Projekt

Tema: Forcat ekzogjene/endogjen modeluese te

siperfaqes se Tokes.
Tema e miniprojektit : Tjersimi dhe ndikimi i tij ne

siperfaqen e Tokes.
Qellimi:

Gjate ketij projekti duhet te njihemi me ndryshimin e

siperfaqes se tokes nen ndikimin e forcave ekzogjene dhe

endogjene.
Rezultatet e te nxenit te projektit: Ne fund duhet te te:

-Kemi mesuar strukturen e nje projekti.

-Te kemi mesuar menyren e te punuarit ne projekt.
-Te argumentojme zgjidhjen e bere.
-Te konceptojme secilen faze te projektit.

Lendet / fushat e perfshira: Gjeografia, Fizika, Kimia,

Biologjia dhe Tik.

Punoi: Paolo

Beqiri

Proceset Gjeologjike Endogjene

Toka jon dhe veanrisht korja e saj q kur sht krijuar e deri m sot ka qen n lvizje e
zhvillim t pandrprer. Ajo ka psuar e pson edhe n ditt e sotme ndryshime t mdha.
Kan ndyshuar vazhdimisht prbrja dhe ndrtimi i saj, gjendja fizike e lnds, pamja e jashtme
e toks, kushtet fiziko-gjeografike etj.
Kto ndryshime jan shkaktuar nga proceset e ndryshimeve gjeologjike, t cilat n shumicn e
tyre jan procese q veprojn shum ngadal e pr nj koh shum t gjat me mijra e miliona
vjet n krahasim me zgjatjen e jets s njeriut.
Shpesh ato jan t pakapshme edhe nga shum breza njerzish, si jan p.sh.lvizjet tektonike
t kores s Toks, tjetrsimi etj. Megjithkt kto procese t ngadalshme q veprojn n
mnyr t vazhdueshme, ojn n ndryshime t mdha n koren e Toks. Ndrmjet proceseve
gjeologjike ka dhe t tilla q zhvillohen me nj shpejtsi t madhe dhe q ojn shpesh n
pasoja katastrofike, si jan p.sh. trmetet, vullkanet, shmbjet dhe rrshqitjet e papritura e t
menjhershme t toks etj.
Burim i energjis q i shkakton kto procese sht i ndryshm dhe lidhet me faktor t
brendshm e t jashtm. N lidhje me kt, t gjitha proceset gjeologjike i ndajm n dy grupe:
1. Procese endogjene t brendshme,
2. Procese ekzogjene t jashtme.
Procest gjeologjike endogjene quhen ato procese t cilat shkaktohen nga forcat e brendshme t
Toks dhe q ndodhin kryesisht brenda saj, por q shfaqen shpesh edhe n siprfaqe t Toks.
N kto procese prmendim: magmatizmin, sizmicitetin trmetet, lvizjet tektonike t kores s
Toks dhe metamorfizmin.
Procese gjologjike ekzogjene quhen ato procese q lindin nga faktort e jashtm, kryesisht pr
llogari t energjis diellore dhe zhvillohen n siprfaqe t Toks ose afr saj n thellsi t vogla.
N kto procese hyjn: tjetrsimi prishja fizike e kimike e shkmbinjve, proceset q lidhen me
veprimtarin e ujrave rrjedhse siprfaqsore, t ujrave nntoksore, t deteve e liqeneve, t
ers, t akullnajave etj.

Magmatizmi
M qart procest endogjene shfaqen me dukurin e magmatizmit, me t cilin kemi parasysh
trsin e proceseve t lidhura me lvizjen e magms nga thellsia drejt siprfaqes s Toks.
Sipas shkalls s deprtimit t magms n koren e Toks, magmatizmi mund t jet
siprfaqsor
efuziv ose vullkanik, kur magma del n siprfaqe t Toks ose derdhet nn uj, nga ftohja e s
cils formohen shkmbinj efuzivvullkanik dhe thellsinor intruziv ose plutonik, kur magma nuk
arrin t dal n siprfaqe t Toks, duke dhn kshtu formimin e shkmbinjve magmatik
intruziv abisal t thellsive t mdha dhe hipabisal t thellsive t vogla.

Magmatizmi ekstrukziv - vullkanizmi

Vullkanizmi sht nj process endogjen q ka t bj n t shumtn e rasteve, me daljen e

lavs
magms e varfruar me elemente gazore n siprfaqen e Toks dhe t produkteve t tjera t gazta e
t ngurta, t cilat e shoqrojn at para dhe pas daljes s saj.
N fillim dalin produktet e gazta kryesisht avuj uji dhe gaze q prmbajn: SO2, H2S, Cl,CO2, CO,
F, Br, CH4 t cilat shpesh vazhdojn t dalin edhe pr shum koh pasi ka pushuar aktiviteti i
vullkanit si dhe produktet e ngurta hi dhe pluhur vullkanik, lapile, bomba vullkanike. Pastaj del lava,
e cila rrjedh npr shpatet e vullkanit me shpejtsi t ndryshme q varet nga pjerrtsia e
terrenit, shkalla e viskozitetit t saj.
Lava n fillim kur del nga vullkani ka temperatur t lart, deri 1000-1200C, pastaj ftohet
gradualisht e ngurtsohet, duke formuar shkmbinjt efuziv, kurse nga hiri e pluhuri vullkanik
formohen tufet vullkanike, nga copat m t mdha lapilat,bombat vullkanikeformohen brekiet
vullkanike ose aglomeratet.

