ADELBERTO

INTERNACIA
MONDLITERATURO
KoIekto
iuj

de pIej famaj verkoj

naciaj

vaIorplenaj

literaturoj

kaj

La mirinda
eI

PETRO

DE CHAMISSO

historio

de

SCHLEMIHL

de
El Ia germana

Esperanto-originaIoj-

originaIo

tradukis

Eugen Wster
.
~

CI

C\

\,\~\

;.:.I

~~

C\~
~

FERDINAND

HIRT & SOHN EN LEIPZIG

ESPERANTO-FAKO

/1922

FERDINAND

HIRT & SOHN EN LEIPZIG

ESPERANTO-FAKO

3,

/1922

Tabelo de enhavo.
ntauparolo . . . .
vo kaj verkado de Chamisso .
I Adelberto de Chamisso
lberto de Chamisso aI Julius Eduard
uqu aI Ia sarna .
Itzlg aI Fouqu . . . . . .
I mia malnova amiko Petro Schlemihl

Hitzig.

. .

10
11
12
14

mirinda historio de Petro Schlemihl . .

16

Notoj ...

80

'.'

cnn
COPYRIGHT

RAJTOj ESTAS REZERV AT Aj

1922 BY FERDINAND HIRT & SOHN EN LEIPZIG

PRESEjO

BREITKOPF

& HRTEL,

7
8
9

LEIPZIG

Antaiparolo.
Anta 100 jaroj, en 1822, aperis Ia unua tradukajo de
ter Schlemihl; franca, e Ladvokat en Parizo. Gi estis
rlta de Ia frato de Chamisso, kontrolita de li mem kaj
sangita (la komisio) de Ia eldonisto: por doni al gi
ancecan eksterajon *).
Cent jaroj el Chamisso faris klasikulon;
donis al li
I. rajton, sen Ia perado de koncesiema adaptisto paroli
I Ia Tutmondo.
Plenumigu
do pri Ia libro Schlemihl
la sorto de Schlemihl, gia heroo: La sepmejlobotoj Espento gin portu trans etnografiajn kaj geografiajn barajojn.
Ekiru vian vojon, rakonto pri Ia viro, kiu perdis sian
mbron; - sian patrujon, kel oni legis. ie, kien
oje vi venos, vi renkontos homojn, al kiuj okazis same
klel al via dunacia elpensinto,
Homojn, kiujn oni kulplgis pri simileco kun Schlemihl, pri nehavo de ombropatrujo, sole ar ilia ombro vere havas Ia kvalitojn de
ombro: ar gi ne malebligas Ia interproksimigon
de Ia
ombrohavantoj,
povante sen dfektigo kunfandig! kun aliaj
ombroj al pli granda unuajo,
Egale Ia esperantistoj
kaj
hamisso spertis pri Ia neantoj de sia ombro:
-

"Se
Ne
Sed
Se

mi gin montris, ili pro intenc'

vidis, rido ilin eksufokis.
oni portas tion malgra vol';
nur senkulpo restas por konsol'."

1916 (jaro de l'tradukado)

kaj 1922 (jaro de l'revizio

kaj apero).

Eugen Wster
) Valorajn servojn e Ia revizio de i tiu esperanta tradukajo laris Ia bonega franca de Auguste Dietrich (Parizo 1888).

Vivo kaj verkado de Chamisso.

Adelberto de Chamisso*) naskigis Ia 30. I. 1781 en ampanio. Najara li elmigris kun siaj gepatroj al Pruslando.
Tie li komencis en 1798 Ia soldatan karieron enirante
infanterian regimenton; li restis anka, kiam liaj gepatroj
rei ris Franclanden. La indigno pri Ia kapitulaco de Hameln
instigis lin, forlasi Ia militistan profesion. Pasiginte kelke
da tempo en sia naskolando, li ekdediis sin en 1812 al
universitataj studoj kaj pli poste goje akceptis Ia inviton
al partopreno en mondvojago kun filo de Ia komedia verkisto Kotzebue; li esperis, trovi per gi liberigon de Ia
interna malharmonio, kiun kaizis en li Ia bataloj pro
libereco. En 1818 li edzgis kaj ricevis tatan oficon
en scienca fako. Tri jarojn, post kiam li estis eknomata
membro de Ia Akademio de I'Scienco], li mortis Ia 21. VIII.
1838, viktimo de speciale forta atako de kronika bronkito.
Liaj unuaj literaturajoj estis poemoj. Sekvis Petro
Sehlemihl, kiu estas tradukita en preska iujn Iingvojn
de kulturo; Ia jaro de gia estigo estas 1813, kaj spegulas sin en gi Ia tiamaj malkvieto kaj senceleco de Ia
atoro mem. Kune kun Gaudy Ia poeto germanecigis
Ia Chansons (Kantajojn) de Branger kaj redaktis dum
kelke da tempo Ia Musenalmenaeh(Almanakon de I'muzoj).
Kvankam laii naskigo Chamsso ja estis franco, li sukcesis Ia unua, doni al Ia tercetoj pure germanan karakteron; ekz. en siaj poemoj Retraite (Vespersignalo), Matteo
*) Pron.

Samiso

(v-.!J_).

'alcone, der Korse ( .. , Ia korsikano) *) kaj, speciale

cltinda, Salas y Gomez. Krom Ia lingvistikajo ber die
awaisehe Spraehe (Pri Ia havaja lingvo) Chamisso postlasis ankora aliajn sciencajn verkojn, precipe naturhlstoriajn: De animalibus quibusam e classe vermium
innaei ete. (Pri iaj bestoj el Ia klaso de I'vermoj laii
Llnn k, s.), bersicht der in Norddeutsehland vorkommenden ntzliehsten un sehiidliehsten Gewchse (Epitomo
de Ia plej utilaj kaj de Ia plej malutilaj kreskajoj trovigantaj en Nord-Germanio), Bemerkungen un Ansiehten
auf einer Entdeekungsreise unter Kotzebue (Rimarkoj ka]
opinioj dum eltrova vojago direktita de Kotzebue) kaj
Besehreibung einer Reise um die Welt (Priskribo de voJago irkaii Ia mondo).

AI

Adelberto de Chamisso.
Se frane' germanon nun renkontas
Kaj noble ardas ies kor',
Tuj kaptas ili kun t\ vor'
La glavon, kaj batal' ekfontas.
Pli alta kampo de batal'
Kunigas nin, en fiam' pli hela,
Ho glor' ai vi, amik' fdela,
Kaj ai Ia liga ideal'!
1813.

Fouqu*).

*) Gi pritraktas
Ia saman temon kiel Ia iam (trifoje)
rantigita samnoma proza rakonto de Prosper Mrime.
**) Vidu Ia noton 4 en Ia fino de Ia libro.

espe-

devas konfesi mian bedairon, ke tiu historio, kiu nur

farigis stultnaiva sub Ia plumo de Ia brava viro, ne povas
sti prezentata
de pli lerta fremda mano en sia tuta
komikeeo.
Kion [eati Paul estus farinta el gi! - Cetere,
kara amiko, eble en gi multa] estas cititaj, kiuj ankorai
vivas; anka tio devas esti atentata.
Ankorai vorton pri Ia maniero,
kiel mi rlcevis tiujn
foliojn.
Hiera matene e mia vekigo oni transdonis
ilin ai mi. Stranga viro, kiu portis longan grizan barbon
kaj surhavis tute eluzitan nigran kurtkon, kun botanika
skatolo super tiu kaj, e Ia malseka, pluva vetero, kun
pantofloj sur siaj botoj, estis demandinta
pri mi kaj Iasinta por mi tion; li estis pretendinta
veni el Berlino.

Adelberto de Chamisso ai julius Eduard Hitzig 1.

Vi forgesas neniun, vi do supozeble ankora memoras
iun Petro Sclemihl, kiun vi en pasintaj jaroj kelkfoje
vidis e mi; li estis Iongagamba homo, kiun oni opinis
mallerta, ar liaj movoj estis genitaj, kaj kiu pro sia
inerto estis konsiderata
kieI maldiligenta,
Mi amis lin,
Vi ne povas esti forgesinta,
kieI li foje en nia junula
tempo pasis ai ni tra Ia soneto]; m kunprenis
lin ai
unu el Ia poeziaj tekunvenoj,
kie li ekdormis ankora
dum Ia skribado, ne gisatendante
Ia legon. Nun mi anka memoras ercon, kiun vi faris pri li. Nome vi jam,
Dio seias ke kaj kiam, vidis lin en malnova nigra kurtko",
kiun, estas vere, li tiutempe ankorai iam surhavis, kaj
vi diris: "Tiu homo devus esti nomata felia, se lia animo
estus nur duone tiom senmorta kiel lia kurtko". - Tiel
malalte vi iuj taksis lin. Koneerne min, mi amis lin.
- De tiu Schlemihl, kiun antaii multe da jaroj mi perdis
el Ia vido, devenas Ia kajero, kiun mi volas konigi ai
vi. Nur al vi, Eduard, ai mia plej proksima, plej intima
amiko, al mia pli bona mio, de kiu mi povas kai nenian sekreton, mi gin konigas; nur al vi kaj, memkompreneble, al nia Pouqu+, same kiel vi radikanta en mia
animo; sed en li mi gin konigas nur ai Ia amiko, ne
al Ia poeto.
Vi amba komprenos,
kieI malagrable estus
al mi, se eble Ia konfeso, kiun honesta viro konfidante
miajn amikeeon kaj lojalon faris sur mia brusto, en verko
de poeto estus fiksata ai Ia pilorio; ai se nur iel ajn
estus profane traktata, kvaza malbona erco, afero, kiu
ne estas tio kaj na devas esti.
Mi mem, estas vere,
\

10

2, 3

ktp.: vidu Ia notojn

en Ia fino de Ia libro.

Kunersdorf5,

Ia 2:pn de septembro

1813a

Adelbert von Chamisso.

P.-S.
Mi almetas
figuro, faritan de Ia
sia fenestro.
Kiam
tiu skizo, li volonte

por vi desegnajon
de Ia okulfrapa
lerta Leopold 6, kiu guste staris e
li vidis, kiom grava estas por rni
donaeis gin al mi").

Pouqu " ai Ia sarna.

Estas taskigite al ni, kara Eduard, konservi Ia historion
de Ia kompatinda Schlernihl ; konservi tiel, ke gi estu
irmita de Ia okuloj, kiuj ne devas enrigardl
en gin.
Jen malfacila tasko. Da tiaj okuloj ekzistas sufie multe,
kaj kiu mortemulo povas determini Ia sortojn de manuskripto; de ajo preska pli gardenda
01 eldirita vorto.
Jen do mi agas kiel iu kaptita de kapturno, kiu en sla
.) Tia bildo trovigis

en Ia unuaj

eldonoj

de Schlemihl.

11

timo preferas
tuj salti en -Ia abismon:
mi presigas Ia
tutajon.
Kaj tamen, Eduard, ekzistas pli seriozaj kaj pli bonaj
motivoj por mia konduto.
Se mi ne plene eraras, en
nia kara Germanio
batas multe da koroj kapablaj kaj
anka indaj kompreni
Ia kompatindan
Schlemihl,
kaj
trans Ia vzagon de ne malmultaj veraj samlandanoj pasos rideto de kortuo e Ia maldola erco, kiun arangas
Ia vivo pri li, kaj e Ia senmalica,
kiun li arangas pri
si mem. Kaj vi, mia Eduard, kiam vi rigardos tiun funde
sinceran libron kaj e tio pensos, ke multe da nekonataj
korparencoj kun ni ekamos gin, eble anka sentos guton
de balzamo falanta en Ia ardan vundon, kiun aI vi kaj
aI iuj vin amantaj faris Ia morto.
Kaj fine: ekzistas - mi konvinkigis pri tio per multaj
spertoj - ekzistas por Ia presitaj libroj genio, kiu metas
ilin en Ia gustajn manojn kaj, se ne iam, tamen tre ofte
detenas de ili Ia malgustajn,
ukaze li havas nevideblan pendseruron
anta iu vera verko de spirito kaj
koro kaj scias kun tute neerargebla
lerto losi kaj plal-.
losi gin.
AI tiu genio, mia tre kara Schlemihl, mi konfidas vian
rideton kaj viajn larmojn.
Kaj nun, gardu vin Dio!
Nennhausent, fino de majo 1814a

Fouqu.

Hitzg al Fouqu.
Jen do Ia rezultajoj de via ekstrema
decido, presigi
Ia Schlemihl-historion,
kiun ni devis konservi kiel sekreton konfiditan nur Ia ni: ne sole francoj kaj angloj,
bolandanoj kaj bispanoj tradukis gin kaj amerikanoj depresis gin de Ia angloj, kiel mi detale sciigis en mia
12

tehrtes Berlin" 8; sed anka por nia kara Germanio

taa arangata nova eldono kun Ia desegnajoj de Ia angla,
luln faris Ia fama Cruikshank? la Ia vivo, per kio Ia
ro nedubeble ankora multe pli diskonatgos.
Se mi
konsiderus
vin sufie punita pro via propratoritata
ocedo (ar al mi vi [a ' en 1814 tute nenion diris pri
I. eldonado de Ia manuskripto) per tio, ke nia Chamisso e
1i velirado irkaii Ia mondo, en Ia jaroj 1815" gis 181S",
rte en ilo kaj Kamatko kaj eble e e sia amiko,
I. nun mortinta Tameiamaia sur 0- Wahu plendis pri
I, tiam mi ankora nun postulus
de vi publike
avgon.
Sed, se mi e volus, - kio okazis, ne estas malfarebla
,I via atendo estis prava: multaj, multaj geamikoj kun
I ekatis Ia libreton en Ia lastaj dektri sortoplenaj jaroj,
ntai kiuj gi eniris Ia mondon.
Neniam mi forgesos Ia
oron, en kiu mi legis gin unuafoje al Hoffmann 10.
kater si pro plezuro kaj atentostreo,
li estis alforgita
I miaj lipoj, gis kiam mi finis; li estis malpaciencega,
onigi Ia poeton persone, kaj, generale tiom malinklina
I ia imito, li tamen ne kontrastars
aI Ia tento, krei
u6e nesukcesan varianton de Ia ideo de I'perdita ombro
n Ia perdita spegula bildo de Erasmo Spikher (en sia
rakonto La aventuro] de Ia silvestra nokto). E inter Ia
Infanojn nia mirinda historio sukcesis trabati al si vojon;
foje, en hela vintra vespero, mi iris kun gia rakontinto
aur Ia Burgsirae-, kiam knabo okupiganta sur Ia glitkurejo ridis pri li; li kaptis Ia knabon kaj metis lin sUb
alan ursan mantelon, kiun vi bone konas.
La knabo
ailentis kaj ne movis sin; sed kiam li estis remetita
teren kaj jam sufie malproksime
de ni - irintaj pluen,
kvazai nenio okazis -, tiam li lautvoe postkriis al sia
rabinto: "Gardu vin, Petro ScblemihIl"
13

Tel, mi pensas, Ia brava homo anka en sia nova,

delikata vesto gojigos multajn, kiuj ne vidis Iin en Ia
simpla kurtko de 1814. Por tiu kaj tiu krome ankora
estos surprize,
en Ia diplomita prusa ofciro, Ia botanikisto kaj mondvojagisto,
anka historiografo
de Ia fama
Petro Schlemihl, plie konigi Iirikiston, kiu, u eksonigante
malajajn u litovajn melodiojn, ie elmontras, ke lia poezia
koro estas guste lokita 12.
Tial kara Fouqu, en Ia fino tamen ankora sinceran
dankon pro Ia aperigo de Ia unua eldono; kaj akceptu
kun niaj amikoj mian bondeziron
por i tiu dua.
Berlino, en januaro

1827a

Eduard Hitzig.

AI mia malnova amiko Petro Schlemhl ".

Post longe jen skribajo via venas
Sub mian manon ree, kaj - ho mir' I
Pr nia amikeco pens' min prenas
Dum Ia unua en Ia mondo ir'.
Malgusta honto min jam ne retenas,
Maljuniginta kaj grzhara vir':
Mi kiel iam nomos vin amiko,
Konfesos tia min al -la publiko.
Amiko kompatinda,
ne suferis
Mi tiom de l'Ruzulo, kiom vi.
AI Ido mi celadis kaj esperis,
Ja preska io rests iluzi';
Sed ke Ia ombro min al li Iiveris,
Ne gloros Ia grizulo sin pri mi.
La ombro kunnaskita al mi rests,
Kaj gi neniam ajn perdita estis.
14

Sed min, de infanpura konscienc',

Anstataii vian mankon ili mokis. u nter ni ne estas diferenc'?
Schlemhl, Ia ombro? oni min postvokis;
Se mi gin montris, ili pro intenc'
Ne vidis, rido ilin eksufokis.
Sed n portas tion, mal grau vol';
Se nur senkulpo restas por konsol'.
"Kaj kio do Ia ombro estas vere?"
Mi nun demandas, kiel oni min,
Ke gin taksadas tiel malmodere
De l'mondo senkompata Ia rutin'?
Deknamiltaga
vivospert'
surtere
Forprenas
tian jugon en Ia fin';
ar ni Ia ombron estantajo fidas,
Gis ni estajojn ombrgantaj vidas.
Konsentas
tion ni per manoprem',
Schlemihl, senange ni antaeniros;
Ankora pli donitaj al ni mem,
Nenies ajn favoron ni aspires.
Ni proksmigas jam al Ia ekstrem':
u rdon, u riproon ni akiros,
Post Ia ventego ni en Ia haveno
Dormados tamen sane kaj sen geno.
Berlino, aiiguston 1834an

15

La mirinda historio de Petro SchlemihI I.

I.

ost felia, sed por mi tre peniga marveturo ni fine

atingis Ia havenon.
Tuj kiam mi albordlgis kun Ia
boato, mi sargis min mem per mia maIgranda havajo,
kaj, pupremante
min tra Ia svarmanta homamaso, mi eniris en Ia unuan modestan domon, anta kiu mi vidis pendanta ildon. Mi petis ambron; Ia botservisto ekzamenis
min per rigardo kaj kondukis min en mansardon.
Mi igis
doni aI mi frean akvon kaj precize priskribi,
kie mi
trovos sinjoron Tomo [ohnv". - "Antai Ia Norda pordego, Ia unua vilao dekstre; granda, nova domo eI rugakaj bIanka marmoro kun multe da koIonoj." - Bone.
Estis ankorai frue; mi tuj maIligis mian paketon,
eIprenis mian nove transturnitan
nigran frakon, orde
vestis min, per miaj pIej bonaj vestoj, enpogs Ta rekomendan skribajon kaj tuj ekiris aI Ia viro, kiu devis
heIpi min en Ia realigo de mia] modestaj esperoj.
Suprenirinte
Ia Iongan Nordan straton kaj atinginte
Ia pordegon, rni baIdai vidis Ia koIonojn brilantaj tra
Ia verdajo. "Do i tie", mi pensis.
Mi forvisis per
mia naztuko Ia poIvon de sur miaj piedoj, gustigis
mian kravaton, kaj, rekomendante
min al Dio, mi ektiris
Ia sonorileton.
La pordo salte malfermigis.
En Ia vestibIo mi estis submetata aI pridemandado;
sed Ia pordisto anoncigis min, kaj mi havis Ia honoron, esti vokata
en Ia parkon, kie sinjoro John promenis kun maIgranda
I

16

Vidu en Ia fino.

ocieto.
Mi tuj rekonis Ia viron per Ia brilo de lia
vastkorpa memkontento.
Li akceptis min tre bone kleI riulo neniohavanton;
li e turnis sin aI mi, tamen
ne deturnante
sin de Ia cetera societo, kaj prenis Ia
prezentatan
leteron eI mia mano.
"Jen! de mia frato;
mi longe ne adis pri li. Li ja estas sana?" - "Tie",
11dargs, adresante
sin al Ia societo kaj ne atendante
mlan respondon,
dum li per Ia letero montris iun monteton, "tie mi farigos Ia novan konstruajon".
Li disrompis Ia, sigelon, ne interrompante
Ia konversacion,
kiu turnigis aI Ia temo rieco.
"Kiu ne estas posedanto
de' almena unu miliono", li intermetis,
"tiu estas, oni
pardonu aI mi Ia vorton, mizeruIo!"
"Ho, kiom vere!"
mi pIensente
ekkriis.
Tio kredeble pIais aI li; li alridetis min, dirante:
"Restu i tie, juna amiko; poste
mi ebIe havos tempon por di ri aI vi, kion mi pensas
pri tio." Li montris Ia Ieteron, kiun li poste enpoigs,
kaj ree turnis sin aI Ia societo. - Li prezentis aI juna
sinjorino sian brakon, aliaj sinjoroj sin turnis aI aliaj
beIulinoj, io arangigis, kaj oni direktis sin aI Ia monteto
irkaiflorata de rozoj.
Mi ovigs post ili, neniun genante,
ar neniu ajn
okupis sin pri mio La societo estis tre gaja, oni petolis kaj ercis, oni iafoje pri facilanirnajoj parolis gravige,
keIkfoje pri gravajoj facilanime,
kaj agrabIe Ia sprito
ekzercgis precipe pri forestantaj amikoj kaj iliaj aferoj.
Mi estis tro fremda, por multe kompreni eI io i, tro
afliktita kaj meditema,
por turni mian penson aI tiaj
enigmoj.
Ni estis atingintaj Ia rozoboskori.
La bela Panny=,
ajne Ia regino de I'tago, obstinis mem derompi florantan
branon; si vundetis sin per dorno, kaj, kvazai eI malheIaj rozoj, purpuro fluis sur ian delikatan manon.
Tiu
17

okazajo movigis Ia tutan societon.

