ZET

Deneyin amac; herhangi bir maddenin sl deerinin kalorimetre cihaz kullanlarak

llmesi ve alt sl deerinin hesaplanmasdr.
Deneyde maddenin alt sl deerlerini hesaplanmas iin kalorimetre cihaz kullanld.
Yaklacak maddenin hassas tartm yapld ve not edildi. Kalorimetre bombas iindeki yakma
teli zerine pamuk iplik baland. ve bu ip krozenin iine numune ile temas edecek ekilde
yerletirildi. Daha sonra kalorimetre bombas kalorimetre iine yerletirilerek sre balatld.
Kalorimetrik yntemle maddelerin sl deerlerinin belirlenmesi iin uygun koullarda
gerekli ilemler yapld. Tam yanma ilemi bittikten sonra gecen sre okundu ve not edildi.
Bu ekilde deney sonlandrld.

ii

1. TEORK BLG
1.1 Kalorimetre
Kalorimetre, bir nicelik olarak sy len aygttr. Kalorimetri ise "s lm bilimi"
ve "s lm" iin kullanlr. Kalorimetre kimyasal reaksiyonlarn ve fiziksel
deiimlerin slarn ve s kapasitesini lmeye yarayan bir alettir. Kalorimetri kartrma,
sulandrma, znme, kristalizasyon ve adsorpsiyon gibi eitli ilemlerin veya kimyasal
reaksiyonlarn entalpi deiimlerini lmeyi kapsar. Buna ek olarak s kapasitesinin
belirlenmesi iinde kullanlan bir yntemdir. Basit bir kalorimetre bir yanma odasnn stnde
asl su dolu metal bir kaba bal bir termometreden oluur.
A ve B maddeleri arasndaki reaksiyonda bir mol A maddesinin entalpi deiimini
bulmak iin maddeler kalorimetreye konur ve reaksiyonun balang ve biti scaklklar
(reaksiyon balamadan nce ve bittikten sonraki) kaydedilir. Scaklk deiimi, maddelerin
ktlesi ve zgl slar ile arplrsa dar verilen ya da reaksiyon boyunca absorbe edilen
enerji deeri ortaya kar. Elde edilen bu enerji deeri reaksiyona giren A mol says ile
blnerek reaksiyonun entalpi deiimi bulunur. Bu yntem kalorimetri teorisini aklamak
iin akadamik retide ncelikli olarak kullanlr. Bu yntem kullanlrken kaptan olan s
kayb, termometrenin ve kabn kendi s kapasiteleri ihmal edilir.
1.2 Adyabatik Kalorimetreler
Kalorimetre adyabatik bir ortamda altrlrsa test edilen malzeme numunesi
tarafndan retilen herhangi bir s enerjisi reaksiyonu hzlandrp scakln artmasna neden
olur. Adyabatik kalorimetreler tamamen adyabatik deildir. nk numuneden evresine
doru bir s al verii olacaktr. Phi olarak bilinen matematiksel bir dzeltme faktr bu s
kayplarn hesaba katmak iin kullanlabilir.
Phi dzeltme faktr:
=

1.3 Reaksiyon Kalorimetreleri

Kapal ve yaltlm bir kap iinde balatlm bir kimyasal reaksiyon kalorimetresidir.
llen reaksiyon ss ve toplam s, s aknn zamana kar integrasyonu ile elde edilir.
Endstrideki ssy lmek iin uygulanan standartlardan bir tanesi endstriyel proseslerin
sabit scaklkta altrlmak zere tasarlanm olmasdr.
Reaksiyon kalorimetresi ayrca reaksiyon kinetiklerini izlemek ve kimyasal proses
mhendislii iin maksimum scaklk salnm oranlarn belirlemek iin de kullanlabilir.
Reaksiyon kalorimetresi ile s lmek iin drt ana yntem vardr:
1

