamo dijagram koji predstavlja kako zavisi ( ) od neke specificirane vrijednosti
amplitude X, gdje je X bilo koja od razliitih vrijednosti amplituda 1 , 2 , iz intervala
( , ), gdje su i minimalna i maksimalna vrijednost amplitude u intervalu 0
dobijamo:

Dobijena kriva ( ), koja predstavlja relativan iznos vremena intervala 0 u kome je ,

naziva se krivom raspodjele amplituda sluajnog signala (), dok se sama veliina ( ) naziva
funkcijom raspodjele vjerovatnoe.
Posmatrajmo sada x u intervalu + . Imamo
odakle je

= ( + ) = ( + ) ( ),

( + ) ( )
= lim
=
= ().
0
0

lim

U stvari, sada je specificirana vrijednost X postala promjenljiva x, pa moe da se pie

() =

14

(1)

gdje je () funkcija gustine vjerovatnoe, koja odreuje vjerovatnou da se sluajna promjenljiva

(sluajno odabrana amplituda signala x(t)) pojavi u odreenom trenutku.
Imamo i da je

(1 2 ) = () ,
1

gdje dati izraz predstavlja relativan iznos vremena iz intervala 0 u kojem je vrijednost signala x(t)
izmeu 1 i 2 , pri emu je

( ) =

(2)

() = 1.

Izrazi (1) i (2) predstavljaju vezu izmeu funkcije raspodjele vjerovatnoe i funkcije gustine
vjerovatnoe.

10. Kako se sluajni signali opisuju u frekvencijskom domenu? Kako

glasi Viner-Hininova teorema?
Sluajni signali se u frekvencijskom domenu opisuju spektralnom gustinom srednje snage sluajnog
signala, koja se dobija Furijeovom transformaciom autokorelacione funkcije sluajnog signala.
Meutim, da bismo ovo izvrili, moramo uvesti odreene aproksimacije. Posmatrajmo sluajan signal
() u vremenskom domenu:

Ako definiemo signal () kao:

(), ||
2
() =

0, || >
2
i ako za njega vai sledei uslov:

2 () =

15

2 () < ,

tj. ako je on signal konane snage, onda moemo izvriti njegovu Furijeovu transformaciju:
() = { ()},

a samim tim i odrediti njegovu autokorelacionu funkciju, pa imamo:

11 () =

1 +
S ()
2 11
+

11 () =

11 () ,

gdje je 11 () spektralna gustina srednje snage sluajnog signala.

(1)
(2)

Izrazi (1) i (2) predstavljaju Viner-Hininovu teoremu:

Autokorelaciona funkcija i spektralna gustina srednje snage sluajnog signala obrazuju

Furijeov transformacioni par.

11. Koji sluajni signali su stacionarni? Koji sluajni signali su

ergodini?
Sluajan signal je stacionaran ako su njegove statistike karakteristike nezavisne od intervala
posmatranja.
Sluajan proces je ergodian ako njegove statistike karakteristike mogu da se odrede na osnovu
jednog lana ansambla.
Pod pojmom statistikog ansambla podrazumijevamo beskonaan skup sluajnih signala stvoren od
beskonano mnogo identinih mehanizama pod identinim uslovima tokom beskonano dugog
vremena. Jedan konkretan sluajan signal se pri tom zove lan ansambla.

12. Koje su osnovne veliine u telekomunikacijama? Zbog ega se

koristi logaritamska skala?
Osnovne fizike veliijne koje se koriste u telekomunikacijama su: snaga, napon i struja. Ako
govorimo uopteno o funkciji (), ona zapravo predstavlja funkciju snage () (trenutnu vrijednost
snage), funkciju napona () (trenutnu vrijednost napona) ili funkciju struje () (trenutnu vrijednost
struje).
S obzirom na to da je u telekomunikacijama rije o prenosu, obino posmatramo odnos dvije od ovih
veliina ija je priroda ista, tako to posmatramo odnos , , i neke unaprijed odabrane vrijednosti
0 , 0 , 0 koje uzimamo kao referentne vrijednosti, pri emu je:

2
2
= = .
0
0
0

Pokazalo se da je poeljno posmatrati logartitam ovih odnosa, pa se esto u telekomunikacijama

koristi logaritamska skala.

16

Postoji nekoliko razloga za to:

1) Mnoge izvedene relacije za odnos snage signala na ulazu i izlazu nekog sklopa prirodno e se
pojaviti u logaritamskoj, odnosno eksponencijalnoj formi.
2) Ako se upotrijebe logaritamski odnosi, operie se sa kraim, a ne sa mnogocifrenim brojevima.
3) Ako je potrebno ove odnose mnoiti ili dijeliti, te operacije se, upotrebom logaritamske skale,
svode na prostije operacije sabiranja i oduzimanja.
Dakle, ako uvedemo logaritamsku skalu, imamo sledee odnose:
10

= 20
= 20 , []
0
0
0

10

= 20
= 20 , []
0
0
0

gdje je dB decibel i N Neper, pri emu je njihov odnos dat sa:

1 = 0,115 ,
1 = 8,686 .

U telekomunikacijama se esto koristi i pojam apsolutnog nivoa, koji predstavlja logaritamski odnos
, , i unaprijed odabrane referentne vrijednosti 0 , 0 , 0 . Definiimo referentne vrijednosti na
sledei nain:
0 = 1,5 []
0 = 600 [] unutranja otpornost
= 600 [] potroa
0 = 0,775 []
0 = 1,29 []
0 = 1 []
S obzirom na ovako definisane referentne vrijednosti imamo:
1) Apsolutni nivo snage

2) Apsolutni nivo napona

= 10

3) Apsolutni nivo struje

= 20
= 20

4) Apsolutni nivo elektrinog polja

[ ],
1 []

[ ],
0,775 []

[ ],
1,29 []

= 10

17

13. Koje uslove prenosni sistem treba da ispuni da bi bio:

(a) vremenski invarijantan, (b) linearan.
Posmatrajmo sledei prenosni sistem

gdje su:
() pobuda, uzrok, eksitacija
() odziv, posljedica
operator koji definie pravilo po
kojem se () preslikava u ()
(prenosna funkcija)

Ovo moemo zapisati kao: () = {()}.