Proceset gjeologjike ekzogjene - t jashtme

Kto procese shprehin bashkveprimin ndrmjet gjeosferave t jashtme t Toks. Burim kryesor i
energjis pr zhvillimin e ktyre proceseve, siq sht theksuar sht energjia diellore.
Proceset gjeologjike t jashtme fillojn kryesisht me tjetrsimin e mineraleve e t shkmbinjve,
i cili krijon kushte dhe material edhe pr zhvillimin e proceseve t tjera gjeologjike.
Tjetrsimi - Prishja
Tjetrsim quhet procesi i prishjes s mineraleve dhe t shkmbinjve n vendin e ndodhjes s
tyre, sidomos n rastet kur ato zbulohen n siprfaqn e Toks, nn veprimin e faktorve t
jashtm, nga t cilt rolin kryesor e luajn temperatura, uji, ajri dhe veprimtaria jetsore i
organizmave. Tjetrsimi sht proces i ndrlikuar, i cili shfaqet n disa forma. Ai prmbledh nj
sr procesesh me karakteristik fizike, kimike dhe biokimike. Lidhur me karakterin mbizotrues
t prishjes dallojm: tjetrsim fizik, tjetrsim kimik dhe tjetrsim organik.
Tjetrsimi Fizik
Tjetrsimi fizik qndron n coptimin dhe thrmimin e shkmbinjve pa ndryshime t dukshme
t prbrjes kimike t tyre. Ai zhvillohet kryesisht n pjest e dala n siprfaqe t shkmbinjve
dhe n pjest m pran siprfaqs, por gjithn sipr brezit t temperaturave konstante.
Faktortt kryesor q shpien n prishjen fizike t shkmbinjve jan: luhatjet periodike t
temperaturs, q shkaktojn bymimin dhe tkurrjen e prsritur t mineraleve t ndryshme, q
prbjn shkmbinjt, ngrirja dhe shkrirja e ujit q ndodhet n blloqet e shkmbinjve, ngrohja e
drejtprdrejt e siprfaqeve t shkmbinjve nga rrezet e diellit, veprimi mekanik i organizmave
etj.
Luhatjet ditore dhe stinore t temperaturs i shkatrrojn shkmbinjt, ky proces sht i theksuar

n zonat ku ka kontraste t mdha t temperaturs, ajr t that dhe munges ose pak zhvillim
t bimsis. Zonat e tilla jan shkrettirat, ku ditn siprfaqja e shkmbinjeve nxehet shum,
kurse natn temperatura ulet n minimum deri n zero grad. N prishjen fizike t mineraleve
dhe t shkmbinjve nga luhatjet e temperaturs ndikojn edhe faktor t tjer siq jan:
prbrja dhe ndrtimi i shkmbit, kompaktsia e tij etj.
Kshtu, shkmbinjt polimineral do t shkatrrohen m leht se shkmbinjt monomineral e
kompakt. Ky veprim sht aq m intensiv sa m t mdha t jen kokrrizat e mineraleve dhe
sa m t errta t jen ato.
Bymimet dhe tkurrjet q psojn mineralet nga luhatjet e temperatures jan shum t vogla, por
duke u prsritur ky proces pr nj koh t gjat gjat qindra mijra vitesh do t sjell n fund t
fundit n dobsimin e lidhjeve midis pjesve prbrse t shkmbit deri n shkatrrimin total t tij.
Pr shkak t deprtimit t ngadalt t nxehtsis n brendi t shkmbit, bymimi dhe tkurrja e
kokrrizave shfaqen m shum n pjest siprfaqsore t tij. Si rezultat i ksaj shkmbinjt
shpesh fillojn t plasariten dhe t qahen.
N vendet me klim t ftoht ku temperatura luhatet rreth zero grad celsius, nj rol t madh n
shkattrimin fizik t shkmbinjve luan ngrirja dhe shkrirja e ujit brenda zbrastirave t tyre.
Kur temperatura ulet nn zero grad uji ngrihet dhe kthehet n akull, i cili do t ushtroj trysni n
faqet e qarjeve ku sht formuar akulli, pasi q dihet se kur uji kthehet n akull rritet vllimi n
nj mas prej 10%. Kjo trysni do t jet aq m e madhe sa m e ult t jet temperatura, pasi q
kjo dukuri prsritet vazhdimisht pr nj koh t gjat do t shpjer n coptimin dhe shkatrrimin
e shkmbinjve.
Veprimi mekanik shaktrrues mbi shkmbinjt e ndryshm ushtrojn edhe proceset e
kristalizimit t kriprave q ndodhen t tretuara n ujin, sidomos n ato zona ku kemi klim t
that dhe t nxeht.
Puna shkatrruese e ers
Puna shkatrruese e ers varet, n radh t par, nga shpejtsia e saj. Sa m e madhe t jet
shpejtsia e ers, aq m e madhe sht forca shkatrruese e saj. Ajo ndihet m shum n
vendet e zhveshura nga bimsia ose nga vendet me bimsi pak t zhvilluar dhe q ndrtohen,
n prgjithsi, nga shkmbinj t but dhe t shkrift.
Vendet m karakterstike ku veprimtaria e ers sht shum e ndjeshme jan shkretirat dhe
gjysm shkretirat. Ato quhen edhe arena e veprimtaris s errave. Nga nj shkall m t vogl
era vepron edhe n zonat e larta malore, n shpatet e zhveshura t luginave lumore, n brigjet
e deteve etj. Puna shkatrruse e ers shfaqet n dy forma:
S pari n at q quhet deflacion, me t ciln kuptojm punn fryerse q bn era me forcn e
saj n shkmbinjt, duke larguar nga sipfaqja e tyre materialin e imt q i mbulon, pra i zhvesh
ata, duke hapur rrug zhvillimit t mtejshm proceseve t tjera .