1.3.1 Is Ak Kalorimetresi
Istma/soutma ceketi, ya proses scakln ya da ceket scakln kontrol eder. Is,
proses akkan ve s transfer akkan arasndaki scaklk fark izlenerek llr. Buna ek
olarak zgl s ve s transfer katsayasnn doru deeri belirlenmelidir. Geri aktaki
reaksiyonlarn slarn belirlemek iin bu tip kalorimetreler kullanlr. Buna ramen bu
kalorimetrelerin doruluu o kadar da iyi deildir.
1.3.2 Is Denge Kalorimetresi
Soutma/stma ceketi prosesin scakln kontrol eder. Isl deerler, s transfer
akkan ile elde edilen ya da kaybolan snn izlenmesi ile llr.
1.3.3 G Kompanzasyonu
G kompanzasyonu sabit scakl korumak iin kap iine yerletirilmi bir stcy
kullanr. Istc iin salanan elektrik enerjisi reaksiyonlar enerji gerektirdiinden ve
kalorimetre sinyalinin sadece bu elektrik gcnden elde edildiinden deiebilmektedir.
1.3.4 Sabit Ak
Kabn eperleri boyunca sabit s akn korumak iin zelletirilmi control
mekanizmalarn ve s denge kalorimetrelerinin kullanlmasyla elde edilir.
1.4 Sabit basn kalorimetresi
ie gemi iki stiren kpnden yaplm kahve bardandan oluan, yanma
olmayan reaksiyonlarn s deiimlerini tayin etmek iin kullanlan basit bir cihazdr. zelti
ve seyrelme slar ,asit-baz ntrallemeleri (Yanma olay gereklemeyen reaksiyonlar) gibi
eitli reaksiyonlarn s etkilerini lmektedir.Prosesin s deiimi basit sabit olduu iin
entalpi deiimine eittir. Tamamen izole bir sistemde reaksiyon ssnn zelti tarafndan
absorbland kabul edilir. zeltinin s deiimi kadar kalorimetrenin de s kapasitesini de
bilmek gerekir.
1.5 Buz kalorimetresi
En basit s l birimi, bir kilogram buzu eritmek iin gerekli s miktardr. Birime dayanan
lme eklinde, bir buz ktlesi alnr. inde bir oyuk alr. Mesela belirli bir scaklktaki bir
cismin 0 C dereceye inmek iin verecei sy lmek iin, o cisim bu oyua konulur ve st
bir buz tabakasyla kapatlr. Konulan cismin scakl 0 C dereceye bir mddet sonra iner.
Sonra meydana gelen su alnarak tartlr. Cismin sfr dereceye inmek iin verecei s su
haline geen buzun erimesi iin gerekli olan sya eit olacandan, kilogram cinsinden
llen su arl s miktarn verir. Daha sonra Joseph Black tarafndan kullanlan bu
alet, Pierre Laplace tarafndan gelitirilmitir.
Robert W. E. Bunsen ise, bu aleti iki hazneli yaparak daha da pratik hale getirmitir.
hazne ss llecek cisim iin olup, dta bulunan ve i hazneyi eviren haznede buz ve su
karm bulunur. D hazneye bir kapiller boru balanmtr. Ayrca aleti, d tesirlerden
korumak iin btn d hazne buz paracklaryla sarlmtr. alma durumunda d
haznedeki buz ve su karm tamamen dengede olup, ne erime ve ne de donma mevcuttur.
Iss llecek cisim, i hazneye konulduunda buz-su karmndaki buzlar erimeye balar.
Eriyen buz miktar bu haznede meydana gelen hacim deiikliinden ve bu ise eklenmi
2