S obzirom na uvedene pojmove, imamo sledee definicije:

a) Prenosni sistem je vremenski invarijantan ako vremenski pomak (kanjenje ili prednjaenje)
ulaznog signala uzrokuje isti vremenski pomak u izlaznom signalu:
( ) = {( )}.

b) Prenosni sistem je linearan ako za njega vai zakon superpozicije, tj. ako operator zadovoljava
aditivnost i homogenost:
1 1 () + 2 2 () = 1 {1 ()} + 2 {2 ()} = {1 1 () + 2 2 ()},

pri emu je linearan operator i gdje su 1 () = {1 ()} i 2 () = {2 ()}.

Fiziki reeno, linearan prenosni sistem obezbjeuje da napon ili struja na njegovom ulazu budu
direktno proporcionalni naponu ili struji na ulazu u sistem.

14. Zbog ega se vri diskretizovanje kontinualnih signala? Da bismo

diskretizovali kontinualni signal, ta je potrebno da izvrimo?
Postupkom diskretizovanja kontinualnih signala vri se prevoenje kontinualnih signala u diskretne
signale koji se lake oitavaju, obrauju, memoriu i interpretiraju u odnosu na kontinualne, a pri
tome su manje osjetljivi na smetnje i umove.
Da bismo diskretizovali kontinualni signal, a da se pri tome ne okrnje njegove osobine koje ima kao
nosilac poruke, potrebno je obaviti:
1) Diskretizaciju po vremenu (uzorkovanje, odmjeravanje, odabiranje, sampling)
2) Diskretizaciju po trenutnim vrijednostima signala, odnosno po amplitudi (kvantovanje,
quantisation)

15. Kako glasi teorema o uzorkovanju (odmeravanju, odabiranju)?

Ako kontinualna vremenska funkcija f(t) ima spektar koji se nalazi u opsegu frekvencija od 0 do fm,
onda je ta funkcija definisana u potpunosti svojim diskretnim vrijednostima uzetim u takama na
apscisi koje obrazuju ekvidistantan niz iji je interval
1
= +1 =
.
2
Veliina se naziva period uzorkovanja, a njena reciprona vrijednost frekvencija uzorkovanja.

18

16. Nacrtati sliku i objasniti princip diskretizovanja signala po

amplitudi (trenutnim vrednostima). ta je korak kvantizacije?

1-8 kvantizacioni nivoi (klase kvantizacije)

000-111 odgovarajue kodne rijei
Kod kontinualnih signala, izmeu njihove minimalne i maksimalne vrijednosti imamo beskonaan
skup moguih razliitih vrijednosti amplitude. Da bismo ovaj beskonani skup sveli na konaan broj,
neophodno je izvriti diskretizaciju po trenutnim vrijednostima amplitude (kvantizaciju):
Ako je prilikom diskretizacije dozovljena greka od , onda se trenutna vrijednost signala
koja se nalazi u intervalu
() () () +
reprodukuje kao ().

Veliina 2 naziva se korak diskretizacije ili korak kvantizacije, a ukupan broj klasa kvantizacije
(kvantizacionih nivoa) odreen je izrazom:
=

.
2

Ukoliko je dozvoljena greka ista za svaki kvantizacioni nivo, radi se o uniformnoj kvantizaciji, i
prethodni izraz vrijedi samo za uniformnu kvantizaciju. Ovo je potrebno napomenuti, jer postoje
sistemi sa neuniformnom kvantizaciom kod kojih je za razliite kvantizacione nivoe dozvoljena
razliita greka kvantizacije, i takvi sistemi se ponekad koriste da bi se optimizovao prenos (recimo
pojavljivanje nekih trenutnih vrijednosti signala je mnogo vjerovatnije nego nekih drugih).
Sabirajui sve kvadratne greke iz q intervala kvantizacije (q klasa kvantizacije) dobija se
srednjekvadratna greka usljed kvantizacije, odnosno um kvantizacije.
Ako svakom kvantizacionom nivou pridruimo neki broj, kaemo da je izvrena digitalizacija signala.
Otuda se kae da se pri prenosu digitalnih signala ustvari prenose brojevi.

19

17. Koje su osnovne karakteristike signala govora u vremenskom i

frekvencijskom domenu?
Da bi se utvrdile karakteristike signala govora, bilo je potrebno izvriti mnogo statistikih
eksperimenata. Jedan od njih koji je utvrdio karakteristike spektralne efikasnosti signala govora jeste
ispitivanje srednje snage kontinualnog govora, proputenog kroz NF i VF filtre sa promjenljivom
graninom frekvencijom .
Sklop:

Izraz za snagu govora:

Flitri:

( )
=

=1

Rezultat eksperimenta: zavisnost srednje snage govora od granine frekvencije :

Zakljuak je da 83% snage govora nose frekvencije od 0-1000 [Hz], pa moemo rei da komponente
niih frekvencija nose snagu.
Nakon ovoga je ispitivana razumljivost na istom sklopu, tako to je govornik izgovarao besmislene
slogove, a slualac na izlazu pokuavao da ih razumije.
Rezultat eksperimenta: zavisnost razmuljivosti od granine frekvencije :

Zakljuak je da komponente viih frekvencija nose razumljivost.

20

Takoe, ustanovljeno je da je nepotrebno prenositi komponente veoma niskih frekvencija zbog slabe
razumljivosti, dok one veoma visokih vrekvencija su neefikasne u pogledu snage.
Stoga ITU-T je usvojio da je propisani frekvencijski opseg za govor:
( ) [].

Ako posmatramo signal govora u vremenskom domenu, interesuje nas intenzitet govornih signala.
Posmatrajmo grafik koji prikazuje trenutnu snagu govornog signala:

Ustanovljeni su sledei statistiki podaci:

1) Srednja snaga govora: 0 1[]

2) Vrna snaga na 1%: 1% 1600[]

3) Dinamika jednog govornika: 40[], definie se kao:

=

gdje se slogovna govorna snaga definie u stotom dijelu sekunde.

18. Koje su osnovne karakteristike signala muzike u vremenskom i

frekvencijskom domenu?
ITU-T je usvojio da je propisani frekvencijski opseg za muziku:
( ) [],

i na ovim frekvencijama je signal muzike spektralno najefikasniji.