Oni seris anglan
tafton. Silenta, maldika, sengrasa,
longeta, nejuna viro,
kiu apude kune iris kaj kiun mi ankora ne rimarkis,
tuj metis Ia manon en Ia tute aligantan
aI Ia korpo
baskan poon de sia antikva frako el griza tafto, eligis
malgrandan biletujon, malfermis gin, kaj, respekte riverencante, li prezentis aI Ia sinjorino Ia deziritajon.
Si akceptis gin ne atentante Ia doninton kaj ne dankante; Ia
vundo estis pansata,
kaj oni darigis supreniri sur Ia
monteton,
de kies dorso oni volis gui Ia vastan perspektivon trans Ia verdan labirinton
de I' parko aI Ia
senmezura
oceano.
La vidajo vere estis granda kaj belega.
Luma punkto
aperis e Ia horizonto inter Ia malhela maro kaj Ia bluo
de Ia ielo. "Lornon!"
kriis John, kaj jam anta kiam
ekmovigis Ia servistaro
aperanta pro Ia voko, Ia griza
viro estis, kun modesta sinklino, metinta Ia manon en
Ia poon de sia jako, eltirinta el gi belan Dollon-w
lornon kaj gin prezentinta
aI sinjoro John.
Tiu, tuj
metante gin aI Ia okulo, sciigis Ia societon, ke gi estas
Ia ipo hiera ekveturinta,
kiun malfavoraj ventoj retenas
en Ia vido de I'haveno.
La teleskopo iris de mano aI
mano kaj ne plu revenis en tiun de sia posedanto.
Mi
mem rigardis mirante tiun viron kaj ne sciis, kiamaniere
Ia granda instrumento
eligis el Ia malvastega poso; sed
tio ajne frapis neniun, kaj oni ne pli okupis sin pri Ia
grizulo 01 pri mi mem.
Refreigajoj estis prezentataj,
Ia plej maloftaj fruktoj
de iuj terzonoj en plej valoraj ujoj. Sinjoro ]ohn kun
facila konveneco gastigi, kaj tiam li por Ia dua fojo alparolis min: "Mangu; tion vi ne havis surmare."
Mi
klinis min, sed li ne vidis tion, li jam parolis kun iu alia.
Oni volonte estus ekkampinta sur Ia herbokovrajo
e

Ia deklivo de I'monteto, kontrae de Ia etendita pejzago,

se oni ne estus timinta Ia malsekon de Ia tero. "Estus
paradize",
iu societano diris, "se oni havus turkajn tapiojn, por ilin sterni ie tie." La deziro apena estis
eldirita,
kiam Ia viro en Ia griza vesto jam havis Ia
manon en Ia poso kaj kun modesta, e humila mieno
penis eltiri el gi luksan, per oro trateksitan turkan tapion,
Servistoj akceptis gin, kvaza devus esti tiel,
kaj malfaldis gin sur Ia loko dezirita.
La societo sen
pluajoj sidigis sur gi. Mi mem ree frapite rigardis tiun
viron, Iian poon, Ia tapon, kiu havis longon de dudek
paoj kaj largon de dek, kaj frotis miajn okulojn, ne
sciante, "kion pensi pri tio; precipe, ar neniu ion trovis
stranga en gi.
Mi estus dezirinta informi min pri tiu viro, dernandi,
kiu li estas; sed mi ne sciis, ai kiu min turn, ar
preska mi timis Ia servantajn sinjorojn ankora pli 01
Ia sinjorojn servatajn.
Fine mi kuragigis kaj aliris junan
viron, kiu ajns al mi malpli grava 01 Ia aliaj kaj kiu
kelkfoje staris sola. Mi mallate petis lin, di ri ai ml,
kiu estas tiu komplezema viro en Ia griza vesto, - "Tiu,
kiu aspektas kiel restopeco de fadeno, forkurinta el kudrilo
de tajloro?" "]es, kiu staras sola." - "Tiun mi ne
konas", li respondis ai m, kaj, ajne por eviti pli longan
interparolon
kun mi, li forturnis sin kaj parolis kun iu
alia pri indiferentaj
aferoj.
La suno nun komencis brili pli forte kaj ekgens Ia
sinjorinojn;
Ia bela Fanny malceremonie
direktis aI Ia
grizulo, kiun, la mia seio, neniu ankora alparolis, Ia
senkonsideran
demandon:
u li eble ne havas kun si
anka tendon?
Li respondis gin per tiel profunda riverenco, kvaza estas farata ai li ne meritita honoro;
kaj jarn li havis Ia manon en Ia poso, el kiu mi vidis

18

19

elganta] tofoin, stangojn, nuretoin, ferajon, mallonge:

ion, kio apartenas al plej luksa ekskursotendo.
La junaj
sinjoroj helpis etendi gin, kaj gi superpendis
Ia tutan
amplekson de Ia tapio, - kaj neniu trovis ion eksterorda en tio.
Mi jam de longe sentis hororeton,
e ian teruron;
imagu ptie mian animstaton, kiam, e Ia deziro i-poste
eldirita, mi tin vidis eltiranta el sia poso ankora tr!
rajdoevalojn;
jes, tri belajn, grandajn evalojn kun selo
kaj ilaro! - Pripensu
iom, pro Dio! ankora tri selitajn
evalojn el Ia sarna poso, el kiu jam eligis paperujeto,
lorno, rnateksita tapio, longa dudek paojn kaj larga
dek, tendo, same granda, kaj iuj stangoj kaj ferajoj
apartenaj I - Se mi ne asertus al vi, ke mi vidis tion
proprokule,
vi certe ne kredus gin.
Kiom ajn embarasita kaj humila Ia viro ajnis mem,
kiom ajn malmulte Ia aliaj atentis pr li, tamen tiu,pala
aperajo, de kiu mi ne povis deturni Ia okulojn, farigis
por mi tiel hororetiga, ke mi ne pti longe povis elporti gin.
Mi decidis, eltelig el Ia societo, kio pro Ia negrava
rolo, kiun mi ludis en gi, ajnis al mi tre facila.
Mi
volis reiri al Ia urbo, Ia venontan matenon ree provi,
kion mi atingos de sinjoro tohn,
kaj, se mi trovus Ia
kuragon por tio, demandi pri Ia stranga griza viro. Ho, ke mi nur estu sukcesinta tiel forkuri!
Mi efektive jam estis felie stelirinta tra Ia rozobosko,
malsupren de Ia monte to, kaj trovigis sur senarba herbokovrita placo; tiam mi, timante esti renkontata
ekster Ia
vojoj en Ia herbaio, esplore rigardis irkaen. - Kiom
mi ektimis, vidante Ia viron en Ia griza frako sekvanta
kaj alproksimiganta
mino Li tuj demetis Ia apelon antaii
mi kaj tiel profunde riverencis,
kiel neniu ankora faris
anta mil Estis ne dubeble, ke li volis alparoli min,

kaj, se mi ne volis esti malgentila,

mi ne povis eviti
tion. Mi anka demetis Ia apelon, responde ktinis min
kaj staris nudkapa en Ia sunbrilo kvazai alforgita.
Plena
de timo mi fikse rigardis lin kaj similis birdon, kiun
rigidigis Ia vi do de serpento.
Li mem sajnis tre embarasita;
li ne levis Ia rigardon,
klinis sin diversajn
fojojn, proksirnigis kaj alparolis min per mallata, nefirma
voo, proksimume
en Ia tono de almozpetanto.
"La sinjoro bonvolu pardoni mian trudigemon,
se mi
kuragas, tiel nekonata ali ri tin; mi havas ion por prezenti
al li. Permesu
favore -""Sed, pro Dio, sinjorol"
mi eksplods, plenigita de timo, "kion mi povas fari por
viro, kiu -." Ni amba konfuzigs kaj, sajnas aI mi, rugigis.
Post momento de silentado li ree ekparolis: "Dum Ia
mallonga tempo, kiam mi guis Ia felion, esti proksime
de vi, sinjoro, mi kelkajn fojojn - permesu, ke mi tion
diru al vi - vere kun nedirebla
admiro povis rigardi
Ia belan, belan ombron, kiun vi en Ia sunbrilo kaj kvazae
kun ia nobla malestimo, mem ne atentante tion, [etas for
de vi, Ia belegan ombron jen e viaj piedoj.
Pardonu
al mi proponon, vere trokuragan:
u vi eble ne malnklinus, transcedi al mi vian ombron?"
Li eksilentis,
kaj mi havis senton, kvazai en mia
kapo turnigus mueleja rado. Kion opinii pri tiu stranga
propono, aeti de mi mian ombron?
Li supozeble estas
freneza, mi pensis, kaj per angita tono, pli bone akordanta
kun Ia humileco de Ia lia, mi jene respondis:
"Ej, Ej! karulo, u via propra ombro do ne sufias
al vi?
Jen kion mi nomas negoco de tute stranga
speco."
Tu] li reekparolis:
"Mi havas en mia poso diversajn ajojn, kiuj al Ia sinjoro eble ne ajnus tute senvaloraj; por tiu netaksebla ombro mi konsideras Ia plej
altan prezon nesufla."
21

20

Nun ree min ekkaptis frostotremo,

kiam mi estis
memorigata pri tiu poso; kaj mi ne komprenis, kiel mi
povis nomi lin "karulo".
Mi ree prenis Ia parolon kaj
klopodis, la eblo ripari tion per senlima gentileeo.
"Sed, sinjoro, pardonu ai via humila servisto.
Mi
kredeble ne guste komprenas vian diron; kiel do mia
ombro povus - -".
Li interrompis
min: "Mi petas
sole Ia permeson de via mosto, levi vian noblan ombron
kaj enpoig gin; kiel mi faros tion, estu mia afero.
Kompense,
por pruvo de mia dankeeo ai Ia sinjoro,
mi lasos lin elekti inter iuj valorajoj, kiujn en Ia poso
mi portas kun mi: Ia vera kreviga radiko, Ia mandragoro, naskemaj moneroj, rabtaleroj,
Ia telertuko de Ia
ildoportlsto
de Rolando, pendigila gnomo por laiivola
prezo; sed io i kredeble ne konvenas por vi: pli bone
Ia magia apeleto de Fortunato, nove kaj solide rebonigita;
anka monsaketo, kia estis Ia lia17." - "La monsaketo
de Fortunato!"
mi interrompis
lin, kaj kiel ajn granda
estis mia timo, per tiu unu vorto li estis kaptinta mian
tutan spiriton.
Mi rieevis kapturnon,
kaj anta miaj
okuloj estis trembrilado
kvaza de duoblaj dukatoj. "Via mosto favore bonvolu rigard kaj provi tiun saketon."
Li metis Ia manon en Ia poon kaj per du
fortikaj ledolaoj eltiris modere grandan solide kudritan
saketon el kordova ledo kaj transdonis
gin al mi. Mi
metis Ia manon en gin kaj eltiris dek ormonerojn,
kaj
ree dek, kaj ree dek, kaj ree dek; mi rapide prezentis
al li Ia manon: "Bone! gi estu; por Ia saketo vi rieevos
mian ombron!"
Li konsente kaptis mian manon, poste
tuj ekgenuis anta mi, kaj mi vidis lin kun admirinda
lerto delikate deiganta de Ia herbajo mian ombron de
l'kapo gis Ia piedoj, levanta, kunrulanta
kaj faldanta kaj
fine enpoiganta gin. Li Ievigis, ankora unu fojon ri-

22

vereneis anta mi kaj poste retirigis

al Ia rozujaro.
a;nis al rni, ke tie mi aiidas lin mallate subridanta.
Sed rni forte tenis Ia saketon per giaj laoj; irkaii mi
Ia tero estis sunluma kaj en mi ankora ne estis klara
konseio.

11.

Fine mi renkonsctgis
kaj rapidis forlasi tiun lokon,
kien mi esperis jam ne bezoni reveni.
Unue mi plenigis
miajn poojn per oro, poste mi kunligis Ia laojn de
Ia saketo sur mia kolo kaj kais gin mem sur mia brusto.
Ne atentate mi elris Ia parkon, atingis Ia landvojon kaj
direktigis al Ia urbo. Kiam, okupite de miaj pensoj, mi
proksimigis
al Ia pordego, mi subite aiidis krii post mi:
"Juna sinjoro! heI juna sinjoro! adu do!" Mi rigardis returne, maljuna virino kriis post mi: "La sinjoro
ja gardu sin, vi perdis vian ornbron." - "Dankon, panjo!"
Mi [etis al si ormoneron pro Ia bonintenea
konsilo kaj
ris sub Ia arbojn.
Tuj e Ia pordego mi ree devis aiidi de Ia gardostaranto:
"Sinjoro, kie vi lasis vian ombron?"
kaj tuj
poste refoje de kelke da virinoj: "Jesuo kaj Mario I Ia
kompatindulo
n havas ombron!"
Tio komencis
tedi
min, kaj mi tre zorge evitis, iri en Ia sunbrilon.
Sed
tio ne ie estis ebla; ekzemple ne sur Ia Larga strato,
kiun mi devis kruei Ia unuan kaj, malfelie por mi,
guste en Ia sarna horo, kiam [a knaboj venis el Ia lernejo. Malbenita giba bubo, kiun mi ankora nun vidas,
tuj seiis, ke mia ombro mankas ai mi. Ege kriante li
denuneis min al Ia tuta literatura stratbubaro antauurba,
kiu tuj komeneis min kritiki kaj surjeti per koto.
Ordemaj horno] havas Ia kutimon", i1i kriis, "kunpren
sian
ombron irante en Ia sunbrilon".
Por malembarasi
min
de ili, mi malavare jetis monon inter ilin kaj saltis en

23

fiakron, kiun havigis al mi kompatemuloj.

Tuj kiam mi
trovigis sola en Ia kaleo ruliganta, mi ekploregis. Supozeble jam vekgs en mi Ia antaiisento : ke, je kiom sur
Ia tero mono pli valeras 01 merito kaj virto, je tiom Ia
ombro estas pli alte taksata e 01 oro; kaj kiel antae
mi oferis Ia recon al mia konseieneo,
mi nun fordonis
Ia ombron por pura mono; kio povis, kio devis surtere
farigi el mi?
Mi ankora estis tre konfuzita, kiam Ia veturilo haltis
anta mia malnova gastejo; mi ektimis sole pro Ia imago,
ankorafoje eniri tiun malbonan subtegmentan
ambron.
Mi igis alporti de tie mian malluksan paketon, malate
akeeptis gin, jetis kelkajn orrnonerojn kaj ordonis veturigi min antaii Ia plej elegantan hotelon, La domo estis
turnita a norde, mi ne bezonis timi Ia sunon.
Mi donis
oron al Ia veturigisto,
postulis Ia plej bonajn ambrojn
de I'fronta flanko kaj enloss min tie, tuj kiam mi povis.
Kion vi pensas, ke mi faris nun! Ho, mia kara
Chamisso, e anta vi konfesi tion, igas min rugigi. Mi
detris Ia fatalan monsaketon de sur mia brusto, ka], kun
ia furiozo, kiu per si mem multigis en mi kvaza flagranta brulo, mi eltiris oron el gi, kaj- oron, kaj oron,
kaj pli kaj pli da oro kaj semis gin sur Ia plankon kaj
paadis sur gi kaj tintigis gin, kaj jetadis, plezurigante
mian kompatindan
koron per Ia brilo kaj Ia sono de
l'oro, iam pli da metalo al Ia metalo, gis mi mem Iacigite falis sur tiun luksan kuejon kaj diboe fosis en
gi, min ruladis sur gi. Tel pasis Ia tago, Ia vespero ;
mi ne mallosis mian pordon, Ia nokto trovis min kusanta
sur Ia oro, kaj poste min kaptis Ia dormo.
Jen mi songs pri vi; ajnis al m, ke rni staras post
Ia vitropordo de via malgranda ambro kaj de tie vidas
vin sidanta e via labortablo inter skeleto kaj fasko da
24

sekigitaj kreskajoj; anta vi estis malfermitaj

Ia verkoj
de Haller, Humbold kaj Litin, sur via sofo kuis volumo de Goethe kaj Ia Magia Ringo 18; mi longe rigardis
vin kaj iun ajon en via ambro, kaj post tio ree vin;
sed vi ne movgis, nek spiris, vi estis malviva.
Mi vekigis.
Sajnis esti ankora tre frue.
Mia horlogo estis haltinta.
Mi sentis min kvaza bastonita,
krorne soifa kaj malsata; de Ia antaa mateno mi ne
mangis.
Indigne kaj te dite mi fcrpuis tiun oron, per
kiu jus antae mi satigis mian malsagan koron; nun gi
tedis min, kaj mi ne seiis, kion fari pri gi. Gi ne povis
resti tiel sur Ia planko.. Mi provis, u Ia saketo ree
englutus gin. - Ne. Neniu el miaj fenestroj malfermigis
super Ia maro. Fine mi devis konsenti kaj gin pene kaj
vitante porti al granda ranko, staranta en iu kabineto,
kaj enpaki gin tie. Mi restigis nur kelke da plenmanoj.
Fininte Ia laboron, mi konsumite kugis min en apogsegon kaj atendis, gis homoj komeneis movigi en Ia domo.
Mi gis, tuj kiam tio estis ebla, alporti mangajojn kaj
voki Ia mastron.
Kun tiu viro mi priparolis Ia estontan arangon de mia
logeio.
Por mia persona servado li rekomendis
al mi
iun Bendel+", kies fldela kaj inteligenta fizionomio tuj favorigis min al li.
Li estis Ia sarna, kies sindonemo
de
tiam konsolante akompanis min tra Ia mizero de I'vivo
kaj min helpis, elport mian malgajan sorton.
Mi pasigis Ia tutan tagon en miaj ambroj kun senmastraj
servistoj,
uisto] , tajloroj kaj komereistoj;
mi establis
min kaj preeipe aetis tre multe da valorajoj kaj gemoj,
por forigi almenaii iom de Ia multa amasigita oro; sed
neniel ajnis al mi, ke Ia amaso povus malpliig.
Dume okupadis min angorigaj duboj pri mia stato.
Mi tute ne kuragis eliri el mia pordo kaj vespere igis
25

bruligi en mia salono kvardek vakskandelojn,

anta 01
forlasi Ia mallumon.
Tremante
mi rememoris
Ia teruran seenon kun Ia lernejanoj.
Kiom ajn da kurago mi
bezonis por tio, mi deeidis ankora unu fojon provi Ia
publikan jugon. - Tiutempe
Ia noktoj estis lunlumaj,
Vespere mi irkaiivolvis
min per larga mantelo , profunde survois mian apelon kaj eltelgis el Ia domo,
trem ante kiel krimulo,
Nur sur izolita placo mi eliris
el Ia ombro de Ia domoj, de kiuj irmate mi venis gis
tiu loko, en Ia lunlumon, preparita,
adi mian sorton
el Ia buo de Ia pasantoj.
Sparigu ai mi, kara amiko, Ia doloran ripeton de io,
kion mi devis elporti.
La virinoj ofte montris plej profundan kompaton,
kiun mi sentigis ai ili; kaj tiuj elmontrajoj ne malpl trapikis mian koron 01 Ia moko de
Ia junularo kaj Ia fiera malestirno de Ia viroj, preeipe
de tiaj dikaj vastkorpuloj,
kiuj mem jetis largan ombron.
Bela arma knabino, kiu ajne akompanis siajn gepatrojn,
singarde
rigardantajn
nur anta siajn piedojn,
okaze
turnis ai mi sian lurnan okulon; si videble ektimis rimarkante mian senombreeon,
kais sian belan vzagon
en sia vualo , mallevis Ia kapon kaj senbrue preteriris.
Pli 1011ge mi ne elportis tion. Salecaj torentoj eligis
el miaj okuloj, kaj kun fendita koro mi ancelgante
retirigis en Ia mallumon .. Mi devis min apogi ai Ia domoj,
por firmigi miajn paojn, kaj malrapide kaj malfrue mi
atingis mian logejon.
La nokton mi pasigis sendorma.
La sekvintan tagon
mi tuj ordonis,
ie seri Ia viron en Ia griza frako.
Eble mi sukeesus retrovi lin, mi pensis, kaj kel bonance, se li, kiel mi, pentus pri Ia malprudenta
intersango! Mi venigis Bendel, li ajnis vigia kaj lerta; mi preeize pentris ai li Ia viroo, kiu posedas trezoron,
26

I diris, sen kiu Ia vivo por mi nur estas turmento.

indikis ai li Ia tempon, Ia lokon, kie mi vidis ln,
rlskribis
ai li iujn eestintojn
kaj aldons ankora
nan signon: li preeipe demandu pri Dollond-lomo,
pri
urka tapio trateksita per oro, pri luksa ekskursotendo
.j fine pri nigraj rajdoevalviroj,
kies historio, mi diris,
e preeizigante
Ia kielon, estas ligita kun tiu de Ia
nigma viro, kiu ai iu ajnis negrava kaj kies apero
etruis Ia trankvilon kaj Ia felion de mia vivo.
Finparolinte
ini alportis sargajon da oro tiom grandan,
ian mi povis porti, kaj krome almetis gemojn kaj juelojn de sufie granda valoro.
"Bendel",
mi diris,
tio malbaras
multajn vojojn kaj faeiligas multon , kio
ajois neebla ; ne estu avara pri gi, kiel mi ne estas,
ed iru kaj gojigu van mastron
per sciigoj, sur kiuj
stas bazita lia sola espero."
Li foriris.
Malfrue kaj malgoja li revenis.
Neniu el
Ia servistoj de sinjoro John, neniu el liaj gastoj - li
parolis kun iuj - memoris e nur iomete Ia viron en
Ia griza vesto. La nova teleskopo eestis , kaj neniu
scls , de kie gi venis; Ia tapio kaj Ia tendo estis ankorati sur Ia sarna monteto, Ia servistoj gloris Ia rieeon
de sia mastro, kaj neniu sciis, de kie li rieevis tiujn
n,ovajn valorajojn,
Li mem havis plezuron pri il , kaj
estis ai li indiferente,
ke li ne seiis ilian devenon; Ia
evalojn havis en siaj staloj Ia junaj sinjoroj, kiuj rajdis
sur il , kaj ili alte laiidis Ia malavarecon
de sinjoro
John, kiu tiutage donaeis ai ili Ia evalojn.
Jen kiom
mi scgis el Ia detala rakonto de Bendel, kies rapidema
fervoro kaj prudenta konduto, malgra Ia foresto de sukceso, ricevis mian mertitan
ladon,
Malgaja mi faris
signon ai li, ke li lasu min sola.
"Mi raportis",
li denove ekparolis,
"ai mia sinjoro

Ml

27

pri Ia afero por li plej grava.