bulunan tpteki seviye deiikliinden anlalr. Bu deerden, cismin sahip olduu sya
gemek mmkndr.
1.6 Buhar Kalorimetresi
Bir kilogram buharn younlap ayn scaklkta su haline dnrken verdii s da,
baka bir s birimi olarak tarif edilir. Bugnk durumuna fiziki John Joly'in almalaryla
gelmitir. Hassas bir terazinin bir kefesine sahib olduu scakl llecek cisim konur.
Cismin scakl kendisini saran buharn scaklna karken, buharn bir ksm cisim
zerinde younlar. Daha sonra cisim tartlarak younlam olan buharn arl bulunur.
Bu kadar buharn younlamas iin gerekli olan s miktar, cismin bulunduu scaklktan,
buharn scaklna gelmesi iin gerekli olan s miktarna eit olacaktr.
1.7 Kalorimetre Bombas
Kalorimetre bombas, bir reaksiyondaki yanma ssn lmek iin kullanlan bir
kalorimetre cinsidir. Kalorimetre bombalar reaksiyon sonucu oluan basnca ve gce kar
koymak zorundadr. Yakt tututurmak iin elektrik enerjisi kullanlr, yakt yanmasyla
birlikte etrafndaki havay str. Isnan hava genleerek kalorimetrenin hava kndaki tpe
doru gider. Hava bakr tpten geerken ayn zamanda tpn dndaki suyu da str. Suyun
scaklndaki art miktar yaktmzn kalorisini hesaplamamza yardmc olur.
Yeni kalorimetre tasarmlarnda bomba tek btn olarak elektrikle tututurulmadan
nce belirli bir miktar yakt ve yksek basnl oksijen(genelde 20 atm) ve belirli miktardaki
su ile evrelenir. Bomba yakt ve oksijen kapal bir sistem oluturur ve reaksiyon
esnasnda hava k olmaz. Yanma srasnda oluan enerjiyle elik bombann, bileenlerin ve
suyun scakl ykselir. Ve bylece suyun scaklndaki deiim doru ekilde llr. Bu
scaklk art bir bomba faktryle (metal bombann paralarnn s kapasitesine bal olan)
beraber yanan yaktn verdii enerjiyi lmede kullanlr. Scaklk deiimi hesaplandktan
sonra bomba iindeki yksek basn dar verilir. Temel olarak, bu dzenek basit
kalorimetrelerden daha iyidir, nk hesaplanmayan s kaybna ok fazla izin vermez.

ekil 1. Kalorimetre Bombas

1.8 Is ve Scaklk
1.8.1 Is nedir?
Is ve scaklk kavram birbirlerine ok yakn kavramlardr. ou insan bu kavramlar
kartrabilmektedir. Is; Scaklklar farkl iki madde'nin btn molekllerinin sahip olduu
potansiyel enerjileri ile kinetik enerjilerinin toplamna, madde arasnda alnp verilen enerjiye
s denilmektedir. Is bir enerjidir
1.8.2 Is birimleri nelerdir?
Is, bir enerji olduu iin birimi joule ( j )dur. Bir baka s birimi ise kalori (cal)dir.
1.8.3 Is nasl llmektedir?
Bir maddenin sahip olduu s direkt olarak herhangi bir aletle llemez. Sadece
maddelerin birbirine aktard s llebilir. Baz matematiksel ifadeler kullanlarak
hesaplanabilir. Is calorimetre kab ile llmektedir. 1 kalori = 4,18 joule'e eittir.
1.8.4 Scaklk nedir?
Scaklk; Bir maddeyi oluturan molekllerin taneciklerden birinin ortalama kinetik
enerjisi ifade eden, molekllerin ortalama scaklk orandr. Scaklk, enerji deildir. Scaklk
noktasal bir zellik, enerjinin mikroskobik dzeydeki statik halidir.
1.8.5 Scaklk birimleri nelerdir?
1- Celsius (C)
2- Fahrenheit (F)
3- Kelvin (K)
4- Rmr (R)
5- Rmer (R)
6- Raumur (r)
7- Newton (N)
8- Delisle (De)
Gnlk hayatta scaklk birimi olarak en ok derece celcius (C)kullanlr. Bilimsel
ilemlerde ise Kelvin lei kullanlmaldr.