Osnovne karakteristike u pogledu intenziteta signala:
1) Dinamika simfonijskog orkestra: 70[],

2) Apsolutni nivo napona muzikih signala: +9[ ]

21

19. ta je entropija diskretnog izvora? U kojim jedinicama se izraava

entropija? Kolika je maksimalna entropija binarnog izvora?
Entropija diskretnog izvora () predstavlja srednju vrijednost koliine informacija ( ) u okviru
alfabeta od m razliitih simbola koji karakterie dati diskretni izvor S:
m

i=1

i=1

() = {( )} = ( )( ) = ( )2 ( )

Mjerna jedinica je bit po simbolu , odnosno Shannon po simbolu .

Kako je za binarni izvor m=2, i kako je entropija maksimalna kada su svi simboli jednako vjerovatni
1
imamo ( ) = 2 , pa je
m

i=1

i=1

1
1 1
1
( ) = ( )2 ( ) = 2 = = 1.
2
2 2
2

20. Nacrtati u vremenskom domenu unipolarni binarni signal

10100110: (a) bez povratka na nulu, (b) sa povratkom na nulu.

21. Nacrtati u vremenskom domenu polarni binarni signal 10100110:

(a) bez povratka na nulu, (b) sa povratkom na nulu.

22

22. Nacrtati u vremenskom domenu bipolarni binarni signal

10100110: (a) bez povratka na nulu, (b) sa povratkom na nulu.

23. Nacrtati u vremenskom domenu diferencijalno kodovan binarni

signal 10100110.
Diferencijalno kodovan binarni signal se formira
na sledei nain:
- Svakoj nuli u originalnom binarnom nizu
odgovara promjenjeno stanje u diferencijalno
kodovanom nizu u odnosu na prethodni interval.
- Svakoj jedinici iz originalnog niza u ovom nizu
odgovara nepromjenjeno stanje u odnosu na
prethodni interval.
- U ovom sluaju smo pretpostavili da je
poslednja vrijednost prije poetka datog signala
(10100110) bila jedan.

24. Nacrtati u vremenskom domenu M-arni signal 3, 1, -1, -3. Koliko je

binarnih cifri potrebno za numerisanje svakog nivoa?
Broj cifri potrebnih za numerisanje svakog nivoa
se dobija na osnovu izraza
= .
U ovom sluaju je:
= 4 = 2,
jer je M=4, tj imamo 4 nivoa:
1
2
3
4

23

= 3 00
= 1 01
= 1 10
= 3 11

25. Nacrtati detaljnu blok emu komunikacionog sistema.

26. ta je zadatak statistikog kodovanja?

Zadatak statistikog kodovanja je da se informacija koju emituje izvor (digitalni) ili koja se dobija na
izlazu A/D konvertora (ako je izvor analogni) ekonomino predstavi (koduje) simbolima koji e je
prenositi kroz telekomunikacioni kanal.

27. Koje uslove treba da ispuni statistiki kod da bi bio kompaktan?

Kod je kompaktan (optimalan za jedan izvor) ako je njegova srednja duina kodne rijei manja ili
jednaka od srednje duine kodne rijei svih ostalih trenutnih kodova za isti izvor i istu kodnu listu.
U vezi sa ovim imamo sledee pojmove:
Kodovanje je preslikavanje niza simbola liste izvora ili alfabeta izvora u niz simbola kodne liste. Ovi
nizovi se zovu kodne rijei. Broj kodnih simbola u kodnoj rijei se zove duina kodne rijei.

Ukoliko se kod ne moe trenutno dekodovati kaemo da nije trenutan. Potreban i dovoljan uslov da
kod bude trenutan je da nijedna cijela kodna rije ne bude prefiks neke druge kodne rijei.

28. ta je zadatak zatitnog kodovanja?

Zadatak zatitnog kodovanja je se binarna povorka koja predstavlja poruku koju emituje izvor, ili koja
se dobija na izlazu statistikog kodera, koduje onim zatitinim kodom koji uvodi najmanje mogue
poveanje prosjene duine kodnih rijei u odnosu na prosjenu duinu poruka i koji osigurava
minimalnu greku u donoenju odluke na mjestu prijema o tome koja je od moguih poruka bila
poslata, tj. minimalnu vjerovatnou da greke simbola zatitno kodovane poruke ostanu neotkrivene.

24

29. Koje dve klase zatitnih kodova se najee koriste? Navesti

princip rada za svaku od ove dve klase.
U praksi se najee koriste dvije klase kodova: blok kodovi i konvolucioni kodovi.
Kod blok kodova binarna povorka koja predstavlja poruku je izdjeljena u blokove od k bita, gdje je k
duina bloka. Svaki od tih blokova je zamjenjen kodnom rijei od m bita, gdje je m>k. Na predaji
moemo imati 2k razliitih rijei, jer imamo k informacionih bita, a svaki moe imati dvije
informacione vrijednosti, 0 i 1. Kao rezultat moguih greaka, na prijemu moemo dobiti bilo koju od
2m moguih kodnih rijei. Kako je 2m>>2k broj moguih kodnih rijei na prijemu je mnogo vei od
broja moguih kodnih rijei na predajniku. Za svaku primljenu kodnu rije, dekoder odluuje koja bi
bila njoj najslinija kodna rije na predaji, a prijemnik onda identifikuje odgovarajui blok od k bita.
Na taj nain se vri korekcija greke. Najpoznatiji blok kodovi su BCH (Bose-Chadhuri-Hocquenghem),
Reed-Solomonov (RS) kod, Interleaving, Hammingov kod itd.
Kod konvolucionih kodova se binarna povorka koja predstavlja poruku dovodi na ulaz k-stepenog
pomjerakog registra. Svih k informacionih bita smjetenih u registar vode se u koder na ijem izlazu
se generiu m-bitne kodovane poruke. Veliina k se naziva domaaj koda (memorija koda, constraint
length). Za dekodovanje konvolucionih kodova potrebna je memorija u kojoj se pamti prolost
binarne povorke na prijemu. Za dekodovanje konvolucionih kodova najee se koristi metod
maksimalne slinosti, koji je u literaturi poznat kao Viterbi-jev algoritam.

30. ta se podrazumeva pod prenosom signala u osnovnom opsegu?