Restas aI mi io por
transdr, kion hodia matene komisiis aI mi homo, kiun
mi renkontis anta Ia pordo etirante por mia afero, en
kiu mi tiel malbone sukcesis.
La propraj vortoj de tiu
viro estis: "Diru aI sinjoro Petro Schlernihl,
ke li ne
plu vidos min i tie, ar mi estas veturonta
trans Ia
maron kaj favora vento guste vokas min al Ia haveno.
Sed post jara intertempo
mi havos Ia honoron,
viziti
lin kaj tiam proponi aI li alian, tiam eble por ti akceptindan negocon.
Prezentu
al ti miajn plej humilajn
komplimentojn
kaj certigu lin pri mia dankeco.
"Mi
demandis
lin , kiu ti estas, sed li diris, ke vi bone
konas Iin."
"Kiel aspektis Ia viro?" mi kriis plena de antasento,
kaj Bendel priskribis al mi Ia viron en Ia griza frako, trajto
post trajto, vorto post vorto, same kiel li priskribis en sia
antaa rakonto Ia viron, pri kiu li klopodis informi
sino "Malfeliulo!"
mi ekkriis, tordante Ia manojn, "tio ja
estis li mem!"
Jen li subite malblindgts:
"Jes, gi
estis li, vere estisl" li timigite ekkriis, "kaj mi blindigita,
stulta ne rekonis lin kaj perfidis mian mastron I"
Ploregante
li eksplodis
per plej maldolaj riprooj
kontra si mem, kaj lia malespero devis e aI mi sentigi
kompaton.
Mi konsolis Iin, certigis al li kelke da fojoj,
ke mi ne dubas pri lia fidelo, kaj tuj sendis lin al Ia
haveno por, se eble, sekvi Ia postsignojn de tiu stranga
viro.
Sed en tiu sarna mateno multe da ipoj , kiujn
malfavoraj ventoj retenis en Ia haveno, estis ekveturintaj; iuj destinitaj por; aliaj regionoj de l'mondo, iuj
por alia] marbordoj, kaj Ia grizulo estis malaperinta kiel
ombro, ne lasante postsignon.

28

m.
Kiom utilus flugiloj aI tiu, kiu estas firme alforgita
r feraj enoj?
Li devus malgra ili kaj e pli terure
malesperi.
Mi kuis, kiel Paffnet+" e sia trezoro, senilte de ia homa konsolo kaj suferante
de malhavo e
mia oro; mi jam ne amis gin, mi gin malbenis, ar per
i mi vidis min izotita de ia vivo.
En mi sola konervante mian malgajan sekreton, mi timis Ia plej malltan el miaj servistoj,
kiun samtempe mi devis envii;
ear li havis ombron, ti rajtis sin montri en Ia sunbrilo.
Mi forfunebris
en miaj ambroj Ia tagojn kaj noktojn,
kaj Ia agreno mangetis mian koron.
Ankora
iu alia anta miaj okuloj konsumigis
de
sufero; mia fidela Bendel ne esis sin turmenti
per
silentaj riprooj,
ke ti trompis Ia fidon de sia bona
mastro ne rekonante tiun, kiun seri li estis komisiita
kaj kun kiu li devis konsideri intime ligita mian malgajan
sorton.
Sed mi neniel povis riproi lin; mi rekonis en
Ia okazajo Ia enigman naturon de Ia nekonato.
Por preterlasi
nenian provon, foje mi sendis Bendel
kun multvalora
brilianta ringo al Ia plej fama pentristo
de Ia urbo invitigante lin, fari al mi viziton.
Li venis,
mi forfgis miajn servistojn, losis Ia pordon, sidigis apud
Ia viro, kaj, glorinte lian arton, mi kun prerniganta koro
turnis rnin al Ia afero mem; antae mi igis lin promesi
nepran diskretecon.
"Sinjor' profesoro",
mi darigis, "u por homo plej
malbonance
perdinta sian ombron vi eble povus pentri
falsan ombron?"
- "Vi parolas pri jetata ombro?" "Certe, tian mi celas." - "Sed", ti plue demandis min,
"per kia mallertajo, per kia malzorgo li do povis perdi
sian ombron?"
"Kiel tio farigis",
mi respondis,
"ja
29

ebIe estas tre maIgrave; tamen adu, ke en Ruslando",

mi senhonte mensogis al li, "kie Ia pasintan vintron li
faris vojagon, foje, e eksterordinara
maIvarmo, lia ombro
tiom frostofiksigis alIa tero, ke li jam ne povis deigi gin."
"La falsa jetata ombro, kiun mi povus pentri ai li",
Ia profesoro respondis,
"tamen estus nur tia, ke li nepre
perdus gin per movo e plej maIgranda, - precipe se li
tiel maImuIte estis alligita al sia propra ombro, kieI oni
povas konkIudi Iai via rakonto mem; kiu ne havas
ombron, ne iru en sunbrilon, jen 1'0 plej prudenta kaj
plej sendangera",
Li Ievigis kaj foriris, jetante ai mi
trapikan rigardon,
kiun Ia mia ne povis elporti.
Mi
refalis en mian segou kaj kas mian vizagon en miaj
manoj.
Tian ankora trovis min Bendel,
kiam li eniris.
Li
vidis Ia doloron de sia mastro kaj volis silente kaj respekte retirigi. - Mi levis Ia rigardon, - mi subfalis
sub Ia pezo de mia agreno,
mi devis komuniki gin:
"Bendel",
mi kriis ai li, "vi sola, kiu vidas kaj respektas
miajn suferojn,
kiu ainas ne vol ekkoni ilian .kaiizon
sed nur slente kaj sindone dividi i1in kun rni, venu ai
mi, Bendel, kaj estu Ia konfidato de mia koro. La trezoron de mia oro mi ne forlosis de vi, mi ne volas
forlosi de vi anka Ia fonton de mia aflikto. - Bendel,
ne forlasu mino Bendel , vi vidas min ria , malavara,
bonevola; vi opinias, ke Ia tuta mondo devus glori min,
kaj vi vidas min evitanta Ia mondon kaj min forlosanta
de gi. Bendel, tiu mondo jugis, gi forpuis min, kaj eble
e vi deturnos vin de mi, sciiginte mian teruran sekreton: Bendel , mi estas ria , malavara, bonevola, sed,
- ho Diol - mi ne havas ombron/" _
"Ne havas ombron?"
terurite ekkriis Ia bonulo, kaj
larmoj tuj versigis el liaj okuloj, "V e ai mi, ke mi
30

askigis por servi ai senombra mastro!"

Li eksilentis
kaj mi kais mian vlzagon en miaj manoj I
.Bendel",
mi malfrue kaj tremante
aldonis, "nun vi
osedas mian sekreton,
nun vi povas perfidi gin. Iru
kaj atestu kontra mi." Sajnis, ke en lia interno okazas
kra batalo ; fine li sin teren jetis anta mi, kaptis mian
manon kaj surveris
gin per siaj Iarmoj,
"Ve!" li
kkriis.
"Kion ajn opinias Ia mondo,
pro ombro mi
nek povas, nek velas forlasi mian bonan mastron;
mi
agos prefere honeste 01 sage: mi restos e vi, pruntos
ai vi mian ombron, helpos ai vi, kie mi povos, kaj kie
mi De povos, mi ploros kun vi."
Mi [ets min ai lia
kolo, mirante pro tia nekutimata
pensmaniero,
ar mi
estis konvinkita, ke ne pro oro li faris tion.
De tiu tempo iom sangigis mia sorto kaj mia vivoarango, Estas ne priskribeble,
kiel zorgeme
Bendel
aciis kai mian mankon.
ie li estis anta mi kaj kun
ml, antavidante
ion, farante preparojn
kaj, kie ne
antaividte
minacis dangero , tuj kovrante min per sia
ombro; ar li estis pli granda kaj pli larga 01 mio Tial
mi kuragis ree min montri inter Ia homoj kaj komencis
ludi gravan rolon en Ia mondo.
Mi ja devis ajne alpreni multe da strangajoj kaj kapricoj; sed i1i bone konvenas ai riulo.
Kaj tiel longe, kiel Ia vero restis
kaita, mi guis iajn honoron kaj respekton,
kiaj estis
uldataj ai mia oro. Pli trankvila mi atendis Ia viziton
de Ia enigma nekonato,
promesitan
por Ia tempo post
unu jaro.
Mi tre bone sentis, ke m ne devis resti longe en
loko, kie oni jam vidis min sen ombro kaj kie mia senombreco do facile povis malkasigi.
Krome mi, eble
jam nur kiel sola, ankora pensis pri tio, kia mi montris
min e sinjoro John, kaj tio estis por mi prema me31

moro. Tial mi volis i tie nur fari provon, por aliloke

povi pli facile kaj certece konduti; - sed prezentigis- io,
kio min kelkatempe retenis per mia vanteco: jen kie en
Ia homo Ia ankro plej certe enfundigas,
La sarna bela Fanny, kiun mi refoje renkontis aliloke,
montris por m , ne memorante,
ke si iam vidis min,
iom da intereso;
ar nun mi havis spriton kaj sagon,
Kiam mi parolis,
oni askultis , kaj mi mem ne sciis,
kiel mi akiris Ia arton, tiel facile konversacii kaj direkti
Ia konversacion. - La impreso, kiun mi kredis estis farinta
al Ia belulino, forprenis de mi Ia prudenton,
kiel guste
si deziris; kaj de nun mi sekvis in kun mil penoj tra
Ia ombro kaj Ia krepusko,
kie ajn mi povis.
Mi estis
vanta sole pri tio, vantigi in pri mi; kaj malgrai Ia deziro mi ne povis peli mian ebrion el Ia kapo en Ia koron.
Sed por kio longe kaj detale ripeti aI vi Ia tute ordinaran aferon? - Vi mem sufie ofte rakonts gin aI
mi pri aliaj honestuloj. - AI Ia malnova, bone konata
ludo, en kiu mi naive prenis sur min trivalan rolon,
algis, estas vere, speciale verkita katastrofo, ne atendte
de mi kaj de si kaj de iuj.
Kiam iuvespere
la mia kutimo mi estis kuniginta
societon en gardeno,
mi promenis brako en brako kun
Ia sinjorino, en ioma malproksimo de Ia alia] gastoj, kaj
klopodis artifiki frazajojn.
Si estis deceme turninta sian
rigardon altere kaj dole reciprokis Ia premon de mia
mano. Jen neatendite
post ni elnubigis Ia luno, - kaj
si vidis nur sian ombron falanta anta nino Si forte
ektremis kaj konsternite
rigardis min, poste denove Ia
teron, per Ia okulo serante mian ombron; kaj kio okazis
en si, tiel strange pentrigis sur iaj mienoj, ke mi estus
eminta late ekrid , se mi ne mem sentus malvarmajn
fluojn sur Ia dorso.

32

Mi ellass in svenantan el mia brako, flugis kvazai sago

tra Ia teruritaj
gastoj, atingis Ia pordon, min jetis en
Ia unuan veturilon, kiun mi tie trovis staranta, kaj reveturis aI Ia urbo, kie i-foje je mia malfelio mi lasis
Ia gardeman Bende!. Li ektimis vidante min, unu vorto
malkais al li ion. Tuj oni venigis potoevalojn.
Mi
prenis kun mi nur unu el miaj servistoj,
ruzegan friponon, nomatan Rascal=, kiu estis sciinta necesigi sin
81 mi per sia lerto kaj ne povis e nur supozeti ion
pri Ia hodiaa okazajo.
En Ia sarna nokto mi ankorai
trapasis tridek mejlojn.
Bendel postrestis por malarangi
mian mastrajon,
donaci oron, kaj alvenigi l'on plej necesan.
Kiam li atingis min en Ia sekvinta tago, mi
[etis min inter liajn brakojn kaj juris al li, - tute ne, ke
mi ne plu faros malsagajojn , sed nur, ke estonte mi
estos pli singarda.
Ni sen interrompo
dairigis nian
vojagon, trans Ia Iimon kaj Ia montaron;
ne pli frue 01
sur Ia alia deklivo, disigite jam per alta remparo de tiu
fatala tero, mi lasis min decidigi,
en proksima
kaj
malmulte
vizitata
banloko
ripozi de iuj penoj kaj
lacigoj.
IV.
En mia rakonto mi devos rapide transpasi
tempon,
e kiu mi volontege pli longe haltus, se mi scius en Ia
memoro elvoki gian vivan spiriton.
Sed Ia koloro, kiu
gin vivigis kaj sole povas revivigi, estingigis en mi, kaj
kiam mi volas retrovi en mia brusto Ia sentimentojn,
kiuj tiam levis gin tiel potence, Ia dolorojn kaj Ia felion, Ia piajn i1uziojn, - tiam mi vane batas al roko,
kiu jam ne donas vivan fonton; Ia dia forlasis mino
Kiel sangite gi nun rigardas min, tiu pasinta tempo! Tie en Ia banloko mi estis ludonta heroan rolon; sed

33

Ia prezentado
enamgas en paron de bluaj okuloj.
La
gepatroj, trompite de Ia ludo, iamaniere
klopodas por
rapide deflnitivgi Ia aferon, kaj Ia trivialan farson finas
mokego.
Kaj jen io , io! - Tio ajnas al mi senspritaa kaj banala, kaj samtempe estas terure,
ke tia
povas ajni al mi tio, kio foje metis en mian bruston
tiel rian, grandan senton.
Mina22, kiel mi iam ploris
vin perdante,
tiel mi pIoras nun, ke mi anka en mi
ne povas retrovi vin. u mi do tiom maljunigis? - Ho
mizera racio I Nur unu pulso bato de tiu tempo, ankora
nur unu momento de tiu revo. - Sed ne! Soleca mi
estas sur Ia dezerta maro de viaj maldolaj akvoj, kaj
anta longe Ia aiimantajo elprucis
el Ia lasta pokalo
de ampano.
Mi estis antaiisendinta
8endel kun kelkaj sakoj da oro,
por ke li arangu por mi en Ia urbeto logejon laii miaj
bezonoj.
Tie li dissemis multe da mono, kaj iom neprecize parolis pri Ia eminenta fremdulo, aI kiu li servas
(ar mi ne volis, ke li diru mian nomon), kaj tio naskis
en Ia bonuloj strangajn pensojn.
Tuj kiam mia domo
estis preta por akcepti min, 8endel revenis por akompani min tien.
Ni ekvojagis.
Prosimume
unu mejlon for de Ia urbo, sur vasta sunluma loko, feste ornamita homamaso baris ai ni Ia vojon.
La veturilo haltis.
Muziko, sonorado, kanonpafoj aiidigis,
lauta vivukrio flugis tra Ia aero, - anta Ia pordoklapo
de Ia veturilo aperis horo da blanke vestitaj junulinoj.
iuj estis eksterordinare
belaj, sed kompare kun Ia unu
ili malaperis,
kiel Ia steloj de I'nokto kompare kun Ia
suno.
Si elpais el Ia mezo de l'fratinoj;
Ia alta delikata figuro honteme
rugigante
ekgenuis
anta mi kaj
prezentis
al mi sur silka kuseno kronon plektitan el
laro , olivobranoj
kaj rozoj; si diris kelke da vortoj
34

malbone preparita
kaj novulo sur Ia scenejo, mi dum
pri majesteco,
respekto kaj ame, kiujn rni ne komprenis,
.ed kies sora argentosono
ebriigis miajn orelon kaj
koron. Sajnis al mi, ke jam unu fojon preterpasis
min
tlu iela aperajo. La horo komencis kaj kantis Ia laudon
aI bona rego kaj Ia felion de lia popolo,
Kaj tiu sceno, kara amiko, okazis meze en Ia sunbrilo!
Si ankora genuis du paojn anta mi, kaj m,
senornbra, ne povis transsalti tiun interspacon,
ne miaflanke jeti min surgenuen
anta tiu angelo.
Ho , kiom
mi estus doninta por ombro en tiu momento!
Mi devis
kai mian honton, mian angoron, mian malesperon
profunde en Ia fundo de mia veturilo.
Bendel fine decidlgis por mi. Li elsaltis de Ia alia flanko el Ia veturilo;
mi ankora revokis lin kaj donis aI li el mia kesteto,
guste kuanta emane, grandvaloran
diamantan kronon,
kiu iam estis destinita
por Ia bela Fanny.
Li pais
antaiien, kaj, parolante en Ia no mo de sia mastro,
li
di ris, ke mi nek povas, nek volas akcepti tiajn honorajojn
kaj ke supozeble per eraro okazis io i, sed ke tamen
mi dankas aI Ia bonaj logantoj de Ia urbo pro ilia bona
intenco.
Dume li prenis Ia prezentatan
florkronon de
gia loko kaj anstataiiis
gin per Ia brilianta
diademo;
poste li respekte etendis sian manon aI Ia [unulino, por
relevi in , kaj forigis per gesto Ia pastraron,
Ia magistraton kaj iujn deputitarojn.
Neniu plu estis alIas ata.
Li ordonis aI Ia homamaso
disig! kaj cedi lokon aI Ia
evaloj, resaltis en Ia veturilon kaj galopege ni forveturis
al Ia urbeto, pasante sub triumfarko konstruita el folia]o
kaj floroj. - La kanonoj ne esis pafi. - La veturilo
haItis anta mia domo; mi rapide ensaltis en Ia pordon,
disigante
Ia popolamason
alIogitan de Ia deziro, vidi
mino La popolao vivukriadis
sub mia fenestro, kaj mi
35

igis pluvi el gi duoblajn dukatojn.