1.8.6 Scaklk nasl llmektedir?

Scaklk genlemeye baklarak dolayl yoldan llebilmektedir. Scaklk dorudan
termometre ile llmektedir.
1.8.7 Is ve scaklk arasndaki farklar ve benzerlikler nelerdir?
1- Is ve scaklk llebilir byklklerdir.
2- Is enerji eididir, scaklk enerji deildir.
3- Is kalorimetre ile, scaklk ise termometre ile llr.
4- Is birimi calori veya Joule'dr, Scaklk birimi ise sadece Derece'dir.
5- Is madde miktarna baldr. Scaklk ise madde miktarna bal deildir.
6- Is ile scaklk arasnda doru orant eklinde bir iliki vardr.
1.8.8 zs nedir?
Maddenin birim ktlesinin (rnein 1 gr.) scakln 1C deitirmek iin maddeye
verilmesi veya maddeden alnmas gereken s miktardr. Maddelerin ayrdedici zelliidir.
1.8.9 Is alverii nedir?
Biri scak dieri souk olan iki maddeyi yanyana, kapal bir ortamda koyarsak,
aralarnda s geii gerekleir. Bu olaya s alverii ad verilir.
1.8.10 Is ve Scakla verilebilecek rnekler
Yanan kibrit p ile deniz suyunun scaklklarnn karlatrlmas rneinde, Kibrit
pndeki bir molekln kinetik enerjisi, deniz suyunu oluturan molekllerden birinin
kinetik enerjisinden fazla olaca iin kibrit pnn scakl deniz suyunun scaklndan
fazladr.
Yanan kibrit p ile deniz suyunun slarnn karlatrlmas rneindeyse, Deniz
suyundaki btn molekllerin toplam kinetik enerjisi, kibrit pndeki molekllerin toplam
kinetik enerjisinden fazla olaca iin deniz suyunun ss kibrit pnn ssndan fazladr.
1.8.11 Yaktn alt sl deeri ve st sl deeri nedir?
Yanma tepkimelerinde bilinmesi gereken iki tanmlama alt sl deer ve st sl
deerdir. Alt sl deer, bir yanma tepkimesinde oluan suyun buhar faznda olmas
durumunda aa kan s enerjisidir. st sl deer ise, bir yanma tepkimesinde oluan suyun
sv faznda olmas durumunda aa kan s enerjisini tanmlamaktadr. Yani st sl deer,
buharlama ss dahil olmak zere aa kan toplam s enerjisidir.
5

2. DENEYSEL YNTEM
2.1 Deneyin Yapl Amac
Herhangi bir maddenin sl deerinin kalorimetre kullanlarak llmesi ve alt sl
deerinin hesaplanmasdr.
2.2 Deney Sisteminin Tantm

Kalorimetre cihaz

2.3 Deneyin Yapl

Deneyde benzoik asit ve ekerin sl deerleri, hem manuel hem de dinamik yntemle
hesaplanld. lk nce sirklator altrlarak, scaklk 18C'ye ulaana kadar beklenildi,cihaz
anahtar ksmndan ald . Daha sonra benzoik asit tartld ve ktlesi not edildi. Kalorimetre
bombas hazrlanmas amacyla, yakma teli zerine pamuk iplii balanld ve bu ip krozenin
iine numune ile temas edecek ekilde yerletirildi. Ama pamuk ip yand zaman benzoik
asitin yanmasn salamak iindir. erisinde numune olan kroze tutucu ierisine yerledirilidi.
Yakma bombas kapatldkdan sonra oksijen tp ile 30 bar O2 ile dolduruldu. Bu ilemler
yapldktan sonra yakma bombas, kalorimetre iindeki 3 adet merkezleyici boluk arasna
yerletirildi. Kalorimetre kapa kapatld ve ekranda, tartlan benzoik asit miktar yazld.
Ekranda kelvin cinsinden verilen scaklk deerleri sabitleninceye kadar beklenilip dakikada
bir not edildi. Formlde T yerine koyularak alt s deeri hesaplanld. Yukarda yaplan
ilemlerin ayns eker iinde yaplarak en sonda ekerin alt s deeri hesaplanld. Alt s
deerinin hesaplanlmas yntemlerinden biri de dinamik yntemdir. Bu yntemle hesaplanan
alt s deeri dierinde olduu gibi ayn ilemler yaplr. Sadece bu yntemde, yakma
bombas kalorimetre iine koyuldukdan sonra belli bir bekleme sresi vardr. Bu sre tahmini
8 dakika srd. En sonda ayr ayr yaplan deneyler sonucunda benzoik asit ve ekerin s
deerleri kalorimetre cihaznn ekrannda verildi.