Ovaj prenos podrazumijeva da se signali prenose u njihovom izvornom obliku, tj onakvi kakvi se
pojavljuju na izlazu iz pretvaraa poruka u signal.

31. Napisati izraz za kapacitet kanala. Izraunati kapacitet kanala

irine B=1kHz ukoliko je odnos signal/um: (a) S/N=1, (b) S/N=15.
Klod enon (Claude Shannon) je pokazao da moe postojati takav zatitni kod koji obezbjeuje
proizvoljno malu vjerovatnou greke, a da pri tome informacioni protok moe da bude proizvoljno
blizak kapacitetu kanala, koji je dat izrazom:

= 1 + ,

gdje su:
B irina propusnog opsega
S/N odnos signal um (SNR signal-noise ratio)
a)
b)

= 1000 (1 + 1) = 1000 2 = 1000 = 1

= 1000 (1 + 15) = 1000 16 = 1000 4 = 4000 = 4

25

32. ta je modulacija? ta je zadatak modulacije?

Modulacija je postupak u kome se modifikuje neka karakteristina veliina jednog periodinog
signala (nosioca) u funkciji karakteristinih veliina nekog drugog signala moduliueg signala, koji
sadri informaciju.
Zadatak modulacije je da se moduliui signal obradi tako da bude podesan za prenos. Pri ovome,
nosilac je signal opisan prostoperiodinom funkcijom:
0 () = 0 (0 + ),
gdje su
0 amplituda nosioca,
0 = 20 kruna frekvencija nosioca,
fazni stav nosioca.

33. Zato je modulacija potrebna?

Osnovni razlozi za upotrebu modulacije su sledei:

1) Usklaivanje osobina signala sa karakteristikama prenosnog medijuma
Primjer je radio-prenos poruka. U ovom procesu je neophodno da antena, koja se koristi za
predaju i prijem signala, bude vea ili jednaka od jedne desetine one talasne duine koja
odgovara frekvenciji najnie komponente u spektru. Kako su te frekvencije niske, mi
postupkom modulacije vrimo translaciju spektra informacionog signala iz osnovnog opsega
u vii frekvencijski opseg. Na ovaj nain smo fizike veliine antena, koje bi morale biti duge
nekoliko hiljada metara kada bi signale prenosili u osnovnom opsegu, sveli na dimenzije koje
su sasvim prihvatljive.
2) Mogunost viestrukog korienja prenosnih sistema na bazi multipleksnog pristupa
Modulacijom pri kojoj se razliiti nosioci moduliu razliitim jedinstvenim moduliuim
signalima, omoguava se da se veliki broj nezavisnih komunikacija odvija po jednom fizikom
vodu (od vitalnog znaaja u internet i telefonskim komunikacijama), kao i da se u eter na
jednom prostoru emituje vie nezavisnih poruka (radio i TV komunikacije, mobilna telefonija).
3) Poveavanje otpornosti na smetnje i bolja zatita prenoenog signala
Neki postupci modulacije omoguavaju poirenje frekvencijskog opsega modulisanog signala
u odnosu na opseg koji zauzima spektar informacionog signala, to doprinosi navedenim
poboljanjima. Primjer su sistemi sa proirenim spektrom (spread spectrum), u kojima se
koristi kodna sinhronizacija, koja podrazumijeva da se informacionom signalu (najee
operacijom ekskluzivno ili) dodaje pseudosluajna sekvenca. Na ovaj nain se spektar signala
iri i pomjera ispod nivoa uma, to onemoguava tzv. elektronska dejstva: izvianje,
prislukivanje i ometanje, odnosno doprinosi boljoj zatiti informacija. Primjeri ovakvih
sistema su NOMACS i CDMA (Code Division Multiple Access), koji je ameriki ekvivalent
GSM-u.
4) Specijalnim postupcima modulacije signali se mogu zabiljeiti i uskladititi, to ima poseban
znaaj za njihovu reprodukciju u bilo kom trenutku.

26

34. Navesti tri osnovna tipa modulacije. Objasniti razliku izmeu njih.
Osnovni tipovi modulacije su:
1) Amplitudska modulacija AM (Amplitude Modulation)
2) Frekvencijska modulacija FM (Frequency Modulation)
3) Fazna modulacija M ili PM (Phase Modulation)
Ako je nosilac da sa 0 () = 0 (0 + ), imamo sledee sluajeve:

1) Ako se informacija utiskuje u amplitudu 0 noseeg talsa, ondnosno ako ta amplituda postane
vremenska funkcija moduliueg signala () imamo Amplitudsku modulaciju.
2) Ako se informacija utiskuje u frekvenciju 0 noseeg talasa, odnosno ako se vri promjena
frekvencije nosioca u ritmu moduliueg signala imamo Frekvencijsku modulaciju.

3) Ako informacionim signalom utiemo na fazu noseeg signala, odnosno ako se ona mijenja u
skladu sa moduliuim signalom imamo Faznu modulaciju.
Jo jedna bitna razlika izmeu osnovnih tipova modulacije jeste ro je AM linearna modulacija, dok
su FM i PM, koje jednim imenom nazivamo Ugaone modulacije, eksponencijalne modulacije, to
znai da prilikom postupka modulacije dolazi do generisanja novih komponenata.

35. Navesti osnovne tipove amplitudske modulacije.

Osnovni tipovi AM modulacije su:
1) KAM - Konvencionalna Amplitudska Modulacija
- Prenosimo oba bona opsega i nosilac
- Upotreba: komercijalni radio
2) AM-1BO - AM sa jednim bonim opsegom (AM-SSB Single Side Band)
- Moe biti AM-GBO prenosimo gornji boni opseg, ili AM-DBO prenosimo donji boni
opseg
- Prednost: uteta frekvencijskog opsega za 50%
- Upotreba: sistemi sa frekvencijskim multipleksom
3) AM-2BO - AM sa dva bona opsega (AM-DSB/SC Double Side Band/Suppressed Carrier)
- Prenosimo oba bona opsega bez nosioca
- Prednost: potiskivanjem nosioca vri se energetska uteda, jer se po 16% snage prenosi u
oba bona opsega, a 68% snage sadri nosilac.
- Upotreba: RDS (Radio Data System), koristi se za prenos nekih informacija koje emituje
radio stanica u digitalnom obliku
4) AM-NBO - AM sa nesimetrinim bonim opsegom (AM-VSB Vestigal Side Band)
- Prenosimo nesimetrini boni opseg
- Upotreba: analogna televizija

27

36. Nacrtati blok emu amplitudskog modulatora.

Obino se kao AM modulator koristi mjea (mnoa, produktni modulator):

Sklop na slici je balansni prekidaki modulator paralelnog tipa.