Vespere
Ia urbo
estis memvole iluminata. Kaj mi ankora neniel sciis, kion signifas io i kaj
por kiu mi estas prenata.
Mi forsendis Rascal, por ke
li informu sino Oni rakontis al li, ke oni ricevis certajn
sciigojn, ke Ia bona rego de Prusio sub Ia nomo de
grafo vojagas tra Ia lando; ke oni rekonis mian adjutanton kaj ke li perfidis sin kaj min; kiel granda fine
estis Ia gojo, kiam oni estis certa, havi min en Ia loko
mem.
Nun, estas vere, oni ekkomprenis,
ke evidente
mi volas gardi nepran inkogniton kaj kiom malprave oni
agis tiel altrude
levante Ia vualon.
Sed ke mi tiel

favoroplene,
tiel indulgeme
koleretis,
ke mi certe
ne povos ne pardoni al ilia bona koro.
AI mia sentagulo
Ia afero ajnis tiel amuza, ke li
per punaj paroloj kiel eble plej klopodis, provizore plifortigi Ia kredon de tiuj bonaj hornoj.
Li prezentis
al
mi tre komikan raporton,
kaj, vidante min amuzita per
gi, li regalis min e per Ia petolajoj, kiujn li faris. u mi devas konfesi?
Esti rigardata kiel Ia respektata
estro, flatis min tamen,
kvankam tio okazis nur per
intermikso.
Por Ia sekvonta vespero mi ordonis prepari feston
sub Ia arboj ombrantaj
Ia lokon antaii mia domo kaj
inviti al gi Ia tutan urbon.
La mistera
forto de mia
saketo, Ia klopodoj de Bendel kaj Ia aktiva elpensemo
de Rascal sukcesis, venki e Ia tempon.
Efektive estas
mirige, kiel lukse kaj bele io arangigis en tiel malmultaj horoj.
Kiaj pompo kaj abundo jen naskigis!
Ankai; Ia ingenia lumilaro estis tiel sage dislokita, ke
mi sentis min tute sendangera.
Nenio estis forgesita,
mi nur povis Iad miajn servistojn.
La vespero alvenis.
La gastoj aperis kaj estis pre36

ntataj al mi. Pri Ia majesteco

oni ne plu parolis;
d kun profundaj respekto
kaj humilo oni min nomis:
lnjor' grafo.
Kion fari?
Mi toleris Ia grafecon
kaj
tis de nun graf' Petro.
Meze de Ia tumulto de l'festo
mia animo deziris nur si n sole.
Malfrue si aperis, si,
klu estis Ia krono kaj gin portis.
Si deceme
sekvis
lajn gepatrojn
kaj ajnis ne scii, ke si estas Ia' plej
bela. Estis prezentataj
ai mi sinjoro Ia arbaristo,
lia
dzino kaj lia filino. AI Ia gepatroj mi sciis diri multe
da agrablaj kaj gentilaj parolo] ; sed anta Ia filino mi
staris kvazaii riproata
knabo, ne povante eligi e unu
vorton.
Fine mi balbutante
petis in, honori tiun feston
akceptante
en gi Ia rolon, kies signo in ornamas.
Honteme kun kortua rigardo si petis indulgon;
sed anta
si pli hontema 01 si mem, mi kiel unua regato en profunda respekto
prezentis
ai si mian hornagion , kaj Ia
konduto de Ia grafo farigis por iuj gastoj modelo kaj
ordono, kiujn sekvi ili goje fervoris.
Majesteco,
senkulpo kaj gracio, interligite
kun belo, regis gojan feston.
La feliaj gepatroj de Mina opiniis altigita sian infanon
sole por honori ilin; mi mem estis en nedirebla ebrio.
Kiujn mi ankora havis el Ia juveloj siatempe aetitaj
por liberigi min de embarasa
oro, iujn perlojn, iujn
valorstonojn
mi ordonis meti en du kovritajn pladojn
kaj dum Ia mango rondirigi inter iaj kunulinoj kaj iuj
sinjorinoj en Ia nomo de Ia regino ; dume oro sen interrompo estis jetata trans Ia antametitajn
barierojn ai Ia
popolo gojkrianta.
La sekvintan matenon Bendel konfidencie
sciigis ai
mi, ke Ia suspekto,
kiun li jam de longe sentis pri Ia
honesto de Rascal, nun certigis, Hiera li trompe telis
tutajn sakojn da oro. Ni malenviu ai tiu senhava ruzulo
Ia malgrandan
akirajon; mi volonte donacas ai iuj, kial

37

ne anka ai li? Hiera li kaj iuj novaj servstoj, kiujn

vi donis ai mi, honeste servis ai mi, ili goje helpis min,
festi gojan feston."
Oni ne plu parols pr tio. Raseal restis Ia unua el
miaj servistoj.
Sed Bendel estis mia amiko kaj konfideneiulo.
Li kutimigs rigard mian riecon neelerpebla,
kaj li ne kIopodis konigi giajn fontojn; kontrai:e li, konformigante ai miaj inteneoj, helpis min en Ia eIpensado
de okazoj por aperigi gin ka] mal pari oron,
Pri tiu
nekonato, Ia pala kagltulo , ti seiis nur tion: ke sole
li povas Iiberigi min de Ia malbeno sur mi pezanta kaj
ke mi ti mas lin , sur kiu estas bazita mia sola espero;
krome, ke mi estas konvinkita,
ke li povos min trov
ie kaj mi ln nene, kaj ke mi tial, atendante Ia fiksitan
tagon, esigis Ia vanan seradon.
La lukseeo de mia festo kaj mia konduto dum gi komenee subtenis
en Ia kredemaj Iogantoj de Ia urbo
ilian antai:formitan opinion.
Sed tre balda ja la Ia
gazetoj montrigis,
ke Ia tuta fabela vojago de Ia rego
de Pruslando
estis nura senbaza famo.
Sed ia rego
mi tamen estis la ilia opinio kaj do devis rest , e
unu el Ia plej riaj kaj rega], kiuj ajn ekzistas.
Oni
nur ne preeize seiis, kiu rego. La mondo neniam havis
kazon por plendi pri manko de monarkoj, plej malmulte
en niaj tagoj; tiuj bonuIoj, ankoraii ne vidintaj iun, kun
egala bonanco konjektis jen pri tiu jen pri alia. Graf' Petro iam rests, kiu li estis en realo.
Foje inter Ia bangastoj aperis kornercisto, kiu bankrotis por riigi sin; li guis generalan
estimon kaj jetis
largan , kvankam iom palan ombron.
tie li volis
parade montri Ia riajon de li kolektitan,
kaj ti e ekhavis Ia ideon, konkuri kun mi. Mi uzis mian saketon
kaj balda atingis, ke Ia kompatinduIo devis refoje bank-

cr

roti kaj iri trans Ia montaron, por savi sian reputacion.

Tiel mi malembarasis
min de li. - En tiu regiono mi
'aris multe da sentaiiguloj kaj mallaborantoj l
Malgrau Ia rega] pompo kaj mal parado, per kiuj mi
sublgis al mi ion, en mia domo mi vivis tre sim ple
kaj retirite.
Mi estis farinta por mi regulo plej grandan
singardemon;
neniu alia 01 Bendel, indiferente
sub kiu
preteksto , rajtis eniri Ia ambrojn,
en kiuj mi logadis.
Tiel longe, kiel brilis Ia suno, mi tenis min enlosita
kun li en ili, kaj oni diris: Ia grafo laboras en sia kabineto.
AI tiuj laboroj rilatis Ia oftaj kurieroj, kiujn mi
sendis kaj ricevs pro ia bagatelo. Nur vespere,
inter miaj arboj au en mia salono, lerte kaj rie lurnigita laii Ia disponoj de Bendel , mi akeeptis soeieton.
Se mi eliris, dum kio Bendel iam devis observi min
per akrevidaj 'okulo], tio okazis nur, por viziti Ia arbaristan gardenon,
sole pro si; ar Ia: plej interna koro
de mia vivo estis mia amo.
Ho, bona Chamisso , mi esperas,
ke vi ankora ne
forgesis,
kio estas amo!
i tie mi lasas al vi multe
por kompletigi.
Mina vere estis bona, dola infanino,
ioda de amo.
Mi estis kateninta al mi siao tutan fantazion; en sia humilo si ne seiis, per kio si povis meriti,
ke mi e nur [etis rigardon al si; kaj si donis amon
por amo per Ia plena juneea forto de senkulpa koro.
Si amis kiel virino, oferante sin tutan; memforgese,
sinfordone pensante
nur pri tiu, kiu estis ia vivo, senzorge, u si mem pereos: tio estas, si vere amis. Sed mi -,
ho kiel terurajn
horojn - terurajn kaj
tamen indajn , ke mi deziru ilian revenon mi ofte
forploris sur Ia brusto de Bendel, kiam mi post Ia unua
senkonseia
ebrieeo estis rekolektinta
miajn pensojn kaj
akre rigardinta min mem! Mi, kiu senombra, kun maliea

39

38

\'

egoismo pereigaote
i tiun angelon, per mensogoj tele
altiris al mi Ia purao animon!
Jen mi decidis, mem
malka al si mian sekreton; jen mi promesis per solenaj
[uro] , ke mi foriros min de si kaj forkuros;
jen ree
mi ekploris kaj interkonsentis
kun Bendel, kiel vespere
mi vizitos in en Ia arbarista gardeno. En alia] tempoj mi meosogis al m mem pri grandaj
esperoj pro Ia proksima vizito de Ia griza nekonato kaj deoove ploris, vane provinte kredi al ili. Mi estis elkalkulinta Ia tagon, en kiu mi ateodis revidi Ia teruran; ar li estis
dirinta: post jara intertempo,
kaj mi konfidis al lia diro.
La gepatroj estis bonaj respektindaj
maljunuloj,
kiuj
tre amis sian solan infanoo; Ia tuta interrilato
surprizis
ilin jam ekzistante,
kaj i1i ne sciis, kion fari en tio. Ili
antae oe estis revintaj,
ke graf' Petro povus e nur
pensi pri ilia infanino ; o un li e amis n kaj estis
respoode amata. - La patrino ja estis sufie vanta, por
pensi pri parencigo kaj klopodi por gia efektivigo;
Ia
bona natura sago de Ia patro rifuzis tian ekstravagancan
ambicioo.
Amba estis konvinkitaj pr Ia pureeo .de mia
amo - i1i povis fari oeoion krom preg! por sia infanioo.
Jen venas en mian manon letero de Mina, skribita eo tiu
tempo. - Jes, tio estas ia skribo! Mi volas gin kopii por vi:
"Mi estas malforta , sensaga knabino;
povus magi,
ke mia arnato, ar mi lin arde, arde amas, ne volus kazi
doloron al Ia kompatinda
knabino. - Ho, vi estas tiel
bona, tiel nedireble
bona;
sed ne komprenu
min
malguste.
Vi oe oferu, ne volu oferi al mi ion.
Ho
Dio! mi povus malarni mio, se vi farus tion. Ne, - vi
igis mio senlime felia, vi instruis min ami. Darigu
vian vojon! - Mi ja seias mian sortoo, graf' Petro ne
apartenas al mi, aparteoas al Ia mondo.
Mi velas esti
fiera adante : tio estis li, kaj tio ree li estis, kaj tion

40

li pIeoumis;
tie oni adoris lin, kaj tie oni diigis lin.
Vidu, kiam mi pensas tion, mi koleretas kontra vi, ke
e naiva infanino vi povas forgesi vian altan destinon.
_ Foriru!
Alie tiu penso fine malfeliigos
mio, kiu
per vi estas tiel felia, ho l-' tiel feliega. - u mi ne
anka plektis olivobranon
kaj rozoburgonon
eo vian
vivon kieI en Ia florkronon,
kiun mi estis permesata
prezenti al vi?
Mi havas vin en Ia koro, mia amato,
ne timu foriri de mi, - mortos mi, ho! tiel feliega, tiel
nedireble feliega per vi I" Vi povas rnagi, kiel tiuj vortoj devis fendi miau koron.
Mi diris al si, ke mi ne estas tio, por kio oni ajnas
preni mio; ke mi our estas ria, sed senlime mizera
viro. Ke sur mi pezas ijIalbeno, kiu estu Ia sola sekreto
inter si kaj mi , ar mi ankora ne tute perdis Ia esperon, esti liberigata de gi. Ke Ia veneno de rniaj tagoj
estas Ia timo, ke in mi povus siri kun mi en Ia abismon; sin, kiu estas Ia sola lu mo, Ia sola felio, Ia sola
koro de mia vivo. Poste si denove ploris tial , ke mi
estas malfelia.
Ho, si estis tiel amema, tiel bona!
Povante sparigi al mi nur unu larmon, si - kun kioma
feliego! - por pago estus oferinta sin mem tutano
Sed si tute ne komprenis guste mian diron ; si nun
supozis min ia princo, kiun trafis peza puodecido,
ia
ekzilita eminentulo,
kaj sia fantazio ne lacigis pentri
al si inter heroaj bldoj belege Ia amaton.
Foje mi diris al si: "Mina, Ia Iasta tago en Ia venonta
monato povas sangi kaj decidi mian sorton; se tio ne
okazos, mi devos morti, ar mi ne volas malfeliigi vn."
_ Si plorante kais sian kapon sur mia brusto.
"Se
via sorto sangigos, lasu min nur scii, ke vi estas felia,
mi ne havas preteodon
pri vi. - Se vi estos mizera,
ligu mio al via mizero, por ke mi heIpu al vi porti gin."
41

"Knabino,
knabino, reprenu
gin, tiun rapidan,
tiun
malsagan vorton, kiu forkuris el viaj lipoj! u vi konas
gin, tiun mizeron, u vi konas gin, tiun malbenon?
u
vi seias, kiu estas via ama to , - kion li -?
u vi
ne vidas min konvulsie
ektremanta
kaj kaanta de vi
sekreton?"
Singultante si falis ai miaj piedoj kaj kun
juro rediris sian peton.
La arbaristo eniris.
Mi deklaris ai li, ke mi inteneas,
Ia unuan de Ia venonta monato peti Ia manon de lia
filino; mi aldonis, ke mi fiksas tiun tempon, ar gis
tiam kredeble okazos aferoj, kiuj povus havi influon ai
mia sorto kaj ke neangebla
estas nur mia amo ai lia
filino.
La bonulo preska ektimis aiidante tiajn vortojn el Ia
buo de graf' Petro. Li [etis sin ai mia kolo kaj poste
kontrae farigis tute hontema pro tio, ke li ne regis sino
Nun li komencis dubi, pripensi kaj esplori ; li parolis
pri doto, pri sekuro por Ia estonteeo
de sia kara infanino. Mi dankis lin, ke li memorigis
min pri tio, kaj
diris ai li, ke mi deziras loksidigi kaj senzorge vivadi
en tiu regiono, kie mi ajnas esti amata. Mi petis lin,
en Ia nomo de sia filino aeti Ia plej belajn el Ia bienoj
proponataj
por aeto kaj asigni je mi Ia pagajon.
Mi
aldonis, ke en tio patro plej bone povas servi ai fiano.
- Tiu tasko kazs ai li multe da klopodo , ar ie iu
fremdulo antaiiigis ai li; tial li aetis bienojn nur por
proksimume
unu miliono.
Ke mi sargis lin per tiu afero, gustedire
estis ruzajeto
por forigi lin; kaj mi jam uzis similajn pri li, ar mi
devas konfesi, ke li estis iom embarasa.
La bona patrino kontrae estis surdeta kaj ne, kiel li, jaluza pri Ia
honoro, malenuigi sinjoron Ia grafon per konversaeio. Alvenis Ia patrino.
La gefeliuloj insiste petis min,
42

tiun vesperon pli longe restadi inter ili ; sed mi ne povis

resti unu minuton pli: mi jam vidis Ia levigantan lunon
brileti e Ia horizonto. - Mia tempo estis forpasinta.
La sekvintan vesperon mi ree iris ai Ia arbarista gardeno. Mi estis jetinta mian mantelon large sur Ia sul..troj n kaj estis profunde surovinta Ia apelon.
Mi aliris
'al Mina; kiam si levis Ia rigardon kaj vidis min, si faris
nevolan movon. Jen ree klare prezentigs ai mia animo Ia
aperajo de tiu terura nokto, kiam mi en Ia lunbrilo montris
min sen ombro. Gi vere estis si. Sed u anka si nun
rekonis min?
Si estis silenta kaj okupita de pensoj
- io pezis sur mia brusto kvaza eentfuntoj -,
mi
levigis de mia sidloko.
Silente plorante si falis ai mia
brusto.
Mi foriris.
De tiam mi kelkfoje trovis in plorantan;
farigis pli
kaj pli mallume en mia animo; - nur Ia gepatroj nagis
en supermezura
feliego.
La fatala tago proksrnigis,
korprema kaj sufoka kiel fulmotondra
nubo.
La antavespero estis veninta - mi apena plu povis spiri. Antazorgeme
mi estis pleniginta kelke da kestoj per oro;
mi maldormante atendis Ia dekan horon. - Gi eksonis. Nun mi sidadis turnante Ia okulon ai Ia horlogo, nornbrante Ia sekundojn, Ia minutojn kvaza ponardopikojn.
e iu ajn bruo mi ekskuigis ; komencgis Ia tago. La
plumbe inertaj horoj forpus unu Ia alian; farigis tagmezo, vespero,
nokto.
Sovigis Ia montriloj - velkis
ta espero.
Sonis Ia dekunua, kaj nenio aperis; Ia lastaj
minutoj de Ia lasta horo pasis, kaj nenio aperis; sonis
Ia unua bato, Ia lasta bato de I'dekdua horo, kaj senes;. pera, dronante en larmoj, mi refalis sur mian kuejon.
Morgau mi estis - por iam senombra
- petonta Ia
manon de Ia amatino.
Angoroplena
dormo proksmige
ai Ia mateno fermis miajn okulojn.
43

..

V.
Estis ankora frue, kiam min vekis vooj, kiuj en akra
disputo audigis en mia antaambro.
Mi ekaskultis,
Bendel malpermesis
eniri en mian pordon; Rascal jurs
kaj rejuris, ke li ne akeeptas
ordonojn de samspeculo,
kaj nepre volis penetri
en miajn ambrojn.
La bona
Bendel prezentis
ai li, ke liaj verto], se mi adus ilin,
senigus lin de superaja
servo.
Raseal minacis, ke li
metos manon sur lin, se li volus ankora pli longe bari
ai li Ia eniron.
Mi estis min duone vestinta;
mi kolere kaj abrupte
malfermis Ia pordon kaj aljetis min ai Raseal: Kion vi
volas, fripono - -?"
Li reiris du paojn kaj respondis
tute malvarme:
PIej humile peti vin, sinjoro grafo, iom
vidigi ai mi vian ombron, - Ia suno guste tiel bele
brilas sur Ia korto." Mi estis kvaza frapita de fulrno. Pasis sufie da tempo
gis kiam mi retrovis
Ia parolkapablon.
- Kiel servisto
povas kontra sia mastro -?"
Li tute trankvile interrompis min: Servisto
povas esti viro tre honesta kaj
ne voli servi senombrulon;
mi postulas mian forliberigon."
Mi devis procedi alimaniere:
Sed Rascal, kara Rascal,
kiu inspiris ai vi tiun malfelian ideon?
Kiel vi povas
pensi - - -?"
Li samtone darigis:
Iaj homoj pretendas, ke vi ne luvas ombron kaj, mallonge,
vi
montros aI mi vian ombron a vi forliberigos
min.
Bendel, pala kaj tremanta,
sed havanta pli da spiriteesto 01 mi, faris ai mi mansignon:
mi turnis min pro
helpo ai Ia iokvietiga oro. Sed anka gi estis perdinta
sian povon; li jetis gin ai miaj piedoj: De senornbrulo
mi nenion akceptas."
Li turnis ai mi Ia dorson, kaj,
kun Ia apelo sur Ia kapo kaj fajfante kanteton, li malrapide iris el Ia ambro. Mi kaj Bendel postrestis kvaza
44

Atonigitaj, senpense
kaj senmove sekvante
lin per niaj
rigardoj. Kun profunda gemeto
kaj havante Ia morton en Ia
koro mi fine pretigis
min, plenumi mian promeson
kaj,
kiel krimulo anta siaj [ugistoj, aperi en Ia arbarista
~ardeno.
Mi eniris Ia malhelan Iabon, al kiu i1i donis
mian nomon kaj kie iIi supozeble anka -foje atendis
mino La patrino venis renkonten ai mi, serena kaj goja.
Mina estis sidanta, pala kaj bela kiel Ia unua nego, kiu
kelkfoje en Ia aiituno
kisas Ia lastajn florojn kaj tuj
ftuidigos en maldolan
akvon. La arbaristo kun abruptaj movoj iradis tien kaj reen, tenante skribtan folion
en Ia mano; sajnis, ke li mult-on subpremas
en si, kio,
alternante
kun subitaj rugo kaj paio, pentrigls sur lia
vlzago, alitempe ne vidiganta afekciojn.
Li venis renkonten ai m, kiam mi eniris, kaj postulis per vortoj
ofte interrompataj,
paroli kun mi sola.
La vojeto, sur
kiun li invitis min sekvi ai li, kondukis ai libera, sunluma parto de Ia gardeno;
ne respondante
mi ekokupis sidlokon, kaj okazis longa silentado, kiun e Ia bona
patrino ne kuragis interrompi.
La arbaristo ankoraii iam per neegalaj paegoj pasis
tien kaj reen tra Ia laiibo ; subite li haltis anta m,
rigardis sur Ia paperon, kiun li tenis, kaj demandis min
per ekzamenanta rigardo ; u efektive ia Petro Sehlemihl,
ainjoro grafo, estus nekonata ai vi?"
Mi silentis. Viro de bonega karaktero kaj apartaj kapabloj -"
Li
atendis respondon. - Kaj se mi mem estus tiu viro?" .Kiu", li kolere aldonis, perdis sian ombronll" - Ho,
mia antasento,
mia antasento l" Mina ekkriis, jes, mi
[am de longe seias, li ne havas ornbron!"
Kaj si falis
inter Ia brakojn de Ia patrino, kiu plena de teruro, spasme
alpremante in ai si, riprois in, ke si kais tiel fatalan
45

sekreton
en si. Sed si estis, kiel Aretuzo, sangiginta
en larmofonton,
kiu e Ia sono de mia voo fluis pli
abunde kaj kiu e mia proksimgo tu multe ekrnugis.
"Kaj vi ne hezitis", Ia arbaristo
furioze reekparolis,
"kaj vi ne hezitis, trompegi in kaj nin; kaj vi pretekstas
ami in, kiun vi igis tiel mizera?
Vidu, kiel si pioras
kaj baraktas.
Ho, terure! terure l" Mi tiom perdis ian spiriteeston,
ke mi kvaza delirante ekparolis: Ke lastinstance ombro estas nur ombro,
ke gi ne estas nepre necesa, kaj ke Ia afero ne valoras
Ia penon, tiom brui pri gi. Sed mi tiom sentis Ia nefunditecon de miaj vortoj, ke mi esis meminstige,
sen
tio, ke li estus bonvotinta ai mi respondi.
Mi ankora
aldonis, ke, kion oni iafoje perdis, on alifoje povas
retrovi.
Kolere kaj abrupte ti alparols min: "Konfesu ai mi,
sinjoro, konfesu ai mi, kiel vi sengs de via ombro?" _
Necesis refoje mensogi: "Foje krudulo tieI mallerte enpas en mian ombron, ke ti faris en gi grandan irotruon.
Mi nur fordonis gin por ripari, ar oro multe
povas.
Jam hera mi estus devinta rericevi gin." "Bone, sinjoro,
tu te bone!" Ia arbaristo
respondis.
"Vi svatas vin al mia filino, tion faras ankaii alia]; mi
kiel patro devas zorgi pri si. Mi donas ai vi limtempon
de tri tagoj, en kiu vi havigu ai vi ombron.
Se dum
tri tagoj vi aperos anta mi kun bone adaptita ombro,
vi estos bonvenanta
ai mi; sed en Ia kvara tago - tion
mi deklaras ai vimia filino estos Ia edzino de aliulo." - Mi volis ankora provi, direkti vorton ai Mina;
sed, pli forte singultante,
si firme alpremis sin ai sia
patrino, kaj tiu silente donis ai mi signon, ke mi foriru.
Mi ancelige foriris, kaj ajnis ai m, ke ferrnigas post
mi Ia mondo.