3. BULGULAR VE TARTIMA
3.1 Manuel lm Verileri
m (benzoik asit) = 0.50g
Tablo 1. Benzoik asitin yanmas sonucu zamana kar scaklk fark verileri
Dakika
1
2
3
4
5
6
7
8
9

T (K)
0.1643
0.3738
1.0118
1.1670
1.2165
1.2347
1.2407
1.2416
1.2422

m (eker) = 2,7359g
Tablo 2. ekerin yanmas sonucu zamana kar scaklk fark verileri
Dakika
1
2
3
4
5
6
7
8
9

T (K)
0,0172
0,7694
3,6588
4,3353
4,4926
4,5403
4,5455
4,5502
4,5523

3.3 Dinamik lm Verileri

m (benzoik asit) = 0.50g
Tablo 3. Benzoik asit iin dinamik llm st sl deeri
Dakika
8

Hg(cal/g)
6401

m (eker) = 2.7024g

Tablo 4. eker iin dinamik llm st sl deeri

Dakika
8

Hg(cal/g)
4136

4. HESAPLAMALAR
4.1 Benzoik asit iin alt ve st sl deer hesaplamalar

Hg=
Ha=

- HH2O

Tablo 5. Benzoik asit iin alt ve st sl deer tablosu

Zaman (dk)
1
2
3
4
5
6
7
8
9

T (K)
0,1643
0,3738
1,0118
1,167
1,2165
1,2347
1,2407
1,2416
1,2422

Hg (J/g)
3204,402
7417,866
20249,32
23370,7
24366,25
24732,29
24852,96
24871,06
24883,13

Hg (cal/g)
765,3582
1771,727
4836,467
5581,997
5819,778
5907,205
5936,027
5940,35
5943,233

Ha= Hg HH2O
EE=10056 J/C
F=50 J
Hh2O =1795,78 J/g =428,91 cal/g
T(9,dk)=1,2422 K
m(benzoik asit)=0,50 gr
Hg =6401 cal/g
Ha=6401 cal/g-428,91 cal/g= 5972,09 cal/g

Ha (cal/g)
336,4482
1342,817
4407,557
5153,087
5390,868
5478,295
5507,117
5511,44
5514,323

4.2 eker iin alt ve st sl deer hesaplamalar

Hg=
Ha=

- HH2O

Tablo 6. eker iin alt ve st sl deer tablosu

Zaman (dk)
1
2
3
4
5
6
7
8
9

T (K)
0,0172
0,7694
3,6588
4,3353
4,4926
4,5403
4,5455
4,5502
1,2422

Hg (J/g)
245,9264
15374,17
73485,79
87091,55
90255,17
91214,51
91319,1
91413,62
24883,13

Hg (cal/g)
58,73851
3672,058
17551,78
20801,46
21557,08
21786,21
21811,19
21833,77
5943,233

Ha= Hg HH2O
EE=10056 J/C
F=50 J
Hh2O =1795,78 J/g =428,91 cal/g
T(9,dk)=4,5455 K
m(eker)=2,7359 g
Hg =4136 cal/g
Ha=4136 cal/g-428,91 cal/g= 3707,09 cal/g

10

Ha (cal/g)
-370,171
3243,148
17122,87
20372,55
21128,17
21357,3
21382,28
21404,86
5514,323