37. Nacrtati karakteristine signale (analogni moduliui signal,

nosilac, modulisani signal) konvencionalne amplitudske modulacije.

Nosilac:
0 () = 0 0

Moduliui signal:
()

KAM signal:
() = [0 + ()]0 ,

k konstanta proporcionalnosti koja odraava

osjetljivost modulatora

28

38. Nacrtati i objasniti transformaciju spektra moduliueg signala pri

AM-2BO modulaciji.
Neka je amplitudski spektar moduliueg signala:
| [ ()]| = 0 za||
| [ ()]| = | ()|,

gdje je
granina frekvencija moduliueg signala

Kako je izraz za amplitudski modulisan signal

slijedi da je

() = () 0 ,
1
2

1
2

[ ()] = () = [( 0 )] + [( + 0 )]

Furijeova transformacija AM signala, pa je spektar AM signala:

Dirakovi impulsi se pojavljuju na frekvencijama nosioca (0 i 0 ) ako postoje jednosmjerne

komponente u moduliuem signalu. Zbog toga, za dobijanje AM-2BO signala sa potisnutim nosiocem
koristimo balansni modulator, na ijem izlazu se, barem teorijski, ne pojavljuje nosilac, bez obzira na
prirodu moduliueg signala. Pri tome se najee upotrebljavaju dvostruko balansni ili kruni
modulator. Usvojivi takav postupak modulacije, spektar AM-2BO signala izgleda ovako:

29

39. Koji sklopovi se koriste za realizaciju AM modulacije?

Naveemo neke osnovne sklopove za realizaciju AM modulacije:
1) Nelinearni sklopovi za realizaciju produktne modulacije
- Moe se koristiti svaki elektrini sklop sa nelinearnom karakteristikom ulaz-izlaz ija je
funkcija u optem sluaju polinom () = 0 + 1 () + 2 2 ()
- Prilikom ove modulacije pored AM signala pojavljuju se i ostale komponente, pa je potrebno
upotrebiti FPO filter za izdvajanje AM signala, pri emu mora biti 0 2
- Obino se koriste nelinearni sklopovi reda 2.
2) Prekidaki sklopovi za realizaciju produktne modulacije
- Osnovni primjer je poluprovodnika dioda
- Nosilac je povorka pravougaonih impulsa i on upravlja radom diode
- Pored AM signala, pojavljuju se neeljene komponente, pa je potrebno upotrijebiti FPO filter
za izdvajanje AM signala, pri emu mora biti 0 2
3) Parametarska modulacija
- Zasniva se na mogunosti da se neki od parametara linearnog kola mijenja srazmjerno
moduliuem signalu
- Koriste se linearna kola sa vremenski promjenjivim parametrima
- Imaju vie teorijski nego praktian znaaj
Modulatori AM-2B0 signala:
1) Balansni nelinearni modulator
- Dobija se AM signal bez nosioca
- Korisni produkt modulacije izdvaja se pomou FPO filtra pri emu mora biti 0 2
2) Balansni prekidaki modulator
- Sastoje se od prekidakih elemenata u izbalansiranim el. emama, tako da se dobija signal
sa dva bona opsega bez nosioca.
- Osnovne podvrste:
+ balansni prekidaki modulator paralelnog tipa
(na slici)
+ balansni prekidaki modulator rednog tipa
+ kruni modulator
Modulatori AM-1B0 signala:
1) Balansni modulator sa filtrom za izdvajanje bonog opsega
- Nakon prolaska signala kroz balansni modulator dobija se AM-2BO signal, od kojeg se jedan
od opsega izdvaja FPO filtrom.
- Zahtijeva prilino idealnu karakteristiku filtra kako bi se izdvojio tano jedan boni opseg
2) Modulator za dobijanje AM-1BO signala metodom faznog pomjeraja
- Sastoji se od dva balansna modulatora:
+ Na jedan se direktno dovodi moduliui signal, a na drugi preko sklopa koji unosi
fazni pomjeraj od /2
+ Takoe nosilac se direktno dovodi na prvi, a na drugi fazno pomjeren za /2
- Pri tom se dobijaju dva signala ijim se sabiranjem dobija gornji, a oduzimanjem donji boni
opseg.
Prednost: Ne koriste se filtri i ne postavljaju se uslovi u pogledu donje granine uestanosti
moduliueg signala
Mana: realizacija sklopa treba da obezbjedi konstantan fazni pomjeraj.

30

40. Nacrtati detektor anvelope i objasniti negov princip rada.

Detektor anvelope je sklop koji bez
upotrebe lokalnog oscilatora na svom
izlazu daje signal identian anvelopi
ulaznog AM signala.

Princip rada:
1) Kada dioda provodi, kondenzator C se vrlo brzo napuni, i napon na njegovim krajevima dostie
maksimalnu vrijednost ulaznog sinusoidalnog napona.
2) Kada dioda ne provodi, kondenzator C se prazni preko otpornika R.

Na ovaj nain se vri rekonstrukcija anvelope kao to je prikazano na slici. Da bi detekcija bila izvrena
uspjeno moraju biti zadovoljeni sledei uslovi:
1) 0 ,
2) RC konstanta mora biti pravilno izabrana. Ako je vrijednost ove konstante suvie velika,
kondenzator ne moe dovoljno brzo da se isprazni kroz otpornik R, pa napon na njemu ne
slijedi tok anvelope AM signala, tj. izlazni detektovani signal postaje izoblien. Kako se ovaj
nain demoodulacije koristi kod KAM signala, RC konstantu treba izabrati tako da je:

1
1
2 1,

gdje je:
m dubina modulacije,
granina frekvencija moduliueg signala

31

41. Nacrtati karakteristine signale (binarni moduliui signal,

nosilac, modulisani signal) digitalne amplitudske modulacije (ASK).
ASK Amplitude Shift Keying je Digitalna amplitudska modulacija.