46

Fortirinte
min el Ia amema prigardo de Bendel mi
kurante erarvagis tra arbaroj kaj kampoj.
Svitajo de angoro gutis de mia frunto, obtuza gemado elprernigis el
mia brusto, frenezo en mi furiozis. Mi ne scias, kiel longe tio daiiris, kiam mi sur sunluma erikejo sentis min tirata per mia maniko. - Mi
haltis kaj rigardis posten : gi estis Ia viro en Ia griza
vesto, kiu ajne perdis Ia spiron kurante post mi. Li
tuj ekparolis:
"Mi anoncis min por Ia hodiaa tago; sed vi ne estis
sufie atendema.
Tamen, io ankora statas bone; vi
sekvos mian konsilon interange reprenante vian ombron,
kiu estas sub via dispono, kaj tuj reirante.
Vi estos
bonvenanta
en Ia arbarista
gardeno, kaj io estis nur
erco. Pri Rascal, kiu vin perfidis kaj sin svatas al via
fanino, mi zorgos; tiu fripono estas matura por sia puno."
Mi ankora staradis kvaza en songo. - " ... anoncis
min por Ia hodiaa tago?" Mi prikalkulis
ankorafoje Ia tempon. Li estis prava, mi kalkulante
iam
eraris je unu tago.
Mi seris per Ia dekstra mano Ia
saketon sur mia brusto; li divenis mian intencon kaj
rei ris du paojn:
"Ne, sinjor' grafo"; ti diris, "tiu estas en tro gustaj
manoj, tiun vi konservu."
Mi demande rigardis lin
per okuloj rigidaj de miro; li daiirigis:
"Mi petas sole
bagatelon kiel memorajon:
bonvolu nur subskribi
tiun
papereton."
Sur Ia pergameno
legigis Ia vortoj:
"Subskribante
mi testamentas
al Ia posedanto de i tiu
bileto mian animon post gia natura disigo de mia korpo."
Muta de miro mi rigardis alterne Ia skribajon kaj Ia
grizan nekonaton. Li dume per plumo jus tranita
estis kaptinta
guton da sango, kiu fluis ai mi sur Ia
manon el frea dorna vundeto, kaj prezentis gin ai mi, -

47

,.
"Kiu vi do estas?"
mi fine demandis
lin.
"u tio
estas grava?" li respondis;
"kaj u tion oni ne vidas per
mia aspekto?
Kompatindulo,
kvazaa scienculo-flzikisto,
kiun tiaj amikoj malbone dankas pro lertaj servoj kaj
kiu por si mem surtere ne havas atian plezuron 01 siajn
eksperimentetojn.
Sed subskribu do, dekstre, tie malsupre: Petro Schlernihl."
Mi skuis Ia kapon kaj diris: "Pardonu,
sinjoro, tion
mi ne subskrbos."
"Ne", li mire ripetis, "kaj kial
ne?- "Sajnas ai mi kvaza riske, doni mian animon por
mia ombro." "Jen do", li respondis,
"riske I" kaj li
eksplodis
per lauta rido kontra
mio "Se mi rajtas
demandi, kia ajo do tio estas, via animo?
u vi iam
ajn vidis gin, kaj kion vi intencas fari per gi, kiam vi
estos mortinta?
Goju do, ke vi trovas por gi atanton,
kiu ankora . dum via vivo volas pagi Ia postlason
de
tiu X, de tiu galvana forto aii polariza aganto - a kio
ajn tiu freneza ajo estas onidire - per io reala, nome per
via efektiva ombro, per kiu vi povas ricevi Ia manon de
via amatino kaj atingi Ia plenumigon
de iuj viaj dezroj.
u vi preferas,
Ia kompatindan
junutinon
mem alpui
kaj liveri ai tiu malnobla
fripono,
ai tiu Rascal?
- Ne, tion vere vi devas rigardi proprokule 1 Venu, mi
pruntos ai vi tiun nevidebligan
apon" (li tiris ion el
Ia poso), "kaj nevidate ni vizitos Ia arbaristan
gardenon." Mi devas konfesi, ke mi treege hontis, esti mokridata
de tiu viro. Mi malamis lin tutkore, kaj mi opinias, ke
tiu persona antipatio pli 01 principoj aii antaiijugoj detenis min, aeti mian ombron per Ia dezirata subskribo,
kiom ajn necesa gi estis por mio Same mi ne povis
elporti Ia penson, ke li estos mia akompananto
e Ia

Iro, kiun li proponis

al mio Vidi tiun malbelan kalitulon, tiun mokrideman
koboldon inter mi kaj mia
amatino, inter niaj du disir itaj kaj sangantaj koroj, jen kio ribeligis
mian internon.
Mi konsideris
ion
okazintan kiel neangeblan
kaj mian mizeron kieI nedeturneblan;
turnante min al tiu viro mi do diris:
"Sinjoro, mi vendis al vi mian ombron por tiu monsaketo,
kaj mi jam sufie pentis pri tio, kvankam gi mem estas tre
bona. Se Ia interango povus malfarigi, tiam, per Dio,
mi konsentusl"
Li skuis Ia kapon, kaj lia mieno tre
malserenigis.
Mi daiirigis: "Tiam mi anka ne volas
vendi ai vi ion alian el mia proprajo, e ne por Ia proponita prezo de mia ombro, kaj sekve nenion subskribos.
La tio oni anka povas konkludi, ke Ia maskado, al
kiu vi invitas min, por vi devus farigi multe pli amuza
01 por mi. Do akceptu miajn senkulpigojn,
kaj, ar Ia
aferoj statas tel, - ni disigu I" "Mi bedaras,
sinjoro SchIemihl,
ke vi obstine forrifuzas Ia negocon, kiun mi amike proponis aI vi. Sed
eble mi atian fojon pli bone sukcesos.
Gis baldaa
revido 1 - Jen ja! permesu aI mi ankora montri al vi,
ke mi nenieI lasas difektigi Ia ajojn, kiujn mi aetas,
sed ke mi zorge gardas ilin." Li tuj tiris mian ombron eI sia poso, kaj, per lerta
jeto malfaldante gin sur Ia erikejo, li gin etendis sunflanke e siaj piedoj.
Tiel li iris inter Ia du ombroj
servantaj al li, inter Ia mia kaj Ia lia: ar Ia mia same
devis obei ai ti kaj sekvi kaj adaptigi
ai iuj lia]
movoj.
Kiam mi post tiel longa tempo revidis mian kompatindan ombron kaj gin trovis rnalaltigita ai tia hontinda
servo, guste kiam gia manko metis min en tiel nedireblan mizeron, jen rompigis mia koro, kaj mi komencis
49

48

ploregi.
La malamato paradis per sia raba]o kaj senbonte ripetis sian proponon:
"Ankorau vi povas reakiri gin: unu plumostreko,
kaj vi
forsavos Ia malfelian Mina el Ia ungegoj de tiu fripono
en Ia brakojn de Ia altestimata
sinjor' grafo; kiel
dirite, nur unu plumostrekon!"
Miaj larmoj elvergls
kun renovigita forto; sed mi deturnis min kaj faris al
li mansignon, ke li foriru.
Bendel, kiu plena de maltrankvilo estis laiiirinta miajn
postsignojn gis tie, i-momente
alvenis.
Trovante min
plorantan kaj mian ombron - ar gi ne povis esti ne
rekonata - sub Ia poteneo de Ia stranga griza nekonato,
tiu fldela, sindona bomo tuj deeidis, rebavigi al mi mian
proprajon,
se neeese e perforte;
kaj ar li mem ne
seiis mani tiun delikatan ajon, li tuj atakis Ia viron per
vortoj kaj, sen multaj diskutoj, ordonis al li, senprokraste
redoni al mi mian proprajon. Tiu, anstata iel respondi,
turnis Ia dorson al Ia senkulpa bravulo kaj foriris. Sed
Bendel eklevis Ia ramnan bastonegon,
kiun li portis, kaj,
premsekvante
lin kaj kelke da fojoj ordonante,
redoni
Ia ombron, li senindulge
sentigis al li Ia plenan forton
de sia fortika brako. Kvaza kutimanta tian trakton, Ia
alia mallevis Ia kapon, kurbigis Ia sultrojn, kaj, silente
kaj trankvile paante, li darigis vojiri tra Ia erikejo,
forrabante al mi samtempe mian ombron kaj mian fdelan
serviston.
Longe ankora mi adis Ia surdan bruon
sonanta tra Ia dezerto, gis kiam fine gi perdigs en Ia
malproksimo.
Sola mi estis, kiel antae, kun mia malfelio.

VI.
Postrestinte
sur Ia dezerta erikejo mi lasis liberan
kuron al abundegaj
larrnoj; ili rnalargis mian kompatindan koron de nedirebla, angoriga premo.
Sed mi ne
50

vidis limojn de mia supermezura

mizero, nenian eliron,
nenian eelon; preeipe mi sorbis kun furioza soifo Ia novan
venenon, kiun Ia nekonato vers en miajn vundojn. Kiam
mia imago elvokis Ia bildon de Mina, kaj Ia amata dola
figuro pala kaj larmanta apers anta mi, kian mi laste
vidis n en mia malgloro, - jen aroga kaj mokanta Ia
ombro de Raseal sin ovis inter sin kaj mino Mi kais
mian vzagon kaj forkuris tra Ia solejo, sed Ia abomeninda aperajo ne ellasis min; gi persekutis min kurantan,
gis mi sen spiro falis al Ia tero kaj malsekigis
gin per
nova torento de larmoj.
Kaj io i pro ombro!
Kaj tiun ombron plumostreko
estus iedoninta al mi. Mi meditis pri Ia miriga propono
kaj mia rifuzo.
Estis en mi kaoso, mi ne plu kapablis
jugi kaj koneepti.
La tago pasis; mi kvietigis mian malsaton per sovaga]
fruktoj, mian soifon e Ia plej proksima monta torento.
Alvenis Ia nokto; mi kuigis min sub arbo. La malseka
mateno vekis min de profunda dormo, en kiu mi mem
aiidis min stertoranta
kvaza dum agonio. Bendel devis
esti perdinta mian postsignaron,
kaj mi gojis pensante
tion. Mi ne volis reiri inter Ia homojn,
de kiuj mi
angore forkuris, kiel Ia timema asbestaro
de l'montoj.
Tiel mi pasigis tri tagojn de korpremo.
En Ia mateno de Ia kvara tago mi trovigis sur sabla
ebenajo, sur kiun brilis Ia suno; mi sidis en giaj radioj
sur peeego de roko, ar mi nun atis gui gian vidon,
tiel longe malhavitan.
Mi silente nutris mian koron per
gia malespero.
Jen ektimigis min mallata bruo; preta
por forkuri, mi rigardis irkaen. Mi vidis neniun; sed sur
Ia sunluma sablo preterglitis
min homa ombro, simila al
Ia mia; vojirante tiel sola, gi ajnis perdita de sia mastro.
Jen naskigis en mi potenea deziro: "Ombro", mi pensis,
51

"u vi seras vian mastron?

Tian mi volas al vi havigi!"
Kaj mi alsaltis, por perforte ekokupi gin. ar mi opiniis
verajna,
ke mi nur bezonus pai en giajn piedlokojn
tiel , ke gi aligu aI miaj piedoj; ke tiam gi fiksigos
al
ili kaj kun Ia tempo kutimgos mino
Mia movo kazis , ke Ia ombro forkuris
de roi ~ kaj
mi devis persekuti
Ia malpezan forkuranton.
La necesajn fortojn por tiu peniga aso povis doni aI mi sole Ia
espero,
savi min el mia terura situacio.
Gi direktis
sian kuron aI arbaro, kiu ja ankora estis malproksirna,
sed en kies ombro mi nepre devis perdi gin. Mi vidis
tion; ektimo kaptis mian koron, ekscitis mian deziron,
akcelis mian kuron: Mi videble malgrandigis
Ia interspacon, mi pli kaj pli proksimigls aI Ia ombro, mi nepre
devis atingi gin. Nun gi subite haltis kaj returnis
sin
al mi. Kiel Ieono sur sian kaptajon , mi per fortega
salto min aljetis por ekokupi gin, - kaj trafis sur neatenditan kaj maImoIan kontrastaron.
De nevidebIa brako
mi ricevis Ia plej terurajn
flankopuojn , kiujn, povas
est, iam sentis homo.
La efiko de mia ektimego estis, ke mi konvuIsie kunbatis Ia brakojn kaj alpremis al mi tion, kio nevidate
staris anta rn. Dum Ia rapida ago mi sternigs vzagaltere; tiam sub mi kaj irkaiiprenate
de mi vdebligis
homo, kiu estis falinta surdorsen.
Nun Ia tuta okazajo farigis por mi tre nature klarigebIa.
Tiu viro devis esti unue portinta kaj nun forjetinta Ia nevideblan birdoneston,
kiu nevidebligas
anka
sian portanton, sed ne lian ombron.
Mi rigardis irkaen
kaj tre balda ekvidis Ia ombron de Ia nevidebIa nesto,
salte levigis kaj proksmgs
kaj kaptis Ia multvaIoran
rabajon.
Nevidebla,
senombra
mi tenis Ia neston en
Ia manoj.
52

La viro rapide elrektigis kaj seris per Ia okuloj sian

feliigitan venkinton;
sed li ekvidis sur Ia vasta sunluma
ebenajo nek lin, nek lian ombron, aI kiu speciale direktis
sin lia maltrankvila atento.
ar ke mi estas senombra,
li antae ne havis tempon por rimarki, kaj li anka ne
povis konjekti tion.
Konvinkinte
sin , ke ia postsigno
malaperis , li malesperege
turnis sin kontra sin mem
kaj eliris siajn harojn.
AI mi Ia akirita trezoro donis
samtempe Ia eblon kaj Ia deziron, ree miksi min inter
Ia hornojn.. Ne mankis al mi pretekstoj kontra mi mem,
por beligi mian hontindan rabon, a, pli guste, mi ne
bezonis tion fari; kaj por eviti iun penson de tia speco
mi forrapidis,
ne rigardante
returne al Ia malfeliulo,
kies angoran voon mi ankora longe adis postsonanta
al mi. Tiaj almena Ia cirkonstancoj
de I'okazajo ajnis
al mi tiam.
Mi brulis de deziro, iri aI Ia arbarista gardeno kaj
mem konstati Ia verecon de tio, kion scigis al mi tiu
malamato.
Sed mi ne sciis , kie mi estas; mi suriris
Ia plej proksiman monteton por orienti min, kaj mi vidis
de gia supro Ia proksiman
urbeton
kaj Ia arbaristan
gardenon kuantaj sub miaj piedoj. - Mia koro forte
batis, kaj larrnoj de tute alia speco 01 Ia gis nun veritaj
ekplenigis miajn okulojn: mi estis revidonta sino - Maltrankvila sopiro rapidigis miajn paojn, dum mi malsupreniris laii Ia plej rekta vojo.
Mi nevidate preterpasis
kelke da kamparanoj,
venantaj el Ia urbo.
l1i parolis
pri mi, Raseal kaj Ia arbaristo;
mi nenion volis askulti
kaj preterrapidis.
Mi eniris en Ia gardenon, kun iuj ekskuigo] de I'atendo
en Ia brusto. - Renkonten aI mi sonis o kvaza rido;
mi ektremis
kaj rapide rigardis
irkaiien , sed mi ne
povis ekvidi iun.
Mi pais pluen ; ajnis al m, ke m
53

ekadas e mia fIanko bruon kvazai de paanta homo;

sed nenio estis videbla: mi pensis, ke min trompis mia
orelo.
Estis ankora frue ; nenu estis en Ia labo de
graf' Petro, Ia gardeno ankora estis malplena.
Mi travagis Ia konatajn vojetojn, mi penetrs gis Ia logodomo.
La sarna bruo pli adebla persekuts mino Kun premata
koro mi sidigis sur benkon, kiu en sunluma spaco staris
kontraflanke de Ia dompordo,
Sajnis al mi, ke mi aiidas
Ia nevidatan koboldon kun mokrido sidiganta apud mio
La losilo estis turnata en Ia pordo, gi malfermigs ; Ia
arbaristo
eliris kun paperoj en Ia mano.
Mi sentis
kvazae nebulon pasanta sur mia kapo.
Mi rigards
irkaiien, kaj - ho teruro! - Ia viro en Ia griza frako
sidis apud mi, kun satana rideto rigardante al mi. - Li
ests tirinta sian nevidebligan
apon anka sur mian
kapon, kaj e liaj piedoj lia kaj mia ombroj pace kuis
unu apud Ia alia; en Ia mano li tenis Ia konatan pergamenon, senkonsidere
ludante per gi. Dum Ia arbaristo,
okupite per Ia paperoj,
iris tien kaj reen en Ia ombro
de Ia Iabo, li familiare klins sin al mia orel o kaj fIustris .
aI mi Ia vortojn: "Vi do tamen akceptis mian inviton ;
jen ni, kiel oni diras , du kapoj sub unu apo! - Nu
bone, bone!
Sed nun redonu al mi mian birdoneston;
vi jam ne bezonas gin kaj estas tro honesta viro, por
maljuste
reten gin.
Kaj nenian dankon pro gi; mi
certigas vin , ke mi gin volontege prunts al vi." - Li
decide forprenis
gin el mia mano, enpoigis gin kaj
refoje mokrids min ; li ridis tiel late, ke Ia arbaristo
levis san rigardon. - Mi sidis kvaza stoniginta.
"Vi ja devas konfesi al mi", li dairigis, "ke tia apo
estas multe pl oportuna.
Gi ja kovras ne nur sian
portanton,
sed samtempe
anka lian ombron kaj tiom
da aliulaj, kiom li deziras kunpreni.
Vidu, hodiai m i

54

ree kondukas du kun mi. Li ree ridis: "Sciu, Schlemihl,

kion oni komence ne volas fari memnstge , tion oni
fine tamen devas fari devigate. Mi pensas, ke vi bone
ankora aetus gin de mi kaj reprenus
Ia faninon ;
ar ankora estas tempo.
Pri tiu Rascal ni zorgos, ke
li estu pendigata; tio estos por ni facila tiel longe, kiel
ne mankos snuro. - Adu, mi aldonas krome mian apon."
La patrino eldiris e1la domo, kaj Ia interparolo komencgls. "Kion Mina faras?" "Si ploras." - "Malsaga infano! nenio ja estas sangebla!" "Certe;
sed
rel frue edzinigi in kun alulo I Ho, mia edzo, vi estas
kruela kontra via propra nfario l" - "Ne, patrino, ton
vi rigardas tu te malguste.
Se si jam anta Ia eso de
siaj larmoj, ja infanaj, vidos sin Ia edzino de tre ria
kaj honorata viro, tiam si konsolite vekigos el sia doloro,
kvaza el songo, kaj dankos Dion kaj nin; vi vidos!" "Volu Dio l" - "Si nun, estas vere, havas tre konsiderndan posedajon; sed post Ia sensacio,
kiun kaiizs Ia
fatal a afero kun Ia aventuristo, u vi pensas, ke si baldai
trovus alian partion por si tiel konvenan kiel snjoro
Rascal? u vi scias, kiom li posedas, tiu sinjoro Rascal? Li
havas i tie en Ia lando bienojn por ses milionoj, liberajn
de iaj uldoj, kontante pagitajn. Mi havis Ia dokumentojn
en Ia manoj! Estis li, kiu siatempe ie foraetis al mi
Ia plej bonajn bienojn; krorne li havas en sia monpaperujo
bilojn je Ia nomo Tomo John por proksimume
tri milionoj kaj duono." - "Li kredeble telis tre multe."
"Jen, kion vi ree diras? Li garderne paris, kiam alia]
malparis." - "Viro, kiu surhavis Ia livreonl" - "Stultajoj!
Li ja havas neriproeblan
ombron." - "Vi estas
prava, sed - ~ -"
La viro en Ia griza frako ridis kaj rigardis mino La
pordo malferrngs , kaj Mina eliris.
Si apogis sin sur

55

Ia brako de ambristino;
silentaj Iarmoj fluis sur iajn
beIajn paIajn vangojn.
Si eksidis en sego, pretigita
por
si sub Ia tilioj, kaj ia patro okupis segon flanke de si.
Karese li prenis ian manon, kaj per delikataj
vortoj li
aIparolis in , dum ia pIoro duobligis : "Vi estas mia
bona, kara infano; vi estos prudenta kaj ne voIos aflikti
vian maljunan patron, kiu dez iras nur vian felion.
Mi
bone komprenas,
karulino, ke Ia afero tre emociis
vin;
vi mirinde forsavigis de via malfelio!
Anta
kiam ni
malkovris Ia hontindan trompon, vi tre amis tiun neinduIon!
Vidu, Mina, mi seias tion kaj ne riproas
vi
proe. Mi mem, kara infano, anka amis Iin, tieI longe,
kieI mi rigardis lin granda sinjoro.
Sed vi mem komprenas, ke nun io aliigis.
Kio!
iu pudeIo ja havas
sian ombron, kaj Ia edzo de mia kara infanino
- Ne, vi nenieI plu pensas pri li; u ne? - Adu, Mina,
nun vian manon aspiras viro, kiu ne timas Ia sunon; honorata viro, kiu ja ne estas prineo, sed posedas dek milionojn, dekoble tiom, kiom vi; viro, kiu feliigos mian karan
infanon. Nenion respondu aI rni, ne kontrastaru,
estu mia
bona, obeema filino; Iasu vian amantan patron zorgi por vi,
sekigi viajn Iarmojn.
Promesu aI mi, doni vian manon Ia
sinjoro Raseal. - Diru, u vi velas tion promesi al mi?" Si respondis per estingita voo: "Mi de nun ne plu
havas volon , nek deziron sur Ia tero.
Farigu pri mi,
kion velas mia patro."
En tiu momento sinjoro RaseaI
estis anoneata kaj jam aroge eniris Ia rondon.
Mina
svenis.
Mia maIamata kunulo kolere rigardis min kaj
flustris aI mi Ia rapidajn vortojn:
"Kaj tion vi povas
toleri!
Kio do fluas anstata sango en viaj vejnoj?"
Per
rapida movo li gratvundetis
mian manon, elgis sango,
kaj li darigs: Vere! ruga sango! Do subskribu!"
Mi tenis Ia pergamenon
kaj Ia plurnon en miaj manoj.
56