Grafik 1. Benzoik asitin yanmas sonucu zamana karlk scaklk farknn grafik zerinde
gsterimi
1,8
1,6

y = 0,144x + 0,240
R = 0,753

1,4
scaklk fark

1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0

10

zaman

Grafik 2. ekerin yanmas sonucu zamana karlk scaklk farknn grafik zerinde gsterimi
y = 0,572x + 0,572
R = 0,736

7
6

scaklk fark

5
4
3
2
1
0
0
-1

6
zaman

11

10

5. SONU
Bu deneyde dinamik ve manuel yntemlerle eker ve benzoik asitin alt sl deerlerin
hesaplanmas yapld. Oksijen tp ve kalorimetre cihaz hakknda bilgi sahibi olundu. Bu
deney ile kat maddelerin al sl deerlerinin nasl hesaplanmas gerektii renildi. Tam
yanma ilemi yaplarak aa kan s, bombann iinde bulunduu kalorimetre kabnda
soutulma yapld ve bunun sonuncunda T scaklk art gzlendi. Scaklk deeri artarak
belli bil deerden sonra sabitlendii grrd ve son deer not edildi. Bulunan scaklk deeri
formlde yerine koyularak maddelerin alt sl deeri hesapland.Deneyde ok hassas
davranld. Hatalarn nne geirilerek dikkatlice tartmlar yapld ve deerler iyi okunuldu.
Sonu olarak dinamik ve manuel yntemle de tam yanma ilemi gerekleti. Bylece
deneyimiz baarr bir ekilde sonulanm oldu.

12

6. KAYNAKLAR
[1] Polik, W. (1997). Bomb Calorimetery. Retrieved
from http://www.chem.hope.edu/~polik/Chem345-2000/bombcalorimetry.htm 18.10.2016
[2] Bozzelli, J. (2010). Heat of Combustion via Calorimetry: Detailed Procedures. Chem
339-Physical Chemistry Lab for Chemical Engineers Lab Manual. 18.10.2016
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Calorimeter 18.10.2016
[4] https://tr.wikipedia.org/wiki/Kalorimetre 18.10.2016

13

7.EKLER
7.1 Tablolar
Benzoik asit iin alt ve st sl deer tablosu
Zaman (dk)
1
2
3
4
5
6
7
8
9

T (K)
0,1643
0,3738
1,0118
1,167
1,2165
1,2347
1,2407
1,2416
1,2422

Hg (J/g)
3204,402
7417,866
20249,32
23370,7
24366,25
24732,29
24852,96
24871,06
24883,13

Hg (cal/g)
765,3582
1771,727
4836,467
5581,997
5819,778
5907,205
5936,027
5940,35
5943,233

Ha (cal/g)
336,4482
1342,817
4407,557
5153,087
5390,868
5478,295
5507,117
5511,44
5514,323

eker iin alt ve st sl deer tablosu

Zaman (dk)
1
2
3
4
5
6
7
8
9

T (K)
0,0172
0,7694
3,6588
4,3353
4,4926
4,5403
4,5455
4,5502
1,2422

Hg (J/g)
245,9264
15374,17
73485,79
87091,55
90255,17
91214,51
91319,1
91413,62
24883,13

Hg (cal/g)
58,73851
3672,058
17551,78
20801,46
21557,08
21786,21
21811,19
21833,77
5943,233

14

Ha (cal/g)
-370,171
3243,148
17122,87
20372,55
21128,17
21357,3
21382,28
21404,86
5514,323

7.2 Grafikler
Benzoik asitin yanmas sonucu zamana karlk scaklk farknn grafik zerinde gsterimi
1,8
1,6

y = 0,144x + 0,240
R = 0,753

1,4
scaklk fark

1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0

10

zaman

ekerin yanmas sonucu zamana karlk scaklk farknn grafik zerinde gsterimi
y = 0,572x + 0,572
R = 0,736

7
6

scaklk fark

5
4
3
2
1
0
0
-1

6
zaman

15

10