Moduliui signal:
() =

1, logika jedinica
0, logika nula

Nosilac:
0 () = 0 0

ASK signal:
() =

0 0 , za () = 1
0, za () = 0

42. Objasniti postupak ugaone modulacije? Koji tipovi ugaone

modulacije postoje?
Pri ugaonoj modulaciji amplituda nosioca ostaje nepromjenjena, a njegov ugao se modifikuje
moduliuim signalom i postaje karakteristian parametar u kome je sadrana prenesena poruka.
Ugaone modulacije su nelinearne modulacije, to znai da prilikom postupka modulacije dolazi do
generisanja novih komponenti. Komponente iz spektra ugaono modulisanog signala su na sloen
nain vezane za komponente spektra moduliueg signala, pa je spektar UM signala teorijski
neogranien. Ipak, pojedine komponente u spektru relativno malo doprinose ukupnom spektru UM
signala, pa se kao takve ne moraju prenositi. Stoga je spektar UM signala praktino ogranien, pa se
propusni opseg potraban za prenos UM signala rauna na osnovu tzv. Karsonovog obrasca:
= 2 ( + 1),

gdje je m indeks modulacije, i u ovom opsegu se nalazi 98% snage.

32

Kako se amplituda UM signala ne mijenja, on spada u modulacione postupke sa konstantnom

anvelopom, pa je srednja snaga ugaono modulisanog signala uvijek

i ne zavisi od moduliueg signala.

0
,
2

U zavisnosti od toga da li moduliuim signalom utiemo na promjenu frekvencije ili faze nosioca,
razlikujemo:
Frekvencijsku modulaciju (FM):
() = 0 0 + 0 (),

Faznu modulaciju (M ili PM):

() = 0 [0 + 0 ()],

gdje su:
0 amplituda i 0 kruna frekvencija nosioca 0 () = 0 (0 + 0 ),
0 maksimalna devijacija krune frekvencije,
0 maksimalna devijacija faze,
() varijacija moduliueg signala: |()| 1.

43. Nacrtati blok emu frekvencijskog modulatora.

a) Indirektni frekvencijski modulator

* Sklop prikazan na slici bez integratora predstavlja fazni modulator

b) Direktni frekvencijski modulator

33

44. Objasniti princip rada frekvencijskog demodulatora.

Na slici je prikazan FM demodulator:

Princip rada:
Prvo se pomou oscilatornog kola vri konverzija
frekvencije u napon, tako to se obezbjeuje da
trenutna amplituda napona ( ) bude
srazmjerna trenutnoj devijaciji frekvencije FM
signala na ulazu, a nakon toga se pomou
detektora anvelope vri demodulacija napona
dobijenog konverzijom.

Idealna karakteristika konvertora

frekvencije u napon

esto se sklop koji obezbjeuje frekvencijsko-amplitudsku konverziju naziva diskriminator, i u ovom

sluaju to je oscilatorno kolo.
Pri konverziji se obino koristi razdeeno oscilatorno kolo. Analiza zavisnosti modula ekvivalentne
impedanse RLC kola od frekvencije pokazuje da se pogodnim izborom parametara kola moe
obezbjediti da ova karakteristika bude linearna u okolini frekvencije nosioca 0 , pri emu oblast
linearnosti mora da bude dovoljno velika kako bi se sve frekvencije FM signala nalazile unutar nje. Taj
uslov je ispunjen ako je oblast linearnosti vea ili jednaka od 20 , gdje je 0 maksimalna devijacija
frekvencije.
=

Rezonantna frekvencija RLC kola

Dakle, |()|sadri komponentu koja je
proporcionalna trenutnoj devijaciji frekvencije
ulaznog FM signala, to znai da RLC kolo moe
izvriti konverziju frekvencije u napon.
Amplitudska karakteristika RLC kola, odnosno
zavisnost modula ekvivalnetne impedanse od
frekvencije

34

45. Prikazati QPSK signal u faznom prostoru.

QPSK Quadrature Phase Shift Keying ili Kvarternalna (etverofazna) fazna modulacija je digitalna
fazna modulacija iji je signal opisan izrazom:
() = 0 [0 + ()],

() =

Njen fazorski dijagram je:

2 + 1
, = 0,1,2,3
4

- 4 stanja (razliite faze)

- Za kodovanje se koristi Gray-ov kod, kod kojeg
se susjedni fazori razlikuju samo za jedno bitsko
mjesto
- QPSK se jo oznaava kao 4-PSK, a postoje i
8-PSK, 16-PSK, 32-PSK, 64-PSK, 128-PSK,...

46. Objasniti razliku izmeu FSK i MSK signala.

FSK Frequency Shift Keying je frekvencijska digitalna modulacija. Kod FSK se frekvencija mijenja u
ritmu digitalnog moduliueg signala.
Modulator 2-FSK signala:

Moduliui signal i 2-FSK signal:

Kod standardne FSK, da bi signali bili ortogonalni, potrebno je da razmak izmeu dvije susjedne
frekvencije bude dovoljno velik.
Ako posmatramo ilustraciju spektra 2-FSK
signala, uoavamo da je

gdje je

1 = 0 i 2 = 0 + ,
=

35

1
,
2

pa razmak izmeu 1 i 2 iznosi 1 . Ovo je razmak izmeu bilo koje dvije susjedne frekvencije, kod

bilo koje standardne vienivovske FSK, pri emu umjesto bitskog figurie simbolski interval.

Radi postizanja to ueg spektra signala, danas se esto koristi MSK (Minimum Shift Keying), koji je
varijanta 2-FSK sa mekim tastovanjem, odnosno faza signala je kontinualna na prelazima izmeu
dva bitska intervala. Zahvaljujui kontinuitetu faze, MSK spada u spektralno efikasne modulacione
postupke.
MSK se realizuje na sledei nain:
- Kada se prenosi binarna nula, frekvencija
nosioca je 1 = 0 , a kada se prenosi
binarna jedinica frekvencija je 2 = 0 + ,
gdje je
1
=
.
4

Vidimo da razmak izmeu 1 i 2 iznosi 12 , i

dvostruko je manji nego kod standardnog FSK

signala, to moemo prikazati ilustracijom
spektra MSK signala.