VII.
Mi malkaos min aI via jugo, kara Chamisso, kaj ne
kIopodos korupti gin. Longe mi mem plenumis severan
jugon kontra m, nutrante Ia vermon de memturmento
en mia koro. Konstante tiu kriza momento de mia vivo
prezentgs
al mia animo, kaj nur kun dubema okulo,
kun humilo kaj pento mi povis rigardi gin. Kara
amiko! Homo, kiu nur foje faeilanime metas Ia piedon
ekster Ia rektan vojon, balda estas forkondukata
sur
aliajn vojojn, kiuj tiras lin malsupren,
iam malsupren;
tiam li vane vidas Ia gvidstelojn
briletantaj sur Ia ielo:
li ne pIu povas elekti, senhaIte li devas maIsupreniri
Ia deklivon kaj sin mem oferi aI Nemezo. Post tiu kulpa
nepripensitajo,
kiu sargis min per Ia malbeno, mi krime
entrudigis per amo en Ia sorton de alia estulo ; kio restis
al mi, post kiam mi semis runigon, 01 blinde alsalti por
helpo tien, kie rapida savo estis postuIata de mi? ar
Ia Iasta horo sonis. Ne taksu min tieI malalte, mia
Adelberto, ke vi pensas, ke iu ajn postulita prezo sajns
al mi troa, ke pri io ajn, apartenanta
aI m, mi pli avaris
01 pri mia oro. - Ne, Adelberto;
sed mia animo estis
plenigita de nesuperebla
malamo kontra
tiu enigma
kaglitanto sur malrektaj vojoj.
Mi eble jugis lin maljuste, sed ia kuneeo kun li ribeligis mian internon. Ankaii i-foje, kieI jam tieI ofte en mia vivo kaj kiel
generale tiel ofte en Ia historio de I'homoj, okazajo anstatais agon.
Pli poste mi repacgs
kun mi mem.
Unue mi Iernis respekti Ia Neeeson; kaj ko pli apartenas
al gi 01 Ia faro farita, Ia okazajo okazinta!
Krome mi
ankaii lernis respekti tiun neeeson kieI sagan Provideneon,
kiu estas Ia animo de tiu tuta granda radaro, en kiu ni
funkeias n ur kiel movataj movantaj
radoj; kio devas
okazi, nepre okazas.
ar kio devis farigi, tio okazis,
57

kaj ne sen Ia disponoj de tiu provideneo,

kiun fine ankora mi lernis respekti en mia sorto kaj en Ia sorto
de Ia estajoj kun mi ligitaj.
Mi ne seias, u vidi Ia kazon en Ia streiteeo
de
mia animo, plenigita de tiel poteneaj sentoj, u en Ia
konsurnigo
de miaj fizikaj fortoj, kiujn dum Ia lastaj
tagoj malfortigis
ne kutimita malhavado,
u fine en Ia
detruanta tumulto, kiun Ia proksimeeo
de tiu griza monstro naskis en mia tuta naturo; iukaze en Ia momento
de subskribado
profunda sveno min kaptis, kaj mi kuis
kelke da tempo kvaza en Ia brakoj de I'morto.
Piedfrapado
kaj malbenado estis Ia unuaj SODOj, kiuj
trafis mian orelon, kiam mi rekonsciigis.
Mi malfermis
Ia okulojn; estis malhele, mia malamata
akompananto
riproante klopodis pri mi: "u tio ne estas konduto
kiel de maljuna virinao? Oni ekregu sin kaj vigie
plenumu, kion oni decidis! A u oni angis sian inteneon
kaj preferas plorgrimaei?"
- Mi pene levis min de Ia
tero, kie mi kuis, kaj silente rigardis irkaen.
Estis
malfrua vespero.
EI Ia hele lumigita arbaristejo
sons
festa muziko, unuopaj grupoj de hornoj promenis tra Ia
vojoj de Ia gardeno. Kelkaj konversaeiantoj
alproksimigis
kaj okupis lokon sur Ia benko, kie mi pli antae estis
sidinta.
I1i interparolis
pri Ia edzigo de Ia ria sinjoro
Rascal kun Ia filino de I'gastiganto,
kiu okazis en Ia
mateno. - La afero do farigis. Mi forovis de mia kapo Ia nevidebligan
apon de Ia
nekonato, kiu tuj malaperis por mi, kaj, dronigante min
en Ia plej profunda mallumo de I'arbetajoj
kaj pasante
Ia labon de graf' Petro, mi silente rapidis ai Ia elirejo
de l'gardeno.
Sed nevidebla akompanis min mia turrnentanto kaj persekutis
min per akraj vortoj: "Jen do Ia
danko pro Ia peno, kiun oni prenis flegante vian nervo58

malfortan
moton dum Ia tuta tago.
Kaj oni estu Ia
mistifiki to en Ia ludo.
Bone, sinjor' obstinulo; forkuru
nur de mi, ni tamen estas nedisigeblaj.
Vi havas mian
oron kaj mi havas vian ombron ; tio nin amba ne lasas
trankvilaj.
- u oni iam aiidis, ke ombro forlasis sian
mastron?
La via min tiradas post vi, gis kiam vi reakeeptis
gin en vian favoron kaj mi senigis de gi. Kion
vi preterIasis,
fari la volonta meminstigo,
tion vi, nur
tro malfrue,
devos postfari pro tedo kaj enuo; oni ne '
evitas s an sorton."
En Ia sarna tono li konstantc
daiirigis.
Vane mi fugis; li ne esis, kaj iam eestante
li moke parolis pri oro kaj ombro.
Propra penso ne
estis ebla ai mi.
Tra senhomaj
stratoj mi estis direktiginta ai mia domo.
Kiam mi staris anta gi kaj gin rigardis, mi apena
povis rekoni
gin: Post Ia enrompitaj
fenestroj
nenia
lumo brulis;
Ia pordoj estis fermitaj, nenia servisto plu
movgis en Ia interno.
Mia akompananto
late ekridis:
"Jes, jes, tiel okazas!
Sed vian Bendel vi kredeble
trovos en Ia domo; antazorge
oni lin lastadate sendis
hejmen tiel laeigitan, ke li kredeble ankora ne forlasis
gin! Nu, por hodia bonan nokton!
Gis baldaa
revido!"
Mi ests plurfoje sonoriginta;
lumo aperis. Bendel de
interne demandis,
kiu sonorigis.
Kiam Ia bonulo rekonis
mian voon, li apena povis bridi sian gojon; Ia pordo
rapidege
malfermigis , plorante
ni fals unu inter Ia
brakojn
de l'alia.
Mi trovis lin tre sangita, malforta
kaj malsana; koneerne min, miaj haroj tute grizigis.
Li kondukis min tra Ia dezertigtntaj ambroj ai interna,
dornagita salono.
Li alportis ion por mangi kaj trinki,
ni sidigis,
li ree ekploris, Li rakontis
ai mi , ke li
lastadate tiel longe batante persekutis
Ia grze vestitan
59

malgrasulon,
kiun li renkontis
kun mia ombro, ke li
perdis mian postsignaron
kaj falis teren pro laco; fine,
kiam li ne povis retrovi min, li rei ris hejmen, kie baldaii
poste, laii instigo de Rascal, alkuris Ia popolao, enrompis
Ia fenestrojn
kaj satigis san detruemon.
Tiel iIi agis
kontra sia bonfarinto.
Mia servistaro
estis forkurinta
iuflanken.
La loka polico ekzilis min kiel suspektindan
el Ia urbo, kaj fiksis aI mi Iimtempon
de dudekkvar
horoj, por forlasi gian teritorion.
AI tio, kion mi sciis
pri Ia rieco kaj Ia edzigo de Rascal, li povis aldoni
ankora multe.
Tiu malbonulo, kiu kazis ion, kio i
tie trafis min, devis de Ia komenco esti koninta mian
sekreton.
Sajnis, ke li nur altirite de Ia oro alovs
sin aI mi kaj ke li jam en Ia unua tempo sciis havigi
aI si lostlon por tiu ranko, metante fundamenton
de
tiuj riajoj, kiujn ankora pliigi li nun povis rezigni.
ion i Bendel rakontis aI mi ofte eksplodante
per
larmoj, kaj poste li denove ploris pro gojo, revidi min,
ree havi min e si, kaj, post longa dubado, aI kiaj
ekstremoj
Ia malfelio
eble kondukis
min, vidi min
trankvile kaj rezignacie
elportanta gin. ar tian formon
nun estis alpreninta
en mi Ia malespero.
Mi vidis mian
mizeron
anta mi grandegan,
neangeblan ; mi estis
elerpinta miajn larmojn pro gi, gi jam ne povis elpremi
kriojn el mia brusto, malvarme kaj indiferente
mi prezentis aI gi mian nudigitan kapon.
"Bendel",
mi ekparolis, "vi scias mian sorton. Ne sen
antaa kulpo nun trafis min tia peza puno. Vi, senkulpa
viro, ne pli longe Iigu vian sorton aI Ia mia; mi ne
volas tion.
Ankora dum Ia nokto mi forrajdos;
selu
aI mi evalon.
Mi rajdos sola; vi restos, mi volas tion.
Devas i tie kui ankora kelke da kestoj kun oro;
konservu
ilin. Mi, sola, migrados
tra Ia mondo; sed

60

se iam ajn mi ree pasigos serenan horon kaj Ia felio

sajnas returni al mi sian favoron, tiam mi fidele pensos
pri vi, ar sur via fidela brusto mi ploris en penoplenaj,
doloraj horoj."
Kun rompita koro kaj premate de teruro Ia honestulo
devis obei aI tiu Iasta ordeno de sia mastro; mi estis
surda por lia] petoj kaj rezonoj, blinda por Iiaj Iarmoj.
Li aIkondukis al mi Ia evalon.
Mi premis Ia ploranton
ankora unu fojon aI mia brusto, sursaltis Ia selon, kaj,
kaite de Ia nokro, mi malproksimgis
de Ia tombo de
mia vivo, senzorge,
sur kiun vojon kondukos min mia
evaI.o; ar de nun mi havis sur Ia tero nenian celon,
nenian deziron, nenian esperon.

VIII.
Baldaii aligis aI mi piediranto.
Painte dum kelka
tempo apud mia evalo li petis de mi Ia permeson,
ar
ni ja iras Ia saman vojon, meti mantelon, kiun li portis,
malantae sur mian evalon; mi lasis fari tion ne respondante. Li dankis min kun plaa gentil eco pro tiu facila
servo, ladis mian evalon kaj uzis tiun okazon, por
gIori Ia felion kaj Ia potencon de Ia riuloj, komencante,
mi ne seias kieI, specon de monologo, e kiu mi estis
nur lia askultanro.
Li disvolvis siajn ideojn pri Ia vivo kaj Ia mondo, kaj
li tre balda sn turnis al Ia metafiziko, kiu devis eltrov
Ia vorton
soIvantan
iujn enigmojn.
Kun multe da
klareco li elmontris Ia problemon kaj komencis respondi
Ia demandon.
Vi scias, amiko mia, ke, pasinte tra Ia Iernejo de I'
filozofoj, mi klare ekkonis mian netagecon por filozofia
spekulado kaj ke mi decidis, plene eviti tiun kampon.
De tiam mi lasls multajn ajojn tiaj, kiaj iIi estis, rezig61

nante scii kaj kompreni ilin; kiel vi mem konsilis al

m, mi sekvis la povo, fidante mian naturan sagon, Ia
voon en mi sur propra vojo. Nun tiu elokventulo ajnis
al mi kun multe da talento starigi solidan konstruajon,
kiu altigis bazite sur si mem kaj tenis sin kvazaii per
iu interna neceso.
Nur mi tu te ne trovis en gi tion,
kion guste mi volus seri en gi, kaj tiel gi farigis por
mi nura artajo, kies elegantaj unuajeco kaj perfekteco
plezurigis
sole Ia okulojn; sed mi volonte askultis Ia
elokventan
viron,
kiu forturnis
mian atenton
de mia
sufero al si mem, kaj mi volonte estus fordoninta min
aI liaj rezonoj, se li estus okupinta mian animon same,
kiel mian intelekton.
Dume Ia tempo pasis,
kaj nerimarkate
Ia matena
krespusko jam estis ekheliginta Ia ielon.
Mi ektimis,
kiam mi subite levis Ia rigardon kaj vidis en Ia oriento
glore aperi Ia kolorojn anoncantajn
Ia proksimigon
de Ia
suno. Kontra gi en tiu horo, kiam Ia ombroj de I'korpoj
paradas per sia tuta amplekso, nenia rmo, nenia rem paro
estis videbla en tiu nekovrita regionol
Kaj mi ne estis
solal Mi [etis rigardon al mia akompananto
kaj denove
ektimis: estis Ia viro en Ia griza frako.
Li ridetis pri mia konsterno,
ka], ne lasante min ekparoli, li darigis : "Lasu nian reciprokan intereson,
kieI
ja estas kutimo en Ia mondo, por kelke da tempo kunligi nin; por disig! ni iam ankora havos tempon.
i
tiu vojo laiiiranta Ia montaron ja estas Ia sola, kiun vi
povas sekvi prudente.
Vi ankora ne pensis pri tio;
sed maIsupren en Ia valon vi ne povas iri, kaj reiri trans
Ia montaron vi kredeble ankora malpli volas.
Kaj i
tiu vojo guste estas anka Ia mia. Mi pruntos al vi
vian ombron por Ia tempo de nia kunesto, kaj vi kompense toleros min en via proksimo; vi ja anka ne plu
62

havas e vi vian Bendel; mi faros aI vi bonajn servojn.

Vi ne amas min, tion mi bedaras.
Malgrau tio vi
povos uzi mino La diablo ne estas tiel nigra, kiel oni
pentras lin. Hiera vi kolerigis min, estas vere; sed
mi ne volas hoda konservi kontra vi resenton pro
tio, kaj vi devas konfesi mem, ke mi jam mallongigis
al vi Ia vojon gis i tie. - Nur iom prove reakceptu
vian ombron."
La suno estis levgnta, sur Ia vojo homoj venis renkonten al ni; mi akceptis Ia proponon,
kvankam kun
interna malinklino.
Ridetante li glitigis mian ombron
al Ia tero; tuj gi ekokupis sian lokon sur Ia ombro de
Ia evalo kaj gaje trotadis e mia flanko. Mi havis tre
strangan
senton.
Mi preterrajdis
aron da kampuloj,
kiuj respekte kun nudigita kapo cedis lokon al Ia bonhava viro.
Mi rajdis pluen; avidokule kaj oblikve mi
rigardis,
kun batanta koro, de sur mia evalo aI tiu
ombro, kiu antae estis Ia mia kaj kiun nun mi pruntis
de fremdulo, e de malamiko,
Koncerne tiun, li senzorge paadis e mia flanko kaj
guste fajfis kantajeton.
Li estis piediranta, mi havis
evalon sub mi: kapturno kaptis min, Ia tento estis tro
granda.
Subite mi turnis Ia bridon, alpremis amba
spronojn, kaj galopege eniris flankan vojon. Sed mi ne
sukcesis kuntreni Ia ombron; e Ia turnigo gi deglitis
de Ia evalo kaj atendis sur Ia landvojo sian rajtan posedanton.
Hontante
mi devis returni mian evalon.
Kiam Ia viro en Ia griza frako estis trankvile fininta
sian kantajeton,
li mokridis min, regustigis al mi Ia ornbron kaj instruis min, ke gi ne pli frue volos resti fksita al mi, 01 kiam mi ree posedos gin kiel rajtan
propraion.
"Mi tenas vin", li darigs, "per via ombro,
kaj vi ne fortiros vin de mi. Riulo kiel vi ja bezonas
63

ombron; tio ne estas sangebla, kaj vi estas riproinda

nur pro tio, ke vi ne pli frue komprenis gin."
Mi darlgis mian vojagon lau Ia sarna vojo. Revenis
ai mi iuj oportunajoj de I'vivo, kaj e belo kaj lukso
min ree irkais.
Mi povis libere kaj sen geno movi
min, ar mi posedis, kvankam nur prunte, jetatan ombron ; ie mi sentigis Ia respekton, kiun ordonas Ia rieco.
Sed mi havis Ia morton en Ia koro.
Mia miriga
akompananto,
kiu sin mem konsiderigis
Ia plej neinda
servis to de Ia plej ria homo en Ia mondo, estis eksterorde servema,
senlime lerta, vera dealo de ambristo
por ria viro; sed li neniam forlasis min kaj senese
parolis ai rni, iam montrante plej grandan fidon, ke mi
fine, e nur por liberigi min de li, faros Ia negoeon pri
Ia ombro. - Li kaizis ai mi same grandan embarason
kiel malamon.
Mi povis vere timi lin. Mi estis min
iginta dependa de li; li min tenis en sia mano, rekondukinte min en Ia belegon de Ia mondo de mi fugita.
Mi devis toleri lian elokventon
kaj preska sentis, ke
li estas prava. Riulo en Ia mondo devas havi ombron,
kaj se mi volis konservi Ia pozicion, kiun reokupi li
delogis min, nur unu eliro estis videbla,
Sed mi firme
deeidis, oferinte mian amon, estinginte
Ia brilon de mia
vivo, ne kontrakti e por iuj ombroj en Ia mondo mian
animon ai tiu homao.
Mi ne seiis, kiel tio fnigos,
Foje ni sidis anta kaverno, kiun Ia fremduloj vojagantaj tra Ia montaro kutimas viziti.
Tie oni aiidas Ia
mugadon de subteraj
riveregoj
suprensonanta
el senmezura profundo, kaj nenia fundo ajnas haltigi Ia bruantan faladon de tono enjetita.
Kun abunda fantazio
kaj magia brilo de koIoroj li, kieI ofte, pentris aI mi
zorge detalitajn bildojn de tio, kion dank' ai mia saketo
mi pIenumos en Ia mondo, se nur mi ree estus Ia
64

mastro de mia ombro.