I FSK i MSK spadaju u modulacione postupke sa konstantnom anvelopom.

Modulator GMSK signala:

U praksi se jo koristi i GMSK (Gaussian MSK),

koji je standard u mobilnoj telefoniji, a razlikuje
se od MSK po tome to sadri Gausov filtar na
dijelu prije ulaza u modulator. Prolazak signala
kroz Gausov filtar prije postupka modulacije ini
izlaznu snagu signala kompaktnom, i pri tome se
potiskuju vie spektralne komponente ime se
obezbjeuje jo ui spektar od MSK.

47. ta se podrazumeva pod viestrukim pristupom komunikacionim

resursima? Koje vrste viestrukog pristupa postoje?
Viestruki pristup komunikacionim resursima podrazumijeva vrstu prenosa u kojoj se jedan isti
resurs (npr. prenosni medijum) istovremeno koristi za prenos vie nezavisnih poruka. Kod ovog vida
prenosa omogueno je da vie korisnika istovremeno koristi raspoloivi zajedniki resurs. Na ovaj
nain doalzi do boljeg iskoritenja komunikacionih resursa.

36

Postoje sledee vrste viestrukog pristupa:

1) Frekvencijski multipleks FDMA (Frequency Division Multiple Access)
- Signali se sve vrijeme nalaze u odvojenim
frekvencijskim kanalima
- Formira se postupkom translacije spektra
svakog od vie nezavisnih signala iz njihovog
osnovnog opsega u neki od kanala u viem
frekvencijskom opsegu
- Karakteristian je i za analogne i za digitalne
komunikacije
- Upotreba: stare telefonske centrale
2) Vremenski multipleks TDMA (Time Division Multiple Access)
- Signali se naizmjenino smjenjuju u vremenu u
istom frekvencijskom kanalu
- Formira se ueljavanjem pojedinih segmenata
prenoenih signala u sukcesivne vremenske
slotove
- Karakteristilan je samo za digitalne
komunikacije
- Upotreba: novije telefonske centrale

3) Kodni multipleks sa frekvencijskim skakanjem FH/CDMA (Frequency Hopping Code Division

Multiple Access)
- Realizuje se tako to se pseudosluajne
sekvence skakanja izaberu na nain da se
korisnici istog frekvencijskog opsega u svakom
trenutku nalaze u razliitim frekvencijskim
kanalima
- Baziran je na tehnici proirenja spektra (spreadspectrum)
- Upotreba: Na GSM (Global System Mobile)
frekvencija se mijenja 16 000 puta u sekundi
4) Kodni multipleks sa direktnom sekvencom DS/CDMA (Direct Sequence Code Division Multiple
Access)
- Svi korisnici zauzimaju cio frekvencijski opseg u
svakom trenutku
- Odgovarajuim izborom pseudosluajnih
sekvenci omogueno je selektivno izdvajanje
pojedinih signala na prijemu
- Upotreba: Amerika mobilna mrea, satelitske
komunikacije, novija raunarska tehnika.

37

48. Objasniti razliku izmeu paralelnog i serijskog prenosa podataka.

Blok dijagram za serijski prenos

Blok dijagram za paralelni prenos

Osnovna razlika izmeu paralelnog i serijskog prenosa jeste u tome to kod paralelnog imamo vie
nosilaca (onoliko nosilaca koliko ima grana).
Brzina signaliziranja kod paralelnog prenosa je manja (poetna brzina podjeljena sa brojem grana).

49. ta je um? Koje vrste uma postoje? ta su smetnje?

um je sluajna pojava elektrine prirode koja se na razliite naine manifestuje pri prenosu signala, i
na taj nain moe uticati na oblik signala koji dolazi od predajnika.
um moe biti:
- Aditivni: () = () + ()
- Multiplikativni: () = () (),
gdje je sa () predstavljena sluajna vremenska funkcija koja karakterie um.

Smetnje su pojave koje uzrokuju nastajanje uma.

50. ta je prenosna funkcija sistema? Koje zahteve treba da zadovolji

prenosna funkcija da bi prenos bio idealan?
Prenosna funkcija sistema se definie kao odnos Furijeove transformacije izlaznog signala i Furijeove
transformacije ulaznog signala:

() =

()
()

38

Funkcija prenosa je kompleksna veliina i kao takva moe se napisati u obliku:

() = () () ,

gdje su:
() amplitudska karakteristika prenosnog sistema, utie na amplitudu ulaznog signala
() fazna karakteristika prenosnog sistema, pomjera fazu ulaznog signala
Vrijedi:

|()| = ()|()|, () = () + ().

Kako je prenos idealan ako je zadovoljena relacija

() = ( 0 ),
gdje su:
utie na malu promjenu amplitude - konstantno
0 kanjenje koje mora postojati, reda veliine ns, ps - konstantno

da bi se prenos smatrao idealnim, funkcija prenosa treba da zadovolji sledei uslov:

+

odakle je

() =

() =

( 0 ) = () ( 0 +) ,

() = 0 (),

pa je idealna funkcija prenosa u frekvencijskom domenu

() = 0 .

51. Koje vrste izoblienja signala u prenosu postoje?

U principu postoje tri vrste izoblienja u prenosu:
1) Linearna izoblienja
2) Nelinearna izoblienja
3) Intermodulaciona izoblienja
1) Linearna izoblienja su ona koja se pojavljuju kod linearnih sistema zbog odstupanja funkcije
prenosa od definisane funkcije prenosa koju smo nazvali idealnom.
Ona mogu biti:
- Amplitudska: ako je () , a () = 0 ,
- Fazna: ako je () = , a () 0 .
2) Nelinearna izoblienja pojavljuju se kod nelinearnih sistema:

() = 1 ( 0 ) + 2 2 ( 0 ) +

Kod ovih izoblienja se korisna i kavdatna komponenta signala preklapaju u spektru, pa dolazi do
izoblienja signala. Npr. za () = 0 i 0 0 imamo
1
2
() = 2 + 1 (0 0 ) (20 20 ),
2
2

39

pa spektar signala y(t) izgleda ovako:

Rjeenje je da 2 0, odnosno da teimo

linearnom sistemu.

3) Intermodulaciona izoblienja nastaju u nekom nelinearnom sistemu, kada se ovaj pobuuje sa

dva ili vie prostoperiodinih signala razliitih frekvencija.
Neka je () = 1 1 + 2 2 . Imamo
pa je

() = 1 1 1 + 1 2 2 + 2 (1 1 + 2 2 )2 ,

1
() = 1 1 1 + 1 2 2 + 2 1 2 + 2 2 +
2
1
1
2
2
+ 2 1 21 + 2 2 22 + ( ) + ( + ).
2
2

Komponente koje su na frekvencijama jednakim zbiru odnosno razlici dvije komponente nazivaju se
intermodulacioni produkti drugog reda (zbog toga to je prenosna karakteristika drugog reda).
Zakljuak: Ako sistemi za prenos nisu linearni, dolazi do rasipanja snage i preklapanja korisnih i
nekorisnih komponenti, to je neeljen efekat u prenosu signala. Zbog toga se tei ka upotrebi
iskljuivo linearnih sistema.

52. Kako irina propusnog opsega utie na oblik binarnog signala na

izlazu sistema za prenos? ta je Nikvistova brzina?
Pretpostavimo da imamo ideqalan prenosni sistem:
1) Konstantna amplitudska karakteristika,
2) Linearna fazna karakteristika:
() = () () ,

() =

= , ||
,
0, || >

() = 0.

Neka je binarni signal pravougaoni impuls:

2
{()} =

40

Nakon prolaska kroz prenosni sistem dobijamo signal kao na slici:

gdje je granina frekvencija prenosnog sistema.

Iz ove slike se vidi da odziv na pobudu traje i u = , to je fiziki neostvarivo (originalni signal
poinje nakon prenesenog signala). Do ovoga dolazi jer smo birali neostvariv oblik fazne i
amplitudske karakteristike. Samo sistemi u kojima se odziv javlja poslije pobude su fiziki ostvarivi
sistemi, i nazivaju se kauzalni sistemi.
Nikvestova brzina signaliziranja je uslov koji mora biti ispunjen prilikom prenosa digitalnih signala.
Ona izraava maksimalnu brzinu signaliziranja koja se moe postii pri prenosu digitalnih signala, a da
ne doe do intersimbolske interferencije, i iznosi:
1
= 2

53. ta je intersimbolska interferencija? Koje uslove treba da

zadovolje amplitudska i fazna karakteristika prenosne funkcije da ne
bi dolo do intersimbolske interferencije?
Intersimbolska interferencija predstavlja izoblienja signala zbog ogranienosti frekvencijskog
opsega prenosnog sistema. Ako se propusti pravougaoni impuls korz prenosni sistem konane irine
propusnog opsega, impuls se proiri u vremenu tako da se dio proirenog impulsa pojavljuje i u
intervalima susjednih impulsa.
Ilustracija:
Pretpostaviemo da se simbol prenosi
samo u nekom kratkom vremenskom
intervalu, odnosno unutar njega:

Nakon prolaska kroz prenosni sistem

dolazi do intersimbolske interferencije:

41

Linearna fazna i zaobljena amplitudska karakteristika zadovoljavaju uslov prenosa digitalnih signala
bez intersimbolske interferencije. Filtri koji se koriste kod prenosa digitalnih signala su Beselovog i
Gausovog tipa, dok se ebievljev filtar nikako ne smije koristiti (koristi se kod prenosa analognih
signala).

Beselov filtar

Gausov filtar

ebievljev filtar

54. Nacrtati osnovnu strukturu raunarske mree.

55. ta je komutiranje? ta je komutaciono polje?

Komutiranje je proces povezivanja zadatog ulaza sa zadatim izlazom.
Komutaciono polje je ureen skup (matrica) komutacionih elemenata, sa definisanim brojem ulaza i
izlaza. Komutacioni elementi omoguavaju uspostavljanje veze izmeu bilo kog ulaza i izlaza.

56. Navesti tri glavne etape komunikacije dva terminala.

Tri glavne etape komunikacije dva terminala su:
1) Uspostavljanje veze
2) Prenoenje korisnikih informacija
3) Raskidanje veze

42

57. Navesti etiri osnovne topologije lokalne raunarske mree.

Osnovne LAN topologije su:
1) Zvjezdasta topologija (star)
2) Prstenasta topologija (ring)
3) Topologija magistrale (bus)
4) Hibridna topologija Stablo (tree)

57. Navesti tri osnovna protokola u lokalnim raunarskim mreama.

Kako se povezuju lokalne raunarske mree?
Tri standardizovana LAN protokola (od strane IEEE-a) su:
1) Ethernet IEEE 802.3: koristi CSMA/CD (Carrier Sensing Multiple Access / Colision Detection), tj.
protokol sa viestrukim pristupom otkrivanjem nosioca i sudara
2) Token Bus IEEE 802.4: protokol sa implicitnim znakom topologija magistrale
3) Token Ring IEEE 802.4: protokol sa eksplicitnim znakom topologija prstena
Za povezivanje dva ili vie LAN koriste se konvertori protokola (Gateway) ili mostovi (Bridge).
Konvertori protokola povezuju LAN-ove razliitih, a mostovi istih protokola.

59. Nacrtati strukturu rama neke lokalne raunarske mree.

Struktura rama Ethernet mree:

43

60. ta je telematika? Navesti osnovne telematske usluge.

Telematika je pojam koji se vezuje za integrisanje (zajedniku primjenu) telekomunikacija i
informatike. Sree se jo i pod terminom ICT (Information and Communication Technologies).
Osnovne telematske usluge (primjene telematike) su:
+ Slanje, prijem i skladitenje informacija pomou telekomunikacionih ureaja, ukljuujui daljinsku
kontrolu (npr. Elektronska pota).
+ Integrisana primjena telekomunikacija i informatike u vozilima sa daljinskom kontrolom i za vozila
sa daljinskom kontrolom.
+ Navigacione tehnologije, kao to su GPS - Global Positioning System i Mobilne telekomunikacione
tehnologije.

Za razliku od telemetrije, koja se odnosi na prenos mjernih podataka sa udaljene lokacije na kojoj se
vri obrada i upotreba tih podataka, pod telematikom se ne podrazumijeva prenos mjernih podataka.

44

45