Apoginte Ia kubutojn surgenue
kaj kainte mian vzagon en miaj manoj mi auskultis
Ia
hipokritulon,
kaj mia koro estis dividita inter Ia tento
kaj mia firma volo, Tian internan
malakordon
mi ne
povis pli longe elteni; mi komeneis Ia decidan batalon:
"Vi ajnas forgesi, sinjoro, ke permesante
ai vi, iakondie resti en mia akompano , mi tamen rezervis
ai
mi plenan libereeon." - "Se vi ordonas tion, m enpakos
kaj forigos."
Tiu minaeo estis ai li malfremda.
Mi
silentis; li tuj komeneis kunruli mian ombron.
Mi paligis, sed mi senparole
lasis fari tion.
Okazis longa
silentado.
Li Ia unua ekparolis:
"Vi ne atas min, sinjoro, vi malamas min, mi seias; sed kial vi malamas
min?
u eble tial , ke vi atakis min sur publika vojo
kaj volis perforte rabi mian birdoneston?
Au u tial,
ke vi provis, kiel fripono, teli mian proprajon,
Ia ombron , kiun vi opiniis konfidita ai via nura honesto?
Koneerne mio, mi ne malamas vin pro tio; mi trovas
tute natura, ke vi klopodas uzi iujn viajn sukcesilojn,
ruzon kaj perforton.
Ke, aparte de tio, vi havas plej
severajn principojn kaj pensas kiel Ia personigita honesto,
tio estas persona prefero, kontra kiu mi ankau nenion
diras. - Miaj prineipoj efektive ne estas tiel severaj
. kiel Ia viaj; mi nur agas, kel vi pensas.
A u mi
eble iam premis Ia dikfingron sur vian gorgon, por ekposedi vian atatan animon, kiun malgra io mi deziras?
u mi persekutigis
vin per servisto, por rerieevi mian
interange
donitan monsaketon?
u mi provis forfugi
kun gi?"
Mi nenion havis por respondi ai tio; li darigis: "Nu bone, sinjoro, bonel Vi ne atas min; anka
tion mi bone komprenas
kaj ne koleras ai vi pro tio.
Ni devas disigi, tio estas klara; anka vi komeneas tre
enuigi mino Do, por definitive liberigi vin de mia plua
65

embarasa eesto, mi ankora unu fojon konsilas al vi:

reaetu
de mi Ia objekton!"
Mi prezentis al li Ia
saketon:
Por tiu prezo." Ne." Mi profunde
ekgemetis kaj reprenis Ia paroIon: Do ne. Sed mi insistas, sinjoro, ni disigu ; ne pli longe baru al mi Ia
vojon en mondo, kiu esperebIe
estas sufie vasta por
ni amba. (( Li ridetis kaj respondis:
Mi foriros, sinjoro; sed antae mi voIas vin informi, kieI vi povos
sonorigi aI via tre humila servis to, se vi iam ajn dezirus
tion: Vi bezonas nur skui vian saketon,
ke Ia eterna]
ormoneroj
tintu en gi; tiu sono tuj altiras mino iu
zorgas pri sia intereso en i tiu mondo; vi vidas, ke
mi samtempe zorgas pri Ia via, ar mi evidente malkaas al vi novan povon!
Ho tiu saketo!
Kaj e se Ia
tineoj jam estus formangintaj
van ombron, gi ankora
estus forta ligilo inter ni. Do, vi tenas min per mia
oro; anka de maIproksime
disponu pri via servisto.
Vi seias, ke mi povas fari sufe bonajn servojn al miaj
amikoj kaj ke Ia riulo] havas speeiaIe bonajn interrilatojn kun mi; vi mem tion vidis. Vian ombron tamen,
sinjoro - ne forgesu tion - vi rerieevos nur sub unu
sola kondio."
Figuro] de I'pasinta tempo prezentigis
al mia animo.
Rapide mi demandis lin: u vi havas subskribajon de
snjoro John?" - Li ridetis:
e tieI bona amiko mi
tute ne bezonis ton." Kie li estas?
Per Dio, mi
voIas seiil"
Hezitante li metis Ia manon en Ia poon,
kaj, eltirate eI gi per Ia haroj, aperis Ia pala, defigurita
vzago de Tomo John, kaj Ia bluaj lipoj de I'kadavro
eIformis Ia pezajn vortojn: Justo judicio Dei judicatus
sum ; justo judicio Dei condemnatus sum23." Teruro min
kaptis, kaj, rapide jetante Ia sonantan
saketon en Ia
abismon,
mi diris aI Ia grizuIo Ia lastajn vortojn: Mi
66

aljuras vin en Ia nomo de Dio, terura I forigu kaj neniam

plu montru vin anta miaj okulojl"
Li levigis maIserena
kaj maIaperis post Ia rokoj, kiuj irkas tiun sovagan Iokon.
IX.
Nun mi do estis senombra
kaj senmona;
sed peza
sargajo estis forprenita
de mia brusto,
mi ree estis
serena.'
Se mi ne estus perdinta anka mian amatinon
a se almena mi ne estus sentinta min riproebIa pri
a perdo, - mi opinias, ke mi povintus esti felia. - Sed
mi ne seiis, kion fari nun.
Mi traseris miajn poojn
kaj ankora trovis en ili keIke da ormoneroj;
mi nom- .
bris ilin kaj ekridis.
Mi lasis mian evalon malsupre
en Ia gastejo; mi hontis, reiri tien. Almena mi devis
gisatendi
Ia subiron de Ia suno; kaj tiu estis ankora
alte sur Ia ieIo.
Mi kusigis en Ia ombro de Ia plej
proksimaj arboj kaj trankvile ekdormis.
armaj bildoj en aereea daneo interplektis sin al plaa
songo.
Mina, kun florkrono sur Ia haroj, preterglitis
kaj afable alridetis mino Anka Ia honesta Bendel estis .
kronita per floro] kaj pasis kun afabla saluto.
MuItajn
aliajn, kaj ajnas al mi, anka vin, Chamisso, mi ankora
vidis maIproksime
en Ia amaso.
Hela lumo brilis, sed
neniu havis ombron; kaj, pli strange,
tio ne malbele
impresis.
Nur floro] kaj kantoj, amo kaj gojo, sub palmoboskoj, - Mi povis nek reteni, nek klare distingi tiujn
forblovgemajn , armajn figurojn; sed mi scas , ke mi
volonte songis tian songon kaj ke mi volis eviti Ia vekigon; mi vere jam maldormis kaj ankora tenis fermitaj
Ia okulojn, por pli longe konservi en mia animo Ia forigantajn aperajojn.
Fine mi maIfermis Ia okulojn.
La suno ankora estis
sur Ia ielo, sed en Ia oriento; mi estis preterdorminta
67

Ia nokton.
Mi prenis tion kiel signon, ke mi ne reiru
ai Ia gastejo.
Sen bedai:.ro mi forlasis kiel perditan,
kion mi ankora posedis tie, kaj decidis piedire sekvi
flankan straton pasantan tra Ia multarba bazo de l'rnontaro.
Mi lass ai Ia sorto, plenum , kion g intencis
pri mi. Mi ne rigardis malantaen
kaj anka ne konsideris Ia eblon, min turni al Bendel, lasita kel riulo.
Mi pririgardis
min rilate al Ia nova rolo,
kiun mi
estis ludonta en Ia mondo: Mia vesto estis tre modesta.
Mi surhavis malnovan nigran kurtkon 3, kiun mi jam portis
en Berlino kaj kiu, mi ne scias kiel, nur por tiu vojago
ree trafis sub mian manon.
Sur Ia kapo mi havis vojagoapon kaj sur Ia piedoj paron da malnovaj botoj. Mi
levigis, tranis al mi ankora nodbastonon kiel memorajon
kaj tuj ekiris.
En Ia arbaro mi renkontis maljunan kampulon, kiu afable salutis min kaj kun kiu mi komencis
interparoli.
Mi demandis,
kieI sciema vojaganto, unue
pri Ia vojo, poste pri Ia regiono kaj giaj logantoj, Ia
produktajoj
de I'montaro
kaj simile plu,
Li prudente
kaj parolerne respondis
ai miaj demandoj.
Ni venis aI
Ia lito de torento, kiu estis renversinta
largan strion de.
Ia arbaro.
Mi interne sentis frostotremon
ekvidante tiun
sunbrilan
spacon; mi lasis antai:.iri Ia kampulon.
Sed
meze de Ia dangera loko li haltis kaj turnis sin aI mi,
por rakonti al mi Ia historion de tiu detruo.
Li balda
rimarkis mian mankon kaj interrompis
sian rakonton:
"Sed kieI do tio farigas, sinjoro, vi ja ne havas ombronl"
"Bedai:.rinde! bedai:.rinde!" mi gemetante
respondis.
"Dum longa, grava malsano mi perdis Ia harojn, Ia
ungojn kaj Ia ombron.
Vidu, patro, Ia haroj, kiujn mi
rericevis, estas tute blankaj - en mia ago! -, Ia ungoj
estas tre mallongaj, kaj Ia ombro, tiu ankora ne volas
rekreski." - "Ej! ej!" Ia maljunulo kapskuante respondis,

68

"nenia ombro, tio estas malbonal tio estis vere grava

malsano, kiun havis Ia sinjoro."
Sed li jam ne dai1rigis
sian rakonton,
kaj e Ia plej proksima transversa
vojo,
kiu sin prezentis,
li senparole forlasis mino - Maldolaj
larmoj denove tremis sur miaj vangoj, kaj mia sereno
estis for.
Kun malgoja koro mi dai1rigis mian vojon, kaj ne plu,
seris ies societon.
Mi restis en Ia plej malhela parto
de I'arbaro kaj devis kelkafoje, por pasi sunbrilan strion,
atendi horojn, gis nenies okulo malpermesis
al mi Ia
transiron.
Vespere mi klopodis trovi paslogejon en Ia
vlagoj. La celo de mia irado estis minejo en Ia arbaro,
kie mi esperis ricevi laboron sub Ia tero; ar flanke
de tio, ke mia nuna situacio ordonis ai mi, mem zorg
pri mia vivoteno, mi bone ekkonis, ke sole strea laboro
min povos rrni de miaj detruaj pensoj.
Kelke da pluvotagoj tre akcelis mian iradon, sed por Ia
kosto de miaj botoj, kies plandoj estis faritaj por graf' Petro
kaj ne por Ia piediristo.
Mi jam iris sur malkovritaj
piedoj.
Mi devis aeti paron da novaj botoj.
En Ia
sekvinta mateno mi serioze okupis min pri tiu afero en
vilago, kie estis kermeso
kaj kie en butiko vendgs
malnovaj kaj novaj botoj. Mi longe elektis kaj marandis.
Mi devis rezigni paron da novaj, kiujn mi estus dezirinta; Ia prezo estis tro malmodera.
Mi do kontentigis
per malnovaj, kiuj ankora estis bonaj kaj fortaj.
La
bela blondbukla knabo, kiu tenis Ia butikon, transdonis
ln al mi interange
por mia mono, dezirante
al mi
kun afabla rideto felion por Ia vojo. Mi tuj surmetis
ilin kaj eliris el Ia loko tra Ia norda pordo.
Mi estis tre absorbita de miaj pensoj kaj apena vidis,
kien mi metis Ia piedojn; ar mi pensis pri Ia minejo,
kie mi esperis alveni jam vespere,
kaj pri Ia maniero,

69

prezenti min te. Mi ankora ne iris ducent pasojn,

kiam mi rimarkis, ke mi perdis mian vojon. Mi rigardis
lrkaen, por retrovi gin: mi staris en sovaga, malnovega
abiaro, kiun ajne ankora neniam trafis hakilo.
Mi
penetris pluen ankora keIke da paoj: mi vidis min meze
de dezertaj
rokoj, surkreskitaj
nur de saksifragoj
kaj
musko, inter kiuj kuis kampoj de nego kaj gIacio.
La
aero estis tre maIvarma.
Mi rigardis returne:
Ia arbaro
estis maIaperinta
post mio Mi faris ankora keIke da
paoj: Ia silento de I'morto irkaiiis mino Sen limoj
etendigis Ia gIacio, sur kiu mi staris, kaj densa nebuIo
pezis sur gi; Ia suno vidigis sanga e Ia bordo de l'horizonto.
La malvarmo
estis neeIportebIa.
Mi ne sciis,
kio okazis aI mi. La rigidiga frosto devigis min akceli
miajn paojn, Mi ads nur Ia mugadon de malproksimaj
akvoj. Ankora unu pao, kaj mi estis e Ia gIacia bordo
de oceano.
e mia vido sennombraj
fokaroj sin [ets
tumulte en Ia maron.
Mi laiiiris tiun bordon: mi ree
vidis nudajn rokojn, teron, betuIarojn kaj abiarojn.
Mi
kuris ankora
keIke da minutoj rekte antaen:
estis
sufoka varmego.
Mi rigardis irkaen:
mi staris inter
belaj rizokampoj
sub morusarboj.
Mi sidigis en ilia
ombro kaj rigardis mian horlogon: pasis apena kvaronhoro, de kiam mi forIasis Ia foiron en Ia vilago,
Mi
kredis song kaj mordis. mian Iangon, por veki min; sed
mi reale maIdormis.
Mi fermis Ia okuIojn, por koIekti
miajn pensojn. Jen mi aiidis anta mi skandi strangajn
silabojn tra Ia nazo.
Mi levis Ia rigardon:
du inoj,
nepre rekoneblaj
per sia azia fizionomio, se mi e ne
fidus aI iliaj vestoj, kun laiilandaj saIutoj alparolis min
en sia lingvo.
Mi Ievgts kaj reeniris
keIke da paoj:
mi ne plu vidis ilin.
La pejzago estis tute angta ;
arboj, arbaroj anstataiiis
Ia rizokampojn.
Mi rigards
70

tiujn arbojn kaj Ia herbojn, kiuj floris irka mi: kelkajn

mi konis, ili estis kreskajoj de l'sudorienta
Azio.
Mi
volis proksimigi ai unu el tiuj arboj: unu pao, kaj ree
io estis angita. Mi nun ekiris kieI rekruto ekzercata,
malrapide, mezurante Ia paojn,
Landoj kun admirinda
varieco, kampoj, herbejoj, montaroj, stepoj, sablodezertoj
malvolvgs antaii mia mireganta rigardo. Dubo ne estis
ebIa: mi havis sepmejlobotojn 2<1 sur Ia piedoj.

X.
En muta piemo mi falis surgenuen
kaj veris Iarmojn
de danko.
ar subite mia estonteco
klare prezentigis
ai mia animo. Pro frua kuIpo ekzilite el Ia homa socio,
mi kompense
estis aIkondukata
ai Ia naturo, kiun mi
iam amis; Ia tero estis donata aI mi kieI ria gardeno,
Ia studo kieI direktanta forto de mia vivo, kaj gia ceIo
farigis Ia scienco. Tio ne estis decido, kiun mi aIprenis.
Mi nur klopodis de tiam, kun silenta, severa, ne esanta
diligento fideIe realigi tiun ideaIon, kiu heIe vidigis ai
mia interna okuIo; kaj mia memkontento
dependis de
mia alproksimigo
ai tiu modelo. Mi energie levigis, por senhezite
per rpida irkaenrigardo preni posedon de Ia kampo, kie mi volis de nun
rikolti.
Mi staris sur Ia altajoj de Tibeto, kaj Ia suno,
kiun anta maImulte da horoj mi vidis levigi, i tie jam
klinis sin subironte.
Mi reatingis
gin en gia irado,
tramigrante
Azion de oriente aI okcidente.
Mi eniris
Afrikon, kaj, scivoIe rigardante,
mi trapasis gin keIkfoje
la iuj direktoj.
Admirante
en Egiptio Ia maInovajn
piramidojn kaj tempIojn mi ekvidis en Ia dezerto, proksime de Ia centpordega Tebo, Ia kavernojn,
kie logs
Ia kristanaj ermitoj.
Subite naskigis en mi Ia decida
kaj kIara penso: tie estos mia Ioksidejo. Mi elektis kieI

71

estontan logejon unu el Ia plej kaitaj kavernoj, kiu estis

samtempe
vasta, oportuna kaj ne alirebla por akaloj ;
poste mi darigs mian migradon,
e Ia Kolonoj de Herkulo mi transpais
al Eropo.
Rigardinte
giajn sudajn
kaj nordajn
provincojn,
mi
pasis de Nord-Azo trans Ia polusan glaciejon al GrenIando kaj Ameriko.
Mi travagis
Ia du partojn de tiu
kontinento,
kaj Ia vintro, kiu jam regis en Ia sudo,
rapide repelis min de Ia Horna terkapo norden.
Mi haltis, gis kiam tagigis en Ia orienta Azio, kaj nur
post ioma ripozo darigls
mian vagadon.
Mi sekvis
tra amba Amerikoj Ia montaran enon, kiu enhavas Ia
plej altajn konatajn elstarajojn
de nia globo. Malrapide
kaj singarde
mi pais de supro aI supro, jen trans
flamantajn vulkanojn, jen trans negokovritajn
kupolojn,
ofte havante penon spiri.
Mi atingis Ia Elian monton
kaj saltis trans Ia Beringan markolon aI Azio. Mi sekvis
ties orientan bordon en gia serpentumado
kaj esploris
kun speciala atento, kiuj el Ia insulo] tie kusanta] estas
alireblaj por rni, De Ia duoninsuIo Malako miaj boto]
portis min sur Ia insulojn Sumatro, Javo, Bali kaj Lombok.
Mi provis, ofte e kun dangero kaj tamen iam vane,
maIbari ai mi - trans Ia malpli grandajn insulojn kaj rokojn,
de kiuj tiu maro estas plenplena - transiron nordokcidenten
. aI Borneo kaj al aliaj insuloj de tiu arkipelago.
Mi devis
forlasi tun esperon. Mi fine sidigis sur Ia plej ekstrema
pinto de Lornbok, kaj, turninte Ia vzagon aI sude kaj
oriente, mi ploris kvaza anta Ia firme slosita krado
de mia maIliberejo,
ke mi tiel baldaii renkontis
mian
lrkalimon, La kurioza Nov-Holando, tiel necesega por
Ia kompreno pri Ia ter o kaj gia vesto teksita de I'suno,
pri Ia plantare kaj bestaro, estis fermita por m, same
kiel Ia Suda maro kun siaj zoofitaj insuloj.
72

Kaj tieI jam de Ia origino io , kion mi estis kolektonta kaj kreonta,

estis kondamnita,
resti nura fragmento. - Ho mia Adelberto, kio estas Ia klopodoj de l'
homoj!
Ofte, dum Ia plej severa vintro de Sud-Ameriko,
m
provis iri de Ia Horna terpinto trans Ia polusn glaciejon
orienten tiujn eble ducent paojn, kiuj disigis rnin de
Diemen-Iando kaj Nov-Holando.
Mi e ne zorgis pri Ia
reveno kaj u tiu malbona lando eble fermigos super
mi, kiel Ia kovrilo de mia erko ; kun freneza riskemo
mi malespere farispaojn
trans flosumantan gIacion, m
spitis Ia malvarmon
kaj Ia maron.
Vane: mi ankora
ne estis sur Nov-Holando.
Post tiaj provoj de transiro
mi iufoje revenis ai Lombok, sidigis SUl' gia pIej ekstrema
pinto kaj ree pio ris, turninte Ia vizagon al sude kaj oriente, kvaza antai Ia firme slosita krado de mia erko. Fine mi forirs min de tiu loko kaj reiris kun malgoja
koro en Ia internan Azion.
Mi pIue travagis gin, sekvante Ia matenan krepuskon
al okcidente,
kaj ankora
en Ia nokto mi aIvenis en Tebio, e mia Iogejo elektita
en Ia antaa posttagmezo.
Tuj kiam mi estis iom ripozinta kaj estis tago tra
Eropo, mia unua zorgo estis, havigi aI mi ion bezonatan. Unue mi bezonis haItigosuojn;
ar mi estis spertinta, kieI maIagrable estas, nur per demeto de Ia botoj
povi mallongigi
siajn paojn, por oportune
ekzameni
proksimajn objektojn.
Paro da pantofloj metitaj sur Ia
botojn tute efikis tiel, kieI mi esperis; pli poste mi lam
portis kun mi e du parojn, ar mi sufie ofte forjetis
Ia unuan paron de Ia piedoj, ne havante tempon por ilin
relevi, kiam leonoj, homoj aii hienoj ektimigis mjn e
miaj botanikaj esploroj.
Mia tre bona horlogo estis por
Ia mallonga daro de miaj iroj ragega kronometro.
73

Krome mi ankora bezonis sekstanton,

kelkajn fizikajn
instrumentojn
kaj librojn.
Por ion i alporti mi faris kelke da angorigaj vizitoj
aI Londono kaj Parizo, kiujn guste ombris nebulo por
mi favora. Kiam Ia restajo de mia sora oro estis konsumita, mi alportis kiel pagajon afrikan eburon', facile
troveblan;
e tio, estas vere, mi devis elekti Ia plej
maIgrandajn dentojn, por ke ilia pezo ne superu miajn
fortojn.
Balda mi estis provizita
per io kaj tuj
komencis mian novan vivmanieron
de privata sciencisto.
Mi travagadis
Ia teron, mezurante
jen giajn aItajojn,
jen Ia temperaturon
de giaj fontoj kaj tiun de Ia aero,
jen observante
bestojn aii esplorante
kreskajojn.
Mi
rapidis de Ia ekvatoro aI Ia poluso , de unu kontinento
aI Ia alia, komparante
spertojn kun spertoj.
La ovoj de
Ia afrikaj strutoj a de Ia nordaj marbirdoj kune kun
fruktoj, precipe de Ia tropikaj palmoj kaj bannujoj, estis
mia plej ordinara nutrajo.
Por mankanta felio mi havis
kiel surogaton Ia nikotianojn kaj por Ia homaj simpatio
kaj kunuleco Ia fidelan amon de pudelo. Tiu gardis mian
kavernon en Tebio kaj goje alsaltis, kiam mi, sargite de
novaj riajoj, revenis aI li, tielli almena siaparte sentigis
mn , ke mi ne estas sola sur Ia tero.
Sed ankora
aventuro estis rekondukonta
min inter Ia homojn.
XI.
Riam foje, kun haltigitaj botoj, mi kolektis likenojn
kaj aIgojn sur Ia bordoj de Nordlando , subite blanka
urso el post roko venis renkonten
al mi. Mi volis,
forjetinte Ia pantoflojn,
surpai
insulon
kontraflanke
lokitan, aI kiu nuda roko, intere elstaranta el Ia ondoj,
ebligis Ia transiron.
La unu piedon mi firme metis sur

74

Ia rokon, sed sur Ia alia flanko mi falegis en Ia maron:

Ia alia pantoflo nerimarkite restis sur Ia piedo.
La granda malvarmo kaptis min; mi havis penon savi
mian vivon de ti dangero.
Tuj kiam mi ree havis teron
sub mi, mi kuris kiel eble plej rapide aI Ia Libia dezerto, por tie sekigi min en Ia sunbrilo.
Sed kiam mi
estis elmetita aI gi, gi tiel brule trafis sur mian kapon,
ke mi tre malsana denove anceliris
norden.
Mi klopodis havigi aI mi per forta movigado faciligon kaj kuris
per nefirmaj, rapidaj paoj de okcidente aI oriente kaj
de oriente aI okcidente.
Jeri mi trovgis en Ia tago,
jen en Ia nokto, jen en Ia somero kaj jen en vintra
malvarmo,
Mi ne scias, kiel longe mi tiel ancellradis sur Ia tero.
Brula febro ardis tra miaj vejnoj ; kun granda angoro
mi sentis, ke mi perdas Ia konscion.
Malfelie ankora
okazis, ke mi dum tiu nesingarda
kurado surpas ies
piedojn.
Mi eble kazis aI li doloron; mi ricevis fortan
puon kaj ekfalis. Kiam mi rekonsciigis,
mi trankvile kuis en bona Iito,
kiu staris inter multe da aliaj litoj en vasta kaj bela
ambrego.
lu sidis e Ia kapoparto de mia lito; homoj
iris tra Ia ambrego de unu lito aI Ia alia. I1i venis
anta Ia mian kaj interparolis
pri mi. Sed ili nomis
min "numero dekdu".
Kaj tamen sur Ia muro ja nigra
marmora tabulo tute certe montris en grandaj oraj literoj
mian guste skribitan nomon
PETRO

SCHLEMIHL.

Tio ne estis iluzio, mi povis klare legi Ia nomon.

Sub gi trovigis ankoraii du vicoj da literoj sur Ia tabulo;
sed mi estis tro malforta, por deifri ilin. Mi refermis
Ia okulojn. -

75

Mi adis Iaiite kaj kompreneble

legi ion, en kio estis
parolo pri Petro Schlemihl;
sed mi ne povis koneepti
Ia seneon.
Mi vidis afablan viron kaj tre belan virinon
nigre vestitan aperantaj
anta mia lito.
l1i ne ajns
fremdaj al mi, sed mi ne povis rekoni ilin.
Pasis kelke da tempo, kaj mi refortigis.
Mi estis
nomata "numero dekdu", kaj "numero dekdu" pro sia
longa barbo estis konsiderata kiel judo; sed pro tio li ne
estis malpli zorge flegata. Ke li ne havas ombron, oni
ajne ne estis rimarkinta.
~iaj botoj, oni eertigis min,
kun io, kion oni trovis sur mi e mia akeepto en Ia
domon, estis bone kaj sekure konservitaj,
por esti redonataj aI mi post mia resango.
La loko , en kiu mi
kuis malsana, havis Ia nomon SCHLEMIHLlUM25.
Kio
iutage estis legata pri Petro Sehlemihl,
estis admono,
preg! por li, Ia bonfara fondinto de tiu establajo,
La
afabla viro, kiun mi estis vidinta e mia lito, estis Bendel;
Ia bela virino estis Mina.
Mi, ne rekonite,
sanigis en Ia Sehlemihlium
kaj ekseiis ankora pli multe: Mi estis en Ia patrourbo de
Bendel.
Tie li estis fondinta sub mia nomo, per Ia restajo de mia oro,
kiu ne alportis
alian benon,
tiun
hospicon,
kie malfeliuloj
benis min; kaj li mem gin
direktis.
Mina estis vidvino; malsukeesa
kriminala proeeso estis kostinta al sinjoro Raseal Ia vivon kaj al si
mem Ia plejparton
de sia posedajo.
Siaj gepatroj ne
plu ekzistis.
Si vivis i tie kiel diotima vidvino kaj
plenumis farojn de kompatemo.
.
Foje si interparolis
e Ia lito de "numero dekdu" kun
sinjoro Bendel.
"Kial, nobla sinjorino",
li demandis,
"vi volas tiel ofte elmeti vin al Ia dangera aero i tie
reganta?
u do Ia sorto estus tiel malmilda kontra
vi, ke vi dezirus morti?" "Ne, sinjoro Bendel, de

76

kiam mi fnsongis mian longan songon kaj vekigis de mia

interna dormo, mi bone fartas; de tiam mi ne plu deziras,
nek timas Ia morton. De tiam mi serene pensas pri Ia
pasinta kaj Ia estonta tempoj.
u ne anka vi sentas
silentan
internan
felion, nun servante
al via sinjoro
kaj amiko en maniero tiel dioplaa?"
"Jes, nobla
sinjorino, dankon al Dio l Mirinde ja okazis al ni. Multe
da gojo kaj da maldola aflikto ni senkonsidere
sorbis
el Ia plena kaliko. Nun gi estas malplena; nun oni povus
opinii, ke io i estis nur provo kaj ke nun neeesas,
sagigite atendi Ia veran teatrajon.
Sed malsama estas
Ia vera teatrajo, kaj oni ne deziras Ia revenon de Ia
unua iluzio; kaj tamen oni entute gojas, ke oni gin vivis,
kia gi estis.
Kaj mi anka akiris Ia fidon, ke nia malnova
amiko nun trovas sin pli bone 01 tiam." - .Ankau mi tion
pensas", Ia bela vidvino respondis,
kaj ili preteriris mino
Tiu interparolo estis profunde impresinta min; sed mi
anceligis,
u rekonigi min au u nerekonite foriri. Mi decidigs.
Mi donigis ai mi paperon kaj krajonon
kaj skribis Ia vortojn:
"Ankau via malnova amiko nun trovas sin pli
bone 01 tiam; kaj, se li elpagas sian kulpon, gi
estas elpago repaeiga."
Post tio mi diris, ke mi volus vesti min, ar mi sentas
min pli forta. Oni alportis Ia losllon de Ia malgranda
ranko, kiu staris apud mia lito. Enestis io, kio apartenis aI mi. Mi surmetis miajn vestojn, pendigis super
mia nigra kurtko Ia botanikan skatolon, en kiu mi gojante
retrovis miajn likenojn de I'nordo, kaj surpiedigis Ia botojn.
Poste mi metis Ia skribitan papereton
sur mian
Iton, kaj tu], kiam malfermigs
Ia pordo, mi jam estis
malproksime,
sur Ia vojo al Tebio.
Kiam mi sekvis lalonge de Ia siria bordo Ia vojon,

77

sur kiu mi foriris Ia lastan fojon de hejme, mi vidis

mian kompatindan Figaron veni renkonten al mio La
bonega pudelo ajne volis sekvi la Ia postsignoj sian
mastron, kiun kredeble li longe atendis hejme. Mi haltis
kaj kriis al li. Bojante li alsaltis al mi kun mil kortuaj elmontroj de sia naiva, senbrida gojo. Mi prenis
lin sub Ia brakon, ar kompreneble ti ne "povis sekvi
min, kaj reportis tio kun mi hejmen.
.
Tie mi trovis ion en Ia sarna ordo, kaj laii Ia mezuro,
kiel mi rericevis fortojn, mi iom post iom revenis al
miaj antaiiaj okupoj kaj al mia malnova vivmaniero. Sole
mi evitis dum tuta jaro Ia polusan malvarmon, kiun mia
korpo tute ne povis elporti. Kaj tiel, mia kara Chamisso, mi vivas ankora hodiaii,
Miaj botoj ne eluzgas, kion komence igis timi min Ia
tre sciencoplena verko de Ia fama Tieckius: De rebus
gestis Pollicilli 26. I1i perdas neniom de sia povo. Sole
mia forto konsumgas.
Sed mi havas Ia konsolon, ke
mi uzis gin, ne senfrukte, por sekvi nevarian celon. Gis
kie atingis miaj botoj, mi pli funde, 01 anta mi iu ajn
homo, kongis Ia teron, gian formon, giajn altajojn; gian
temperaturon, gian sangigantan atmosferon, Ia fenomenojn de gia magneta forto kaj Ia vivon sur gi, precipe
en Ia plantaro. La faktojn mi elmontris, kun kiel eble
plej granda precizo kaj la klara ordo, en pluraj verkoj;
miajn konkludojn kaj opiniojn mi skize notis en kelke
da traktajoj. Mi fiksis Ia geografion de Ia interno de
Afriko kaj de Ia arktaj landoj, de Ia interno de Azio kaj
de giaj orientaj marbordoj. Mia Historio de la plantoj
de amba mondoj reprezentas grandan fragmenton de
Ia universala plantaro de l'tero kaj eron de mia sistemo
de l'naturo. Mi opinias, ke en gi mi ne nur pliigis Ia
nombron de Ia konataj specoj per almena pli 01 triono,

sed ke mi anka alportis kontribuajon por Ia natura

sistemo kaj por Ia geografio de l'plantoj. Mi nun diligente laboras pri mia bestaro. Mi zorgos, ke anta mia
morto miaj manuskriptoj estu deponataj e Ia berlina
universitato.
Kaj vin, mia kara Chamisso, mi elektis kiel konservonton de mia mirinda historio, por ke gi eble post mia
foriro de Ia tero povu servi al iuj el giaj loganto] kiel
utila instruo. Kaj vi, amiko mia, se vi volas vivi inter
Ia homoj, lernu unue respekti Ia ornbron, kaj poste Ia
oron. Se vivo Ias vivi nur por vi kaj por Ia pli bona
parto en vi, tiam vi ne bezonas konsilon.

____~~"'~Q~=~a------

79

78

10) (p. 13) Pron. Hofman (~_): romantika

verkisto-komponisto;
detaIa artikolo pri li trovigas en Ia libra La Vendreda
Klubo (Ferdinand Hirt & Sohn, Leipzig 1921).
11) (p. 13) Pron.

Burgirase (~_y): "Fortikkastela strato",

~2) (p. 14) La dua eldono

13) (p. 14) Tiun poemon

Notoj
1) (p. 10) Pron.Julius (' yy) Eduard (' yy) Hicig (~y): berlina verkisto, amiko kaj biografo de Chamisso.
2) (p. 10) Pron. Slemil (_~). Schlemihl, au pli bone Schlemiel,
estas hebrea nomo kaj signifas Teofilo au Amata de
Dio, En Ia popola Iingvo de I'judoj tio estas Ia nomo
de mallertaj kaj malbonanca]
homoj, kiuj sukeesas
pri nenio en Ia mondo. Tia Sehlemihl rompas sian
fingron en Ia veta poso, li falas sur Ia dorson, rompas
sian nazan oston, li iam venas matgustetempe.
Schlemihl, kies nomo farigis proverba,
estas persono, pri
kiu Ia TaImudo rakontas jenan okazajon:
Li havis
interriIatojn kun Ia edzino de rabeno, lasas sin kapti
e tio kaj estas mortigata.
La komento elmontras
Ia
malbonsaneon
de tiu Schlemihl, kiu devas tiel alte elpagi, kion iu alia faras sen puno. (Chamisso)
3) (p. 10) kurtko [FGR], radiko enkondukita
de Ia tradukinto:
pola militista tuniko, F kurtke au kurtka, G Kurtka.
4) (p. 10) Barono de Ia Motte-Fouqu, pron. de (y) Ia (y) MotFuke (~_~): germana poeto, amiko de Chamisso, autoro de Ondino (trad. Myslik).
5) (p. 11) Pron. Kunersdor] (.~-yy).
6) (p. 11) Pron. Leopol (~w): germana formo de Leopoto.
7) (p. 12) Pron. Nenhazen (v~y).
8) (p, 13) Pron. Gelertes Berlin (y~yy~): "Instruita Bertino", gazeto eIdonita de Hitzig.
9) (p. 13) Pron. Krulenk (~y): angIa karikaturisto
kaj kuprogravuristo.

80

alajon de poemoj.
antairnetis

14) (p. 16) Pron. Jon (_) au, angle,

15) (p. 17) Pron.

(ekster 2 kaj 17 devenantaj de ia tradukinto)

havis
Chamisso

ai Ia tria eldono.

Gon (y).

Fani (~), malIongiga

16) (p, 18) Pron, Dolend (~_): anglo,

Ia unuan lornon.

formo

de Franciskino.

kiu en 1757 konstrukciis

17) (p.22)

Diversaj, troviganta] en Ia buo de iu vartistino,

valorajoj kaj talismanoj
de niaj popolrakontoj.
La kreviga radiko malfermas iun pordon kaj disbatas
iun seruron.
La nigra pego (Picus martius) gin
konas. Li konstruas
sian neston en kavaj arboj, kaj
oni devas stopi Ia aperturon,
post kiam Ia birdo elflugis.
Li alportos Ia radikon, por malfermi sian
neston; oni devas kapti lin, por gin havigi ai si. La rakontoj pri Ia mandragoro estas tre diferencaj.
Estas tre malfaeile,
havigi gin ai si; gi donas speeialan kapablon,
akiri trezorojn.
- Naskemaj moneroj estas kupraj moneroj, kiuj iufoje, kiam oni
turnas ilin, demetas ormoneron.
- Rabtalero estas
talero, kiu iam revenas ai sia mastro kunportante
Ia monerojn survoje tuitajn, - La telertuko estas
tablotuko, kiu kovras sin per iuj mangajc] dezirataj.
- La pendigila gnomo estas enbotela dlablo faranta,
kion -oni volas, k.aj donanta, kion oni postulas.
Oni
aetas lin por mono, sed oni povas siaviee vendi gin
nur por prezo malpli granda, 01 oni mem donis. Lia
rajto estas, kiel proprajon kunpreni
Ia lastan posedanton, kiu jam ne povas liberigi sin de li, ar Ia
prezo farigis tro malalta. (Chamisso)

18) (p.25)

La Magia Ringo (Der Zauberring): verko de Fouqu

(v. 4).

19) (p.25)

Pron. Bendel (~y): Ia nomo

Chamisso.

de Ia servosoldato

de

81

20) (p.29) Faf(f)ner (!.v): lati Ia norda mitologio drako gardanta trezoron de oro.
21) (p.33) Pron. Reskel (!.v): angla vorto signifanta "fripono".
22) (p.34) Pron. Mina (~J: mallongiga formo de Vilhelmino.
23) (p. 66) Latina, pron. Justo (~_) judikio (_~~_) Dei (~_) judikatus (_~~v) sum (~); .,. konemnatus (w~) sum:
Per Ia justa jugo de Dio mi estas jugita, per Ia justa
jugo de Dio mi estas kondamnita.
24) (p.71) sepmejlobotoj: boto], kiuj e iu pao antaenportas
sian posedanton sep mejlojn.
25) (p.76) Latina, pron. Slemilium (_~): "Schlemihl-ejo".
26) (p.78) Latina, pron. Tikius (~), De (_) rebus (!.~)gestis
(~) Polikili (~_): Pri Ia elfaroj de Knabo-Fingro,
Celita estas Tieck, Leben und Taten des kleinen Thomas,
genannt Dumchen (Vivo kaj agoj de Ia malgranda
Tomo, nomata Dikfingreto).

82

ESPERANTOLITE~ATURO

LA VENDREDA

KLUBO

11 dversa],
originalaj
verkitaj
de Ia Vendredoklubanoj

H. A. LUYKEN,

P.B.E.A.

artikoloj
en Leipzlg.

Ko l e k t t r a ] de

Prof. Dro JOH. DIETTERLE

Dlrektoro

de Ia Esperanto-Instituto

por Ia Germana

Respubliko

Kun

portreto
de Oro Alb. Steche
kaj kelkaj desegnajo].
1921. 115 pago]. Brourita eldono.
E N H AVO: Antaparolo.
1. Paul Bennemann.
La
romantika
verkisto E. T. A. Hoffmann
kiel muzikisto.-2. Arthur
Oegen.
Instruo per laboro.
3. Oro Johannes
Oietterle.
Leibniz kiel "antaubatalinto
por nia ideou de
mondhelplingvo
- eraro! - 4. Ernst Franck.
Esperanto
kaj Ia Frey-ligo.
5. Walter
Lippmann.
Pri Ia Lingvaj
Respondoj
de Doktoro Zamenhof.
6. Alfred
Petzold,
La unuaj jaroj de Esperanto en Leipzig. - 7. Hermann
Rssel.
Serioza laboro. - 8. Oro Emil Stucke,
Scienca
teorio de Ostwald pri Ia koloroj. - 9. Paul Wilhelml.
Pri Ia insulo Korfu kaj Ia imperiestra
kastelo Achilleion. tO. ElIsabeth
Wunderlich.
La tata Saksa Esperantobiblioteko. - 11. Arthur Zealer.
Pri Ia Esperanto-movado
en Britujo depost Ia fino de I' mondmilito.
- Aldono
(Oro Dietterle).
Biografiaj notoj pri Oro Steche kaj resumo
pri liaj poresperantaj
artikoloj kaj alparoladoj.

iu serioza Esperantisto legos kun granda

guo tiun modelstilan verkon.
jEN

KELKAj

VORTOj

EL

LA

RECENZOj:

" Tre diversspecaj

estas Ia temoj donantaj
fakte al kelkiu ion.
Sed iuj artikoloj estas zorgeme eUaboritaj kaj nepre legindaj.
Tre bona
estas Ia stllo de iuj artikoloj kaj pura estas Ia Iingvo, kies vivanteeon
ni
splrite pereeptas
ka] sentas.
La libro rekomends
sin mem per sla boneco
lau enhavo kiij stilo. H
Esperanto Triumfonta
(1921, No 51).
" Mi citis 'iujn autorojn ar iu uzs elegantan , fluan , preclzan
Ingvon, kiun onl legas kun vera guo; Ia modela stilo honoras Ia verkintojn."

Stranga Heredajo
Romano

originale

1922. 320 pago].

verkita

Brourta

kaj bindita

La romano

estas plena de okazintajo],

allogajo],
plena de sensaciafoj!
Gia enhavo kondukas Ia leganton tra Ia tu ta Eropo kaj
Ameriko,pritraktas
religiajn kaj socialajn demandojn,
pacifismon, naciismon;
komercistajn,
teknikajn kaj
artistajn
demandojn,
okultismon
kaj spiritismon.
La tuton irkaias arma amo-rakonto;
gin trafluas
glorigo de Ia Esperanto-movado
kun multaj aludoj
ai gia eminentularo.
La heroo de Ia romano estas
juna anglo, naturdotita per sugestiaj forto], li estas
perfekta parolanto, konvinkita kaj eminenta Esperantisto kaj - finfine - naskita detektivo kun iuj
talentoj de iu Sherlock Holmes.
Nenio, neniu kontraiistaras
lin, ion li majstras
per Ia forto de sia homamo.
La romano entuziasmigas Ia leganton per majstre pentritaj vojagrakontoj,
per aventuraj kaj detektivaj okaz intajoj ; gi prezentas krom tio multvalorajn
kaj instigajn pensojn.
En tute: Vere esperantista
tendencromano,
kiu
igas Ia libron valora ai iuj gesamideanoj
kaj kiu altiras ilian specialan intereson
per gia modela kaj flua stilo.

Esperanio (U. E. A., 1921, 9/10).

FERDINAND

HIRT

& SOHN-LEIPZIG

ESPERANTOFAKO

FERDINAND HIRT & SOHN EN LEIPZIG

ESPERANTOF

AKO

Bennemann,

Paul:
TRA

Internacia

legolibro

Internacia

LA MONDO

I a parto: Por kornencanto],

Kun multa; bldo] ka] muzlknoto],
1922. 2a eldono.
96 pago], Kartonita.
2 a parto:
Por progresnto].
Kun aldono de 4 kornponajo].
1922. 144 pago;, Kun 12 paga m uzika aldono. Kartonita.
-

Internaefa
Kantaro.
3 a eldono de Ia Esperantista
Kantaro.
Kolekto de 64 popolaj kantoj el 26 nacio].
Kun aldono de 3 fama; koncertaro] (Hndel-MozartWagner) Tekstaro,
1922. 64 pago;.
Brourta.

____

Muzfka eldono.
Arangita de josef Achtlik,
orkestrestro
e Ia opero en Leipzig.
1922. 80 pago], Brourita,
Bindita.

iama

Dietterle, JOb.,

Prof. D-ro.: La Vendreda

Klubo.
11 diversa; originalaj artkolo], verkta] de Ia Vendredoklubano]
en Leipzig. Kun unu portreto
ka;
kelkaj desegnajoj,
1921. 115 pago;.
Brourita,

Hankel, M.:

Sableroj.
Poeziajo] ka] skizoj, Kun portreto
de Ia altatata atorlno. 1911. 91 pago], Brourta.

Hebbel, Friedrich:

Gyges kaj lia rfngo.

Tragedio
kvinakta. El la germana originalo trad, P. Bennemann.
1916. 151 pago;.
Bindita.

Luyken, H. A., F.

B. E. A.: Stranga Heredajo,

Romano
originale verkita. 1922.320 pago]. Brourita kaj bindita.

Moliere:

La malsanulo
pro fmago.
Komedio en tri
akto], EI Ia franca originalo trad. W. Velten.
1913. 98 pago;. Brourra,

Zabn, Ernst:

Svisaj rakontoj.
trad, Ch, Pulvers.1913.

FERDINAND

Ella germana originalo

68 pago;.
Brourita,

Mondliteraturo

La kolekto estas submetita

ai Ia gvidado de Prof, D-ro
joh. Dietterle,
direktoro de Ia Esperanto-Instituto
por
Ia Germana Respubliko.
Gi enhavas nur Ia pie; famajn verkojn el iu] naciaj
Iteraturoj,
Nur tuj tradukoj estas publiklgota],
kujn
faris samnaciano]
de Ia koncernaj naciaj verkistoj.
Gis nun aperis Ia jenaj verkoj:
Volumo 1:
Ooethe, J. W. von: Hermano kaj Doroteo.
Eposo
idilia.
EI Ia germana
originalo
trad. B. Kster.
2a, korektita
eldono.
Kun antaparolo
de Prof.
D-ro joh. Dietterle.
1922. 77 pago;. Kartonita.
Volumo 2/3:
Niemojewski, A.: 12 Legendoj.
EI Ia pola originalo
trad. B. KuhI. Kun antaiparolo de Antoni Grabowski.
1911. 232 pago;.
Bindita.
Volumo 4:
Raabe, Wilhelm: La nigra galero, Historia rakonto.
EI Ia germana originalo trad. Prol. Dvro Fritz Wicke.
2a, korektita eldono.
1922. 64 pago;.
Kartonita.
Volumo 5/6:
Meier, E. L.: Kvin germanaJ noveloj de bone konata]
atoroi (Rumohr- Krner - Seidl - GrilIparzer - Halm).
1914. 254 pago;. Bindita.
Volumo 7:
Chamisso, A. de: La mfrfnda historfo de Petro
Sehlemihl.
EI Ia germana
originalo trad. Eug.
Wster.
1922. 84 pago;.
Kartonita.
Volumo 8:
Stamatov, O. P.: Nuntempaj rakontoj.
Ella bulgara
originalo trad. Iv. H. Krestanolf.
1922. 80 pago;.
Kartonita.
La kolekto
estas daiirgota.

HIRT & SOHN.LEIPZIO

ESPERANTO-FAKO

FERDINAND

HIRT & SOHN.LEIPZIO

ESPERANTO-FAKO

.,

c
I

1 '

~.L